ਭਾਰਤ

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="pa">
  <siteinfo>
    <sitename>ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</sitename>
    <dbname>pawiki</dbname>
    <base>https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.21</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ਮੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">ਖ਼ਾਸ</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">ਫਰਮਾ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">ਫਰਮਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">ਮਦਦ</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">ਮਦਦ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">ਫਾਟਕ</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">ਫਾਟਕ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">ਗੈਜਟ</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">ਗੈਜਟ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">ਗੈਜਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">ਗੈਜਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2600" case="first-letter">Topic</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>ਭਾਰਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1067</id>
    <revision>
      <id>608803</id>
      <parentid>606994</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T15:36:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="55763" xml:space="preserve">{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਦੇਸ਼
| conventional_long_name = ਭਾਰਤ ਗਣਰਾਜ
| GDP_nominal_per_capita = 2,300
| percent_water = 9.6
| population_estimate = 1,352,642,280
| population_estimate_year = 2018
| population_density_km2 = 414.0
| GDP_PPP = $11 ਖਰਬ
| GDP_PPP_year = 2022
| GDP_PPP_per_capita = $8,000
| GDP_nominal = $3 ਖਰਬ
| GDP_nominal_year = 2022
| Gini = 35.0
| established_date2 = 26 ਜਨਵਰੀ 1950
| Gini_year = 2011
| HDI = 0.650
| HDI_year = 2019
| currency = ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ
| currency_code = ₹
| time_zone = UTC+05:30 (ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ)
| drives_on = ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ
| date_format = ਦਿਨ/ਮਹੀਨਾ/ਸਾਲ
| calling_code = +91
| iso3166code = IN
| area_km2 = 3287263
| established_date1 = 15 ਅਗਸਤ 1947
| native_name = भारत गणराज्य
| government_type = ਸੰਘੀ ਸੰਸਦੀ &lt;/br&gt; [[ਗਣਰਾਜ]]
| image_flag = Flag of India.svg
| image_coat = Emblem of India.svg
| motto = &lt;br/&gt;सत्यमेव जयते&lt;br/&gt;&quot;ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ&quot;
| anthem = &lt;br/&gt;जन गण मन&lt;br/&gt;&quot;ਤੂੰ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਹੈ&quot;[[File:Jana Gana Mana instrumental.ogg]]
| image_map = Map of India.webp
| map_caption = ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ
| capital = [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]
| largest_city = [[ਮੁੰਬਈ]]
| official_languages = [[ਹਿੰਦੀ]]&lt;br/&gt;[[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]]
| demonym = [[ਭਾਰਤੀ]]
| leader_title1 = [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]]
| established_event2 = ਗਣਰਾਜ
| leader_name1 = [[ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਮੁਰਮੂ]]
| leader_name2 = [[ਵੈਂਕਈਆ ਨਾਇਡੂ]]
| leader_name3 = [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]
| leader_title2 = [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ|ਉੱਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]]
| leader_title3 = [[ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]]
| legislature = ਸੰਸਦ
| upper_house = ਰਾਜ ਸਭਾ
| lower_house = ਲੋਕ ਸਭਾ
| established = [[ਸੰਯੁਕਤ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ]] ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ
| established_event1 = ਆਜ਼ਾਦੀ
| official_website = https://www.india.gov.in
| flag_width = 230px
| symbol_width = 60px
}}
'''ਭਾਰਤ''' [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦਾ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸੱਤਵਾਂ ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ [[ਲੋਕਰਾਜ|ਲੋਕਤੰਤਰ]] ਹੈ। ਇਹ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ [[ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ]], ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਅਰਬ ਸਾਗਰ]] ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ]] ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਪੱਛਮ ਵੱਲ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਅਤੇ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ]], ਉੱਤਰ ਵੱਲ [[ਚੀਨ]], [[ਨੇਪਾਲ]] ਅਤੇ  [[ਭੂਟਾਨ]], ਪੂਰਬ ਵੱਲ [[ਬਰਮਾ]] ਅਤੇ [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼|ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼]] ਆਦਿ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨੀ ਸਰਹੱਦ ਸਾਂਝੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ [[ਮਾਲਦੀਵ]] ਅਤੇ [[ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ|ਸ੍ਰੀ ਲੰਕਾ]] ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਰਹੱਦ ਸਾਂਝੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ]] [[ਬਰਮਾ]], [[ਥਾਈਲੈਂਡ]] ਅਤੇ [[ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ|ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ]] ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਰਹੱਦ ਸਾਂਝੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।   

==ਨਾਂ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ==
ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਅਧਿਕਾਰਤ ਨਾਂ ਹਨ - ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ '''ਭਾਰਤ''' (भारत) ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ '''ਇੰਡੀਆ''' (India)। ਇਸ ਓਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇੰਡੀਆ ਨਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ [[ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ]] ਦੇ ਅੰਗਰੇਜੀ ਨਾਂ &quot;ਇੰਡਸ&quot; ਤੋਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨਾਂ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਿੰਦੂ ਸਮਰਾਟ [[ਭਰਤ]] ਜੋ ਕਿ [[ਮਨੂੰ]] ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਦੇ ਜੇਠੇ ਪੁੱਤ ਸਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਥਾ ਸ੍ਰੀਮਦ ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ (ਭਾ+ਰਤ) ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਆਂਤਰਿਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਜਾਂ ਵਿਦੇਕ-ਰੂਪੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਲੀਨ। ਇੱਕ ਤੀਜਾ ਨਾਮ '''ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ''' (ہندوستان) ਵੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ &quot;ਹਿੰਦ ਦੀ ਭੂਮੀ&quot; ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਘੱਟ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹੋਇਆ ਖਾਸ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਅਰਬ/ਈਰਾਨ ਵਿੱਚ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਨਾਮ ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹੋਇਆ ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸਦੀ ਸਮਕਾਲੀ ਵਰਤੋਂ ਘੱਟ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨੂੰ ਵੇਦ-ਕਾਲ ਵਿੱਚ [[ਆਰਿਆਵਰਤ]] [[ਜੰਬੂਦੀਪ]] ਅਤੇ [[ਅਜਨਾਭ-ਦੇਸ]] ਦੇ ਨਾਮ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਦੇਸ਼ [[ਸੋਨੇ ਦੀ ਚਿੜੀ]] ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web
|title = Hindustan
|url = http://www.britannica.com/eb/article-9040520/Hindustan
|accessdate = 2007-06-18
|publisher = [[Encyclopædia Britannica]], Inc.
|year= 2007}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
{{main|ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ}}
[[ਤਸਵੀਰ:Sanchi2.jpg|thumb|ਤੀਜੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ [[ਅਸ਼ੋਕ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਵਿਚਕਾਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ [[ਸਾਂਚੀ ਦਾ ਸਤੂਪ]]]]
[[ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ]] ਭੀਮਬੇਟਕਾ [[ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦੀ ਗੁਫਾਵਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨਤਮ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹਨ। ਪਹਿਲੀਆਂ ਸਥਾਈ ਬਸਤੀਆਂ ਨੇ 9000 ਸਾਲ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਰੂਪ ਧਾਰਿਆ। ਇਹੀ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ [[ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਸੱਭਿਅਤਾ]] ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈਆਂ, ਜੋ 2600 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਅਤੇ 1900 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਸੀ। ਲਗਭਗ 1600 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਆਰਿਆ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਤਰ-ਭਾਰਤੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ [[ਵੈਦਿਕ ਸੱਭਿਅਤਾ]] ਦਾ ਸੂਤਰਪਾਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਸਰੋਤ [[ਵੇਦ]] ਅਤੇ [[ਪੁਰਾਣ]] ਹਨ। ਪਰ [[ਆਰਿਆ-ਹਮਲਾ-ਸਿੱਧਾਂਤ]] ਅਜੇ ਤੱਕ ਵਿਵਾਦਤ ਹੈ। ਬਾਲ ਗੰਗਾਧਰ ਸਹਿਤ ਸਹਿਤ ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਰਿਆ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਹੀ ਸਥਾਈ ਨਿਵਾਸੀ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵੈਦਿਕ ਇਤਹਾਸ ਕਰੀਬ 75000 ਸਾਲ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[ਦ੍ਰਵਿੜ ਸੱਭਿਅਤਾ]] ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ। ਦੋਨਾਂ ਜਾਤੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਖੂਬੀਆਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਰਤ-ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ। 
500 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਈ ਅਜ਼ਾਦ ਰਾਜ ਬਣ ਗਏ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਰਾਜ-ਵੰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਤਰ-ਭਾਰਤ ਦਾ [[ਮੌਰਿਆ ਰਾਜਵੰਸ਼]] ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਸਮਰਾਟ [[ਅਸ਼ੋਕ]] ਦਾ ਵਿਸ਼ਵ ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। 180 ਈਸਵੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਮੱਧ-ਏਸ਼ਿਆ ਵੱਲੋਂ ਕਈ ਹਮਲੇ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉੱਤਰ-ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਦੀਪ ਵਿੱਚ [[ਯੂਨਾਨੀ]], [[ਸ਼ੱਕ]], [[ਪਾਰਥੀ]] ਅਤੇ [[ਓੜਕ ਕੁਸ਼ਾਣ ਰਾਜ-ਵੰਸ਼]] ਸਥਾਪਤ ਹੋਏ।

ਤੀਜੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਸਮਾਂ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ [[ਗੁਪਤ ਸਲਤਨਤ]] ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਸੀ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਾਲ ਕਹਾਇਆ। ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਕਾਲ-ਖੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਚਾਲੁਕੀਆ ਰਾਜਵੰਸ਼]], [[ਗੁਲਾਮ ਵੰਸ਼]], [[ਚੋਲ]], [[ਪੱਲਵ]] ਅਤੇ [[ਪਾਂਡੇ]] ਰਹੇ। ਈਸੇ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਸੰਗਮ-ਸਾਹਿਤ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰਾਂ ਤੇ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਤਮਿਲ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ। [[ਸਤਵਾਹਨਾਂ]] ਅਤੇ [[ਚਾਲੁਕੀਆ ਰਾਜਵੰਸ਼]] ਨੇ ਮੱਧ-ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। [[ਵਿਗਿਆਨ]], [[ਕਲਾ]], [[ਸਾਹਿਤ]], ਹਿਸਾਬ, ਖਗੋਲ-ਸ਼ਾਸਤਰ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਤਕਨੀਕਾਂ, ਧਰਮ-ਦਰਸ਼ਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਣਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵਧੇ-ਫੁੱਲੇ।

12ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਾਰਾ ਹਿੱਸਾ [[ਦਿੱਲੀ]] ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਹੋ ਗਿਆ; ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਸਾਰਾ [[ਉੱਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ]] [[ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦੇ ਅਧੀਨ। ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[ਵਿਜੇਨਗਰ ਸਾਮਰਾਜ]] ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਨਿਕਲਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਰੂਪ ਵਲੋਂ, ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਰਾਜ ਬਾਕੀ ਰਹੇ, ਅਤੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਸੰਖੇਪ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਤਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣ ਅਤੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ [[ਮਰਾਠਿਆਂ]] ਦਾ ਜੋਰ ਹੋਇਆ। ਉੱਤਰ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ।

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;17ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ [[ਪੁਰਤਗਾਲ]], [[ਡੱਚ]], [[ਫ਼ਰਾਂਸ]], [[ਬ੍ਰਿਟੇਨ]] ਸਹਿਤ ਅਨੇਕਾਂ ਯੂਰਪੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਇੱਛੁਕ ਸਨ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸ਼ਾਸਕੀ ਅਰਾਜਕਤਾ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਚੁੱਕਿਆ। ਅੰਗ੍ਰੇਜ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਪਾਰ ਦੇ ਇੱਛੁਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲ ਰਹੇ ਅਤੇ 1840 ਤੱਕ ਲਗਭਗ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੋਏ। 1847 ਵਿੱਚ [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ]] ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਅਸਫਲ ਬਗ਼ਾਵਤ, ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਾਰਾ ਭਾਗ ਸਿੱਧੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਕਾਬੂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ।

ਕੋਣਾਰਕ ਚੱਕਰ - 13ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਉੜੀਸਾ ਦੇ [[ਕੋਣਾਰਕ ਸੂਰਜ ਮੰਦਿਰ]] ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਸਮਾਰਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਪਟਲ ਉੱਤੇ ਬਦਲਦੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਰੀਸਥਤੀਆਂ ਦੇ ਚਲਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੌਧਿਕ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਸੂਤਰਪਾਤ ਹੋਇਆ ਜਿਨ੍ਹੇ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਧਰਾਂ ਉੱਤੇ ਅਨੇਕ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। 1884 ਵਿੱਚ [[ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ]] ਕਾਂਗਰੇਸ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੇ ਸਵਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗਤੀਮਾਨ ਸਵਰੂਪ ਦਿੱਤਾ। ਵੀਹਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮਾਂ ਤੱਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਹਿੰਸਾਵਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਚੱਲਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਨੇਤ੍ਰਤਅਲਤੇ [[ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ]], ਜੋ ਆਧਿਕਾਰਿਕ ਰੁਪ ਵਲੋਂ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਿਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਨੇ ਕੀਤਾ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ - ਨਾਲ [[ਸ਼ਿਵ ਆਜ਼ਾਦ]], ਸਰਦਾਰ [[ਭਗਤ ਸਿੰਘ]], [[ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ]], [[ਰਾਜਗੁਰੂ]], ਨੇਤਾਜੀ [[ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ]], [[ਵੀਰ ਸਾਵਰਕਰ]] ਆਦਿ ਦੇ ਨੇਤ੍ਰਤਆਤੇ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਵਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਫਲਸਰੁਪ [[16 ਜੂਨ]] 1946 ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਲੋਂ ਅੰਤਰਮ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ: ਭਾਰਤ ਦੀ ਦੋ ਗਰੁੱਪਾਂ (ਏ ਤੇ ਬੀ) ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕੀਤੀ। ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਬੀ ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ]], [[ਸਿੰਧ]], [[ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ]] ਤੇ [[ਸੂਬਾ ਸਰਹੱਦ]] ਰੱਖੇ ਸਨ। ਕੈਬਨਿਟ ਮਿਸ਼ਨ ਤੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਮ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ 6 ਕਾਂਗਰਸੀ, 5 ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ, 1 ਸਿੱਖ, 1 ਪਾਰਸੀ ਤੇ 1 ਭਾਰਤੀ ਈਸਾਈ ਵਜ਼ੀਰ ਲੈਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਲਦੇਵ ਸਿਘ (ਅਕਾਲੀ) ਨੂੰ ਵਜ਼ਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਸਤੇ ਸੱਦਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। 15 ਅਗਸਤ 1947 ਭਾਰਤ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸਨ ਵਲੋਂ ਪੂਰਣਤਯਾ ਅਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਤਦੁਪਰਾਂਤ 26 ਜਨਵਰੀ 1950 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਲੋਕ-ਰਾਜ ਬਣਾ।

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਇੱਕ ਬਹੁਜਾਤੀਏ ਅਤੇ ਬਹੁਧਾਰਮਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸਮਾਂ - ਸਮਾਂ ਉੱਤੇ ਸਾੰਪ੍ਰਦਾਇਿਕ ਅਤੇ ਜਾਤੀ ਵੈਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਖੇਤਰੀ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਅਤੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਵੀ ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਹਿੱਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਉੱਤੇ ਇਸਦੀ ਧਰਮਨਿਰਪੇਕਸ਼ਤਾ ਅਤੇ ਜਨਤਾਂਤਰਿਕਤਾ, ਕੇਵਲ 1975 - 77 ਨੂੰ ਛੱਡ, ਜਦੋਂ ਤਤਕਾਲੀਨ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ [[ਐਮਰਜੈਂਸੀ (ਭਾਰਤ)|ਐਮਰਜੈਂਸੀ]] ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਅਖੰਡਤ ਰਹੀ ਹੈ। 
ਭਾਰਤ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਸ਼ਟਰੋਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਨਸੁਲਝੇ ਸੀਮਾ ਵਿਵਾਦ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸਨੂੰ ਛੋਟੇ ਪੈਮਾਨੀਆਂ ਉੱਤੇ ਲੜਾਈ ਦਾ ਵੀ ਸਾਮਣਾ ਕਰਣਾ ਪਿਆ ਹੈ। 1962 ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਤੇ 1947, 1965, 1971 ਏਵੰ 1999 ਵਿੱਚ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਦੇ ਨਾਲ ਲੜਾਇਆਂ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹਨ।&lt;br /&gt;
 
ਭਾਰਤ ਗੁਟਨਿਰਪੇਕਸ਼ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੰਘ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;1974 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਪਰਮਾਣੁ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ 1998 ਵਿੱਚ 5 ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਕੀਤੇ ਗਏ। 1990 ਦੇ ਦਸ਼ਕ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਆਰਥਕ ਸੁਧਾਰੀਕਰਣ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਅੱਜ ਦੇਸ਼ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜੀ ਵਲੋਂ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਰਾਸ਼ਟਰੋਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਹੈ।

==ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ==
&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਭਾਰਤ, ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸਾ, ਭਾਰਤੀ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਪਲੇਟ ਦੇ ਉੱਪਰ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਥੋੜੀ ਪਲੇਟ ਹਿੰਦ-ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆਈ ਪਲੇਟ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ੭ ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈਆਂ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਮਹਾਂਦੀਪ ਗੋਂਡਵਾਨਾ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਨੂੰ ਵਧਣ ਲੱਗਾ। ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਯੁਰੇਸ਼ਿਅਨ ਪਲੇਟ ਨਾਲ ਹੋਏ ਟਕਰਾਅ ਨਾਲ ਹਿਮਾਲਾ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਹਿਮਾਲਾ ਚੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਦਰਿਆ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਪੱਛਮ 'ਚ ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਰਾਵਲੀ ਨੇ ਬਾਰਿਸ਼ਾਂ ਤੋ ਵਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉੱਤਰ 'ਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਧਰਤੀ ਤੇ ਦੱਖਣ 'ਚ ਕਠੋਰ ਪਠਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਪੁਤਲਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਗੰਗਾ, ਜਮਨਾ, ਸਤਲੁਜ, ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਆਦਿ ਵੱਡੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਭਾਰਤ 'ਚ ਹੀ ਹਨ। ਸਾਰਾ ਦੇਸ਼ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਵਰਖਾ ਤੋਂ ਹੀ ਝੜੀ ਦਾ ਸੁੱਖ ਮਾਣਦਾ ਹੈ।
===ਮੌਸਮ===

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਹਿਮਾਲਾ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਾਸ਼ਮੀਰ ਵਲੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਅਰੁਣਾਂਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਿਆਦਾਤਰ ਪੂਰਵੀ ਸੀਮਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਜਵਾਬ - ਪਸ਼ਚਿਮੀਏ ਪ੍ਰਾਂਤ ਹਿਮਾਲਾ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਭਾਗ ਉੱਤਰੀ, ਵਿਚਕਾਰ ਅਤੇ ਪੂਰਵੀ ਭਾਰਤ ਗੰਗਾ ਦੇ ਉਪਜਾਊ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ - ਪੂਰਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਲੋਂ ਚੋਟੀ ਹੋਇਆ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਥਾਰ ਦਾ ਮਾਰੂਥਲ ਹੈ। ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਲਗਭਗ ਸੰਪੂਰਣ ਹੀ ਦੱਖਣ ਦੇ ਪਠਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਿਰਮਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਪਠਾਰ ਪੂਰਵੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਘਾਟਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਗੰਗਾ, ਬ੍ਰਹਮਪੁਤਰ, ਜਮੁਨਾ, ਗੋਦਾਵਰੀ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣਾ ਭਾਰਤ ਵਲੋਂ ਹੋਕੇ ਵਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੂਮੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਉਪਜਾਊ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਭਿੰਨਤਾ ਹੈ। ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਕਿਨਾਰੀ ਅਤੇ ਗਰਮ ਮਾਹੌਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਥੇ ਹੀ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਕੜੀ ਸਰਦੀ, ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਜਿਆਦਾ ਵਰਖਾ ਹੈ ਉਥੇ ਹੀ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਦੀ ਖੁਸ਼ਕੀ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਮੁੱਖਤਆ ਮਾਨਸੂਨ ਹਵਾਵਾਂ ਵਲੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

===ਜੀਵ ਵਖਰੇਵਾਂ===
ਭਾਰਤ 'ਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਜੀਵ-ਜਾਤੀਆਂ ਹਨ; ੭.੬% ਥਣਧਾਰੀ, ੧੨.੬% ਪੰਛੀ, ੬.੨% ਭੁਜੰਗੀ, ੪.੪% ਜਲਥਲ-ਚੱਲ, ੧੧.੭% ਮੱਛੀਆਂ ਅਤੇ ੬.੦% ਫ਼ੁੱਲਾਂ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਹਨ।

==ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ==
{{main|ਭਾਰਤ ਦਾ ਅਰਥਚਾਰਾ}}

==ਰਾਜ==
{{main|ਭਾਰਤੀ ਸੂਬੇ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼}}
[[File:Political map of India EN.svg|thumb|{{#if:{{{image-width|}}}|{{{image-width}}}|500}}px{{!}}A clickable map of the 29 states and 9 union territories of India]]
[[ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ]] ਮਕਸਦ ਲਈ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜ ਜਾਂ ਪ੍ਰਾਂਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ [[ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਲ 28 ਰਾਜ ਅਤੇ 9 ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹਨ।

=== ਰਾਜ-ਸਾਰਣੀ ===
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! ਸੰਖਿਆ
! ਰਾਜ
! ਕੋਡ
! ਰਾਜਧਾਨੀ
|-	 
| 1
| [[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| AP
| [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ|ਹੈਦਰਾਬਾਦ]]
|-
| 2
| [[ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| AR
| [[ਈਟਾਨਗਰ]]
|-
| 3
| [[ਅਸਾਮ]]
| AS
| [[ਦਿਸਪੁਰ]]
|-
| 4
| [[ਬਿਹਾਰ]]
| BR
| [[ਪਟਨਾ]]
|-
| 5
| [[ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ]]
| CG
| [[ਰਾਏਪੁਰ]]
|-
| 6
| [[ਗੋਆ]]
| GA
| [[ਪਣਜੀ]]
|-
| 7
| [[ਗੁਜਰਾਤ (ਭਾਰਤ)|ਗੁਜਰਾਤ]]
| GJ
| [[ਗਾਂਧੀਨਗਰ]]
|-
| 8
| [[ਹਰਿਆਣਾ]]
| HR
| [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]]
|-
| 9
| [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| HP
| [[ਸ਼ਿਮਲਾ]]

|-
| 10
| [[ਝਾਰਖੰਡ]]
| JH
| [[ਰਾਂਚੀ]]
|-
| 11
| [[ਕਰਨਾਟਕ]]
| KA
| [[ਬੇਂਗਲੁਰੂ]]
|-
| 12
| [[ਕੇਰਲਾ]]
| KL
| [[ਤੀਰੂਵੰਥਪੁਰਮ|ਤਿਰਵੰਦਰਮ]] ਜਾਂ [[ਤੀਰੂਵੰਥਪੁਰਮ]]
|-
| 13
| [[ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| MP
| [[ਭੋਪਾਲ]]
|-
| 14
| [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]]
| MH
| [[ਮੁੰਬਈ]]
|-
| 15
| [[ਮਨੀਪੁਰ]]
| MN
| [[ਇੰਫਾਲ]]
|-
| 16
| [[ਮੇਘਾਲਿਆ]]
| ML
| [[ਸ਼ਿਲਾਂਗ]]
|-
| 17
| [[ਮਿਜ਼ੋਰਮ]]
| MZ
| [[ਇੰਜ਼ੌਲ]]
|-
| 18
| [[ਨਾਗਾਲੈਂਡ]]
| NL
| [[ਕੋਹਿਮਾ]]
|-
| 19
| [[ਉੜੀਸਾ]]
| OR
| [[ਭੁਬਨੇਸ਼ਵਰ]]
|-
| 20
| [[ਪੰਜਾਬ]]
| PB
| [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]]
|-
| 21
| [[ਰਾਜਸਥਾਨ]]
| RJ
| [[ਜੈਪੁਰ]]
|-
| 22
| [[ਸਿੱਕਮ]]
| SK
| [[ਗੰਗਟੋਕ]]
|-
| 23
| [[ਤਾਮਿਲ ਨਾਡੂ]]
| TN
| [[ਚੇਨੱਈ]]
|-
| 24
| [[ਤੇਲੰਗਾਨਾ]]
| TS
| [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]]
|-
| 25
| [[ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ]]
| TR
| [[ਅਗਰਤਲਾ]]
|-
| 26
| [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| UP
| [[ਲਖਨਊ]]
|-
| 27
| [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]]
| UL
| [[ਦੇਹਰਾਦੂਨ]]
|-
| 28
| [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ]]
| WB
| [[ਕੋਲਕਾਤਾ]]
|}

=== ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ===
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! ਸੰਖਿਆ
! ਰਾਜ-ਖੇਤਰ
! ਕੋਡ
! ਰਾਜਧਾਨੀ
|-
| A
| [[ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦੀਪ ਸਮੂਹ]]
| AN
| [[ਪੋਰਟ ਬਲੇਅਰ]]
|-
| B
| [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]]
| CH
| [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]]
|-
| C
| [[ਦਾਦਰਾ ਅਤੇ ਨਗਰ ਹਵੇਲੀ]]
| DN
| [[ਸਿਲਵਾਸਾ]]
|-
| D
| [[ਦਮਨ ਅਤੇ ਦਿਉ]]
| DD
| [[ਦਮਨ]]
|-
| E
| [[ਲਕਸ਼ਦੀਪ]]
| LD
| [[ਕਵਰੱਤੀ]]
|-
| F
| [[ਦਿੱਲੀ]]
| DL
| [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]
|-
| G
| [[ਪਾਂਡੀਚਰੀ]]
| PY
| [[ਪਾਂਡੀਚਰੀ|ਪਾਂਡੀਚਰੀ (ਸ਼ਹਿਰ)]]
|-
| H
| [[ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ]]
| JK
| [[ਸ੍ਰੀਨਗਰ]] ਅਤੇ [[ਜੰਮੂ]]
|-
| I
| [[ਲੱਦਾਖ]]
| 
| [[ਲੇਹ]]
|-
|}

==ਸਰਕਾਰ==
{{main|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ}}
ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ [[ਗਣਰਾਜ]] ਹੈ। ਇਸ ਦੀ [[ਸਰਕਾਰ]] (ਹਕੂਮਤ) ਤਿੰਨ ਸ਼ਾਖ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ:[[ਵਿਧਾਇਕਾ]] / ਕਨੂੰਨਸਾਜ (ਜੋ ਕਨੂੰਨ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ, [[ਸੰਸਦ]]), [[ਕਾਰਜਪਾਲਿਕਾ]]/ ਹਕੂਮਤਿ ਮੁਲਕ ([[ਸਰਕਾਰ]]) ਅਤੇ [[ਨਿਆਪਾਲਿਕਾ]]/ ਅਦਾਲਤ (ਜੋ ਕਨੂੰਨ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਰਹਿਣ 'ਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ)।

ਕਨੂੰਨਸਾਜ ਸ਼ਾਖਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ (ਦਾਰ-ਅਲ-ਹਕੂਮਤ), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਹੈ। ਸੰਸਦ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ: ਉੱਪਰਲਾ ਸਦਨ, [[ਰਾਜ ਸਭਾ]] (ਰਿਆਸਤੀ ਪਰਿਸ਼ਦ); ਹੇਠਲਾ ਸਦਨ, [[ਲੋਕ ਸਭਾ]] (ਲੋਕਾਂ ਸਦਨ)। ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ੨੫੦ [[ਸਭਾਸਦ]] ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ੫੪੫ ਸਭਾਸਦ ਹਨ।

ਕਾਰਜਪਾਲਕਾ ਸ਼ਾਖਾ ਵਿੱਚ [[ਸਦਰ]] (ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ), [[ਨਾਇਬ ਸਦਰ]] (ਉਪਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ), [[ਵਾਜ਼ੀਰਿਆਜ਼ਾਮ]] (ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ) ਅਤੇ [[ਵਜ਼ੀਰਾਂ ਦੀ ਪਰਿਸ਼ਦ]] ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਦਰ ੫ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਕੋਲ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਤਾਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਦਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਨਿਆਪਾਲਿਕਾ ਸ਼ਾਖਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਭਾਰਤੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ|ਸਰਵਉੱਚ ਅਦਾਲਤ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਕੋਲ 21 [[ਉੱਚ ਅਦਾਲਤਾਂ]] ਹਨ।

==ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ==
&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਈ [[ਵਿਵਾਦ]] ਪਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਕਈ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਾਨਤ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਕਬਜ਼ੇ ਦੇ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਅਤੇ [[ਅਰੁਣਾਚਲ]] ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰਿਆਸਤ ਹੋਣ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਹੋਣ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ।

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;੧੯ ੧੪ ਵਿਚ, [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ]] ਅਤੇ [[ਤਿੱਬਤ]] ਵਿਚਕਾਰ [[ਮਕਮਹੋਨ]] ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਤਿਬਤ ਦੀ ਹੱਦ ਹੋਣ ਦਾ ਕਰਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ, [[ਸ਼ਿਮਲਾ ਸੰਧੀ]] ਦਾ ਹਿੱਸਾ। ਤਿਬਤ ਦੀ ਵਿਸਥਾਪਤ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਿੱਬਤ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੱਦ ਮੰਨਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਚੀਨ ਇਸ ਸੰਧੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ। ਸਿੱਟੇ ਵੱਜੋਂ, ਚੀਨ ਅਰੁਣਾਚਲ ਨੂੰ [[ਦੱਖਣੀ ਤਿੱਬਤ]] ਜਾਂ ਤਿੱਬਤ ਦਾ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸਾ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ।

==ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦਨ ਦਰ==
&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਭਾਰਤ ਦੀ '''ਅਕਤਸਾਦ''' ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਕਤਸਾਦ [[$]]੫੬੮੦੦ ਕਰੋੜ (Gross domestic product ਜਾਂ GDP) ਦੇ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ੧੧ਵੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਕਤਸਾਦ ਹੈ। PPP ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਕਤਸਾਦ ਚੌਥੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਅਬਾਦੀ [[ਗਰੀਬ]] ਹੈ। ੨੭.੫% ਅਬਾਦੀ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਤੋ ਹੇਠਾਂ ਹੈ। ੮੦.੪% ਆਬਾਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ $੨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਦੀ ਹੈ।

==ਸਮਾਜ==
&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ੧੨੧ ਕਰੋੜ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਤੋਂ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾਂ ਸਭ ਤੋ ਵੱਡਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਤਕਰੀਬਨ ੭੦% ਲੋਕ ਕਿਰਸਾਨੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ, ਕਸ਼ਮੀਰੀ, ਰਾਜਪੂਤ, ਦ੍ਰਵਿੜ, ਤੇਲਗੂ, ਮਰਹੱਟੇ, ਅਸਾਮੀ ਆਦਿ ਖੇਤਰ ਪੱਖ ਤੋਂ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ੨੩ ਕੰਮਕਾਜੀ ਬੋਲੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੁਲ ੧੬੨੫ ਬੋਲੀਆਂ ਤੇ ਲਹਿਜੇ ਬੋਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

===ਸੱਭਿਆਚਾਰ===
&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ ਦੀਆਂ ਨਕਾਸ਼ੀ ਦਰ ਗੁਫ਼ਾਵਾਂ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ 'ਚੋ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਨਕਾਸ਼ੀਆਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਨਾਚ ਅਤੇ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਆਦਿ ਧਰਮ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਲਿਪਿਕ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਕ ਸਮੇਂ, ਰਮਾਇਣ ਅਤੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦੇ ਆਦਿ ਰੂਪ ਤਕਰੀਬਨ ੫੦੦-੧੦੦ ਈਸਾ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖੇ ਗਏ।

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਕਈ ਆਧੁਨਿਕ ਧਰਮ ਵੀ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹਨ: [[ਹਿੰਦੂ|ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]], [[ਜੈਨ ਧਰਮ]], [[ਬੁੱਧ ਧਰਮ]] ਅਤੇ [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਕੋਲ ਅਲੱਗ ਵਿਰਾਸਤਾਂ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ '''ਪੂਰਬੀ ਧਰਮ''' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਆਪਸ 'ਚ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਇੱਕੋ ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਧਰਮ ਹੈ; ਇਸਲਾਮ ਦੇ ੧੨.੮ %; ਇਸਾਈਅਤ ਦੇ ੨.੯ %; ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ੧.੯ %; ਬੁੱਧ ਧਰਨ ਦੇ ੦.੮ % ਅਤੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ੦.੪ % ਲੋਕ ਧਾਰਨੀ ਹਨ।

===ਅਬਾਦੀ ਅੰਕੜੇ===

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਬਡਾ ਧਰਮ ਹੈ - ਇਸ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਗੋਆ ਦਾ ਇੱਕ ਮੰਦਿਰ ਵਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ
ਭਾਰਤ ਚੀਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀਆਂਵਿਭਿੰਨਤਾਵਾਂਵਲੋਂ ਭਰੀ ਜਨਤਾ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾ, ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਧਰਮ, ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੌਹਾਰਦਰ ਅਤੇ ਸਮਰਸਤਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵੈਰੀ ਹਨ।

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ੬੪ . ੮ ਫ਼ੀਸਦੀ ਸਾਕਸ਼ਰਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ੭੫ . ੩ % ਪੁਰਖ ਅਤੇ ੫੩ . ੭ % ਔਰਤਾਂ ਸਾਕਸ਼ਰ ਹਨ। ਲਿੰਗ ਅਨਪਾਤ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਲੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰ ਇੱਕ ੧੦੦੦ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸਿਰਫ ੯੩੩ ਔਰਤਾਂ ਹਨ। ਕਾਰਜ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਦਰ (ਕੁਲ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਕਰਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦਾ ਭਾਗ) ੩੯ . ੧ % ਹੈ। ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਲਈ ਇਹ ਦਰ ੫੧ . ੭ % ਅਤੇ ਸਤਰੀਆਂ ਲਈ ੨੫ . ੬ % ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ੧੦੦੦ ਜਨਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ੨੨ . ੩੨ ਜਨਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਧਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਅੱਧੇ ਲੋਕ ੨੨ . ੬੬ ਸਾਲ ਵਲੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਹਨ। 
ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ੮੦ . ੫ ਫ਼ੀਸਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਹਿੰਦੂ ਹੈ, ੧੩ . ੪ ਫ਼ੀਸਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ਿਆ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੀਸਰੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਹੋਰ ਧਰਮਾਵਲੰਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਈਸਾਈ (੨ . ੩੩ %), ਸਿੱਖ (੧ . ੮੪ %), ਬੋਧੀ (੦ . ੭੬ %), ਜੈਨ (੦ . ੪੦ %), ਅਇਯਾਵਲਿ (੦ . ੧੨ %), ਯਹੂਦੀ, ਪਾਰਸੀ, ਅਹਮਦੀ ਅਤੇ ਬਹਾਈ ਆਦਿ ਸਮਿੱਲਤ ਹਨ।

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਭਾਰਤ ਦੋ ਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਾ - ਸੂਤਰਾਂ: ਆਰਿਆ ਅਤੇ ਦਰਵਿੜਭਾਸ਼ਾਵਾਂਦਾ ਸਰੋਤ ਵੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਕੁਲ ੨੩ਭਾਸ਼ਾਵਾਂਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਮਧੰਦਾ ਲਈ ਵਰਤੋ ਦੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ . ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਤਮਿਲ ਵਰਗੀ ਅਤਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜੰਮੀ ਹਨ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸਬਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨਭਾਸ਼ਾਵਾਂਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਵਿਕਾਸ ਪਥਿਆਸਵਸਤੀ ਨਾਮ ਦੀ ਅਤਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਸ਼ਾ / ਬੋਲੀ ਵਲੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ . ਤਮਿਲ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਸਾਰੀ ਭਾਰਤੀਭਾਸ਼ਾਵਾਂਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਲੋਂ ਹੀ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਤਮਿਲ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸ਼ਬਦ ਸਮਾਨ ਹਨ ! ਕੁਲ ਮਿਲਿਆ ਕਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ੧੬੫੨ ਵਲੋਂ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਬੋਲੀਆਂ ਬੋਲੀ ਜਾਤੀਂ ਹਨ।

===ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਠਾਅ===

ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਨਾਤਨ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮਨੁੱਖ-ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੀ। ਸ੍ਰੀਮਦਭਗਵਤ ਦੇ ਪੰਚਮ ਸਕੰਧ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਭਾਰਤੀ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਉਤਪਤੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਮਾਨਸ ਪੁੱਤ ਸਵੰਭੂ ਮਨੂੰ ਨੇ ਵਿਵਸਥਾ ਸੰਭਾਲੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤ, ਪ੍ਰਿਅਵਰਤ ਅਤੇ ਉੱਤਾਨਪਾਦ ਸਨ। ਉੱਤਾਨਪਾਦ ਭਗਤ ਧਰੁਵ ਦਾ ਪਿਤ ਸੀ। ਪ੍ਰਿਅਵਰਤ ਦੇ ਦਸ ਪੁੱਤ ਸਨ। ਤਿੰਨ ਪੁੱਤ ਬਾਲਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਦਾਸੀਨ ਸਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਿਅਵਰਤ ਨੇ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸੱਤ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਕੇ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹਰ ਇੱਕ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਅਗਨੀਧਰ ਜਿਸ ਨੂੰ ਜੰਬੂਦੀਪ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਸਪੁਰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਬੁਢੇਪੇ ਵਿੱਚ ਅਗਨੀਧਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨੌਂ ਪੁੱਤਾਂ ਨੂੰ ਜੰਬੂਦੀਪ ਦੇ ਨੌਂ ਵੱਖਰੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਸੰਭਲਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਨੌਂ ਪੁੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੀ ਧੁੰਨੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਿਮਵਰਸ਼ ਦਾ ਧਰਤੀ-ਭਾਗ ਮਿਲਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿਮਵਰਸ਼ ਨੂੰ ਆਪ ਦੇ ਨਾਮ ਅਜਨਾਭ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਅਜਨਾਭਵਰਸ਼ ਦਾ ਫੈਲਾਅ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਹਿਮਵਰਸ਼ ਜਾਂ ਅਜਨਾਭਵਰਸ਼ ਹੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਸੀ। ਰਾਜਾ ਧੁੰਨੀ ਦੇ ਪੁੱਤ ਸਨ ਰਿਸ਼ਭ। ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਦੇ ਸੌ ਪੁੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਭਰਤ ਜੇਠੇ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਗੁਣਵਾਨ ਸਨ। ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਨੇ ਬਾਣਪ੍ਰਸਥ ਲੈਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਪਾਟ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਰਿਸ਼ਭਦੇਵ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨਾਭਰਾਜ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਅਜਨਾਭਵਰਸ਼ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੀ। ਭਰਤ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਹੀ ਲੋਕ ਅਜਨਾਭਖੰਡ ਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ।

== ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ ==
੧੯੪੭ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਲੋਂ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੌਹਾਰਦਪੂਰਣ ਸੰਬੰਧ ਬਣਾਇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ੧੯੫੦ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਵਲੋਂ ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਏਸ਼ਿਆ ਵਿੱਚ ਯੂਰਪੀ ਕਲੋਨੀਆਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੁਟ-ਨਿਰਲੇਪ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਗੂ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ੧੯੮੦ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇ ਸੱਦੇ ਉੱਤੇ ਦੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਸੰਖਿਪਤ ਫੌਜੀ ਹਸਤੱਕਖੇਪ ਕੀਤਾ, ਮਾਲਦੀਵ, ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਥੋਹਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਫੌਜ ਭੇਜਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਤਨਾਵ ਸੰਬੰਧ ਪਿਆ ਰਿਹਾ, ਅਤੇ ਦੋਨਾਂ ਦੇਸ਼ ਚਾਰ ਵਾਰ ਯੁਧਦਰ (੧੯੪੭, ੧੯੬੫, ੧੯੭੧ ਅਤੇ ੧੯੯੯ ਵਿੱਚ) ਲਈ ਚਲਾ ਹੈ। ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਵਾਦ ਇਸ ਯੁੱਧਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਸੀ, ੧੯੭੧ ਨੂੰ ਛੱਡਕੇ ਜੋ ਤਤਕਾਲੀਨ ਪੂਰਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਅਸ਼ਾਂਤਿ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ੧੯੬੨ ਦੇ ਭਾਰਤ - ਚੀਨ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ੧੯੬੫ ਦੇ ਲੜਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਰੀਬ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਵਿਕਾਸ ਦਿੱਤੀ। ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ, ਸੰਨ ੧੯੬੦ ਦੇ ਦਸ਼ਕ ਵਲੋਂ, ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹਥਿਆਰ ਆਪੂਰਤੀਕਰਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਭਰੀ ਸੀ।

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਅੱਜ ਰੂਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਮਰਿਕ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦੇ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਰਤ ਫੈਲਿਆ ਇਜਰਾਇਲ ਅਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੇ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਹਾਲ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੇਤਰੀ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਵਪਾਰ ਸੰਗਠਨ ਲਈ ਇੱਕ ਦੱਖਣ ਏਸ਼ੀਆਈ ਏਸੋਸਿਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ੧੦, ੦੦੦ ਰਾਸ਼ਟਰ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਕਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪੈਂਤੀ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਭਿਆਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵੀ ਵੱਖਰਾ ਬਹੁਪਕਸ਼ੀਏ ਮੰਚਾਂ, ਖਾਸਕਰ ਪੂਰਵੀ ਏਸ਼ਿਆ ਸਿਖਰ ਬੈਠਕ ਅਤੇ G - ੮੫ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਭਾਗੀਦਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਆਰਥਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੱਖਣ ਅਮਰੀਕਾ, ਅਫਰੀਕਾ ਅਤੇ ਏਸ਼ਿਆ ਦੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਘਨਿਸ਼ਠ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹੈ। ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਪੂਰਵ ਦੇ ਵੱਲ ਵੇਖੋ ਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੰਜੋਗ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਸਿਆਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਮੁੱਦੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਫੈਲਿਆ ਲੜੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਕੋਰੀਆ ਨੇ ਵੀ ਮਦਦ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਆਰਥਕ ਨਿਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ।

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;੧੯੭੪ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪਰਮਾਣੁ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ੧੯੯੮ ਵਿੱਚ ਭੂਮੀਗਤ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੋਲ ਹੁਣ ਤਰ੍ਹਾਂ - ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਮਾਣੁ ਹਥਿਆਰਾਂ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਹੁਣੇ ਰੂਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਪੰਜਵੀਂ ਪੀੜ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹੈ।

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰੇ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂਰੋਪੀ ਸੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਆਰਥਕ, ਸਾਮਰਿਕ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਸਹਿਯੋਗ ਵੱਧ ਗਿਆ ਹੈ। ੨੦੦੮ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ੈਰ ਫ਼ੌਜੀ ਪਰਮਾਣੁ ਸਮੱਝੌਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੋਲ ਪਰਮਾਣੁ ਹਥਿਆਰ ਸੀ ਅਤੇ ਪਰਮਾਣੁ ਅਪ੍ਰਸਾਰ ਸੁਲਾਹ (ਏਨਪੀਟੀ) ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਇਹ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਰਮਾਣੁ ਊਰਜਾ ਏਜੰਸੀ ਅਤੇ ਨਿਊਕਲਿਅਰ ਸਪਲਾਇਰਸ ਗਰੁਪ (ਏਨਏਸਜੀ) ਵਲੋਂ ਛੁੱਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਰਮਾਣੁ ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਵਣਜ ਉੱਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਰੋਕ ਖ਼ਤਮ . ਭਾਰਤ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਛੇਵਾਂ ਅਸਲੀ ਪਰਮਾਣੁ ਹਥਿਆਰ ਰਾਸ਼ਟਰਤ ਬੰਨ ਗਿਆ ਹੈ। ਏਨਏਸਜੀ ਛੁੱਟ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਵੀ ਰੂਸ, ਫ਼ਰਾਂਸ, ਯੂਨਾਇਟੇਡ ਕਿੰਗਡਮ, ਅਤੇ ਕਨਾਡਾ ਸਹਿਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗ਼ੈਰ ਫ਼ੌਜੀ ਪਰਮਾਣੁ ਊਰਜਾ ਸਹਿਯੋਗ ਸਮੱਝੌਤੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰਣ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥਾਵਾਨ ਹੈ।

&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;ਲਗਭਗ ੧ . ੩ ਮਿਲਿਅਨ ਸਰਗਰਮ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਸ਼ਸਤਰਬੰਦ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ, ਨੌਸੇਨਾ, ਹਵਾ ਫੌਜ, ਅਤੇ ਅਰੱਧਸੈਨਿਕ ਜੋਰ, ਤਟਰਕਸ਼ਕ, ਅਤੇ ਸਾਮਰਿਕ ਜਿਵੇਂ ਸਹਾਇਕ ਜੋਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਸਤਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਦੇ ਸਰਵੋੱਚ ਕਮਾਂਡਰ ਹੈ। ਸਾਲ ੨੦੧੧ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰੱਖਿਆ ਬਜਟ ੩੬ . ੦੩ ਅਰਬ ਅਮਰਿਕੀ ਡਾਲਰ ਰਿਹਾ (ਜਾਂ ਸਕਲ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦ ਦਾ ੧ . ੮੩ %)। ੨੦੦੮ ਦੇ ਇੱਕ SIPRI ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀਏ ਫੌਜ ਦੇ ਫੌਜੀ ਖਰਚ ੭੨ . ੭ ਅਰਬ ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ ਰਿਹਾ। ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੇ ਵਾਰਸ਼ਿਕ ਰੱਖਿਆ ਬਜਟ ਵਿੱਚ ੧੧ . ੬ ਫ਼ੀਸਦੀ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਪੈਸਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਹੋਰਸ਼ਾਖਾਵਾਂਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵਲੋਂ ਫੌਜੀ ਦੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਪੈਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮਿਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਹਥਿਆਰ ਆਯਾਤਕ ਬੰਨ ਗਿਆ ਹੈ।

==ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ==
===ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ===
* '''ਅੱਤਵਾਦ''' - ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਡਰ ਤੇ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਮਹੌਲ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਮੂਹ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਕਾਫੀ ਜਾਨੀ ਅਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਸੰਸਦ]], ਤਾਜ ਹੋਟਲ, ਕਸ਼ਮੀਰ, [[ਪਠਾਨਕੋਟ]] ਏਅਰਬੇਸ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਅਜਿਮ ਜਗ੍ਹਾਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਦਹਿਸ਼ਤ ਫੈਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। 
* '''ਨਕਸਲਵਾਦ''' - 
* '''ਨਸ਼ੇ''' - ਦੇਸ਼ਾਂ-ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚੋਂ ਹੋ ਰਹੀ ਨਸ਼ਾ ਤਸਕਰੀ ਕਾਰਨ ਕਾਫੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਨਸ਼ਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧੀ ਹੈ। ਸਰਹੱਦੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਕਾਫੀ ਗੰਭੀਰ ਹੈ।

===ਬਾਹਰੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ===
* '''ਕਸ਼ਮੀਰ ਮੁੱਦਾ'''- ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਝਗੜੇ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਬੰਧ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋ ਹੀ ਉਲਝੇ ਅਤੇ ਤਣਾਅਪੂਰਣ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵੰਡ, ਕਦੇ ਕਰਜੇ ਦੀ ਵੰਡ ਤੇ ਕਦੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਕਾਰਨ ਮਤਭੇਦ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਨ 1947-48 ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਚੀਨੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਬਣਾ ਕੇ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰਵਾਈ ਗਈ। 1999 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਗੁਜਬਦੀਨ ਪਾਕ ਸੈਨਿਕਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਭੇਜ ਕੇ ਕਾਰਗਿਲ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜੋ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਫ਼ਿਰ ਆਪਣੇ ਕਬਜੇ ਹੇਠ ਕਰ ਲਿਆ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹਈ ਕਸ਼ਮੀਰ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਹੱਕ ਜਤਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਮਤਭੇਦ ਹੈ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ 1950 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ-ਲਿਆਕਤ ਅਲੀ ਸਮਝੌਤਾ ਵੀ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਸਬੰਧੀ ਯੂ.ਐਨ.ਓ ਨੂੰ ਦਰਖ਼ਾਸਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==
{{ਹਵਾਲੇ|1=ਹਵਾਲੇ, ਨੋਟਸ ਅਤੇ ਮਾਖਜ਼ਾਂ}}
*{{Citation|title=There's No National Language in India: Gujarat High Court|publisher=Times Of India|date=6 January 2007|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-01-25/india/28148512_1_national-language-official-language-hindi|accessdate=17 July 2011|ref={{Sfnref|Times of India|2007}}|archivedate=29 ਜਨਵਰੀ 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140129070149/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-01-25/india/28148512_1_national-language-official-language-hindi}}
----
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

{{ਕਾਮਨਜ਼|India|ਭਾਰਤ}}
* [http://raisen.nic.in/admin.htm subdivisions]

{{ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੋਕਤੰਤਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਰਿਕਸ ਦੇਸ਼]]</text>
      <sha1>k6zhhkkc7w27m8vq2c51qvhtgtm4ip9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>21 ਜੁਲਾਈ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4165</id>
    <revision>
      <id>608826</id>
      <parentid>336430</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T04:03:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nachhattardhammu</username>
        <id>5032</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਜਨਮ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3662" xml:space="preserve">{{ਜੁਲਾਈ ਕਲੰਡਰ|float=right}}
'''21 ਜੁਲਾਈ''' [[ਗ੍ਰੈਗਰੀ ਕਲੰਡਰ]] ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਸਾਲ ਦਾ 202ਵਾਂ ([[ਲੀਪ ਸਾਲ]] ਵਿੱਚ 203ਵਾਂ) ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸਾਲ ਦੇ 163 ਦਿਨ ਬਾਕੀ ਹਨ। 
== ਵਾਕਿਆ ==
* [[356 ਬੀਸੀ]] &amp;ndash; [[ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਅਚੰਭੇ|ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸੱਤ ਅਜੁਬੇ]] 'ਚ ਅਰਟੀਮਿਸ ਦਾ ਮੰਦਰ ਤਬਾਹ ਹੋਇਆ।
== ਜਨਮ ==
[[File:ErnestHemingway.jpg|120px|thumb|[[ਅਰਨੈਸਟ ਹੈਮਿੰਗਵੇ]]]]
* [[1899]] &amp;ndash; ਅਮਰੀਕੀ ਜਰਨਲਿਸਟ, ਲੇਖਕ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ [[ਅਰਨੈਸਟ ਹੈਮਿੰਗਵੇ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1911]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ, ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਲੇਖਕ [[ਉਮਾਸ਼ੰਕਰ ਜੋਸ਼ੀ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1915]] &amp;ndash; ਉਰਦੂ ਦੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਅਤੇ ਲੇਖਿਕਾ [[ਇਸਮਤ ਚੁਗ਼ਤਾਈ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1930]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤਕਾਰ [[ਆਨੰਦ ਬਖਸ਼ੀ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1934]] &amp;ndash; ਕ੍ਰਿਕਟਰ [[ਚੰਦੂ ਬੋਰਡੇ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1936]] &amp;ndash; ਜਾਰਜਿਆਈ ਸੋਵੀਅਤ ਅਤੇ ਰੂਸੀ ਗਾਇਕ [[ਨਾਨੀ ਬ੍ਰੇਗਵਾਦ੍ਜ਼ੇ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1942]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ [[ਮਲਿਕਾਰਜੁਨ ਖੜਗੇ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1947]] &amp;ndash; ਸਾਬਕਾ ਕ੍ਰਿਕਟਰ [[ਚੇਤਨ ਚੌਹਾਨ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1948]] &amp;ndash; ਭਾਰਤ ਪੇਸ਼ਾ ਅਦਾਕਾਰਾ [[ਪ੍ਰਤਿਮਾ ਕਾਜ਼ਮੀ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1951]] &amp;ndash; ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਕਾਰ ਅਤੇ ਸਟੈਂਡ-ਅੱਪ ਕਮੇਡੀਅਨ [[ਰੋਬਿਨ ਵਿਲੀਅਮਸ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1960]] &amp;ndash; ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕ, ਗੀਤਕਾਰ, ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ [[ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਚਮਕੀਲਾ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1963]] &amp;ndash; ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆਈ ਟਰਾਂਸ ਔਰਤ, ਪੌਪ ਗਾਇਕਾ, ਅਭਿਨੇਤਰੀ, ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਅਤੇ ਕਾਮੇਡੀਅਨ [[ਡੋਰਸ ਗਾਮਲਾਮਾ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1968]] &amp;ndash; ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ, ਭੰਗੜੇ, ਅਤੇ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨ  [[ਅਬਰਾਰ-ਉਲ-ਹੱਕ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1973]] &amp;ndash; ਬਰਤਾਨਵੀ-ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ [[ਸੁਸ਼ੀਲਾ ਰਮਨ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1982]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹਿਲਾ ਬਾਸਕਟਬਾਲ ਟੀਮ ਦਾ ਸਾਬਕਾ ਕਪਤਾਨ [[ਦਿਵਿਆ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1996]] &amp;ndash; ਭਾਰਤ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਗੋਲਫਰ [[ਸ਼ੁਭਾਂਕਰ ਸ਼ਰਮਾ]] ਦਾ ਜਨਮ।

==ਦਿਹਾਂਤ==
* [[1906]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਬੈਰਿਸਟਰ ਅਤੇ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਉਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੈਨਰਜੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੁਲਾਈ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਨ]]</text>
      <sha1>1c1pok3vo4m7u9b8va97wiedrg2kcco</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608827</id>
      <parentid>608826</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T04:05:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nachhattardhammu</username>
        <id>5032</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਦਿਹਾਂਤ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4355" xml:space="preserve">{{ਜੁਲਾਈ ਕਲੰਡਰ|float=right}}
'''21 ਜੁਲਾਈ''' [[ਗ੍ਰੈਗਰੀ ਕਲੰਡਰ]] ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਸਾਲ ਦਾ 202ਵਾਂ ([[ਲੀਪ ਸਾਲ]] ਵਿੱਚ 203ਵਾਂ) ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸਾਲ ਦੇ 163 ਦਿਨ ਬਾਕੀ ਹਨ। 
== ਵਾਕਿਆ ==
* [[356 ਬੀਸੀ]] &amp;ndash; [[ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਅਚੰਭੇ|ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸੱਤ ਅਜੁਬੇ]] 'ਚ ਅਰਟੀਮਿਸ ਦਾ ਮੰਦਰ ਤਬਾਹ ਹੋਇਆ।
== ਜਨਮ ==
[[File:ErnestHemingway.jpg|120px|thumb|[[ਅਰਨੈਸਟ ਹੈਮਿੰਗਵੇ]]]]
* [[1899]] &amp;ndash; ਅਮਰੀਕੀ ਜਰਨਲਿਸਟ, ਲੇਖਕ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ [[ਅਰਨੈਸਟ ਹੈਮਿੰਗਵੇ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1911]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ, ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਲੇਖਕ [[ਉਮਾਸ਼ੰਕਰ ਜੋਸ਼ੀ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1915]] &amp;ndash; ਉਰਦੂ ਦੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਅਤੇ ਲੇਖਿਕਾ [[ਇਸਮਤ ਚੁਗ਼ਤਾਈ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1930]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤਕਾਰ [[ਆਨੰਦ ਬਖਸ਼ੀ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1934]] &amp;ndash; ਕ੍ਰਿਕਟਰ [[ਚੰਦੂ ਬੋਰਡੇ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1936]] &amp;ndash; ਜਾਰਜਿਆਈ ਸੋਵੀਅਤ ਅਤੇ ਰੂਸੀ ਗਾਇਕ [[ਨਾਨੀ ਬ੍ਰੇਗਵਾਦ੍ਜ਼ੇ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1942]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ [[ਮਲਿਕਾਰਜੁਨ ਖੜਗੇ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1947]] &amp;ndash; ਸਾਬਕਾ ਕ੍ਰਿਕਟਰ [[ਚੇਤਨ ਚੌਹਾਨ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1948]] &amp;ndash; ਭਾਰਤ ਪੇਸ਼ਾ ਅਦਾਕਾਰਾ [[ਪ੍ਰਤਿਮਾ ਕਾਜ਼ਮੀ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1951]] &amp;ndash; ਅਮਰੀਕੀ ਅਦਾਕਾਰ ਅਤੇ ਸਟੈਂਡ-ਅੱਪ ਕਮੇਡੀਅਨ [[ਰੋਬਿਨ ਵਿਲੀਅਮਸ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1960]] &amp;ndash; ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕ, ਗੀਤਕਾਰ, ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ [[ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਚਮਕੀਲਾ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1963]] &amp;ndash; ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆਈ ਟਰਾਂਸ ਔਰਤ, ਪੌਪ ਗਾਇਕਾ, ਅਭਿਨੇਤਰੀ, ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਅਤੇ ਕਾਮੇਡੀਅਨ [[ਡੋਰਸ ਗਾਮਲਾਮਾ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1968]] &amp;ndash; ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ, ਭੰਗੜੇ, ਅਤੇ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨ  [[ਅਬਰਾਰ-ਉਲ-ਹੱਕ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1973]] &amp;ndash; ਬਰਤਾਨਵੀ-ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ [[ਸੁਸ਼ੀਲਾ ਰਮਨ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1982]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹਿਲਾ ਬਾਸਕਟਬਾਲ ਟੀਮ ਦਾ ਸਾਬਕਾ ਕਪਤਾਨ [[ਦਿਵਿਆ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਜਨਮ।
* [[1996]] &amp;ndash; ਭਾਰਤ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਗੋਲਫਰ [[ਸ਼ੁਭਾਂਕਰ ਸ਼ਰਮਾ]] ਦਾ ਜਨਮ।

==ਦਿਹਾਂਤ==
* [[1810]] &amp;ndash; ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੇਵਾੜ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਦੈਪੁਰ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ [[ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਕੁਮਾਰੀ (ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ)|ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਕੁਮਾਰੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।
* [[1906]] &amp;ndash; ਭਾਰਤੀ ਬੈਰਿਸਟਰ ਅਤੇ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਉਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੈਨਰਜੀ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।
* [[2008]] &amp;ndash; ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ੀ ਲੇਖਕ [[ਮਹਿਮਦੁੱਲ ਹੱਕ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।
* [[2014]] &amp;ndash; ਜਾਰਡਨ ਦਾ ਇੱਕ ਡਾਕਟਰ, ਗੁਰਦਾ ਰੋਗ ਮਾਹਿਰ, ਮਿਲਿਟਰੀ ਜਨਰਲ ਅਤੇ ਨੀਤੀਵਾਨ [[ਤਾਰਿਕ ਸੁਹੇਮਤ]] ਦਾ ਦਿਹਾਂਤ।
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੁਲਾਈ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਲ ਦੇ ਦਿਨ]]</text>
      <sha1>qt48j3nzuzapewzrum4h5awf8kijqml</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4988</id>
    <revision>
      <id>608789</id>
      <parentid>608783</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T12:25:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16982" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 2,00,000 ਲੱਖ ਤੋਂ 3,00,000 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>bgwycme9sh86rn8ir9hj7p0ure1ly45</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608790</id>
      <parentid>608789</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T12:41:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17653" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 2,00,000 ਲੱਖ ਤੋਂ 3,00,000 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>2w1jaeomx2eqjfbhc4zmrfqog6uvrba</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608796</id>
      <parentid>608790</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T12:58:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17802" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 2,00,000 ਲੱਖ ਤੋਂ 3,00,000 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>58sgaevqlf5ortibpqnj0s4j13oy32h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608798</id>
      <parentid>608796</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T13:16:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19687" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 2,00,000 ਲੱਖ ਤੋਂ 3,00,000 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>5bysiyy655fydf8prswyqffdzda2qlo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608799</id>
      <parentid>608798</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T13:34:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20026" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 2,00,000 ਲੱਖ ਤੋਂ 3,00,000 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।

===ਗਾਂਧੀ‐ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>q74c6i1baujwb8e79k73hnvtwoxnkdp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608800</id>
      <parentid>608799</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T13:35:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <comment>/* 1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20028" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 2,00,000 ਲੱਖ ਤੋਂ 3,00,000 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਗਾਂਧੀ‐ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>i1fz9nu6dyl1j6tuydv99ucbmn9pczf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608844</id>
      <parentid>608800</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T11:44:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23913" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 2,00,000 ਲੱਖ ਤੋਂ 3,00,000 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਗਾਂਧੀ‐ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ –

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>q4hvwf9hjdggzja940bqr4m3k7o71o0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608845</id>
      <parentid>608844</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T11:50:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24406" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 2,00,000 ਲੱਖ ਤੋਂ 3,00,000 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਗਾਂਧੀ‐ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>d9j5p7mp00urdsradoagwu9vtpmiypy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11236</id>
    <revision>
      <id>608791</id>
      <parentid>556015</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T12:46:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Charan Gill ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲਾ]] ਨੂੰ [[ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2036" xml:space="preserve">{{India Districts
|Name = ਮੰਡੀ
|Local =
|State = ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
|Division =
|HQ = ਮੰਡੀ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
|Map = Mandi in Himachal Pradesh (India).svg
|Coordinates =
|Area = 3951
|Population = 9,00,987
|Year = 2001
|Density = 228
|Urban =
|Literacy =
|SexRatio =
|Collector =
|Tehsils =
|LokSabha =
|Assembly =
|Highways = NH21
|Rain=
|Website = http://hpmandi.nic.in/
}}

'''ਮੰਡੀ''' ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦਾ ਇੱਕ [[ਜ਼ਿਲਾ]] ਹੈ । ਮੰਡੀ ਜਿਲਾ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿਦ ਸਹਰ ਹੈ ।  ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਮਨੂੰ ਰਿਸ਼ੀ  ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਹੋਇਆ ਹੈ ।  ਮੰਡੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਵਪਾਰਕ ਨਜ਼ਰ ਵਲੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਮਹਤਵਪੂਰਣ ਸੀ ।  ਇਹ ਜ਼ਿਲਾ [[ਵਿਆਸ ਨਦੀ]] ਦੇ ਕੰਡੇ ਬਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ।  ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲੇ ਦੀ ਸਭਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿਦ ਥਾਂ ਇੰਦਰਾ ਮਾਰਕੇਟ ਹੈ ਜੋਕਿ ਵਪਾਰ ਵਲੋਂ ਕਾਫੇ ਮਹਤਾਵਪੁਰਣ ਸਥਾਨ ਹੈ ।
== ਸਿੱਖਿਆ ==
===ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਕਾਲਜ===
[[ਤਸਵੀਰ:IIT Mandi Campus from Griffon Peak Jan 2020 D72 13785.jpg|alt=ਗਰਿਫਨ  ਚੋਟੀ  ਤੋਂ ਆਈ.ਆਈ.ਟੀ. ਮੰਡੀ ਦੀ ਝਲਕ।|thumb|ਗਰਿਫਨ  ਚੋਟੀ  ਤੋਂ ਆਈ.ਆਈ.ਟੀ. ਮੰਡੀ ਦੀ ਝਲਕ।]]
* ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਮੰਡੀ (ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ: ਆਈ.ਆਈ.ਟੀ. ਮੰਡੀ)

{{ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲੇ]]</text>
      <sha1>7xdh14dwczpor1lfku3hm5rdzs3ark2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ</title>
    <ns>4</ns>
    <id>14787</id>
    <revision>
      <id>608810</id>
      <parentid>608788</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:19:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Satpal Dandiwal</username>
        <id>10544</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਟਿੱਪਣੀ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39698" xml:space="preserve">__NEWSECTIONLINK__
	
[[File:Wikimedians at kotkapura 20.JPG|270px|thumb|ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਵਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ]]
 &lt;div style=&quot;background:#f9f9f9; border:1px solid #aaaaaa; clear:right; float:right; font-size:90%; margin:0em 0 1em 1em; padding:4px; width:270px;&quot;&gt;
&lt;big&gt;&lt;center&gt;'''ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ:'''&lt;/center&gt;&lt;/big&gt;
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੁਆਗਤ]] ― ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ।
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ]] ― ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ।
* [[ਮਦਦ:ਸਮੱਗਰੀ]] ― ਮਦਦ ਲਈ।
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਬਣਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀਆਂ]] ― ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਬੇਨਤੀਆਂ
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਮੁੱਖ ਫਰਮੇ]]
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਫ਼ੇ|ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਫ਼ੇ]]

ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਕੜੀਆਂ -
*[[:en:Wikipedia:Community Portal|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀ ਸੱਥ]]
*[[:m:|ਮੈਟਾ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ]]।
&lt;/div&gt;
{| class=&quot;infobox&quot; width=&quot;280px&quot;
|- align=&quot;center&quot;
| [[File:Replacement filing cabinet.svg|100px|Archive]]
'''ਸੱਥ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ:'''
|- align=&quot;center&quot;
| [[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 1|1]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 2|2]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 3|3]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 4|4]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 5|5]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 6|6]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 7|7]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 8|8]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 9|9]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 10|10]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 11|11]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 12|12]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 13|13]]{{h.}}&lt;br/&gt;[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 14|14]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 15|15]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 16|16]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 17|17]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 18|18]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 19|19]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 20|20]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 21|21]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 22|22]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 23|23]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 24|24]]
{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 25|25]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 26|26]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 27|27]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 28|28]]{{h.}}
|}

== ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸੰਬੰਧੀ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਵਿਕੀ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਬਾਰੇ ਲਗਾਤਾਰ ਅਪਡੇਟ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ 28/29 ਮਈ ਇਸ ਹਫ਼ਤੇ ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ/ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ 5 ਤੋਂ 6 ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਕਿਰਪਾ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇੱਕ ਤਾਰੀਖ਼ ਤੇ ਸਮਾਂ ਦਸੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਦਿਨ ਮਿੱਥ ਸਕੀਏ। ਹੇਠਾਂ ਮੀਟਿੰਗ 'ਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ।

'''ਵਿਸ਼ੇ''':
* ਆਡੀਓਬੁਕਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ final meeting - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu]]
* Wikimedia Berlin Summit ਵਿੱਚ Punjabi Wikimedia User Group ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill]]
* Wikimania 2022 ਬਾਰੇ ਅਪਡੇਟ - - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill]]

ਕਿਰਪਾ ਆਪਣੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਵੋ ਜੀ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:52, 25 ਮਈ 2022 (UTC)
=== ਟਿੱਪਣੀਆਂ === 


== ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਸੰਬੰਧੀ ==

ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਸੱਤਦੀਪ ਗਿੱਲ ਦਵਾਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪਿੰਡ ਭਾਈ ਰੂਪਾ ਵਿਖੇ ਪੁਰਾਣੇ ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਸਕੈਨਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਓਹਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਲੰਟੀਅਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਮੈਂ(ਹਰਦਰਸ਼ਨ) ਆਪਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮਬੰਦੀ ਇਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਬਣਾ ਕੇ CIS-A2K ਤੋਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਵੀ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਗ੍ਰਾੰਟ ਲਈ ਵੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਜੋ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿਚ ਹੈ ਤਾਂ &lt;nowiki&gt;{{support}}&lt;/nowiki&gt; ਲਿੱਖ ਕੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।--[[File:Hardarshan.gif|frameless|link=User:Benipal hardarshan]]&lt;sup&gt;[[User talk:Benipal hardarshan|Talk]]&lt;/sup&gt; 14:13, 29 ਮਈ 2022 (UTC)
====ਵਲੰਟੀਅਰ ਕੰਮ ਲਈ====
*[[File:Hardarshan.gif|frameless|link=User:Benipal hardarshan]]&lt;sup&gt;[[User talk:Benipal hardarshan|Talk]]&lt;/sup&gt;
* [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:20, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)

====CIS-A2K ਤੋਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਲਈ ਸਮਰਥਨ====
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:25, 29 ਮਈ 2022 (UTC)
#{{support}}[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gurtej Chauhan|Gurtej Chauhan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gurtej Chauhan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:48, 31 ਮਈ 2022 (UTC)
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:20, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagvir Kaur|Jagvir Kaur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagvir Kaur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01 :20, 9 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== ਪਿੰਡ ਚੌਟਾਲਾ, ਸਿਰਸਾ ਵਿਖੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ==

ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪਿੰਡ ਚੌਟਾਲਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਰਸਾ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਅੱਜ 29 ਮਈ 2022 ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਲਗਾਈ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਅਤੇ [[User: Manpreetsir|Manpreetsir]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਨਿਆਂ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਚੌਟਾਲਾ ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 14 ਜਣਿਆਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ ਜੋ ਕਿ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੇ ਮੈਟਾ ਪੇਜ ਦਾ ਲਿੰਕ [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikipedia_Workshop_at_Village_Chautala,_Sirsa#Discussion_On_VP| ਇੱਥੇ] ਹੈ। ਇਹ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਬਿਲਕੁਲ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਲੀਕੀ ਗਈ। ਅਗਲੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਤੁਹਾਡੇ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸਲਾਹ ਦੀ ਉਮੀਦ ਤੇ ਉਡੀਕ ਰਹੇਗੀ। 
ਧੰਨਵਾਦ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:35, 29 ਮਈ 2022 (UTC)
=== ਟਿੱਪਣੀ ===

== ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ 2022 ਵਿੱਚ ਆਨਲਾਈਨ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਸਬੰਧੀ ==

ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਪ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ (2022) ਦਾ ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਆਨਲਾਈਨ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਸਹੂਲਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪਾਂ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਗ੍ਰਾਂਟ ਵੀ ਪੈ ਗਈ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimania_2022/Scholarships/Punjabi_Wikimedians ਇਸ ਲਿੰਕ] 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਇਸ ਗ੍ਰਾਂਟ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਖਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿਓ ਜੀ ਅਤੇ ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਸਬੰਧੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਸੁਝਾਅ ਲਈ ਟਿੱਪਣੀ ਵਾਲੇ ਖਾਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:27, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC)

===ਸਮਰਥਨ/ਵਿਰੋਧ===
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:27, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC)
#{{ss}}[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gurtej Chauhan|Gurtej Chauhan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gurtej Chauhan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:41, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC)
#{{ss}} ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਪੂਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਇਵੈਂਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਵੇਗਾ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:03, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC)

===ਟਿੱਪਣੀਆਂ===

* ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪੱਧਰ ਦੀ ਬੈਠਕ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਬੈਠਕ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕੀ ਹੈ? ਕਿੱਥੇ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਹੈ? ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ? ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਤਾ ਹੋਏਗੀ? ਬੈਠਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ? ਇਹਨਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਸਟੀਕ ਜਵਾਬਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣਾ ਵਾਜਬ ਨਹੀਂ। ਕਾਹਲ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ। ਰੈਪਿਡ ਗ੍ਰਾਂਟ ਹਰ ਵਕਤ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਆਪਾਂ ਅੱਧ-ਪੱਕੇ ਪਲੈਨ ਨਾ ਪਾਈਏ ਤਾਂ ਬਿਹਤਰ ਰਹੇਗਾ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep Gill|Satdeep Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:04, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC)
* ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਸੱਤਦੀਪ, ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਤੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਏਜੰਡਾ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਿਸ ਲੈਂਦੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪ੍ਰਪਾਜ਼ਲ ਪਾਉਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦੇਨੀ ਹਾਂ ਜੋ ਇਸੇ ਮਹੀਨੇ 15 ਜੂਨ ਤੱਕ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਸੋਚੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਰੀਕਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਇਸ ਇਵੈਂਟ ਨੂੰ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਇਵੈਂਟ movement stategy ਵਰਗੇ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦੇ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:06, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== CIS-A2K Newsletter May 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

I hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about May 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events and ongoing and upcoming events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Punjabi Wikisource Community skill-building workshop|Punjabi Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]

; Ongoing events 
* [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]]

; Upcoming event
* [[:m:User:Nitesh (CIS-A2K)/June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/May 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 14 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&amp;oldid=18069678 --&gt;


==ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਬਾਰੇ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਸਭ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਹੋਈ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਹੋਈ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਤਰੀਖ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਆਡੀਓਬੁਕਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ, ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਬਰਲਿਨ ਸਮਿਟ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਜਰ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਈਵੈਂਟ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਕਾਫੀ ਕੁਛ ਸੀ  ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਉੱਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਈਵੈਂਟ ਚਰਚਾ ਵਿਚ ਰਹੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕਰਾਂਗੇ। ਆਪਣੀ ਇਸ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਦਿਨ ਐਤਵਾਰ 26 ਜੂਨ ਸਮਾਂ ਸ਼ਾਮ 5 ਤੋਂ 6 ਵਜੇ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਆਪੋ-ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਦਸੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਾਂਝਾ ਸਮਾਂ ਮਿੱਥ ਸਕੀਏ। ਹੇਠਾਂ ਮੀਟਿੰਗ 'ਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ।

'''ਵਿਸ਼ੇ''':

*ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਉੱਪਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਵੈਲੀਡੇਸ਼ਨ ਸੰਬੰਧੀ 
*ਟਰਾਂਸਕਲੂਜ਼ਨ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ
*ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ


ਕਿਰਪਾ ਆਪਣੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਵੋ ਜੀ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagvir Kaur|Jagvir Kaur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagvir Kaur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 9:21, 17 ਜੂਨ  2022 (UTC)
=== ਟਿੱਪਣੀਆਂ ===
# ਸਹਿਮਤ ਜੀ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਬੈਠਕ ਦਾ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਸਬੱਬ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣ ਰਿਹਾ। ਧੰਨਵਾਦ ਜਗਵੀਰ ਜੀ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:46, 19 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਸ ਦਾ contact person ਹੋਣ ਬਾਰੇ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਠੀਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। [[meta:Punjabi Wikimedians|Punjabi Wikimedians]] ਦਾ contact person ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਸੁਨੇਹੇ ਲਗਾਤਾਰ ਮੇਲ ਰਾਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੁਨੇਹੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੱਕ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪਹੁੰਚਣੇ ਜਰੂਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਰੁਝੇਵੇਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਸੋ, ਮੈਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਨੂੰ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣਾ ਨਾਂ contact person ਵਜੋਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹਟਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਕੇ ਨਵਾਂ contact person add ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇਗਾ। ਮੇਰੀ ਗੈਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ {{ping|Nitesh Gill}} {{ping|Manavpreet Kaur}} ਅਤੇ {{ping|Charan Gill}} ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ contact persons ਵਜੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਧੰਨਵਾਦ। &lt;font color=&quot;green&quot; face=&quot;Segoe Script&quot; size=&quot;4&quot;&gt;&lt;b&gt; [[User:Satpal Dandiwal|Satpal Dandiwal]] &lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;Andalus&quot;&gt; ([[User talk:Satpal Dandiwal|talk]]) &amp;#124;[[Special:Contributions/Satpal Dandiwal|Contribs]])&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; 16:31, 17 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ==

ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ਨਾਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨਿਯੋਜਿਤ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ 1 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ 31 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੱਕ ਚੱਲੇਗੀ। ਉਂਝ ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਵੀ ਚਲਾਈ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਉਦੋਂ ਇਸ ਦਾ ਮਿਆਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀਮਿਤ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਆਪ ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਵੋਗੇ। ਇਸ ਬਾਬਤ ਬਾਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੇ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A1%E0%A9%80%E0%A8%86:%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80_%E0%A8%B2%E0%A8%B5%E0%A8%B8_%E0%A8%B2%E0%A8%BF%E0%A8%9F%E0%A8%B0%E0%A9%87%E0%A8%9A%E0%A8%B0_2022 [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:49, 19 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== June Month Celebration 2022 edit-a-thon ==

Dear Wikimedians,

CIS-A2K announced June month mini edit-a-thon which is going to take place on 25 &amp; 26 June 2022 (on this weekend). The motive of conducting this edit-a-thon is to celebrate June Month which is also known as pride month.

This time we will celebrate the month, which is full of notable days, by creating &amp; developing articles on local Wikimedia projects, such as proofreading the content on Wikisource if there are any, items that need to be created on Wikidata [edit Labels &amp; Descriptions], some June month related content must be uploaded on Wikimedia Commons and so on. It will be a two-days long edit-a-thon to increase content about the month of June or related to its days, directly or indirectly. Anyone can participate in this event and the link you can find [[:m: June Month Celebration 2022 edit-a-thon|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:46, 21 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 --&gt;

== Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{{int:please-translate}}
[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]

Hi, Greetings

The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced!

We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]'''

Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project.

We hope to have you contribute to the campaign next year.

'''Thank you,'''

'''Wiki Loves Folklore International Team'''

--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:12, 4 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=23454230 --&gt;

== Propose statements for the 2022 Election Compass ==

: ''[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
: ''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members are invited to ''' [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass]]''' for the [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election.]] 

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/neutral/disagree). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Regards,

Movement Strategy &amp; Governance 

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:19, 12 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

== ਜੁਲਾਈ ਦੀ ਆਫਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਸਬੰਧੀ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਅਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਆਨਲਾਈਨ ਹੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਆਫਲਾਈਨ ਕਰਵਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਈਵੈਂਟਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਕੀਸਰੋਤ ਦੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਾਲੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੀ ਫਾਲੋ-ਅਪ ਮੀਟਿੰਗ ਬਾਰੇ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇ ਜੋੜਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿਚ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਸੁਝਾਅ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ request ਉਪਰ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕੀਏ। ਧੰਨਵਾਦ ਜੀ।  [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:36, 12 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

=== ਟਿੱਪਣੀ ===
# ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰਾਜਦੀਪ ਜੀ, ਕਿਹੜੀ ਤਰੀਕ ਨਿਸਚਿਤ ਕਰਨੀ ਹੈ ਜੀ? ਜਗਵੀਰ ਕੋਰ
:::[[User:Jagvir Kaur|ਜਗਵੀਰ ਜੀ]], ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ 30 ਤਰੀਕ(ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ) ਨੂੰ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]])
# ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]], ਇਸ ਦੀ ਪਹਿਲ ਕਰਨ ਲਈ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਾਥੀ ਚਾਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਆਫਲਾਈਨ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ 'ਚ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਪਾਦਨ ਜਾਂ ਸੰਪਾਦਨ ਸੰਬੰਧੀ ਗਤਿਵਿਧਿਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਬੈਠ ਕੇ ਕੁਝ ਮੁੱਦਿਆ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ੍ਹ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਸਾਨੂੰ ਜ਼ਰੁਰ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੇਰਾ  ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹੈ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:34, 15 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
# {{support}} ਰਾਜਦੀਪ ਜੀ, ਲਗਾਤਾਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਫਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੀ ਇਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦਾ ਅਸੀਂ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:07, 15 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
# {{support}} ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਤਾਰੀਖ, ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਥਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਕੁਝ ਵਿਉਂਤਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਦੱਸ ਦੇਵੋ ਜੀ ਤਾਂ ਕਿ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੋਰ ਪੱਕਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01:18, 17 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
:::[[User:Mulkh Singh|ਮੁਲਖ ਜੀ]], 30 ਤਰੀਕ ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਪਟਿਆਲੇ ਵਿਖੇ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ। ਬਾਕੀ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਆਪਾਂ ਫੇਸਬੁਕ ਗਰੁੱਪ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੋ ਸਮਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਉਹ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 
# ਆਫਲਾਇਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਇਕ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਸੁਝਾਅ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਗਾ। ਪਟਿਆਲੇ ਦੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਇਮਾਰਤ 'ਕਿਲਾ ਮੁਬਾਰਕ' ਸੰਬੰਧੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਫੋਟੋ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਂ ਨਾਮਾਤਰ ਹਨ। ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਥਾਂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਜਨਤਕ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਂਝ ਇਸ ਥਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਤੇ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਫੋਟੋ ਤੇ ਵੀਡੀਓਗਰਾਫੀ ਮਨਾਂ ਹੈ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਹੱਥ ਲਿਖਿਤ ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਾਥ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਸਰਦਾਰ ਸਿਮਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੋ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੀਟਿੰਗ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਆਪਾਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਟਿਆਲੇ ਇਸ ਥਾਂ ਉੱਪਰ ਵੀ ਗੁਜ਼ਾਰੀਏ। ਸਿਮਰ ਜੀ ਇਸ ਫੋਟੋਵਾਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਿਲੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਬਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਦੇਣਗੇ। ਕਿਲੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:54, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
:::: ਗੌਰਵ ਜੀ, ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰਹੇਗਾ। ਪਰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਕੈਮਰੇ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਕੈਮਰੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪਾਂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸਦਾ ਹੱਲ ਵੀ ਸੋਚਣਾ ਪਵੇਗਾ। - &lt;font color=&quot;green&quot; face=&quot;Segoe Script&quot; size=&quot;4&quot;&gt;&lt;b&gt; [[User:Satpal Dandiwal|Satpal Dandiwal]] &lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;Andalus&quot;&gt; ([[User talk:Satpal Dandiwal|talk]]) &amp;#124;[[Special:Contributions/Satpal Dandiwal|Contribs]])&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; 17:19, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

== CIS-A2K Newsletter June 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about June 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:m:June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]]
* [https://pudhari.news/maharashtra/pune/228918/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE-%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%AC%E0%A4%B3%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A4%9A-%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A8-%E0%A4%A1%E0%A5%89-%E0%A4%85%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%95-%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%A4-%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%87-%E0%A4%AE%E0%A4%A4/ar Presentation in Marathi Literature conference]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/June 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 19 July 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 --&gt;

== Board of Trustees - Affiliate Voting Results ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Dear community members,

'''The Affiliate voting process has concluded.''' Representatives from each Affiliate organization learned about the candidates by reading candidates’ statements, reviewing candidates’ answers to questions, and considering the candidates’ ratings provided by the Analysis Committee. The shortlisted 2022 Board of Trustees candidates are:

* Tobechukwu Precious Friday ([[User:Tochiprecious|Tochiprecious]])
* Farah Jack Mustaklem ([[User:Fjmustak|Fjmustak]])
* Shani Evenstein Sigalov ([[User:Esh77|Esh77]])
* Kunal Mehta ([[User:Legoktm|Legoktm]])
* Michał Buczyński ([[User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]])
* Mike Peel ([[User:Mike Peel|Mike Peel]])

See more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this election.

Please take a moment to appreciate the Affiliate representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. Thank you for your participation.

'''The next part of the Board election process is the community voting period.'''  View the  election timeline [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022#Timeline| here]]. To prepare for the community voting period, there are several things community members can engage with, in the following ways:

* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Read candidates’ statements]] and read the candidates’ answers to the questions posed by the Affiliate Representatives.
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Questions_for_Candidates|Propose and select the 6 questions for candidates to answer during their video Q&amp;A]].
* See the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee’s ratings of candidates on each candidate’s statement]].
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community Voting/Election Compass|Propose statements for the Election Compass]] voters can use to find which candidates best fit their principles.
* Encourage others in your community to take part in the election.

Regards,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:59, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>ec5aa9is48a75nv4hvtp01did91f0am</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28810</id>
    <revision>
      <id>608797</id>
      <parentid>531652</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T13:08:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2537" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name = ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ
| native_name = 
| native_name_lang = 
| other_name = ਕਰਤਾਰਪੁਰਾ
| nickname = 
| settlement_type = [[ਪਿੰਡ]]
| image_skyline = Changaliwala.jpg
| image_alt = 
| image_caption = 
| pushpin_map =।ndia Punjab
| pushpin_label_position = right
| pushpin_map_alt = 
| pushpin_map_caption =ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ
| latd = 29.96088359
| latm = 
| lats = 
| latNS = N
| longd = 75.79510689
| longm = 
| longs = 
| longEW = E
| coordinates_display = inline,title
| subdivision_type = ਦੇਸ਼
| subdivision_name = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1 = ਰਾਜ 
| subdivision_name1 = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2 = ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
| subdivision_name2 = [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]]
| established_title = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date = 
| founder = 
| named_for = Late. Kartar Singh Numberdar
| government_type = 
| governing_body = ਪੰਚਾਇਤ
| leader_title = ਸਰਪੰਚ
| leader_name =
| unit_pref = Metric
| area_footnotes = 
| area_rank = 
| area_total_km2 = 4.94
| elevation_footnotes = 
| elevation_m = 221
| population_total = 988
| population_as_of = 2001
| population_rank = 
| population_density_km2 = auto
| population_demonym = 
| population_footnotes = 
| demographics_type1 = Languages
| demographics1_title1 = Official
| demographics1_info1 = [[Punjabi language|Punjabi]]
| timezone1 = [[Indian Standard Time|IST]]
| utc_offset1 = +5:30
| postal_code_type = [[Postal।ndex Number|PIN]]
| postal_code = 148031
| area_code_type = Telephone code
| area_code = 91-1676
| registration_plate = PB 75
| website = 
| footnotes = 
}}

'''ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ''' ਉਰਫ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸੁਨਾਮ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://www.pbplanning.gov.in/districts/lehragaga.pdf&lt;/ref&gt; ਇਹ ਪਿੰਡ ਲਹਿਰੇਗਾਗੇ ਤੋਂ 2 ਅਤੇ ਸੁਨਾਮ ਤੋ ਕਰੀਬ 22 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਹੈ। ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ-ਸੁਨਾਮ ਰੋਡ ਉੱਪਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। 

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਲਾਕ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>hab8w43mzvdis39alei2buxwsnf0z2h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608812</id>
      <parentid>608797</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:22:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manpreet S Gill</username>
        <id>42632</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3363" xml:space="preserve">'''ਮੋਟੀ ਲਿਖਤ'''{{Infobox settlement
| name = ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ
| native_name = 
| native_name_lang = 
| other_name = ਕਰਤਾਰਪੁਰਾ
| nickname = 
| settlement_type = [[ਪਿੰਡ]]
| image_skyline = Changaliwala.jpg
| image_alt = 
| image_caption = 
| pushpin_map =।ndia Punjab
| pushpin_label_position = right
| pushpin_map_alt = 
| pushpin_map_caption =ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ
| latd = 29.96088359
| latm = 
| lats = 
| latNS = N
| longd = 75.79510689
| longm = 
| longs = 
| longEW = E
| coordinates_display = inline,title
| subdivision_type = ਦੇਸ਼
| subdivision_name = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1 = ਰਾਜ 
| subdivision_name1 = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2 = ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
| subdivision_name2 = [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ]]
| established_title = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date = 
| founder = 
| named_for = Late. Kartar Singh Numberdar
| government_type = 
| governing_body = ਪੰਚਾਇਤ
| leader_title = ਸਰਪੰਚ
| leader_name =
| unit_pref = Metric
| area_footnotes = 
| area_rank = 
| area_total_km2 = 4.94
| elevation_footnotes = 
| elevation_m = 221
| population_total = 988
| population_as_of = 2001
| population_rank = 
| population_density_km2 = auto
| population_demonym = 
| population_footnotes = 
| demographics_type1 = Languages
| demographics1_title1 = Official
| demographics1_info1 = [[Punjabi language|Punjabi]]
| timezone1 = [[Indian Standard Time|IST]]
| utc_offset1 = +5:30
| postal_code_type = [[Postal।ndex Number|PIN]]
| postal_code = 148031
| area_code_type = Telephone code
| area_code = 91-1676
| registration_plate = PB 75
| website = 
| footnotes = 
}}

'''ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ''' ਉਰਫ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸੁਨਾਮ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://www.pbplanning.gov.in/districts/lehragaga.pdf&lt;/ref&gt; ਇਹ ਪਿੰਡ ਲਹਿਰੇਗਾਗੇ ਤੋਂ 2 ਅਤੇ ਸੁਨਾਮ ਤੋ ਕਰੀਬ 22 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਹੈ। ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ-ਸੁਨਾਮ ਰੋਡ ਉੱਪਰ ਸਥਿਤ ਹੈ।  ਇਸ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸਰਦਾਰ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਮਾਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਸਰਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਖੁੱਸਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਹਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਟਿਕਾਣਾ ਪਿੰਡ ਚੰਗਾਲ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ। ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਮਹਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਵਸੌਣ ਲੲੀ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਜਗਾ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਓਸ ਜਗਾ ਦਾ ਨਾਮ ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ ਪੈ ਗਿਆ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਲਾਕ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਦੇ ਪਿੰਡ]]</text>
      <sha1>q288o31jsher5vi3mm0jox3k1g5e60k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ</title>
    <ns>1</ns>
    <id>36338</id>
    <revision>
      <id>608793</id>
      <parentid>164931</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T12:46:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Charan Gill ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲਾ]] ਨੂੰ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35" xml:space="preserve">{{ਚਰਚਾ ਸਿਰਲੇਖ}}</text>
      <sha1>mawijv26ieo8194pfbm9olgeisbu5g0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡਾ. ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44898</id>
    <revision>
      <id>608842</id>
      <parentid>533288</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T11:17:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manpreet S Gill</username>
        <id>42632</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਜੀਵਨੀ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6557" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name =ਡਾ. ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ
| image = 
| alt = 
| caption = 
| birth_name = 
| birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1941|1|1}}
| birth_place = ਪਿੰਡ ਮੌੜਾਂ, [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] 
| death_date = 
| death_place = 
| nationality = ਭਾਰਤੀ 
| language = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| other_names = 
| occupation = [[ਸਾਹਿਤ ਆਲੋਚਨਾ|ਸਾਹਿਤ ਆਲੋਚਕ]], [[ਅਧਿਆਪਕ]]
|alma_mater= [[ਰਣਬੀਰ ਕਾਲਜ ਸੰਗਰੂਰ]], [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ]]
| known_for = ਸਾਹਿਤਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ
|website= 
}}
''ਡਾ. ਤੇਜਵੰਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ'' (ਜਨਮ 1 ਜਨਵਰੀ 1944), ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ [[ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ]] ਯਾਦਗਾਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਨਮਾਨਿਤ&lt;ref&gt;http://www.tribuneindia.com/2010/20100425/cth2.htm&lt;/ref&gt; [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਰਗਰਮ ਕਾਰਕੁਨ ਹੈ।

==ਜੀਵਨੀ==
ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ ਦਾ ਜਨਮ 1 ਜਨਵਰੀ 1944 ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਵਰਿਆਮ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ, ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ, ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ [[ਮੌੜਾਂ]] ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਧਮਿੰਦਰ ਪਾਲ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਸਦੇ ਤੇਜਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਸਤਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਰਾਜਵੰਤ ਕੌਰ ਤਿੰਨ ਧੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਓਂਕਾਰ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਹੈ।

ਡਾ. ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ ਅਜਰਾਲੀ, ਰਣਬੀਰ ਕਾਲਜ ਸੰਗਰੂਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲੇ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਐਮਏ, ਐਮਲਿਟ, ਪੀਐਚਡੀ ਤੱਕ ਉੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਕਾਲਜ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਪੂਰੇ 30 ਸਾਲ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।

==ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਿਤਾਬਾਂ==
*ਬਾਬੂ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਭਸੌੜ
*ਗਿਆਨੀ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
*ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਧਨੌਲਾ
*ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ
*ਪਾਗਲ ਔਰਤ ਸਭਿਆ ਆਦਮੀ
*ਕਲਮ
*ਆਧੁਨਿਕ ਦੰਦ ਕਥਾ
*ਬੰਦ ਗਲੀ ਦੀ ਸਿਆਸਤ
*ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ
*ਡਾਇਰੀ ਦੇ ਪੰਨੇ
*ਗੋਦੜੀ ਦਾ ਲਾਲ
*ਵਾਰਤਕੀ
*ਕਾਗਦਿ ਕੀਮ ਨ ਪਾਈ
*ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (ਤਿੰਨ ਭਾਗ)
*ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਸਭਾ ਸੇਖੋਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
*ਪੰਚ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਭਸੌੜ
*ਡਾਕਖਾਨਾ ਖਾਸ
*ਲਿਖਤੁਮ
*ਦਸਤਾਵੇਜ ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਹਿਤ
*ਪੰਚ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਭਸੌੜ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ
*ਸੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਯੁੱਗ
*ਰਸਾਲੂ
*ਪੂਰਨ ਭਗਤ
*ਦੌਲਤ ਰਾਮ ਰਚਿਤ ਕਿੱਸਾ ਕਾਵਿ
*ਪੰਚ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਭਸੌੜ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਦੇਣ
*ਸਿੰਘ ਸਭਾਈ ਲਹਿਰਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਦੇਣ
*ਰੂਪ ਬਸੰਤ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ
*ਅਲੋਚਕ ਅਤੇ ਸਮੀਖਿਆ ਸਾਹਿਤ
*ਲੋਕ ਉਕਤੀ ਸੰਦਰਭ
*ਅਨੁਸ਼ਰਨ
*ਹਸਤਾਖਰ
*ਸਹਿਮਤੀ
*ਪਰਵੇਸ਼
*ਸਮਾਜਿਕ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਲੇਖਕ 
*ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ
*ਪ੍ਰਸੰਗਕਤਾ
*ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ
*ਬਹੁ ਵਚਨ
*ਗਲਪਕਾਰ ਗੁਰਮੇਲ ਮਡਾਹੜ
*ਮੁਕਤੀ ਜੁਗਤ ਸੰਵਾਦ
*ਭੁਪਿੰਦਰ ਕਾਵਿ ਤੇ ਰਿਵਿਓਕਾਰੀ
*ਮੁੱਖ ਬੰਦ
*ਗੁਆਚੇ ਨਾਇਕ ਦੀ ਪੁਨਰ ਉਸਾਰੀ
*ਹਰਫ ਬਹਰਫ
*ਪੱਤਰ ਕਲਾ 
==ਇਨਾਮ ਸਨਮਾਨ==
ਪੰਜਾਬ ਰਤਨ, ਵਿਰਸੇ ਦਾ ਵਾਰਸ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਥ ਲਾਂਬੜਾ ਵੱਲੋਂ ਐਵਾਰਡ, ਸਾਹਿਤ ਰਤਨ, ਸੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਮਸਤੂਆਣਾ ਯਾਦਗਾਰੀ, ਕਿਰਤੀ ਐਵਾਰਡ, ਸਾਹਿਤ ਟਰੱਸਟ ਢੁੱਡੀਕੇ, ਧਨੀ ਰਾਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਸਾਹਿਤ ਫੁਲਵਾੜੀ, ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਗਿਆਨੀ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਰਸਲੋਕ ਹਰਿਆਣਾ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਹੋਮ ਜੋਯੋਤੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਸਾਹਿਤ ਅਚਾਰੀਆ, ਦੇਵਿੰਦਰ ਸਤਿਆਰਥੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਮੀਖਿਆ ਬੋਰਡ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਪੁਰਸਕਾਰ&lt;ref&gt;[http://punjabitribuneonline.com/2011/10/%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%B6%E0%A8%BE-%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%97-%E0%A8%B5%E0%A9%B1%E0%A8%B2%E0%A9%8B%E0%A8%82-%E0%A8%B6%E0%A9%8B%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A8%AE%E0%A8%A3%E0%A9%80/ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਵੱਲੋਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸਨਮਾਨਾਂ ਦਾ ਐਲਾਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ - 20 ਅਨ੍ਤੂਬਰ 2011]&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਕ]]</text>
      <sha1>m9ujz23q12qp87kxvvjz4k0yvpjpifp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608843</id>
      <parentid>608842</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T11:25:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manpreet S Gill</username>
        <id>42632</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਿਤਾਬਾਂ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6631" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name =ਡਾ. ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ
| image = 
| alt = 
| caption = 
| birth_name = 
| birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1941|1|1}}
| birth_place = ਪਿੰਡ ਮੌੜਾਂ, [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸੰਗਰੂਰ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] 
| death_date = 
| death_place = 
| nationality = ਭਾਰਤੀ 
| language = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| other_names = 
| occupation = [[ਸਾਹਿਤ ਆਲੋਚਨਾ|ਸਾਹਿਤ ਆਲੋਚਕ]], [[ਅਧਿਆਪਕ]]
|alma_mater= [[ਰਣਬੀਰ ਕਾਲਜ ਸੰਗਰੂਰ]], [[ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ]]
| known_for = ਸਾਹਿਤਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ
|website= 
}}
''ਡਾ. ਤੇਜਵੰਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ'' (ਜਨਮ 1 ਜਨਵਰੀ 1944), ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ [[ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ]] ਯਾਦਗਾਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਨਮਾਨਿਤ&lt;ref&gt;http://www.tribuneindia.com/2010/20100425/cth2.htm&lt;/ref&gt; [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਰਗਰਮ ਕਾਰਕੁਨ ਹੈ।

==ਜੀਵਨੀ==
ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ ਦਾ ਜਨਮ 1 ਜਨਵਰੀ 1944 ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਵਰਿਆਮ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ, ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ, ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ [[ਮੌੜਾਂ]] ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਧਮਿੰਦਰ ਪਾਲ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਸਦੇ ਤੇਜਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਸਤਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਰਾਜਵੰਤ ਕੌਰ ਤਿੰਨ ਧੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਓਂਕਾਰ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਹੈ।

ਡਾ. ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ ਅਜਰਾਲੀ, ਰਣਬੀਰ ਕਾਲਜ ਸੰਗਰੂਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲੇ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਐਮਏ, ਐਮਲਿਟ, ਪੀਐਚਡੀ ਤੱਕ ਉੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਕਾਲਜ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਪੂਰੇ 30 ਸਾਲ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ।

==ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਿਤਾਬਾਂ==
*ਬਾਬੂ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਭਸੌੜ
*ਗਿਆਨੀ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
*ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਧਨੌਲਾ
*ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ
*ਪਾਗਲ ਔਰਤ ਸਭਿਆ ਆਦਮੀ
*ਕਲਮ
*ਆਧੁਨਿਕ ਦੰਦ ਕਥਾ
*ਬੰਦ ਗਲੀ ਦੀ ਸਿਆਸਤ
*ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰ
*ਡਾਇਰੀ ਦੇ ਪੰਨੇ
*ਗੋਦੜੀ ਦਾ ਲਾਲ
*ਵਾਰਤਕੀ
*ਕਾਗਦਿ ਕੀਮ ਨ ਪਾਈ
*ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ (ਤਿੰਨ ਭਾਗ)
*ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਸਭਾ ਸੇਖੋਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
*ਪੰਚ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਭਸੌੜ
*ਡਾਕਖਾਨਾ ਖਾਸ
*ਲਿਖਤੁਮ
*ਦਸਤਾਵੇਜ ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਹਿਤ
*ਪੰਚ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਭਸੌੜ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ
*ਸੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਯੁੱਗ
*ਰਸਾਲੂ
*ਪੂਰਨ ਭਗਤ
*ਦੌਲਤ ਰਾਮ ਰਚਿਤ ਕਿੱਸਾ ਕਾਵਿ
*ਪੰਚ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਭਸੌੜ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਦੇਣ
*ਸਿੰਘ ਸਭਾਈ ਲਹਿਰਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਦੇਣ
*ਰੂਪ ਬਸੰਤ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ
*ਅਲੋਚਕ ਅਤੇ ਸਮੀਖਿਆ ਸਾਹਿਤ
*ਲੋਕ ਉਕਤੀ ਸੰਦਰਭ
*ਅਨੁਸ਼ਰਨ
*ਹਸਤਾਖਰ
*ਸਹਿਮਤੀ
*ਪਰਵੇਸ਼
*ਸਮਾਜਿਕ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਲੇਖਕ 
*ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ
*ਪ੍ਰਸੰਗਕਤਾ
*ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ
*ਬਹੁ ਵਚਨ
*ਗਲਪਕਾਰ ਗੁਰਮੇਲ ਮਡਾਹੜ
*ਮੁਕਤੀ ਜੁਗਤ ਸੰਵਾਦ
*ਭੁਪਿੰਦਰ ਕਾਵਿ ਤੇ ਰਿਵਿਓਕਾਰੀ
*ਮੁੱਖ ਬੰਦ
*ਗੁਆਚੇ ਨਾਇਕ ਦੀ ਪੁਨਰ ਉਸਾਰੀ
*ਹਰਫ ਬਹਰਫ
*ਪੱਤਰ ਕਲਾ
*ਜਿਸੁ ਆਸਣਿ ਹਮ ਬੈਠੇ[ਸਵੈ ਜੀਵਨੀ]

==ਇਨਾਮ ਸਨਮਾਨ==
ਪੰਜਾਬ ਰਤਨ, ਵਿਰਸੇ ਦਾ ਵਾਰਸ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਥ ਲਾਂਬੜਾ ਵੱਲੋਂ ਐਵਾਰਡ, ਸਾਹਿਤ ਰਤਨ, ਸੰਤ ਅਤਰ ਸਿੰਘ ਮਸਤੂਆਣਾ ਯਾਦਗਾਰੀ, ਕਿਰਤੀ ਐਵਾਰਡ, ਸਾਹਿਤ ਟਰੱਸਟ ਢੁੱਡੀਕੇ, ਧਨੀ ਰਾਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਸਾਹਿਤ ਫੁਲਵਾੜੀ, ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਗਿਆਨੀ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਰਸਲੋਕ ਹਰਿਆਣਾ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਹੋਮ ਜੋਯੋਤੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਸਾਹਿਤ ਅਚਾਰੀਆ, ਦੇਵਿੰਦਰ ਸਤਿਆਰਥੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਯਾਦਗਾਰੀ ਇਨਾਮ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਮੀਖਿਆ ਬੋਰਡ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਪੁਰਸਕਾਰ&lt;ref&gt;[http://punjabitribuneonline.com/2011/10/%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%B6%E0%A8%BE-%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%97-%E0%A8%B5%E0%A9%B1%E0%A8%B2%E0%A9%8B%E0%A8%82-%E0%A8%B6%E0%A9%8B%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A8%AE%E0%A8%A3%E0%A9%80/ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਵੱਲੋਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸਨਮਾਨਾਂ ਦਾ ਐਲਾਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ - 20 ਅਨ੍ਤੂਬਰ 2011]&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਆਲੋਚਕ]]</text>
      <sha1>or68n16eumfbcv6jlwpkh5hmsgxdpa1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>61286</id>
    <revision>
      <id>608828</id>
      <parentid>602974</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T04:49:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manpreet S Gill</username>
        <id>42632</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪਿੰਡ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17325" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| official_name  = ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ
| settlement_type  = ਸ਼ਹਿਰ
| pushpin_map = India Punjab
| pushpin_label_position = 
| pushpin_map_alt = 
| pushpin_map_caption = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿੱਤੀ 
| latd  = 29.942559 
| latm  = 
| lats  = 
| latNS  = N
| longd  = 75.807521
| longm  = 
| longs  =
| longEW  = E
| coordinates_display = 
| subdivision_type1 = ਰਾਜ
| subdivision_name1 = ਪੰਜਾਬ
| subdivision_type2 = ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
| subdivision_name2 = [[ਸੰਗਰੂਰ]]
| leader_title  =
| altitude   =
| population_as_of = 2013
| population_total = 22,450
| area_magnitude  =
| area_total_km2  = 10
| elevation_ft   = 226
| area phone_code  = 01676
| postal_code   = 148031
| vehicle_code_range = PB 75
| demographics_type1  = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1 = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1  = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| sex_ratio   =
| unlocode   =
| website    = www.lehragagahelpline.com
| footnotes   =
}}
'''ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ''' [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦਾ ਇੱਕ ਕਸਬਾ ਅਤੇ ਮਿਊਂਸਿਪਲ ਕੌਂਸਲ ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਦੀ ਹੱਦ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਹਰਿਆਣਾ 10 ਕਿ.ਮੀ. ਦੂਰ ਹੈ। ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲੇ 'ਚ ਇੱਕ ਮਿਊਂਸਿਪਲ ਕੌਂਸਲ ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ।ਹਰਿਆਣਾ ਤੋਂ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਤੱਕ ਦੀ ਦੂਰੀ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ।ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਜ਼ਿਲਾ ਸੰਗਰੂਰ 'ਚ ਇੱਕ ਸਿੱਖਿਆ ਬਿੰਦੂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ੲਿਥੇ ਕਈ ਵਿਦਿਅਕ ਕਾਲਜ ਵੀ ਹਨ।ਵਿਦਿਅਕ ਕੋਰਸ ਜਿਵੇਂ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ, ਬੀ.ਐਡ, ਨਰਸਿੰਗ, ਅਾਰਟ ਅੈਂਡ ਅਤੇ ਕਰਾਫਟ, ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਅਤੇ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ (ਪੰਜਾਬ ਤਕਨੀਕੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 5 ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ) ਵਿਚੋਂ ੲਿਕ ਬਾਬਾ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਭਠਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਹੈ, ਪਰ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਛੜੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਚ ਦਰ ਨਾਲ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਰੁਝਾਨ ਆਧੁਨਿਕ ਅਤੇ ਫੈਸ਼ਨੇਬਲ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਨਗਰ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਸੰਸਥਾਨ, ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵੈੱਬ ਵਿਕਾਸ ਕੰਪਨੀ ਨਾਲ ਟਾਊਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਸਥਿਤ ਹੋਰ ਲੈਹਰਿਆਂ ਤੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਦੇਣ ਲਈ, ਇਸਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਗਾਗਾ (ਨਾਲ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ) ਜੋੜ ਕੇ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਸੋਧਿਆ ਗਿਆ। 


== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਬਾਬਰੀ ਮੁਸਲਿਮ ਰਾਜੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਹੱਥੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ, ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯਾਦ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਮੇਲਾ ਵੀ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਦਾ ਨਾਮ ਮੋਹਨ ਗਰਗ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਗਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਬਹੁਤ ਦਿਆਲੂ ਸੀ; ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਪੈਸੇ ਜਾਂ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਸੇ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ, “ਲੈਹਰੋ ਲਹਿਰ ਸਮੁੰਦਰ ਆਏ ਜਾਏ ਮੋਹਨ ਕਾ ਵਾਸ ਇੰਦਰ ਬਰਸੇ ਅਪਣੀ ਰੁੱਤ ਔਰ ਮੋਹਨ ਚਾਰੋਂ ਮਾਸ...”

ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂਦੁਆਰਿਆਂ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਮਿਡਲ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਨੈਤਿਕ ਕੰਮਕਾਰ ਹੈ।

== ਜਨ-ਸੰਖਿਅਕੀ ==
2013 ਤੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਜਨ-ਸੰਖਿਆ]] ਮੁਤਾਬਿਕ,&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&amp;state5=999|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040616075334/http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&amp;state5=999|archivedate=2004-06-16|title= Census of India 2013: Data from the 2013 Census, including cities, villages and towns  (Provisional)|accessdate=2008-11-01|publisher= Census Commission of India}}&lt;/ref&gt; ਲੈਹਰਾਗਾਗਾ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ 22450 ਸੀ। ਪੁਰਸ਼ 53% ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 47% ਸਨ। ਲੈਹਰਾਗਾਗਾ ਦੀ ਲਿਟਰੇਸੀ (ਸਾਖਰਤਾ) ਦਰ 64% ਹੈ, ਜੋ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦੀ ਔਸਤਨ ਦਰ 59.5% ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੈ; ਪੁਰਸ਼ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 70% ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 57% ਹੈ। ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਅੰਦਰ, ਜਨਸੰਖਿਆ ਦਾ 13% ਹਿੱਸਾ 6 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਥੱਲੇ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਹੈ।

== ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਜ਼ਾਰ ==
'''ਮਾਹਰਾਜਾ ਅਗ੍ਰਸੇਨ ਮਾਰਕਿਟ:''' ਇਹ ਬਜ਼ਾਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰੀ ਮੰਦਰ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੈ। ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਮਾਨ ਵਾਸਤੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਇਹ ਬਜ਼ਾਰ ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਖਾਸਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਤਿਓਹਾਰ ਦੇ ਸਮਿਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਇਹ ਬਜ਼ਾਰ ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਸਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੰਦਰ  ਉੱਤੇ ਸਜਾਵਟ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨੇੜੇ ਦਾ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਇਸ ਬਜ਼ਾਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਚਾਰ ਚੰਦ ਲਗਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

'''ਖਾਈ ਰੋਡ:''' ਇਹ ਸੜਕ ਛੋਟੀ ਨਦੀ (ਜਿਸਨੂੰ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ 'ਸੂਆ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਖਾਈ ਪਿੰਡ ਤੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੜਕ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ ਅਤੇ ਪਾਤੜਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਸਮੇਤ ਲਹਿਰਾਗਾਗੇ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਪਰਕ ਸੜਕ ਹੈ। ਇਸ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਸਪਤਾਲ, ਵੈਬ-ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਕੰਪਨੀਆਂ ਅਤੇ ਨਿੱਤ-ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਲਈ ਦੁਕਾਨਾਂ ਹਨ।

'''ਫਰਨੀਚਰ ਮਾਰਕਿਟ:''' ਇਹ ਮਾਰਕਿਟ ਗਾਗਾ ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਅਰਸੇ ਤੋਂ ਅਪਣੇ ਉੱਚ ਕਿਸਮ ਦੇ ਫਰਨੀਚਰ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਇਹ ਬਜ਼ਾਰ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰ ਵਾਸਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਸੰਦੀਦਾ ਬਜ਼ਾਰ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਉਪਲਬਧ ਫਰਨੀਚਰ ਚੰਗਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਸਤਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 

'''ਰਾਮੇ ਵਾਲੀ ਖੂਹੀ:'''ਇਹ ਬਜ਼ਾਰ ਫਰਨੀਚਰ ਮਾਰਕਿਟ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਐਕਸੈੱਸਰੀ (ਸਹਾਇਕ ਵਸਤੂਆਂ) ਉਪਲਬਧ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਮੇ ਵਾਲੀ ਖੂਹੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸੜਕ ਜੁੜਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਗਊਸ਼ਾਲਾ ਰੋਡ ਹੈ ਜੋ ਲੈਹਰਾ ਪੁਲਿਸ ਥਾਣੇ ਤੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

'''ਪੰਜਾਬੀ ਕਲੌਨੀ ਰੋਡ:''' ਇਹ ਸੜਕ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਨੂੰ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਅਸਤ ਸੜਕ ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲੌਨੀ ਅੰਦਰ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲੌਨੀ ਰੋਡ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

== ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ==
ਲਹਿਰਾਗਾਗੇ ਅੰਦਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ, ਡਾਕ-ਖਾਨਾ ਅਤੇ GPF ਲੈਹਰੇਗਾਗੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਥਾਨ ਹਨ। ਸਵੇਰੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ, ਲੋਕ ਉੱਥੇ ਸੈਰ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਪਾਰਕ ਦੀ ਤਰਾਂ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

== ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ==
ਲਹਿਰਾਗਾਗੇ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਬਹੁਤ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ, ਕਿ ਕੋਈ ਤਿਓਹਾਰ ਕਿਸ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਸਨੀਕ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਤਿਓਹਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ ਹਨ;

'''ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਮੰਦਰ''': ਇਹ ਮੰਦਰ ਮੁੱਖ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਲੱਗਪਗ .4&amp;nbsp;km ਅਤੇ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 1&amp;nbsp;km ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਖੜਕੇ ਮੰਦਰ ਉੱਤੇ ਦਾ ਸ੍ਰਿੰਗਾਰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। 

'''ਮੁੱਖ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ:''' ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਵੀ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਰਕਾਰੀ ਗਰਲਜ਼ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ, ਸਕੂਲ, ਲੈਹਰਾਗਾਗਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਹੈ। 
'''ਹਨੂਮਾਨ ਮੰਦਰ:''' ਇਹ ਹੁਣੇ ਬਣਿਆ ਮੰਦਰ ਲੈਹਰਾਗਾਗਾ-ਜਾਖਲ ਹਾਈਵੇ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਹੱਦ ਤੋਂ ਲੱਗਪਗ 1&amp;nbsp;km ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਸਾਰੀਆਂ ਅਜੋਕੀਆਂ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਨਵੀਨ ਮੰਦਰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। 

'''ਸ਼ਿਵ ਦੁਰਗਾ ਮੰਦਰ:''' ਇਹ ਮੰਦਰ ਗਾਗੇ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਅਪਣੇ [[ਮਹਾਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ]] ਤਿਓਹਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਨਾਓਣ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਨੀਦੇਵ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਸਾਈਂ ਮੰਦਰ ਵੀ ਬਣੇ ਹਨ। 

'''ਬਾਬਾ ਮਸਤ ਰਾਮ ਸਮਾਧ:''' ਇਹ ਮੰਦਰ ਲੈਹਰਾਗਾਗਾ-ਖਾਈ ਪਿੰਡ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਬਿਜਲੀ ਘਰ ਤੋਂ ਉਲਟ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਇਹ ਮੰਦਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਲੱਗਪਗ 1&amp;nbsp;km ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਦਰਸ਼ਨ ਸਥਾਨ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖਾਸਕਰ ਔਰਤਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਦਰ ਹੈ। 

'''ਕਾਲੀ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ:''' ਇਹ ਫਰਨੀਚਰ ਮਾਰਕਿਟ ਅੰਦਰ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਬੁੱਢੀ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਫੂਲਨ ਦਾਹ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

'''ਬਾਲਮੀਕੀ ਮੰਦਰ:'''ਇਹ ਚੈਨਪੁਰਾ ਬਸਤੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ

'''ਬਸੰਤੀ ਮਾਤਾ, ਕਲਾਰਾਂ ਵਾਲੀ ਮਾਤਾ ਮੰਦਰ:'''ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਮੰਦਰ ਸ੍ਰੀ ਐੱਸ.ਡੀ.ਐੱਸ.ਐੱਸ ਸਕੂਲ ਨੇੜੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹਨ।

== ਖੇਤਰ ਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਧੁਰਾ ==
ਅੱਜਕੱਲ ਲਹਿਰਾਗਾਗਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵੇ ਖੇਤਰ ਅੰਦਰ ਵੀ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਿੱਖਿਆ ਧੁਰੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਅੰਦਰਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕਾਲਜਾਂ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਕਾਰਨ ਅਜਿਹਾ ਹੈ। ਲੱਗਪਗ ਹਰੇਕ ਸਟ੍ਰੀਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਲਜ ਹਨ ਚਾਹੇ ਉਹ ਪੌਲੀਟੈਕਨਿਕ ਹੋਣ ਜਾਂ ਇੰਜਨਿਅਰਿੰਗ, ਫਾਰਮੇਸੀ, ਆਰਟਸ, ਸਾਇੰਸ, ਨਰਸਿੰਗ, ਬੀ.ਐਡ, ਆਰਟ ਐਂਡ ਕ੍ਰਾਫਟ, ਜਾਂ ਕਾਮਰਸ ਹੋਵੇ।

== ਬੈਂਕ ==
ਲੈਹਰੇਗਾਗੇ ਅੰਦਰ ਕਈ ਬੈਂਕ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ, ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਔਫ ਪਟਿਆਲਾ, ਕੋ-ਔਪਰੇਟਿਵ ਬੈਂਕ, ਐਚਡੀਏੱਫਸੀ ਬੈਂਕ, ਆਈਸੀਆਈਸੀਆਈ ਬੈਂਕ, ਪੰਜਾਬ ਐਂਡ ਸਿੰਧ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਐਕਸਿਸ ਬੈਂਕ

== ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪਿੰਡ ==
[[ਹਰਿਆਊ]]
[[ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ]], 
[[ਰਾਮਪੁਰਾ ਜਵਾਹਰਵਾਲਾ]], 
[[ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ, ਸੰਗਰੂਰ|ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ]]
[[ਲਹਿਲ ਕਲਾਂ]] 
[[ਲੇਹਲ ਖੁਰਦ]]
[[ਬਾਲਰਾਂ]]
[[ਖੰਡੇਵਾਦ]]
[[ਕਾਲਬੰਜਾਰਾ]]
[[ਭੁਟਾਲ ਕਲਾਂ]]
[[ਅਰਕਵਾਸ]]
[[ਖੋਖਰ]]
[[ਖਾੲੀ]]
[[ਗਾਗਾ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

{{ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ}}

[[Category:ਸੰਗਰੂਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅੰਦਰਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]</text>
      <sha1>ntmmc7od4r9ikyv4aj2ihpi2nu0m4co</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ-ਕਹਾਣੀਆਂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92773</id>
    <revision>
      <id>608816</id>
      <parentid>536894</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T20:36:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2401:4900:5990:33FE:0:0:1228:C739</ip>
      </contributor>
      <comment>/* ਨੱਫ਼ੇ ਵਾਲਾ ਸੌਦਾ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26493" xml:space="preserve">{{Infobox book 
| name = ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ-ਕਹਾਣੀਆਂ
| image = 
| caption = 
| author = [[ਡਾ. ਸੋਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ]]
| country = [[ਭਾਰਤ]]
| language = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| subject = ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਲੋਕ ਧਾਰਾ,ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ 
| publisher = ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਸ਼ਾਪ,ਦਿੱਲੀ 
| release_date =
| dedicated_to = ਉਸ ਮਨਮੋਹਣੀ ਕਲੀ ਨੂੰ ਜਿਸਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਮੇਰੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਮਾਈ ਰਹੇਗੀ 
| media_type = ਪ੍ਰਿੰਟ 
| pages = 160
| isbn = 
| congress= 
}}
'''ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ-ਕਹਾਣੀਆਂ''' ਡਾ:ਸੋਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਪੁਸਤਕ ਹੈ।ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਹੈ।ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 25 ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ।ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਅਨਹੋਣੀਆਂ ਸੁਫ਼ਨਾਲੀਆਂ ਤੇ ਕਿਸੇ ਅਵਾਸਤਵਿਕ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਭਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ,ਸਗੋਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਹਿੱਕ ਵਿੱਚ ਬੜਾ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨ ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੁਹਜ ਸਵਾਦਾਂ ਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਰੁਚੀਆਂ ਖਿਆਲਾਂ,ਰਵਾਇਤਾਂ,ਰਸਮ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਛੇਤੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਜਿਹੜੀ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਅੱਜ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸੁਣੀ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਹ ਉਸ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲੋਂ ਵਖਰੀ ਨਹੀਂ ਜਿਹੜੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਵਡੇਰੇ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵਡਮੁੱਲੀ ਤੇ ਬਹੁ-ਰੰਗੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਅੰਗ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅਮਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ ਨੇ ਮਹੱਤਵ ਭਰਿਆ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ ਨੇ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ'''Folklore Journal'''ਵਿਚ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਿਖਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿਚਲੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਤਿਅੰਤ ਨੇੜੇ ਦੀਆਂ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤਾਂ ਤੇ ਰਹੱਸਾਂ ਨੂੰ ਉਘਾੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ।ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਹੁਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਨਾਣ ਭਰਜਾਈਆਂ ਦੇ ਵੈਰ ਵਿਰੋਧ,ਭੈਣ ਦੀ ਵੀਰ ਲਈ ਸਾਧਨਾ ਆਦਿ ਸਮਾਜਕ ਭਾਈਚਾਰਕ ਤੇ ਇਖ਼ਾਲਕ ਵਿਸ਼ੇ ਹਨ।ਇਹਨਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਤਰ ਉਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਰਾਜੇ,ਵਜੀਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਾਧਾਰਨ ਇਸਤਰੀ-ਮਰਦ,ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀ ਵੀ ਹਨ।ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਂ ਤੋ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਸੁਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ ਨੇ ਵੱਖ -ਵੱਖ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਸੁਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਲੇਖਕ ਨੇ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅੰਤਿਕਾ ਵਿੱਚ ਦਸਿਆ ਹੈ।ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪੱਛਮੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।ਜਿਵੇਂ '''ਕਾਠੋ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੀ''' ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦਾ ਪੱਛਮੀ ਕਹਾਣੀ Catskin ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ-ਜੁਲਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ-ਕਹਾਣੀਆਂ,ਡਾ:ਸੋਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ,ਪੰਨਾ:15&lt;/ref&gt;

==ਅਧਿਆਏ ਵੰਡ==
*ਪ੍ਰਸੰਸਾ-ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਉਬਾਰਾ ਦੀਵਾਨਾ
*ਭੂਮਿਕਾ-ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ
*ਲੋਕਧਾਰਾ ਦਾ ਤਪਸਵੀ:ਡਾ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ-ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
*25 ਕਹਾਣੀਆਂ
==ਬਿੱਲੀ ਚੌਂਕਾ ਪਈ ਦੇਵੇ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਭੀਖਮਾਂ ਦੇ ਦੀਵਿਆਂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਤੇ ਪਾਰਬਤੀ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਰੰਗਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਬੱਚੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਦੀ ਕੋਈ ਹੋਂਦ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ।ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਹੀ ਬੱਚੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਰਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਮਾਜ ਦੀ ਝਲਕ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ-ਕਹਾਣੀਆਂ,ਡਾ:ਸੋਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ,ਪੰਨਾ:29&lt;/ref&gt;
==ਅਨਾਰਾਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹਜ਼ਾਦੀ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮੱਧਕਾਲੀ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜੇ ਰਾਣੀ ਰਾਹੀ ਵਿਆਹ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਿਉਰ ਦਾ ਭਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਭਾਬੀਆਂ ਆਪਣੇ ਦਿਉਰ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਮਿਹਣੇ ਮਾਰਦੀਆਂ ਹਨ।ਕਹਾਣੀ ਰਾਹੀ ਮਰਦ ਦੀ ਸੋਚ ਭਾਵ ਉਹ ਸੁੰਦਰ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਔਰਤ ਦੀ ਔਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਈਰਖਾ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਝੀਵਰੀ ਰਾਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ।
==ਪਤਾਲ ਦਾ ਰਾਜਾ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਾਹਮਣ ਆਪਣੀ ਧੀ ਨੂੰ ਕੁੱਤੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਧੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੀ।ਭਾਵ ਮਰਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ।ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਧੀਆਂ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਖਾਣ ਵਿੱਚ ਪਾਪ ਸਮਝਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
==ਬੱਚਾ ਇੱਕ ਚੱਣਾ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨੂੰਹ ਦਾ ਸੱਸ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਮਾੜਾ ਵਿਵਹਾਰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਖੱਤਰੀ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਸੱਸ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਦੀ ਮਹਤੱਤਾ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਹੈ।ਖੱਤਰੀ ਦੀ ਮਾਂ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਸ਼ਿਵ ਪਾਰਬਤੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਫਲ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖੱਤਰੀ ਦੀ ਸੱਸ ਈਰਖਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਸ਼ਿਵ ਪਾਰਬਤੀ ਨਾਲ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਫਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਜੈਸੀ ਕਰਨੀ ਵੈਸੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
==ਲੂਣ ਵਰਗਾ ਮਿੱਠਾ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਦੁਆਰਾ ਮਰਦ ਦੀ ਗੱਲ ਉਲੰਘਣ ਤੇ ਮਰਦ ਦਾ ਔਰਤ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜੇ ਦੀ ਧੀ ਉਸਦੀ ਸ਼ਿਫਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਕੋਹੜੀ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਧੀ ਕੋਈ ਵਿਰੋਧ ਨਾ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਆਪਣਾ ਪਤਨੀ ਧਰਮ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਕੋਹੜੀ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰੋਵਰ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਕੋਹੜ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕੋਹੜੀ ਪਵਿੱਤਰ ਛੰਬ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਕੋਹੜ ਦੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ-ਕਹਾਣੀਆਂ,ਡਾ:ਸੋਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ,ਪੰਨਾ:46&lt;/ref&gt;
==ਕਾਠੋ ਸ਼ਹਿਜਾਦੀ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁੜੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਾਠੋ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਹੋਰਾਂ ਵਾਂਗ ਉਸਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਪਤੀ ਵੀ ਭੰਡਾਰੇ ਦੀ ਰੋਟੀ ਵਾਸਤੇ ਕੁਝ ਭੇਜੇ।ਪਰ ਜਦੋਂ ਨਹੀਂ ਭੇਜਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਨਰਾਜ਼ ਹੋ ਕੇ ਬਦਲਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।
==ਮਨੁੱਖ ਹੰਸ ਬਣ ਗਏ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਨੂੰ ਮਾੜਾ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਮੁੰਡਾ ਜੰਮਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਭੈਣ ਦਾ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਵੀ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਭਰਾ ਹੰਸ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਮੋਨ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਜੇ ਦੇ ਤਸੀਹੇ ਸਹਿੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਮੂੰਹੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੀ।
==ਮੈਂ ਜੀਵਤਾ ਮੈਂ ਜਾਗਤਾ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਜਨੌਰਾਂ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਮਨੁੱਖ ਜਨੌਰਾਂ ਦੇ ਭਾਵ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਹੈ।ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਲਾਲਚ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਨੌਰਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਜਟ ਆਪਣੇ ਸ਼ੌਕ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤੋਤੇ ਨੂੰ ਰਿੰਨ੍ਹ ਕੇ ਖਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
==ਸੋਨੇ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੀ ਰਾਣੀ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਾਪ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜਵਾਨ ਹੋਏ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਇਆ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਜਾਨਵਰ ਦਾ ਮਾਲਕ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਿੱਲੀ,ਕੁੱਤਾ ਅਤੇ ਸੱਪ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ।ਫੁੱਫੇਕੁਟਣੀ ਦਾ ਚਰਿੱਤਰ ਵੀ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ-ਕਹਾਣੀਆਂ,ਡਾ:ਸੋਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ,ਪੰਨਾ:66&lt;/ref&gt;
==ਸੁੱਘੜ ਸਿਆਣੀ==
ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਔਰਤ ਦੀ ਸਿਆਣਪ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਔਰਤ ਦੀ ਸਿਆਣਪ ਹੀ ਮਰਦ ਨੂੰ ਗਲਤ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਰੋਕਦੀ ਹੈ। ਔਰਤ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸਿਆਣਪ ਨਾਲ ਮਰਦ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਤੋਂ ਬਚਦੀ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵਜ਼ੀਰ ਦੀ ਧੀ ਆਪਣੀ ਸਿਆਣਪ ਨਾਲ ਰਾਜੇ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਤੋਂ ਬਚਦੀ ਹੈ।ਸਮੇਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।
==ਕੋਕਲਾਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹਜ਼ਾਦੀ==
ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਔਲਾਦ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।ਮਨੁੱਖ ਔਲਾਦ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਹਰ ਸੰਭਵ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਦਾਨ ਪੁੰਨ ਕਰਕੇ ਔਲਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਹੈ।ਰਾਜੇ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮਰ ਜਾਣਾ ਹੈ।ਪਰ ਉਹ ਦੈਵੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਟਾਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
==ਨੱਫ਼ੇ ਵਾਲਾ ਸੌਦਾ==
ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਦੀ ਬਾਤ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪਸ਼ੂ, ਜਨੌਰ ਜਾਂ ਮੋਏ ਬੰਦੇ ਕੀਤੀ ਜਾਣਦਿਆਂ ਹੋਇਆ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਉਪਕਾਰ ਦੇ ਬਦਲੇ ਆਪਣੇ ਰੱਖਿਅਕ,ਉਪਕਾਰੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।

==ਭਾਬੋ ਸਾਲੂ ਬੋੜਿਆ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਨਾਣ ਤੇ ਭਰਜਾਈ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਨਾਣ ਭਰਜਾਈ ਦੀ ਬਣਦੀ ਨਹੀਂ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੁੜੀ ਦੀਆਂ ਸਤ ਭਾਬੀਆਂ ਹਨ।ਪਰ ਕੋਈ ਭਾਬੀ ਨਨਾਣ ਨੂੰ ਸਾਲੂ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ।ਜਿਹੜੀ ਭਾਬੀ ਉਸਨੂੰ ਸਾਲੂ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਉਹ ਸਾਲੂ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
==ਸੁਨਿਆਰੀ ਰਾਣੀ ਵਿਆਹ ਆਂਦੀ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜੇ ਰਾਹੀ ਮਰਦ ਦੀ ਨਿਰਦੈਤਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਰਾਣੀਆਂ ਉਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਪਰ ਉਸਦੀ ਸੁਘੜ ਸਿਆਣੀ ਰਾਣੀ ਆਪਣੀ ਸਿਆਣਪ ਨਾਲ ਰਾਜੇ ਦਾ ਘਮੰਡ ਤੋੜਦੀ ਹੈ।
==ਤਰੱਕੜੀ ਤੇ ਵੱਟਾ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਨਾਥ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਂ ਬਾਪ ਦੇ ਮਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਰੀਕੇ ਦੇ ਲੋਕ ਅਨਾਥ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਨਾਥ ਢੱਕਣਾ ਤੇ ਢੱਕਣੀ ਨੂੰ ਖੱਤਰੀ ਬਹੁਤ ਤੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸੂਝ ਨਾਲ ਉਸ ਤੋਂ ਬਚਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
==ਕੰਵਲ ਫੁੱਲ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਾਪ ਦਾ ਧੀਆਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਬਾਪ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਦੀ ਹਰ ਖੁਸ਼ੀ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਮਨਪਸੰਦ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਿਆ ਕੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸੱਪ ਨੂੰ ਦੇਵਤੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ।ਅਤੇ ਸੱਪ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਰੂਪ ਉਭਰਦਾ ਹੈ।ਰਾਣੀ ਦੀ ਧੀ ਮਨੁੱਖੀ ਰੂਪੀ ਸੱਪ ਨਾਲ ਵਿਆਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਅਤੇ ਉਹ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਪਤਨੀ ਧਰਮ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ।
==ਮੋਤੀਆਂ ਦਾ ਸਿੱਟਾ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜੇ ਦੇ ਘਮੰਡ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਉਹ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਜਨਤਾ ਉਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਮੋਤੀਆਂ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਸੁਘੜ ਸਿਆਣੀ ਆਪਣੀ ਅਕਲ ਨਾਲ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਮੋਤੀਆਂ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਲਿਆ ਕੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸੰਤਾਂ ਉਤੇ ਵਿਅੰਗ ਕੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ-ਕਹਾਣੀਆਂ,ਡਾ:ਸੋਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ,ਪੰਨਾ:100&lt;/ref&gt;
==ਰੱਬ ਦੇ ਰੰਗ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਸੁੱਖ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।ਉਹ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਰੰਕ ਬਣਾ ਦੇਵੇ ਚਾਹੇ ਭਿਖਾਰੀ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਬਣਾ ਦੇਵੇ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜ ਖੁੱਸ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਛੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਉਹ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਟਕਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹੈ।ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਪਸ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
==ਰਾਮ ਦਾ ਜੋਗੀ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਜੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਜੋਗ ਮਤ ਢਹਿੰਦੀਆਂ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਸੀ ਤੇ ਜੋਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭੇਖਧਾਰੀ ਜੋਗੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਲੋਕ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦੁਰਅਸੀਸ ਤੇ ਸਰਾਪ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਉਹਨਾਂ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਦੇ।
==ਸੋਨੇ ਦੀ ਚਿੜੀ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਔਰਤ ਦੀ ਈਰਖਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜੇ ਦੀ ਜੋ ਰਾਣੀ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਵਾਰਸ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਬਾਕੀ ਰਾਣੀਆਂ ਉਸ ਨਾਲ ਈਰਖਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਉਸ ਦੀ ਸੰਤਾਨ ਦੂਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਨਫ਼ਰਤ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਭੈਣ ਦਾ ਭਰਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
==ਘੜਮੁਚ==
ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਔਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਗ਼ਰੀਬ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀ ਸੁੰਦਰ ਔਰਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਵਹਾਰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ
ਹੈ।ਔਰਤ ਦਾ ਸੁੱਘੜਪਨ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਆਪਣੀ ਸੂਝ ਬੂਝ ਨਾਲ ਹੀ ਰਾਜੇ ਤੋਂ ਬਚਦੀ ਹੈ।ਪਤਨੀ ਦਾ ਪਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਰਵੱਈਆ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
==ਮੱਤ੍ਈਆਂ ਧੀਆਂ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮੱਤਰੇਈ ਮਾਂ ਦਾ ਧੀਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਬੁਰੇ ਵਿਵਹਾਰ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮੱਤਰੇਈ ਮਾਂ ਧੀਆਂ ਨਾਲ ਬੁਰਾ ਸਲੂਕ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਪੀਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘਰੌਂ ਕੱਢ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਫਕੀਰ ਪਾਲ ਕੇ ਵਿਆਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਮਤ੍ਰੇਈ ਮਾਂ ਧੀਆਂ ਤੋਂ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗਦੀ ਹੈ।
==ਲਾਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸੱਪ ਨੂੰ ਨਾਗ ਦੇਵਤੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ।ਸੱਪ ਦੇ ਚੰਗੇ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਸੱਪ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ-ਕਹਾਣੀਆਂ,ਡਾ:ਸੋਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ,ਪੰਨਾ:130&lt;/ref&gt;
==ਬਾਂਦਰੀ ਪਰੀ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਆਪਣੇ
ਤਿੰਨਾਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਵਿਵਹਾਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।ਦਿਓ ਰਾਹੀ ਬੁਰਾਈ ਉਤੇ ਵਿਅੰਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਪਤਨੀ ਦੀ ਪਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਦੀ ਤਾਂਘ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ।
==ਅੱਧਾ ਭਾਈ ਜਾਗਦਾ==
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸੰਤਾਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਸੰਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਪੁੰਨ ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਅਤੇ ਸੰਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਅਤੇ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅੱਧੇ ਬੱਚੇ ਰਾਹੀ ਅਪੰਗ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ।ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਫੁੱਫੇਕੁਟਣੀ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
==ਅੰਤਿਕਾ==
ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ ਨੇ ਅੰਤਿਕਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੇਦੀ ਨੇ 
ਕਿਤਾਬ ਵਿਚਲੀਆਂ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਟਿੱਪਣੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।ਅੰਤਿਕਾ ਵਿੱਚ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਕਿਸ ਕੋਲੋਂ ਸੁਣੀਆਂ ਹਨ।ਨਾਲ ਹੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਕਿਸ ਪੱਛਮੀ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ '''ਬੱਚਾ ਇੱਕ ਚੱਣਾ''' ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਨੇ '''ਹਰਦਈ''' ਕੋਲੋਂ ਸੁਣੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪੱਛਮੀ ਕਹਾਣੀ''' Mother Holle'''ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ-ਕਹਾਣੀਆਂ,ਡਾ:ਸੋਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵਣਜਾਰਾ ਬੇਦੀ,ਪੰਨਾ:149&lt;/ref&gt;
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਤਾਬਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੋਕਧਾਰਾ]]</text>
      <sha1>odjujlxvtir7ri2762v53443mxxnm9y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਿਹਾਗ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>96882</id>
    <revision>
      <id>608837</id>
      <parentid>475097</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T08:13:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manpreet S Gill</username>
        <id>42632</id>
      </contributor>
      <comment>ਰਾਗ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ/ ਪਰੀਚੈ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1276" xml:space="preserve">'''ਬਿਹਾਗ''' ਇੱਕ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਰਾਗ]] ਹੈ।

== ਥਿਊਰੀ ==
ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਸਿਧਾਂਤ ਬਾਰੇ ਲਿਖਣਾ ਪੇਚੀਦਗੀ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਲਿਖਤੀ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਰਸਮੀ ਤਰੀਕੇ ਨਹੀਂ ਸਨ. ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਇੱਕ ਜ਼ਬਾਨੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਲਿਖਤ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਥਾਟ-ਬਿਲਵਲ
ਸੁਰ-ਦੋਨੋ ਮ, ਬਾਕੀ ਸ਼ੁੱਧ
ਵਰਜਿਤ ਸੁਰ- ਰੇ, ਧ (ਅਰੋਹ ਵਿਚ)
ਜਾਤੀ-ਔੜਵ-ਸਂਪੂਰਨ
ਵਾਦੀ-ਗ
ਸੰਵਾਦੀ-ਨੀ
ਸਮਾਂ-ਰਾਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਹਿਰ
ਪ੍ਰ੍ਕਿਰਤੀ-ਗੰਭੀਰ
ਆਰੋਹ-ਨੀ ਸ ਗ, ਮ ਪ, ਨੀ, ਸ।
ਅਵਰੋਹ- ਸਂ ਨੀ, ਧਪ, ਮ'ਪਗਮਗ, ਰੇਸ।
ਪਕੜ- ਨੀ ਸ ਗ, ਮ ਪ, ਮ'ਪਗਮਗ, ਰੇਸ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]]</text>
      <sha1>d55987fcru28cxozlczncf83zbpsq76</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਮਰੀਕ ਡੋਗਰਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>106798</id>
    <revision>
      <id>608840</id>
      <parentid>463774</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T11:07:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਰਚਨਾਵਾਂ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="790" xml:space="preserve">'''ਅਮਰੀਕ ਡੋਗਰਾ''' (ਜਨਮ 15 ਮਾਰਚ 1946) ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://www.quamiekta.com/2014/04/22/23343/&lt;/ref&gt;

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
*''ਪਰਕਰਮਾ''&lt;ref&gt;http://nationallibrary.gov.in/showdetails.php?id=354664&lt;/ref&gt;
*''ਸੁਨਹਿਰੀ ਬੀਨ''&lt;ref&gt;http://www.tribuneindia.com/2004/20041121/spectrum/book9.htm&lt;/ref&gt;
*''ਅਲਵਿਦਾ ਨਹੀਂ''
*''ਇਕੱਲ ਦਾ ਸਫਰ'' 
*''ਕੱਚ ਦਾ ਗੁੰਬਦ'' 
*''ਝਾਂਜਰ ਵੀ ਜ਼ੰਜੀਰ ਵੀ'' (ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ)
*''ਗੁਲਬੀਨ''

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1946]]</text>
      <sha1>ckiw3ux2q0faz4ogtrw0oq0eat3fty9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608841</id>
      <parentid>608840</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T11:08:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ਰਚਨਾਵਾਂ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="767" xml:space="preserve">'''ਅਮਰੀਕ ਡੋਗਰਾ''' (ਜਨਮ 15 ਮਾਰਚ 1946) ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਕਾਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://www.quamiekta.com/2014/04/22/23343/&lt;/ref&gt;

==ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ==
*''ਪਰਕਰਮਾ''&lt;ref&gt;http://nationallibrary.gov.in/showdetails.php?id=354664&lt;/ref&gt;
*''ਸੁਨਹਿਰੀ ਬੀਨ''&lt;ref&gt;http://www.tribuneindia.com/2004/20041121/spectrum/book9.htm&lt;/ref&gt;
*''ਅਲਵਿਦਾ ਨਹੀਂ''
*''ਇਕੱਲ ਦਾ ਸਫਰ'' 
*''ਕੱਚ ਦਾ ਗੁੰਬਦ'' 
*''ਝਾਂਜਰ ਵੀ ਜ਼ੰਜੀਰ ਵੀ'' 
*''ਗੁਲਬੀਨ''

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1946]]</text>
      <sha1>ank58s5lc733v2qe2gr9vwm83cxh6o2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕ੍ਰਿਸਟੀਏਨ ਅਮਨਪੌਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>124435</id>
    <revision>
      <id>608818</id>
      <parentid>577154</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T22:16:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ahmadreza zavieh</username>
        <id>42635</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10675" xml:space="preserve">'''ਕ੍ਰਿਸਟੀਅਨ ਮਾਰੀਆ ਹੀਦੇਹ ਅਮਨਪੌਰ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: Christiane Maria Heideh Amanpour; ਜਨਮ 12 ਜਨਵਰੀ 1958) ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼-ਈਰਾਨੀ [[ਪੱਤਰਕਾਰ]] ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਹੋਸਟ ਹੈ। ਉਹ ਸੀ.ਐਨ.ਐਨ. ਲਈ ਮੁੱਖ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਐਂਕਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸੀ ਐਨ ਐਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਦੇ ਰਾਤ ਦੇ ਇੰਟਰਵਿਊ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ''ਅਮਨਪੌਰ'' ਦੀ ਹੋਸਟ ਹੈ। ਉਹ ਪੀਬੀਐਸ 'ਤੇ ''ਅਮਨਪੌਰ ਐਂਡ ਕੰਪਨੀ'' ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਵੀ ਹੈ।

== ਮੁੱਢਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ==
ਅਮਨਪੋਰ ਦਾ ਜਨਮ [[ਲੰਡਨ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ [[ਇੰਗਲੈਂਡ|ਸੀ]], ਪੈਟ੍ਰਸੀਆ ਐਨ (ਹਿਲ) ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਤਾਗੀ ਅਮਨਪੁਰ ਦੀ ਧੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://abcnews.go.com/ThisWeek/christiane-amanpour/biography-anchor-week-christiane-amanpour/story?id=11208824|title=Christiane Amanpour's Biography|access-date=23 August 2010|publisher=[[ABC News]]}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ [[ਤਹਿਰਾਨ|ਤਹਿਰਾਨ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ]], ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੀ। ਅਮਨਪੁਰ ਦੀ ਉਮਰ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਤਹਿਰਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;&quot;England and Wales Birth Registration Index, 1837-2008,&quot; database,&amp;nbsp;''FamilySearch''(&lt;nowiki&gt;https://familysearch.org/ark:/61903/1:1:QV7G-NYZ2&lt;/nowiki&gt;&amp;nbsp;: accessed 10 May 2016), Christiane M H Amanpour, 1958; from &quot;England &amp; Wales Births, 1837-2006,&quot; database,&amp;nbsp;''findmypast''(&lt;nowiki&gt;http://www.findmypast.com&lt;/nowiki&gt;&amp;nbsp;: 2012); citing Birth Registration, Ealing, London, England, citing General Register Office, Southport, England.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{YouTube|kLzKXhbumL8|ABC News video: &quot;Back to the Beginning: Bethlehem's Church of the Nativity&quot;}} retrieved 10 August 2013 | Minute 6:06 | ''&quot;My mother is a Christian from England and my father a Muslim from Iran. I married a Jewish American.&quot;''&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਕੈਥੋਲਿਕ ਸੀ। ਉਹ ਮੂਲ ਰੂਪ ਤੋਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਯਹੂਦੀ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ।

ਇਰਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਬੋਰਡਿੰਗ ਸਕੂਲ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਉਹ 11 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਹੋਲੀ ਕਰਾਸ ਕਾਨਵੈਂਟ, ਬਕਿੰਘਮਸ਼ਾਇਰ ਦੇ ਸ਼ੈਲਫੋਂਟ ਸੇਂਟ ਪੀਟਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਆਲ-ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਸਕੂਲ ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ, 16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਨਿਊ ਹਾਲ ਸਕੂਲ, ਚੈਲਸਫੋਰਡ, ਏਸੇਕਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੋਮਨ ਕੈਥੋਲਿਕ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਗਈ। [[ਇਰਾਨੀ ਇਨਕਲਾਬ|ਇਸਲਾਮੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ]] ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਕ੍ਰਿਸਟੀਅਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ। ਉਸਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ [[ਇਰਾਨ-ਇਰਾਕ ਯੁੱਧ|ਇਰਾਨ – ਇਰਾਕ ਯੁੱਧ]] ਕਾਰਨ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਾਪਸ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਆਖਰਕਾਰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਇਰਾਨ ਪਰਤਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋਇਆ।&lt;ref&gt;[http://www.wowowow.com/pov/lesley-stahl-interview-christiane-amanpour-height-iranian-election-aftermath-322988?page=0%2C2 The Lesley Stahl Interview: Christiane Amanpour, at the Height of the Iranian Election Crisis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100625021437/http://www.wowowow.com/pov/lesley-stahl-interview-christiane-amanpour-height-iranian-election-aftermath-322988?page=0%2C2|date=25 June 2010}}&lt;/ref&gt;

ਨਿਊ ਹਾਲ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਮਨਪੁਰ ਰ੍ਹੋਡ ਆਈਲੈਂਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਖੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲੀ ਗਈ। ਉਥੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਰ੍ਹੋਡ ਆਈਲੈਂਡ ਦੇ ਪ੍ਰੋਵੀਡੈਂਸ ਵਿੱਚ ਡਬਲਯੂ.ਬੀ.ਆਰ.ਯੂ.-ਐਫ.ਐਮ. ਵਿੱਚ ਨਿਊਜ਼ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਗ੍ਰਾਫਿਕਸ ਡਿਜ਼ਾਈਨਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਰ੍ਹੋਡ ਆਈਲੈਂਡ ਦੇ ਪ੍ਰੋਵੀਡੈਂਸ, ਵਿੱਚ ਐਨਬੀਸੀ ਐਫੀਲੀਏਟ ਡਬਲਯੂਜੇਆਰ ਲਈ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.cpj.org/development/board.html#ca|title=CPJ Board of Directors|publisher=Committee to Protect Journalists}}&lt;/ref&gt; 1983 ਵਿੱਚ, ਅਮਨਪੋਰ ਨੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ''ਸੁਮਾ ਕਮ ਕਮ ਲਾਉਡ'' ਅਤੇ ਫੀ ਬੀਟਾ ਕਾਪਾ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/1998/08/09/style/weddings-jamie-rubin-christiane-amanpour.html|title=WEDDINGS; Jamie Rubin, Christiane Amanpour|publisher=}}&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ ਬੀ.ਏ. ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://usliberals.about.com/od/thepressandjournalist1/p/Amanpour.htm|title=Profile of Christiane Amanpour, CNN Chief International Correspondent|last=Deborah White|access-date=24 August 2007}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
1998 ਤੋਂ 2018 ਤੱਕ ਅਮਨਪੌਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਅਮਰੀਕੀ ਜੇਮਸ ਰੁਬਿਨ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਬਕਾ ਅਮਰੀਕੀ ਸਹਾਇਕ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕਲਿੰਟਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ [[ਹਿਲੇਰੀ ਕਲਿੰਟਨ|ਮੰਤਰੀ ਹਿਲੇਰੀ ਕਲਿੰਟਨ]] ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ [[ਬਰਾਕ ਓਬਾਮਾ|ਬਰਾਕ ਓਬਾਮਾ ਨਾਲ]] ਇੱਕ ਗੈਰ ਰਸਮੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੇਟਾ ਡਾਰਿਅਸ ਜੌਨ ਰੁਬਿਨ 2000 ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀਪੱਤਰਕਾਰੀ ਪਹਿਲਾਂ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ 2010 ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਨਿਊ ਯਾਰਕ ਸਿਟੀ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ [[ਮੈਨਹੈਟਨ|ਮੈਨਹੱਟਨ]] ਦੇ ਉੱਪਰੀ ਪੱਛਮ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;Politico&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.politico.com/story/2013/05/jamie-rubin-christiane-amanpour-to-london-092064#|title=Rubin, Amanpour to London|last=Mike Allen|date=May 31, 2013|website=[[Politico]]|access-date=October 8, 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Telegraph2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.telegraph.co.uk/culture/tvandradio/10392498/Christiane-Amanpour-In-my-job-its-just-like-being-a-man-but-better.html|title=Christiane Amanpour: 'In my job, it’s just like being a man – but better'|last=Celia Walden|date=Oct 20, 2013|website=[[The Daily Telegraph]]|access-date=October 8, 2016}}&lt;/ref&gt; ਅਮਨਪੋਰ ਜਨਰਲ ਨਡੇਰ ਜਹਾਂਬਾਣੀ ਦੀ ਭਤੀਜੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ 1979 ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ 20 ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਸ਼ਾਹੀ ਈਰਾਨੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਦਿੱਤੀ, ਜਦ ਤੱਕ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ 1979 ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮੀ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਖੋਸਰੋ, ਜਿਸਦਾ ਵਿਆਹ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸ਼ਹਿਨਾਜ਼ ਪਹਿਲਵੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅਮਨਪੌਰ ਦੇ ਚਾਚੇ, ਕਪਤਾਨ ਨਸਰੋਲਾ ਅਮਾਨਪੁਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਖੋਸਰੋ ਅਤੇ ਨਡੇਰ ਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=8410300143|title=عبدالله شهبازي ،مورخ برجسته ايراني: خانواده &quot;كريستين امانپور&quot; از بهائيان سرشناس استان فارس بودند|date=|publisher=Farsnews.ir|access-date=29 July 2014|archive-date=21 ਦਸੰਬਰ 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141221210357/http://www.farsnews.ir/newstext.php?nn=8410300143|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

2013 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਬੇਟੇ ਨਾਲ [[ਲੰਡਨ]] ਵਿੱਚ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਰਹਿਣ ਲਈ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ|ਨਿਊ ਯਾਰਕ ਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਚਲੀ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;Telegraph2&quot;/&gt; ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਮਨਪੁਰ ਅਤੇ ਰੂਬਿਨ ਤਲਾਕ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://people.com/tv/christiane-amanpour-jamie-rubin-divorce/|title=CNN's Christiane Amanpour and Husband Jamie Rubin Are Divorcing After 20 Years|publisher=}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1958]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Articles with hAudio microformats]]</text>
      <sha1>mrer283urggg2jtyzwzx1n1xg1ayvv8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>129065</id>
    <revision>
      <id>608808</id>
      <parentid>527476</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:14:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nitesh Gill</username>
        <id>8973</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6530" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name = ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ
| image =
| birth_name = 
| birth_date = &lt;!--Birthdate must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs. No IMDb. No public records. See WP:BLPPRIVACY--&gt;
| birth_place = &lt;!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--&gt;
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| other_names = 
| occupation = ਅਦਾਕਾਰਾ
| known_for = ''[[ਬੇਪਨਾਹ]]''
}}

'''ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਹੈ। ਉਹ ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' ਵਿੱਚ ਅਵਨੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ, ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' ਵਿੱਚ ਆਰਤੀ ਅਤੇ ''ਬੇਪਨਾਹ'' ਵਿੱਚ ਬੇਲਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਅਕਤੂਬਰ 1997 ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਭਿਆਸੀ ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਿਵਾਰ ਲਖਨਊ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸਿਟੀ ਮੋਂਟੇਸਰੀ ਸਕੂਲ, ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਐਮਿਟੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਮਾਸ ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। ਜਾਵੇਦ ਨੇ 2017 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ ਸਹਿ-ਅਦਾਕਾਰ ਪਾਰਸ ਕਾਲਨਾਵਤ ਨੂੰ ਡੇਟ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਪਰ 2018 ਵਿੱਚ ਇਹ ਜੋੜੀ ਟੁੱਟ ਗਈ।

== ਕਰੀਅਰ ==
ਸਾਲ 2016 ਵਿੱਚ ਜਾਵੇਦ ਸੋਨੀ ਟੀਵੀ ਦੀ ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' ਵਿੱਚ ਅਵਨੀ ਪੰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://m.timesofindia.com/videos/tv/hindi/urfi-javed-hot-photos-sexy-video-actress-urfi-javed-sets-hearts-racing-with-these-bold-pictures/videoshow/72475632.cms|title=Urfi Javed sets hearts racing with these bold pictures|last=|first=|date=|website=Times of India|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt; 2016 ਤੋਂ 2017 ਤੱਕ ਉਸਨੇ [[ਸਟਾਰ ਪਲੱਸ]] ਦੇ ''ਚੰਦਰ ਨੰਦਿਨੀ'' ਵਿੱਚ ਛਾਇਆ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ [[ਸਟਾਰ ਪਲੱਸ]] ਦੀ ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' ਵਿੱਚ ਆਰਤੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/meri-durga-actors-urfi-javed-and-vicky-ahuja-join-tv-s-daayan-launch-date-revealed-181119|title=Meri Durga actors Urfi Javed and Vicky Ahuja join &amp;TV's Daayan|website=Tellychakkar|language=en}}&lt;/ref&gt;

2018 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸਬ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਸਾਤ ਫੇਰੋ ਕੀ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ'' ਵਿੱਚ ਕਾਮਿਨੀ ਜੋਸ਼ੀ '','' ਕਲਰਜ਼ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਬੇਪਨਾਹ'' ਵਿੱਚ ਬੇਲਾ ਕਪੂਰ, ਸਟਾਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ''ਜੀਜੀ ਮਾਂ'' ਵਿੱਚ ਪਿਆਲੀ ਐਂਡ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਦਯਾਨ'' ਵਿੱਚ ਨੰਦਿਨੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/soaps/story/this-actress-is-all-set-to-enter-jennifer-winget-and-harshad-chopda-s-bepannaah-1200389-2018-03-29|title=This actress is all set to enter Jennifer Winget and Harshad Chopda's Bepannaah|website=India Today|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/charu-asopa-replaces-urfi-javed-in-jiji-maa/articleshow/65656143.cms|title=Charu Asopa replaces Urfi Javed in 'Jiji Maa'|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;

2020 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ''ਯੇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਯਾ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ'' ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਭਾਟੀਆ ਵਜੋਂ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/yeh-rishta-kya-kehlata-hai-bepannaah-actress-urfi-javed-to-enter-as-trishas-laweyer-in-shivangi-joshi-mohsin-khans-show-1164072|title=Yeh Rishta Kya Kehlata Hai: Urfi Javed to enter as Trisha's lawyer|last=|first=|date=|website=ABP Live|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt; ਅੱਗੇ ਉਸਨੇ ''ਕਸੌਟੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ'' ਵਿੱਚ ਤਨੀਸ਼ਾ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/kasautii-zindagii-kay-2-yeh-rishta-kya-kehlata-hai-actress-urfi-javed-to-enter-parth-samthaan-erica-fernandess-show-1168769|title=Urfi Javed to enter Kasautii Zindagii Kay post leap|last=|first=|date=|website=ABP Live|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt;

== ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
! ਸਾਲ 
! ਦਿਖਾਓ 
! ਭੂਮਿਕਾ 
|-
| 2016 
| ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' 
| ਅਵਨੀ ਪੰਤ 
|-
| 2016–2017 
| ''ਚੰਦਰ ਨੰਦਿਨੀ'' 
| ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਛਾਇਆ 
|-
| 2017 
| ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' 
| ਆਰਤੀ 
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2018 
| ''ਸਾਤ ਫੇਰੋ ਕੀ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ'' 
| ਕਾਮਿਨੀ ਜੋਸ਼ੀ 
|-
| ''ਬੇਪਨਾਹ'' 
| ਬੇਲਾ ਕਪੂਰ 
|-
| ''ਜੀਜੀ ਮਾਂ'' 
| ਸ਼ਰਵਾਨੀ ਪੁਰੋਹਿਤ / ਪਿਆਲੀ ਸਹਿਗਲ 
|-
| 2018–2019 
| ''ਦਯਾਨ'' 
| ਨੰਦਿਨੀ 
|-
| 2020 
| ''ਯੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਯਾ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ'' 
| ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਭਾਟੀਆ 
|-
| 2020 – ਮੌਜੂਦ ਹੈ 
| ''ਕਸੌਟੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ'' 
| ਤਨੀਸ਼ਾ ਚੱਕਰਵਰਤੀ 
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* {{IMDB name|nm8374587}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1996]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>p7yp42u8y3113xdhm81t526lfjzu8wi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608809</id>
      <parentid>608808</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:18:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nitesh Gill</username>
        <id>8973</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7482" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name = ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ
| image =
| birth_name = 
| birth_date = &lt;!--Birthdate must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs. No IMDb. No public records. See WP:BLPPRIVACY--&gt;
| birth_place = &lt;!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--&gt;
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| other_names = 
| occupation = ਅਦਾਕਾਰਾ
| known_for = ''[[ਬੇਪਨਾਹ]]''
}}

'''ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਹੈ। ਉਹ ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' ਵਿੱਚ ਅਵਨੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ, ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' ਵਿੱਚ ਆਰਤੀ ਅਤੇ ''ਬੇਪਨਾਹ'' ਵਿੱਚ ਬੇਲਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਅਕਤੂਬਰ 1997 ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਭਿਆਸੀ ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਿਵਾਰ ਲਖਨਊ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite magazine |author=Grace Cyril |date=December 23, 2021 |title=I don't believe in Islam, I am reading the Bhagavad Gita, says Urfi Javed |url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/i-will-never-marry-a-muslim-guy-says-urfi-javed-1890789-2021-12-22 |access-date=2022-04-12 |magazine=India Today |language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸਿਟੀ ਮੋਂਟੇਸਰੀ ਸਕੂਲ, ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਐਮਿਟੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਮਾਸ ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। &lt;ref&gt;{{cite news |last= Cyril|first= Grace|date=29 November 2021|title=Who is Urfi Javed and why is everyone talking about her?|url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/who-is-urfi-javed-and-why-is-everyone-talking-about-her-1882145-2021-11-29|newspaper=India Today}}&lt;/ref&gt; ਜਾਵੇਦ ਨੇ 2017 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ ਸਹਿ-ਅਦਾਕਾਰ ਪਾਰਸ ਕਾਲਨਾਵਤ ਨੂੰ ਡੇਟ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਪਰ 2018 ਵਿੱਚ ਇਹ ਜੋੜੀ ਟੁੱਟ ਗਈ।
&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Kumar|first=Aakash|date=2018-04-26|title='Meri Durga' actors Paras Kalnawat and Urfi javed no more together!|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/meri-durga-actors-paras-kalnawat-and-urfi-javed-no-more-together-865570|access-date=2022-03-04|website=news.abplive.com|language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਸਾਲ 2016 ਵਿੱਚ ਜਾਵੇਦ ਸੋਨੀ ਟੀਵੀ ਦੀ ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' ਵਿੱਚ ਅਵਨੀ ਪੰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://m.timesofindia.com/videos/tv/hindi/urfi-javed-hot-photos-sexy-video-actress-urfi-javed-sets-hearts-racing-with-these-bold-pictures/videoshow/72475632.cms|title=Urfi Javed sets hearts racing with these bold pictures|last=|first=|date=|website=Times of India|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt; 2016 ਤੋਂ 2017 ਤੱਕ ਉਸਨੇ [[ਸਟਾਰ ਪਲੱਸ]] ਦੇ ''ਚੰਦਰ ਨੰਦਿਨੀ'' ਵਿੱਚ ਛਾਇਆ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ [[ਸਟਾਰ ਪਲੱਸ]] ਦੀ ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' ਵਿੱਚ ਆਰਤੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/meri-durga-actors-urfi-javed-and-vicky-ahuja-join-tv-s-daayan-launch-date-revealed-181119|title=Meri Durga actors Urfi Javed and Vicky Ahuja join &amp;TV's Daayan|website=Tellychakkar|language=en}}&lt;/ref&gt;

2018 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸਬ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਸਾਤ ਫੇਰੋ ਕੀ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ'' ਵਿੱਚ ਕਾਮਿਨੀ ਜੋਸ਼ੀ '','' ਕਲਰਜ਼ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਬੇਪਨਾਹ'' ਵਿੱਚ ਬੇਲਾ ਕਪੂਰ, ਸਟਾਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ''ਜੀਜੀ ਮਾਂ'' ਵਿੱਚ ਪਿਆਲੀ ਐਂਡ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਦਯਾਨ'' ਵਿੱਚ ਨੰਦਿਨੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/soaps/story/this-actress-is-all-set-to-enter-jennifer-winget-and-harshad-chopda-s-bepannaah-1200389-2018-03-29|title=This actress is all set to enter Jennifer Winget and Harshad Chopda's Bepannaah|website=India Today|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/charu-asopa-replaces-urfi-javed-in-jiji-maa/articleshow/65656143.cms|title=Charu Asopa replaces Urfi Javed in 'Jiji Maa'|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;

2020 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ''ਯੇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਯਾ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ'' ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਭਾਟੀਆ ਵਜੋਂ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/yeh-rishta-kya-kehlata-hai-bepannaah-actress-urfi-javed-to-enter-as-trishas-laweyer-in-shivangi-joshi-mohsin-khans-show-1164072|title=Yeh Rishta Kya Kehlata Hai: Urfi Javed to enter as Trisha's lawyer|last=|first=|date=|website=ABP Live|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt; ਅੱਗੇ ਉਸਨੇ ''ਕਸੌਟੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ'' ਵਿੱਚ ਤਨੀਸ਼ਾ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/kasautii-zindagii-kay-2-yeh-rishta-kya-kehlata-hai-actress-urfi-javed-to-enter-parth-samthaan-erica-fernandess-show-1168769|title=Urfi Javed to enter Kasautii Zindagii Kay post leap|last=|first=|date=|website=ABP Live|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt;

== ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
! ਸਾਲ 
! ਦਿਖਾਓ 
! ਭੂਮਿਕਾ 
|-
| 2016 
| ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' 
| ਅਵਨੀ ਪੰਤ 
|-
| 2016–2017 
| ''ਚੰਦਰ ਨੰਦਿਨੀ'' 
| ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਛਾਇਆ 
|-
| 2017 
| ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' 
| ਆਰਤੀ 
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2018 
| ''ਸਾਤ ਫੇਰੋ ਕੀ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ'' 
| ਕਾਮਿਨੀ ਜੋਸ਼ੀ 
|-
| ''ਬੇਪਨਾਹ'' 
| ਬੇਲਾ ਕਪੂਰ 
|-
| ''ਜੀਜੀ ਮਾਂ'' 
| ਸ਼ਰਵਾਨੀ ਪੁਰੋਹਿਤ / ਪਿਆਲੀ ਸਹਿਗਲ 
|-
| 2018–2019 
| ''ਦਯਾਨ'' 
| ਨੰਦਿਨੀ 
|-
| 2020 
| ''ਯੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਯਾ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ'' 
| ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਭਾਟੀਆ 
|-
| 2020 – ਮੌਜੂਦ ਹੈ 
| ''ਕਸੌਟੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ'' 
| ਤਨੀਸ਼ਾ ਚੱਕਰਵਰਤੀ 
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* {{IMDB name|nm8374587}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1996]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>an0ak235c6ztsqo67t5p12uwfiyht04</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608811</id>
      <parentid>608809</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:21:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nitesh Gill</username>
        <id>8973</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8006" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name = ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ
| image =
| birth_name = 
| birth_date = &lt;!--Birthdate must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs. No IMDb. No public records. See WP:BLPPRIVACY--&gt;
| birth_place = &lt;!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--&gt;
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| other_names = 
| occupation = ਅਦਾਕਾਰਾ
| known_for = ''[[ਬੇਪਨਾਹ]]''
}}

'''ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਹੈ। ਉਹ ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' ਵਿੱਚ ਅਵਨੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ, ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' ਵਿੱਚ ਆਰਤੀ ਅਤੇ ''ਬੇਪਨਾਹ'' ਵਿੱਚ ਬੇਲਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਬਿੱਗ ਬੌਸ ਓਟੀਟੀ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ 1 ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-05-19 |title=Urfi Javed Shocks &amp; Mocks Her Haters With A Strange T-Shirt! |url=https://dailyresearchplot.com/2022/05/19/urfi-javed-shocks-mocks-her-haters-with-a-strange-t-shirt/ |access-date=2022-05-20 |website=Daily Research Plot |language=en-US}}&lt;/ref&gt; ਜਾਵੇਦ ਆਪਣੀ ਅਸਾਧਾਰਨ ਡਰੈਸਿੰਗ ਸੈਂਸ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਅਕਤੂਬਰ 1997 ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਭਿਆਸੀ ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਿਵਾਰ ਲਖਨਊ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite magazine |author=Grace Cyril |date=December 23, 2021 |title=I don't believe in Islam, I am reading the Bhagavad Gita, says Urfi Javed |url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/i-will-never-marry-a-muslim-guy-says-urfi-javed-1890789-2021-12-22 |access-date=2022-04-12 |magazine=India Today |language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸਿਟੀ ਮੋਂਟੇਸਰੀ ਸਕੂਲ, ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਐਮਿਟੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਮਾਸ ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। &lt;ref&gt;{{cite news |last= Cyril|first= Grace|date=29 November 2021|title=Who is Urfi Javed and why is everyone talking about her?|url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/who-is-urfi-javed-and-why-is-everyone-talking-about-her-1882145-2021-11-29|newspaper=India Today}}&lt;/ref&gt; ਜਾਵੇਦ ਨੇ 2017 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ ਸਹਿ-ਅਦਾਕਾਰ ਪਾਰਸ ਕਾਲਨਾਵਤ ਨੂੰ ਡੇਟ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਪਰ 2018 ਵਿੱਚ ਇਹ ਜੋੜੀ ਟੁੱਟ ਗਈ।
&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Kumar|first=Aakash|date=2018-04-26|title='Meri Durga' actors Paras Kalnawat and Urfi javed no more together!|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/meri-durga-actors-paras-kalnawat-and-urfi-javed-no-more-together-865570|access-date=2022-03-04|website=news.abplive.com|language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਸਾਲ 2016 ਵਿੱਚ ਜਾਵੇਦ ਸੋਨੀ ਟੀਵੀ ਦੀ ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' ਵਿੱਚ ਅਵਨੀ ਪੰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://m.timesofindia.com/videos/tv/hindi/urfi-javed-hot-photos-sexy-video-actress-urfi-javed-sets-hearts-racing-with-these-bold-pictures/videoshow/72475632.cms|title=Urfi Javed sets hearts racing with these bold pictures|last=|first=|date=|website=Times of India|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt; 2016 ਤੋਂ 2017 ਤੱਕ ਉਸਨੇ [[ਸਟਾਰ ਪਲੱਸ]] ਦੇ ''ਚੰਦਰ ਨੰਦਿਨੀ'' ਵਿੱਚ ਛਾਇਆ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ [[ਸਟਾਰ ਪਲੱਸ]] ਦੀ ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' ਵਿੱਚ ਆਰਤੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/meri-durga-actors-urfi-javed-and-vicky-ahuja-join-tv-s-daayan-launch-date-revealed-181119|title=Meri Durga actors Urfi Javed and Vicky Ahuja join &amp;TV's Daayan|website=Tellychakkar|language=en}}&lt;/ref&gt;

2018 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸਬ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਸਾਤ ਫੇਰੋ ਕੀ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ'' ਵਿੱਚ ਕਾਮਿਨੀ ਜੋਸ਼ੀ '','' ਕਲਰਜ਼ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਬੇਪਨਾਹ'' ਵਿੱਚ ਬੇਲਾ ਕਪੂਰ, ਸਟਾਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ''ਜੀਜੀ ਮਾਂ'' ਵਿੱਚ ਪਿਆਲੀ ਐਂਡ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਦਯਾਨ'' ਵਿੱਚ ਨੰਦਿਨੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/soaps/story/this-actress-is-all-set-to-enter-jennifer-winget-and-harshad-chopda-s-bepannaah-1200389-2018-03-29|title=This actress is all set to enter Jennifer Winget and Harshad Chopda's Bepannaah|website=India Today|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/charu-asopa-replaces-urfi-javed-in-jiji-maa/articleshow/65656143.cms|title=Charu Asopa replaces Urfi Javed in 'Jiji Maa'|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;

2020 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ''ਯੇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਯਾ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ'' ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਭਾਟੀਆ ਵਜੋਂ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/yeh-rishta-kya-kehlata-hai-bepannaah-actress-urfi-javed-to-enter-as-trishas-laweyer-in-shivangi-joshi-mohsin-khans-show-1164072|title=Yeh Rishta Kya Kehlata Hai: Urfi Javed to enter as Trisha's lawyer|last=|first=|date=|website=ABP Live|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt; ਅੱਗੇ ਉਸਨੇ ''ਕਸੌਟੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ'' ਵਿੱਚ ਤਨੀਸ਼ਾ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/kasautii-zindagii-kay-2-yeh-rishta-kya-kehlata-hai-actress-urfi-javed-to-enter-parth-samthaan-erica-fernandess-show-1168769|title=Urfi Javed to enter Kasautii Zindagii Kay post leap|last=|first=|date=|website=ABP Live|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt;

== ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
! ਸਾਲ 
! ਦਿਖਾਓ 
! ਭੂਮਿਕਾ 
|-
| 2016 
| ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' 
| ਅਵਨੀ ਪੰਤ 
|-
| 2016–2017 
| ''ਚੰਦਰ ਨੰਦਿਨੀ'' 
| ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਛਾਇਆ 
|-
| 2017 
| ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' 
| ਆਰਤੀ 
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2018 
| ''ਸਾਤ ਫੇਰੋ ਕੀ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ'' 
| ਕਾਮਿਨੀ ਜੋਸ਼ੀ 
|-
| ''ਬੇਪਨਾਹ'' 
| ਬੇਲਾ ਕਪੂਰ 
|-
| ''ਜੀਜੀ ਮਾਂ'' 
| ਸ਼ਰਵਾਨੀ ਪੁਰੋਹਿਤ / ਪਿਆਲੀ ਸਹਿਗਲ 
|-
| 2018–2019 
| ''ਦਯਾਨ'' 
| ਨੰਦਿਨੀ 
|-
| 2020 
| ''ਯੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਯਾ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ'' 
| ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਭਾਟੀਆ 
|-
| 2020 – ਮੌਜੂਦ ਹੈ 
| ''ਕਸੌਟੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ'' 
| ਤਨੀਸ਼ਾ ਚੱਕਰਵਰਤੀ 
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* {{IMDB name|nm8374587}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1996]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>3sj688rm40h9l2wrtgx2rw2rfyix57v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608813</id>
      <parentid>608811</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:24:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nitesh Gill</username>
        <id>8973</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8642" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name = ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ
| image =
| birth_name = 
| birth_date = &lt;!--Birthdate must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs. No IMDb. No public records. See WP:BLPPRIVACY--&gt;
| birth_place = &lt;!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--&gt;
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| other_names = 
| occupation = ਅਦਾਕਾਰਾ
| known_for = ''[[ਬੇਪਨਾਹ]]''
}}

'''ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਹੈ। ਉਹ ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' ਵਿੱਚ ਅਵਨੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ, ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' ਵਿੱਚ ਆਰਤੀ ਅਤੇ ''ਬੇਪਨਾਹ'' ਵਿੱਚ ਬੇਲਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਬਿੱਗ ਬੌਸ ਓਟੀਟੀ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ 1 ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-05-19 |title=Urfi Javed Shocks &amp; Mocks Her Haters With A Strange T-Shirt! |url=https://dailyresearchplot.com/2022/05/19/urfi-javed-shocks-mocks-her-haters-with-a-strange-t-shirt/ |access-date=2022-05-20 |website=Daily Research Plot |language=en-US}}&lt;/ref&gt; ਜਾਵੇਦ ਆਪਣੀ ਅਸਾਧਾਰਨ ਡਰੈਸਿੰਗ ਸੈਂਸ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਅਕਤੂਬਰ 1997 ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਭਿਆਸੀ ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਿਵਾਰ ਲਖਨਊ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite magazine |author=Grace Cyril |date=December 23, 2021 |title=I don't believe in Islam, I am reading the Bhagavad Gita, says Urfi Javed |url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/i-will-never-marry-a-muslim-guy-says-urfi-javed-1890789-2021-12-22 |access-date=2022-04-12 |magazine=India Today |language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸਿਟੀ ਮੋਂਟੇਸਰੀ ਸਕੂਲ, ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਐਮਿਟੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਮਾਸ ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। &lt;ref&gt;{{cite news |last= Cyril|first= Grace|date=29 November 2021|title=Who is Urfi Javed and why is everyone talking about her?|url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/who-is-urfi-javed-and-why-is-everyone-talking-about-her-1882145-2021-11-29|newspaper=India Today}}&lt;/ref&gt; ਜਾਵੇਦ ਨੇ 2017 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ ਸਹਿ-ਅਦਾਕਾਰ ਪਾਰਸ ਕਾਲਨਾਵਤ ਨੂੰ ਡੇਟ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਪਰ 2018 ਵਿੱਚ ਇਹ ਜੋੜੀ ਟੁੱਟ ਗਈ।
&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Kumar|first=Aakash|date=2018-04-26|title='Meri Durga' actors Paras Kalnawat and Urfi javed no more together!|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/meri-durga-actors-paras-kalnawat-and-urfi-javed-no-more-together-865570|access-date=2022-03-04|website=news.abplive.com|language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਸਾਲ 2016 ਵਿੱਚ ਜਾਵੇਦ ਸੋਨੀ ਟੀਵੀ ਦੀ ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' ਵਿੱਚ ਅਵਨੀ ਪੰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://m.timesofindia.com/videos/tv/hindi/urfi-javed-hot-photos-sexy-video-actress-urfi-javed-sets-hearts-racing-with-these-bold-pictures/videoshow/72475632.cms|title=Urfi Javed sets hearts racing with these bold pictures|last=|first=|date=|website=Times of India|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt; 2016 ਤੋਂ 2017 ਤੱਕ ਉਸਨੇ [[ਸਟਾਰ ਪਲੱਸ]] ਦੇ ''ਚੰਦਰ ਨੰਦਿਨੀ'' ਵਿੱਚ ਛਾਇਆ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ [[ਸਟਾਰ ਪਲੱਸ]] ਦੀ ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' ਵਿੱਚ ਆਰਤੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/meri-durga-actors-urfi-javed-and-vicky-ahuja-join-tv-s-daayan-launch-date-revealed-181119|title=Meri Durga actors Urfi Javed and Vicky Ahuja join &amp;TV's Daayan|website=Tellychakkar|language=en}}&lt;/ref&gt;

2018 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸਬ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਸਾਤ ਫੇਰੋ ਕੀ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ'' ਵਿੱਚ ਕਾਮਿਨੀ ਜੋਸ਼ੀ '','' ਕਲਰਜ਼ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਬੇਪਨਾਹ'' ਵਿੱਚ ਬੇਲਾ ਕਪੂਰ, ਸਟਾਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ''ਜੀਜੀ ਮਾਂ'' ਵਿੱਚ ਪਿਆਲੀ ਐਂਡ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਦਯਾਨ'' ਵਿੱਚ ਨੰਦਿਨੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/soaps/story/this-actress-is-all-set-to-enter-jennifer-winget-and-harshad-chopda-s-bepannaah-1200389-2018-03-29|title=This actress is all set to enter Jennifer Winget and Harshad Chopda's Bepannaah|website=India Today|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/charu-asopa-replaces-urfi-javed-in-jiji-maa/articleshow/65656143.cms|title=Charu Asopa replaces Urfi Javed in 'Jiji Maa'|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;

2020 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ''ਯੇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਯਾ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ'' ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਭਾਟੀਆ ਵਜੋਂ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/yeh-rishta-kya-kehlata-hai-bepannaah-actress-urfi-javed-to-enter-as-trishas-laweyer-in-shivangi-joshi-mohsin-khans-show-1164072|title=Yeh Rishta Kya Kehlata Hai: Urfi Javed to enter as Trisha's lawyer|last=|first=|date=|website=ABP Live|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt; ਅੱਗੇ ਉਸਨੇ ''ਕਸੌਟੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ'' ਵਿੱਚ ਤਨੀਸ਼ਾ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/kasautii-zindagii-kay-2-yeh-rishta-kya-kehlata-hai-actress-urfi-javed-to-enter-parth-samthaan-erica-fernandess-show-1168769|title=Urfi Javed to enter Kasautii Zindagii Kay post leap|last=|first=|date=|website=ABP Live|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt;

== ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
! ਸਾਲ 
! ਦਿਖਾਓ 
! ਭੂਮਿਕਾ 
|-
| 2016 
| ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' 
| ਅਵਨੀ ਪੰਤ 
|-
| 2016–2017 
| ''ਚੰਦਰ ਨੰਦਿਨੀ'' 
| ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਛਾਇਆ 
|-
| 2017 
| ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' 
| ਆਰਤੀ 
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2018 
| ''ਸਾਤ ਫੇਰੋ ਕੀ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ'' 
| ਕਾਮਿਨੀ ਜੋਸ਼ੀ 
|-
| ''ਬੇਪਨਾਹ'' 
| ਬੇਲਾ ਕਪੂਰ 
|-
| ''ਜੀਜੀ ਮਾਂ'' 
| ਸ਼ਰਵਾਨੀ ਪੁਰੋਹਿਤ / ਪਿਆਲੀ ਸਹਿਗਲ 
|-
| 2018–2019 
| ''ਦਯਾਨ'' 
| ਨੰਦਿਨੀ 
|-
| 2020 
| ''ਯੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਯਾ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ'' 
| ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਭਾਟੀਆ 
|-
| 2020 – ਮੌਜੂਦ ਹੈ 
| ''ਕਸੌਟੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ'' 
| ਤਨੀਸ਼ਾ ਚੱਕਰਵਰਤੀ 
|}

===ਵੈਬ===
{| class=&quot;wikitable&quot; 
|-
! ਸਾਲ
! ਸ਼ੋਅ
! ਭੂਮਿਕਾ
! ਹਵਾਲੇ
|-
| rowspan=2| 2021
|''[[Puncch Beat|Puncch Beat 2]]''
| Meera                   
| &lt;ref&gt;{{cite web| url=https://indianexpress.com/article/entertainment/web-series/puncch-beat-2-first-impression-the-curse-of-second-season-siddharth-sharma-priyank-sharma-7379403/| title=Puncch Beat 2 first impression: The curse of second season takes down Siddharth Sharma-Priyank Sharma show| author=Sana Farzeen| date=29 June 2021| access-date=29 November 2021| website=indianexpress.com}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[Bigg Boss OTT]]''
| Contestant
|
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* {{IMDB name|nm8374587}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1996]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>s98ye85605sg5wltlitpob9raoqx9fb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608814</id>
      <parentid>608813</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T17:25:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nitesh Gill</username>
        <id>8973</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਵੈਬ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8707" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name = ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ
| image =
| birth_name = 
| birth_date = &lt;!--Birthdate must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs. No IMDb. No public records. See WP:BLPPRIVACY--&gt;
| birth_place = &lt;!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--&gt;
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| other_names = 
| occupation = ਅਦਾਕਾਰਾ
| known_for = ''[[ਬੇਪਨਾਹ]]''
}}

'''ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਹੈ। ਉਹ ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' ਵਿੱਚ ਅਵਨੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ, ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' ਵਿੱਚ ਆਰਤੀ ਅਤੇ ''ਬੇਪਨਾਹ'' ਵਿੱਚ ਬੇਲਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਬਿੱਗ ਬੌਸ ਓਟੀਟੀ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ 1 ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2022-05-19 |title=Urfi Javed Shocks &amp; Mocks Her Haters With A Strange T-Shirt! |url=https://dailyresearchplot.com/2022/05/19/urfi-javed-shocks-mocks-her-haters-with-a-strange-t-shirt/ |access-date=2022-05-20 |website=Daily Research Plot |language=en-US}}&lt;/ref&gt; ਜਾਵੇਦ ਆਪਣੀ ਅਸਾਧਾਰਨ ਡਰੈਸਿੰਗ ਸੈਂਸ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਉਰਫ਼ੀ ਜਾਵੇਦ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਅਕਤੂਬਰ 1997 ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਭਿਆਸੀ ਮੁਸਲਿਮ ਪਰਿਵਾਰ ਲਖਨਊ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite magazine |author=Grace Cyril |date=December 23, 2021 |title=I don't believe in Islam, I am reading the Bhagavad Gita, says Urfi Javed |url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/i-will-never-marry-a-muslim-guy-says-urfi-javed-1890789-2021-12-22 |access-date=2022-04-12 |magazine=India Today |language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸਿਟੀ ਮੋਂਟੇਸਰੀ ਸਕੂਲ, ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਐਮਿਟੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਮਾਸ ਕਮਿਊਨੀਕੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। &lt;ref&gt;{{cite news |last= Cyril|first= Grace|date=29 November 2021|title=Who is Urfi Javed and why is everyone talking about her?|url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/who-is-urfi-javed-and-why-is-everyone-talking-about-her-1882145-2021-11-29|newspaper=India Today}}&lt;/ref&gt; ਜਾਵੇਦ ਨੇ 2017 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ ਸਹਿ-ਅਦਾਕਾਰ ਪਾਰਸ ਕਾਲਨਾਵਤ ਨੂੰ ਡੇਟ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਪਰ 2018 ਵਿੱਚ ਇਹ ਜੋੜੀ ਟੁੱਟ ਗਈ।
&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Kumar|first=Aakash|date=2018-04-26|title='Meri Durga' actors Paras Kalnawat and Urfi javed no more together!|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/meri-durga-actors-paras-kalnawat-and-urfi-javed-no-more-together-865570|access-date=2022-03-04|website=news.abplive.com|language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਸਾਲ 2016 ਵਿੱਚ ਜਾਵੇਦ ਸੋਨੀ ਟੀਵੀ ਦੀ ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' ਵਿੱਚ ਅਵਨੀ ਪੰਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://m.timesofindia.com/videos/tv/hindi/urfi-javed-hot-photos-sexy-video-actress-urfi-javed-sets-hearts-racing-with-these-bold-pictures/videoshow/72475632.cms|title=Urfi Javed sets hearts racing with these bold pictures|last=|first=|date=|website=Times of India|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt; 2016 ਤੋਂ 2017 ਤੱਕ ਉਸਨੇ [[ਸਟਾਰ ਪਲੱਸ]] ਦੇ ''ਚੰਦਰ ਨੰਦਿਨੀ'' ਵਿੱਚ ਛਾਇਆ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ [[ਸਟਾਰ ਪਲੱਸ]] ਦੀ ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' ਵਿੱਚ ਆਰਤੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tellychakkar.com/tv/tv-news/meri-durga-actors-urfi-javed-and-vicky-ahuja-join-tv-s-daayan-launch-date-revealed-181119|title=Meri Durga actors Urfi Javed and Vicky Ahuja join &amp;TV's Daayan|website=Tellychakkar|language=en}}&lt;/ref&gt;

2018 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸਬ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਸਾਤ ਫੇਰੋ ਕੀ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ'' ਵਿੱਚ ਕਾਮਿਨੀ ਜੋਸ਼ੀ '','' ਕਲਰਜ਼ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਬੇਪਨਾਹ'' ਵਿੱਚ ਬੇਲਾ ਕਪੂਰ, ਸਟਾਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ''ਜੀਜੀ ਮਾਂ'' ਵਿੱਚ ਪਿਆਲੀ ਐਂਡ ਟੀਵੀ ਦੇ ''ਦਯਾਨ'' ਵਿੱਚ ਨੰਦਿਨੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/television/soaps/story/this-actress-is-all-set-to-enter-jennifer-winget-and-harshad-chopda-s-bepannaah-1200389-2018-03-29|title=This actress is all set to enter Jennifer Winget and Harshad Chopda's Bepannaah|website=India Today|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/charu-asopa-replaces-urfi-javed-in-jiji-maa/articleshow/65656143.cms|title=Charu Asopa replaces Urfi Javed in 'Jiji Maa'|website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;

2020 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ''ਯੇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਯਾ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ'' ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਭਾਟੀਆ ਵਜੋਂ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/yeh-rishta-kya-kehlata-hai-bepannaah-actress-urfi-javed-to-enter-as-trishas-laweyer-in-shivangi-joshi-mohsin-khans-show-1164072|title=Yeh Rishta Kya Kehlata Hai: Urfi Javed to enter as Trisha's lawyer|last=|first=|date=|website=ABP Live|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt; ਅੱਗੇ ਉਸਨੇ ''ਕਸੌਟੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ'' ਵਿੱਚ ਤਨੀਸ਼ਾ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.abplive.com/entertainment/television/kasautii-zindagii-kay-2-yeh-rishta-kya-kehlata-hai-actress-urfi-javed-to-enter-parth-samthaan-erica-fernandess-show-1168769|title=Urfi Javed to enter Kasautii Zindagii Kay post leap|last=|first=|date=|website=ABP Live|language=en|access-date=}}&lt;/ref&gt;

== ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
! ਸਾਲ 
! ਦਿਖਾਓ 
! ਭੂਮਿਕਾ 
|-
| 2016 
| ''ਬੜੇ ਭਈਆ ਕੀ ਦੁਲਹਨੀਆ'' 
| ਅਵਨੀ ਪੰਤ 
|-
| 2016–2017 
| ''ਚੰਦਰ ਨੰਦਿਨੀ'' 
| ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਛਾਇਆ 
|-
| 2017 
| ''ਮੇਰੀ ਦੁਰਗਾ'' 
| ਆਰਤੀ 
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2018 
| ''ਸਾਤ ਫੇਰੋ ਕੀ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ'' 
| ਕਾਮਿਨੀ ਜੋਸ਼ੀ 
|-
| ''ਬੇਪਨਾਹ'' 
| ਬੇਲਾ ਕਪੂਰ 
|-
| ''ਜੀਜੀ ਮਾਂ'' 
| ਸ਼ਰਵਾਨੀ ਪੁਰੋਹਿਤ / ਪਿਆਲੀ ਸਹਿਗਲ 
|-
| 2018–2019 
| ''ਦਯਾਨ'' 
| ਨੰਦਿਨੀ 
|-
| 2020 
| ''ਯੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਯਾ ਕਹਿਲਾਤਾ ਹੈ'' 
| ਸ਼ਿਵਾਨੀ ਭਾਟੀਆ 
|-
| 2020 – ਮੌਜੂਦ ਹੈ 
| ''ਕਸੌਟੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ'' 
| ਤਨੀਸ਼ਾ ਚੱਕਰਵਰਤੀ 
|}

===ਵੈਬ===
{| class=&quot;wikitable&quot; 
|-
! ਸਾਲ
! ਸ਼ੋਅ
! ਭੂਮਿਕਾ
! ਹਵਾਲੇ
|-
| rowspan=2| 2021
|''[[ਪੰਚ ਬੀਟ|ਪੰਚ ਬੀਟ 2]]''
| ਮੀਰਾ                   
| &lt;ref&gt;{{cite web| url=https://indianexpress.com/article/entertainment/web-series/puncch-beat-2-first-impression-the-curse-of-second-season-siddharth-sharma-priyank-sharma-7379403/| title=Puncch Beat 2 first impression: The curse of second season takes down Siddharth Sharma-Priyank Sharma show| author=Sana Farzeen| date=29 June 2021| access-date=29 November 2021| website=indianexpress.com}}&lt;/ref&gt;
|-
| ''[[ਬਿੱਗ ਬੌਸ ਓਟੀਟੀ]]''
| ਪ੍ਰਤਿਭਾਗੀ
|
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* {{IMDB name|nm8374587}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1996]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>4t9wiywgdbag6hihqguahyc3k5s9bms</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Simranjeet Sidhu/100wikidays</title>
    <ns>2</ns>
    <id>137556</id>
    <revision>
      <id>608823</id>
      <parentid>608767</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:54:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>#100wikidays #100wikilgbtqdays</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18778" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 07.10.2021–14.01.2022 !! colspan=3| 2&lt;sup&gt;nd&lt;/sup&gt; round: 15.01.2022–24.04.2022 !! colspan=&quot;3&quot; | 3&lt;sup&gt;rd&lt;/sup&gt; round: 25.04.2022–02.08.2022 !! colspan=&quot;6&quot; | 4&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt; round: 03.08.2022–
|-
! No.  !! Article  !! Date  !! No.  !! Article  !! Date !! No.  !! Article  !! Date !! No.  !! Article  !! Date
|-
| 1 || [[pa:ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ|ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ]] || 07.10.2021 || 101 || [[ਰਿਚਰਡ ਐਬਲ]]||  15.01.2022 || 201 || [[ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਇਤਿਹਾਸ]]||  25.04.2022 || || ||
|-
| 2 || [[pa:ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ|ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ]] || 08.10.2021 || 102 || [[ਨਾਵਿਆ ਸਿੰਘ]]||16.01.2022 || 202|| [[ਕਾਟਜਾ ਬਲਿਚਫੀਲਡ]]||26.04.2022
|
|
|
|-
| 3 || [[pa:ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ|ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ]] || 09.10.2021 || 103 || [[ਨੋਨੀ ਸਲਮਾ]]||17.01.2022
|203
|[[ਕਲਿੰਟ ਅਲਬਰਟਾ]]
|27.04.2022
|
|
|
|-
| 4 || [[ਹੇਜ਼ਲ ਬਾਰਨਸ]]||10.10.2021 || 104 || [[ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਜਮਾਲ]]||18.01.2022
|204
|[[ਬ੍ਰੈਡ ਫਰੇਜ਼ਰ]]
|28.04.2022
|
|
|
|-
| 5 || [[ਨਜਮਾ ਕੌਸਰੀ]]||11.10.2021 || 105 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਬੰਕਰ]]||19.01.2022
|205
|[[ਸੋਮਨ ਚੈਨਾਨੀ]]
|29.04.2022
|
|
|
|-
| 6 || [[ਨਿਕੋਲ ਕੋਨ]]||12.10.2021 || 106 || [[ਜੋਸ ਚਾਰਲਸ]]||20.01.2022
|206
|[[ਟ੍ਰੇਵਰ ਬੈਂਥਮ]]
|30.04.2022
|
|
|
|-
| 7 || [[ਤਾਇਗਾ ਇਸ਼ੀਕਾਵਾ]]||13.10.2021 || 107 || [[ਜੂਨੋ ਬਿਰਚ]]||21.01.2022
|207
|[[ਪੀ.ਜੇ. ਕਾਸਟੇਲਨੇਟਾ]]
|01.05.2022
|
|
|
|-
| 8 || [[ਸਾਈਮਨ ਡਨ]]||14.10.2021 || 108 || [[ਜੈਸਿਕਾ ਨਿਗਰੀ]]||22.01.2022
|208
|[[ਜੌਨ ਅਗਸਤ]]
|02.05.2022
|
|
|
|-
| 9 || [[ਟੈਰੀ ਬੌਮ]]||15.10.2021 || 109 || [[ਲੈਸੀ ਗ੍ਰੀਨ]]||23.01.2022
|209
|[[ਟੋਨੀ ਗ੍ਰਾਫੀਆ]]
|03.05.2022
|
|
|
|-
| 10 || [[ਅਖਿਲ ਕਟਿਆਲ]]||16.10.2021 || 110 || [[ਮਿਲਾ ਜੈਮ]]||24.01.2022
|210
|[[ਹਿਜੜਾ ਫ਼ਾਰਸੀ]]
|04.05.2022
|
|
|
|-
| 11 || [[ਲੀਆ ਜੌਨਸਨ]]||17.10.2021 || 111 || [[ਏਰੀ ਫਿਟਜ਼]]||25.01.2022
|211
|[[ਖਾਨੀਥ]]
|05.05.2022
|
|
|
|- 
| 12 || [[ਐਲੀ ਬਕਿਨ]]||18.10.2021 || 112 || [[ਹੰਨਾਹ ਹਾਰਟ]]||26.01.2022
|212
|[[ਅਲੀ ਫਜ਼ਲੀ ਮੋਨਫ਼ੇਅਰਡ]]
|06.05.2022
|
|
|
|-
| 13 || [[ਕੈਥਰੀਨ ਐਂਥਨੀ]]||19.10.2021 || 113 || [[ਨਿੱਕੀ ਅਤੇ ਸੈਮੀ ਐਲਬੋਨ]]||27.01.2022
|213
|[[ਪੌਲ ਬਾਰਨਜ਼ (ਪਾਦਰੀ)]]
|07.05.2022
|
|
|
|-
| 14 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਇਰਵਿਨ]]||20.10.2021 || 114 || [[ਟ੍ਰੇਵੀ ਮੋਰਨ]]||28.01.2022
|214
|[[ਐਨਾ ਬ੍ਰਾਊਨ (ਵਕੀਲ)]]
|08.05.2022
|
|
|
|-
| 15 || [[ਜੈ ਬੈੱਲ (ਲੇਖਕ)]]||21.10.2021 || 115 || [[ਗੇਵਿਨ ਆਰਥਰ]]||29.01.2022
|215
|[[ਮੇਟੀ (ਜੈਂਡਰ)]]
|09.05.2022
|
|
|
|-
| 16 || [[ਸਾਰਾ ਹੈੱਸ]]||22.10.2021 || 116 || [[ਤਾਮਾਰਾ ਮਸਕਾਰਾ]]||30.01.2022
|216
|[[ਤੇਨਜ਼ਿਨ ਮਾਰੀਕੋ]]
|10.05.2022
|
|
|
|-
| 17 || [[ਗਲੋਰੀਆ ਜੋਸਫ਼]]||23.10.2021 || 117 || [[ਰਾਈਲੈਂਡ ਐਡਮਜ਼]]||31.01.2022
|217
|[[ਹਿਜੜੋਂ ਕਾ ਖਾਨਕਾਹ]]
|11.05.2022
|
|
|
|-
| 18 || [[ਰੌਦਾ ਮੋਰਕੋਸ]]||24.10.2021 || 118 || [[ਈਥਨ ਪੀਟਰਸ]]||01.02.2022
|218
|[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਵਾਕ]]
|12.05.2022
|
|
|
|-
| 19 || [[ਜੈਨੀਨ ਫੁਲਰ]]||25.10.2021 || 119 || [[ਬੌਬੀ ਬਰਕ]]||02.02.2022
|219
|[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸਕਵੀਨ ਇੰਡੀਆ]]
|13.05.2022
|
|
|
|-
| 20 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਰਾਓ]]||26.10.2021 || 120 || [[ਬਿਲਾਲ ਹਸਾਨੀ]]||03.02.2022
|220
|[[ਅਵਧ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਇਡ]]
|14.05.2022
|
|
|
|-
| 21 || [[ਕਾਮੀ ਸਿਡ]]||27.10.2021 || 121 || [[ਰੇਡਾ ਕੈਰੇ]]||04.02.2022
|221
|[[ਭੋਪਾਲ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]]
|15.05.2022
|
|
|
|-
| 22 || [[ਬਿੰਦੀਆ ਰਾਣਾ]]||28.10.2021 || 122 || [[ਹੁਆਰੀ ਮਨਾਰ]]||05.02.2022
|222
|[[ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਨਾਮਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]]
|16.05.2022
|
|
|
|-
| 23 || [[ਈਸਾ ਫਾਜ਼ਲੀ]]||29.10.2021 || 123 || [[ਮਿਸ ਫੇਮ]]||06.02.2022
|223
|[[ਗੁੜਗਾਓਂ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|17.05.2022
|
|
|
|-
| 24 || [[ਅਰਾਧਿਆ ਖਾਨ]]||30.10.2021 || 124 || [[ਏਲਨ ਡੀਜੇਨਰਸ]]||07.02.2022
|224
|[[ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]]
|18.05.2022
|
|
|
|-
| 25 || [[ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਜੂਨੀਅਰ]]||31.10.2021 || 125 || [[ਨਿਕੋਕਾਡੋ ਐਵੋਕਾਡੋ]]||08.02.2022
|225
|[[ਜਮਸ਼ੇਦਪੁਰ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|19.05.2022
|
|
|
|-
| 26 || [[ਸਬਰੀਨਾ ਜਾਲੀਸ]]||01.11.2021 || 126 || [[ਗ੍ਰੇਸ ਹਾਈਲੈਂਡ]]||09.02.2022
|226
|[[ਕੋਲਕਾਤਾ ਰੈਂਬੋ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|20.05.2022
|
|
|
|-
| 27 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਓਲੀਵਰ]]||02.11.2021 || 127 || [[ਜੇਮਸ ਮੈਨਸਫੀਲਡ]]||10.02.2022
|227
|[[ਗੁਜਰਾਤ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|21.05.2022
|
|
|
|-
| 28 || [[ਨਯਾਬ ਅਲੀ]]||03.11.2021 || 128 || [[ਐਮਾ ਐਲਿੰਗਸਨ]]||11.02.2022
|228
|[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|22.05.2022
|
|
|
|-
| 29 || [[ਬੇਲਾ ਗਲਹੋਸ]]||04.11.2021 || 129 || [[ਬੌਬ ਏਵੀਅਨ]]||12.02.2022
|229
|[[ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਗੁਹਾਟੀ]]
|23.05.2022
|
|
|
|-
| 30 || [[ਮਾਹਰ ਸਾਬਰੀ]]||05.11.2021 || 130 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਐਂਬਰੋਸੀ]]||13.02.2022
|230
|[[ਕੁਈਰ ਗੁਲਾਬੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਜੈਪੁਰ]]
|24.05.2022
|
|
|
|-
| 31 || [[ਜੋਸਫ਼ ਬੀਮ]]||06.11.2021 || 131 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਕੈਲਵੋ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||14.02.2022
|231
|[[ਪਟਨਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]]
|25.05.2022
|
|
|
|-
| 32 || [[ਐਲਨ ਬ੍ਰੇਅ]]||07.11.2021 || 132 || [[ਐਲਿਸ ਲਿਟਲ]]||15.02.2022
|232
|[[ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]]
|26.05.2022
|
|
|
|-
| 33 || [[ਜੌਨ ਬਟਲਰ (ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ)]]||08.11.2021 || 133 || [[ਜਿਮ ਫਾਲ]]||16.02.2022
|233
|[[ਔਰੇਂਜ ਸਿਟੀ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]]
|27.05.2022
|
|
|
|-
| 34 || [[ਮਰੀਅਮ ਗੁਰਬਾ]]||09.11.2021 || 134 || [[ਜੂਲੀਆ ਹੋਰਵਥ]]||17.02.2022
|234
|[[ਇਜ਼ਮੀਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|28.05.2022
|
|
|
|-
| 35 || [[ਅਮੇਲੀਆ ਐਲਿਸ]]||10.11.2021 || 135 || [[ਜੈਕਸਨ ਬਰਡ (ਲੇਖਕ)]]||18.02.2022
|235
|[[ਨਾਈਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|29.05.2022
|
|
|
|-
| 36 || [[ਸੁਨੀਤੀ ਨਾਮਜੋਸ਼ੀ]]||11.11.2021 || 136 || [[ਏਲੇ ਮਿਲਜ਼]]||19.02.2022
|236
|[[ਈਰਾਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਡੇ]]
|30.05.2022
|
|
|
|-
| 37 || [[ਡੈਨਾ ਗੋਲਡਬਰਗ]]||12.11.2021 || 137 || [[ਬ੍ਰੈਡ ਮੋਂਡੋ]]||20.02.2022
|237
|[[ਕੁਈਰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਮੁੰਬਈ]]
|31.05.2022
|
|
|
|-
| 38 || [[ਲਇਰਾ ਮੈਕੀ]]||13.11.2021 || 138 || [[ਬ੍ਰੀ ਏਸਰਿਗ]]||21.02.2022
|238
|[[ਲੈਥਲ ਲੈਸਬੀਅਨ]]
|01.06.2022
|
|
|
|-
| 39 || [[ਬਿੰਦੂਮਾਧਵ ਖੀਰੇ]]||14.11.2021 || 139 || [[ਕਿਮੋਰਾ ਬਲੈਕ]]||22.02.2022
|239
|[[ਜ਼ਿੰਦੀਕ]]
|02.06.2022
|
|
|
|-
| 40 || [[ਓਨਿਰ]]||15.11.2021 || 140 || [[ਜੌਹਨ ਅਲਕੋਰਨ (ਗਾਇਕ)]]||23.02.2022
|240
|[[ਗੇਅ ਬੰਬੇ]]
|03.06.2022
|
|
|
|-
| 41 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਿਨ ਬੇਕਰ]]||16.11.2021 || 141 || [[ਅੰਜੀਮਾਈਲ]]||24.02.2022
|241
|[[ਅਭਿਮਾਨੀ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|04.06.2022
|
|
|
|-
| 42 || [[ਰਿਤੂ ਡਾਲਮੀਆ]]||17.11.2021 || 142 || [[ਅਮੋਨ (ਪਹਿਲਵਾਨ)]]||25.02.2022
|242
|[[ਕੁਈਰ ਸਿਟੀ ਸਿਨੇਮਾ]]
|05.06.2022
|
|
|
|-
| 43 || [[ਮੈਕਸਿਮ ਮਜ਼ੂਮਦਾਰ]]||18.11.2021 || 143 || [[ਡਿਰਕ ਬਾਚ]]||26.02.2022
|243
|[[ਕੁਈਰ ਚੇਨਈ ਕ੍ਰੋਨੀਕਲਜ਼]]
|06.06.2022
|
|
|
|-
| 44 || [[ਵਸੁਧੇਂਦਰਾ]]||19.11.2021 || 144 || [[ਕਲਾਉਡੀਆ ਐਲਨ]]||27.02.2022
|244
|[[ਮੁਸਕੋਕਾ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|07.06.2022
|
|
|
|-
| 45 || [[ਡੇਵਿਡ ਡੇਨਸਨ]]||20.11.2021 || 145 || [[ਬੈਟੀਨਾ ਹੋਪ]]||28.02.2022
|245
|[[ਜੀਲੋਂਗ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|08.06.2022
|
|
|
|-
| 46 || [[ਜੇਕ ਐਟਲਸ]]||21.11.2021 || 146 || [[ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਬੁਰਲਾਕੋਵ]]||01.03.2022
|246
|[[ਟੋਰਾਂਟੋ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|09.06.2022
|
|
|
|-
| 47 || [[ਆਰਥਰ ਮਾਰੀਆਨੋ]]||22.11.2021 || 147 || [[ਮੈਨਫ੍ਰੇਡ ਸਾਲਜ਼ਗੇਬਰ]]||02.03.2022
|247
|[[ਏਸ਼ੀਅਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|10.06.2022
|
|
|
|-
| 48 || [[ਜੋਸ਼ ਕੈਵਾਲੋ]]||23.11.2021 || 148 || [[ਕਰਡਿਨ ਓਰਲਿਕ]]||03.03.2022
|248
|[[ਮਾਰਡੀ ਗ੍ਰਾਸ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|11.06.2022
|
|
|
|-
| 49 || [[ਰੇਨੀ ਫੋਰਥ]]||24.11.2021 || 149 || [[ਡੇਵਿਡ ਫਰਨੀਸ਼]]||04.03.2022
|249
|[[ਸ਼ੰਘਾਈ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|12.06.2022
|
|
|
|-
| 50 || [[ਕ੍ਰਿਸ ਬਰਲੇ]] ||25.11.2021 || 150 || [[ਜੇਮਸ ਬਰਗ]]||05.03.2022
|250
|[[ਗੇਜ਼ (ਫ਼ਿਲਮ ਉਤਸ਼ਵ)]]
|13.06.2022
|
|
|
|-
| 51 || [[ਅਮੀਨੀ ਫੋਨੂਆ]]||26.11.2021 || 151 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਗੋਰਨਿਕ]]||06.03.2022
|251
|[[ਇੰਡੀਗਨੇਸ਼ਨ]]
|14.06.2022
|
|
|
|-
| 52 || [[ਐਲਿਸ ਆਸਟਨ]]||27.11.2021 || 152 || [[ਅਲਬਰੇਚਟ ਬੇਕਰ]]||07.03.2022
|252
|[[ਚੇਨਈ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|15.06.2022
|
|
|
|-
| 53 || [[ਲੀ ਪੀਅਰਟ]]||28.11.2021 || 153 || [[ਬਿਲੀ ਲਵ]]||08.03.2022
|253
|[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵੇਲਜ਼]]
|16.06.2022
|
|
|
|-
| 54 || [[ਮੈਟ ਲਲਾਨੋ]]||29.11.2021 || 154 || [[ਮਾਰਕ ਐਸ਼ਟਨ]]||09.03.2022
|254
|[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਇੰਡੀਆ]]
|17.06.2022
|
|
|
|-
| 55 || [[ਰਿਆਨ ਬਟਲਰ]]||30.11.2021 || 155 || [[ਮੀਆ ਇਜ਼ਾਬੇਲਾ]]||10.03.2022
|255
|[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਗਲੋਬਲ]]
|18.06.2022
|
|
|
|-
| 56 || [[ਡਾਨਾ ਓਲਮਰਟ]]||01.12.2021 || 156 || [[ਮੋਰਟੀ ਡਾਇਮੰਡ]]||11.03.2022
|256
|[[ਪੈਰਿਸ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|19.06.2022
|
|
|-
| 57 || [[ਆਸੀ ਅਜ਼ਰ]]||02.12.2021 || 157 || [[ਸਕਿਨ ਡਾਇਮੰਡ]]||12.03.2022
|257
|[[ਬਰਲਿਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|20.06.2022
|
|
|-
| 58 || [[ਰਾਹੁਲ ਮਹਿਤਾ]]||03.12.2021 || 158 || [[ਜੀਆਨਾ ਫਾਈਨ]]||13.03.2022
|258
|[[ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਆਰਟਸ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|21.06.2022
|
|
|-
| 59 || [[ਇਵਾਂਕਾ ਦਾਸ]]||04.12.2021 || 159 || [[ਜੌਨੀ ਰੈਪਿਡ]]||14.03.2022
|259
|[[ਮਿਸ ਟੀ ਵਰਲਡ]]
|22.06.2022
|
|
|-
| 60 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਕੌਫੀ]]||05.12.2021 || 160 || [[ਵੇਰਾ ਹੋਲਮੇ]]||15.03.2022
|260
|[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਅਲਬਾਨੀਆ]]
|23.06.2022
|
|
|-
| 61 || [[ਐਮਾ ਪੋਰਟਨਰ]]||06.12.2021 || 161 || [[ਸ਼ੈਲੀ ਕਿੰਗ]]||16.03.2022
|261
|[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਆਇਰਲੈਂਡ]]
|24.06.2022
|
|
|-
| 62 || [[ਜੈਫਰੀ ਰਿਚਮੈਨ]]||07.12.2021 || 162 || [[ਰਹੋਨਾ ਕੈਮਰਨ]]||17.03.2022
|262
|[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵਰਲਡ 2017]]
|25.06.2022
|
|
|-
| 63 || [[ਮਨਿਲ ਸੂਰੀ]]||08.12.2021 || 163 || [[ਜੌਇਸ ਗ੍ਰਾਂਟ]]||18.03.2022
|263
|[[ਮੈਲਬੌਰਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|26.06.2022
|
|
|-
| 64 || [[ਗੌਤਮ ਰਾਘਵਨ]]||09.12.2021 || 164 || [[ਬੈਥਨੀ ਬਲੈਕ]]||19.03.2022
|264
|[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਸਟਾਰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ]]
|27.06.2022
|
|
|-
| 65 || [[ਮਿਸ਼ੇਲ ਗੁਰੇਵਿਚ]]||10.12.2021 || 165 || [[ਇੰਡੀਆ ਸਮਰ]]||20.03.2022
|265
|[[ਹੈਮਬਰਗ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|28.06.2022
|
|
|-
| 66 || [[ਅਨੀਸ਼ ਸੇਠ]]||11.12.2021 || 166 || [[ਪੇਚੇ ਡੀ]]||21.03.2022
|266
|[[ਕੋਲੋਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|29.06.2022
|
|
|-
| 67 || [[ਡੀਨ ਅੱਤਾ]]||12.12.2021 || 167 || [[ਡੀਲੋਨ]]||22.03.2022
|267
|[[ਵੈਸਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|30.06.2022
|
|
|-
| 68 || [[ਫਰਜ਼ਾਨਾ ਡਾਕਟਰ]]||13.12.2021 || 168 || [[ਡੇਜ਼ੀ ਈਗਨ]]||23.03.2022
|268
|[[ਇਮੇਜ+ਨੇਸ਼ਨ]]
|01.07.2022
|
|
|-
| 69 || [[ਕੌਸਰ ਮੁਹੰਮਦ]]||14.12.2021 || 169 || [[ਲੀਓ ਫੋਰਡ]]||24.03.2022
|269
|[[ਫਰੇਮਲਾਈਨ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|02.07.2022
|
|
|-
| 70 || [[ਕਾਜ਼ਿਮ ਅਲੀ]]||15.12.2021 || 170 || [[ਜੇਮਸ ਐਮਸਟਰ]]||25.03.2022
|270
|[[ਰੈਂਬੋ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|03.07.2022
|
|
|-
| 71 || [[ਜੂਡਿਥ ਫਰੈਂਕ]]||16.12.2021 || 171 || [[ਆਲੀਆ ਸ਼ੌਕਤ]]||26.03.2022
|271
|[[ਪਿੰਕ ਲਾਇਫ਼ ਕੁਈਰਫੈਸਟ]]
|04.07.2022
|
|
|-
| 72 || [[ਮਾਰਗੀ ਐਡਮ]]||17.12.2021 || 172 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਨ ਕਿਸ਼]]||27.03.2022
|272
|[[ਪ੍ਰਾਈਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|05.07.2022
|
|
|-
| 73 || [[ਸਿਧਾਰਥ ਗਰਗ]]||18.12.2021 || 173 || [[ਮਾਇਕ ਜਿਨ]]||28.03.2022
|273
|[[ਐਂਡਰਿਊ ਪੀਅਰਸ]]
|06.07.2022
|
|
|-
| 74 || [[ਦਿਨੇਸ਼ ਭੁਗਰਾ]]||19.12.2021 || 174 || [[ਅਨੀਤਾ ਲੋ]]||29.03.2022
|274
|[[ਗੇਅਲਿਬ]]
|07.07.2022
|
|
|-
| 75 || [[ਡਾਅਨ ਐਡਮਜ਼]]||20.12.2021 || 175 || [[ਤਾਨਿਆ ਕੰਪਾਸ]]||30.03.2022
|275
|[[ਫੈਮਲੀ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ]]
|08.07.2022
|
|
|-
| 76 || [[ਅਗਸਤ ਐਮਸ]]||21.12.2021 || 176 || [[ਪੌਲ ਮੇਂਡੇਜ਼]]||31.03.2022
|276
|[[ਗੇਅ ਡਾਕਟਰਜ਼ ਆਇਰਲੈਂਡ]]
|09.07.2022
|
|
|-
| 77 || [[ਡਾਇਨਾ ਐਸ਼]]||22.12.2021 || 177 || [[ਬੇਨ ਹੰਟੇ]]||01.04.2022
|277
|[[ਜੈਕੀ ਮਾਲਟਨ]]
|10.07.2022
|
|
|-
| 78 || [[ਰੇਚਲ ਫਾਰਮਰ]]||23.12.2021 || 178 || [[ਮੋਬੀਨ ਅਜ਼ਹਰ]]||02.04.2022
|278
|[[ਹਿਲਡਾ ਮੈਥੇਸਨ]]
|11.07.2022
|
|
|-
| 79 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਗਨਾਤਰਾ]]||24.12.2021 || 179 || [[ਸਾਰਾਹ ਸਟੀਰਕ]]||03.04.2022
|279
|[[ਏਲਾ ਹੰਟ]]
|12.07.2022
|
|
|-
| 80 || [[ਮਾਰਲੀਨ ਗੋਰਿਸ]]||25.12.2021 || 180 || [[ਜੁਲ ਮਾਰੋਹ]]||04.04.2022
|280
|[[ਲੀਹ ਹਾਰਵੇ]]
|13.07.2022
|
|
|-
| 81 || [[ਡੀਆਨਾ ਅਰਬੇਨੀਨਾ]]||26.12.2021 || 181 || [[ਈਵਾਨ ਗ੍ਰੀਰ]]||05.04.2022
|281
|[[ਰੋਏ ਰੋਲੈਂਡ]]
|14.07.2022
|
|
|-
| 82 || [[ਰਵੀਨਾ ਅਰੋੜਾ]]||27.12.2021 || 182 || [[ਰਿਆਨ ਹੋਲਮਜ਼]]||06.04.2022
|282
|[[ਰੌਸ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ]]
|15.07.2022
|-
| 83 || [[ਹਿਤੇਨ ਨੂਨਵਾਲ]]||28.12.2021 || 183 || [[ਕਲੋਵਿਸ ਰਫਿਨ]]||07.04.2022
|283
|[[ਬਸੀਰਾ ਖਾਨ]]
|16.07.2022
|-
| 84 || [[ਪ੍ਰਗਤੀ ਸਿੰਘ]]||29.12.2021 || 184 || [[ਟੌਮੀ ਨਟਰ]]||08.04.2022
|284
|[[ਅੰਜਾਰੀ]]
|17.07.2022
|-
| 85 || [[ਰੋਹਿਤ ਖੋਸਲਾ]]||30.12.2021 || 185 || [[ਟੇਡ ਟਿਨਲਿੰਗ]]||09.04.2022
|285
|[[ਬਤ ਕੋਲ (ਸੰਸਥਾ)]]
|18.07.2022
|-
| 86 || [[ਮਾਇਆ ਦ ਡਰੈਗ ਕੁਈਨ]]||31.12.2021 || 186 || [[ਜੂਲੀਅਨ ਬੇਕਰ]]||10.04.2022
|286
|[[ਹਵਰੁਤਾ (ਸੰਸਥਾ)]]
|19.07.2022
|-
| 87 || [[ਮੇਗ ਕ੍ਰਿਸਚੀਅਨ]]||01.01.2022 || 187 || [[ਡੇਵਿਡ ਐਮਸ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||11.04.2022
|287
|[[ਹਾਮਦ ਸਿੰਨੋ]]
|20.07.2022
|-
| 88 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਗਿਲਬਰਟ]]||02.01.2022 || 188 || [[ਬਰਟ ਆਰਚਰ]]||12.04.2022
|288
|[[ਫਰੀਹਾ ਰੋਇਸਿਨ]]
|21.07.2022
|-
| 89 || [[ਏਸਥਰ ਭਾਰਤੀ]]||03.01.2022 || 189 || [[ਫਿਨ ਅਰਗਸ]]||13.04.2022
|289
|[[ਜਿਲ ਐਂਡਰਿਊ]]
|22.07.2022
|-
| 90 || [[ਦੀਪਕ ਭਾਰਗਵ]]||04.01.2022 || 190 || [[ਜੇਰੇਡ ਆਲਮਨ]]||14.04.2022
|290
|
|23.07.2022
|-
| 91 || [[ਰੇ ਅਘਯਾਨ]]||05.01.2022 || 191 || [[ਡੈਨੀਅਲ ਕਾਰਟੀਅਰ]]||15.04.2022
|291
|
|24.07.2022
|-
| 92 || [[ਐਡਮ ਆਲ]]||06.01.2022 || 192 || [[ਕੇਵਿਨ ਐਲੀਸਨ]]||16.04.2022
|292
|
|25.07.2022
|-
| 93 || [[ਆਰਤੀ ਅਗਰਵਾਲ (ਵਿਗਿਆਨੀ)]]||07.01.2022 || 193 || [[ਡਿਕ ਕਲੇਅਰ]]||17.04.2022
|293
|
|26.07.2022
|-
| 94 || [[ਭੂਪੇਨ ਖੱਖੜ]]||08.01.2022 || 194 || [[ਸੇਬ ਕਾਸਤਰੋ]]||18.04.2022
|294
|
|27.07.2022
|-
| 95 || [[ਐਨੀ ਆਸ਼ੀਮ]]||09.01.2022 || 195 || [[ਹੈਂਕ ਚੇਨ]]||19.04.2022
|295
|
|28.07.2022
|-
| 96 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਡ੍ਰੈਗਨ]]||10.01.2022 || 196 || [[ਅਬਦੁ ਅਲੀ]]||20.04.2022
|296
|
|29.07.2022
|-
| 97 || [[ਚੱਕੀ ਬਾਰਟੋਲੋ]]||11.01.2022 || 197 || [[ਸਲਵਾਡੋਰ ਕੈਲਵੋ]]||21.04.2022
|297
|
|30.07.2022
|-
| 98 || [[ਜੈਕ ਬਾਰਨ]]||12.01.2022 || 198 || [[ਬਲੈਕ ਸਪਾਰਕ]]||22.04.2022
|298
|
|31.07.2022
|-
| 99 || [[ਅਡੱਲਟ ਮੋਮ]]||13.01.2022 || 199 || [[ਮਾਰਕ ਬਲੇਨ]]||23.04.2022
|299
|
|01.08.2022
|-
| 100 || [[ਕਾਰਲਾ ਐਂਤੋਨੇਲੀ]]||14.01.2022 || 200 || [[ਰਿਵਰ ਗਾਲੋ]]||24.04.2022
|300
|
|02.08.2022
|-
|}</text>
      <sha1>s0ooxe68w79dt4l0e6syc5thhs3yvmz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Manjit Singh/100wikidays</title>
    <ns>2</ns>
    <id>141593</id>
    <revision>
      <id>608834</id>
      <parentid>608771</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:43:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4493" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 01.05.2022– 
|-
! No.  !! Article  !! Date 
|-
| 1 || [[ਇੰਦਰ]] || 01-05-2022 
|-
| 2 || [[ਸਹਦੇਵ]] || 02-05-2022
|-
| 3 || [[ਅਸ਼ਵਿਨੀ ਕੁਮਾਰ]] || 03-05-2022
|-
| 4 || [[ਸ਼ਿਸ਼ੂਪਾਲ]] || 04-05-2022
|-
| 5 || [[ਦੁਸ਼ਾਸਨ]] || 05-05-2022
|-
| 6 || [[ਅਸ਼ਵਥਾਮਾ]] || 06-05-2022
|-
| 7 || [[ਵਿਰਾਟ]] || 7-05-2022
|-
| 8 || [[ਕਸ਼ਯਪ]] || 8-05-2022 
|-
| 9 || [[ਵਿਦੁਰ]] || 9-05-2022
|-
| 10 || [[ਵਿਕਰਨ]] || 10-05-2022
|-
| 11 || [[ਸੰਜਯ]] || 11-05-2022
|-
| 12 || [[ਬਕਾਸੁਰ]] || 12-05-2022
|-
| 13 || [[ਉਗ੍ਰਸੇਨ]] || 13-05-2022
|-
| 14 || [[ਦੁਸ਼ਯੰਤ]] || 14-05-2022
|-
| 15 || [[ਮੇਨਕਾ]] || 15-05-2022
|-
| 16 || [[ਵਿਚਿਤਰਵੀਰਯ]] || 16-05-2022
|-
| 17 || [[ਹਿਡਿੰਬ]] || 17-05-2022
|-
| 18 || [[ਪ੍ਰਤੀਪ]] || 18-05-2022
|-
| 19 || [[ਯਯਾਤੀ]] || 19-05-2022
|-
| 20 || [[ਰੁਕਮੀ]] || 20-05-2022
|-
| 21 || [[ਸੰਵਰਣ]] || 21-05-2022
|-
| 22 || [[ਰੰਭਾ (ਅਪਸਰਾ)]] || 22-05-2022
|-
| 23 || [[ਰਾਜਾ ਪੁਰੂ]] || 23-05-2022
|-
| 24 || [[ਵੇਨਾ (ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਾ)]] || 24-05-2022
|-
| 25 || [[ਭਗਦੱਤ]] || 25-05-2022
|-
| 26 || [[ਨਰਕਾਸੁਰ]] || 26-05-2022
|-
| 27 || [[ਹਿਰਣਯਾਕਸ਼]] || 27-05-2022
|-
| 28 || [[ਹਿਰਣਯਾਕਸ਼ਪ]] || 28-05-2022
|-
| 29 || [[ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ]] || 29-05-2022
|-
| 30 || [[ਅੰਧਕਾਸੁਰ]] || 30-05-2022
|-
| 31 || [[ਅਸੁਰ]] || 31-05-2022
|-
| 32 || [[ਵਜਰਯਾਨ]] || 1-0-2022
|-
| 33 || [[ਕਸ਼ੀਰ ਸਾਗਰ]]  || 2-06-2022
|-
| 34 || [[ਸ਼ੇਸ਼]] ||  3-06-2022, 
|-
| 35 || [[ਵਾਸੁਕੀ]] || 4-06-2022
|-
| 36 || [[ਮੈਡਸਟੋਨ (ਲੋਕਧਾਰਾ)]] || 5-06-2022
|-
| 37 || [[ਕਾਲੀਆ]] || 06-06-2022
|-
| 38 || [[ਕੁਰਮ]]  || 7-06-2022
|-
| 39 || [[ਵਾਮਨ]]  || 8-06-2022
|-
| 40 || [[ਪਿੱਤਰ]] || 9-06-2022
|-
| 41 || [[ਰਘੂ]] || 10-06-2022
|-
| 42 || [[ਅਤਰੀ]] || 11-06-2022
|-
| 43 || [[ਗੌਤਮ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ]]  ||  12-06-2022
|-
| 44 ||[[ਜਮਦਗਨੀ]] || 13-06-2022
|-
| 45 || [[ਨਰ-ਨਾਰਾਇਣ]] || 14-06-2022
|-
| 46  || [[ਸ਼ੁਕਰਚਾਰੀਆ]] || 15-06-2022
|-
| 47 || [[ਭ੍ਰਿਗੁ]] ||  16-06-2022
|-
| 48 || [[ਸ਼ਕਤੀ (ਰਿਸ਼ੀ)]] ||  17-06-2022
|-
| 49 || [[ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ]] ||  18-06-2022
|-
| 50 || [[ਦਕਸ਼]] || 19-6-2022
|-
| 51 || [[ਆਦਿਤਿਆ]] || 20-6-2022
|-
| 52 || [[ਮਤਸਯ ਪੁਰਾਣ]] || 21-6-2022
|-
| 53 || [[ਤਮਸ (ਦਰਸ਼ਨ)]] || 22-6-2022
|-
| 54 || [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] || 23-6-2022
|-
| 55 || [[ਚਾਰ ਧਾਮ]] || 24-06-2022
|-
| 56 || [[ਜੁਮਾ ਨਮਾਜ਼]] || 25-06-2022
|-
| 57 || [[ਰਾਮਾਨਾਥਸਵਾਮੀ ਮੰਦਰ]] || 26-06-2022 
|-
| 58 || [[ਦਵਾਰਕਾਧੀਸ਼ ਮੰਦਰ]] || 27-06-2022
|-
| 59 || [[ਸ਼੍ਰੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਮੰਦਰ]] || 28-06-2022
|-
| 60 || [[ਮਰੀਚੀ]] || 29-06-2022
|-
| 61 || [[ਯੱਗ]] || 30-06-2022
|-
| 62 || [[ਰਸਮ]] || 01-07-2022
|-
| 63 || [[ਮਥੁਰਾ]] || 02-07-2022
|-
| 64 || [[ਧਨੁਸ਼ਕੋਡੀ]] || 03-07-2022
|-
| 65 || [[ਅਸ਼ੋਕ ਵਾਟਿਕਾ]] || 04-07-2022
|-
| 66 || [[ਕਾਲਿੰਗਾ (ਮਹਾਭਾਰਤ)]] || 05-07-2022
|-
| 67 || [[ਰਾਜਗੀਰ]] || 06-07-2022
|-
| 68 || [[ਕੰਸ]] || 07-07-2022
|-
| 69 || [[ਗੋਕੁਲ]] || 08-07-2022
|-
| 70 || [[ਗੋਵਰਧਨ]] || 09-07-2022
|-
| 71 || [[ਗੋਵਰਧਨ ਪਰਬਤ]] || 10-07-2022
|-
| 72 || [[ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ]] || 11-07-2022
|-
| 73 || [[ਯਮੁਨੋਤਰੀ]] || 12-07-2022
|-
| 74 || [[ਯਮੁਨਾ (ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ)]] || 13-07-2022
|-
| 75 || [[ਮੁਚਲਿੰਦਾ]] || 14-07-2022
|-
| 76 || [[ਅਵਤਾਰ]] || 15-07-2022
|-
| 77 || [[ਜੈਨ ਮੰਦਰ]] || 16-07-2022
|-
| 78 || [[ਭਗੀਰਥ]] || 17-07-2022
|-
| 79 || [[ਸਗਰ (ਰਾਜਾ)]] || 18-07-2022
|-
| 80 || [[ਸ਼ਿਵਨਾਥ ਨਦੀ]] || 19-07-2022
|-
| 81 || [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ]] || 20-07-2022
|-
| 82 || [[ਤੁੰਗਨਾਥ]] || 21-07-2022
|-
| 83 || [[ਰਘੁਨਾਥ ਰਾਓ]] || 22-07-2022
|}</text>
      <sha1>pbosstfvs6v66immsc4qjsck737vobf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Dugal harpreet/100wikidays</title>
    <ns>2</ns>
    <id>143299</id>
    <revision>
      <id>608807</id>
      <parentid>608731</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T16:26:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dugal harpreet</username>
        <id>17460</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2516" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 17.06.2022 
|-
! No.  !! Article  !! Date 
|-
| 1 || [[ ਉੜਦ]] || 17-06-2022
|-
| 2 || [[ਜਿਮੀਕੰਦ]] || 18-06-2022
|-
| 3 || [[ਬਰਗੇਨੀਆ]] || 19-06-2022
|-
| 4 || [[ਕਲੀਵੀਆ]] || 20-06-2022
|-
| 5 || [[ਲੂਮਾ (ਪੌਦਾ)]] || 21-06-2022
|-
| 6 || [[ਅਰੁਮ]] || 22-06-2022
|-
| 7 || [[ਬੇਲੇਵਾਲੀਆ]] || 23-06-2022
|-
| 8 || [[ਅਰਬੀਅਨ ਜੈਸਮੀਨ]] || 24-06-2022
|-
| 9 || [[ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਦਿਵਸ]] || 25-06-2022
|-
| 10 || [[ਪੂਰਨਾ ਨਦੀ (ਗੁਜਰਾਤ)]] || 26-06-2022
|-
| 11 || [[ਗਲੈਡੀਓਲਸ]] || 27-06-2022
|-
| 12 || [[ਨਾਗ ਕੇਸਰ]] || 28-06-2022
|-
| 13 || [[ਜੰਗਲੀ ਗੁਲਾਬ ਵਰਜੀਨੀਆ]] || 29-06-2022
|-
| 14 || [[ਚਾਗਰੇਸ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ]] || 30-06-2022
|-
| 15 || [[ਰੁਬੀਏਸੀ]] || 01-07-2022
|-
| 16 || [[ਜ਼ਾਮੀਆ]] || 02-07-2022
|-
| 17 || [[ਚੁਕੰਦਰ]] || 03-07-2022
|-
| 18 || [[ਆਬੂਜਮਾੜ]] || 04-07-2022
|-
| 19 || [[ਪਾਲ ਗੋਗਾਂ]] || 05-07-2022
|-
| 20 || [[ਸਮਰਸੈੱਟ ਮਾਮ]] || 06-07-2022
|-
| 21 || [[ਬਾਂਦੀਪੁਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ]] || 07-07-2022
|-
| 22 || [[ਮੋਲਾਈ ਜੰਗਲ]] || 08-07-2022
|-
| 23 || [[ਨਾਮਦਾਫਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] || 09-07-2022
|-
| 24 || [[ਨਮੰਗਲਮ ਰਿਜ਼ਰਵ ਜੰਗਲ]] || 10-07-2022
|-
| 25 || [[ਕੀਬੁਲ ਲਾਮਜਾਓ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] || 11-07-2022
|-
| 26 || [[ਕੁਕਰੈਲ ਰਾਖਵਾਂ ਜੰਗਲ]] || 12-07-2022
|-
| 27 || [[ਸਾਰੰਡਾ ਜੰਗਲ]] || 13-07-2022
|-
| 28 || [[ਵੈਂਡਲੁਰ ਰਾਖਵਾਂ ਜੰਗਲ]] || 14-07-2022
|-
| 29 || [[ਸ਼ੈਟੀਹੱਲੀ]] || 15-07-2022
|-
| 30 || [[ਵਾਇਨਾਡ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ]] || 16-07-2022
|-
| 31 || [[ਤਾਡੋਬਾ ਅੰਧੇਰੀ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ]] || 17-07-2022
|-
| 32 || [[ਬੈਕੁੰਠਪੁਰ ਜੰਗਲ ]] || 18-07-2022
|-
| 33 || [[ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮੋਲੇਮ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ ]] || 19-07-2022
|-
| 34 || [[ਭੀਤਰਕਾਣਿਕਾ ਮੈਂਗਰੋਵਜ਼]] || 20-07-2022
|-
| 35 || [[ਬੋਂਡਲਾ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ]] || 21-07-2022
|}</text>
      <sha1>rjy0azar5lvsq3f55z6g73ef0wywzty</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608825</id>
      <parentid>608807</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:59:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dugal harpreet</username>
        <id>17460</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2610" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 17.06.2022 
|-
! No.  !! Article  !! Date 
|-
| 1 || [[ ਉੜਦ]] || 17-06-2022
|-
| 2 || [[ਜਿਮੀਕੰਦ]] || 18-06-2022
|-
| 3 || [[ਬਰਗੇਨੀਆ]] || 19-06-2022
|-
| 4 || [[ਕਲੀਵੀਆ]] || 20-06-2022
|-
| 5 || [[ਲੂਮਾ (ਪੌਦਾ)]] || 21-06-2022
|-
| 6 || [[ਅਰੁਮ]] || 22-06-2022
|-
| 7 || [[ਬੇਲੇਵਾਲੀਆ]] || 23-06-2022
|-
| 8 || [[ਅਰਬੀਅਨ ਜੈਸਮੀਨ]] || 24-06-2022
|-
| 9 || [[ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਦਿਵਸ]] || 25-06-2022
|-
| 10 || [[ਪੂਰਨਾ ਨਦੀ (ਗੁਜਰਾਤ)]] || 26-06-2022
|-
| 11 || [[ਗਲੈਡੀਓਲਸ]] || 27-06-2022
|-
| 12 || [[ਨਾਗ ਕੇਸਰ]] || 28-06-2022
|-
| 13 || [[ਜੰਗਲੀ ਗੁਲਾਬ ਵਰਜੀਨੀਆ]] || 29-06-2022
|-
| 14 || [[ਚਾਗਰੇਸ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ]] || 30-06-2022
|-
| 15 || [[ਰੁਬੀਏਸੀ]] || 01-07-2022
|-
| 16 || [[ਜ਼ਾਮੀਆ]] || 02-07-2022
|-
| 17 || [[ਚੁਕੰਦਰ]] || 03-07-2022
|-
| 18 || [[ਆਬੂਜਮਾੜ]] || 04-07-2022
|-
| 19 || [[ਪਾਲ ਗੋਗਾਂ]] || 05-07-2022
|-
| 20 || [[ਸਮਰਸੈੱਟ ਮਾਮ]] || 06-07-2022
|-
| 21 || [[ਬਾਂਦੀਪੁਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ]] || 07-07-2022
|-
| 22 || [[ਮੋਲਾਈ ਜੰਗਲ]] || 08-07-2022
|-
| 23 || [[ਨਾਮਦਾਫਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] || 09-07-2022
|-
| 24 || [[ਨਮੰਗਲਮ ਰਿਜ਼ਰਵ ਜੰਗਲ]] || 10-07-2022
|-
| 25 || [[ਕੀਬੁਲ ਲਾਮਜਾਓ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] || 11-07-2022
|-
| 26 || [[ਕੁਕਰੈਲ ਰਾਖਵਾਂ ਜੰਗਲ]] || 12-07-2022
|-
| 27 || [[ਸਾਰੰਡਾ ਜੰਗਲ]] || 13-07-2022
|-
| 28 || [[ਵੈਂਡਲੁਰ ਰਾਖਵਾਂ ਜੰਗਲ]] || 14-07-2022
|-
| 29 || [[ਸ਼ੈਟੀਹੱਲੀ]] || 15-07-2022
|-
| 30 || [[ਵਾਇਨਾਡ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ]] || 16-07-2022
|-
| 31 || [[ਤਾਡੋਬਾ ਅੰਧੇਰੀ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ]] || 17-07-2022
|-
| 32 || [[ਬੈਕੁੰਠਪੁਰ ਜੰਗਲ ]] || 18-07-2022
|-
| 33 || [[ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮੋਲੇਮ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ ]] || 19-07-2022
|-
| 34 || [[ਭੀਤਰਕਾਣਿਕਾ ਮੈਂਗਰੋਵਜ਼]] || 20-07-2022
|-
| 35 || [[ਬੋਂਡਲਾ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ]] || 21-07-2022
|-
| 36 || [[ਕੋਤੀਗਾਓ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ]] || 22-07-2022
|}</text>
      <sha1>95ng9ee78iwzs8amlvncs4e7rkqg948</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143468</id>
    <redirect title="ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ" />
    <revision>
      <id>608792</id>
      <timestamp>2022-07-21T12:46:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <comment>Charan Gill ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲਾ]] ਨੂੰ [[ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]</text>
      <sha1>hqda4dirg8etw0vp68apnzpxqevilqr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲਾ</title>
    <ns>1</ns>
    <id>143469</id>
    <redirect title="ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ" />
    <revision>
      <id>608794</id>
      <timestamp>2022-07-21T12:46:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <comment>Charan Gill ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲਾ]] ਨੂੰ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="84" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਮੰਡੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]</text>
      <sha1>liciqycesqe565r7powh0l8f3c7ugjt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਚੰਗਾਲ਼ੀ ਵਾਲ਼ਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143470</id>
    <redirect title="ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ" />
    <revision>
      <id>608795</id>
      <timestamp>2022-07-21T12:48:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <comment>Redirected page to [[ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਚੰਗਾਲੀਵਾਲਾ]]</text>
      <sha1>re8o67f2de7inr7cdmv9cqb8718qc00</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Manpreet S Gill</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143471</id>
    <revision>
      <id>608801</id>
      <timestamp>2022-07-21T13:49:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="243" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Manpreet S Gill}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:49, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>k8nwoc6z3s78xtfrs29y9ffw9xn0fbu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Naenano.www</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143472</id>
    <revision>
      <id>608802</id>
      <timestamp>2022-07-21T14:00:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="239" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Naenano.www}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:00, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>2rms7jrsn4ivsl7ct8p6sqhlrpa4fbb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਘਈ ਘਾਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143473</id>
    <revision>
      <id>608804</id>
      <timestamp>2022-07-21T16:14:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲਾ ਬਾੜਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਘਈ ਘਾਟ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਟਨਾ, ਬਿਹਾਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2919" xml:space="preserve">ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲਾ ਬਾੜਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਘਈ ਘਾਟ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਟਨਾ, ਬਿਹਾਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ &quot;ਗੁਰੂ ਸਰਕਟ&quot; ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ - ਬਿਹਾਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਜੋ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜੋੜਦੀ ਹੈ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਜਿਸ ਇਮਾਰਤ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ, ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਭਗਤ ਜੈਤਮਾਲ ਦਾ ਘਰ ਸੀ। ਜੈਤਮਾਲ, ਇੱਕ ਧਰਮੀ ਆਦਮੀ, ਵਪਾਰ ਦੁਆਰਾ ਮਿਠਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਗੁਰੂ ਦਾ ਚੇਲਾ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਨੂੰ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ 1509 ਈ. ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1666 ਈ. ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਪਵਿੱਤਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਨੂੰ &quot;ਗਾਈ&quot; (ਗਊ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੈਤਮਾਲ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ, ਜੋ ਬੁਢਾਪੇ ਕਾਰਨ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਘਈਘਾਟ’ ਪੈ ਗਿਆ।

== ਸਥਾਨ ==
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲਾ ਬਾੜਾ ਪਟਨਾ ਦੇ ਆਲਮਗੰਜ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਘਈਘਾਟ ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਿੱਖ ਅਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ। 1980 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਚੌਰਸ ਹਾਲ ਵਾਲੀ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਅਸ਼ੋਕ ਰਾਜ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਹੈ।</text>
      <sha1>1vkg8h58twsgp92z6gy6qrolvfijlbd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਹੀਪਾਲ ਲੋਮਰੋਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143474</id>
    <revision>
      <id>608805</id>
      <timestamp>2022-07-21T16:19:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''ਮਹੀਪਾਲ ਲੋਮਰੋਰ''' (ਜਨਮ 16 ਨਵੰਬਰ 1999) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਹੈ ਜੋ ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਰਾਇਲ ਚੈਲੰਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਆਲਰਾਊਂਡਰ ਹੈ ਜੋ ਖੱਬੇ ਹ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2583" xml:space="preserve">'''ਮਹੀਪਾਲ ਲੋਮਰੋਰ''' (ਜਨਮ 16 ਨਵੰਬਰ 1999) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਹੈ ਜੋ ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਰਾਇਲ ਚੈਲੰਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਆਲਰਾਊਂਡਰ ਹੈ ਜੋ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਬੱਲੇਬਾਜ਼ੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਅਸਧਾਰਨ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।

== ਕਰੀਅਰ ==
ਮਹੀਪਾਲ ਨੇ 6 ਅਕਤੂਬਰ 2016 ਨੂੰ 2016-17 ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ-ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੇ ਡੈਬਿਊ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਸਨੂੰ 2016 ਅੰਡਰ-19 ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ 30 ਜਨਵਰੀ 2017 ਨੂੰ 2016-17 ਇੰਟਰ ਸਟੇਟ ਟਵੰਟੀ-20 ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟਵੰਟੀ20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ 25 ਫਰਵਰੀ 2017 ਨੂੰ 2016-17 ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਲਿਸਟ ਏ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।

ਉਹ 2017-18 ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਲਈ ਛੇ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 13 ਆਊਟ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੋਹਰੀ ਵਿਕਟ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ ਸੀ।

ਜਨਵਰੀ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2018 ਦੀ ਆਈਪੀਐਲ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਇਲਸ ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਗਸਤ 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019-20 ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਰੈੱਡ ਟੀਮ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ ਰਾਇਲ ਚੈਲੰਜਰਜ਼ ਬੰਗਲੌਰ ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।</text>
      <sha1>0xbkmtqq3ad4jn4s1upprbcid0ddz4a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬੋਂਡਲਾ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143475</id>
    <revision>
      <id>608806</id>
      <timestamp>2022-07-21T16:22:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dugal harpreet</username>
        <id>17460</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1041905384|Bondla Wildlife Sanctuary]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3358" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Bondla_Wildlife_Sanctuary,_Goa.jpg|thumb| ਸੈਂਚੂਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ]]
'''ਬੋਂਡਲਾ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ''' ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ [[ਗੋਆ]], [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਪੋਂਡਾ ਤਾਲੁਕਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਪਾਰਕ ਦਾ ਕੁੱਲ ਖੇਤਰਫਲ 8 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਇਹ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸਕੂਲੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਜ਼ਿਲ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ : ਸਾਂਬਰ ਹਿਰਨ, ਭਾਰਤੀ ਬਾਈਸਨ, ਮਾਲਾਬਾਰ ਜਾਇੰਟ ਸਕਵਾਇਰਲ, ਭਾਰਤੀ ਮੋਰ ਅਤੇ ਸੱਪਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?vid=ISBN1740591399&amp;id=cmO6M63ISKYC&amp;dq=%22Bondla+Wildlife+Sanctuary%22&amp;ie=ISO-8859-1&amp;output=html|title=Goa|last=Paul. Harding, Bryn Thomas|publisher=[[Lonely Planet]]|year=2003|isbn=1-74059-139-9}}&lt;/ref&gt;

ਬੋਂਡਲਾ ਮਨੁੱਖੀ-ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ [[ਚਿੱਤਰਾ|ਚੀਤਿਆਂ]] ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ &quot;ਨੱਚਣ ਵਾਲੇ&quot; ਰਿੱਛਾਂ ਅਤੇ [[ਨਾਗ|ਕੋਬਰਾਆਂ]] ਨੂੰ ਪਨਾਹਗਾਹ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਟ੍ਰੇਨਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਰਹੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਬੌਂਡਲਾ ਚਿੜੀਆਘਰ ਗੌੜ ਦੇ ਸਫਲ ਪ੍ਰਜਨਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਗੋਆ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਚਿੜੀਆਘਰ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇਸ ਚਿੜੀਆਘਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਚਿੜੀਆਘਰ ਜਾਨਵਰਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਜਨਨ ਅਤੇ ਖੋਜ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ

== ਜਾਨਵਰ ==

* ਭਾਰਤੀ ਸੂਰ
* ਮਗਰ ਮਗਰਮੱਛ
* ਗੁਲਾਬ-ਰਿੰਗਡ ਪੈਰਾਕੀਟ
* [[ਰਾਅ ਤੋਤਾ]]
* Plum-headed parakeet
* ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਤਿੱਤਰ
* ਭਾਰਤੀ ਕੋਬਰਾ
* ਰਸਲ ਦਾ ਵਾਈਪਰ
* [[ਬੰਗਾਲ ਟਾਈਗਰ]]
* ਭਾਰਤੀ ਗੌਰ
* ਜੰਗਲੀ ਸੂਰ
* ਸਾਂਬਰ ਹਿਰਨ
* ਸਪਾਟਡ ਹਿਰਨ
* [[ਕਾਲਾ ਹਿਰਨ]]
* ਹਿਪੋਪੋਟੇਮਸ
* ਰੀਸਸ ਮਕਾਕ
* ਜੰਗਲ ਬਿੱਲੀ
* ਥੁੱਕਦਾ ਕੋਬਰਾ

== ਹਵਾਲੇ ==

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [https://web.archive.org/web/20131015131131/http://www.goatourism.gov.in/destinations/sanctuaries/160-bondla-wildlife-sanctuary goatourism.gov.in 'ਤੇ ਬੋਂਡਲਾ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈਂਚੂਰੀ]</text>
      <sha1>rzqhcsb15qz1d8wpsr7g95vjdqoqt5s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Shekhar gharu</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143476</id>
    <revision>
      <id>608815</id>
      <timestamp>2022-07-21T18:15:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="241" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Shekhar gharu}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:15, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>amc0id8di9awczkuhukqvxuulpvweyx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Ahmadreza zavieh</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143477</id>
    <revision>
      <id>608817</id>
      <timestamp>2022-07-21T22:15:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="244" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Ahmadreza zavieh}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 22:15, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>nk0uvoywza3hz9a6dh27ttenfkep3bi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Iffy</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143478</id>
    <revision>
      <id>608819</id>
      <timestamp>2022-07-21T22:32:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="232" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Iffy}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 22:32, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>pgry06rgxtd4y1o3i8hvac00l8y307j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Seokwesley</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143479</id>
    <revision>
      <id>608820</id>
      <timestamp>2022-07-22T00:05:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="238" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Seokwesley}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 00:05, 22 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>dnlkqposw62pex9zwx5a3342runo49p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜਿਲ ਐਂਡਰਿਊ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143480</id>
    <revision>
      <id>608821</id>
      <timestamp>2022-07-22T01:51:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1098690857|Jill Andrew]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7206" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder|name=Jill Andrew|image=Jillandrewndp.png|caption=|honorific-suffix=[[Member of Provincial Parliament (Ontario)|MPP]]|office1=Critic, Women’s Social and Economic Opportunity, Culture, Heritage|term_start1=July 13, 2022|term_end1=|leader1=[[Peter Tabuns| Peter Tabuns (interim)]]|office2=Critic, Culture and Women's Issues|term_start2=August 23, 2018|term_end2=June 2, 2022|leader2=[[Andrea Horwath]]|parliament3=Ontario Provincial|term_start3=June 7, 2018|term_end3=|predecessor3=[[Eric Hoskins]]|successor3=|riding3=[[Toronto—St. Paul's (provincial electoral district)|Toronto—St. Paul's]]|party=[[Ontario New Democratic Party|New Democratic]]|birth_date=|birth_place=|residence=|occupation=Educator|partner=Aisha Fairclough|children=}}

'''ਜਿਲ ਐਂਡਰਿਊ''' {{Post-nominals|MPP}} ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਟੋਰਾਂਟੋ-ਸੇਂਟ. ਪੌਲਜ਼ 7 ਜੂਨ, 2018 ਤੋਂ ਓਨਟਾਰੀਓ ਨਿਊ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਪਾਰਟੀ (ਐਨ.ਡੀ.ਪੀ.) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਓਨਟਾਰੀਓ ਦੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਹੈ।

== ਸਿੱਖਿਆ ==
ਐਂਡਰਿਊ ਨੇ ਹੰਬਰ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਕਰ ਦਾ ਡਿਪਲੋਮਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਹੋਰ ਅੰਡਰਗਰੈਜੂਏਟ ਡਿਗਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਯੌਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ (ਬੀ.ਐੱਡ.), ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਲਿੰਗ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ [[ਟੋਰਾਂਟੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ, ਯੌਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਫੈਕਲਟੀ ਆਫ਼ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.jillandrewmpp.ca/|title=Jill Andrew|website=Jill Andrew|language=en|access-date=2022-04-23}}&lt;/ref&gt;

== ਸਿਆਸੀ ਕਰੀਅਰ ==
ਐਂਡਰਿਊ ਟੋਰਾਂਟੋ—ਸੇਂਟ. ਪੌਲਜ਼ 2018 ਦੀਆਂ ਸੂਬਾਈ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਵਿੰਸ਼ੀਅਲ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ (ਐਮ.ਪੀ.ਪੀ.) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;[https://www.thestar.com/news/queenspark/2018/06/07/jill-andrew-looks-set-to-capture-toronto-st-pauls-for-ndp.html &quot;Jill Andrew captures Toronto-St. Paul’s for NDP&quot;]. ''[[Toronto Star]]'', June 8, 2018.&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਲਈ ਆਲੋਚਕ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਥੀ ਐਮਪੀਪੀਜ਼ ਲੌਰਾ ਮੇ ਲਿੰਡੋ, ਫੈਜ਼ਲ ਹਸਨ, ਰੀਮਾ ਬਰਨਜ਼-ਮੈਕਗੌਨ ਅਤੇ ਕੇਵਿਨ ਯਾਰਡ ਦੇ ਨਾਲ ਓਨਟਾਰੀਓ ਐਨ.ਡੀ.ਪੀ. ਬਲੈਕ ਕਾਕਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;[https://www.ontariondp.ca/news/ndp-establishes-first-official-black-caucus-ontario-history-0 &quot;NDP establishes first official Black Caucus in Ontario History&quot;]. [[Ontario New Democratic Party]], April 15, 2019.&lt;/ref&gt; ਉਹ ਓਨਟਾਰੀਓ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਲਈ ਚੁਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਬਲੈਕ ਅਤੇ ਕੁਈਰ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.jillandrewmpp.ca/|title=Jill Andrew|website=Jill Andrew|language=en|access-date=2022-04-23}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.jillandrewmpp.ca/ &quot;Jill Andrew&quot;]. ''Jill Andrew''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2022-04-23&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

ਐਂਡਰਿਊ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਸਮੇਤ ਕਈ ਪੋਰਟਫੋਲੀਓ 'ਤੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਆਲੋਚਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ola.org/en/members/all/jill-andrew|title=Jill Andrew {{!}} Legislative Assembly of Ontario|website=www.ola.org|language=en|access-date=2022-06-27}}&lt;/ref&gt; ਐਂਡਰਿਊ ਨੇ ਬਿੱਲ 61 ਸਮੇਤ ਕਈ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜੋ ਹਰ ਸਾਲ ਫਰਵਰੀ 1 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਨੂੰ ਈਟਿੰਗ ਡਿਸਆਰਡਰਜ਼ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਹਫ਼ਤੇ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਿਲ 61 ਨੂੰ ਦਸੰਬਰ 2020 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਮਿਲੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ontariondp.ca/news/mpp-jill-andrew-marks-first-eating-disorders-awareness-week-ontario-history|title=MPP Jill Andrew marks first Eating Disorders Awareness Week in Ontario history|website=Ontario NDP|language=en|access-date=2022-06-27}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ola.org/en/legislative-business/bills/parliament-42/session-1/bill-61|title=Eating Disorders Awareness Week Act, 2020|website=Legislative Assembly of Ontario|language=en|access-date=2022-06-27}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਐਂਡਰਿਊ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੀ [[ਕੁਇਅਰ|ਕੁਈਰ]] ਵਜੋਂ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;[https://torontoist.com/2016/06/these-seven-torontonians-explain-what-it-means-to-be-queer/ &quot;These Seven Torontonians Explain What It Means to be Queer&quot;]. ''[[Torontoist]]'', June 20, 2016.&lt;/ref&gt; ਐਂਡਰਿਊ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸਾਥੀ ਆਇਸ਼ਾ ਫੇਅਰਕਲੋ, ਇੱਕ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਨਿਰਮਾਤਾ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਕੰਸੋਰਟੀਅਮ ਦੀਆਂ ਮੈਂਬਰ ਹਨ, ਜੋ ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੇ ਚਰਚ ਅਤੇ ਵੈਲੇਸਲੇ ਗੇਅ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ|ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ.]] ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ, ਗਲੇਡ ਡੇਅ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ।&lt;ref&gt;&quot;Of confidence and curves: a Toronto couple campaigns for body positivity&quot;. ''[[Curve (magazine)|Curve]]'', April 1, 2017.&lt;/ref&gt; ਐਂਡਰਿਊ ਨੇ ਬਾਡੀ ਕਾਨਫੀਡੈਂਸ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਸਹਿ-ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;[https://globalnews.ca/news/4106084/jill-andrew-body-confidence-canada/ &quot;‘It was a trifecta of hate’: Body image activist recalls moment she was accosted by a man over her weight, race&quot;]. [[Global News]], April 9, 2018.&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [https://www.jillandrewmpp.ca ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ]
* [https://www.ola.org/en/members/all/jill-andrew ਸੰਸਦੀ ਇਤਿਹਾਸ]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੂਈਅਰ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>suo5xfdnh6ymtlmngg77vlhkiwf7161</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608822</id>
      <parentid>608821</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T01:52:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7196" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder|name=Jill Andrew|image=Jillandrewndp.png|caption=|honorific-suffix=[[Member of Provincial Parliament (Ontario)|MPP]]|office1=Critic, Women’s Social and Economic Opportunity, Culture, Heritage|term_start1=July 13, 2022|term_end1=|leader1=[[Peter Tabuns| Peter Tabuns (interim)]]|office2=Critic, Culture and Women's Issues|term_start2=August 23, 2018|term_end2=June 2, 2022|leader2=[[Andrea Horwath]]|parliament3=Ontario Provincial|term_start3=June 7, 2018|term_end3=|predecessor3=[[Eric Hoskins]]|successor3=|riding3=[[Toronto—St. Paul's (provincial electoral district)|Toronto—St. Paul's]]|party=[[Ontario New Democratic Party|New Democratic]]|birth_date=|birth_place=|residence=|occupation=Educator|partner=Aisha Fairclough|children=}}

'''ਜਿਲ ਐਂਡਰਿਊ''' {{Post-nominals|MPP}} ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਟੋਰਾਂਟੋ-ਸੇਂਟ. ਪੌਲਜ਼ 7 ਜੂਨ, 2018 ਤੋਂ ਓਨਟਾਰੀਓ ਨਿਊ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਪਾਰਟੀ (ਐਨ.ਡੀ.ਪੀ.) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਓਨਟਾਰੀਓ ਦੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਹੈ।

== ਸਿੱਖਿਆ ==
ਐਂਡਰਿਊ ਨੇ ਹੰਬਰ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਕਰ ਦਾ ਡਿਪਲੋਮਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਹੋਰ ਅੰਡਰਗਰੈਜੂਏਟ ਡਿਗਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਯੌਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ (ਬੀ.ਐੱਡ.), ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਲਿੰਗ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ [[ਟੋਰਾਂਟੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀ, ਯੌਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਫੈਕਲਟੀ ਆਫ਼ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.jillandrewmpp.ca/|title=Jill Andrew|website=Jill Andrew|language=en|access-date=2022-04-23}}&lt;/ref&gt;

== ਸਿਆਸੀ ਕਰੀਅਰ ==
ਐਂਡਰਿਊ ਟੋਰਾਂਟੋ—ਸੇਂਟ. ਪੌਲਜ਼ 2018 ਦੀਆਂ ਸੂਬਾਈ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਵਿੰਸ਼ੀਅਲ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ (ਐਮ.ਪੀ.ਪੀ.) ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;[https://www.thestar.com/news/queenspark/2018/06/07/jill-andrew-looks-set-to-capture-toronto-st-pauls-for-ndp.html &quot;Jill Andrew captures Toronto-St. Paul’s for NDP&quot;]. ''[[Toronto Star]]'', June 8, 2018.&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਲਈ ਆਲੋਚਕ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਥੀ ਐਮਪੀਪੀਜ਼ ਲੌਰਾ ਮੇ ਲਿੰਡੋ, ਫੈਜ਼ਲ ਹਸਨ, ਰੀਮਾ ਬਰਨਜ਼-ਮੈਕਗੌਨ ਅਤੇ ਕੇਵਿਨ ਯਾਰਡ ਦੇ ਨਾਲ ਓਨਟਾਰੀਓ ਐਨ.ਡੀ.ਪੀ. ਬਲੈਕ ਕਾਕਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;[https://www.ontariondp.ca/news/ndp-establishes-first-official-black-caucus-ontario-history-0 &quot;NDP establishes first official Black Caucus in Ontario History&quot;]. [[Ontario New Democratic Party]], April 15, 2019.&lt;/ref&gt; ਉਹ ਓਨਟਾਰੀਓ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਲਈ ਚੁਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਬਲੈਕ ਅਤੇ ਕੁਈਰ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.jillandrewmpp.ca/|title=Jill Andrew|website=Jill Andrew|language=en|access-date=2022-04-23}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.jillandrewmpp.ca/ &quot;Jill Andrew&quot;]. ''Jill Andrew''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;2022-04-23&lt;/span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

ਐਂਡਰਿਊ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਸਮੇਤ ਕਈ ਪੋਰਟਫੋਲੀਓ 'ਤੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਆਲੋਚਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ola.org/en/members/all/jill-andrew|title=Jill Andrew {{!}} Legislative Assembly of Ontario|website=www.ola.org|language=en|access-date=2022-06-27}}&lt;/ref&gt; ਐਂਡਰਿਊ ਨੇ ਬਿੱਲ 61 ਸਮੇਤ ਕਈ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜੋ ਹਰ ਸਾਲ ਫਰਵਰੀ 1 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਨੂੰ ਈਟਿੰਗ ਡਿਸਆਰਡਰਜ਼ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਹਫ਼ਤੇ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਿਲ 61 ਨੂੰ ਦਸੰਬਰ 2020 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਮਿਲੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ontariondp.ca/news/mpp-jill-andrew-marks-first-eating-disorders-awareness-week-ontario-history|title=MPP Jill Andrew marks first Eating Disorders Awareness Week in Ontario history|website=Ontario NDP|language=en|access-date=2022-06-27}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.ola.org/en/legislative-business/bills/parliament-42/session-1/bill-61|title=Eating Disorders Awareness Week Act, 2020|website=Legislative Assembly of Ontario|language=en|access-date=2022-06-27}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਐਂਡਰਿਊ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੀ [[ਕੁਇਅਰ|ਕੁਈਰ]] ਵਜੋਂ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;[https://torontoist.com/2016/06/these-seven-torontonians-explain-what-it-means-to-be-queer/ &quot;These Seven Torontonians Explain What It Means to be Queer&quot;]. ''[[Torontoist]]'', June 20, 2016.&lt;/ref&gt; ਐਂਡਰਿਊ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸਾਥੀ ਆਇਸ਼ਾ ਫੇਅਰਕਲੋ, ਇੱਕ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਨਿਰਮਾਤਾ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਕੰਸੋਰਟੀਅਮ ਦੀਆਂ ਮੈਂਬਰ ਹਨ, ਜੋ ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੇ ਚਰਚ ਅਤੇ ਵੈਲੇਸਲੇ ਗੇਅ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ|ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ.]] ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ, ਗਲੇਡ ਡੇਅ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ।&lt;ref&gt;&quot;Of confidence and curves: a Toronto couple campaigns for body positivity&quot;. ''[[Curve (magazine)|Curve]]'', April 1, 2017.&lt;/ref&gt; ਐਂਡਰਿਊ ਨੇ ਬਾਡੀ ਕਾਨਫੀਡੈਂਸ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਸਹਿ-ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;[https://globalnews.ca/news/4106084/jill-andrew-body-confidence-canada/ &quot;‘It was a trifecta of hate’: Body image activist recalls moment she was accosted by a man over her weight, race&quot;]. [[Global News]], April 9, 2018.&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* [https://www.jillandrewmpp.ca ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ]
* [https://www.ola.org/en/members/all/jill-andrew ਸੰਸਦੀ ਇਤਿਹਾਸ]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੂਈਅਰ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>ew7nrbf42f065kquzkzrmqq18okv57s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕੋਤੀਗਾਓ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143481</id>
    <revision>
      <id>608824</id>
      <timestamp>2022-07-22T01:54:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dugal harpreet</username>
        <id>17460</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1097104044|Cotigao Wildlife Sanctuary]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3938" xml:space="preserve">
[[ਤਸਵੀਰ:Somewhere_in_the_interiors_of_Cotigao.jpg|thumb]]
'''ਕੋਤੀਗਾਓ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ''' 1968 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ [[ਗੋਆ]], [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਦੱਖਣ ਗੋਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਦੱਖਣੀ ਗੋਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦੇ ਕੈਨਾਕੋਨਾ [[ਤਹਿਸੀਲ|ਤਾਲੁਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਇਕ ਈਕੋ-ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਕੰਪਲੈਕਸ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤ ਵਿਆਖਿਆ ਕੇਂਦਰ, ਕਾਟੇਜ, ਪਖਾਨੇ, ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, ਰਿਸੈਪਸ਼ਨ ਖੇਤਰ, ਬਚਾਅ ਕੇਂਦਰ, ਕੰਟੀਨ, ਚਿਲਡਰਨ ਪਾਰਕ, ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਤ ਰੇਂਜਰ ਦਫਤਰ ਹੈ।

ਇਹ ਅਸਥਾਨ ਉੱਚੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ 30 ਮੀਟਰ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ। ਜੰਗਲ ਨਮੀਦਾਰ ਪਤਝੜ ਵਾਲੇ ਰੁੱਖਾਂ, ਅਰਧ-ਸਦਾਬਹਾਰ ਰੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਸਦਾਬਹਾਰ ਰੁੱਖਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਸਥਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇੱਕ ਟਰੀਟੌਪ ਵਾਚਟਾਵਰ ਹੈ ਜੋ 25ਮੀਟਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਤੇ ਹੈ, ਉੱਪਰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਮੋਰੀ 'ਤੇ ਜਿੱਥੇ ਜਾਨਵਰ ਪੀਣ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਰਾਬੁਰਜ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਮਾਂ ਸਵੇਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.hindu.com/mp/2007/01/22/stories/2007012200090200.htm|title=Archived copy|website=www.hindu.com|archive-url=https://archive.today/20130216052228/http://www.hindu.com/mp/2007/01/22/stories/2007012200090200.htm|archive-date=16 February 2013|access-date=27 January 2022}}&lt;/ref&gt;

ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ਵਿਚਲੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਿਚ [[ਉੱਡਣੀ ਕਾਟੋ|ਉੱਡਦੀ ਗਿਲਹਰੀ]], ਪਤਲੀ ਲੋਰਿਸ, ਇੰਡੀਅਨ ਪੈਂਗੋਲਿਨ, ਮਾਊਸ ਡੀਅਰ, ਚਾਰ-ਸਿੰਗਾਂ ਵਾਲੇ ਐਂਟੀਲੋਪ, ਮਾਲਾਬਾਰ ਪਿਟ ਵਾਈਪਰ, ਹੰਪ-ਨੋਜ਼ਡ ਪਿਟ ਵਾਈਪਰ, ਸਫੈਦ-ਬੇਲੀ ਵਾਲਾ ਵੁੱਡਪੇਕਰ, ਮਾਲਾਬਾਰ ਟ੍ਰੋਗਨ, ਮਖਮਲ-ਫੋਟੋ-ਟੈਚਰੋਨਟਿਡ ਹਾਰਟ- ਪੋਟੈਕਰ, ਮਖਮਲ, ਸਪੇਕਲਡ ਪਿਕੁਲੇਟ, ਮਲਯਾਨ ਬਿਟਰਨ, ਡਰੈਕੋ ਜਾਂ ਫਲਾਇੰਗ ਲਿਜ਼ਰਡ, ਗੋਲਡਨ-ਬੈਕ ਗਲਾਈਡਿੰਗ ਸੱਪ, ਅਤੇ ਮਾਲਾਬਾਰ ਟ੍ਰੀ ਟੌਡ । 500ਮੀਟਰ ਤੋਂ 5&amp;nbsp;ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬਾਈ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਠ ਕੁਦਰਤ ਪਗਡੰਡੀਆਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਵੇਲਿਪ ਅਤੇ ਕੁਨਬਿਲ ਸਮੇਤ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਕਈ [[ਕਬੀਲਾ|ਕਬਾਇਲੀ]] ਸਮੂਹ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸੈਲਾਨੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਲਈ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>t2ilomaerhe7kcd76kxy4vtniy28gj4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਘੁਨਾਥ ਰਾਓ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143482</id>
    <revision>
      <id>608829</id>
      <timestamp>2022-07-22T05:41:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1095661048|Raghunath Rao]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4944" xml:space="preserve">
{{Infobox officeholder|honorific_suffix=[[Bhat]]|name=ਰਘੁਨਾਥ ਰਾਓ|native_name=|honorific_prefix='''''[[Peshwa|Shrimant Peshwa]]'''''|image=Raghunathrao Peshwa.jpg|imagesize=|office1=[[File:Flag of the Maratha Empire.svg|border|33x30px]] 11th [[Peshwa]] of [[Maratha Empire]]|term_start1=5 December 1773|term_end1=1774|monarch1=[[Rajaram II of Satara|Rajaram II]]|predecessor1=[[Narayanrao]]|successor1=[[ਮਾਧਵਰਾਓ ਨਾਰਾਇਣ]]|birth_date={{birth date|1734|8|18|df=y}}|birth_place=[[Satara (city)|Satara]]|death_date={{Death date and age|1783|12|11|1734|8|18|df=y}}|death_place=[[Kopargaon]]|profession=[[Peshwa]]|signature=|nationality=Indian|party=|father=[[Bajirao I]]|mother=[[Kashibai]]|spouse=[[Anandibai]]|children={{Plainlist|
*[[Bajirao II]]
*Chimaji Rao II
*[[Amrut Rao]]
}}|residence=[[Shaniwarwada]], [[Pune]], [[Maratha Empire]]|relations=[[Balaji Baji Rao]] (brother)}}

ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਭੱਟ (ਅਰਥਾਤ ਰਾਘੋ ਬਲਾਲ ਜਾਂ ਰਾਘੋ ਭਰਾੜੀ) (18 ਅਗਸਤ 1734 - 11 ਦਸੰਬਰ 1783) 1773 ਤੋਂ 1774 ਤੱਕ ਦੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ 11ਵਾਂ ਪੇਸ਼ਵਾ ਸੀ। ਸੰਨ 1769 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਗਵਰਨ ਵੀ ਸੀ।

== ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਭੱਟ, ਜਿਸ ਨੂੰ &quot;ਰਘੋਬਾ&quot;, &quot;ਰਘੋਬਾ ਦਾਦਾ&quot; ਅਤੇ &quot;ਰਾਘੋ ਭਰਾਰੀ&quot; ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਜੀਰਾਓ (ਪਹਿਲੇ) ਸਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਕਾਸ਼ੀਬਾਈ ਸੀ। ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਦਾ ਜਨਮ ੮ ਦਸੰਬਰ ੧੭੩੪ ਨੂੰ ਸਤਾਰਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਹੂਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਚਪਨ ਸਤਾਰਾ ਵਿੱਚ ਬੀਤਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੀ ਮਤਰੇਈ ਮਾਂ, ਮਸਤਾਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰਾਓ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ ਪਹਿਲਾ ਸੀ।

== ਮਰਾਠਾ ਜਿੱਤਾਂ ==
ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। 1753-1755 ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਜਾਟ ਨਾਲ ਇੱਕ ਲਾਹੇਵੰਦ ਸੰਧੀ ਦੁਆਰਾ ਸਮਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦੁਰ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਲਮਗੀਰ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕਠਪੁਤਲੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।

== ਦੂਜੀ ਉੱਤਰੀ ਮੁਹਿੰਮ (1757-1758) ==


1756 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ, ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ, ਸਿਧੋਜਿਰਜੇ ਘਰਗੇ-ਦੇਸਾਈ-ਦੇਹਮੁਖ, ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਅਤੇ ਦੱਤਾਜੀ ਸ਼ਿੰਦੇ ਨੇ ਇੱਕ ਫੌਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮਰਾਠੇ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਰੱਖਿਅਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਫਗਾਨ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਉਣਗੇ। ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨੇ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਕਮਾਨ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਨੂੰ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ੧੭੫੬ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੰਦੌਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ੧੭੫੬ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੇਸ਼ਵਾ ਰਾਜਵੰਸ਼]]</text>
      <sha1>p5ep8ilgwfkwxouei8r1murndy1p1k7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608830</id>
      <parentid>608829</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:01:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1095661048|Raghunath Rao]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8281" xml:space="preserve">
{{Infobox officeholder|honorific_suffix=[[Bhat]]|name=ਰਘੁਨਾਥ ਰਾਓ|native_name=|honorific_prefix='''''[[Peshwa|Shrimant Peshwa]]'''''|image=Raghunathrao Peshwa.jpg|imagesize=|office1=[[File:Flag of the Maratha Empire.svg|border|33x30px]] 11th [[Peshwa]] of [[Maratha Empire]]|term_start1=5 December 1773|term_end1=1774|monarch1=[[Rajaram II of Satara|Rajaram II]]|predecessor1=[[Narayanrao]]|successor1=[[ਮਾਧਵਰਾਓ ਨਾਰਾਇਣ]]|birth_date={{birth date|1734|8|18|df=y}}|birth_place=[[Satara (city)|Satara]]|death_date={{Death date and age|1783|12|11|1734|8|18|df=y}}|death_place=[[Kopargaon]]|profession=[[Peshwa]]|signature=|nationality=Indian|party=|father=[[Bajirao I]]|mother=[[Kashibai]]|spouse=[[Anandibai]]|children={{Plainlist|
*[[Bajirao II]]
*Chimaji Rao II
*[[Amrut Rao]]
}}|residence=[[Shaniwarwada]], [[Pune]], [[Maratha Empire]]|relations=[[Balaji Baji Rao]] (brother)}}

ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਭੱਟ (ਅਰਥਾਤ ਰਾਘੋ ਬਲਾਲ ਜਾਂ ਰਾਘੋ ਭਰਾੜੀ) (18 ਅਗਸਤ 1734 - 11 ਦਸੰਬਰ 1783) 1773 ਤੋਂ 1774 ਤੱਕ ਦੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ 11ਵਾਂ ਪੇਸ਼ਵਾ ਸੀ। ਸੰਨ 1769 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਗਵਰਨ ਵੀ ਸੀ।

== ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਭੱਟ, ਜਿਸ ਨੂੰ &quot;ਰਘੋਬਾ&quot;, &quot;ਰਘੋਬਾ ਦਾਦਾ&quot; ਅਤੇ &quot;ਰਾਘੋ ਭਰਾਰੀ&quot; ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਜੀਰਾਓ (ਪਹਿਲੇ) ਸਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਕਾਸ਼ੀਬਾਈ ਸੀ। ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਦਾ ਜਨਮ ੮ ਦਸੰਬਰ ੧੭੩੪ ਨੂੰ ਸਤਾਰਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਹੂਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਚਪਨ ਸਤਾਰਾ ਵਿੱਚ ਬੀਤਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੀ ਮਤਰੇਈ ਮਾਂ, ਮਸਤਾਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰਾਓ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ ਪਹਿਲਾ ਸੀ।

== ਮਰਾਠਾ ਜਿੱਤਾਂ ==
ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। 1753-1755 ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਜਾਟ ਨਾਲ ਇੱਕ ਲਾਹੇਵੰਦ ਸੰਧੀ ਦੁਆਰਾ ਸਮਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦੁਰ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਲਮਗੀਰ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕਠਪੁਤਲੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।

== ਦੂਜੀ ਉੱਤਰੀ ਮੁਹਿੰਮ (1757-1758) ==


1756 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ, ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ, ਸਿਧੋਜਿਰਜੇ ਘਰਗੇ-ਦੇਸਾਈ-ਦੇਹਮੁਖ, ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਅਤੇ ਦੱਤਾਜੀ ਸ਼ਿੰਦੇ ਨੇ ਇੱਕ ਫੌਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮਰਾਠੇ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਰੱਖਿਅਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਫਗਾਨ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਉਣਗੇ। ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨੇ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਕਮਾਨ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਨੂੰ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ੧੭੫੬ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੰਦੌਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ੧੭੫੬ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

== ਰੀਜੈਂਸੀ ==
1761 ਵਿੱਚ ਪਾਨੀਪਤ ਦੀ ਤੀਜੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠਾ ਦੀ ਹਾਰ, ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਨਾਨਾਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਤਰੇਏ ਭਰਾ (ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ) ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਨਾਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ ਮਾਧਵਰਾਓ ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਵੇਲੇ ਮਾਧਵਰਾਓ ਨਾਬਾਲਗ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਨੌਜਵਾਨ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦਾ ਰੀਜੈਂਟ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਛੇਤੀ ਹੀ ਮਾਧਵਰਾਓ ਦੇ ਹੱਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਨਿਜ਼ਾਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਜਿਸ਼ ਰਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਘੋਦੇਗਾਓਂ ਵਿਖੇ ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਅਤੇ ਰਘੂਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 1772 ਵਿੱਚ ਮਾਧਵਰਾਓ ਪਹਿਲੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਹ ਮਾਧਵਰਾਓ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਦਾ ਰੀਜੈਂਟ ਬਣ ਗਿਆ। ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ।

== ਮੌਤ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ==
ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਬਾਜੀਰਾਓ ਆਪਣੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਰਦਾਰ ਸੰਤਾਜੀਰਾਓ ਵਾਬਲ ਦੇ ਘਰ ਕੋਪਰਗਾਓਂ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ੧੧ ਦਸੰਬਰ ੧੭੮੩ ਨੂੰ ਕੋਪਰਗਾਓਂ ਵਿਖੇ ਅਗਿਆਤ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਬਾਜੀ ਰਾਓ ਦੂਜੇ ਅਤੇ ਚਿਮਾਜੀ ਰਾਓ ਦੂਜੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਾਓ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਆਨੰਦੀ ਬਾਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਨਾਨਾ ਫੜਨਵੀਸ ਨੇ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਪੇਸ਼ਵਾ ਮਾਧਵ ਰਾਓ ਦੂਜੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਾਨਾ ਫਡਨਵੀਸ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮੁਖੀ ਦੌਲਤ ਰਾਓ ਸਿੰਧੀਆ ਨੇ ਚਿਮਾਜੀ ਰਾਓ ਅਤੇ ਬਾਜੀ ਰਾਓ II ਨੂੰ ਕਠਪੁਤਲੀ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>2cybp85a25mplqaoxlx9x07np35rl1w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608831</id>
      <parentid>608830</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:02:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਪੇਸ਼ਵਾ ਰਾਜਵੰਸ਼]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8349" xml:space="preserve">
{{Infobox officeholder|honorific_suffix=[[Bhat]]|name=ਰਘੁਨਾਥ ਰਾਓ|native_name=|honorific_prefix='''''[[Peshwa|Shrimant Peshwa]]'''''|image=Raghunathrao Peshwa.jpg|imagesize=|office1=[[File:Flag of the Maratha Empire.svg|border|33x30px]] 11th [[Peshwa]] of [[Maratha Empire]]|term_start1=5 December 1773|term_end1=1774|monarch1=[[Rajaram II of Satara|Rajaram II]]|predecessor1=[[Narayanrao]]|successor1=[[ਮਾਧਵਰਾਓ ਨਾਰਾਇਣ]]|birth_date={{birth date|1734|8|18|df=y}}|birth_place=[[Satara (city)|Satara]]|death_date={{Death date and age|1783|12|11|1734|8|18|df=y}}|death_place=[[Kopargaon]]|profession=[[Peshwa]]|signature=|nationality=Indian|party=|father=[[Bajirao I]]|mother=[[Kashibai]]|spouse=[[Anandibai]]|children={{Plainlist|
*[[Bajirao II]]
*Chimaji Rao II
*[[Amrut Rao]]
}}|residence=[[Shaniwarwada]], [[Pune]], [[Maratha Empire]]|relations=[[Balaji Baji Rao]] (brother)}}

ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਭੱਟ (ਅਰਥਾਤ ਰਾਘੋ ਬਲਾਲ ਜਾਂ ਰਾਘੋ ਭਰਾੜੀ) (18 ਅਗਸਤ 1734 - 11 ਦਸੰਬਰ 1783) 1773 ਤੋਂ 1774 ਤੱਕ ਦੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ 11ਵਾਂ ਪੇਸ਼ਵਾ ਸੀ। ਸੰਨ 1769 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਗਵਰਨ ਵੀ ਸੀ।

== ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਭੱਟ, ਜਿਸ ਨੂੰ &quot;ਰਘੋਬਾ&quot;, &quot;ਰਘੋਬਾ ਦਾਦਾ&quot; ਅਤੇ &quot;ਰਾਘੋ ਭਰਾਰੀ&quot; ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਜੀਰਾਓ (ਪਹਿਲੇ) ਸਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਕਾਸ਼ੀਬਾਈ ਸੀ। ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਦਾ ਜਨਮ ੮ ਦਸੰਬਰ ੧੭੩੪ ਨੂੰ ਸਤਾਰਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਹੂਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਚਪਨ ਸਤਾਰਾ ਵਿੱਚ ਬੀਤਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੀ ਮਤਰੇਈ ਮਾਂ, ਮਸਤਾਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰਾਓ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ ਪਹਿਲਾ ਸੀ।

== ਮਰਾਠਾ ਜਿੱਤਾਂ ==
ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। 1753-1755 ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਜਾਟ ਨਾਲ ਇੱਕ ਲਾਹੇਵੰਦ ਸੰਧੀ ਦੁਆਰਾ ਸਮਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦੁਰ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਲਮਗੀਰ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕਠਪੁਤਲੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।

== ਦੂਜੀ ਉੱਤਰੀ ਮੁਹਿੰਮ (1757-1758) ==


1756 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ, ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ, ਸਿਧੋਜਿਰਜੇ ਘਰਗੇ-ਦੇਸਾਈ-ਦੇਹਮੁਖ, ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਅਤੇ ਦੱਤਾਜੀ ਸ਼ਿੰਦੇ ਨੇ ਇੱਕ ਫੌਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮਰਾਠੇ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਰੱਖਿਅਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਫਗਾਨ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਉਣਗੇ। ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨੇ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਕਮਾਨ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਨੂੰ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ੧੭੫੬ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੰਦੌਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ੧੭੫੬ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

== ਰੀਜੈਂਸੀ ==
1761 ਵਿੱਚ ਪਾਨੀਪਤ ਦੀ ਤੀਜੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠਾ ਦੀ ਹਾਰ, ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਨਾਨਾਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਤਰੇਏ ਭਰਾ (ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ) ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਨਾਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ ਮਾਧਵਰਾਓ ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਵੇਲੇ ਮਾਧਵਰਾਓ ਨਾਬਾਲਗ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਨੌਜਵਾਨ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦਾ ਰੀਜੈਂਟ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਛੇਤੀ ਹੀ ਮਾਧਵਰਾਓ ਦੇ ਹੱਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਨਿਜ਼ਾਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਜਿਸ਼ ਰਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਘੋਦੇਗਾਓਂ ਵਿਖੇ ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਅਤੇ ਰਘੂਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 1772 ਵਿੱਚ ਮਾਧਵਰਾਓ ਪਹਿਲੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਹ ਮਾਧਵਰਾਓ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਦਾ ਰੀਜੈਂਟ ਬਣ ਗਿਆ। ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ।

== ਮੌਤ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ==
ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਬਾਜੀਰਾਓ ਆਪਣੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਰਦਾਰ ਸੰਤਾਜੀਰਾਓ ਵਾਬਲ ਦੇ ਘਰ ਕੋਪਰਗਾਓਂ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ੧੧ ਦਸੰਬਰ ੧੭੮੩ ਨੂੰ ਕੋਪਰਗਾਓਂ ਵਿਖੇ ਅਗਿਆਤ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਬਾਜੀ ਰਾਓ ਦੂਜੇ ਅਤੇ ਚਿਮਾਜੀ ਰਾਓ ਦੂਜੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਾਓ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਆਨੰਦੀ ਬਾਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਨਾਨਾ ਫੜਨਵੀਸ ਨੇ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਪੇਸ਼ਵਾ ਮਾਧਵ ਰਾਓ ਦੂਜੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਾਨਾ ਫਡਨਵੀਸ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮੁਖੀ ਦੌਲਤ ਰਾਓ ਸਿੰਧੀਆ ਨੇ ਚਿਮਾਜੀ ਰਾਓ ਅਤੇ ਬਾਜੀ ਰਾਓ II ਨੂੰ ਕਠਪੁਤਲੀ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੇਸ਼ਵਾ ਰਾਜਵੰਸ਼]]</text>
      <sha1>qo1l0v0c208zyzcj1qiinhfcgqee37x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608832</id>
      <parentid>608831</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:02:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8401" xml:space="preserve">
{{Infobox officeholder|honorific_suffix=[[Bhat]]|name=ਰਘੁਨਾਥ ਰਾਓ|native_name=|honorific_prefix='''''[[Peshwa|Shrimant Peshwa]]'''''|image=Raghunathrao Peshwa.jpg|imagesize=|office1=[[File:Flag of the Maratha Empire.svg|border|33x30px]] 11th [[Peshwa]] of [[Maratha Empire]]|term_start1=5 December 1773|term_end1=1774|monarch1=[[Rajaram II of Satara|Rajaram II]]|predecessor1=[[Narayanrao]]|successor1=[[ਮਾਧਵਰਾਓ ਨਾਰਾਇਣ]]|birth_date={{birth date|1734|8|18|df=y}}|birth_place=[[Satara (city)|Satara]]|death_date={{Death date and age|1783|12|11|1734|8|18|df=y}}|death_place=[[Kopargaon]]|profession=[[Peshwa]]|signature=|nationality=Indian|party=|father=[[Bajirao I]]|mother=[[Kashibai]]|spouse=[[Anandibai]]|children={{Plainlist|
*[[Bajirao II]]
*Chimaji Rao II
*[[Amrut Rao]]
}}|residence=[[Shaniwarwada]], [[Pune]], [[Maratha Empire]]|relations=[[Balaji Baji Rao]] (brother)}}

ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਭੱਟ (ਅਰਥਾਤ ਰਾਘੋ ਬਲਾਲ ਜਾਂ ਰਾਘੋ ਭਰਾੜੀ) (18 ਅਗਸਤ 1734 - 11 ਦਸੰਬਰ 1783) 1773 ਤੋਂ 1774 ਤੱਕ ਦੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ 11ਵਾਂ ਪੇਸ਼ਵਾ ਸੀ। ਸੰਨ 1769 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਗਵਰਨ ਵੀ ਸੀ।

== ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਭੱਟ, ਜਿਸ ਨੂੰ &quot;ਰਘੋਬਾ&quot;, &quot;ਰਘੋਬਾ ਦਾਦਾ&quot; ਅਤੇ &quot;ਰਾਘੋ ਭਰਾਰੀ&quot; ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਜੀਰਾਓ (ਪਹਿਲੇ) ਸਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਕਾਸ਼ੀਬਾਈ ਸੀ। ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਦਾ ਜਨਮ ੮ ਦਸੰਬਰ ੧੭੩੪ ਨੂੰ ਸਤਾਰਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮਹੂਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਚਪਨ ਸਤਾਰਾ ਵਿੱਚ ਬੀਤਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੀ ਮਤਰੇਈ ਮਾਂ, ਮਸਤਾਨੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰਾਓ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ ਪਹਿਲਾ ਸੀ।

== ਮਰਾਠਾ ਜਿੱਤਾਂ ==
ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। 1753-1755 ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਜਾਟ ਨਾਲ ਇੱਕ ਲਾਹੇਵੰਦ ਸੰਧੀ ਦੁਆਰਾ ਸਮਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦੁਰ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਲਮਗੀਰ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕਠਪੁਤਲੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।

== ਦੂਜੀ ਉੱਤਰੀ ਮੁਹਿੰਮ (1757-1758) ==


1756 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ, ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ, ਸਿਧੋਜਿਰਜੇ ਘਰਗੇ-ਦੇਸਾਈ-ਦੇਹਮੁਖ, ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਅਤੇ ਦੱਤਾਜੀ ਸ਼ਿੰਦੇ ਨੇ ਇੱਕ ਫੌਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮਰਾਠੇ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਰੱਖਿਅਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਫਗਾਨ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਉਣਗੇ। ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨੇ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਕਮਾਨ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਨੂੰ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ੧੭੫੬ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੰਦੌਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ੧੭੫੬ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

== ਰੀਜੈਂਸੀ ==
1761 ਵਿੱਚ ਪਾਨੀਪਤ ਦੀ ਤੀਜੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਰਾਠਾ ਦੀ ਹਾਰ, ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਨਾਨਾਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਤਰੇਏ ਭਰਾ (ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ) ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਨਾਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ ਮਾਧਵਰਾਓ ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਵੇਲੇ ਮਾਧਵਰਾਓ ਨਾਬਾਲਗ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਨੌਜਵਾਨ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦਾ ਰੀਜੈਂਟ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਛੇਤੀ ਹੀ ਮਾਧਵਰਾਓ ਦੇ ਹੱਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਨਿਜ਼ਾਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਜਿਸ਼ ਰਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਘੋਦੇਗਾਓਂ ਵਿਖੇ ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਅਤੇ ਰਘੂਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 1772 ਵਿੱਚ ਮਾਧਵਰਾਓ ਪਹਿਲੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਹ ਮਾਧਵਰਾਓ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਦਾ ਰੀਜੈਂਟ ਬਣ ਗਿਆ। ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ।

== ਮੌਤ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ==
ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਬਾਜੀਰਾਓ ਆਪਣੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਰਦਾਰ ਸੰਤਾਜੀਰਾਓ ਵਾਬਲ ਦੇ ਘਰ ਕੋਪਰਗਾਓਂ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ੧੧ ਦਸੰਬਰ ੧੭੮੩ ਨੂੰ ਕੋਪਰਗਾਓਂ ਵਿਖੇ ਅਗਿਆਤ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਬਾਜੀ ਰਾਓ ਦੂਜੇ ਅਤੇ ਚਿਮਾਜੀ ਰਾਓ ਦੂਜੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਾਓ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਆਨੰਦੀ ਬਾਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਨਾਨਾ ਫੜਨਵੀਸ ਨੇ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਪੇਸ਼ਵਾ ਮਾਧਵ ਰਾਓ ਦੂਜੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਾਨਾ ਫਡਨਵੀਸ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮੁਖੀ ਦੌਲਤ ਰਾਓ ਸਿੰਧੀਆ ਨੇ ਚਿਮਾਜੀ ਰਾਓ ਅਤੇ ਬਾਜੀ ਰਾਓ II ਨੂੰ ਕਠਪੁਤਲੀ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੇਸ਼ਵਾ ਰਾਜਵੰਸ਼]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>s3h3wuw4gvj69v1uan0gk4hdp3opcxs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608833</id>
      <parentid>608832</parentid>
      <timestamp>2022-07-22T06:16:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9864" xml:space="preserve">
{{Infobox officeholder|honorific_suffix=[[Bhat]]|name=ਰਘੁਨਾਥ ਰਾਓ|native_name=|honorific_prefix='''''[[Peshwa|Shrimant Peshwa]]'''''|image=Raghunathrao Peshwa.jpg|imagesize=|office1=[[File:Flag of the Maratha Empire.svg|border|33x30px]] 11th [[Peshwa]] of [[Maratha Empire]]|term_start1=5 December 1773|term_end1=1774|monarch1=[[Rajaram II of Satara|Rajaram II]]|predecessor1=[[Narayanrao]]|successor1=[[ਮਾਧਵਰਾਓ ਨਾਰਾਇਣ]]|birth_date={{birth date|1734|8|18|df=y}}|birth_place=[[Satara (city)|Satara]]|death_date={{Death date and age|1783|12|11|1734|8|18|df=y}}|death_place=[[Kopargaon]]|profession=[[Peshwa]]|signature=|nationality=Indian|party=|father=[[Bajirao I]]|mother=[[Kashibai]]|spouse=[[Anandibai]]|children={{Plainlist|
*[[Bajirao II]]
*Chimaji Rao II
*[[Amrut Rao]]
}}|residence=[[Shaniwarwada]], [[Pune]], [[Maratha Empire]]|relations=[[Balaji Baji Rao]] (brother)}}

'''ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਭੱਟ''' (ਅਰਥਾਤ ਰਾਘੋ ਬਲਾਲ ਜਾਂ ਰਾਘੋ ਭਰਾੜੀ) (18 ਅਗਸਤ 1734 - 11 ਦਸੰਬਰ 1783) 1773 ਤੋਂ 1774 ਤੱਕ ਦੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦਾ 11ਵਾਂ [[ਪੇਸ਼ਵਾ]] ਸੀ। ਸੰਨ 1769 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਗਵਰਨ ਵੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=4HlCAAAAYAAJ&amp;q=ragho+bharari|title=Proceedings|author=Indian History Congress|year=1966|volume=28|access-date=11 February 2019}}&lt;/ref&gt;

== ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਭੱਟ, ਜਿਸ ਨੂੰ &quot;ਰਘੋਬਾ&quot;, &quot;ਰਘੋਬਾ ਦਾਦਾ&quot; ਅਤੇ &quot;ਰਾਘੋ ਭਰਾਰੀ&quot; ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ]] ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ [[ਬਾਜੀਰਾਓ I|ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਜੀਰਾਓ]] (ਪਹਿਲੇ) ਸਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ [[ਕਾਸ਼ੀਬਾਈ]] ਸੀ। ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਦਾ ਜਨਮ ੮ ਦਸੰਬਰ ੧੭੩੪ ਨੂੰ ਸਤਾਰਾ ਦੇ ਨੇੜੇ [[ਮਹੂਲੀ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਚਪਨ ਸਤਾਰਾ ਵਿੱਚ ਬੀਤਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੀ ਮਤਰੇਈ ਮਾਂ, [[ਮਸਤਾਨੀ]] ਨੇ ਉਸਦੇ ਮਤਰੇਏ ਭਰਾ, [[ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰਾਓ]] ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ [[ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ ਸਿੰਘ|ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ]] ਪਹਿਲਾ ਸੀ।

== ਮਰਾਠਾ ਜਿੱਤਾਂ ==
ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਫਲਤਾ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। 1753-1755 ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਜਾਟ ਨਾਲ ਇੱਕ ਲਾਹੇਵੰਦ ਸੰਧੀ ਦੁਆਰਾ ਸਮਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦੁਰ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਲਮਗੀਰ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕਠਪੁਤਲੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.32029|title=Fall of the Mughal Empire Vol. 2|last=Sarkar|first=Jadunath|publisher=C. Sarkar &amp; Sons, LD|year=1934|pages=[https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.32029/page/n174 154]–157, 189–193}}&lt;/ref&gt;

== ਦੂਜੀ ਉੱਤਰੀ ਮੁਹਿੰਮ (1757-1758) ==


1756 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ ਪੇਸ਼ਵਾ, ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ, ਸਿਧੋਜਿਰਜੇ ਘਰਗੇ-ਦੇਸਾਈ-ਦੇਹਮੁਖ, ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ਅਤੇ ਦੱਤਾਜੀ ਸ਼ਿੰਦੇ ਨੇ ਇੱਕ ਫੌਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮਰਾਠੇ [[ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ]] ਦੇ ਰੱਖਿਅਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫਗਾਨ]] ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਉਣਗੇ। [[ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ]] ਪੇਸ਼ਵਾ ਨੇ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਕਮਾਨ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਮਲਹਾਰਰਾਓ]] ਹੋਲਕਰ ਨੂੰ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਮਲਹਾਰਰਾਓ ਹੋਲਕਰ ੧੭੫੬ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੰਦੌਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ੧੭੫੬ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਰਾਗੂਨਾਥਰਾਓ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.32029|title=Fall of the Mughal Empire Vol. 2|last=Sarkar|first=Jadunath|publisher=C. Sarkar &amp; Sons, LD|year=1934|pages=[https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.32029/page/n174 154]–157, 189–193}}&lt;/ref&gt; [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

== ਰੀਜੈਂਸੀ ==
1761 ਵਿੱਚ [[ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਤੀਜੀ ਲੜਾਈ|ਪਾਨੀਪਤ ਦੀ ਤੀਜੀ ਲੜਾਈ]] ਵਿੱਚ [[ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ|ਮਰਾਠਾ]] ਦੀ ਹਾਰ, ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ [[ਨਾਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਨਾਨਾਸਾਹਿਬ]] ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਤਰੇਏ ਭਰਾ (ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ) ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਨਾਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ ਮਾਧਵਰਾਓ ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਵੇਲੇ ਮਾਧਵਰਾਓ ਨਾਬਾਲਗ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਨੌਜਵਾਨ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦਾ ਰੀਜੈਂਟ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਛੇਤੀ ਹੀ [[ਮਾਧਵਰਾਓ]] ਦੇ ਹੱਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭਾਰਤ|ਹੈਦਰਾਬਾਦ]] ਦੇ ਨਿਜ਼ਾਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਜਿਸ਼ ਰਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਘੋਦੇਗਾਓਂ ਵਿਖੇ ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਅਤੇ ਰਘੂਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 1772 ਵਿੱਚ ਮਾਧਵਰਾਓ ਪਹਿਲੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਹ ਮਾਧਵਰਾਓ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ ਦਾ ਰੀਜੈਂਟ ਬਣ ਗਿਆ। ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਆਨੰਦੀਬਾਈ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ [[ਨਾਰਾਇਣਰਾਓ]] ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ।

== ਮੌਤ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ==
ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਬਾਜੀਰਾਓ ਆਪਣੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਰਦਾਰ [[ਸੰਤਾਜੀਰਾਓ]] ਵਾਬਲ ਦੇ ਘਰ ਕੋਪਰਗਾਓਂ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ੧੧ ਦਸੰਬਰ ੧੭੮੩ ਨੂੰ ਕੋਪਰਗਾਓਂ ਵਿਖੇ ਅਗਿਆਤ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਬਾਜੀ ਰਾਓ ਦੂਜੇ ਅਤੇ ਚਿਮਾਜੀ ਰਾਓ ਦੂਜੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਾਓ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਆਨੰਦੀ ਬਾਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਨਾਨਾ ਫੜਨਵੀਸ ਨੇ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਪੇਸ਼ਵਾ [[ਮਾਧਵ ਰਾਓ]] ਦੂਜੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਾਨਾ ਫਡਨਵੀਸ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮੁਖੀ [[ਦੌਲਤ ਰਾਓ ਸਿੰਧੀਆ]] ਨੇ ਚਿਮਾਜੀ ਰਾਓ ਅਤੇ ਬਾਜੀ ਰਾਓ II ਨੂੰ ਕਠਪੁਤਲੀ ਪੇਸ਼ਵਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=TyELAQAAMAAJ&amp;pg=RA1-PA22|title=The Asiatic Journal and Monthly Register for British and Foreign India, China, and Australia, Volume 10|publisher=Parbury, Allen, and Company|year=1833|page=22}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੇਸ਼ਵਾ ਰਾਜਵੰਸ਼]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>a92ldwpzxdj2vzdppuv0v2b8bwo4tl2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Simran Jeet kaur waraich</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143483</id>
    <revision>
      <id>608835</id>
      <timestamp>2022-07-22T07:07:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="252" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Simran Jeet kaur waraich}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:07, 22 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>q2h9weujnnqgu7p1pnlxfkuy8i181w5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Reepu67</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143484</id>
    <revision>
      <id>608836</id>
      <timestamp>2022-07-22T07:10:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Reepu67}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:10, 22 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>qybe4sr4f5i0e93cp8vyuxjey7xyimy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CWJ Chandu</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143485</id>
    <revision>
      <id>608838</id>
      <timestamp>2022-07-22T09:17:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="238" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=CWJ Chandu}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:17, 22 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>tu53efnlarqmjjed8qe6a2ghy7fqcl9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Manpreet S Gill/ਕੱਚਾ ਖਾਕਾ</title>
    <ns>2</ns>
    <id>143486</id>
    <revision>
      <id>608839</id>
      <timestamp>2022-07-22T11:00:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manpreet S Gill</username>
        <id>42632</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{User sandbox}} &lt;!-- EDIT BELOW THIS LINE --&gt;  '''ਡਾ਼ ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ''' ਡਾ਼ ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਲੋਚਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ। ਡਾ਼ ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ ਸੰਗਰੂਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਹਨ। ੳੁਹਨਾਂ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਸੰਗਰੂਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="958" xml:space="preserve">{{User sandbox}}
&lt;!-- EDIT BELOW THIS LINE --&gt; 
'''ਡਾ਼ ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ'''
ਡਾ਼ ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਲੋਚਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ। ਡਾ਼ ਤੇਜਵੰਤ ਮਾਨ ਸੰਗਰੂਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਹਨ। ੳੁਹਨਾਂ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਸੰਗਰੂਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਮੌੜਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ। 
ਜਨਮ-01 ਜਨਵਰੀ 1944
ਪਿਤਾ-ਸਰਦਾਰ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ
ਮਾਤਾ-ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਵਰਿਅਾਮ ਕੌਰ
ਧਰਮ ਪਤਨੀ-ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਧਮਿੰਦਰ ਪਾਲ
ਬੱਚੇ-ਤੇਜਿੰਦਰ ਕੌਰ(ਪੁੱਤਰੀ), ਸਤਿੰਦਰ ਕੌਰ(ਪੁੱਤਰੀ), ਰਾਜਵੰਤ ਕੌਰ(ਪੁੱਤਰੀ), ਓਂਕਾਰ ਸਿੰਘ(ਪੁੱਤਰ)</text>
      <sha1>l70s7krby6r5sg0l0eamjt2rmbbfkaf</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>