ਮਹਾਂਦੀਪ

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="pa">
  <siteinfo>
    <sitename>ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</sitename>
    <dbname>pawiki</dbname>
    <base>https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.22</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ਮੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">ਖ਼ਾਸ</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">ਫਰਮਾ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">ਫਰਮਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">ਮਦਦ</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">ਮਦਦ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">ਫਾਟਕ</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">ਫਾਟਕ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">ਗੈਜਟ</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">ਗੈਜਟ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">ਗੈਜਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">ਗੈਜਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2600" case="first-letter">Topic</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>ਮਹਾਂਦੀਪ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2321</id>
    <revision>
      <id>610068</id>
      <parentid>609933</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T00:48:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12035" xml:space="preserve">ਇਸ [[ਧਰਤੀ]] ਉੱਪਰ 7 ਮਹਾਂਦੀਪ ਹਨ।

=== ਮਹਾਦੀਪਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ===
ਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਦੇ ਕਈ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਹਨ:

&lt;center&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot; align=&quot;center&quot;
! colspan=&quot;9&quot; | Models
|-
|style=&quot;background-color:#FFFFFF&quot; colspan=&quot;9&quot;|[[ਤਸਵੀਰ:Continents vide couleurs.png|center|300px]]&lt;center&gt;&lt;small&gt;Color-coded map showing the various continents. Similar shades exhibit areas that may be consolidated or subdivided.&lt;/small&gt;
|-
|'''7 ਮਹਾਂਦੀਪ'''&lt;br /&gt;&lt;ref name=NatlGeo&gt;[http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/atlas/index.html?Parent=world&amp;Mode=d&amp;SubMode=w World], ''[[National Geographic]] - [http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/ Xpeditions Atlas].'' 2006. Washington, DC: National Geographic Society.&lt;/ref&gt;&lt;ref name = AoCA/&gt;&lt;ref name=EB&gt;&quot;[http://www.britannica.com/ebc/article-9361501 Continent]&quot;. ''[[Encyclopædia Britannica]]''. 2006. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Oxford1&gt;''[[Oxford English Dictionary|The New Oxford Dictionary of English]].'' 2001. New York: Oxford University Press.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Encarta&gt;&quot;[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761553387/Continent.html Continent] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091028025748/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761553387/Continent.html |date=2009-10-28 }}&quot;. ''[[Encarta|MSN Encarta Online Encyclopedia 2006]].''. 2009-10-31.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Oxford2&gt;&quot;Continent&quot;. McArthur, Tom, ed. 1992. ''The Oxford Companion to the English Language''. New York: Oxford University Press; p. 260.&lt;/ref&gt;
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #00cc00;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ]]
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #008000;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; [[ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ]]
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #0040ff;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; [[ਐਂਟਾਰਕਟਿਕਾ]]
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #fed52e;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; [[ਅਫ਼ਰੀਕਾ]]
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #c10000;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; [[ਯੂਰੋਪ]]
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #f33e01;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; [[ਏਸ਼ੀਆ]]
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #c04080;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; [[ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ (ਮਹਾਦੀਪ)|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]]
|-
|'''6 ਮਹਾਂਦੀਪ'''&lt;br /&gt;&lt;ref name=EB /&gt;&lt;ref name=Columbia&gt;&quot;[http://www.bartleby.com/65/co/continent.html Continent]&quot;. ''[http://www.bartleby.com/65/ The Columbia Encyclopedia]''. 2001. New York: Columbia University Press - Bartleby.&lt;/ref&gt;
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #00cc00;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #008000;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ 
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #0040ff;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਐਂਟਾਰਕਟਿਕਾ
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #fed52e;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਅਫ਼ਰੀਕਾ
|colspan=&quot;2&quot; |&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #c10000;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;background: #f33e01;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; [[ਯੂਰੇਸ਼ੀਆ]]
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #c04080;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ
|-
|'''6 ਮਹਾਂਦੀਪ'''&lt;br /&gt;&lt;ref name=OU&gt;Océano Uno, Diccionario Enciclopédico y Atlas Mundial, &quot;Continente&quot;, page 392, 1730. ISBN 84-494-0188-7&lt;/ref&gt;&lt;ref name=LCC&gt;Los Cinco Continentes (The Five Continents), Planeta-De Agostini Editions, 1997. ISBN 84-395-6054-0&lt;/ref&gt;&lt;!-- NOTE: Both references mention ''Oceanía'' instead of ''Australia''. --&gt;
|colspan=&quot;2&quot; |&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #00cc00;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;background: #008000;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; [[ਅਮਰੀਕਾ (ਮਹਾਂਦੀਪ)|ਅਮਰੀਕਾ]]
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #0040ff;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਐਂਟਾਰਕਟਿਕਾ
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #fed52e;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਅਫ਼ਰੀਕਾ
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #c10000;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਯੂਰੋਪ
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #f33e01;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਏਸ਼ੀਆ
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #c04080;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ
|-
|'''5 ਮਹਾਂਦੀਪ'''&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;Columbia&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OU&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;LCC&quot;/&gt;&lt;!-- NOTE: Both references mention ''Oceanía'' instead of ''Australia''. --&gt;
|colspan=&quot;2&quot; |&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #00cc00;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;background: #008000;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਅਮਰੀਕਾ
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #0040ff;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਐਂਟਾਰਕਟਿਕਾ
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #fed52e;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਅਫ਼ਰੀਕਾ
|colspan=&quot;2&quot; |&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #c10000;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;background: #f33e01;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਯੂਰੇਸ਼ੀਆ
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #c04080;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ
|-
|'''4 ਮਹਾਂਦੀਪ'''&lt;br /&gt;&lt;ref name=&quot;Columbia&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;OU&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;LCC&quot;/&gt;&lt;!-- NOTE: Both references mention ''Oceanía'' instead of ''Australia''. --&gt;
|colspan=&quot;2&quot; |&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #00cc00;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;background: #008000;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਅਮਰੀਕਾ
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #0040ff;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਐਂਟਾਰਕਟਿਕਾ
|colspan=&quot;3&quot; |&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #fed52e;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;span
style=&quot;background: #c10000;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;background: #f33e01;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; [[ਐਫਰੋ-ਯੂਰੇਸ਼ੀਆ]]
||&lt;center&gt;&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;background: #c04080;&quot;&gt; &lt;/span&gt;&lt;/small&gt; ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ
|}
&lt;/center&gt;

7 ਸੰਖਿਆ ਵਾਲੇ ਮਹਾਦੀਪਾਂ ਦੇ ਮਾਡਲ ਬਾਰੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਚੀਨ]] ਅਤੇ ਜਿਆਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [[ਰੂਸ]] ਅਤੇ [[ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਸਟੇਟਸ ਆਫ ਸੋਵੀਅਤ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕ|ਯੂ. ਐਸ. ਐਸ. ਆਰ.]] ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਜੁਗਰਾਫ਼ੀਆ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੇ ਦੁਆਰਾ 6 ਮਹਾਦੀਪਾਂ ਵਾਲੇ ਮਾਡਲ (ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਯੂਰੇਸ਼ੀਆ]] ਹੈ) ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਵਾਲਾ ਮਾਡਲ [[ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕਾ]], ਅਤੇ [[ਯੂਰਪ]] ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਜਰਮਨੀ]], [[ਗਰੀਸ]], [[ਇਟਲੀ]], [[ਪੁਰਤਗਾਲ]] ਅਤੇ [[ਸਪੇਨ]], ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਡਲ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ
ਨੂੰ ਹੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੰਟਾਰਟਿਕਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=OU /&gt;&lt;ref name=LCC /&gt; — ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਲੰਪਿਕ ਲੋਗੋ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਘੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref name=IOC&gt;[http://multimedia.olympic.org/pdf/en_report_1303.pdf ''The Olympic symbols.''] [[International Olympic Committee]]. 2002. Lausanne: Olympic Museum and Studies Centre. The five rings of the [[Olympic symbols#Olympic emblems|Olympic logo]] represent the five inhabited, participating continents ([http://moscow2001.olympic.org/en/pdf/members_by_continent.pdf Africa, America, Asia, Europe, and Oceania] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324234948/http://moscow2001.olympic.org/en/pdf/members_by_continent.pdf |date=2009-03-24 }}); thus, Antarctica is excluded from the flag. Also see [http://www.acnolympic.org Association of National Olympic Committees]: [http://www.acnoa.info] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190422103124/http://www.acnoa.info/ |date=2019-04-22 }} [http://www.ocasia.org] [http://www.eurolympic.org] [http://www.crwflags.com/fotw/flags/int@paso.html] [http://www.oceaniasport.com]&lt;/ref&gt;

The names ''[[Oceania]]'' or ''[[Australasia]]'' are sometimes used in place of ''Australia''. For example, the ''Atlas of Canada'' names Oceania,&lt;ref name=AoCA&gt;[http://atlas.gc.ca/site/english/maps/reference/international/world/referencemap_image_view The World - Continents] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060221064548/http://atlas.gc.ca/site/english/maps/reference/international/world/referencemap_image_view |date=2006-02-21 }}, [http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/index.html ''Atlas of Canada'']&lt;/ref&gt; as does the model taught in [[Ibero-America|Latin America and Iberia]].&lt;ref&gt;[[:pt:Continente|&quot;Continente&quot;]] [[:pt:Página principal|Portuguese Wikipedia]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[:es:Continente|&quot;Continente&quot;]]. [[:es:Portada|Spanish Wikipedia]]&lt;/ref&gt;

== ਖੇਤਰਫਲ ਅਤੇ ਜਨਸੰਖਿਆ ==
[[Image:ContinentStatistics.svg|thumb|500px|Comparison of area and population &lt;br /&gt;
&lt;center&gt;
&lt;span style=&quot;background: #f33e01;&quot;&gt; &lt;/span&gt; [[ਏਸ਼ੀਆ]] 
&lt;span style=&quot;background: #fed52e;&quot;&gt; &lt;/span&gt; [[ਅਫ਼ਰੀਕਾ]]
&lt;span style=&quot;background: #00cc00;&quot;&gt; &lt;/span&gt; [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ]]
&lt;span style=&quot;background: #008000;&quot;&gt; &lt;/span&gt; [[ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ]]
&lt;span style=&quot;background: #0040ff;&quot;&gt; &lt;/span&gt; [[ਐਂਟਾਰਕਟਿਕਾ]]
&lt;span style=&quot;background: #c10000;&quot;&gt; &lt;/span&gt; [[ਯੂਰੋਪ]]
&lt;span style=&quot;background: #c04080;&quot;&gt; &lt;/span&gt; [[ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ (ਮਹਾਦੀਪ)|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]]]]
&lt;/center&gt;
The following table summarises the area and population of each continent using the seven continent model, sorted by decreasing area.

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:right&quot;
|-
! ਮਹਾਂਦੀਪ
! ਖੇਤਰਫਲ (km²)
! ਖੇਤਰਫਲ (mi²)
! ਧਰਤੀ ਦਾ ਕੁੱਲ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ
! ਜਨਸੰਖਿਆ (ਲਗਭਗ) &lt;br /&gt;2008
! ਕੁੱਲ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ
! ਘਣਤਾ&lt;br /&gt; ਪ੍ਰਤੀ&lt;br /&gt;km² ਵਿੱਚ ਲੋਕ
! ਘਣਤਾ&lt;br /&gt; ਪ੍ਰਤੀ&lt;br /&gt;mi² ਵਿੱਚ
|-
! [[ਏਸ਼ੀਆ]]
| 43,820,000 || 16,920,000 || 29.5% || 3,879,000,000 || 60% || 86.70 || 224.6
|-
! [[ਅਫ਼ਰੀਕਾ]]
| 30,370,000 || 11,730,000 || 20.4% || 922,011,000 || 14% || 29.30 || 75.9
|-
! [[ਅਮਰੀਕਾ (ਮਹਾਂਦੀਪ)|ਅਮਰੀਕਾ]]
| 42,330,000 || 16,340,000 || 28.5% || 910,720,588 || 14% || 21.0 || 54
|-
! [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ]]
| 24,490,000 || 9,460,000 || 16.5% || 528,720,588 || 8% || 21.0 || 54
|-
! [[ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ]]
| 17,840,000 || 6,890,000 || 12.0% || 382,000,000 || 6% || 20.8 || 54
|-
! [[ਐਂਟਾਰਕਟਿਕਾ]]
| 13,720,000 || 5,300,000 || 9.2% || 1,000 || 0.00002% || 0.00007 || 0.00018
|-
! [[ਯੂਰੋਪ]]
| 10,180,000 || 3,930,000 || 6.8% || 731,000,000 || 11% || 69.7 || 181
|-
! [[ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ (ਮਹਾਦੀਪ)|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]]
| 9,008,500 || 3,478,200 || 5.9% || 22,000,000 || 0.5% || 3.6 || 9.3
|}

ਸਾਰੇ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਕੁੱਲ ਖੇਤਰਫਲ 148,647,000 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ (57,393,000 ਵਰਗ ਮੀਲ) ਹੈ। ਇਹ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕੁੱਲ ਜ਼ਮੀਨੀ ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ 29.1% (510,065,600 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ / 196,937,400 ਵਰਗ ਮੀਲ) ਹਿੱਸਾ ਬਣਦਾ ਹੈ।

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀ ==
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਮਹਾਂਦੀਪ}}
{{ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਖੇਤਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਹਾਂਦੀਪ]]</text>
      <sha1>b8v9f4yjmnspw2smm7ybtb0ruw7k0cv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਜਸਥਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3224</id>
    <revision>
      <id>610002</id>
      <parentid>602111</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:55:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chainwit.</username>
        <id>26894</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69514" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                    = ਰਾਜਸਥਾਨ
| native_name             = 
| settlement_type         = [[ਭਾਰਤੀ ਸੂਬੇ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ|ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੂਬਾ]]
| nickname                = 
| image_skyline           = East facade Hawa Mahal Jaipur from ground level (July 2022) - img 04.jpg
| image_alt               = 
| image_caption           = [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਜੈਪੁਰ]] ਦੇ ਹਵਾਮਹਿਲ ਦਾ ਇੱਕ ਨਜ਼ਾਰਾ
| image_seal              = 
| seal_caption = ਮੋਹਰ
| seal_alt                = 
| image_map               = Rajasthan in India.svg
| map_alt                 =
| map_caption             = [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
| image_map1              = Rajasthan locator map.svg
| map_caption1            = ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ
| latd  = 
| longd = 
| coor_pinpoint           = 
| coordinates_type        = 
| coordinates_display     = 
| coordinates_footnotes   =
| coordinates_region      = 
| subdivision_type        = ਦੇਸ਼
| subdivision_name        = [[ਭਾਰਤ]]
| established_title       = ਸਥਾਪਿਤ
| established_date        =30 ਮਾਰਚ 1949 
| parts_type              = ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ
| parts_style             = para
| p1                      = ੩੫
| seat_type               = ਰਾਜਧਾਨੀ
| seat                    = [[ਜੈਪੁਰ]]
| seat1_type              = ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ
| seat1                   = [[ਜੈਪੁਰ]]
| government_footnotes    = 
| leader_title            = ਗਵਰਨਰ
| leader_name             = [[ਮਾਰਗ੍ਰੇਟ ਅਲਵਾ]]
| leader_title1           = [[ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ]]
| leader_name1            = [[ਵਸ਼ੁੰਦਰਾ ਰਾਜੇ]] ([[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ|ਭਾਜਪਾ]])
| leader_title2           = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]]
| leader_name2            = [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]
| leader_title3           = [[ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ|ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]
| leader_name3            = ੨੦੦ ਸੰਸਦੀ
| leader_title4           = [[੨੫ ਲੋਕ ਸਭਾ|ਸੰਸਦੀ ਹਲਕੇ]]
| leader_name4            = ੨੫
| leader_title5           = ਹਾਈ ਕੋਰਟ
| leader_name5            = [[ਰਾਜਸਥਾਨ ਹਾਈ ਕੋਰਟ]]
| unit_pref               =
| area_footnotes          =
| area_total_km2          = 
| area_note               = 
| area_rank               = 
| elevation_footnotes     =
| elevation_m             =
| population_footnotes    = 
| population_total        = 72,307,157.
| population_as_of        = ੨੦੧੧
| population_rank         =
| population_density_km2  = 
| population_note         =
| timezone1               = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ]]
| utc_offset1             = +੫:੩੦
| iso_code                = 
}}

'''ਰਾਜਸਥਾਨ''' ([[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]], [[ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਰਾਜਸਥਾਨੀ]]: राजस्थान ) [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ [[ਰਾਜ]] ਹੈ। ਇਹ ੩੪੨,੨੩੯ ਵਰਗ ਕਿ: ਮੀ:  ਹੈ।&lt;ref&gt;Tara Boland-Crewe, David Lea, ''The Territories and States of India'', p.&amp;nbsp;208.&lt;/ref&gt; ਇਸਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]], ਦੱਖਣ ਵੱਲ [[ਗੁਜਰਾਤ]], ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ [[ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], ਉੱਤਰ ਵੱਲ [[ਪੰਜਾਬ]], ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਅਤੇ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਹੈ। ਰਾਜ ਦਾ [[ਖੇਤਰਫਲ]] ੩,੪੨,੨੩੯ ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ. (੧,੩੨,੧੩੯ ਵਰਗ ਮੀਲ) ਹੈ। [[ਜੈਪੁਰ]] ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ  ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। [[ਥਾਰ]] ਮਾਰੂਥਲ ਅਤੇ [[ਘੱਗਰ ਨਦੀ]] ਇਸ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਤਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖਾਸ [[ਅਰਾਵਲੀ]] ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੈ, ਜੋ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦਾ ਮਰਕਜ਼ ਹੈ, [[ਮਾਊਂਟ ਆਬੂ]] ਅਤੇ ਜੱਗ ਮਸ਼ਹੂਰ [[ਦਿਲਵਾੜਾ ਮੰਦਰ]] ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਬਾਘ ਰੱਖਾਂ, [[ਰਣਥੰਭੋਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਾਘ ਰੱਖ|ਰਣਥੰਭੋਰ]] ਅਤੇ [[ਸਰੀਸਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ|ਸਰੀਸਕਾ]] ਨੇ ਅਤੇ [[ਭਰਤਪੁਰ]] ਦੇ ਨੇੜੇ [[ਕੇਵਲਾਦੇਵ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] ਹੈ, ਜੋ ਦੂਰ [[ਸਾਇਬੇਰੀਆ]] ਤੋ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰਸ(ਕ੍ਰੇਨ) ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਨਸਲਾਂ ਦੇ ਕਈ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਰੱਖਿਅਤ ਘਰ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://www.rajasthan.gov.in/Pages/Rajasthan-StatePortal.aspx&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
=== ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ===
[[ਗੁਜਰਾਤ]] ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਸਾਰਾ ਭਾਗ [[ਗੁਰਜਰਤਰਾ]] (ਗੁਰਜਰਾਂ ਵਲੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਦੇਸ਼) ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਗੁੱਜਰ ਪ੍ਰਤੀਹਾਰਾਂ ਨੇ ੩੦੦ ਸਾਲ ਤੱਕ ਪੂਰੇ ਉੱਤਰੀ-ਭਾਰਤ ਨੂੰ [[ਅਰਬ। ਅਰਬਾਂ]] ਵੱਲੋਂ ਬਚਾਇਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ [[ਰਾਜਪੂਤ]] [[ਜਾਤੀ]]  ਦੇ ਬਹਾਦਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਕਬਜ਼ਾ ਜਮਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਾਗਾਂ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ, ਖੇਤਰ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ [[ਬੋਲੀ]] ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਰਾਜ ਸਨ- [[ਉਦੈਪੁਰ]], [[ਡੂੰਗਰਪੁਰ]],[[ਬਾਂਸਵਾੜਾ]], [[ਪ੍ਰਤਾਪਗੜ]], [[ਜੋਧਪੁਰ]], [[ਬੀਕਾਨੇਰ]], [[ਕਿਸ਼ਨਗੜ]], [[ਜਾਲੋਰ]], [[ਸਿਰੋਹੀ]], [[ਕੋਟਾ]], [[ਬੂੰਦੀ]], [[ਜੈਪੁਰ]], [[ਅਲਵਰ]], [[ਭਰਤਪੁਰ]], [[ਕਰੌਲੀ]], [[ਝਾਲਾਵਾੜ]], ਅਤੇ [[ਟੋਂਕ]]. ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ [[ਰਾਜਪੁਤਾਨਾ]] ਨਾਮ ਵਜੋ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਾ [[ਮਹਾਂਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ]] ਆਪਣੀ ਅਸਧਾਰਣ ਰਾਜਭਗਤੀ ਅਤੇ ਸੂਰਮਗਤੀ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁੱਝ ਧਰਤੀ-ਭੱਜਿਆ ਨੂੰ ਮਕਾਮੀ ਅਤੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੇ ਪਰਿਚਾਯਕ ਨਾਮਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਪੁਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉੱਤੋਂ ਸੱਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤਤਕਾਲੀਨ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਥੇ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਮ ਬੋਲੀਆਂ ਉੱਤੇ ਹੀ ਰੱਖੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ੜੂੰੜਾਡੀ-ਬੋਲੀ  ਦੇ ਇਲਾਕੀਆਂ ਨੂੰ ੜੂੰੜਾੜ (ਜੈਪੁਰ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੇਵਾਤੀ ਬੋਲੀ ਵਾਲੇ ਨਿਕਟਵਰਤੀ ਧਰਤੀ-ਭਾਗ ਅਲਵਰ ਨੂੰ [[ਮੇਵਾਤ]], ਉਦੈਪੁਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਬੋਲੀ [[ਮੇਵਾੜੀ]] ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਦੈਪੁਰ ਨੂੰ [[ਮੇਵਾੜ]], ਬਰਜ ਭਾਸ਼ਾ-ਬਹੁਲਤਾ ਖੇਤਰ ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਜ]], [[ਮਾਰਵਾੜੀ]] ਬੋਲੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬੀਕਾਨੇਰ-ਜੋਧਪੁਰ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ [[ਮਾਰਵਾੜ]] ਅਤੇ [[ਵਾਗੜੀ]] ਬੋਲੀ ਉੱਤੇ ਹੀ ਡੂੰਗਰਪੁਰ-ਬਾਂਸਵਾੜਾ ਅਦਿ ਨੂੰ [[ਵਾਗੜ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਡੂੰਗਰਪੁਰ ਅਤੇ ਉਦੈਪੁਰ ਦੇ ਦੱਖਣ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ੫੬ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ [[ਛਪਨ]] ਨਾਮ ਵਜੋਂ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। [[ਮਾਹੀ ਨਦੀ]] ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਧਰਤੀ-ਭਾਗ ਨੂੰ ਕੋਇਲ ਅਤੇ ਅਜਮੇਰ ਦੇ ਕੋਲ ਵਾਲੇ ਕੁੱਝ ਪਠਾਰੀ ਭਾਗ ਨੂੰ [[ਉਪਰਮਾਲ]] ਦਾ ਨਾਂਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

===ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਏਕੀਕਰਣ===
[[Image:Alwar.JPG|thumb]]
ਰਾਜਸਥਾਨ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪ੍ਰਾਂਤ ਹੈ। ਇਹ 30 ਮਾਰਚ 1949 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਾਂਤ ਬਣਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਤਕਾਲੀਨ [[ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ]] ਦੀਆਂ ਤਾਕਤਵਰ ਰਿਆਸਤਾਂ ਵਿਲੀਨ ਹੋਈਆਂ।  [[ਭਰਤਪੁਰ]] ਦੇ [[ਜਾਟ]] ਸ਼ਾਸਕ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਦਿਤੀ ਸੀ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ: ਰਾਜਾਵਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ [[ਗੁੱਜਰ]], [[ਰਾਜਪੂਤ]], [[ਮੌਰਿਆ]], [[ਜਾਟ]] ਆਦਿ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨਕ-ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਉਪਲੱਬਧੀ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਣ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸੱਤਾ-ਹਤਾਰੇਖਾ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਉਦੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਜਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਂਤ ਬਨਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀਨ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਲਾ ਇੱਕ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕਾਰਜ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਦੇ ਦੇਸ਼ੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਜਾਦ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸੱਤਾ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਹੋੜ ਮੱਚ ਗਈ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਰਤਮਾਨ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹਾਲਤ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਵੇਖੋ ਤਾਂ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਦੇ ਇਸ ਭੂ-ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਬਾਈ ਦੇਸੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਿਆਸਤ ਅਜਮੇਰ-ਮੇਰਵਾਡਾ ਪ੍ਰਾਂਤ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਦੇਸੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਉੱਤੇ ਦੇਸੀ ਰਾਜੇ-ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਹੀ ਰਾਜ ਸੀ। [[ਅਜਮੇਰ-ਮੇਰਵਾੜਾ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਉੱਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ; ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਤਾਂ ਸਿੱਧੇ ਹੀ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੀ, ਮਗਰ ਬਾਕੀ ਇੱਕੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦਾ ਵਿਲਾ ਹੋਣਾ ਯਾਨੀ ਏਕੀਕਰਣ ਕਰ ਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨਾਮਕ ਪ੍ਰਾਂਤ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਸੱਤਾ ਦੀ ਹੋੜ ਦੇ ਚਲਦੇ ਇਹ ਬੜਾ ਹੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੇਸੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਆਪਣੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਆਜਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਲਾ ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਅਗੇਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਆਪਣੇ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਚਲਾਉਂਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਦੀਰਘਕਾਲੀਨ ਅਨੁਭਵ ਹੈ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਰਾਜ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਰੀਬ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਉਹਾਪੋਹ ਦੇ ਵਿੱਚ 18 ਮਾਰਚ 1948 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਏਕੀਕਰਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕੁੱਲ ਸੱਤ ਚਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੰਬਰ 1956 ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਹੋਈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀਨ ਦੇਸੀ ਰਿਆਸਤ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ [[ਸਰਦਾਰ ਵੱਲਭ ਭਾਈ ਪਟੇਲ]] ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਕੱਤਰ [[ਵੀ. ਪੀ. ਮੈਨਨ]] ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਤਿਅੰਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸੂਝ ਕਰਕੇ ਹੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਵਰਤਮਾਨ ਸਵਰੂਪ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਹੋ ਸਕੀ। ੩੦ ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉੰਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ੧੯੪੯ ਨੂੰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਏਕੀਕਰਣ ਹੋਇਆ ਸੀ।

==ਭੂਗੋਲ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ganganagar Gharsana tehsil desert.jpg|thumb|ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਦੀ ਇੱਕ ਝਲਕ]]
[[Image:Pushkar Lake.jpg|thumb]]
ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਲਗਭਗ ਪਤਙਗਾਕਾਰ ਹੈ। ਰਾਜ ੨੩ ੩ ਵਲੋਂ ੩੦ ੧੨ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਅਤੇ ੬੯ ੩੦ ਵਲੋਂ ੭੮ ੧੭ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ, ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮੱਧਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ, ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਮੱਧਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਹਨ। ਸਿਰੋਹੀ ਵਲੋਂ ਅਲਵਰ ਦੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੋਈ ੪੮੦ ਕਿ. ਮੀ. ਲੰਬੀ ਅਰਾਵਲੀ ਪਹਾੜ-ਲੜੀ ਕੁਦਰਤੀ ਨਜ਼ਰ ਵਲੋਂ ਰਾਜ ਨੂੰ ਦੋ ਭੱਜਿਆ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੀ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਪੂਰਵੀ ਸੰਭਾਗ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਉਪਜਾਊ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਦਾ ਔਸਤ ੫੦ ਮੀ. ਤੋਂ ੯੦ ਮੀ. ਤੱਕ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਚੰਬਲ ਅਤੇ ਮਾਹੀ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਬੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਬਿਜਲਈ ਘਰ ਬਣੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਉਪਲੱਬਧ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਹੋਰ ਨਦੀਆਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਮੱਧ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਬੰਨ੍ਹ ਬਣੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੈਕਟੇਅਰ ਸਿੰਚਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਤਾਂਬਾ, ਜਿਸਤ[, ਅਬਰਕ, ਪੰਨਾ, ਘੀਆ ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭੰਡਾਰ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਜ ਦਾ ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਭਾਗ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਥਾਰ ਜਾਂ ਥਾਰਪਾਕਰ ਦਾ ਭਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਦਾ ਔਸਤ ੧੨ ਮੀ. ਤੋਂ ੩੦ ਮੀ. ਤੱਕ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਲੂਨੀ, ਬਾਂੜੀ ਆਦਿ ਨਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਵਰਖਾ ਦੇ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਕੇ ਆਮਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁੱਕੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੀਕਾਨੇਰ ਰਾਜ ਗੰਗਾਨਗਰ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਰਾਜਸਥਾਨ ਇੰਡਸ ਬੇਸਿਨ ਵੱਲੋਂ ਰਾਵੀ ਅਤੇ ਬਿਆਸ ਨਦੀਆਂ ਤੋਂ ੫੨.੬ ਫ਼ੀਸਦੀ ਪਾਣੀ ਦਾ ਭਾਗੀਦਾਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਕਤ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਸੰਨ ੧੯੫੮ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨਹਿਰ (ਹੁਣ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨਹਿਰ]]) ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਰਿਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਜੋਧਪੁਰ, ਬੀਕਾਨੇਰ, ਚੁਰੁ ਅਤੇ ਬਾਡ਼ਮੇਰ ਜਿਲੀਆਂ  ਦੇ ਨਗਰ ਅਤੇ ਕਈ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਨਹਿਰ ਵਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਲਿਫਟਪਰਯੋਜਨਾਵਾਂਵਲੋਂ ਪਹੁੰਚਾਏ ਗਏ ਪੀਣ ਦਾ ਪਾਣੀ ਉਪਲੱਬਧ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਭਾਗ ਅੰਤਤ: ਸ਼ਸਿਅ ਸ਼ਿਆਮਲਾ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਸੂਰਤਗੜ ਜਿਵੇਂ ਕਈ ਇਲਾਕੋ ਵਿੱਚ ਇਹ ਨਜਾਰਾ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। 
ਗੰਗਾ ਬੇਸਿਨ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਉੱਤੇ ਬਣਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਪਾਣੀ-ਬਿਜਲਈ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵੀ ਭਾਗੀਦਾਰ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਭਾਖਰਾ-ਨਾਂਗਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਨਹਿਰ ਪਰਯੋਜਨਾ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਜਵਾਈ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਨਿਰਮਿਤ ਇੱਕ ਬੰਨ੍ਹ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕੇਵਲ ਫੈਲਿਆ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਜੋਧਪੁਰ ਨਗਰ ਨੂੰ ਪੇਇਜਲ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਭਾਗ ਹੁਣੇ ਤੱਕ ਉਦਯੋਗਕ ਨਜ਼ਰ ਵਲੋਂ ਪਛੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉੱਤੇ ਉਂਮੀਦ ਹੈ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜੋ- ਜਿਵੇਂ ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਵੱਧਦੀ ਜਾਓਗੇ ਉਦਯੋਗਕ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਫੜ ਲਵੇਗਾ। ਇਸ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਲਿਗਨਾਇਟ, ਫੁਲਰਸਅਰਥ, ਟੰਗਸਟਨ, ਬੈਂਟੋਨਾਇਟ, ਜਿਪਸਮ, ਸੰਗਮਰਮਰ ਆਦਿ ਖਣਿਜ ਪ੍ਰਚੁਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੈਸਲਮੇਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੱਚਾ ਤੇਲ ਮਿਲਣ ਦੀ ਚੰਗੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਵਲੋਂ ਪਤਾ ਚਲਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਕਿੱਸਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਵੀ ਪ੍ਰਚੁਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਹ ਦਿਨ ਦੂਰ ਨਹੀਂ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇਹ ਭਾਗ ਵੀ ਸਮ੍ਰੱਧਿਸ਼ਾਲੀ ਬੰਨ ਜਾਵੇਗਾ। 
ਰਾਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ੩ . ੪੨ ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿ. ਮੀ. ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਲ ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ ੧੦.੪੦ ਫ਼ੀਸਦੀ ਹੈ।  ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭਤੋਂ ਬਹੁਤ ਰਾਜ ਹੈ।  ਸਾਲ ੧੯੯੬- ੯੭ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ੩੭੮੮੯ ਅਤੇ ਨਗਰਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ੨੨੨ ਸੀ। ਰਾਜ ਵਿੱਚ ੩੩ ਜਿਲਾ ਪਰਿਸ਼ਦੇਂ, ੨੩੫ ਪੰਚਾਇਤ ਸਮਿਤੀਯਾਂ ਅਤੇ ੯੧੨੫ ਗਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਹਨ।  ਨਗਰ ਨਿਗਮ ੪ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀਆਂ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾਵਾਂ ੧੮੦ ਹਨ। 
ਸੰਨ ੧੯੯੧ ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ  ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਜ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ੪ . ੩੯ ਕਰੋਡ਼ ਸੀ।  ਜਨਸੰਖਿਆ ਘਨਤਵ ਪ੍ਰਤੀ ਵਰਗ ਕਿ . ਮੀ .  ੧੨੬ ਹੈ।  ਇਸਵਿੱਚ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ੨ . ੩੦ ਕਰੋਡ਼ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ੨ . ੦੯ ਕਰੋਡ਼ ਸੀ।  ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਦਸ਼ਕ ਵਾਧਾ ਦਰ ੨੮ . ੪੪ ਫ਼ੀਸਦੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਔਸਤ ਦਰ ੨੩ . ੫੬ ਫ਼ੀਸਦੀ ਸੀ।  ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਾਕਸ਼ਰਤਾ ੩੮ . ੮੧ ਫ਼ੀਸਦੀ ਸੀ .  ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਾਕਸ਼ਰਤਾ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ੨੦ . ੮ ਫ਼ੀਸਦੀ ਸੀ ਜੋ ਦੇਸ਼  ਦੇ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭਤੋਂ ਘੱਟ ==ਸਨਮਾਨਯੋਗ ਔਰਤਾਂ==
ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਕਾਲਬੇਲੀਆ ਡਾਂਸਰ [[ਗੁਲਾਬੋ ਸਪੇਰਾ]]  ਕੋਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਲੋਕ ਵੀ ਉਸ ਕੋਲ ਕਾਲਬੇਲੀਆ ਸਿੱਖਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। [[ਅਰਜੁਨ ਐਵਾਰਡ]] ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ [[ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਪੂਨੀਆ]], ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਸਪੀਕਰ [[ਸੁਮਿਤਰਾ ਸਿੰਘ]], ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ‘ਚ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਬਣੀ [[ਮੀਨਾਕਸ਼ੀ ਸ਼ੇਖਾਵਤ]], ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਵਸੁੰਧਰਾ ਰਾਜੇ ਸਿੰਧੀਆ]], [[ਪਦਮਸ਼੍ਰੀ]] ਅਤੇ [[ਅਰਜੁਨ ਐਵਾਰਡ]] ਵਿਜੇਤਾ [[ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰੀ ਕੁਮਾਰੀ]] ਵਰਗੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਖੂਬ ਨਾਮ ਕਮਾਇਆ। [[ਚਿਤੌੜ]] ਦੀ [[ਰਾਣੀ ਪਦਮਨੀ]] ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ [[ਅਲਾਊਦੀਨ ਖਿਲਜੀ]] ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅੱਗ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। [[ਉਦੈਪੁਰ]] ਦੀ ਨਵ-ਵਿਆਹੀ [[ਰਾਣੀ ਹਾੜੀ]] ਨੇ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਯੁੱਧ ਕਰਨ ਜਾਂਦੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਵੱਢ ਕੇ ਭੇਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਧਰੇ ਪਤਨੀ ਮੋਹ ਵਿੱਚ ਯੁੱਧ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਕਰਤਵ ਨੂੰ ਨਾ ਭੁੱਲ ਜਾਵੇ।
ਸੀ।  ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਅਨੁਸੂਚੀਤ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਅਨੁਸੂਚੀਤ ਜਨਜਾਤੀ ਰਾਜ ਦੀ ਕੁਲ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦਾ ਕਰਮਸ਼ :  ੧੭ . ੨੯ ਫ਼ੀਸਦੀ ਅਤੇ ੧੨ . ੪੪ ਫ਼ੀਸਦੀ ਹੈ।
[[File:C34B5457 Mother &amp;amp; Child.jpg|thumb|ਇੱਕ ਮਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਬੱਚਾ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹੋਏ।]]

==ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ==
*ਘੁੰਢ ਕੱਢਣ ਅਤੇ ਪਰਾਏ ਮਰਦ ਨਾਲ ਨਾ ਬੋਲਣਾ। ਸੂਬੇ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਿੰਡਾਂ ‘ਚ ਅਜੇ ਵੀ ਘੁੰਢ ਕੱਢਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਮੂੰਹ ਢਕੀ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਰਪੰਚ ਅਤੇ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਔਰਤਾਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ‘ਚ ਘੁੰਢ ਕੱਢ ਕੇ ਜਾਂਦੀਆ ਹਨ। ਪਿੰਡਾਂ ‘ਚ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਵਰਗੇ ਜਵਾਈ ਤੋਂ ਵੀ ਘੁੰਢ ਕੱਢਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਉਸ ਨਾਲ ਬੋਲਦੀਆਂ ਨਹੀਂ।
*ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀਆਂ ਅੰਤਿਮ ਰਸਮਾਂ ‘ਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਭਰ ਦੀ ਕਮਾਈ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 12 ਦਿਨ ਤਕ ਲਗਾਤਾਰ ਦੇਸੀ ਘਿਓ ਦੀ ਮਠਿਆਈ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਾਕ-ਸਬੰਧੀਆਂ ਨੂੰ ਵਰਤਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਬਨਸਪਤੀ ਤੇਲਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ। ਬਾਰ੍ਹਵੇਂ ਦਿਨ ਸ਼ਰਾਬ ਤੇ ਮੀਟ ਵੀ ਪਰੋਸਿਆ  ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਿਵਾਜ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਾਤ ਬਰਾਦਰੀਆਂ  ਵਿੱਚ ਹੈ। ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਰਚ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਸਮ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਤਕ ਵੇਚ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਬਜ਼ੁਰਗ ਤਾਂ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀਅ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਬਾਰ੍ਹੇ ਦੀ ਰਸਮ ਕਰਵਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। [[ਬਿਸ਼ਨੋਈ]] ਅਤੇ [[ਮੇਘਵਾਲ]] ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕ ਮ੍ਰਿਤਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ‘ਚ ਹੀ ਧਰਤੀ ਹੇਠ ਦਫ਼ਨਾ (ਨੱਪ) ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਗੋਸਾਈਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕ ਮ੍ਰਿਤਕ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ‘ਚ ਦਫ਼ਨਾ  ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਰ੍ਹਵੇਂ ਦਿਨ  ਅੰਤਿਮ ਰਸਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਬਾਰ੍ਹਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਰ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਸਾਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।  
*ਵਿਧਵਾ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਭਰ ਨਰਕ ਭੋਗਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। 
*ਨੂੰਹ ਆਪਣੀ ਸੱਸ, ਜੇਠ ਅਤੇ ਸਹੁਰੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਔਰਤਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਪਰਾਏ ਮਰਦ ਨਾਲ ਬੋਲਦੀਆਂ ਨਹੀਂ। [[ਜੋਧਪੁਰ]] ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲਾਂ ‘ਤੇ ਦੁੱਧ ਵੇਚਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਮਰਦ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ‘ਚ ਪੈਂਟ ਕਮੀਜ਼ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ ਪਰ ਔਰਤਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
*ਦੁੱਧ ਪੀਂਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਜਸਥਾਨ ‘ਚ ਜਦੋਂ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਪੱਕੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ‘ਚ ਤਲਵਾਰ ਜਾਂ ਕਟਾਰ ਫੜਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਦਲਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ‘ਚ ਮੁੰਡੇ ਵਾਲੇ ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਕ ਲੈਣ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਉੱਚੀਆਂ ਜ਼ਾਤਾਂ ‘ਚ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਾਫ਼ੀ ਘਟ ਗਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਾਤਾਂ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁੜੀਆਂ ਲੱਭਣ ‘ਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਜ਼ਾਤ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੂਜੀਆਂ ਜ਼ਾਤਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਵਿਆਹ ਕੇ ਲਿਆਉਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੂਬੇ ‘ਚ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਈ ਮੁੰਡੇ ਪੜ੍ਹ-ਲਿਖ ਕੇ ਵੱਡੇ ਅਫ਼ਸਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ‘ਚ ਇੱਕ ਦੋ ਹੋਰ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਵਾਲੀ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ‘ਚ ਹੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਰਾਜਪੂਤ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ  ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਟੀਕਾ (ਮੰਗਣੀ) ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਮੌਕੇ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਦਾ ਦਾਜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਵਿਆਹ ਵਰਗੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਅਤੇ ਚੋਣਾਂ ‘ਚ ਸ਼ਰ੍ਹੇਆਮ ਅਫ਼ੀਮ ਅਤੇ ਡੋਡੇ ਘੋਲ ਕੇ ਪਿਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
==ਸ਼ੋਸ਼ਣ==
*ਜਾਤ  ਬਰਾਦਰੀ ਦੀਆਂ ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਾਤਾਂ ਦੀਆਂ ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਦਰਸ਼ਾਹੀ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
*ਸੂਬੇ ‘ਚ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਜਾਤੀ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਮਰਦ ਵਿਆਹੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਵੱਧ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਵਟਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਵਿਧਵਾ ਔਰਤ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਸੰਤਾਪ ਭੋਗਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਵੀ ਉਹ ਨਾ ਹੱਸ ਸਕਦੀ ਹੈ ਨਾ ਨੱਚ ਸਕਦੀ ਹੈ।
*ਸੂਬੇ ‘ਚ ਦਲਿਤਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡਾਂ ‘ਚ ਅਜੇ ਵੀ ਦਲਿਤ ਲਾੜਿਆਂ ਨੂੰ ਘੋੜੀ ਉਪਰ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਵਿਆਹ ਮੌਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਵਜਾਉਣ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕਰਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਲਿਤ ਲੋਕ ਸਵਰਨ ਜ਼ਾਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਮੰਜੀ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਬੈਠ ਸਕਦੇ। ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦਲਿਤਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਬਣਾਏ ਕਾਨੂੰਨ ਕਾਗ਼ਜ਼ੀ ਕਾਨੂੰਨ ਹੀ ਹਨ।
==ਰਾਜਸਥਾਨ  ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਥਾਂ==
*[[ਜੈਪੁਰ]] 
[[ਗੁਲਾਬੀ ਨਗਰੀ]]  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ [[ਜੈਪੁਰ]] ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਜੈਪੁਰ ਇਸਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਿਲੋਂ, ਮਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਝੀਲਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਸ਼ਵਭਰ ਵਲੋਂ ਪਰਿਆਟਕੋਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਿਟੀ ਪੈਲੇਸ ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੈਸਿੰਹ  ( ਦੂਸਰਾ )  ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਰਾਜਗੀਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਯੋਜਨ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜ ਸਵਾਈ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ  ਨੇ [[ਹਵਾਮਹਿਲ]] 1799 ਈਸਾ ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਅਤੇ ਵਾਸਤੁਕਾਰ ਲਾਲ ਕੁਝ ਉਸਦਾ ਸਨ। ਆਮੇਰ ਦੁਰਗ ਵਿੱਚ ਮਹਿਲਾਂ, ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਕਸ਼ੋਂ, ਸਤੰਭਦਾਰ ਦਰਸ਼ਕ-ਦੀਰਘਾਵਾਂ, ਬਗੀਚੋਂ ਅਤੇ ਮੰਦਿਰਾਂ ਸਹਿਤ ਕਈ ਭਵਨ- ਸਮੂਹ ਹਨ।  ਆਮੇਰ ਮਹਲ ਮੁਗਲ ਔऱ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਗੀਰੀ ਦਾ ਉੱਤਮ ਉਦਾਹਰਣ ਹਨ। ਗਵਰਨਮੇਂਟ ਸੇਂਟਰਲ ਮਿਊਜਿਅਮ 1876 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਿੰਸ ਆਫ ਵੇਲਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਭ੍ਰਮਣੋ ਕੀਤਾ, ਸਵਾਈ ਰਾਮਸਿੰਹ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1886 ਵਿੱਚ ਜਨਤਾ ਲਈ ਖੋਲਿਆ ਗਿਆ। ਗਵਰਨਮੇਂਟ ਸੇਂਟਰਲ ਮਿਊਜਿਅਮ ਵਿੱਚ ਹਾਥੀ-ਦੰਦ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ, ਵਸਤਰਾਂ, ਗਹਿਣੇ, ਨੱਕਾਸ਼ੀਦਾਰ ਲੱਕੜ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ, ਸੂਖਮ ਚਿਤਰਾਂ ਸੰਗਮਰਮਰਪ੍ਰਤੀਮਾਵਾਂ, ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਔऱ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਬਖ਼ਤਾਵਰ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਹੈ। ਸਵਾਈ ਜੈਸਿੰਹ  ( ਦੂਸਰਾ )  ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਿਸੋਦਿਆ ਰਾਣੀ  ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਲਈ ਸਿਸੋਦਿਆ ਰਾਣੀ ਦਾ ਬਾਗ ਬਣਵਾਇਆ। ਜਲਮਹਲ, ਸ਼ਾਹੀ ਬੱਤਖ ਸ਼ਿਕਾਰ- ਗੋਸ਼ਠੀਆਂ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਝੀਲ  ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਮਹਲ ਹੈ। ਕਣਕ ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਣ ਜੈਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਵਿਹਾਰ ਥਾਂ ਹੈ। ਜੈਪੁਰ  ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਜੀਵੰਤ ਹਨ ਅਤੇ ਦੁਕਾਨੇ ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੇ ਸਾਮਾਨੋਂ ਵਲੋਂ ਭਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖੱਡੀ ਉਤਪਾਦ, ਵਡਮੁੱਲਾ ਪੱਥਰ, ਬਸਤਰ, ਮੀਨਾਕਾਰੀ ਸਾਮਾਨ, ਗਹਿਣਾ, ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਚਿੱਤਰ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਜੈਪੁਰ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀਆਂਪ੍ਰਤੀਮਾਵਾਂ, ਬਲੂ ਪਾਟਰੀ ਔऱ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਜੂਤੀਯੋਂ ਲਈ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਜੈਪੁਰ  ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਜਿੱਥੋਂ ਤੁਸੀ ਕੁੱਝ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਾਮਾਨ ਖਰੀਦ ਸੱਕਦੇ ਹਨ, ਜੌਹਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਪਿਤਾ ਜੀ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਨੇਹਰੂ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਚੌਡ਼ਾ ਰਸਤਾ, ਤਰਿਪੋਲਿਆ ਬਾਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਏਮ . ਆਈ .  ਰੋੜ  ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੋ। ਜੈਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ  ਦੇ ਭ੍ਰਮਣੋ ਦਾ ਸਰਵੋੱਤਮ ਸਮਾਂ ਅਕਤੂਬਰ ਵਲੋਂ ਮਾਰਚ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਨਿਗਮ  ( RSTC )  ਦੀ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ  ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸੁਖ ਗੰਤਵਯੋਂ ਲਈ ਬਸ ਸੇਵਾਵਾਂ ਹਨ। ਸੱਪ ਮੰਦਿਰ   :  ਜੈਪੁਰ  ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਵਿਰਾਟ ਨਗਰ  ( ਪੁਰਾਨਾ ਨਾਮ ਬੈਰਾਠ  )  ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਹੈ .  ਇਹ ਉਹੀ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਗੁਪਤਵਾਸ ਕੀਤਾ ਸੀ .  ਇੱਥੇ ਪਞਚਖੰਡ ਪਹਾੜ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭਤੋਂ ਅਨੋਖਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕਮਾਤਰ ਹਨੁਮਾਨ ਮੰਦਿਰ  ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹੈੁਮਾਨ ਜੀ ਦੀ ਬਿਨਾਂ ਬੰਦਰ ਦੀ ਮੁਖਾਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਪੂੰਛ ਵਾਲੀ ਮੂਰਤੀ ਸਥਾਪਤ ਹੈ .  ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਸੱਪ ਮੰਦਿਰ  ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਮਰ ਅਜਾਦੀ ਸੈਨਾਪਤੀ, ਯਸ਼ਸ਼ਵੀ ਲੇਖਕ ਮਹਾਤਮਾ ਰਾਮਚੰਦਰ ਵੀਰ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ .
*[[ਭਰਤਪੁਰ]] [[Image:Jaipur 03-2016 09 Amber Fort.jpg|thumb]]
ਪੂਰਵੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਦਵਾਰ’ ਭਰਤਪੁਰ, ਭਾਰਤ  ਦੇ ਸੈਰ ਨਕਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ  ਦੇ ਵਰਤਮਾਨ ਨਕਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਰਯਟਨ ਗੰਤਵਿਅ, ਭਰਤਪੁਰ ਪੰਜਵੀ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਲੋਂ ਕਈ ਦਸ਼ਾਵਾਂ ਵਲੋਂ ਗੁਜਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।  18 ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਦਾ ਭਰਤਪੁਰ ਪੰਛੀ ਅਭਿਆਰੰਣਿਏ, ਜੋ ਕੇਵਲਾਦੇਵ ਸੰਘਣਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫੁਲਵਾੜੀ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 18 ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਦਾ ਭਰਤਪੁਰ ਪੰਛੀ ਅਭਯਾਰੰਣਿਏ, ਜੋ ਕੇਵਲਾਦੇਵ ਸੰਘਣਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫੁਲਵਾੜੀ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸੰਸਾਰ  ਦੇ ਸਭਤੋਂ ਮਹਤਪੂਰਣ ਪੰਛੀ ਪ੍ਰਜਨਨ ਅਤੇ ਨਿਵਾਸ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਲੋਹਾਗੜ ਆਇਰਨ ਫੋਰਟ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਲੋਹਾਗੜ ਭਰਤਪੁਰ  ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਆਕਰਸ਼ਣੋਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਭਰਤਪੁਰ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਰਾਜਸਥਾਨ  ਦੇ ਬੀਤਿਆ ਹੋਇਆ ਸ਼ਾਹੀ ਦੌਲਤ  ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ੌਰਿਆਪੂਰਣ ਅਤੀਤ  ਦੇ ਸਾਕਸ਼ਾਤਕਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਬਾਗ਼, ਨੇਹਰੂ ਪਾਰਕ, ਜੋ ਭਰਤਪੁਰ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ  ਦੇ ਕੋਲ ਹੈ। ਨੇਹਰੂ ਪਾਰਕ-  ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੇ ਫੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਹਰੀ ਘਾਹ  ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਲੋਂ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਉੱਤਮ ਸੁੰਦਰਤਾ ਪਰਿਆਟਕੋਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਡੀਗ ਪੈਲੇਸ ਇੱਕ ਮਜਬੂਤ ਔऱ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਰਾਜ ਮਹਿਲ ਹੈ, ਜੋ ਭਰਤਪੁਰ  ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਲਈ ਗਰੀਸ਼ਮਕਾਲੀਨ ਘਰ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਕਰਦਾ ਸੀ । 
*[[ਜੋਧਪੁਰ]][[Image:Jodhpur, India, Panorama of Jodhpur 3.jpg|thumb|[[ਜੋਧਪੁਰ]]]]
ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ  ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਜੋਧਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨੀਕ ਮਹਿਲਾਂ, ਦੁਰਗੋਂ ਔऱ ਮੰਦਿਰਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਪਰਯਟਨ ਗੰਤਵਿਅ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ  ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਭਾਗ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਜੋਧਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨੀਕ ਮਹਿਲਾਂ, ਦੁਰਗੋਂ ਔऱ ਮੰਦਿਰਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਪਰਯਟਨ ਗੰਤਵਿਅ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਅਰਥਵਿਅਸਥਾ ਖੱਡੀ, ਵਸਤਰਾਂ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਧਾਤੁ ਆਧਾਰਿਤ ਉਦਯੋਗੋਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਈ ਉਦਯੋਗੋਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਰੇਗਿਸਤਾਨ  ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਜਸਥਾਨ  ਦੇ ਅਨੰਤ ਤਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰਤਨ ਹੈ। ਰਾਠੌਂੜੋਂ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇੱਕ ਖ਼ਾਨਦਾਨ  ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ, ਰਾਵ ਜੋਧਾ ਨੇ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੀ ਭੂਮੀ ਕਹਲਾਏ ਗਏ, ਜੋਧਪੁਰ ਦੀ 1459 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਮੇਹਰਾਨਗੜ ਦੁਰਗ, 125 ਮੀਟਰ ਦੀ ਪਹਾੜ ਸਿੱਖਰ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਔऱ 5 ਕਿਮੀ  ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ, ਭਾਰਤ  ਦੇ ਸਭਤੋਂ ਵੱਡੇ ਦੁਰਗੋਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।  ਮੇਹਰਾਨਗੜ ਦੁਰਗ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਈ ਸੁਸੱਜਿਤ ਮਹਲ ਜਿਵੇਂ ਮੋਤੀ ਮਹਲ, ਫੁਲ ਮਹਲ, ਸਿਰ ਮਹਲ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਮੇਹਰਾਨਗੜ ਦੁਰਗ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੂਖਮ ਚਿਤਰਾਂ, ਸੰਗੀਤ ਵਾਜਾ ਯੰਤਰਾਂ, ਪੁਸ਼ਾਕਾਂ, ਸ਼ਸਤਰਾਗਾਰ ਆਦਿ ਦਾ ਇੱਕ ਬਖ਼ਤਾਵਰ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਹੈ। ਮੇਹਰਾਨਗੜ ਦੁਰਗ  ਦੇ ਸੱਤ ਦਰਵਾਜੇ ਹਨ ਔऱ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਅਨੌਖਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਂਮੇਦ ਭਵਨ ਪੈਲੇਸ ਲਾਲ ਰੇਤਲਾ ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਵਲੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਉਂਮੇਦ ਸਿੰਘ   ਦੇ ਭਲੀ-ਭਾਂਤ   ਵਿੱਚ 1929 ਵਲੋਂ 1943 ਤੱਕ ਲੱਗਭੱਗ 16ਸਾਲ ਲਈ।  ਜਸਵੰਤ ਠਾੜਾ ਇੱਕ ਸਫੇਦ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਸਮਾਰਕ ਹੈ, ਜੋ ਮਹਾਰਾਜਾ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ  II ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ 1899 ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਜੋਧਪੁਰ  ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ  ਦੇ ਕੁੱਝ ਚਿੱਤਰ ਵੀ ਜਸਵੰਤ ਠਾੜਾ ਉੱਤੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੋਇਆ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਗਵਰਨਮੇਂਟ ਮਿਊਜਿਅਮ ਉਂਮੇਦ ਬਾਗ  ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ, ਵਸਤਰਾਂ, ਚਿਤਰਾਂ, ਪਾਂਡੁਲਿਪੀਆਂ, ਤਸਵੀਰਾਂ, ਮਕਾਮੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪੋਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬਖ਼ਤਾਵਰ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਬਾਲਸਮੰਦ ਝੀਲ ਅਤੇ ਮਹਲ ਇੱਕ ਕ੍ਰਿਤਰਿਮ ਝੀਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਿਹਾਰ ਥਾਂ ਹੈ ਅਤੇ 1159 ਈਸਵੀਂ ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਾਰਵਾੜ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਤਸਵ ਹੈ, ਜੋ ਅਕਤੂਬਰ  ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  ਜੋਧਪੁਰ ਇਸਦੇ ਕਾਸ਼ਟ ਅਤੇ ਅਲੌਹ ਫਰਨੀਚਰ, ਪਾਰੰਪਰਕ ਜੋਧਪੁਰੀ ਹਸਤਕਲਾ, ਰੰਗਾਈ ਵਸਤਰਾਂ, ਚਮੜੇ  ਦੇ ਜੁੱਤੀਆਂ, ਪੁਰਾਤਨਵਸਤੁਵਾਂ, ਕਸੀਦਾ ਕੀਤੇ ਪਾਏਦਾਨਾਂ, ਬੰਧਾਈ ਅਤੇ ਰੰਗਾਈ ਦੀਆਂ ਸਾਡ਼ੀਆਂ, ਚਾਂਦੀ  ਦੇ ਗਹਿਣੇ, ਮਕਾਮੀਹਸਤਕਲਾਵਾਂਅਤੇ ਵਸਤਰਾਂ, ਲੱਖ ਕਾਰਜ ਔऱ ਚੂੜੀਆਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕੁੱਝ ਸਾਮਾਨ ਹੈ ਜੋ ਤੁਸੀ ਜੋਧਪੁਰ ਵਲੋਂ ਖਰੀਦ ਸੱਕਦੇ ਹੋ। ਸੇਂਟਰਲ ਮਾਰਕੇਟ, ਸੋਜਤੀ ਗੇਟ, ਸਟੇਸ਼ਨ ਰੋੜ, ਸਰਦਾਰ ਮਾਰਕੇਟ, ਤਰਿਪੋਲਿਆ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਮੋਚੀ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਲਖੇਰਾ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਜੋਧਪੁਰ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸਭਤੋਂ ਚੰਗੇ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਅਕਤੂਬਰ ਵਲੋਂ ਮਾਰਚ ਜੋਧਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ  ਦੇ ਭ੍ਰਮਣੋ ਦਾ ਸਰਵੋੱਤਮ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਬਿਨਾਂ ਮੀਟਰ ਦੀ ਟੈਕਸੀ, ਆਟੋ ਰਿਕਸ਼ਾ, ਟੇੰਪੋ ਅਤੇ ਸਾਈਕਿਲ ਰਿਕਸ਼ਾ ਜੋਧਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਵਾਜਾਈ  ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਜੋਧਪੁਰ ਦਾ ਇਸਦਾ ਆਪਣਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡਿਆ ਹੈ ਜੋ ਜੈਪੁਰ, ਦਿੱਲੀ, ਉਦਇਪੁਰ, ਮੁੰਬਈ, ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਲੋਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜੋਧਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਬਰੋਡ ਗੇਜ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨਾਂ ਵਲੋਂ ਸਿੱਧੇ ਜੁੜਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਰਾਜਸਥਾਨ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਜੋੜਤਾ ਹੈ। ਜੋਧਪੁਰ ਵਲੋਂ ਰਜਸਥਾਨ  ਦੇ ਮੁੱਖੇਮੰਤਰੀ ਹੈ
*[[ਜੈਸਲਮੇਰ]][[Image:Overlooking Jaisalmer city 2512.JPG|thumb|[[ਜੈਸਲਮੇਰ]]]]
ਜੈਸਲਮੇਰ ਗਰਮ ਅਤੇ ਝੁਲਸਾਨੇ ਵਾਲੀ ਗਰੀਸ਼ਮ ਵੱਲ ਠੰੜੀ ਅਤੇ ਜਮਾਣ ਵਾਲੀ ਸਰਦੀਆਂ  ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੇਗਿਸਤਾਨੀ ਵਰਗ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਕਤੂਬਰ ਵਲੋਂ ਫਰਵਰੀ ਜੈਸਲਮੇਰ ਭ੍ਰਮਣੋ ਦਾ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਸਮਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੈਸਲਮੇਰ ਵਲੋਂ 16 ਕਿਮੀ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ, ਲੋਦੁਰਵਾ ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ। ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਸੀਮਾ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਸੈਰ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਲੋਦੁਰਵਾ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅ ਜੈਨ  ਮੰਦਿਰ  ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਲ ਭਰਤੀਰਥਯਾਤਰਾਵਾਂਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ  ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਰਸ਼ਸ਼ਣ ‘ਕਲਪ ਰੁੱਖ’ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਦੈਵੀਏ ਰੁੱਖ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਨੱਕਾਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁੰਬਦ ਮੰਦਿਰ  ਵਿੱਚ ਇਲਾਵਾ ਖਿੱਚ ਨੂੰ ਜੋਡ਼ਦੇ ਹੈ। ਵੁੜ ਫਾਸਿਲ ਪਾਰਕ ਜੈਸਲਮੇਰ  ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਉੱਤਮ ਸੈਰ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਲੱਖਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਜੀਵਾਸ਼ਮੋਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ, ਵੁੜ ਫਾਸਿਲ ਪਾਰਕ ਜੈਸਲਮੇਰ ਵਿੱਚ ਥਾਰ ਡੇਜਰਟ ਦਾ ਇੱਕ ਭੂਵੈਗਿਆਨਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ। ਥਾਰ ਡੇਜਰਟ ਦਾ ਸੌਂਦਰਿਆ, ਜੈਸਲਮੇਰ ਵਲੋਂ 42 ਕਿਮੀ ਦੂਰ ਸਥਿਤ, ਬਰਾਬਰ ਰੇਤੀਲੇ ਟੀਲੋਂ ਦੁਆਰਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਰਾਬਰ ਰੇਤ  ਦੇ ਟੀਲੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਸਰਵੋੱਤਮ ਉਪਹਾਰ ਹੈ। ਸੈਂਕੜੀਆਂ ਅਤੇ ਹਜਾਰਾਂ ਪਰਯਟਨ ਸਾਮ ਰੇਤੀਲੇ ਟੀਲੋਂ ਵਲੋਂ ਕੁਦਰਤ  ਦੇ ਅਨੌਖਾ ਕਲਾਤਮਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਰਾਜਸਥਾਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਥਾਨ ਊਠ ਅਭਿਆਨ  ਦੇ ਦੁਆਰੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੈਸਲਮੇਰ  ਦੇ ਰੇਤੀਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਲੋਂ 45 ਕਿਮੀ ਦੂਰ, ਡੇਜਰਟ ਨੇਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਰੇਤੀਲੇ ਟੀਲੋਂ ਅਤੇ ਝਾੜੀਆਂ ਵਲੋਂ ਢਕੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੈਰ ਦੀ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਜਗ੍ਹਾ, ਡੇਜਰਟ ਨੇਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਕਾਲੇ ਹਿਰਣ, ਚਿੰਕਾਰਾ, ਰੇਗਿਸਤਾਨੀ ਲੇਮੜੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਭਾਰਤੀ ਬਸਟਰਡ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੀ ਸੱਬਤੋਂ ਉੱਤਮ ਹਵੇਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਅਮਰ ਸਾਗਰ ਨੱਕਾਸ਼ੀਦਾਰ ਸਤੰਭਾਂ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਗਲਿਆਰੋਂ ਅਤੇ ਕਮਰਾਂ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖੰੜੋਂ  ਦੇ ਨਮੂਨੀਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਮਿਤ, ਅਮਰ ਸਾਗਰ ਹਵੇਲੀ ਇੱਕ ਪੰਜ ਮੰਜਿਲ ਉੱਚੀ, ਸੁੰਦਰ ਭਿੱਤੀ ਚਿਤਰੋਂਸੇ ਸੁਸੱਜਿਤ ਹਵੇਲੀ ਹੈ।
*[[ਉਦੈਪੁਰ]][[Image:Udaipur-citypalace.jpg|thumb|[[ਉਦੈਪੁਰ]]]]
ਉਦੈਪੁਰ ਮੇਵਾੜ  ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਜ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਔऱ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉਦੈਪੁਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਮੁੱਖਆਲਾ ਹੈ। ਝੀਲਾਂ ਅਤੇ ਮਹਿਲੋਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ, ਉਦੈਪੁਰ ਹਰੀ ਭਰੀ ਅਰਾਵਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਅਤੇ ਬਲੌਰ ਸਵੱਛ ਪਾਣੀ ਦੀ ਝੀਲ ਦੁਆਰਾ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰੁਮਾਂਚ ਔऱ ਸੌਂਦਰਿਆ ਦਾ ਉੱਤਮ ਸੰਯੋਜਨ, ਉਦਇਪੁਰ, ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ, ਕਵੀਆਂ, ਔऱ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਦੈਪੁਰ ਰਾਜਸਥਾਨ  ਦੇ ਦੱਖਣ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਅਰਾਵਲੀ ਸ਼ਰੇਣੀਆਂ ਵਲੋਂ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਦੈਪੁਰ ਇਸਦੀ ਸੁੰਦਰ ਝੀਲਾਂ, ਸੁਨਿਰਮਿਤ ਮਹਿਲਾਂ, ਹਰੇ ਭਰੇ ਬਗੀਚੋਂ ਅਤੇ ਮੰਦਿਰਾਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ  ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਿੱਚ ਲੇਕ ਪੈਲੇਸ ਅਤੇ ਸਿਟੀ ਪੈਲੇਸ ਹਨ। ਸਿਟੀ ਪੈਲੇਸ ਪਿਛੋਲਾ ਝੀਲ  ਦੇ ਕੰਡੇ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇਹ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਅਤੇ ਕੱਚ  ਦੇ ਕਾਰਜ ਵਲੋਂ ਨਿਰਮਿਤ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਈ ਗੜ ਹੈ। ਕਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਕਲਪਨਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਸੰਯੋਜਨ, ਸਿਟੀ ਪੈਲੇਸ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਰਾਜਗੀਰੀ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਟੀ ਪੈਲੇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਹੁਣ ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਲਾ ਔऱ ਸਾਹਿਤ  ਦੇ ਕੁੱਝ ਉੱਤਮ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਦੈਪੁਰ ਕਈ ਸੰਯੁਕਤ ਆਰਕਸ਼ਣੋਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੌਂਦਰਿਆ ਵਲੋਂ ਧੰਨ ਹੈ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਇਸਦੇ ਉਤਕ੍ਰਿਸ਼ਿਅ ਰਾਜਗੀਰੀ ਅਤੇ ਹਸਤਸ਼ਿਲਪ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਗ ਮੰਦਿਰ , ਫਤੇਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੈਲੇਸ, ਕਰੀਸਟਲ ਗੈਲਰੀ, ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪਗਰਾਮ ਉਦੈਪੁਰ  ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਕੁੱਝ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਸਮਾਰਕ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਹਨ। ਜਗ ਮੰਦਿਰ  ਪਿਛੋਲਾ ਲੇਕ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਟਾਪੂ ਮਹਲ ਹੈ ਜੋ ਮਹਾਰਾਜਾ ਕਰਨ ਸਿੰਘ  ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਖੁੱਰਮ  ਦੇ ਸ਼ਰਨ ਥਾਂ ਲਈ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਜਗ ਮੰਦਿਰ  ਇਸਦੇ ਸੁੰਦਰ ਬਗੀਚੋਂ, ਪ੍ਰਾਂਗਣ ਅਤੇ ਸਲੇਟੀ ਅਤੇ ਨੀਲੇ ਪੱਥਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਰਤ ਨੱਕਾਸ਼ੀਦਾਰ “ਛਤਰੀ” ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਤੇਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੈਲੇਸ ਵਿਲਾਸਿਤਾ ਅਤੇ ਸੌਰਦਰਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ ਜੋ ਉਦੈਪੁਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਾਹੁਣਚਾਰੀ ਅਤੇsundar hai ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ  ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਿਲਪਗਰਾਮ ਆਧੁਨਿਕ ਅਵਧਾਰਣਾ ਨੂੰ ਘੱਟ ਪ੍ਰਮੁਖਤਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਪਿੰਡ ਦੀ ਅਵਧਾਰਣਾ ਉੱਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।  ਕਲਾਵਾਂ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪ ਦਾ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਮਿਸ਼ਰਣ  ਸ਼ਿਲਪਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਹੋਇਆ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮਿੱਟੀ  ਦੇ ਕੰਮ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੁੱਖਤ: ਡੂੰਘਾ ਭੂਰੀ ਅਤੇ ਡੂੰਘਾ ਲਾਲ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੇਵਾੜ ਉਤਸਵ ਉਦੈਪੁਰ  ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਉਤਸਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਵਰਸ਼ ਅਪ੍ਰੈਲ ਮਹੀਨਾ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦੈਪੁਰ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਸੁਖਦਾਇਕ ਅਨੁਭਵ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮਕਾਮੀ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਿਤ ਉੱਤਮ ਹਸਤਸ਼ਿਲਪ ਅਤੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਵਿਖਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਦੈਪੁਰ  ਦੇ ਮੁੱਖ ਬਾਜ਼ਾਰ ਪੈਲੇਸ ਰੋੜ, ਹਾਥੀ ਪੋਲ, ਬਹੁਤ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਪਿਤਾ ਜੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਚੇਤਕ ਸਰਕਿਲ ਹਨ।  ਰਾਜਸਥਲੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਜੂਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਵਿਕਰੀ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਸਿਤੰਬਰ ਵਲੋਂ ਮਾਰਚ ਉਦੈਪੁਰ ਭ੍ਰਮਣੋ ਦਾ ਸਭਤੋਂ ਉੱਤਮ ਮੌਸਮ ਹੈ।
*[[ਬੀਕਾਨੇਰ]][[Image:Bikaner.gif|thumb| [[ਬੀਕਾਨੇਰ]]]]
ਰਾਜਸੀ ਸ਼ਹਿਰ ਬੀਕਾਨੇਰ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਖਿੱਚ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇਹ ਰੇਗਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਹਿਰ ਇਸਦੇ ਆਕਰਸ਼ਣੋਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੁਰਗ, ਮੰਦਿਰ , ਅਤੇ ਕੈਮਲ ਫੇਸਟਿਵਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।  ਊਂਟੋਂ  ਦੇ ਦੇਸ਼  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਬੀਕਾਨੇਰ ਨਾਂ ਉਦਯੋਗਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਛਾਪ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਬੀਕਾਨੇਰੀ ਮਠਿਆਈਆਂ ਔऱ ਨਾਸ਼ਤੇ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ, ਬੀਕਾਨੇਰ ਦਾ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸੈਰ ਉਦਯੋਗ ਵੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਰੋਮਾਂਚਕ ਊਠ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਦੀ ਆਸ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਪਰਿਆਟਕੋਂ ਲਈ ਬੀਕਾਨੇਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਹੈ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਉੱਤਮ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਦ੍ਰਸ਼ਟੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੂਨਾਗੜ ਦੁਰਗ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਡਮੁੱਲਾ ਪੁਰਾਤਨ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਹੈ। ਲਾਲਗੜ ਪੈਲੇਸ ਮਹਾਰਾਜਾ ਗੰਗਾ ਸਿੰਘ  ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਲੋਂ 3 ਕਿਮੀ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਦਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਟੂਰਿਜਮ ਡਵਲਪਮੇਂਟ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ( ਆਰ . ਟੀ . ਡੀ . ਸੀ .  )  ਨੇ ਲਾਲਗੜ ਪੈਲੇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਇੱਕ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਲਾਲਗੜ ਪੈਲੇਸ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪਾਂਡੁਲਿਪੀਆਂ ਹਨ। ਗਜਨੇਰ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਭਯਾਰੰਣਿਏ ਬੀਕਾਨੇਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਲੋਂ 32 ਕਿਮੀ ਦੂਰ ਹੈ ਔऱ ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਕਈ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਭਾਂਡੇਸ਼ਵਰ ਅਤੇ ਸਾਂਡੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ  ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਏ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਜੈਨ ਤੀਰਥੰਕਰ, ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਜੀ  ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਹਨ। ਕੱਚ ਦਾ ਕਾਰਜ ਅਤੇ ਸੋਣ  ਦੇ ਵਰਕ  ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਭਾਂਡੇਸ਼ਵਰ ਅਤੇ ਸਾਂਡੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰਾਂ  ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਿੱਚ ਹਨ। ਦਿ ਗੰਗਾ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਮਿਊਜਿਅਮ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ  ਦੇ ਭਾਡੀਆਂ, ਚਿਤਰਾਂ, ਕਾਲੀਨਾਂ, ਸਿੱਕਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰਾਗਾਰੋਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਹੈ। ਕੇਮਲ ਫੇਸਟੀਵਲ ਪ੍ਰਤੀਵਰਸ਼ ਜਨਵਰੀ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ  ਦੇ ਡਿਪਾਰਟਮੇਂਟ ਆਫ ਟੂਰਿਜਮ, ਆਰਟ ਏੰਡ ਕਲਚਰ ਦੁਆਰਾ ਆਜੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬੀਕਾਨੇਰੀ ਭੁਜਿਆ ਅਤੇ ਮਿਠਾਈਆਂ ਬੀਕਾਨੇਰ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਦਾਰੀ  ਦੇ ਕੁੱਝ ਸਭਤੋਂ ਚੰਗੇ ਸਾਮਾਨ ਹਨ। ਭ੍ਰਮਣੋ ਕਰਣ  ਦੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਮਹੀਨੇ ਅਕਤੂਬਰ ਵਲੋਂ ਮਾਰਚ ਸ਼ਹਿਰ  ਦੇ ਭ੍ਰਮਣੋ ਦਾ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਮਾਉਂਟ ਆਬੂ, ਅਰਾਵਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ  ਦੇ ਦੱਖਣ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇੱਕਮਾਤਰ ਪਹਾੜ ਸਬੰਧੀ ਥਾਂ ਹੈ। ਬਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ  ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਾਉਂਟ ਆਬੂ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਗਰੀਸ਼ਮਕਾਲੀਨ ਗੰਤਵਿਅ ਬੰਨ ਗਿਆ । ਗੌਮੁਖ ਮੰਦਿਰ  ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਹੈ, ਇਹ ਛੋਟਾ ਮੰਦਿਰ  ਮਾਉਂਟ ਆਬੂ  ਦੇ 4 ਕਿਮੀ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਇੱਕ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਗਾਂ  ਦੇ ਮੁੰਹ ਵਲੋਂ ਵਗਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਝਰਨੇ ਵਲੋਂ ਲਿਆ ਹੈ।
*[[ਸਿਰੋਹੀ]] ਨੱਕੀ ਝੀਲ, ਇੱਕ ਕ੍ਰਿਤਰਿਮ ਝੀਲ ਕਸਬੇ  ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਦ੍ਰਸ਼ਿਅ ਪਹਾੜੀਆਂ, ਸੁੰਦਰ ਬਗੀਚੋਂ ਵਲੋਂ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰ ਦਰਸ਼ਨੀਕ ਸਥਾਨ ਹੈ।
*[[ਸੀਕਰ]] ਵਿਖੇ ਹਰਸ਼ਨਾਥ ਮੰਦਿਰ, ਜੀਣ ਮਾਤਾ ਮੰਦਿਰ, ਲੋਹਾਰਗਲ, ਸਾਂਈ ਮੰਦਿਰ, ਖਾਟੂਸ਼ਿਆਮਜੀ।

==ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ==

*ਮੋਦੀ ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਸਥਾਨ, ਲਕਸ਼ਮਣਗੜ, ਸੀਕਰ ਜਿਲਾ  (ਡੀਮਡ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ) 
*ਵਨਸ‍ਥਲੀ ਵਿਦਿਆਪੀਠ  ( ਡੀਮਡ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ) , 
*ਇੱਕਾ ਦੁੱਕਾ ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਸਥਾਨ ਪਿਲਾਨੀ  (ਡੀਮਡ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ) , 
*ਆਈ .  ਆਈ .  ਏਸ .  ਵਿਸ਼‍ਵਵਿਦਿਆਲਏ  ਜੈਨ ਵਿਸ਼‍ਵ ਭਾਰਤੀ  ਵਿਸ਼‍ਵਵਿਦਿਆਲਏ  (ਡੀਮਡ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ) , 
*ਏਲਏਨਏਮ ਸੂਚਨਾ ਤਕਨੀਕੀ ਸੰਸ‍ਥਾਨ  ( ਡੀਮਡ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ) , 
*ਮਾਲਵੀਅ ਰਾਸ਼‍ਟਰੀਏ ਤਕਨੀਕੀ ਸੰਸ‍ਥਾਨ  ( ਡੀਮਡ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ) , 
*ਮੋਹਨ ਲਾਲ ਸੁਖਾੜੀਆ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ , 
*ਰਾਸ਼‍ਟਰੀਏ ਢੰਗ  ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ, 
*ਰਾਜਸ‍ਥਾਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ, 
*ਰਾਜਸ‍ਥਾਨ ਆਯੁਰਵੇਦ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ, 
*ਰਾਜਸ‍ਥਾਨ ਸੰਸ‍ਕ੍ਰਿਤ ਵਿਸ਼‍ਵਵਿਦਿਆਲਏਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ, 
*ਮਹਾਰਾਜਾ ਗੰਗਾ ਸਿੰਘ ਬੀਕਾਨੇਰ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ, 
*ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਕੋਟਾ ਓਪਨ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ, 
*ਰਾਜਸ‍ਥਾਨ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ।

==ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ==
&lt;gallery&gt;
File:Rajasthan Folk Music.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਜੈਸਲਮੇਰ, ਸੰਧਾਨੀ ਦੇ ਟਿਲਿਆਂ ਤੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਫਲੁਟਿਸਟ ਦੁਆਰਾ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ। ਆਦਮੀ ਅਲਗੋਜ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। (ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ-ਸੰਗੀਤ ਵਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।)
File:Rajasthan folklore.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨ ਲੋਕਗੀਤ
File:Rajasthani Beauty.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਸੁੰਦਰਤਾ
File:Rajasthani danc.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲੋਕ ਨਾਚ
File:Rajasthani Dress.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਭਾਰਤੀ ਰਵਾਇਤੀ ਪਹਿਰਾਵਾ
File:Rajasthani Folk Dance - India.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲੋਕ ਨਾਚ - ਭਾਰਤ
File:Rajasthani Folk Dance.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲੋਕ ਨਾਚ - ਭਾਰਤ
File:Rajasthani Folk Music.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਅੰਬਰ ਫੋਰਟ ਜੈਪੁਰ ਵਿਖੇ ਲੋਕ-ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸਾਧਨ ਇਕਤਾਰਾ ਖੇਡ ਰਹੇ ਰਵਾਇਤੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਇਕ ਆਦਮੀ
File:Rajasthani folk music.jpg|ਜੈਪੁਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੰਗੌਰ ਦਾ ਸਾਲਾਨਾ ਤਿਉਹਾਰ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਲੋਕ ਨਾਚਕਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਣ ਕੀਤਾ। ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਗੀਤ ਵਜਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਵੋਕਲ ਇੰਸਟ੍ਰੂਮੈਂਟ ਅਲਗੋਜ਼ਾ ਖੇਡ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੋ ਨਾਟਕ ਮਨਜ਼ੀਰਾ ਸੰਗੀਤ ਸਾਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਹਨ।
File:Rajasthani folk singer at Mehrangarh fort.jpg|ਇਹ ਮਹਿਰਾਜਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਖੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਇਕ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲੋਕ ਕਲਾਕਾਰ/ਗਾਇਕ ਦੀ ਫੋਟੋ ਹੈ।
File:Rajasthani folk.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ-ਸੰਗੀਤ
File:Rajasthani kid.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਪੱਗ ਵਿਚ ਬੱਚਾ
File:Rajasthani lady.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲੋਕ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ
File:Rajasthani Puppet show - Traditional Art form - India.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਕਠਪੁਤਲੀ ਸ਼ੋਅ - ਰਵਾਇਤੀ ਕਲਾ ਰੂਪ - ਭਾਰਤ
File:Rajasthani Puppetry art.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਕਠਪੁਤਲੀ ਕਲਾ
File:Rajasthani talent हर शहर हर गांव हर जगह ।।.jpg|ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਰਾਜਸਥਾਨ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇਹ ਰਵਾਇਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਜੀਉਂਦੇ ਦਿਲਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਬਚਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
File:Dal Bati Churma Rajasthan favourite food.jpg|ਦਾਲ ਬਤੀ ਚੁਰਮਾ ਰਾਜਸਥਾਨ ਪਸੰਦੀਦਾ ਭੋਜਨ
File:Save tree in Desert of rajsthan india.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿਚ ਰੁੱਖ
&lt;/gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਰਾਜਸਥਾਨ}}
{{ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਜਸਥਾਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ]]</text>
      <sha1>ex39rxvm1z4ql1j45zwuvh8hd99b1i3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610003</id>
      <parentid>610002</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:55:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chainwit.</username>
        <id>26894</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69510" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                    = ਰਾਜਸਥਾਨ
| native_name             = 
| settlement_type         = [[ਭਾਰਤੀ ਸੂਬੇ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ|ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੂਬਾ]]
| nickname                = 
| image_skyline           = East facade Hawa Mahal Jaipur from ground level (July 2022) - img 04.jpg
| image_alt               = 
| image_caption           = ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਜੈਪੁਰ]] ਦੇ ਹਵਾਮਹਿਲ ਦਾ ਇੱਕ ਨਜ਼ਾਰਾ
| image_seal              = 
| seal_caption = ਮੋਹਰ
| seal_alt                = 
| image_map               = Rajasthan in India.svg
| map_alt                 =
| map_caption             = [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
| image_map1              = Rajasthan locator map.svg
| map_caption1            = ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ
| latd  = 
| longd = 
| coor_pinpoint           = 
| coordinates_type        = 
| coordinates_display     = 
| coordinates_footnotes   =
| coordinates_region      = 
| subdivision_type        = ਦੇਸ਼
| subdivision_name        = [[ਭਾਰਤ]]
| established_title       = ਸਥਾਪਿਤ
| established_date        =30 ਮਾਰਚ 1949 
| parts_type              = ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ
| parts_style             = para
| p1                      = ੩੫
| seat_type               = ਰਾਜਧਾਨੀ
| seat                    = [[ਜੈਪੁਰ]]
| seat1_type              = ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ
| seat1                   = [[ਜੈਪੁਰ]]
| government_footnotes    = 
| leader_title            = ਗਵਰਨਰ
| leader_name             = [[ਮਾਰਗ੍ਰੇਟ ਅਲਵਾ]]
| leader_title1           = [[ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ]]
| leader_name1            = [[ਵਸ਼ੁੰਦਰਾ ਰਾਜੇ]] ([[ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ|ਭਾਜਪਾ]])
| leader_title2           = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]]
| leader_name2            = [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]]
| leader_title3           = [[ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ|ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]]
| leader_name3            = ੨੦੦ ਸੰਸਦੀ
| leader_title4           = [[੨੫ ਲੋਕ ਸਭਾ|ਸੰਸਦੀ ਹਲਕੇ]]
| leader_name4            = ੨੫
| leader_title5           = ਹਾਈ ਕੋਰਟ
| leader_name5            = [[ਰਾਜਸਥਾਨ ਹਾਈ ਕੋਰਟ]]
| unit_pref               =
| area_footnotes          =
| area_total_km2          = 
| area_note               = 
| area_rank               = 
| elevation_footnotes     =
| elevation_m             =
| population_footnotes    = 
| population_total        = 72,307,157.
| population_as_of        = ੨੦੧੧
| population_rank         =
| population_density_km2  = 
| population_note         =
| timezone1               = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ]]
| utc_offset1             = +੫:੩੦
| iso_code                = 
}}

'''ਰਾਜਸਥਾਨ''' ([[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]], [[ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਰਾਜਸਥਾਨੀ]]: राजस्थान ) [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ [[ਰਾਜ]] ਹੈ। ਇਹ ੩੪੨,੨੩੯ ਵਰਗ ਕਿ: ਮੀ:  ਹੈ।&lt;ref&gt;Tara Boland-Crewe, David Lea, ''The Territories and States of India'', p.&amp;nbsp;208.&lt;/ref&gt; ਇਸਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]], ਦੱਖਣ ਵੱਲ [[ਗੁਜਰਾਤ]], ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ [[ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], ਉੱਤਰ ਵੱਲ [[ਪੰਜਾਬ]], ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਅਤੇ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਹੈ। ਰਾਜ ਦਾ [[ਖੇਤਰਫਲ]] ੩,੪੨,੨੩੯ ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ. (੧,੩੨,੧੩੯ ਵਰਗ ਮੀਲ) ਹੈ। [[ਜੈਪੁਰ]] ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ  ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। [[ਥਾਰ]] ਮਾਰੂਥਲ ਅਤੇ [[ਘੱਗਰ ਨਦੀ]] ਇਸ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਤਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖਾਸ [[ਅਰਾਵਲੀ]] ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੈ, ਜੋ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦਾ ਮਰਕਜ਼ ਹੈ, [[ਮਾਊਂਟ ਆਬੂ]] ਅਤੇ ਜੱਗ ਮਸ਼ਹੂਰ [[ਦਿਲਵਾੜਾ ਮੰਦਰ]] ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਬਾਘ ਰੱਖਾਂ, [[ਰਣਥੰਭੋਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਾਘ ਰੱਖ|ਰਣਥੰਭੋਰ]] ਅਤੇ [[ਸਰੀਸਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ|ਸਰੀਸਕਾ]] ਨੇ ਅਤੇ [[ਭਰਤਪੁਰ]] ਦੇ ਨੇੜੇ [[ਕੇਵਲਾਦੇਵ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] ਹੈ, ਜੋ ਦੂਰ [[ਸਾਇਬੇਰੀਆ]] ਤੋ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰਸ(ਕ੍ਰੇਨ) ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਨਸਲਾਂ ਦੇ ਕਈ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਰੱਖਿਅਤ ਘਰ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://www.rajasthan.gov.in/Pages/Rajasthan-StatePortal.aspx&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
=== ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ===
[[ਗੁਜਰਾਤ]] ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਸਾਰਾ ਭਾਗ [[ਗੁਰਜਰਤਰਾ]] (ਗੁਰਜਰਾਂ ਵਲੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਦੇਸ਼) ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਗੁੱਜਰ ਪ੍ਰਤੀਹਾਰਾਂ ਨੇ ੩੦੦ ਸਾਲ ਤੱਕ ਪੂਰੇ ਉੱਤਰੀ-ਭਾਰਤ ਨੂੰ [[ਅਰਬ। ਅਰਬਾਂ]] ਵੱਲੋਂ ਬਚਾਇਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ [[ਰਾਜਪੂਤ]] [[ਜਾਤੀ]]  ਦੇ ਬਹਾਦਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਗਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਕਬਜ਼ਾ ਜਮਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਾਗਾਂ ਦਾ ਨਾਮਕਰਣ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਖ਼ਾਨਦਾਨ, ਖੇਤਰ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ [[ਬੋਲੀ]] ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਰਾਜ ਸਨ- [[ਉਦੈਪੁਰ]], [[ਡੂੰਗਰਪੁਰ]],[[ਬਾਂਸਵਾੜਾ]], [[ਪ੍ਰਤਾਪਗੜ]], [[ਜੋਧਪੁਰ]], [[ਬੀਕਾਨੇਰ]], [[ਕਿਸ਼ਨਗੜ]], [[ਜਾਲੋਰ]], [[ਸਿਰੋਹੀ]], [[ਕੋਟਾ]], [[ਬੂੰਦੀ]], [[ਜੈਪੁਰ]], [[ਅਲਵਰ]], [[ਭਰਤਪੁਰ]], [[ਕਰੌਲੀ]], [[ਝਾਲਾਵਾੜ]], ਅਤੇ [[ਟੋਂਕ]]. ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ [[ਰਾਜਪੁਤਾਨਾ]] ਨਾਮ ਵਜੋ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਾ [[ਮਹਾਂਰਾਣਾ ਪ੍ਰਤਾਪ]] ਆਪਣੀ ਅਸਧਾਰਣ ਰਾਜਭਗਤੀ ਅਤੇ ਸੂਰਮਗਤੀ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁੱਝ ਧਰਤੀ-ਭੱਜਿਆ ਨੂੰ ਮਕਾਮੀ ਅਤੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੇ ਪਰਿਚਾਯਕ ਨਾਮਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਪੁਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉੱਤੋਂ ਸੱਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤਤਕਾਲੀਨ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਥੇ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਮ ਬੋਲੀਆਂ ਉੱਤੇ ਹੀ ਰੱਖੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ੜੂੰੜਾਡੀ-ਬੋਲੀ  ਦੇ ਇਲਾਕੀਆਂ ਨੂੰ ੜੂੰੜਾੜ (ਜੈਪੁਰ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੇਵਾਤੀ ਬੋਲੀ ਵਾਲੇ ਨਿਕਟਵਰਤੀ ਧਰਤੀ-ਭਾਗ ਅਲਵਰ ਨੂੰ [[ਮੇਵਾਤ]], ਉਦੈਪੁਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਬੋਲੀ [[ਮੇਵਾੜੀ]] ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਦੈਪੁਰ ਨੂੰ [[ਮੇਵਾੜ]], ਬਰਜ ਭਾਸ਼ਾ-ਬਹੁਲਤਾ ਖੇਤਰ ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਜ]], [[ਮਾਰਵਾੜੀ]] ਬੋਲੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬੀਕਾਨੇਰ-ਜੋਧਪੁਰ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ [[ਮਾਰਵਾੜ]] ਅਤੇ [[ਵਾਗੜੀ]] ਬੋਲੀ ਉੱਤੇ ਹੀ ਡੂੰਗਰਪੁਰ-ਬਾਂਸਵਾੜਾ ਅਦਿ ਨੂੰ [[ਵਾਗੜ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਡੂੰਗਰਪੁਰ ਅਤੇ ਉਦੈਪੁਰ ਦੇ ਦੱਖਣ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ੫੬ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ [[ਛਪਨ]] ਨਾਮ ਵਜੋਂ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। [[ਮਾਹੀ ਨਦੀ]] ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਧਰਤੀ-ਭਾਗ ਨੂੰ ਕੋਇਲ ਅਤੇ ਅਜਮੇਰ ਦੇ ਕੋਲ ਵਾਲੇ ਕੁੱਝ ਪਠਾਰੀ ਭਾਗ ਨੂੰ [[ਉਪਰਮਾਲ]] ਦਾ ਨਾਂਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

===ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਏਕੀਕਰਣ===
[[Image:Alwar.JPG|thumb]]
ਰਾਜਸਥਾਨ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪ੍ਰਾਂਤ ਹੈ। ਇਹ 30 ਮਾਰਚ 1949 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਾਂਤ ਬਣਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਤਕਾਲੀਨ [[ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ]] ਦੀਆਂ ਤਾਕਤਵਰ ਰਿਆਸਤਾਂ ਵਿਲੀਨ ਹੋਈਆਂ।  [[ਭਰਤਪੁਰ]] ਦੇ [[ਜਾਟ]] ਸ਼ਾਸਕ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਦਿਤੀ ਸੀ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ: ਰਾਜਾਵਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ [[ਗੁੱਜਰ]], [[ਰਾਜਪੂਤ]], [[ਮੌਰਿਆ]], [[ਜਾਟ]] ਆਦਿ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨਕ-ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਉਪਲੱਬਧੀ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਣ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸੱਤਾ-ਹਤਾਰੇਖਾ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਉਦੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਜਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਂਤ ਬਨਣਾ ਅਤੇ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀਨ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਲਾ ਇੱਕ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕਾਰਜ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਦੇ ਦੇਸ਼ੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਜਾਦ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸੱਤਾ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਹੋੜ ਮੱਚ ਗਈ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਰਤਮਾਨ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਹਾਲਤ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਵੇਖੋ ਤਾਂ ਰਾਜਪੂਤਾਨੇ ਦੇ ਇਸ ਭੂ-ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਬਾਈ ਦੇਸੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਿਆਸਤ ਅਜਮੇਰ-ਮੇਰਵਾਡਾ ਪ੍ਰਾਂਤ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਦੇਸੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਉੱਤੇ ਦੇਸੀ ਰਾਜੇ-ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਹੀ ਰਾਜ ਸੀ। [[ਅਜਮੇਰ-ਮੇਰਵਾੜਾ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਉੱਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ; ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਤਾਂ ਸਿੱਧੇ ਹੀ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੀ, ਮਗਰ ਬਾਕੀ ਇੱਕੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦਾ ਵਿਲਾ ਹੋਣਾ ਯਾਨੀ ਏਕੀਕਰਣ ਕਰ ਕੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨਾਮਕ ਪ੍ਰਾਂਤ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਸੱਤਾ ਦੀ ਹੋੜ ਦੇ ਚਲਦੇ ਇਹ ਬੜਾ ਹੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੇਸੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਆਪਣੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਆਜਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਲਾ ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਅਗੇਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਆਪਣੇ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਚਲਾਉਂਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਦੀਰਘਕਾਲੀਨ ਅਨੁਭਵ ਹੈ, ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਰਾਜ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਰੀਬ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਉਹਾਪੋਹ ਦੇ ਵਿੱਚ 18 ਮਾਰਚ 1948 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਏਕੀਕਰਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕੁੱਲ ਸੱਤ ਚਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੰਬਰ 1956 ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਹੋਈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀਨ ਦੇਸੀ ਰਿਆਸਤ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ [[ਸਰਦਾਰ ਵੱਲਭ ਭਾਈ ਪਟੇਲ]] ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਕੱਤਰ [[ਵੀ. ਪੀ. ਮੈਨਨ]] ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਤਿਅੰਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸੂਝ ਕਰਕੇ ਹੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਵਰਤਮਾਨ ਸਵਰੂਪ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਹੋ ਸਕੀ। ੩੦ ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉੰਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ੧੯੪੯ ਨੂੰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਏਕੀਕਰਣ ਹੋਇਆ ਸੀ।

==ਭੂਗੋਲ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ganganagar Gharsana tehsil desert.jpg|thumb|ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਦੀ ਇੱਕ ਝਲਕ]]
[[Image:Pushkar Lake.jpg|thumb]]
ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਆਕ੍ਰਿਤੀ ਲਗਭਗ ਪਤਙਗਾਕਾਰ ਹੈ। ਰਾਜ ੨੩ ੩ ਵਲੋਂ ੩੦ ੧੨ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ ਅਤੇ ੬੯ ੩੦ ਵਲੋਂ ੭੮ ੧੭ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ, ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮੱਧਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ, ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਮੱਧਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਹਨ। ਸਿਰੋਹੀ ਵਲੋਂ ਅਲਵਰ ਦੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੋਈ ੪੮੦ ਕਿ. ਮੀ. ਲੰਬੀ ਅਰਾਵਲੀ ਪਹਾੜ-ਲੜੀ ਕੁਦਰਤੀ ਨਜ਼ਰ ਵਲੋਂ ਰਾਜ ਨੂੰ ਦੋ ਭੱਜਿਆ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੀ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਪੂਰਵੀ ਸੰਭਾਗ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਉਪਜਾਊ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਦਾ ਔਸਤ ੫੦ ਮੀ. ਤੋਂ ੯੦ ਮੀ. ਤੱਕ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਚੰਬਲ ਅਤੇ ਮਾਹੀ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਬੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਬਿਜਲਈ ਘਰ ਬਣੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਉਪਲੱਬਧ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਹੋਰ ਨਦੀਆਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਮੱਧ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਬੰਨ੍ਹ ਬਣੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੈਕਟੇਅਰ ਸਿੰਚਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਤਾਂਬਾ, ਜਿਸਤ[, ਅਬਰਕ, ਪੰਨਾ, ਘੀਆ ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭੰਡਾਰ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਜ ਦਾ ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਭਾਗ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਥਾਰ ਜਾਂ ਥਾਰਪਾਕਰ ਦਾ ਭਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਖਾ ਦਾ ਔਸਤ ੧੨ ਮੀ. ਤੋਂ ੩੦ ਮੀ. ਤੱਕ ਹੈ। ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਲੂਨੀ, ਬਾਂੜੀ ਆਦਿ ਨਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਵਰਖਾ ਦੇ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਕੇ ਆਮਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁੱਕੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੀਕਾਨੇਰ ਰਾਜ ਗੰਗਾਨਗਰ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਰਾਜਸਥਾਨ ਇੰਡਸ ਬੇਸਿਨ ਵੱਲੋਂ ਰਾਵੀ ਅਤੇ ਬਿਆਸ ਨਦੀਆਂ ਤੋਂ ੫੨.੬ ਫ਼ੀਸਦੀ ਪਾਣੀ ਦਾ ਭਾਗੀਦਾਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਕਤ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਸੰਨ ੧੯੫੮ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਨਹਿਰ (ਹੁਣ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨਹਿਰ]]) ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਰਿਯੋਜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਜੋਧਪੁਰ, ਬੀਕਾਨੇਰ, ਚੁਰੁ ਅਤੇ ਬਾਡ਼ਮੇਰ ਜਿਲੀਆਂ  ਦੇ ਨਗਰ ਅਤੇ ਕਈ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਨਹਿਰ ਵਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਲਿਫਟਪਰਯੋਜਨਾਵਾਂਵਲੋਂ ਪਹੁੰਚਾਏ ਗਏ ਪੀਣ ਦਾ ਪਾਣੀ ਉਪਲੱਬਧ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਭਾਗ ਅੰਤਤ: ਸ਼ਸਿਅ ਸ਼ਿਆਮਲਾ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਸੂਰਤਗੜ ਜਿਵੇਂ ਕਈ ਇਲਾਕੋ ਵਿੱਚ ਇਹ ਨਜਾਰਾ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। 
ਗੰਗਾ ਬੇਸਿਨ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਉੱਤੇ ਬਣਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਪਾਣੀ-ਬਿਜਲਈ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵੀ ਭਾਗੀਦਾਰ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਭਾਖਰਾ-ਨਾਂਗਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਨਹਿਰ ਪਰਯੋਜਨਾ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਜਵਾਈ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਨਿਰਮਿਤ ਇੱਕ ਬੰਨ੍ਹ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕੇਵਲ ਫੈਲਿਆ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਜੋਧਪੁਰ ਨਗਰ ਨੂੰ ਪੇਇਜਲ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਭਾਗ ਹੁਣੇ ਤੱਕ ਉਦਯੋਗਕ ਨਜ਼ਰ ਵਲੋਂ ਪਛੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉੱਤੇ ਉਂਮੀਦ ਹੈ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜੋ- ਜਿਵੇਂ ਬਿਜਲੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਵੱਧਦੀ ਜਾਓਗੇ ਉਦਯੋਗਕ ਵਿਕਾਸ ਵੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਫੜ ਲਵੇਗਾ। ਇਸ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਲਿਗਨਾਇਟ, ਫੁਲਰਸਅਰਥ, ਟੰਗਸਟਨ, ਬੈਂਟੋਨਾਇਟ, ਜਿਪਸਮ, ਸੰਗਮਰਮਰ ਆਦਿ ਖਣਿਜ ਪ੍ਰਚੁਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੈਸਲਮੇਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੱਚਾ ਤੇਲ ਮਿਲਣ ਦੀ ਚੰਗੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਵਲੋਂ ਪਤਾ ਚਲਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਕਿੱਸਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਵੀ ਪ੍ਰਚੁਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਹ ਦਿਨ ਦੂਰ ਨਹੀਂ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇਹ ਭਾਗ ਵੀ ਸਮ੍ਰੱਧਿਸ਼ਾਲੀ ਬੰਨ ਜਾਵੇਗਾ। 
ਰਾਜ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ੩ . ੪੨ ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿ. ਮੀ. ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਲ ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ ੧੦.੪੦ ਫ਼ੀਸਦੀ ਹੈ।  ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭਤੋਂ ਬਹੁਤ ਰਾਜ ਹੈ।  ਸਾਲ ੧੯੯੬- ੯੭ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ੩੭੮੮੯ ਅਤੇ ਨਗਰਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ੨੨੨ ਸੀ। ਰਾਜ ਵਿੱਚ ੩੩ ਜਿਲਾ ਪਰਿਸ਼ਦੇਂ, ੨੩੫ ਪੰਚਾਇਤ ਸਮਿਤੀਯਾਂ ਅਤੇ ੯੧੨੫ ਗਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਹਨ।  ਨਗਰ ਨਿਗਮ ੪ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀਆਂ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾਵਾਂ ੧੮੦ ਹਨ। 
ਸੰਨ ੧੯੯੧ ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ  ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਜ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ੪ . ੩੯ ਕਰੋਡ਼ ਸੀ।  ਜਨਸੰਖਿਆ ਘਨਤਵ ਪ੍ਰਤੀ ਵਰਗ ਕਿ . ਮੀ .  ੧੨੬ ਹੈ।  ਇਸਵਿੱਚ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ੨ . ੩੦ ਕਰੋਡ਼ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ੨ . ੦੯ ਕਰੋਡ਼ ਸੀ।  ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਦਸ਼ਕ ਵਾਧਾ ਦਰ ੨੮ . ੪੪ ਫ਼ੀਸਦੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਔਸਤ ਦਰ ੨੩ . ੫੬ ਫ਼ੀਸਦੀ ਸੀ।  ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਾਕਸ਼ਰਤਾ ੩੮ . ੮੧ ਫ਼ੀਸਦੀ ਸੀ .  ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਾਕਸ਼ਰਤਾ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ੨੦ . ੮ ਫ਼ੀਸਦੀ ਸੀ ਜੋ ਦੇਸ਼  ਦੇ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭਤੋਂ ਘੱਟ ==ਸਨਮਾਨਯੋਗ ਔਰਤਾਂ==
ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਕਾਲਬੇਲੀਆ ਡਾਂਸਰ [[ਗੁਲਾਬੋ ਸਪੇਰਾ]]  ਕੋਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਲੋਕ ਵੀ ਉਸ ਕੋਲ ਕਾਲਬੇਲੀਆ ਸਿੱਖਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। [[ਅਰਜੁਨ ਐਵਾਰਡ]] ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ [[ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਪੂਨੀਆ]], ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਸਪੀਕਰ [[ਸੁਮਿਤਰਾ ਸਿੰਘ]], ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ‘ਚ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਬਣੀ [[ਮੀਨਾਕਸ਼ੀ ਸ਼ੇਖਾਵਤ]], ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਵਸੁੰਧਰਾ ਰਾਜੇ ਸਿੰਧੀਆ]], [[ਪਦਮਸ਼੍ਰੀ]] ਅਤੇ [[ਅਰਜੁਨ ਐਵਾਰਡ]] ਵਿਜੇਤਾ [[ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰੀ ਕੁਮਾਰੀ]] ਵਰਗੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਖੂਬ ਨਾਮ ਕਮਾਇਆ। [[ਚਿਤੌੜ]] ਦੀ [[ਰਾਣੀ ਪਦਮਨੀ]] ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ [[ਅਲਾਊਦੀਨ ਖਿਲਜੀ]] ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅੱਗ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। [[ਉਦੈਪੁਰ]] ਦੀ ਨਵ-ਵਿਆਹੀ [[ਰਾਣੀ ਹਾੜੀ]] ਨੇ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਯੁੱਧ ਕਰਨ ਜਾਂਦੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਵੱਢ ਕੇ ਭੇਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਧਰੇ ਪਤਨੀ ਮੋਹ ਵਿੱਚ ਯੁੱਧ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਕਰਤਵ ਨੂੰ ਨਾ ਭੁੱਲ ਜਾਵੇ।
ਸੀ।  ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਅਨੁਸੂਚੀਤ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਅਨੁਸੂਚੀਤ ਜਨਜਾਤੀ ਰਾਜ ਦੀ ਕੁਲ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦਾ ਕਰਮਸ਼ :  ੧੭ . ੨੯ ਫ਼ੀਸਦੀ ਅਤੇ ੧੨ . ੪੪ ਫ਼ੀਸਦੀ ਹੈ।
[[File:C34B5457 Mother &amp;amp; Child.jpg|thumb|ਇੱਕ ਮਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਬੱਚਾ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹੋਏ।]]

==ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ==
*ਘੁੰਢ ਕੱਢਣ ਅਤੇ ਪਰਾਏ ਮਰਦ ਨਾਲ ਨਾ ਬੋਲਣਾ। ਸੂਬੇ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਿੰਡਾਂ ‘ਚ ਅਜੇ ਵੀ ਘੁੰਢ ਕੱਢਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਮੂੰਹ ਢਕੀ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਰਪੰਚ ਅਤੇ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਔਰਤਾਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ‘ਚ ਘੁੰਢ ਕੱਢ ਕੇ ਜਾਂਦੀਆ ਹਨ। ਪਿੰਡਾਂ ‘ਚ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਵਰਗੇ ਜਵਾਈ ਤੋਂ ਵੀ ਘੁੰਢ ਕੱਢਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਉਸ ਨਾਲ ਬੋਲਦੀਆਂ ਨਹੀਂ।
*ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀਆਂ ਅੰਤਿਮ ਰਸਮਾਂ ‘ਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਭਰ ਦੀ ਕਮਾਈ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 12 ਦਿਨ ਤਕ ਲਗਾਤਾਰ ਦੇਸੀ ਘਿਓ ਦੀ ਮਠਿਆਈ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਾਕ-ਸਬੰਧੀਆਂ ਨੂੰ ਵਰਤਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਬਨਸਪਤੀ ਤੇਲਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ। ਬਾਰ੍ਹਵੇਂ ਦਿਨ ਸ਼ਰਾਬ ਤੇ ਮੀਟ ਵੀ ਪਰੋਸਿਆ  ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਿਵਾਜ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਾਤ ਬਰਾਦਰੀਆਂ  ਵਿੱਚ ਹੈ। ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਰਚ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਸਮ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਤਕ ਵੇਚ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਬਜ਼ੁਰਗ ਤਾਂ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀਅ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਹੀ ਬਾਰ੍ਹੇ ਦੀ ਰਸਮ ਕਰਵਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। [[ਬਿਸ਼ਨੋਈ]] ਅਤੇ [[ਮੇਘਵਾਲ]] ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕ ਮ੍ਰਿਤਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ‘ਚ ਹੀ ਧਰਤੀ ਹੇਠ ਦਫ਼ਨਾ (ਨੱਪ) ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਗੋਸਾਈਂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕ ਮ੍ਰਿਤਕ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ‘ਚ ਦਫ਼ਨਾ  ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਰ੍ਹਵੇਂ ਦਿਨ  ਅੰਤਿਮ ਰਸਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਬਾਰ੍ਹਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਰ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਸਾਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।  
*ਵਿਧਵਾ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਭਰ ਨਰਕ ਭੋਗਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। 
*ਨੂੰਹ ਆਪਣੀ ਸੱਸ, ਜੇਠ ਅਤੇ ਸਹੁਰੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਔਰਤਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਪਰਾਏ ਮਰਦ ਨਾਲ ਬੋਲਦੀਆਂ ਨਹੀਂ। [[ਜੋਧਪੁਰ]] ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲਾਂ ‘ਤੇ ਦੁੱਧ ਵੇਚਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਮਰਦ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ‘ਚ ਪੈਂਟ ਕਮੀਜ਼ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ ਪਰ ਔਰਤਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
*ਦੁੱਧ ਪੀਂਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਜਸਥਾਨ ‘ਚ ਜਦੋਂ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਪੱਕੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ‘ਚ ਤਲਵਾਰ ਜਾਂ ਕਟਾਰ ਫੜਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਦਲਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ‘ਚ ਮੁੰਡੇ ਵਾਲੇ ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਕ ਲੈਣ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਉੱਚੀਆਂ ਜ਼ਾਤਾਂ ‘ਚ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਾਫ਼ੀ ਘਟ ਗਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਾਤਾਂ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁੜੀਆਂ ਲੱਭਣ ‘ਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਜ਼ਾਤ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੂਜੀਆਂ ਜ਼ਾਤਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਵਿਆਹ ਕੇ ਲਿਆਉਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੂਬੇ ‘ਚ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਈ ਮੁੰਡੇ ਪੜ੍ਹ-ਲਿਖ ਕੇ ਵੱਡੇ ਅਫ਼ਸਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ‘ਚ ਇੱਕ ਦੋ ਹੋਰ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਵਾਲੀ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ‘ਚ ਹੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਰਾਜਪੂਤ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ  ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਟੀਕਾ (ਮੰਗਣੀ) ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਮੌਕੇ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਦਾ ਦਾਜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਵਿਆਹ ਵਰਗੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਅਤੇ ਚੋਣਾਂ ‘ਚ ਸ਼ਰ੍ਹੇਆਮ ਅਫ਼ੀਮ ਅਤੇ ਡੋਡੇ ਘੋਲ ਕੇ ਪਿਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
==ਸ਼ੋਸ਼ਣ==
*ਜਾਤ  ਬਰਾਦਰੀ ਦੀਆਂ ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਾਤਾਂ ਦੀਆਂ ਖਾਪ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਦਰਸ਼ਾਹੀ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
*ਸੂਬੇ ‘ਚ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਜਾਤੀ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਮਰਦ ਵਿਆਹੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਵੱਧ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਵਟਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਵਿਧਵਾ ਔਰਤ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਸੰਤਾਪ ਭੋਗਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਵੀ ਉਹ ਨਾ ਹੱਸ ਸਕਦੀ ਹੈ ਨਾ ਨੱਚ ਸਕਦੀ ਹੈ।
*ਸੂਬੇ ‘ਚ ਦਲਿਤਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡਾਂ ‘ਚ ਅਜੇ ਵੀ ਦਲਿਤ ਲਾੜਿਆਂ ਨੂੰ ਘੋੜੀ ਉਪਰ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਵਿਆਹ ਮੌਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਵਜਾਉਣ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕਰਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਲਿਤ ਲੋਕ ਸਵਰਨ ਜ਼ਾਤਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਮੰਜੀ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਬੈਠ ਸਕਦੇ। ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦਲਿਤਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਬਣਾਏ ਕਾਨੂੰਨ ਕਾਗ਼ਜ਼ੀ ਕਾਨੂੰਨ ਹੀ ਹਨ।
==ਰਾਜਸਥਾਨ  ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਥਾਂ==
*[[ਜੈਪੁਰ]] 
[[ਗੁਲਾਬੀ ਨਗਰੀ]]  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ [[ਜੈਪੁਰ]] ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਜੈਪੁਰ ਇਸਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਿਲੋਂ, ਮਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਝੀਲਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਸ਼ਵਭਰ ਵਲੋਂ ਪਰਿਆਟਕੋਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਿਟੀ ਪੈਲੇਸ ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੈਸਿੰਹ  ( ਦੂਸਰਾ )  ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਰਾਜਗੀਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਯੋਜਨ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜ ਸਵਾਈ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ  ਨੇ [[ਹਵਾਮਹਿਲ]] 1799 ਈਸਾ ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਅਤੇ ਵਾਸਤੁਕਾਰ ਲਾਲ ਕੁਝ ਉਸਦਾ ਸਨ। ਆਮੇਰ ਦੁਰਗ ਵਿੱਚ ਮਹਿਲਾਂ, ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਕਸ਼ੋਂ, ਸਤੰਭਦਾਰ ਦਰਸ਼ਕ-ਦੀਰਘਾਵਾਂ, ਬਗੀਚੋਂ ਅਤੇ ਮੰਦਿਰਾਂ ਸਹਿਤ ਕਈ ਭਵਨ- ਸਮੂਹ ਹਨ।  ਆਮੇਰ ਮਹਲ ਮੁਗਲ ਔऱ ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਗੀਰੀ ਦਾ ਉੱਤਮ ਉਦਾਹਰਣ ਹਨ। ਗਵਰਨਮੇਂਟ ਸੇਂਟਰਲ ਮਿਊਜਿਅਮ 1876 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਿੰਸ ਆਫ ਵੇਲਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਭ੍ਰਮਣੋ ਕੀਤਾ, ਸਵਾਈ ਰਾਮਸਿੰਹ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1886 ਵਿੱਚ ਜਨਤਾ ਲਈ ਖੋਲਿਆ ਗਿਆ। ਗਵਰਨਮੇਂਟ ਸੇਂਟਰਲ ਮਿਊਜਿਅਮ ਵਿੱਚ ਹਾਥੀ-ਦੰਦ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ, ਵਸਤਰਾਂ, ਗਹਿਣੇ, ਨੱਕਾਸ਼ੀਦਾਰ ਲੱਕੜ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ, ਸੂਖਮ ਚਿਤਰਾਂ ਸੰਗਮਰਮਰਪ੍ਰਤੀਮਾਵਾਂ, ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਔऱ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਬਖ਼ਤਾਵਰ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਹੈ। ਸਵਾਈ ਜੈਸਿੰਹ  ( ਦੂਸਰਾ )  ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਿਸੋਦਿਆ ਰਾਣੀ  ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਲਈ ਸਿਸੋਦਿਆ ਰਾਣੀ ਦਾ ਬਾਗ ਬਣਵਾਇਆ। ਜਲਮਹਲ, ਸ਼ਾਹੀ ਬੱਤਖ ਸ਼ਿਕਾਰ- ਗੋਸ਼ਠੀਆਂ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਝੀਲ  ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਮਹਲ ਹੈ। ਕਣਕ ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਣ ਜੈਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਵਿਹਾਰ ਥਾਂ ਹੈ। ਜੈਪੁਰ  ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਜੀਵੰਤ ਹਨ ਅਤੇ ਦੁਕਾਨੇ ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੇ ਸਾਮਾਨੋਂ ਵਲੋਂ ਭਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖੱਡੀ ਉਤਪਾਦ, ਵਡਮੁੱਲਾ ਪੱਥਰ, ਬਸਤਰ, ਮੀਨਾਕਾਰੀ ਸਾਮਾਨ, ਗਹਿਣਾ, ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਚਿੱਤਰ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਜੈਪੁਰ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੀਆਂਪ੍ਰਤੀਮਾਵਾਂ, ਬਲੂ ਪਾਟਰੀ ਔऱ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਜੂਤੀਯੋਂ ਲਈ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਜੈਪੁਰ  ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਜਿੱਥੋਂ ਤੁਸੀ ਕੁੱਝ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਾਮਾਨ ਖਰੀਦ ਸੱਕਦੇ ਹਨ, ਜੌਹਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਪਿਤਾ ਜੀ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਨੇਹਰੂ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਚੌਡ਼ਾ ਰਸਤਾ, ਤਰਿਪੋਲਿਆ ਬਾਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਏਮ . ਆਈ .  ਰੋੜ  ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੋ। ਜੈਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ  ਦੇ ਭ੍ਰਮਣੋ ਦਾ ਸਰਵੋੱਤਮ ਸਮਾਂ ਅਕਤੂਬਰ ਵਲੋਂ ਮਾਰਚ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਨਿਗਮ  ( RSTC )  ਦੀ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ  ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸੁਖ ਗੰਤਵਯੋਂ ਲਈ ਬਸ ਸੇਵਾਵਾਂ ਹਨ। ਸੱਪ ਮੰਦਿਰ   :  ਜੈਪੁਰ  ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਵਿਰਾਟ ਨਗਰ  ( ਪੁਰਾਨਾ ਨਾਮ ਬੈਰਾਠ  )  ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਹੈ .  ਇਹ ਉਹੀ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਗੁਪਤਵਾਸ ਕੀਤਾ ਸੀ .  ਇੱਥੇ ਪਞਚਖੰਡ ਪਹਾੜ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭਤੋਂ ਅਨੋਖਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕਮਾਤਰ ਹਨੁਮਾਨ ਮੰਦਿਰ  ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹੈੁਮਾਨ ਜੀ ਦੀ ਬਿਨਾਂ ਬੰਦਰ ਦੀ ਮੁਖਾਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਪੂੰਛ ਵਾਲੀ ਮੂਰਤੀ ਸਥਾਪਤ ਹੈ .  ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਸੱਪ ਮੰਦਿਰ  ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਮਰ ਅਜਾਦੀ ਸੈਨਾਪਤੀ, ਯਸ਼ਸ਼ਵੀ ਲੇਖਕ ਮਹਾਤਮਾ ਰਾਮਚੰਦਰ ਵੀਰ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ .
*[[ਭਰਤਪੁਰ]] [[Image:Jaipur 03-2016 09 Amber Fort.jpg|thumb]]
ਪੂਰਵੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਦਵਾਰ’ ਭਰਤਪੁਰ, ਭਾਰਤ  ਦੇ ਸੈਰ ਨਕਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ  ਦੇ ਵਰਤਮਾਨ ਨਕਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਰਯਟਨ ਗੰਤਵਿਅ, ਭਰਤਪੁਰ ਪੰਜਵੀ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਲੋਂ ਕਈ ਦਸ਼ਾਵਾਂ ਵਲੋਂ ਗੁਜਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।  18 ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਦਾ ਭਰਤਪੁਰ ਪੰਛੀ ਅਭਿਆਰੰਣਿਏ, ਜੋ ਕੇਵਲਾਦੇਵ ਸੰਘਣਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫੁਲਵਾੜੀ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 18 ਵੀਆਂ ਸਦੀ ਦਾ ਭਰਤਪੁਰ ਪੰਛੀ ਅਭਯਾਰੰਣਿਏ, ਜੋ ਕੇਵਲਾਦੇਵ ਸੰਘਣਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫੁਲਵਾੜੀ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸੰਸਾਰ  ਦੇ ਸਭਤੋਂ ਮਹਤਪੂਰਣ ਪੰਛੀ ਪ੍ਰਜਨਨ ਅਤੇ ਨਿਵਾਸ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਲੋਹਾਗੜ ਆਇਰਨ ਫੋਰਟ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਲੋਹਾਗੜ ਭਰਤਪੁਰ  ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਆਕਰਸ਼ਣੋਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਭਰਤਪੁਰ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਰਾਜਸਥਾਨ  ਦੇ ਬੀਤਿਆ ਹੋਇਆ ਸ਼ਾਹੀ ਦੌਲਤ  ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ੌਰਿਆਪੂਰਣ ਅਤੀਤ  ਦੇ ਸਾਕਸ਼ਾਤਕਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਬਾਗ਼, ਨੇਹਰੂ ਪਾਰਕ, ਜੋ ਭਰਤਪੁਰ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ  ਦੇ ਕੋਲ ਹੈ। ਨੇਹਰੂ ਪਾਰਕ-  ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੇ ਫੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਹਰੀ ਘਾਹ  ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਲੋਂ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਉੱਤਮ ਸੁੰਦਰਤਾ ਪਰਿਆਟਕੋਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਡੀਗ ਪੈਲੇਸ ਇੱਕ ਮਜਬੂਤ ਔऱ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਰਾਜ ਮਹਿਲ ਹੈ, ਜੋ ਭਰਤਪੁਰ  ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਲਈ ਗਰੀਸ਼ਮਕਾਲੀਨ ਘਰ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਕਰਦਾ ਸੀ । 
*[[ਜੋਧਪੁਰ]][[Image:Jodhpur, India, Panorama of Jodhpur 3.jpg|thumb|[[ਜੋਧਪੁਰ]]]]
ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ  ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਜੋਧਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨੀਕ ਮਹਿਲਾਂ, ਦੁਰਗੋਂ ਔऱ ਮੰਦਿਰਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਪਰਯਟਨ ਗੰਤਵਿਅ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ  ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਭਾਗ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਜੋਧਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਜ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਨੀਕ ਮਹਿਲਾਂ, ਦੁਰਗੋਂ ਔऱ ਮੰਦਿਰਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਪਰਯਟਨ ਗੰਤਵਿਅ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਅਰਥਵਿਅਸਥਾ ਖੱਡੀ, ਵਸਤਰਾਂ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਧਾਤੁ ਆਧਾਰਿਤ ਉਦਯੋਗੋਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਈ ਉਦਯੋਗੋਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਰੇਗਿਸਤਾਨ  ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਜਸਥਾਨ  ਦੇ ਅਨੰਤ ਤਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰਤਨ ਹੈ। ਰਾਠੌਂੜੋਂ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇੱਕ ਖ਼ਾਨਦਾਨ  ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ, ਰਾਵ ਜੋਧਾ ਨੇ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੀ ਭੂਮੀ ਕਹਲਾਏ ਗਏ, ਜੋਧਪੁਰ ਦੀ 1459 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਮੇਹਰਾਨਗੜ ਦੁਰਗ, 125 ਮੀਟਰ ਦੀ ਪਹਾੜ ਸਿੱਖਰ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਔऱ 5 ਕਿਮੀ  ਦੇ ਖੇਤਰਫਲ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ, ਭਾਰਤ  ਦੇ ਸਭਤੋਂ ਵੱਡੇ ਦੁਰਗੋਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।  ਮੇਹਰਾਨਗੜ ਦੁਰਗ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਈ ਸੁਸੱਜਿਤ ਮਹਲ ਜਿਵੇਂ ਮੋਤੀ ਮਹਲ, ਫੁਲ ਮਹਲ, ਸਿਰ ਮਹਲ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਮੇਹਰਾਨਗੜ ਦੁਰਗ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੂਖਮ ਚਿਤਰਾਂ, ਸੰਗੀਤ ਵਾਜਾ ਯੰਤਰਾਂ, ਪੁਸ਼ਾਕਾਂ, ਸ਼ਸਤਰਾਗਾਰ ਆਦਿ ਦਾ ਇੱਕ ਬਖ਼ਤਾਵਰ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਹੈ। ਮੇਹਰਾਨਗੜ ਦੁਰਗ  ਦੇ ਸੱਤ ਦਰਵਾਜੇ ਹਨ ਔऱ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਅਨੌਖਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਂਮੇਦ ਭਵਨ ਪੈਲੇਸ ਲਾਲ ਰੇਤਲਾ ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਵਲੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਉਂਮੇਦ ਸਿੰਘ   ਦੇ ਭਲੀ-ਭਾਂਤ   ਵਿੱਚ 1929 ਵਲੋਂ 1943 ਤੱਕ ਲੱਗਭੱਗ 16ਸਾਲ ਲਈ।  ਜਸਵੰਤ ਠਾੜਾ ਇੱਕ ਸਫੇਦ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਸਮਾਰਕ ਹੈ, ਜੋ ਮਹਾਰਾਜਾ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ  II ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ 1899 ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਜੋਧਪੁਰ  ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ  ਦੇ ਕੁੱਝ ਚਿੱਤਰ ਵੀ ਜਸਵੰਤ ਠਾੜਾ ਉੱਤੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੋਇਆ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਗਵਰਨਮੇਂਟ ਮਿਊਜਿਅਮ ਉਂਮੇਦ ਬਾਗ  ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ, ਵਸਤਰਾਂ, ਚਿਤਰਾਂ, ਪਾਂਡੁਲਿਪੀਆਂ, ਤਸਵੀਰਾਂ, ਮਕਾਮੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪੋਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬਖ਼ਤਾਵਰ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਬਾਲਸਮੰਦ ਝੀਲ ਅਤੇ ਮਹਲ ਇੱਕ ਕ੍ਰਿਤਰਿਮ ਝੀਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਿਹਾਰ ਥਾਂ ਹੈ ਅਤੇ 1159 ਈਸਵੀਂ ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਾਰਵਾੜ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਤਸਵ ਹੈ, ਜੋ ਅਕਤੂਬਰ  ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  ਜੋਧਪੁਰ ਇਸਦੇ ਕਾਸ਼ਟ ਅਤੇ ਅਲੌਹ ਫਰਨੀਚਰ, ਪਾਰੰਪਰਕ ਜੋਧਪੁਰੀ ਹਸਤਕਲਾ, ਰੰਗਾਈ ਵਸਤਰਾਂ, ਚਮੜੇ  ਦੇ ਜੁੱਤੀਆਂ, ਪੁਰਾਤਨਵਸਤੁਵਾਂ, ਕਸੀਦਾ ਕੀਤੇ ਪਾਏਦਾਨਾਂ, ਬੰਧਾਈ ਅਤੇ ਰੰਗਾਈ ਦੀਆਂ ਸਾਡ਼ੀਆਂ, ਚਾਂਦੀ  ਦੇ ਗਹਿਣੇ, ਮਕਾਮੀਹਸਤਕਲਾਵਾਂਅਤੇ ਵਸਤਰਾਂ, ਲੱਖ ਕਾਰਜ ਔऱ ਚੂੜੀਆਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕੁੱਝ ਸਾਮਾਨ ਹੈ ਜੋ ਤੁਸੀ ਜੋਧਪੁਰ ਵਲੋਂ ਖਰੀਦ ਸੱਕਦੇ ਹੋ। ਸੇਂਟਰਲ ਮਾਰਕੇਟ, ਸੋਜਤੀ ਗੇਟ, ਸਟੇਸ਼ਨ ਰੋੜ, ਸਰਦਾਰ ਮਾਰਕੇਟ, ਤਰਿਪੋਲਿਆ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਮੋਚੀ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਲਖੇਰਾ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਜੋਧਪੁਰ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸਭਤੋਂ ਚੰਗੇ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਅਕਤੂਬਰ ਵਲੋਂ ਮਾਰਚ ਜੋਧਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ  ਦੇ ਭ੍ਰਮਣੋ ਦਾ ਸਰਵੋੱਤਮ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਬਿਨਾਂ ਮੀਟਰ ਦੀ ਟੈਕਸੀ, ਆਟੋ ਰਿਕਸ਼ਾ, ਟੇੰਪੋ ਅਤੇ ਸਾਈਕਿਲ ਰਿਕਸ਼ਾ ਜੋਧਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਵਾਜਾਈ  ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਜੋਧਪੁਰ ਦਾ ਇਸਦਾ ਆਪਣਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡਿਆ ਹੈ ਜੋ ਜੈਪੁਰ, ਦਿੱਲੀ, ਉਦਇਪੁਰ, ਮੁੰਬਈ, ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਲੋਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜੋਧਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਬਰੋਡ ਗੇਜ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨਾਂ ਵਲੋਂ ਸਿੱਧੇ ਜੁੜਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਰਾਜਸਥਾਨ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਜੋੜਤਾ ਹੈ। ਜੋਧਪੁਰ ਵਲੋਂ ਰਜਸਥਾਨ  ਦੇ ਮੁੱਖੇਮੰਤਰੀ ਹੈ
*[[ਜੈਸਲਮੇਰ]][[Image:Overlooking Jaisalmer city 2512.JPG|thumb|[[ਜੈਸਲਮੇਰ]]]]
ਜੈਸਲਮੇਰ ਗਰਮ ਅਤੇ ਝੁਲਸਾਨੇ ਵਾਲੀ ਗਰੀਸ਼ਮ ਵੱਲ ਠੰੜੀ ਅਤੇ ਜਮਾਣ ਵਾਲੀ ਸਰਦੀਆਂ  ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੇਗਿਸਤਾਨੀ ਵਰਗ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਕਤੂਬਰ ਵਲੋਂ ਫਰਵਰੀ ਜੈਸਲਮੇਰ ਭ੍ਰਮਣੋ ਦਾ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਸਮਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੈਸਲਮੇਰ ਵਲੋਂ 16 ਕਿਮੀ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ, ਲੋਦੁਰਵਾ ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ। ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਸੀਮਾ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਸੈਰ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਲੋਦੁਰਵਾ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅ ਜੈਨ  ਮੰਦਿਰ  ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਲ ਭਰਤੀਰਥਯਾਤਰਾਵਾਂਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ  ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਰਸ਼ਸ਼ਣ ‘ਕਲਪ ਰੁੱਖ’ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਦੈਵੀਏ ਰੁੱਖ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਨੱਕਾਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁੰਬਦ ਮੰਦਿਰ  ਵਿੱਚ ਇਲਾਵਾ ਖਿੱਚ ਨੂੰ ਜੋਡ਼ਦੇ ਹੈ। ਵੁੜ ਫਾਸਿਲ ਪਾਰਕ ਜੈਸਲਮੇਰ  ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਵਿੱਚ ਉਪਲੱਬਧ ਉੱਤਮ ਸੈਰ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਲੱਖਾਂ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਜੀਵਾਸ਼ਮੋਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ, ਵੁੜ ਫਾਸਿਲ ਪਾਰਕ ਜੈਸਲਮੇਰ ਵਿੱਚ ਥਾਰ ਡੇਜਰਟ ਦਾ ਇੱਕ ਭੂਵੈਗਿਆਨਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ। ਥਾਰ ਡੇਜਰਟ ਦਾ ਸੌਂਦਰਿਆ, ਜੈਸਲਮੇਰ ਵਲੋਂ 42 ਕਿਮੀ ਦੂਰ ਸਥਿਤ, ਬਰਾਬਰ ਰੇਤੀਲੇ ਟੀਲੋਂ ਦੁਆਰਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਰਾਬਰ ਰੇਤ  ਦੇ ਟੀਲੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਸਰਵੋੱਤਮ ਉਪਹਾਰ ਹੈ। ਸੈਂਕੜੀਆਂ ਅਤੇ ਹਜਾਰਾਂ ਪਰਯਟਨ ਸਾਮ ਰੇਤੀਲੇ ਟੀਲੋਂ ਵਲੋਂ ਕੁਦਰਤ  ਦੇ ਅਨੌਖਾ ਕਲਾਤਮਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਰਾਜਸਥਾਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਸਥਾਨ ਊਠ ਅਭਿਆਨ  ਦੇ ਦੁਆਰੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੈਸਲਮੇਰ  ਦੇ ਰੇਤੀਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਲੋਂ 45 ਕਿਮੀ ਦੂਰ, ਡੇਜਰਟ ਨੇਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਰੇਤੀਲੇ ਟੀਲੋਂ ਅਤੇ ਝਾੜੀਆਂ ਵਲੋਂ ਢਕੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੈਰ ਦੀ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਜਗ੍ਹਾ, ਡੇਜਰਟ ਨੇਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਕਾਲੇ ਹਿਰਣ, ਚਿੰਕਾਰਾ, ਰੇਗਿਸਤਾਨੀ ਲੇਮੜੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਭਾਰਤੀ ਬਸਟਰਡ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੀ ਸੱਬਤੋਂ ਉੱਤਮ ਹਵੇਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਅਮਰ ਸਾਗਰ ਨੱਕਾਸ਼ੀਦਾਰ ਸਤੰਭਾਂ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਗਲਿਆਰੋਂ ਅਤੇ ਕਮਰਾਂ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖੰੜੋਂ  ਦੇ ਨਮੂਨੀਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਮਿਤ, ਅਮਰ ਸਾਗਰ ਹਵੇਲੀ ਇੱਕ ਪੰਜ ਮੰਜਿਲ ਉੱਚੀ, ਸੁੰਦਰ ਭਿੱਤੀ ਚਿਤਰੋਂਸੇ ਸੁਸੱਜਿਤ ਹਵੇਲੀ ਹੈ।
*[[ਉਦੈਪੁਰ]][[Image:Udaipur-citypalace.jpg|thumb|[[ਉਦੈਪੁਰ]]]]
ਉਦੈਪੁਰ ਮੇਵਾੜ  ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਜ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਔऱ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉਦੈਪੁਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਮੁੱਖਆਲਾ ਹੈ। ਝੀਲਾਂ ਅਤੇ ਮਹਿਲੋਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ, ਉਦੈਪੁਰ ਹਰੀ ਭਰੀ ਅਰਾਵਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਅਤੇ ਬਲੌਰ ਸਵੱਛ ਪਾਣੀ ਦੀ ਝੀਲ ਦੁਆਰਾ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰੁਮਾਂਚ ਔऱ ਸੌਂਦਰਿਆ ਦਾ ਉੱਤਮ ਸੰਯੋਜਨ, ਉਦਇਪੁਰ, ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ, ਕਵੀਆਂ, ਔऱ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਦੈਪੁਰ ਰਾਜਸਥਾਨ  ਦੇ ਦੱਖਣ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਅਰਾਵਲੀ ਸ਼ਰੇਣੀਆਂ ਵਲੋਂ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਦੈਪੁਰ ਇਸਦੀ ਸੁੰਦਰ ਝੀਲਾਂ, ਸੁਨਿਰਮਿਤ ਮਹਿਲਾਂ, ਹਰੇ ਭਰੇ ਬਗੀਚੋਂ ਅਤੇ ਮੰਦਿਰਾਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ  ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਿੱਚ ਲੇਕ ਪੈਲੇਸ ਅਤੇ ਸਿਟੀ ਪੈਲੇਸ ਹਨ। ਸਿਟੀ ਪੈਲੇਸ ਪਿਛੋਲਾ ਝੀਲ  ਦੇ ਕੰਡੇ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇਹ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਅਤੇ ਕੱਚ  ਦੇ ਕਾਰਜ ਵਲੋਂ ਨਿਰਮਿਤ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਈ ਗੜ ਹੈ। ਕਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਕਲਪਨਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਸੰਯੋਜਨ, ਸਿਟੀ ਪੈਲੇਸ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਰਾਜਗੀਰੀ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਟੀ ਪੈਲੇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਹੁਣ ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਲਾ ਔऱ ਸਾਹਿਤ  ਦੇ ਕੁੱਝ ਉੱਤਮ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਦੈਪੁਰ ਕਈ ਸੰਯੁਕਤ ਆਰਕਸ਼ਣੋਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੌਂਦਰਿਆ ਵਲੋਂ ਧੰਨ ਹੈ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਇਸਦੇ ਉਤਕ੍ਰਿਸ਼ਿਅ ਰਾਜਗੀਰੀ ਅਤੇ ਹਸਤਸ਼ਿਲਪ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਗ ਮੰਦਿਰ , ਫਤੇਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੈਲੇਸ, ਕਰੀਸਟਲ ਗੈਲਰੀ, ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪਗਰਾਮ ਉਦੈਪੁਰ  ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਕੁੱਝ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਸਮਾਰਕ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਹਨ। ਜਗ ਮੰਦਿਰ  ਪਿਛੋਲਾ ਲੇਕ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਟਾਪੂ ਮਹਲ ਹੈ ਜੋ ਮਹਾਰਾਜਾ ਕਰਨ ਸਿੰਘ  ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਖੁੱਰਮ  ਦੇ ਸ਼ਰਨ ਥਾਂ ਲਈ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਜਗ ਮੰਦਿਰ  ਇਸਦੇ ਸੁੰਦਰ ਬਗੀਚੋਂ, ਪ੍ਰਾਂਗਣ ਅਤੇ ਸਲੇਟੀ ਅਤੇ ਨੀਲੇ ਪੱਥਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਰਤ ਨੱਕਾਸ਼ੀਦਾਰ “ਛਤਰੀ” ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਤੇਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੈਲੇਸ ਵਿਲਾਸਿਤਾ ਅਤੇ ਸੌਰਦਰਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ ਜੋ ਉਦੈਪੁਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਾਹੁਣਚਾਰੀ ਅਤੇsundar hai ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ  ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਿਲਪਗਰਾਮ ਆਧੁਨਿਕ ਅਵਧਾਰਣਾ ਨੂੰ ਘੱਟ ਪ੍ਰਮੁਖਤਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਪਿੰਡ ਦੀ ਅਵਧਾਰਣਾ ਉੱਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।  ਕਲਾਵਾਂ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਿਲਪ ਦਾ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਮਿਸ਼ਰਣ  ਸ਼ਿਲਪਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਹੋਇਆ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮਿੱਟੀ  ਦੇ ਕੰਮ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੁੱਖਤ: ਡੂੰਘਾ ਭੂਰੀ ਅਤੇ ਡੂੰਘਾ ਲਾਲ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੇਵਾੜ ਉਤਸਵ ਉਦੈਪੁਰ  ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਉਤਸਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਵਰਸ਼ ਅਪ੍ਰੈਲ ਮਹੀਨਾ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦੈਪੁਰ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਸੁਖਦਾਇਕ ਅਨੁਭਵ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮਕਾਮੀ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਿਤ ਉੱਤਮ ਹਸਤਸ਼ਿਲਪ ਅਤੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਵਿਖਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਦੈਪੁਰ  ਦੇ ਮੁੱਖ ਬਾਜ਼ਾਰ ਪੈਲੇਸ ਰੋੜ, ਹਾਥੀ ਪੋਲ, ਬਹੁਤ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਪਿਤਾ ਜੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਚੇਤਕ ਸਰਕਿਲ ਹਨ।  ਰਾਜਸਥਲੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਜੂਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਵਿਕਰੀ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਸਿਤੰਬਰ ਵਲੋਂ ਮਾਰਚ ਉਦੈਪੁਰ ਭ੍ਰਮਣੋ ਦਾ ਸਭਤੋਂ ਉੱਤਮ ਮੌਸਮ ਹੈ।
*[[ਬੀਕਾਨੇਰ]][[Image:Bikaner.gif|thumb| [[ਬੀਕਾਨੇਰ]]]]
ਰਾਜਸੀ ਸ਼ਹਿਰ ਬੀਕਾਨੇਰ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਖਿੱਚ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇਹ ਰੇਗਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਹਿਰ ਇਸਦੇ ਆਕਰਸ਼ਣੋਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੁਰਗ, ਮੰਦਿਰ , ਅਤੇ ਕੈਮਲ ਫੇਸਟਿਵਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।  ਊਂਟੋਂ  ਦੇ ਦੇਸ਼  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਬੀਕਾਨੇਰ ਨਾਂ ਉਦਯੋਗਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਛਾਪ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਬੀਕਾਨੇਰੀ ਮਠਿਆਈਆਂ ਔऱ ਨਾਸ਼ਤੇ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ, ਬੀਕਾਨੇਰ ਦਾ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸੈਰ ਉਦਯੋਗ ਵੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਰੋਮਾਂਚਕ ਊਠ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਦੀ ਆਸ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਪਰਿਆਟਕੋਂ ਲਈ ਬੀਕਾਨੇਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਹੈ, ਜੋ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਉੱਤਮ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਅੰਤਦ੍ਰਸ਼ਟੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੂਨਾਗੜ ਦੁਰਗ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਡਮੁੱਲਾ ਪੁਰਾਤਨ ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਹੈ। ਲਾਲਗੜ ਪੈਲੇਸ ਮਹਾਰਾਜਾ ਗੰਗਾ ਸਿੰਘ  ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਲੋਂ 3 ਕਿਮੀ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਦਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਟੂਰਿਜਮ ਡਵਲਪਮੇਂਟ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ( ਆਰ . ਟੀ . ਡੀ . ਸੀ .  )  ਨੇ ਲਾਲਗੜ ਪੈਲੇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਗ ਇੱਕ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਲਾਲਗੜ ਪੈਲੇਸ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪਾਂਡੁਲਿਪੀਆਂ ਹਨ। ਗਜਨੇਰ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਭਯਾਰੰਣਿਏ ਬੀਕਾਨੇਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਲੋਂ 32 ਕਿਮੀ ਦੂਰ ਹੈ ਔऱ ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਕਈ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਭਾਂਡੇਸ਼ਵਰ ਅਤੇ ਸਾਂਡੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ  ਦੋ ਭਰਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਏ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਜੈਨ ਤੀਰਥੰਕਰ, ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਜੀ  ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਹਨ। ਕੱਚ ਦਾ ਕਾਰਜ ਅਤੇ ਸੋਣ  ਦੇ ਵਰਕ  ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਭਾਂਡੇਸ਼ਵਰ ਅਤੇ ਸਾਂਡੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰਾਂ  ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਿੱਚ ਹਨ। ਦਿ ਗੰਗਾ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਮਿਊਜਿਅਮ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ  ਦੇ ਭਾਡੀਆਂ, ਚਿਤਰਾਂ, ਕਾਲੀਨਾਂ, ਸਿੱਕਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰਾਗਾਰੋਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਹੈ। ਕੇਮਲ ਫੇਸਟੀਵਲ ਪ੍ਰਤੀਵਰਸ਼ ਜਨਵਰੀ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ  ਦੇ ਡਿਪਾਰਟਮੇਂਟ ਆਫ ਟੂਰਿਜਮ, ਆਰਟ ਏੰਡ ਕਲਚਰ ਦੁਆਰਾ ਆਜੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬੀਕਾਨੇਰੀ ਭੁਜਿਆ ਅਤੇ ਮਿਠਾਈਆਂ ਬੀਕਾਨੇਰ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਦਾਰੀ  ਦੇ ਕੁੱਝ ਸਭਤੋਂ ਚੰਗੇ ਸਾਮਾਨ ਹਨ। ਭ੍ਰਮਣੋ ਕਰਣ  ਦੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਮਹੀਨੇ ਅਕਤੂਬਰ ਵਲੋਂ ਮਾਰਚ ਸ਼ਹਿਰ  ਦੇ ਭ੍ਰਮਣੋ ਦਾ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਮਾਉਂਟ ਆਬੂ, ਅਰਾਵਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ  ਦੇ ਦੱਖਣ ਸਿਖਰ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦਾ ਇੱਕਮਾਤਰ ਪਹਾੜ ਸਬੰਧੀ ਥਾਂ ਹੈ। ਬਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ  ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਾਉਂਟ ਆਬੂ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਗਰੀਸ਼ਮਕਾਲੀਨ ਗੰਤਵਿਅ ਬੰਨ ਗਿਆ । ਗੌਮੁਖ ਮੰਦਿਰ  ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਹੈ, ਇਹ ਛੋਟਾ ਮੰਦਿਰ  ਮਾਉਂਟ ਆਬੂ  ਦੇ 4 ਕਿਮੀ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਇੱਕ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦਾ ਗਾਂ  ਦੇ ਮੁੰਹ ਵਲੋਂ ਵਗਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਝਰਨੇ ਵਲੋਂ ਲਿਆ ਹੈ।
*[[ਸਿਰੋਹੀ]] ਨੱਕੀ ਝੀਲ, ਇੱਕ ਕ੍ਰਿਤਰਿਮ ਝੀਲ ਕਸਬੇ  ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਦ੍ਰਸ਼ਿਅ ਪਹਾੜੀਆਂ, ਸੁੰਦਰ ਬਗੀਚੋਂ ਵਲੋਂ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰ ਦਰਸ਼ਨੀਕ ਸਥਾਨ ਹੈ।
*[[ਸੀਕਰ]] ਵਿਖੇ ਹਰਸ਼ਨਾਥ ਮੰਦਿਰ, ਜੀਣ ਮਾਤਾ ਮੰਦਿਰ, ਲੋਹਾਰਗਲ, ਸਾਂਈ ਮੰਦਿਰ, ਖਾਟੂਸ਼ਿਆਮਜੀ।

==ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ==

*ਮੋਦੀ ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਸਥਾਨ, ਲਕਸ਼ਮਣਗੜ, ਸੀਕਰ ਜਿਲਾ  (ਡੀਮਡ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ) 
*ਵਨਸ‍ਥਲੀ ਵਿਦਿਆਪੀਠ  ( ਡੀਮਡ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ) , 
*ਇੱਕਾ ਦੁੱਕਾ ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਸਥਾਨ ਪਿਲਾਨੀ  (ਡੀਮਡ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ) , 
*ਆਈ .  ਆਈ .  ਏਸ .  ਵਿਸ਼‍ਵਵਿਦਿਆਲਏ  ਜੈਨ ਵਿਸ਼‍ਵ ਭਾਰਤੀ  ਵਿਸ਼‍ਵਵਿਦਿਆਲਏ  (ਡੀਮਡ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ) , 
*ਏਲਏਨਏਮ ਸੂਚਨਾ ਤਕਨੀਕੀ ਸੰਸ‍ਥਾਨ  ( ਡੀਮਡ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ) , 
*ਮਾਲਵੀਅ ਰਾਸ਼‍ਟਰੀਏ ਤਕਨੀਕੀ ਸੰਸ‍ਥਾਨ  ( ਡੀਮਡ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ) , 
*ਮੋਹਨ ਲਾਲ ਸੁਖਾੜੀਆ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ , 
*ਰਾਸ਼‍ਟਰੀਏ ਢੰਗ  ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ, 
*ਰਾਜਸ‍ਥਾਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ, 
*ਰਾਜਸ‍ਥਾਨ ਆਯੁਰਵੇਦ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ, 
*ਰਾਜਸ‍ਥਾਨ ਸੰਸ‍ਕ੍ਰਿਤ ਵਿਸ਼‍ਵਵਿਦਿਆਲਏਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ, 
*ਮਹਾਰਾਜਾ ਗੰਗਾ ਸਿੰਘ ਬੀਕਾਨੇਰ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ, 
*ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਕੋਟਾ ਓਪਨ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ, 
*ਰਾਜਸ‍ਥਾਨ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ।

==ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ==
&lt;gallery&gt;
File:Rajasthan Folk Music.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਜੈਸਲਮੇਰ, ਸੰਧਾਨੀ ਦੇ ਟਿਲਿਆਂ ਤੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਫਲੁਟਿਸਟ ਦੁਆਰਾ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ। ਆਦਮੀ ਅਲਗੋਜ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। (ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ-ਸੰਗੀਤ ਵਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।)
File:Rajasthan folklore.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨ ਲੋਕਗੀਤ
File:Rajasthani Beauty.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਸੁੰਦਰਤਾ
File:Rajasthani danc.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲੋਕ ਨਾਚ
File:Rajasthani Dress.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਭਾਰਤੀ ਰਵਾਇਤੀ ਪਹਿਰਾਵਾ
File:Rajasthani Folk Dance - India.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲੋਕ ਨਾਚ - ਭਾਰਤ
File:Rajasthani Folk Dance.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲੋਕ ਨਾਚ - ਭਾਰਤ
File:Rajasthani Folk Music.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਅੰਬਰ ਫੋਰਟ ਜੈਪੁਰ ਵਿਖੇ ਲੋਕ-ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸਾਧਨ ਇਕਤਾਰਾ ਖੇਡ ਰਹੇ ਰਵਾਇਤੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਿਚ ਇਕ ਆਦਮੀ
File:Rajasthani folk music.jpg|ਜੈਪੁਰ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੰਗੌਰ ਦਾ ਸਾਲਾਨਾ ਤਿਉਹਾਰ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਲੋਕ ਨਾਚਕਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਣ ਕੀਤਾ। ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਗੀਤ ਵਜਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਵੋਕਲ ਇੰਸਟ੍ਰੂਮੈਂਟ ਅਲਗੋਜ਼ਾ ਖੇਡ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੋ ਨਾਟਕ ਮਨਜ਼ੀਰਾ ਸੰਗੀਤ ਸਾਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਹਨ।
File:Rajasthani folk singer at Mehrangarh fort.jpg|ਇਹ ਮਹਿਰਾਜਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਖੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਇਕ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲੋਕ ਕਲਾਕਾਰ/ਗਾਇਕ ਦੀ ਫੋਟੋ ਹੈ।
File:Rajasthani folk.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ-ਸੰਗੀਤ
File:Rajasthani kid.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਪੱਗ ਵਿਚ ਬੱਚਾ
File:Rajasthani lady.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਲੋਕ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ
File:Rajasthani Puppet show - Traditional Art form - India.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਕਠਪੁਤਲੀ ਸ਼ੋਅ - ਰਵਾਇਤੀ ਕਲਾ ਰੂਪ - ਭਾਰਤ
File:Rajasthani Puppetry art.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਕਠਪੁਤਲੀ ਕਲਾ
File:Rajasthani talent हर शहर हर गांव हर जगह ।।.jpg|ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਰਾਜਸਥਾਨ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇਹ ਰਵਾਇਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਜੀਉਂਦੇ ਦਿਲਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਬਚਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
File:Dal Bati Churma Rajasthan favourite food.jpg|ਦਾਲ ਬਤੀ ਚੁਰਮਾ ਰਾਜਸਥਾਨ ਪਸੰਦੀਦਾ ਭੋਜਨ
File:Save tree in Desert of rajsthan india.jpg|ਰਾਜਸਥਾਨ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿਚ ਰੁੱਖ
&lt;/gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਰਾਜਸਥਾਨ}}
{{ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਜਸਥਾਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ]]</text>
      <sha1>j3pey5pgjvcp5lnpp5msgknygvs9kxa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4988</id>
    <revision>
      <id>609951</id>
      <parentid>609708</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:06:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="71593" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]&lt;br/&gt;[[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੌਹਾਨ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1.5 ਤੋਂ 2 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1823 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]ਸਿੱਖ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ|ਪੰਜਾਬ ਖਿੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਾ ਲਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1799‐1849 ਤੱਕ ਇਹ ਖਿੱਤਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਿਹਾ।

1849 'ਚ [[ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ|ਦੂਜੀ ਐਂਗਲੋ‐ਸਿੱਖ ਜੰਗ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਜਿੱਤੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ &quot;ਪਾੜੋ ਅਤੇ ਰਾਜ ਕਰੋਂ&quot; ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ‐ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ। ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀਆਂ ਦੀ ਅਪਾਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਬਣੀ ਕਿ ਇਸ ਪਤਨ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਫ਼ਰੈਂਸ 1929 'ਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਤੀ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੂਰਨ ਸਵਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸੈਸ਼ਨ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਸਨ [[ਭੀਮਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ|ਅੰਬੇਡਕਰ]], [[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿੰਨਾਹ|ਜਿੰਨਾਹ]] ਅਤੇ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]], ਜਿਵੇਂ ਹੀ 1930 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ੱਦੀ ਘਰ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ। ਜਦੋਂ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਮਤੇ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਸਲਿਮ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖਿੱਤੇ ਨੂੰ ਹੜੱਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਪਾਰਟੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੇ ਇਸ ਮਤੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਇਕ ਧਰਮ ਅਧਾਰਿਤ ਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ|ਪਟਿਆਲਾ]], ਜਿੰਦ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਆਦਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1946 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਫ਼ਿਰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਸੀ।
===ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ,1947===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1909.jpg|thumb|ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ, 1909]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਲੁਧਿਆਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] (ਜਿੱਥੋਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਸਿੱਖ 41.6% ਸੀ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾਂ ਸਿੱਖ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਬਜਾਇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੀ।

ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ 1947 ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਾਰ ਉੱਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਬਾਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ 'ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 19.8% ਤੱਕ ਵਧ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕਦਮ ਘਟ ਕੇ 0.1% ਰਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਿ ਸਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ‐ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘਟਗਿਣਤੀ ਹੀ ਰਹੇ।
===ਗਾਂਧੀ‐ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤਾਵ===
[[ਤਸਵੀਰ:Lord Mountbatten meets Nehru, Jinnah and other Leaders to plan Partition of India.jpg|thumb|ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਹ ਗੋਲਮੇਜ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ]]ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਹਮਦਰਦੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ 'ਤੇ [[ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ|ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ]] ਇਕ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰ ਰਿਹਾ ਜਿਸਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾ [[ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ|ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ]] ਤੱਕ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਨਹਿਰੂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਈ ਲੀਡਰ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਨਾ ਬਣ ਜਾਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਗਰ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਵੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉਹ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਣ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਹਾਰੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾ ਸਕਣ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਫ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜ਼ਰਿਏ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਬਾਅ 'ਚ ਨਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ। 

ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਸ ਐਕਟ ਦਾ ਡਰਾਫ਼ਟ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਇੱਕ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਬਾਕਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੂਜੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ [[ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਈ. ਸੀ. ਐਸ|ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ]] ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੋਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ੀ ਸੋਚ ਨਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਿੱਖ ਬੇਵਤਨੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ [[ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]] ਨੂੰ ਇਕ ਵੱਖਰਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਲਟਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਲਝ ਗਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– 
{{Quote|text=ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਪਣੇ ਬੋਰੀਆ‐ਬਿਸਤਰਾ ਸਮੇਟਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ 'ਚੋਂ ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਰਹਿ ਗੱਲ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ}}ਦੂਸਰੇ ਬੰਨ੍ਹੇ ਜਿੰਨਾਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡਾ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣੇ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੀ ਥਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਣ, ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦੱਤਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਰਾਵੀ ਤੋਂ ਘੱਗਰ ਤੱਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਖ਼ੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਿੱਤਾ ਜੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਅਰਥ–ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ}}
ਜੇਕਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨਾਹ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਮੰਨ ਲੈਂਦੇ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ [[ਅੰਬਾਲਾ]] ਤੱਕ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ, ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਿੰਨਾਹ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ – 
{{Quote|text=ਜੇ ਸਿੱਖ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਸਕਣਗੇ?}}
ਇਸਦਾ ਜੁਆਬ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਨਾਂਹ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਹ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘੱਟੋਂ‐ਘੱਟ ਪਟਿਆਲਾ, ਕਪੂਰਥਲਾ 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਈ ਤਿਆਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਰੋਧ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਹਟਣਾ ਪਿਆ। ਜਿੰਨਾਹ ਦੀ ਗੱਲ ਨਾ ਮੰਨਣ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੁਖਾਲਫ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ 1947 ਵਿੱਚ ਭੁਗਤਣਾ ਪਿਆ, 1947 ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਨ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਿੱਖ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾ ਕਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾ ਫੜ ਲੈਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ 40‐50% ਸਿੱਖ ਸਨ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਬਨਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਸਿਖਾਂ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ‐ਅਧਾਰਿਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ [[ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖਤਾ|ਧਰਮ‐ਨਿਰਪੱਖ]] ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਸਹਿਜ ਸੀ।

1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ, ਨਹਿਰੂ 'ਤੇ [[ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ|ਪਟੇਲ]] [[ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ‐ਸਥਾਨ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੀ ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾ ਸਕਣਗੇ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ ਨਾਲ ਹੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਨ,ਹੀਂ ਬਣਾਇਆਂ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਗੱਲ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ 1930 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵੀ ਦੁਹਰਾਈ ਸੀ,ਜਦੋਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਬੇਦੀ ਮਧੁਸੁਧਨ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਗਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦੇ 'ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਗਏ ਤਾਂ? ਇਸਦੇ ਜੁਆਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਤਮਾਂ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਕਾਂਗਰਸ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਵਾਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਲੈਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ}}ਜੁਲਾਈ 1946 'ਚ [[ਕੋਲਕਾਤਾ|ਕਲਕੱਤੇ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਜਲੂਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਦਿਆਂ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਲੂਕ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਪੱਤੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣ ਸਕਣਗੇ}}1929 ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1947 ਤੱਕ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਾਅਦੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਿਆ ਬਕਾਇਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਵੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਰਿਆਸਤਾਂ 'ਤੇ ਖਿੱਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਸੰਚਾਰ, ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਡਾਕ ਸੇਵਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਹੋਵੇਗੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾ 1946 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਵਿਧਾਨ 'ਤੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ – {{Quote|text=ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਧਾਨ ਤੋਂ ਪੈਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣੇ ਪੈਣ ਤਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਹੈ}} ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ‐ਵੱਖ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਆਪਣੇ ਇਸ ਬਿਆਨ 'ਤੇ ਅੜੇ ਰਹੇ।
===ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India districts 22 pa.png|thumb|ਮੌਜੂਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ]]

ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 75% ਸਿੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਇੱਕੋ‐ਇੱਕ ਸੂਬਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 60% ਲੋਗ [[ਸਿੱਖੀ|ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਰਜੋਤ ਸਿੰਘ ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਖਿੱਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਵੈ‐ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲਗਾਵ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਿਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੂਰੇ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ]] ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਦੋਹਾਂ ਖਿੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੰਤਾਂ 'ਤੇ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਇਸਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਿਵੇਂ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 'ਤੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ 1930 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਹੈ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। 

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਇਸ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਨੂੰ ਮਾਰਚ 1946 ਵਿੱਚ ਰਸਮੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ [[ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ|ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ]] ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਐਲਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਡਾ. ਉਬਰਾਏ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕਾਈਕਰਨ ਦੀ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
==1950 ਤੋਂ 1970 ਤੱਕ==
[[ਤਸਵੀਰ:Ranjit Singh at Harmandir Sahib - August Schoefft - Vienna 1850 - Princess Bamba Collection - Lahore Fort.jpg|thumb|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ [[ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ]] [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿਖੇ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]] ਦਾ ਪਾਠ ਸਰਵਣ  ਕਰਦੇ ਹੋਏ।]]1947 ਦੀ ਭਾਰਤ‐ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕਦਮ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਪਛਤਾਵਾ ਵੀ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਹ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗਾਂਧੀ 'ਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਈ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੀ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
===ਅਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਭਾਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Master Tara Singh.png|thumb|ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ]]1947 ਤੋਂ ਠੀਕ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਫ਼ਦ ਨਹਿਰੂ ਕੋਲ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਅਦੇ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ}} ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖਿੱਤੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰੰਗ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1950 ਤੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਕਈ ਵਾਰ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀਆਂ ਪਰ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਜੁਆਬ ਹਰ ਵਾਰ ਨਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਖਰੀ ਉਮੀਦ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੁੱਟ ਗਈ ਜਦੋਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿਚ ਆਰਟੀਕਲ 25 (2)(B) ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੜਕ ਗਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਸਿੱਖ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਨਾ ਰਹੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੇ ਇਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ}} ਸੰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਅਜਿਹੀ ਕੌਮ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਖਰੜੇ ਉੱਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕੀਤੇ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਲਹਿਰ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab, India (1956-1966).png|thumb|1966 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ]]

1950ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਅੱਡ‐ਅੱਡ ਭਾਸ਼ਾ‐ਆਧਾਰਿਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸੰਬਰ 1953 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਰਾਜ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਅਤੇ [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] (ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ) ਨਾਲੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਹਿੰਦੂ-ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸੰਯੁਕਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਸਕੂਲਾਂ ਆਦਿ 'ਚ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੀ‐ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਪੜਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀ ਆਦਿ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆਂ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜੇਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਇੱਕ ਸਰਕੂਲਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਧਰਾਤਲ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਤਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਢ ਦਿੱਤਾ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਇਹ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਸੂਬਾ ਸਿਰਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਨਾਜੰਗੀ ਸਹਿਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਹਰਗਿਜ਼ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਖਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਏ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ੁਰਾਇਮ ਪੇਸ਼ਾ ਕੌਮ ਵਜੋਂ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ– {{Quote|text=ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ, ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਸੀ.ਐਮ. ਤ੍ਰਿਵੇਦੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਅਤੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਸਰਦਾਰ ਪਟੇਲ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹਦਾਇਤਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ ਕਿ, ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਕਬੀਲੇ&quot; ਵਜੋਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸਖ਼ਤ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ... ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਸਕਣ ਕਿ 'ਸ਼ਾਸਕ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਕੌਣ।}} ਹਾਲਾਕਿ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ–{{Quote|text=ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ੀ ਸੂਬਾ ਨਾ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਅਰਥ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਗਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰ–ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਹੈ ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਹੀ ਹੈ}}ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਅੜਿਆ ਰਿਹਾ, ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਰਿਆ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਜਨ ਸੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦਾ ਖੂਬ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੂ ਖਾਸਕਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹਿੰਦੂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਹਿੰਦੀ ਲਿਖਵਾਈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ‐ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਲਖੀ ਆ ਗਈ, 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰਾ ਬੈਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 10 ਦਿਨਾਂ ਅੰਦਰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਨਾਅਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰੇਗਾ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਾਹਰੇ ਤੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਈ, 10 ਮਈ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਸ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ&quot; ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ,  ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 1,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ;  ਲਗਭਗ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, 12,000 ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ,  ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ 21,000 ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਾਰਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਸ ਮੰਗ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਖਰਾਬ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਾਬੰਦੀ ਹਟਾਉਣੀ ਪਈ।
===1955 ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਤੇ ਹਮਲਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:1955 Golden Temple Raid.jpg|thumb|ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ 'ਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ]]ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅੰਦੋਲਨ 'ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਪੁਲੀਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਫ਼ਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਰੋਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਗੰਗਾਨਗਰ ਤੋਂ ਆਇਆ ਤਦ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਬਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਅਤੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੈੱਡ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ, ਵਲੰਟੀਅਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਰਸੋਈਏ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਮੰਦਰ ਦਾ ਲੰਗਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰਾਏ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਦਫਤਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਿੰਡਾਉਣ ਲਈ ਲਾਠੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਥਰੂ ਗੈਸ ਅਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੰਦਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਤੇ ਸਰੋਵਰ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਾਈਟ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਫਲੈਗ-ਮਾਰਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ 'ਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ।

ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਦੇ ਉਲਟ, ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ, 12 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ, ਸੱਚਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖੁਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ 'ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਕਾਲੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ; ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 8 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਗਠਨ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjab 1951-66.svg|thumb|ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਗਠਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ]]1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬਾ ਅੰਦੋਲਨ 1966 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ, ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ 1962 ਦੀ ਚੀਨ‐ਭਾਰਤ ਜੰਗ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ,ਜਿਸ ਵਿਚ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਹਿਰੂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 50,000 ਰੁਪਏ ਸਮੇਤ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ 20 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਦਾ ਫ਼ੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਸੋਨਾ ਵੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਕਾਲੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਹੁਣ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਸਨ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ 1965 ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਸਮਰਥਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਸਿੱਖ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 'ਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਜੰਗਾਂ 'ਤੇ ਬਦਲੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ।

1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ 21 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 22 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਜੰਗਬੰਦੀ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 1964 ਵਿੱਚ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੀਂ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਆਈ ਜੋ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਮੰਗਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸੀ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ,  ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਡਰ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਰਕਾਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ।  ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ 6 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ, ਗੁਲਜ਼ਾਰੀਲਾਲ ਨੰਦਾ, ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ– &quot;ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&quot;  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 23 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੈਬਨਿਟ ਦੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੂੰ [[ਗਿਆਨੀ ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ|ਜ਼ੈਲ ਸਿੰਘ]], ਜਨਰਲ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ਪੁਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ।  ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅੰਤਮ 22 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਾਂਗਰਸ, ਜਨਸੰਘ, ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਲੈਣ ਦੀ ਮਿਆਦ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ 5 ਨਵੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ 26 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 25 ਦਸੰਬਰ 1965 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 10 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਮੈਂਬਰ ਰਾਵੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਮੇਟੀ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਕੇਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। 27 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਮੰਗ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 2200 ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 903 ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁਕਮ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਸਤਰ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ।

ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ 15 ਮਾਰਚ 1966 ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ; ਕਾਂਗਰਸ ਵਰਕਿੰਗ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 6 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ 18 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ 23 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮੰਗ ਮੰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ, 17 ਅਪ੍ਰੈਲ  ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1966, 18 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦਾ ਸੂਬਾ ਬਣ ਗਿਆ।
===ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Punjabi in india.png|thumb|ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ (ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਨੁਸਾਰ)]]
1 ਨਵੰਬਰ 1966 ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਸਾਕਾਰ ਹੋਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਐਕਟ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਐਕਟ ਤਹਿਰ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਹ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਜਿਸ਼ ਤਹਿਤ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖੇ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਤੇ ਸੰਚਾਈ ਪਰਿਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੇੰਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਿਆ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੀ ਕਿ ਕਮੀਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਤਹਿਸੀਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਪਿੰਡ ਤੇ ਕਸਬੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ।

ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਈ ਅਣਸੁਲਝੇ ਮੁੱਦੇ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਅਲਾਟਮੈਂਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਯੋਜਨ, ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਜੋ ਅਣਸੁਲਝੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਕਣਕ ਦੀ ਖਰੀਦ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ 'ਤੇ &quot;ਸਿਆਸੀ ਬ੍ਰੇਕ&quot; ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਤਣਾਅ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਵਧੇਰੇ ਰਾਜ ਦੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਕਸਦ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਮਤੇ ਦਾ ਖਰੜਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1982 ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ; 1983 ਤੱਕ 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਕਾਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਮੁੱਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਰਮਿਆਨ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਬਣੇ ਰਹੇ।

===ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ===
[[ਤਸਵੀਰ:Takhat-Sri-Kesgarh-Sahib-Anandpur-Sahib.jpg|thumb|[[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]&lt;nowiki/&gt; (ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ)]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>qhuimsr1vv50cmpd0gfbzku65u1qt6w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ</title>
    <ns>1</ns>
    <id>5139</id>
    <redirect title="ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ" />
    <revision>
      <id>610072</id>
      <parentid>609399</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T02:15:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xqbot</username>
        <id>927</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="81" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ]]</text>
      <sha1>ed2m1grckoek77ps8znfojbcqx5q7op</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ/پنجابی</title>
    <ns>1</ns>
    <id>5206</id>
    <redirect title="ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ" />
    <revision>
      <id>610073</id>
      <parentid>609400</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T02:15:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xqbot</username>
        <id>927</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="81" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ]]</text>
      <sha1>ed2m1grckoek77ps8znfojbcqx5q7op</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14168</id>
    <revision>
      <id>609997</id>
      <parentid>530737</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:39:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2293" xml:space="preserve">{| class=&quot;toccolours&quot; style=&quot;float: right; margin-left: 1em; width: 20em; font-size: 90%;&quot; cellspacing=&quot;3&quot;
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;padding: 1em 0; font-size: 100%; text-align: center;&quot;| '''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ '''&lt;br /&gt; Gurudwara Bangla Sahib 
|-
|-
| colspan=&quot;2&quot; style=&quot;padding: 1em 0; text-align: center;&quot;| [[ਤਸਵੀਰ:Bangla Sahib in New Delhi.jpg|250px]] 
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|-
|'''﻿ਥਾਂ'''&lt;hr&gt;
|style=&quot;padding-right: 1em;&quot;| [[ਦਿੱਲੀ]] [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ]]&lt;hr&gt;
|-
|'''ਸਟਾਇਲ'''&lt;hr&gt;
|style=&quot;padding-right: 1em;&quot;| ਸਿੱਖ&lt;hr&gt; 
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|'''ਬਣਿਆ'''
|style=&quot;padding-right: 1em;&quot;| 1783
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|-
|}

'''﻿ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ''' [[ਦਿੱਲੀ]] [[ਭਾਰਤ]] ‘ਚ੍ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਅੱਠਵੇਂ [[ਗੁਰੂ ਹਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] ਦੀ ਯਾਦ ‘ਚ [[ਸਿੱਖ]] ਜਰਨੈਲ ਸਰਦਾਰ [[ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ]] ਨੇ 1783‘ਚ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਦੇ ਵੇਲੇ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। [[ਗੁਰੂ ਹਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] 1664 ‘ਚ ਇੱਥੇ ਠਹਿਰੇ ਸਨ।

ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ 1783 ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ ਸਰਦਾਰ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ]], [[ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਦੂਜਾ]] ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸੇ ਸਾਲ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਨੌਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bharatonline.com/delhi/religious-places/gurdwaras/bangla-sahib.html|title=Gurdwara Bangla Sahib - Delhi Gurdwara Bangla Sahib - Banglasahib Gurduwara New Delhi|website=www.bharatonline.com}}&lt;/ref&gt;

{{ਸਿੱਖੀ-ਛੋਟਾ}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ]]</text>
      <sha1>6lvlgopvnwvi006kolyhp2ym1bgs49x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦੰਦ ਖੰਡ ਤਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14577</id>
    <revision>
      <id>610056</id>
      <parentid>598890</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T22:03:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11135" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| native_name = {{lang|fr|''République de Côte d'Ivoire''}}
| conventional_long_name = ਕੋਤ ਡਿਵੋਆਰ ਦਾ ਗਣਰਾਜ
| common_name = ਆਇਵਰੀ ਕੋਸਟ
| image_flag = Flag of Cote d'Ivoire.svg
| image_coat = Coat of Arms of Côte d'Ivoire.svg
| national_motto = {{lang|fr|''Union – Discipline – Travail''}}&lt;br&gt;({{lang-fr|ਏਕਤਾ – ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ – ਕਿਰਤ}})
| national_anthem = &quot;[[L'Abidjanaise]]&quot;&lt;br /&gt;&lt;center&gt;[[File:Hymne National de Côte d'Ivoire.ogg]]&lt;/center&gt;
| image_map = Location Côte d'Ivoire AU Africa.svg
| map_caption = [[ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਘ]] ਵਿੱਚ ਆਇਵਰੀ ਕੋਸਟ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
| demonym = ਆਇਵਰੀ/ਆਇਵਰਿਆਈ
| official_languages = [[ਫ਼੍ਰਾਂਸੀਸੀ]]
| languages_type = ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| languages = [[ਦਿਊਲਾ]], [[ਬਾਊਲੇ]], [[ਦਾਨ]], [[ਆਨਯਿਨ]] and [[ਸੇਬਾਰਾ ਸੇਨੂਫ਼ੋ]] ਅਤੇ ਹੋਰ
|ethnic_groups = ਅਕਨ 42.1%&lt;br&gt;ਵੋਲਟੇਕ ਜਾਂ ਗੁਰ 17.6%&lt;br&gt;ਉੱਤਰੀ ਮਾਂਡ 16.5%&lt;br&gt;ਕ੍ਰੂਸ 11%&lt;br&gt;ਦੱਖਣੀ ਮਾਂਡ 10%&lt;br&gt;ਹੋਰ 2.8%&lt;br&gt;(ਨਾਲ ਹੀ 130,000 ਲਿਬਨਾਨੀ &lt;br&gt;and 14,000 ਫ਼੍ਰਾਂਸੀਸੀ)
|ethnic_groups_year = 1998
| capital = [[ਯਾਮੂਸੂਕਰੋ]]|latd=6|latm=51|latNS=N|longd=5|longm=18|longEW=W
| government_type = ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਗਣਰਾਜ
| leader_title1 = [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ]]
| leader_title2 = [[ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]]
| leader_name1 = [[ਅਲਾਸਾਨ ਊਆਤਾਰਾ]]
| leader_name2 = [[ਜਾਨੋ ਅਊਸੂ-ਕੂਆਦੀਓ]] 
| legislature = ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਭਾ
| largest_city = [[ਅਬਿਜਾਨ]]
| area_km2 = 322,463
| area_sq_mi = 124,502 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
| area_rank = 69ਵਾਂ
| area_magnitude = 1 E11
| percent_water = 1.4&lt;ref name=&quot;CIA&quot;/&gt;
| population_estimate = 20,617,068&lt;ref name=&quot;CIA&quot;/&gt;
| population_estimate_year = 2009
| population_estimate_rank = 56ਵਾਂ
| population_census = 15,366,672
| population_census_year = 1998
| population_density_km2 = 63.9
| population_density_sq_mi = 165.6 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
| population_density_rank = 139ਵਾਂ
| GDP_PPP_year = 2011
| GDP_PPP = $36.068 ਬਿਲੀਅਨ&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=73&amp;pr.y=8&amp;sy=2009&amp;ey=2012&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=662&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=|title=Côte d'Ivoire|publisher=International Monetary Fund|accessdate=18 April 2012}}&lt;/ref&gt;
| GDP_PPP_rank =
| GDP_PPP_per_capita = $1,589&lt;ref name=imf2/&gt;
| GDP_PPP_per_capita_rank =
| GDP_nominal_year = 2011
| GDP_nominal = $24.096 ਬਿਲੀਅਨ&lt;ref name=imf2/&gt;
| GDP_nominal_rank =
| GDP_nominal_per_capita = $1,062&lt;ref name=imf2/&gt;
| GDP_nominal_per_capita_rank =
| HDI_year = 2011
| HDI = {{decrease}} 0.400&lt;ref name=&quot;UN&quot;&gt;{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Complete.pdf|title=Human Development Report 2011. Human development index trends|page=129|format=PDF|publisher=The United Nations|accessdate=17 October 2009}}&lt;/ref&gt;
| HDI_rank = 170ਵਾਂ
| HDI_category = &lt;span style=&quot;color:#e0584e;&quot;&gt;low&lt;/span&gt;
| Gini = 44.6
| Gini_year = 2002
| Gini_category = &lt;span style=&quot;color:#fc0;&quot;&gt;medium&lt;/span&gt;
| sovereignty_type = [[ਸੁਤੰਤਰਤਾ]]
| established_event1 = [[ਫ਼੍ਰਾਂਸ]] ਤੋਂ
| established_date1 = 7 ਅਗਸਤ 1960
| currency = [[ਪੱਛਮੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੀ. ਐੱਫ਼. ਏ. ਫ਼੍ਰੈਂਕ]]
| currency_code = XOF
| time_zone = [[Greenwich Mean Time|GMT]]
| utc_offset = +0
| time_zone_DST = ''not observed''
| utc_offset_DST = +0
| drives_on = ਸੱਜੇ
| cctld = .ci
| calling_code = 225
| Flag Sample = {{Flagu|Ivory Coast}}
| footnotes = &lt;sup&gt;a&lt;/sup&gt; ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਏਡਜ਼ ਕਾਰਨ ਵਧੀਕੀ ਮੌਤ-ਦਰ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਚਾਰਦੇ ਹਨ; ਇਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਉਮੀਦ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਅਬਾਦੀ ਦਿਖਾਏ ਜਾਣਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
}}
'''ਦੰਦ ਖੰਡ ਤਟ''' (ਆਇਵਰੀ ਕੋਸਟ) ਜਾਂ '''ਕੋਤ ਡਿਵੋਆਰ''', ਅਧਿਕਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ '''ਕੋਤ ਡਿਵੋਆਰ ਦਾ ਗਣਰਾਜ''' ({{lang-fr|République de Côte d'Ivoire}}), ਪੱਛਮੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦਾ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 322,462 ਵਰਗ ਕਿ. ਮੀ. ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ [[ਲਿਬੇਰੀਆ]], [[ਗਿਨੀ]], [[ਮਾਲੀ]], [[ਬੁਰਕੀਨਾ ਫ਼ਾਸੋ]] ਅਤੇ [[ਘਾਨਾ]] ਨਾਲ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ; ਦੱਖਣੀ ਹੱਦ [[ਗਿਨੀ ਦੀ ਖਾੜੀ]] ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। 1998 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਬਾਦੀ 15,366,672&lt;ref&gt;{{fr}} {{citation|title=Premiers résultats définitifs du RGPH-98 (Recensement Général de la Population et de l’Habitation de 1998)|publisher={{lang|fr|Institut National de la Statistique, Bureau Technique Permanent du Recensement}}|location=Abidjan|year=2002}}&lt;/ref&gt; ਸੀ ਅਤੇ 2009 ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਮੁਤਾਬਕ 20,617,068&lt;ref name=&quot;CIA&quot;&gt;{{citation|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iv.html|chapter={{lang|fr|Côte d'Ivoire}}|title=[[The World Factbook]]|publisher=[[Central Intelligence Agency|CIA]] Directorate of Intelligence|accessdate=8 August 2008|date=24 July 2008|archivedate=31 ਅਗਸਤ 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200831020553/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iv.html}}&lt;/ref&gt;। 1975 ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਬਾਦੀ 67 ਲੱਖ&lt;ref&gt;[http://countrystudies.us/ivory-coast/19.htm Ivory Coast – Population], ''U.S. Library of Congress''&lt;/ref&gt; ਸੀ।

ਯੂਰਪੀਆਂ ਦੀ ਬਸਤੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਭੂਮੀ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਗਿਆਮਨ]], [[ਕੋਂਗ ਸਾਮਰਾਜ]] ਅਤੇ [[ਬਾਊਲੇ]]। ਐਂਦੇਨੀਏ ਅਤੇ ਸਾਨਵੀ ਦੋ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਲਤਨਤਾਂ ਸਨ ਜੋ ਫ਼੍ਰਾਂਸੀਸੀ ਬਸਤੀਵਾਦ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਪਿੱਛੋਂ ਆਪਣੀ ਅਲੱਗ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਰਹੀਆਂ&lt;ref&gt;{{citation|url=http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query2/r?frd/cstdy:@field(DOCID+ci0013)|title=Library of Congress Country Studies|publisher=[[Library of Congress]]|accessdate=11 April 2009|date=November 1988}}&lt;/ref&gt;। 1843-1844 ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਧੀ ਨੇ ਫ਼੍ਰਾਂਸ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰੱਖਿਅਕ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ 1893 ਵਿੱਚ ਯੂਰਪੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਧੱਕਾ-ਮੁੱਕੀ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਫ਼੍ਰਾਂਸ ਦੀ ਬਸਤੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦੀ 7 ਅਗਸਤ, 1960 ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ। 1960 ਤੋਂ 1993 ਤੱਕ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਗਵਾਈ [[ਫ਼ੇਲੀ ਹੂਫ਼ੂਏ-ਬਵਾਨੀ]] ਨੇ ਕੀਤੀ। ਇਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪੱਛਮੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਲ ਪੱਛਮ, ਉਚੇਚੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫ਼੍ਰਾਂਸ ਨਾਲ ਨਜਦੀਕੀ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਸਬੰਧ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖੇ। ਹੂਫ਼ੂਏ-ਬਵਾਨੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਨੇ 1999 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਖਤਾ-ਪਲਟੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿਵਲ ਯੁੱਧ, ਜੋ 2002 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕੀਤਾ ਹੈ&lt;ref&gt;{{citation|title={{lang|fr|Loi n° 2000-513 du 1er août 2000 portant Constitution de la République de Côte d’Ivoire}}|url=http://www.jfaconseil.com/jorci/2000/RCI%20JO%202000-30.pdf|journal={{lang|fr|Journal Officiel de la République de Côte d’Ivoire}}|volume=42|pages=529–538|date=3 August 2000|accessdate=7 August 2008|issue=30|archivedate=25 ਮਾਰਚ 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090325153412/http://www.jfaconseil.com/jorci/2000/RCI%20JO%202000-30.pdf}}&lt;/ref&gt;। ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਬਾਗੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਏ ਸਿਆਸੀ ਸਮਝੌਤੇ ਮਗਰੋਂ ਮੁੜ ਅਮਨ ਪਰਤਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{citation|title=Accord politique de Ouagadougou|url=http://www.cotedivoire-pr.ci/?action=show_page&amp;id_page=570|publisher=Presidency of the Republic of Côte d'Ivoire|date=4 March 2007|accessdate=7 August 2008|archivedate=6 ਮਈ 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080506202335/http://www.cotedivoire-pr.ci/?action=show_page&amp;id_page=570}}&lt;/ref&gt;

ਆਇਵਰੀ ਕੋਸਟ ਇੱਕ ਗਣਰਾਜ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਤਾਕਤਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਹੱਥ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਕਨੂੰਨੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਯਾਮੂਸੂਕਰੋ]] ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ [[ਅਬਿਜਾਨ]] ਦਾ ਬੰਦਰਗਾਹੀ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਦੇਸ਼ 19 ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ 81 ਵਿਭਾਗਾਂ 'ਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ [[ਇਸਲਾਮੀ ਸਹਿਕਾਰਤਾ ਸੰਗਠਨ]], [[ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਘ]], [[ਲਾ ਫ਼੍ਰਾਂਕੋਫ਼ੋਨੀ]], [[ਲਾਤੀਨੀ ਸੰਘ]], [[ਪੱਛਮੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਆਰਥਕ ਭਾਈਚਾਰਾ]] ਅਤੇ [[ਦੱਖਣੀ ਅੰਧ ਅਮਨ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਜੋਨ]] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ। ਕਾਫ਼ੀ ਅਤੇ ਕੋਕੋ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਬਦੌਲਤ ਇਹ ਦੇਸ਼ 1960 ਅਤੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਰਥਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ।
==ਤਸਵੀਰਾਂ==
&lt;gallery&gt;
File:CONCERT 20 AU PALAIS DE LA CULTURE D'ABIDJAN.jpg|ਪਲਾਇਸ ਡੀ ਲਾ ਕਲਚਰ ਡੀ ਅਬਿਜਾਨ ਵਿਖੇ 20 ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੋ
File:CONCERT 4 AU PALAIS DE LA CULTURE D'ABIDJAN.jpg|ਪਲਾਇਸ ਡੀ ਲਾ ਕਲਚਰ ਡੀ ਅਬਿਜਾਨ ਵਿਖੇ 4 ਵਿਚਾਰ ਕਰੋ
File:CONCERT 17 AU PALAIS DE LA CULTURE D'ABIDJAN.jpg|ਪਲਾਇਸ ਡੀ ਲਾ ਕਲਚਰ ਡੀ ਅਬਿਜਾਨ ਵਿਖੇ 4 ਵਿਚਾਰ ਕਰੋ

&lt;/gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਦੇਸ਼]]</text>
      <sha1>dnpt4t2d63flnlcayxgctzgtv6qywhy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦ ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15616</id>
    <revision>
      <id>610053</id>
      <parentid>598884</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T21:40:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3007" xml:space="preserve">{{Infobox newspaper
| name = ਦ ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ 
| logo = [[File:The times of india.svg|240px]]
| image = 
| caption = 20 ਅਗਸਤ, 2013 ਦਾ ਮੁੱਖ ਪੰਨਾ
| type =ਰੋਜ਼ਾਨਾ
| format = ਬਰਾਡਸੀਟ
| owners = ਟਾਈਮਜ਼ ਗਰੁੱਪ
| publisher =ਟਾਈਮਜ਼ ਗਰੁੱਪ
| chiefeditor = 
| staff =
| foundation = {{Start date and age|1838|11|03|df=y}} 
| language = ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
| ceased publication =
| headquarters = [[ਮੁੰਬਈ]]
| circulation = 3,184,727 ਹਰਰੋਜ਼&lt;ref name=ABCIND&gt;{{cite web| url= http://www.auditbureau.org/files/Highest%20Circulated%20amongst%20ABC%20Member%20Publications%20(across%20languages).pdf| title=Submission of circulation figures for the audit period July - December 2016| publisher=[[Audit Bureau of Circulations]] |accessdate=5 January 2016}}&lt;/ref&gt;
| circulation_date = ਜੁਲਾਈ- ਦਸੰਬਰ 2016
| sister newspapers = ''[[ਦਿ ਇਕਨੋਮਿਕਸ ਟਾਈਮਜ਼]]''&lt;br /&gt;''[[ਨਵਭਾਰਤ ਟਾਈਮਜ਼]]''&lt;br /&gt;''[[ਮਹਾਰਾਸਟਰ ਟਾਈਮਜ਼]]''&lt;br /&gt;''[[ਮੁੰਬਈ ਮਿਰਰ]]''
| oclc = 23379369
| website = {{URL|timesofindia.indiatimes.com}}
| nickname =ਬੋਰੀ ਬੰਦਰ ਦੀ ਬੁੱਢਿ ਔਰਤ
}}

'''ਦ ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]]: The Times of India (TOI) [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;toi&quot;&gt;{{cite web | url=http://timesofindia.com/NEWS-India-TOI-Online-is-worlds-No1-newspaper-website/articleshow/4769920.cms | title=TOI Online is world's No.1 newspaper website | publisher=ਦ ਟਾਈਮਜ਼ ਆੱਫ਼ ਇੰਡੀਆ | date=ਜੁਲਾਈ 12, 2009 | accessdate=ਨਵੰਬਰ 7, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;a&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.hinduonnet.com/thehindu/holnus/001200608291820.htm | title=Dailies add 12.6 million readers:NRS | publisher=[[ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਅਰਕਾਈਵ]] | date=ਅਗਸਤ 29, 2006 | accessdate=ਨਵੰਬਰ 7, 2012 | archive-date=2007-10-12 | archive-url=https://web.archive.org/web/20071012140612/http://www.hinduonnet.com/thehindu/holnus/001200608291820.htm | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==
*[[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਟਾਈਮਜ਼]]
*[[ਦ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ]]
*[[ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

==ਬਾਹਰੀ ਜੋੜ==
*[http://timesofindia.indiatimes.com/ ਦ ਟਾਈਮਜ਼ ਆੱਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਖ਼ਬਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਖ਼ਬਾਰ]]</text>
      <sha1>74xh98bk3zci7y69d0p9d0v2a75az0h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16228</id>
    <revision>
      <id>610030</id>
      <parentid>530966</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:45:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਜੀਵਨ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10351" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਮਨੁੱਖ
| ਨਾਮ = '''ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼'''
| ਤਸਵੀਰ = Gabriel Garcia Marquez.jpg
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 220px
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = '''ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼, 2002''' 
| ਉਪਨਾਮ = 
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = '''ਜਨਮ 6 ਮਾਰਚ 1927'''
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = '''[[ਅਰਾਕਾਤਾਕਾ]], [[ਕੋਲੰਬੀਆ]]'''
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = {{death date and age|2014|4|17|1927|3|6|df=yes}}
| ਮੌਤ_ਥਾਂ = [[ਮੈਕਸੀਕੋ ਸਿਟੀ]], ਮੈਕਸੀਕੋ 
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = '''ਨਾਵਲਕਾਰ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਸਕ੍ਰੀਨਪਲੇ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ''' 
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = '''ਕੋਲੰਬੀਆਈ'''
| ਭਾਸ਼ਾ = [[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]]
| ਕਿੱਤਾ =ਨਾਵਲਕਾਰ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਸਕ੍ਰੀਨਪਲੇ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ
| ਕਾਲ = 
| ਧਰਮ =
| ਵਿਸ਼ਾ = 
| ਮੁੱਖ ਕੰਮ =
|ਹਸਤਾਖਰ=Gabriel Marquez Signature.png
| ਅੰਦੋਲਨ = '''[[ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕਨ ਬੂਮ]]''' &lt;br/&gt; '''[[ਜਾਦੂਈ ਯਥਾਰਥਵਾਦ]]'''
| ਇਨਾਮ ='''[[ਸਾਹਿਤ ਲਈ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ]], 1982''' 
| ਪ੍ਰਭਾਵ = '''[[ਡੇਨੀਅਲ ਡੇਫੋ]]''',&lt;ref&gt;[http://www.theparisreview.org/interviews/3196/the-art-of-fiction-no-69-gabriel-garcia-marquez]&quot;The Journal of the Plague Year by Daniel Defoe&quot;&lt;/ref&gt; '''[[ਫਰੈਂਜ਼ ਕਾਫਕਾ]]''',&lt;ref&gt;[http://www.theparisreview.org/interviews/3196/the-art-of-fiction-no-69-gabriel-garcia-marquez]&quot; At the university in Bogotá, I started making new friends and acquaintances, who introduced me to contemporary writers. One night a friend lent me a book of short stories by Franz Kafka. I went back to the pension where I was staying and began to read The Metamorphosis. The first line almost knocked me off the bed.&quot;&lt;/ref&gt; '''[[ਜੇਮਜ ਜਾਇਸ]]''',&lt;ref name=ft&gt;[http://www.theparisreview.org/interviews/3196/the-art-of-fiction-no-69-gabriel-garcia-marquez]&quot;I had never read Joyce, so I started reading Ulysses. I read it in the only Spanish edition available. Since then, after having read Ulysses in English as well as a very good French translation, I can see that the original Spanish translation was very bad. But I did learn something that was to be very useful to me in my future writing—the technique of the interior monologue. I later found this in Virginia Woolf, and I like the way she uses it better than Joyce.&quot;&lt;/ref&gt; '''[[ਵਿਰਜੀਨੀਆ ਵੌਲਫ]]''',&lt;ref name=ft/&gt; '''[[ਵਿਲੀਅਮ ਫਾਕਨਰ]]''',&lt;ref&gt;[http://www.theparisreview.org/interviews/3196/the-art-of-fiction-no-69-gabriel-garcia-marquez]&quot;I’m not sure whether I had already read Faulkner or not, but I know now that only a technique like Faulkner’s could have enabled me to write down what I was seeing. The atmosphere, the decadence, the heat in the village were roughly the same as what I had felt in Faulkner. It was a banana-plantation region inhabited by a lot of Americans from the fruit companies which gave it the same sort of atmosphere I had found in the writers of the Deep South. Critics have spoken of the literary influence of Faulkner, but I see it as a coincidence: I had simply found material that had to be dealt with in the same way that Faulkner had treated similar material.&quot;&lt;/ref&gt; '''[[ਅਰਨੈਸਟ ਹੈਮਿੰਗਵੇ]]'''&lt;ref&gt;[http://www.theparisreview.org/interviews/3196/the-art-of-fiction-no-69-gabriel-garcia-marquez]&quot; My influence had been Faulkner; now it was Hemingway.&quot;&lt;/ref&gt; 
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = &lt;!--ਇਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ--&gt; 
| ਦਸਤਖਤ = Gabriel Marquez Signature.png 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = 
}}
'''ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼''' (ਸਪੇਨੀ ਉੱਚਾਰਨ: [ɡaˈβɾjel ɡaɾˈsia ˈmaɾkes]; [[6 ਮਾਰਚ]] [[1927]] – [[17 ਅਪਰੈਲ]] [[2014]]) [[ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ [[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]] [[ਨਾਵਲਕਾਰ]], [[ਕਹਾਣੀਕਾਰ]], [[ਸਕ੍ਰੀਨਲੇਖਕ]] ਅਤੇ [[ਪੱਤਰਕਾਰ]] ਸੀ। ਇਸਨੂੰ [[1982]] ਵਿੱਚ [[ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ|ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1982/| title=ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ 1982| accessdate=18 ਅਪਰੈਲ 2014}}&lt;/ref&gt;

==ਜੀਵਨੀ==
===ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ===
[[File:Aracataca1.jpg|thumb|right|[[ਅਰਾਕਾਤਾਕਾ]] 'ਚ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਬਿਲਬੋਰਡ:&lt;small&gt; &quot;ਜੋ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਹੋਵੇ, ਮੈਂ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਵਤਨ [[ਅਰਾਕਾਤਾਕਾ]] ਦੇ ਓਦਰੇਵੇਂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਜਿਥੇ ਮੈਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਰਤ ਆਇਆ ਅਤੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਹਕੀਕਤ ਅਤੇ ਓਦਰੇਵੇਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮੇਰੇ ਕੰਮ ਦੇ ਲਈ ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਸੀ&quot;. —ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]]&lt;/small&gt;
ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦਾ ਜਨਮ [[ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਵਿੱਚ 6 ਮਾਰਚ, 1927 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਉਸ ਦੇ ਨਾਨਾ ਅਤੇ ਨਾਨੀ ਨੇ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Harvnb|García Márquez|2003|p=11}}&lt;/ref&gt; ਕੋਲੰਬੀਆ ਵਿੱਚ ਗੈਬਰੀਅਲ ਐਲੀਗਿਓ ਗਾਰਸੀਆ ਅਤੇ ਲੁਈਸਾ ਸੈਂਟੀਆਗਾ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਇਗੁਆਰਾਨ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Harvnb|Martin|2008|p=27}}&lt;/ref&gt; ਗਾਰਸੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਉਸਦਾ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਫਾਰਮਾਸਿਸਟ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਰਾਕਾਤਾਕਾ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਗੈਬਰੀਏਲ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, [[ਬਾਰਾਂਕੀਆ]] ਚਲੇ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{Harvnb|Martin|2008|p=30}}&lt;/ref&gt; ਦਸੰਬਰ 1936 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਉਸਨੂੰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਸਿਨਸੇ ਲੈ ਗਏ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਾਰਚ 1937 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਦਾਦਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ; ਪਰਿਵਾਰ ਫਿਰ ਪਹਿਲਾਂ (ਵਾਪਸ) [[ਬਾਰਾਂਕੀਆ]] ਅਤੇ ਫਿਰ ਸੁਕਰੇ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਇੱਕ ਫਾਰਮੇਸੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Harvnb|Martin|2008|pp=58–66}}&lt;/ref&gt;

ਉਸ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬੋਗੋਟਾ ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਲਿਖਾਰੀ ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਸੰਪਾਦਕ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਚਾਲੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਹ ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਵਿਭਿੰਨ‍ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਪੱਤਰ-ਪੱਤਰਕਾਵਾਂ ਲਈ ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫਿਲਮੀ ਪਟਕਥਾਵਾਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ।

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
===''ਵਨ ਹੰਡਰਡ ਈਅਰਸ ਆਫ ਸਾਲੀਟਿਊਡ''===
{{Main|ਵਨ ਹੰਡਰਡ ਈਅਰਸ ਆਫ ਸਾਲੀਟਿਊਡ}}
''ਵਨ ਹੰਡਰਡ ਈਅਰਸ ਆਫ ਸਾਲੀਟਿਊਡ'' (''ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ'') ([[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]]: Cien años de soledad, 1967) [[ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਲਿੱਖਿਆ ਇੱਕ [[ਨਾਵਲ]] ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਬੁਏਨਦੀਆ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੀ [[ਸ਼ਾਹਕਾਰ]] ਰਚਨਾ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਨਾਵਲ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1967 ਵਿੱਚ ਸਪੇਨੀ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ। ਅੱਜ ਇਸ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ 37 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ 2 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵਧ ਕਾਪੀਆਂ ਵਿਕ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Bell&quot;&gt;{{cite book|title=Gabriel García Márquez's One Hundred Years of Solitude: A Casebook|last=Bell-Villada|first=Gene H.|year=2002|publisher=Oxford University Press|location=|isbn=0195144554|page=|pages=|url= }}&lt;/ref&gt;

===ਨਾਵਲ===
*ਲੀਫ ਸਟੋਰਮ (1955)
*ਨੋ ਵਨ ਰਾਈਟਸ ਟੂ ਦ ਕਰਨਲ (1961)
*ਇਨ ਇਵਿਲ ਆਵਰ (1962)
*[[ਵਨ ਹੰਡਰੇਡ ਈਅਰਸ ਆਫ ਸਾਲਿਟਿਊਡ]] (1966)
*[[ਲਵ ਇਨ ਦ ਟਾਈਮ ਆਫ ਕਾਲਰਾ]]
*ਦ ਆਟਮ ਆਫ ਦ ਪੈਟਰੀਆਰਕ (1975)
*[[ਕਰਾਨੀਕਲ ਆਫ਼ ਏ ਡੈਥ ਫ਼ੋਰਟੋਲਡ]] (1989)
*ਆਫ਼ ਲਵ ਐਂਡ ਅਦਰ ਡੈਮਨਜ (1994)

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨੋਬਲ ਜੇਤੂ ਸਾਹਿਤਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]]</text>
      <sha1>60vak72cg17g57h2dp5d9u61rwx7yn7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610031</id>
      <parentid>610030</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:51:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12441" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਮਨੁੱਖ
| ਨਾਮ = '''ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼'''
| ਤਸਵੀਰ = Gabriel Garcia Marquez.jpg
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 220px
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = '''ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼, 2002''' 
| ਉਪਨਾਮ = 
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = '''ਜਨਮ 6 ਮਾਰਚ 1927'''
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = '''[[ਅਰਾਕਾਤਾਕਾ]], [[ਕੋਲੰਬੀਆ]]'''
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = {{death date and age|2014|4|17|1927|3|6|df=yes}}
| ਮੌਤ_ਥਾਂ = [[ਮੈਕਸੀਕੋ ਸਿਟੀ]], ਮੈਕਸੀਕੋ 
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = '''ਨਾਵਲਕਾਰ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਸਕ੍ਰੀਨਪਲੇ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ''' 
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = '''ਕੋਲੰਬੀਆਈ'''
| ਭਾਸ਼ਾ = [[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]]
| ਕਿੱਤਾ =ਨਾਵਲਕਾਰ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਸਕ੍ਰੀਨਪਲੇ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ
| ਕਾਲ = 
| ਧਰਮ =
| ਵਿਸ਼ਾ = 
| ਮੁੱਖ ਕੰਮ =
|ਹਸਤਾਖਰ=Gabriel Marquez Signature.png
| ਅੰਦੋਲਨ = '''[[ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕਨ ਬੂਮ]]''' &lt;br/&gt; '''[[ਜਾਦੂਈ ਯਥਾਰਥਵਾਦ]]'''
| ਇਨਾਮ ='''[[ਸਾਹਿਤ ਲਈ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ]], 1982''' 
| ਪ੍ਰਭਾਵ = '''[[ਡੇਨੀਅਲ ਡੇਫੋ]]''',&lt;ref&gt;[http://www.theparisreview.org/interviews/3196/the-art-of-fiction-no-69-gabriel-garcia-marquez]&quot;The Journal of the Plague Year by Daniel Defoe&quot;&lt;/ref&gt; '''[[ਫਰੈਂਜ਼ ਕਾਫਕਾ]]''',&lt;ref&gt;[http://www.theparisreview.org/interviews/3196/the-art-of-fiction-no-69-gabriel-garcia-marquez]&quot; At the university in Bogotá, I started making new friends and acquaintances, who introduced me to contemporary writers. One night a friend lent me a book of short stories by Franz Kafka. I went back to the pension where I was staying and began to read The Metamorphosis. The first line almost knocked me off the bed.&quot;&lt;/ref&gt; '''[[ਜੇਮਜ ਜਾਇਸ]]''',&lt;ref name=ft&gt;[http://www.theparisreview.org/interviews/3196/the-art-of-fiction-no-69-gabriel-garcia-marquez]&quot;I had never read Joyce, so I started reading Ulysses. I read it in the only Spanish edition available. Since then, after having read Ulysses in English as well as a very good French translation, I can see that the original Spanish translation was very bad. But I did learn something that was to be very useful to me in my future writing—the technique of the interior monologue. I later found this in Virginia Woolf, and I like the way she uses it better than Joyce.&quot;&lt;/ref&gt; '''[[ਵਿਰਜੀਨੀਆ ਵੌਲਫ]]''',&lt;ref name=ft/&gt; '''[[ਵਿਲੀਅਮ ਫਾਕਨਰ]]''',&lt;ref&gt;[http://www.theparisreview.org/interviews/3196/the-art-of-fiction-no-69-gabriel-garcia-marquez]&quot;I’m not sure whether I had already read Faulkner or not, but I know now that only a technique like Faulkner’s could have enabled me to write down what I was seeing. The atmosphere, the decadence, the heat in the village were roughly the same as what I had felt in Faulkner. It was a banana-plantation region inhabited by a lot of Americans from the fruit companies which gave it the same sort of atmosphere I had found in the writers of the Deep South. Critics have spoken of the literary influence of Faulkner, but I see it as a coincidence: I had simply found material that had to be dealt with in the same way that Faulkner had treated similar material.&quot;&lt;/ref&gt; '''[[ਅਰਨੈਸਟ ਹੈਮਿੰਗਵੇ]]'''&lt;ref&gt;[http://www.theparisreview.org/interviews/3196/the-art-of-fiction-no-69-gabriel-garcia-marquez]&quot; My influence had been Faulkner; now it was Hemingway.&quot;&lt;/ref&gt; 
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = &lt;!--ਇਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ--&gt; 
| ਦਸਤਖਤ = Gabriel Marquez Signature.png 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = 
}}
'''ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼''' (ਸਪੇਨੀ ਉੱਚਾਰਨ: [ɡaˈβɾjel ɡaɾˈsia ˈmaɾkes]; [[6 ਮਾਰਚ]] [[1927]] – [[17 ਅਪਰੈਲ]] [[2014]]) [[ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ [[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]] [[ਨਾਵਲਕਾਰ]], [[ਕਹਾਣੀਕਾਰ]], [[ਸਕ੍ਰੀਨਲੇਖਕ]] ਅਤੇ [[ਪੱਤਰਕਾਰ]] ਸੀ। ਇਸਨੂੰ [[1982]] ਵਿੱਚ [[ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ|ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1982/| title=ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ 1982| accessdate=18 ਅਪਰੈਲ 2014}}&lt;/ref&gt;

==ਜੀਵਨੀ==
===ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ===
[[File:Aracataca1.jpg|thumb|right|[[ਅਰਾਕਾਤਾਕਾ]] 'ਚ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਬਿਲਬੋਰਡ:&lt;small&gt; &quot;ਜੋ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਹੋਵੇ, ਮੈਂ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਵਤਨ [[ਅਰਾਕਾਤਾਕਾ]] ਦੇ ਓਦਰੇਵੇਂ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਜਿਥੇ ਮੈਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਰਤ ਆਇਆ ਅਤੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਹਕੀਕਤ ਅਤੇ ਓਦਰੇਵੇਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮੇਰੇ ਕੰਮ ਦੇ ਲਈ ਕੱਚਾ ਮਾਲ ਸੀ&quot;. —ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]]&lt;/small&gt;
ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦਾ ਜਨਮ [[ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਵਿੱਚ 6 ਮਾਰਚ, 1927 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਉਸ ਦੇ ਨਾਨਾ ਅਤੇ ਨਾਨੀ ਨੇ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Harvnb|García Márquez|2003|p=11}}&lt;/ref&gt; ਕੋਲੰਬੀਆ ਵਿੱਚ ਗੈਬਰੀਅਲ ਐਲੀਗਿਓ ਗਾਰਸੀਆ ਅਤੇ ਲੁਈਸਾ ਸੈਂਟੀਆਗਾ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਇਗੁਆਰਾਨ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Harvnb|Martin|2008|p=27}}&lt;/ref&gt; ਗਾਰਸੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਉਸਦਾ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਫਾਰਮਾਸਿਸਟ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਰਾਕਾਤਾਕਾ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਗੈਬਰੀਏਲ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, [[ਬਾਰਾਂਕੀਆ]] ਚਲੇ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{Harvnb|Martin|2008|p=30}}&lt;/ref&gt; ਦਸੰਬਰ 1936 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਉਸਨੂੰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਸਿਨਸੇ ਲੈ ਗਏ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਾਰਚ 1937 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਦਾਦਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ; ਪਰਿਵਾਰ ਫਿਰ ਪਹਿਲਾਂ (ਵਾਪਸ) [[ਬਾਰਾਂਕੀਆ]] ਅਤੇ ਫਿਰ ਸੁਕਰੇ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਇੱਕ ਫਾਰਮੇਸੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Harvnb|Martin|2008|pp=58–66}}&lt;/ref&gt;

ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਏ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਲੁਈਸਾ ਸੈਂਟੀਆਗਾ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਕਰਨਲ ਦੁਆਰਾ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਗੈਬਰੀਅਲ ਐਲੀਗਿਓ ਗਾਰਸੀਆ ਉਹ ਆਦਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਕਰਨਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਦਾ ਦਿਲ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ: ਗੈਬਰੀਅਲ ਐਲੀਗਿਓ ਇੱਕ [[ਕੰਜ਼ਰਵੇਟਿਵ]] ਸੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਵੂਮੈਨਾਈਜ਼ਰ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।&lt;ref name = &quot;fcyrqq&quot;&gt;{{Harvnb|Saldívar|1997|p=82}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=GM45&gt;{{Harvnb|García Márquez|2003|p=45}}&lt;/ref&gt; ਗੈਬਰੀਏਲ ਐਲੀਗਿਓ ਨੇ ਲੁਈਸਾ ਨੂੰ ਵਾਇਲਨ ਸੇਰੇਨੇਡਾਂ, ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਅਣਗਿਣਤ ਚਿੱਠੀਆਂ, ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਟੈਲੀਫੋਨ ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਲੁਆਇਆ ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜਵਾਨ ਜੋੜੇ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਆਦਮੀ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਹਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਹ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦਾ ਰਿਹਾ, ਅਤੇ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੀ ਉਸ ਨਾਲ ਵਚਨਬੱਧ ਸੀ।&lt;ref name = &quot;fcyrqq&quot;/&gt; ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।&lt;ref&gt;{{Harvnb|Apuleyo Mendoza|García Márquez|1983|pp=11–12}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Harvnb|Saldívar|1997|p=85}}&lt;/ref&gt;

ਉਸ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬੋਗੋਟਾ ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਲਿਖਾਰੀ ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਸੰਪਾਦਕ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਚਾਲੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਹ ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਵਿਭਿੰਨ‍ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਪੱਤਰ-ਪੱਤਰਕਾਵਾਂ ਲਈ ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫਿਲਮੀ ਪਟਕਥਾਵਾਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ।

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
===''ਵਨ ਹੰਡਰਡ ਈਅਰਸ ਆਫ ਸਾਲੀਟਿਊਡ''===
{{Main|ਵਨ ਹੰਡਰਡ ਈਅਰਸ ਆਫ ਸਾਲੀਟਿਊਡ}}
''ਵਨ ਹੰਡਰਡ ਈਅਰਸ ਆਫ ਸਾਲੀਟਿਊਡ'' (''ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ'') ([[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]]: Cien años de soledad, 1967) [[ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਲਿੱਖਿਆ ਇੱਕ [[ਨਾਵਲ]] ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਬੁਏਨਦੀਆ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੀ [[ਸ਼ਾਹਕਾਰ]] ਰਚਨਾ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਨਾਵਲ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1967 ਵਿੱਚ ਸਪੇਨੀ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ। ਅੱਜ ਇਸ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ 37 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ 2 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵਧ ਕਾਪੀਆਂ ਵਿਕ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Bell&quot;&gt;{{cite book|title=Gabriel García Márquez's One Hundred Years of Solitude: A Casebook|last=Bell-Villada|first=Gene H.|year=2002|publisher=Oxford University Press|location=|isbn=0195144554|page=|pages=|url= }}&lt;/ref&gt;

===ਨਾਵਲ===
*ਲੀਫ ਸਟੋਰਮ (1955)
*ਨੋ ਵਨ ਰਾਈਟਸ ਟੂ ਦ ਕਰਨਲ (1961)
*ਇਨ ਇਵਿਲ ਆਵਰ (1962)
*[[ਵਨ ਹੰਡਰੇਡ ਈਅਰਸ ਆਫ ਸਾਲਿਟਿਊਡ]] (1966)
*[[ਲਵ ਇਨ ਦ ਟਾਈਮ ਆਫ ਕਾਲਰਾ]]
*ਦ ਆਟਮ ਆਫ ਦ ਪੈਟਰੀਆਰਕ (1975)
*[[ਕਰਾਨੀਕਲ ਆਫ਼ ਏ ਡੈਥ ਫ਼ੋਰਟੋਲਡ]] (1989)
*ਆਫ਼ ਲਵ ਐਂਡ ਅਦਰ ਡੈਮਨਜ (1994)

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨੋਬਲ ਜੇਤੂ ਸਾਹਿਤਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]]</text>
      <sha1>32fgbfs4kpnkf2uo4jb9u109qnwljmx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਿਲੀਅਮ ਬਲੇਕ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>16633</id>
    <revision>
      <id>609971</id>
      <parentid>599051</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:15:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23244" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਮਨੁੱਖ
| ਨਾਮ = ਵਿਲੀਅਮ ਬਲੇਕ
| ਤਸਵੀਰ = William Blake by Thomas Phillips.jpg
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 200px
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = ਵਿਲੀਅਮ ਬਲੇਕ ਦਾ ਪੋਰਟਰੇਟ, ਥਾਮਸ ਫਿਲਿਪਸ - 1807
| ਉਪਨਾਮ = 
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = 28 ਨਵੰਬਰ 1757
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = [[ਲੰਦਨ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]]
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = 12 ਅਗਸਤ 1827
| ਮੌਤ_ਥਾਂ = ਲੰਦਨ, ਇੰਗਲੈਂਡ
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = 
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = 
| ਭਾਸ਼ਾ = [[ਅੰਗਰੇਜੀ]] 
| ਕਿੱਤਾ = ਕਵੀ, ਪੇਂਟਰ, ਪ੍ਰਿੰਟਮੇਕਰ, ਕਾਪੀ ਐਡੀਟਿੰਗ 
| ਕਾਲ = 
| ਧਰਮ =
| ਵਿਸ਼ਾ = 
| ਮੁੱਖ ਕੰਮ =
| ਅੰਦੋਲਨ = [[ਰੋਮਾਂਸਵਾਦ]]
| ਇਨਾਮ =
| ਪ੍ਰਭਾਵ = &lt;!--ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਕਿਸਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ--&gt; 
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ = &lt;!--ਇਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ--&gt; 
| ਦਸਤਖਤ = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ = 
}}
'''ਵਿਲੀਅਮ ਬਲੇਕ''' (28 ਨਵੰਬਰ 1757 – 12 ਅਗਸਤ 1827) ਇੱਕ [[ਅੰਗਰੇਜੀ]] [[ਕਵੀ]] ਅਤੇ [[ਚਿੱਤਰਕਾਰ]] ਸੀ। ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਖਾਸ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਅੱਜ ਇਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਨੂੰ [[ਰੋਮਾਂਸਵਾਦੀ ਲਹਿਰ]] ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਰੂਪ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੈਗੰਬਰੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ “ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਅਜਿਹਾ ਕਵਿਤਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਉਸਦੀਆਂ ਖੂਬੀਆਂ ਦੇ ਅਨਪਾਤ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।”&lt;ref&gt;Frye, Northrop and Denham, Robert D. ''Collected Works of Northrop Frye''. 2006, pp 11–12.&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਕਲਾਤਮਕਤਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਇੱਕ ਸਮਕਾਲੀ ਕਲਾ ਆਲੋਚਕ ਨੂੰ “ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਕਿਤੇ ਕਦੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਦਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਮਹਾਨਤਮ ਕਲਾਕਾਰ” ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web | author=Jones, Jonathan| title= Blake's heaven |work=The Guardian |location=UK | url=http://www.guardian.co.uk/arts/critic/feature/0,1169,1469584,00.html |date=25 Apr. 2005}}&lt;/ref&gt; 2002 ਵਿੱਚ [[100 ਮਹਾਨਤਮ ਬ੍ਰਿਟਨ]] ਦੀ ਬੀਬੀਸੀ ਪੋਲ ਨੇ ਬਲੇਕ ਨੂੰ 38ਵੇਂ ਸਥਾਨ ਤੇ ਚੁਣਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/programmes/greatbritons/list.shtml/|title=BBC - Great Britons - Top 100|work=[[Internet Archive]]|access-date=2013-08-21|archive-date=2002-12-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20021204214727/http://www.bbc.co.uk/history/programmes/greatbritons/list.shtml/|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt; ਫੇਲਫੈਮ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੀ ਮਿਆਦ ਨੂੰ ਛੱਡਕੇ ਉਹ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਲੰਦਨ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ।&lt;ref&gt;Thomas, Edward. ''[http://books.google.com/books?id=bilDAAAAIAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=A+Literary+Pilgrim+in+England A Literary Pilgrim in England]''. 1917, p. 3.&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ ਵੰਨਸਵੰਨੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਤੌਰ ਤੇ ਭਰਪੂਰ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਿਹੜਾ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ “ਰੱਬ ਦੀ ਕਾਇਆ”,&lt;ref&gt;[[William Butler Yeats|Yeats, W. B.]] ''The Collected Works of W. B. Yeats''. 2007, p. 85.&lt;/ref&gt; ਜਾਂ &quot;ਖੁਦ ਮਾਨਵੀ ਵਜੂਦ&quot; ਵਜੋਂ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;Wilson, Mona. ''The Life of William Blake''. The Nonesuch Press, 1927. p. 167.&lt;/ref&gt;
ਆਪਣੇ ਸਮਕਾਲੀਆਂ ਦੁਆਰਾ, ਭਾਵੁਕ ਵਿਚਿਤਰਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਨਕੀ ਮੰਨੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਬਲੇਕ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਦੇ ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਅਭਿਵਿਅੰਜਕਤਾ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਿਕਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਦਾਰਸ਼ਨਕ ਅਤੇ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਅੰਤਰਧਾਰਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉੱਚ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ। 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਹਾਜਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਅਤੇ “ਪੂਰਵ - ਰੋਮਾਂਟਿਕ” ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;''The New York Times Guide to Essential Knowledge''. 2004, p. 351.&lt;/ref&gt; ਬਾਈਬਲ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਲੇਕਿਨ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਗਿਰਜਾ ਘਰ ਦਾ (ਦਰਅਸਲ, ਸੰਗਠਿਤ ਧਰਮ ਦੇ ਕੁੱਲ ਰੂਪਾਂ ਦਾ) ਵਿਰੋਧੀ, ਬਲੇਕ [[ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਇਨਕਲਾਬ|ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ]] ਅਤੇ [[ਅਮਰੀਕਨ ਇਨਕਲਾਬ|ਅਮਰੀਕੀ]] ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਕਰਾਂਤੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ।&lt;ref&gt;Blake, William. ''Blake's &quot;America, a Prophecy&quot;; And, &quot;Europe, a Prophecy&quot;''. 1984, p. 2.&lt;/ref&gt;[[ਥਾਮਸ ਪੇਨ]] ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਬੜੀ ਨਿਭਦੀ ਸੀ ਭਾਵੇਂ ਮਗਰੋਂ ਉਸਨੇ ਉਸਦੇ ਅਨੇਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕੀਤਾ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਤੇ ਜੈਕਬ ਬਾਮ (Jakob Böhme)ਅਤੇ ਇਮੈਨੁਏਲ ਸਵਿਡੇਨਬਰਗ (Emanuel Swedenborg) ਵਰਗੇ ਵਿਚਾਰਕਾਂ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web | author=Kazin, Alfred | year=1997 | title=An Introduction to William Blake | url=http://www.multimedialibrary.com/Articles/kazin/alfredblake.asp | accessdate=23 September 2006 | archive-date=26 ਸਤੰਬਰ 2006 | archive-url=https://web.archive.org/web/20060926013159/http://www.multimedialibrary.com/Articles/kazin/alfredblake.asp | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਿਆਤ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਬਲੇਕ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦੀ ਅਨੋਖੀ ਇੱਕਧਾਰਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 19ਵੀਂ-ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ [[ਵਿਲੀਅਮ ਰੋਜੇੱਟੀ]] (William Rossetti) ਨੇ ਬਲੇਕ ਨੂੰ “ਗਲੋਰਿਅਸ ਲਿਉਮਿਨਰੀ&quot; ਅਰਥਾਤ &quot;ਤੇਜਸਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਪੁੰਜ” ਵਜੋਂ,&lt;ref&gt;Blake, William and Rossetti, William Michael. ''[http://books.google.com/books?id=fGYLAAAAIAAJ&amp;pg=PP11&amp;dq=%22The+Poetical+Works+of+William+Blake:+Lyrical+and+Miscellaneous%22&amp;lr=&amp;as_brr=3 The Poetical Works of William Blake: Lyrical and Miscellaneous]''. 1890, p. xi.&lt;/ref&gt; ਅਤੇ “ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ&quot; ਵਜੋਂ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ, &quot;ਜਿਸਨੂੰ ਨਾ ਉਸਦੇ ਪੂਰਵਵਰਤੀ ਦੱਸ ਸਕੇ, ਨਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਸਮਕਾਲੀਆਂ ਨਾਲ ਵਰਗੀਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਾਅਦ ਦੇ ਗਿਆਤ ਅਤੇ ਸਹਿਜ ਹੀ ਪ੍ਰਵਾਨਤ ਰਚਨਾਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ”।&lt;ref&gt;Blake, William and Rossetti, William Michael. ''[http://books.google.com/books?id=fGYLAAAAIAAJ&amp;pg=PP11&amp;dq=%22The+Poetical+Works+of+William+Blake:+Lyrical+and+Miscellaneous%22&amp;lr=&amp;as_brr=3 The Poetical Works of William Blake: Lyrical and Miscellaneous]''. 1890, p. xiii.&lt;/ref&gt;
==ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ==
[[File:WilliamBlake'sHouse.jpg|thumb|upright|left|28 ਬ੍ਰੌਡ ਸਟਰੀਟ (ਹੁਣ ਬ੍ਰੌਡਵਿਕ ਸਟਰੀਟ) 1912 ਦੇ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ। ਬਲੇਕ ਦਾ ਜਨਮ ਇਸ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ 25 ਸਾਲ ਦਾ ਹੋਣ ਤੱਕ ਇਥੇ ਰਿਹਾ। 1965 ਵਿੱਚ ਇਹ ਇਮਾਰਤ ਢਾਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.blakesociety.org/about-blake/blake-london/ |title=Blake &amp; London |publisher=The Blake Society |accessdate=18 January 2013 |archive-date=15 ਸਤੰਬਰ 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150915004604/http://www.blakesociety.org/about-blake/blake-london/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;]]
ਵਿਲੀਅਮ ਬਲੇਕ ਦਾ ਜਨਮ 28 ਨਵਬਰ 1757 ਨੂੰ ਲੰਦਨ ਦੇ ਸੋਹੋ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ 28 ਬ੍ਰੌਡ ਸਟਰੀਟ (ਹੁਣ ਬ੍ਰੌਡਵਿਕ ਸਟਰੀਟ) ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਸੱਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤੀਜਾ ਬੱਚਾ ਸੀ,&lt;ref&gt;[http://www.poets.org/poet.php/prmPID/116 poets.org/William Blake, retrieved online 13 June 2008]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=bent&gt;Bentley, Gerald Eades and Bentley Jr., G. ''William Blake: The Critical Heritage''. 1995, p. 34-5.&lt;/ref&gt; ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਦੀ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਬਲੇਕ ਦਾ ਪਿਤਾ ਜੇਮਜ, ਹੌਜਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=bent /&gt; ਵਿਲਿਅਮ ਨੇ ਸਕੂਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਬਹੁਤਾ ਚਿਰ ਨਹੀਂ ਲਈ ਸੀ। ਬੱਸ ਪੜ੍ਹਨਾ ਲਿਖਣਾ ਸਿੱਖ ਕੇ ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ, ਕੈਥਰੀਨ ਰਾਇਟ ਆਰਮਿਟੇਜ ਬਲੇਕ ਨੇ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Raine&quot;&gt;{{Cite book |author=Raine, Kathleen |title=World of Art: William Blake |publisher=Thames &amp; Hudson |year=1970 |isbn=0-500-20107-2}}&lt;/ref&gt; ਬਲੇਕ ਪਰਵਾਰ ਵਿਦਰੋਹੀ ਸੀ,&lt;ref name=&quot;The Stranger From Paradise 2001&quot;&gt;The Stranger From Paradise: A Biography of William Blake, Bentley (2001)&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਮੋਰਾਵੀਅਨ ਗਿਰਜਾ ਘਰ ਨਾਲ ਸੀ। ਬਲੇਕ ਦੇ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਬਾਈਬਲ ਦਾ ਅਰੰਭਕ ਅਤੇ ਗਹਿਰਾ ਅਸਰ ਪਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨਕਾਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਬਣੀ ਰਹੀ।
==ਬੈਸਾਇਰ ਦੀ ਸ਼ਾਗਿਰਦੀ==
4 ਅਗਸਤ 1772 ਨੂੰ ਬਲੇਕ, 7 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਨੱਕਾਸ਼, ਗਰੇਟ ਕਵੀਨ ਸਟਰੀਟ ਦੇ ਜੇਮਸ ਬੈਸਾਇਰ (engraver James Basire of Great Queen Stree) ਦਾ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਬਣ ਗਿਆ।&lt;ref name=bent /&gt; ਇਸ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ 21 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇੱਕ ਵਿਵਸਾਇਕ ਨੱਕਾਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ। ਬਲੇਕ ਦੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਮੱਤਭੇਦ ਅਤੇ ਝਗੜੇ ਦਾ ਕੋਈ ਵੇਰਵਾ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਪੀਟਰ ਐਕਰੋਇਡ (Peter Ackroyd) ਦੀ ਲਿਖੀ ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਲੇਕ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬੈਸਾਇਰ ਦੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਲਾ-ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨਾ ਪਿਆ - ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸਨੂੰ ਕੱਟ ਦੇਣਾ ਪਿਆ।&lt;ref&gt;43, ''Blake'', Peter Ackroyd, [[Sinclair-Stevenson]], 1995.&lt;/ref&gt; ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਕਰਨ ਦੀ ਬੈਸਾਇਰ ਦੀ ਰੇਖਾਮੂਲਕ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਫਲੈਸ਼ੀਅਰ ਸਟਿਪਲ ਜਾਂ ਮੇਜ਼ੋਟਿੰਟ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੁਰਾਣੇ ਫ਼ੈਸ਼ਨ ਦਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;Blake, William. ''The Poems of William Blake''. 1893, p. xix.&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਆਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਇਸ ਫ਼ੈਸ਼ਨ ਪਿੱਟੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਲੇਕ ਦਾ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈਣਾ ਉਸ ਨੂੰ ਕੰਮ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪਛਾਣ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ।

ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਬੈਸਾਇਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਨੂੰ ਲੰਦਨ ਦੇ ਗੋਥਿਕ ਗਿਰਜਾ ਘਰ ਤੋਂ ਚਿਤਰਾਂ ਦੀ ਨਕਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ (ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕੰਮ ਬਲੇਕ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਹਿਸ਼ਾਗਿਰਦ ਜੇਮਸ ਪਾਰਕਰ ਦੇ ਝਗੜੇ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ), ਅਤੇ ਵੇਸਟਮਿੰਸਟਰ ਐਬੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕਲਾ-ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ; ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਐਬੇ ਨੂੰ ਕਵਚਧਾਰੀ ਸੂਟਾਂ, ਰੰਗੀਨ ਅੰਤੇਸ਼ਠੀ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨਾਲ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਮੋਮ ਦੀਆਂ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਨਾਲ ਅਲੰਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਐਕਰਾਇਡ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ “ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਤਾਤਕਾਲੀ [ਪ੍ਰਭਾਵ] ਧੁੰਦਲੀ ਪੈ ਗਈ ਚਮਕ ਅਤੇ ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਪੈਂਦਾ।&lt;ref&gt;44, ''Blake'', Ackroyd&lt;/ref&gt; ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਲੰਮੇ ਅਰਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਬਲੇਕ ਐਬੇ ਵਿੱਚ ਰੇਖਾਚਿਤਰ ਬਣਾਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਕਦੇ ਕਦੇ ਵੇਸਟਮਿੰਸਟਰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਉਸ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਅੜਚਨ ਬਣਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਬਲੇਕ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਸਤਾਇਆ ਕਿ ਬਲੇਕ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦੇਕੇ ਚਬੂਤਰੇ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਡੇਗ ਦਿੱਤਾ, “ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਉਹ ਭਿਆਨਕ ਸੱਟ ਦੇ ਨਾਲ ਡਿਗਿਆ”।&lt;ref&gt;Blake, William and Tatham, Frederick. ''[http://books.google.com/books?id=cSxDAAAAIAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;dq=The+Letters+of+William+Blake:+Together+with+a+Life&amp;lr=&amp;as_brr=3 The Letters of William Blake: Together with a Life]''. 1906, page 7.&lt;/ref&gt;
==ਰਾਇਲ ਅਕੈਡਮੀ==
8 ਅਕਤੂਬਰ 1779 ਨੂੰ ਬਲੇਕ ਸਟਰੈਂਡ ਦੇ ਕੋਲ ਓਲਡ ਸਾਮਰਸੇਟ ਹਾਉਸ ਦੀ ਰਾਇਲ ਅਕੈਡਮੀ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬਣ ਗਏ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਨੇ ਭੁਗਤਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਉਹ ਛੇ ਸਾਲ ਦੇ ਅਰਸੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਸਾਮਗਰੀ ਦੀ ਆਪੂਰਤੀ ਖੁਦ ਆਪ ਕਰੇ। ਓਥੇ, ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਗੱਲ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਰੂਬੇਨਸ ਵਰਗੇ ਫੈਸ਼ਨੇਬਲ ਕਲਾਕਾਰਾਂ (ਜਿਨ੍ਹਾਂਦੀ ਸਕੂਲ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਜੋਸ਼ੁਆ ਰੇਨਾਲਡਸ ਨੇ ਹਿਮਾਇਤ ਕੀਤੀ) ਦੀ ਅਧੂਰੀ ਸ਼ੈਲੀ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਲੇਕ ਨੂੰ ਕਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਰੇਨਾਲਡ ਦਾ ਨਜਰੀਆ ਰੁੱਖਾ ਲੱਗਣ ਲਗਾ, ਖਾਸਕਰ “ਜੇਨਰਲ ਟਰੁਥ” (ਆਮ ਸੱਚ) ਅਤੇ “ਜੇਨਰਲ ਬਿਊਟੀ” (ਆਮ ਸੁੰਦਰਤਾ) ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸਦਾ ਲੋਹੜੇ ਦਾ ਸ਼ੁਦਾ। ਰੇਨਾਲਡਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵਚਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਕਿ “ਅਮੂਰਤਨ, ਸਾਧਾਰਨੀਕਰਨ ਅਤੇ ਵਰਗੀਕਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਝੁਕਾਵ, ਮਨੁੱਖੀ ਮਸਤਕ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੌਲਤ ਹੈ”; ਬਲੇਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਿਜੀ ਕਾਪੀ ਦੀ ਹਾਸ਼ੀਆ ਟਿੱਪਣੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਕਿ “ਸਾਧਾਰਨੀਕਰਨ ਬੇਵਕੂਫ਼ੀ ਹੈ”; ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੀਕਰਨ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣਤਾ।&lt;ref&gt;E691. All quotations from Blake's writings are from {{cite book |author=Erdman, David V |title=The Complete Poetry and Prose of William Blake |edition=2nd |isbn=0-385-15213-2 |url=http://www.english.uga.edu/~nhilton/Blake/blaketxt1/home.html}} Subsequent references follow the convention of providing plate and line numbers where appropriate, followed by &quot;E&quot; and the page number from Erdman, and correspond to Blake's often unconventional spelling and punctuation.&lt;/ref&gt; ਬਲੇਕ, ਰੇਨਾਲਡਸ ਦੀ ਜ਼ਾਹਰ ਵਿਨਮਰਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਪਖੰਡ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਰੇਨਾਲਡਸ ਦੇ ਫੈਸ਼ਨੇਬਲ ਤੈਲਚਿਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਲੇਕ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਆਰੰਭਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ, [[ਮਾਇਕਲਏਂਜਲੋ]] ਅਤੇ [[ਰਾਫੇਲ]], ਦੀ ਕਲਾਸਿਕਲ ਸਟੀਕਤਾ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ।

ਡੇਵਿਡ ਬਿੰਡਮੈਨ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬਲੇਕ ਦਾ ਰੇਨਾਲਡਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵੈਰ-ਭਾਵ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੀ ਰਾਏ ਓਨੀ ਨਹੀਂ ਸੀ (ਬਲੇਕ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੇਨਾਲਡਸ ਨੇ ਵੀ ਇਤਹਾਸ ਦੇ ਚਿਤਰਣ ਨੂੰ ਭੂਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ-ਚਿਤਰਾਂ ਦੇ ਬਨਿਸਪਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਿ “ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਨਾ ਉਲਥਾਉਣ ਦੇ ਪਖੰਡ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸ ਦੀ ਖਿਲਾਫਤ”।&lt;ref&gt;Bindman, D. &quot;Blake as a Painter&quot; in ''The Cambridge Companion to William Blake'', ed. Morris Eaves. Cambridge: [[Cambridge University Press]], 2003, p. 86.&lt;/ref&gt; ਨਿਸ਼ਚਿਤਤੌਰ ਤੇ ਬਲੇਕ ਰਾਇਲ ਅਕੈਡਮੀ ਵਿੱਚ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਨੂੰ ਨਾਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ 1780 ਅਤੇ 1880 ਦੇ ਵਿੱਚਕਾਰ 6 ਮੌਕਿਆਂ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ।
== ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ ==
{{col-begin}}
{{col-2}}

=== ਇਲਿਊਮੀਨੇਟਿਡ ===
[[ਤਸਵੀਰ:William Blake3.jpg|thumb|right|upright|ਸੋਂਗਜ਼ ਆਫ਼ ਇਨੋਸੇਂਸ ਐਂਡ ਐਕਸਪੀਰੀਐਨਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰੋਫ਼ਾਇਲ ਵਿੱਚ ਵਿਲੀਅਮ ਬਲੇਕ ਦਾ ਆਲੇਖ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ 1794]]
* ਅੰਦਾਜ਼ਨ 1788: ''[[ਆਲ ਰਿਲਿਜਨਜ਼ ਆਰ ਵਨ]]'' 
** ''[[ਦੇਅਰ ਇਜ਼ ਨੋ ਨੈਚੁਰਲ ਰਿਲਿਜਨ]]'' 
* 1789: ''[[ਸੋਂਗਜ਼ ਆਫ਼ ਇਨੋਸੈਂਸ]]'' 
** ''[[ਦ ਬੁਕ ਆਫ਼ ਥੇਲ]]'' 
* 1790-1793: ''[[ਦ ਮੈਰੇਜ ਆਫ਼ ਹੇਵਨ ਐਂਡ ਹੇਲ]]'' 
* 1793-1795: ''[[ਕੋਂਟੀਨੇਂਟਲ ਪ੍ਰੋਫਿਸੀਜ਼]]'' 
* 1793: ''[[ਵਿਜਨਜ ਆਫ ਦ ਡਾਟਰਜ ਆਫ ਏਲਬੀਯਾਨ]]'' 
** ''[[ਅਮੇਰਿਕਾ ਅ ਪ੍ਰੋਫੇਸੀ]]'' 
* 1794: ''[[ਯੂਰੋਪ ਅ ਪ੍ਰੋਫੇਸੀ]]'' 
** ''[[ਦ ਫਸ੍ਟ ਬੁਕ ਆਫ਼ ਉਰਿਜ਼ੇਨ]]'' 
** ''[[ਸੋਂਗਜ਼ ਆਫ਼ ਐਕਸਪੀਰੀਐਨਸ]]
* 1795: ''[[ਦ ਬੁਕ ਆਫ਼ ਲੋਸ]]'' 
** ''[[ਦ ਸੋਂਗ ਆਫ਼ ਲੋਸ]]'' 
** ''[[ਦ ਬੁਕ ਆਫ਼ ਅਹਾਨਿਯਾ]]'' 
* ਅੰ.1804-ਅੰ.1811: ''[[ਮਿਲਟਨ ਅ ਪੋਇਮ]]'' 
* 1804-1820: ''[[ਜੇਰੁਸੇਲਮ ਦ ਏਮੇਨੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਦ ਜਾਇੰਟ ਏਲਬਿਓਨ]]''

=== ਨਾਨ-ਇਲਿਊਮੀਨੇਟਿਡ ===
* 1783: ''[[ਪੋਇਟੀਕਲ ਸਕੈਚਿਜ਼]]'' 
* 1784-5: ''[[ਐਨ ਆਈਲੈਂਡ ਇਨ ਦ ਮੂਨ]]'' 
* 1789: ''[[ਟਿਰਿਏਲ]]'' 
* 1791: ''[[ਦ ਫ੍ਰੇਂਚ ਰੇਵੋਲਿਊਸ਼ਨ]]'' 
* 1797: ''[[ਦ ਫੋਰ ਜ਼ੋਆਜ਼]]''

=== ਬਲੇਕ ਦੁਆਰਾ ਸਚਿਤਰ ===
* 1791: [[ਮੈਰੀ ਵੁਲਸਟਨਕ੍ਰਾਫਟ]], ''[[ਓਰਿਜਨਲ ਸਟੋਰੀਜ਼ ਫ੍ਰਾਮ ਰਿਅਲ ਲਾਇਫ]]'' 
* 1797: [[ਏਡਵਰ੍ਡ ਯੰਗ]], ''[[ਨਾਇਟ ਥੋਟਸ]]'' 
* 1805-1808: [[ਰਾਬਰ੍ਟ ਬ੍ਲੇਯਰ]], ''ਦ ਗ੍ਰੇਵ'' 
* 1808: [[ਜਾਨ ਮਿਲ੍ਟਨ]], ''[[ਪੈਰਾਡਾਇਜ ਲੌਸਟ]]'' 
* 1819-1820: [[ਜਾਨ ਵਰਲੇ]], ''ਵਿਜਨਰੀ ਹੇਡਜ਼'' 
* 1821: [[ਆਰ.ਜੇ. ਥੋਰਨਟਨ]], ''ਵਰਜਿਲ'' 
* 1823-1826: ''[[ਦ ਬੁਕ ਆਫ਼ ਜਾਬ]]'' 
* 1825-1827: [[ਦਾਂਤੇ]], ''[[ਦ ਡਿਵਾਇਨ ਕਾਮੇਡੀ]]'' (1827 ਵਿੱਚ ਬਲੇਕ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਇਹ ਵਾਟਰਕਲਰਜ਼ ਅਧੂਰੇ ਰਹਿ ਗਏ)
{{col-end}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰੋਮਾਂਸਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1757]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1827]]</text>
      <sha1>kk8b39x9jookhkos5x6jytqgilfqyz4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17013</id>
    <revision>
      <id>610021</id>
      <parentid>540916</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:17:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3489" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਪੁਸਤਕ| &lt;!-- See Wikipedia:WikiProject_Novels or Wikipedia:WikiProject_Books --&gt;
| name = ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ 
| title_orig = Cien años de soledad
| translator = [[ਤੇਜਵੰਤ ਗਿੱਲ]]
| image = [[Image:100years.jpg|200px]]
| caption = 
| author = [[ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]]
| illustrator =
| cover_artist = 
| country = [[ਕੋਲੰਬੀਆ]]
| language = [[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]]
| series = 
| genre = [[ਜਾਦੂਈ ਯਥਾਰਥਵਾਦ]], ਨਾਵਲ
| release_date = 1967
| english_pub_date = 
| publisher = 
| isbn = 
| oclc= 
| preceded_by = 
| followed_by = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:Danis Lídia 2007-01-04.jpg|thumb|200px|ਹੰਗਰੀ ਵਿੱਚ &quot;ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ&quot; ਦੀ ਇੱਕ ਨਾਟਕੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਦਾਨਿਸ ਲੀਦੀਆ]]
'''ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ''' ([[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]]: Cien años de soledad, 1967) [[ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਲਿੱਖਿਆ ਇੱਕ [[ਨਾਵਲ]] ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਬੁਏਨਦੀਆ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਪੀੜੀਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੀ [[ਸ਼ਾਹਕਾਰ]] ਰਚਨਾ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1967 ਵਿੱਚ ਸਪੇਨੀ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ। ਅੱਜ ਇਸ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ 37 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀਆਂ 2 ਕਰੋੜ ਕਾਪੀਆਂ ਵਿਕ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Bell&quot;&gt;{{cite book|title=Gabriel García Márquez's One Hundred Years of Solitude: A Casebook|last=Bell-Villada|first=Gene H.|year=2002|publisher=Oxford University Press|location=|isbn=0195144554|page=|pages=|url= }}&lt;/ref&gt; ਬੁਏਨਦੀਆ, ਨੇ [[ਮੈਕੋਂਡੋ]] ਦੇ (ਕਾਲਪਨਿਕ) ਕਸਬੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;oedb.org&quot;&gt;{{cite web|url=https://oedb.org/ilibrarian/50_books_that_changed_the_world/|title=The 50 Most Influential Books of All Time|website=Open Education Database|date=26 January 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://thegreatestbooks.org/|title=The Greatest Books|website=thegreatestbooks.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;telegraph.co.uk&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/books/what-to-read/best-greatest-novels-of-all-time/|title=The 100 greatest novels of all time|website=The Telegraph|date=23 July 2021|last1=Writers|first1=Telegraph}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.penguin.co.uk/articles/2018/100-must-read-classic-books/|title=100 must-read classic books, as chosen by our readers|website=Penguin|date=26 May 2022 }}&lt;/ref&gt;

==ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ==
==ਪਲਾਟ==


==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਾਵਲ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੇ ਨਾਵਲ]]</text>
      <sha1>3jxmmn1gjx88s74wg157zej39jfo01x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610023</id>
      <parentid>610021</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:26:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4586" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਪੁਸਤਕ| &lt;!-- See Wikipedia:WikiProject_Novels or Wikipedia:WikiProject_Books --&gt;
| name = ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ 
| title_orig = Cien años de soledad
| translator = [[ਤੇਜਵੰਤ ਗਿੱਲ]]
| image = [[Image:100years.jpg|200px]]
| caption = 
| author = [[ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]]
| illustrator =
| cover_artist = 
| country = [[ਕੋਲੰਬੀਆ]]
| language = [[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]]
| series = 
| genre = [[ਜਾਦੂਈ ਯਥਾਰਥਵਾਦ]], ਨਾਵਲ
| release_date = 1967
| english_pub_date = 
| publisher = 
| isbn = 
| oclc= 
| preceded_by = 
| followed_by = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:Danis Lídia 2007-01-04.jpg|thumb|200px|ਹੰਗਰੀ ਵਿੱਚ &quot;ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ&quot; ਦੀ ਇੱਕ ਨਾਟਕੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਦਾਨਿਸ ਲੀਦੀਆ]]
'''ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ''' ([[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]]: Cien años de soledad, 1967) [[ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਲਿੱਖਿਆ ਇੱਕ [[ਨਾਵਲ]] ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਬੁਏਨਦੀਆ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਪੀੜੀਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੀ [[ਸ਼ਾਹਕਾਰ]] ਰਚਨਾ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1967 ਵਿੱਚ ਸਪੇਨੀ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ। ਅੱਜ ਇਸ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ 37 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀਆਂ 2 ਕਰੋੜ ਕਾਪੀਆਂ ਵਿਕ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Bell&quot;&gt;{{cite book|title=Gabriel García Márquez's One Hundred Years of Solitude: A Casebook|last=Bell-Villada|first=Gene H.|year=2002|publisher=Oxford University Press|location=|isbn=0195144554|page=|pages=|url= }}&lt;/ref&gt; ਬੁਏਨਦੀਆ, ਨੇ [[ਮੈਕੋਂਡੋ]] ਦੇ (ਕਾਲਪਨਿਕ) ਕਸਬੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;oedb.org&quot;&gt;{{cite web|url=https://oedb.org/ilibrarian/50_books_that_changed_the_world/|title=The 50 Most Influential Books of All Time|website=Open Education Database|date=26 January 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://thegreatestbooks.org/|title=The Greatest Books|website=thegreatestbooks.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;telegraph.co.uk&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/books/what-to-read/best-greatest-novels-of-all-time/|title=The 100 greatest novels of all time|website=The Telegraph|date=23 July 2021|last1=Writers|first1=Telegraph}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.penguin.co.uk/articles/2018/100-must-read-classic-books/|title=100 must-read classic books, as chosen by our readers|website=Penguin|date=26 May 2022 }}&lt;/ref&gt;

==ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ==
[[ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]] 1960 ਅਤੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ [[ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕਾ|ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ]] ਬੂਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਚਾਰ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਵਲਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ; ਬਾਕੀ ਤਿੰਨ ਪੇਰੂ ਦੇ [[ਮਾਰੀਓ ਵਾਰਗਾਸ ਯੋਸਾ]], ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਦੇ [[ਜੂਲੀਓ ਕੋਰਟਾਜ਼ਾਰ]] ਅਤੇ ਮੈਕਸੀਕਨ [[ਕਾਰਲੋਸ ਫਿਊਨਤੇਸ]] ਸਨ। ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ (1967) ਨੇ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਅੰਦਰ [[ਜਾਦੂਈ ਯਥਾਰਥਵਾਦ]] ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਵਜੋਂ ਗਾਰਸੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;&quot;The Modern World&quot;. Web, www.themodernword.com/gabo/. April 17, 2010&lt;/ref&gt;

==ਪਲਾਟ==


==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਾਵਲ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੇ ਨਾਵਲ]]</text>
      <sha1>f3vsauei2rn0kng23nsokled0rftm4z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610024</id>
      <parentid>610023</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:28:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਪਲਾਟ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4825" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਪੁਸਤਕ| &lt;!-- See Wikipedia:WikiProject_Novels or Wikipedia:WikiProject_Books --&gt;
| name = ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ 
| title_orig = Cien años de soledad
| translator = [[ਤੇਜਵੰਤ ਗਿੱਲ]]
| image = [[Image:100years.jpg|200px]]
| caption = 
| author = [[ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]]
| illustrator =
| cover_artist = 
| country = [[ਕੋਲੰਬੀਆ]]
| language = [[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]]
| series = 
| genre = [[ਜਾਦੂਈ ਯਥਾਰਥਵਾਦ]], ਨਾਵਲ
| release_date = 1967
| english_pub_date = 
| publisher = 
| isbn = 
| oclc= 
| preceded_by = 
| followed_by = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:Danis Lídia 2007-01-04.jpg|thumb|200px|ਹੰਗਰੀ ਵਿੱਚ &quot;ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ&quot; ਦੀ ਇੱਕ ਨਾਟਕੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਦਾਨਿਸ ਲੀਦੀਆ]]
'''ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ''' ([[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]]: Cien años de soledad, 1967) [[ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਲਿੱਖਿਆ ਇੱਕ [[ਨਾਵਲ]] ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਬੁਏਨਦੀਆ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਪੀੜੀਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੀ [[ਸ਼ਾਹਕਾਰ]] ਰਚਨਾ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1967 ਵਿੱਚ ਸਪੇਨੀ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ। ਅੱਜ ਇਸ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ 37 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀਆਂ 2 ਕਰੋੜ ਕਾਪੀਆਂ ਵਿਕ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Bell&quot;&gt;{{cite book|title=Gabriel García Márquez's One Hundred Years of Solitude: A Casebook|last=Bell-Villada|first=Gene H.|year=2002|publisher=Oxford University Press|location=|isbn=0195144554|page=|pages=|url= }}&lt;/ref&gt; ਬੁਏਨਦੀਆ, ਨੇ [[ਮੈਕੋਂਡੋ]] ਦੇ (ਕਾਲਪਨਿਕ) ਕਸਬੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;oedb.org&quot;&gt;{{cite web|url=https://oedb.org/ilibrarian/50_books_that_changed_the_world/|title=The 50 Most Influential Books of All Time|website=Open Education Database|date=26 January 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://thegreatestbooks.org/|title=The Greatest Books|website=thegreatestbooks.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;telegraph.co.uk&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/books/what-to-read/best-greatest-novels-of-all-time/|title=The 100 greatest novels of all time|website=The Telegraph|date=23 July 2021|last1=Writers|first1=Telegraph}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.penguin.co.uk/articles/2018/100-must-read-classic-books/|title=100 must-read classic books, as chosen by our readers|website=Penguin|date=26 May 2022 }}&lt;/ref&gt;

==ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ==
[[ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]] 1960 ਅਤੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ [[ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕਾ|ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ]] ਬੂਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਚਾਰ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਵਲਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ; ਬਾਕੀ ਤਿੰਨ ਪੇਰੂ ਦੇ [[ਮਾਰੀਓ ਵਾਰਗਾਸ ਯੋਸਾ]], ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਦੇ [[ਜੂਲੀਓ ਕੋਰਟਾਜ਼ਾਰ]] ਅਤੇ ਮੈਕਸੀਕਨ [[ਕਾਰਲੋਸ ਫਿਊਨਤੇਸ]] ਸਨ। ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ (1967) ਨੇ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਅੰਦਰ [[ਜਾਦੂਈ ਯਥਾਰਥਵਾਦ]] ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਵਜੋਂ ਗਾਰਸੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;&quot;The Modern World&quot;. Web, www.themodernword.com/gabo/. April 17, 2010&lt;/ref&gt;

==ਪਲਾਟ==
ਇਕਾਂਤ ਦੇ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ [[ਮੈਕੋਂਡੋ]] ਕਸਬੇ ਵਿਚ ਬੁਏਨਦੀਆ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਸੱਤ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਾਵਲ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੇ ਨਾਵਲ]]</text>
      <sha1>5z1eu1efxy3hgy0nd2rbvq65kn7x1q8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610028</id>
      <parentid>610024</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:34:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਪਲਾਟ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6326" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਪੁਸਤਕ| &lt;!-- See Wikipedia:WikiProject_Novels or Wikipedia:WikiProject_Books --&gt;
| name = ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ 
| title_orig = Cien años de soledad
| translator = [[ਤੇਜਵੰਤ ਗਿੱਲ]]
| image = [[Image:100years.jpg|200px]]
| caption = 
| author = [[ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]]
| illustrator =
| cover_artist = 
| country = [[ਕੋਲੰਬੀਆ]]
| language = [[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]]
| series = 
| genre = [[ਜਾਦੂਈ ਯਥਾਰਥਵਾਦ]], ਨਾਵਲ
| release_date = 1967
| english_pub_date = 
| publisher = 
| isbn = 
| oclc= 
| preceded_by = 
| followed_by = 
}}
[[ਤਸਵੀਰ:Danis Lídia 2007-01-04.jpg|thumb|200px|ਹੰਗਰੀ ਵਿੱਚ &quot;ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ&quot; ਦੀ ਇੱਕ ਨਾਟਕੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਦਾਨਿਸ ਲੀਦੀਆ]]
'''ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ''' ([[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]]: Cien años de soledad, 1967) [[ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਲਿੱਖਿਆ ਇੱਕ [[ਨਾਵਲ]] ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਬੁਏਨਦੀਆ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਪੀੜੀਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੀ [[ਸ਼ਾਹਕਾਰ]] ਰਚਨਾ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1967 ਵਿੱਚ ਸਪੇਨੀ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ। ਅੱਜ ਇਸ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ 37 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀਆਂ 2 ਕਰੋੜ ਕਾਪੀਆਂ ਵਿਕ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Bell&quot;&gt;{{cite book|title=Gabriel García Márquez's One Hundred Years of Solitude: A Casebook|last=Bell-Villada|first=Gene H.|year=2002|publisher=Oxford University Press|location=|isbn=0195144554|page=|pages=|url= }}&lt;/ref&gt; ਬੁਏਨਦੀਆ, ਨੇ [[ਮੈਕੋਂਡੋ]] ਦੇ (ਕਾਲਪਨਿਕ) ਕਸਬੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;oedb.org&quot;&gt;{{cite web|url=https://oedb.org/ilibrarian/50_books_that_changed_the_world/|title=The 50 Most Influential Books of All Time|website=Open Education Database|date=26 January 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://thegreatestbooks.org/|title=The Greatest Books|website=thegreatestbooks.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;telegraph.co.uk&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/books/what-to-read/best-greatest-novels-of-all-time/|title=The 100 greatest novels of all time|website=The Telegraph|date=23 July 2021|last1=Writers|first1=Telegraph}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.penguin.co.uk/articles/2018/100-must-read-classic-books/|title=100 must-read classic books, as chosen by our readers|website=Penguin|date=26 May 2022 }}&lt;/ref&gt;

==ਜੀਵਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ==
[[ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼]] 1960 ਅਤੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ [[ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕਾ|ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ]] ਬੂਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਚਾਰ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਵਲਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ; ਬਾਕੀ ਤਿੰਨ ਪੇਰੂ ਦੇ [[ਮਾਰੀਓ ਵਾਰਗਾਸ ਯੋਸਾ]], ਅਰਜਨਟੀਨਾ ਦੇ [[ਜੂਲੀਓ ਕੋਰਟਾਜ਼ਾਰ]] ਅਤੇ ਮੈਕਸੀਕਨ [[ਕਾਰਲੋਸ ਫਿਊਨਤੇਸ]] ਸਨ। ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ (1967) ਨੇ ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਅੰਦਰ [[ਜਾਦੂਈ ਯਥਾਰਥਵਾਦ]] ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਵਜੋਂ ਗਾਰਸੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;&quot;The Modern World&quot;. Web, www.themodernword.com/gabo/. April 17, 2010&lt;/ref&gt;

==ਪਲਾਟ==
ਇਕਾਂਤ ਦੇ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ [[ਮੈਕੋਂਡੋ]] ਕਸਬੇ ਵਿਚ ਬੁਏਨਦੀਆ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਸੱਤ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਮੈਕੋਂਡੋ ਦੇ ਮੋਢੀ [[ਪਿੱਤਰ ਸੱਤਾ|ਪੁਰਖ]], ਜੋਸੇ ਆਰਕਾਡੀਓ ਬੁਏਨਦੀਆ, ਅਤੇ ਉਰਸੁਲਾ ਇਗੁਆਰਾਨ, ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ (ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ), [[ਰੀਓਹਾਚਾ]], [[ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਛੱਡ ਗਏ, ਜਦੋਂ ਜੋਸੇ ਆਰਕਾਡੀਓ ਨੇ ਜੋਸ ਆਰਕਾਡੀਓ ਨੂੰ ਨਪੁੰਸਕ ਹੋਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ ਕਾਕਫਾਈਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋਸ ਆਰਕਾਡੀਓ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਰਵਾਸ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਇੱਕ ਰਾਤ, ਇੱਕ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਕੈਂਪਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਜੋਸ ਆਰਕਾਡੀਓ ਨੇ &quot;ਮੈਕੋਂਡੋ&quot; ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਦੇਖਿਆ, ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਜੋ ਇਸ ਵਿੱਚਲੇ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਾਗਣ 'ਤੇ, ਉਹ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਮੈਕੋਂਡੋ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਭਟਕਣ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਮੈਕੋਂਡੋ ਦੀ ਉਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ [[ਯੂਟੋਪੀਆ|ਯੂਟੋਪਿਕ]] ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Bell&quot;/&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਾਵਲ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੇ ਨਾਵਲ]]</text>
      <sha1>rbqn1yaqz22q3n662u03a5snwdq76ch</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵੀਰ-ਜ਼ਾਰਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17540</id>
    <revision>
      <id>609973</id>
      <parentid>567386</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:22:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8967" xml:space="preserve">{{Infobox film
|name = ਵੀਰ-ਜ਼ਾਰਾ
|image = 
|image_size = 
|border = 
|alt = 
|caption = 
|director = ਯਸ਼ ਚੋਪੜਾ
|producer = ਯਸ਼ ਚੋਪੜਾ&lt;br /&gt;ਅਦਿੱਤਿਆ ਚੋਪੜਾ
|writer = 
|screenplay = ਅਦਿੱਤਿਆ ਚੋਪੜਾ
|story = ਅਦਿੱਤਿਆ ਚੋਪੜਾ
|based on = 
|narrator = 
|starring = [[ਸ਼ਾਹਰੁਖ ਖ਼ਾਨ]]&lt;br /&gt;ਪ੍ਰੀਟੀ ਜ਼ਿੰਟਾ&lt;br /&gt;ਰਾਣੀ ਮੁਖਰਜੀ&lt;br /&gt;ਮਨੋਜ ਬਾਜਪਾਈ
|music = [[ਮਦਨ ਮੋਹਨ]]&lt;br /&gt;ਸੰਜੀਵ ਕੋਹਲੀ
|cinematography = ਅਨਿਲ ਮਹਿਤਾ
|editing = ਰਿਤੇਸ਼ ਸੋਨੀ
|studio = 
|distributor = ਯਸ਼ ਰਾਜ ਫ਼ਿਲਮਸ
|released = 12 ਨਵੰਬਰ 2004
|runtime = 192 ਮਿੰਟ
|country = [[ਭਾਰਤ]]
|language = [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]] ਅਤੇ [[ਉਰਦੂ]]
|budget = 25 ਕਰੋੜ
|gross = 94.22 ਕਰੋੜ
}}

'''ਵੀਰ-ਜ਼ਾਰਾ''' 2004 ਦੀ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਰੁਮਾਂਟਿਕ ਡਰਾਮਾ ਫ਼ਿਲਮ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਹਦਾਇਤਕਾਰ ਯਸ਼ ਚੋਪੜਾ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਕਿਰਦਾਰ ਸ਼ਾਹਰੁਖ਼ ਖ਼ਾਨ, ਪ੍ਰੀਟੀ ਜ਼ਿੰਟਾ ਅਤੇ ਰਾਣੀ ਮੁਖਰਜੀ ਨੇ ਨਿਭਾਏ ਹਨ। ਮਨੋਜ ਬਾਜਪੇਈ, ਕਿਰਨ ਖੇਰ, ਦਿਵਿਆ ਦੱਤਾ ਅਤੇ ਅਨੁਪਮ ਖੇਰ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਅਦਾਕਾਰ ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਅਤੇ ਹੇਮਾ ਮਾਲਿਨੀ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪੇਸ਼ ਹੋਏ ਹਨ। ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਸੰਵਾਦ ਆਦਿਤਿਆ ਚੋਪੜਾ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀਆਂ ਗਿਆ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਰਮਿਆਨ ਹੋਏ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਪਿੱਠਭੂਮੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ, ਇਸ ਸਟਾਰ-ਪਾਸ ਹੋਈ ਰੋਮਾਂਸ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੇ ਪਾਇਲਟ, ਸਕਵਾਡਰਨ ਲੀਡਰ ਵੀਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਸਿਆਸੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਔਰਤ ਜ਼ਰਾ ਹਯਾਤ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਵਾਲੀ ਪਿਆਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 22 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਇੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਵਕੀਲ ਸਾਮਿਆ ਸਿਦੀਕੀ, ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਵੀਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਨ ਉੱਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਮਾਈ ਹੋਈ&lt;ref name=&quot;YC interview&quot;&gt;{{cite web|title=The Rediff Interview|date=14 September 2004|publisher=[[Rediff.com]]|accessdate=16 August 2008|author=Jha, Subhash K|url=http://in.rediff.com/movies/2004/sep/14yash.htm}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫ਼ਿਲਮ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਾਕਸ ਆਫਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 942.2 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ (US $ 15 ਮਿਲੀਅਨ) ਦੀ ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਗਈ। ਫਿਲਮ ਦੇ ਸੰਗੀਤ, ਮਦਨ ਮੋਹਨ ਦੁਆਰਾ ਪੁਰਾਣੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਾਵੇਦ ਅਖਤਰ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਦੇਨਾਲ ਨਾਲ ਫਿਲਮ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਵੀ ਸਫਲ ਰਿਹਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=286&amp;catName=MjAwMC0yMDA5&amp;PHPSESSID=108b9056cd4ca14236f9c6119d34dcce|title=ਮਯੂਜਿਕ ਸਫਲ|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=|archive-date=2008-02-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20080215081557/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=286&amp;catName=MjAwMC0yMDA5&amp;PHPSESSID=108b9056cd4ca14236f9c6119d34dcce|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt; ਇਸਦੇ ਨਾਟਕੀ ਰਿਲੀਜ਼ ਉੱਤੇ, ਵੀਰ-ਜ਼ਾਰਾ ਨੂੰ ਆਲੋਚਕਾਂ ਵਲੋਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸਮੀਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਸਾਲ 2004 ਦੀ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਫਿਲਮ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੇ ਮੁੱਖ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਿਲਮ ਅਵਾਰਡ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਅਵਾਰਡ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫਿਲਮ ਦਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ।
== ਕਾਸਟ == 
* [[ਸ਼ਾਹਰੁਖ ਖਾਨ]] ਸੈਕਐਨ ਲੀਡਰ ਵੀਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ
* [[ਪ੍ਰੀਟੀ ਜ਼ਿੰਤਾ]] ਜ਼ਾਰਾ ਹਯਾਤ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ
* [[ਰਾਨੀ ਮੁਖਰਜੀ]] ਸਾਮਿਆ ਸਿਦੀਕੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ
* [[ਦਿਵਿਆ ਦੱਤਾ]] ਸ਼ਬੋਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ
* [[ਮਨੋਜ ਬਾਜਪੇਈ]] ਰਜ਼ਾ ਸ਼ਾਰਜੀ
* [[ਅਖਿਲੇਂਦਰ ਮਿਸ਼ਰਾ]] ਇੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜੇਲ੍ਹਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ
* [[ਕਿਰਨ ਖੇਰ]] ਮਰਿਯਮ ਹਯਾਤ ਖ਼ਾਨ (ਜ਼ਾਰਾ ਦੀ ਮਾਂ) ਵਜੋਂ 
* [[ਬੋਮਨ ਈਰਾਨੀ]] ਜਹਾਂਗੀਰ ਹਯਾਤ ਖ਼ਾਨ (ਜ਼ਾਰਾ ਦਾ ਪਿਤਾ)
* [[ਅਨੁਪਮ ਖੇਰ]] ਜ਼ਕਿਰ ਅਹਿਮਦ ਬੇਬੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ 
* [[ਜ਼ੋਹਰਾ ਸਹਿਗਲ]] 
* [[ਟੋਮ ਅਲਟਰ]] ਇੱਕ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ 
* [[ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ]] ਚੌਧਰੀ ਸੁਮੇਰ ਸਿੰਘ (ਵੀਰ ਦਾ ਅੰਕਲ) (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਿੱਖ)
* [[ਹੇਮਾ ਮਾਲਿਨੀ]] ਸਰਸਵਤੀ ਕੌਰ (ਵੀਰ ਦੀ ਮਾਸੀ) (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਿੱਖ)
* [[ਮਨੀਸ਼ ਅਰੋੜਾ]] (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਿੱਖ)

=== ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ===
{{Track listing|lyrics_credits=no|music_credits=|extra_column=ਗਾਇਕ(s)|title1=ਤੇਰੇ ਲੀਏ|note1=|length1=05:34|lyrics1=|writer1=|extra1=[[ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ]], [[ਰੂਪ ਕੁਮਾਰ ਰਾਠੋਰ]]|title2=ਮੈਂ ਜਹਾਂ ਹੂੰ|note2=|length2=04:57|lyrics2=|writer2=|extra2=[[ਉਦਿਤ ਨਾਰਾਇਣ]]|title3=ਐਸਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਮੇਰਾ|note3=|length3=07:10|lyrics3=|writer3=|extra3=ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ, ਉਦਿਤ ਨਾਰਾਇਣ, ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ|title4=ਯੇ ਹਮ ਆ ਗਏ ਹੈ ਕਹਾ|note4=|length4=05:45|lyrics4=|writer4=|extra4=ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ, ਉਦਿਤ ਨਾਰਾਇਣ|title5=ਦੋ ਪਾਲ|length5=04:27|lyrics5=|extra5=ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ, [[ਸੋਨੂ ਨਿਗਮ]]|title6=ਕਿਓ ਹਵਾ|length6=06:14|lyrics6=|extra6=ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ, ਸੋਨੂ ਨਿਗਮ, ਯਸ਼ ਚੋਪੜਾ|title7=ਹਮ ਤੋਂ ਭਾਈ ਜੈਸੇ|length7=04:19|lyrics7=|extra7=ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ|title8=ਆਯਾ ਤੇਰੇ ਦਰ ਪਰ|length8=07:53|lyrics8=|extra8=ਅਹਿਮਦ ਹੁਸੈਨ, ਮੁਹੰਮਦ ਹੁਸੈਨ, ਮੁਹੰਮਦ ਵਕੀਲ|title9=ਲੋੜੀ|length9=06:55|lyrics9=|extra9=ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ, [[ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ]], ਉਦਿਤ ਨਾਰਾਇਣ|title10=ਤੁਮ ਪਾਸ ਆ ਰਹੇ ਹੋ|length10=05:12|lyrics10=|extra10=ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ, [[ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ]]|title11=ਜਾਣੇ ਕਿਓਂ|length11=05:16|lyrics11=|extra11=ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ|total_length=}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:2005 ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ]]</text>
      <sha1>gwzjcvvvvqqt2elyoiolr0zqwl34xmw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਟੁਨੀਸ਼ੀਆ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17910</id>
    <revision>
      <id>610044</id>
      <parentid>609876</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T21:00:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6745" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name = &lt;big&gt;الجمهورية التونسية&lt;/big&gt;&lt;br/&gt;''ਅਲ-ਜਮਹੂਰੀਆ ਅਤ-ਟੁਨੀਸ਼ੀਆ}''&lt;br/&gt;''République tunisienne''
|conventional_long_name = ਟੁਨੀਸ਼ੀਆ ਦਾ ਗਣਰਾਜ
|common_name = ਟੁਨੀਸ਼ੀਆ
|image_flag = Flag of Tunisia.svg
|image_coat = Coat of arms of Tunisia.svg
|symbol_type = Coat of arms
|image_map = Tunisia in its region.svg
|map_caption = ਉੱਤਰੀ [[ਅਫ਼ਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਟੁਨੀਸ਼ੀਆ ਦੀ ਸਥਿਤੀ।
|national_motto = &lt;big&gt;حرية، نظام، عدالة&lt;/big&gt;&lt;br/&gt;&quot;ਹੁਰੀਆ, ਨਿਜ਼ਾਮ, ‘ਅਦਾਲਾ&quot;&lt;br/&gt;&lt;small&gt;&quot;ਖ਼ਲਾਸੀ, ਹੁਕਮ, ਨਿਆਂ&quot;&lt;/small&gt;&lt;ref name=&quot;art4&quot;&gt;{{cite web |title=Tunisia Constitution, Article 4 |url=http://www.chambre-dep.tn/a_constit1.html |publication-date=1957-07-25 |accessdate=2009-12-23 |archive-date=2006-04-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060406143842/http://www.chambre-dep.tn/a_constit1.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|national_anthem = &quot;Humat al-Hima&quot;&lt;br/&gt;&lt;small&gt;&quot;ਮਾਤ-ਭੂਮੀ ਦੇ ਰੱਖਿਅਕ&quot;&lt;/small&gt;
|official_languages = [[ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅਰਬੀ]]&lt;ref name=&quot;art1&quot;&gt;{{cite web|title=Tunisia Constitution, Article 1|url=http://www.chambre-dep.tn/a_constit1.html|publication-date=1957-07-25|accessdate=2009-12-23|archive-date=2006-04-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20060406143842/http://www.chambre-dep.tn/a_constit1.html|dead-url=yes}} Translation by the University of Bern: &quot;Tunisia is a free State, independent and sovereign; its religion is the Islam, its language is Arabic, and its form is the Republic.&quot;&lt;/ref&gt;
|languages_type = ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
|languages = [[ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ]]&lt;sup&gt;ਅ&lt;/sup&gt;&lt;br/&gt;ਬਰਬਰ
|demonym = ਟੁਨੀਸ਼ੀਆਈ
|capital = ਤੁਨੀਸ
|latd=36 |latm=50 |latNS=N |longd=10 |longm=9 |longEW=E
|largest_city = capital
|government_type = ਇਕਾਤਮਕ ਅਰਧ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਗਣਰਾਜ&lt;ref name=&quot;art1&quot;/&gt;
|leader_title1 = ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
|leader_name1 = ਮੁਨਸਫ਼ ਮਰਜ਼ੂਕੀ
|leader_title2 = ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ
|leader_name2 = ਹਮਦੀ ਜਬਾਲੀ
|legislature = ਸੰਘਟਕ ਸਭਾ
|area_rank = 92ਵਾਂ
|area_magnitude = 1 E11
|area_km2 = 163610
|area_sq_mi = 63170
|percent_water = 5.0
|population_estimate = 10,732,900&lt;ref name=&quot;ins&quot;&gt;[http://www.statistiques-mondiales.com/tunisie.htm Tunisie: statistiques] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120603084759/http://www.statistiques-mondiales.com/tunisie.htm |date=2012-06-03 }}. Statistiques-mondiales.com. Retrieved on 2012-05-12.&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP = $100.979 ਬਿਲੀਅਨ&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&amp;pr.y=8&amp;sy=2009&amp;ey=2012&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=744&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |title=Tunisia |publisher=International Monetary Fund |accessdate=2012-04-22}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_rank = 
|GDP_PPP_year = 2011
|GDP_PPP_per_capita = $9,477&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_PPP_per_capita_rank = 
|GDP_nominal = $46.360 ਬਿਲੀਅਨ&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_nominal_year = 2011
|GDP_nominal_per_capita = $4,351&lt;ref name=imf2/&gt;
|GDP_nominal_per_capita_rank = 
|population_estimate_rank = 77ਵਾਂ
|population_estimate_year = 2012
|population_census = 
|population_census_year = 
|population_density_km2 = 6
|population_density_sq_mi = 163
|population_density_rank = 133ਵਾਂ 
|sovereignty_type = ਸੁਤੰਤਰਤਾ
|established_event1 = [[ਫ਼ਰਾਂਸ]] ਤੋਂ
|established_date1 = 20 ਮਾਰਚ 1956
|HDI = {{nowrap|{{increase}} 0.698&lt;ref name=&quot;HDI&quot;&gt;{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf |title=Human Development Report 2011 |year=2011 |publisher=United Nations |accessdate=5 November 2011}}&lt;/ref&gt;}}
|HDI_rank = 94ਵਾਂ
|HDI_year = 2011
|HDI_category = &lt;span style=&quot;color:#090;white-space:nowrap;&quot;&gt;ਉੱਚਾ&lt;/span&gt;
|Gini = 39.8
|Gini_year = 2000
|Gini_category = &lt;span style=&quot;color:#fc0;white-space:nowrap;&quot;&gt;medium&lt;/span&gt;
|currency = ਟੁਨੀਸ਼ੀਆਈ ਦਿਨਾਰ
|currency_code = TND
|country_code = +216
|time_zone = ਮੱਧ ਯੂਰਪੀ ਸਮਾਂ
|utc_offset = +1
|time_zone_DST = ਨਿਰੀਖਤ ਨਹੀਂ
|utc_offset_DST = +1
|drives_on = ਸੱਜੇ
|cctld = .tn/.تونس&lt;ref name=&quot;iana&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.iana.org/reports/2010/tunis-report-16jul2010.html |title=Report on the Delegation of تونس. |year=2010 |publisher=Internet Corporation for Assigned Names and Numbers |accessdate=8 November 2010}}&lt;/ref&gt;
|calling_code = 216
|footnotes = ਅ. ਤਜਾਰਤੀ ਅਤੇ ਸੰਪਰਕ ਭਾਸ਼ਾ।&lt;big&gt;&lt;ref name=CIA&gt;[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ts.html Tunisia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121016231216/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ts.html |date=2012-10-16 }}() [[CIA World Factbook]]. Retrieved on 15 October 2012. &quot;French (lingua franca)&quot;.&lt;/ref&gt;&lt;/big&gt;
}}

'''ਟੁਨੀਸ਼ੀਆ''' ਜਾਂ '''ਤੁਨੀਸ਼ੀਆ''' ({{lang-ar|تونس}} ''ਤੁਨੀਸ''; {{lang-fr|'''Tunisie'''}}), ਅਧਿਕਾਰਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ '''ਟੁਨੀਸ਼ੀਆ ਦਾ ਗਣਰਾਜ'''&lt;ref&gt;[http://www.pm.gov.tn/pm/content/index.php?lang=en Portal of the Presidency of the Government of Tunisia]. Pm.gov.tn. Retrieved on 2012-05-12.&lt;/ref&gt; ({{lang-ar|الجمهورية التونسية}} ''ਅਲ-ਜਮਹੂਰੀਆ ਅਤ-ਟੁਨੀਸ਼ੀਆ}}''; ਬਰਬਰ: ''Tagduda n Tunes''; {{lang-fr|République tunisienne}}), ਉੱਤਰੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਮਘਰੇਬ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜਿਸਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਪੱਛਮ ਵੱਲ [[ਅਲਜੀਰੀਆ]], ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ [[ਲੀਬੀਆ]] ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਭੂ-ਮੱਧ ਸਾਗਰ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ।
==ਤਸਵੀਰਾਂ==
&lt;gallery&gt;
File:El guettar.jpg|ਟਿਉਨਿਜ਼
File:Festival el gatar.jpg|ਟਿਉਨੀਸ਼ੀਆ ਗਫਸਾ
File:Festival el guettar.jpg|ਟਿਉਨਿਜ਼
File:شارع الحبيب بورقيبة.jpg|ਅਰਬ ਦੇਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਇਕ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹੀ ਨਜ਼ਰ

&lt;/gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਦੇਸ਼]]</text>
      <sha1>li6e108ykfrly5d8pyvwdl9ig4fivb6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜੇਰੂਸਲਮ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18798</id>
    <revision>
      <id>610043</id>
      <parentid>609864</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T20:41:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7290" xml:space="preserve">{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਬਸਤੀ
|ਨਾਂ = ਜੇਰੂਸਲਮ
|ਦੇਸੀ_ਨਾਂ=&lt;div style=&quot;line-height:1.5em&quot;&gt;{{lang|he|יְרוּשָׁלַיִם}} (ਯੇਰੂਸ਼ਲਾਈਮ)&lt;br&gt;{{lang|ar|القُدس}} (ਅਲ-ਕੁਦਸ)
|ਬਸਤੀ_ਕਿਸਮ=ਸ਼ਹਿਰ
|ਤਸਵੀਰ_ਦਿੱਸਹੱਦਾ=Jerusalem infobox image.JPG
|ਤਸਵੀਰਅਕਾਰ=250px
|ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ='''ਸਿਖਰ ਖੱਬਿਓਂ''': ਗਿਵਾਤ ਹਾ'ਅਰਬਾ ਤੋਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਜੇਰੂਸਲਮ ਦਿੱਸਹੱਦਾ, ਮਮੀਲਾ, ਪੁਰਾਣਾ ਸ਼ਹਿਰਾ ਅਤੇ ਪੱਥਰ ਦਾ ਗੁੰਬਦ, ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੂਕ, ਨੈੱਸਟ, ਪੱਛਮੀ ਕੰਧ, ਡੇਵਿਡ ਦਾ ਬੁਰਜ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ
|ਤਸਵੀਰ_ਝੰਡਾ=Flag of Jerusalem.svg{{!}}border
|ਤਸਵੀਰ_ਢਾਲ=Jerusalem-coat-of-arms.svg
|shield_size=60px
|shield_alt=Emblem of Jerusalem
|shield_link=
|ਉਪਨਾਮ=''ਇਰ ਹਾ-ਕੋਦਸ਼'' (ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ), ''ਬੈਤ ਅਲ-ਮਕਦੀਸ'' (ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦਾ ਘਰ)
|ਤਸਵੀਰ_ਨਕਸ਼ਾ=Jerusalem WBIL.jpg
|map_caption=
|coordinates_ਖੇਤਰ=IL
|latd=31|latm=47|lats=|latNS=N
|longd=35|longm=13|longs=|longEW=E
|ਉਪਵਿਭਾਗ_ਕਿਸਮ1=ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
|ਉਪਵਿਭਾਗ_ਨਾਂ1=ਜੇਰੂਸਲਮ
|ਮੁਖੀ_ਸਿਰਲੇਖ=ਮੇਅਰ
|ਮੁਖੀ_ਨਾਂ=ਨੀਰ ਬਰਕਤ
|unit_pref=dunam
|ਖੇਤਰਫਲ_ਕੁੱਲ_dunam=125156
|ਖੇਤਰਫਲ_ਮੁੱਖ-ਨਗਰ_ਕਿਮੀ2=652
|ਉੱਚਾਈ_ਮੀਟਰ=754
|ਅਬਾਦੀ_ਕੁੱਲ=801000
|ਅਬਾਦੀ_ਮੁੱਖ-ਨਗਰ=1029300
|ਅਬਾਦੀ_ਤੱਕ=2012
|ਅਬਾਦੀ_ਘਣਤਾ_ਕਿਮੀ2=6400
|ਅਬਾਦੀ_ਵਾਸੀ ਸੂਚਕ=ਜੇਰੂਸਲਮੀ
|ਸਮਾਂ_ਜੋਨ=ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ
|utc_offset1=+2
|ਸਮਾਂ_ਜੋਨ_DST=ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਗਰਮ-ਰੁੱਤੀ ਸਮਾਂ
|ਉਪਵਿਭਾਗ_ਕਿਸਮ= ਖੇਤਰ
|ਉਪਵਿਭਾਗ_ਨਾਂ=ਈਲ-ਦ-ਇਜ਼ਰਾਈਲ
|utc_offset1_DST=+3
|ਖੇਤਰ_ਕੋਡ=ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕਾਲ +972-2; ਸਥਾਨਕ ਕਾਲ 02
|ਵੈੱਬਸਾਈਟ=[http://www.jerusalem.muni.il/jer_main/defaultnew.asp?lng=2 jerusalem.muni.il]{{ref label|muni-site|iv|}}
|footnotes=
}}

'''ਜੇਰੂਸਲਮ''' ({{lang-he-n|יְרוּשָׁלַיִם}} &lt;small&gt;''{{ਲਿਪ|he|Yerushaláyim}}'' {{Audio|He-Jerusalem.ogg|help=no| }}&lt;/small&gt;; {{lang-ar|القُدس}} &lt;small&gt;''{{ਲਿਪ|ar|al-Quds}}'' {{Audio|ArAlquds.ogg|help=no| }}&lt;/small&gt; ਅਤੇ/ਜਾਂ {{lang|ar|أورشليم}} &lt;small&gt;''{{ਲਿਪ|ar|Ûrshalîm}}''&lt;/small&gt;){{ref label|names|i|}} [[ਇਜ਼ਰਾਈਲ]] ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਪਰ ਜਿਸਦਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਇਹ ਦਰਜਾ ਤਕਰਾਰੀ ਹੈ{{ref label|capital|ii|}} ਅਤੇ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;aice&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Peace/jerutime.html|title=Timeline for the History of Jerusalem|work=Jewish Virtual Library|accessdate=16 April 2007|publisher=American-Israeli Cooperative Enterprise}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਭੂ-ਮੱਧ ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਮੁਰਦਾ ਸਾਗਰ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਕਿਨਾਰੇ ਵਿਚਕਾਰ ਜੂਡੀਆਈ ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ, ਅਬਾਦੀ ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ ਦੋਹਾਂ ਪੱਖੋਂ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ ਜੇਕਰ ਪੂਰਬੀ ਜੇਰੂਸਲਮ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਾ ਲਿਆ ਜਾਵੇ&lt;ref&gt;Largest city:

* &quot;... modern Jerusalem, Israel's largest city ...&quot; (Erlanger, Steven. [http://travel2.nytimes.com/2006/04/16/travel/16jerusalem.html Jerusalem, Now], ''[[The New York Times]]'', 16 April 2006.)
* &quot;Jerusalem is Israel's largest city.&quot; (&quot;[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575008_3/Israel.html Israel (country)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091028171318/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575008_3/Israel.html |date=2009-10-28 }}&quot;, [[Microsoft]] [[Encarta]], 2006, p. 3. Retrieved 18 October 2006. 31 October 2009.)
* &quot;Since 1975 unified Jerusalem has been the largest city in Israel.&quot; ([http://www.britannica.com/ebi/article-203247 &quot;Jerusalem&quot;]{{dead link|date=September 2011 }}, [[Encyclopædia Britannica|Encyclopædia Britannica Online]], 2006. Retrieved 18 October 2006. [http://web.archive.org/web/20080621103517rn_1/student.britannica.com/comptons/article-203247/Jerusalem Archived] 21 June 2008)
* &quot;Jerusalem is the largest city in the State of Israel. It has the largest population, the most Jews and the most non-Jews of all Israeli cities.&quot; (Klein, Menachem. ''Jerusalem: The Future of a Contested City'', New York University Press, 1 March 2001, p. 18. ISBN 0-8147-4754-X)
* &quot;In 1967, Tel Aviv was the largest city in Israel. By 1987, more ''Jews'' lived in Jerusalem than the total population of Tel Aviv. Jerusalem had become Israel's premier city.&quot; (Friedland, Roger and Hecht, Richard. ''To Rule Jerusalem'', University of California Press, 19 September 2000, p. 192. ISBN 0-520-22092-7).&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;cbs&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.cbs.gov.il/hodaot2006n/11_06_106e.pdf|publisher=Central Bureau of Statistics|title=Press Release: Jerusalem Day|date=24 May 2006|accessdate=10 March 2007|format=PDF}}&lt;/ref&gt;
ਜਿਸਦੀ ਅਬਾਦੀ 801,000 ਹੈ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.jewishpress.com/news/jewish-higher-than-arab-birthrate-in-jerusalem/2012/05/20/|title=Jewish Birthrate Exceeds Arab in Jerusalem|publisher=Jewishpress.com|date=|accessdate=2012-12-07}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ 125.1 ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ. ਹੈ।&lt;ref name=&quot;mfa-40th&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.cbs.gov.il/population/new_2009/table3.pdf|format=PDF|publisher=Israel Central Bureau of Statistics|title=TABLE 3. – POPULATION(1) OF LOCALITIES NUMBERING ABOVE 2,000 RESIDENTS AND OTHER RURAL POPULATION ON 31/12/2008|accessdate=26 October 2009}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;profile&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.cbs.gov.il/population/new_2009/table3.pdf|publisher=[[Israel Central Bureau of Statistics]]|title=Local Authorities in Israel 2007, Publication #1295 – Municipality Profiles – Jerusalem|accessdate=31 December 2007|format=PDF|language=Hebrew}}&lt;/ref&gt;{{ref label|cbs-stats|iii|}}
ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਤਿੰਨ ਇਬਰਾਨੀ ਮੱਤਾਂ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ— [[ਯਹੂਦੀ ਮੱਤ]], [[ਇਸਾਈ ਮੱਤ]] ਅਤੇ [[ਇਸਲਾਮ]]।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਏਸ਼ੀਆ ਦੀਆਂ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ]]</text>
      <sha1>swf1bxbl4c86zj52c2dhndq8lwqld3d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19747</id>
    <revision>
      <id>610058</id>
      <parentid>598893</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T22:15:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10480" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name = ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ
| image = NavtejBharati.jpg
| image_size = 220px
| caption = 
| birth_date = 5 ਫ਼ਰਵਰੀ 1938
| birth_place = 
| death_date = 
| death_place = 
| occupation =
| language = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| nationality = 
| ethnicity = [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| education = 
| alma_mater =
| period = 
| genre = 
| occupation = ਕਵੀ 
| subject =
| movement = 
| notableworks = [[ਲੀਲਾ (ਕਿਤਾਬ)|ਲੀਲਾ]]
| spouse = ਸੁਰਦਿੰਰ ਕੌਰ
| relatives = 
| influences = 
| influenced =
| awards = 
| website = 
|portaldisp =
}}

'''ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ''' [[1938|(ਜਨਮ 1938 ਈ:)]] ਦੀ [[ਪੰਜਾਬੀ]] [[ਕਵੀ]] ਵਜੋਂ [[ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ]] ਦੀ ਇੱਕ ਜਾਣੀ ਪਛਾਣੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਹੈ। ੳਸ ਦੇ ਕੰਮ 'ਤੇ [[ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]] ਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਦੇ [[ਸ਼ਹਿਰ]] '''ਲੰਡਨ(ਦੁਨੀਆ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਥਾਵਾਂ ਦਾ ਨਾਂ 'ਲੰਡਨ' ਹੈ)''' ਦਾ ਵਾਸੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://punjabitribuneonline.com/2012/04/%E0%A8%A8%E0%A8%B5%E0%A8%A4%E0%A9%87%E0%A8%9C-%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A9%80-%E0%A8%A6%E0%A9%80-%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B5%E0%A8%BF-%E0%A8%9F%E0%A9%81%E0%A8%95%E0%A9%9C%E0%A9%80/ | title=ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ ਦੀ ਕਾਵਿ-ਟੁਕੜੀ}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾ [[ਅਜਮੇਰ ਰੋਡੇ]] ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਲਿਖੀ 1052 ਪੰਨਿਆਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘[[ਲੀਲਾ (ਕਿਤਾਬ)|ਲੀਲਾ]]’ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਵਿ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਜੀਵਨ==
ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ ਦਾ ਜਨਮ [[5 ਫ਼ਰਵਰੀ]] [[1938]] ਨੂੰ [[ਪੰਜਾਬ]] ਦੇ [[ਪਿੰਡ]] [[ਰੋਡੇ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਨਵਤੇਜ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ '''ਸ਼ਾਮ ਕੌਰ''' ਅਤੇ ੳਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਮ '''ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ''' ਸੀ। ਨਵਤੇਜ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸੂਬੇ '''&quot;ਓਨਟੇਰੀਓ&quot;'''ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ 'ਲੰਡਨ' ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ '''ਸੁਰਦਿੰਰ ਕੌਰ''' ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ੳਸ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ '''ਸੁਮੀਤ''' ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟਾ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ '''ਸੁਬੋਧ''' ਹੈ। ਨਵਤੇਜ ਦੀ ਬੇਟੀ [[ਨਿਊਯਾਰਕ]] ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੇਟਾ [[ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। [[1968|1968 ਈ:]] 'ਚ ੳਹ ਤੀਹ ਸਾਲ ਦੀ ੳਮਰ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਨੂੰ ਆ ਗਿਆ ਸੀ।

==ਸਾਹਤਿਕ ਸਫ਼ਰ==
ਨਵਤੇਜ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਲੀ ਕਿਤਾਬ [[1968]] ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਂ '''''ਸਿੰਬਲ ਦੇ ਫੁੱਲ''''' ਹੈ। ਇਹ ਲਿਖਤ ਨਵਤੇਜ ਦੇ ਕੈਨੇਡਾ ਆੳਣ ਤੋ ਪਹਿਲਾਂ ਛਪੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਗਲੀ ਕਿਤਾਬ, ''ਲੀਲ੍ਹਾ'', ਆਪਣੇ ਭਰਾ [[ਅਜਮੇਰ ਰੋਡੇ]] ਨਾਲ਼ ਮਿਲ ਕੇ ਲਿਖੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ 1052 ਸਫ਼ਿਆਂ ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਵਿ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ੳਸ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ''''ਲਾਲੀ'''' ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ [[ਹਰਦਿਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਲਾਲੀ]] ਬਾਰੇ ਹੈ। ਦੂਜੀਆਂ ਦੋ ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ''ਸਿੰਬਲ ਦੇ ਫੁਲ'' ਅਤੇ ''ਐਂਡਲੈੱਸ ਆਈ'' ਹਨ। ''ਐਂਡਲੈੱਸ ਆਈ'' [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੋਇਟਰੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਛਾਪਿਆ ਹੈ। ਨਵਤੇਜ ਕਈ ਸਾਲ ਲੰਡਨ ਓਨਟੇਰੀਓ ਤੋਂ ''''ਥਰਡ ਆਈ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨਜ਼ ਇਨਕ'''' ਚਲਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨਜ਼ ਅਧੀਨ ੳਸ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਛਾਪੀਆਂ ਹਨ।

==ਸਨਮਾਨ==
ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ੳਸ ਦੀ ਕੀਤੀ ਮਿਹਨਤ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲੇ ਹਨ। [[2010]] ਵਿੱਚ ਨਵਤੇਜ ਨੂੰ ਅਜਮੇਰ ਰੋਡੇ ਦੇ ਨਾਲ ''''ਅਨਾਦ ਕਾਵਿ ਸਨਮਾਨ-2010′''' ਮਿਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ੳਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਦੋ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਵੀ ਮਿਲੀ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਮੇਂ ੳਸ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ -[[1959]], [[1960]], [[1961]]- ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਵਲੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰੀਨ ਕਵੀ ਦਾ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

==ਕਾਵਿ-ਪੁਸਤਕਾਂ==
* ''ਸਿੰਬਲ ਦੇ ਫੁੱਲ'' - 1968
* ''[[ਲੀਲਾ (ਕਿਤਾਬ)|ਲੀਲਾ]]'' - ([[ਅਜਮੇਰ ਰੋਡੇ]] ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ), 1999, 2019
:'''ਲੀਲਾ''' ਅਜਮੇਰ ਰੋਡੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਲਿਖੀ 1052 ਪੰਨਿਆਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਅਤੇ ਓਪੀਨੀਅਨ ਮੇਕਰਜ ਨੇ ਰਲ ਕੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਜਨਵਰੀ 1999 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.geocities.com/ajmerrode/LEELA1.htm | title=LEELA, NAVTEJ BHARATI AJMER RODE | access-date=2022-04-07 | archive-date=2009-10-27 | archive-url=https://web.archive.org/web/20091027104101/http://geocities.com/ajmerrode/LEELA1.htm | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਦੂਜਾ ਐਡੀਸ਼ਨ 20 ਸਾਲ ਬਾਅਦ 2019 ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ ਸੀ।
* ''ਐਂਡਲੈੱਸ ਆਈ'' (Endless Eye) - 2002 (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ)
* ''ਲਾਲੀ'' - ਅਸਥੈਟਿਕਸ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨਜ਼ ਲੁਿਧਆਣਾ, 2012
:'''ਲਾਲੀ''' ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ ਨੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ਼ ਤੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ [[ਸਿਧਾਰਥ]] ਨੇ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;ਲਾਲੀ&quot;&gt;{{cite web | url=http://punjabitribuneonline.com/2012/05/%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%B2%E0%A9%80/ | title=ਲਾਲੀ | publisher=ਅਸਥੈਟਿਕਸ ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨਜ਼, ਲੁਧਿਆਣਾ | author=ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ | pages=130}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ [[ਭੂਤਵਾੜਾ|ਭੂਤਵਾੜੇ]] ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਹੈ ਜਿਥੇ [[ਹਰਦਿਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਲਾਲੀ|ਲਾਲੀ]], [[ਸਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂਰ]], ਗੁਰਭਗਤ ਸਿੰਘ, [[ਹਰਿੰਦਰ ਮਹਿਬੂਬ]], ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ, ਪ੍ਰੇਮ ਪਾਲੀ, ਅਮਰਜੀਤ ਸਾਥੀ ਅਤੇ ਸੁਰਜੀਤ ਲੀ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਅਨੇਕ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.indianexpress.com/news/lali-immortalised-by-canadabased-poet/934761 | title=Lali immortalised by Canada-based poet | publisher=The Indian Express | date=10 April 2012 | author=Amrita Chaudhry}}&lt;/ref&gt;
*''ਜੋ ਤੁਰਦੇ ਹਨ'' - 2014
*[[ਪੁਠ-ਸਿਧ]] (2019)- ਵਾਰਤਕ ਪੁਸਤਕ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 50 ਲੇਖ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ [[ਪ੍ਰੀ-ਪੋਇਟਕ]] ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ [[ਆੱਟਮ ਆਰਟ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ।

==ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ ਬਾਰੇ ਪੁਸਤਕਾਂ==
*''ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ'' - ਡਾ ਤਰਸ਼ਿੰਦਰ ਕੌਰ

==ਕਾਵਿ ਨਮੂਨਾ==
&lt;poem&gt;
ਅਸਮਾਨ
ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਚਿਰ ਸਾਂਭੀ ਜਾਵੇਗਾ ਸਾਡਾ ਸ਼ੋਰ ਸ਼ਰਾਬਾ
ਸੀਮਾ ਹੈ ਇਹਦੀ ਵੀ ਕੋਈ
ਇਕ ਦਿਨ ਇਹਦੇ ਕੰਨ ਪਾਟ ਜਾਣੇ ਹਨ
ਤੇ ਡੁੱਲ ਜਾਣਾ ਹੈ ਸਾਰਾ ਰੌਲਾ
ਓਦੋਂ ਅਸੀਂ ਬੋਲੇ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗੇ ਤੇ ਕੰਵਲੇ ਵੀ
ਸਾਡਾ ਹਰ ਸ਼ਬਦ
ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਹੀ ਪਰਤ ਆਉਣਾ ਹੈ
ਤੇ ਜਿਹੜੇ ਤੀਰ ਅਸੀਂ ਨਿਤ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ
ਜਦੋਂ ਪਰਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣ ਜੋਗੀ
ਸਾਡੀ ਛਾਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ
ਵਾਹ ਲੱਗੇ ਮੈਂ
ਮਾੜੀ ਗਲ ਕਰਨੋਂ ਸੰਕੋਚ ਕਰਦਾ ਹਾਂ
ਅਜ ਰਿਹਾ ਨਹੀਂ ਗਿਆ
&lt;/poem&gt;

==ਹੋਰ ਦੇਖੋ==
* [http://anadfoundation.org/anad-kav-sanman-poetry-award/kav-sanman/2010-kav-sanman/ ਅਨਾਦ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਅਵਾਰਡ] 
* [https://www.youtube.com/watch?v=xfbKdyIAa-Q ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ ਅਵਾਰਡ ਸਪੀਚ] 
* [https://www.youtube.com/watch?v=CrKz8M8eIAc ਨਵਤੇਜ ਭਾਰਤੀ ਮੌਂਟਰੀਅਲ ਵਿੱਚ]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1938]]</text>
      <sha1>11tiygds1z4y3l2fymus98urb9qdamd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20935</id>
    <revision>
      <id>610038</id>
      <parentid>609810</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T18:47:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21913" xml:space="preserve">{{Infobox| bodyclass = geography
| above = ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕਾ
| image = [[File:Central America (orthographic projection).svg|200px|Map of Central America]]
| label1 = ਖੇਤਰਫਲ
| data1 = {{convert|523,780|km2|sqmi|0|abbr=on}}&lt;ref name=a /&gt;
| label2 = ਅਬਾਦੀ
| data2 = 41,739,000 (2009 ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ)&lt;ref name=a&gt;Areas and population estimates taken from the 2008 [[CIA World Factbook]], whose population estimates are as of July 2007.&lt;/ref&gt;
| label3 = ਘਣਤਾ
| data3 = {{convert|77|/km2|abbr=on}}
| label4 = ਦੇਸ਼
| data4 = 7
| label5 = ਵਾਸੀ ਸੂਚਕ
| data5 = ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕੀ, ਅਮਰੀਕੀ
| label6 = GDP
| data6 = $107.7 ਬਿਲੀਅਨ (ਵਟਾਂਦਰਾ ਦਰ) (2006) &lt;br/&gt; $ 226.3 ਬਿਲੀਅਨ (ਖ਼ਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਸਮਾਨਤਾ) (2006)।
| label7 = GDP ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ
| data7 = $2,541 (ਵਟਾਂਦਰਾ ਦਰ) (2006) &lt;br/&gt; $5,339 (ਖ਼ਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਸਮਾਨਤਾ) (2006)
| label8 = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| data8 = [[ਸਪੇਨੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]], [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]], [[ਮਾਇਆਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]], [[ਗਾਰੀਫ਼ੂਨਾ ਭਾਸ਼ਾ|ਗਾਰੀਫ਼ੂਨਾ]], [[ਬੇਲੀਜ਼ੀਆਈ ਕ੍ਰਿਓਲ ਭਾਸ਼ਾ|ਕ੍ਰਿਓਲ]], ਯੂਰਪੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ
| label9 = ਸਮਾਂ ਜੋਨਾਂ
| data9 = UTC - 6:00, UTC - 5:00
| label10= ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ (2002)
| data10 = [[ਗੁਆਤੇਮਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ]]&lt;br/&gt;[[ਸਾਨ ਸਾਲਵਾਦੋਰ]]&lt;br/&gt;[[ਤੇਗੂਸੀਗਾਲਪਾ]]&lt;br/&gt;[[Managua]]&lt;br/&gt;[[ਸਾਨ ਪੇਦਰੋ ਸੂਲਾ]]&lt;br/&gt;[[ਪਨਾਮਾ ਸ਼ਹਿਰ]]&lt;br/&gt;[[ਸਾਨ ਹੋਸੇ]], [[ਕੋਸਤਾ ਰੀਕਾ]]&lt;br/&gt;[[ਸਾਂਤਾ ਆਨਾ]], [[ਸਾਲਵਾਦੋਰ]]&lt;br /&gt;[[ਲਿਓਨ]]&lt;br /&gt;[[ਸਾਨ ਮਿਗੁਏਲ]]&lt;ref&gt;[http://www.mongabay.com/igapo/Central_American_cities.htm Largest Cities in Central America], Rhett Butler. Accessed on line January 10, 2008.&lt;/ref&gt;
}}

'''ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕਾ''' ({{lang-es|América Central'' ਜਾਂ ''Centroamérica}}) [[ਅਮਰੀਕਾ (ਮਹਾਂ-ਮਹਾਂਦੀਪ)|ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੇ ਭੂਗੋਲਕ ਖੇਤਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਇਹ [[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ|ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕੀ]] [[ਮਹਾਂਦੀਪ]] ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਦੱਖਣੀ ਥਲ-ਜੋੜੂ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜੋ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ [[ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ]] ਨਾਲ਼ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761574502/Central_America.html Central America] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091028044640/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761574502/Central_America.html |date=2009-10-28 }}, ''MSN Encarta''. Accessed on line January 10, 2008. 2009-10-31.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&quot;Central America&quot;, vol. 3, Micropædia, ''The New Encyclopædia Britannica'', Chicago: Encyclopædia Britannica,।nc., 1990, 15th ed.।SBN 0-85229-511-1.&lt;/ref&gt; ਜਦੋਂ ਇਹ ਸੰਯੁਕਤ ਮਹਾਂਦੀਪੀ ਨਮੂਨੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਦੇਸ਼-[[ਬੇਲੀਜ਼]], [[ਕੋਸਤਾ ਰੀਕਾ]], [[ਸਾਲਵਾਦੋਰ]], [[ਗੁਆਤੇਮਾਲਾ]], [[ਹਾਂਡੂਰਾਸ]], [[ਨਿਕਾਰਾਗੁਆ]] ਅਤੇ [[ਪਨਾਮਾ]]-ਹਨ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਮੀਜ਼ੋਅਮਰੀਕੀ ਜੀਵ-ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਖੇਤਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ ਉੱਤਰੀ ਗੁਆਤੇਮਾਲਾ ਤੋਂ ਕੇਂਦਰੀ ਪਨਾਮਾ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;[http://www.biodiversityhotspots.org/xp/hotspots/mesoamerica/Pages/default.aspx Mesoamerica], Biodiversity Hotspots, [[Conservation।nternational]]. Accessed on line January 10, 2008.&lt;/ref&gt; ਇਸ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ [[ਮੈਕਸੀਕੋ]], ਪੂਰਬ ਵੱਲ [[ਕੈਰੇਬੀਆਈ ਸਾਗਰ]], ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਉੱਤਰ [[ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ]] ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ [[ਕੋਲੰਬੀਆ]] ਨਾਲ਼ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ।
==ਇਤਿਹਾਸ==
ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਮੰਤਵਾਂ ਲਈ ਨਿਊ ਸਪੇਨ ਅਧੀਨ ਗਵਾਤੇਮਾਲਾ ਦੇ ਕੈਪਟੈਂਸੀ ਜਨਰਲ ਵਜੋਂ ਸੰਗਠਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੰਨ 1821 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਂਤ ਨੇ ਸਪੇਨ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਹੀ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ 1823 ਤੀਕ ਇਹ ਆਗਸਟੀਨ ਡੇ ਈਟੂਰਬੀਥੇ ਦੇ ਮੈਕਸੀਕੋ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। ਈਟੂਰਬੀਥੇ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਨਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੰਗਠਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਫ਼੍ਰਾਂਸਿਸਕੋ ਮੌਰਾਸ਼ਾਨ ਜਿਹੜਾ 1830 ਤੋਂ 1839 ਤੀਕ ਕਨਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ, ਗਣਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁੱਠ ਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਮਰਥਕ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਹੀ ਕਨਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਮੁੱਠ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨਾਕਾਮ ਰਹੀਆਂ। ਫਿਰ ਵੀ 1951 ਵਿੱਚ ‘Organizacion de Estados Centro Americano’s’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਸਫ਼ਲ ਰਹੀ ਹੈ।
==ਭਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ==
ਕੈਰਿਬੀਅਨ ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵਿਚਕਾਰ ਭੂਮੀ ਦੀ ਇਹ ਇੱਕ ਤੰਗ ਜਿਹੀ ਪੱਟੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੈਕਸੀਕੋ ਦੀ ਦੱਖਣੀ ਸਰਹੱਦ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦੀ ਉੱਤਰੀ ਸਰਹੱਦ ਵਲ ਨੂੰ ਫ਼ੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਪੱਟੀ ਦੀ ਚੌੜਾਈ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ 565 ਕਿ. ਮੀ. ਅਤੇ ਧੁਰ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਜਾਂਦਿਆਂ ਇਹ ਚੌੜਾਈ 50 ਕਿ. ਮੀ. ਤੀਕ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਕੁੱਲ ਰਕਬਾ 5,22,310 ਵ. ਕਿ. ਮੀ. ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਅੰਦਾਜ਼ਨ ਕਾਲੋਰਾਡੋ ਅਤੇ ਨੈਵੇਦਾ ਨਾਂ ਦੇ ਦੋਹਾਂ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਰਕਬੇ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।

ਇਸ ਪੱਟੀ ਵਿੱਚ ਪਾਨਾਮਾ, ਕਾਸਟਾਰੀਕਾ, ਨਿਕਾਰਾਗੁਆ, ਹਾਂਡੂਰਸ, ਐਲ-ਸੈੱਲਵਾਡਾਰ ਅਤੇ ਗਵਾਤੇਮਾਲਾ ਨਾਂ ਦੇ ਛੇ ਗਣਰਾਜ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਾਂਡੂਰਸ ਦੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਬਸਤੀ ਅਤੇ ਪਾਨਾਮਾ ਕੈਨਾਲ ਜ਼ੋਨ ਸਾਮਲ ਹਨ। ਪਾਨਾਮਾ ਗਣਰਾਜ, ਕੈਨਾਲ ਜ਼ੋਨ ਅਤੇ ਪਾਨਾਮਾ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਨੂੰ ਪੱਟੇ ਤੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਾਨਾਮਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਾਕੀ ਦੇ ਗਣਰਾਜ, ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਜ ਸੰਗਠਨ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਆਸੀ ਗਰੁੱਪ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਗਠਨ ਪੰਜ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਵਰਤਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇਣ ਲਈ ਸੰਨ 1951 ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਦਸ ਸਾਲਾ ਮਗਰੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਣਰਾਜਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਮਸੂਲ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾ ਲਈ ਅਤੇ ਇਲਾਕਾਈ ਵਪਾਰਕ ਨਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕੀ ਸਾਂਝੀ ਮੰਡੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਗਣਰਾਜ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਜ ਸੰਗਠਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ।
==ਧਰਾਤਲ==
ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਵਿਸ਼ਾਲ ਧਰਾਤਲ ਖੇਤਰਾਂ-ਉੱਤਰੀ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ, ਨਿਕਾਰਾਗੁਆ ਦਾ ਨੀਵਾਂ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚਲੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀ ਉਚਾਈ ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਨੂੰ ਘਟਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਥੋਂ ਤੀਕ ਕਿ ਇਹ ਪਹਾੜੀਆਂ ਕੈਰਿਬੀਅਨ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਹੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਫ਼ਿਰ ਇਹੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਕੁਝ ਦੂਰ ਪੱਛਮੀ ਸਮੂਹ ਦੇ ਉੱਚ ਭੂਮੀ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸਿਆ ਵਜੋਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਈ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਈ ਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਗਵਾਤੇਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ਤਾਹੂਮੂਲਕੋ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਪਹਾੜੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤਲ ਤੋਂ 4,211 ਮੀ. ਉੱਚੀ ਹੈ। ਐਲ ਸੈੱਲਵਾਡਾਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ 2,100 ਤੋਂ 2,400 ਮੀ. ਉੱਚੀਆਂ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀਆਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਤਾਰਾਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਅਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹਨ। ਹਾਂਡੂਰਸ ਅਤੇ ਨਿਕਾਰਾਗੁਆ ਵਿਚਲੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ 1,524 ਮੀ. ਤੋਂ ਵੀ ਉਪਰ ਚਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਵਾਲਾਮੁਖੀਆਂ ਨੂੰ ਵਲਣ ਵਾਲੀ ਉੱਚ-ਭੂਮੀ, ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਰਾਖ ਅਤੇ ਲਾਵੇ ਦੀ ਇੱਕ ਮੋਟੀ ਮੈਂਟਲ ਥੱਲੇ ਦੱਬੀ ਪਈ ਹੈ। ਪਠਾਰ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਕਈ ਡੂੰਘੀਆਂ ਘਾਟੀਆਂ ਲੰਘਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਅਤੇ ਕੈਰਿਬੀਅਨ ਸਾਗਰ ਦੀ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਉੱਚ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਤੱਟੀ ਨੀਵੀਂ ਭੂਮੀ ਨੇ ਬੇਤੁਕੇ ਜਿਹੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮੈਕਸੀਕੋ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਉੱਤੇ ਇੱਕ 40 ਕਿ. ਮੀ. ਚੌੜਾ ਮੈਦਾਨ ਗਵਾਤੇਮਾਲਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰੀ ਤਟ ਦਾ ਇੱਕ ਪਾਸਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਨੂੰ ਫ਼ੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਰੇਖਾ ਅਣ-ਕੱਟੀ ਵੱਢੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਥੇ ਕੋਈ ਕੁਦਰਤੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਆਕਾਹੂਟਲਾ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਦੂਰ, ਚਟਾਨੀ ਉਭਾਰ ਐਲ ਸੈੱਲਵਾਡਾਰ ਤਟ ਨੂੰ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਫ਼ਾਨਸੇਕਾ ਖਾੜੀ ਤੱਕ 32 ਕਿ. ਮੀ. ਚੌੜੀ ਨੀਵੀਂ ਭੂਮੀ ਦੀ ਇੱਕ ਪੱਟੀ ਫ਼ਿਰ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
== ਜਲ-ਪ੍ਰਵਾਹ==
ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਦਰਿਆ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਇਥੇ ਇੱਕ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਨਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਜਾਰਤੀ ਪੱਖੋਂ ਜਹਾਜ਼ ਚਲ ਸਕਦੇ ਹੋਣ। ਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੇ ਕੈਰਿਬੀਅਨ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਵਹਾਅ ਵਿੱਚ ਘਟ ਹੀ ਫ਼ਰਕ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਬਰਸਾਤੀ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਵਹਿਣ ਵਾਲੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਸਦਕਾ ਆਮ ਹੜ੍ਹ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਖੁਸ਼ਕ ਮੌਸਮ ਦੌਰਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰਤਾ ਵੀ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਕੇਵਲ ਥੋੜ੍ਹੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਝੀਲਾਂ ਹੀ ਵਰਨਣਯੋਗ ਹਨ। ਗਵਾਤੇਮਾਲਾ ਦੀਆਂ ਉੱਚ ਭੂਮੀਆਂ ਦੇ ਅੰਤਰ-ਪਰਬਤੀ ਬੇਸਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਟੀਟਲਾਨ ਝੀਲ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਗਵਾਤੇਮਾਲਾ ਦੀ ਦਲਦਲੀ ਨੀਵੀਂ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਈਸਾਵਾਲ ਝੀਲ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। ਨਿਕਾਰਾਗੁਆ ਨੀਵੀਂ ਭੂਮੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਨੂੰ ਕੋਈ ਝੀਲ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।
==ਜਲਵਾਯੂ==
ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮ ਦਾ ਜਲਵਾਯੂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਜਾਂ ਕੈਰਿਬੀਅਨ ਨੀਵੀਆਂ ਭੂਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮ-ਤਰ ਜਲਵਾਯੂ; ਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੀਆਂ ਨੀਵੀਆਂ ਭੂਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਗਰਮ-ਤਰ, ਕਦੇ ਗਰਮ-ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ 1,220 ਮੀ. ਦੀ ਉਚਾਈ ਵਾਲੇ ਉੱਚ ਭੂਮੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਠੰਡਾ ਕਦੇ ਤਰ ਅਤੇ ਕਦੇ ਮੌਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖੁਸ਼ਕ ਜਲਵਾਯੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਥੇ ਵਰਖਾ ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਭਿੰਨਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਇਥੇ 200 ਸੈਂ. ਮੀ. ਤੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਵਧ ਵਰਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਕਰਕੇ ਇਥੇ ਵਰਖਾ 125 ਸੈਂ. ਮੀ. ਅਤੇ 150 ਸੈ. ਮੀ. ਵਿਚਕਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
==ਕੁਦਰਤੀ ਬਨਸਪਤੀ==
ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਗਰਮ ਅਤੇ ਤਰ ਨੀਵੀਆਂ ਭੂਮੀਆਂ ਸੰਘਣੇ ਊਸ਼ਣ ਖੰਡੀ ਜੰਗਲਾਂ ਨਾਲ ਢਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਚੌੜੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੇ ਸਦਾ ਬਹਾਰ ਦਰਖਤਾਂ ਦੀਆਂ ਇਥੇ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਤਿਆਰ ਕਲਾਇੰਤੇ ਜ਼ੋਨ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਤੇ ਤਰ ਕੈਰਿਬੀਅਨ ਤਟ ਦੇ ਨਾਲ ਮਾਹਾਗਨੀ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਵੁੱਡ ਦੇ ਜੰਗਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਜਿਥੇ ਕਿਤੇ ਵਰਖਾ ਘਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ ਮੌਸਮ ਖੁਸ਼ਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉਥੇ ਘਟ ਸੰਘਣੇ ਅਤੇ ਪਤਝੜ ਵਾਲੇ ਜੰਗਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ਕ ਇਲਾਕਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਗਵਾਤੇਮਾਲਾ ਦੇ ਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰੀ ਤਟ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਜਾਂ ਐਲ– ਸੈੱਲਵਾਡਾਰ ਦੀ ਪੂਰਬੀ ਨੀਵੀਂ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਊਸ਼ਣ-ਖੰਡੀ ਖਾਹ (ਸਵਾਨਾ) ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਉਚਾਈ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਊਸ਼ਣ-ਖੰਡੀ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਓਕ ਦੇ ਦਰਖਤ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਉਪਰ ਗਵਾਤੇਮਾਲਾ, ਹਾਂਡੂਰਸ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਨਿਕਾਰਾਗੁਆ ਦੀਆਂ ਉੱਚ ਭੂਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਚੀਲ ਦੇ ਜੰਗਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀਆਂ ਉੱਚਾਣਾਂ ਉੱਤੇ ਆਮ ਕਰਕੇ 3,048 ਮੀ. ਤੋਂ ਉਪਰ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਪਹਾੜੀ ਘਾਹ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
==ਖਣਿਜੀ ਸਾਧਨ==
ਖਣਿਜੀ ਸਾਧਨਾਂ ਪੱਖੋਂ ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਇੱਕ ਪਛੜੀ ਹੋਈ ਪੱਟੀ ਹੈ। ਸੋਲ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਤੋਂ ਹੀ ਗਵਾਤੇਮਾਲਾ ਦੀ ਉੱਚ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਵੇਵੇਤੇਨਾਨਗੋ ਸਥਾਨ ਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੀ ਖਾਣ-ਖੁਦਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਐਲ-ਸੈੱਲਵਾਡਾਰ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਮਿਕਦਾਰ ਵਿੱਚ ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ, ਪਾਰਾ ਅਤੇ ਸਿੱਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹਾਂਡੂਰਸ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨਿਕਾਰਾਗੁਆ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਚਾਂਦੀ ਅਤੇ ਸੋਨਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
==ਖੇਤੀਬਾੜੀ==
ਕੇਂਦਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਪੱਟੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਿੱਤਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਹੈ। ਮੱਕੀ, ਕਾਫ਼ੀ ਅਤੇ ਕੇਲਾ ਇਥੋਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚੌਲ, ਸੇਮ ਅਤੇ ਆਲੂ ਵੀ ਇਸ ਪੱਟੀ ਵਿੱਚ ਉਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਸਥਾਨਕ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਕਪਾਹ, ਹੈਂਕਨ, ਗੰਨਾ ਤੇ ਤਮਾਕੂ ਬੀਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੋਕੋ ਵੀ ਇਥੋਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫ਼ਸਲ ਹੈ। ਉੱਚ ਭੂਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈ ਕਾਫ਼ੀ ਗਵਾਤੇਮਾਲਾ, ਐਲ ਸੈੱਲਵਾਡਾਰ ਅਤੇ ਕਾਸਟਾਰੀਕਾ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਭੇਜੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਮੁੱਖ ਫ਼ਸਲ ਹੈ।
==ਆਵਾਜਾਈ==
ਇਥੇ ਬਹੁਤੀ ਆਵਾਜਾਈ ਰੇਲ ਮਾਰਗਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੈਕਸੀਕੋ ਸਿਟੀ ਤੋਂ ਗਵਾਤੇਮਾਲਾ ਅਤੇ ਐਲ ਸੈੱਲਵਾਡਾਰ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਰੇਲ ਮਾਰਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਨਿਕਾਰਾਗੁਆ ਦੇ ਨੀਵੀਂ ਭੂਮੀ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਕਸਬੇ ਰੇਲ ਮਾਰਗ ਦੁਆਰਾ ਦੋ ਛੋਟੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰੀ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ ਕੋਰੀਟੋ ਅਤੇ ਪੋਰਟ ਮੌਰਾਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਕਾਸਟਾਰੀਕਾ ਤੋਂ ਪਾਰ ਕੈਰਿਬੀਅਨ ਸਾਗਰ ਉਪਰਲੇ ਲੀਮਾਨ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੋਂ ਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਉਪਰਲੇ ਪੁੰਟਾਰੇਨਾਸ ਦੇ ਸਥਾਨ ਵੱਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰੇਲ ਮਾਰਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਥਲ ਜੋੜ ਤੋਂ ਪਾਰ ਕੈਨਾਲ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਪਾਨਾਮਾ ਰੇਲ ਰੋਡ ਤੁਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

==ਇਮਾਰਤੀ ਢਾਂਚੇ==
{{wide image|Sansivar.jpg|1024px|[[ਸਾਲਵਾਦੋਰ]] ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਸਾਨ ਸਾਲਵਾਦੋਰ]] ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦ੍ਰਿਸ਼}}
{{wide image|Panama city panoramic view from the top of Ancon hill.jpg|1024px|ਆਂਕੋਨ ਪਹਾੜ ਤੋਂ [[ਪਨਾਮਾ ਸ਼ਹਿਰ]] ਦਾ ਦਿੱਸਹੱਦਾ}}
{{wide image|San Jose under construction.jpg|1024px| [[ਸਾਨ ਹੋਸੇ]], [[ਕੋਸਤਾ ਰੀਕਾ]] ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦ੍ਰਿਸ਼}}
{{wide image|Tgu1.jpg|1024px|[[ਤੇਗੂਸੀਗਾਲਪਾ]], [[ਹਾਂਡੂਰਾਸ]] ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦ੍ਰਿਸ਼}}
{{wide image|Panoramica de zona 10.JPG|1024px| [[ਗੁਆਤੇਮਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ]] ਦ੍ਰਿਸ਼}}

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
[[ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ (ਖੇਤਰ)]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਖੇਤਰ}}
&lt;ref&gt;[http://www.punjabipedia.org Punjabipedia, Punjabi University, Patiala]&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>ijjj69vpj20q4a4g1nl7v28klr7ckox</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦ ਐਲਕਮਿਸਟ (ਨਾਵਲ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22358</id>
    <revision>
      <id>610013</id>
      <parentid>578487</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T15:52:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6307" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਪੁਸਤਕ &lt;!-- See Wikipedia:WikiProject_Novels or Wikipedia:WikiProject_Books --&gt;
| name = ਅਲਕੈਮਿਸਟ
| title_orig = The Alchemist
| translator = ਘੱਟੋ ਘੱਟ 56 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ 
| image = [[File:TheAlchemist.jpg]]
| caption = ਪਹਿਲੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਡੀਸ਼ਨ ਦਾ ਕਵਰ 
| author = [[ਪਾਉਲੋ ਕੋਲਹੇ]]
| illustrator =
| cover_artist =
| country = [[ਯੂ ਐੱਸ]]
| language = [[ਪੁਰਤਗੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੁਰਤਗੇਜ਼ੀ]]
| series =
| genre = 
| publisher = ਹਾਰਪਰ ਟਾਰਚ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁ.)
| release_date = 1988
| english_release_date =
| media_type = ਪ੍ਰਿੰਟ ([[ਹਾਰਡਕਵਰ]], [[ਪੇਪਰਬੈਕ]] 
| pages = 163 (ਪਹਿਲਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਡੀਸ਼ਨ, ਹਾਰਡਕਵਰ)
| isbn = 0-06-250217-4 (ਪਹਿਲਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਡੀਸ਼ਨ, ਹਾਰਡਕਵਰ)
| oclc = 26857452
| preceded_by = [[ਦ ਪਿਲਗਰਿਮੇਜ]] ''(1987)'
| followed_by = [[ਬਰੀਦਾ (ਨਾਵਲ)|ਬਰੀਦਾ]] ''(1990)'
}}

'''''ਅਲਕੈਮਿਸਟ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: The Alchemist)''''' [[ਪਾਉਲੋ ਕੋਲਹੇ]] ਰਚਿਤ ਪੁਰਤਗੇਜ਼ੀ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1988 ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ। ਇਹ ਮੂਲ ਪੁਰਤਗੇਜ਼ੀ ਨਾਵਲ ਸਤੰਬਰ 2012 ਤੱਕ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 56 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;Micah Mattix's blog (2012 Sept 20th): [http://thegospelcoalition.org/blogs/tgc/2012/09/20/reading-for-worldviews-the-alchemist/ thegospelcoalition.org/reading-for-worldviews-the-alchemist]&lt;/ref&gt; ਇਹ [[ਰੂਪਕ]] ਨਾਵਲ, ਇੱਕ ਸੈਂਟੀਆਗੋ ਨਾਮ ਦੇ ਐਂਡਾਲੁਸੀਅਨ ਚਰਵਾਹਾ ਮੁੰਡੇ ਦੀ [[ਮਿਸਰ ਯਾਤਰਾ]] ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਵਾਰ ਵਾਰ ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਉਥੋਂ ਖਜਾਨਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
	
ਜਲਦ ਹੀ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਵਿਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ। ਏ ਪੀ ਐਫ਼ (AFP) ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਦੀਆਂ 30 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵਧ ਕਾਪੀਆਂ 56 ਵੱਖ ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕ ਚੁਕੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਦੀ ਉਹਦੇ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀ ਵੱਧ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਕਿਤਾਬ ਵਜੋਂ ਗਿੰਨੀ ਸੰਸਾਰ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਦਰਜ਼ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20090212063812/http://afp.google.com/article/ALeqM5i07sUo0IODPVAktHfpCoY4f6kzAQ AFP] on ''The Alchemist'': &quot;Film mogul Harvey Weinstein on Sunday announced the screen adaptation of the novel, written 20 years ago and translated into 56 languages, with more than 65 million copies sold.&quot; (19 May 2008)&lt;/ref&gt;
ਅਲਕੇਮਿਸਟ ਵਿੱਚ ਰੂਪਕ ਵਜੋਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੁਖ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਖੋਜ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਸੱਚ, ਯਥਾਰਥ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਅਨੇਕ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਤਲ ਹਨ। ਕੀਮਿਆਗਰ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਕਦੇ ਪਾਰਸ ਬਣਾ ਸਕੇ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਆਤਮਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਸਭ ਕੁੱਝ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਇਸ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਇਸ ਪਹੇਲੀ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਣ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੁਦਰਤ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ, ਕਰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸਵੀਕਾਰ ਭਾਵ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਜਾਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖਜਾਨਾ ਅੰਦਰ ਹੈ, ਕਿਤੇ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਕਰਮ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀ ਤੁਲਣਾ [[ਹਰਮਨ ਹੈਸ]] ਦੇ &quot;[[ਸਿੱਧਾਰਥ (ਨਾਵਲ)]]&quot; ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। 
==ਪਲਾਟ==
ਇਹ ਇੱਕ ਆਜੜੀ ਮੁੰਡੇ ਸੈਂਟੀਆਗੋ ਦੀ ਖਜਾਨੇ ਦੀ ਖੋਜ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਪ੍ਰੇਮ - ਨਫ਼ਰਤ, ਸੁਖ - ਦੁੱਖ, ਸੰਤੋਸ਼ - ਅਸੰਤੋਸ, ਸਫਲਤਾ - ਅਸਫਲਤਾ, ਵਲੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭੂਗੋਲਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਵੱਡੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ, ਪਾਰਸ ਪੱਥਰ, ਕੀਮੀਯਾਗਰ, ਅਤੇ ਪਿਰਾਮਿਡ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਪਿਆਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ - ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸਰੂਪ ਦੋ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਭੇਂਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੱਚੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦਾ ਮਤਲਬ ਰੱਬ ਦੀ ਸਿਰਜੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਆਪਣੀ ਸਹੂਲਤ ਅਤੇ ਸਵਾਰਥ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਬਣਾਈ ਇੱਕ ਚੀਜ਼ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਨਾਲ ਨਫਰਤ ਤਾਂ ਸਮਝਿਏ ਉਹ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੇਰਮ ਸਾਮੰਜਸ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦਾ ਜਨਕ ਹੈ ਜੋ ਅੰਤ ਸਿਰਜਣ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। 

==ਪਿਛੋਕੜ==

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਉਲੋ ਕੋਇਲੋ ਦੇ ਨਾਵਲ]]</text>
      <sha1>j7woanuy2tvccg5rr9nbd9ppb9tt1y2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610014</id>
      <parentid>610013</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T16:35:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਪਿਛੋਕੜ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10511" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਪੁਸਤਕ &lt;!-- See Wikipedia:WikiProject_Novels or Wikipedia:WikiProject_Books --&gt;
| name = ਅਲਕੈਮਿਸਟ
| title_orig = The Alchemist
| translator = ਘੱਟੋ ਘੱਟ 56 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ 
| image = [[File:TheAlchemist.jpg]]
| caption = ਪਹਿਲੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਡੀਸ਼ਨ ਦਾ ਕਵਰ 
| author = [[ਪਾਉਲੋ ਕੋਲਹੇ]]
| illustrator =
| cover_artist =
| country = [[ਯੂ ਐੱਸ]]
| language = [[ਪੁਰਤਗੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੁਰਤਗੇਜ਼ੀ]]
| series =
| genre = 
| publisher = ਹਾਰਪਰ ਟਾਰਚ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁ.)
| release_date = 1988
| english_release_date =
| media_type = ਪ੍ਰਿੰਟ ([[ਹਾਰਡਕਵਰ]], [[ਪੇਪਰਬੈਕ]] 
| pages = 163 (ਪਹਿਲਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਡੀਸ਼ਨ, ਹਾਰਡਕਵਰ)
| isbn = 0-06-250217-4 (ਪਹਿਲਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਡੀਸ਼ਨ, ਹਾਰਡਕਵਰ)
| oclc = 26857452
| preceded_by = [[ਦ ਪਿਲਗਰਿਮੇਜ]] ''(1987)'
| followed_by = [[ਬਰੀਦਾ (ਨਾਵਲ)|ਬਰੀਦਾ]] ''(1990)'
}}

'''''ਅਲਕੈਮਿਸਟ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: The Alchemist)''''' [[ਪਾਉਲੋ ਕੋਲਹੇ]] ਰਚਿਤ ਪੁਰਤਗੇਜ਼ੀ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1988 ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ। ਇਹ ਮੂਲ ਪੁਰਤਗੇਜ਼ੀ ਨਾਵਲ ਸਤੰਬਰ 2012 ਤੱਕ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 56 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;Micah Mattix's blog (2012 Sept 20th): [http://thegospelcoalition.org/blogs/tgc/2012/09/20/reading-for-worldviews-the-alchemist/ thegospelcoalition.org/reading-for-worldviews-the-alchemist]&lt;/ref&gt; ਇਹ [[ਰੂਪਕ]] ਨਾਵਲ, ਇੱਕ ਸੈਂਟੀਆਗੋ ਨਾਮ ਦੇ ਐਂਡਾਲੁਸੀਅਨ ਚਰਵਾਹਾ ਮੁੰਡੇ ਦੀ [[ਮਿਸਰ ਯਾਤਰਾ]] ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਵਾਰ ਵਾਰ ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਉਥੋਂ ਖਜਾਨਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
	
ਜਲਦ ਹੀ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਵਿਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ। ਏ ਪੀ ਐਫ਼ (AFP) ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਦੀਆਂ 30 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵਧ ਕਾਪੀਆਂ 56 ਵੱਖ ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕ ਚੁਕੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਦੀ ਉਹਦੇ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀ ਵੱਧ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਕਿਤਾਬ ਵਜੋਂ ਗਿੰਨੀ ਸੰਸਾਰ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਦਰਜ਼ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20090212063812/http://afp.google.com/article/ALeqM5i07sUo0IODPVAktHfpCoY4f6kzAQ AFP] on ''The Alchemist'': &quot;Film mogul Harvey Weinstein on Sunday announced the screen adaptation of the novel, written 20 years ago and translated into 56 languages, with more than 65 million copies sold.&quot; (19 May 2008)&lt;/ref&gt;
ਅਲਕੇਮਿਸਟ ਵਿੱਚ ਰੂਪਕ ਵਜੋਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੁਖ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਖੋਜ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਸੱਚ, ਯਥਾਰਥ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਅਨੇਕ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਤਲ ਹਨ। ਕੀਮਿਆਗਰ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਕਦੇ ਪਾਰਸ ਬਣਾ ਸਕੇ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਆਤਮਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਸਭ ਕੁੱਝ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਇਸ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਇਸ ਪਹੇਲੀ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਣ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੁਦਰਤ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ, ਕਰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸਵੀਕਾਰ ਭਾਵ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਜਾਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖਜਾਨਾ ਅੰਦਰ ਹੈ, ਕਿਤੇ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਕਰਮ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀ ਤੁਲਣਾ [[ਹਰਮਨ ਹੈਸ]] ਦੇ &quot;[[ਸਿੱਧਾਰਥ (ਨਾਵਲ)]]&quot; ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। 
==ਪਲਾਟ==
ਇਹ ਇੱਕ ਆਜੜੀ ਮੁੰਡੇ ਸੈਂਟੀਆਗੋ ਦੀ ਖਜਾਨੇ ਦੀ ਖੋਜ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਪ੍ਰੇਮ - ਨਫ਼ਰਤ, ਸੁਖ - ਦੁੱਖ, ਸੰਤੋਸ਼ - ਅਸੰਤੋਸ, ਸਫਲਤਾ - ਅਸਫਲਤਾ, ਵਲੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭੂਗੋਲਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਵੱਡੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ, ਪਾਰਸ ਪੱਥਰ, ਕੀਮੀਯਾਗਰ, ਅਤੇ ਪਿਰਾਮਿਡ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਪਿਆਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ - ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸਰੂਪ ਦੋ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਭੇਂਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੱਚੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦਾ ਮਤਲਬ ਰੱਬ ਦੀ ਸਿਰਜੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਆਪਣੀ ਸਹੂਲਤ ਅਤੇ ਸਵਾਰਥ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਬਣਾਈ ਇੱਕ ਚੀਜ਼ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਨਾਲ ਨਫਰਤ ਤਾਂ ਸਮਝਿਏ ਉਹ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੇਰਮ ਸਾਮੰਜਸ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦਾ ਜਨਕ ਹੈ ਜੋ ਅੰਤ ਸਿਰਜਣ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। 

==ਪਿਛੋਕੜ==
ਕੋਲਹੇ ਨੇ 1987 ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦ ਐਲਕਮਿਸਟ ਲਿਖਿਆ। ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਲਿਖਣ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਕਹਾਣੀ &quot;ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ [ਉਸਦੀ] ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Pool Time&quot;&gt;{{cite web|last=Pool|first=Hannah|date=2009-03-19|title=Question time|url=https://www.theguardian.com/books/2009/mar/19/paulo-coelho-interview|url-status=live|access-date= 2012-01-27 |work=[[The Guardian]]}}&lt;/ref&gt;

ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਾ ਕਿਸੇ ਦੀ [[ਕਿਸਮਤ]] ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਬਾਰੇ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼|ਦ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਐਲਕਮਿਸਟ &quot;ਸਾਹਿਤ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ&quot; ਹੈ।&lt;ref name= &quot;CowlesList&quot;&gt;{{cite web|last=Cowles|first=Gregory|date=2009-10-08|title=Inside the List|url=https://www.nytimes.com/2009/10/18/books/review/InsideList-t.html?scp=6&amp;sq=the%20alchemist%20paulo%20coelho&amp;st=cse|url-status=live|access-date=2012-01-28|work=[[The New York Times]]}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਸੈਂਟੀਆਗੋ ਨੂੰ ਇਹ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ &quot;ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚੇਗਾ ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਹਾਡੀ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਹੋਵੇ&quot; ਇਹ ਨਾਵਲ ਦੇ ਫਲਸਫੇ ਦਾ ਧੁਰਾ ਅਤੇ ਨਾਵਲ ਦਾ ਇੱਕ ਨਮੂਨਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਵਿੱਚ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।.&lt;ref&gt;{{cite web |last= Flanagan |first= Mark |title= The Alchemist| url= http://contemporarylit.about.com/od/philosophyreligion/fr/the-alchemist.htm| website= contemporarylit.about.com| publisher= | access-date= }}&lt;/ref&gt;

ਅਲਕੇਮਿਸਟ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਰੌਕੋ,&lt;ref&gt;{{cite thesis| url= http://www.ple.uem.br/defesas/pdf/iloliveira.pdf |title= Estudo sobre os modos de recepção da obra o alquimista, de paulo coelho, pelos detentos da penitenciária estadual de maringá |last= De Oliveira| first= Ivan Luiz |language= pt-br| trans-title= Study on the Methods of Reception of the Work ''The Alchemist'', From Paulo Coelho, For the Inmates of the State Penitentiary of Maringá | publisher= Center for Human Sciences, Letters and Arts, State University of Maringá| website= ple.uem.br| year= 2007 | access-date= 17 November 2021}}&lt;/ref&gt; ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਅਸਪਸ਼ਟ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਘਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਦੇ &quot;ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ&quot; ਵਿਕਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਨੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਕੋਲਹੇ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰ ਵਾਪਸ ਦੇਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;Interview&quot;&gt;{{cite web |title= Interview with Paulo Coelho |url= http://www.goodreads.com/interviews/show/2.Paulo_Coelho|work=Goodreads.com|access-date=2012-01-27|date=March 2008}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਝਟਕੇ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ &quot;ਚੰਗਾ&quot; ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਕੋਏਲਹੋ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਰੀਓ ਡੀ ਜਨੇਰੀਓ ਛੱਡਣ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਮੋਹਾਵੇ ਮਾਰੂਥਲ|ਮੋਜਾਵੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ 40 ਦਿਨ ਬਿਤਾਏ। ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਕੋਏਲਹੋ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ&lt;ref name=&quot;Interview&quot;/&gt; ਅਤੇ &quot;ਇੰਨਾ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਕਿਤਾਬ ਸੀ ਕਿ [ਉਸਨੇ] ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੜਕਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।&quot;&lt;ref name=&quot;Pool Time&quot;/&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਉਲੋ ਕੋਇਲੋ ਦੇ ਨਾਵਲ]]</text>
      <sha1>4bxw91qvw636fvahpkkwxr3v6pngz8n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਹੜ੍ਹ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>23257</id>
    <revision>
      <id>610008</id>
      <parentid>609751</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T15:36:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3795" xml:space="preserve">[[File:Rapid Creek flooding 1.jpg|thumb|[[ਡਾਰਵਿਨ, ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਖੇਤਰ|ਡਾਰਵਿਨ]], [[ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਖੇਤਰ]], [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ]] ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨੀ ਮੀਹਾਂ ਅਤੇ ਜਵਾਰਭਾਟਾ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਖਾੜੀ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੜ੍ਹ।]]
[[File:Jeddah Flood - King Abdullah Street.jpg|thumb|[[ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ]] ਦੀ ਸੁਲਤਾਨ ਅਬਦੁੱਲਾ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਆਇਆ [[ਜੱਦਾ]] ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਹੜ੍ਹ।]]
[[File:Flood102405.JPG|thumb|[[ਕੀ ਵੈਸਟ]], [[ਫ਼ਲੋਰਿਡਾ]], [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]] ਵਿੱਚ ਅਕਤੂਬਰ ੨੦੦੫ ਵਿੱਚ ਵਿਲਮਾ ਤੂਫ਼ਾਨ ਕਰਕੇ ਆਇਆ ਹੜ੍ਹ]]
[[File:Natal Brazil Flood.jpeg|thumb|ਨਾਤਾਲ, ਰਿਓ ਗਰਾਂਦੇ ਦੇ ਨੋਰਤੇ, [[ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ]] ਵਿੱਚ ਅਪ੍ਰੈਲ ੨੦੧੩ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੜ੍ਹ।]]
[[File:Trapped woman on a car roof during flash flooding in Toowoomba 2.jpg|thumb|ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਕਤ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਆਇਆ ਹੜ੍ਹ]]

'''ਹੜ੍ਹ''' ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁੱਕੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਭੋਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਹੇਠ ਡੁੱਬ ਜਾਣ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;MSN Encarta Dictionary. [http://encarta.msn.com/encnet/features/dictionary/DictionaryResults.aspx?refid=1861612277 Flood.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110204203836/http://encarta.msn.com/encnet/features/dictionary/DictionaryResults.aspx?refid=1861612277 |date=2011-02-04 }}Retrieved on 2006-12-28. 2009-10-31.&lt;/ref&gt; [[ਯੂਰਪੀ ਸੰਘ]] ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਅਦੇਸ਼ਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਹੜ੍ਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁੱਕੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਹਿ ਨਾਲ਼ ਢਕੇ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;[http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2007:288:0027:0034:EN:PDF Directive 2007/60/EC Chapter 1 Article2] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151106094442/http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2007:288:0027:0034:EN:PDF |date=2015-11-06 }}. eur-lex.europa.eu. Retrieved on 2012-06-12.&lt;/ref&gt; &quot;ਵਗਦੇ ਪਾਣੀ&quot; ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਹੜ੍ਹ ਜਵਾਰਭਾਟਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਉਣ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਜਲ-ਪਿੰਡ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਦਰਿਆ]] ਜਾਂ [[ਝੀਲ]], ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਵਹਾਅ ਵਧਣ ਕਰਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਪਾਣੀ ਸਧਾਰਨ ਬੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਨੀਵੇਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆ ਵੜਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;Glossary of Meteorology (June 2000). [http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?id=flood1 Flood.] Retrieved on 2009-01-09.&lt;/ref&gt; ਕਈ ਵਾਰ ਹੜ੍ਹ ਕਿਸੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਭਿੱਜੀ ਹੋਈ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਮੀਂਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਇਕੱਠਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਵੀ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ।

==ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ==
* &quot;[http://winmedia.kingcounty.gov/dnr/dnrp/FloodPSAPunjabi.wmv Punjabi - King County Flood Safety Video ].&quot; ([http://www.webcitation.org/6HY8n8fI0 Archive]) King County Flood Control District - King County, Washington ([https://www.youtube.com/watch?v=O37m8tE_HHY Video on YouTube])

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}</text>
      <sha1>qfklpdhktp517yuehnpigdoliih2tvj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪਾਉਲੋ ਕੋਇਲੋ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25468</id>
    <revision>
      <id>610017</id>
      <parentid>536081</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T16:41:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5629" xml:space="preserve">{{Infobox writer &lt;!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --&gt;
| name = ਪਾਉਲੋ ਕੋਇਲੋ 
| image = Yehudi Menuhin.jpg 
| caption = ਵਾਇਲਨ ਵਾਦਕ [[ਯੇਹੁਦੀ ਮੇਨੁਹਿਨ|ਲਾਰਡ ਮੇਨੁਹਿਨ]] ਅਤੇ ਕੋਇਲੋ ਡਾਵੋਸ, ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ, 1999 ਵਿੱਚ ਵਰਲਡ ਇਕਨਾਮਿਕ ਫੋਰਮ ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ 
| birth_date = {{Birth date|1947|8|24|df=y}} (ਉਮਰ 65)
| birth_place = [[ਰੀਓ ਡੇ ਜਨੇਰੀਓ]], [[ਬਰਾਜ਼ੀਲ]]
| occupation = ਨਾਵਲਕਾਰ, ਗੀਤਕਾਰ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ
| nationality = ਬਰਾਜ਼ੀਲੀ
| Religious Views = [[ਰੋਮਨ ਕੈਥੋਕਿਕ]]
| genre = [[ਨਾਟਕ]], [[ਆਤਮ-ਵਿਕਾਸ]], [[ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ]]
| influenced by= ਬਾਈਬਲ, [[ਕੁਰਾਨ]], ਈਸਾ
| influences = [[ਜੋਰਗ ਲੂਈਸ ਬੋਰਗਜ]], [[ਵਿਲੀਅਮ ਬਲੇਕ]], [[ਜੋਰਗ ਅਮੇਡੋ]], [[ਹੈਨਰੀ ਮਿਲਰ]]
| magnum opus = [[ਦ ਅਲਕੈਮਿਸਟ (ਨਾਵਲ)|ਦ ਅਲਕੈਮਿਸਟ]]
}}
'''ਪਾਉਲੋ ਕੋਇਲੋ ''' ({{IPA-pt|ˈpawlu kuˈeʎu|lang}}; ਜਨਮ 24 ਅਗਸਤ 1947) ਬਰਾਜ਼ੀਲੀ ਨਾਵਲਕਾਰ, ਗੀਤਕਾਰ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਾਵਲ, &quot;[[ਦ ਐਲਕਮਿਸਟ (ਨਾਵਲ)|ਦ ਐਲਕਮਿਸਟ]]&quot;, ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ 67 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।.&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.gradesaver.com/the-alchemist-coelho/study-guide/about/ | title=The Alchemist (Coelho) Background | accessdate=16 November 2013}}&lt;/ref&gt;
==ਜੀਵਨੀ==
ਪਾਉਲੋ ਕੋਇਲੋ ਦਾ ਜਨਮ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਹ ਇੱਕ ਯਸੂਹੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਅੱਲ੍ਹੜ ਉਮਰੇ ਹੀ, ਕੋਇਲੋ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਬਣਨ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਲੈਣ ਲੱਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਖਾਹਿਸ਼ ਜਦੋਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸੀ ਤਾਂ, ਉਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, &quot;ਤੇਰਾ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ। ਉਹ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲਾਜ਼ੀਕਲ, ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਆਦਮੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਾਫ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਹੋਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?&quot;

==ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#ccc; text-align:center;&quot;|-
| '''ਸਾਲ'''
| '''ਪੁਰਤਗੇਜ਼ੀ ਟਾਈਟਲ'''
| '''ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਟਾਈਟਲ'''
|-
| 1974
| ''O Manifesto de Krig-há''
| ''[[The Manifest of Krig-há]]''
|-
| 1974
| ''Teatro da Educação''
| ''[[Theater For Education]]''
|-
| 1982
| ''Arquivos do Inferno''
| ''[[Hell Archives]]''
|-
| 1986
| ''O Manual Prático do Vampirismo''
| ''[[Practical Manual of Vampirism]]''
|-
| 1987
| ''O Diário de Um Mago''
| ''[[The Pilgrimage]]''
|-
| 1988
| ''O Alquimista''
| ''[[The Alchemist (novel)|The Alchemist]]''
|-
| 1990
| ''Brida''
| ''[[Brida (novel)|Brida]]''
|-
| 1991
| ''O Dom Supremo''
| ''[[The Greatest Gift or the Gift (Paulo Coelho novel)|The Supreme Gift]]''
|-
| 1992
| ''As Valkírias''
| ''[[The Valkyries (novel)|The Valkyries]]''
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 1994
| ''Maktub''
| ''[[Maktub (book)|Maktub]]''
|-
| ''Na margem do rio Piedra eu sentei e chorei''
| ''[[By the River Piedra I Sat Down and Wept]]''
|-
| 1996
| ''O Monte Cinco''
| ''[[The Fifth Mountain]]''
|-
|rowspan=&quot;2&quot; | 1997
| ''Letras do amor de um profeta''
| ''[[Love Letters from a Prophet]]''
|-
| ''Manual do guerreiro da luz''
| ''[[Manual of the Warrior of Light]]''
|-
|rowspan=&quot;2&quot; | 1998
| ''Veronika decide morrer''
| ''[[Veronika Decides to Die]]''
|-
| ''Palavras essenciais''
| ''[[Essential Words]]''
|-
| 2000
| ''O Demônio e a srta Prym''
| ''[[The Devil and Miss Prym]]''
|-
| 2001
| ''Histórias para pais, filhos e netos''
| ''[[Fathers, Sons and Grandsons]]''
|-
| 2003
| ''Onze Minutos''
| ''[[Eleven Minutes]]''
|-
|rowspan=&quot;4&quot; | 2004
| ''E no sétimo dia''
| ''[[And on the Seventh Day]]'' (collection of the novels ''[[By the River Piedra I Sat Down and Wept]]'', ''[[Veronika Decides to Die]]'' and ''[[The Devil and Miss Prym]]'')
|-
| ''O Gênio e as Rosas''
| ''[[The Genie and the Roses]]
|-
| ''Viagens''
| ''Journeys''
|-
| ''Vida''
| ''Life''
|-
|rowspan=&quot;2&quot; | 2005
| ''O Zahir''
| ''[[The Zahir (novel)|The Zahir]]''
|-
| ''Caminhos Recolhidos''
| ''[[Revived Paths]]
|-
|rowspan=&quot;2&quot; | 2006
| ''Ser como um rio que flui''
| ''[[Like the Flowing River]]''
|-
| ''A bruxa de Portobello''
| ''[[The Witch of Portobello]]''
|-
| 2008
| ''O vencedor está só''
| ''[[The Winner Stands Alone]]''
|-
| 2009
| ''Amor''
| ''Love''
|-
| 2010
| ''Aleph''
| ''[[Aleph (novel)|''Aleph'']]''
|-
| 2011
| ''Fábulas''
|
|-
| 2012
| ''Manuscrito Encontrado em Accra''
| ''[[Manuscript Found in Accra]]'' 
|-
| 2014
| ''Adultério''
| [[Adultery (novel)|''Adultery'']]
|}
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਰਾਜ਼ੀਲੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1947]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>o5lwdpd5fs8ntnhc4z5dv7aw6vr6g7n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610018</id>
      <parentid>610017</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:01:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਜੀਵਨੀ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11380" xml:space="preserve">{{Infobox writer &lt;!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --&gt;
| name = ਪਾਉਲੋ ਕੋਇਲੋ 
| image = Yehudi Menuhin.jpg 
| caption = ਵਾਇਲਨ ਵਾਦਕ [[ਯੇਹੁਦੀ ਮੇਨੁਹਿਨ|ਲਾਰਡ ਮੇਨੁਹਿਨ]] ਅਤੇ ਕੋਇਲੋ ਡਾਵੋਸ, ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ, 1999 ਵਿੱਚ ਵਰਲਡ ਇਕਨਾਮਿਕ ਫੋਰਮ ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ 
| birth_date = {{Birth date|1947|8|24|df=y}} (ਉਮਰ 65)
| birth_place = [[ਰੀਓ ਡੇ ਜਨੇਰੀਓ]], [[ਬਰਾਜ਼ੀਲ]]
| occupation = ਨਾਵਲਕਾਰ, ਗੀਤਕਾਰ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ
| nationality = ਬਰਾਜ਼ੀਲੀ
| Religious Views = [[ਰੋਮਨ ਕੈਥੋਕਿਕ]]
| genre = [[ਨਾਟਕ]], [[ਆਤਮ-ਵਿਕਾਸ]], [[ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ]]
| influenced by= ਬਾਈਬਲ, [[ਕੁਰਾਨ]], ਈਸਾ
| influences = [[ਜੋਰਗ ਲੂਈਸ ਬੋਰਗਜ]], [[ਵਿਲੀਅਮ ਬਲੇਕ]], [[ਜੋਰਗ ਅਮੇਡੋ]], [[ਹੈਨਰੀ ਮਿਲਰ]]
| magnum opus = [[ਦ ਅਲਕੈਮਿਸਟ (ਨਾਵਲ)|ਦ ਅਲਕੈਮਿਸਟ]]
}}
'''ਪਾਉਲੋ ਕੋਇਲੋ ''' ({{IPA-pt|ˈpawlu kuˈeʎu|lang}}; ਜਨਮ 24 ਅਗਸਤ 1947) ਬਰਾਜ਼ੀਲੀ ਨਾਵਲਕਾਰ, ਗੀਤਕਾਰ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਾਵਲ, &quot;[[ਦ ਐਲਕਮਿਸਟ (ਨਾਵਲ)|ਦ ਐਲਕਮਿਸਟ]]&quot;, ਦੁਨੀਆ ਦੀਆਂ 67 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।.&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.gradesaver.com/the-alchemist-coelho/study-guide/about/ | title=The Alchemist (Coelho) Background | accessdate=16 November 2013}}&lt;/ref&gt;
==ਜੀਵਨੀ==
ਪਾਉਲੋ ਕੋਇਲੋ ਦਾ ਜਨਮ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਹ ਇੱਕ ਯਸੂਹੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਅੱਲ੍ਹੜ ਉਮਰੇ ਹੀ, ਕੋਇਲੋ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਬਣਨ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਲੈਣ ਲੱਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਖਾਹਿਸ਼ ਜਦੋਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸੀ ਤਾਂ, ਉਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, &quot;ਤੇਰਾ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ। ਉਹ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲਾਜ਼ੀਕਲ, ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਆਦਮੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਾਫ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਹੋਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?&quot; 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਕੋਇਲੋ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ [[ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਹਸਪਤਾਲ|ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਸਥਾ]] ਵਿੱਚ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਿੱਥੋਂ ਉਹ 20 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਅ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=marika&gt;Schaertl, Markia [http://paulocoelhoblog.com/2007/12/19/paulo-coelho-interview-by-marika-schaertl-focus-munich/ The Boy from Ipanema: Interview with Paulo Coelho] reposted on ''Paulo Coelho's Blog''. 20 December 2007.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=bnet&gt;Doland, Angela [https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/05/12/AR2007051200684.html Brazilian author Coelho thrives on contradictions and extremes] ''[[Oakland Tribune]]'' published on ''The Washington Post''. 12 May 2007.&lt;/ref&gt; ਕੋਇਲੋ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ &quot;ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਦੁਖੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ... ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਅਜਿਹਾ ਕੀਤਾ।&quot;&lt;ref name=telegraph&gt;Day, Elizabeth [https://www.telegraph.co.uk/culture/donotmigrate/3643720/A-mystery-even-to-himself.html A mystery even to himself] ''[[The Daily Telegraph]]''. 14 June 2005.&lt;/ref&gt; ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਇੱਛਾ 'ਤੇ, ਕੋਲਹੋ ਨੇ ਲਾਅ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਬਣਨ ਦਾ ਆਪਣਾ ਸੁਪਨਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ [[ਹਿੱਪੀ]] ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ, ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ, ਉੱਤਰੀ ਅਫਰੀਕਾ, ਮੈਕਸੀਕੋ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਡਰੱਗ ਸਭਿਆਚਾਰ|ਨਸ਼ਿਆਂ]] ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।&lt;ref name=lifepositive&gt;[http://www.lifepositive.com/spirit/traditional-paths/sorcery/coelho.asp An interview with Brazilian writer, Paulo Coelho: Everybody is a Magus] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140209124452/http://www.lifepositive.com/spirit/traditional-paths/sorcery/coelho.asp |date=9 February 2014 }} ''Life Positive''. July 2000.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=newyorker&gt;[https://www.newyorker.com/reporting/2007/05/07/070507fa_fact_goodyear Life and Letters: The Magus] ''[[The New Yorker]]''. 7 May 2007.&lt;/ref&gt;

ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਵਾਪਸ ਆਉਣ 'ਤੇ, ਕੋਲਹੋ ਨੇ ਇੱਕ ਗੀਤਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, [[ਐਲਿਸ ਰੇਜੀਨਾ]], [[ਰੀਟਾ ਲੀ]] ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਦੇ [[ਪੌਪ ਪ੍ਰਤੀਕ|ਆਈਕਨ]] [[ਰਾਉਲ ਸੇਕਸਾਸ]] ਲਈ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਰਾਉਲ ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਪੋਜ਼ ਕਰਨ ਨਾਲ ਅਤੇ ਕੁਝ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਕੋਇਲੋ ਨੂੰ ਜਾਦੂ ਅਤੇ ਜਾਦੂਗਰੀ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ।&lt;ref name=officialbio&gt;[http://www.paulocoelho.com.br/engl/bio.shtml Biography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091015232052/http://www.paulocoelho.com.br/engl/bio.shtml |date=15 October 2009 }} ''Official Site of Paulo Coelho''.&lt;/ref&gt; ਉਸ 'ਤੇ ਅਕਸਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗਾਣੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਰਿਪ-ਆਫ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Cópia Infiel: Ato 1, Raul Seixas e o Dolo de Ouro|url=https://whiplash.net/materias/biografias/163133-raulseixas.html|access-date=2020-10-09|website=whiplash.net|language=pt-br}}&lt;/ref&gt; 1974 ਵਿੱਚ, ਉਸਦੇ ਖਾਤੇ ਦੁਆਰਾ, ਉਸਨੂੰ &quot;ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ&quot; ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਫੌਜੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ&lt;ref&gt;{{cite news|title=I was tortured by Brazil's dictatorship. Is that what Bolsonaro wants to celebrate?|url=https://www.washingtonpost.com/opinions/2019/03/29/paulo-coelho-i-was-tortured-by-brazils-dictatorship-is-that-what-bolsonaro-wants-celebrate/  |last =The Washington Post  |newspaper=[[The Washington Post]] |author-link =The Washington Post  |date=March 29, 2019 |access-date=March 30, 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=28/5/1974 |url=http://paulocoelhoblog.com/2019/03/30/28-5-1974/ |first =Paulo |last =Coelho |date=March 30, 2019 |access-date=March 30, 2019}}&lt;/ref&gt; ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸਨੇ ਦਸ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸੱਤਾ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਅਤੇ ਖਤਰਨਾਕ ਸਮਝਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=telegraph/&gt; ਕੋਇਲੋ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੇਖਣੀ ਕੈਰੀਅਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਅਭਿਨੇਤਾ, ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਥੀਏਟਰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=officialbio/&gt;

==ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:#ccc; text-align:center;&quot;|-
| '''ਸਾਲ'''
| '''ਪੁਰਤਗੇਜ਼ੀ ਟਾਈਟਲ'''
| '''ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਟਾਈਟਲ'''
|-
| 1974
| ''O Manifesto de Krig-há''
| ''[[The Manifest of Krig-há]]''
|-
| 1974
| ''Teatro da Educação''
| ''[[Theater For Education]]''
|-
| 1982
| ''Arquivos do Inferno''
| ''[[Hell Archives]]''
|-
| 1986
| ''O Manual Prático do Vampirismo''
| ''[[Practical Manual of Vampirism]]''
|-
| 1987
| ''O Diário de Um Mago''
| ''[[The Pilgrimage]]''
|-
| 1988
| ''O Alquimista''
| ''[[The Alchemist (novel)|The Alchemist]]''
|-
| 1990
| ''Brida''
| ''[[Brida (novel)|Brida]]''
|-
| 1991
| ''O Dom Supremo''
| ''[[The Greatest Gift or the Gift (Paulo Coelho novel)|The Supreme Gift]]''
|-
| 1992
| ''As Valkírias''
| ''[[The Valkyries (novel)|The Valkyries]]''
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 1994
| ''Maktub''
| ''[[Maktub (book)|Maktub]]''
|-
| ''Na margem do rio Piedra eu sentei e chorei''
| ''[[By the River Piedra I Sat Down and Wept]]''
|-
| 1996
| ''O Monte Cinco''
| ''[[The Fifth Mountain]]''
|-
|rowspan=&quot;2&quot; | 1997
| ''Letras do amor de um profeta''
| ''[[Love Letters from a Prophet]]''
|-
| ''Manual do guerreiro da luz''
| ''[[Manual of the Warrior of Light]]''
|-
|rowspan=&quot;2&quot; | 1998
| ''Veronika decide morrer''
| ''[[Veronika Decides to Die]]''
|-
| ''Palavras essenciais''
| ''[[Essential Words]]''
|-
| 2000
| ''O Demônio e a srta Prym''
| ''[[The Devil and Miss Prym]]''
|-
| 2001
| ''Histórias para pais, filhos e netos''
| ''[[Fathers, Sons and Grandsons]]''
|-
| 2003
| ''Onze Minutos''
| ''[[Eleven Minutes]]''
|-
|rowspan=&quot;4&quot; | 2004
| ''E no sétimo dia''
| ''[[And on the Seventh Day]]'' (collection of the novels ''[[By the River Piedra I Sat Down and Wept]]'', ''[[Veronika Decides to Die]]'' and ''[[The Devil and Miss Prym]]'')
|-
| ''O Gênio e as Rosas''
| ''[[The Genie and the Roses]]
|-
| ''Viagens''
| ''Journeys''
|-
| ''Vida''
| ''Life''
|-
|rowspan=&quot;2&quot; | 2005
| ''O Zahir''
| ''[[The Zahir (novel)|The Zahir]]''
|-
| ''Caminhos Recolhidos''
| ''[[Revived Paths]]
|-
|rowspan=&quot;2&quot; | 2006
| ''Ser como um rio que flui''
| ''[[Like the Flowing River]]''
|-
| ''A bruxa de Portobello''
| ''[[The Witch of Portobello]]''
|-
| 2008
| ''O vencedor está só''
| ''[[The Winner Stands Alone]]''
|-
| 2009
| ''Amor''
| ''Love''
|-
| 2010
| ''Aleph''
| ''[[Aleph (novel)|''Aleph'']]''
|-
| 2011
| ''Fábulas''
|
|-
| 2012
| ''Manuscrito Encontrado em Accra''
| ''[[Manuscript Found in Accra]]'' 
|-
| 2014
| ''Adultério''
| [[Adultery (novel)|''Adultery'']]
|}
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਰਾਜ਼ੀਲੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1947]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>59bxb1jdtqjlgaraqbu7h6exqqte8yh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਿਚਮੰਡ ਸਕੂਲ ਡਿਸਟਰਿਕਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>26692</id>
    <revision>
      <id>609950</id>
      <parentid>208960</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:03:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1202" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Sd38-headquarters.jpg|200px|thumbnail|right|ਰਿਚਮੰਡ ਸਕੂਲ ਡਿਸਟਰਿਕਟ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ]]
'''ਰਿਚਮੰਡ ਸਕੂਲ ਡਿਸਟਰਿਕਟ''' ([[ਅੰਗਰੇਜੀ]]: Richmond School District; '''School District #38''') [[ਰਿਚਮੰਡ]], [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ]], [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਕੂਲੀ ਜਿਲਾ (ਸਕੂਲ ਡਿਸਟਰਿਕਟ) ਹੈ।

ਇਹ ਸਕੂਲ ਬੋਰਡ [[ਰਿਚਮੰਡ]] [[ਸ਼ਹਿਰ]] ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==
* {{en icon}} [http://www.sd38.bc.ca/ ਰਿਚਮੰਡ ਸਕੂਲ ਡਿਸਟਰਿਕਟ]
**(ਪੰਜਾਬੀ)  [http://www.sd38.bc.ca/resources/documents/techuse_punjabi.pdf ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਾਰੇ ਆਮ ਸੂਝ]( {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304233543/http://www.sd38.bc.ca/resources/documents/techuse_punjabi.pdf |date=2016-03-04 }})
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦੇ ਸਕੂਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]]</text>
      <sha1>a2bsfbry5z4iv81jj42v8jhao3tvaz8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪਰਲ ਐੱਸ ਬੱਕ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28580</id>
    <revision>
      <id>610033</id>
      <parentid>472995</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:54:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2646" xml:space="preserve">{{Infobox writer &lt;!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --&gt;
| name =ਪਰਲ ਐੱਸ. ਬੱਕ
| image = Pearl Buck 1972.jpg
| caption =ਪਰਲ ਬੱਕ, ਅੰਦਾਜ਼ਨ 1972.
|birth_name=ਪਰਲ ਸਿਡਨਸਟਰਿਕਰ
| birth_date = {{birth date|1892|6|26|df=y}}
| birth_place = [[ਹਿੱਲਸਬੋਰੋ, ਵੈਸਟ ਵਿਰਜੀਨੀਆ]], [[ਯੂਨਾਇਟਡ ਸਟੇਟਸ]]
| death_date = {{death date and age|1973|3|6|1892|6|26|df=y}}
| death_place = [[ਡੈਨਬੀ, ਵੇਰਮੋਂਟ]], [[ਯੂਨਾਇਟਡ ਸਟੇਟਸ]]
| occupation = ਲੇਖਕ, ਅਧਿਆਪਕ
| spouse = [[ਜਾਹਨ ਲੋੱਸਿੰਗ ਬੱਕ]] (1917–1935)&lt;br&gt;ਰਿਚਰਡ ਵਾਲਸ਼ (1935–1960) ਮੌਤ ਤੱਕ 
| nationality = [[ਯੂਨਾਇਟਡ ਸਟੇਟਸ|ਅਮਰੀਕੀ]]
| subject = 
| awards =***
*1932 ਵਿੱਚ [[ਨਾਵਲ ਲਈ ਪੁਲਿਤਜ਼ਰ ਪੁਰਸਕਾਰ]] 
*1938 ਵਿੱਚ [[ਸਾਹਿਤ ਲਈ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ]]
| signature = PearlSBuck.jpg 
}}
'''ਪਰਲ ਸਿਡਨਸਟਰਿਕਰ ਬੱਕ''' (26 ਮਾਰਚ 1892 – 6 ਮਾਰਚ 1973), ਚੀਨ ਵਾਲਾ ਨਾਮ '''ਸਾਈ ਝੇਨਜ਼ੂ''' ({{zh|c={{linktext|賽|珍|珠}}|p=Sài Zhēnzhū}}), ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਸੀ। ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ, ਬੱਕ ਨੇ 1934 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤਾ ਜੀਵਨ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਉਹਦਾ ਨਾਵਲ ''[[ਦ ਗੁੱਡ ਅਰਥ]]'' 1931 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ 1932 ਵਿੱਚ [[ਨਾਵਲ ਲਈ ਪੁਲਿਤਜ਼ਰ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਇਹ 1931 ਅਤੇ 1932 ਵਿੱਚ ਦੋਨੋਂ ਸਾਲ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਵਿਕਣ ਵਾਲੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ ਉਸਨੂੰ 1938 ਵਿੱਚ [[ਸਾਹਿਤ ਲਈ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਮਿਲਿਆ।&lt;ref&gt;The Nobel Prize in Literature 1938&quot;. [http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1938/] Accessed 9 Mar 2013&lt;/ref&gt;

==ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ== 

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨੋਬਲ ਜੇਤੂ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨੋਬਲ ਜੇਤੂ ਸਾਹਿਤਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1973]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1892]]</text>
      <sha1>nnaizk3yzmdzesgxlhuhw3f9dutgxib</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610035</id>
      <parentid>610033</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T18:07:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5806" xml:space="preserve">{{Infobox writer &lt;!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --&gt;
| name =ਪਰਲ ਐੱਸ. ਬੱਕ
| image = Pearl Buck 1972.jpg
| caption =ਪਰਲ ਬੱਕ, ਅੰਦਾਜ਼ਨ 1972.
|birth_name=ਪਰਲ ਸਿਡਨਸਟਰਿਕਰ
| birth_date = {{birth date|1892|6|26|df=y}}
| birth_place = [[ਹਿੱਲਸਬੋਰੋ, ਵੈਸਟ ਵਿਰਜੀਨੀਆ]], [[ਯੂਨਾਇਟਡ ਸਟੇਟਸ]]
| death_date = {{death date and age|1973|3|6|1892|6|26|df=y}}
| death_place = [[ਡੈਨਬੀ, ਵੇਰਮੋਂਟ]], [[ਯੂਨਾਇਟਡ ਸਟੇਟਸ]]
| occupation = ਲੇਖਕ, ਅਧਿਆਪਕ
| spouse = [[ਜਾਹਨ ਲੋੱਸਿੰਗ ਬੱਕ]] (1917–1935)&lt;br&gt;ਰਿਚਰਡ ਵਾਲਸ਼ (1935–1960) ਮੌਤ ਤੱਕ 
| nationality = [[ਯੂਨਾਇਟਡ ਸਟੇਟਸ|ਅਮਰੀਕੀ]]
| subject = 
| awards =***
*1932 ਵਿੱਚ [[ਨਾਵਲ ਲਈ ਪੁਲਿਤਜ਼ਰ ਪੁਰਸਕਾਰ]] 
*1938 ਵਿੱਚ [[ਸਾਹਿਤ ਲਈ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ]]
| signature = PearlSBuck.jpg 
}}
'''ਪਰਲ ਸਿਡਨਸਟਰਿਕਰ ਬੱਕ''' (26 ਮਾਰਚ 1892 – 6 ਮਾਰਚ 1973), ਚੀਨ ਵਾਲਾ ਨਾਮ '''ਸਾਈ ਝੇਨਜ਼ੂ''' ({{zh|c={{linktext|賽|珍|珠}}|p=Sài Zhēnzhū}}), ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਸੀ। ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ, ਬੱਕ ਨੇ 1934 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤਾ ਜੀਵਨ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਉਹਦਾ ਨਾਵਲ ''[[ਦ ਗੁੱਡ ਅਰਥ]]'' 1931 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ 1932 ਵਿੱਚ [[ਨਾਵਲ ਲਈ ਪੁਲਿਤਜ਼ਰ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਇਹ 1931 ਅਤੇ 1932 ਵਿੱਚ ਦੋਨੋਂ ਸਾਲ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਵਿਕਣ ਵਾਲੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ ਉਸਨੂੰ 1938 ਵਿੱਚ [[ਸਾਹਿਤ ਲਈ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਮਿਲਿਆ।&lt;ref&gt;The Nobel Prize in Literature 1938&quot;. [http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1938/] Accessed 9 Mar 2013&lt;/ref&gt;

==ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ==
ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਫਰਟ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ,&lt;ref&gt;Lian Xi, ''The Conversion of Missionaries'', University Park, PA: Penn State University Press, 1996) 102 {{ISBN|0271064382}}.&lt;/ref&gt; ਪਰਲ ਸਿਡਨਸਟ੍ਰੀਕਰ ਦਾ ਜਨਮ [[ਪੱਛਮੀ ਵਰਜਿਨੀਆ]] ਦੇ ਹਿਲਸਬੋਰੋ ਵਿੱਚ ਕੈਰੋਲਿਨ ਮੌਡ (ਸਟਲਟਿੰਗ) (1857-1921) ਅਤੇ [[ਅਬਸਾਲੋਮ ਸਿਡਨਸਟ੍ਰੀਕਰ]] ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ [[ਦੱਖਣੀ ਪ੍ਰੈਸਬੀਟੇਰੀਅਨ]] [[ਮਿਸ਼ਨਰੀ]] 8 ਜੁਲਾਈ, 1880 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਚੀਨ ਚਲੇ ਗਏ, ਪਰ ਪਰਲ ਦੇ ਜਨਮ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਪਰਲ ਪੰਜ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਸੀ, ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਚੀਨ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਪਹਿਲਾਂ ਹੁਆਈਆਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ 1896 ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ [[ਨਾਨਜਿੰਗ]] ਦੇ ਨੇੜੇ [[ਝੇਨਜਿਆਂਗ]] (ਉਸ ਵੇਲੇ ਚੀਨੀ ਡਾਕ ਰੋਮਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਚਿੰਗਕਿਯਾਂਗ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ) ਚਲੇ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{citation|first=David |last=Shavit|publisher=Greenwood Publishing Group |year=1990|isbn=0-313-26788-X
|title=The United States in Asia: a historical dictionary|url= https://books.google.com/books?id=IWdZTaJdc6UC
|page=480}} (Entry for &quot;Sydenstricker, Absalom&quot;)&lt;/ref&gt; ਪਰਲ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਬਚਪਨ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਉਮਰ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਈ, ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ &quot;ਪਹਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ&quot; ਕਿਹਾ।

ਉਸ ਦੇ ਭੈਣਾਂ-ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜੋ ਬਾਲਗਪਨ ਵਿੱਚ ਬਚ ਗਏ, [[ਐਡਗਰ ਸਿਡਨਸਟ੍ਰੀਕਰ]] ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਪਬਲਿਕ ਹੈਲਥ ਸਰਵਿਸ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਮਿਲਬੈਂਕ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਫੰਡ]] ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਕੈਰੀਅਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਗ੍ਰੇਸ ਸਿਡਨਸਟ੍ਰੀਕਰ ਯਾਉਕੀ (1899-1994) ਨੇ ਕੋਰਨੇਲੀਆ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਏਸ਼ੀਆ ਬਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨ ਬਾਲਗ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਸਪੈਨਸਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=Grace Sydenstricker Yaukey papers, 1934–1968 |url=http://archiveswest.orbiscascade.org/ark:/80444/xv07534 |access-date=January 17, 2019 |publisher=Orbis Cascade Alliance}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Grace S. Yaukey Dies |url=https://www.washingtonpost.com/archive/1994/05/05/grace-s-yaukey-dies/d79e3e98-da61-435e-9b75-e7e5b23efc05/ |access-date=January 18, 2019 |newspaper=[[The Washington Post]] |date=May 5, 1994}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨੋਬਲ ਜੇਤੂ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨੋਬਲ ਜੇਤੂ ਸਾਹਿਤਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1973]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1892]]</text>
      <sha1>qwa0hyu68bozi9jzrqaos8azmuvpcfh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28888</id>
    <revision>
      <id>609978</id>
      <parentid>609705</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:38:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50146" xml:space="preserve">ਇਸ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। 

== ਪੰਜਾਬ ==

=== ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ===
[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਏ ਜੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਰਾਏ ਜੀ]] 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਿਬੇਕਸਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਹਰਟਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ '|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਮਹਿਲ|ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਗੁਰੂ ਕੇ ਮਹਿਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕੀ ਵਡਾਲੀ]]
* [[ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ(ਸੰਤੋਖਸਰ)|ਸੰਤੋਖਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੋਭਾ ਭਾਈ ਸਾਲ੍ਹੋ ਜੀ]] 
* [[ਕੌਲਸਰ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੌਲਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲੋਹਗੜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਦੀਵਾਨ ਅਸਥਾਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਲਾਹ (ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੂੰ) ਦੇ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਵੇਰਕਾ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਤਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ)]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਮਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਨ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ [[ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਰਾਗੜੀ ਸਾਹਿਬ, ਟਾਊਨ ਹਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਤੂਤ ਸਾਹਿਬ]] ਜਸਪਾਲ ਨਗਰ ਐਸਡਬਲਿਊ ਰੋਡ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ]] 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਪਿੰਡ ਮਹਿਤਾ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਸੰਪ੍ਰਦਾਯ - ਭਿੰਡਰਾਂ)

=== '''ਤਰਨਤਾਰਨ''' ===

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਝੂਲਣੇ ਮਹਿਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਤਰਨਤਾਰਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਾਬਾ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁਢਾ ਜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁਢਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]]

=== ਸੰਗਰੂਰ ===
[[ਸੰਗਰੂਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਨਾਨਕਿਆਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਿਆਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰ ਸਾਗਰ, ਸਾਹਿਬ]] ਮਸਤੂਆਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਤਰਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ ਕੁਨਰਾਂ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੈਮਬੋਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਲੌਂਗੋਵਾਲ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁੱਲੇ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ, ਸੰਗਰੂਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀਆਂ, ਸੰਗਰੂਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ, ਮੂਲੋਵਾਲ]], ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਮਿਠਾ ਖੂਹ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਮੂਲੋਵਾਲ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਰਾਜੋਮਾਜਰਾ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਜਹਾਂਗੀਰ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਝਾੜੋਂ - ਹੀਰੋ, ਚੀਮਾ, ਸੁਨਾਮ, ਸੰਗਰੂਰ

=== ਬਰਨਾਲਾ ===
[[ਬਰਨਾਲਾ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਪੱਕਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਹੰਢਿਆਇਆ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਕਾਚਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਹੰਢਿਆਇਆ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੜੀਸਰ ਸਾਹਿਬ]], [[ਹੰਢਿਆਇਆ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਢਿਲਵਾਂ
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਸੇਖਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਫਰਵਾਹੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਮਾਹਲ ਕਲਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵੱਡਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ, ਪਿੰਡ ਕੁਤਬਾ (ਬਾਹਮਣੀਆ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ [[ਵੱਡਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ]], ਪਿੰਡ ਗਹਿਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ [[ਸੋਹੀਆਣਾ]] ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਪਿੰਡ [[ਧੌਲਾ]]

=== ਮਾਨਸਾ ===

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੂਲੀਸਰ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਮੋਗਾ ===

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡਰੋਲੀ ਭਾਈ ਕੀ]] 

=== ਬਠਿੰਡਾ ===
[[ਬਠਿੰਡਾ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਗਤਾ ਭਾਈ ਕਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਰੂਪਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੱਕ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਕੇ (ਕੋਠੇ-ਗੁਰੂ)]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਮਹਿਰਾਜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਨਥਾਣਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਾਜੀ ਰਤਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੰਡ ਸਰ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਪੱਕਾ ਕਲਾਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਬਾਜਾਕ]]
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਬੀੜ ਬਹਿਮਨ]]

=== ਫਰੀਦਕੋਟ ===
[[ਫਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਫਰੀਦਕੋਟ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੰਗਸਰ]], ਜੈਤੋ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕੀ ਢਾਬ, ਪੁਲੀਟੀਕਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਬਰਗਾੜੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੰਬੂ ਮਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੰਡ ਸਾਹਿਬ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਜੀ ,
* [[ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਈ ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ===
ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਿਠਾ ਟਿਵਾਣਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰੀਆਂਵਾਲਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਕੰਗਮਾਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਜ਼ਾਹਰਾ ਜ਼ਹੂਰ, ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਹੀਰਾਂ

=== ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ===
[[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਬਜ਼ੀਦਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਹਿਨ ਸਾਹਿਬ ਸੱਚੀ ਮੰਜੀ]]

=== ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ===
[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਚਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਅਚਲ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਬਾਰਾਤ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਠ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੁਰਜ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਜਲੰਧਰ ===
[[ਜਲੰਧਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੌ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪੰਜਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸੰਗ ਢੇਸੀਆਂ|ਸੰਗ ਢੇਸੀਆਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੰਮ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਿਲ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਗਹਲਰੀ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤੱਲ੍ਹਣ ਸਾਹਿਬ

=== ਨਕੋਦਰ ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਹਸਪਤਾਲ ਸੜਕ ਨਕੋਦਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮਹਿਤਪੁਰ ਅੱਡਾ ਨਕੋਦਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਮਾਲੜੀ ਸਾਹਿਬ (ਨਕੋਦਰ)

=== ਰੂਪਨਗਰ ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕਮਲ, [[ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ Patalਪੁਰi, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ : - ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਸਾਹਿਬ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਮਰਨਾਥ ਜੀ, ਪਿੰਡ : - ਬਿੰਦਰਖ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਵਿਰਾਸਤ - ਏ- ਖਾਲਸਾ, ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ (ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਜੀ - ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ

=== ਸਰਹੰਦ ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੋਤੀ ਸਵਰੂਪ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸਾਹਮਣੇ

=== ਕਪੂਰਥਲਾ ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਖਚੈਨਆਣਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਸਟੇਟ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਬਲੇਰ ਖਾਨ ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ]]

=== ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੱਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੋਠੜੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੇਹਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਤ ਘਾਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਤਰਜਾਮਤਾ ਜੀ]]

=== ਲੁਧਿਆਣਾ ===
* [[ਗੁਰੂਸਰ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਨੋਕਸਰ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਮੱਲ੍ਹਾ]]
* [[ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਆਲਮਗੀਰ]]
* [[ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਮਸਰ ਰਾੜਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕੰਵਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ 'ਚੇਲਾ' ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਨੀ ਖਾਨ ਨਬੀ ਖਾਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ, ਸਰ, ਕਾਊਂਕੇ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਟਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਹੇਹਰਾਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫਲਾਹੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਏਕੋਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਚਕਰ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੋੜਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂਸਰ ਸੁਧਾਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਮੰਡਿਆਣੀ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਇਯਾਲੀ ਕਲਾਂ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 1 ਠੱਕਰਵਾਲ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ ਰਤਨ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ ਚਮਿੰਡਾ]]

*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਜਗਰਾਉ, ਲੁਧਿਆਣਾ (ਬਾਬਾ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ)]]

=== ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ (ਮੁਹਾਲੀ) ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਬ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 8, ਮੋਹਾਲੀ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਗੀਠਾ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 8, ਮੋਹਾਲੀ]] 
*[[ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਲੰਬਿਆ ਵਾਲੇ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਧੰਨ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 3B2, ਮੋਹਾਲੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਭਾ ਸਾਹਿਬ, ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦਾਂ, ਸੋਹਾਣਾ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਗਤ ਧੰਨਾ ਜੀ ਫੇਸ 8]]
*[[ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਹੀਦਾ ਢੱਕੀ ਸਾਹਿਬ ਸੈਕਟਰ 82]]

=== ਨੰਗਲ ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਿਭੋਰੇ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਪਟਿਆਲਾ ===
* ਚੌਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਰਾਮਕਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪਟਿਆਲਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਅਜੇਪਾਲ ਸਿੰਘ]], [[ਨਾਭਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਹਾਦਰਗੜ੍ਹ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਭਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੇਲ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੋਤੀ ਬਾਗ਼ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ]]

=== ਰੋਪੜ ===
[[ਤਸਵੀਰ:ਸਤਲੁਜ S058.jpg| ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ Tibi ਸਾਹਿਬ ਨਦੀ [[ਸਤਲੁਜ]] [[ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ|thumb|ਰੋਪੜ]]|link=Special:FilePath/ਸਤਲੁਜ_S058.jpg]]
[[ਤਸਵੀਰ:outside.jpg|thumb|ਤੱਕ ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ enterance|ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਹੈ|link=Special:FilePath/Outside.jpg_ਤੱਕ_ਸ਼੍ਰੀ_ਟਿੱਬੀ_ਸਾਹਿਬ_ਗੁਰਦੁਆਰਾ_enterance]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ inside.jpg| ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ|link=Special:FilePath/ਸ਼੍ਰੀ_ਟਿੱਬੀ_ਸਾਹਿਬ_ਗੁਰਦੁਆਰਾ_inside.jpg]]
 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸਕੱਤਰੇਤ, ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੜ੍ਹੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਕਤਲਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਪਰਵਾਰ ਵਿਛੋੜਾ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਰਵਾਰ ਵਿਛੋੜਾ]]
* [[ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ#ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਤਾਲਪੁਰੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਤਾਲਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸੋਲਖੀਆਂ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾਨਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਸਾਹਿਬ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ===
ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਮੁਕਤਸਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਟੁੱਟੀ ਗੰਢੀ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੂਖ ਨਿਵਾਰਨ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤੰਬੂ ਸਾਹਿਬ
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇਵਾਂ ਜੀ 
* ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਗੀਠਾ ਸਾਹਿਬ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਕਾਬਸਰ ਸਾਹਿਬ
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾਤਣਸਰ ਸਾਹਿਬ 
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਖੂਹ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ 

=== ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ  ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ ਸਾਹਿਬ, ਉੜਾਪੜ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਹਕੀਮਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ,  ਜੀਂਦੋਵਾਲ, ਬੰਗਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਪਲਾਹ, ਸੋਤਰਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੰਡਾ ਸਾਹਿਬ, ਸੰਧਵਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਸਿੱਖ, ਹਿਆਲਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ, ਚਾਂਦਪੁਰ ਰੁੜਕੀ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ)]]

=== ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ===
[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੂਨੀ ਸਾਹਿਬ]], ਮਨੀਮਾਜਰਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ]], ਮਨੀਮਾਜਰਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ]], ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੈਨਵੀਨ ਪ੍ਰਤਖ]], ਸੈਕਟਰ - 12, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ]], ਸੈਕਟਰ - 8, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]], ਸੈਕਟਰ - 34, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, 

== ਦਿੱਲੀ ==

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਕਾਬ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ, ਦਿੱਲੀ]] 

== ਅਸਾਮ ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਰਛਾ ਸਾਹਿਬ]], ਧਾਨਪੁਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]], ਧੁਬਰੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾਜੀ, ਚਪਾਰਮੁਖ, ਨਾਗਾਓਂ, ਅਸਾਮ

== ਸਿੱਕਿਮ ==

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਲਾਮਾ]] 

== ਝਾਰਖੰਡ ==

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਕੇਦਲੀ ਕਲਾਂ]]

== ਬਿਹਾਰ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]]
* ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ - ਪਟਨਾ
* [[ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]], [[ਪਟਨਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਘਈ ਘਾਟ]], ਪਟਨਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਾਂਡੀ ਸਾਹਿਬ]] - ਪਟਨਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦ ਘਾਟ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪਟਨਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਲ ਲੀਲਾ ਮੈਨੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਕਸਾਲ ਸੰਗਤ - ਸਾਸਾਰਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਬਾਗ - ਸਾਸਾਰਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਾਚਾ ਫਗੂ ਮਲ - ਸਾਸਾਰਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਕੀ ਸੰਗਤ – ਮੁੰਗੇਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ - ਗਯਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਚੌਕੀ - ਭਾਗਲਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ - ਲਕਸ਼ਮੀਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੰਭਾ ਪਾਕਾ - ਨੇੜੇ ਦੇ ਟਾਂਡਾ

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਮੋਲਾਰਬੰਦ, ਬਦਰਪੁਰ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਆਦਰਸ਼ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਕੰਪੈਰੇਟਿਵ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਪਾਰਕ, ਖਾਨਪੁਰ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460

== ਗੁਜਰਾਤ ==
ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ ਓਧਵ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛਾਨੀ (ਵਡੋਦਰਾ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜੀ (ਵਡੋਦਰਾ)
ਈਐਮਈ ਤੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਫੌਜ) (ਵਡੋਦਰਾ)
ਏਅਰਫੋਰਸ ਮਾਕੁਰਪੁਰਾ 'ਤੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਵਡੋਦਰਾ)

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਾਹਿਬ ,ਲਖਪਤ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਾਹਿਬ ,ਲਖਪਤ]] 

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ (ਸੂਰਤ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦ ਧਾਮ, ਥਲਤੇਜ਼ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਸਰਸਪੁਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਇਸਨਪੁਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਮਣੀਨਗਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਸਾਹੇਬਜੀ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਗਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਦੁਧੇਸ਼ਵਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੀ - ਵਾਰਡ, ਸਰਦਾਰ ਨਗਰ, ਨਰੋਦਾ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਜਕੋਟ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਰੀ ਲਖਪਤਸਾਹਿਬ, ਪੋਰਟਲਖਪਤ (ਕੱਛ, ਗੁਜਰਾਤ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਭਾਈ ਮੋਹਕਮ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਬਏਤ ਦਵਾਰਕਾ (ਦਵਾਰਕਾ, ਗੁਜਰਾਤ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ, ਤਰਸਾਲੀ (ਵਡੋਦਰਾ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛਾਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਭਾਰੁਚ

== ਹਰਿਆਣਾ ==
* ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬਾਲਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੋਕਾ ਸਾਹਿਬ]] 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦਪੁਰਾ ਅੰਬਾਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਬਾਗ ਅੰਬਾਲਾ
* ਲਖਨੌਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬਾਲਾ
* ਸੀਸਗੰਜ ਸਾਹਿਬ, [[ਅੰਬਾਲਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਤਿਸੰਗ ਸਾਹਿਬ - ਅੰਬਾਲਾ
* ਪੰਜੋਖੜਾ ਸਾਹਿਬ
* ਗੈਂਦਸਰ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਭਾਨੋਖੇੜੇ ਅੰਬਾਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਸਾਹਿਬ ਅਸੰਧ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤ੍ਰਿਵੇਣੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਾਸਟ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਿੰਜੌਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਿਹੋਵਾ
* [[ਨਾਢਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਢਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪੰਚਕੂਲਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ, [[ਕਰਨਾਲ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਜਿਲ੍ਹਾ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਪਾਲ ਮੋਚਨ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 10 - ਜਗਾਧਰੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ - ਕੈਥਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਿੰਮ ਸਾਹਿਬ, ਕੈਥਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਸਾਇਨਾ ਸਦਨ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੌੜਾ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਸਾਇਨਾ ਸਦਨ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ, ਰੋਹਤਕ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ – ਸੁਲਹਾਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਰਦੋਨ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨੌਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿਧ ਬਟੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਜ ਘਾਟ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੋਰਮਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ - ਚੋਰਮਾਰ ਖੇੜਾ ਸਿਰਸਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਸਾਹਿਬ ਜੀ - ਪਾਰਥ ਪਲਾਟ - ਚੀਕਾ - ਕੈਥਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸੋਹਣਾ (ਗੁੜਗਾਂਵਾਂ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਗੁੜਗਾਂਵਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ NIT ਕੋਈ -5 ਫਰੀਦਾਬਾਦ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਿਲ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ, ਸਰਸਾ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਸਰਸਾ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸਿਰਸਾ

== ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ==
* [[ਮਨੀਕਰਨ#ਮਨੀਕਰਨ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ|ਮਨੀਕਰਨ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੋਂਟਾ ਸਾਹਿਬ]], ਜਿਲਾ [[ਸਿਰਮੌਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਗਾਣੀ ਸਾਹਿਬ]] ਜਿਲਾ [[ਸਿਰਮੌਰ]]
* [[ਚੈਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਜਿਲਾ [[ਸੋਲਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਦਸਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ -, ਨਦੌਣ ਜਿਲਾ ਕਾਂਗੜਾ ਮੰਡੀ ਜਿਲਾ ਮੰਡੀ
* ਰਵਾਲਸਰ ਜਿਲਾ ਮੰਡੀ ਮਨੀਕਰਨ ਜਿਲਾ ਕੁੱਲੂ
* [[ਬੜੂ ਸਾਹਿਬ]], ਜਿਲਾ ਸਿਰਮੌਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਸਾਹਿਬ - ਮੰਡੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ - ਨਾਹਨ
* ਗੁਰੂ ਕਾ ਲਾਹੌਰ - ਬਿਲਾਸਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਪਥਰ ਸਾਹਿਬ, (ਲੇਹ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਕੋਠਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ - ਜਿਲ੍ਹਾ ਮੰਡੀ
* [[ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ]] 
== ਕਰਨਾਟਕ ==
[[ਕਰਨਾਟਕ]] ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਝੀਰਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਦਰ]]
ਬੰਗਲੌਰ ਵਿੱਚ * [[ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ]], ਵੱਡਾ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਮਾਤਾ ਭਾਗੋ ਜੀ ਤਪੋਸਥਾਨ]], [[ਜਨਵਾੜਾ (ਬਿਦਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ) ਕਰਨਾਟਕ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ]], [[ਬਿਦਰ ਕਰਨਾਟਕ]]

== ਕਸ਼ਮੀਰ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* ਛਟੀ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਸ਼ਮੀਰ &lt;ref&gt;[http://wwwangelfirecom/ca6/gurdwaraworld/kashmirhtml Angelfirecom ]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਮਾਤਨ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ, ਪਿੰਡ ਬੀਗ ਬੀਆਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਲਾਮ ਪੁਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਸਿੰਘਪੁਰਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਠਾਰ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਬਾਰਾਮੂਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਚਰਨ ਅਸਥਾਨ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ - ਅਨੰਤਨਾਗ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਰੈਣਾਵਾੜੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਥੇਰ ਸਾਹਿਬ, ਲੇਹ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬੰਗਾ ਸਾਹਿਬ, ਭਗਤ

== ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਘਾਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ]]
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]], [[ਨੰਦੇੜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੀਰਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੱਲ ਟੇਕਰੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਗੀਨਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਗਤ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਕਰ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜਹਾਦ ਦਰਬਾਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦਧਾਮ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ – ਸਥਾਨ ਭਾਈ ਦਇਆਸਿੰਘਜੀ, ਅਹਿਮਦਨਗਰ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਆਲ ਸਾਹਿਬ ਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਨੰਦੇੜ

ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਤਿਗਨੇ ਨਗਰ, ਪੂਨਾ ਪੂਨਾ ਦਾਕੋਈ 1
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਲਬਾ ਦੇਵੀ, ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਦਾਦਰ, ਮੁੰਬਈ
* ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਮਾਤੁੰਗਾ ਮੱਧ - ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਖਾਰ, ਮੁੰਬਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਧਨਪਠੋਹਰ, ਸਾਂਤਾਕਰੂਜ਼ (ਵੈਸਟ), ਮੁੰਬਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਮਲਾਡ, ਮੁੰਬਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਾ, ਪੋਬਾਈ (ਹੀਰਾਨੰਦਾਨੀ) 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਟੈਗੋਰ ਨਗਰ, - ਵਿਖਰੋਲੀ ਈਸਟ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੰਚਾਇਤੀ, ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਚੌਕ, ਭਾਂਡੂਪ ਪੱਛਮ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ, ਅਮਰ ਨਗਰ, - ਭਾਂਡੂਪ ਕੰਪਲੈਕਸ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਸਾਹਿਬ, ਆਗਰਾ ਰੋਡ – ਐਲ ਬੀ ਐਸ ਮਾਰਗ, ਮੁਲੁੰਡ ਪੱਛਮ 
* ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਯੂਥ ਸਰਕਲ - ਮੁਲੁੰਡ ਕਲੋਨੀ 
* ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਮੁਲੁੰਡ ਕਲੋਨੀ (ਵੈਸਟ) ਮੁੰਬਈ - 82 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਜੀ ਬੀ ਰੋਡ, ਥਾਨੇ (ਪੱਛਮ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਮੈਰਤਾਨ ਪੂਰਬੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਹਾਈਵੇ ਥਾਨੇ (w)
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ]] &lt;ref&gt;[ http://wwwsachkhanddarbarwebscom/{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ]&lt;/ref&gt;
ਨਵੀ ਮੁੰਬਈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ * ਸੁਪਰੀਮ ਕਸਲ
[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਵਾਸ਼ੀ, ਨਵੀ ਮੁੰਬਈ]

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਵਿੱਤਰ ਜੰਗਲ - (ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ), ਪੂਨਾ ਕੈਂਪ ਪੂਨਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਅਕਰੁਦੀ - ਪੂਨਾ (ਮੋਨ ਬਾਬਾ ਦਾ ਆਸ਼ਰਮ)

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੀਰਾ ਰੋਡ, ਮੁੰਬਈ &lt;ref&gt;[ http://wwwmira-roadcom/1_29_Gurdwara-Guru-nanak-Darbarhtml{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} mira - roadcom ]&lt;/ref&gt;
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਮਬਾਗ - 4, ਕਲਿਆਣ (ਪੱਛਮ) - 421301]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ, ਸੰਗਤ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਸੁਖਮਨੀ ਸੁਸਾਇਟੀ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਸਥਾਨ ਭਾਈ ਦਇਆਸਿੰਘਜੀ, ਅਹਿਮਦਨਗਰ

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪੰਚਾਇਤੀ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ 
* ਰਾਓਲੀ ਕੈਂਪ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ (ਜੀਟੀਬੀ) ਨਗਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ

* ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ - ਸੀਯੋਨ, ਐਨਆਰ ਗੁਰੂਕਿਰਪਾ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ
* ਖਾਲਸਾ ਸਭਾ – ਮਾਤੁੰਗਾ ਰੋਡ ਮਹਿੰਮ

== ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ==
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਤਲਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਹਮੀਦੀਆ ਰੋਡ, ਭੋਪਾਲ
* ਬਾਬਾ ਸਿਆਮਦਾਸ ਮਾਧਵਦਾਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਮੋਹਨ ਜਾਗਿਆਸੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੇਕਰੀ ਸਾਹਿਬ ਈਦਗਾਹ ਹਿੱਲਜ਼, ਭੋਪਾਲ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਦੀ ਛੋੜ, ਗਵਾਲਿਅਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਜਘਾਟ ਸੰਗਤ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ, ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇਮਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜਯਾਵਦਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਤਮਾ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜਯਾਵਦਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਇਤਹਾਸਿਕ, ਹੋਸੰਗਾਬਾਦ ਐਮ ਪੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗਵਾਰੀਘਾਟ ਸੰਗਤ, ਜਬਲਪੁਰ 
* ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਖਸ਼ੀਸ਼ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਮਾਂਡਲਾ
* ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਿੰਧੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿਰੋਜਨੀ (ਜਿਲਾ - ਵਿਦਿਸ਼ਾ) ਐਮ ਪੀ
* ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਰੇਵਾ, ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਆਲ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (ਡਵੀਜਨਲ ਦੇਵਾਸ) ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡਾਟਾ ਬੰਦੀ ਚੋਰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਕਿਲਾ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਯਾਤਰਾ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼)

== ਉੜੀਸਾ ==
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਗੂ ਗਵਣਤ - ਪੁਰੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾਤਣ ਸਾਹਿਬ, ਕਟੱਕ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ – ਗਾਂਧੀ ਰੋਡ, ਰੁੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਸੈਕਟਰ 18, ਰੁੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਵੇਦ ਵਿਆਸ, ਰੁੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ - ਸਿਵਲ ਟਾਊਨਸ਼ਿਪ, ਰੌੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਮੁੱਖ ਸੜਕ, ਖਰਿਆਰ ਸੜਕ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਰੋਡ, ਬਰਜਰਾਜਨਗਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਮੁੱਖ ਰੋਡ, ਝਾਰਸੂਗੁਡਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਆਰਤੀ ਸਾਹਿਬ - ਨੇੜੇ ਚਾਨਣ ਹਾਊਸ, ਪੁਰੀ

== ਰਾਜਸਥਾਨ ==
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਬੂਤਰ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾਦੂਦਵਾਰਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਹਾਵਾ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪੁਸ਼ਕਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲਾਇਤ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੰਗਾ ਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੁੱਢਾ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜੇਨਗਰ, ਸ਼੍ਰੀਗੰਗਾਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਦੀਪਸਿੰਘ, ਸ਼੍ਰੀਗੰਗਾਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਣੀਬਾਜ਼ਾਰ ਬੀਕਾਨੇਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਜੈਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੈਤਸਰ, ਸੰਗਰੂਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੇਹਸਨ ਪਹਾੜੀ, ਜੋਰਹੇਦਾ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਤਿਸੰਗ ਸਭਾ, ਰਾਮਨਗਰ - ਨੰਦਪੁਰੀ - ਗੋਬਿੰਦਪੁਰੀ, ਜੈਪੁਰ - 302019 (ਮੁਕੰਮਲ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ 12 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇ ਲਈ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 04,30 ਘੰਟੇ - 05,45 ਘੰਟੇ ਜਾਪ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਲਗਾਤਾਰ ਸਭ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਹਨ : 9414061398)
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਲਿ, ਬੀਕਾਨੇਰ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਿਆਸ ਕਾਲੋਨੀ, ਬੀਕਾਨੇਰ

== ਉਤਰਾਖੰਡ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਉਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਨਾਨਕਮੱਤਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੇਮ ਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਪੌੜੀ ਗੜਵਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪਿਪਲੀ ਵਿੱਚ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ ,ਬਿਜੌਲੀ , ਪਿੰਡ ਬਿਜੌਲੀ , ਜਿਲਾ ਪੋੜੀ ਗੜਵਾਲ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ , ਪਿੰਡ ਹਲੂਣੀ , ਜਿਲਾ ਪੋੜੀ ਗੜਵਾਲ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ]]

== ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਿੰਤਾਹਰਨ ਦੁਖਨਿਵਾਰਨ, ਸਰਸਈਆ ਘਾਟ]] - [[ਕਾਨਪੁਰ]] &lt;ref&gt;http://kanpurcityliveblogspotin{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
* [[ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ - ਵਾਰਾਣਸੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਈ ਵੱਧ - ਆਗਰਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਕਾ ਸੰਗਤ - ਅਲਾਹਾਬਾਦ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਬਰੇਲੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਮਾਡਲ ਕਸਬੇ]] - ਬਰੇਲੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ, ਜਨਕਪੁਰੀ]] - ਬਰੇਲੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨਗਰ, ਸੰਜੇ]] - ਬਰੇਲੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ]] - ਪਿੰਡ, [[ਚੰਪਾਵਤ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੁਪਿਹਰ ਦੇ]] ਪਿੰਡ - [[ਗੜ੍ਹਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੋਧੀਵਾਲਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]] - ਬਾਬਾਪੁਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਪੁਰi ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]] - [[ਟਾਂਡਾ, ਰਾਮਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਿਕਸਥ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ - [[ਨਵਾਬਗੰਜ, ਬਰੇਲੀ|ਨਵਾਬਗੰਜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ]] - ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰਗੋਬਿੰਦਸਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ - ਨਵਾਬਗੰਜ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਸਿਕੰਦਰਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਵਾਰਾਣਸੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੌਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ]]
* [[ਛੋਟਾ ਮਿਰਜ਼ਪੁਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੋਟੀ ਸੰਗਤ]] - ਨੂੰ ਵਾਰਾਣਸੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਗ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਕਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - ਕਾਨਪੁਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖਟੀ ਟੋਲਾ]] - [[ਇਟਾਵਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਪ ਅਸਥਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ]] - [[ਜੌਨੂਪੁਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਜੌਨੂਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਪਾਦੁਕਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 1 ਤੇ 9]]
* [[ਨਿਜ਼ਮਬਾਦ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] - [[ਅਯੁੱਧਿਆ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁੱਧ ਜੀ, [[ਲਖਨਊ]]

== [[ਮਥੁਰਾ]] ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਗੀਚੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੌ ਘਾਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਦਾਰੇਮ ਸਿੰਘ ਹਸਤਿਨਾ ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ (ਮੇਰਠ)]]

== ਨਾਨਕਮੱਤਾ ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਡਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁਧ ਵਾਲਾ ਖੂਹ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਿਕਸਥ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ]] [[ਹਲਦੌਰ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>4wd2ljd3zpns5x9a9j3h6przguuemni</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609998</id>
      <parentid>609978</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:39:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50727" xml:space="preserve">ਇਸ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। 

== ਪੰਜਾਬ ==

=== ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ===
[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਏ ਜੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਰਾਏ ਜੀ]] 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਿਬੇਕਸਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਹਰਟਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ '|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਮਹਿਲ|ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਗੁਰੂ ਕੇ ਮਹਿਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕੀ ਵਡਾਲੀ]]
* [[ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ(ਸੰਤੋਖਸਰ)|ਸੰਤੋਖਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੋਭਾ ਭਾਈ ਸਾਲ੍ਹੋ ਜੀ]] 
* [[ਕੌਲਸਰ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੌਲਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲੋਹਗੜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਦੀਵਾਨ ਅਸਥਾਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਲਾਹ (ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੂੰ) ਦੇ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਵੇਰਕਾ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਤਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ)]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਮਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਨ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ [[ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਰਾਗੜੀ ਸਾਹਿਬ, ਟਾਊਨ ਹਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਤੂਤ ਸਾਹਿਬ]] ਜਸਪਾਲ ਨਗਰ ਐਸਡਬਲਿਊ ਰੋਡ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ]] 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਪਿੰਡ ਮਹਿਤਾ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਸੰਪ੍ਰਦਾਯ - ਭਿੰਡਰਾਂ)

=== '''ਤਰਨਤਾਰਨ''' ===

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਝੂਲਣੇ ਮਹਿਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਤਰਨਤਾਰਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਾਬਾ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁਢਾ ਜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁਢਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]]

=== ਸੰਗਰੂਰ ===
[[ਸੰਗਰੂਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਨਾਨਕਿਆਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਿਆਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰ ਸਾਗਰ, ਸਾਹਿਬ]] ਮਸਤੂਆਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਤਰਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ ਕੁਨਰਾਂ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੈਮਬੋਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਲੌਂਗੋਵਾਲ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁੱਲੇ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ, ਸੰਗਰੂਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀਆਂ, ਸੰਗਰੂਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ, ਮੂਲੋਵਾਲ]], ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਮਿਠਾ ਖੂਹ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਮੂਲੋਵਾਲ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਰਾਜੋਮਾਜਰਾ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਜਹਾਂਗੀਰ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਝਾੜੋਂ - ਹੀਰੋ, ਚੀਮਾ, ਸੁਨਾਮ, ਸੰਗਰੂਰ

=== ਬਰਨਾਲਾ ===
[[ਬਰਨਾਲਾ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਪੱਕਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਹੰਢਿਆਇਆ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਕਾਚਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਹੰਢਿਆਇਆ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੜੀਸਰ ਸਾਹਿਬ]], [[ਹੰਢਿਆਇਆ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਢਿਲਵਾਂ
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਸੇਖਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਫਰਵਾਹੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਮਾਹਲ ਕਲਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵੱਡਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ, ਪਿੰਡ ਕੁਤਬਾ (ਬਾਹਮਣੀਆ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ [[ਵੱਡਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ]], ਪਿੰਡ ਗਹਿਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ [[ਸੋਹੀਆਣਾ]] ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਪਿੰਡ [[ਧੌਲਾ]]

=== ਮਾਨਸਾ ===

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੂਲੀਸਰ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਮੋਗਾ ===

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡਰੋਲੀ ਭਾਈ ਕੀ]] 

=== ਬਠਿੰਡਾ ===
[[ਬਠਿੰਡਾ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਗਤਾ ਭਾਈ ਕਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਰੂਪਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੱਕ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਕੇ (ਕੋਠੇ-ਗੁਰੂ)]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਮਹਿਰਾਜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਨਥਾਣਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਾਜੀ ਰਤਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੰਡ ਸਰ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਪੱਕਾ ਕਲਾਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਬਾਜਾਕ]]
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਬੀੜ ਬਹਿਮਨ]]

=== ਫਰੀਦਕੋਟ ===
[[ਫਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਫਰੀਦਕੋਟ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੰਗਸਰ]], ਜੈਤੋ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕੀ ਢਾਬ, ਪੁਲੀਟੀਕਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਬਰਗਾੜੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੰਬੂ ਮਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੰਡ ਸਾਹਿਬ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਜੀ ,
* [[ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਈ ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ===
ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਿਠਾ ਟਿਵਾਣਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰੀਆਂਵਾਲਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਕੰਗਮਾਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਜ਼ਾਹਰਾ ਜ਼ਹੂਰ, ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਹੀਰਾਂ

=== ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ===
[[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਬਜ਼ੀਦਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਹਿਨ ਸਾਹਿਬ ਸੱਚੀ ਮੰਜੀ]]

=== ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ===
[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਚਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਅਚਲ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਬਾਰਾਤ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਠ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੁਰਜ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਜਲੰਧਰ ===
[[ਜਲੰਧਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੌ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪੰਜਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸੰਗ ਢੇਸੀਆਂ|ਸੰਗ ਢੇਸੀਆਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੰਮ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਿਲ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਗਹਲਰੀ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤੱਲ੍ਹਣ ਸਾਹਿਬ

=== ਨਕੋਦਰ ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਹਸਪਤਾਲ ਸੜਕ ਨਕੋਦਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮਹਿਤਪੁਰ ਅੱਡਾ ਨਕੋਦਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਮਾਲੜੀ ਸਾਹਿਬ (ਨਕੋਦਰ)

=== ਰੂਪਨਗਰ ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕਮਲ, [[ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ Patalਪੁਰi, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ : - ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਸਾਹਿਬ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਮਰਨਾਥ ਜੀ, ਪਿੰਡ : - ਬਿੰਦਰਖ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਵਿਰਾਸਤ - ਏ- ਖਾਲਸਾ, ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ (ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਜੀ - ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ

=== ਸਰਹੰਦ ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੋਤੀ ਸਵਰੂਪ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸਾਹਮਣੇ

=== ਕਪੂਰਥਲਾ ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਖਚੈਨਆਣਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਸਟੇਟ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਬਲੇਰ ਖਾਨ ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ]]

=== ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੱਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੋਠੜੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੇਹਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਤ ਘਾਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਤਰਜਾਮਤਾ ਜੀ]]

=== ਲੁਧਿਆਣਾ ===
* [[ਗੁਰੂਸਰ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਨੋਕਸਰ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਮੱਲ੍ਹਾ]]
* [[ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਆਲਮਗੀਰ]]
* [[ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਮਸਰ ਰਾੜਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕੰਵਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ 'ਚੇਲਾ' ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਨੀ ਖਾਨ ਨਬੀ ਖਾਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ, ਸਰ, ਕਾਊਂਕੇ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਟਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਹੇਹਰਾਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫਲਾਹੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਏਕੋਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਚਕਰ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੋੜਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂਸਰ ਸੁਧਾਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਮੰਡਿਆਣੀ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਇਯਾਲੀ ਕਲਾਂ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 1 ਠੱਕਰਵਾਲ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ ਰਤਨ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ ਚਮਿੰਡਾ]]

*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਜਗਰਾਉ, ਲੁਧਿਆਣਾ (ਬਾਬਾ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ)]]

=== ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ (ਮੁਹਾਲੀ) ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਬ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 8, ਮੋਹਾਲੀ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਗੀਠਾ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 8, ਮੋਹਾਲੀ]] 
*[[ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਲੰਬਿਆ ਵਾਲੇ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਧੰਨ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 3B2, ਮੋਹਾਲੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਭਾ ਸਾਹਿਬ, ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦਾਂ, ਸੋਹਾਣਾ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਗਤ ਧੰਨਾ ਜੀ ਫੇਸ 8]]
*[[ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਹੀਦਾ ਢੱਕੀ ਸਾਹਿਬ ਸੈਕਟਰ 82]]

=== ਨੰਗਲ ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਿਭੋਰੇ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਪਟਿਆਲਾ ===
* ਚੌਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਰਾਮਕਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪਟਿਆਲਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਅਜੇਪਾਲ ਸਿੰਘ]], [[ਨਾਭਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਹਾਦਰਗੜ੍ਹ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਭਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੇਲ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੋਤੀ ਬਾਗ਼ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ]]

=== ਰੋਪੜ ===
[[ਤਸਵੀਰ:ਸਤਲੁਜ S058.jpg| ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ Tibi ਸਾਹਿਬ ਨਦੀ [[ਸਤਲੁਜ]] [[ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ|thumb|ਰੋਪੜ]]|link=Special:FilePath/ਸਤਲੁਜ_S058.jpg]]
[[ਤਸਵੀਰ:outside.jpg|thumb|ਤੱਕ ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ enterance|ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਹੈ|link=Special:FilePath/Outside.jpg_ਤੱਕ_ਸ਼੍ਰੀ_ਟਿੱਬੀ_ਸਾਹਿਬ_ਗੁਰਦੁਆਰਾ_enterance]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ inside.jpg| ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ|link=Special:FilePath/ਸ਼੍ਰੀ_ਟਿੱਬੀ_ਸਾਹਿਬ_ਗੁਰਦੁਆਰਾ_inside.jpg]]
 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸਕੱਤਰੇਤ, ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੜ੍ਹੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਕਤਲਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਪਰਵਾਰ ਵਿਛੋੜਾ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਰਵਾਰ ਵਿਛੋੜਾ]]
* [[ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ#ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਤਾਲਪੁਰੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਤਾਲਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸੋਲਖੀਆਂ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾਨਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਸਾਹਿਬ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ===
ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਮੁਕਤਸਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਟੁੱਟੀ ਗੰਢੀ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੂਖ ਨਿਵਾਰਨ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤੰਬੂ ਸਾਹਿਬ
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇਵਾਂ ਜੀ 
* ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਗੀਠਾ ਸਾਹਿਬ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਕਾਬਸਰ ਸਾਹਿਬ
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾਤਣਸਰ ਸਾਹਿਬ 
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਖੂਹ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ 

=== ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ  ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ ਸਾਹਿਬ, ਉੜਾਪੜ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਹਕੀਮਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ,  ਜੀਂਦੋਵਾਲ, ਬੰਗਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਪਲਾਹ, ਸੋਤਰਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੰਡਾ ਸਾਹਿਬ, ਸੰਧਵਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਸਿੱਖ, ਹਿਆਲਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ, ਚਾਂਦਪੁਰ ਰੁੜਕੀ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ)]]

=== ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ===
[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੂਨੀ ਸਾਹਿਬ]], ਮਨੀਮਾਜਰਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ]], ਮਨੀਮਾਜਰਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ]], ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੈਨਵੀਨ ਪ੍ਰਤਖ]], ਸੈਕਟਰ - 12, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ]], ਸੈਕਟਰ - 8, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]], ਸੈਕਟਰ - 34, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, 

== ਦਿੱਲੀ ==

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਕਾਬ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ, ਦਿੱਲੀ]] 
* [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] 
* ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਮਜਨੂੰ ਦਾ ਟਿੱਲਾ
* ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਬਾਲਾ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਪਿਆਓ]] 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਕਾਬ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ]] 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ]] 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ]] 

== ਅਸਾਮ ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਰਛਾ ਸਾਹਿਬ]], ਧਾਨਪੁਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]], ਧੁਬਰੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾਜੀ, ਚਪਾਰਮੁਖ, ਨਾਗਾਓਂ, ਅਸਾਮ

== ਸਿੱਕਿਮ ==

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਲਾਮਾ]] 

== ਝਾਰਖੰਡ ==

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਕੇਦਲੀ ਕਲਾਂ]]

== ਬਿਹਾਰ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]]
* ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ - ਪਟਨਾ
* [[ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]], [[ਪਟਨਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਘਈ ਘਾਟ]], ਪਟਨਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਾਂਡੀ ਸਾਹਿਬ]] - ਪਟਨਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦ ਘਾਟ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪਟਨਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਲ ਲੀਲਾ ਮੈਨੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਕਸਾਲ ਸੰਗਤ - ਸਾਸਾਰਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਬਾਗ - ਸਾਸਾਰਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਾਚਾ ਫਗੂ ਮਲ - ਸਾਸਾਰਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਕੀ ਸੰਗਤ – ਮੁੰਗੇਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ - ਗਯਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਚੌਕੀ - ਭਾਗਲਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ - ਲਕਸ਼ਮੀਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੰਭਾ ਪਾਕਾ - ਨੇੜੇ ਦੇ ਟਾਂਡਾ

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਮੋਲਾਰਬੰਦ, ਬਦਰਪੁਰ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਆਦਰਸ਼ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਕੰਪੈਰੇਟਿਵ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਪਾਰਕ, ਖਾਨਪੁਰ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460

== ਗੁਜਰਾਤ ==
ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ ਓਧਵ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛਾਨੀ (ਵਡੋਦਰਾ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜੀ (ਵਡੋਦਰਾ)
ਈਐਮਈ ਤੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਫੌਜ) (ਵਡੋਦਰਾ)
ਏਅਰਫੋਰਸ ਮਾਕੁਰਪੁਰਾ 'ਤੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਵਡੋਦਰਾ)

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਾਹਿਬ ,ਲਖਪਤ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਾਹਿਬ ,ਲਖਪਤ]] 

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ (ਸੂਰਤ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦ ਧਾਮ, ਥਲਤੇਜ਼ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਸਰਸਪੁਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਇਸਨਪੁਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਮਣੀਨਗਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਸਾਹੇਬਜੀ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਗਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਦੁਧੇਸ਼ਵਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੀ - ਵਾਰਡ, ਸਰਦਾਰ ਨਗਰ, ਨਰੋਦਾ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਜਕੋਟ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਰੀ ਲਖਪਤਸਾਹਿਬ, ਪੋਰਟਲਖਪਤ (ਕੱਛ, ਗੁਜਰਾਤ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਭਾਈ ਮੋਹਕਮ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਬਏਤ ਦਵਾਰਕਾ (ਦਵਾਰਕਾ, ਗੁਜਰਾਤ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ, ਤਰਸਾਲੀ (ਵਡੋਦਰਾ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛਾਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਭਾਰੁਚ

== ਹਰਿਆਣਾ ==
* ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬਾਲਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੋਕਾ ਸਾਹਿਬ]] 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦਪੁਰਾ ਅੰਬਾਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਬਾਗ ਅੰਬਾਲਾ
* ਲਖਨੌਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬਾਲਾ
* ਸੀਸਗੰਜ ਸਾਹਿਬ, [[ਅੰਬਾਲਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਤਿਸੰਗ ਸਾਹਿਬ - ਅੰਬਾਲਾ
* ਪੰਜੋਖੜਾ ਸਾਹਿਬ
* ਗੈਂਦਸਰ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਭਾਨੋਖੇੜੇ ਅੰਬਾਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਸਾਹਿਬ ਅਸੰਧ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤ੍ਰਿਵੇਣੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਾਸਟ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਿੰਜੌਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਿਹੋਵਾ
* [[ਨਾਢਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਢਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪੰਚਕੂਲਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ, [[ਕਰਨਾਲ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਜਿਲ੍ਹਾ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਪਾਲ ਮੋਚਨ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 10 - ਜਗਾਧਰੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ - ਕੈਥਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਿੰਮ ਸਾਹਿਬ, ਕੈਥਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਸਾਇਨਾ ਸਦਨ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੌੜਾ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਸਾਇਨਾ ਸਦਨ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ, ਰੋਹਤਕ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ – ਸੁਲਹਾਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਰਦੋਨ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨੌਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿਧ ਬਟੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਜ ਘਾਟ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੋਰਮਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ - ਚੋਰਮਾਰ ਖੇੜਾ ਸਿਰਸਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਸਾਹਿਬ ਜੀ - ਪਾਰਥ ਪਲਾਟ - ਚੀਕਾ - ਕੈਥਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸੋਹਣਾ (ਗੁੜਗਾਂਵਾਂ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਗੁੜਗਾਂਵਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ NIT ਕੋਈ -5 ਫਰੀਦਾਬਾਦ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਿਲ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ, ਸਰਸਾ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਸਰਸਾ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸਿਰਸਾ

== ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ==
* [[ਮਨੀਕਰਨ#ਮਨੀਕਰਨ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ|ਮਨੀਕਰਨ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੋਂਟਾ ਸਾਹਿਬ]], ਜਿਲਾ [[ਸਿਰਮੌਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਗਾਣੀ ਸਾਹਿਬ]] ਜਿਲਾ [[ਸਿਰਮੌਰ]]
* [[ਚੈਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਜਿਲਾ [[ਸੋਲਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਦਸਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ -, ਨਦੌਣ ਜਿਲਾ ਕਾਂਗੜਾ ਮੰਡੀ ਜਿਲਾ ਮੰਡੀ
* ਰਵਾਲਸਰ ਜਿਲਾ ਮੰਡੀ ਮਨੀਕਰਨ ਜਿਲਾ ਕੁੱਲੂ
* [[ਬੜੂ ਸਾਹਿਬ]], ਜਿਲਾ ਸਿਰਮੌਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਸਾਹਿਬ - ਮੰਡੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ - ਨਾਹਨ
* ਗੁਰੂ ਕਾ ਲਾਹੌਰ - ਬਿਲਾਸਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਪਥਰ ਸਾਹਿਬ, (ਲੇਹ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਕੋਠਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ - ਜਿਲ੍ਹਾ ਮੰਡੀ
* [[ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਵਡਭਾਗ ਸਿੰਘ]] 
== ਕਰਨਾਟਕ ==
[[ਕਰਨਾਟਕ]] ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਝੀਰਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਦਰ]]
ਬੰਗਲੌਰ ਵਿੱਚ * [[ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ]], ਵੱਡਾ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਮਾਤਾ ਭਾਗੋ ਜੀ ਤਪੋਸਥਾਨ]], [[ਜਨਵਾੜਾ (ਬਿਦਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ) ਕਰਨਾਟਕ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ]], [[ਬਿਦਰ ਕਰਨਾਟਕ]]

== ਕਸ਼ਮੀਰ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* ਛਟੀ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਸ਼ਮੀਰ &lt;ref&gt;[http://wwwangelfirecom/ca6/gurdwaraworld/kashmirhtml Angelfirecom ]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਮਾਤਨ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ, ਪਿੰਡ ਬੀਗ ਬੀਆਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਲਾਮ ਪੁਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਸਿੰਘਪੁਰਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਠਾਰ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਬਾਰਾਮੂਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਚਰਨ ਅਸਥਾਨ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ - ਅਨੰਤਨਾਗ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਰੈਣਾਵਾੜੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਥੇਰ ਸਾਹਿਬ, ਲੇਹ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬੰਗਾ ਸਾਹਿਬ, ਭਗਤ

== ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਘਾਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ]]
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]], [[ਨੰਦੇੜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੀਰਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੱਲ ਟੇਕਰੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਗੀਨਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਗਤ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਕਰ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜਹਾਦ ਦਰਬਾਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦਧਾਮ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ – ਸਥਾਨ ਭਾਈ ਦਇਆਸਿੰਘਜੀ, ਅਹਿਮਦਨਗਰ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਆਲ ਸਾਹਿਬ ਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਨੰਦੇੜ

ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਤਿਗਨੇ ਨਗਰ, ਪੂਨਾ ਪੂਨਾ ਦਾਕੋਈ 1
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਲਬਾ ਦੇਵੀ, ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਦਾਦਰ, ਮੁੰਬਈ
* ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਮਾਤੁੰਗਾ ਮੱਧ - ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਖਾਰ, ਮੁੰਬਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਧਨਪਠੋਹਰ, ਸਾਂਤਾਕਰੂਜ਼ (ਵੈਸਟ), ਮੁੰਬਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਮਲਾਡ, ਮੁੰਬਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਾ, ਪੋਬਾਈ (ਹੀਰਾਨੰਦਾਨੀ) 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਟੈਗੋਰ ਨਗਰ, - ਵਿਖਰੋਲੀ ਈਸਟ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੰਚਾਇਤੀ, ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਚੌਕ, ਭਾਂਡੂਪ ਪੱਛਮ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ, ਅਮਰ ਨਗਰ, - ਭਾਂਡੂਪ ਕੰਪਲੈਕਸ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਸਾਹਿਬ, ਆਗਰਾ ਰੋਡ – ਐਲ ਬੀ ਐਸ ਮਾਰਗ, ਮੁਲੁੰਡ ਪੱਛਮ 
* ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਯੂਥ ਸਰਕਲ - ਮੁਲੁੰਡ ਕਲੋਨੀ 
* ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਮੁਲੁੰਡ ਕਲੋਨੀ (ਵੈਸਟ) ਮੁੰਬਈ - 82 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਜੀ ਬੀ ਰੋਡ, ਥਾਨੇ (ਪੱਛਮ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਮੈਰਤਾਨ ਪੂਰਬੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਹਾਈਵੇ ਥਾਨੇ (w)
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ]] &lt;ref&gt;[ http://wwwsachkhanddarbarwebscom/{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ]&lt;/ref&gt;
ਨਵੀ ਮੁੰਬਈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ * ਸੁਪਰੀਮ ਕਸਲ
[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਵਾਸ਼ੀ, ਨਵੀ ਮੁੰਬਈ]

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਵਿੱਤਰ ਜੰਗਲ - (ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ), ਪੂਨਾ ਕੈਂਪ ਪੂਨਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਅਕਰੁਦੀ - ਪੂਨਾ (ਮੋਨ ਬਾਬਾ ਦਾ ਆਸ਼ਰਮ)

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੀਰਾ ਰੋਡ, ਮੁੰਬਈ &lt;ref&gt;[ http://wwwmira-roadcom/1_29_Gurdwara-Guru-nanak-Darbarhtml{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} mira - roadcom ]&lt;/ref&gt;
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਮਬਾਗ - 4, ਕਲਿਆਣ (ਪੱਛਮ) - 421301]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ, ਸੰਗਤ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਸੁਖਮਨੀ ਸੁਸਾਇਟੀ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਸਥਾਨ ਭਾਈ ਦਇਆਸਿੰਘਜੀ, ਅਹਿਮਦਨਗਰ

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪੰਚਾਇਤੀ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ 
* ਰਾਓਲੀ ਕੈਂਪ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ (ਜੀਟੀਬੀ) ਨਗਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ

* ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ - ਸੀਯੋਨ, ਐਨਆਰ ਗੁਰੂਕਿਰਪਾ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ
* ਖਾਲਸਾ ਸਭਾ – ਮਾਤੁੰਗਾ ਰੋਡ ਮਹਿੰਮ

== ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ==
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਤਲਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਹਮੀਦੀਆ ਰੋਡ, ਭੋਪਾਲ
* ਬਾਬਾ ਸਿਆਮਦਾਸ ਮਾਧਵਦਾਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਮੋਹਨ ਜਾਗਿਆਸੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੇਕਰੀ ਸਾਹਿਬ ਈਦਗਾਹ ਹਿੱਲਜ਼, ਭੋਪਾਲ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਦੀ ਛੋੜ, ਗਵਾਲਿਅਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਜਘਾਟ ਸੰਗਤ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ, ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇਮਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜਯਾਵਦਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਤਮਾ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜਯਾਵਦਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਇਤਹਾਸਿਕ, ਹੋਸੰਗਾਬਾਦ ਐਮ ਪੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗਵਾਰੀਘਾਟ ਸੰਗਤ, ਜਬਲਪੁਰ 
* ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਖਸ਼ੀਸ਼ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਮਾਂਡਲਾ
* ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਿੰਧੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿਰੋਜਨੀ (ਜਿਲਾ - ਵਿਦਿਸ਼ਾ) ਐਮ ਪੀ
* ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਰੇਵਾ, ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਆਲ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (ਡਵੀਜਨਲ ਦੇਵਾਸ) ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡਾਟਾ ਬੰਦੀ ਚੋਰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਕਿਲਾ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਯਾਤਰਾ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼)

== ਉੜੀਸਾ ==
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਗੂ ਗਵਣਤ - ਪੁਰੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾਤਣ ਸਾਹਿਬ, ਕਟੱਕ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ – ਗਾਂਧੀ ਰੋਡ, ਰੁੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਸੈਕਟਰ 18, ਰੁੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਵੇਦ ਵਿਆਸ, ਰੁੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ - ਸਿਵਲ ਟਾਊਨਸ਼ਿਪ, ਰੌੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਮੁੱਖ ਸੜਕ, ਖਰਿਆਰ ਸੜਕ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਰੋਡ, ਬਰਜਰਾਜਨਗਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਮੁੱਖ ਰੋਡ, ਝਾਰਸੂਗੁਡਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਆਰਤੀ ਸਾਹਿਬ - ਨੇੜੇ ਚਾਨਣ ਹਾਊਸ, ਪੁਰੀ

== ਰਾਜਸਥਾਨ ==
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਬੂਤਰ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾਦੂਦਵਾਰਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਹਾਵਾ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪੁਸ਼ਕਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲਾਇਤ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੰਗਾ ਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੁੱਢਾ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜੇਨਗਰ, ਸ਼੍ਰੀਗੰਗਾਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਦੀਪਸਿੰਘ, ਸ਼੍ਰੀਗੰਗਾਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਣੀਬਾਜ਼ਾਰ ਬੀਕਾਨੇਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਜੈਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੈਤਸਰ, ਸੰਗਰੂਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੇਹਸਨ ਪਹਾੜੀ, ਜੋਰਹੇਦਾ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਤਿਸੰਗ ਸਭਾ, ਰਾਮਨਗਰ - ਨੰਦਪੁਰੀ - ਗੋਬਿੰਦਪੁਰੀ, ਜੈਪੁਰ - 302019 (ਮੁਕੰਮਲ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ 12 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇ ਲਈ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 04,30 ਘੰਟੇ - 05,45 ਘੰਟੇ ਜਾਪ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਲਗਾਤਾਰ ਸਭ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਹਨ : 9414061398)
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਲਿ, ਬੀਕਾਨੇਰ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਿਆਸ ਕਾਲੋਨੀ, ਬੀਕਾਨੇਰ

== ਉਤਰਾਖੰਡ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਉਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਨਾਨਕਮੱਤਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੇਮ ਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਪੌੜੀ ਗੜਵਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪਿਪਲੀ ਵਿੱਚ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ ,ਬਿਜੌਲੀ , ਪਿੰਡ ਬਿਜੌਲੀ , ਜਿਲਾ ਪੋੜੀ ਗੜਵਾਲ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ , ਪਿੰਡ ਹਲੂਣੀ , ਜਿਲਾ ਪੋੜੀ ਗੜਵਾਲ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ]]

== ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਿੰਤਾਹਰਨ ਦੁਖਨਿਵਾਰਨ, ਸਰਸਈਆ ਘਾਟ]] - [[ਕਾਨਪੁਰ]] &lt;ref&gt;http://kanpurcityliveblogspotin{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
* [[ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ - ਵਾਰਾਣਸੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਈ ਵੱਧ - ਆਗਰਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਕਾ ਸੰਗਤ - ਅਲਾਹਾਬਾਦ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਬਰੇਲੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਮਾਡਲ ਕਸਬੇ]] - ਬਰੇਲੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ, ਜਨਕਪੁਰੀ]] - ਬਰੇਲੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨਗਰ, ਸੰਜੇ]] - ਬਰੇਲੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ]] - ਪਿੰਡ, [[ਚੰਪਾਵਤ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੁਪਿਹਰ ਦੇ]] ਪਿੰਡ - [[ਗੜ੍ਹਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੋਧੀਵਾਲਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]] - ਬਾਬਾਪੁਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਪੁਰi ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]] - [[ਟਾਂਡਾ, ਰਾਮਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਿਕਸਥ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ - [[ਨਵਾਬਗੰਜ, ਬਰੇਲੀ|ਨਵਾਬਗੰਜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ]] - ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰਗੋਬਿੰਦਸਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ - ਨਵਾਬਗੰਜ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਸਿਕੰਦਰਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਵਾਰਾਣਸੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੌਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ]]
* [[ਛੋਟਾ ਮਿਰਜ਼ਪੁਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੋਟੀ ਸੰਗਤ]] - ਨੂੰ ਵਾਰਾਣਸੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਗ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਕਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - ਕਾਨਪੁਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖਟੀ ਟੋਲਾ]] - [[ਇਟਾਵਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਪ ਅਸਥਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ]] - [[ਜੌਨੂਪੁਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਜੌਨੂਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਪਾਦੁਕਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 1 ਤੇ 9]]
* [[ਨਿਜ਼ਮਬਾਦ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] - [[ਅਯੁੱਧਿਆ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁੱਧ ਜੀ, [[ਲਖਨਊ]]

== [[ਮਥੁਰਾ]] ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਗੀਚੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੌ ਘਾਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਦਾਰੇਮ ਸਿੰਘ ਹਸਤਿਨਾ ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ (ਮੇਰਠ)]]

== ਨਾਨਕਮੱਤਾ ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਡਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁਧ ਵਾਲਾ ਖੂਹ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਿਕਸਥ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ]] [[ਹਲਦੌਰ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>tvfszq27iw4na2rmgtvpgy698kuypch</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨੀਚਾ ਨਗਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30214</id>
    <revision>
      <id>610061</id>
      <parentid>589589</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T22:33:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3962" xml:space="preserve">{{Infobox Film
| name = ਨੀਚਾ ਨਗਰ
| image = Neecha Nagar, 1946.jpg
| image_size =
| caption = ਨੀਚਾ ਨਗਰ ਪੋਸਟਰ 
| director =[[ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ (ਡਾਇਰੈਕਟਰ)|ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ]]
| producer = [[ਏ. ਹਲੀਮ]], ਇੰਡੀਆ ਪਿਕਚਰਜ਼ 
| writer = [[ਖ਼ਵਾਜਾ ਅਹਿਮਦ ਅੱਬਾਸ]]&lt;br /&gt;[[Hayatullah Ansari]]
| narrator = 
| starring = [[ਕਾਮਿਨੀ ਕੌਸ਼ਲ]]&lt;br /&gt;[[ਉਮਾ ਆਨੰਦ]]
| music = [[ਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ]]
| cinematography = ਬਿਦਿਆਪਤੀ ਘੋਸ਼ 
| editing = 
| distributor = 
| released = 1946 ਮਿੰਟ 
| country =ਭਾਰਤ
| language =ਹਿੰਦੀ 
| budget = 
}}
[[File:Neecha Nagar (1946).webm|thumb|''ਨੀਚਾ ਨਗਰ'']]
'''''ਨੀਚਾ ਨਗਰ''''' ({{lang-hi|नीचा नगर}}) 1946 ਦੀ [[ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ (ਡਾਇਰੈਕਟਰ)|ਚੇਤਨ ਆਨੰਦ]] ਦੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਅਤੇ [[ਖ਼ਵਾਜਾ ਅਹਿਮਦ ਅੱਬਾਸ]] ਦੀ ਲਿਖੀ ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਨਸ ਫਿਲਮ ਸਮਾਰੋਹ ਦਾ ਉਦੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ [[ਗਰਾਂ ਪ੍ਰੀ]] (Grand Prix) ਪੁਰਸਕਾਰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ&lt;ref&gt;Palme d'Or#Grand Prix du Festival International du Film (1939-54)&lt;/ref&gt;
ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇਖਣ ਲਈ ਉਦੋਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ|ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ]] ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਉਦੋਂ ਵਾਇਸਰੀਗਲ ਲਾਜ਼ (ਹੁਣ [[ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ]]) ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ੋ ਰਖਵਾਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;[http://itslokayat.blogspot.in/2010/03/blog-post.html लोकायत शोध संस्थान: दास्तान 'नीचा नगर' की]&lt;/ref&gt;
== ਸੰਖੇਪ ==
''ਨੀਚਾ ਨਗਰ'' ਹਿਆਤੁਲਾ ਅੰਸਾਰੀ ਦੇ ਲਿਖੀ ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੀਚਾ ਨਗਰ ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਗੋਂ ਰੂਸੀ ਲੇਖਕ [[ਮੈਕਸਿਮ ਗੋਰਕੀ]] ਦੀ ''[[ਲੋਅਰ ਡੈਪਥਸ]]'' ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ​​ਗਰੀਬ ਵਿਚਕਾਰ ਖਾਈ ਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;[http://entertainment.oneindia.in/bollywood/features/chetan-anand-140607.html History will never forget Chetan Anand] 13 June 2007.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.hindu.com/fr/2007/06/15/stories/2007061551020100.htm Maker of innovative, meaningful movies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121107142440/http://www.hindu.com/fr/2007/06/15/stories/2007061551020100.htm |date=2012-11-07 }} ''[[The Hindu]]'', 15 June 2007.&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
* [http://movies.nytimes.com/movie/254145/Neecha-Nagar/overview ''Neecha Nagar'' at the New York Times'']
* [http://www.hindustantimes.com/StoryPage/StoryPage.aspx?id=c3a2b8c4-3287-4ce1-ae20-705e339d4636&amp;MatchID1=4577&amp;TeamID1=7&amp;TeamID2=3&amp;MatchType1=1&amp;SeriesID1=1148&amp;PrimaryID=4577&amp;Headline=Remembering+Chetan+Anand+and+EMNeecha+Nagar%2fEM Remembering Chetan Anand and Neecha Nagar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090527040054/http://www.hindustantimes.com/StoryPage/StoryPage.aspx?id=c3a2b8c4-3287-4ce1-ae20-705e339d4636&amp;MatchID1=4577&amp;TeamID1=7&amp;TeamID2=3&amp;MatchType1=1&amp;SeriesID1=1148&amp;PrimaryID=4577&amp;Headline=Remembering+Chetan+Anand+and+EMNeecha+Nagar%2FEM |date=2009-05-27 }}, ''[[Hindustan Times]]'', 29 September 2007

==ਬਾਹਰੀ ਸਰੋਤ==
* {{imdb title|0154942|title=Neecha Nagar}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ]]</text>
      <sha1>j6txsy511nv44mpx358i1wihhh18qwm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਦ ਐਲਕਮਿਸਟ (ਨਾਵਲ)</title>
    <ns>1</ns>
    <id>32948</id>
    <revision>
      <id>610015</id>
      <parentid>161526</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T16:37:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>http://fountain.toolforge.org:46087/editathons/wll22</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="89" xml:space="preserve">{{ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ 2022}}
{{ਚਰਚਾ ਸਿਰਲੇਖ}}</text>
      <sha1>trp46eimqsf4y1my7za1ld1h4bh4umi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼</title>
    <ns>1</ns>
    <id>33987</id>
    <revision>
      <id>610032</id>
      <parentid>169989</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:52:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>http://fountain.toolforge.org:46087/editathons/wll22</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="89" xml:space="preserve">{{ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ 2022}}
{{ਚਰਚਾ ਸਿਰਲੇਖ}}</text>
      <sha1>trp46eimqsf4y1my7za1ld1h4bh4umi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪਾਉਲੋ ਕੋਇਲੋ</title>
    <ns>1</ns>
    <id>35183</id>
    <revision>
      <id>610019</id>
      <parentid>163762</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:02:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>http://fountain.toolforge.org:46087/editathons/wll22</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="89" xml:space="preserve">{{ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ 2022}}
{{ਚਰਚਾ ਸਿਰਲੇਖ}}</text>
      <sha1>trp46eimqsf4y1my7za1ld1h4bh4umi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪਰਲ ਐੱਸ ਬੱਕ</title>
    <ns>1</ns>
    <id>35860</id>
    <revision>
      <id>610036</id>
      <parentid>421037</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T18:07:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>http://fountain.toolforge.org:46087/editathons/wll22</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="89" xml:space="preserve">{{ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ 2022}}
{{ਚਰਚਾ ਸਿਰਲੇਖ}}</text>
      <sha1>trp46eimqsf4y1my7za1ld1h4bh4umi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਿਟਾਮਿਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>39877</id>
    <revision>
      <id>609969</id>
      <parentid>600913</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:11:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13672" xml:space="preserve">[[File:B vitamin supplement tablets.jpg|thumb|upright=1.4|ਡਾਢੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲੀਆਂ ਬੀ-ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗੋਲ਼ੀਆਂ ਦੀ ਬੋਤਲ।]]
'''ਜੀਵਨ ਤੱਤ''' ਜਾਂ '''ਵਿਟਾਮਿਨ''' ({{IPAc-en|US|ˈ|v|aɪ|t|əm|ɪ|n}} ਜਾਂ {{IPAc-en|UK|ˈ|v|ɪ|t|əm|ɪ|n}}) ਇੱਕ [[ਕਾਰਬਨੀ ਰਸਾਇਣ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੀਵ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲਾਜ਼ਮੀ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤ ਵਜੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਚਾਹੀਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Lieberman&quot;&gt;Lieberman, S and Bruning, N (1990). The Real Vitamin &amp; Mineral Book. NY: Avery Group, 3, ISBN 0-89529-769-8&lt;/ref&gt; ਕਿਸੇ ਕਾਰਬਨੀ ਰਸਾਇਣਕ ਯੋਗ (ਜਾਂ ਸਬੰਧਤ ਯੋਗਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ) ਨੂੰ ਵਿਟਾਮਿਨ ਉਦੋਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਣੀ ਉਸਨੂੰ ਰੱਜਵੀਂ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਖ਼ੁਰਾਕ ਤੋਂ ਹੀ ਲੈਣਾ ਪਵੇ। ਸੋ ਇਹ ਇਸਤਲਾਹ ਹਲਾਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੋਹਾਂ ਉੱਤੇ ਸ਼ਰਤਬੱਧ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ [[ਅਸਕਾਰਬਿਕ ਤਿਜ਼ਾਬ]] (ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ) ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਵਿਟਾਮਿਨ ਹੈ ਪਰ ਬਹੁਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਨਹੀਂ।

==ਵਿਟਾਮਿਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ==
ਹਰੇਕ ਵਿਟਾਮਿਨ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਕਈ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਕਈ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Kutsky&quot;&gt;Kutsky, R.J. (1973). Handbook of Vitamins and Hormones. New York: Van Nostrand Reinhold, ISBN 0-442-24549-1&lt;/ref&gt;

{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;margin: 1em auto 1em auto&quot;
|-
! style=&quot;width:15%;&quot;|ਵਿਟਾਮਿਨ ਦਾ ਆਮ&lt;br&gt; ਵਰਣਨਕਾਰੀ ਨਾਂ
! style=&quot;width:125px;&quot;|[[ਵਿਟਾਮਰ|ਵਿਟਾਮਿਨ]] ਰਸਾਇਣਕ ਨਾਂ (ਸੂਚੀ ਮੁਕੰਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ)
! style=&quot;width:75px;&quot;|[[ਘੁਲਣਸ਼ੀਲਤਾ]]
! class=&quot;unsortable&quot; style=&quot;width:150px;&quot;|ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ੀ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਲਿਹਾਜ਼&lt;br&gt;(ਮਰਦ, ਉਮਰ 19–70)&lt;ref name=&quot;RDA&quot;&gt;[http://www.iom.edu/Global/News%20Announcements/~/media/474B28C39EA34C43A60A6D42CCE07427.ashx Dietary Reference Intakes: Vitamins] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111002160025/http://www.iom.edu/Global/News%20Announcements/~/media/474B28C39EA34C43A60A6D42CCE07427.ashx |date=2011-10-02 }}. The National Academies, 2001.&lt;/ref&gt;
! class=&quot;unsortable&quot; style=&quot;width:200px;&quot;| ਘਾਟ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ
! class=&quot;unsortable&quot; style=&quot;width:100px;&quot;| ਲੈਣ ਦਾ ਉਤਲਾ ਪੱਧਰ&lt;br&gt; (UL/ਦਿਨ)&lt;ref name=&quot;RDA&quot;/&gt;
! class=&quot;unsortable&quot; style=&quot;width:250px;&quot;| ਲੋੜੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀOverdose disease
! class=&quot;unsortable&quot; style=&quot;width:200px;&quot;| ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਸਰੋਤ
|-
! [[ਵਿਟਾਮਿਨ ਏ]]
| [[ਰੈਟੀਨੋਲ]], [[ਰੈਟੀਨਲ]] ਅਤੇ&lt;br&gt;[[ਬੀਟਾ ਕੈਰੋਟੀਨ]] ਸਮੇਤ &lt;br&gt;ਚਾਰ [[ਕੈਰੋਟੀਨਾਇਡ]]
| ਚਰਬੀ
| '''900&amp;nbsp;µg'''
| [[ਰਾਤ ਦਾ ਅੰਨ੍ਹਾਪਣ]], [[ਹਾਈਪਰਕੈਰਾਟੋਸਿਸ]] ਅਤੇ [[ਕੈਰਾਟੋਮਲੇਸੀਆ]]&lt;ref name=&quot;GOVa&quot;&gt;[http://dietary-supplements.info.nih.gov/factsheets/vitamina.asp Vitamin and Mineral Supplement Fact Sheets Vitamin A] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090923181436/http://dietary-supplements.info.nih.gov/factsheets/vitamina.asp |date=2009-09-23 }}. Dietary-supplements.info.nih.gov (2013-06-05). Retrieved on 2013-08-03.&lt;/ref&gt;
| 3,000&amp;nbsp;µg
| [[ਹਾਈਪਰਵਿਟਾਮਿਨੋਸਿਸ ਏ]]
| ਕਲੇਜੀ, ਸੰਗਤਰਾ, ਪੱਕੇ ਪੀਲ਼ੇ ਫਲ, ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਗਾਜਰਾਂ, ਪੇਠਾ, ਕੱਦੂ, ਪਾਲਕ, ਮੱਛੀ, ਸੋਇਆ ਦੁੱਧ, ਦੁੱਧ
|-
! [[ਥਾਇਆਮੀਨ|ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ&lt;sub&gt;1&lt;/sub&gt;]]
| [[ਥਾਇਆਮੀਨ]]
| ਪਾਣੀ
| '''1.2&amp;nbsp;ਮਿ.ਗ੍ਰਾ.'''
| [[ਬੈਰੀ ਬੈਰੀ]], [[ਵਰਨਿਕੇ-ਕੋਰਜ਼ਾਕੌਫ਼ ਰੋਗ]]
| ਅਨਿਸ਼ਚਤ&lt;ref&gt;N/D= &quot;Amount not determinable due to lack of data of adverse effects. Source of intake should be from food only to prevent high levels of intake&quot; (see [http://www.iom.edu/Global/News%20Announcements/~/media/474B28C39EA34C43A60A6D42CCE07427.ashx Dietary Reference Intakes: Vitamins] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111002160025/http://www.iom.edu/Global/News%20Announcements/~/media/474B28C39EA34C43A60A6D42CCE07427.ashx |date=2011-10-02 }}. The National Academies, 2001).&lt;/ref&gt;
| ਸੁਸਤੀ ਜਾਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਢਿੱਲ&lt;ref&gt;{{cite web |title = Thiamin, vitamin B1: MedlinePlus Supplements| url = http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/patient-thiamin.html|work=U.S. Department of Health and Human Services, National Institutes of Health }}&lt;/ref&gt;
|ਸੂਰ ਦਾ ਮਾਸ, ਜਵੀ ਦਾ ਦਲੀਆ, ਭੂਰੇ ਚੌਲ਼, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਆਲੂ, ਕਲੇਜੀ, ਆਂਡੇ
|-
! [[ਰਾਇਬੋਫ਼ਲੈਵਿਨ|ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;]]
| [[ਰਾਇਬੋਫ਼ਲੈਵਿਨ]]
| ਪਾਣੀ
| '''1.3&amp;nbsp;ਮਿ.ਗ੍ਰਾ.'''
| [[ਏਰਾਇਬੋਫ਼ਲੈਵਿਨੋਸਿਸ]], [[ਗਲੌਸੀਟਿਸ]], [[ਐਂਗੂਲਰ ਸਟੋਮਾਟਾਇਟਿਸ]]
|ਅਨਿਸ਼ਚਤ
|
|ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦ, ਕੇਲੇ, ਪਾਪਕਾਰਨ, ਹਰੀਆਂ ਫਲੀਆਂ, ਅਸਪੈਰਾਗਸ
|-
! [[ਨਾਇਆਸਿਨ|ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;]]
| [[ਨਾਇਆਸਿਨ]], [[ਨਾਇਆਸਿਨਾਮਾਈਡ]]
| ਪਾਣੀ
| '''16.0&amp;nbsp;mg'''
| [[ਪਲੈਗਰਾ]]
| 35.0&amp;nbsp;mg
| [[ਕਲੇਜੀ]] ਨੂੰ ਹਾਨੀ (ਡੋਜ਼ &gt; 2ਗ੍ਰਾਮ/ਦਿਨ)&lt;ref&gt;{{cite book|editor=Hardman, J.G. ''et al.''|title=Goodman and Gilman's Pharmacological Basis of Therapeutics|edition=10th|page=992|isbn=0071354697|year=2001}}&lt;/ref&gt; and [[Niacin#Toxicity|other problems]]
|ਮਾਸ, ਮੱਛੀ, ਆਂਡੇ, ਕਈ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਖੁੰਭਾਂ, ਦਰਖ਼ਤੀ ਗਿਰੀਆਂ
|-
! [[ਪੈਂਟੋਥੀਨਿਕ ਤਿਜ਼ਾਬ|ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ&lt;sub&gt;5&lt;/sub&gt;]]
| [[ਪੈਂਟੋਥੀਨਿਕ ਤਿਜ਼ਾਬ]]
| ਪਾਣੀ
| 5.0&amp;nbsp;mg&lt;ref&gt;Plain type indicates Adequate Intakes (A/I). &quot;The AI is believed to cover the needs of all individuals, but a lack of data prevent being able to specify with confidence the percentage of individuals covered by this intake&quot; (see [http://www.iom.edu/Global/News%20Announcements/~/media/474B28C39EA34C43A60A6D42CCE07427.ashx Dietary Reference Intakes: Vitamins] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111002160025/http://www.iom.edu/Global/News%20Announcements/~/media/474B28C39EA34C43A60A6D42CCE07427.ashx |date=2011-10-02 }}. The National Academies, 2001).&lt;/ref&gt;
| [[ਪੈਰਸਥੀਜ਼ੀਆ]]
| ਅਨਿਸ਼ਛਤ
| ਮਰੋੜ; ਦਿਲ ਦੀ ਜਲਨ ਅਤੇ ਕਚਿਆਣ&lt;ref&gt;{{cite web |title = Pantothenic acid, dexpanthenol: MedlinePlus Supplements|url = http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/patient-vitaminb5.html|accessdate = 5 October 2009|publisher=MedlinePlus}}&lt;/ref&gt;
|ਮਾਸ, ਬ੍ਰੌਕਲੀ, ਐਵੋਕਾਡੋ
|-
! [[ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ6|ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;]]
| [[ਪਿਰੀਡਾਕਸਿਨ]], [[ਪਿਰੀਡਾਕਸਾਮੀਨ]], [[ਪਿਰੀਡਾਕਸਲ]]
| ਪਾਣੀ
| '''1.3–1.7&amp;nbsp;mg'''
| [[ਰੱਤਹੀਣਤਾ]]&lt;ref name=&quot;GOVb6&quot;&gt;[http://dietary-supplements.info.nih.gov/factsheets/vitaminb6.asp Vitamin and Mineral Supplement Fact Sheets Vitamin B6] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090923181520/http://dietary-supplements.info.nih.gov/factsheets/vitaminb6.asp |date=2009-09-23 }}. Dietary-supplements.info.nih.gov (2011-09-15). Retrieved on 2013-08-03.&lt;/ref&gt; [[peripheral neuropathy]].
| 100&amp;nbsp;mg
| Impairment of [[proprioception]], nerve damage (doses &gt; 100&amp;nbsp;mg/day)
| ਮਾਸ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਰੁੱਖੀ ਗਿਰੀਆਂ, ਕੇਲੇ
|-
! [[ਬਾਇਓਟਿਨ|ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;]]
| [[ਬਾਇਓਟਿਨ]]
| ਪਾਣੀ
| 30.0&amp;nbsp;µg
| [[ਚਮੜੀ-ਜਲਣ]], [[ਅੰਤੜੀਆਂ ਦੀ ਸੋਜ]]
| ਅਨਿਸ਼ਚਤ
|
| ਕੱਚੇ ਆਂਡੇ ਦੀ ਜਰਦੀ, ਕਲੇਜੀ, ਪੱਤੇਦਾਰ ਹਰੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਮੂੰਗਫਲੀਆਂ
|-
! [[Folic acid|ਵਿਟਾਮਿਨ]] [[ਬਾਇਓਟਿਨ|ਬੀ]]&lt;sub&gt;9&lt;/sub&gt;
| [[Folic acid]], [[folinic acid]]
| Water
| '''400&amp;nbsp;µg'''
| style=&quot;text-align:left;&quot;| [[Megaloblastic anemia]] and Deficiency during pregnancy is associated with [[birth defects]], such as [[neural tube]] defects
| 1,000&amp;nbsp;µg
| May mask symptoms of vitamin B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; deficiency; [[Folic acid#Overdose risks|other effects]].
|Leafy vegetables, pasta, bread, cereal, liver
|-
! [[Vitamin B12|ਵਿਟਾਮਿਨ]] [[ਬਾਇਓਟਿਨ|ਬੀ]][[Vitamin B12|&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;]]
| [[Cyanocobalamin]], [[hydroxycobalamin]], [[methylcobalamin]]
| ਪਾਣੀ
| '''2.4&amp;nbsp;µg'''
| [[Megaloblastic anemia]]&lt;ref name=&quot;GOVb12&quot;&gt;[http://dietary-supplements.info.nih.gov/factsheets/vitaminb12.asp Vitamin and Mineral Supplement Fact Sheets Vitamin B12] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090923181407/http://dietary-supplements.info.nih.gov/factsheets/vitaminb12.asp |date=2009-09-23 }}. Dietary-supplements.info.nih.gov (2011-06-24). Retrieved on 2013-08-03.&lt;/ref&gt;
| N/D
| Acne-like rash [causality is not conclusively established].
|Meat and other animal products
|-
! [[ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ]]
| [[ਆਸਕਾਰਬਿਕ ਤਿਜ਼ਾਬ]]
| ਪਾਣੀ
| '''90.0&amp;nbsp;mg'''
| [[ਸਕੱਰਵੀ]]
| 2,000&amp;nbsp;mg
| [[ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ਮੈਗਾਡੋਜ਼]]
| ਕਈ ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜੀਆਂ, ਕਲੇਜੀ
|-
! style=&quot;whitespace:nowrap;&quot;|[[ਵਿਟਾਮਿਨ ਡੀ]]
| [[ਕੋਲੀਕੈਲਸੀਫ਼ਰੋਲ]], [[ਅਰਗੋਕੈਲਸੀਫ਼ਰੋਲ]]
| ਚਰਬੀ
| 10&amp;nbsp;µg&lt;ref&gt;Value represents suggested intake without adequate sunlight exposure (see [http://www.iom.edu/Global/News%20Announcements/~/media/474B28C39EA34C43A60A6D42CCE07427.ashx Dietary Reference Intakes: Vitamins] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111002160025/http://www.iom.edu/Global/News%20Announcements/~/media/474B28C39EA34C43A60A6D42CCE07427.ashx |date=2011-10-02 }}. The National Academies, 2001).&lt;/ref&gt;
| [[ਸੋਕਾ ਰੋਗ]] ਅਤੇ [[ਓਸਟੀਓਮਲੇਸੀਆ]]
| 50&amp;nbsp;µg
| [[ਹਾਈਪਰਵਿਟਾਮਿਨੋਸਿਸ ਡੀ]]
|ਮੱਛੀ, ਆਂਡੇ, ਕਲੇਜੀ, ਖੁੰਭਾਂ
|-
! [[ਵਿਟਾਮਿਨ ਈ]]
| [[ਟੋਕੋਫ਼ਰੋਲ|ਟੋਕੋਫ਼ਰੋਲਾਂ]], [[ਟੋਕੋਟਰਾਈਈਨੋਲ]]
| ਚਰਬੀ
| '''15.0&amp;nbsp;mg'''
|align=&quot;left&quot;| ਘਾਟ ਘੱਟ-ਵੱਧ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਮਰਦਾਂ ਵਿੱਚ [[ਨਕਾਰਾਪਣ]] ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ [[ਗਰਭਪਾਤ]], ਨਵੇਂ ਜੰਮੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਰਮਿਆਨੀ [[ਲਹੂਤੋੜ ਰੱਤਹੀਣਤਾ]]।&lt;ref name=&quot;Merck&quot;&gt;[http://www.merck.com/mmhe/sec12/ch154/ch154a.html The Merck Manual: Nutritional Disorders: Vitamin Introduction] Please select specific vitamins from the list at the top of the page.&lt;/ref&gt;
| 1,000&amp;nbsp;mg
| ਇੱਕ ਰਲ਼ਵੀਂ ਘੋਖ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦੇ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਵਧਣ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m0ISW/is_262/ai_n13675725|work=Townsend Letter for Doctors and Patients|title=Does vitamin E cause congestive heart failure?|first=Alan R.|last=Gaby|year=2005|archiveurl=https://archive.today/20120719080815/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0ISW/is_262/ai_n13675725/|archivedate=2012-07-19|access-date=2014-05-13|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;
| ਕਈ ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜੀਆਂ, ਗਿਰੀਆਂ ਅਤੇ ਬੀਜ
|-
! [[ਵਿਟਾਮਿਨ ਕੇ]]
| [[ਫ਼ਿਲੋਕਵੀਨੋਨ]], [[ਮੀਨਾਕਵੀਨੋਨ]]
| ਚਰਬੀ
| 120&amp;nbsp;µg
| [[ਬਲੀਡਿੰਗ ਡਾਇਆਥੀਸਿਸ]]
| ਅਨਿਸ਼ਚਤ
| [[ਵਾਰਫ਼ੇਰਿਨ]] ਲੈਂਦੇ ਮਰੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਜਮਾਅ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Rohde LE, de Assis MC, Rabelo ER |title=Dietary vitamin K intake and anticoagulation in elderly patients |journal=Curr Opin Clin Nutr Metab Care |volume=10 |issue=1 |pages=1–5 |year=2007|pmid=17143047 |doi=10.1097/MCO.0b013e328011c46c}}&lt;/ref&gt;
| ਹਰੀਆਂ ਪੱਤੇਦਾਰ ਸਬਜੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਾਲਕ, ਆਂਡੇ ਦੀ ਜਰਦੀ, ਕਲੇਜੀ
|}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਟਾਮਿਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭੋਜਨ]]</text>
      <sha1>guetq8vgh0g7ml2g96q0ix2aymmq79y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਇਰਾਨੀ ਇਨਕਲਾਬ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40663</id>
    <revision>
      <id>610020</id>
      <parentid>609779</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:13:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4156" xml:space="preserve">{{Infobox Civil Conflict
| title = ਇਰਾਨੀ ਇਨਕਲਾਬ&lt;br&gt;(ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਇਨਕਲਾਬ,&lt;br&gt;1979 ਇਨਕਲਾਬ) 
| partof = 
| image = [[File:1979 Iranian Revolution.jpg|250px]]
| caption = ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ [[ਤਹਿਰਾਨ]] ਵਿੱਚ, 1979
| date = ਜਨਵਰੀ 1978 - ਫ਼ਰਵਰੀ 1979
| place = [[ਇਰਾਨ]]
| coordinates = 
| causes = &lt;nowiki&gt;&lt;/nowiki&gt;
* [[ਮੁਹੰਮਦ ਰੇਜ਼ਾ ਪਹਲਵੀ|ਸ਼ਾਹ]] ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਚੈਨੀ 
* [[ਆਇਤਉੱਲਾ ਖ਼ੋਮੇਨੀ]] ਨੂੰ ਜਲਾਵਤਨ ਕਰਨਾ 
* [[ਸਮਾਜਿਕ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ]]
* ''[[ਇਰਾਨੀ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਤੇ ਕਾਰਨ|ਅਤੇ ਬਾਕੀ]]''
| status =
| goals =[[ਪਹਲਵੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ]] ਦਾ ਤਖ਼ਤਾਪਲਟ
| result =
* [[ਮੁਹੰਮਦ ਰੇਜ਼ਾ ਪਹਲਵੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰੇਜ਼ਾ ਸ਼ਾਹ ਪਹਲਵੀ]] ਦਾ ਤਖ਼ਤਾਪਲਟ
*[[Guardianship of the Islamic Jurists|Velayat-e-Faqih]]'' ਦੀ ਦੇਖਰੇਖ ਹੇਠ ਇਰਾਨੀ ਦੇ [[ਇਸਲਾਮੀ ਗਣਰਾਜ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ''
*[[ਇਰਾਨ-ਇਰਾਕ ਯੁੱਧ]]
| methods = &lt;nowiki&gt;&lt;/nowiki&gt;
* [[Demonstration (people)|Demonstration]]s
* [[General strike|Strike]]s
* [[Civil resistance]]
| side1 ={{flagicon|Iran|1964}} [[Pahlavi dynasty|Imperial State of Iran]]
*[[Rastakhiz Party]]
*[[Military history of Iran#Pahlavi Era (1925 to 1979)|Imperial Iranian Army]]
**[[Imperial Guard (Iran)|Imperial Guard]]
*[[SAVAK]]
*Iranian Police
*Royalist supporters
}}

'''ਇਰਾਨੀ ਇਨਕਲਾਬ''' (ਇਸਨੂੰ '''ਇਸਲਾਮੀ ਇਨਕਲਾਬ''', '''ਇਰਾਨ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਇਨਕਲਾਬ''' ਅਤੇ '''1979 ਇਨਕਲਾਬ'''&lt;ref name=&quot;Chamber&quot;&gt;[http://www.iranchamber.com/history/islamic_revolution/islamic_revolution.php National Revolution], Iran Chamber.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Encarta&quot;&gt;[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761588431/Islamic_Revolution_of_Iran.html Islamic Revolution of Iran] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091028082940/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761588431/Islamic_Revolution_of_Iran.html |date=2009-10-28 }}, MS Encarta. October 31, 2009.&lt;/ref&gt; ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਇਰਾਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਰਾਹੀਂ [[ਮੁਹੰਮਦ ਰੇਜ਼ਾ ਪਹਲਵੀ]] ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਕੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਇਸਲਾਮੀ ਗਣਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। [[ਰੂਹੋਲਾਹ ਖ਼ੋਮੇਨੀ]] ਇਸ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ ਉਸਨੂੰ ਖੱਬੇਪੱਖੀ, ਇਸਲਾਮੀ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਈਰਾਨੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਮਦਦ ਹਾਸਿਲ ਸੀ।
==ਪਿਛੋਕੜ==
ਇਹ ਇਨਕਲਾਬ ਜਨਵਰੀ 1978 ਤੋਂ ਫ਼ਰਵਰੀ 1979 ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ [[ਮੁਹੰਮਦ ਰੇਜ਼ਾ ਪਹਲਵੀ|ਸ਼ਾਹ]] ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਚੈਨੀ, [[ਰੂਹੋਲਾਹ ਖ਼ੋਮੇਨੀ|ਆਇਤਉੱਲਾ ਖ਼ੋਮੇਨੀ]] ਨੂੰ ਜਲਾਵਤਨ ਕਰਨਾ, [[ਸਮਾਜਿਕ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ]] ਅਤੇ ਇਰਾਨੀ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਤੇ ਕਾਰਨ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ [[ਪਹਲਵੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ]] ਦੇ [[ਮੁਹੰਮਦ ਰੇਜ਼ਾ ਪਹਲਵੀ]] ਦਾ ਤਖ਼ਤਾਪਲਟ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਇਸਲਾਮੀ ਗਣਰਾਜ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਰਾਨੀ ਇਨਕਲਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਰਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿਦਰੋਹ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਸਲਾਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]]</text>
      <sha1>6neolnksgxvg9btf7dwdxqpqrf8cd1t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲਿਵਰਪੂਲ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43812</id>
    <revision>
      <id>609966</id>
      <parentid>590222</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:40:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92407" xml:space="preserve">{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ|clubname=ਲਿਵਰਪੂਲ|image=Liverpool FC.svg|fullname=ਲਿਵਰਪੂਲ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ|nickname=ਦਾ ਰੈਡਸ|short name=LFC|founded={{start date and age|1892|6|3|df=yes}}|ground=[[Anfield|ਐਨਫੀਲਡ]]|capacity=54,074&lt;ref&gt;{{cite web | title = New Anfield capacity confirmed as 54,074 | author = Liverpool | accessdate = 9 September 2016 | url = http://www.liverpoolfc.com/news/stadium-expansion/234871-new-anfield-capacity-confirmed-as-54-074 | archive-date = 15 ਸਤੰਬਰ 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160915232839/http://www.liverpoolfc.com/news/stadium-expansion/234871-new-anfield-capacity-confirmed-as-54-074 | dead-url = yes }}&lt;/ref&gt;|owner=[[Fenway Sports Group|ਫੈਨਵੇ ਸਪੋਰਟਸ ਗਰੁੱਪ]]|chairman=ਟੌਮ ਵੇਨਰ&lt;br&gt;|manager=ਯੁਰਗਨ ਕਲੌਪ&lt;br&gt;|league=ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ&lt;br&gt;|season={{English football updater|Liverpoo2}}|position={{English football updater|Liverpoo3}}|website=http://www.liverpoolfc.com/|kit_alt1=A red shirt with a white stripes at the top, down the sides and arms. Red shorts with white stripes down the side. Red socks with white stripes at the top.
| pattern_la1   = _lfc1920h
| pattern_b1    = _liverpool1920h
| pattern_ra1   = _lfc1920h
| pattern_sh1   = 
| pattern_so1   = _lfc1920h
| leftarm1      = DD0000
| body1         = DD0000
| rightarm1     = DD0000
| shorts1       = DD0000
| socks1        = DD0000
| pattern_la2   = _lfc1920a
| pattern_b2    = _liverpool1920a
| pattern_ra2   = _lfc1920a
| pattern_sh2   = 
| pattern_so2   = _lfc1920a
| leftarm2      = FFFFFF
| body2         = FFFFFF
| rightarm2     = FFFFFF
| shorts2       = 110050
| socks2        = FFFFFF
| pattern_la3 = _lfc1920t
| pattern_b3  = _liverpool1920t
| pattern_ra3 = _lfc1920t
| pattern_sh3 = 
| pattern_so3 = _lfc1920t
| leftarm3      = 000000
| body3         = 000000
| rightarm3     = 000000
| shorts3       = 000000
| socks3        = 000000
|current=2017–18 Liverpool F.C. season}}'''ਲਿਵਰਪੂਲ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ '''(''Eng: Liverpool F.C.'') ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਐਸੋਸਿਏਸ਼ਨ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਹੈ ਜੋ ਕਿ [[ਲਿਵਰਪੂਲ]], ਮਿਰਸੀਸਾਈਡ, [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਉਹ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ [[ਫੁੱਟਬਾਲ]] ਦੀ ਸਿਖਰ ਦੀ ਪਾਰੀ ਹੈ ਕਲੱਬ ਨੇ 5 ਯੂਰਪੀਅਨ ਕੱਪ, 3 ਯੂਈਐੱਫਏ ਕੱਪ, 3 ਯੂਈਐੱਫ ਏ ਸੁਪਰ ਕੱਪ, 18 ਲੀਗ ਖਿਤਾਬ, 7 ਐਫ.ਏ. ਕੱਪ, ਇੱਕ ਰਿਕਾਰਡ 8 ਲੀਗ ਕੁੰਡ ਅਤੇ 15 ਐੱਫ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਸ਼ੀਲਡ ਜਿੱਤੇ ਹਨ।

ਕਲੱਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1892 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲ [[ਫੁੱਟਬਾਲ ਲੀਗ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ. ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਲੱਬ '''[[ਐਨਫ਼ੀਲਡ|ਐਨਫੀਲਡ]]''' ਵਿੱਚ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀ ਫੁਟਬਾਲ ਵਿੱਚ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫੋਰਸ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਬਿਲ ਸ਼ੰਕੇਲੀ ਅਤੇ ਬੌਬ ਪਾਇਸਲੇ ਨੇ ਕਲੱਬ ਨੂੰ 11 ਲੀਗ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਅਤੇ ਸੱਤ ਯੂਰਪੀਅਨ ਟਰਾਫੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ। ਰਫਾ ਬੇਨੀਟੇਜ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ '''[[ਸਟੀਵਨ ਜੈਰਾਰਡ]]''' ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੁਆਰਾ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਲੀਵਪੂਲ ਨੇ ਪੰਜਵੀਂ ਵਾਰ ਯੂਰਪੀਅਨ ਚੈਂਪੀਅਨ ਬਣਾਇਆ, ਅੱਧੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ 3-0 ਨਾਲ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ 2005 ਵਿੱਚ ਯੂਈਐੱਫਏ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਲੀਗ ਫਾਈਨਲ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਜਿੱਤ ਲਈ।

ਲਿਵਰਪੂਲ 2014-15 ਲਈ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਨੌਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ € 391 ਮਿਲੀਅਨ ਦੀ ਸਲਾਨਾ ਆਮਦਨ ਅਤੇ 2016 ਵਿਚ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਅੱਠਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਕੀਮਤੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ, ਜਿਸ ਦੀ ਕੀਮਤ 1.55 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਹੈ। ਕਲੱਬ ਵਿੱਚ ਕਈ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਦਾਅਵੇਦਾਰ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਨਾਰਥ ਵੈਸਟ ਡਰਬੀ ਨੇ [[ਮਾਨਚੈਸਟਰ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ|ਮਾਨਚੈਸਟਰ ਯੂਨਾਈਟਿਡ]] ਅਤੇ [[ਐਵਰਟਨ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ|ਐਵਰਟਨ]] ਨਾਲ ਮਿਰਸੇਸਾਈਡ ਡਰਬੀ।

ਕਲੱਬ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਦੋ ਵੱਡੇ ਤਰਾਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1985 ਵਿੱਚ ਹੇਸਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਹੈਸਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਣ ਵਾਲੀ ਕੰਧ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਨੂੰ ਬਚਣ ਲਈ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 39 ਲੋਕ- ਜਿਆਦਾਤਰ ਇਟੈਲੀਆਂ ਅਤੇ ਜੁਵੈਂਟਸ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ-ਮਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਕਲੱਬਾਂ ਨੂੰ ਯੂਰਪੀਅਨ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੋਂ ਪੰਜ ਸਾਲ ਲਈ ਪਾਬੰਦੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਦੂਸਰਾ, 1989 ਵਿੱਚ Hillsborough Disaster ਸੀ, ਜਿੱਥੇ 96 ਲਿਵਰਪੂਲ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੀ ਘੇਰੇ ਦੀ ਵਾੜ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇੱਕ ਚੂਰ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। 1964 ਵਿਚ ਟੀਮ ਨੂੰ ਲਾਲ ਸ਼ਰਟ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਸ਼ਾਰਟਸ ਤੋਂ ਬਦਲ ਕੇ ਇਕ ਆਲ-ਰੈੱਡ ਹੋਮ ਸਟਰੀਟ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਲੱਬ ਦਾ ਗੀਤ &quot;[[You'll Never Walk Alone]] (ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਵੀ ਇਕੱਲੇ ਨਹੀਂ ਚੱਲੋਗੇ)&quot;।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
[[ਤਸਵੀਰ:John_Houlding.jpg|alt=Black and white photograph of elder and bald John Houlding, wearing beard and bow tie.|thumb|ਲਿਵਰਪੂਲ ਐੱਫ. ਸੀ. ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ, ਜਾਨ ਹੌਡਿੰਗ&lt;br&gt;
]]
ਲਿਵਰਪੂਲ ਐੱਫ. ਸੀ. ਐਵਰਟੋਨ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਜੋਹਨ ਹੌਡਿੰਗ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਝਗੜੇ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਕਲੱਬ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਐਨਫੀਲਡ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਮਾਲਕ। ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਸੰਨ 1892 ਵਿੱਚ ਐਵਰਟਨ ਗੁਜਿਸਨ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਏ ਅਤੇ ਹੌਡਿੰਗ ਨੇ ਲੀਵਰਪੁਲ ਐਫ.ਕੇ. ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਐਨਫਿਲਡ 'ਤੇ ਖੇਡਣ ਲਈ ਅਸਲ ਵਿੱਚ &quot;ਐਵਰਟਨ ਐੱਫ. ਸੀ. ਐਂਡ ਅਥਲੈਟਿਕ ਮੈਦਾਨਸ ਲਿਮਿਟਿਡ&quot; (ਐਵਰਟਨ ਐਥਲੈਟਿਕ ਫਾਰ ਸ਼ੌਰਟ), ਕਲੱਬ ਲੀਵਰਪੁਲ ਐਫ ਸੀ ਸੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਮਾਰਚ 1892 ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਰਸਮੀ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦ ਫੁੱਟਬਾਲ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਕਲੱਬ ਨੂੰ ਏਵਰਟਨ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।  ਟੀਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਡੀਬੂਟ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲੈਂਕੇਸ਼ਾਇਰ ਲੀਗ ਜਿੱਤੀ, ਅਤੇ 1893-94 ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟਬਾਲ ਲੀਗ ਦੂਜੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ। ਪਹਿਲੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਲੱਬ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਵਜੋਂ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਜੋ ਇਸਨੇ 1901 ਵਿਚ  ਅਤੇ ਫਿਰ 1906 ਵਿਚ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ।

ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ 1914 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਐਫ. ਏ. ਕੱਪ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਬਰਨਲੀ ਨੂੰ 1-0 ਨਾਲ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਨੇ 1922 ਅਤੇ 1923 ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਲੀਗ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਜਿੱਤੀ, ਪਰ 1946-47 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਤੱਕ ਇਕ ਹੋਰ ਟਰਾਫੀ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤੀ, ਜਦੋਂ ਕਲਮ ਨੇ ਸਾਬਕਾ ਵੈਸਟ ਹਾਮ ਉੱਤਰੀ ਕੇਂਦਰ ਅੱਧਾ ਜਾਰਜ ਕੇ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਵੀਂ ਵਾਰ ਫਸਟ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਜਿੱਤ ਲਈ। 1950 ਵਿੱਚ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੂੰ ਦੂਜਾ ਕੱਪ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਇਸਨੇ ਆਰਸੈਂਲ ਵਿਰੁੱਧ ਖੇਡਿਆ। 1953-54 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕਲੱਬ ਦੂਜੀ ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1958-59 ਦੇ ਐਫ.ਏ. ਕੱਪ ਵਿੱਚ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੀ ਗੈਰ-ਲੀਗ ਵਰਸੇਸਟਰ ਸਿਟੀ ਵਿੱਚ 2-1 ਨਾਲ ਹਾਰਨ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਬਿਲ ਸ਼ੈਂਕੀ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਹੁੰਚਣ 'ਤੇ ਉਸ ਨੇ 24 ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਐਨਫਿਲਡ ਵਿਚ ਇਕ ਸਟੋਰੇਜ ਰੂਮ ਨੂੰ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਜਿੱਥੇ ਕੋਚ ਰਣਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਇੱਥੇ, ਸ਼ੰਕੇਲੀ ਅਤੇ ਹੋਰ &quot;ਬੂਟ ਰੂਮ&quot; ਦੇ ਸਦੱਸ ਜੋ ਫਾਗਨ, ਰਊਬੇਨ ਬੈੱਨਟ ਅਤੇ ਬੌਬ ਪਾਇਸਲੇ ਨੇ ਟੀਮ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਦੇਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।
[[ਤਸਵੀਰ:Shankly_statue_out_front.jpg|alt=Statue of a man with his arms held aloft|left|thumb|ਐਨਫਿਲਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬਿੱਲ ਸ਼ੈਂਕਲੀ ਦੇ ਬੁੱਤ ਦੀ ਮੂਰਤੀ। ਸ਼ੈਂਕਲੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਨੂੰ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ 1947 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਲੱਬ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਲੀਗ ਖਿਤਾਬ ਜਿਤਿਆ।&lt;br&gt;
]]
ਕਲੱਬ ਨੂੰ ਵਾਪਸ 1962 ਵਿੱਚ ਫਰਸਟ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 17 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਸ ਨੂੰ 1964 ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। 1965 ਵਿਚ, ਕਲੱਬ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਐੱਫ ਏ ਕੱਪ ਜਿੱਤਿਆ. 1966 ਵਿੱਚ, ਕਲੱਬ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਜਿੱਤ ਲਈ ਪਰ ਯੂਰਪੀਅਨ ਕੱਪ ਜੇਤੂ ਕੱਪ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਬੋਰੋਸੀਆ ਡਾਟਮੁੰਡ ਤੋਂ ਹਾਰ ਗਿਆ। 1972-73 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ ਲੀਗ ਅਤੇ ਯੂਈਐਫਏ ਕੱਪ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਫੁੱਟਬਾਲ ਟੀਮ ਨੇ ਵੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕੀਤਾ। ਸ਼ੈਂਕਲੀ ਮਗਰੋਂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਹਾਇਕ, ਬੌਬ ਪਾਈਸਲੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ। 1976 ਵਿੱਚ, ਪੈਸਿਲੇ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਜੋਂ ਦੂਜੀ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਕਲੱਬ ਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਲੀਗ ਅਤੇ ਯੂਈਐਂਫਾ ਕੱਪ ਦੋ ਵਾਰ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਹੇਠ ਦਿੱਤੀ ਸੀਜ਼ਨ, ਕਲੱਬ ਨੇ ਲੀਗ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਯੂਰਪੀਅਨ ਕੱਪ ਜਿੱਤਿਆ, ਪਰ ਇਹ 1977 ਐੱਫ ਕੱਪ ਫਾਈਨਲ ਵਿਚ ਹਾਰ ਗਿਆ। ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ 1978 ਵਿੱਚ ਯੂਰੋਪੀਅਨ ਕੱਪ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ 1979 ਵਿੱਚ ਫਸਟ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਪਾਇਸਲੇ ਦੇ ਨੌਂ ਸੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਲੀਵਰਪੁਲ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿੰਨ ਯੂਰਪੀਨ ਕੱਪ, ਇੱਕ ਯੂਈਐਫਏ ਕੱਪ, ਛੇ ਲੀਗ ਖਿਤਾਬ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਤਿੰਨ ਲੀਗ ਕੱਪ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ 21 ਟਰਾਫੀਆਂ ਜਿੱਤੀਆਂ ਸਨ; ਉਹ ਇਕੋਮਾਤਰ ਘਰੇਲੂ ਟ੍ਰਾਫੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਹ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ ਉਹ ਐਫ ਏ ਕੱਪ ਸੀ।

ਪਾਇਸਲੇ ਨੇ 1983 ਵਿੱਚ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਹੁਦੇਦਾਰ ਜੋ ਫਾਗਨ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ। ਫਗਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ ਲੀਗ, ਲੀਗ ਕੱਪ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਕੱਪ ਜਿੱਤੇ, ਇੱਕ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਟਰਾਫੀਆਂ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਟੀਮ ਬਣ ਗਈ। ਲੀਵਰਪੂਲ 1985 ਵਿੱਚ ਹੇਵੈਸਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ ਜੂਵੈਂਟਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਫਿਰ ਯੂਰਪੀਅਨ ਕੱਪ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਲਾਕ-ਆਫ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਨੇ ਇਕ ਵਾੜ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਜੁਵੁੰਟਸ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ 'ਤੇ ਚਾਰਜ ਲਗਾਏ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦਾ ਭਾਰ ਢਹਿਣ ਲਈ ਇਕ ਕੰਧ ਬਣ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿਚ 39 ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਟਾਲੀਅਨਜ਼। ਇਹ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਹੈਸਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਦੇ ਤਬਾਹੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਚ ਦੋਹਾਂ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ ਜੂਵੈਂਟਸ ਨੂੰ 1-0 ਨਾਲ ਹਰਾਇਆ। ਦੁਖਾਂਤ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਇੰਗਲਿਸ਼ ਕਲੱਬਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਯੂਰਪੀਅਨ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ; ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੂੰ ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਪਾਬੰਦੀ ਲੱਗੀ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਘਟ ਕੇ ਛੇ ਸਾਲ ਹੋ ਗਈ। ਚੌਦਾਂ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਨੂੰ ਅਨੈਤਿਕ ਸਰੀਰਕ ਕਤਲ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ।
[[ਤਸਵੀਰ:Hillsborough_Memorial,_Anfield.jpg|alt=3 burgundy tablets with gold engraved writing. Below the tablets are flowers.|thumb|Hillsborough ਯਾਦਗਾਰ, ਜੋ ਕਿ Hillsborough disaster ਵਿਚ ਮਾਰੇ ਗਏ 96 ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਉੱਕਰੀ ਗਈ ਹੈ। ]]
ਫਗਨ ਨੇ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਠੀਕ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੀ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕੇਨੀ ਡਾਲੰਗੀ ਨੂੰ ਖਿਡਾਰੀ ਮੈਨੇਜਰ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਕਲੱਬ ਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਤਿੰਨ ਲੀਗ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ 1985-86 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿਚ ਇਕ ਲੀਗ ਅਤੇ ਕੱਪ &quot;ਡਬਲ&quot; ਸਮੇਤ ਦੋ ਐਫ ਏ ਕੱਪ ਜਿੱਤੇ। ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਹਿੱਲਸਬਰਗ ਦੇ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦੁਆਰਾ ਛਾਈ ਹੋਈ ਸੀ: 15 ਐੱਪਰ 1989 ਨੂੰ ਫੁੱਟਬਾਲ ਦੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟਬਾਲ ਦੇ ਸੈਮੀ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ, ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਸੈਂਕੜੇ ਪੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਘੇਰੇ ਦੀ ਵਾੜ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਕੁਚਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਿਨ ਨੱਬੇ ਦੇ ਚਾਰ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ; 95 ਦਿਨ ਦੀ ਪੀੜਤ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਸੱਟ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਚਾਰ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ 96 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਲਗਭਗ ਚਾਰ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਚੇਤਨਾ ਦੁਬਾਰਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ Hillsborough ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਟੇਡੀਅਮ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਸਮੀਖਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਟੇਲਰ ਰਿਸਰਚ ਨੇ ਵਿਧਾਨ ਲਈ ਰਾਹ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਖਰ-ਵਿਭਾਜਨ ਦੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸੀਟ ਸਟੇਡੀਅਮਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇਹ ਖੁਲਾਸਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਕੰਟਰੋਲ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਕਾਰਨ ਤਬਾਹੀ ਲਈ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਭੀੜ ਸੀ।

ਲਿਵਰਪੂਲ 1988-89 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਲੀਗ ਸੀਜ਼ਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜਲੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੋਨਾਂ ਬਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਟੀਚਿਆਂ ਦੇ ਅੰਤਰ ਉੱਤੇ ਆਰਸੇਨਲ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਰਹੇ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁੱਲ ਗੋਲ ਕਰਨ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਗੁਆ ਲਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸੀਰੀਜ਼ ਦੇ ਆਖਰੀ ਮਿੰਟ ਵਿੱਚ ਅਰਸੇਨਲ ਨੇ ਆਖਰੀ ਟੀਚਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਡਲਗ੍ਰੇਸੀ ਨੇ 1 ਜਨਵਰੀ 1991 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਅਸਤੀਫੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਹਿੱਲਸਬਰਗ ਆਫਤ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਅਸਥਿਰਤਾ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਸਾਬਕਾ ਖਿਡਾਰੀ ਗਰੀਮ ਸੋਨੇਸ ਨੇ ਲਿਆ। ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ 1992 ਲੀ ਐੱਫ ਐੱਫ ਫਾਈਨਲ ਦੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਜੇਤੂ ਬਣਿਆ, ਲੇਕਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੀਗ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਲਗਾਤਾਰ ਛੇਵੇਂ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਏ ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਉਹ ਜਨਵਰੀ 1994 ਵਿੱਚ ਬਰਖਾਸਤ ਹੋਏ। ਸੋਨੇਸ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਰੌਏ ਈਵਨਸ ਨੇ ਲਈ, ਅਤੇ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ 1995 ਫੁੱਟਬਾਲ ਲੀਗ ਕਪ ਫਾਈਨਲ ਇਵਾਨਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਮ੍ਹਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 1996 ਅਤੇ 1998 ਵਿਚ ਤੀਸਰਾ ਸਥਾਨ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਉਹ ਸਨ ਜੋ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਗਾਰਾਰਡ ਹੌਲਿਲਰ ਨੂੰ 1998-99 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿਚ ਕੋ-ਮੈਨੇਜਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਈਵਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵੰਬਰ 1998 ਵਿਚ ਉਹ ਇਕੱਲਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। 2001 ਵਿੱਚ, ਹੌਲਰਅਰ ਦੀ ਦੂਜੀ ਪੂਰੀ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ &quot;ਟਰੈਬਲ&quot;: ਐਫਏ ਕੱਪ, ਲੀਗ ਕੱਪ ਅਤੇ ਯੂਈਐਫਏ ਕੱਪ ਜਿੱਤਿਆ। ਹੋਲੋਅਰ 2001-02 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਮੁੱਖ ਦਿਲ ਦੀ ਸਰਜਰੀ ਕਰਵਾਈ ਅਤੇ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਅਰਸੇਨਲ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 2003 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਲੀਗ ਕੱਪ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ, ਲੇਕਿਨ ਦੋ ਸਿਫ਼ਾਰਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿਰਲੇਖ ਚੁਣੌਤੀ ਨੂੰ ਮਾਊਂਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ।
[[ਤਸਵੀਰ:2005 European Champion Clubs' Cup (cropped).jpg|alt=A silver trophy with red ribbons on it, set against a green background|left|thumb|ਯੂਰੋਪੀਅਨ ਚੈਂਪੀਅਨ ਕਲੱਬ 'ਕੱਪ ਟ੍ਰਾਫੀ ਲੀਵਪੂਲ ਦੁਆਰਾ 2005 ਵਿੱਚ ਪੰਜਵੀਂ ਵਾਰ ਜਿੱਤੀ&lt;br&gt;
]]
2003-04 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੇ ਅਖੀਰ 'ਤੇ ਹਾਊਲਰਰ ਦੀ ਥਾਂ ਰਫੇਲ ਬੇਨੀਟਜ਼ ਨੇ ਲਿਆ ਸੀ। ਬੇਨੀਟੇਜ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜਵਾਂ ਦਰਜਾ ਹਾਸਲ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ 2004-05 ਯੂਈਐੱਫਏ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਲੀਜ ਜਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਏਸੀ ਮਿਲਾਨ ਨੂੰ ਪੈਨਲਟੀ ਸ਼ੂਟਆਊਟ ਵਿੱਚ 3-2 ਨਾਲ ਹਰਾਇਆ। ਮੈਚ 3-3 ਦੇ ਸਕੋਰ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਇਆ। ਨਿਮਨਲਿਖਤ ਸੀਜ਼ਨ, ਲੀਵਰਪੂਲ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਤੀਸਰੇ ਅਤੇ ਫਾਈਨਲ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਹਾਮ ਸੰਯੁਕਤਤੂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ 2006-13 ਦੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਫਾਈਨਲ ਜਿੱਤ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਮਰੀਕੀ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਜਾਰਜ ਗਿਲੀਟ ਅਤੇ ਟੋਮ ਹਿਕਸ ਨੇ 2006-07 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਕਲੱਬ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਬਣ ਗਏ, ਇੱਕ ਸੌਦੇ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕਿ ਕਲੱਬ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਬਕਾਇਆ ਕਰਜ਼ ਨੂੰ 218.9 ਮਿਲੀਅਨ ਪੌਂਡ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਕਲੱਬ 2005 ਦੇ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਵਿਰੁੱਧ ਯੂਈਐੱਫਏ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਲੀਗ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 2005 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ 2-1 ਨਾਲ ਹਾਰ ਗਈ। 2008-09 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ 86 ਪੁਆਇੰਟ ਹਾਸਲ ਕੀਤੇ, ਜੋ ਕਿ ਉਸਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਦੇ ਅੰਕ ਹਨ, ਅਤੇ ਮੈਨਚੇਸ੍ਟਰ ਯੂਨਾਈਟ ਦੇ ਉਪ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।

2009-10 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਲੀਵਰਪੂਲ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਸੱਤਵਾਂ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਏ ਅਤੇ ਉਹ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਲੀਗ ਲਈ ਕੁਆਲੀਫਾਈ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ। ਬੇਨੀਟੇਜ਼ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਆਪਸੀ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ ਫੁਲਹੈਮ ਮੈਨੇਜਰ ਰਾਏ ਹੌਜਸਨ ਨੇ ਕੀਤੀ। 2010-11 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 'ਤੇ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੀਵਾਲੀਆਪਨ ਦੀ ਕਗਾਰ' ਤੇ ਸੀ ਅਤੇ ਕਲੱਬ ਦੇ ਲੈਣਦਾਰਾਂ ਨੇ ਹਾਈਕਜ਼ ਨੂੰ ਹਿੱਕਸ ਅਤੇ ਗਿਲਿਟ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਲੱਬ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਬੋਸਟਨ ਰੈੱਡ ਸੁੱਕਸ ਅਤੇ ਫਿਨਵੇ ਸਪੋਰਟਸ ਸਮੂਹ ਦੇ ਮਾਲਕ ਜੌਨ ਡਬਲਯੂ। ਹੈਨਰੀ ਨੇ ਕਲੱਬ ਲਈ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ 2010 ਵਿਚ ਮਾਲਕੀ ਲਿਆਂਦੀ। ਉਸ ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਾੜੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੇ ਹੌਜਸਨ ਨੂੰ ਆਪਸੀ ਸਹਿਮਤੀ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਖਿਡਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਕਲੱਬ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਨੇਜਰ ਕੇਨੀ ਡੇਲਗ੍ਰੇਸੀ ਕਾਰਡਿਫ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਰਿਕਾਰਡ 8 ਵੇਂ ਲੀਗ ਕੱਪ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਅਤੇ ਫਲੇਕਸ ਚੈਂਸੀ ਨੂੰ ਫਾਈਨਲ ਦੀ ਹਾਰ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਲਿਵਰਪੂਲ 2011-12 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਅੱਠਵਾਂ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ, ਜੋ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਬੁਰੀ ਲੀਗ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਡਲਗੈਸਿ ਦੇ ਬਰਖਾਸਤ ਹੋਣ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ਬ੍ਰੈਂਡਨ ਰੌਜਰਜ਼ ਨੇ ਲਿਆ ਸੀ ਰੋਜਰਜ਼ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਲਿਵਰਪੂਲ ਸੱਤਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰਿਹਾ। 2013-14 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਮੈਨਚੇਸਟਰ ਸਿਟੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਅਚਾਨਕ ਖ਼ਿਤਾਬ ਲਗਾਇਆ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸੀ ਹੋਈ, ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ 101 ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਸਕੋਰ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ, ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ 1895-96 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ 106 ਸੀ। ਇਕ ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ 2014-15 ਸੀਜ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਿੱਥੇ ਲਿਵਰਪੂਲ ਲੀਗ ਵਿਚ ਛੇਵੇਂ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਸੀ ਅਤੇ 2015-16 ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ ਖ਼ਰਾਬ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਬ੍ਰੈਂਡਨ ਰੌਡਰਜ਼ ਨੂੰ ਅਕਤੂਬਰ 2015 ਵਿਚ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ਜੋਰਗਨ ਕਲਪ ਨੇ ਲਈ, ਜੋ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਤੀਜੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੈਨੇਜਰ ਬਣੇ। ਇਤਿਹਾਸ ਕਲੌਪ ਦੀ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਕਲੱਬ ਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰਨਰ-ਅੱਪ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਫੁੱਟਬਾਲ ਲੀਗ ਕੱਪ ਅਤੇ ਯੂਈਐਫਏ ਯੂਰੋਪਾ ਲੀਗ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਲਿਆ।

== ਰੰਗ ਅਤੇ ਬੈਜ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Liverpool_FC_1892-1896_kit.jpg|alt=A blue and white shirt and white shorts|thumb|ਲਿਵਰਪੂਲ (ਘਰ ਦੀ ਕਿੱਟ) 1892 ਤੋਂ 1896 ਤਕ ]]
ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਤਿਹਾਸ ਲਈ ਇਸਦੇ ਘਰੇਲੂ ਰੰਗ ਸਾਰੇ ਲਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਕਲੱਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਕਵੀ ਐਵਰਟਨ ਕਿੱਟ ਵਰਗੀ ਸੀ। ਨੀਲੇ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦੀ ਸ਼ਾਰਟ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ 1894 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਲੱਬ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਸੀ। ਜਿਗਰ ਪੰਛੀ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ 1901 ਵਿਚ ਕਲੱਬ ਦੇ ਬੈਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ 1955 ਤਕ ਕਿੱਟ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1964 ਤਕ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ ਲਾਲ ਸ਼ਰਟ ਅਤੇ ਚਿੱਟਾ ਸ਼ਾਰਟਸ ਪਹਿਨਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਮੈਨੇਜਰ ਬਿਲ ਸੁੰਕਲ ਨੇ ਸਾਰੇ ਲਾਲ ਸਟਰਿਪ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ ਅੰਡਰਲੇਚਟ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਾਰੇ ਲਾਲ ਖਿੱਚਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਵਾਨ ਸੈਂਟ ਜੋਹਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਤਮਕਥਾ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ:

ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੂਰ ਦੀ ਸਟੀਪ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਕਸਰ ਪੀਲੇ ਜਾਂ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦੇ ਸ਼ਾਰਟਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਪਰ ਕਈ ਛੋਟਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। 1987 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ੍ਰੇ ਕਿੱਟ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ 1991-92 ਦੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਸੀਜ਼ਨ ਤੱਕ ਵਰਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਇਸਨੂੰ ਹਰਾ ਸ਼ਰਟ ਅਤੇ ਸਫੈਦ ਸ਼ਾਰਟਸ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨਾਲ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਨੇਵੀ, ਚਮਕਦਾਰ ਪੀਲੇ, ਕਾਲੇ ਅਤੇ ਭੂਰੇ ਅਤੇ ਈਕਰੀ ਸਮੇਤ ਕਲਰ ਵੱਖਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਸੰਜੋਗਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਕਲੱਬ ਨੇ 2008-09 ਦੀ ਸੀਜ਼ਨ ਤਕ ਪੀਲੇ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਦੂਰ ਕਿੱਟਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਦਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੇ ਗ੍ਰੇ ਕਿਟ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਤੀਸਰੀ ਕਿੱਟ ਯੂਰਪੀਅਨ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਨਣ ਦੇ ਮੌਕੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਦੂਰ ਕਿੱਟ ਇੱਕ ਟੀਮ ਦੇ ਘਰ ਕਿੱਟ ਦੇ ਨਾਲ ਝੜਪਦਾ ਹੈ। 2012-15 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਕਿੱਟਾਂ ਨੂੰ ਵਿਅਰੀਅਰ ਸਪੋਰਟਸ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ 2012-13 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 'ਤੇ ਕਲੱਬ ਦੇ ਕਿੱਟ ਪ੍ਰਦਾਤਾ ਬਣ ਗਏ। ਫਰਵਰੀ 2015 ਵਿਚ, ਵਾਰੀਅਰਜ਼ ਦੀ ਮੂਲ ਕੰਪਨੀ ਨਿਊ ਬੈਲੇਂਸ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਵਿਸ਼ਵ ਫੁੱਟਬਾਲ ਮਾਰਕਿਟ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਾਰੀਅਰ ਦੁਆਰਾ ਸਪਾਂਸਰ ਕੀਤੇ ਟੀਮਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਨਵੇਂ ਬੈਲੇਂਸ ਦੁਆਰਾ ਛੱਡੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਲੱਬ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਕੇਵਲ ਇਕੋ ਹੋਰ ਬ੍ਰਾਂਡਡ ਸ਼ਰਟ 1985 ਤਕ ਉਬਰੋਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਐਡੀਦਾਸ ਨੇ ਲਈ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1996 ਤਕ ਕਿੱਟਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਰਿਬੋਕ ਨੇ ਸੰਚਾਲਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਐਡੀਦਾਸ ਨੇ 2006 ਤੋਂ 2012 ਤਕ ਕਿੱਟਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਸ ਕਿਟ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। 
[[ਤਸਵੀਰ:Liverpool_Crest.jpg|left|thumb|ਸ਼ੰਕੇ ਗੇਟਸ ਉੱਤੇ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਕਰੈਸਟ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਸਕਰਣ। &lt;br&gt;
]]
ਲਿਵਰਪੂਲ 1979 ਵਿਚ ਹਿਟਾਚੀ ਨਾਲ ਇਕ ਸੌਦਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰਾਂਟ 'ਤੇ ਇਕ ਸਪਾਂਸਰ ਦਾ ਲੋਗੋ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਕਲੱਬ ਸੀ।  ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਕਲੱਬ ਕ੍ਰਾਊਨ ਪੇਂਟਸ, ਕੈਡੀ, ਕਾਰਲਜ਼ਬਰਗ ਅਤੇ ਸਟੈਂਡਰਡ ਚਾਰਟਰਡ ਬੈਂਕ ਦੁਆਰਾ ਸਪਾਂਸਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 1992 ਵਿਚ ਸਾਈਨ ਬਲਬਰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕਰਾਰਨਾਮੇ 'ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਇਹ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਸਿਖਰ-ਫੁੱਟ ਫੁੱਟਬਾਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਵਾਲਾ ਸਮਝੌਤਾ ਸੀ।  ਕਾਰਲਜ਼ਬਰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ 2010-11 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 'ਤੇ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਏ, ਜਦੋਂ ਸਟੈਂਡਰਡ ਚਾਰਟਰਡ ਬੈਂਕ ਕਲੱਬ ਦਾ ਸਪਾਂਸਰ ਬਣ ਗਿਆ। 

ਲਿਵਰਪੂਲ ਬੈਜ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਜਿਗਰ ਪੰਛੀ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਢਾਲ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ 1992 ਵਿੱਚ, ਕਲੱਬ ਦੇ ਸਿਨੇ ਸਾਲ ਦੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ, ਨਵਾਂ ਬੈਜ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਸ਼ੰਕੀ ਗੇਟਸ ਦੇ ਇੱਕ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸਮੇਤ। ਅਗਲੀ ਸਾਲ ਦੋਹਰੇ ਝਰਨੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਾਸੇ ਜੋੜ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਐਨਫਿਲੇਡ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ Hillsborough ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਇੱਕ ਸਦੀਵੀ ਲਾਟ ਹਿਲਿਸਬਰਗੋ ਤਬਾਹੀ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਲਦੀ ਹੈ। 2012 ਵਿੱਚ, ਵੋਅਰਅਰ ਸਪੋਰਟਸ 'ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲਿਵਰਪੂਲ ਕਿੱਟ ਨੇ ਢਾਲ ਅਤੇ ਫਾਟਕ ਹਟਾ ਦਿੱਤੇ ਸਨ, ਜੋ ਬਰੀਜ਼ ਨੂੰ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਲਿਵਰਪੂਲ ਸ਼ਰਟ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਗ ਦੀ ਲਪੇਟ ਦੀ ਕਮੀਜ਼ ਦੀ ਪਿੱਠ ਕਾਲਰ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਹਿਲ੍ਸਬਰਗੋ ਵਿਖੇ ਮਰਨ ਵਾਲੇ 96 ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਸੀ।

== ਸਟੇਡੀਅਮ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Panorama_of_Anfield_with_new_main_stand_(29676137824).jpg|alt=The interior of a stadium.|thumb|ਐਨਫੀਲਡ, ਲਿਵਰਪੂਲ ਐੱਫ. ਸੀ. ਦਾ ਘਰ &lt;br&gt;
]]
ਐਂਨਫੀਲਡ 1884 ਵਿਚ ਸਟੈਨਲੇ ਪਾਰਕ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਐਨਫਿਲਡ ਦੇ ਮਾਲਕ ਜੌਨ ਹੌਡਿੰਗ ਨਾਲ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਵਿਵਾਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਐਵਰਟੈਨ ਦੁਆਰਾ ਕਲੱਬ ਗੁਡੀਜ਼ਨ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਖਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਨਾਲ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ, ਹੌਲਡਿੰਗ ਨੇ 1892 ਵਿੱਚ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਲੱਬ ਨੇ ਐਨਫਿਲ ਵਿਖੇ ਖੇਡਿਆ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਟੇਡੀਅਮ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ 20,000 ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਿਰਫ 100 ਦਰਸ਼ਕ ਅੰਡਰਫੀਲਡ ਵਿੱਚ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ।

ਕੋਪ ਨੂੰ 1906 ਵਿੱਚ ਮੈਚਾਂ ਦੇ ਉੱਚ ਮੋਰਟਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਓਕਫੀਲਡ ਰੋਡ ਬੰਨ੍ਹ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖੇਡ 1 ਸਤੰਬਰ 1906 ਨੂੰ ਹੋਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਘਰੇਲੂ ਟੀਮ ਨੇ ਸਟੋਕ ਸਿਟੀ ਨੂੰ 1-0 ਨਾਲ ਹਰਾਇਆ ਸੀ। 1906 ਵਿੱਚ, ਕੁਆਜ਼ੂਲੂ-ਨਾਟਲ ਦੇ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਤੇ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਪੈਮਾਨਾ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਪੀਅਨ ਕੋਪ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਦੂਜਾ ਬੋਅਰ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਟਾਪੂ ਟਾਪੂ ਦੇ ਸਪੋਰਟਨ ਕੋਪ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਸਥਾਨ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ 300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੈਨਕਸ਼ਾਇਰ ਰੇਜਿਮੇਂਟ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ। ਇਸ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ, ਇਸ ਸਟੈਂਡ ਵਿੱਚ 28,000 ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਿੰਗਲ ਪੜਾਅ ਦਾ ਇੱਕ ਸੀ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਟੇਡੀਅਨਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਸਪਿਯੋਨ ਕੋਪ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਐਨਫਿਲਡ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੀ; ਇਹ ਪੂਰੇ ਫੁਟਬਾਲ ਮੈਦਾਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸਮਰਥਕ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਐਂਫੀਲਡ 60,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ 55,000 ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀ। ਟੇਲਰ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਨਿਯਮਾਂ ਨੇ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੂੰ 1993-294 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਲਈ ਐਨਫੀਲਡ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸੀਟਰ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਮਰੱਥਾ 45,276 ਹੋ ਗਈ। ਟੇਲਰ ਰਿਪੋਰਟ ਦੀਆਂ ਲੱਭਤਾਂ ਨੇ ਕੇਮਿਲਨ ਰੋਡ ਸਟੇਡੀਅਮ ਦੀ ਪੁਨਰ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ 1992 ਵਿਚ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਲੱਬ ਦੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ 2017 ਤਕ ਸੈਂਟਰਨਰੀ ਸਟੈਂਡ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਸਦਾ ਨਾਂ ਕੇਨੀ ਡਲਗਿਜ਼ੀ ਸਟੈਂਡ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1998 ਵਿਚ ਐਂਫੀਲਡ ਰੋਡ 'ਤੇ ਇਕ ਵਾਧੂ ਟਾਇਰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਹ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। 1999-2000 ਦੀ ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਗਤੀ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਟੈਂਡ ਦੇ ਟਾਪ ਟਾਇਰ ਨੂੰ ਵਾਧੂ ਸਥਿਰਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਡੈਮ ਅਤੇ ਸਟੈਂਨਜ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਐਂਫੀਲਡ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ ਮਈ 2002 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਸਟੇਨਲੇ ਪਾਰਕ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ। ਯੋਜਨਾ ਅਨੁਮਤੀ ਜੁਲਾਈ 2004 ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਸਤੰਬਰ 2006 ਵਿੱਚ ਲਿਵਰਪੂਲ ਸਿਟੀ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੂੰ  ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਸਾਈਟ 'ਤੇ 999 ਸਾਲ ਦੀ ਲੀਜ਼ ਦੇਣ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਫਰਵਰੀ 2007 ਵਿਚ ਜਾਰਜ ਗਿਲੀਟ ਅਤੇ ਟੌਮ ਹਿਕਸ ਦੁਆਰਾ ਕਲੱਬ ਦੇ ਨਿਯੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਸਟੇਡੀਅਮ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਡਿਜਾਇਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਵੰਬਰ 2007 ਵਿਚ ਕੌਂਸਲ ਨੇ ਇਸ ਨਵੇਂ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਸਟੇਡੀਅਮ ਅਗਸਤ 2011 ਵਿਚ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ 60,000 ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਟੇਨਿਅਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਠੇਕਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਗਸਤ 2008 ਵਿੱਚ ਉਸਾਰੀ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਗਿਲਿਟ ਅਤੇ ਹਿਕਸ ਨੂੰ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ £ 300 ਮਿਲੀਅਨ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸੀ। ਅਕਤੂਬਰ 2012 ਵਿੱਚ, ਬੀਬੀਸੀ ਸਪੋਰਟ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਲਿਵਰਪੂਲ ਐਫ ਸੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਮਾਲਕ ਫੈਨਵੇ ਸਪੋਰਟਸ ਗਰੁੱਪ ਨੇ ਸਟੇਨਲੀ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਸਟੇਡੀਅਮ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਅੰਨਫੀਲਡ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮੌਜੂਦਾ ਘਰ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮੁੜ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਐਨਫੀਲਡ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ 45,276 ਤੋਂ ਲਗਭਗ 60,000 ਤੱਕ ਵਧਾਉਣੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਲਗਭਗ £ 150 ਮਿਲੀਅਨ ਦਾ ਖਰਚਾ ਆਉਣਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਨਵੇਂ ਮੇਨ ਸਟੈਂਡ ਤੇ ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਐਨਫੀਲਡ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ 54,074 ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ £ 100 ਮਿਲੀਅਨ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨੇ ਸਟੈਂਡ ਦੇ ਤੀਜੇ ਟੀਅਰ ਨੂੰ ਜੋੜਿਆ ਇਹ ਐਨਫੀਲਡ ਏਰੀਆ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ £ 260 ਮਿਲੀਅਨ ਦੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੈਨੇਜਰ ਨੇ ਜੁਰਗੇਨ ਕਲਪ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਟੈਂਡ ਨੂੰ &quot;ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ&quot; ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।

== ਸਹਿਯੋਗ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Liverpool_v_Chelsea,_2005.jpg|alt=A single tiered stand that contains thousands of people. Several flags are being waved. In front of the stand is a grass pitch with a goal.|left|thumb|ਕੋਪ ਸਟੈਂਡ ਵਿਚ ਕੋਪੀਟ&lt;br&gt;
]]
ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਲਿਵਰਪੂਲ ਵਧੀਆ ਸਹਿਯੋਗੀ ਕਲੱਬਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਕਲੱਬ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਫੈਨ ਬੇਸ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 50 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ 200 ਤੋਂ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਆਧਿਕਾਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਲੱਬ ਆਫ ਐਲਐਫਸੀ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਹਾਇਕ ਕਲੋਬ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਆਤਮਾ ਦੀ ਸ਼ੰਕਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਪ ਦੀ ਮੁੜ ਵਰਤੋਂ। ਕਲੱਬ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੇ ਗਰਮੀ ਟੂਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਸਹਾਇਤਾ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਲਿਵਰਪੂਲ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੋਪੀਟ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਕ ਵਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਵਾਲਾ, ਅਤੇ ਹੁਣ ਐਨਫਿਲ ਤੇ ਕੋਪ ਤੇ ਬੈਠਦੇ ਹਨ 2008 ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰੀਵਰ ਲੀਗ ਫੁਟਬਾਲ ਵੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੇ ਇੱਕ ਅੱਧਕੱਤੇ ਕਲੱਬ, ਏ ਐੱਫ ਸੀ. ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਲਈ ਮੈਚ ਖੇਡਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ।

ਗੀਤ &quot;ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਇਕੱਲੇ ਨਹੀਂ ਚੱਲੋਗੇ (''You 'll Never Walk Alone'')&quot;, ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਰੌਜਰਜ਼ ਅਤੇ ਹੈਮਰਸਟੇਸਟਾਈਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਕੈਰੋਜ਼ਲ ਤੋਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਿਵਰਪੂਲ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਗੇਰੀ ਅਤੇ ਦਿ ਪੇਸਮੇਕਰਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਗੀਤ, ਕਲੱਬ ਦੇ ਗੀਤ ਹਨ ਅਤੇ 1960 ਦੇ ਦਸ਼ਕ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਐਨਫੀਲਡ ਭੀੜ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗਏ ਹਨ. ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਕਲੱਬਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਗੀਤ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸ਼ੰਕਲੀ ਗੇਟਸ ਦੇ ਸਿਖਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ 2 ਅਗਸਤ, 1982 ਨੂੰ ਸਾਬਕਾ ਮੈਨੇਜਰ ਬਿਲ ਸ਼ੈਂਕੇਲੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਨਸ਼ਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ੈਂਕੇਲੀ ਗੇਟਸ ਦਾ &quot;ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਇਕੱਲੇ ਨਹੀਂ ਚੱਲੋਗੇ&quot; ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਕਲੱਬ ਦੇ ਮੁੰਤਕਿਲ 'ਤੇ ਛਾਪਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।
[[ਤਸਵੀਰ:Shankly_Gates.jpg|alt=Design of the top of a set of gates, with the sky visible. The inscription on the gates reads &quot;You'll Never Walk Alone&quot;.|right|thumb|ਸ਼ੈਂਕਲੀ ਗੇਟਸ, ਸਾਬਕਾ ਮੈਨੇਜਰ ਬਿਲ ਸ਼ੈਂਕਲੀ  ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ।&lt;br&gt;
]]
ਕਲੱਬ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਸਟੇਡੀਅਮ ਦੀਆਂ ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਹਿਲਾ ਸੀ 1985 ਹੈਸਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਦਾ ਆਗਾਜ਼, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 39 ਜੁਵੰਟਸ ਸਮਰਥਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਸੀਮਤ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਸੀ; ਕੋਨੇਦਾਰ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਦੇ ਭਾਰ ਕਾਰਨ ਕੰਧ ਢਹਿ ਗਈ। ਯੂਈਐੱਫਏ ਨੇ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਉੱਤੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਲਈ ਯੂਰੋਪੀਅਨ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ ਸਾਰੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਲੱਬਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਧੂ ਸਾਲ ਲਈ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਨੂੰ 1990-91 ਦੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਕੱਪ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਹ 1990 ਵਿਚ ਲੀਗ ਜਿੱਤੀ ਸੀ। ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ 1987 ਵਿਚ ਬੈਲਜੀਅਮ ਨੂੰ ਫਿਰ ਹਵਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1989 ਵਿੱਚ, ਬੈਲਜੀਅਮ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ, 14 ਲੀਵਰਪੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਨੂੰ ਅਨੈਤਿਕ ਹੱਤਿਆ ਲਈ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ; ਅੱਧੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਮੁਅੱਤਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। 

ਦੂਜਾ ਹਾਦਸਾ, 15 ਅਪ੍ਰੈਲ 1989 ਨੂੰ ਲਿਓਰਪੁੱਲ ਅਤੇ ਸ਼ੇਨਚਿੱਡ ਦੇ ਸ਼ੇਖਿਫਡ ਵਿੱਚ ਲਿਵਰਪੋਲ ਅਤੇ ਨਾਟਿੰਘਮ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਐਫ.ਏ. ਕੱਪ ਦੌਰਾਨ ਹੋਇਆ। ਲੇਪਡਿੰਗਜ਼ ਲੇਨ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਨੈਨਿੱਚਟ 6 ਲਿਵਰਪੂਲ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਹਿੱਲਸਬਰਗ ਆਫ਼ਤ ਅਗਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਸੁਨ ਅਖਬਾਰ &quot;ਸੱਚ&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਲੇਖ ਛਾਪਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਚੈਨਲਾਂ ਨੇ ਮ੍ਰਿਤਕਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਜਾਂਚਾਂ ਨੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠਾ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਨੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ; ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਾਲੇ ਵੀ 20 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਖਰੀਦਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਕਈ ਸਹਾਇਤਾ ਸੰਗਠਨਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਹਿਲੇਸਬਰੋ ਨੈਸਮ ਕੈਂਪੇਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੁਖੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ, ਜਿਉਂਦੇ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

=== ਦੁਸ਼ਮਣੀ ===
[[ਤਸਵੀਰ:Merseyside_derby.jpg|alt=People in blue and red shirts on a field with a ball in the air. In the background is a stand that contains a lot of people.|right|thumb|2006 ਵਿੱਚ ਐਂਫੀਲਡ ਵਿੱਚ ਮਿਰਸੀਸਾਈਡ ਡਰਬੀ।&lt;br&gt;
]]
'''[[ਲਿਵਰਪੂਲ]] '''ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਮੀ ਸਥਿਰ ਦੁਸ਼ਮਣੀ '''[[ਮਰਸੀਸੇਸ]] '''ਅਤੇ '''[[ਐਵਰਟਨ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ|ਐਵਰਟਨ]] '''ਦੀ ਟੀਮ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਕਲੱਬ ਨੇ ਮੈਸੀਸੇਡ ਡੇਰਬੀ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਗਠਨ ਅਤੇ ਐਵਰਟਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਐਨਫਿਲ ਦੇ ਉਸ ਮਾਲਕਾਂ ਨਾਲ ਵਿਵਾਦ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਲਿਵਰਪੂਲ ਅਤੇ ਏਵਰਟਨ ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਈ ਸਿਆਸੀ, ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਵੰਡ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮਸਰਸੀਡ ਡੇਰਬੀ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੁਝ ਸਥਾਨਕ ਡ੍ਰੌਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ &quot;ਦੋਸਤਾਨਾ ਡਰਬੀ&quot; ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਮੱਧ ਤੋਂ, ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨੇ ਖੇਤਰ ਤੇ ਦੋਨਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ 1992 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਲੀਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਿਰਸਿਡ ਦੇ ਡੇਰਬੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਹੋਰ ਮੁੰਤਕਿਲ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ &quot;ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਿਮਾਰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਅਤੇ ਵਿਸਫੋਟਕ ਸਮਾਨ&quot; ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। 

'''[[ਮੈਨਚੈੱਸਟਰ ਯੂਨਾਈਟਿਡ]]''' ਦੇ ਨਾਲ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਨੀ ਨੂੰ 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੋ ਕਲੱਬਾਂ ਨੂੰ 1964 ਅਤੇ 1967 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਚੈਂਪੀਅਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ 1968 ਵਿੱਚ ਮੈਨਚੇਸ੍ਟਰ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਯੂਰਪੀਅਨ ਕੱਪ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਟੀਮ ਬਣ ਗਈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੀ ਚਾਰ ਯੂਰਪੀਅਨ ਕੱਪ ਜਿੱਤੀਆਂ।  ਹਾਲਾਂਕਿ 38 ਲੀਗ ਖਿਤਾਬ ਅਤੇ 8 ਯੂਰਪੀਅਨ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕੋ ਵਾਰ ਹੀ ਸਫਲ ਰਿਹਾ ਹੈ - ਹਾਲਾਂਕਿ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ 1970 ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਮੈਨਚੈਸਟਰ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਦੇ 26 ਸਾਲ ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਦੀ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਵਿਚ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ. ਯੁੱਗ ਨੂੰ ਵੀ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੀ ਚਲ ਰਹੀ ਸੋਕੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੋ ਕਲੱਬ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਪੰਜ ਵਾਰ ਹੀ ਰਹੇ ਹਨ।  ਫਿਰ ਵੀ, ਸਾਬਕਾ ਮੈਨਚੇਸ੍ਟਰ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ '''ਅਲੈਕਸ ਫੇਰਗੂਸਨ '''ਨੇ 2002 ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ, &quot;ਮੇਰੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਮਰਚਾਰੀ ਪੈਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਖੜਕਾ ਰਹੀ ਸੀ&quot; ਅਤੇ ਦੋ ਕਲੱਬਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਆਖਰੀ ਖਿਡਾਰੀ ਫਿਲ ਚਿਸਨਲ, ਜੋ ਮੈਨਚੇਸਟਰ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਤੋਂ 1964 ਵਿੱਚ ਲਿਵਰਪੂਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। 

== ਮਾਲਕੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤ ==
[[ਤਸਵੀਰ:John_W_Henry-Fenway_(cropped).jpg|alt=Photograph|left|thumb|ਫਿਨਵੇ ਸਪੋਰਟਸ ਗਰੁੱਪ ਦੇ '''ਜੌਹਨ ਡਬਲਯੂ. ਹੈਨਰੀ''', ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੀ ਮੂਲ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਮਾਲਿਕ &lt;br&gt;
]]
ਐਂਫੀਲਡ ਦੇ ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਬਾਨੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਜੌਹਨ ਹੌਡਿੰਗ ਨੂੰ ਕਲੱਬ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1892 ਤੋਂ 1 9 04 ਤਕ ਹੋਈ ਸੀ। ਜੋਨ ਮੈਕਕੇਨਾ ਨੇ ਹੌਡਿੰਗ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੇਅਰਮੈਨ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ ਸੀ। McKenna ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟਬਾਲ ਲੀਗ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ ਚੇਅਰਮੈਨਸ਼ਿਪ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਹੱਥ ਆਉਂਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜੌਨ ਸਮਿਥ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੱਥ ਬਦਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਪਿਤਾ ਕਲੱਬ ਦਾ ਸ਼ੇਅਰਧਾਰਕ ਸੀ, ਨੇ 1973 ਵਿਚ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ 1990 ਵਿਚ ਥਿੜਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਸਫਲ ਸਮੇਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨੋਲ ਵਾਈਟ ਸਨ ਜੋ ਚੇਅਰਮੈਨ ਬਣੇ 1990 ਅਗਸਤ 1991 ਵਿੱਚ ਡੇਵਿਡ ਮਉਰੇਸ, ਜਿਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ 50 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕਲੱਬ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਬਣੇ. ਉਸ ਦੇ ਚਾਚਾ ਜੌਹਨ ਮਿਓਰਾਂਸ ਵੀ ਲਿਵਰਪੂਲ ਵਿਚ ਸ਼ੇਅਰ ਹੋਲਡਰ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ 1961 ਤੋਂ 1973 ਤੱਕ ਐਵਰਟਨ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਸਨ. ਮੂਰਾਜ਼ ਨੇ 51 ਫ਼ੀਸਦੀ ਕਲੱਬ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ ਅਤੇ 2004 ਵਿਚ ਲਿਵਰਪੂਲ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸ਼ੇਅਰ ਦੀ ਬੋਲੀ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟਾਈ।

ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਮੂਰਸ  ਨੇ ਕਲੱਬ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਜਾਰਜ ਗਿਲਿਟ ਅਤੇ ਟੋਮ ਹਿਕਸ ਨੂੰ 6 ਫਰਵਰੀ 2007 ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਸੌਦੇ ਨੇ ਕਲੱਬ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਬਕਾਇਆ ਕਰਜ਼ ਨੂੰ 218.9 ਕਰੋੜ ਪੌਂਡ ਦਾ ਮੁੱਲ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਜੋੜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ੇਅਰ £ 5,000, ਜਾਂ ਕੁਲ ਸ਼ੇਅਰ ਹੋਲਡਿੰਗ ਲਈ £ 174.1 ਮਿਲੀਅਨ ਅਤੇ ਕਲੱਬ ਦੇ ਕਰਜ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਭਰਨ ਲਈ £ 44.8 ਮਿਲੀਅਨ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ। ਗਿਲਲੇਟ ਅਤੇ ਹਿਕਸ ਵਿਚਕਾਰ ਅਸਹਿਮਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਪੱਖਪਾਤ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਕਲੱਬ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਮਾਰਟਿਨ ਬਰੋਟਨ ਨੂੰ 16 ਅਪ੍ਰੈਲ 2010 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵਿਕਰੀ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਲਈ ਕਲੱਬ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਈ 2010 ਵਿੱਚ, ਕਲੱਬ ਦੇ ਹੋਲਡਿੰਗ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਕਰਜ਼ੇ ਵਿੱਚ £ 350 ਮੀਟਰ (ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਵਰਜਡ ਟੇਕਓਵਰ ਦੇ ਕਾਰਨ) ਹੋਣ ਦਾ ਖਦਸ਼ਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੇਬਰ ਕੈਪ ਐਮ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਡਿਟ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ 55 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ। ਰਾਇਲ ਬੈਂਕ ਆਫ ਸਕੌਟਲਡ ਸਮੇਤ ਸਮੂਹ ਦੇ ਲੈਣਦਾਰਾਂ ਨੇ ਗਿਲਿਟ ਅਤੇ ਹਿਕਸ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬੋਰਡ ਨੂੰ ਕਲੱਬ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰੇ, ਜੋ ਕਿ ਹੋਲਡਿੰਗ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਪਤੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ ਮਿਸਟਰ ਫਲੋਇਡ ਨੇ ਲੈਣਦਾਰਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਲੱਬ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਲਈ ਫੈਨਵੇ ਸਪੋਰਟਸ ਸਮੂਹ (ਪੁਰਾਣਾ ਨਿਊ ਇੰਗਲਡ ਸਪੋਰਟਸ ਵੈਂਚਰਸ) ਦਾ ਰਸਤਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਗਿਲਿਟ ਅਤੇ ਹਿਕਸ ਕੋਲ ਅਪੀਲ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਸੀ। 15 ਅਕਤੂਬਰ 2010 ਨੂੰ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੂੰ ਫੈਨਵੇ ਸਪੋਰਟਸ ਗਰੁੱਪ ਨੂੰ 300 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਵੇਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਬ੍ਰਾਂਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ; 2010 ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਲੱਬ ਦੇ ਟ੍ਰੇਡਮਾਰਕ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਬੌਧਿਕ ਸੰਪਤੀ ਦੀ ਕੀਮਤ 141 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਹੈ, ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ £ 5 ਮਿਲੀਅਨ ਦਾ ਵਾਧਾ ਸੀ। ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੂੰ ਏ.ਏ. (ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ) ਦਾ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਂਡ ਰੇਟਿੰਗ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ. ਅਪਰੈਲ 2010 ਵਿੱਚ ਬਿਜਨਸ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਫੋਰਬਸ ਨੇ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੂੰ ਮੈਨਚੇਸਟਰ ਯੂਨਾਈਟਿਡ, ਰੀਅਲ ਮੈਡ੍ਰਿਡ, ਆਰਸੈਨਲ, ਬਾਰ੍ਸਿਲੋਨਾ ਅਤੇ ਬੇਅਰਨ ਮਿਊਨਿਖ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਸਭ ਤੋਂ ਕੀਮਤੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਟੀਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਕਲੱਬ ਨੂੰ $ 822m (£ 532 ਮੀਟਰ) ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਕਰਜ਼ੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ। ਡਿਕਾਓਟਾਈਟਸ ਨੇ ਡੇਲਓਟ ਫੁੱਟਬਾਲ ਮਨੀ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੂੰ ਅੱਠਵਾਂ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਮਾਲੀਆ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਹੈ। 2009-10 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੀ ਆਮਦਨੀ 225.3 ਮਿਲੀਅਨ ਸੀ।

== ਲਿਵਰਪੂਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ==
ਇਸਦੇ ਸਫਲ ਇਤਹਾਸ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਉਦੋਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਫੁੱਟਬਾਲ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੀਡੀਆ ਫਸਟ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਲੱਬ ਬੀਬੀਸੀ ਦੇ ਮੈਚ ਆਫ ਦ ਦਿ ਡੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਐਡੀਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ 22 ਅਗਸਤ 1964 ਨੂੰ ਐਨਫੀਲਡ ਵਿਖੇ ਆਰਸੇਨਲ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਮੈਚ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਫੁਟਬਾਲ ਮੈਚ ਲਿਵਰਪੂਲ ਅਤੇ ਵੈਸਟ ਹਾਮ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀ ਮਾਰਚ 1967
 ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਨੇ ਪੀਕ ਫਲੋਇਡ ਗੀਤ &lt;nowiki&gt;'' ਡਰਿਓਸ '' ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ '&lt;/nowiki&gt;ਤੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ &quot;ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਇਕੱਲੇ ਇਕੱਲੇ ਹੀ ਨਹੀਂ&quot; ਦੇ ਅੰਕਾਂ ਨੂੰ ਗਾਇਆ ਸੀ। 1988 ਐਫ.ਏ. ਕੱਪ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਕਲੱਬ ਦੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ, ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ &quot;ਅਨਿਲਫੋਰਡ ਰੈਪ&quot; ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਇੱਕ ਗੀਤ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੌਨ ਬਾਰਨਜ਼ ਅਤੇ ਟੀਮ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

ਜਿਮੀ ਮੈਕਗੋਵਰਨ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀਆਂ ਹਿਲਿਸਬਰਗੋ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਇੱਕ ਡਰਾਮੇਮੈਂਟਰੀ ਡਰਾਮਾ, ਨੂੰ 1996 ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਐਕਸਪਲੇਸਟਨ ਟ੍ਰੇਵਰ ਹਿਕਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਕਰਿਪਟ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਹਾਿਕਸ, ਜਿਸ ਨੇ ਤਬਾਹੀ ਵਿਚ ਦੋ ਕਿਸ਼ੋਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਗਵਾਈਆਂ ਸਨ, ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਟੇਡੀਅਮਾਂ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਅਤੇ ਹਿਲੇਸਬਰਗੋ ਫੈਮਿਲੀਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਗਰੁੱਪ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਲਿਵਰਪੂਲ ਫਿਲਮ 'ਦਿ 51 ਸਟੇਟ' (ਜਿਸ ਨੂੰ ਫ਼ਾਰਮੂਲਾ 51 ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਵਿਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਾਬਕਾ ਅਭਿਨੇਤਾ ਫੇਲਿਕਸ ਡੀਸੁਆ (ਰਾਬਰਟ ਕਾਰਾਲੈੱਲ) ਟੀਮ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਸਮਰਥਕ ਹੈ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਲੀਵਰਪੂਲ ਅਤੇ ਮੈਨਚੇਸਟਰ ਯੂਨਾਈਟ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਮੈਚ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ. ਕਲੱਬ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸ਼ੋਅ ਵਿਚ ਸਟਾਈਲ ਵਿਚ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ; ਇੱਕ ਪਲਾਟ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਲੜਕੇ, ਫ੍ਰਾਂਸਿਸ ਸਕਾਲੀ, ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦਾ ਰਿਹਾ, ਜਿਸਨੇ ਲਿਵਰਪੂਲ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਦੌੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸ਼ੋਅ ਵਿੱਚ ਟਾਈਮ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲੀਵਰਪੂਲ ਖਿਡਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੇਨੀ ਡੱਲਗਲਿ।

== ਖਿਡਾਰੀ ==

=== ਪਹਿਲੀ ਟੀਮ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਨੰ.
!ਸਥਿਤੀ
!ਖਿਡਾਰੀ
|-
|1
|GK
|Loris Karius
|-
|2
|DF
|Nathaniel Clyne
|-
|3
|DF
|Mamadou Sakho
|-
|5
|MF
|Georginio Wijnaldum
|-
|6
|DF
|Dejan Lovren
|-
|7
|MF
|James Milner ''(vice-captain)''
|-
|9
|FW
|Roberto Firmino
|-
|10
|MF
|Philippe Coutinho
|-
|11
|FW
|Mohamed Salah
|-
|12
|DF
|Joe Gomez
|-
|14
|MF
|Jordan Henderson ''(captain)''
|-
|15
|FW
|Daniel Sturridge
|-
|16
|MF
|Marko Grujić
|-
|17
|DF
|Ragnar Klavan
|-
|18
|DF
|Alberto Moreno
|-
|19
|FW
|Sadio Mané
|-
|20
|MF
|Adam Lallana
|-
|22
|GK
|Simon Mignolet
|-
|23
|MF
|Emre Can
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਨੰ.
!ਸਥਿਤੀ
!ਖਿਡਾਰੀ
|-
|25
|MF
|Cameron Brannagan
|-
|26
|DF
|Andrew Robertson
|-
|27
|FW
|Divock Origi
|-
|28
|FW
|Danny Ings
|-
|29
|FW
|Dominic Solanke
|-
|32
|DF
|Joël Matip
|-
|34
|GK
|Ádám Bogdán
|-
|38
|DF
|Jon Flanagan
|-
|40
|MF
|Ryan Kent
|-
|50
|MF
|Lazar Marković
|-
|52
|GK
|Danny Ward
|-
|53
|MF
|Ovie Ejaria
|-
|54
|MF
|Sheyi Ojo
|-
|56
|DF
|Connor Randall
|-
|58
|FW
|Ben Woodburn
|-
|66
|DF
|Trent Alexander-Arnold
|-
|68
|MF
|Pedro Chirivella
|-
|—
|MF
|Allan
|}&lt;br /&gt;
=== ਕਰਜ਼ੇ ਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|
{| class=&quot;wikitable&quot;
!No.
!
!Position
!Player
|-
|—
|
|FW
|Brooks Lennon ''(on loan at Real Salt Lake for the 2017 Major League Soccer season)''
|}
|}

=== ਰਿਜ਼ਰਵ ਅਤੇ ਅਕੈਡਮੀ ===
For more details on the academy squads, see Liverpool F.C. Reserves and Academy § Academy squads.

=== ਸਾਬਕਾ ਖਿਡਾਰੀ ===
Further information: List of Liverpool F.C. players, List of Liverpool F.C. players (25–99 appearances), List of Liverpool F.C. players (fewer than 25 appearances), and Category:Liverpool F.C. players

=== ਖਿਡਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡ ===
For player records, see List of Liverpool F.C. records and statistics.

=== ਕਲੱਬ ਕਪਤਾਨ ===
1892 ਵਿੱਚ ਕਲੱਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 45 ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲਿਵਰਪੂਲ ਐੱਫ. ਸੀ. ਦਾ ਕਲੱਬ ਕਪਤਾਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ ਐਵਰਟੋਨ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਐਂਡ੍ਰਿਊ ਹੰਨਾਹ ਕਲੱਬ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਪਤਾਨ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲੱਬ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਐਲੇਕਸ ਰਾਇਸਬੇਕ, ਜੋ 1899 ਤੋਂ 1909 ਤੱਕ ਕਲੱਬ ਦੇ ਕਪਤਾਨ ਸਨ, ਸਟੀਵਨ ਜੈਸਰ ਦੁਆਰਾ ਪਾਈ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਮੇ ਪੱਕੇ ਕਪਤਾਨ ਸਨ ਜੋ 2003-04 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਰਹੇ ਲਿਵਰਪੂਲ ਕਪਤਾਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ 12 ਸੀਜ਼ਨਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਮੌਜੂਦਾ ਕਪਤਾਨ ਜਾਰਡਨ ਹੈਂਡਰਸਨ ਹੈ, ਜੋ 2015 ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਜੈਰਾਰਡ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਹਨ।
{| style=&quot;margin-bottom: 10px;&quot;
|
{| class=&quot;wikitable alternance&quot;
!Name
!Period
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Andrew Hannah 
| 1892–1895
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Jimmy Ross 
| 1895–1897
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} John McCartney 
| 1897–1898
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Harry Storer 
| 1898–1899
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Alex Raisbeck 
| 1899–1909
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Arthur Goddard 
| 1909–1912
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Ephraim Longworth 
| 1912–1913
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Harry Lowe 
| 1913–1915
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Donald McKinlay 
| 1919–1920
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Ephraim Longworth 
| 1920–1921
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Donald McKinlay 
| 1921–1928
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Tom Bromilow 
| 1928–1929
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} James Jackson, Jr. 
| 1929–1930
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Tom Morrison 
| 1930–1931
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Tom Bradshaw 
| 1931–1934
|}
|
{| class=&quot;wikitable alternance&quot;
!Name
!Period
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Tom Cooper 
| 1934–1939
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Matt Busby 
| 1939–1940
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Willie Fagan 
| 1945–1947
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Jack Balmer 
| 1947–1950
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Phil Taylor 
| 1950–1953
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Bill Jones 
| 1953–1954
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Laurie Hughes 
| 1954–1955
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Billy Liddell 
| 1955–1958
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Johnny Wheeler 
| 1958–1959
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Ronnie Moran 
| 1959–1960
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Dick White 
| 1960–1961
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Ron Yeats 
| 1961–1970
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Tommy Smith 
| 1970–1973
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Emlyn Hughes 
| 1973–1978
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Phil Thompson 
| 1978–1981
|}
|
{| class=&quot;wikitable alternance&quot;
!Name
!Period
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Graeme Souness 
| 1982–1984
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Phil Neal 
| 1984–1985
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Alan Hansen 
| 1985–1988
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Ireland}} Ronnie Whelan 
| 1988–1989
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Alan Hansen 
| 1989–1990
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Ireland}} Ronnie Whelan 
| 1990–1991
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Scotland}} Steve Nicol 
| 1990–1991
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Mark Wright 
| 1991–1993
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Wales}} Ian Rush 
| 1993–1996
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} John Barnes 
| 1996–1997
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Paul Ince 
| 1997–1999
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Jamie Redknapp 
| 1999–2002
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|Finland}} Sami Hyypiä 
| 2001–2003
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Steven Gerrard 
| 2003–2015
|-
|{{ਝੰਡਾ ਤਸਵੀਰ|England}} Jordan Henderson 
| 2015–
|}
|}

=== ਸੀਜ਼ਨ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀ ===
[[ਤਸਵੀਰ:Steven_Gerrard,_2014.jpg|alt=The head and torso of a man with short, brown hair. He is wearing a red shirt and a black armband.|thumb|'''[[ਸਟੀਵਨ ਜੈਰਾਰਡ]]''', ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੇ ਚਾਰ ਵਾਰ ਦੇ ਜੇਤੂ।&lt;br&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Luis_Suárez_Díaz_(cropped).jpg|alt=The head and torso of a man with short, dark hair. He is wearing a red shirt.|thumb|[[ਲੁਈਸ ਸੁਰੇਜ਼|ਲੁਈਸ ਸੁਰੇਜ਼]], ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੇ ਦੋ ਵਾਰ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੇ ਜੇਤੂ।&lt;br&gt;
]]
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders sortable&quot; style=&quot;margin-bottom: 10px;&quot;
! scope=&quot;col&quot; |Season
! scope=&quot;col&quot; |Name
! scope=&quot;col&quot; |Nationality
! scope=&quot;col&quot; |Position
! scope=&quot;col&quot; |Notes
! class=&quot;unsortable&quot; scope=&quot;col&quot; |{{Abbr|Ref|References}}
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2001–02
|Hyypiä, Sami{{sortname|Sami|Hyypiä}}
|[[File:Flag_of_Finland.svg|link=|alt=|border|23x23px]]&amp;nbsp;{{FIN}}
|2&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot; id=&quot;cxmwAj0&quot; tabindex=&quot;0&quot;&gt;[[Defender (association football)|Defender]]&lt;/span&gt;
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/we-speak-to-your-player-of-the-season|title=We speak to YOUR Player of the Season|last=Eaton|first=Paul|date=13 May 2002|publisher=Liverpool F.C.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150612144756/http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/we-speak-to-your-player-of-the-season|archivedate=12 June 2015|accessdate=4 June 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2002–03
|Murphy, Danny{{sortname|Danny|Murphy|Danny Murphy (footballer, born 1977)}}
|[[File:Flag_of_England.svg|link=|alt=|border|23x23px]]&amp;nbsp;{{ENG}}
|3&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot; id=&quot;cxmwAks&quot; tabindex=&quot;0&quot;&gt;[[Midfielder]]&lt;/span&gt;
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/murphy-named-reds-player-of-the-season|title=Murphy named Reds Player of the Season|last=Eaton|first=Paul|date=7 May 2003|publisher=Liverpool F.C.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150714195808/http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/murphy-named-reds-player-of-the-season|archivedate=14 ਜੁਲਾਈ 2015|accessdate=4 June 2015|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2003–04
|Gerrard, Steven{{sortname|Steven|Gerrard}}
|[[File:Flag_of_England.svg|link=|alt=|border|23x23px]]&amp;nbsp;{{ENG}}
|3&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot; id=&quot;cxmwAlk&quot; tabindex=&quot;0&quot;&gt;[[Midfielder]]&lt;/span&gt;
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/gerrard-delighted-with-player-of-the-year-vote|title=Gerrard delighted with Player of the Year vote|date=21 May 2004|publisher=Liverpool F.C.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150612161439/http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/gerrard-delighted-with-player-of-the-year-vote|archivedate=12 June 2015|accessdate=4 June 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2004–05
|Carragher, Jamie{{sortname|Jamie|Carragher}}
|[[File:Flag_of_England.svg|link=|alt=|border|23x23px]]&amp;nbsp;{{ENG}}
|2&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot; id=&quot;cxmwAmc&quot; tabindex=&quot;0&quot;&gt;[[Defender (association football)|Defender]]&lt;/span&gt;
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/carra-wins-tv-player-of-the-season|title=Carra wins .tv player of the season|last=Hunter|first=Steve|date=4 May 2005|publisher=Liverpool F.C.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150714195500/http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/carra-wins-tv-player-of-the-season|archivedate=14 July 2015|accessdate=4 June 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2005–06
|Gerrard, Steven{{sortname|Steven|Gerrard}} (2)
|[[File:Flag_of_England.svg|link=|alt=|border|23x23px]]&amp;nbsp;{{ENG}}
|3&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot; id=&quot;cxmwAnU&quot; tabindex=&quot;0&quot;&gt;[[Midfielder]]&lt;/span&gt;
|Also won PFA Players' Player of the Year
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/it-s-official-lfc-player-of-the-season|title=It's Official: LFC Player of the Season|last=Rogers|first=Paul|date=23 May 2006|publisher=Liverpool F.C.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150612163858/http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/it-s-official-lfc-player-of-the-season|archivedate=12 June 2015|accessdate=4 June 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2006–07
|Gerrard, Steven{{sortname|Steven|Gerrard}} (3)
|[[File:Flag_of_England.svg|link=|alt=|border|23x23px]]&amp;nbsp;{{ENG}}
|3&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot; id=&quot;cxmwAoQ&quot; tabindex=&quot;0&quot;&gt;[[Midfielder]]&lt;/span&gt;
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/156048-gerrard-voted-fans-player-of-the-season|title=Gerrard voted fans' player of the season|date=26 May 2007|publisher=Liverpool F.C.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150612161049/http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/156048-gerrard-voted-fans-player-of-the-season|archivedate=12 June 2015|accessdate=4 June 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2007–08
|Torres, Fernando{{sortname|Fernando|Torres}}
|[[File:Flag_of_Spain.svg|link=|alt=|border|23x23px]]&amp;nbsp;{{SPN}}
|4&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot; id=&quot;cxmwApI&quot; tabindex=&quot;0&quot;&gt;[[Forward (association football)|Forward]]&lt;/span&gt;
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/vote-result-lfc-player-of-the-season|title=Vote result: LFC Player of the Season|last=Eaton|first=Paul|date=19 May 2008|publisher=Liverpool F.C.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150612172721/http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/vote-result-lfc-player-of-the-season|archivedate=12 June 2015|accessdate=4 June 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2008–09
|Gerrard, Steven{{sortname|Steven|Gerrard}} (4)
|[[File:Flag_of_England.svg|link=|alt=|border|23x23px]]&amp;nbsp;{{ENG}}
|3&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot;&gt;Midfielder&lt;/span&gt;
|Also won FWA Footballer of the Year
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/lfc-player-of-the-season-steven-gerrard|title=LFC Player of the Season: Steven Gerrard|last=Carroll|first=James|date=4 June 2009|publisher=Liverpool F.C.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150612171434/http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/lfc-player-of-the-season-steven-gerrard|archivedate=12 June 2015|accessdate=4 June 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2009–10
|{{sortname|Pepe|Reina}}
|{{SPN}}
|1&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot;&gt;Goalkeeper&lt;/span&gt;
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/reina-crowned-player-of-09-10|title=Reina crowned Player of 09–10|last=Rice|first=Jimmy|date=11 May 2010|publisher=Liverpool F.C.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140423040503/http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/reina-crowned-player-of-09-10|archivedate=23 April 2014|accessdate=4 June 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2010–11
|{{sortname|Lucas|Leiva}}
|{{BRA}}
|3&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot;&gt;Midfielder&lt;/span&gt;
|&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/lucas-scoops-2010-11-award|title=Lucas scoops 2010–11 award|last=Carroll|first=James|date=24 May 2011|publisher=Liverpool F.C.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121124202918/http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/lucas-scoops-2010-11-award|archivedate=24 November 2012|accessdate=4 June 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2011–12
|{{sortname|Martin|Škrtel}}
|{{SVK}}
|2&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot;&gt;Defender&lt;/span&gt;
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/skrtel-named-lfc-player-of-season|title=Skrtel named LFC Player of Season|last=Carroll|first=James|date=14 May 2012|publisher=Liverpool F.C.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140415162720/http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/skrtel-named-lfc-player-of-season|archivedate=15 April 2014|accessdate=4 June 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2012–13
|{{sortname|Luis|Suárez}}
|{{URU}}
|4&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot;&gt;Forward&lt;/span&gt;
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/your-player-of-the-season-revealed|title=Your player of the season revealed|last=Shaw|first=Chris|date=28 May 2013|publisher=Liverpool F.C.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130605215636/http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/your-player-of-the-season-revealed|archivedate=5 June 2013|accessdate=4 June 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2013–14
|{{sortname|Luis|Suárez}} (2)
|{{URU}}
|4&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot;&gt;Forward&lt;/span&gt;
|Also won PFA Players' Player of the Year, Premier League Player of the Season and FWA Footballer of the Year
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/163689-suarez-wins-another-season-award|title=Suarez wins another season award|last=Carroll|first=James|date=27 May 2014|publisher=Liverpool F.C.|accessdate=4 June 2015|archive-date=1 ਮਈ 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150501174933/http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/163689-suarez-wins-another-season-award|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2014–15
|{{sortname|Philippe|Coutinho}}
|{{BRA}}
|3&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot;&gt;Midfielder&lt;/span&gt;
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/latest-news/185522-phil-wins-four-prizes-at-players-awards|title=Phil wins four prizes at Players' Awards|last=Shaw|first=Chris|date=19 May 2015|publisher=Liverpool F.C.|accessdate=4 June 2015|archive-date=23 ਜੂਨ 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190623182956/https://www.liverpoolfc.com/news/first-team/185522-phil-wins-four-prizes-at-players-awards|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2015–16
| {{nowrap| {{sortname|Philippe|Coutinho}} (2) }}
|{{BRA}}
|3&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot;&gt;Midfielder&lt;/span&gt;
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/221198-quartet-of-accolades-for-philippe-coutinho-at-lfc-players-awards|title=Quartet of accolades for Philippe Coutinho at LFC Players' Awards|publisher=Liverpool FC|accessdate=12 May 2016}}&lt;/ref&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; style=&quot;text-align:center&quot; |2016–17
| {{nowrap| {{sortname|Sadio|Mané}} }}
|{{SEN}}Senegal
|3&amp;#x20;!&lt;span class=&quot;sorttext&quot;&gt;Midfielder&lt;/span&gt;
|&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.liverpoolfc.com/news/first-team/262799-sadio-mane-takes-top-prizes-at-lfc-players-awards|title=Sadio Mane takes top prizes at LFC Players' Awards|last=Shaw|first=Chris|date=9 May 2017|publisher=Liverpool FC|accessdate=10 May 2016}}&lt;/ref&gt;
|}

== ਕਲੱਬ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ==

== ਸਨਮਾਨ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Liverpool_4_European_Cups.jpg|alt=Four trophies inside a glass cabinet. The trophies have ribbons on them and there is memorabilia next to them|thumb|ਚਾਰ ਯੂਰੋਪੀਅਨ ਕੱਪ ਦੀਆਂ ਰਿਪਲੀਕਾ ਕਲੱਬ ਦੇ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਲਿਵਰਪੂਲ 1977 ਤੋਂ 1984 ਤੱਕ ਜਿੱਤੀਆਂ&lt;br&gt;
]]
ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਟਰਾਫੀ ਲੈਂਕਸ਼ਾਇਰ ਲੀਗ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਸਨੇ ਕਲੱਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। 1901 ਵਿਚ ਕਲੱਬ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਲੀਗ ਖ਼ਿਤਾਬ ਜਿੱਤਿਆ, ਜਦਕਿ ਐਫ.ਏ. ਕੱਪ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਸਫਲਤਾ 1965 ਵਿਚ ਹੋਈ। ਲਿਵਰਪੂਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਫਲ ਦਹਾਕਾ 1980 ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਲੱਬ ਨੇ ਛੇ ਲੀਗ ਖਿਤਾਬ ਜਿੱਤੇ ਸਨ, ਦੋ ਐਫ ਕੱਪ, ਚਾਰ ਲੀਗ ਕੱਪ, ਪੰਜ ਚੈਰੀਟੀ ਸ਼ੀਲਡ (ਇਕ ਸ਼ੇਅਰ) ਅਤੇ ਦੋ ਯੂਰਪੀਨ ਕੱਪ।

ਕਲੱਬ ਨੇ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਟੀਮ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫੁੱਟਬਾਲ ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਅੰਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਲਿਵਰਪੂਲ ਵਿਚ 2015 ਦੀ 50 ਸਾਲਾ ਮਿਆਦ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਔਸਤ ਲੀਗ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਸਥਿਤੀ (3.3) ਅਤੇ ਆਰਸੇਨਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1 900-1999 ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਔਸਤ ਲੀਗ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਔਸਤ ਲੀਗ 8.7 ਦੀ ਔਸਤ ਨਾਲ ਹੈ। ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਕੱਪ, ਯੂਰਪ ਦੀ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਕਲੱਬ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਪੰਜ ਵਾਰ, ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਿਕਾਰਡ ਜਿੱਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਰੀਅਲ ਮੈਡ੍ਰਿਡ ਅਤੇ ਏ.ਸੀ. ਮਿਲਾਨ ਨੇ ਜਿੱਤੀ ਹੈ। ਲਿਵਰਪੂਲ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਜੇਤੂ, 2005 ਵਿੱਚ, ਦਾ ਮਤਲਬ ਸੀ ਕਿ ਕਲੱਬ ਨੂੰ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਟਰਾਫੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਮਲਟੀਪਲ-ਵਿਜੇਅਰ ਬੈਜ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਿਵਰਪੂਲ ਨੇ ਯੂਈਐਫਏ ਕੱਪ, ਯੂਰੋਪ ਦੀ ਸੈਕੰਡਰੀ ਕਲੱਬ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਜਿੱਤੀ ਹੈ।

=== ਘਰੇਲੂ ===

==== ਲੀਗ ====
* '''First Division'''
** '''Winners (18):''' 1900–01, 1905–06, 1921–22, 1922–23, 1946–47, 1963–64, 1965–66, 1972–73, 1975–76, 1976–77, 1978–79, 1979–80, 1981–82, 1982–83, 1983–84, 1985–86, 1987–88, 1989–90
* '''Second Division'''
** '''Winners (4):''' 1893–94, 1895–96, 1904–05, 1961–62
* '''Lancashire League'''
** '''Winners (1):''' 1892–93

==== ਕੱਪ ====
* '''FA Cup'''
** '''Winners (7):''' 1964–65, 1973–74, 1985–86, 1988–89, 1991–92, 2000–01, 2005–06
* '''Football League Cup'''
** '''Winners (8):''' 1980–81, 1981–82, 1982–83, 1983–84, 1994–95, 2000–01, 2002–03, 2011–12 '''(record)'''
* '''FA Charity / Community Shield'''
** '''Winners (15):''' 1964*, 1965*, 1966, 1974*, 1976, 1977*, 1979, 1980, 1982, 1986*, 1988, 1989, 1990*, 2001, 2006 (* shared)
* '''Sheriff of London Charity Shield:'''
** '''Winners (1):''' 1906
* '''Football League Super Cup'''
** '''Winners (1):''' 1985–86

=== ਯੂਰੋਪੀਅਨ ===
* '''European Cup/UEFA Champions League'''
** '''Winners (5):''' 1976–77, 1977–78, 1980–81, 1983–84, 2004–05
* '''UEFA Cup/UEFA Europa League'''
** '''Winners (3):''' 1972–73, 1975–76, 2000–01
* '''European Super Cup/UEFA Super Cup'''
** '''Winners (3):''' 1977, 2001, 2005

=== ਡਬਲਸ ਐਂਡ ਟ੍ਰੈਬਲਜ਼ ===
* Doubles:&lt;ref group=&quot;note&quot; name=&quot;doubles&quot;&gt;Doubles won in conjunction with the treble, such as a FA Cup and League Cup double in 2001, are not included in the Doubles section.&lt;/ref&gt;
** '''League''' and '''FA Cup''': '''1'''
*** 1985–86
** '''League''' and '''League Cup''': '''2'''
*** 1981–82, 1982–83
** European Double ('''League''' and '''European Cup'''): '''1'''
*** 1976–77
** '''League''' and '''UEFA Cup''': '''2'''
*** 1972–73, 1975–76
** '''League Cup''' and '''European Cup''': '''1'''
*** 1980–81
* Trebles
** '''League''', '''League Cup''' and '''European Cup''': '''1'''
*** 1983–84
** '''FA Cup''', '''League Cup''' and '''UEFA Cup''': '''1'''
*** 2000–01
ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਛੋਟੇ ਕੌਮੀ ਸ਼ੀਲਡ ਅਤੇ ਯੂਈਐਫਏ ਸੁਪਰ ਕੱਪ ਵਰਗੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਨੂੰ ਡਬਲ ਜਾਂ ਟ੍ਰੈਬਲ ਵੱਲ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਨੋਟਸ ==
'''ਫੁਟਨੋਟ'''{{Reflist|group=note}}'''ਹਵਾਲੇ '''
{{Reflist|30em}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਖੇਡਾਂ]]</text>
      <sha1>pshkc12b45vmgrajz43bz85cfysvkl3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਟੋਕ ਸਿਟੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44606</id>
    <revision>
      <id>609977</id>
      <parentid>574149</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:35:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3938" xml:space="preserve">{{Infobox football club
| clubname = ਸਟੋਕ ਸਿਟੀ
| image = [[File:Stoke City FC.png|200px]]
| fullname = ਸਟੋਕ ਸਿਟੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ
| nickname = ਦੀ ਪੌਟਰਜ਼
| founded = 1863&lt;ref name=&quot;1863-1888&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.stokecityfc.premiumtv.co.uk/page/History/0,,10310~401090,00.html|title=1863–1888 in the Beginning|work=[[Stoke City F.C.]]|accessdate=2007-06-22|archive-date=2008-10-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20081019231021/http://www.stokecityfc.premiumtv.co.uk/page/History/0%2C%2C10310~401090%2C00.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
| ground = [[ਬ੍ਰਿਟਾਨੀਆ ਸਟੇਡੀਅਮ]],&lt;br/&gt;[[ਸਟੋਕ-ਔਨ-ਟਰੈਂਟ]]
| capacity = 27,740&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.premierleague.com/content/dam/premierleague/site-content/News/publications/handbooks/premier-league-handbook-2013-14.pdf |title=Premier League Handbook Season 2013/14 |format=PDF |accessdate=17 August 2013 |work=[[Premier League]] |archive-date=31 ਜਨਵਰੀ 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160131132636/http://www.premierleague.com/content/dam/premierleague/site-content/News/publications/handbooks/premier-league-handbook-2013-14.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
| chairman = ਪੀਟਰ ਕੋਟਸ
| manager = ਮਾਰਕ ਹੂਗਜ਼
| league = [[ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]
| season = 
| position = 
| current = 
|pattern_la1=_stoke1415h|pattern_b1=_stoke1415h|pattern_ra1=_stoke1415h|pattern_sh1=|pattern_so1=|
| leftarm1=FF0000|body1=FF0000|rightarm1=FF0000|shorts1=FFFFFF|socks1=FF0000|
| pattern_la2=_stoke1415a|pattern_b2=_stoke1415a|pattern_ra2=_stoke1415a|pattern_sh2=|pattern_so2=|
| leftarm2=fffff|body2=fffff|rightarm2=fffff|shorts2=000040|socks2=000040|
| website = http://www.stokecityfc.com/
}}

'''ਸਟੋਕ ਸਿਟੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ''', ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ [[ਫੁੱਟਬਾਲ]] ਕਲੱਬ ਹੈ&lt;ref&gt;{{cite web|title=Stoke City Supporters Clubs|url=http://www.stokecityfc.com/fans/supportersbranches/|work=Stoke City F.C.|accessdate=29 February 2012}}&lt;/ref&gt;, ਇਹ [[ਸਟੋਕ-ਔਨ-ਟਰੈਂਟ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ [[ਬ੍ਰਿਟਾਨੀਆ ਸਟੇਡੀਅਮ]], [[ਸਟੋਕ-ਔਨ-ਟਰੈਂਟ]] ਅਧਾਰਤ ਕਲੱਬ ਹੈ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.merseysidepotters.com/BritanniaStadium.htm|title= The Britannia Stadium |accessdate=30 October 2010 |publisher=merseysidepotters.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.stokecityfc.com/page/NewsDetail/0,,10310~2061433,00.html|title=Record Breaking Attendances|accessdate=3 January 2011|publisher=stokecityfc.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100702095335/http://www.stokecityfc.com/page/NewsDetail/0,,10310~2061433,00.html|archivedate=2 ਜੁਲਾਈ 2010|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;, ਜੋ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
==ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ==
{{ਕਾਮਨਜ਼|Stoke City FC|ਸਟੋਕ ਸਿਟੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ}}
* {{Official website|http://www.stokecityfc.com/}}
* [http://www.bbc.com/sport/football/teams/stoke-city ਸਟੋਕ ਸਿਟੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ] ਬੀਬੀਸੀ ਉੱਤੇ
* [http://www.skysports.com/football/teams/stokecity/ ਸਟੋਕ ਸਿਟੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ] ਸਕਾਈ ਸਪੋਰਟਸ ਉੱਤੇ
* [http://www.premierleague.com/page/stoke-city ਸਟੋਕ ਸਿਟੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111120203927/http://www.premierleague.com/page/stoke-city |date=2011-11-20 }} ਸਟੋਕ ਸਿਟੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਉੱਤੇ

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ]]</text>
      <sha1>hw6xhshkadg75w9j78r7x43eue53i5h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵੁਲਵਰਹੈਂਪਟਨ ਵਾਨਦੇਰੇਰਸ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44943</id>
    <revision>
      <id>609974</id>
      <parentid>599054</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:22:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5272" xml:space="preserve">{{ਅਧਾਰ}}
{{Infobox football club
|clubname=ਵੁਲਵਰਹੈਂਪਟਨ ਵਾਨਦੇਰੇਰਸ
|current=
|image=[[ਤਸਵੀਰ:Wolverhampton Wanderers.png|115px]]
|fullname=ਵੁਲਵਰਹੈਂਪਟਨ ਵਾਨਦੇਰੇਰਸ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ
|nickname=ਵੁਲਵਸ
|founded=1877&lt;ref name=&quot;Matthews&quot;&gt;{{cite book |author=Matthews, Tony |title=Wolverhampton Wanderers: The Complete Record |year=2008 |publisher=Breedon Books |location=Derby |isbn=978-1-85983-632-3}}&lt;/ref&gt;
|ground=[[ਮੋਲਿਨੀਉ ਸਟੇਡੀਅਮ]],&lt;br /&gt; [[ਵੁਲਵਰਹੈਂਪਟਨ]] 
|capacity= 30,852&lt;ref name=&quot;Stadium proposals&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.wolves.co.uk/page/News/0,,10307~2060837,00.html|title=Stadium proposals|publisher=Wolverhampton Wanderers F.C|date=28 May 2010|access-date=6 ਸਤੰਬਰ 2014|archive-date=18 ਜੂਨ 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100618001342/http://www.wolves.co.uk/page/News/0,,10307~2060837,00.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
|owner=ਸਟੀਵ ਮੋਰਗਨ
|chairman=ਸਟੀਵ ਮੋਰਗਨ
|manager=ਕੇਨੀ ਜੈਕਿਟ
|league=[[ਫੁੱਟਬਾਲ ਲੀਗ ਚੈਮਪੀਅਨਸ਼ਿਪ]]
|season=
|position=
|website=http://www.wolves.co.uk/
| pattern_la1 = _wolverhampton2021h
| pattern_b1 = _wolverhampton2021h
| pattern_ra1 = _wolverhampton2021h
| pattern_sh1 = _wolverhampton2021h
| pattern_so1 = _wolverhampton2021h
| leftarm1 = FF9900
| body1 = FF9900
| rightarm1 = FF9900
| shorts1 = 000000
| socks1 = FF9900
| pattern_la2 = _wolverhampton1920a
| pattern_b2 = _wolverhampton1920a
| pattern_ra2 = _wolverhampton1920a
| pattern_sh2 = _wwfc201920ha
| pattern_so2 = _wolverhampton1920a
| leftarm2 = 000000
| body2 = 000000
| rightarm2 = 000000
| shorts2 = 000000
| socks2 = FEA601
| pattern_la3 = _wolverhampton1920t
| pattern_b3 = _wolverhampton1920t
| pattern_ra3 = _wolverhampton1920t
| pattern_sh3 = _adidasred
| pattern_so3 = _3_stripes_red
| leftarm3 = 297C64
| body3 = 297C64
| rightarm3 = 297C64
| shorts3 = 297C64
| socks3 = 297C64
}}

'''ਵੁਲਵਰਹੈਂਪਟਨ ਵਾਨਦੇਰੇਰਸ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ''', ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਹੈ&lt;ref name=&quot;FL History&quot;&gt;{{cite web|title = History of the Football League|publisher=[[The Football League]]| url=http://www.football-league.co.uk/page/History/HistoryDetail/0,,10794~1357277,00.html|date=22 September 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| title=The Football Ground Guide: Molineux| url=http://www.footballgroundguide.com/wolverhampton_wanderers/index.htm#Visiting-Molineux| publisher=The Football Ground Guide}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| title=London Wolves| url=http://www.londonwolves.com/| publisher=London Wolves}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| title=Yorkshire Wolves| url=http://yorkshirewolves.com/| publisher=Yorkshire Wolves}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| title=Cannock Wolves| url=http://www.cannockwolves.co.uk/| publisher=Cannock Wolves}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| title=Daventry Wolves| url=http://www.ddcwwfcsc.co.uk/| publisher=Daventry Wolves}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| title=Punjabi Wolves| url=http://www.punjabiwolves.com/| publisher=Punjabi Wolves}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| title=Melbourne Wolves| url=http://www.members.optusnet.com.au/~willisam/index.html| publisher=Melbourne Wolves| access-date=2014-09-06| archive-date=2008-04-21| archive-url=https://web.archive.org/web/20080421002453/http://www.members.optusnet.com.au/~willisam/index.html| dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| title=Swede Wolves| url=http://www.svenskafans.com/england/wolves/| publisher=Swede Wolves}}&lt;/ref&gt;, ਇਹ [[ਵੁਲਵਰਹੈਂਪਟਨ]], [[ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ [[ਮੋਲਿਨੀਉ ਸਟੇਡੀਅਮ]], [[ਵੁਲਵਰਹੈਂਪਟਨ]] ਅਧਾਰਤ ਕਲੱਬ ਹੈ&lt;ref name=&quot;Stadium proposals&quot;/&gt;, ਜੋ ਫੁੱਟਬਾਲ ਲੀਗ ਚੈਮਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।
{{-}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
==ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ==
{{Commons category|Wolverhampton Wanderers FC|ਵੁਲਵਰਹੈਂਪਟਨ ਵਾਨਦੇਰੇਰਸ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ}}
* [http://www.wolves.co.uk ਵੁਲਵਰਹੈਂਪਟਨ ਵਾਨਦੇਰੇਰਸ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਦੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ]
* [http://www.bbc.com/sport/football/teams/wolverhampton-wanderers ਵੁਲਵਰਹੈਂਪਟਨ ਵਾਨਦੇਰੇਰਸ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ] ਬੀਬੀਸੀ ਉੱਤੇ
* [http://www.soccerbase.com/teams2.sd?teamid=2848 ਵੁਲਵਰਹੈਂਪਟਨ ਵਾਨਦੇਰੇਰਸ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050904140449/http://www.soccerbase.com/teams2.sd?teamid=2848 |date=2005-09-04 }} .soccerbase.com ਉੱਤੇ
* [http://www.wolves-stats.co.uk ਵੁਲਵਰਹੈਂਪਟਨ ਵਾਨਦੇਰੇਰਸ ਦੇ ਅੰਕੜੇ]
* [http://www.wolvescommunitytrust.org.uk/wt/home ਵੁਲਵਰਹੈਂਪਟਨ ਵਾਨਦੇਰੇਰਸ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਟਰੱਸਟ]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ]]</text>
      <sha1>p2x01dibls9adxfgxafzdg1kewzxgbc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਤੀਰੁਵਨੰਤਪੁਰਮ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>45200</id>
    <revision>
      <id>610049</id>
      <parentid>600777</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T21:31:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16152" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name     = ਤੀਰੁਵਨੰਤਪੁਰਮ
| native_name    = &lt;small&gt;തിരുവനന്തപുരം&lt;/small&gt;
| native_name_lang  =ਮਲਿਆਲਮ
| other_name    = ਤਰਿਵੇਂਦਰਮ
| settlement_type   =ਮਹਾਨਗਰ 
| image_skyline   =
| image_alt    =
http://en.wikipedia.org/wiki/Travancore#mediaviewer/File:Flag_of_Kingdom_of_Travancore.svg
| image_caption   = From top clockwise: [[Pattom|Pattom Skyline]], [[Infosys]], [[Ponmudi]], [[Kazhakoottam]], [[Kerala University]] and [[Padmanabhaswamy Tem ple]]
| image_map    =
| map_alt     =
| map_caption    =
| pushpin_map    = India Kerala
| pushpin_label_position = left
| pushpin_map_alt   =
| pushpin_map_caption  =
| latd     = 08
| latm     = 29
| lats     = 15
| latNS     = N
| longd     = 76
| longm     = 57
| longs     = 9
| longEW     = E
| coordinates_display  = inline,title
| subdivision_type  = ਦੇਸ਼
| subdivision_name  = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1  = ਰਾਜ
| subdivision_name1  = [[ਕੇਰਲ]]
| subdivision_type2  = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name2  = [[ਤੀਰੂਵੰਥਪੁਰਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਤੀਰੂਵੰਥਪੁਰਮ]]
| established_title  = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date  =
| founder     =
| named_for    =
| government_type   =
| governing_body   = ਤੀਰੂਵੰਥਪੁਰਮ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ 
| leader_title1   = ਮੇਅਰ 
| leader_name1   = Adv. K. Chandrika
| leader_title2   = ਡਿਪਟੀ ਮੇਅਰ 
| leader_name2   = G. Happykumar
| leader_title3   = City Police Commissioner
| leader_name3   = H. Venkatesh IPS
| leader_title4   = ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ 
| leader_name4   = [[ਸ਼ਸ਼ੀ ਥਰੂਰ]] (ਲੋਕ ਸਭਾ)
| unit_pref    = Metric
| area_footnotes   =
  rank    = 62
| area_total_km2   = 214.86
| elevation_footnotes  =
| elevation_m    = 10
| population_total  = 657,730
| population_as_of  = 2011
| population_rank   =
| population_density_km2 = 4454
| population_metro  = 1,687,406
| population_metro_footnotes =
| population_demonym  =
| population_footnotes =
| demographics_type1  = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1 = ਅਧਿਕਾਰਿਕ
| demographics1_info1  = [[Malayalam language|Malayalam]]{{,}} English
| demographics1_title2 = [[Languages of India|Spoken languages]]
| demographics1_info2  = [[Malayalam language|Malayalam]]{{,}} [[English language|English]]
| timezone1    = [[Indian Standard Time|IST]]
| utc_offset1    = +5:30
| postal_code_type  = [[Postal Index Number|PIN]]
| postal_code    = 695 XXX
| area_code_type   = Telephone code
| area_code    = 91 (0)471 XXX XXXX
| registration_plate  = KL-01, KL-22
| blank1_name_sec1  = Coastline
| blank1_info_sec1  = {{Convert|78|km|mi}} {{citation needed|date=March 2013}}
| blank2_name_sec1  = [[Human sex ratio|Sex ratio]]
| blank2_info_sec1  = 1064&lt;ref name=Cities1Lakhandabove /&gt; [[male|♂]]/[[female|♀]]
| blank3_name_sec1  = Literacy
| blank3_info_sec1  = 93.72&lt;ref name=Cities1Lakhandabove /&gt;%
| blank4_name_sec1  = [[Urban planning|Planning]] agency
| blank4_info_sec1  = [[Thiruvananthapuram Development Authority|TRIDA]]
| blank5_name_sec1  = Civic agency
| blank5_info_sec1  = Thiruvananthapuram Corporation
| blank6_name_sec1  = Distance from [[Mumbai]]
| blank6_info_sec1  = {{convert|1543|km|mi}} NW ([[Indian highways|land]])
| blank7_name_sec1  = Distance from [[Delhi]]
| blank7_info_sec1  = {{convert|2814|km|mi}} N ([[Indian highways|land]])
| blank8_name_sec1  = Distance from [[Chennai]]
| blank8_info_sec1  = {{convert|708|km|mi}} NE ([[Indian highways|land]])
| blank9_name_sec1  = Distance from [[Bangalore]]
| blank9_info_sec1  = {{convert|753|km|mi}} N ([[Indian highways|land]])
| blank1_name_sec2  = [[Climate of India|Climate]]
| blank1_info_sec2  = [[Climatic regions of India|Am/Aw]] &lt;small&gt;([[Köppen climate classification|Köppen]])&lt;/small&gt;
| blank2_name_sec2  = [[Precipitation (meteorology)|Precipitation]]
| blank2_info_sec2  = {{convert|1700|mm|in}}
| blank3_name_sec2  = Avg. annual temperature
| blank3_info_sec2  = {{convert|27.2|°C|°F}}
| blank4_name_sec2  = Avg. summer temperature
| blank4_info_sec2  = {{convert|35|°C|°F}}
| blank5_name_sec2  = Avg. winter temperature
| blank5_info_sec2  = {{convert|24.4|°C|°F}}
| website     = {{URL|www.corporationoftrivandrum.in}}
| footnotes    =
}}
'''ਤੀਰੁਵਨੰਤਪੁਰਮ''' ([[ਮਲਿਆਲਮ]] - തിരുവനന്തപുരം) ਜਾਂ ਤਰਿਵੇਂਦਰਮ [[ਕੇਰਲ]] ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਗਰ [[ਤੀਰੁਵਨੰਤਪੁਰਮ ਜਿਲਾ|ਤੀਰੁਵਨੰਤਪੁਰਮ ਜਿਲ੍ਹੇ]] ਦਾ ਹੈਡਕੁਆਰਟਰ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਸਿਰੇ ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। [[ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ]] ਨੇ ਇਸਨੂੰ ''ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਦਾਬਹਾਰ ਸ਼ਹਿਰ''&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.destination360.com/asia/india/trivandrum|title=Thiruvananthapuram India|publisher=Destination 360|accessdate=18 June 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://trivandrumdistrictcourt.gov.in/| title=Evergreencity of India| access-date=2014-12-05| archive-date=2013-05-22| archive-url=https://web.archive.org/web/20130522020610/http://trivandrumdistrictcourt.gov.in/| dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਕਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਘੱਟ ਉੱਚਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਘਾਟੀਆਂ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੈ&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Indian encyclopaedia: biographical, historical, religious, administrative, ethnological, commercial and scientific. Archery-Banog, Volume 2|year=2002|publisher=Genesis Publishing Pvt Ltd, |page=Page 7063|url=http://books.google.co.in/books?id=0Ukyp-gbtHcC&amp;pg=PA7063&amp;dq=Green+thiruvananthapuram&amp;hl=en&amp;ei=31WxTKDNDJDSuwOqyviCBw&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=1&amp;ved=0CDEQ6AEwAA#v=oinepage&amp;q=Green%20thiruvananthapuram&amp;f=false}}&lt;/ref&gt;। 2001 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 957,730 ਸੀ। ਇਹ ਕੇਰਲ ਰਾਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਵੱਧ ਜਨਸੰਖਿਆ&lt;ref&gt;{{cite web | url=http://www.censusindia.gov.in/2011-prov-results/paper2/data_files/India2/Table_3_PR_UA_Citiees_1Lakh_and_Above.pdf | title=Census India}}&lt;/ref&gt; ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਸ ਸਹਿਰੀ ਆਬਾਦੀ ਵੀ ਪੂਰੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੈ। ਤੀਰੁਵਨੰਤਪੁਰਮ ਰਾਜ ਦੇ ਸਾਫਟਵੇਅਰ ਨਿਰਯਾਤ ਵਿੱਚ 80% ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਈ.ਟੀ ਦਾ ਵੀ ਗੜ੍ਹ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;KERALA ECONOMIC REVIEW 2009&quot;&gt;{{cite web|publisher=Planning Board, Government of Kerala
|work=Information And Communication Technology |url=http://www.keralaplanningboard.org/html/eco_2009/2009_ch_21.pdf|title=Exports from companies in Technopark: Chapter 21, page:502, section:21.8|date = 1 December 2009|accessdate=22 October 2010|format=PDF}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Rediff Hot IT destinations&quot;&gt;{{cite web|publisher=Rediff|work=India's hottest IT destinations |url=http://business.rediff.com/slide-show/2010/mar/05/slide-show-1-tech-indias-hottest-it-destinations.htm|title=Thiruvananthapuram ranked as 4th IT destination in India (page 4)|accessdate=22 October 2010}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;KERALA ECONOMIC REVIEW 2010&quot;&gt;{{cite web|publisher=Planning Board, Government of Kerala|work=Information And Communication Technology|url=http://www.spb.kerala.gov.in/~spbuser/old/html/Economic%20Review%202010/CHAPTER%20-%2021.pdf|title=Exports from companies in Technopark: Chapter 21, page:220, section:21.66|date=1 December 2010|accessdate=28 February 2011|format=PDF|archive-date=21 ਜੁਲਾਈ 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110721160020/http://www.spb.kerala.gov.in/~spbuser/old/html/Economic%20Review%202010/CHAPTER%20-%2021.pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕੇਰਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਹ ਕੇਰਲਾ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਵੀ ਗੜ੍ਹ ਹੈ। ਇੱਥੇ [[ਕੇਰਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਕੇਰਲਾ ਦੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]], ਹੋਰ ਸਾਇੰਸ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਕਈ ਅਦਾਰੇ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਇਸਰੋ]], [[ਵਿਕਰਮ ਸਾਰਾਬਾਈ ਸਪੇਸ ਸੈਂਟਰ]], [[ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ, ਤੀਰੁਵਨੰਤਪੁਰਮ]], [[ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਟ੍ਰੋਪੀਕਲ ਬੋਟਾਨਿਕ ਗਾਰਡਨ ਅਤੇ ਰੀਸਰਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ]], ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਬਾਏਓਤਕਨਾਲੋਜੀ ਕੇਂਦਰ ਆਦਿ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।

ਹਰਿਆਲੀ ਪੱਖੋਂ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦਸਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ&lt;ref&gt;
{{cite web
|publisher=WalkthroughIndia
|work=Top 10 Green Cities of India
|url=http://www.walkthroughindia.com/lifestyle/top-10-green-cities-of-india/
|title=Green Thiruvananthapuram
|accessdate=2 March 2011
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web
|publisher=MSN
|work=8 Green cities of India
|url=http://green.in.msn.com/gallery.aspx?cp-documentid=3691297&amp;page=7
|title=8 Green cities of India
|accessdate=2 March 2011
|archive-date=6 ਜੂਨ 2013
|archive-url=https://web.archive.org/web/20130606010222/http://green.in.msn.com/gallery.aspx?cp-documentid=3691297&amp;page=7
|dead-url=yes
}}&lt;/ref&gt; ਹੈ। ਤੀਰੁਵਨੰਤਪੁਰਮ ਨੂੰ [[ਦ ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ|ਟਾਈਮਸ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ]] ਵੱਲੋਂ ਕੇਰਲਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸ਼ਹਿਰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ''ਇੰਡੀਆ ਟੂਡੇ'' ਵੱਲੋਂ ਇਸਨੂੰ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਪੱਖੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸ਼ਹਿਰ ਮੰਨਿਆ ਗਇਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Indai Today survey&quot;&gt;{{cite news|first=India Today Survey|title=India's Best Cities: Winners and Why they made it|url=http://indiatoday.intoday.in/story/india-best-cities-winners-and-why-they-made-it-survey/1/251350.html|accessdate=27 March 2013|newspaper=India Today|date=22 February 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Thiruvananthapuram Survey&quot;&gt;{{cite news|first=Thiruvananthapuram Survey News|title=Chennai bags top honour at India Today best city awards|url=http://www.dailymail.co.uk/indiahome/indianews/article-2283072/Chennai-bags-honour-India-Today-best-city-awards.html?ito=feeds-newsxml|accessdate=27 March 2013|newspaper=Daily Mail|date=22 February 2013}}&lt;/ref&gt;

==ਸ਼ਬਦ ਨਿਰੁਕਤੀ==
ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਮ ਮਲੀਆਲਮ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਥਿਰੂ-ਅਨੰਤ-ਪੁਰੁਮ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ''ਭਗਵਾਨ ਅਨੰਤ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ''। ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਦੇਵਤਾ ਸ਼੍ਰੀ ਪਦਮਾਨਾਭਾਸਵਾਮੀ ਦੇ ਮੰਦਿਰ ਤੋਂ ਪਿਆ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਭਗਵਾਨ ਅਨੰਤ ਭਗਵਾਨ ਪਦਮਾਨਾਭਾ ਜਾਂ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ]] ਦੇ ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ ਸਨ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਮੰਦਿਰ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸ਼ੇਸ਼ਨਾਗ ਤੇ ਹੀ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹਨ। ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਪਛਾਣ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ।

==ਇਤਿਹਾਸ==

==ਮੌਸਮ ==

{{Weather box|left
|location = Thiruvananthapuram City (1971–2000)
|metric first = Yes
|single line = Yes
|Jan record high C = 35.5
|Feb record high C = 36.3
|Mar record high C = 37.7
|Apr record high C = 38.0
|May record high C = 35.8
|Jun record high C = 35.8
|Jul record high C = 33.7
|Aug record high C = 34.0
|Sep record high C = 35.4
|Oct record high C = 35.0
|Nov record high C = 34.3
|Dec record high C = 35.5
|year record high C = 38.0
|Jan high C = 32.0
|Feb high C = 32.3
|Mar high C = 33.2
|Apr high C = 33.1
|May high C = 32.3
|Jun high C = 30.1
|Jul high C = 29.8
|Aug high C = 29.8
|Sep high C = 30.6
|Oct high C = 30.4
|Nov high C = 30.6
|Dec high C = 31.6
|year high C = 31.3
|Jan low C = 22.1
|Feb low C = 22.8
|Mar low C = 24.1
|Apr low C = 25.1
|May low C = 25.0
|Jun low C = 23.7
|Jul low C = 23.2
|Aug low C = 23.2
|Sep low C = 23.5
|Oct low C = 23.3
|Nov low C = 23.2
|Dec low C = 22.7
|year low C = 23.5
|Jan record low C = 16.4
|Feb record low C = 18.1
|Mar record low C = 20.2
|Apr record low C = 20.3
|May record low C = 20.1
|Jun record low C = 20.0
|Jul record low C = 20.2
|Aug record low C = 18.2
|Sep record low C = 20.8
|Oct record low C = 20.1
|Nov record low C = 18.9
|Dec record low C = 18.2
|year record low C = 16.4
|precipitation colour = green
|Jan precipitation mm = 15.9
|Feb precipitation mm = 22.7
|Mar precipitation mm = 27.8
|Apr precipitation mm = 118.8
|May precipitation mm = 198.6
|Jun precipitation mm = 330.4
|Jul precipitation mm = 188.1
|Aug precipitation mm = 152.3
|Sep precipitation mm = 169.1
|Oct precipitation mm = 254.5
|Nov precipitation mm = 211.9
|Dec precipitation mm = 64.0
|year precipitation mm = 1754.2
|Jan precipitation days = 1.0
|Feb precipitation days = 1.7
|Mar precipitation days = 2.3
|Apr precipitation days = 6.5
|May precipitation days = 9.7
|Jun precipitation days = 16.6
|Jul precipitation days = 13.4
|Aug precipitation days = 10.3
|Sep precipitation days = 8.7
|Oct precipitation days = 11.7
|Nov precipitation days = 9.2
|Dec precipitation days = 4.2
|year precipitation days = 95.4
|Jan humidity = 69
|Feb humidity = 70
|Mar humidity = 72
|Apr humidity = 77
|May humidity = 79
|Jun humidity = 85
|Jul humidity = 84
|Aug humidity = 83
|Sep humidity = 82
|Oct humidity = 83
|Nov humidity = 82
|Dec humidity = 74
|year humidity = 78
|Jan sun = 262.8
|Feb sun = 242.3
|Mar sun = 250.7
|Apr sun = 214.0
|May sun = 197.3
|Jun sun = 133.5
|Jul sun = 149.7
|Aug sun = 166.6
|Sep sun = 173.4
|Oct sun = 170.8
|Nov sun = 166.3
|Dec sun = 216.6
|year sun = 2344.0
|source 1= India Meteorological Department (record high and low up to 2010)&lt;ref name = IMD2&gt;{{cite web
| url = http://www.imdpune.gov.in/Temp_Extremes/histext2010.pdf
| format = PDF
| title = Ever recorded Maximum and minimum temperatures upto 2010
| publisher = India Meteorological Department
| accessdate = October 25, 2014
| archive-date = ਅਗਸਤ 10, 2014
| archive-url = https://web.archive.org/web/20140810084703/http://imdpune.gov.in/Temp_Extremes/histext2010.pdf
| dead-url = yes
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name= IMD &gt;
{{cite web
| url = http://www.imd.gov.in/section/climate/extreme/thiruvananthapuram2.htm
| title = Thiruvananthapuram Climatological Table Period: 1971-2000
| publisher = [[India Meteorological Department]]
| accessdate = 25 October 2014}}&lt;/ref&gt; 
|source 2 = NOAA (sun and humidity, 1971–1990)&lt;ref name= NOAA&gt;{{cite web
| url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/RA-II/IN/43371.TXT
| title = Thiruvananthapuram Climate Normals 1971-1990
| publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration]]
| accessdate = 25 October 2014}}&lt;/ref&gt;
|date = August 2010}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ]]</text>
      <sha1>494p0a9usvsbu5gam9qbzfomc3zrn0x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਧਰਤੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>51526</id>
    <revision>
      <id>610057</id>
      <parentid>578681</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T22:05:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8936" xml:space="preserve">[[File:Geologic Clock with events and periods.svg|thumb|350px|ਇੱਕ ਤਸਵੀਰ 'ਚ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਮਾਂ ਜੋ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚਲੇ ਜੁੱਗਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਲੰਬਾਈ ਦਰਸਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।500px]]

'''ਧਰਤੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ''' ਦਾ ਵਾਸਤਾ [[ਧਰਤੀ]] ਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਉਪਜ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਹੋਏ ਉਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ਼ ਹੈ।&lt;ref name=Stanley2005&gt;{{harvnb|Stanley|2005}}&lt;/ref&gt; [[ਕੁਦਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ]] ਦੀਆਂ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਂ ਨੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਅਤੀਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਯੋਦਗਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। [[ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਮਰ]] [[ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਉਮਰ]] ਦਾ ਲਗਭਗ ਤੀਜਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਬੇਹੱਦ [[ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ|ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ]] ਅਤੇ [[ਭੂ ਵਿਗਿਆਨ|ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ]] ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵਾਪਰ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ।

ਧਰਤੀ [[ਸੂਰਜੀ ਧੁੰਦ]] ਦੇ ਵਾਧੇ ਸਦਕਾ ਤਕਰੀਬਨ 4.54 ਬਿਲੀਅਨ ({{val|4.54|e=9}}) ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਜਵਾਲਾਮੁਖੀਆਂ 'ਚੋਂ ਨਿੱਕਲਦੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਕਰ ਕੇ ਸ਼ਾਇਦ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਹਵਾ-ਮੰਡਲ ਬਣ ਗਿਆ ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ [[ਆਕਸੀਜਨ]] ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਬਹੁਤੇ ਅਜੋਕੇ ਜੀਵਨ ਵਾਸਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੁੰਦਾ। ਅਨੇਕਾਂ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀਆਂ ਫਟਣ ਕਰ ਕੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਤਰਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨਾਲ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਟੱਕਰਾਂ ਕਰ ਕੇ ਧਰਤੀ ਦਾ ਡਾਢਾ ਹਿੱਸਾ ਪਿਘਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਟੱਕਰ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਧਰਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਕੋਣ ਉੱਤੇ ਟੇਢਾ ਹੋਣਾ ਅਤੇ [[ਚੰਨ]] ਦੀ ਉਪਜ ਹੋਣਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਂ ਪੈਣ ਉੱਤੇ ਧਰਤੀ ਠੰਢੀ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਠੋਸ [[ਪੇਪੜੀ]] ਬਣ ਗਈ ਜਿਸ ਸਦਕਾ ਧਰਤੀ ਦੇ ਤਲ ਉੱਤੇ ਤਰਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣਿਆ।

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਰੂਪ 3.8 ਤੋਂ 3.5 ਅਰਬ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ। [[ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਜੀਵਨ]] ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸਬੂਤ, [[ਪੱਛਮੀ ਗਰੀਨਲੈਂਡ]] ਦੇ 3.7 ਅਰਬ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਗਾਦ-ਭਰੇ ਪੱਥਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ ਜੀਵ-ਉਪਜਾਊ [[ਸਿੱਕਾ (ਕਾਰਬਨੀ ਰੂਪ)|ਸਿੱਕਾ]]&lt;ref name=&quot;NG-20131208&quot;&gt;{{cite web |url =http://www.nature.com/ngeo/journal/vaop/ncurrent/full/ngeo2025.html|authors= Yoko Ohtomo, Takeshi Kakegawa, Akizumi Ishida, Toshiro Nagase, Minik T. Rosing| title =Evidence for biogenic graphite in early Archaean Isua metasedimentary rocks |publisher =''[[Nature Geoscience]]''|doi=10.1038/ngeo2025|date=8 December 2013| accessdate =9 Dec 2013 }}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ [[ਪੱਛਮੀ ਆਸਟਰੇਲੀਆ]] ਵਿੱਚ 3.48 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ [[ਰੇਤ-ਪੱਥਰ]] ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਜੀਵਾਣੂਆਂ ਦੇ ਪਥਰਾਟ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;AP-20131113&quot;&gt;{{cite news |last=Borenstein |first=Seth |title=Oldest fossil found: Meet your microbial mom |url=http://apnews.excite.com/article/20131113/DAA1VSC01.html |date=13 November 2013 |work=[[AP News]] |accessdate=15 November 2013 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;AST-20131108&quot;&gt;{{cite journal |last1=Noffke |first1=Nora|last2=Christian |first2=Daniel |last3=Wacey |first3=David |last4=Hazen |first4=Robert M. |title=Microbially Induced Sedimentary Structures Recording an Ancient Ecosystem in the ca. 3.48 Billion-Year-Old Dresser Formation, Pilbara, Western Australia |url=http://online.liebertpub.com/doi/abs/10.1089/ast.2013.1030 |date=8 November 2013 |journal=[[Astrobiology (journal)]] |doi=10.1089/ast.2013.1030 |accessdate=15 November 2013 |bibcode=2013AsBio..13.1103N}}&lt;/ref&gt; [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ]] ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਲਗਭਗ 2 ਅਰਬ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਂਦ ਵੋੱਚ ਆਏ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਹਵਾ-ਮੰਡਲ ਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਨਾਲ਼ ਲੈਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 58 ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਜੰਤੂ ਬਹੁਤਾ ਕਰ ਕੇ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਅਤੇ ਸੂਖ਼ਮ ਸਨ ਜਿਸ ਮਗਰੋਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਬਹੁ-ਕੋਸ਼ੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉਪਜ ਹੋਈ। [[ਕੈਂਬਰੀਆਈ]] ਕਾਲ ਵੇਲੇ ਇਸ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਜੋਕੀਆਂ ਮੁੱਖ ਜਾਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੀਕਰਨ ਹੋਇਆ।

ਇਸ ਗ੍ਰਹਿ ਉੱਤੇ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਹੀ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਅਤੇ ਮੁੱਢਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਹੋਂਦ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਲਗਾਤਾਰ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨਵੇਂ ਰੂਪ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ 'ਚ ਵੰਡੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਇਸ ਲਗਾਤਾਰ ਬਦਲਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਸਦਕਾ ਗੁੰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। [[ਪਲੇਟ ਨਿਰਮਾਣਕੀ]] ਨੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਉਤਲੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਘੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। [[ਜੀਵ-ਮੰਡਲ]] ਦਾ ਹਵਾ-ਮੰਡਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਜੀਵੀ ਹਾਲਤਾਂ ਉੱਤੇ ਡਾਢਾ ਅਸਰ ਪਿਆ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ]], ਆਕਸੀਜਨ ਦਾ ਵਾਧਾ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ।

==ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਕਤੀ ਪੈਮਾਨਾ==
ਧਰਤੀ ਦੇ ਅਤੀਤ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਮੁਤਾਬਕ ਇੱਕ ''ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਦਤੀ ਪੈਮਾਨਾ'' ਨਾਮਕ ਸਾਰਨੀ ਵਿੱਚ ਤਰਤੀਬਬੱਧ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਰਤਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਘੋਖ ਮਗਰੋਂ ਕਈ ਮਿਆਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।&lt;ref name=Stanley2005&gt;{{harvnb|Stanley|2005}}&lt;/ref&gt;
{{ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਕਤੀ ਪੈਮਾਨੇ ਦੀ ਵਕਤੀ ਲਕੀਰ}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

==ਬਾਹਰੀ ਜੋੜ==
*[https://web.archive.org/web/20070716082613/http://www.tufts.edu/as/wright_center/cosmic_evolution/docs/splash.html ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ] – ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਉਪਜ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਦੇ ਵਾਕਿਆਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ
*Valley, John W. &quot;[http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=a-cool-early-earth ਇੱਕ ਠੰਢੀ ਅਗੇਤਰੀ ਧਰਤੀ?]&quot; ''[[Scientific American]]''. 2005 October 58–65. – discusses the timing of the formation of the oceans and other major events in Earth’s early history.
*[[Paul Davies|Davies, Paul]]. &quot;[http://www.guardian.co.uk/technology/2005/dec/20/comment.science Quantum leap of life]&quot;. ''[[The Guardian]]''. 2005 December 20. – discusses speculation on the role of quantum systems in the origin of life
*[http://www.johnkyrk.com/evolution.html Evolution timeline] (uses [[Adobe Shockwave|Shockwave]]). ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਕਾਰਟੂਨ-ਨੁਮਾ ਕਹਾਣੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਹਾਂ-ਧਮਾਕੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਪਜ ਅਤੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਹੋਂਦ ਤੱਕ ਸਭ ਕਝ ਵਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

{{ਧਰਤੀ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਧਰਤੀ]]</text>
      <sha1>7cpnll235zwngyn6jy7us32rqeijkz2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼ਾਲਕਾ ੦੪ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52703</id>
    <revision>
      <id>610027</id>
      <parentid>574447</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:30:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Welkend</username>
        <id>42736</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3510" xml:space="preserve">{{ਅਧਾਰ}}
{{Infobox football club
| clubname = ਸ਼ਾਲਕਾ ੦੪
| image = [[ਤਸਵੀਰ:FC Schalke 04 Logo.svg|frameless|crest]]
| fullname = ਸ਼ਾਲਕਾ ੦੪ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ
| founded = ੦੪ ਮਈ ੧੯੦੪
| ground = [[ਵੇਲਟਿਨਸ-ਅਰੀਨਾ]],&lt;br/&gt; [[ਗੇਲਸੇਨਕਿਰਛੇਨ]]
| capacity = ੬੧,੯੭੩&lt;ref name=&quot;UEFA Competitions&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/StatDoc/competitions/UEFACup/01/67/59/06/1675906_DOWNLOAD.pdf|title=UEFA Competitions|work=uefa.com}}&lt;/ref&gt;
| owntitle = ਪ੍ਰਧਾਨ
| owner = [[:de:Clemens Tönnies|ਕਲੇਮੇਨਸ ਤੋਨੀਸ]]&lt;ref name=&quot;Supervisory Board – Clemens Tönnies – President / Chairman&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.schalke04.de/en/club/structure/supervisory-board/page/25--25--.html |title=Supervisory Board – Clemens Tönnies – President / Chairman |work=FC Schalke 04 |access-date=2014-11-18 |archive-date=2017-11-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171106224104/http://www.schalke04.de/en/club/structure/supervisory-board/page/25--25--.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
| manager = ਰੋਬਰਟੋ ਦੀ ਮੈਥੀਯੁ&lt;ref name=&quot;newswirengr.com&quot;&gt;{{cite web | url = http://newswirengr.com/2014/10/07/schalke-announces-di-matteo-as-new-coach/ | title = Schalke Announces Di Matteo As New Coach | publisher = newswirengr.com | date = 7 October 2014 | accessdate = 7 October 2014}}&lt;/ref&gt;
| league = [[ਬੁੰਡਸਲੀਗਾ]]
| website = http://www.schalke04.de
| pattern_la1 = _SCHALKE04_1415h
| pattern_b1 = _SCHALKE04_1415h
| pattern_ra1 = _SCHALKE04_1415h
| pattern_sh1 = _adidasonwhite
| pattern_so1 = _SCHALKE04_1415h
| leftarm1 = FFFFFF
| body1 = FFFFFF
| rightarm1 = FFFFFF
| shorts1 = 0000FF
| socks1 = FFFFFF
| pattern_la2 = _adidasonwhite2002
| pattern_b2 = _SCHALKE04_1314a
| pattern_ra2 = _adidasonwhite2002
| pattern_sh2 = _adidaswhite2013
| pattern_so2 = _SCHALKE04_1213h2
| leftarm2 = 000040
| body2 = FFFFFF
| rightarm2 = 000040
| shorts2 = 000040
| socks2 = 000040
| pattern_la3 = _TIRO11_BLACK
| pattern_b3 = _SCHALKE04_1314t
| pattern_ra3 = _TIRO11_BLACK
| pattern_sh3 = _SCHALKE04_1314t
| pattern_so3 = _SCHALKE04_1314t
| leftarm3 = 5A9C7F
| body3 = FFFFFF
| rightarm3 = 5A9C7F
| shorts3 = FFFFFF
| socks3 = FFFFFF
}}

'''ਸ਼ਾਲਕਾ ੦੪ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ''', ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਜਰਮਨ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਹੈ&lt;ref name=sp&gt;''[http://www.filmspiegel.de/filme/filme.php?id=379 Fußball ist unser Leben] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120425083838/http://www.filmspiegel.de/filme/filme.php?id=379 |date=2012-04-25 }}'', review in ''FilmSpiegel'', 1999 (in German)&lt;/ref&gt;, ਇਹ [[ਗੇਲਸੇਨਕਿਰਛੇਨ]], [[ਜਰਮਨੀ]] ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ [[ਵੇਲਟਿਨਸ-ਅਰੀਨਾ]], [[ਗੇਲਸੇਨਕਿਰਛੇਨ]] ਅਧਾਰਤ ਕਲੱਬ ਹੈ&lt;ref name=&quot;UEFA Competitions&quot;/&gt;, ਜੋ ਬੁੰਡਸਲੀਗਾ ਵਿੱਚ ਖੇਡਦਾ ਹੈ।
{{-}}
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
==ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ==
{{Commons category|FC Schalke 04|ਸ਼ਾਲਕਾ ੦੪ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ}}
* [http://www.schalke04.de/ ਸ਼ਾਲਕਾ ੦੪ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟ]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਰਮਨੀ ਦੇ ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ]]</text>
      <sha1>b77vkfxhrjpo9rgo10xz8py0wczq8vr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਸੌ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ</title>
    <ns>1</ns>
    <id>56293</id>
    <revision>
      <id>610029</id>
      <parentid>223763</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:35:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>http://fountain.toolforge.org:46087/editathons/wll22</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="68" xml:space="preserve">{{ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ 2022}}
{{talkheader}}</text>
      <sha1>pzqwck57trsgbsihlcyo9ngq9m60ycu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਹਜ਼ੂਰੀ ਬਾਗ਼</title>
    <ns>0</ns>
    <id>58473</id>
    <revision>
      <id>610069</id>
      <parentid>588482</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T00:55:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4859" xml:space="preserve">[[Image:Bara Dari South facing side of the 12 Door Building July 1 2005.jpg|thumb|right|250px|ਹਜ਼ੂਰੀ ਬਾਗ਼ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ੂਰੀ ਬਾਗ਼ ਬਾਰਾਂਦਰੀ]]
'''ਹਜ਼ੂਰੀ ਬਾਗ਼''' [[ਲਾਹੌਰ ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਬਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਗ [[ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲਾ|ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ]] ਦੇ ਅੰਦਰ, ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਬਾਗ਼ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਫਕੀਰ ਅਜੀਜ਼ੁਦੀਨ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਇਸਨੂੰ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਮਾਂਦਾਰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੁਝਾਅ 'ਤੇ ਇਹ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮਾਰਕਾਂ ਤੋਂ ਭੰਨਿਆ ਹੋਇਆ ਸੰਗਮਰਮਰ ਨਾਲ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਕੰਮ ਖਲੀਫ਼ਾ ਨੂਰੂੁਦੀਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਉੱਕਰੀ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਥੰਮਿਆਂ ਨੇ ਬਾਰਾਦਾਰੀ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨਾਕਾਸ਼ੀ ਵਾਲੀ ਕੰਧ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤਰ, ਜਿੱਥੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬਤ ਵਾਲੀ ਛੱਤ ਹੈ। ਬਾਗ਼ ਅਤੇ ਬਾਰਦਾਰੀ ਦੋਵੇਂ, ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ 45 ਫੁੱਟ, ਤਿੰਨ ਮੰਜ਼ਲੀ ਵਾਲਾ ਚੌਰਸ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੇਸਮੈਂਟ ਪੰਦਰਾਂ ਕਦਮ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਘੱਲੂਘਾਰਿਆਂ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਅਸਲ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। 19 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਦੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਢਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੁੜ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕੀ।

ਹਰ ਐਤਵਾਰ ਦੁਪਹਿਰ, ਲੋਕ ਬਾਗ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਰਵਾਇਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੱਸਿਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਅਤੇ ਸੱਸੀ ਪੁੰਨੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸੁਣਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਮੁਹੱਮਦ ਇਕਬਾਲ ਦੀ ਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬਾਗ ਕੋਲ ਹੈ।

== ਗੈਲਰੀ==
&lt;center&gt;
&lt;gallery&gt;
Image:The Hazuri Bagh Pavilion(1870).jpg|Hazuri bagh pavilion in 1870, with [[Lahore Fort]] in background

Image:Hazuri_Bagh.JPG|South section, with Roshnai Gate in background

Image:Hazuri Bagh bardari.jpg|[[Hazuri Bagh Baradari]]

Image:Bara Dari East &amp; North facing sides of The 12 door building July 1 2005.jpg|Baradari with [[Badshahi Mosque]] in background

Image:Hazuri Bagh Baradari with Lahore Fort.jpg|[[Hazuri Bagh Baradari]] with [[Lahore Fort]] in the background, 2005.&lt;/gallery&gt;
&lt;/center&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
== External links ==
{{commonscat|Hazuri Bagh}}
* [http://www.ualberta.ca/~rnoor Lahore Photos and History] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110521100325/http://www.ualberta.ca/~rnoor/ |date=2011-05-21 }}
* [http://www.orientalarchitecture.com/lahore/FORT01.htm A photo of Hazuri Bagh]
* [http://www.sikh-history.com/sikhhist/images/portraits/lahore_fort_hazuri.jpg An older photo of Hazuri Bagh] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110516170129/http://www.sikh-history.com/sikhhist/images/portraits/lahore_fort_hazuri.jpg |date=2011-05-16 }}
*[http://www.pem.org/library/collections/offen The Herbert Offen Research Collection of the Phillips Library at the Peabody Essex Museum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100130185156/http://www.pem.org/library/collections/offen |date=2010-01-30 }}

{{Cultural heritage sites in Punjab, Pakistan |state=expanded}}
{{LahoreTopics}}
{{coord|31|35|18.20|N|74|18|42.43|E|type:landmark_region:PK|display=title}}</text>
      <sha1>mziad1s2ds2akwze49lmmotnwj227v7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610070</id>
      <parentid>610069</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T01:30:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4853" xml:space="preserve">[[Image:Bara Dari South facing side of the 12 Door Building July 1 2005.jpg|thumb|right|250px|ਹਜ਼ੂਰੀ ਬਾਗ਼ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ੂਰੀ ਬਾਗ਼ ਬਾਰਾਂਦਰੀ]]
'''ਹਜ਼ੂਰੀ ਬਾਗ਼''' [[ਲਾਹੌਰ ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ|ਪੰਜਾਬ]], [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਬਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਗ [[ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲਾ|ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ]] ਦੇ ਅੰਦਰ, ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਬਾਗ਼ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਫਕੀਰ ਅਜੀਜ਼ੁਦੀਨ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਇਸਨੂੰ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਮਾਂਦਾਰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੁਝਾਅ 'ਤੇ ਇਹ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮਾਰਕਾਂ ਤੋਂ ਭੰਨਿਆ ਹੋਇਆ ਸੰਗਮਰਮਰ ਨਾਲ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਬਾਰਾਂਦਰੀ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਕੰਮ ਖਲੀਫ਼ਾ ਨੂਰੂੁਦੀਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਉੱਕਰੀ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਥੰਮਿਆਂ ਨੇ ਬਾਰਾਦਾਰੀ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨਾਕਾਸ਼ੀ ਵਾਲੀ ਕੰਧ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤਰ, ਜਿੱਥੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬਤ ਵਾਲੀ ਛੱਤ ਹੈ। ਬਾਗ਼ ਅਤੇ ਬਾਰਦਾਰੀ ਦੋਵੇਂ, ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ 45 ਫੁੱਟ, ਤਿੰਨ ਮੰਜ਼ਲੀ ਵਾਲਾ ਚੌਰਸ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੇਸਮੈਂਟ ਪੰਦਰਾਂ ਕਦਮ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਘੱਲੂਘਾਰਿਆਂ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਅਸਲ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। 19 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਦੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਢਹਿ ਗਈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੁੜ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕੀ।

ਹਰ ਐਤਵਾਰ ਦੁਪਹਿਰ, ਲੋਕ ਬਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਰਵਾਇਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੱਸਿਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੀਰ ਰਾਂਝਾ ਅਤੇ ਸੱਸੀ ਪੁੰਨੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸੁਣਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਮੁਹੱਮਦ ਇਕਬਾਲ ਦੀ ਕਬਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬਾਗ ਕੋਲ ਹੈ।

== ਗੈਲਰੀ==
&lt;center&gt;
&lt;gallery&gt;
Image:The Hazuri Bagh Pavilion(1870).jpg|Hazuri bagh pavilion in 1870, with [[Lahore Fort]] in background

Image:Hazuri_Bagh.JPG|South section, with Roshnai Gate in background

Image:Hazuri Bagh bardari.jpg|[[Hazuri Bagh Baradari]]

Image:Bara Dari East &amp; North facing sides of The 12 door building July 1 2005.jpg|Baradari with [[Badshahi Mosque]] in background

Image:Hazuri Bagh Baradari with Lahore Fort.jpg|[[Hazuri Bagh Baradari]] with [[Lahore Fort]] in the background, 2005.&lt;/gallery&gt;
&lt;/center&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
== External links ==
{{commonscat|Hazuri Bagh}}
* [http://www.ualberta.ca/~rnoor Lahore Photos and History] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110521100325/http://www.ualberta.ca/~rnoor/ |date=2011-05-21 }}
* [http://www.orientalarchitecture.com/lahore/FORT01.htm A photo of Hazuri Bagh]
* [http://www.sikh-history.com/sikhhist/images/portraits/lahore_fort_hazuri.jpg An older photo of Hazuri Bagh] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110516170129/http://www.sikh-history.com/sikhhist/images/portraits/lahore_fort_hazuri.jpg |date=2011-05-16 }}
*[http://www.pem.org/library/collections/offen The Herbert Offen Research Collection of the Phillips Library at the Peabody Essex Museum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100130185156/http://www.pem.org/library/collections/offen |date=2010-01-30 }}

{{Cultural heritage sites in Punjab, Pakistan |state=expanded}}
{{LahoreTopics}}
{{coord|31|35|18.20|N|74|18|42.43|E|type:landmark_region:PK|display=title}}</text>
      <sha1>3b4zmq8mmgid87df3qt0z7s3mjqzfho</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਿਸ਼ਵ ਕੁਸ਼ਤੀ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ 2001</title>
    <ns>0</ns>
    <id>61141</id>
    <revision>
      <id>609972</id>
      <parentid>573986</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:17:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5882" xml:space="preserve">{{Infobox FILA wrestling event
|Name = ਵਿਸ਼ਵ ਕੁਸ਼ਤੀ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ 2001 
|Logo = 2001 FILA Wrestling World Championships FS logo.png
|Size = 140
|Host city ={{ਝੰਡਾ|ਬੁਲਗਾਰੀਆ}} [[ਸੋਫੀਆ]]
|dates = 22–25 ਨਵੰਬਰ
|Stadium = 
|Freestyle = {{ਝੰਡਾ|ਰੂਸ}}
|Women = {{ਝੰਡਾ|ਚੀਨ}}
}}
{{Infobox FILA wrestling event
|Name = ਵਿਸ਼ਵ ਕੁਸ਼ਤੀ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਗ੍ਰੇਕੋ-ਰੋਮਨ 2001
|Logo = 2001 FILA Wrestling World Championships GR logo.png
|Size = 140
|Host city ={{ਝੰਡਾ|ਗ੍ਰੀਸ}} [[ਪੈਟਰਸ]]
|dates = 6–9 ਦਸੰਬਰ
|Stadium = ਕੌਮੀ ਅਥਲੈਟਿਕਸ ਸੈਂਟਰ
|Greco-Roman = {{ਝੰਡਾ|ਕਿਊਬਾ}}
}}

'''ਵਿਸ਼ਵ ਕੁਸ਼ਤੀ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ 2001''' ਬੁਲਗਾਰੀਆ ਅਤੇ ਗ੍ਰੀਸ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ।

==ਤਗਮਾ ਸੂਚੀ==
{| {{RankedMedalTable|nation-width=200px}}
|-
| 1 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਰੂਸ}} || 5 || 3 || 1 || 9
|-
| rowspan=2|2 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਬੁਲਗਾਰੀਆ}} || 2 || 1 || 0 || 3
|-
| align=left| {{ਝੰਡਾ|ਕੈਨੇਡਾ}} || 2 || 1 || 0 || 3
|-
| 4 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਜਪਾਨ}} || 2 || 0 || 0 || 2
|-
| 5 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ}} || 1 || 5 || 1 || 7
|-
| 6 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਇਰਾਨ}} || 1 || 3 || 0 || 4
|-
| 7 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਕਿਊਬਾ}} || 1 || 1 || 4 || 6
|-
| 8 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਚੀਨ}} || 1 || 1 || 1 || 3
|-
| rowspan=2|9 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਅਰਮੀਨੀਆ}} || 1 || 1 || 0 || 2
|-
| align=left| {{ਝੰਡਾ|ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ}} || 1 || 1 || 0 || 2
|-
|11 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਯੂਕਰੇਨ}} || 1 || 0 || 5 || 6
|-
|12 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਜਾਰਜੀਆ}} || 1 || 0 || 1 || 2
|-
|rowspan=3|13 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਬੈਲਾਰੂਸ}} || 1 || 0 || 0 || 1
|-
| align=left| {{ਝੰਡਾ|ਪੋਲੈਂਡ}} || 1 || 0 || 0 || 1
|-
| align=left| {{ਝੰਡਾ|ਸਵੀਡਨ}} || 1 || 0 || 0 || 1
|-
|16 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ}} || 0 || 2 || 2 || 4
|-
|rowspan=3|17 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਹੰਗਰੀ}} || 0 || 1 || 0 || 1
|-
| align=left| {{ਝੰਡਾ|ਇਟਲੀ}} || 0 || 1 || 0 || 1
|-
| align=left| {{ਝੰਡਾ|ਮੰਗੋਲੀਆ}} || 0 || 1 || 0 || 1
|-
|20 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਜਰਮਨੀ}} || 0 || 0 || 3 || 3
|-
|rowspan=4|21 ||align=left| {{ਝੰਡਾ|ਗ੍ਰੀਸ}} || 0 || 0 || 1 || 1
|-
| align=left| {{ਝੰਡਾ|ਇਜ਼ਰਾਇਲ}} || 0 || 0 || 1 || 1
|-
| align=left| {{ਝੰਡਾ|ਉੱਤਰੀ ਕੋਰੀਆ}} || 0 || 0 || 1 || 1
|-
| align=left| {{ਝੰਡਾ|ਤੁਰਕੀ}} || 0 || 0 || 1 || 1
|- 
!colspan=2| ਕੁੱਲ || 22 || 22 || 22 || 66
|}

==ਟੀਮ ਰੈਂਕ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! width=50 rowspan=&quot;2&quot;|ਰੈਕ
! colspan=&quot;2&quot;| ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਫ੍ਰੀ ਸਟਾਇਲ
! colspan=&quot;2&quot;| ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰੇਕੋ-ਰੋਮਨ
! colspan=&quot;2&quot;| ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਫ੍ਰੀ ਸਟਾਇਲ
|-
!width=200|ਟੀਮ
!width=50|ਅੰਕ
!width=200|ਟੀਮ
!width=50|ਅੰਕ
!width=200|ਟੀਮ
!width=50|ਅੰਕ
|-
! 1
| align=left|{{ਝੰਡਾ|ਰੂਸ}} || 51 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਕਿਊਬਾ}} || 54 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਚੀਨ}} || 36
|-
! 2
| align=left|{{ਝੰਡਾ|ਬੁਲਗਾਰੀਆ}} || 46 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਰੂਸ}} || 38 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਜਪਾਨ}} || 33
|-
! 3
| align=left|{{ਝੰਡਾ|ਇਰਾਨ}} || 37 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ}} || 33 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਯੂਕਰੇਨ}} || 33
|-
! 4
| align=left|{{ਝੰਡਾ|ਜਾਰਜੀਆ}} || 31 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਸਵੀਡਨ}} || 26 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਜਰਮਨੀ}} || 31
|-
! 5
| align=left|{{ਝੰਡਾ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ}} || 28 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਇਰਾਨ}} || 24 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਕੈਨੇਡਾ}} || 30
|-
! 6
| align=left|{{ਝੰਡਾ|ਤੁਰਕੀ}} || 27 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ}} || 24 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਰੂਸ}} || 25
|-
! 7
| align=left|{{ਝੰਡਾ|ਕਿਊਬਾ}} || 25 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਹੰਗਰੀ}} || 24 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ}} || 24
|-
! 8
| align=left|{{ਝੰਡਾ|ਯੂਕਰੇਨ}} || 23 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਯੂਕਰੇਨ}} || 23 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਪੋਲੈਂਡ}} || 17
|-
! 9
| align=left|{{ਝੰਡਾ|ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ}} || 21 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਅਰਮੀਨੀਆ}} || 19 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਫ਼ਰਾਂਸ}} || 14
|-
! 10
| align=left|{{ਝੰਡਾ|ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ}} || 19 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ}} || 18 || align=left|{{ਝੰਡਾ|ਬੈਲਾਰੂਸ}} || 13
|}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
* [http://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbwrest/start.php FILA Database] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090313024550/http://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbwrest/start.php |date=2009-03-13 }}
* [http://www.eofp.gr/wwc2001/en/en_results.asp Greco-Roman website]( {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070813231416/http://www.eofp.gr/wwc2001/en/en_results.asp |date=2007-08-13 }} 2009-10-01)
{{ਵਿਸ਼ਵ ਕੁਸ਼ਤੀ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੁਸ਼ਤੀ]]</text>
      <sha1>emv3pe5nxijp93p08ef1lq6byzciab9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਤੂਤਨੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>61868</id>
    <revision>
      <id>610050</id>
      <parentid>598881</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T21:32:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1284" xml:space="preserve">'''ਤੂਤਨੀ''' (Trumpet) ਇੱਕ ਪੀਪਣੀ ਸਾਜ਼ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਿਗਨਲ ਜੰਤਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਤੂਤਣੀਆਂ ਦਾ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਲੰਮਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ, ਜੋ 1500 {{ਈਪੂ}} ਤੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ 15 ਸਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸੰਗੀਤ ਸਾਜ਼ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆਂ।&lt;ref&gt;{{cite web
|deadurl=yes
|url=http://www.petrouska.com/historyofthetrumpet.htm
|archivedate=2008-06-08
|title=History of the Trumpet (According to the ''New Harvard Dictionary of Music'')
|publisher=petrouska.com
|accessdate=2014-12-17
|last=
|first=
|archive-url=https://web.archive.org/web/20080608095025/http://www.petrouska.com/historyofthetrumpet.htm
}}&lt;/ref&gt;

ਤੂਤਣੀਆਂ ਬਹੁਤ ਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਓੁਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋ ਟ੍ਰਾੰਸ੍ਪੋਟਿੰਗ ਪੀਪਨੀ ਸਭ ਤੋ ਜਿਆਦਾ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 
ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੋਸਮ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਉਗੇ ਅੰਬ ਦੀ ਗੁਠਲੀ ਤੋਂ ਵੀ ਬਚੇ ਪੀਪਣੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>0vpykl7m04ow2rx1qsosmwhhvu5tzpa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡੀ ਸੀ ਮੋਟਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63495</id>
    <revision>
      <id>610046</id>
      <parentid>578238</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T21:12:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13093" xml:space="preserve">[[File:Brushed dc motor assembly.jpg|thumb|ਡੀ ਸੀ ਮੋਟਰ]]
'''ਡੀ ਸੀ ਮੋਟਰ''' ਇੱਕ ਬਿਜਲਈ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜੋ [[ਬਿਜਲਈ ਊਰਜਾ]] (electrical energy) ਨੂੰ [[ਯੰਤਰਿਕ ਊਰਜਾ]] (mechanical energy) ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੀ ਹੈ। ਡੀ ਸੀ ਮੋਟਰ [[ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਧਾਰਾ]] ਜਾਂ [[ਡੀ ਸੀ]] ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਤੇ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਡੀ ਸੀ ਮੋਟਰ [[ਚੁੰਬਕੀ ਖੇਤਰ]] ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਗਏ [[ਬਲ]] ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਡੀ ਸੀ ਮੋਟਰਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਬੜੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਤੇ ਕਾਫੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਜਾਂ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ |

== ਜਾਣ ਪਛਾਣ == 
ਖਿਡਾਉਣਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮ ਕਾਰ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਵਿੱਚ [[ਯੂਨੀਵਰਸਲ ਮੋਟਰ]] ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਏ. ਸੀ. ਜਾਂ ਡੀ.ਸੀ. ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਤੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰ ਵਿੱਚ ਹਲਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵੱਡੀਆਂ ਡੀ. ਸੀ. ਮੋਟਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਟੀਲ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਿੱਲਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਿਜਲੀ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ, ਵਾਹਨਾਂ, ਲਿਫਟਾਂ ਅਤੇ ਕਰੇਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਡੀ. ਸੀ.ਮੋਟਰਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਸਪਲਾਈ ਵੋਲਟੇਜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਜਾਂ ਇਸਦੀ ਫੀਲਡ ਵਾਇੰਡਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕਰੰਟ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ਵੱਧ ਜਾਂ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

== ਕਾਰਜ ਵਿਧੀ == 
ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਡੀ ਸੀ ਮੋਟਰ ਵਿੱਚ ਸਟੇਟਰ ਵਿੱਚ ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਚੁੰਬਕਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਅਤੇ ਆਰਮੇਚਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਇੰਸੂਲੇਟਡ ਤਾਰਾਂ ਦੇ ਕੁੰਡਲ ਲੋਹੇ ਦੀ ਕੋਰ ਤੇ ਵਲੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਚੁੰਬਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੋਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਤਾਰਾਂ ਦੇ ਕੁੰਡਲਾਂ ਦੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੇੜੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਤਾਰਾਂ ਦੇ ਸਿਰੇ ਇੱਕ ਕੰਮੂਟੇਟਰ ਨਾਲ ਜੋੜੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੰਮੂਟੇਟਰ ਹਰੇਕ ਆਰਮੇਚਰ ਕੁਆਇਲ ਨੂੰ ਉਰਜਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਕੁਆਇਲਾਂ ਨੂੰ ਬੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਬਾਹਰੀ ਪਾਵਰ ਸਪਲਾਈ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। (ਬੁਰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਡੀ ਸੀ ਮੋਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਇਲੈਕਟਰਾਨਿਕ ਸਰਕਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਡੀ ਸੀ ਕਰੰਟ ਨੂੰ ਹਰੇਕ ਕੁਆਇਲ ਨਾਲ ਬਦਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੰਦ ਅਤੇ ਚਾਲੂ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ)। ਡੀਸੀ ਮੋਟਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜਿਆ ਚਾਲਕਾਂ ਦਾ ਤੰਤਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਇੱਕ [[ਆਰਮੇਚਰ]] (armature) ਉੱਤੇ ਜੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਰਮੇਚਰ, ਨਰਮ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਕੇ ਬਣਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬੇਲਨਾਕਾਰ (cylindrical) ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਖਾਂਚੇ (slots) ਕਟੇ ਹੋਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

== ਕਨੈਕਸ਼ਨ == 
[[File:Serie Shunt Coumpound.svg|thumb|ਫੀਲਡ ਕੁਆਇਲ ਨੂੰ ਡੀ. ਸੀ. ਮਸ਼ੀਨ(ਜਨਰੇਟਰ ਜਾਂ ਮੋਟਰ) ਦੇ ਆਰਮੇਚਰ ਨਾਲ ਸੀਰੀਜ਼, ਸ਼ੰਟ ਜਾਂ ਕੰਮਪਾਊਂਡ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ]]

ਡੀ. ਸੀ. ਮੋਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਟੇਟਰ ਅਤੇ ਰੋਟਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਿਜਲਈ ਕਨੈਕਸ਼ਨ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੀਰੀਜ਼, ਸ਼ੰੰਟ ਅਤੇ ਕੰਮਪਾਊਂਡ ਕਨੈਕਸ਼ਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਕਨੈਕਸ਼ਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀ ਅਤੇ ਟਾਰਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਕੰਮ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 
 
=== ਸੀਰੀਜ਼ ਕਨੈਕਸ਼ਨ ===
ਇੱਕ ਸੀਰੀਜ਼ ਡੀ. ਸੀ. ਮੋਟਰ ਵਿੱਚ ਆਰਮੇਚਰ ਅਤੇ ਫੀਲਡ ਵਾਇੰਡਿੰਗ ਨੂੰ ਡੀ. ਸੀ. ਪਾਵਰ ਸੋਮੇ ਨਾਲ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੋਟਰ ਦੀ ਗਤੀ ਲੋਡ ਟਾਰਕ ਅਤੇ ਆਰਮੇਚਰ ਕਰੰਟ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਨ-ਲੀਨੀਅਰ ਫੰਕਸ਼ਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਦਲਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਟੇਟਰ ਅਤੇ ਰੋਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਕਰੰਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਰੰਟ ਦੀ ਮਾਤਰਾ (I^2) ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੀਰੀਜ਼ ਮੋਟਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਟਾਰਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ, ਲਿਫਟਾਂ ਅਤੇ ਕਰੇਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;Ohio Electric Motors. [http://www.ohioelectricmotors.com/dc-series-motors-high-starting-torque-but-no-load-operation-ill-advised-595 DC Series Motors: High Starting Torque but No Load Operation Ill-Advised.]Ohio Electric Motors, 2011. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111031180253/http://www.ohioelectricmotors.com/dc-series-motors-high-starting-torque-but-no-load-operation-ill-advised-595 |date=2011-10-31 }}&lt;/ref&gt; ਆਪਣੀਆਂ ਇਸ ਗਤੀ-ਟਾਰਕ ਦੀਆਂ ਖਾਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਕਰਕੇ ਇਹ ਮੋਟਰ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਵੇਲੇ ਹੌਲੀ ਚੱਲਦੀ ਹੈ।

ਇੱਕ ਸੀਰੀਜ਼ ਮੋਟਰ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਡ ਤੋਂ ਚਾਲੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਕੈਨੀਕਲ ਲੋਡ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਕਰੰਟ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਫੀਲਡ ਵਾਇੰਡਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉਲਟ-ਈ. ਐਮ. ਐਫ. ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਆਰਮੇਚਰ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਚੱਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਮੋਟਰ ਢੁੱਕਵੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸਪਲਾਈ ਵੋਲਟੇਜ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਣ ਲਈ ਉਲਟ-ਈ. ਐਮ. ਐਫ. ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਡ ਤੋਂ ਇਹ ਮੋਟਰ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖਰਾਬ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਰਨਅਵੇ ਹਾਲਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

=== ਸ਼ੰਟ ਕਨੈਕਸ਼ਨ ===
ਇੱਕ ਸ਼ੰਟ ਡੀ. ਸੀ. ਮੋਟਰ ਵਿੱਚ ਆਰਮੇਚਰ ਅਤੇ ਫੀਲਡ ਵਾਇੰਡਿੰਗ ਨੂੰ ਡੀ. ਸੀ. ਪਾਵਰ ਸੋਮੇ ਨਾਲ ਪੈਰੇਲਲ ਜਾਂ ਸ਼ੰਟ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੋਟਰ ਦੀ ਗਤੀ ਰੈਗੂਲੇਸ਼ਨ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਲੋਡ ਵੱਧ ਜਾਂ ਘੱਟ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਇਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਟਾਰਕ ਸੀਰੀਜ਼ ਮੋਟਰ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;Laughton M.A. and Warne D.F., Editors. [https://books.google.com/books?id=5jOblzV5eZ8C&amp;pg=SA19-PA4&amp;dq=shunt+dc+motor&amp;hl=en&amp;ei=Zzy4TunfBKHd0QGAs_SrCg&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=8&amp;ved=0CGAQ6AEwBzgK#v=onepage&amp;q=shunt%20dc%20motor&amp;f=false Electrical engineer's reference book.] 16th ed. Newnes, 2003. Page 19-4.&lt;/ref&gt; ਇਸ ਮੋਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਬਦਲਵੀ ਗਤੀ ਅਤੇ ਬਿਲਕੁਲ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਗਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਸ਼ੀਨ ਟੂਲ, ਵਾਇੰਡਿੰਗ ਕਰਨ ਜਾਂ ਉਤਾਰਨ ਵਾਲੀਂਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਅਤੇ ਟੈਨਸ਼ਨਰ ਆਦਿ।

=== ਕੰਪਾਊਂਡ ਕਨੈਕਸ਼ਨ ===
ਇੱਕ ਕੰਪਾਊਂਡ ਡੀ. ਸੀ. ਮੋਟਰ ਵਿੱਚ ਸੀਰੀਜ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੰਟ ਦੋਵਾਂ ਮੋਟਰਾਂ ਦੇ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸਦੇ ਆਰਮੇਚਰ ਅਤੇ ਫੀਲਡ ਵਾਇੰਡਿੰਗ ਨੂੰ ਸ਼ੰਟ ਅਤੇ ਸੀਰੀਜ਼ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;William H. Yeadon, Alan W. Yeadon. [https://books.google.com/books?id=TsXEHPofiAYC&amp;pg=SA4-PA134&amp;dq=compound+dc+motor&amp;hl=en&amp;ei=TD24TqbxD8X30gGe_tzXBA&amp;sa=X&amp;oi=book_result&amp;ct=result&amp;resnum=5&amp;sqi=2&amp;ved=0CFkQ6AEwBA#v=onepage&amp;q=compound%20dc%20motor&amp;f=false Handbook of small electric motors.] McGraw-Hill Professional, 2001. Page 4-134.&lt;/ref&gt; ਇਹ ਮੋਟਰ ਉੱਥੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ੁੁਰੂਆਤੀ ਟਾਰਕ ਅਤੇ ਗਤੀ ਰੈਗੂਲੇਸ਼ਨ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਮੋਟਰ ਨੂੰ ਦੋ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕੰਮੂਲੇਟ ਅਤੇ ਡਿਫਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ। ਕੰਮੂਲੇਟਿਵ ਕੰਮਪਾਉਂਡ ਮੋਟਰ ਵਿੱਚ ਸੀਰੀਜ਼ ਫੀਲਡ ਨੂੰ ਸ਼ੰਟ ਫੀਲਡ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਟਾਰਕ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਗਤੀ ਰੈਗੂਲੇਸ਼ਨ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਡਿਫਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਕੰਪਾਊਂਡ ਡੀ. ਸੀ. ਮੋਟਰ ਦੀ ਗਤੀ ਰੈਗੁਲੇਸ਼ਨ ਚੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਮ ਤੈਰ ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਗਤੀ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons category|DC ਮੋਟਰਾਂ}}
* [http://sci-toys.com/scitoys/scitoys/electro/electro.html#motor Make a working model of dc motor] at sci-toys.com
* [http://www.micromo.com/how-to-select-a-dc-motor.aspx# How to select a DC motor] at MICROMO
* [http://www.mathworks.com/matlabcentral/fileexchange/11587-dc-motor-model-simulink DC motor model in Simulink] at File Exchange - MATLAB Central

== ਹਵਾਲੇ ==
&lt;references/&gt;

{{Electric motor}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਮੋਟਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਡੀ ਸੀ ਮੋਟਰਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ]]</text>
      <sha1>sny6z0kj0dcxgjfhqcvkbe0z3yhc59p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਡਿਊਮਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63742</id>
    <revision>
      <id>610016</id>
      <parentid>609767</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T16:41:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3078" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name = ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਡਿਊਮਾ
| image = Nadar - Alexander Dumas père (1802-1870) - Google Art Project 2.jpg
| caption = ਡਿਊਮਾ 1855 ਵਿੱਚ
| birth_name = 
| birth_date = {{birth date|df=yes|1802|7|28}}
| birth_place = [[Villers-Cotterêts]], [[Aisne]], ਫ਼ਰਾਂਸ
| death_date = {{death date and age|df=yes|1870|12|5|1802|7|24}}
| death_place = Puys (near [[Dieppe, Seine-Maritime|Dieppe]]), [[Seine-Maritime]], [[French Third Republic|ਫ਼ਰਾਂਸ]]
| occupation = ਨਾਟਕਕਾਰ ਅਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ
| nationality = ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ
| period = 1829–1869
| movement = [[ਰੋਮਾਂਸਵਾਦ]] ਅਤੇ [[ਇਤਿਹਾਸਕ ਗਲਪ]]
| notableworks =[[The Three Musketeers]], [[Twenty Years After]], [[The Vicomte of Bragelonne: Ten Years Later]]
| signature = Alexandre Dumas Signature.svg
| relatives = {{Plainlist|
* {{nowrap|[[ਥਾਮਸ-ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਡਿਊਮਾ]] (ਪਿਤਾ)}}
* {{nowrap|[[Marie-Cessette Dumas]] (grandmother)}}
* [[Alexandre Dumas, fils]] (ਪੁੱਤਰ)
* [[Alexandre Lippmann]] (great-grandson)
}}
}}

'''ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਡਿਊਮਾ''' ({{IPA-fr|a.lɛk.sɑ̃dʁ dy.ma|lang}}, 24 ਜੁਲਾਈ 1802 – 5 ਦਸੰਬਰ 1870),&lt;ref&gt;[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761563124/Alexandre_Dumas.html Alexandre Dumas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091031033457/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761563124/Alexandre_Dumas.html |date=2009-10-31 }}on [[Encarta]]. 31 October 2009.&lt;/ref&gt; '''ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਡਿਊਮਾ, ''ਪੇਅਰ''''', ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਪ੍ਰਮੰਨਿਆ ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਲਿਖਾਰੀ ਸੀ।

ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਡਿਊਮਾ ਦਾ ਜਨਮ 24 ਜੁਲਾਈ 1802 ਨੂੰ ਪੁਕਾਰ ਡੀ ਫ਼ਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਓਹਦਾ ਦਾਦਾ ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਤੇ ਦਾਦੀ ਟਾਹੀਟੀ ਦੀ ਜ਼ਨਾਨੀ ਸੀ। ਉਹ 20 ਵਰਿਆਂ ਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪੈਰਿਸ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਲਈ ਲਿਖਣ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ ਥੀਏਟਰ ਲਈ ਡਰਾਮੇ ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਨਾਵਲ ਵੱਲ ਆਇਆ। ਜਦ ਉਸ ਦੇ ਨਾਵਲ ਬਹੁਤ ਮਕਬੂਲ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਅਣਗੌਲੇ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਖ਼ਿਆਲ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਖ਼ਾਕਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਨਾਵਲ ਲਿਖ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਉਹ ਨਜ਼ਰਸਾਨੀ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਛਪਵਾ ਦਿੰਦਾ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]]</text>
      <sha1>310tv29x4h2bi5rrim4hpt18nyqvmyo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭਾਨਗੜ੍ਹ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>65097</id>
    <revision>
      <id>610000</id>
      <parentid>284123</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:52:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chainwit.</username>
        <id>26894</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4980" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name     = ਭਾਨਗੜ੍ਹ
| native_name    = भानगढ़
| native_name_lang  = 
| nickname    = 
| settlement_type   = ਪਿੰਡ
| image_skyline   = Bhangarh Gopinath Mandir (July 2022) - img 04.jpg
| image_alt    = 
| image_caption   = Gopinath Temple
| pushpin_map    = India Rajasthan
| pushpin_label_position = right
| pushpin_map_alt   = 
| pushpin_map_caption  = Location in Rajasthan, India
| latd     = 27.094701
| latm     = 
| lats     = 
| latNS     = N
| longd     = 76.290604
| longm     = 
| longs     = 
| longEW     = E
| coordinates_display  = inline,title
| subdivision_type  = Country
| subdivision_name  = {{flag|India}}
| subdivision_type1  = [[States and territories of India|State]]
| subdivision_name1  = [[Rajasthan]]
| subdivision_type2  = [[List of districts of India|District]]
| subdivision_name2  = [[Alwar district|Alwar]]
| established_title  = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date  = 
| founder     = 
| named_for    = 
| government_type   = 
| governing_body   = 
| unit_pref    = Metric
| area_footnotes   = 
| area_rank    = 
| area_total_km2   = 
| elevation_footnotes  = 
| elevation_m    = 380
| population_total  = 1250
| population_as_of  = 2001
| population_rank   = 
| population_density_km2 = auto
| population_demonym  = 
| population_footnotes = 
| demographics_type1  = Languages
| demographics1_title1 = Official
| demographics1_info1  = [[Hindi language|Hindi]]
| timezone1    = [[Indian Standard Time|IST]]
| utc_offset1    = +5:30
| postal_code_type  = &lt;!-- [[Postal Index Number|PIN]] --&gt;
| postal_code    = 
| registration_plate  = N/A
| blank1_name_sec1  = Nearest city
| blank1_info_sec1  = [[Dausa]]
| blank2_name_sec1  = [[Human sex ratio|Sex ratio]]
| blank2_info_sec1  = 677 / 629&lt;ref name=Census2001 /&gt; [[male|♂]]/[[female|♀]]
| blank3_name_sec1  = [[Lok Sabha]] constituency
| blank3_info_sec1  = Jaipur
| blank4_name_sec1  = [[Vidhan Sabha]] constituency
| blank4_info_sec1  = Alwar Gramin
| blank1_name_sec2  = [[Climate of India|Climate]]
| blank1_info_sec2  = [[Climatic regions of India|Tropical]] &lt;small&gt;([[Köppen climate classification|Köppen]])&lt;/small&gt;
| website     = 
| footnotes    = 
}}
'''ਭਾਨਗੜ੍ਹ''', ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਅਲਵਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖੰਡਰਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧਪਿੰਡ ਹੈ।&lt;ref name=Census2001&gt;{{cite web | url=http://www.censusindia.gov.in/PopulationFinder/View_Vi llage_Population.aspx?pcaid=856194&amp;category=VILLAGE | title=View Population | publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਸਰਿਸਕਾ ਟਾਈਗਰ ਰੀਜਰਵ ਦੇ ਇੱਕ ਕਿਨਾਰੇ ਉੱਤੇ ਵਸਿਆ ਹੈ।&lt;ref name=Census2001 /&gt;

ਇੱਥੇ ਦਾ ਕਿਲਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ਜੋ ਭੂਤ ਕਿਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਲੇ ਨੂੰ ਆਮੇਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਭਗਵੰਤ ਦਾਸ ਨੇ 1573 ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਭਗਵੰਤ ਦਾਸ ਦੇ ਛੋਟੇ ਬੇਟੇ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ਹਿੰਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਨਵਰਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਮਾਨਸਿੰਘ ਦੇ ਭਰਾ ਮਾਧੋ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਮਾਧੋਸਿੰਘ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬੇਟੇ ਸਨ - (1) ਸੁਜਾਣ ਸਿੰਹ (2) ਛਤਰ ਸਿੰਹ (3) ਤੇਜ ਸਿੰਹ। ਮਾਧੋ ਸਿੰਹ ਦੇ ਬਾਅਦ ਛਤਰਸਿੰਹ ਭਾਨਗੜ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਹੋਇਆ। ਛਤਰਸਿੰਹ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਜਬਸਿੰਹ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਸ਼ਾਹੀ ਮਨਸਬਦਾਰ ਸਨ। ਅਜਬ ਸਿੰਹ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਅਜਬਗੜ ਬਸਾਇਆ ਸੀ। ਅਜਬ ਸਿੰਹ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਕਾਬਿਲ ਸਿੰਹ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਹ ਅਜਬਗੜ ਵਿੱਚ ਰਹੇ। ਅਜਬਸਿੰਹ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹਰੀ ਸਿੰਹ ਭਾਨਗੜ ਵਿੱਚ ਰਹੇ (ਬਿ. ਸੰ.1722 ਮਾਘ ਵਦੀ ਭਾਨਗੜ ਦੀ ਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠੇ)। ਮਾਧੋਸਿੰਹ ਦੇ ਦੋ ਵੰਸ਼ਜ (ਹਰੀਸਿੰਹ ਦੇ ਬੇਟੇ) ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਨਗੜ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਕਮਜੋਰ ਪੈਣ ਉੱਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਵਾਈ ਜੈ ਸਿੰਹ ਜੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਕੇ ਭਾਨਗੜ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਜਮਾਇਆ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>cpbeulsbti5rcepr8wjf04zz17i0x9o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦੇਵਾਨੂਰ ਮਹਾਦੇਵ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>67741</id>
    <revision>
      <id>610009</id>
      <parentid>585942</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T15:37:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4343" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
|name = ਦੇਵਾਨੂਰ ਮਹਾਦੇਵ (ದೇವನೂರ ಮಹಾದೇವ)
|image =Devanuru Mahadeva.jpg
|birth_date = 1948
|birth_place = ਦੇਵਾਨੂਰੂ, [[ਮੈਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], ਕਰਨਾਟਕ 
|death_date = 
|pseudonym = 
|occupation = ਟੀਚਰ, ਲੇਖਕ
|nationality = [[ਭਾਰਤ]]
|period = 
|subject = ਕੰਨੜ ਸਾਹਿਤ
|movement = Bandaya movement, Dalit Sangharsha Samiti (ದಲಿತ ಸಂಘರ್ಷ ಸಮಿತಿ)
|influences = Rama Manohara Lohia, Baba Saheb Dr. Bhim Rao Ambedkar
|influenced = ਕੰਨੜ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤ ਸਾਹਿਤ 
|signature = 
}}
'''ਦੇਵਾਨੂਰ ਮਹਾਦੇਵ''' (ਜਨਮ 1948), ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੰਨੜ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਦੇਵਾਨੂਰ ਮਹਾਦੇਵ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਜ ਦੇ ਮੈਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦੇਵਾਨੂਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ 1948 ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕੰਨੜ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਦਲਿਤ ਲੇਖਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  ਉਸ ਨੇ ਮੈਸੂਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚੌਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉਚੇ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;Devanur receives Padma Shri.&lt;/ref&gt; ਸਾਹਿਤਕ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਬਾਗੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ, ਮਹਾਦੇਵ ਨੇ Nrupatunga ਅਵਾਰਡ (ਜਿਸ ਨਾਲ 5,01,000 ਰੁਪੇ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਹੈ) 2010 ਵਿੱਚ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Devanuru rejects Nrupatunga award&quot;&gt;Devanuru rejects Nrupatunga award.&lt;/ref&gt; ਪੁਰਸਕਾਰ ਠੁਕਰਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਰਾਜ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੰਨੜ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਸੀ। ਉਹ ਕੰਨੜ ਨੂੰ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਕਾਲਜ ਪੱਧਰ' ਤੱਕ ਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ ''ਕੁਸੁਮ ਬਾਲੇ'' ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ। 1990 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕੋਟੇ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਸਦਨ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕਰਨ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Devanuru rejects Nrupatunga award&quot;/&gt;

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==
* ''ਦੇਵਾਨੂਰੂ''(ದ್ಯಾವನೂರು)
* ''Odalaala''(ಒಡಲಾಳ)
* ''ਕੁਸੁਮ ਬਾਲੇ''(ಕುಸುಮಬಾಲೆ)
* ''Edege Bidda Akshara''(ಎದೆಗೆ ಬಿದ್ದ ಅಕ್ಷರ)
* ''ਦੇਵਾਨੂਰ ਮਹਾਦੇਵ ਅਵਾਰਾ ਕ੍ਰਿਥੀਗਾਲੂ''(ದೇವನೂರು ಮಹಾದೇವ ಅವರ ಕೃತಿಗಳು)

== ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ==

* ਕਰਨਾਟਕ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
* 1990 ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
* 2011 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ&lt;ref name=&quot;Padma Awards&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot; contenteditable=&quot;false&quot;&gt;[http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf &quot;Padma Awards&quot;] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6U68ulwpb?url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf |date=2014-11-15 }} (PDF). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਟਿੱਪਣੀਆਂ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੰਨੜ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੀਵਿਤ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦਲਿਤ ਸਾਹਿਤਕਾਰ]]</text>
      <sha1>20ddz5hol0rit96buz5ilgp1nvs7cu7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610011</id>
      <parentid>610009</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T15:39:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4404" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
|name = ਦੇਵਾਨੂਰ ਮਹਾਦੇਵ (ದೇವನೂರ ಮಹಾದೇವ)
|image =Devanuru Mahadeva.jpg
|birth_date = 1948
|birth_place = ਦੇਵਾਨੂਰੂ, [[ਮੈਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], ਕਰਨਾਟਕ 
|death_date = 
|pseudonym = 
|occupation = ਟੀਚਰ, ਲੇਖਕ
|nationality = [[ਭਾਰਤ]]
|period = 
|subject = ਕੰਨੜ ਸਾਹਿਤ
|movement = Bandaya movement, Dalit Sangharsha Samiti (ದಲಿತ ಸಂಘರ್ಷ ಸಮಿತಿ)
|influences = Rama Manohara Lohia, Baba Saheb Dr. Bhim Rao Ambedkar
|influenced = ਕੰਨੜ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤ ਸਾਹਿਤ 
|signature = 
}}
'''ਦੇਵਾਨੂਰ ਮਹਾਦੇਵ''' (ਜਨਮ 1948), ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੰਨੜ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਦੇਵਾਨੂਰ ਮਹਾਦੇਵ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਜ ਦੇ ਮੈਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦੇਵਾਨੂਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ 1948 ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕੰਨੜ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਦਲਿਤ ਲੇਖਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  ਉਸ ਨੇ ਮੈਸੂਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚੌਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉਚੇ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;Devanur receives Padma Shri.&lt;/ref&gt; ਸਾਹਿਤਕ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਬਾਗੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ, ਮਹਾਦੇਵ ਨੇ Nrupatunga ਅਵਾਰਡ (ਜਿਸ ਨਾਲ 5,01,000 ਰੁਪੇ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਹੈ) 2010 ਵਿੱਚ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Devanuru rejects Nrupatunga award&quot;&gt;Devanuru rejects Nrupatunga award.&lt;/ref&gt; ਪੁਰਸਕਾਰ ਠੁਕਰਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਰਾਜ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੰਨੜ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਸੀ। ਉਹ ਕੰਨੜ ਨੂੰ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਕਾਲਜ ਪੱਧਰ' ਤੱਕ ਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ ''ਕੁਸੁਮ ਬਾਲੇ'' ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ। 1990 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕੋਟੇ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਸਦਨ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕਰਨ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Devanuru rejects Nrupatunga award&quot;/&gt;

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==
* ''ਦੇਵਾਨੂਰੂ''(ದ್ಯಾವನೂರು)
* ''Odalaala''(ಒಡಲಾಳ)
* ''ਕੁਸੁਮ ਬਾਲੇ''(ಕುಸುಮಬಾಲೆ)
* ''Edege Bidda Akshara''(ಎದೆಗೆ ಬಿದ್ದ ಅಕ್ಷರ)
* ''ਦੇਵਾਨੂਰ ਮਹਾਦੇਵ ਅਵਾਰਾ ਕ੍ਰਿਥੀਗਾਲੂ''(ದೇವನೂರು ಮಹಾದೇವ ಅವರ ಕೃತಿಗಳು)
* ''ਆਰਐਸਐਸ: ਆਲਾ ਮੱਟੂ ਅਗਲਾ''
== ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ==

* ਕਰਨਾਟਕ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
* 1990 ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
* 2011 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ&lt;ref name=&quot;Padma Awards&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot; contenteditable=&quot;false&quot;&gt;[http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf &quot;Padma Awards&quot;] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6U68ulwpb?url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf |date=2014-11-15 }} (PDF). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਟਿੱਪਣੀਆਂ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੰਨੜ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੀਵਿਤ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦਲਿਤ ਸਾਹਿਤਕਾਰ]]</text>
      <sha1>3sikpm0csrh81s8e0w9q6db6trfxymw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610055</id>
      <parentid>610011</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T21:59:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4405" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
|name = ਦੇਵਾਨੂਰ ਮਹਾਦੇਵ (ದೇವನೂರ ಮಹಾದೇವ)
|image =Devanuru Mahadeva.jpg
|birth_date = 1948
|birth_place = ਦੇਵਾਨੂਰੂ, [[ਮੈਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], ਕਰਨਾਟਕ 
|death_date = 
|pseudonym = 
|occupation = ਟੀਚਰ, ਲੇਖਕ
|nationality = [[ਭਾਰਤ]]
|period = 
|subject = ਕੰਨੜ ਸਾਹਿਤ
|movement = Bandaya movement, Dalit Sangharsha Samiti (ದಲಿತ ಸಂಘರ್ಷ ಸಮಿತಿ)
|influences = Rama Manohara Lohia, Baba Saheb Dr. Bhim Rao Ambedkar
|influenced = ਕੰਨੜ ਵਿੱਚ ਦਲਿਤ ਸਾਹਿਤ 
|signature = 
}}
'''ਦੇਵਾਨੂਰ ਮਹਾਦੇਵ''' (ਜਨਮ 1948), ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੰਨੜ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਦੇਵਾਨੂਰ ਮਹਾਦੇਵ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਜ ਦੇ ਮੈਸੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦੇਵਾਨੂਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ 1948 ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕੰਨੜ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਦਲਿਤ ਲੇਖਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  ਉਸ ਨੇ ਮੈਸੂਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚੌਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉਚੇ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;Devanur receives Padma Shri.&lt;/ref&gt; ਸਾਹਿਤਕ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਬਾਗੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ, ਮਹਾਦੇਵ ਨੇ Nrupatunga ਅਵਾਰਡ (ਜਿਸ ਨਾਲ 5,01,000 ਰੁਪੇ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਹੈ) 2010 ਵਿੱਚ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Devanuru rejects Nrupatunga award&quot;&gt;Devanuru rejects Nrupatunga award.&lt;/ref&gt; ਪੁਰਸਕਾਰ ਠੁਕਰਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਰਾਜ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੰਨੜ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਸੀ। ਉਹ ਕੰਨੜ ਨੂੰ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਕਾਲਜ ਪੱਧਰ' ਤੱਕ ਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ ''ਕੁਸੁਮ ਬਾਲੇ'' ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ। 1990 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਕੋਟੇ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਸਦਨ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕਰਨ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Devanuru rejects Nrupatunga award&quot;/&gt;

== ਰਚਨਾਵਾਂ ==
* ''ਦੇਵਾਨੂਰੂ''(ದ್ಯಾವನೂರು)
* ''Odalaala''(ಒಡಲಾಳ)
* ''ਕੁਸੁਮ ਬਾਲੇ''(ಕುಸುಮಬಾಲೆ)
* ''Edege Bidda Akshara''(ಎದೆಗೆ ಬಿದ್ದ ಅಕ್ಷರ)
* ''ਦੇਵਾਨੂਰ ਮਹਾਦੇਵ ਅਵਾਰਾ ਕ੍ਰਿਥੀਗਾਲੂ''(ದೇವನೂರು ಮಹಾದೇವ ಅವರ ಕೃತಿಗಳು)
* ''ਆਰਐਸਐਸ: ਆਲਾ ਮੱਟੂ ਅਗਲਾ''
== ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ==

* ਕਰਨਾਟਕ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
* 1990 ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
* 2011 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ&lt;ref name=&quot;Padma Awards&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot; contenteditable=&quot;false&quot;&gt;[http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf &quot;Padma Awards&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171019215108/http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf |date=2017-10-19 }} (PDF). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਟਿੱਪਣੀਆਂ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੰਨੜ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੀਵਿਤ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦਲਿਤ ਸਾਹਿਤਕਾਰ]]</text>
      <sha1>pe4i01ovo8iin9url1xa650d67hwhe7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲੂਰੀ ਭਾਸ਼ਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>67957</id>
    <revision>
      <id>609968</id>
      <parentid>590238</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:46:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4158" xml:space="preserve">{{Infobox language
|name=ਲੂਰੀ
|nativename=لوری
|pronunciation={{IPA-fa|loriː}}
|states=[[ਈਰਾਨ]]; ਪੂਰਬੀ [[ਇਰਾਕ]] ਦੇ ਕੁਝ ਪਿੰਡ&lt;ref&gt;{{e18|lrc|Northern Luri}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.nl/books?id=ZmQYAgAAQBAJ&amp;pg=PA209&amp;dq=luri+people+in+iraq&amp;hl=nl&amp;sa=X&amp;ei=KcZPVffMG4HSsgHH8YGACg&amp;ved=0CEIQ6AEwBQ#v=onepage&amp;q=luri%20people%20in%20iraq&amp;f=false Historical Dictionary of Iraq]&lt;/ref&gt;
|region=Southern [[Zagros]]
|ethnicity=[[ਲੂਰੀ ਲੋਕ|ਲੂਰੀ]]
|speakers= 50 ਲੱਖ
|date=2012
|ref=&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/lori-language-ii|title=LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status – Encyclopædia Iranica|publisher=}}&lt;/ref&gt;
|familycolor=ਇੰਡੋ-ਯੂਰਪੀ
|fam2=[[ਇੰਡੋ-ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਇੰਡੋ-ਈਰਾਨੀ]]
|fam3=[[ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਈਰਾਨੀ]]
|fam4=[[ਪੱਛਮੀ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਪੱਛਮੀ ਈਰਾਨੀ]]
|fam5=[[ਦੱਖਣੀਪੱਛਮੀ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਦੱਖਣੀਪੱਛਮੀ]]
|dia1=ਉੱਤਰੀ ਲੂਰੀ
|dia2=ਦੱਖਣੀ ਲੂਰੀ
|dia3=ਲਾਕੀ ਲੂਰੀ
|dia4=ਬਖਤਿਆਰੀ ਲੂਰੀ
|lc1=lrc|ld1=Northern Lurish
|lc3=bqi|ld2=[[Bakhtiari dialect|Bakhtiari]] Lurish
|lc4=luz|ld3=Southern Lurish
|glotto=luri1252
|glottorefname=Luric
|map=LurishLanguageMap.png
|mapcaption=ਲੂਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ  
}}
'''ਲੂਰੀ ਭਾਸ਼ਾ''' ਪੱਛਮੀ [[ਈਰਾਨ]] ਵਿੱਚ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਚਾਰ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਹਨ; ਉੱਤਰੀ ਲੂਰੀ, ਲਾਕੀ, ਬਖਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਲੂਰੀ।&lt;ref&gt;Yar-Shater, Ehsan. &lt;/ref&gt; ਇਹ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਲਾਕੀ, ਬਖਤਿਆਰੀ, ਫੇਲੀ ਅਤੇ ਲੂਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀ ਹਨ।&lt;ref&gt;John Limbert، The Origin and Appearance of The Kurds In Pre-Islamic Iran. &lt;/ref&gt;
[[ਤਸਵੀਰ:Map_of_Luri-inhabited_provinces_of_Iran,_according_to_a_poll_in_2010.PNG|thumb|2010 ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਲੂਰੀ-ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ।]]

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਇਹ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਮੱਧਲਈ ਫ਼ਾਰਸੀ(ਪਹਿਲਵੀ) ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Erik John Anonby pp 171–197&quot;&gt;Erik John Anonby, [http://anonby.balafon.net/wp-content/uploads/2007/06/jra-172-171-197.pdf &quot;Update on Luri: How many languages?&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150501053458/http://anonby.balafon.net/wp-content/uploads/2007/06/jra-172-171-197.pdf |date=2015-05-01 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Erik John Anonby pp 171–197&quot;/&gt;&lt;ref&gt;Don Stillo, &quot;Isfahan-Provincial Dialetcs&quot; in Encyclopædia Iranica. &lt;/ref&gt; ਇਹ ਆਧੁਨਿਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਸਾਂਝ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵੱਖਰੇਵਾਂ ਮੋਟੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਧੁਨੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹੈ।&lt;ref&gt;[http://www.iranica.com/newsite/index.isc?Article=http://www.iranica.com/newsite/articles/unicode/v3f5/v3f5a081.html Bakhtiari tribe and the Bakhtiari dialect] &lt;sup class=&quot;noprint Inline-Template&quot; contenteditable=&quot;false&quot;&gt;&amp;#x5B;''&lt;span title=&quot; since February 2015&quot;&gt;dead link&lt;/span&gt;''&amp;#x5D;&lt;/sup&gt;, Encyclopædia Iranica.&lt;/ref&gt;

== ਹੋਰ ਵੇਖੋ ==
* [[ਬਖਤਿਆਰੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾ]]
* [[ਬਰੂਜਰਦੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾ]]
* [[ਫ਼ਾਰਸ ਦੀਆਂ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]]
* [[ਲਾਕੀ ਭਾਸ਼ਾ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਈਰਾਨ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਰਾਕ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ]]</text>
      <sha1>gsdeeqadqan40phepkg7cs5r9yo2m2g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨਿਮਰ ਅਲ-ਨਿਮਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>71236</id>
    <revision>
      <id>610060</id>
      <parentid>589576</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T22:28:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4578" xml:space="preserve">{{Use dmy dates|date=February 2012}}
{{Infobox religious biography
| name = ਨਿਮਰ ਅਲ-ਨਿਮਰ
| native_name = {{unbulleted list |{{lang|ar|نمر باقر النمر}}}} or {{unbulleted list |{{lang|ar|نمر باقر آل نمر}}}}
| native_name_lang = ar
| image =
| caption = 
| religion = [[Islam]]&lt;ref name=&quot;08RIYADH1283&quot; /&gt;
| denomination = [[Twelver Shia]]
| school =[[Iran]] [[Qom Seminary]], [[Syria]]
| lineage =
| other_name =
| nationality = [[Saudis|Saudi]]
| ethnicity = [[Arab people|Arab]]
| birth_name =
| birth_date = 1959
| birth_place = [[Al-Awamiyah]], [[Eastern Province, Saudi Arabia|Eastern Province]], [[Saudi Arabia]]
| death_date = 2 January 2016 (aged 56 or 57)
| death_place = Saudi Arabia
| resting_place =
| resting_place_coordinates =
| location =
| title = [[Sheikh]], [[ayatollah]]
| predecessor =
| successor =
| education = [[Iran]], [[Syria]]&lt;ref name=&quot;08RIYADH1283&quot; /&gt;
| initiation =
| previous_post =
| last_post = Friday Prayers leader, [[al-Awamiyah]]&lt;ref name=&quot;AP_Nimr_in_hiding&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nimr_regime_topplable_22jan2012&quot; /&gt;
| post =
| website = {{URL|www.sknemer.com}}
}}
'''ਨਿਮਰ ਅਲ-ਨਿਮਰ''' ({{Lang-ar|نمر باقر النمر}} ''Nimr Bāqr an-Nimr'';&lt;ref name=&quot;08RIYADH1283&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation journal&quot;&gt;Gfoeller, Michael (2008-08-23). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; 1959 – 2 January 2016; also Romanized ''Bakir al-Nimr'',&lt;ref name=&quot;ANHRI_Nimr_tracked&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot;&gt;[http://www.ifex.org/saudi_arabia/2009/03/25/shia_reformist_nimr_bakir_al_nimr &quot;Shia reformist Nimr Bakir al-Nimr persecuted by security forces for criticising government policies&quot;]. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ''al-Nemr'',&lt;ref name=&quot;Rasid_Nimr_nonviolence&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation news&quot;&gt;[http://rasid.com/english/?act=artc&amp;id=360 &quot;Sheikh Nemr Refuses Use of Violence against Security Forces&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304084251/http://rasid.com/english/?act=artc&amp;id=360 |date=4 ਮਾਰਚ 2016 }}. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ''al-Namr'',&lt;ref name=&quot;AI_Nimr_arrest_order&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot;&gt;[http://www.amnesty.org/en/news-and-updates/news/shia-men-teenagers-held-incommunicado-saudi-arabian-authorities-20090323 &quot;Shi'a men and teenagers held incommunicado by Saudi Arabian authorities&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111205215238/http://www.amnesty.org/en/news-and-updates/news/shia-men-teenagers-held-incommunicado-saudi-arabian-authorities-20090323 |date=5 ਦਸੰਬਰ 2011 }}. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ''al-Nimer'', ''al-Nemer'', ''al-Namer''), ਸਧਾਰਨ ਨਾਮ ਸ਼ੇਖ ਨਿਮਰ, ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਦੇ [[Al-Awamiyah|ਅਲ-ਅਬਾਮਿਆ]] ਦੇ ਸੀਆ ਸ਼ੇਖ ਸੀ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਰਫਤਾਰੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਨੇ ਸੁੰਨੀ ਅਤੇ ਸੀਆ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਨਾਬ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ।&lt;ref name=&quot;ThReut_Nimr_seek_state&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation news&quot;&gt;Laessing, Ulf; Reed Stevenson; Michael Roddy (2011-02-22). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਵਿੱਚ ਚੌਣਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸਾਊਦੀ ਸਰਕਾਰ&lt;ref name=&quot;08RIYADH1283&quot; /&gt; ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ। 2006 ਵਿੱਚ ਸਾਊਦੀ ਅਧਿਕਾਰਿਆ ਵਲੋਂ ਗਿਰਫਤਾਰ ਕਰ ਲਏ ਗਏ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕੀ ਉਹ ਮਾਵਾਹੇਥ&lt;ref name=&quot;08RIYADH1283&quot; /&gt; (ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਦੀ ਗੁਪਤ ਪੁਲਿਸ) ਵਲੋਂ ਹਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। 2009 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਊਦੀ ਅਧਿਕਾਰਿਆ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਜੇਕਰ ਸਾਊਦੀ ਸੀਆ ਅਧਿਕਾਰਿਆ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਸਾਊਦੀ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਿਸ ਲੈ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।&lt;ref name=&quot;ThReut_Nimr_seek_state&quot; /&gt; ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਊਦੀ ਅਧਿਕਾਰਿਆ ਨੇ ਅਲ ਨਿਮਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ 35 ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰਿਆ ਨੂੰ ਵੀ ਬੰਦੀ ਬਨਾ ਲਿਆ।
== ਧਾਰਮਿਕ ਦੌਰ ==

== ਹੋਰ ਦੇਖੋ ==
* Iran–Saudi Arabia relations
* Shi'a Islam in Saudi Arabia

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>l1sdjvmyosuvo144k8iekk5vt5b5kum</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜੈਂਡਰ ਚਿੰਨ੍ਹ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79737</id>
    <revision>
      <id>610039</id>
      <parentid>608060</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T19:15:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kwamikagami</username>
        <id>4946</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7282" xml:space="preserve">'''ਜੈਂਡਰ ਚਿੰਨ੍ਹ''' ਕਿਸੇ [[ਪ੍ਰਾਣੀ]] ਦੇ [[ਜੈਂਡਰ]] ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

== ਮਿਆਰੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ==
ਦੋ ਮਿਆਰੀ ਸੈਕਸ [[ਪ੍ਰਤੀਕ|ਸਿੰਬਲ]] ਮਰਦ ♂ ਅਤੇ [[ਮਾਦਾ|ਔਰਤ]] ♀ ਜੋਤਸ਼ ਵਿਗਿਆਨ 
ਤੋਂ ਲਏ  ਗਏ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗ੍ਰਹਿ [[ਮੰਗਲ (ਗ੍ਰਹਿ)|ਮੰਗਲ]] ਅਤੇ [[ਸ਼ੁੱਕਰ (ਗ੍ਰਹਿ)|ਵੀਨਸ]] ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹਨ। ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ [[ਮੁੜ-ਸੁਰਜੀਤੀ]] ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵਰਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;continuing medieval (11th century) symbols known from [[ਬਿਜ਼ਾਨਤਿਨ ਸਲਤਨਤ|Byzantine]] manuscripts, possibly with precedents in horoscopic papyri of Late Antiquity (late 4th century)&lt;sup class=&quot;noprint Inline-Template Template-Fact&quot; style=&quot;margin-left:0.1em; white-space:nowrap;&quot;&gt;&amp;#x5B;''&lt;span title=&quot;This claim needs references to reliable sources. (January 2016)&quot;&gt;citation needed&lt;/span&gt;''&amp;#x5D;&lt;/sup&gt;.&lt;/ref&gt; ਇਹ ਕਲਾਸੀਕਲ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ [[ਧਾਤ]] [[ਲੋਹਾ|ਲੋਹੇ]] ਅਤੇ [[ਤਾਂਬਾ|ਪਿੱਤਲ]] ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹਾਂ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ [[ਕਾਰਲ ਲੀਨੀਅਸ]] ਵੱਲੋਂ 1751 ਵਿੱਚ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਲਿੰਗ ਲਈ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Stearn|first=William T.|title=The Origin of the Male and Female Symbols of Biology|journal=Taxon|date=May 1962|volume=11|issue=4|pages=109–113|url=http://www.jstor.org/stable/1217734?seq=2|doi=10.2307/1217734}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅੱਜ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਲਿੰਗ ਦੇ ਲਈ ਵਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਰੀਜ਼।&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Zhigang|first=Zhigang|date=25 September 2009|title=A HIV-1 heterosexual transmission chain in Guangzhou, China: a molecular epidemiological study|url=http://virologyj.biomedcentral.com/articles/10.1186/1743-422X-6-148|journal=Virology Journal|publisher=BioMed Central|volume=6|issue=148|pages=Figure 1|doi=10.1186/1743-422X-6-148|access-date=31 December 2015|quote=(Mars male gender symbol) indicates male; (female Venus gender symbol) indicates female|display-authors=etal}}&lt;/ref&gt; &lt;span class=&quot;cx-segment&quot; data-segmentid=&quot;31&quot;&gt;&lt;/span&gt;
{| style=&quot;margin-bottom: 10px;&quot; class=&quot;wikitable&quot;

| [[ਤਸਵੀਰ:Male_symbol (fixed width).svg|60px|&amp;#x2642;]]
| ਮੰਗਲ ਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਸਿੰਬਲ (U+2642 ♂)। ਮਰਦ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ।
|-
| [[ਤਸਵੀਰ:Venus_symbol (fixed width).svg|60px|&amp;#x2640;]]
| ਵੀਨਸ ਦਾ ਸਿੰਬਲ (U+2640 ♀)। ਮਾਦਾ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ। 
|}
{| style=&quot;margin-bottom: 10px;&quot; class=&quot;wikitable&quot;

| [[ਤਸਵੀਰ:Square symbol.svg|60px|&amp;#x25A1;]]
| ਚੌਰਸ ਸਿੰਬਲ (U+25A1 □)। ਮਰਦ ਪਰਿਵਾਰ ਮੈਂਬਰ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ।&lt;ref name=&quot;Schott&quot;&gt;{{Cite journal|last=Schott|first=G D|date=24 Dec 2005|title=Sex symbols ancient and modern: their origins and iconography on the pedigree|url=http://www.bmj.com/content/331/7531/1509|journal=BMJ|publisher=British Medical Journal|volume=331|issue=7531|pages=1509–1510|doi=10.1136/bmj.331.7531.1509|access-date=31 December 2015}}&lt;/ref&gt;
|-
| [[ਤਸਵੀਰ:Full moon symbol.svg|60px|&amp;#x25CB]]
| [[ਚੱਕਰ]] ਦਾ ਸਿੰਬਲ (U+25CB ○)। ਮਾਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਮੈਂਬਰ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ।&lt;ref name=&quot;Schott&quot;/&gt;
|}
{| style=&quot;margin-bottom: 10px;&quot; class=&quot;wikitable&quot;

| [[ਤਸਵੀਰ:Mercury_symbol (fixed width).svg|60px]]
| [[ਬੁੱਧ (ਗ੍ਰਹਿ)|ਬੁੱਧ]] ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਸਿੰਬਲ ਤੋਂ (U+263F ☿)। ਇਹ ਸਿੰਬਲ This symbol is used to indicate a virgin female (for example, in genetic analysis). Also used in botany to indicate flower with both male and female reproductive organs. Mercury is one traditional symbol used by intersex people; a usage that derives from Hermaphroditus of Greek mythology.&lt;ref name=&quot;LGBTQA&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot;&gt;[http://castle.eiu.edu/~lgbtqa/symbolism.php &quot;Symbolism&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170915190825/http://castle.eiu.edu/~lgbtqa/symbolism.php |date=2017-09-15 }}. &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;
|-
| [[ਤਸਵੀਰ:Male_and_female_sign.svg|60px|&amp;#x26A5;]]
| From the female and male symbols (U+26A5 ⚥). Intersex&lt;sup class=&quot;noprint Inline-Template Template-Fact&quot; style=&quot;white-space:nowrap;&quot;&gt;&amp;#x5B;''&lt;span title=&quot;This claim needs a reliable source (January 2016)&quot;&gt;citation needed&lt;/span&gt;''&amp;#x5D;&lt;/sup&gt; or [[ਟਰਾਂਸਜੈਂਡਰ|transgender]].&lt;ref name=&quot;LGBTQA&quot;/&gt;
|-
| [[ਤਸਵੀਰ:Gender sign.svg|60px]]
| Another transgender symbol, a combination of the male and female sign with a third, combined arm representing non-binary transgender people (Unicode: U+26A7 ⚧).
|}
{| class=&quot;wikitable&quot;

| [[ਤਸਵੀਰ:Double Venus symbol.svg|60px]]
| &lt;big&gt;⚢&lt;/big&gt; (U+26A2): Double female sign, often used to symbolize lesbianism.&lt;ref name=&quot;LGBTQA&quot;/&gt;
|-
| [[ਤਸਵੀਰ:Double Mars symbol.svg|60px]]
| &lt;big&gt;⚣&lt;/big&gt; (U+26A3): Double male sign, used since the 1970s to represent gay men.&lt;ref name=&quot;LGBTQA&quot;/&gt;
|-
| [[ਤਸਵੀਰ:Heterosexuality symbol.svg|60px]]
| &lt;big&gt;⚤&lt;/big&gt; (U+26A4): Interlocked male and female sign, used since the 1970s to represent gay liberation.&lt;ref name=&quot;LGBTQA&quot;/&gt; Today it might also be used by a [[ਵਿਸ਼ਮਲਿੰਗਕਤਾ|heterosexual]] who is aware of the diversity between men and women
|-
| [[ਤਸਵੀਰ:Transgender_symbol.svg|60px]]
| &lt;big&gt;⚦&lt;/big&gt; (U+26A6): Male with stroke sign, used as a symbol for transgender. 
|-
| [[ਤਸਵੀਰ:Androgyny symbol (up arrow).svg|60px]]
| &lt;big&gt;⚨&lt;/big&gt; (U+26A8): Vertical male with stroke sign. It means ‘other’ gender.
|-
| [[ਤਸਵੀਰ:Androgyny symbol (horizontal).svg|60px]]
| &lt;big&gt;⚩&lt;/big&gt; (U+26A9): Horizontal male with stroke sign. It also means ‘other’ gender.
|-
| [[ਤਸਵੀਰ:Agender_symbol.svg|60px]]
| &lt;big&gt;⚪&amp;#xFE0E;&lt;/big&gt; (U+26AA): Medium white circle base, used as a symbol for asexuality, [[ਅਲਿੰਗਕਤਾ|sexless]] or genderless ([[ਲਿੰਗ (ਵਿਆਕਰਨ)|neuter]]).
|-
| [[ਤਸਵੀਰ:Neuter symbol.svg|60px]]
| &lt;big&gt;⚲&lt;/big&gt; (U+26B2): Neuter. This is in fact the shape of the original (medieval) &quot;Venus&quot; symbol (depicting a hand mirror), the additional horizontal bar being of modern date. &lt;sup class=&quot;noprint Inline-Template Template-Fact&quot; style=&quot;white-space:nowrap;&quot;&gt;&amp;#x5B;''&lt;span title=&quot;Ankh (December 2015)&quot;&gt;citation needed&lt;/span&gt;''&amp;#x5D;&lt;/sup&gt;
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੈਂਡਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਆਤਮ ਸਨਮਾਨ ਮਹੀਨਾ ਜੂਨ 2016]]</text>
      <sha1>2wr4pk07yi571e5273u2kl46zutk87x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83294</id>
    <revision>
      <id>609999</id>
      <parentid>591273</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:40:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4233" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Gurdwara_sis_ganj.jpg|thumb|220x220px|'''ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ''', ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਂਕ, ਦਿੱਲੀ।&lt;br&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Sheesh_Ganj_Gurudwara.jpg|thumb|ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ&lt;br&gt;
]]
[[ਤਸਵੀਰ:Interior-view-Gurudwara-Sis-Ganj-Sahib-Night-View.jpg|thumb|220x220px| ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਾਲਕੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣੇ ਤੋਂ  ਦ੍ਰਿਸ਼ ]]
ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਨੌਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰੂਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਭਾਈ [[ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ]] ਦੁਆਰਾ 1783 ਵਿਚ [[ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ]] ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਥਾਂ  ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਂਕ,ਪੁਰਾਣੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ|ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜੇਬ]] ਦੇ ਹੁਕਮ 'ਤੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਨ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰਨ 'ਤੇ 11 ਨਵੰਬਰ 1675 ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Guru Tegh Bahadur: background and the supreme sacrifice|author=Gurbachan Singh Talib (Ed.)|publisher=Punjabi University|year=1976|isbn=|page=|url=|ref=}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਪਰਾਣੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ [[ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ|ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਂਕ]] ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ|ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ]] ਨੂੰ [[ਮੁਗ਼ਲ]] ਬਾਦਸ਼ਾਹ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੇ ਹੁਕਮ 'ਤੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰਕੇ [[ਇਸਲਾਮ]] ਕਬੂਲਣ ਤੋਂ ਇੰਨਕਾਰ ਕਰਨ 'ਤੇ 11 ਨਵੰਬਰ 1675 ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਹੁਕਮ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਦੇਹ ਦੇ ਚਾਰ ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਲਟਕਾ ਦਿਤੇ ਜਾਣ ਪਰ ਹਨੇਰਾ ਪੈ ਚੁੱਕਾ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਇਸ ਹੁਕਮ 'ਤੇ ਅਮਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ | ਉਧਰ '''ਭਾਈ ਜੈਤਾ, ਭਾਈ ਨਾਨੂ ਰਾਮ, ਭਾਈ ਤੁਲਸੀ ਤੇ ਭਾਈ ਊਦਾ '''ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੀਸ ਚੁਕ ਕੇ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਤਰਕੀਬ ਘੜੀ। ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਆਪਣੀ ਟੋਕਰੀ ਸਿਰ 'ਤੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੀਸ ਚੁਕ ਲਿਆਇਆ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ([[ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਸਹੁਰਾ) [[ਭਾਈ ਲੱਖੀ ਰਾਏ ਵਣਜਾਰਾ]] ਨੇ, ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਭਾਈ ਨਿਗਾਹੀਆ, ਹੇਮਾ ਤੇ ਹਾੜੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਧੜ ਚੁੱਕ ਘਰ ਅੰਦਰ ([[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਕਾਬ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰੁਦੁਆਰਾ ਰਕਾਬ ਗੰਜ]] ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਤੇ) ਹੀ ਧੜ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿਤਾ।ਜਿਸ ਥਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਕੱਟਿਆ ਗਿਆ ਉਸ ਥਾਂ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।

== ਹਵਾਲੇ ==
&lt;references /&gt;

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ]]</text>
      <sha1>sv3aor3sc921tbb2unne6e3obx2dlxg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:V(g)</title>
    <ns>2</ns>
    <id>83891</id>
    <redirect title="ਵਰਤੋਂਕਾਰ:G(x)" />
    <revision>
      <id>610074</id>
      <parentid>609403</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T02:15:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xqbot</username>
        <id>927</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:G(x)-former]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:G(x)-former]]</text>
      <sha1>69ysy26ppzon36cfez81a5rc16v8jbs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>87601</id>
    <revision>
      <id>609953</id>
      <parentid>420731</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:11:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3681" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ
| image = Ravinder Bhathal Punjabi Language poet 12.jpg|
| image_size =
| alt =
| caption = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ 2016 ਮੌਕੇ 
| birth_name =
| birth_date = 
| birth_place = ਬਰਨਾਲਾ , ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| death_date = 
| death_place =
| occupation = ਸਾਹਿਤਕਾਰ , ਅਧਿਆਪਕ  
| language  = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]], 
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| ethnicity  = ਪੰਜਾਬੀ
| citizenship = ਭਾਰਤੀ 
| education  = 
| alma_mater = 
| period  = 
| genre   = ਨਜ਼ਮ  
| subject  = ਸਮਾਜਕ,ਨਾਰੀ ਵੇਦਨਾ  
| movement  = 
| notable_works = [[ਕਾਲੇ ਕੋਹਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ]]
| spouse  = 
| partner  = 
| children  = 
| relatives  = 
| influences = 
| influenced = 
| awards  = 
| signature  = 
| signature_alt = 
| website  = 
| portaldisp = 
}}

'''ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ''' ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ ਜੋ ਸਤਰਵਿਆਂ ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਰਗਰਮ ਹੈ ।ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਅਜਕਲ ਉਹ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ]] ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਰਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ [[ਚਿਤਵਣੀ]] ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2014/08/%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%95-%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%A3-%E0%A8%AA%E0%A8%9B%E0%A8%BE%E0%A8%A3-22/&lt;/ref&gt;ਪ੍ਰੋ .ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਅਪ੍ਰੈਲ 2018 ਨੂੰ ਹੋਈ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ ਹਨ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2018/04/%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%A6%E0%A8%B0-%E0%A8%95%E0%A9%88%E0%A8%B2%E0%A9%87-%E0%A8%B8%E0%A9%80%E0%A8%A8%E0%A9%80%E0%A8%85%E0%A8%B0-%E0%A8%AE%E0%A9%80%E0%A8%A4-%E0%A8%AA/&lt;/ref&gt; 

==ਕਾਵਿ ਵੰਨਗੀ ==
&lt;poem&gt;
&lt;big&gt;
ਨਜ਼ਮ 
&lt;/big&gt;
&lt;small&gt;
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ 
&lt;/small&gt;
ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਾਹਦਾ ਭਰੋਸਾ
ਉਹ ਤਾਂ ਜਿੱਧਰ ਚਾਹੋ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ
ਜਦੋਂ ਚਾਹੋ
ਉਵੇਂ ਢਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

ਲੋਕ ਤਾਂ 
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਬਸ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ‘ਚ
ਜੁਗਤ ਹੋਵੇ,ਕਲਾ ਹੋਵੇ
ਬੋਲਾਂ ‘ਚ ਜਾਦੂ ਹੋਵੇ
ਛਲ ਫਰੇਬ ਜਿਹਾ 
ਫਿਰ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ 
ਉਵੇਂ ਆਕਾਰ ਧਾਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। 

ਜੇਕਰ ਸੁੱਕਣ 'ਤੇ ਆਵੇ 
ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ
ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਰੌਂਕਾ ਦਿਓ
ਉਹ ਢਲ ਜਾਏਗੀ
ਨਰਮ ਪੈ ਜਾਏਗੀ
ਤੁਹਾਡਾ ਮਨ ਚਾਹਿਆ
ਰੂਪ ਧਾਰ ਲਵੇਗੀ
ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੈ
ਉਹ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ
ਹੱਥ ਦੇ ਸਹਾਰੇ
ਤੇ ਅੱਖ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਹੀ
ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
ਲੋਕ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ।&lt;/poem&gt;

==ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>nr1t8sqvlus9yinuoueooffstorhw81</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609954</id>
      <parentid>609953</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:14:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3666" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ
| image = Ravinder Bhathal Punjabi Language poet 12.jpg|
| image_size =
| alt =
| caption = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ 2016 ਮੌਕੇ 
| birth_name =
| birth_date = 
| birth_place = ਬਰਨਾਲਾ , ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| death_date = 
| death_place =
| occupation = ਸਾਹਿਤਕਾਰ , ਅਧਿਆਪਕ  
| language  = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]], 
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| ethnicity  = ਪੰਜਾਬੀ
| citizenship = ਭਾਰਤੀ 
| education  = 
| alma_mater = 
| period  = 
| genre   = ਨਜ਼ਮ  
| subject  = ਸਮਾਜਕ,ਨਾਰੀ ਵੇਦਨਾ  
| movement  = 
| notable_works = [[ਕਾਲੇ ਕੋਹਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ]]
| spouse  = 
| partner  = 
| children  = 
| relatives  = 
| influences = 
| influenced = 
| awards  = 
| signature  = 
| signature_alt = 
| website  = 
| portaldisp = 
}}

'''ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ''' ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ ਜੋ ਸਤਰਵਿਆਂ ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਰਗਰਮ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਅਜਕਲ ਉਹ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ]] ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਰਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ [[ਚਿਤਵਣੀ]] ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2014/08/%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%95-%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%A3-%E0%A8%AA%E0%A8%9B%E0%A8%BE%E0%A8%A3-22/&lt;/ref&gt;ਪ੍ਰੋ .ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਅਪ੍ਰੈਲ 2018 ਨੂੰ ਹੋਈ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ ਹਨ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2018/04/%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%A6%E0%A8%B0-%E0%A8%95%E0%A9%88%E0%A8%B2%E0%A9%87-%E0%A8%B8%E0%A9%80%E0%A8%A8%E0%A9%80%E0%A8%85%E0%A8%B0-%E0%A8%AE%E0%A9%80%E0%A8%A4-%E0%A8%AA/&lt;/ref&gt; 

==ਕਾਵਿ ਵੰਨਗੀ ==
&lt;poem&gt;
&lt;big&gt;
ਨਜ਼ਮ 
&lt;/big&gt;
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ 

ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਾਹਦਾ ਭਰੋਸਾ
ਉਹ ਤਾਂ ਜਿੱਧਰ ਚਾਹੋ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ
ਜਦੋਂ ਚਾਹੋ
ਉਵੇਂ ਢਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

ਲੋਕ ਤਾਂ 
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਬਸ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ‘ਚ
ਜੁਗਤ ਹੋਵੇ,ਕਲਾ ਹੋਵੇ
ਬੋਲਾਂ ‘ਚ ਜਾਦੂ ਹੋਵੇ
ਛਲ ਫਰੇਬ ਜਿਹਾ 
ਫਿਰ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ 
ਉਵੇਂ ਆਕਾਰ ਧਾਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। 

ਜੇਕਰ ਸੁੱਕਣ 'ਤੇ ਆਵੇ 
ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ
ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਰੌਂਕਾ ਦਿਓ
ਉਹ ਢਲ ਜਾਏਗੀ
ਨਰਮ ਪੈ ਜਾਏਗੀ
ਤੁਹਾਡਾ ਮਨ ਚਾਹਿਆ
ਰੂਪ ਧਾਰ ਲਵੇਗੀ
ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੈ
ਉਹ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ
ਹੱਥ ਦੇ ਸਹਾਰੇ
ਤੇ ਅੱਖ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਹੀ
ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
ਲੋਕ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ।&lt;/poem&gt;

==ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>30l9ehgux9ziwd8y0tvryp21zouol6l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609956</id>
      <parentid>609954</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:18:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3859" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ
| image = Ravinder Bhathal Punjabi Language poet 12.jpg|
| image_size =
| alt =
| caption = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ 2016 ਮੌਕੇ 
| birth_name =
| birth_date = 
| birth_place = ਬਰਨਾਲਾ , ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| death_date = 
| death_place =
| occupation = ਸਾਹਿਤਕਾਰ , ਅਧਿਆਪਕ  
| language  = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]], 
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| ethnicity  = ਪੰਜਾਬੀ
| citizenship = ਭਾਰਤੀ 
| education  = 
| alma_mater = 
| period  = 
| genre   = ਨਜ਼ਮ  
| subject  = ਸਮਾਜਕ,ਨਾਰੀ ਵੇਦਨਾ  
| movement  = 
| notable_works = [[ਕਾਲੇ ਕੋਹਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ]]
| spouse  = 
| partner  = 
| children  = 
| relatives  = 
| influences = 
| influenced = 
| awards  = 
| signature  = 
| signature_alt = 
| website  = 
| portaldisp = 
}}

'''ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ''' ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ ਜੋ ਸਤਰਵਿਆਂ ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਰਗਰਮ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਅਜਕਲ ਉਹ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ]] ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਰਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ [[ਚਿਤਵਣੀ]] ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2014/08/%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%95-%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%A3-%E0%A8%AA%E0%A8%9B%E0%A8%BE%E0%A8%A3-22/&lt;/ref&gt;ਪ੍ਰੋ .ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਅਪ੍ਰੈਲ 2018 ਨੂੰ ਹੋਈ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ ਹਨ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2018/04/%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%A6%E0%A8%B0-%E0%A8%95%E0%A9%88%E0%A8%B2%E0%A9%87-%E0%A8%B8%E0%A9%80%E0%A8%A8%E0%A9%80%E0%A8%85%E0%A8%B0-%E0%A8%AE%E0%A9%80%E0%A8%A4-%E0%A8%AA/&lt;/ref&gt; 

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
*''ਇੱਕ ਸੰਸਾਰ ਇਹ ਵੀ''
*ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ: ਸਮਕਾਲੀ ਸਰੋਕਾਰ (ਸੰਪਾਦਨ)

==ਕਾਵਿ ਵੰਨਗੀ ==
&lt;poem&gt;
&lt;big&gt;
ਨਜ਼ਮ 
&lt;/big&gt;
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ 

ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਾਹਦਾ ਭਰੋਸਾ
ਉਹ ਤਾਂ ਜਿੱਧਰ ਚਾਹੋ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ
ਜਦੋਂ ਚਾਹੋ
ਉਵੇਂ ਢਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

ਲੋਕ ਤਾਂ 
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਬਸ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ‘ਚ
ਜੁਗਤ ਹੋਵੇ,ਕਲਾ ਹੋਵੇ
ਬੋਲਾਂ ‘ਚ ਜਾਦੂ ਹੋਵੇ
ਛਲ ਫਰੇਬ ਜਿਹਾ 
ਫਿਰ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ 
ਉਵੇਂ ਆਕਾਰ ਧਾਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। 

ਜੇਕਰ ਸੁੱਕਣ 'ਤੇ ਆਵੇ 
ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ
ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਰੌਂਕਾ ਦਿਓ
ਉਹ ਢਲ ਜਾਏਗੀ
ਨਰਮ ਪੈ ਜਾਏਗੀ
ਤੁਹਾਡਾ ਮਨ ਚਾਹਿਆ
ਰੂਪ ਧਾਰ ਲਵੇਗੀ
ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੈ
ਉਹ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ
ਹੱਥ ਦੇ ਸਹਾਰੇ
ਤੇ ਅੱਖ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਹੀ
ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
ਲੋਕ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ।&lt;/poem&gt;

==ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>jedwpdajjsts5j0vakcbf8ci56a1cow</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609980</id>
      <parentid>609956</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:51:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3880" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ
| image = Ravinder Bhathal Punjabi Language poet 12.jpg|
| image_size =
| alt =
| caption = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ 2016 ਮੌਕੇ 
| birth_name =
| birth_date = 
| birth_place = ਬਰਨਾਲਾ , ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| death_date = 
| death_place =
| occupation = ਸਾਹਿਤਕਾਰ , ਅਧਿਆਪਕ  
| language  = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]], 
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| ethnicity  = ਪੰਜਾਬੀ
| citizenship = ਭਾਰਤੀ 
| education  = 
| alma_mater = 
| period  = 
| genre   = ਨਜ਼ਮ  
| subject  = ਸਮਾਜਕ,ਨਾਰੀ ਵੇਦਨਾ  
| movement  = 
| notable_works = [[ਕਾਲੇ ਕੋਹਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ]]
| spouse  = 
| partner  = 
| children  = 
| relatives  = 
| influences = 
| influenced = 
| awards  = 
| signature  = 
| signature_alt = 
| website  = 
| portaldisp = 
}}

'''ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ''' ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ ਜੋ ਸਤਰਵਿਆਂ ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਰਗਰਮ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਅਜਕਲ ਉਹ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ]] ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਰਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ [[ਚਿਤਵਣੀ]] ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2014/08/%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%95-%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%A3-%E0%A8%AA%E0%A8%9B%E0%A8%BE%E0%A8%A3-22/&lt;/ref&gt;ਪ੍ਰੋ .ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਅਪ੍ਰੈਲ 2018 ਨੂੰ ਹੋਈ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ ਹਨ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2018/04/%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%A6%E0%A8%B0-%E0%A8%95%E0%A9%88%E0%A8%B2%E0%A9%87-%E0%A8%B8%E0%A9%80%E0%A8%A8%E0%A9%80%E0%A8%85%E0%A8%B0-%E0%A8%AE%E0%A9%80%E0%A8%A4-%E0%A8%AA/&lt;/ref&gt; 

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
*''ਇੱਕ ਸੰਸਾਰ ਇਹ ਵੀ''
*''ਸਤਰਾਂ''
*ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ: ਸਮਕਾਲੀ ਸਰੋਕਾਰ (ਸੰਪਾਦਨ)

==ਕਾਵਿ ਵੰਨਗੀ ==
&lt;poem&gt;
&lt;big&gt;
ਨਜ਼ਮ 
&lt;/big&gt;
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ 

ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਾਹਦਾ ਭਰੋਸਾ
ਉਹ ਤਾਂ ਜਿੱਧਰ ਚਾਹੋ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ
ਜਦੋਂ ਚਾਹੋ
ਉਵੇਂ ਢਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

ਲੋਕ ਤਾਂ 
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਬਸ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ‘ਚ
ਜੁਗਤ ਹੋਵੇ,ਕਲਾ ਹੋਵੇ
ਬੋਲਾਂ ‘ਚ ਜਾਦੂ ਹੋਵੇ
ਛਲ ਫਰੇਬ ਜਿਹਾ 
ਫਿਰ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ 
ਉਵੇਂ ਆਕਾਰ ਧਾਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। 

ਜੇਕਰ ਸੁੱਕਣ 'ਤੇ ਆਵੇ 
ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ
ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਰੌਂਕਾ ਦਿਓ
ਉਹ ਢਲ ਜਾਏਗੀ
ਨਰਮ ਪੈ ਜਾਏਗੀ
ਤੁਹਾਡਾ ਮਨ ਚਾਹਿਆ
ਰੂਪ ਧਾਰ ਲਵੇਗੀ
ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੈ
ਉਹ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ
ਹੱਥ ਦੇ ਸਹਾਰੇ
ਤੇ ਅੱਖ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਹੀ
ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
ਲੋਕ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ।&lt;/poem&gt;

==ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>iew083lb7ckfpu7brsawlexafykhlbt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609981</id>
      <parentid>609980</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:52:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3899" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ
| image = Ravinder Bhathal Punjabi Language poet 12.jpg|
| image_size =
| alt =
| caption = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ 2016 ਮੌਕੇ 
| birth_name =
| birth_date = 
| birth_place = ਬਰਨਾਲਾ , ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| death_date = 
| death_place =
| occupation = ਸਾਹਿਤਕਾਰ , ਅਧਿਆਪਕ  
| language  = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]], 
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| ethnicity  = ਪੰਜਾਬੀ
| citizenship = ਭਾਰਤੀ 
| education  = 
| alma_mater = 
| period  = 
| genre   = ਨਜ਼ਮ  
| subject  = ਸਮਾਜਕ,ਨਾਰੀ ਵੇਦਨਾ  
| movement  = 
| notable_works = [[ਕਾਲੇ ਕੋਹਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ]]
| spouse  = 
| partner  = 
| children  = 
| relatives  = 
| influences = 
| influenced = 
| awards  = 
| signature  = 
| signature_alt = 
| website  = 
| portaldisp = 
}}

'''ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ''' (ਜਨਮ 1943 - )ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ ਜੋ ਸਤਰਵਿਆਂ ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਰਗਰਮ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਅਜਕਲ ਉਹ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ]] ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਰਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ [[ਚਿਤਵਣੀ]] ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2014/08/%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%95-%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%A3-%E0%A8%AA%E0%A8%9B%E0%A8%BE%E0%A8%A3-22/&lt;/ref&gt;ਪ੍ਰੋ .ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਅਪ੍ਰੈਲ 2018 ਨੂੰ ਹੋਈ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ ਹਨ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2018/04/%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%A6%E0%A8%B0-%E0%A8%95%E0%A9%88%E0%A8%B2%E0%A9%87-%E0%A8%B8%E0%A9%80%E0%A8%A8%E0%A9%80%E0%A8%85%E0%A8%B0-%E0%A8%AE%E0%A9%80%E0%A8%A4-%E0%A8%AA/&lt;/ref&gt; 

==ਰਚਨਾਵਾਂ==
*''ਇੱਕ ਸੰਸਾਰ ਇਹ ਵੀ''
*''ਸਤਰਾਂ''
*ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ: ਸਮਕਾਲੀ ਸਰੋਕਾਰ (ਸੰਪਾਦਨ)

==ਕਾਵਿ ਵੰਨਗੀ ==
&lt;poem&gt;
&lt;big&gt;
ਨਜ਼ਮ 
&lt;/big&gt;
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ 

ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਾਹਦਾ ਭਰੋਸਾ
ਉਹ ਤਾਂ ਜਿੱਧਰ ਚਾਹੋ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ
ਜਦੋਂ ਚਾਹੋ
ਉਵੇਂ ਢਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

ਲੋਕ ਤਾਂ 
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਬਸ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ‘ਚ
ਜੁਗਤ ਹੋਵੇ,ਕਲਾ ਹੋਵੇ
ਬੋਲਾਂ ‘ਚ ਜਾਦੂ ਹੋਵੇ
ਛਲ ਫਰੇਬ ਜਿਹਾ 
ਫਿਰ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ 
ਉਵੇਂ ਆਕਾਰ ਧਾਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। 

ਜੇਕਰ ਸੁੱਕਣ 'ਤੇ ਆਵੇ 
ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ
ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਰੌਂਕਾ ਦਿਓ
ਉਹ ਢਲ ਜਾਏਗੀ
ਨਰਮ ਪੈ ਜਾਏਗੀ
ਤੁਹਾਡਾ ਮਨ ਚਾਹਿਆ
ਰੂਪ ਧਾਰ ਲਵੇਗੀ
ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੈ
ਉਹ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ
ਹੱਥ ਦੇ ਸਹਾਰੇ
ਤੇ ਅੱਖ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਹੀ
ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
ਲੋਕ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ।&lt;/poem&gt;

==ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>pbstuff1v0xfc65r7pwlop4fgh75fd0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609987</id>
      <parentid>609981</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:06:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4181" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ
| image = Ravinder Bhathal Punjabi Language poet 12.jpg|
| image_size =
| alt =
| caption = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ 2016 ਮੌਕੇ 
| birth_name =
| birth_date = 
| birth_place = ਬਰਨਾਲਾ , ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| death_date = 
| death_place =
| occupation = ਸਾਹਿਤਕਾਰ , ਅਧਿਆਪਕ  
| language  = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]], 
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| ethnicity  = ਪੰਜਾਬੀ
| citizenship = ਭਾਰਤੀ 
| education  = 
| alma_mater = 
| period  = 
| genre   = ਨਜ਼ਮ  
| subject  = ਸਮਾਜਕ,ਨਾਰੀ ਵੇਦਨਾ  
| movement  = 
| notable_works = [[ਕਾਲੇ ਕੋਹਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ]]
| spouse  = 
| partner  = 
| children  = 
| relatives  = 
| influences = 
| influenced = 
| awards  = 
| signature  = 
| signature_alt = 
| website  = 
| portaldisp = 
}}

'''ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ''' (ਜਨਮ 1943 - )ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ ਜੋ ਸਤਰਵਿਆਂ ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਰਗਰਮ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਅਜਕਲ ਉਹ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ]] ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਰਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ [[ਚਿਤਵਣੀ]] ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2014/08/%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%95-%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%A3-%E0%A8%AA%E0%A8%9B%E0%A8%BE%E0%A8%A3-22/&lt;/ref&gt;ਪ੍ਰੋ .ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਅਪ੍ਰੈਲ 2018 ਨੂੰ ਹੋਈ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ ਹਨ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2018/04/%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%A6%E0%A8%B0-%E0%A8%95%E0%A9%88%E0%A8%B2%E0%A9%87-%E0%A8%B8%E0%A9%80%E0%A8%A8%E0%A9%80%E0%A8%85%E0%A8%B0-%E0%A8%AE%E0%A9%80%E0%A8%A4-%E0%A8%AA/&lt;/ref&gt; 

==ਰਚਨਾਵਾਂ==

===ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*''ਪਾਗਲ ਪੌਣਾਂ''
*''ਅੰਬਰੀ ਅੱਖ''
*''ਮਨ ਮਮਟੀ ਦੇ ਮੋਰ''
*''ਇੱਕ ਸੰਸਾਰ ਇਹ ਵੀ''
*''ਸਤਰਾਂ''

===ਹੋਰ===
*ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ: ਸਮਕਾਲੀ ਸਰੋਕਾਰ (ਸੰਪਾਦਨ)
*''ਚੀਨੀ ਯਾਤਰੀ ਫ਼ਾਹਿਯਾਨ ਦਾ ਯਾਤਰਾ ਵਰਣਨ'' (ਅਨੁਵਾਦ)

==ਕਾਵਿ ਵੰਨਗੀ ==
&lt;poem&gt;
&lt;big&gt;
ਨਜ਼ਮ 
&lt;/big&gt;
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ 

ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਾਹਦਾ ਭਰੋਸਾ
ਉਹ ਤਾਂ ਜਿੱਧਰ ਚਾਹੋ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ
ਜਦੋਂ ਚਾਹੋ
ਉਵੇਂ ਢਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

ਲੋਕ ਤਾਂ 
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਬਸ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ‘ਚ
ਜੁਗਤ ਹੋਵੇ,ਕਲਾ ਹੋਵੇ
ਬੋਲਾਂ ‘ਚ ਜਾਦੂ ਹੋਵੇ
ਛਲ ਫਰੇਬ ਜਿਹਾ 
ਫਿਰ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ 
ਉਵੇਂ ਆਕਾਰ ਧਾਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। 

ਜੇਕਰ ਸੁੱਕਣ 'ਤੇ ਆਵੇ 
ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ
ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਰੌਂਕਾ ਦਿਓ
ਉਹ ਢਲ ਜਾਏਗੀ
ਨਰਮ ਪੈ ਜਾਏਗੀ
ਤੁਹਾਡਾ ਮਨ ਚਾਹਿਆ
ਰੂਪ ਧਾਰ ਲਵੇਗੀ
ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੈ
ਉਹ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ
ਹੱਥ ਦੇ ਸਹਾਰੇ
ਤੇ ਅੱਖ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਹੀ
ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
ਲੋਕ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ।&lt;/poem&gt;

==ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>0dgpd6wp905x9db44nr1oyiigyp69zg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609988</id>
      <parentid>609987</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:08:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Charan Gill</username>
        <id>4603</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4259" xml:space="preserve">{{Infobox writer 
| name = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ
| image = Ravinder Bhathal Punjabi Language poet 12.jpg|
| image_size =
| alt =
| caption = ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਨਾਭਾ ਕਵਿਤਾ ਉਤਸਵ 2016 ਮੌਕੇ 
| birth_name =
| birth_date = 
| birth_place = ਬਰਨਾਲਾ , ਭਾਰਤੀ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| death_date = 
| death_place =
| occupation = ਸਾਹਿਤਕਾਰ , ਅਧਿਆਪਕ  
| language  = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]], 
| nationality = ਭਾਰਤੀ
| ethnicity  = ਪੰਜਾਬੀ
| citizenship = ਭਾਰਤੀ 
| education  = 
| alma_mater = 
| period  = 
| genre   = ਨਜ਼ਮ  
| subject  = ਸਮਾਜਕ,ਨਾਰੀ ਵੇਦਨਾ  
| movement  = 
| notable_works = [[ਕਾਲੇ ਕੋਹਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ]]
| spouse  = 
| partner  = 
| children  = 
| relatives  = 
| influences = 
| influenced = 
| awards  = 
| signature  = 
| signature_alt = 
| website  = 
| portaldisp = 
}}

'''ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ''' (ਜਨਮ 1943 - )ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ ਜੋ ਸਤਰਵਿਆਂ ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਰਗਰਮ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਜਨਮ ਬਰਨਾਲੇ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਅਜਕਲ ਉਹ [[ਲੁਧਿਆਣਾ ]] ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਰਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ [[ਚਿਤਵਣੀ]] ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2014/08/%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%95-%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%A3-%E0%A8%AA%E0%A8%9B%E0%A8%BE%E0%A8%A3-22/&lt;/ref&gt;ਪ੍ਰੋ .ਰਵਿੰਦਰ ਭੱਠਲ ਅਪ੍ਰੈਲ 2018 ਨੂੰ ਹੋਈ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣੇ ਗਏ ਹਨ।&lt;ref&gt;http://punjabitribuneonline.com/2018/04/%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%A6%E0%A8%B0-%E0%A8%95%E0%A9%88%E0%A8%B2%E0%A9%87-%E0%A8%B8%E0%A9%80%E0%A8%A8%E0%A9%80%E0%A8%85%E0%A8%B0-%E0%A8%AE%E0%A9%80%E0%A8%A4-%E0%A8%AA/&lt;/ref&gt; 

==ਰਚਨਾਵਾਂ==

===ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ===
*''ਕਾਲੇ ਕੋਹਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ''
*''ਪਾਗਲ ਪੌਣਾਂ''
*''ਅੰਬਰੀ ਅੱਖ''
*''ਮਨ ਮਮਟੀ ਦੇ ਮੋਰ''
*''ਇੱਕ ਸੰਸਾਰ ਇਹ ਵੀ''
*''ਸਤਰਾਂ''
*''ਚਿਤਵਣੀ''

===ਹੋਰ===
*ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ: ਸਮਕਾਲੀ ਸਰੋਕਾਰ (ਸੰਪਾਦਨ)
*''ਚੀਨੀ ਯਾਤਰੀ ਫ਼ਾਹਿਯਾਨ ਦਾ ਯਾਤਰਾ ਵਰਣਨ'' (ਅਨੁਵਾਦ)

==ਕਾਵਿ ਵੰਨਗੀ ==
&lt;poem&gt;
&lt;big&gt;
ਨਜ਼ਮ 
&lt;/big&gt;
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ 

ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਾਹਦਾ ਭਰੋਸਾ
ਉਹ ਤਾਂ ਜਿੱਧਰ ਚਾਹੋ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ
ਜਦੋਂ ਚਾਹੋ
ਉਵੇਂ ਢਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

ਲੋਕ ਤਾਂ 
ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਬਸ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ‘ਚ
ਜੁਗਤ ਹੋਵੇ,ਕਲਾ ਹੋਵੇ
ਬੋਲਾਂ ‘ਚ ਜਾਦੂ ਹੋਵੇ
ਛਲ ਫਰੇਬ ਜਿਹਾ 
ਫਿਰ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ
ਜਿਵੇਂ ਚਾਹੋ 
ਉਵੇਂ ਆਕਾਰ ਧਾਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। 

ਜੇਕਰ ਸੁੱਕਣ 'ਤੇ ਆਵੇ 
ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ
ਪਾਣੀ ਦਾ ਤਰੌਂਕਾ ਦਿਓ
ਉਹ ਢਲ ਜਾਏਗੀ
ਨਰਮ ਪੈ ਜਾਏਗੀ
ਤੁਹਾਡਾ ਮਨ ਚਾਹਿਆ
ਰੂਪ ਧਾਰ ਲਵੇਗੀ
ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੈ
ਉਹ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ
ਹੱਥ ਦੇ ਸਹਾਰੇ
ਤੇ ਅੱਖ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਹੀ
ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
ਲੋਕ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਹਨ।&lt;/poem&gt;

==ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>i5laps70r704uq5wu5bf6ut3jy52ij7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਰਾਕਿਸ਼</title>
    <ns>0</ns>
    <id>88048</id>
    <revision>
      <id>610065</id>
      <parentid>609929</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T00:45:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17945" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|conventional_long_name = ਮਰਾਕਿਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ
|native_name = &lt;hr/&gt;
 &lt;big&gt;المملكة المغربية&amp;nbsp;&lt;/big&gt;&lt;br/&gt;''ਅਲ-ਮਾਮਲਕਹ ਅਲ-ਮਾਗ਼ਰਿਬੀਆ''&lt;hr/&gt;
 ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ{{nbsp|2}}(ਬਰਬਰ)&lt;br/&gt;''ਤਾਗਲਦਿਤ ਅੰ ਲਮਾਗਰਿਬ''
|common_name = ਮਰਾਕਿਸ਼
|image_flag = Flag of Morocco.svg
|image_coat = Coat of arms of Morocco.svg
|image_map = Morocco WS-included (orthographic projection).svg
|map_caption = ਗੂੜ੍ਹਾ ਲਾਲ: ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਨਤਾ-ਪ੍ਰਾਪਤ ਮੋਰਾਕੀ ਇਲਾਕਾ।&lt;br/&gt;ਹਲਕਾ ਪੱਟੀਦਾਰ ਲਾਲ: ਪੱਛਮੀ ਸਹਾਰਾ ਦਾ ਵਿਵਾਦਤ ਇਲਾਕਾ ਜੋ ਦੱਖਣੀ ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮਰਾਕਿਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ।
|national_motto =
 &lt;div style=&quot;padding-bottom:0.5em;&quot;&gt;&lt;big&gt;الله، الوطن، الملك&amp;nbsp;&lt;/big&gt;&lt;br/&gt;&lt;/div&gt;
 &lt;div style=&quot;padding-bottom:0.5em;&quot;&gt;ⴰⴽⵓⵛ, ⴰⵎⵓⵔ, ⴰⴳⵍⵍⵉⴷ{{nbsp|2}}ਤਮਾਜ਼ੀਤ&lt;br/&gt;''Akuc, Amur, Agllid''&lt;/div&gt;
&quot;ਅੱਲ੍ਹਾ, ਵਤਨ, ਬਾਦਸ਼ਾਹ&quot;
|national_anthem =
 &lt;br/&gt;&lt;big&gt;النشيد الوطني المغربي&amp;nbsp;&lt;/big&gt;&lt;br/&gt;''ਚੇਰੀਫ਼ਿਆਈ ਗੀਤ''
 
|official_languages =
 {{unbulleted list
 | [[ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅਰਬੀ]]&lt;ref name=&quot;const2011&quot;&gt;{{cite web |title=ਮੋਰਾਕੋ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ |year=2011 |url=http://www.sgg.gov.ma/BO/bulletin/FR/2011/BO_5964-Bis_Fr.pdf |access-date=2012-12-12 |archive-date=2013-11-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102041635/http://www.sgg.gov.ma/BO/bulletin/FR/2011/BO_5964-Bis_Fr.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
 | ਬਰਬਰ&lt;ref name=&quot;const2011&quot;/&gt;{{ref label|ਅਧਿਕਾਰਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਅ|}}
 }}
|languages2_type = ਪ੍ਰਦੇਸੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
|languages2 =
 {{unbulleted list
 | ~33% [[ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ]]{{ref label|ਫ਼ਰਾਂਸੀ|ਬ|}}
 | ~21% [[ਸਪੈਨਿਸ਼ ਭਾਸ਼ਾ|ਸਪੇਨੀ]]
 | ~14% [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]]
 }}
|languages_type = ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ{{ref label|ਮੂਲ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਸ|}}
|languages =
 {{unbulleted list
 | ਬਰਬਰ ਉਪ-ਬੋਲੀਆਂ{{ref label|Berber dialects|ਦ|}}
 | ਅਰਬੀ ਉਪ-ਬੋਲੀਆਂ{{ref label|Arabic dialects|ਗ|}}
 }}
|ethnic_groups ={{unbulleted list |99% ਅਰਬ-ਬਰਬਰ |1% ਹੋਰ}}
|ethnic_groups_year = 2012&lt;ref name=CIA/&gt;
|demonym = ਮੋਰਾਕੀ
|capital = ਰਬਤ
|latd=34 |latm=02 |latNS=N |longd=6 |longm=51 |longEW=W
|largest_city = ਕਾਸਾਬਲਾਂਕਾ
|government_type = ਇਕਾਤਮਕ ਸੰਸਦੀ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ&lt;ref name=&quot;Const1&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.maroc.ma/NR/rdonlyres/2298ADD6-703C-471E-B924-A5E4F396FEA2/0/Texteint%C3%A9gralduprojetdenouvelleConstitution.pdf |title=ਣonstitution of the Kingdom of Morocco, I-1 |access-date=2012-12-12 |archive-date=2012-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120518075239/http://www.maroc.ma/NR/rdonlyres/2298ADD6-703C-471E-B924-A5E4F396FEA2/0/Texteint%C3%A9gralduprojetdenouvelleConstitution.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
|leader_title1 = ਮਹਾਰਾਜਾ
|leader_name1 = ਮੁਹੰਮਦ ਛੇਵਾਂ
|leader_title2 = ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ
|leader_name2 = ਅਬਦੁਲਿੱਲਾ ਬੇਂਕੀਰਾਨੇ
|legislature = ਸੰਸਦ
|upper_house = ਕਾਊਂਸਲਰਾਂ ਦਾ ਸਦਨ
|lower_house = {{nowrap|ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਦਾ ਸਦਨ}}
|sovereignty_type = ਸੁਤੰਤਰਤਾ
|established_event1 = [[ਫ਼ਰਾਂਸ]] ਤੋਂ
|established_date1 = 2 ਮਾਰਚ 1956
|established_event2 = [[ਸਪੇਨ]] ਤੋਂ
|established_date2 = 7 ਅਪ੍ਰੈਲ 1956
|area_rank = 58ਵਾਂ/40ਵਾਂ
|area_magnitude = 1_E10
|area_footnote = {{ref label|Territory|f|}} or {{nowrap|710,850 km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;&amp;nbsp;{{ref label|Territory|f|}}&amp;nbsp;}}
|area_km2 = 446,550
|area_sq_mi = 172,487
|percent_water = {{nowrap|0.56 &lt;small&gt;(250 ਕਿ.ਮੀ.&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;)&lt;/small&gt;}}
|population_estimate = 32,644,370&lt;ref name=&quot;Haut Commisariat au Plan&quot;&gt;[http://www.hcp.ma/ Site institutionnel du Haut-Commissariat au Plan du Royaume du Maroc]. Hcp.ma. Retrieved on 2011-07-23.&lt;/ref&gt; 
|population_estimate_year = 2012
|population_estimate_rank = 38ਵਾਂ
|population_density_km2 = 73.1
|population_density_sq_mi = 189.3
|population_density_rank = 122ਵਾਂ
|GDP_PPP_year = 2011
|GDP_PPP = $162.617 ਬਿਲੀਅਨ&lt;ref name=imf2&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=33&amp;pr.y=11&amp;sy=2009&amp;ey=2012&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=686&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a= |title=ਮੋਰਾਕੋ |publisher=ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਮਾਨੀਟੇਰੀ ਫ਼ੰਡ |accessdate=2012-04-18}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_rank = 
|GDP_PPP_per_capita = $5,052&lt;ref name=imf2/&gt; &lt;!--Do not edit!--&gt;
|GDP_PPP_per_capita_rank = 
|GDP_nominal = $99.241 ਬਿਲੀਅਨ&lt;ref name=imf2/&gt; &lt;!--Do not edit!--&gt;
|GDP_nominal_rank = 
|GDP_nominal_year = 2011
|GDP_nominal_per_capita = $3,083&lt;ref name=imf2/&gt; &lt;!--Do not edit!--&gt;
|GDP_nominal_per_capita_rank = 
|HDI_year = 2011
|HDI = {{nowrap|{{increase}} 0.582}}
|HDI_rank = 130ਵਾਂ
|HDI_category = &lt;span style=&quot;color:#fc0;white-space:nowrap;&quot;&gt;ਦਰਮਿਆਨਾ&lt;/span&gt;
|PNB_rank = 60ਵਾਂ
|PIB_rank = 60ਵਾਂ
|currency = ਮੋਰਾਕੀ ਦਿਰਹਾਮ
|currency_code = MAD
|time_zone = ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪੀ ਸਮਾਂ
|utc_offset = +0
|time_zone_DST = ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪੀ ਗਰਮ-ਰੁੱਤੀ ਸਮਾਂ
|utc_offset_DST = +1
|drives_on = ਸੱਜੇ
|cctld = .ma
|calling_code = +212
|footnote_ਅ = {{note|Official languages}} [[ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ]] ਵੀ ਅਧਿਕਾਰਕ ਸਰਕਾਰੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰਕ ਦਰਜਾ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਹੈ।&lt;ref name=CIA&gt;&quot;[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mo.html ਮੋਰਾਕੋ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181218111131/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mo.html |date=2018-12-18 }}.&quot; () [[ਸੀ.ਆਈ.ਏ ਵਰਲਡ ਫ਼ੈਕਟਬੁੱਕ]]। 13 ਅਕਤੂਬਰ 2012 ਨੂੰ ਜੋੜਿਆ। &quot;ਫ਼ਰਾਂਸੀ (ਵਪਾਰ, ਸਰਕਾਰ ਤੇ ਕੂਟਨੀਤੀ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ)&quot;&lt;/ref&gt;
|footnote_ਬ = {{note|French}} 13.5% ਪ੍ਰਵਾਹਸ਼ੀਲ, 19.5% ਅੰਸ਼ਕ ਪ੍ਰਵਾਹਸ਼ੀਲ&lt;ref&gt;&quot;[http://www.francophonie.org/IMG/pdf/La_francophonie_dans_le_monde_2006-2007.pdf ਲਾ ਫ਼ਰਾਂਸੋਫ਼ੋਨੀ ਡੈਨਸ ਲੇ ਮੋਂਦੇ]&quot; (ਫ਼ਰਾਂਸੀ ਵਿੱਚ)। () ''[[ਆਰਗਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲੇ ਡੇ ਲਾ ਫ਼ਰਾਂਸੋਫ਼ੋਨੀ]'' (ਫ਼ਰਾਂਸੀ ਵਿੱਚ). ਪੰ. 16. 15 ਅਕਤੂਬਰ 2012 ਨੂੰ ਜੋੜਿਆ।&lt;/ref&gt;
|footnote_ਸ = {{note|Native languages}} ਵੇਖੋ [[ਮਰਾਕੋ|ਮਰਾਕੋ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]]
|footnote_ਦ = {{note|Berber dialects}} ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਰਿਫ਼ੀਆਈ, ਸ਼ਿਲਹਾ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਤਾਮਾਜ਼ੀਤ
|footnote_ਗ = {{note|Arabic dialects}} ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਦਰੀਜਾ ਅਤੇ ਹਸਾਨੀਆ
|footnote_ਫ = {{note|Territory}} ਖੇਤਰਫਲ 446,550 ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ. ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦਤ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜਦਕਿ 710,850 ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ. ਵਿੱਚ ਮਰਾਕਿਸ਼-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਤ ਪੱਛਮੀ ਸਹਾਰਾ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
}}

'''ਮਰਾਕਿਸ਼''' ({{lang-ar|المغرب}} ''ਅਲ-ਮਗ਼ਰੀਬ'' ; ਬਰਬਰ: ⴰⵎⵕⵕⵓⴽ ਜਾਂ ⵍⵎⴰⵖⵔⵉⴱ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.ircam.ma/amz/index.php |title=Tamazight name according to the Institut Royal de la Culture Amazighe |publisher=Ircam.ma |accessdate=2011-11-04 |archive-date=2012-05-27 |archive-url=https://www.webcitation.org/67yUGyzwm?url=http://www.ircam.ma/amz/index.php |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ''ਅਮੇਰੁੱਕ'' ਜਾਂ ''ਲਮਾਗਰੀਬ''; {{lang-fr|Maroc}}), ਅਧਿਕਾਰਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ '''ਮਰਾਕਿਸ਼ ਦੀ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ''',&lt;ref name=CIA&gt;&quot;[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mo.html ਮੋਰਾਕੋ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181218111131/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mo.html |date=2018-12-18 }}.&quot; () [[ਸੀ.ਆਈ.ਏ ਵਰਲਡ ਫ਼ੈਕਟਬੁੱਕ]]। 13 ਅਕਤੂਬਰ 2012 ਨੂੰ ਜੋੜਿਆ। &quot;ਫ਼ਰਾਂਸੀ (ਵਪਾਰ, ਸਰਕਾਰ ਤੇ ਕੂਟਨੀਤੀ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ)&quot;&lt;/ref&gt; ਉੱਤਰੀ [[ਅਫ਼ਰੀਕਾ]] ਵਿੱਚ ਸਥਿੱਤ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਬਾਦੀ 3.2 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਖੇਤਰਫਲ 446,550 ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ. ਹੈ। ਇਹ ਪੱਛਮੀ ਸਹਾਰਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਦੱਖਣੀ ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਘ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੇ 12 ਨਵੰਬਰ 1984 ਨੂੰ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਸੰਘ ਵੱਲੋਂ 1982 ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਸ੍ਵੈ-ਫ਼ੈਸਲੇ ਦੇ ਲੋਕ-ਮੱਤ ਕਰਾਏ ਸਾਹਰਾਵੀ ਅਰਬ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਨੂੰ ਸੰਘ ਦਾ ਪੂਰਨ ਮੈਂਬਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਰੋਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ-ਤਰਫ਼ਾ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

788 ਈਸਵੀ ਵਿਚ [[ਇਡਰਿਸਿਡ ਖ਼ਾਨਦਾਨ | ਪਹਿਲਾਂ ਮੋਰਾਕੋ ਰਾਜ ਦਾ ਰਾਜ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [Mor Mor Alm ਈ. ਵਿਚ, [[ਮੋਰੱਕੋ ਦਾ ਇਦਰੀਸ I | ਇਡਰੀਸ I]] ਦੁਆਰਾ, ਦੇਸ਼ [ਅੱਲਮੋਰਾਵਿਡ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਪਣੀ ਜ਼ੈਨੀਥ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹੋਏ, ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜਵੰਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਇਕ ਲੜੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਦਾ ਆਇਆ ਹੈ। ਖ਼ਾਨਦਾਨ | ਅਲਮੋਰਾਵਿਡ]] ਅਤੇ [[ਅਲਮੋਹਾਦ ਖ਼ਾਨਦਾਨ | ਅਲਮੋਹਾਦ]] ਨਿਯਮ, ਜਦੋਂ ਇਹ [[ਆਈਬੇਰੀਆ]] ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Hall|first1=John G.|url=https://books.google.com/books?id=BhMuc6NacxgC&amp;q=Since+the+foundation+of+the+first+Moroccan+state+by+Idris+I+in+788+AD,+the+country+has+been+ruled+by+a+series+of+independent+dynasties,+reaching+its+zenith+under+Almoravid+and+Almohad+rule,+when+it+spanned+parts+of+Iberia+and+northwestern+Africa.&amp;pg=PA5|title=North Africa|last2=Publishing|first2=Chelsea House|date=2002|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-0-7910-5746-9|language=en}}&lt;/ref&gt; [[ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਸਾਮਰਾਜ]] ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 15 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮੋਰਾਕੋ ਦੇ ਤੱਟ ਦੇ ਨਾਲ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 17 ਵੀਂ ਅਤੇ 18 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਚੱਲੀ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ। [[ਮੈਰੀਨੀਡ ਖ਼ਾਨਦਾਨ | ਮੈਰੀਨੀਡ]] ਅਤੇ [[ਸਾਦੀ ਖ਼ਾਨਦਾਨ | ਸਾਦੀ]] ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਨੇ 17 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਦਬਦਬੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੋਰਾਕੋ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਅਫਰੀਕਾ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਦੇਸ਼ [[ਓਟੋਮੈਨ ਸਾਮਰਾਜ | ਓਟੋਮੈਨ]]] ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਬਚਾ ਦੇਵੇਗਾ। [[ਅਲੌਇਟ ਖ਼ਾਨਦਾਨ]], ਜੋ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਨੇ 1631 ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਦੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰਣਨੀਤਕ ਸਥਿਤੀ ਨੇ ਯੂਰਪ ਦੀ ਰੁਚੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ, ਅਤੇ 1912 ਵਿਚ, ਮੋਰਾਕੋ ਨੂੰ [[ਫ੍ਰੈਂਚ ਮੋਰਾਕੋ | ਫ੍ਰੈਂਚ]] ਅਤੇ [[ਸਪੈਨਿਸ਼ ਮੋਰਾਕੋ | ਸਪੈਨਿਸ਼]] ਪ੍ਰੋਟੈਕਟੋਰੇਟਸ ਨੂੰ, [[ਟੈਂਗੀਅਰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਜ਼ੋਨ | ਟੈਂਗੀਅਰ ਵਿਚ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜ਼ੋਨ]] ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੇ 1956 ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਉਹ ਅਫਰੀਕਾ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਖੇਤਰੀ ਮਾਨਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਥਿਰ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=43&amp;pr.y=8&amp;sy=2018&amp;ey=2023&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=512,946,914,137,612,546,614,962,311,674,213,676,911,548,193,556,122,678,912,181,313,867,419,682,513,684,316,273,913,868,124,921,339,948,638,943,514,686,218,688,963,518,616,728,223,836,516,558,918,138,748,196,618,278,624,692,522,694,622,142,156,449,626,564,628,565,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,359,960,453,423,968,935,922,128,714,611,862,321,135,243,716,248,456,469,722,253,942,642,718,643,724,939,576,644,936,819,961,172,813,132,726,646,199,648,733,915,184,134,524,652,361,174,362,328,364,258,732,656,366,654,734,336,144,263,146,268,463,532,528,944,923,176,738,534,578,536,537,429,742,433,866,178,369,436,744,136,186,343,925,158,869,439,746,916,926,664,466,826,112,542,111,967,298,443,927,917,846,544,299,941,582,446,474,666,754,668,698,672&amp;s=NGDPD,PPPGDP&amp;grp=0&amp;a=|title=Report for Selected Countries and Subjects|website=www.imf.org}}&lt;/ref&gt;

==ਤਸਵੀਰਾਂ==
&lt;gallery&gt;
File:Chefchaouen - blue city in Morocco 1.jpg| ਸ਼ੇਫਚੌਨ-ਮੋਰਾਕੋ ਵਿੱਚ ਨੀਲਾ ਸ਼ਹਿਰ 
File:Chefchaouen doors.jpg|ਸ਼ੇਫਚੌਨ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ
File:Koutoubia Mosque 0964-HDR.jpg|ਕੌਟੌਬੀਆ ਮਸਜਿਦ ਪੱਛਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ
File:Ain Asserdoun. on park of Beni Mellal, Morocco.jpg|ਬੈਨੀ ਮੇਲਲ, ਆਈਨ ਅਸੇਰਡਨ, ਮੋਰਾਕੋ ਵਿੱਚ ਪਾਰਕ
File:Argan paste making in Morocco.jpg|ਏਸਾਰੌਇਰਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮੋਰੋਕੋ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਅਰਗਾਨ ਉਤਪਾਦ ਰਵਾਇਤੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
File:Casablanca olive market.jpg|ਜੈਤੂਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਕਰੇਤਾ ਇਸ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਨਮੂਨੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਬੈਰਲ ਤੋਂ ਜੈਤੂਨ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।
File:Cemetery in Tetouan.jpg| ਕਬਰਸਤਾਨ  
File:Ceramics in Meknes.jpg|ਮੇਕਨੇਸ ਵਿਚ ਵਸਰਾਵਿਕ
File:Chouara Tannery.jpg|ਚੌਹਾਰਾ ਟੈਨਰੀ
File:Cutting a chess figure with a foot tool.jpg|ਇੱਕ ਪੈਰ ਟੂਲ ਨਾਲ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ
File:Danse Ahaydous1.jpg|ਜਿਹੜੇ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ਉਸੇ ਕੋਰਸ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਮੋੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਭਾਵ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਪਤੀ, ਭਰਾ, ਪੁੱਤਰ ਜਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਜਾਂ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।
File:Fantasia02.jpg|ਮੋਰਾਕੋ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਫੈਨਟਾਸੀਆ ਦੇ ਇੱਕ ਜਾਂ ਵਧੇਰੇ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਬਾ (8 ਤੋਂ 15 ਸਵਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰਾਈਡਰ ਹਨ। 
File:الطاجين و القصعة المغربية.jpg|ਚਿੱਤਰ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਰਵਾਇਤੀ ਮਾਘਰੇਬ ਵਸਤੂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ

&lt;/gallery&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਫ਼ਰੀਕੇ ਦੇ ਦੇਸ਼]]</text>
      <sha1>6yafsjol74w8redhaybdwrljs5z8m5d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਰਾੜ ਤੇ ਬਰਿਆਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>90565</id>
    <revision>
      <id>610081</id>
      <parentid>604473</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T05:35:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ਗੁਰਸ਼ਰਨ</username>
        <id>41959</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4787" xml:space="preserve">'''ਬਰਾੜ''' ਇੱਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕਾਫੀ ਲੋਕ ਇਸ [[ਗੋਤ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਬਰਾੜ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਨੋਵੀ ਪੀੜੀ ਚੋਂ ਮੰਨੀਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਰਾੜ ਤੇ ਬਰਿਆਰ ਦੋ ਧੜੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੇਲੇ ਬਣੇ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਸਿੱਧੂ ਵੰਸ਼ ਚੋਂ ਹਨ।

ਬਰਿਆਰ ਗੋਤ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਬਰਿਆਰ ਤੇ ਬਰਾੜ ਗੋਤ ਇਕ ਹੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਕਿਉ ਕਿ ਬੈਰਾੜਾ ਦੇ ਦੋ ਧੜੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵੇਲੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੱਤੀਆਣੇ ਪਿੰਡ ਲਾਗੇ ਅੱਪੜੇ ਤਾ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਮੰਗਣੀਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ , ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਬੋ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ ਜਾ ਕੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਦੇਂਦੇ ਹਾਂ। ਉਦੋਂ ਕੁਝ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਨਾ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕਿ ਦਾਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ। ਬਰਾੜਾ ਦੇ ਦੂਜੇ ਧੜੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਲਗਾਮ ਫੜ ਲਈ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਨਖਾਹਾਂ ਮਿਲਣਗੀਆ ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਦੇਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਈ ਚਲੋ ਰੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਸਿੱਖ ਪੋਠੋਹਾਰ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਲਈ ਭੇਟਾ ਲੈ ਕੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ  ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੈਦਲ 4 ਆਨੇੇ ਤੇ ਘੋੜ ਸਵਾਰ 8 ਆਨੇ ਤਾਂ ਬਰਾੜਾ

ਨੇ ਏਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 1 ਰੁਪਏ ਪੈਦਲ ਤੇ 2 ਰੁਪਿਆਂ ਘੋੜਸਵਾਰ ਤਨਖਾਹ ਲਾਵਾਂਗੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤੰਬੂ ਲਾ ਕੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਵੰਡੀਆਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਖਜ਼ਾਨਾ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਪਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਹੈ। ਕੁਝ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੇ ਵਲੋਂ ਏ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਨਖਾਹਾ ਵੰਡੀਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋ ਕਲਾ ਹੀ ਵਰਤਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਏ ਭੁੱਲਰਾਂ ਤੇ ਮਾਨਾ ਕੋਲੋਂ ਮਿਹਣੇ ਮਰਵਾਉਣ ਗੇ ਕਿ ਏਨਾ ਨੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਕੋਲੋਂ ਵੀ ਤਨਖਾਹ ਲੈ ਲਈ (ਕਿਉ ਕਿ ਸਿੱਧੂ ਬਰਾੜ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਮਾਨ ਤੇ ਭੁੱਲਰਾਂ ਨਾਲ ਸਨ) ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਬਰਾੜ ਨਹੀਂ ਤੁਸੀਂ ਅਜ ਤੋਂ ਬਰਿਆਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਬਹਾਦੁਰ ਸੂਰਮੇ ਜੇ।                      ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਾਦ ਚ ਅੱਗੇ ਚਲੇ ਗਏ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਚਾਰ ਘਰ ਬਰਿਆਰਾ  ਦੇ ਸਾਬੋ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ ਤੱਕ ਗਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੈ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਘਰੇ ਜਾਓ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਧੜੇ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ, ਤੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ 1762 ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਿੰਘਾਂ ਤੇ ਬਰਾੜਾ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਏਸ  ਸਮੇਂ ਹੀ ਬਰਿਆਰਾ  ਨੇ ਮਾਝੇ ਵੱਲ ਰੁਖ਼ ਕੀਤਾ ਤੇ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ  ਤੇ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਲਾਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡ  ਬੰਨੇ।   

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਗੋਤ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੋਤ]]</text>
      <sha1>iqzjn1zrqy1gnenex5vu5a96hq5efdc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610082</id>
      <parentid>610081</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T05:39:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ਗੁਰਸ਼ਰਨ</username>
        <id>41959</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਬਰਾੜ]] ਨੂੰ [[ਬਰਾੜ ਤੇ ਬਰਿਆਰ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4787" xml:space="preserve">'''ਬਰਾੜ''' ਇੱਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕਾਫੀ ਲੋਕ ਇਸ [[ਗੋਤ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਬਰਾੜ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਨੋਵੀ ਪੀੜੀ ਚੋਂ ਮੰਨੀਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਰਾੜ ਤੇ ਬਰਿਆਰ ਦੋ ਧੜੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੇਲੇ ਬਣੇ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਸਿੱਧੂ ਵੰਸ਼ ਚੋਂ ਹਨ।

ਬਰਿਆਰ ਗੋਤ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਬਰਿਆਰ ਤੇ ਬਰਾੜ ਗੋਤ ਇਕ ਹੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਕਿਉ ਕਿ ਬੈਰਾੜਾ ਦੇ ਦੋ ਧੜੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵੇਲੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੱਤੀਆਣੇ ਪਿੰਡ ਲਾਗੇ ਅੱਪੜੇ ਤਾ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਮੰਗਣੀਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ , ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਬੋ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ ਜਾ ਕੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਦੇਂਦੇ ਹਾਂ। ਉਦੋਂ ਕੁਝ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਨਾ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕਿ ਦਾਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ। ਬਰਾੜਾ ਦੇ ਦੂਜੇ ਧੜੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਲਗਾਮ ਫੜ ਲਈ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਨਖਾਹਾਂ ਮਿਲਣਗੀਆ ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਦੇਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਈ ਚਲੋ ਰੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਸਿੱਖ ਪੋਠੋਹਾਰ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਲਈ ਭੇਟਾ ਲੈ ਕੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ  ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੈਦਲ 4 ਆਨੇੇ ਤੇ ਘੋੜ ਸਵਾਰ 8 ਆਨੇ ਤਾਂ ਬਰਾੜਾ

ਨੇ ਏਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 1 ਰੁਪਏ ਪੈਦਲ ਤੇ 2 ਰੁਪਿਆਂ ਘੋੜਸਵਾਰ ਤਨਖਾਹ ਲਾਵਾਂਗੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤੰਬੂ ਲਾ ਕੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਵੰਡੀਆਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਖਜ਼ਾਨਾ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਪਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਹੈ। ਕੁਝ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੇ ਵਲੋਂ ਏ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਨਖਾਹਾ ਵੰਡੀਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋ ਕਲਾ ਹੀ ਵਰਤਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਏ ਭੁੱਲਰਾਂ ਤੇ ਮਾਨਾ ਕੋਲੋਂ ਮਿਹਣੇ ਮਰਵਾਉਣ ਗੇ ਕਿ ਏਨਾ ਨੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਕੋਲੋਂ ਵੀ ਤਨਖਾਹ ਲੈ ਲਈ (ਕਿਉ ਕਿ ਸਿੱਧੂ ਬਰਾੜ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਮਾਨ ਤੇ ਭੁੱਲਰਾਂ ਨਾਲ ਸਨ) ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਬਰਾੜ ਨਹੀਂ ਤੁਸੀਂ ਅਜ ਤੋਂ ਬਰਿਆਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਬਹਾਦੁਰ ਸੂਰਮੇ ਜੇ।                      ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਾਦ ਚ ਅੱਗੇ ਚਲੇ ਗਏ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਚਾਰ ਘਰ ਬਰਿਆਰਾ  ਦੇ ਸਾਬੋ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ ਤੱਕ ਗਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੈ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਘਰੇ ਜਾਓ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਧੜੇ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ, ਤੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ 1762 ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਿੰਘਾਂ ਤੇ ਬਰਾੜਾ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਏਸ  ਸਮੇਂ ਹੀ ਬਰਿਆਰਾ  ਨੇ ਮਾਝੇ ਵੱਲ ਰੁਖ਼ ਕੀਤਾ ਤੇ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ  ਤੇ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਲਾਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡ  ਬੰਨੇ।   

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਗੋਤ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੋਤ]]</text>
      <sha1>iqzjn1zrqy1gnenex5vu5a96hq5efdc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610084</id>
      <parentid>610082</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T05:42:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ਗੁਰਸ਼ਰਨ</username>
        <id>41959</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4985" xml:space="preserve">'''ਬਰਾੜ''' ਇੱਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕਾਫੀ ਲੋਕ ਇਸ [[ਗੋਤ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਬਰਾੜ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਨੋਵੀ ਪੀੜੀ ਚੋਂ ਮੰਨੀਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਰਾੜ ਤੇ ਬਰਿਆਰ ਦੋ ਧੜੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੇਲੇ ਬਣੇ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਸਿੱਧੂ ਵੰਸ਼ ਚੋਂ ਹਨ।

ਬਰਿਆਰ ਗੋਤ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਬਰਿਆਰ ਤੇ ਬਰਾੜ ਗੋਤ ਇਕ ਹੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਕਿਉ ਕਿ ਬੈਰਾੜਾ ਦੇ ਦੋ ਧੜੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵੇਲੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੱਤੀਆਣੇ ਪਿੰਡ ਲਾਗੇ ਅੱਪੜੇ ਤਾ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਮੰਗਣੀਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ , ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਬੋ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ ਜਾ ਕੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਦੇਂਦੇ ਹਾਂ। ਉਦੋਂ ਕੁਝ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਨਾ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕਿ ਦਾਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ। ਬਰਾੜਾ ਦੇ ਦੂਜੇ ਧੜੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਲਗਾਮ ਫੜ ਲਈ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਨਖਾਹਾਂ ਮਿਲਣਗੀਆ ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਦੇਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਈ ਚਲੋ ਰੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਸਿੱਖ ਪੋਠੋਹਾਰ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਲਈ ਭੇਟਾ ਲੈ ਕੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ  ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੈਦਲ 4 ਆਨੇੇ ਤੇ ਘੋੜ ਸਵਾਰ 8 ਆਨੇ ਤਾਂ ਬਰਾੜਾ

ਨੇ ਏਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 1 ਰੁਪਏ ਪੈਦਲ ਤੇ 2 ਰੁਪਿਆਂ ਘੋੜਸਵਾਰ ਤਨਖਾਹ ਲਾਵਾਂਗੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤੰਬੂ ਲਾ ਕੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਵੰਡੀਆਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਖਜ਼ਾਨਾ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਪਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਹੈ। ਕੁਝ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੇ ਵਲੋਂ ਏ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਨਖਾਹਾ ਵੰਡੀਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋ ਕਲਾ ਹੀ ਵਰਤਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਏ ਭੁੱਲਰਾਂ ਤੇ ਮਾਨਾ ਕੋਲੋਂ ਮਿਹਣੇ ਮਰਵਾਉਣ ਗੇ ਕਿ ਏਨਾ ਨੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਕੋਲੋਂ ਵੀ ਤਨਖਾਹ ਲੈ ਲਈ (ਕਿਉ ਕਿ ਸਿੱਧੂ ਬਰਾੜ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਮਾਨ ਤੇ ਭੁੱਲਰਾਂ ਨਾਲ ਸਨ) ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਬਰਾੜ ਨਹੀਂ ਤੁਸੀਂ ਅਜ ਤੋਂ ਬਰਿਆਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਬਹਾਦੁਰ ਸੂਰਮੇ ਜੇ।                      ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਾਦ ਚ ਅੱਗੇ ਚਲੇ ਗਏ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਚਾਰ ਘਰ ਬਰਿਆਰਾ  ਦੇ ਸਾਬੋ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ ਤੱਕ ਗਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੈ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਘਰੇ ਜਾਓ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਧੜੇ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ, ਤੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ 1762 ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਿੰਘਾਂ ਤੇ ਬਰਾੜਾ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਏਸ  ਸਮੇਂ ਹੀ ਬਰਿਆਰਾ  ਨੇ ਮਾਝੇ ਵੱਲ ਰੁਖ਼ ਕੀਤਾ ਤੇ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ  ਤੇ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਲਾਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡ  ਬੰਨੇ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਿਆਲਕੋਟ ਵਾਲੇ ਬਰਿਆਰ ਮੁਸਲਿਮ ਹੋ ਗਏ ਸਨ     

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਗੋਤ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੋਤ]]</text>
      <sha1>73i60kk2d65jhzsovp9pwiucy5cddmu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610085</id>
      <parentid>610084</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T05:43:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ਗੁਰਸ਼ਰਨ</username>
        <id>41959</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4988" xml:space="preserve">'''ਬਰਾੜ''' ਇੱਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕਾਫੀ ਲੋਕ ਇਸ [[ਗੋਤ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਬਰਾੜ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਨੋਵੀ ਪੀੜੀ ਚੋਂ ਮੰਨੀਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਰਾੜ ਤੇ ਬਰਿਆਰ ਦੋ ਧੜੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੇਲੇ ਬਣੇ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਸਿੱਧੂ ਵੰਸ਼ ਚੋਂ ਹਨ।

ਬਰਿਆਰ ਗੋਤ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਬਰਿਆਰ ਤੇ ਬਰਾੜ ਗੋਤ ਇਕ ਹੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਕਿਉ ਕਿ ਬੈਰਾੜਾ ਦੇ ਦੋ ਧੜੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵੇਲੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੱਤੀਆਣੇ ਪਿੰਡ ਲਾਗੇ ਅੱਪੜੇ ਤਾ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਮੰਗਣੀਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ , ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਬੋ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ ਜਾ ਕੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਦੇਂਦੇ ਹਾਂ। ਉਦੋਂ ਕੁਝ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਨਾ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕਿ ਦਾਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ। ਬਰਾੜਾ ਦੇ ਦੂਜੇ ਧੜੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਲਗਾਮ ਫੜ ਲਈ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਨਖਾਹਾਂ ਮਿਲਣਗੀਆ ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਦੇਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਈ ਚਲੋ ਰੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਸਿੱਖ ਪੋਠੋਹਾਰ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਲਈ ਭੇਟਾ ਲੈ ਕੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ  ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੈਦਲ 4 ਆਨੇੇ ਤੇ ਘੋੜ ਸਵਾਰ 8 ਆਨੇ ਤਾਂ ਬਰਾੜਾ

ਨੇ ਏਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 1 ਰੁਪਏ ਪੈਦਲ ਤੇ 2 ਰੁਪਿਆਂ ਘੋੜਸਵਾਰ ਤਨਖਾਹ ਲਾਵਾਂਗੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤੰਬੂ ਲਾ ਕੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਵੰਡੀਆਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਖਜ਼ਾਨਾ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਪਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਹੈ। ਕੁਝ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੇ ਵਲੋਂ ਏ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਨਖਾਹਾ ਵੰਡੀਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋ ਕਲਾ ਹੀ ਵਰਤਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਏ ਭੁੱਲਰਾਂ ਤੇ ਮਾਨਾ ਕੋਲੋਂ ਮਿਹਣੇ ਮਰਵਾਉਣ ਗੇ ਕਿ ਏਨਾ ਨੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਕੋਲੋਂ ਵੀ ਤਨਖਾਹ ਲੈ ਲਈ (ਕਿਉ ਕਿ ਸਿੱਧੂ ਬਰਾੜ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਮਾਨ ਤੇ ਭੁੱਲਰਾਂ ਨਾਲ ਸਨ) ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਬਰਾੜ ਨਹੀਂ ਤੁਸੀਂ ਅਜ ਤੋਂ ਬਰਿਆਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਬਹਾਦੁਰ ਸੂਰਮੇ ਜੇ।                      ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਾਦ ਚ ਅੱਗੇ ਚਲੇ ਗਏ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਚਾਰ ਘਰ ਬਰਿਆਰਾ  ਦੇ ਸਾਬੋ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ ਤੱਕ ਗਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੈ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਘਰੇ ਜਾਓ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਧੜੇ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ, ਤੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ 1762 ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਿੰਘਾਂ ਤੇ ਬਰਾੜਾ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਏਸ  ਸਮੇਂ ਹੀ ਬਰਿਆਰਾ  ਨੇ ਮਾਝੇ ਵੱਲ ਰੁਖ਼ ਕੀਤਾ ਤੇ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ  ਤੇ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਲਾਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡ  ਬੰਨੇ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਿਆਲਕੋਟ ਵਾਲੇ ਬਰਿਆਰ ਮੁਸਲਿਮ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।     

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਗੋਤ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੋਤ]]</text>
      <sha1>4mj289kc2z4j6cqfoxdxnz9qbmqqdd2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610087</id>
      <parentid>610085</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T10:01:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/ਗੁਰਸ਼ਰਨ|ਗੁਰਸ਼ਰਨ]] ([[User talk:ਗੁਰਸ਼ਰਨ|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ਦੀਆਂ ਸੋਧਾਂ ਵਾਪਸ ਮੋੜ ਕੇ [[User:Stalinjeet Brar|Stalinjeet Brar]] ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਆਖ਼ਰੀ ਰੀਵਿਜ਼ਨ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="246" xml:space="preserve">'''ਬਰਾੜ''' ਇੱਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕਾਫੀ ਲੋਕ ਇਸ [[ਗੋਤ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹਨ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਗੋਤ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੋਤ]]</text>
      <sha1>4alcsmrjzrg56o5xod773a7aytvu3qc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610088</id>
      <parentid>610087</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T10:01:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Special:Contributions/Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[User talk:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ਦੀਆਂ ਸੋਧਾਂ ਵਾਪਸ ਮੋੜ ਕੇ [[User:ਗੁਰਸ਼ਰਨ|ਗੁਰਸ਼ਰਨ]] ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਆਖ਼ਰੀ ਰੀਵਿਜ਼ਨ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4988" xml:space="preserve">'''ਬਰਾੜ''' ਇੱਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕਾਫੀ ਲੋਕ ਇਸ [[ਗੋਤ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਬਰਾੜ ਸਿੱਧੂ ਦੀ ਨੋਵੀ ਪੀੜੀ ਚੋਂ ਮੰਨੀਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਰਾੜ ਤੇ ਬਰਿਆਰ ਦੋ ਧੜੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੇਲੇ ਬਣੇ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਸਿੱਧੂ ਵੰਸ਼ ਚੋਂ ਹਨ।

ਬਰਿਆਰ ਗੋਤ ਜੱਟਾਂ ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਗੋਤ ਹੈ। ਬਰਿਆਰ ਤੇ ਬਰਾੜ ਗੋਤ ਇਕ ਹੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਕਿਉ ਕਿ ਬੈਰਾੜਾ ਦੇ ਦੋ ਧੜੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵੇਲੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੱਤੀਆਣੇ ਪਿੰਡ ਲਾਗੇ ਅੱਪੜੇ ਤਾ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਮੰਗਣੀਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ , ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਬੋ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ ਜਾ ਕੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਦੇਂਦੇ ਹਾਂ। ਉਦੋਂ ਕੁਝ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਨਾ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕਿ ਦਾਨ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ। ਬਰਾੜਾ ਦੇ ਦੂਜੇ ਧੜੇ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਲਗਾਮ ਫੜ ਲਈ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਨਖਾਹਾਂ ਮਿਲਣਗੀਆ ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਦੇਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਈ ਚਲੋ ਰੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਸਿੱਖ ਪੋਠੋਹਾਰ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਲਈ ਭੇਟਾ ਲੈ ਕੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ  ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੈਦਲ 4 ਆਨੇੇ ਤੇ ਘੋੜ ਸਵਾਰ 8 ਆਨੇ ਤਾਂ ਬਰਾੜਾ

ਨੇ ਏਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 1 ਰੁਪਏ ਪੈਦਲ ਤੇ 2 ਰੁਪਿਆਂ ਘੋੜਸਵਾਰ ਤਨਖਾਹ ਲਾਵਾਂਗੇ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤੰਬੂ ਲਾ ਕੇ ਤਨਖਾਹਾਂ ਵੰਡੀਆਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਖਜ਼ਾਨਾ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਪਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਹੈ। ਕੁਝ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੇ ਵਲੋਂ ਏ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤਨਖਾਹਾ ਵੰਡੀਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵਲੋ ਕਲਾ ਹੀ ਵਰਤਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਰਾੜਾ ਨੇ ਤਨਖ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਏ ਭੁੱਲਰਾਂ ਤੇ ਮਾਨਾ ਕੋਲੋਂ ਮਿਹਣੇ ਮਰਵਾਉਣ ਗੇ ਕਿ ਏਨਾ ਨੇ ਤੇ ਗੁਰੂ ਕੋਲੋਂ ਵੀ ਤਨਖਾਹ ਲੈ ਲਈ (ਕਿਉ ਕਿ ਸਿੱਧੂ ਬਰਾੜ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਮਾਨ ਤੇ ਭੁੱਲਰਾਂ ਨਾਲ ਸਨ) ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਬਰਾੜ ਨਹੀਂ ਤੁਸੀਂ ਅਜ ਤੋਂ ਬਰਿਆਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਬਹਾਦੁਰ ਸੂਰਮੇ ਜੇ।                      ਗੁਰੂ ਜੀ ਬਾਦ ਚ ਅੱਗੇ ਚਲੇ ਗਏ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਚਾਰ ਘਰ ਬਰਿਆਰਾ  ਦੇ ਸਾਬੋ ਕੀ ਤਲਵੰਡੀ ਤੱਕ ਗਏ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੈ ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਘਰੇ ਜਾਓ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਧੜੇ ਚੱਲਦੇ ਰਹੇ, ਤੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ 1762 ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਿੰਘਾਂ ਤੇ ਬਰਾੜਾ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਏਸ  ਸਮੇਂ ਹੀ ਬਰਿਆਰਾ  ਨੇ ਮਾਝੇ ਵੱਲ ਰੁਖ਼ ਕੀਤਾ ਤੇ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ  ਤੇ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਲਾਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡ  ਬੰਨੇ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਿਆਲਕੋਟ ਵਾਲੇ ਬਰਿਆਰ ਮੁਸਲਿਮ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।     

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਗੋਤ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੋਤ]]</text>
      <sha1>4mj289kc2z4j6cqfoxdxnz9qbmqqdd2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਿਸ਼ੀਤਾ ਭੱਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92813</id>
    <revision>
      <id>609952</id>
      <parentid>603228</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:07:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26072" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Hrishitaa Bhatt during trailer launch of the film 'Chal Jaa Bapu'.jpg|thumb|ਰਿਸ਼ੀਤਾ ਭੱਟ]]
ਰਿਸ਼ੀਤਾ ਭੱਟ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾ ਅਤੇ ਮਾਡਲ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ 2001 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹਰੁਖ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ''ਅਸ਼ੋਕਾ'' ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਅਦਾਕਾਰੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/i-belong-to-the-romantic-genre-kapil-sibal-2854837/|title=Htishitaa in Mast Hawa|archive-url=https://web.archive.org/web/20160616191028/http://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/i-belong-to-the-romantic-genre-kapil-sibal-2854837/|archive-date=16 June 2016|access-date=19 June 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਉਸ &quot;ਹਾਸਿਲ&quot; (2003) ਫ਼ਿਲਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਮਿਲੀ। ਭੱਟ ਨੂੰ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਸਮੀਖਿਆ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ &quot;ਅਬ ਤੱਕ ਛੱਪਨ&quot; ਅਤੇ &quot;ਜਿਗਿਆਸਾ&quot; ਵਰਗੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਭੱਟ &quot;ਜ਼ੀ5 ਕਾੱਪ&quot; ਡਰਾਮਾ ਵੈੱਬ ਸੀਰੀਜ਼, ਲਾਲ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੀ ਇਕੱਤਰਤਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/impact-feature/story/lalbazaar-a-cop-drama-that-keeps-you-on-the-edge-of-your-seat-till-the-end-1690590-2020-06-19|title=Lalbazaar: A cop drama that keeps you on the edge of your seat till the end|last1=DelhiJune 19|first1=IMPACT FEATURE india today digital New|last2=June 19|first2=2020UPDATED|website=India Today|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20200620064255/https://www.indiatoday.in/impact-feature/story/lalbazaar-a-cop-drama-that-keeps-you-on-the-edge-of-your-seat-till-the-end-1690590-2020-06-19|archive-date=20 June 2020|access-date=2020-06-19|last3=Ist|first3=2020 12:45|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਭੱਟ ਦਾ ਜਨਮ ਮੁੰਬਈ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਲੰਡਨ ਦੇ ਟ੍ਰਿਨਿਟੀ ਕਾਲਜ ਦੀ ਅਲੂਮਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਰਿਓਗ੍ਰਾਫਰ ਸ਼ਿਆਮਕ ਡਾਵਰ ਤੋਂ ਜਾਜ਼ ਸਬਕ ਲਏ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/actor-hrishitaa-bhatt-says-she-would-love-to-perform-classical-dance-in-delhi/story-UlaoacEiemmyo7LyYINkoO.html|title=Actor Hrishitaa Bhatt says she would love to perform classical dance in Delhi|date=2018-04-16|website=Hindustan Times|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20190530112243/https://www.hindustantimes.com/bollywood/actor-hrishitaa-bhatt-says-she-would-love-to-perform-classical-dance-in-delhi/story-UlaoacEiemmyo7LyYINkoO.html|archive-date=30 May 2019|access-date=2019-05-21|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 1999 ਵਿੱਚ ਲਿਰਿਲ ਵਿਗਿਆਪਨ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/features/metroplus/soap-opera/article6514810.ece|title=Soap opera|last=Daftuar|first=Swati|date=2014-10-19|work=The Hindu|access-date=2020-06-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20141202110851/http://www.thehindu.com/features/metroplus/soap-opera/article6514810.ece|archive-date=2 December 2014|language=en-IN|issn=0971-751X|url-status=live}}&lt;/ref&gt;ਅਤੇ ਸ਼ਾਹਿਦ ਕਪੂਰ ਦੇ ਨਾਲ ਆਰੀਅਨਜ਼ ਬੈਂਡ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਵੀਡੀਓ ਐਲਬਮ, &quot;ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਤੇਰਾ ਹੀ ਚੇਹਰਾ&quot; ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।&lt;ref name=&quot;timesnownews.com&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.timesnownews.com/entertainment/news/people/photo-gallery/remember-the-asoka-actress-hrishitaa-bhatt-birthday-know-what-she-is-up-to-now-with-these-little-known-facts/416392|title=Hrishitaa Bhatt birthday: Remember the Asoka actress? Know what she is up to now with these little known facts {{!}} Entertainment News|website=timesnownews.com|language=en-GB|archive-url=https://web.archive.org/web/20190512160934/https://www.timesnownews.com/entertainment/news/people/photo-gallery/remember-the-asoka-actress-hrishitaa-bhatt-birthday-know-what-she-is-up-to-now-with-these-little-known-facts/416392|archive-date=12 May 2019|access-date=2019-05-21|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ == 
4 ਮਾਰਚ, 2017 ਨੂੰ, ਉਸ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਡਿਪਲੋਮੈਟ, ਆਨੰਦ ਤਿਵਾਰੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.india.com/lifestyle/hrishitaa-bhatt-gets-married-to-anand-tiwari-the-haasil-actress-looks-gorgeous-in-her-bridal-lehenga-view-pics-1904831/|title=Hrishitaa Bhatt gets married to Anand Tiwari! The Haasil actress looks gorgeous in her bridal lehenga (View pics)|last=Prakashan|first=Priya|date=2017-03-08|website=India.com|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20170312050113/http://www.india.com/lifestyle/hrishitaa-bhatt-gets-married-to-anand-tiwari-the-haasil-actress-looks-gorgeous-in-her-bridal-lehenga-view-pics-1904831/|archive-date=12 March 2017|access-date=2019-05-21|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/hrishitaa-bhatt-gets-married-to-un-diplomat-anand-tiwari-see-wedding-pics-4559079/|title=Hrishitaa Bhatt gets married to UN diplomat Anand Tiwari, see wedding pics|date=2017-03-07|website=The Indian Express|language=en|access-date=2020-11-18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/hrishita-bhatt-page-3-and-asoka-star-marries-a-un-diplomat-see-wedding-pics/story-vU75zTREkIGmC2qgXMPBkP.html|title=Hrishita Bhatt, Haasil and Asoka star, marries UN diplomat. See wedding pics|date=2017-03-08|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2020-11-18}}&lt;/ref&gt; 

== ਕੈਰੀਅਰ ==
=== ਡੈਬਿਊ: 2001 - 2002 ===
ਭੱਟ ਨੇ ਸ਼ਾਹਰੁਖ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਨਿਭਾਈ ਮੌਰਿਆ ਸਮਰਾਟ [[ਅਸ਼ੋਕ]] ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਡਰਾਮਾ ਫ਼ਿਲਮ ਨਾਲ ਅਰੰਭ ਕੀਤੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.kungfucinema.com/review-asoka-2001-88|title=REVIEW: 'Asoka' (2001) « Kung Fu Cinema|date=2010-04-27|website=archive.vn|access-date=2020-12-01|archive-date=2010-04-27|archive-url=https://archive.today/20100427225118/http://www.kungfucinema.com/review-asoka-2001-88|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ੀ.ਸਿਨ ਅਵਾਰਡਜ਼ ਦੁਆਰਾ &quot;ਸਰਬੋਤਮ ਮਹਿਲਾ ਡੈਬਿਊ&quot; ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਅਤੇ ਸਕ੍ਰੀਨ ਵੀਕਲੀ ਅਵਾਰਡਜ਼ ਦੁਆਰਾ  &quot;ਮੌਸਟ ਪ੍ਰੋਮਸਿੰਗ ਫੀਮੇਲ ਨਿਊਕਮਰ&quot; ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਉਸ ਦੀ ਅਗਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਮਲਟੀ-ਸਟਾਰਰ &quot;ਦਿਲ ਵਿਲ ਪਿਆਰ ਵਿਆਰ&quot; (2002) ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਇੱਕ ਜਵਾਨ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਔਰਤ ਜੋਜੋ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਭੂਮਿਕਾ 'ਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਦਿਆਂ, ਪਲੈਨੇਟ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦੇ ਰਾਕੇਸ਼ ਬੁੱਧੂ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ &quot;ਭੂਮਿਕਾ ਛੋਟੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਇੱਕ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://planetbollywood.com/displayReview.php?id=040306010517|title=Dil Vil Pyar Vyar - movie review by Rakesh Budhu - Planet Bollywood|website=planetbollywood.com|access-date=2020-12-01}}&lt;/ref&gt; ਉਸੇ ਸਾਲ, ਭੱਟ ਨੇ ਅਭਿਸ਼ੇਕ ਬੱਚਨ ਨਾਲ ਕਾਮੇਡੀ ਡਰਾਮਾ ਫ਼ਿਲਮ 'ਸ਼ਰਾਰਤ' ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਨੇਹਾ ਸੇਨਗੁਪਤਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।

=== 2003 ਤੋਂ 2009 ===
ਭੱਟ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ- ਹਿੰਦੀ, ਉਰਦੂ, ਬੰਗਾਲੀ, ਤੇਲਗੂ, ਅਤੇ ਕੰਨੜ ਦੀਆਂ ਲਗਭਗ 25 ਫਿਲਮਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਹੀ। ਹਾਸਿਲ (2003), ਅਬ ਤੱਕ ਛੱਪਨ (2004) ਅਤੇ ਚਰਸ:ਏ ਜੋਇੰਟ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ (2004) ਕੁਝ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਹਨ।  ਫ਼ਿਲਮ ਹਾਸਿਲ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਨਿਹਾਰਿਕਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਭੱਟ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਰੈਡਿਫ ਦੀ ਕੰਚਨਾ ਸੁੱਗੂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਗਈ, &quot;ਭੱਟ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ​, ਸ਼ਾਂਤ ਪਰ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਾਲੀ ਕੁੜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ਿਕਰ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ।&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|title='Haasil' is not for everybody|url=https://www.rediff.com/movies/2003/may/16haasil.htm|access-date=2020-12-01|website=rediff.com}}&lt;/ref&gt; 'ਅਬ ਤਕ ਛੱਪਨ' ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਹੰਗਾਮਾ 'ਤੇ ਵਪਾਰ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਤਰਨ ਆਦਰਸ਼ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭੱਟ ਨੂੰ &quot;ਕਾਫ਼ੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਾਨ ਛੱਡਦੀ ਹੈ।&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Hungama|first=Bollywood|title=Ab Tak Chhappan Review 1.5/5 {{!}} Ab Tak Chhappan Movie Review {{!}} Ab Tak Chhappan 2004 Public Review {{!}} Film Review|url=https://www.bollywoodhungama.com/movie/ab-tak-chhappan/critic-review/ab-tak-chhappan-movie-review/|access-date=2020-12-01|language=en}}&lt;/ref&gt;

2006 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਬੰਗਾਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਜੀਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿਯਾਂਸ਼ੂ ਚੈਟਰਜੀ ਨਾਲ ਬਿਧਾਤਰ ਲੇਖਾ ਵਿੱਚ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2006-08-08|title=Bengali debut for Hrishitaa|url=https://www.hindustantimes.com/india/bengali-debut-for-hrishitaa/story-6yORe1L08o0eB7pnU3sGZN.html|access-date=2020-12-01|website=Hindustan Times|language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀ 2007 ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ, ਧਰਮ, ਜੋ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਭਾਵਨਾ ਤਲਵਾਰ ਦੁਆਰਾ 2007 ਦੇ ਕਾਨਸ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰਤ ਐਂਟਰੀ ਸੀ। 2008 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸ਼ਕਤੀ ਕਪੂਰ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ਼ਕ ਬੈਕਟਰ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਵੀਡੀਓ 'ਡਾਕੂ ਡੈਡੀ' ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|last=SpotboyE|title=Wedding Bells: Hrishitaa Bhatt Marries Senior UN Diplomat Anand Tiwari|url=https://www.spotboye.com/bollywood/news/wedding-bells-hrishitaa-bhatt-marries-senior-un-diplomat-anand-tiwari/58bee1c99969f52d325ede30|access-date=2020-12-01|website=spotboye.com|language=en-US}}&lt;/ref&gt; ਕਿਸਨਾ: ਦਿ ਵਾਰੀਅਰ ਪੋਇਟ (2005), ਪੇਜ 3 (2006), ਹੇ ਬੇਬੀ (2007), ਅਤੇ ਮਾਈ ਨੇਮ ਇਜ਼ ਐਂਥਨੀ ਗੋਨਸਾਲਵੇਸ (2008) ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ ਸਨ।

=== 2010 ਤੋਂ 2014 ਤੱਕ ===
ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ। ਭੱਟ ਨੇ 2010 ਦੀ ਮਰਾਠੀ ਫ਼ਿਲਮ, ਮਨੀ ਮੰਗਲਸੂਤਰ ਨਾਲ ਖੇਤਰੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ 2013 ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬੰਗਾਲੀ ਫਿਲਮ, ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਸੇਨ ਵਿੱਚ ਸੋਹਿਨੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਲੀਜ਼ਾਂ ਇਡੀਅਟਸ ਬਾਕਸ (2010), ਅੰਮਾ ਕੀ ਬੋਲੀ (2012) ਪ੍ਰਮਿਲਾ ਅਤੇ ਅਨੁਰਾਧਾ (2014) ਰਿਤੂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਤਿਗਮਾਂਸ਼ੂ ਧੂਲੀਆ, ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਦੁਆਰਾ 2011 ਦੀ ਐਕਸ਼ਨ-ਥ੍ਰਿਲਰ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|title=Going slow is a conscious decision: Hrishitaa Bhatt |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Going-slow-is-a-conscious-decision-Hrishitaa-Bhatt/articleshow/11511797.cms|access-date=2020-12-01|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Hrishita Bhatt makes a comeback to films |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Hrishita-Bhatt-makes-a-comeback-to-films/articleshow/39802861.cms|access-date=2020-12-01|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;

2011 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਕਾਮਿਕ ਡਰਾਮਾ ਫ਼ਿਲਮ, 'ਸ਼ਕਲ ਪੇ ਮੱਤ ਜਾ' ਨਾਲ ਇੱਕ ਨਿਰਮਾਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। 2014 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਚਿਤੌੜਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਪਤੀ ਮਦਨ ਪਾਲੀਵਾਲ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਰਾਮ ਨੌਮੀ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਵਿਦਿਆ ਮਾਲਵਦੇ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਕਲਾਸੀਕਲ ਡਾਂਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Madan Paliwal organises a nine-day Ramkatha by Morari Bapu in Chittorgarh - Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/events/others/Madan-Paliwal-organises-a-nine-day-Ramkatha-by-Morari-Bapu-in-Chittorgarh/articleshow/33450336.cms|access-date=2020-12-01|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt;

=== 2015 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ===
ਉਸਨੇ 2015 ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ, 'ਮਿਸ ਟਨਕਪੁਰ ਹਾਜ਼ਿਰ ਹੋ' ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਪਿੰਡ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਮਾਇਆ ਦੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ, ਉਸਨੇ  ਬੰਗਾਲੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਮਰਾਠੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵੀ ਕਰਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Hrishitaa Bhatt: I am choosy about my roles |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Hrishitaa-Bhatt-I-am-choosy-about-my-roles/articleshow/47867515.cms|access-date=2020-11-23|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਅਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਜ਼-ਸ਼ਿਕਾਗੋ (FIA) ਵਿਖੇ 2015 ਦੇ ਭਾਰਤ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮਹਿਮਾਨ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Bodiwala|first=Community Contributor Suresh|title=FIA-Chicago ceremoniously 'kicks-off' 2015 India Independence Day Festivities|url=https://www.chicagotribune.com/suburbs/skokie/chi-ugc-article-fia-chicago-ceremoniously-kicks-off-2015-in-2015-05-05-story.html|access-date=2020-11-23|website=chicagotribune.com|archive-date=2019-06-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20190621055140/https://www.chicagotribune.com/suburbs/skokie/chi-ugc-article-fia-chicago-ceremoniously-kicks-off-2015-in-2015-05-05-story.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਸਾਲ ਚਾਰ ਹੋਰ ਫ਼ਿਲਮਾਂ: ਇਸ਼ਕ ਵਿਚਾਰ: ਯੂ ਨੇਵਰ ਨੋ (ਪੰਜਾਬੀ), ਢੋਲ ਤਾਸ਼ੇ (ਮਰਾਠੀ), ਨਮਸਤੇ (ਨੇਪਾਲੀ), ਅਤੇ ਤਰਫੀਦ (ਫਾਰਸੀ) ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈਆਂ।

2016 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਯਾਮੀ ਗੌਤਮ ਅਤੇ ਪੁਲਕਿਤ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਨਾਲ, ਵਿਵੇਕ ਅਗਨੀਹੋਤਰੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ, ਜੂਨੂਨੀਅਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਬੰਗਾਲੀ ਵਿਧਵਾ, ਮਿਸ਼ਰੀ, ਜੋ ਕਿ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹੈ, ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2016-06-14|title=Hrishitaa Bhatt playing a hatke widow in Junooniyat|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/hrishitaa-bhatt-playing-a-hatke-widow-in-junooniyat-2851815/|access-date=2020-11-23|website=The Indian Express|language=en}}&lt;/ref&gt; ਭੱਟ, ਹਿਤੇਨ ਪੇਂਟਲ, ਹੇਮੰਤ ਪਾਂਡੇ, ਅਤੇ ਰਾਣਾ ਜੰਗ ਬਹਾਦੁਰ ਅਭਿਨੀਤ ਫਿਲਮ, ਸ਼ੋਰਗੁਲ, ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਐਕਸ਼ਨ ਡਰਾਮਾ 30 ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2016-11-06|title=Film 30 minutes talks about pressure on kids enforced by parents, says actor|url=https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/film-30-minutes-talks-about-pressure-on-kids-enforced-by-parents-says-actor-3739653/|access-date=2020-11-23|website=The Indian Express|language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਆਫ ਇੰਡੀਆ (IFFI) 2017 ਲਈ ਫ਼ਿਲਮ ਪ੍ਰੀਵਿਊ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Archived copy|url=https://www.news18.com/news/movies/iffi-2017-things-you-should-know-about-48th-edition-of-the-film-festival-1537915.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20191113064706/https://www.news18.com/news/movies/iffi-2017-things-you-should-know-about-48th-edition-of-the-film-festival-1537915.html|archive-date=13 November 2019|access-date=13 November 2019}}&lt;/ref&gt;

2020 ਵਿੱਚ ਵੈੱਬ ਸੀਰੀਜ਼ ਪਲੇਟਫਾਰਮ 'ਤੇ ਡੈਬਿਊ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅਗਲੀਆਂ ਕੁਝ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਥ੍ਰਿਲਰ, ਇਸ਼ਕ ਤੇਰਾ (2018), ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ (2017), ਅਤੇ ਹੈਪੀ (2019) ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Hrishitaa Bhatt makes a comeback in a psychological thriller |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/hrishitaa-bhatt-makes-a-comeback-in-a-psychological-thriller/articleshow/63909566.cms|access-date=2020-11-23|website=The Times of India|language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ 2018 ਅਤੇ 2019 ਦਰਮਿਆਨ ਡੀਡੀ ਨੈਸ਼ਨਲ 'ਤੇ ਰੰਗੋਲੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2020-05-11|title=Rangoli has been telecasting on Doordarshan for 31 years|url=https://english.newstracklive.com/news/doordarshan-show-rangoli-once-breaked-trp-records-telcast-from-31-years-hosted-by-11-actresses-sc90-nu904-ta272-1091661-1.html|access-date=2020-12-01|website=News Track|language=English}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=India-West|first=R. M. VIJAYAKAR/Special to|title=Hrishitaa Bhatt Finds Her Feet in Digital Space - Exclusive!|url=https://www.indiawest.com/entertainment/television/hrishitaa-bhatt-finds-her-feet-in-digital-space---exclusive/article_59d11652-0af8-11ea-8943-437912d85794.html|access-date=2020-12-01|website=India West|language=en|archive-date=2021-12-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20211210180347/https://www.indiawest.com/entertainment/television/hrishitaa-bhatt-finds-her-feet-in-digital-space---exclusive/article_59d11652-0af8-11ea-8943-437912d85794.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

2020 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ZEE5 'ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਡਰਾਮਾ, ਲਾਲ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਵੈੱਬ ਸੀਰੀਜ਼ ਨਾਲ ਡਿਜੀਟਲ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Hrishitaa Bhatt to play journalist in bilingual show ''Lal Bazaar''|url=https://www.outlookindia.com/newsscroll/hrishitaa-bhatt-to-play-journalist-in-bilingual-show-lal-bazaar/1866597|access-date=2020-11-23|website=outlookindia.com/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Hrishitaa Bhatt plays a journalist in bilingual show 'Lal Bazaar'|url=https://www.newindianexpress.com/entertainment/hindi/2020/jun/16/hrishitaa-bhatt-plays-a-journalist-in-bilingual-show-lal-bazaar-2156985.html|access-date=2020-11-23|website=The New Indian Express}}&lt;/ref&gt;, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਹੋਰ ZEE5 ਲੜੀ, ਚਾਰਜਸ਼ੀਟ: ਦ ਸ਼ਟਲਕਾਕ ਮਰਡਰ ਆਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2020-01-08|title=The Chargesheet Innocent or Guilty review: This Arunoday Singh show only kills time|url=https://www.hindustantimes.com/tv/the-chargesheet-innocent-or-guilty-review-this-arunoday-singh-show-only-kills-time/story-Fal3vkVIZRMpku57XBYm8H.html|access-date=2020-11-23|website=Hindustan Times|language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਚੋਣਵੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! Year
! Film
! Language
! Role
! Notes
|-
| 2001
| ''[[Asoka (2001 film)|Asoka]]''&lt;ref name=&quot;timesnownews.com&quot;/&gt;
| [[Hindi]]
| Devi
|
|-
| 2002
| ''[[Dil Vil Pyar Vyar]]''
| Hindi
|Jojo
|
|-
| 2002
| ''[[Shararat (2002 film)|Shararat]]''
| Hindi
|Neha Sengupta
|
|-
| 2003
| ''[[Out of Control (2003 film)|Out of Control]]''
| Hindi
|Richa
|
|-
| 2003
| ''[[Haasil (film)|Haasil]]''
| Hindi
|Niharika Singh
|
|-
| 2004
| ''[[Ab Tak Chhappan]]''
| Hindi
|Vaishali Shukla
|
|-
| 2004
| ''[[Charas: A Joint Operation]]''
| Hindi
|Naina
|
|-
| 2005
| ''[[Kisna: The Warrior Poet]]''
| Hindi
| Rukmani
|Special appearance
|-
| 2005
| ''[[Valmiki (2005 film)|Valmiki]]''  
| [[Kannada]]
| Aishwarya
|
|-
| 2006
| ''[[Raam (2006 film)|Raam]]''
| [[Telugu language|Telugu]]
| Jyothika
|
|-
| 2006
| ''[[Ankahee (2006 film)|Ankahee]]''
| Hindi
| Sheena Saxena
|
|-
| 2006
| ''[[Jigyaasa]]''
| Hindi
|Jigyaasa Mathur
|
|-
| 2006
| ''[[Jawani Diwani: A Youthful Joyride]]''
| Hindi
|Radha U. Jumani
|
|-
| 2006
| ''[[Page 3 (film)|Page 3]]''
|Hindi
|
|Appearance in an [[item number]]
|-
| 2007
| ''[[Godfather (2007 film)|Godfather]]''
| [[Urdu]]
|
| 
|-
| 2007
| ''[[Dharm (film)|Dharm]]''
| Hindi
| Mani
|
|-
| 2007
| ''[[Bidhaatar Lekha]]''
| [[Bengali language|Bengali]]
|
|
|-
| 2007
| ''[[Heyy Babyy]]''
| Hindi
|
| Special appearance
|-
| 2008
| ''[[Deshdrohi]]''
|Hindi
|Neha R. Raghav
|
|-
| 2008
| ''[[Heroes (2008 film)|Heroes]]''
|Hindi
| Saloni
|
|-
| 2008
| ''[[Don Muthuswamy]]''
|
|Sanjana M. Swami
|
|-
| 2008
| ''[[My Name Is Anthony Gonsalves (film)|My Name is Anthony Gonsalves]]''
|Hindi
|
|Appearance in an item number
|-
| 2009
| ''[[Dhoondte Reh Jaaoge]]''
|Hindi
|Riya
|
|-
| 2009
| ''[[Marega Salaa]]''
|
|Priya
|
|-
| 2009
| ''[[Awasthi]]''
|
|Shumona
|
|-
| 2009
| ''[[Aasma: The Sky Is the Limit]]''
|
|Summi
|
|-
| 2010
| ''[[Mani Mangalsutra]]''
| Marathi
| Savitri
|
|-
| 2011
| ''[[Shagird (2011 film)|Shagird]]''
| Hindi
|
| Special appearance
|-
| 2012
| ''[[Ammaa Ki Boli]]''
|
|Pramila
|
|-
| 2013
| ''[[Mrs. Sen]]''
| Bengali
| Sohini
|
|-
| 2014
| ''[[Anuradha (2014 film)|Anuradha]]''
| Hindi
| Ritu
|
|-
| 2015
| ''[[Miss Tanakpur Haazir Ho]]''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/i-am-choosy-about-my-roles-hrishitaa-bhatt/|title=I am choosy about my roles: Hrishitaa Bhatt|date=2015-06-29|website=The Indian Express|language=en-IN|access-date=2019-05-21|archive-date=17 May 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180517110156/http://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/i-am-choosy-about-my-roles-hrishitaa-bhatt/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| Hindi
| Maya
|
|-
| 2015
| ''[[Dhol Taashe]]''
| Marathi
|
|
|-
| 2016
| ''[[Shorgul]]''
| Hindi
|
| Special appearance
|-
| 2016
| ''[[Junooniyat]]''
|
|Mishti
|
|-
| 2017
| ''[[Prakash Electronic]]''
|
|Barkha
|
|-
|2019
|''[[Happi (film)|Happi]]''
|Hindi
|Shumona
|Comedy
|}

== ਵੈਬ ਸੀਰੀਜ਼ ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!Year
!Title
!Language
!Platform
!Notes
|-
|2019
|''Chargesheet: The Shuttlecock Murder''
|Hindi
|[[ZEE5]]
|&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2020-01-08|title=The Chargesheet Innocent or Guilty review: This Arunoday Singh show only kills time|url=https://www.hindustantimes.com/tv/the-chargesheet-innocent-or-guilty-review-this-arunoday-singh-show-only-kills-time/story-Fal3vkVIZRMpku57XBYm8H.html|access-date=2020-11-24|website=Hindustan Times|language=en}}&lt;/ref&gt; 
|-
|2020
|''Lalbazaar''
|Bengali
|ZEE5
|&lt;ref&gt;{{Cite web|last=World|first=Republic|title='Lalbazaar' web series cast: All you need to know about the Hrishitaa Bhatt starrer|url=https://www.republicworld.com/entertainment-news/web-series/ajay-devgns-lalbazaar-web-series-cast-details.html|access-date=2020-11-24|website=Republic World}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Hrishitaa Bhatt plays a journalist in bilingual show 'Lal Bazaar'|url=https://www.newindianexpress.com/entertainment/hindi/2020/jun/16/hrishitaa-bhatt-plays-a-journalist-in-bilingual-show-lal-bazaar-2156985.html|access-date=2020-11-24|website=The New Indian Express}}&lt;/ref&gt;
|}


==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Commons category}}
*{{IMDb name|id= 1064764}}</text>
      <sha1>92ooggzehmy8wlivwucxe5xz4myddmr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲਿਡੀਆ ਦੁਰਨੋਵੋ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>93396</id>
    <revision>
      <id>609965</id>
      <parentid>379020</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:38:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7035" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=ਲਿਡੀਆ ਦੁਰਨੋਵੋ|birth_date=13 ਮਈ&amp;nbsp;&amp;#x5B;[[Old Style and New Style dates|O.S.]] 1 ਮਈ&amp;#x5D;&amp;nbsp;1885|birth_place=&lt;font color=&quot;#0645ad&quot;&gt;ਸਮੋਲਨਸਕ, ਰੂਸੀ ਸਾਮਰਾਜ&lt;/font&gt;|death_date=ਜਨਵਰੀ 7, 1963&lt;span style=&quot;display:none&quot;&gt;(&lt;span class=&quot;dday deathdate&quot;&gt;1963-01-07&lt;/span&gt;)&lt;/span&gt; (ਉਮਰ&amp;nbsp;82)|death_place=&lt;font color=&quot;#0645ad&quot;&gt;&lt;u&gt;ਯੇਰਵਾਨ, ਆਰਮੇਨੀਆਈ ਐਸਐਸਆਰ, ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ&lt;/u&gt;&lt;/font&gt;|nationality=ਰੂਸੀ, ਸੋਵੀਅਤ|other names=ਲਿਡੀਆ ਦੁਰਨੋਵਾ (1952 ਤੱਕ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨੂੰ ਛਿਪਾਉਣ ਲਈ ਉਪਨਾਮ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ)&lt;ref name=&quot;Vasilkov &amp; Sorokina&quot; /&gt;|other_names=Lydia Durnova (used until 1952 as a [[pseudonym]] to cover up her aristocratic roots)&lt;ref name=&quot;Vasilkov &amp; Sorokina&quot;/&gt;|occupation=ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ|awards=ਆਰਮੇਨੀਆਈ ਐਸਐਸਆਰ ਦੇ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕਲਾ ਵਰਕਰ (1945)}}ਲਿਡੀਆ ਅਲੈਗ੍ਜਾਂਡਰ ਦੁਰਨੋਵੋ (ਰੂਸੀ: Лидия Александровна Дурново; 1885-1963) ਇੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਰੂਸੀ ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਅਤੇ ਕਲਾ ਪੂਰਤੀਕਾਰ ਸੀ. ਉਸਦੀ ਰੂਚੀ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਰੂਸੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਅਰਮੀਨੀਅਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ (ਮਿਨੀਟੇਜ) ਅਤੇ ਫ੍ਰੇਸ੍ਕੋਸ ਵਿੱਚ ਸੀ.&lt;ref&gt;{{cite journal|date=1963|title=Лидия Александровна Дурново [Lydia Aleksandrovna Durnovo]|url=http://www.vremennik.biz/sites/all/files/003_%D0%94%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE_1.pdf|journal=[[:ru:Византийский временник|Vizantijski Vremennik]]|language=ru|location=Moscow|publisher=[[Russian Academy of Sciences]]|last1=Lazarev|first1=V. N.}}&lt;/ref&gt;{{lang-ru|Лидия Александровна Дурново}}

ਰੂਸੀ ਸ਼ਹਿਰ ਸਮੋਲਨਸਕ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ, ਦੁਰਨਨੋਵੋ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਜਿਮਨੇਜ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਪੇਂਟਿੰਗ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ. ਸੇਂਟ ਪੀਟਰਜ਼ਬਰਗ ਵਿਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੇ 1903 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਬੈਰਨ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਵਾਨ ਸਟੀਗਲਿਟ੍ਜ਼ ਦੇ ਤਕਨੀਕੀ ਡਰਾਇੰਗ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ. ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਟੇਟ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਆਰਟ ਹਿਸਟਰੀ (Государственный институт истории искусств) ਅਤੇ 1920 ਤੋਂ 1923 ਵਿਚਕਾਰ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸੰਸਥਾ (ਆਰ.ਯੂ.) ਵਿਖੇ ਆਪਣੀ ਪੋਸਟ-ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ. ਦੁਰਨੋਵੋ ਨੇ ਆਰਕਿਓਲਾਜੀ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੋਜਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਰੂਸੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਸੀ. ਉਸਨੇ ਰੂਸੀ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ.

ਅਕਤੂਬਰ 1933 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧੀ ਫਾਸੀਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਹੋਣ ਲਈ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਇਬੇਰੀਆ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਨਵੰਬਰ 1936 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sakharov-center.ru/asfcd/khudozhniki/?t=page&amp;id=65|title=Дурново Лидия Александровна [Durnovo Lydia Aleksandrovna]|publisher=Sakharov Center|location=Moscow|language=ru|archive-url=https://web.archive.org/web/20140907180053/http://www.sakharov-center.ru/asfcd/khudozhniki/?t=page&amp;id=65|archive-date=7 September 2014}}&lt;/ref&gt; ਦੁਰਮੋਵੋ ਅਰਮੇਨਿਆ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਯੇਰਵਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਗਈ ਅਤੇ ਆਰਮੇਨੀਆ ਦੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਦੇ ਸਟਾਫ ਦਾ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਈ. 1951 ਤੱਕ ਉਹ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਆਰਮੀਨੀਅਨ ਭਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਿਤ ਸੀ. ਉਸਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਮੱਧਕਾਲੀ ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਸੀ ,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.gallery.am/en/Armenian/OilPainting/|title=COLLECTION / Armenian Painting|publisher=[[National Gallery of Armenia]]|location=Yerevan|access-date=7 September 2014}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਦੁਰਨੋਵੋ ਨੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਮਾਹਰ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਕਮਾਈ. ਉਸ ਨੇ ਐਚਮੀਆਡਜ਼ਿਨ ਕੈਥੇਡ੍ਰਲ ਦੇ ਭਾਸਾਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ. 1956 ਵਿੱਚ ਸੋਵੀਅਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦਾ ਮੁੜ ਵਸੇਬਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ.&lt;ref name=&quot;Vasilkov &amp; Sorokina&quot;&gt;{{cite book|url=http://vostokoved.academic.ru/243/%D0%94%D0%A3%D0%A0%D0%9D%D0%9E%D0%92%D0%9E,_%D0%9B%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0|title=Люди и судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов - жертв политического террора в советский период (1917-1991) [People and Destinies. Bibliographic Dictionary of Orientalists: Victims of political terror in the Soviet period (1917-1991)]|last2=Sorokina|first2=M. Yu.|publisher=Petersburg Oriental Studies|year=2003|location=Saint Petersburg|language=ru|contribution=Дурново, Лидия Александровна [Durnovo, Lydia Aleksandrovna]|first1=Ya. V.|last1=Vasilkov|access-date=2017-05-07|archive-date=2014-09-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20140907052417/http://vostokoved.academic.ru/243/%D0%94%D0%A3%D0%A0%D0%9D%D0%9E%D0%92%D0%9E,_%D0%9B%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1885]]</text>
      <sha1>621bcq76ns6mbplxv8hr8szexq2e78d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲੀ ਅਲਜਬਰਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>98163</id>
    <revision>
      <id>609967</id>
      <parentid>397350</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:41:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9213" xml:space="preserve">{{redirect|ਲਾਈ ਬ੍ਰਾਕੈੱਟ|ਵੈਕਟਰ ਫੀਲਡਾਂ ਉੱਤੇ ਓਪਰੇਸ਼ਨ|ਵੈਕਟਰ ਫੀਲਡਾਂ ਦੀ ਲਾਈ ਬ੍ਰਾਕੈੱਟ}}
{{Lie groups}}
[[ਗਣਿਤ]] ਵਿੱਚ, ਇੱਕ [[ਲੀ ਅਲਜਬਰਾ]] (ਉੱਚਾਰਣ {{IPAc-en|l|iː}} &quot;ਲੀ&quot;) ਕਿਸੇ [[ਗੈਰ-ਐਸੋਸੀਏਟਿਵ ਅਲਜਬਰਾ|ਗੈਰ-ਐਸੋਸੀਏਟਿਵ]], [[ਅਲਟ੍ਰਨੇਟਿੰਗ ਮਲਟੀਲੀਨੀਅਰ ਮੈਪ|ਬਦਲਵੇਂ ਬਾਇਲੀਨੀਅਰ ਮੈਪ]] &lt;math&gt;\mathfrak g \times \mathfrak g \rightarrow \mathfrak g; (x, y) \mapsto [x, y]&lt;/math&gt;, ਜਿਸਨੂੰ [[ਜੈਕਬੀ ਆਇਡੈਂਟਿਟੀ]] ਸਤੁੰਸ਼ਟ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਲੀ ਬ੍ਰਾਕੈੱਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਇੱਕ [[ਵੈਕਟਰ ਸਪੇਸ]] &lt;math&gt;\mathfrak g&lt;/math&gt; ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਲੀ ਅਲਜਬਰੇ [[ਲੀ ਗਰੁੱਪ]]ਾਂ ਨਾਲ ਨੇੜੇ ਟੌਪੌਲੌਜੀ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਅਜਿਹੇ [[ਗਰੁੱਪ (ਗਣਿਤ)|ਗਰੁੱਪ]] ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ [[ਸੁਚਾਰੂ ਮੈਨੀਫੋਲਡ]] ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਣਨਫਲ ਅਤੇ ਇਨਵਰਸ਼ਨ ਦੇ ਗਰੁੱਪ ਓਪਰੇਸ਼ਨ [[ਸੁਚਾਰੂ ਮੈਪ]] ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਵੀ ਲੀ ਗਰੁੱਪ ਕਿਸੇ ਲੀ ਅਲਜਬਰੇ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਵਾਸਤਵਿਕ ਜਾਂ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰਾਂ ਉੱਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੀਮਤ-ਅਯਾਮੀ ਲੀ ਅਲਜਬਰੇ ਲਈ, ਕਵਰਿੰਗ ਤੱਕ ਇੱਕ ਸਬੰਧਤ [[ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸਪੇਸ|ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ]] ਲੀ ਗਰੁੱਪ ਨਿਰਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ([[ਲੀ ਦੀ ਤੀਜੀ ਥਿਊਰਮ]])। ਇਹ [[ਲੀ ਗਰੁੱਪ-ਲੀ ਅਲਜਬਰਾ ਤਾਲਮੇਲ|ਲੀ ਗਰੁੱਪਾਂ ਅਤੇ ਲੀ ਅਲਜਬਰਿਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਮੇਲਜੋਲ]] ਲਾਈ ਅਲਜਬਰਿਆਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲੀ ਗਰੁੱਪਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਕਾਬਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। 

ਲੀ ਅਲਜਬਰੇ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀਆਂ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਉੱਤੇ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅਤੇ [[ਕਣ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਵਿੱਚ । 
ਲੀ ਅਲਜਬਰਿਆਂ ਦਾ ਨਾਮ 1930ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਸੋਫਸ ਲੀ]] ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ [[ਹਰਮਨ ਵੇਇਲ]] ਨੇ ਰੱਖਿਆ । ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ, ਨਾਮ '''ਅਤਿਸੂਖਮ ਗਰੁੱਪ''' ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। 

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਲੀ ਅਲਜਬਰੇ 1870ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੀਅਸ ਸੋਫਸ ਲੀ ਦੁਆਰਾ [[ਅਤਿਸੂਖਮ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ]]ਾਂ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ&lt;ref&gt;{{harvnb|O'Connor|Robertson|2000}}&lt;/ref&gt;, ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ ਤੇ 1880ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ [[ਵਿਲਹੇਲਮ ਕਿਲਿੰਗ]] ਦੁਆਰਾ ਖੋਜੇ ਗਏ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{harvnb|O'Connor|Robertson|2005}}&lt;/ref&gt;

== ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ==
=== ਕਿਸੇ ਲੀ ਅਲਜਬਰੇ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ===
ਇੱਕ ਲੀ ਅਲਜਬਰਾ ਇੱਕ [[ਬਾਇਨਰੀ ਓਪਰੇਸ਼ਨ]] ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, ਕਿਸੇ [[ਫੀਲਡ (ਗਣਿਤ)|ਫੀਲਡ]] ''F''&lt;ref group=nb&gt;{{harvtxt|Bourbaki|1989|loc=Section 2}} ਉੱਪਰ ਇੱਕ [[ਵੈਕਟਰ ਸਪੇਸ]] &lt;math&gt;\,\mathfrak{g}&lt;/math&gt; ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ , ਜਿਆਦਾ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ ਤੇ [[ਰਿੰਗ (ਗਣਿਤ)#ਗੁਣਾਂਕ ਪਛਾਣ: ਲਾਜ਼ਮੀ ਬਨਾਮ ਵਿਕਲਪਿਕ|ਯੁਨਿਟ ਤੱਤ]] ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ [[ਕਮਿਉਟੇਟਿਵ ਰਿੰਗ]] ਉੱਪਰ ਕਿਸੇ [[ਮੂਡਿਊਲੇ (ਗਣਿਤ)|ਮੌਡਿਊਲੇ]] ਲਈ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ&lt;/ref&gt; &lt;math&gt;[\cdot,\cdot]: \mathfrak{g}\times\mathfrak{g}\to\mathfrak{g}&lt;/math&gt; ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੀ ਬ੍ਰਾਕੈੱਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੇ ਜੋ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਤੇ ਖਰੀ ਉਤਰਦੀ ਹੈ:
* [[ਬਾਇਲੀਨੀਅਰ ਓਪਰੇਟਰ|ਬਾਇਲੀਨੀਅਰਟੀ]],
::&lt;math&gt; [a x + b y, z] = a [x, z] + b [y, z], \quad  [z, a x + b y] = a[z, x] + b [z, y] &lt;/math&gt;
: &lt;math&gt;\mathfrak{g}&lt;/math&gt; ਵਿੱਚ, ਸਾਤੇ ਤੱਤਾਂ ''x'', ''y'', ''z'' ਅਤੇ ''F'' ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸਕੇਲਰਾਂ ''a'', ''b'' ਲਈ । 

* [[ਬਦਲਤਾਮਿਕਤਾ]],
::&lt;math&gt; [x,x]=0\ &lt;/math&gt;
:&lt;math&gt;\mathfrak{g}&lt;/math&gt; ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ''x'' ਲਈ । 

* [[ਜੈਕਬੀ ਆਇਡੈਂਟਿਟੀ]]
:: &lt;math&gt; [x,[y,z]] + [z,[x,y]] + [y,[z,x]] = 0 \ &lt;/math&gt;
:&lt;math&gt;\mathfrak{g}&lt;/math&gt; ਅੰਦਰ ਸਾਰੇ ''x'', ''y'', ''z'' ਵਾਸਤੇ ।

== ਟਿੱਪਣੀਆਂ ==
{{reflist|group=nb}}

== ਨੋਟਸ ==
&lt;references /&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
* Beltita, Daniel. ''Smooth Homogeneous Structures in Operator Theory'', CRC Press, 2005. {{isbn|978-1-4200-3480-6}}
* Boza, Luis; Fedriani, Eugenio M. &amp; Núñez, Juan. ''A new method for classifying complex filiform Lie algebras'', Applied Mathematics and Computation, 121 (2-3): 169–175, 2001
*{{cite book|ref=harv|last=Bourbaki|first=N.|authorlink=Nicolas Bourbaki|title=Lie Groups and Lie Algebras: Chapters 1-3|year=1989|isbn=978-3-540-64242-8|publisher=Springer|location=Berlin·Heidelberg·New York|url=https://books.google.com/books?id=brSYF_rB2ZcC}}
* [[Karin Erdmann|Erdmann, Karin]] &amp; Wildon, Mark. ''Introduction to Lie Algebras'', 1st edition, Springer, 2006. {{isbn|1-84628-040-0}}
*{{cite book|ref=harv|last=Hall|first=B. C.|title=Lie groups, Lie algebras, and Representations: An Elementary Introduction|edition=2nd|series=Graduate Texts in Mathematics|volume=222|publisher=Springer|year=2015|isbn=978-3319134666|doi=10.1007/978-3-319-13467-3|issn=0072-5285}}
*{{cite book|ref=harv|last1=Hofmann|first1=Karl H.|last2=Morris|first2=Sidney A|title=The Lie Theory of Connected Pro-Lie Groups|publisher=European Mathematical Society|year=2007|isbn=978-3-03719-032-6}}
*{{cite book|ref=harv|last=Humphreys|first=J. E.|authorlink=James E. Humphreys|title=Introduction to Lie Algebras and Representation Theory|edition=2nd|series=Graduate Texts in Mathematics|volume=9|publisher=Springer-Verlag|location=New York|year=1978|isbn=0-387-90053-5}}
*{{cite book|ref=harv|last=Jacobson|first=N.|authorlink=Nathan Jacobson|title=Lie algebras|orig-year=1962|publisher=Dover Publications, Inc.|location=New York|year=1979|isbn=0-486-63832-4}}
*{{cite book|ref=harv|last1=Kac|first1=Victor G.|authorlink1=Victor Kac|last2=et al|title=Course notes for MIT 18.745: Introduction to Lie Algebras|url=http://math.mit.edu/~lesha/745lec/|access-date=2017-10-04|archive-date=2010-04-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20100420004313/http://math.mit.edu/~lesha/745lec/|dead-url=unfit}}
*{{cite web|ref=harv|last1=O'Connor|first1=J.J|authorlink1=John J. O'Connor (mathematician)|last2=Robertson|first2=E.F.|authorlink2=Edmund F. Robertson|title=Biography of Sophus Lie|year=2000|publisher=MacTutor History of Mathematics Archive|url=http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Mathematicians/Lie.html}}
*{{cite web|ref=harv|last1=O'Connor|first1=J.J|last2=Robertson|first2=E.F.|title=Biography of Wilhelm Killing|year=2005|publisher=MacTutor History of Mathematics Archive|url=http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Mathematicians/Killing.html}}
*{{cite book|ref=harv|last=Serre|first= J-P.|authorlink=Jean-Pierre Serre|title=Lie Algebras and Lie Groups|edition=2nd|publisher=Springer|year=2006|isbn=3-540-55008-9}}
* Steeb, W.-H. ''Continuous Symmetries, Lie Algebras, Differential Equations and Computer Algebra'', second edition, World Scientific, 2007, {{isbn|978-981-270-809-0}}
*{{cite book|ref=harv|last=Varadarajan|first=V.S.|authorlink=Veeravalli S. Varadarajan|title=Lie Groups, Lie Algebras, and Their Representations|edition=1st|publisher=Springer|year=2004|isbn=0-387-90969-9}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* {{springer|title=Lie algebra|id=p/l058370}}
* McKenzie, Douglas, (2015), &quot;[http://www.liealgebrasintro.com An Elementary Introduction to Lie Algebras for Physicists]&quot;

{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:ਲੀ ਅਲਜਬਰਾ}}
[[Category:ਲੀ ਗਰੁੱਪ]]
[[Category:ਲੀ ਅਲਜਬਰੇ| ]]</text>
      <sha1>9wptoqj7ofix2jyesbsoqrfzxr5uihe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲਿਓ ਸ਼ਿਆਵਬੋ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>99787</id>
    <revision>
      <id>609964</id>
      <parentid>605421</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:38:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="71196" xml:space="preserve">'''ਲਿਓ ਸ਼ਿਆਵਬੋ''' ({{lang-zh|刘晓波}}, 28 ਦਸੰਬਰ 1955 – 13 ਜੁਲਾਈ 2017) ਇੱਕ ਚੀਨੀ [[ਸਾਹਿਤ ਆਲੋਚਨਾ|ਸਾਹਿਤਕ ਆਲੋਚਕ]], ਲੇਖਕ, ਕਵੀ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਅਤੇ [[ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਇਨਾਮ|ਨੋਬਲ ਅਮਨ ਪੁਰਸਕਾਰ]] ਜੇਤੂ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਸਿਆਸੀ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ [[ਚੀਨ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ|ਕਮਿਊਨਿਸਟ]] ਇੱਕ-ਪਾਰਟੀ  ਰਾਜ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਚੱਲੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।  ਉਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰੀ &quot;ਚੀਨ ਦਾ [[ਨੈਲਸਨ ਮੰਡੇਲਾ]]&quot; ਕਹਿ ਕੇ ਵੀ ਸੱਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਜਿਨਜ਼ੌ, ਲਯੋਨਿੰਗ ਵਿਚ ਇਕ ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀ ਵਜੋਂ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।  26 ਜੂਨ 2017 ਨੂੰ, ਟਰਮੀਨਲ ਲੀਵਰ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਮੈਡੀਕਲ ਪੈਰੋਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 13 ਜੁਲਾਈ 2017 ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।

ਲਿਓ ਨੇ ਸਾਹਿਤਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਾਹਿਤਕ ਆਲੋਚਨਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਜਲਦ ਹੀ ਉਹ ਕਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਜਟਿੰਗ ਸਕਾਲਰ ਬਣ ਗਏ। 1989 ਦੇ ਤਿਆਨਮਿਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਉਹ ਚੀਨ ਪਰਤ ਆਏ ਅਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕਰਕੇ 1989 ਤੋਂ 1991 ਤੱਕ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਸਨੂੰ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ 1995 ਤੋਂ 1996 ਤਕ ਅਤੇ 1996 ਤੋਂ 1999 ਤੱਕ ਉਹ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ 2003 ਤੋਂ 2007 ਤਕ ਉਸਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਚੀਨੀ [[ਪੈੱਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਪੈਨ]] ਸੈਂਟਰ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। 1990 ਵਿਆਂ ਦੇ ਅੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮਿਨਜ਼ੂ ਜ਼ੋਂਗੂਗੋ (ਡੈਮੋਕਰੈਟਿਕ ਚਾਈਨਾ) ਰਸਾਲੇ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਰਿਹਾ।8 ਦਸੰਬਰ 2008 ਨੂੰ, ਚਾਰਟਰ 08 ਮੈਨੀਫੈਸਟੋ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲਿਓ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ 23 ਜੂਨ 2009 ਨੂੰ  &quot;ਰਾਜ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ&quot; ਦੇ ਸ਼ੰਕੇ ਤੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।23 ਦਸੰਬਰ 2009 ਨੂੰ ਉਸ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੇ ਹੀ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ 25 ਦਸੰਬਰ 2009 ਨੂੰ  ਗਿਆਰ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਅਤੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਕਟੌਤੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।

ਆਪਣੀ ਚੌਥੀ ਵਾਰੀ ਜੇਲ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਲਿਊ ਨੂੰ &quot;ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਕ ਸੰਘਰਸ਼&quot; ਲਈ 2010 ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।


== References ==
{{Reflist|colwidth=30em|refs=&lt;ref name=&quot;AutoLH-1&quot;&gt;{{cite press release |url=https://www.canada.ca/en/global-affairs/news/2017/07/statement_by_ministerofforeignaffairsfollowingdeathofliuxiaobo.html|title=Statement by Minister of Foreign Affairs following death of Liu Xiaobo|date=13 July 2017|first=Chrystia|last=Freeland|publisher=[[Global Affairs Canada]]}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;EB&quot;&gt;{{Cite book|title=Biography of Liu Xiaobo|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1656918/Liu-Xiaobo |publisher=Encyclopædia Britannica |year=2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-2&quot;&gt;Frances Romero, [http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2024558_2024522_2024490,00.html Top 10 Political Prisoners] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101011091932/http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2024558_2024522_2024490,00.html |date=2010-10-11 }}, ''Time'', 15 November 2010.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-3&quot;&gt;Mark McDonald, [http://rendezvous.blogs.nytimes.com/2012/07/23/an-inside-look-at-chinas-most-famous-political-prisoner/ An inside look at China's most famous political prisoner], ''[[The New York Times]]'', 23 July 2012.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=CECC2012101622&gt;Congressional-Executive Commission on China, [http://ppd.cecc.gov/QueryResultsDetail.aspx?PrisonerNum=3114 Political Prisoner Database:Liu Xiaobo] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121016224848/http://ppd.cecc.gov/QueryResultsDetail.aspx?PrisonerNum=3114 |date=16 October 2012 }}.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=bbc40403416&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/world-asia-40403416|title=Liu Xiaobo: Jailed Chinese dissident has terminal cancer|publisher=BBC News|date=26 June 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-4&quot;&gt;Benjamin Kang Lim, [https://www.reuters.com/article/worldNews/idUSTRE55N0F020090624 China's top dissident arrested for subversion], Reuters, 24 June 2009.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;chnrev&quot;&gt;&quot;[http://cn.chinareviewnews.com/doc/1010/0/3/6/101003632.html?coluid=0&amp;kindid=0&amp;docid=101003632 刘晓波因涉嫌煽动颠覆国家政权罪被依法逮捕] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090630015227/http://cn.chinareviewnews.com/doc/1010/0/3/6/101003632.html?coluid=0&amp;kindid=0&amp;docid=101003632 |date=2009-06-30 }}&quot; (Liu Xiaobo Formally Arrested on 'Suspicion of Inciting Subversion of State Power' Charges), China Review News, 24 June 2009.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;canyu&quot;&gt;Canghai [沧海], &quot;[http://canyu.org/n11318c6.asp 刘晓波案闪电移送法院 律师两次前往未能会见]{{dead link|date=September 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&quot; [Liu Xiaobo's Case Quickly Escalated to the Court; Lawyers Twice Try to Meet with Liu to No Avail], Canyu [参与], 11 December 2009. {{dead link|date=June 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;judg&quot;&gt;Beijing No. 1 Intermediate Court, Criminal Verdict no. (2009) yi zhong xing chu zi 3901, unofficial English translation in Human Rights in China, &quot;[http://www.hrichina.org/public/contents/172713 International Community Speaks Out on Liu Xiaobo Verdict] {{webarchive|url=https://archive.is/20121204190146/http://www.hrichina.org/public/contents/172713 |date=4 December 2012 }},&quot; 30 December 2009.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20101210jurist&gt;{{cite web |author=Dwyer Arce|url=http://jurist.org/paperchase/2010/12/china-dissident-liu-xiaobo-awarded-nobel-peace-prize-in-absentia.php|title=China dissident Liu Xiaobo awarded Nobel Peace Prize in absentia|date=10 December 2010|publisher=JURIST – Paper Chase}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;nobel-announcement&quot;&gt;{{Citation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2010/announcement.html |title=The Nobel Peace Prize 2010 – Prize Announcement|date=8 October 2010 |publisher=Nobel Prize}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;rthk-nobel&quot;&gt;{{Citation |url=http://www.rthk.org.hk/rthk/news/expressnews/20101008/news_20101008_55_703618.htm |title=劉曉波獲諾貝爾和平獎 (Liu Xiaobo won the Nobel Peace Prize) |date=8 October 2010 |work=[[RTHK]] |access-date=24 ਨਵੰਬਰ 2017 |archivedate=11 ਅਕਤੂਬਰ 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101011093444/http://www.rthk.org.hk/rthk/news/expressnews/20101008/news_20101008_55_703618.htm }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-5&quot;&gt;McKinnon, Mark. [https://www.theglobeandmail.com/news/world/asia-pacific/liu-xiaobo-could-win-the-nobel-peace-prize-and-hed-be-the-last-to-know/article1747791/ &quot;Liu Xiaobo could win the Nobel Peace Prize, and he’d be the last to know&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160812041629/http://www.theglobeandmail.com/news/world/asia-pacific/liu-xiaobo-could-win-the-nobel-peace-prize-and-hed-be-the-last-to-know/article1747791/ |date=2016-08-12 }}. ''The Globe and Mail''. 7 October 2010. 'Ms. Liu said her husband had been told by his lawyer during a recent visit that he had been nominated for the Nobel Peace Prize, but he would be shocked if he won, she said. &quot;I think he would definitely find it hard to believe. He never thought of being nominated, he never mentioned any awards. For so many years, he has been calling for people to back the [[Tiananmen Mothers]] (a support group formed by parents of students killed in the 1989 demonstrations)..&quot;'&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=independent2101812&gt;{{cite news|author=Lovell, Julia|url=https://www.independent.co.uk/opinion/commentators/julia-lovell-beijing-values-the-nobels-thats-why-this-hurts-2101812.html|title=Beijing values the Nobels. That's why this hurts|date=9 October 2010|work=The Independent |location=UK|accessdate=9 October 2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=wachter&gt;Wachter, Paul (18 November 2010). [http://www.aolnews.com/2010/11/18/liu-xiaobo-isnt-the-first-nobel-laureate-barred-from-accepting/ &quot;Liu Xiaobo wasn't the First Nobel Laureate Barred From Accepting His Prize&quot;] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101221234853/http://www.aolnews.com/2010/11/18/liu-xiaobo-isnt-the-first-nobel-laureate-barred-from-accepting/ |date=21 December 2010 }}. AOL News&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=paysages1&gt;{{cite web |url = http://cneffpaysages.blog.lemonde.fr/2017/07/17/liu-xiaobo-carl-von-ossietzky/ |title = Liu Xiaobo – Carl von Ossietzky |author = [[Christophe Neff]] |date = 17 July 2017 |publisher = Blogs le Monde on [[LeMonde.fr]] |language = fr |access-date = 24 ਨਵੰਬਰ 2017 |archive-date = 29 ਜੁਲਾਈ 2017 |archive-url = https://web.archive.org/web/20170729203621/http://cneffpaysages.blog.lemonde.fr/2017/07/17/liu-xiaobo-carl-von-ossietzky/ |dead-url = yes }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;nobelcommittee&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.nobelpeaceprize.org/Press/Press-Releases2/Norwegian-Nobel-Committee-mourns-Liu-Xiaobo-statement-by-Chair-Berit-Reiss-Andersen|title=Norwegian Nobel Committee mourns Liu Xiaobo, statement by Chair Berit Reiss-Andersen|website=The Nobel Peace Prize|access-date=2017-11-24|archive-date=2017-07-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20170720045330/https://www.nobelpeaceprize.org/Press/Press-Releases2/Norwegian-Nobel-Committee-mourns-Liu-Xiaobo-statement-by-Chair-Berit-Reiss-Andersen|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-6&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.pen.org/viewmedia.php/prmMID/4454/prmID/172|title=Verdict Against Liu Xiaobo|publisher=[[International PEN]]|accessdate=11 January 2012|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120308173713/http://www.pen.org/viewmedia.php/prmMID/4454/prmID/172|archivedate=8 March 2012|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;familyming&quot;&gt;{{Cite news |url=https://news.mingpao.com/ins/instantnews/web_tc/article/20170713/s00004/1499874447378 |title=【劉曉波逝世】一門五兄弟　父同因肝病去世 |date=13 July 2017 |work=Ming Pao|accessdate=17 July 2017 |language=zh-tw}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;yujie&quot;&gt;{{Cite book |title=我無罪: 劉曉波傳 |author=Yu Jie |publisher=時報文化 |year=2012 |isbn=9789571356280 |oclc=820002390|language=zh}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;刘晓光cna&quot;&gt;{{Cite news |url=http://www.cna.com.tw/news/firstnews/201707150296-1.aspx |title=劉曉波好友 怒批劉曉光無恥|language=zh|accessdate=17 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=jlplib20110211&gt;{{Cite web |url=http://www.jlplib.com.cn/szzy/yjyjjzt/xgxxbd/201102/t20110211_14793.htm |title=新时代仍需要抗联精神(December 2004 )——杨念杨靖宇将军诞辰100周年特别报道 |accessdate=17 July 2017 |work=吉林省图书馆 |archiveurl=https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:dYHs3RCoGhYJ:www.jlplib.com.cn/szzy/yjyjjzt/xgxxbd/201102/t20110211_14793.htm+&amp;cd=10&amp;hl=en&amp;ct=clnk&amp;gl=us |archivedate=2 June 2017|language=zh}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;刘晓暄dw&quot;&gt;{{Cite news |url=http://www.dw.com/zh/%25E5%2588%2598%25E6%2599%2593%25E6%259A%2584%25E5%2591%25BC%25E5%2590%2581%25E4%25B8%25AD%25E5%259B%25BD%25E6%2594%25BF%25E5%25BA%259C%25E9%2587%258A%25E6%2594%25BE%25E5%2585%25B6%25E5%2585%2584%25E5%2588%2598%25E6%2599%2593%25E6%25B3%25A2/a-6229879?&amp;zhongwen=simp |title=刘晓暄呼吁中国政府释放其兄刘晓波 |date=15 November 2010 |publisher=Deutsche Welle |accessdate=17 July 2017 |language=zh}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-7&quot;&gt;{{Cite web |url=http://clnyxy.gdut.edu.cn/info/1111/3085.htm |title=刘晓暄教授-材料与能源学院 |accessdate=17 July 2017 |work=Guangdong University of Technology}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=kjrb344998&gt;{{Cite news |url=http://digitalpaper.stdaily.com/http_www.kjrb.com/kjrb/html/2016-07/25/content_344998.htm |title=刘晓暄：高分子光化学的传承与创新 |author=侯晓敏 |date=25 July 2016 |work=科技日报 |page=7 |accessdate=17 July 2017 |language=zh |archive-date=28 ਅਗਸਤ 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200828194220/http://digitalpaper.stdaily.com/http_www.kjrb.com/kjrb/html/2016-07/25/content_344998.htm |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170713nytimesA&gt;{{cite web|url=https://mobile.nytimes.com/2017/07/13/world/asia/liu-xiaobo-dead.html |title=Liu Xiaobo, Chinese Dissident Who Won Nobel While Jailed, Dies at 61 |work=The New York Times |date=13 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;scmp&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.scmp.com/news/china/policies-politics/article/2101699/liu-xiaobo-quiet-determined-teller-chinas-inconvenient|title=Liu Xiaobo – the quiet, determined teller of China's inconvenient truths|date=13 July 2017|work=South China Morning Post}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=baidu1037156&gt;{{cite web |url=http://baike.baidu.com.cn/view/1037156.html?fromTaglist |title=赤子心诗社 |publisher=Baidu |date=22 April 2009 }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20101210pbs&gt;{{cite web|url=https://www.pbs.org/wnet/need-to-know/five-things/liu-xiaobo/5668/|publisher=pbs.org|title=5 things you need to know about Liu Xiaobo|date=10 December 2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=mingpao&gt;{{cite news| author=陳陽、方德豪| url=http://specials.mingpao.com/cfm/News.cfm?Specialsessdate=12%20October%202010| work=Ming Pao}}{{dead link|date=September 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=open2&gt;Liu Xiaobo, &quot;[http://www.open.com.hk/old_version/1011p68.html 文壇「黑馬」劉曉波]&quot; (Liu Xiaobo, the &quot;Dark Horse&quot; of Literature), ''Open Magazine'', 27 November 1988.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-8&quot;&gt;{{cite web|language=zh|title=安梁：&quot;黑马&quot;博士的往日故事|url=http://chinadigitaltimes.net/chinese/2017/07/%E5%AE%89%E6%A2%81%EF%BC%9A%E9%BB%91%E9%A9%AC%E5%8D%9A%E5%A3%AB%E7%9A%84%E5%BE%80%E6%97%A5%E6%95%85%E4%BA%8B/|website=China Digital Times|accessdate=24 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=rfa0203201615&gt;{{cite web|last1=Hu|first1=Ping|language=zh|title=写于刘晓波六十华诞－－《刘晓波文集》（第一卷）《黑暗中的呐喊》序言(胡平)|url=http://www.rfa.org/mandarin/pinglun/huping/hp-02032016150252.html|website=Radio Free Asia|accessdate=24 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=UDN&gt;{{cite journal | author=貝嶺| url = http://mag.udn.com/mag/world/storypage.jsp?f_MAIN_ID=409&amp;f_SUB_ID=4595&amp;f_ART_ID=255134| script-title=zh:別無選擇—記1989年前後的劉曉波|work=United Daily News |location=Taiwan|language=Chinese |date =17 June 2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-9&quot;&gt;{{cite book |last1=Xiaobing |first1=Li |date=2016 |title=[[Modern China]] |publisher=[[ABC-CLIO]] |isbn=978-1-61069-625-8 |pages=106}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=chinesepen2008060303&gt;{{cite journal|author=余世存|url=http://www.chinesepen.org/Article/hyxz/200806/Article_20080603033147.shtml|title=北京当代汉语研究所2008年公告|publisher=Chinese Pen|date=2 June 2008|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110718134903/http://www.chinesepen.org/Article/hyxz/200806/Article_20080603033147.shtml|archivedate=18 July 2011|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-10&quot;&gt;{{cite web|last1=Kristof|first1=Nicholas|title=Liu Xiaobo, We Miss You|url=https://kristof.blogs.nytimes.com/2017/07/13/liu-xiaobo-we-miss-you/|website=The New York Times|accessdate=13 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170713theguardian&gt;{{cite web|last1=Branigan|first1=Tania|title=Liu Xiaobo obituary|url=https://www.theguardian.com/world/2017/jul/13/liu-xiaobo-obituary|website=The Guardian|accessdate=13 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=reuters20101209&gt;{{cite web|url=https://www.reuters.com/article/us-china-nobel-liu-idUSTRE6B712Q20101209|title=Factbox: Who is Liu Xiaobo?|date=9 December 2010|agency=Reuters}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170626telegraph&gt;{{cite web|url=http://www.telegraph.co.uk/news/2017/06/26/jailed-chinese-nobel-peace-laureate-liu-xiaobo-released-diagnosis/|title=Jailed Chinese Nobel Peace laureate Liu Xiaobo released after diagnosis of terminal cancer|work=The Daily Telegraph|date=26 June 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=open1&gt;Liu Xiaobo, &quot;[http://www.open.com.hk/old_version/0701p26.html 我與《開放》結緣十九年]&quot; (My 19 Years of Ties with &quot;Open Magazine&quot;), ''Open Magazine'', 19 December 2006.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-11&quot;&gt;name=nybooks20120205&gt;Leys, Simon (9 February 2012). [http://www.nybooks.com/articles/archives/2012/feb/09/liu-xiaobo-he-told-truth-about-chinas-tyranny/?pagination=false &quot;He Told the Truth About China’s Tyranny&quot;]. ''The New York Review of Books''.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=nybooks20120205&gt;Leys, Simon (9 February 2012). [http://www.nybooks.com/articles/archives/2012/feb/09/liu-xiaobo-he-told-truth-about-chinas-tyranny/?pagination=false &quot;He Told the Truth About China’s Tyranny&quot;]. ''The New York Review of Books''.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-12&quot;&gt;{{cite book|title=Letter from Liu Xiaobo to Liao Yiwu|url=http://www.hrichina.org/en/content/3215|publisher=Human Rights in China}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Caraus&quot;&gt;{{cite book|title=Cosmopolitanism and the Legacies of Dissent|first1=Tamara|last1=Caraus|first2=Camil Alexandru|last2=Parvu|pages=69–70}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-13&quot;&gt;{{cite book|page=75|title=No Enemies, No Hatred|last=Liu|first=Xiabo|publisher=Harvard University Press|year=2012}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-14&quot;&gt;{{cite book|page=83|title=No Enemies, No Hatred|last=Liu|first=Xiabo|publisher=Harvard University Press|year=2012}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-15&quot;&gt;McKey, Robert (8 October 2010). [http://thelede.blogs.nytimes.com/2010/10/08/jailed-chinese-dissidents-final-statement/ Jailed Chinese Dissident's 'Final Statement'], ''The New York Times''.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;nytdeath&quot;&gt;{{cite web|last1=Buckley|first1=Chris|title=Liu Xiaobo, Chinese Dissident Who Won Nobel While Jailed, Dies at 61|url=https://www.nytimes.com/2017/07/13/world/asia/liu-xiaobo-dead.html|website=The New York Times|accessdate=13 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-16&quot;&gt;{{cite web|last1=Johnson|first1=Ian|title=China's 'Fault Lines': Yu Jie on His New Biography of Liu Xiaobo|url=http://www.nybooks.com/daily/2012/07/14/china-fault-lines-yu-jie-liu-xiaobo/|website=The New York Review of Books|accessdate=13 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20101215theguardian&gt;{{cite web|last1=Sautman|first1=Barry|last2=Yan|first2=Hairong|title=Do supporters of Nobel winner Liu Xiaobo really know what he stands for?|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2010/dec/15/nobel-winner-liu-xiaobo-chinese-dissident|website=The Guardian|accessdate=13 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=pen&gt;{{cite web|last1=Xiaobo|first1=Liu|title=The Iraq War and the 2004 U.S. Election 伊战与美国大选|url=https://blog.boxun.com/hero/liuxb/217_1.shtml|website=Independent Chinese Pen Center|accessdate=13 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=pen2&gt;Liu Xiaobo, &quot;[http://blog.boxun.com/hero/liuxb/133_1.shtml 刘晓波：美英自由联盟必胜]&quot; (Liu Xiaobo: Victory to the Anglo-American Freedom Alliance), ''Boxun'', 11 April 2004.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-17&quot;&gt;{{cite web|last1=Xiaobo|first1=Liu|title=The Prison Abuse Scandal and Iraq's Status|url=https://blog.boxun.com/hero/liuxb/152_1.shtml|website=Independent Chinese Pen Center|accessdate=13 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=guardian20101215&gt;Sautman, Barry; Yan, Hairong (15 December 2010). [https://www.theguardian.com/commentisfree/2010/dec/15/nobel-winner-liu-xiaobo-chinese-dissident &quot;Do supporters of Nobel winner Liu Xiaobo really know what he stands for?&quot;]. ''The Guardian''. Retrieved 3 November 2011.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-18&quot;&gt;Geremie R. Barmé, &quot;Confession, Redemption and Death: Liu Xiaobo and the Protest Movement of 1989&quot;, in George Hicks (ed.), ''The Broken Mirror: China After Tiananmen'', London: Longmans, 1990, pp. 52–99&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-19&quot;&gt;K. Mok, ''Intellectuals and the State in Post-Mao China'', p. 167, 1998&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-20&quot;&gt;Jean-Philippe Béja, Fu Hualing, Eva Pils, ''Liu Xiaobo, Charter 08 and the Challenges of Political Reform in China'', p. 25 (2012)&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=appledaily1160597&gt;{{cite web|url=http://www.appledaily.com.tw/realtimenews/article/new/20170713/1160597/|title=《零八憲章》惹怒中共　劉曉波遭重判11年 |date=13 July 2017|work=Apple Daily|language=zh}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-21&quot;&gt;Wang Ming, &quot;[https://archive.is/20120904001627/http://www.hrichina.org/public/contents/1881 A Citizen's Declaration on Freedom of Speech],&quot; ''China Rights Forum'' (spring 1997).&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20100227theguardian&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2010/feb/28/liu-xia-china-dissident-xiaobo|title=My dear husband Liu Xiaobo, the writer China has put behind bars|first=Tania|last=Branigan|date=27 February 2010|work=The Guardian}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-22&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.dw.de/wife-of-nobel-peace-prize-winner-talks-about-daily-struggle/a-6093674-1|title=Wife of Nobel Peace Prize winner talks about daily struggle |date=8 October 2010|publisher=Deutsche Welle}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;appledaily&quot;&gt;警車守門外多年被軟禁, 9 October 2010, ''Apple Daily'' (Hong Kong).&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20091225theguardian&gt;{{cite web |url = http://www.theguardian.com/world/2009/dec/25/china-jails-liu-xiaobo|title=Chinese human rights activist Liu Xiaobo sentenced to 11 years in jail|first=Jonathan|last=Watts|date=25 December 2009|work=The Guardian}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=chinesepen2008011807&gt;[http://www.chinesepen.org/Article/hyxz/200801/Article_20080118070643.shtml 赵紫阳亡灵:不准悼念和禁忌松动] {{webarchive |url = https://web.archive.org/web/20101013024616/http://www.chinesepen.org/Article/hyxz/200801/Article_20080118070643.shtml |date=13 October 2010 }}, Translation: Revenant of Zhao Ziyang, Author: Liu Xiaobo, Independent Chinese Pen Center&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-23&quot;&gt;Baculinao, Eric and Gu, Bo (8 October 2010)[http://worldblog.msnbc.msn.com/_news/2008/10/08/5258370-in-china-citizens-find-ways-to-learn-of-nobel-prize In China, citizens find ways to learn of Nobel prize]{{dead link|date=May 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, NBC News.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=Link2008&gt;{{cite news |url = http://www.nybooks.com/articles/22210 |title = Charter 08 Translated from the Chinese by Perry Link The following text of ''Charter 08'', signed by hundreds of Chinese intellectuals and translated and introduced by Perry Link, Professor of Chinese Literature at the University of California, Riverside |last=Link |first=Perry |work=The New York Review of Books |accessdate = 10 December 2008} }&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-24&quot;&gt;Reporters Without Borders, &quot;[http://en.rsf.org/china-reporters-without-borders-21-12-2004,12138.html Fondation de France Prize: Liu Xiaobo Receives Prize for Defence of Press Freedom] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120319004654/http://en.rsf.org/china-reporters-without-borders-21-12-2004,12138.html |date=2012-03-19 }},&quot; 21 December 2004.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=mingpao20101008A&gt;[http://inews.mingpao.com/htm/INews/20101008/ca51802a.htm 和平獎得主劉曉波小傳], ''[[Ming Pao]]'', 8 October 2010, Hong Kong.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;ramzy&quot;&gt;{{cite news |last=Ramzy |first=Austin |title=Chinese Dissident Liu Xiaobo Wins Nobel Peace Prize |url=http://www.time.com/time/world/article/0,8599,2024405,00.html |accessdate=9 October 2010 |newspaper=Time |date=8 October 2010 |archive-date=9 ਅਕਤੂਬਰ 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101009195837/http://www.time.com/time/world/article/0,8599,2024405,00.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{cite news |url = http://www.nybooks.com/articles/22210 |title=Charter 08 Translated from Chinese by Perry Link The following text of Charter 08, signed by hundreds of Chinese intellectuals and translated and introduced by Perry Link, Professor of Chinese Literature at the University of California, Riverside|last=Link|first=Perry|work=The New York Review of Books|accessdate=10 December 2008}}&lt;/ref&gt;

&lt;!-- &lt;ref name=20100921nytimes&gt;[https://www.nytimes.com/2010/09/21/opinion/21iht-edhavel.html?_r=1 A Nobel Prize for a Chinese Dissident], ''The New York Times'', 20 September 2010&lt;/ref&gt; --&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-25&quot;&gt;&quot;[http://www.peacehall.com/news/gb/china/2009/05/200905042259.shtml 零八宪章签署者已过8600名，第十四批签名人正式名单]&quot; (Signatures to Charter 08 exceeds 8600, 14th list of signers attached), [[Boxun]], 4 May 2009.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-26&quot;&gt;&quot;[http://news.boxun.com/news/gb/china/2008/12/200812090855.shtml 著名学者张祖桦、刘晓波'失踪,']&quot; Boxun, 9 December 2008.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=timesonline6948012&gt;{{cite news|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/asia/article6948012.ece|title=Chinese dissident Liu Xiaobo begins second year of detention without charge|last=Macartney|first=Jane|date=8 December 2009|work=The Times | location=London}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=reuters2&gt;&quot;[https://www.reuters.com/article/worldNews/idUSTRE50K0XG20090121 Writers Call for China Dissident's Release],&quot; Reuters, 9 December 2008.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-27&quot;&gt;[https://archive.is/20120715174510/http://vip.chinalawinfo.com/NewLaw2002/SLC/SLC.asp?Db=chl&amp;Gid=17010 中华人民共和国刑法] (Criminal Law of the People's Republic of China)&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-28&quot;&gt;Human Rights Watch, &quot;[https://www.hrw.org/en/news/2009/12/21/china-liu-xiaobo-s-trial-travesty-justice China: Liu Xiaobo's Trial a Travesty of Justice],&quot; 21 December 2009.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-29&quot;&gt;Michael Anti, &quot;[https://www.twitter.com/mranti/statuses/6953649249 Liu Xiaobo's brother-in-law says the trial ends without result. Waiting for lawyer coming out],&quot; 23 December 2009.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=bbc8429625&gt;[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/8429625.stm Chinese angered by 'interference' in dissident trial] BBC.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=archive2009122801&gt;Cara Anna, &quot;[https://www.google.com/hostednews/ap/article/ALeqM5jhUm7us8viZgI3LPIS4ekels25DAD9CON8F00 Diplomats Kept Away from China Dissident's Trial],&quot; The Associated Press, 23 December 2009. {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20091228011028/https://www.google.com/hostednews/ap/article/ALeqM5jhUm7us8viZgI3LPIS4ekels25DAD9CON8F00 |date=28 December 2009 }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=nobelpp2010121220&gt;[http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2010/xiaobo-lecture_en.html Liu Xiaobo – Appell] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20101212205544/http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2010/xiaobo-lecture_en.html |date=12 December 2010 }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=pomfret&gt;Pomfret, John (8 October 2010). [http://www.aarp.org/politics-society/newsmakers/news-10-2010/china_s_liu_xiaobo_wins_nobel_peace_prize.html China's Liu Xiaobo wins Nobel Peace Prize], ''The Washington Post''; pub:AARP. {{webarchive |url= https://web.archive.org/web/20110211204520/http://www.aarp.org/politics-society/newsmakers/news-10-2010/china_s_liu_xiaobo_wins_nobel_peace_prize.html |date=11 February 2011 }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=scmp20100209&gt;Liu Xiaobo (9 February 2010) Guilty of 'crime of speaking', ''South China Morning Post''.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-30&quot;&gt;{{cite web |url = http://www.chinese-embassy.no/chn/zjsg/sgxw/t764232.htm |title=所谓“因言获罪”是对刘晓波案判决的误读——刑法学专家谈刘晓波案与言论自由|date=26 October 2010|publisher=Embassy of the People's Republic of China in the Kingdom of Norway |language=zh}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-31&quot;&gt;{{cite web |url = http://www.gov.cn/xwfb/2010-12/02/content_1758486.htm|title=外交部就美日军演、六方会谈团长紧急磋商等答问|publisher=Government of the People's Republic of China}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=dos&gt;{{cite news|url=https://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2008/dec/113124.htm |title=Harassment of Chinese Signatories to Charter 08 Press Statement Sean McCormack (spokesman) |last=Sean McCormack |first=Sean McCormack |date=11 December 2008 |publisher=U.S. Department of State |accessdate=10 December 2008 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081214174715/http://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2008/dec/113124.htm |archivedate=14 December 2008 }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=consortium&gt;&quot;[https://www.hrw.org/en/news/2008/12/22/letter-consortium-release-liu-xiaobo-chinas-president-hu-jintao Letter from the Consortium for the Release of Liu Xiaobo to China's President Hu Jintao],&quot; [[Human Rights Watch]]. 22 December 2008.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-32&quot;&gt;{{cite news |url = http://aktualne.centrum.cz/czechnews/clanek.phtml?id=631742 |title=One World Homo Homini award goes to Chinese dissident|date=12 March 2009|publisher=Aktualne.cz|accessdate=3 December 2009}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=reuters220091214&gt;{{Citation |url=https://www.reuters.com/article/idUSTRE5BD4T220091214 |title=U.S., EU urge China to release prominent dissident |agency=[[Reuters]] |date=14 December 2009 | first=Marcin | last=Grajewski}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=bbc8430409&gt;{{cite news | url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/8430409.stm | title=Chinese dissident Liu Xiaobo jailed for subversion | date=25 December 2009 | publisher=[[BBC World News]] | accessdate=25 December 2009}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20091225fmprc&gt;{{cite news|url=http://www.fmprc.gov.cn/eng/xwfw/s2510/t648102.htm|title= Foreign Ministry Spokesperson Jiang Yu's Regular Press Conference on 24 December 2009|date=25 December 2009|publisher=Ministry of Foreign Affairs, the People's Republic of China}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20091225un&gt;{{cite news|url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=33348&amp;Cr=China&amp;Cr1=|title=Imprisonment of Chinese dissident deeply concerns UN human rights chief|date=25 December 2009|publisher=United Nations News Service}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-33&quot;&gt;{{Citation |url=http://www.dw.de/dw/article/0,,5055977,00.html |title=Rights groups, West blast China over sentence for leading dissident |date=25 December 2009 |publisher=[[Deutsche Welle]] |editor-first=Andreas |editor-last=Illmer }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20091226google&gt;{{cite news|url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5iCqREmgQ_6P4REsdQY-srHP_PrJA|title=Canada 'deplores' sentencing of Chinese dissident|date=26 December 2009|agency=[[Agence France-Presse]]}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-34&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.swissinfo.ch/eng/news/international/index/Switzerland_joins_protests_against_China.html?cid=7973728|title=Switzerland joins protests against China|date=26 December 2009|publisher=[[Swissinfo]]}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=etaiwannews1141993&gt;{{cite news|url=http://www.etaiwannews.com/etn/news_content.php?id=1141993&amp;lang=eng_news&amp;cate_img=logo_taiwan&amp;cate_rss=TAIWAN_eng|title=Ma asks Beijing to tolerate dissidents|agency=[[Central News Agency (Republic of China)|Central News Agency]]|date=27 December 2009|work=[[Taiwan News]]}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20100115ft&gt;{{cite news |url=http://www.ft.com/cms/s/0/c590cdd0-016a-11df-8c54-00144feabdc0.html |title=The Chinese dissident's 'unknown visitors' |author=Anderlini, Jamil |work=Financial Times|date= 15 January 2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20100122eu-china&gt;{{cite news|url=http://www.eu-china.net/web/cms/upload/pdf/nachrichten/2010_01_22_OpenLetter_eng.pdf|title=OPEN LETTER TO THE PRESIDENT OF THE PEOPLE'S REPUBLIC OF CHINA|date=22 January 2010|publisher=[[European Association for Chinese Studies]]}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20100118project-syndicate&gt;{{cite news|url=http://www.project-syndicate.org/commentary/havel38/English|title=A Chinese Champion of Peace and Freedom|date=18 January 2010|publisher=[[Project Syndicate]]}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=phayul&gt;{{cite news|url=http://www.phayul.com/news/article.aspx?id=26569&amp;article=China+opposes+Nobel+for+jailed+dissident%2C+lawmakers+back+Liu+Xiabo|title=China opposes Nobel for jailed dissident, lawmakers back Liu Xiabo|date=6 February 2010|publisher=phayul.com|access-date=24 ਨਵੰਬਰ 2017|archive-date=5 ਅਗਸਤ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170805015008/http://www.phayul.com/news/article.aspx?id=26569&amp;article=China+opposes+Nobel+for+jailed+dissident%2C+lawmakers+back+Liu+Xiabo|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;nyt20100926&quot;&gt;[https://www.nytimes.com/2010/09/26/world/asia/26prize.html &quot;Petition Urges Nobel for Jailed Chinese Writer&quot;] article by Andrew Jacobs in ''[[The New York Times]]'' 25 September 2010. Retrieved 25 September 2010.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-35&quot;&gt;[https://www.nytimes.com/2010/09/21/opinion/21iht-edhavel.html &quot;A Nobel Prize for a Chinese Dissident&quot;]. ''The New York Times''. 20 September 2010.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-36&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.freedom-now.org/wp-content/uploads/2010/10/Liu-Gao-Letter-from-30-Members-of-Congress.pdf |title=Archived copy |accessdate=7 October 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110615130327/http://www.freedom-now.org/wp-content/uploads/2010/10/Liu-Gao-Letter-from-30-Members-of-Congress.pdf |archivedate=15 June 2011 |df= }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;ap20101006&quot;&gt;[https://www.google.com/hostednews/ap/article/ALeqM5iybngeph4O0E8E2GS283Y3y0ABNgD9INTS600?docId=D9INTS600 &quot;Taiwan's Ma congratulates Nobel laureate Liu&quot;]. Associated Press. 9 October 2010. {{dead link|date=June 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=chinanews2591103&gt;{{Cite web|url=http://www.chinanews.com/gn/2010/10-15/2591103.shtml|title=网友曝料：刘晓波在中国坐牢，领美国的工资(图)|publisher=chinanews.com|access-date=14 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20150728theguardian&gt;{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2015/jul/28/national-endowment-for-democracy-banned-russia|title=National Endowment for Democracy is first 'undesirable' NGO banned in Russia|last=Luhn|first=Alec|date=28 July 2015|work=The Guardian|access-date=14 July 2017|issn=0261-3077}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-37&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.literaturfestival.com/news/aufruf-zu-einer-weltweiten-lesung-fuer-die-freilassung-von-liu-xiaobo-am-20.-maerz-2012-en|title=The ilb appealed for a worldwide reading on March 20th 2012 for Liu Xiaobo|publisher=Berlin International Literature Festival|access-date=2017-11-24|archive-date=2012-01-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20120125135644/http://www.literaturfestival.com/news/aufruf-zu-einer-weltweiten-lesung-fuer-die-freilassung-von-liu-xiaobo-am-20.-maerz-2012-en|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;reuters.com&quot;&gt;{{cite news | url=https://www.reuters.com/article/2013/11/19/us-china-dissident-idUSBRE9AI0JD20131119?feedType=RSS&amp;feedName=topNews&amp;rpc=71&amp;google_editors_picks=true | agency=Reuters | title=Wife of jailed Chinese Nobel Laureate appeals for his retrial | date=19 November 2013 | access-date=24 ਨਵੰਬਰ 2017 | archive-date=24 ਸਤੰਬਰ 2015 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150924190949/http://www.reuters.com/article/2013/11/19/us-china-dissident-idUSBRE9AI0JD20131119?feedType=RSS&amp;feedName=topNews&amp;rpc=71&amp;google_editors_picks=true | dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-38&quot;&gt;{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2010/ |title=The Nobel Peace Prize 2010 |publisher=Nobelprize.org |accessdate=8 October 2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Prize&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-11499098|title=Nobel Peace Prize awarded to China dissident Liu Xiaobo|date=8 October 2010|publisher=BBC News|accessdate=8 October 2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-39&quot;&gt;Huang, Cary (9 October 2010). &quot;Liu Xiaobo wins Nobel Peace Prize&quot;. ''South China Morning Post''.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Toronto Star&quot;&gt;Schiller, Bill (8 October 2010). [https://www.thestar.com/news/world/article/872988--china-tries-to-block-news-of-dissident-s-nobel-prize &quot;China tries to block news of dissident's Nobel prize&quot;]. ''Toronto Star''. Retrieved 8 October 2010.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;BBC: Wife visits jailed Chinese Nobel winner Liu Xiaobo&quot;&gt;[http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-11511310 &quot;Wife visits jailed Chinese Nobel winner Liu Xiaobo&quot;]. BBC News. 10 October 2010. Retrieved 10 October 2010.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=intears&gt;[http://www.bbc.co.uk/zhongwen/trad/china/2010/10/101010_liu_intears.shtml &quot;劉曉波：這個獎」是給天安門亡靈的「 [Liu Xiaobo: The award is for the Tiananmen martyrs&lt;nowiki&gt;]&lt;/nowiki&gt;&quot;] {{zh icon}}. BBC News. 10 October 2010. Retrieved 6 September 2011.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=tearful&gt;Staff reporters (11 October 2010). &quot;Tearful Liu dedicates prize to martyrs&quot;. ''South China Morning Post''.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-40&quot;&gt;Chong, Dennis (13 October 2010). &quot;Let me pick up Nobel Peace Prize, pleads Liu's wife&quot;. ''The Standard''.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20101027CSM&gt;Criscione, Valeria (27 October 2010). [http://www.csmonitor.com/World/Europe/2010/1027/Was-China-behind-cyber-attack-on-Nobel-Peace-Prize-website &quot;Was China behind cyber attack on Nobel Peace Prize website?&quot;]. ''The Christian Science Monitor''. Retrieved 10 November 2010.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=bangkokpost200417&gt;{{cite news|title=China censors Nobel award|url=http://www.bangkokpost.com/breakingnews/200417/china-censors-nobel-award|newspaper=[[Bangkok Post]]|date=8 October 2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=msn5258370&gt;Eric Baculinao and Bo Gu, [http://worldblog.msnbc.msn.com/_news/2010/10/08/5258370-in-china-citizens-find-ways-to-learn-of-nobel-prize &quot;In China, citizens find ways to learn of Nobel prize&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110930093338/http://worldblog.msnbc.msn.com/_news/2010/10/08/5258370-in-china-citizens-find-ways-to-learn-of-nobel-prize |date=30 ਸਤੰਬਰ 2011 }}, NBC News, 8 October 2010.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-41&quot;&gt;Victor Mair, [http://languagelog.ldc.upenn.edu/nll/?p=2699 &quot;Liu Xiaobo&quot;], Language Log, 10 October 2010.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=go11830948&gt;{{cite news|url=http://abcnews.go.com/International/china-angry-nobel-peace-prize-dissident/story?id=11830948|title=China Angered By Selection of Dissident Liu Xiaobo for Nobel Peace Prize|publisher=ABC News|date=8 October 2010|accessdate=8 October 2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20101008google&gt;{{cite news|last=Vehaskari|first=Aira Katariina |title=Chinese dissident Liu Xiaobo wins Nobel Peace Prize|url=https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5h-cczpx_Ln7Qt5OTGwpm8kMlyKOg?docId=CNG.e4bfcb376f8ac09d47b6d71b8feac4c4.5e1|accessdate=8 October 2010|date=8 October 2010|agency=Agence France-Presse}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20101008fmprc&gt;{{cite web |url=http://www.fmprc.gov.cn/chn/gxh/tyb/fyrbt/t759532.htm |title=外交部发言人马朝旭答记者问 |date=8 October 2010 |publisher=[[Ministry of Foreign Affairs of the People's Republic of China]] |accessdate=8 October 2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=xinhuanet13547668&gt;{{cite news|title=Awarding Liu Xiaobo Nobel peace prize may harm China-Norway relations, says FM spokesman|url=http://news.xinhuanet.com/english2010/china/2010-10/08/c_13547668.htm|date=8 October 2010|agency=[[Xinhua News Agency]]}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=mingpao20101008B&gt;{{cite web|url=http://inews.mingpao.com/htm/INews/20101008/ca52210a.htm|script-title=zh:中國召喚挪威大使抗議諾獎|agency=Reuters|work=Ming Pao|language=Chinese|accessdate=8 October 2010|location=Hong Kong}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=chinaaffairs109630&gt;{{cite news|url=http://www.chinaaffairs.org/gb/detail.asp?id=109630 |title=What Today's Nobel Peace Prize Offers?|author=Wei Jingsheng| date=15 October 2010|publisher=chinaaffairs.org|accessdate=21 December 2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=reuters20131211&gt;{{cite web|url=https://www.reuters.com/article/us-mandela-china-idUSBRE9BA02X20131211|title=Chinese paper rejects comparison between Mandela and Nobel laureate Liu|date=11 December 2013|agency=Reuters}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20101009nytimes&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2010/10/10/world/asia/10china.html?_r=1&amp;partner=rss&amp;emc=rss|title=China, Angered by Peace Prize, Blocks Celebration| first=Andrew | last=Jacobs |date=9 October 2010|work=The New York Times |accessdate=9 October 2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=twitter&gt;Bei Feng (11 October 2010). [http://cmp.hku.hk/2010/10/11/7990/ &quot;Viewing the Liu Xiaobo response through Twitter&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110727200850/http://cmp.hku.hk/2010/10/11/7990/ |date=2011-07-27 }}, China Media Project of the University of Hong Kong.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name='CNN 2010-10-11 wife'&gt;{{cite news | title = Chinese Nobel prize winner's wife detained | date = 11 October 2010 | url = http://edition.cnn.com/2010/WORLD/asiapcf/10/10/china.nobel.wife/index.html |publisher=[[CNN]] | accessdate = 11 October 2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name='2010-10-10 Slashdot'&gt;{{cite news | title = Chinese Nobel Winner's Wife Detained | date = 10 October 2010 | url = http://yro.slashdot.org/story/10/10/10/1648237/Chinese-Nobel-Winners-Wife-Detained | work=Slashdot | accessdate = 11 October 2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20101207nobelpeaceprize&gt;{{cite news|url=http://nobelpeaceprize.org/en_GB/embassies-2010/|title=Embassies represented at the Nobel Peace Prize Ceremony on December 10|date=7 December 2010|publisher=The Norwegian Nobel Institute|accessdate=14 December 2010|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101212230038/http://nobelpeaceprize.org/en_GB/embassies-2010/|archivedate=12 December 2010|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=aljazeera2010127172&gt;{{cite news|url=http://english.aljazeera.net/news/europe/2010/12/201012717240690770.html |title=Chinese Nobel boycott gains support |date=7 December 2010 |publisher=Al Jazeera |accessdate=11 December 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101210163202/http://english.aljazeera.net/news/europe/2010/12/201012717240690770.html |archivedate=10 December 2010 }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=reuters7126201012&gt;{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/idUSTRE6B712620101208|title=China to award own peace prize ahead of Nobel award |date=8 December 2010|agency=Reuters |accessdate=11 December 2010|first=Ben|last=Blanchard}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-42&quot;&gt;{{cite news|url=http://focustaiwan.tw/ShowNews/WebNews_Detail.aspx?Type=aALL&amp;ID=201012080013|title=China to award own peace prize ahead of Nobel award |date=8 December 2010|work=Focus Taiwan |accessdate=11 December 2010}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=yahoo2010120808&gt;{{cite news|url=https://news.yahoo.com/s/afp/20101208/od_afp/nobelpeacechinarightsaward_20101208085426 |title=Chinese group to award rival 'peace prize' |date=8 December 2010 |work=Focus Taiwan |accessdate=11 December 2010 }}{{dead link|date=June 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170626nytimes&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2017/06/26/world/asia/liu-xiaobo-china-nobel-prize-cancer.html|title=Liu Xiaobo, Chinese Nobel Laureate, Leaves Prison for Cancer Care|last=Buckley|first=Chris|last2=Ramzy|first2=Austin|date=26 June 2017|website=The New York Times|access-date=12 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-43&quot;&gt;{{cite web|last1=Ramzy|first1=Austin|title=Chinese Hospital Invites Cancer Experts to Help Treat Nobel Laureate|url=https://www.nytimes.com/2017/07/04/world/asia/liu-xiaobo-cancer-treatment-nobel-china-prison.html|website=The New York Times|accessdate=5 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170706cmu1h&gt;{{Cite web|url=http://www.cmu1h.com/default/content/index/i/2020|title=Liu Xiaobo Status Update|date=6 July 2017|website=First Hospital of China Medical University|access-date=12 July 2017|archive-date=9 ਜੁਲਾਈ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170709081600/http://www.cmu1h.com/default/content/index/i/2020|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-44&quot;&gt;{{Cite web|url=https://mdanderson.influuent.utsystem.edu/en/persons/joseph-m-herman|title=Professor of Radiation Oncology|website=The University of Texas MD Anderson Cancer Center|access-date=12 July 2017|archive-date=3 ਅਗਸਤ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170803173840/https://mdanderson.influuent.utsystem.edu/en/persons/joseph-m-herman|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-45&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.klinikum.uni-heidelberg.de/Chairman.140648.0.html|title=Professor of Surgery and Chairman, Department of Surgery|publisher=University of Heidelberg|access-date=12 July 2017|archive-date=10 ਜੁਲਾਈ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710191950/https://www.klinikum.uni-heidelberg.de/Chairman.140648.0.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170708cmu1hA&gt;{{Cite web|url=http://www.cmu1h.com/default/content/index/i/2027|title=American &amp; Germany Experts RSVP'd Invitation to Join National Experts Group to Consult on Liu Xiaobo's Illness|date=8 July 2017|website=First Hospital of China Medical University|access-date=12 July 2017|archive-date=12 ਜੁਲਾਈ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170712000459/http://www.cmu1h.com/default/content/index/i/2027|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170709nytimes&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2017/07/09/world/asia/liu-xiaobo-china-cancer.html|title=Doctors Say Chinese Dissident Is Fit to Travel for Cancer Treatment|last=Hernandez|first=Javier C.|last2=Buckley|first2=Chris|date=9 July 2017|website=The New York Times|access-date=12 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170708cmu1hB&gt;{{Cite web|url=http://www.cmu1h.com/default/content/index/i/2031|title=American &amp; German Experts Said that Liu Xiaobo Would Not Receive Better Treatment Abroad|date=8 July 2017|website=First Hospital of China Medical University|access-date=12 July 2017|archive-date=10 ਜੁਲਾਈ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710184301/http://www.cmu1h.com/default/content/index/i/2031|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170710nytimes&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2017/07/10/world/asia/liu-xiaobo-china-cancer-abroad.html|title=Chinese Doctors Say Nobel Laureate Is in Critical Condition|last=Buckley|first=Chris|date=10 July 2017|website=The New York Times|access-date=12 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170710cmu1h&gt;{{Cite web|url=http://www.cmu1h.com/default/content/index/i/2049|title=Liu Xiaobo Illness Status Update|date=10 July 2017|website=First Hospital of China Medical University|access-date=12 July 2017|archive-date=11 ਜੁਲਾਈ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170711042603/http://www.cmu1h.com/default/content/index/i/2049|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170712cmu1h&gt;{{Cite web|url=http://www.cmu1h.com/default/content/index/i/2075|title=Liu Xiaobo Illness Status Update|date=12 July 2017|website=First Hospital of China Medical University|access-date=12 July 2017|archive-date=13 ਜੁਲਾਈ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170713063954/http://www.cmu1h.com/default/content/index/i/2075|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170712nytimes&gt;{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2017/07/12/world/asia/china-liu-xiaobo-health-condition.html|title=Liu Xiaobo, Nobel Laureate, Is Said to Be Suffering from Organ Failure|last=Ramzy|first=Austin|date=12 July 2017|website=The New York Times|access-date=12 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-46&quot;&gt;{{cite web|title=Liu Xiaobo Died After Ineffective Rescue Measures|url=http://www.cmu1h.com/default/content/index/i/2083|website=The First Hospital of China Medical University|accessdate=13 July 2017|archive-date=16 ਜੁਲਾਈ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170716003152/http://www.cmu1h.com/default/content/index/i/2083|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=paysages&gt;{{cite web |url = http://cneffpaysages.blog.lemonde.fr/2017/07/17/liu-xiaobo-carl-von-ossietzky/ |title = Liu Xiaobo – Carl von Ossietzky |author = [[Christophe Neff]] |date = 17 July 2017 |work = [[Le Monde]] |language = fr |access-date = 24 ਨਵੰਬਰ 2017 |archive-date = 29 ਜੁਲਾਈ 2017 |archive-url = https://web.archive.org/web/20170729203621/http://cneffpaysages.blog.lemonde.fr/2017/07/17/liu-xiaobo-carl-von-ossietzky/ |dead-url = yes }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;scmp2102682&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.scmp.com/news/china/policies-politics/article/2102682/how-world-leaders-reacted-liu-xiaobos-death|title=World leaders call for release of Liu Xiaobo's widow|work=South China Morning Post}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name= 20171777newbloommag&gt;{{cite web|url=https://newbloommag.net/2017/07/17/liu-xiabo-funeral-handling/|title=Handling of Liu Xiaobo's Funeral Shows That Not Even The Dead Are Safe in China|first=Brian|last=Hioe|date=17 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170114Macleans&gt;{{cite web|url=http://www.macleans.ca/news/world/ottawas-despicable-display-in-china/|title=Ottawa's despicable display in China|date=14 July 2017|work= Maclean's|location=Canada}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=archive2017071714&gt;{{Cite web|url=https://citizenlab.ca/2017/07/analyzing-censorship-of-the-death-of-liu-xiaobo-on-wechat-and-weibo/|title=Remembering Liu Xiaobo: Analyzing censorship of the death of Liu Xiaobo on WeChat and Weibo|publisher=The Citizen Lab|date=17 July 2017|deadurl=bot: unknown|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170717140506/https://citizenlab.ca/2017/07/analyzing-censorship-of-the-death-of-liu-xiaobo-on-wechat-and-weibo/|archivedate=17 July 2017|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170715theguardian&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2017/jul/15/liu-xiaobo-cremated-in-shenyang-amid-growing-fears-for-safety-of-his-wife|title=Liu Xiaobo cremated in 'private ceremony', amid fears for wife's safety|work=The Guardian|date=15 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=scmp2102644&gt;{{cite web|url=http://www.scmp.com/news/china/policies-politics/article/2102644/chinese-beat-censors-mourn-death-liu-xiaobo|title=Chinese censors scrub Liu Xiaobo tributes online|work=South China Morning Post}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=scmp2102761&gt;{{cite web|url=http://www.scmp.com/news/china/policies-politics/article/2102761/liu-xiaobo-cremated-funeral-ailing-widow-makes-first|title=Liu Xiaobo's ashes scattered at sea after 'hasty' cremation|work=South China Morning Post}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=qz1030454&gt;{{cite web|url=https://qz.com/1030454/only-one-city-in-china-is-getting-to-mourn-liu-xiaobo|title=Only one city in China is getting to mourn Liu Xiaobo|first=Tripti|last=Lahiri}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=bbc40597514&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/world-asia-china-40597514|title=Liu Xiaobo: China's most prominent dissident dies|date=13 July 2017|publisher=BBC}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170713nytimesB&gt;{{cite web|url=https://www.nytimes.com/2017/07/13/world/asia/liu-xiaobo-chinese-dissident-nobel-dies-at-61.html|title=Liu Xiaobo, Chinese Dissident Who Won Nobel While Jailed, Dies at 61|first=Chris|last=Buckley|date=13 July 2017|work=The New York Times}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;bbc.com&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/news/world-asia-china-40603059|title=Liu Xiaobo: China rejects foreign criticism over dissident's death|date=14 July 2017|publisher=BBC}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170715nytimes&gt;{{cite web|url=https://www.nytimes.com/2017/07/15/world/asia/liu-xiaobo-cremation-china.html|title=Liu Xiaobo, Chinese Dissident and Nobel Laureate, Is Cremated|first=Chris|last=Buckley|date=15 July 2017|work=The New York Times}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=go48654246&gt;{{cite web|url=http://abcnews.go.com/International/wireStory/china-cremates-body-jailed-nobel-laureate-liu-xiaobo-48654246|title=China cremates body of jailed Nobel laureate Liu Xiaobo|publisher=ABC News}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=scmp2103329&gt;{{cite web|url=http://www.scmp.com/news/china/policies-politics/article/2103329/worldwide-memorials-held-including-hong-kong-remember|title=Worldwide memorials held to remember Liu Xiaobo|work=South China Morning Post}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=creaders1847311&gt;{{Cite web |url=http://news.creaders.net/china/2017/07/15/big5/1847311.html |title=劉曉波哥哥被批企圖分諾貝爾獎金 – 萬維讀者網 |accessdate=17 July 2017 |work=news.creaders.net}}&lt;/ref&gt;

&lt;!-- &lt;ref name=guardian20170502&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2011/may/02/sea-burial-osama-bin-laden|title=Sea burial of Osama bin Laden breaks sharia law, say Muslim scholars|first1=Ian|last1=Black|first2=Brian|last2=Whitaker|date=2 May 2011|work=The Guardian}}&lt;/ref&gt; --&gt;

&lt;ref name=20170715latimes&gt;http://www.latimes.com/world/la-fg-china-liu-burial-20170715-story.html&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-47&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.thenational.ae/world/asia/anger-as-ashes-of-chinese-dissident-liu-xiaobo-are-buried-at-sea-in-disgusting-funeral-1.609150|title=Anger as ashes of Chinese dissident Liu Xiaobo are buried at sea in 'disgusting' funeral}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=rthk1342352&gt;{{cite web|url=http://news.rthk.hk/rthk/en/component/k2/1342352-20170715.htm|title=Marchers pay respect to Liu Xiaobo |publisher=RTHK}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=aljazeera1707160228&gt;{{cite web|url=http://www.aljazeera.com/news/2017/07/thousands-march-hong-kong-remember-liu-xiaobo-170716022817652.html|title=Thousands march in Hong Kong to remember Liu Xiaobo|publisher=Al Jazeera}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170716theguardian&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2017/jul/16/hong-kong-vigil-for-liu-xiaobo-sends-powerful-message-to-beijing|title=Hong Kong vigil for Liu Xiaobo sends powerful message to Beijing|first=Benjamin|last=Haas|date=15 July 2017|work=The Guardian}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-48&quot;&gt;{{cite web|url=http://news.rthk.hk/rthk/en/component/k2/1341748-20170712.htm|title=Legco chief rebuffs attempts to discuss Liu Xiaobo – RTHK}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170713hongkongfp&gt;{{cite web|url=https://www.hongkongfp.com/2017/07/13/president-hong-kong-legislature-refuses-let-lawmakers-discuss-chinese-dissident-liu-xiaobo/|title=President of Hong Kong legislature refuses to let lawmakers discuss Chinese dissident Liu Xiaobo|first=Catherine|last=Lai|date=13 July 2017|publisher=Hong Kong Free Press}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=voanews3944012&gt;{{Cite web|url=https://www.voanews.com/a/china-says-liu-nobel-prize-was-blasphemy/3944012.html|title=China: Liu's Nobel Peace Prize was 'Blasphemy'|date=14 July 2017|publisher=Voice of America|access-date=14 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=voachinese3944082&gt;{{Cite web|url=https://www.voachinese.com/a/voanews-20170714-liu-xiaobo-china/3944082.html|title=中国外交部：诺贝尔和平奖授予刘晓波是&quot;亵渎&quot;|date=14 July 2017|website=Voice of America Chinese|access-date=14 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=taipeitimes2003674588&gt;{{cite web|last1=Ko|first1=Yu-how|last2=Shen|first2=Pei-yao|last3=Chung|first3=Jake|title=Taiwanese mourn Nobel laureate's passing|url=http://www.taipeitimes.com/News/front/archives/2017/07/15/2003674588|website=Taipei Times|accessdate=14 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=voachinese3944051&gt;{{cite web|url=https://www.voachinese.com/a/voanews-20170714-tw-ma-liu-xiaobo/3944051.html|title=台湾现任及前任总统透过脸书哀悼刘晓波病逝|last=张永泰}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170713tibet&gt;{{Cite news|url=http://tibet.net/2017/07/speaker-of-tibetan-parliament-offers-condolences-on-the-demise-of-nobel-laureate-liu-xiaobo/|title=Speaker of Tibetan Parliament Offers Condolences on the demise of Nobel Laureate Liu Xiaobo|date=13 July 2017|work=Central Tibetan Administration|access-date=24 ਨਵੰਬਰ 2017|archive-date=18 ਜੁਲਾਈ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718060859/http://tibet.net/2017/07/speaker-of-tibetan-parliament-offers-condolences-on-the-demise-of-nobel-laureate-liu-xiaobo/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=archive2017071322&gt;{{Cite web|url=http://tibet.net/2017/07/cta-president-offers-condolence-over-liu-xiaobos-death-says-he-is-heartbroken/|title=CTA President Offers Condolence over Liu Xiaobo's Death, says He is Heartbroken|publisher=Central Tibetan Administration|date=2017-07-13|deadurl=bot: unknown|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170713220338/http://tibet.net/2017/07/cta-president-offers-condolence-over-liu-xiaobos-death-says-he-is-heartbroken/|archivedate=13 July 2017|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170714thetibetpost&gt;{{Cite web|url=http://www.thetibetpost.com/en/news/international/5625-leaders-of-tibet-join-global-community-to-mourn-liu-xiaobos-death|title=Leaders of Tibet join global community to mourn Liu Xiaobo's death|last=Choesang|first=Yeshe|date=14 July 2017|website=Tibet Post|access-date=14 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170718dalailama&gt;{{Cite web|url=https://www.dalailama.com/news/2017/message-from-his-holiness-the-dalai-lama|title=His Holiness the Dalai Lama Deeply Saddened by Liu Xiaobo's Passing… |date=18 July 2017|publisher=The 14th Dalai Lama}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;straitstimes&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.straitstimes.com/asia/east-asia/world-reacts-with-praise-sadness-to-liu-xiaobos-death|title=World reacts with praise, sadness to Liu Xiaobo's death|date=14 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-49&quot;&gt;{{cite press release|url=http://europa.eu/rapid/press-release_STATEMENT-17-2032_en.htm|title=Joint statement by the President of the European Commission, Jean-Claude Juncker, and the President of the European Council, Donald Tusk on the passing away of Liu Xiaobo|publisher=Europa (web portal)}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=channelnewsasia9030154&gt;{{cite web|title=Trump, Macron avoid criticism of China's Xi|url=http://www.channelnewsasia.com/news/world/trump--macron-avoid-criticism-of-china-s-xi-9030154|agency=Agence France-Presse|accessdate=16 July 2017|archive-date=17 ਜੁਲਾਈ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170717035916/http://www.channelnewsasia.com/news/world/trump--macron-avoid-criticism-of-china-s-xi-9030154|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=bbc40600292&gt;{{cite web|url=http://www.bbc.com/zhongwen/simp/chinese-news-40600292|title=中国异议人士刘晓波病逝 国际社会强烈反应|date=13 July 2017|publisher=BBC}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170713reutersA&gt;{{cite web|url=https://www.reuters.com/article/us-china-rights-merkel-idUSKBN19Y1Z1|title=Merkel hails China's Liu as a courageous civil rights fighter|date=13 July 2017|agency=Reuters}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=voachinese3943927&gt;{{cite web|url=https://www.voachinese.com/a/japan-react-xiaobo-liu/3943927.html|title=日本政府与传媒舆论对刘晓波逝世反应显温差|last=歌篮|publisher=Voice of America}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-50&quot;&gt;{{cite web|title=Press Conference by Foreign Minister Fumio Kishida: The Passing of Mr. Liu Xiaobo|url=http://www.mofa.go.jp/press/kaiken/kaiken4e_000397.html#topic2|website=Ministry of Foreign Affairs of Japan|accessdate=18 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-51&quot;&gt;{{cite web|last1=Suga|first1=Yoshihide|title=Press Conference by the Chief Cabinet Secretary|url=http://japan.kantei.go.jp/tyoukanpress/201707/14_a.html|website=Prime Minister of Japan and His Cabinet|accessdate=18 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;20170713reutersB&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.reuters.com/article/us-china-rights-reaction-idUSKBN19Y2DC|title=West mourns Chinese dissident Liu Xiaobo, criticizes Beijing|date=13 July 2017|agency=Reuters}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;aftenposten&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.aftenposten.no/verden/i/yqX02/Kinesiske-myndigheter-Nobelprisvinner-Liu-Xiaobo-er-dod|title=Nobelprisvinner Liu Xiaobo er død|language=no}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170713www&gt;{{Cite press release|title=Foreign Secretary statement on Liu Xiaobo | url=https://www.gov.uk/government/news/foreign-secretary-statement-on-liu-xiaobo | date=13 July 2017 }}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;20170713whitehouse&quot;&gt;{{cite press release|title=Statement from the Press Secretary on the Death of Liu Xiaobo|url=https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2017/07/13/statement-press-secretary-death-liu-xiaobo|publisher=White House Office of the Press Secretary|date=13 July 2017|access-date=24 ਨਵੰਬਰ 2017|archivedate=20 ਅਕਤੂਬਰ 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171020022924/https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2017/07/13/statement-press-secretary-death-liu-xiaobo|deadurl=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;voachinese3943390&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.voachinese.com/a/white-house-on-liu-xiaobo-death-20170713/3943390.html|title=川普： 获悉刘晓波去世深感悲伤|last=美国之音|publisher=Voice of America Chinese}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;20170713state&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.state.gov/secretary/remarks/2017/07/272579.htm|title=On the Passing of Liu Xiaobo|last=Tillerson|first=Rex W.|date=13 July 2017|publisher=U.S. Department of State|access-date=14 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170713usembassy-chinaA&gt;{{Cite web|url=https://china.usembassy-china.org.cn/ambassador-nikki-haleys-statement-passing-liu-xiaobo/|title=Ambassador Nikki Haley's Statement on the Passing of Liu Xiaobo|last=Haley|first=Nikki|date=13 July 2017|publisher=US Embassy &amp; Consulates in China|access-date=16 July 2017|archive-date=29 ਜੁਲਾਈ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170729180246/https://china.usembassy-china.org.cn/ambassador-nikki-haleys-statement-passing-liu-xiaobo/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;voachinese3943378&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.voachinese.com/a/us-ambassador-on-liu-xiao-bo-death-20170713/3943378.html|title=美国驻联合国大使黑利就刘晓波去世发表声明|last=安华|publisher=Voice of America}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170713usembassy-chinaB&gt;{{Cite web|url=https://china.usembassy-china.org.cn/statement-u-s-ambassador-branstad-passing-liu-xiaobo-july-13-2017/|title=Statement from U.S. Ambassador Branstad on the passing of Liu Xiaobo|last=Branstad|first=Terry|date=13 July 2017|website=|access-date=16 July 2017|archive-date=29 ਜੁਲਾਈ 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170729183946/https://china.usembassy-china.org.cn/statement-u-s-ambassador-branstad-passing-liu-xiaobo-july-13-2017/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;rfa0713201711&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.rfa.org/mandarin/yataibaodao/renquanfazhi/ql1-07132017112006.html|title=刘晓波病逝引发国际社会强烈反响|publisher=Radio Free Asia}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170713cecc&gt;{{Cite web|url=https://www.cecc.gov/media-center/press-releases/cecc-commissioners-issue-statements-on-the-death-of-nobel-laureate-liu|title=CECC Commissioners Issue Statements on the Death of Nobel Laureate Liu Xiaobo|date=13 July 2017|website=The Congressional-Executive Commission on China|access-date=16 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170714washingtonpost&gt;[https://foreignaffairs.house.gov/hearing/subcommittee-hearing-tragic-case-liu-xiaobo/ The Tragic Case of Liu Xiaobo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171002054617/https://foreignaffairs.house.gov/hearing/subcommittee-hearing-tragic-case-liu-xiaobo/ |date=2017-10-02 }}, Hearing of the [[United States House Foreign Affairs Subcommittee on Africa, Global Health, Global Human Rights and International Organizations]] (14 July 2017).&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-52&quot;&gt;[https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/the-latest-japan-attentive-to-human-rights-in-china/2017/07/14/3f29aadc-6855-11e7-94ab-5b1f0ff459df_story.html The Latest: US Congress holds hearing on Liu Xiaobo’s life] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170714074118/https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/the-latest-japan-attentive-to-human-rights-in-china/2017/07/14/3f29aadc-6855-11e7-94ab-5b1f0ff459df_story.html |date=2017-07-14 }}, Associated Press (14 July 2017).&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170713house&gt;{{Cite web|url=https://pelosi.house.gov/news/press-releases/transcript-of-pelosi-press-conference-today-129|title=Transcript of Pelosi Press Conference Today|date=13 July 2017|website=Congresswoman Nancy Pelosi Serving California's 12th District|access-date=19 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-53&quot;&gt;{{cite web|last1=Cruz|first1=Ted|title=S.1187 – A bill to designate the area between the intersections of International Drive, Northwest and Van Ness Street, Northwest and International Drive, Northwest and International Place, Northwest in Washington, District of Columbia, as &quot;Liu Xiaobo Plaza&quot;, and for other purposes.|url=https://www.congress.gov/bill/115th-congress/senate-bill/1187|publisher=Congress.gov|accessdate=16 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-54&quot;&gt;{{cite web|last1=Meadows|first1=Mark|title=H.R.2537 – To designate the area between the intersections of International Drive Northwest and Van Ness Street Northwest and International Drive Northwest and International Place Northwest in Washington, District of Columbia, as &quot;Liu Xiaobo Plaza&quot;, and for other purposes.|url=https://www.congress.gov/bill/115th-congress/house-bill/2537/|publisher=Congress.gov|accessdate=16 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170715texastribune&gt;{{Cite web|url=https://www.texastribune.org/2017/07/15/cruz-renews-push-rename-chinese-embassy-address-after-famous-dissident/|title=After dissident's death, Ted Cruz hopeful about changing Chinese Embassy address|last=Thomas|first=Neil|date=15 July 2017|website=Texas Tribune|access-date=16 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-55&quot;&gt;{{cite web|title=Statement by President George W. Bush on the death of Liu Xiaobo|url=http://www.ntxe-news.com/artman/publish/article_106955.shtml|website=North Texas e-News|access-date=14 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=ejinsight20170721&gt;{{cite web|url=http://www.ejinsight.com/20170721-why-can-t-beijing-just-go-easy-on-liu-xia/|title=Why can't Beijing just go easy on Liu Xia?|date=21 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=guardian20170720&gt;{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2017/jul/20/chinese-agents-bar-access-free-liu-xia-wife-of-liu-xiaobo-beijing|title=Get out! Chinese agents bar access to the 'free' wife of Liu Xiaobo|first=Tom|last=Phillips|date=20 July 2017|work=The Guardian}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170722hongkongfp&gt;{{cite web|url=https://www.hongkongfp.com/2017/07/22/chinese-police-guard-late-dissident-liu-xiaobos-home-empty-not/|title=Chinese police guard late dissident Liu Xiaobo's home, empty or not|date=22 July 2017|publisher=Hong Kong Free Press}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=go48719075&gt;{{cite web|url=http://abcnews.go.com/International/wireStory/liu-xiaobo-supporters-mark-death-amid-concerns-widow-48719075|title=Liu Xiaobo supporters mark his death amid concerns for widow|publisher=ABC News}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=sky10960045&gt;{{cite web|url=http://news.sky.com/story/where-is-free-widow-of-chinese-nobel-winner-10960045|title=Where is 'free' widow of Chinese Nobel winner?|publisher=SKY News}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-56&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.jeromecohen.net/jerrys-blog/Liu%20Xiaobo’s%20passing |title=Liu Xiaobo's Passing|publisher=Jerome Cohen}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=20170721hongkongfp&gt;{{cite web|url=https://www.hongkongfp.com/2017/07/21/widow-nobel-laureate-liu-xiaobo-able-leave-china-chooses-says-un-human-rights-chief/|title=Widow of Nobel laureate Liu Xiaobo 'should be able to leave China' if she chooses, says UN human rights chief|date=21 July 2017|publisher=Hong Kong Free Press}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=time4871497&gt;{{cite web|title=Sen. Marco Rubio: An Open Letter to Liu Xia, Widow of Liu Xiaobo|url=http://time.com/4871497/marco-rubio-liu-xiaobo-xia-china/|website=Time|accessdate=26 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-57&quot;&gt;{{cite web|title=Congressional-Executive Commission on China|url=https://www.cecc.gov/media-center/press-releases/chairs-urge-ambassador-branstad-to-invite-liu-xia-to-us-embassy-in|website=Congressional-Executive Commission on China|accessdate=26 July 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-58&quot;&gt;Original title:《选择的批判——与李泽厚对话》, published by 上海人民出版社&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-59&quot;&gt;Original title:《选择的批判—与思想领袖李泽厚对话》, published by 台湾风云时代出版公司&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-60&quot;&gt;Original title: 《审美与人的自由》, published by 北京師范大學出版社&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-61&quot;&gt;Original title: 《赤身裸体，走向上帝》, 时代文艺出版社&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-62&quot;&gt;Original title:《形而上学的迷雾》, by 上海人民出版社&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-63&quot;&gt;Original title:《思想之谜与人类之梦》（二卷）, by 台湾风云时代出版公司&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-64&quot;&gt;Original title:《中国当代政治与中国知识份子》, published by 台北唐山出版社&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-65&quot;&gt;Original title:現代中国知識人批判, published by 日本德间书店&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-66&quot;&gt;Original title:《末日幸存者的独白》, published by 台湾中国时报出版社&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-67&quot;&gt;《刘晓波刘霞诗选》, published by 香港夏菲尔国际出版公司&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-68&quot;&gt;Original title:《美人赠我蒙汗药》, by 长江文艺出版社&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-69&quot;&gt;Original title: 《向良心说谎的民族》, published by 台湾捷幼出版社&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-70&quot;&gt;Original title:《未来的自由中国在民间》, published by 劳改基金会&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-71&quot;&gt;Original title:《单刃毒剑——中国当代民族主义批判》, published by 美国博大出版社&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-72&quot;&gt;Original title:《大国沈沦—写给中国的备忘录》, published by 台北允晨文化出版社&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-73&quot;&gt;Original title:《天安門事件から「08憲章」》, published by 日本藤原书店&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-74&quot;&gt;Original title:《念念六四》, published by Graywolf Press&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-75&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.hrw.org/legacy/worldreport/Ps-01.htm|title=Ps|publisher=Human Rights Watch}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-76&quot;&gt;[http://aktualne.centrum.cz/czechnews/clanek.phtml?id=631742 One World Homo Homini award goes to Chinese dissident]，12 March 2009 .&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-77&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.dw.de/dw/article/0,,4214763,00.html|title=Liu Xiaobo |publisher=Deutsche Welle|date=29 April 2009|accessdate=29 April 2009}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-78&quot;&gt;[http://www.dw.de/dw/article/0,,6089512,00.html Liu Xiaobo] DW, 7 October 2010.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;AutoLH-79&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.amnesty.org/en/search/?contentType=2561|title= LIU XIAOBO'S NOBEL PEACE PRIZE WIN PUTS SPOTLIGHT ON CHINA RIGHTS VIOLATIONS}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=archive2014022204&gt;http://motta.gidd.eu.org {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140222040927/http://motta.gidd.eu.org/ |date=22 February 2014 }} Giuseppe Motta Medal Website&lt;/ref&gt;}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1955]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2017]]</text>
      <sha1>ctr9jrcx1u5mukwnnclsw7gjwgw5yjm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲਵ ਸਮਬਾਡੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>104242</id>
    <revision>
      <id>609962</id>
      <parentid>422175</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:30:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12024" xml:space="preserve">{{Infobox single
| Name = ਲਵ ਸਮਬਾਡੀ
| Cover = Maroon 5_-_&quot;Love Somebody&quot;.png
| Border = yes
| Artist = [[ਮਰੂਨ 5]]
| Album = [[ਓਵਰਐਕਸਪੋਸਡ (ਐਲਬਮ)|ਓਵਰਐਕਸਪੋਸਡ]]
| Released = {{start date|2013|05|14}}
| Format = ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
| Recorded = 2012
| Genre = &lt;!--Please do not add any genre from this list without consensus.--&gt; ਡਾਂਸ-ਪੌਪ
| Length = {{duration|m=3|s=49}}
| Label = {{flat list|
*A&amp;M/ਓਕਟੋਨ
}}
| Writer = {{flat list|
*ਐਡਮ ਲੇਵਿਨੇ
*ਰਿਆਂਨ ਟੇਡਰ
*ਨੋਇਲ ਜ਼ੰਕੈਨੇਲਾ
*ਨਾਥਾਂਈਲ ਮੋਟੇ}}
| Producer = {{flat list|
*ਰਿਆਂਨ ਟੇਡਰ
*ਨੋਇਲ ਜ਼ੰਕੈਨੇਲਾ
}}
| Last single = 
| This single = 
| Next single = 
| Misc = {{External music video|{{YouTube|MU8B4XDI3Uw|&quot;ਲਵ ਸਮਬਾਡੀ&quot;}}}}
}}

'''ਲਵ ਸਮਬਾਡੀ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]]: Love Somebody) ਅਮਰੀਕੀ ਪੌਪ ਬੈਂਡ ਮਰੂਨ 5 ਵੱਲੋਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਗੀਤ ਹੈ। ਇਹ ਗੀਤ 14 ਮਈ 2013 ਨੂੰ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੌਥੀ ਸਟੂਡੀਓ ਐਲਬਮ [[ਓਵਰਐਕਸਪੋਸਡ (ਐਲਬਮ)|ਓਵਰਐਕਸਪੋਸਡ]] (2012) ਦਾ ਚੌਥਾ ਤੇ ਆਖਰੀ ਗਾਣਾ ਸੀ। ਇਹ ਗੀਤ ਐਡਮ ਲਵੀਨ, ਨਥਾਨੀਅਲ ਮੋਟ, ਰਾਇਨ ਟੈਡਰ, ਅਤੇ ਨੋਇਲ ਜ਼ੈਨਕਨੈਲਾ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਾਇਨ ਤੇ ਨੋਇਲ ਨੇ ਬਤੌਰ ਇਸਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਇਸਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਡਾਂਸ ਪੌਪ ਗੀਤ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਬੋਲ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਭੌਤਿਕ ਖਿੱਚ ਦੀ ਬਰਾਬਰਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਗੀਤ ਡਾਂਸ ਦੇ ਮੰਚ 'ਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਤਰਜ਼ਮਾਨੀ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਇਹ ਗੀਤ ਛੇਤੀ ਹੀ ਲੋਕ ਮਨਾਂ 'ਤੇ ਛਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਝੰਡੇ ਗੱਡਦਾ ਹੋਇਆ ਬਿੱਲਬੋਰਡ ਹੌਟ 100 ਦੇ ਸਿਖਰਲੇ ਦਸਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲਾ ਐਲਬਮ ਦਾ ਚੌਥਾ ਗੀਤ ਬਣਿਆ। ਆਪਣੀ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸਨੂੰ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਆਲੋਚਨਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਇਸਦੀ ਸੰਗੀਤਕ ਸੰਰਚਨਾ ਨੂੰ ਸਲਾਹਿਆ ਉੱਥੇ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਕੋਲਡਪਲੇਅ ਦੇ ਕੰਮ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਵੀ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਤੇ ਲਵੀਨ ਦੇ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਵੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ।
ਐਲਬਮ ਦੇ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਜ਼ਬੂਤ ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡਾਂ ਕਰਕੇ ਇਹ ਗੀਤ ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਲਜ਼ ਚਾਰਟ ਵਿੱਚੋਂ ਨੌਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।
==ਪਿਛੋਕੜ ਤੇ ਨਿਰਮਾਣ==
{{doubleimage|left||140|Ryancanalroomny-2.jpeg|140|}}
2011 ਦੇ ਅੱਧ 'ਚ ਮਰੂਨ 5 ਨੇ ਆਪਣੀ ਚੌਥੀ ਸਟੂਡੀਓ ਐਲਬਮ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਬੈਂਡ ਦੇ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਜੇਮਸ ਵੈਲਨਟਾਈਨ ਨੇ ਬਿੱਲਬੋਰਡ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਚੌਥੀ ਸਟੂਡੀਓ ਐਲਬਮ ਨੂੰ 2012 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 'ਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਉਂਤ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.digitalspy.com/music/news/a335543/maroon-5-we-want-to-release-new-album-soon.html|title=Maroon 5: 'We want to release new album soon'|publisher=Digital Spy. Nat Mags|last=Corner|first=Lewis|date=August 17, 2011|accessdate=January 21, 2013}}&lt;/ref&gt; 22 ਮਾਰਚ 2012 ਨੂੰ ਬੈਂਡ ਵੱਲੋਂ ਯੂਟਿਊਬ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਿਰਮਾਣ ਵੇਲੇ ਦੇ ਕੁਝ ਪਰਦੇ ਪਿਛਲੇ ਸੀਨਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 26 ਜੂਨ 2012 ਨੂੰ ਇਸ ਐਲਬਮ ਨੂੰ ਓਵਰਐਕਸਪੋਸਡ ਸਿਰਨਾਵੇਂ ਹੇਠ ਰਿਲੀਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਬੈਂਡ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗਾਇਕ ਐਡਮ ਲਵੀਨ ਨੇ ਲਵ ਸਮਬਾਡੀ ਗੀਤ 3OH!3 (ਉਚਾਰਨ ਥ੍ਰਿ ਓਹ ਥ੍ਰਿ) ਦੇ ਗਾਇਕ ਨਥਾਨੀਅਲ ਮੋਟ, ਨੋਇਲ ਜ਼ੈਨਕਨੈਲਾ, ਅਤੇ ਵਨਰਿਪਬਲਿਕ ਦੇ ਰਾਇਨ ਟੈਡਰ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਰਾਇਨ ਟੈਡਰ ਤੇ ਨੋਇਲ ਜ਼ੈਨਕਨੈਲਾ ਵੱਲੋਂ ਇਸਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਿੰਗ ਤੇ ਕੀਆਂ ਵੀ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਰਾਇਨ ਅਤੇ ਜ਼ੈਨ ਨੇ ਓਵਰਐਕਸਪੋਸਡ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੀਤ &quot;ਲੱਕੀ ਸਟ੍ਰਾਈਕ&quot; ਦਾ ਵੀ ਸਹਿ-ਲੇਖਣ ਤੇ ਸਹਿ-ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਹੈ।

== ਰਿਲੀਜ਼ ਇਤਿਹਾਸ ==
{| class=&quot;wikitable plainrowheaders&quot;
|-
! ਦੇਸ਼
! ਮਿਤੀ
! ਕਿਸਮ
! ਲੇਬਲ
|-

! scope=&quot;row&quot;| ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://gfa.radioandrecords.com/publishGFA/GFANextPage.asp?sDate=05/14/2013&amp;Format=1|title=®R&amp;R :: Going For Adds™ :: CHR/Top 40|work=radioandrecords.com|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130927191848/http://gfa.radioandrecords.com/publishGFA/GFANextPage.asp?sDate=05%2F14%2F2013&amp;Format=1|archivedate=September 27, 2013|df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;
| ਮਈ 14, 2013
| ਮੇਨਸਟਰੀਮ ਰੇਡੀਓ
| {{flat list|
*A&amp;M/ਓਕਟੋਨ
}}
|-

! scope=&quot;row&quot;| ਫ਼ਰਾਂਸ&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://fr.7digital.com/artist/maroon-5/release/love-somebody |title=Archived copy |accessdate=2014-05-27 |deadurl=yes |archiveurl=https://archive.is/20140528065742/http://fr.7digital.com/artist/maroon-5/release/love-somebody |archivedate=May 28, 2014 |df=mdy-all }}&lt;/ref&gt;
| ਸਤੰਬਰ 9, 2013
| ਡਿਜੀਟਲ ਡਾਊਨਲੋਡ
| ਯੂਨੀਵਰਸਲ
|-

|}

==Charts and certifications==
{{ਅਨੁਵਾਦ}}
{{col-begin}}
{{col-2}}
===Weekly charts===
{|class=&quot;wikitable plainrowheaders sortable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! scope=&quot;col&quot; | Chart (2012–13)
! scope=&quot;col&quot; | Peak&lt;br&gt;position
|-
!scope=&quot;row&quot;{{singlechart|Flanders Tip|13|artist=Maroon 5|song=Love Somebody}}
|-
!scope=&quot;row&quot;{{singlechart|Wallonia Tip|2|artist=Maroon 5|song=Love Somebody}}
|-
!scope=&quot;row&quot;{{singlechart|Canada|10|artist=Maroon 5|artistid=309663}}
|-
{{singlechart|Billboardcanadaac|2|artist=Maroon 5|accessdate=19 February 2015|rowheader=true}}
|-
{{singlechart|Billboardcanadachrtop40|11|artist=Maroon 5|rowheader=true|accessdate=July 09, 2014}}
|-
{{singlechart|Billboardcanadahotac|2|artist=Maroon 5|rowheader=true|accessdate=June 09, 2014}}
|-
!scope=&quot;row&quot;{{singlechart|France|87|artist=Maroon 5|song=Love Somebody}}
|-
!scope=&quot;row&quot;|Iceland ([[Tonlist]])&lt;ref&gt;[http://www.tonlist.is/Music/Chartlist/493/ Icelandic Singles Chart] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141008061648/http://www.tonlist.is/Music/Chartlist/493/ |date=October 8, 2014 }}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;text-align:center;&quot;|9
|-
!scope=&quot;row&quot;{{singlechart|Ireland|56|year=2013|week=22}}
|-
!scope=&quot;row&quot;| Lebanon ([[The Official Lebanese Top 20]])&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.olt20.com/Charts#&amp;panel1-1 |title= The Official Lebanese Top 20 |accessdate= August 13, 2013}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 15
|-
!scope=&quot;row&quot;|Mexico Top Anglo ([[Monitor Latino]])&lt;ref&gt;{{cite web|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FjTHi9zr?url=http://monitorlatino.com.mx/ChartsRD.aspx?f=3 |title=Top 20 Ingles |language=Spanish |url=http://monitorlatino.com.mx/ChartsRD.aspx?f=3 |archivedate=April 8, 2013 |work=Monitor Latino |publisher=RadioNotas |deadurl=yes |df= }}&lt;/ref&gt;
|align=&quot;center&quot;|15
|-
!scope=&quot;row&quot;{{singlechart|New Zealand|34|artist=Maroon 5|song=Love Somebody}}
|-
!scope=&quot;row&quot;{{singlechart|Slovakia|41|year=2013|week=24}}
|-
!scope=&quot;row&quot;| South Korea ([[Gaon Chart|Gaon]])&lt;ref name=&quot;South Korea&quot;&gt;{{cite web|url=http://gaonchart.co.kr/main/section/online/download/list.gaon?nationGbn=E |title=South Korea Gaon International Chart (Week, June 24, 2012 to June 30, 2012) |publisher=[[Gaon Chart]] |accessdate=January 22, 2013 |language=Korean |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/6FRm3Uvas?url=http://gaonchart.co.kr/main/section/online/download/list.gaon?nationGbn=E |archivedate=March 28, 2013 |df= }}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;text-align:center;&quot;| 8
|-
{{singlechart|South Africa|8|date=September 24, 2013|rowheader=true|accessdate=April 25, 2014}}
|-
!scope=&quot;row&quot;|Ukraine (FDR)&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.fdr.com.ua/chart/top_40/ |title=Ukrainian Airplay Chart |access-date=ਮਾਰਚ 8, 2018 |archive-date=ਦਸੰਬਰ 21, 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081221115643/http://www.fdr.com.ua/chart/top_40/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;text-align:center;&quot;|17
|-
!scope=&quot;row&quot;{{singlechart|Billboardhot100|10|artist=Maroon 5|artistid=309663}}
|-
!scope=&quot;row&quot;{{singlechart|Billboardadultcontemporary|2|artist=Maroon 5|artistid=309663}}
|-
!scope=&quot;row&quot;{{singlechart|Billboardadultpopsongs|1|artist=Maroon 5|artistid=309663}}
|-
!scope=&quot;row&quot;{{singlechart|Billboarddanceairplay|18|artist=Maroon 5|artistid=309663}}
|-
!scope=&quot;row&quot;{{singlechart|Billboardpopsongs|2|artist=Maroon 5|artistid=309663}}
|-
! scope=&quot;row&quot; |Venezuela Pop Rock General ([[Record Report]])&lt;ref&gt;{{cite web|archiveurl=https://www.webcitation.org/6JAEOiWXF?url=http://www.recordreport.com.ve/publico/?i=poprock |title=Record Report - Pop Rock General |language=Spanish |url=http://national-report.com/forms/init100s.php |date=August 24, 2013 |archivedate=August 26, 2013 |work=[[Record Report]] |publisher=R.R. Digital C.A. |deadurl=yes |df= }}&lt;/ref&gt;
|4
|-
|}
{{col-2}}

===Year-end charts===
{|class=&quot;wikitable plainrowheaders sortable&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
!Chart (2013)
!Position
|-
!scope=&quot;row&quot;|Canada ([[Canadian Hot 100]])&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.billboard.com/charts/year-end/2013/canadian-hot-100?page=3|title=Best of 2013: Canadian Hot 100|work= |publisher=Prometheus Gobal Media|accessdate=December 13, 2013}}&lt;/ref&gt;
|align=&quot;center&quot;|35
|-
!scope=&quot;row&quot;|US [[Billboard Hot 100|''Billboard'' Hot 100]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.billboard.com/charts/year-end/2013/hot-100-songs?page=5|title=Best of 2013 – Hot 100 Songs|publisher=Billboard.com|accessdate=December 13, 2013|date=}}&lt;/ref&gt;
|style=&quot;text-align:center;&quot;|51
|-
{{singlechart|Billboardadultcontemporary|14|artist=Maroon 5|rowheader=true|artistid=309663}}
|-
{{singlechart|Billboardadultpopsongs|5|artist=Maroon 5|rowheader=true|artistid=309663}}
|-
{{singlechart|Billboardpopsongs|19|artist=Maroon 5|artistid=309663|rowheader=true}}
|-
|}

===Year-end charts===
{| class=&quot;wikitable sortable plainrowheaders&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;
|-
! scope=&quot;col&quot;| Chart (2014)
! scope=&quot;col&quot;| Position
|-
{{singlechart|Billboardadultcontemporary|17|artist=Maroon 5|rowheader=true|artistid=309663}}
|-
|}
{{col-end}}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:2012 ਦੇ ਗੀਤ]]</text>
      <sha1>rboqsi108ivwsyimt9mhlnq88j9csw5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਟਿੱਲ ਜੈਨੀਫ਼ਰ ਲੋਪੇਜ਼</title>
    <ns>0</ns>
    <id>105265</id>
    <revision>
      <id>609976</id>
      <parentid>595262</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:32:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10074" xml:space="preserve">{{Infobox fragrance
|Name = ਸਟਿੱਲ ਜੈਨੀਫ਼ਰ ਲੋਪੇਜ਼
|Image = Still Jennifer Lopez.jpg
|Image size = 
|Caption = 
|Endorsed by = [[ਜੈਨੀਫ਼ਰ ਲੋਪੇਜ਼]]
|Type = ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਲਈ ਸੁਗੰਧ ਇਤਰ
|Notes = ਸੇਕ, ਮੰਡਾਰਿਨ, ਛੇਤੀ ਸਲੇਟੀ, ਗੁਲਾਬੀ ਫ੍ਰੀਸਿਆ, ਹਨੀਸਕਲ, ਸੰਗਤਰੀ ਫੁੱਲ, [[ਚੰਦਨ]], ਐਮਬਰ, ਔਰਿਸ
|Released = ਅਕਤੂਬਰ 21, 2003
|Label = ਕੋਟੀ, ਇੰਕ.
|Tagline = Sheer-Captivating-Real
|Predecessor = ਗਲੋ ਬਾਏ ਜਲੋ
|Successor = ਮਿਆਮੀ ਗਲੋ ਬਾਏ ਜਲੋ
}}
'''ਸਟਿੱਲ ਜੈਨੀਫ਼ਰ ਲੋਪੇਜ਼''', ਅਕਤੂਬਰ 2003 ਵਿੱਚ ਕੋਟੀ, ਇੰਕ. ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਮਰੀਕੀ ਮਨੋਰੰਜਨ ਵਾਲੇ [[ਜੈਨੀਫ਼ਰ ਲੋਪੇਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ ਦੀ ਸੁਗੰਧ ਇਤਰ ਹੈ। ਖੁਸ਼ਬੂ ਵਿੱਚ ਖਾਦ, ਮੈਂਡਰਿਨ, ਭੂਰੇ, ਗੁਲਾਬੀ ਫ੍ਰੀਸੀਆ, ਹਨੀਸਕਲ, ਸੰਤਰੇ ਦੇ ਫੁੱਲ, ਚੰਦਨ, ਅੰਬਰ ਅਤੇ ਔਰਿਸ ਦੇ ਨੋਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਜੈਨੀਫ਼ਰ ਲੋਪੇਜ਼ ਨੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਜੋ ਕਿ ਸੁਗੰਧ ਵਾਲੇ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰਿਤ ਕਰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸੁਗੰਧ ਦੇ ਸੇਲਿਬ੍ਰਿਟੀ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੁਝਾਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਲੋਪੇਜ਼ ਦੀ ਫਿਲਮ ਗਿੱਗਲੀ (2003) ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਜੇ ਵੀ ਜੈਨੀਫ਼ਰ ਲੋਪੇਜ਼ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਬੇਨਨੀ ਮਦੀਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਪਤਨ ਆਊਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੁਗੰਧਿਤ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਮਾਹਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਜੋਲੋ ਦੁਆਰਾ ਸਫਲਤਾ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦੀ ਜਨਤਕ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਸੁਗੰਧ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਅਸਰ ਪੈ ਸਕਦਾ ਸੀ।

ਅਜੇ ਵੀ ਜੈਨੀਫ਼ਰ ਲੋਪੇਜ਼ ਸੁਗੰਧ ਇਤਰ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਨੂੰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਫੀਡਬੈਕ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਸਦੇ &quot;ਜੈਨੀ ਫਾਰ ਬਲਾਕ&quot; ਦੇ ਗਾਣੇ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੁਗੰਧ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ 25 ਸਾਲ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੋਂ ਇੱਕ ਔਰਤ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸੀ, ਜੋਲੋ ਦੁਆਰਾ ਜੋਲੋ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਬਦਲਾਅ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਟੀਚਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਵੀਹਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵੱਲ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਮੀਡੀਆ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਲੌਪੇਜ਼ ਅਜੇ ਵੀ ਖੁਦ ਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਬੋਤਲ, ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ ਤੇ $ 300 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਵਰਤੀ ਗਲੋ ਨੇ JLo ਦੁਆਰਾ, ਇੱਕ ਵਪਾਰਕ ਸਫਲਤਾ ਸੀ।

== ਰੀਲੀਜ਼ ==

=== ਪ੍ਰੋਮੋਸ਼ਨ ===
ਅਜੇ ਵੀ ਜੈਨੀਫ਼ਰ ਲੌਪੇਜ਼ ਲਈ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਇੱਕ ਵਿੰਨੇਗਾ ਗਾਊਨ ਵਿੱਚ ਲੋਪੇਜ਼ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਤਰ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਇਹ ਹੈ: &quot;ਤੂਫਾਨ ਦੀ ਅੱਖ ਵਿਚ, ਮੈਂ ਅਜੇ ਵੀ ਜੈਨੀਫ਼ਰ ਲੋਪੇਜ਼ ਹਾਂ।&quot; ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਵਿਚ, ਉਹ ਇੱਕ ਹੋਰ &quot;ਪੇਰੈਂਟ ਥੀਮ&quot; ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪਹਿਰਾਵੇ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਜੈਲੋ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੋਮੋਸ਼ਨਲ ਐਡ ਲਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਹ ਨੰਗਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗਲਾਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸੀ। ਨਾਹ ਇਸ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਤੂਫਾਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਘੇਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਖੁਦ ਸੀ ਲੋਪੇਜ਼ ਦੇ ਵਿਗਿਆਪਨ ਸੰਬੰਧੀ ਮਸ਼ਹੂਰੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਬਲਿਕ, ਹਾਰਪਰਜ਼ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵੈਂਟੀ ਫੇਅਰ ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਵਿੱਚ ਰਸਾਇਣਾਂ ਵਿੱਚ ਥਾਂ ਹੋਰ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਰੇਡੀਓ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

=== ਜਵਾਬ ===
ਸੁਗੰਧ ਦੀ ਚਰਚਾ ਇੱਕ &quot;ਨਾਰੀਲੀ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਸੁਗੰਧ&quot; ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਜੈਲੋ ਦੁਆਰਾ ਗਲੋ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਤਰ ਨੇ ਖੁਸ਼ਬੂ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੇਚੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ। ਇੱਕ ਬਿਜਨਸ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਫੋਰਬਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲਲੋਬਜ਼ ਨੇ ਸਾਲ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਵਿਅਕਤੀ ਲੋਪੋਜ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰ 3,00 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਫਰੈਗਰੇਨਸ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਫਾਈਫਾਈ ਅਵਾਰਡਜ਼ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜੂਨ 2003 ਵਿੱਚ &quot;ਸਾਲ ਦਾ ਸੇਲਿਬ੍ਰਿਟੀ ਫਰਗਰੇਸ਼ਨ&quot; ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=&quot;mill&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2008201_2008200_2008207,00.html|title=Jennifer Lopez - 25 Most Influential Hispanics in America|last=Tyrangiel|first=Josh|date=August 22, 2005|website=Time (magazine)|publisher=Time Inc.|access-date=October 22, 2012|archive-date=ਫ਼ਰਵਰੀ 4, 2013|archive-url=https://archive.today/20130204131557/http://www.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,2008201_2008200_2008207,00.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਕਈ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਿੱਟ-ਗਾਣੇ &quot;ਜੈਨੀ ਫਾਰ ਬਲਾਕ&quot; (2002) ਲਈ ਅਜੇ ਵੀ ਜੈਨੀਫ਼ਰ ਲੋਪੇਜ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਚੋਣ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ &quot; ਮੈਂ ਅਜੇ ਵੀ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਹੁਣ ਵੀ ਜੈਨੀ ਬਲਾਕ ਤੋਂ / ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਖਾਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਹੈ ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੈ / ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਜਿੱਥੇ ਮੈਂ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿੱਥੋਂ ਆਇਆ ਹਾਂ।&lt;ref name=&quot;This Is Me... Then&quot;&gt;{{cite AV media notes|title=This Is Me... Then|others=Jennifer Lopez|year=2002|type=Booklet|publisher=Epic Records, a division of Sony Music Entertainment|location=New York City, NY}}&lt;/ref&gt; &quot; ਸੁਗੰਧ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਦ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਇਹ &quot;ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਹੈ ਜੋ ਮੀਡੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਅਨੋਖੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਤਹਿਤ ਉਸ ਦੀ ਨਿਰੋਧਕਤਾ ਦਾ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਸੰਭਾਵੀ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪਿਚ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ [...] ਇਹ ਆਪਣੇ ਨਵੀਨਤਮ ਐਲਬਮਾਂ, ਬਲਾਕ ਤੋ ਜੈਨੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਹ ਜੱਦੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੱਖਣ ਬ੍ਰੋਂਕਸ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਪੁਰਾਣੀ ਸਵੈ ਹੈ।&quot; 

== ਉਤਪਾਦ ==
ਸਟਿੱਲ ਜੈਨੀਫ਼ਰ ਲੋਪੇਜ਼ ਦੇ ਉਤਪਾਦ:

* Eau de Parfum ਸਪਰੇਅ 3.4 fl oz / 100 ml
* Eau de Parfum ਸਪਰੇਅ 1.0 fl oz / 30 ml
* Eau de Parfum ਸਪਰੇਅ 1.7 fl oz / 50 ml
* ਸ਼ੋਰ ਜੈੱਲ 6.7 fl oz / 200 ml
* ਬੌਡੀ ਲੋਸ਼ਨ 6.7 fl oz / 200 ml

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist|30em|&lt;ref name=octa&gt;{{cite web|title=It Makes Scents, Pop Stars Immersed in Developing Perfumes|work=Lexington Herald-Leader|publisher=(The McClatchy Company)|date=October 21, 2004}}&lt;/ref&gt;}}

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==
* [http://www.jenniferlopezbeauty.com/templates/#/still Still Jennifer Lopez]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130726181308/http://www.jenniferlopezbeauty.com/templates/#/still |date=2013-07-26 }} at Jennifer Lopez Beauty

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੈਨੀਫ਼ਰ ਲੋਪੇਜ਼ ਉਤਪਾਦ]]</text>
      <sha1>1ls0zrvousmuq83vkuaim849rljf6f3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਉੱਤਮ ਖੋਬਰਾਗੜੇ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>106325</id>
    <revision>
      <id>610025</id>
      <parentid>576284</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:29:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11382" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=ਉੱਤਮ ਪ੍ਰਾਤੁਜੀ ਖੋਬਰਾਗੜੇ
|image=&lt;!-- Commented out: [[File:uttam.jpg]] --&gt;|image size=210px|imagesize=210px|caption=ਉੱਤਮ ਖੋਬਰਾਗੜੇ|birth_date={{Birth date and age|df=yes|1951|05|08}}|birth_place=[[ਮੁੰਬਈ]], [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]], [[ਭਾਰਤ]]|residence=[[ਮੁੰਬਈ]], [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]], [[ਭਾਰਤ]]|occupation=[[ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਸੇਵਾ]] Officer|years active=1984 – 2011|years_active=1984 – 2011|spouse=ਮੰਡਾ ਉੱਤਮ ਖੋਬਰਾਗੜੇ|children=[[ਦੇਵਯਾਨੀ ਖੋਬਰਾਗੜੇ]]&lt;br/&gt;ਸ਼ਰਮਿਸਥਾ ਖੋਬਰਾਗੜੇ}}

'''ਉੱਤਮ ਖੋਬਰਾਗੜੇ''', [[ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਸੇਵਾ|ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸੇਵਾ]] ਦਾ ਇੱਕ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਵਯਾਨੀ ਖੋਬਰਾਗੜੇ ਦਾ ਪਿਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਬਹੁਜਨ ਕਰਮਾਚਾਰੀ ਮਹਾਂਸੰਘ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ ਜੋ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ਵਰਕਰਾਂ ਦੀ ਤਰਫ਼ੋਂ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://india.blogs.nytimes.com/2014/01/14/a-feverish-welcome-for-indian-diplomat-in-hometown-of-mumbai/|title=A Feverish Welcome for Indian Diplomat in Hometown of Mumbai|last=Thirani Bagri|first=Neha|date=14 January 2014|access-date=14 January 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://lite.epaper.timesofindia.com/mobile.aspx?article=yes&amp;pageid=6&amp;edlabel=TOIM&amp;mydateHid=09-05-2010&amp;pubname=&amp;edname=&amp;articleid=Pc00631&amp;format=&amp;publabel=TOI|title=United for a Cause|date=9 May 2005|access-date=14 January 2014}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਨਾਸ਼ਿਕ]] ਦੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ, ਸਮਤਾ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦਾ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵੀ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://m.timesofindia.com/city/nashik/Teachers-students-felicitated-on-Phules-death-anniv/articleshow/26545594.cms|title=Teachers, students felicitated on Phule's death anniv|last=Sarkar|first=Sumita|date=29 November 2013|access-date=14 January 2014}}&lt;/ref&gt;

== ਸ਼ੁਰੂ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਖੋਬਰਾਗੜੇ ਦਾ ਜਨਮ 8 ਮਈ 1951 ਨੂੰ&lt;ref name=&quot;ias-career-record&quot;&gt;{{Cite news|url=http://persmin.gov.in/ersheet/MultipleretERS.asp?HiddenStr=01MH035700|title=Executive Record Sheet (Retired IAS Officers) Shri Uttam P Khobragade|work=Ministry of Personnel, Government of India|access-date=13 March 2014}}&lt;/ref&gt; [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦੇ ਗੜ੍ਹਚਿਰੌਲੀ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ [[ਦਲਿਤ]] ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। &lt;ref name=&quot;devyani_wapo&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/indias-devyani-khobragade-advocated-for-womens-rights-but-underpaid-her-nanny/2013/12/20/13e23688-69a2-11e3-8b5b-a77187b716a3_story.html|title=Who is Devyani Khobragade, the Indian diplomat at the center of the firestorm?|last=Gowen|first=Annie|date=20 December 2013|access-date=7 January 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.ndtv.com/article/blog/blog-my-daughter-s-return-by-uttam-khobragade-470328|title=My daughter's return|last=Khobragade|first=Uttam|date=13 January 2014|access-date=13 January 2014}}&lt;/ref&gt;

ਉਸ ਨੇ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਬੈਚਲਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ,ਫਿਰ ਗੌਰਮਿੰਟ ਲਾਅ ਕਾਲਜ, [[ਮੁੰਬਈ]] ਤੋਂ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.facebook.com/uttam.khobragade|title=Uttam Khobragade|publisher=Facebook|access-date=2017-07-13}}&lt;/ref&gt;

== ਕੈਰੀਅਰ ==
1984 ਬੈਚ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸੇਵਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬਣਨ ਲਈ ਖੋਬਰਾਗੜੇ ਯੋਗਤਾ ਪਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

1 ਅਗਸਤ 1986 ਤੋਂ 1 ਦਸੰਬਰ 1993 ਤੱਕ ਉਸ ਨੇ ਲੈਂਡ ਰੈਵੇਨਿਊ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਵਿਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ 1 ਜੁਲਾਈ 1996 ਤਕ ਮੁੰਬਈ ਉਪਨਗਰ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਅਤੇ ਕੁਲੈਕਟਰ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਰਹੇ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.iieim.org/about-us/glance.htm|title=About Us &amp;#124; IIEIM At a Glance|publisher=IIEIM|access-date=2017-07-13}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਇੰਪਲੀਮੈਂਟੇਸ਼ਨ, ਵਾਤਾਵਰਨ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਤ, ਸਮਾਜਕ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਕਰਣ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;http://expressindia.indianexpress.com/ie/daily/19990423/ige23020.html&lt;/ref&gt;  1 ਅਕਤੂਬਰ 1998 ਤੋਂ 18 ਅਕਤੂਬਰ 2000 ਤੱਕ ਉਹ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਫੂਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ (ਐਮਐਫਕੋ) ਦਾ ਮੈਨੇਜਿੰਗ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸੀ।{{Citation needed|date=January 2014}}

ਖੋਬਰਾਗੜੇ 18 ਅਕਤੂਬਰ 2000 ਤੋਂ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਹਾਊਸਿੰਗ ਐਂਡ ਏਰੀਆ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਅਥਾਰਟੀ ਦਾ 1 ਅਗਸਤ 2002 ਤਕ ਸੀ.ਈ.ਓ. ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਪਦ ਤੋਂ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2002-08-11/pune/27326250_1_mhada-maharashtra-housing-area-development-authority|title=MLAs rap Mhada officials for corruption|date=11 Aug 2002|access-date=14 January 2014|archive-date=2 ਫ਼ਰਵਰੀ 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202142417/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2002-08-11/pune/27326250_1_mhada-maharashtra-housing-area-development-authority|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; {{cn|date=July 2017}}

1 ਅਗਸਤ 2002 ਤੋਂ 16 ਜੁਲਾਈ 2004 ਤੱਕ ਉਹ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਰਾਜ ਦੇ ਫੂਡ ਐਂਡ ਡਰੱਗ ਐਡਮਨਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਰਿਹਾ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2002-08-28/mumbai/27315823_1_chief-secretary-fda-food-and-drugs-administration|title=Khobragade is appointed FDA chief|date=28 Aug 2002|access-date=14 January 2014|archive-date=2 ਫ਼ਰਵਰੀ 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140202205422/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2002-08-28/mumbai/27315823_1_chief-secretary-fda-food-and-drugs-administration|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;{{cn|date=July 2017}}

16 ਜੁਲਾਈ 2004 ਨੂੰ ਉਹ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਸੀਈਓ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਹਾਊਸਿੰਗ ਐਂਡ ਏਰੀਆ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਅਥਾਰਟੀ ਕੋਲ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਇਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://ttp/|title=Khobragade is new MHADA chief|date=17 July 2004|access-date=14 January 2014|archive-date=12 ਜੁਲਾਈ 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130712153022/http://ttp/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

25 ਮਈ 2005 ਨੂੰ ਉਸ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਸਟੇਟ ਰੋਡ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਉਪ-ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਮੈਨੇਜਿੰਗ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। {{cn|date=July 2017}}

2006 ਵਿਚ, ਉਸ ਨੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਡੇਅਰੀ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਕੱਤਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/bird-flu-scare-poultry-business-sees-plummeting-sales-huge-losses-suicides/1/181414.html|title=Bird flu scare: Poultry business sees plummeting sales, huge losses, suicides|last=Bhupta|first=Malini|date=1 May 2006|access-date=14 January 2014}}&lt;/ref&gt;

28 ਜੂਨ 2006 ਤੋਂ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.hindustantimes.com/News-Feed/NM12/Maharashtra-transfers-16-IAS-officers-in-reshuffle/Article1-113693.aspx|title=Maharashtra transfers 16 IAS officers in reshuffle|date=26 June 2006|access-date=14 January 2014|publisher=Press Trust of India|archive-date=25 ਫ਼ਰਵਰੀ 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140225154714/http://www.hindustantimes.com/News-Feed/NM12/Maharashtra-transfers-16-IAS-officers-in-reshuffle/Article1-113693.aspx|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; 2 ਜੂਨ 2010 ਤੱਕ ਉਹ ਬਿਰਹਾਨਮੁੰਬਈ ਬਿਜਲੀ ਸਪਲਾਈ ਅਤੇ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ (ਬੈਸਟ) ਦਾ ਜਨਰਲ ਮੈਨੇਜਰ ਰਿਹਾ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.rediff.com/money/2007/aug/25best.htm|title=Rediff News Now running TV ads in Mumbai's BEST buses|last=Seshan|first=Govindkrishna|date=25 August 2007|access-date=14 January 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.dnaindia.com/mumbai/report-these-ias-officers-live-ambedkars-dream-1067990|title=These IAS officers live Ambedkar's dream|last=Khapre|first=Shubhangi|date=6 Dec 2006|access-date=14 January 2014}}&lt;/ref&gt;

2 ਜੂਨ 2010 ਤੋਂ 31 ਮਈ 2011 ਤੱਕ ਉਹ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਕੱਤਰ, ਕਬਾਇਲੀ ਕਲਿਆਣ ਵਿਭਾਗ ਰਿਹਾ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.mumbaimirror.com/mumbai/others/State-seeks-inquiry-against-uttam-khobragade/articleshow/16139602.cms|title=State seeks inquiry against uttam khobragade|date=25 Jun 2011|access-date=14 January 2014}}&lt;/ref&gt;

ਖੋਬਰਾਗੜੇ ਫਿਲਹਾਲ ਯੂ ਐੱਮ ਟਰੇਡ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਟਿਡ, ਨਾਗਪੁਰ &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://corporatedir.com/company/u-m-trade-private-limited|title=U M Trade Private Limited information|publisher=Corporatedir.com|access-date=2017-07-13}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਉੱਤਮ ਵੈਕਸੀਨ ਪ੍ਰੋਡਕਟ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਟਿਡ, ਮੁੰਬਈ ਵਿਖੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://corporatedir.com/company/uttam-vaccine-product-private-limited|title=Uttam Vaccine Product Private Limited information|date=2013-07-04|publisher=Corporatedir.com|access-date=2017-07-13}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.zauba.com/director/UTTAM-PATRUJI-KHOBRAGADE/02370679|title=Uttam Patruji Khobragade - Director information and companies associated with &amp;#124; Zauba Corp|publisher=Zauba.com|access-date=2017-07-13}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1951]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਹਾਰਸ਼ਟਰ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]]</text>
      <sha1>m5taq2031jqk1b6gurosmvuw2thkzbv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡੋਰਿਸ ਡਾਨਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>109947</id>
    <revision>
      <id>610048</id>
      <parentid>470887</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T21:17:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2897" xml:space="preserve">{{Infobox writer &lt;!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --&gt;
| name = ਡੋਰਿਸ ਡਾਨਾ
| image = File:Gabriela Mistral y Doris Dana.jpg
| birth_name = 
| birth_date = 1920
| birth_place = [[ਨਿਊ ਯਾਰਕ]], ਯੂ.ਐਸ
| death_date = 28 ਨਵੰਬਰ, 2006 (aged 86)
| death_place = [[ਨੈਪਲਸ]], [[ਫਲੋਰੀਡਾ]], ਯੂ.ਐਸ
| occupation = ਅਨੁਵਾਦਕ, ਲੇਖਕ
| nationality = ਅਮਰੀਕੀ
| period = 1946–57
| awards = 
}}

'''ਡੋਰਿਸ ਡਾਨਾ''' (1920 – 28 ਨਵੰਬਰ, 2006) ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਅਨੁਵਾਦਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ [[ਗਾਬਰੀਏਲਾ ਮਿਸਤਰਾਲ]], ਜੋ ਕਿ ਚਿਲੀਅਨ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਿਜੇਤਾ ਸੀ, ਦੀ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਮਿੱਤਰ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://diario.elmercurio.com/2009/08/31/_portada/_portada/noticias/B6AD5DAE-39BD-4D22-8CD7-DF5EA1B6609D.htm?id=%7BB6AD5DAE-39BD-4D22-8CD7-DF5EA1B6609D%7D|title=El periódico líder de noticias en Chile|date=2009-09-05|publisher=El Mercurio.com|access-date=2017-11-01|archive-date=2009-09-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20090905080734/http://diario.elmercurio.com/2009/08/31/_portada/_portada/noticias/B6AD5DAE-39BD-4D22-8CD7-DF5EA1B6609D.htm?id=%7BB6AD5DAE-39BD-4D22-8CD7-DF5EA1B6609D%7D|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.mirales.es/gabriela-mistral-lesbiana/|title=Gabriela Mistral y su historia de amor con Doris Dana. - Revista MíraLES|website=www.mirales.es|language=es-ES|access-date=2017-11-01}}&lt;/ref&gt;

== ਜੀਵਨੀ ==
ਡਾਨਾ ਦਾ ਜਨਮ [[1920]] ਵਿੱਚ ਨਿਊ ਯਾਰਕ ਸਮਾਜ ਦੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ 1929 ਦੀ ਵਾਲ ਸਟਰੀਟ ਕਰੈਸ਼ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲਗਭਗ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ ਗੁਆ ਲਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੇਨੋਕਸ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ, ਲਿਓਰਾ ਡਾਨਾ, ਸਟੇਜ ਅਤੇ ਸਕਰੀਨ ਸਟਾਰ ਬਣਨ ਲਈ ਗਈ; ਉਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ, ਐਥਲ ਡਾਨਾ, ਇੱਕ ਡਾਕਟਰ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਮੁੜ ਗਈ। {{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=November 2017}}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1920]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2006]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਲੇਖਕ]]</text>
      <sha1>qsr35jl7zor4pgabzvqobcphuqfhwmg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਿਨੋਦ ਕਿਨਾਰੀਵਾਲਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>111171</id>
    <revision>
      <id>609970</id>
      <parentid>590301</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:12:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3148" xml:space="preserve">'''ਵਿਨੋਦ ਕਿਨਾਰੀਵਾਲਾ''' (1924-9 ਅਗਸਤ 1942) ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ [[ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ]] ਦੇ ਗੁਜਰਾਤ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ ਤੇ 9 ਅਗਸਤ 1942 ਨੂੰ [[ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ [[ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ ਅੰਦੋਲਨ|ਭਾਰਤ ਛੱਡੋ ਲਹਿਰ]] ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ  ਕਿਨਾਰੀਵਾਲਾ ਦੀ ਕਾਲਜ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੋਸ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੇ ਹੋਏ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਝੰਡਾ|ਹਿੰਦ ਦਾ ਝੰਡਾ]] ਲਹਿਰਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਲਈ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;toi&quot;&gt;{{Cite news|url=http://mobiletoi.timesofindia.com/mobile.aspx?article=yes&amp;pageid=4&amp;sectid=edid=&amp;edlabel=TOIA&amp;mydateHid=08-08-2012&amp;pubname=Times+of+India+-+Ahmedabad&amp;edname=&amp;articleid=Ar00406&amp;publabel=TOI|title=Tributes to Quit India Movement martyrs:|date=17 February 2013|work=Times of India|access-date=2 April 2013|archive-date=17 ਫ਼ਰਵਰੀ 2013|archive-url=https://archive.is/20130217160211/http://mobiletoi.timesofindia.com/mobile.aspx?article=yes&amp;pageid=4&amp;sectid=edid=&amp;edlabel=TOIA&amp;mydateHid=08-08-2012&amp;pubname=Times+of+India+-+Ahmedabad&amp;edname=&amp;articleid=Ar00406&amp;publabel=TOI|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt; ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫ਼ਸਰ ਉਸ ਤੋਂ ਸਿਰਫ ਕੁਝ ਫੁੱਟਾਂ ਦੀ ਦੂਰੀ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਝੰਡਾ ਨੀਵਾਂ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਤਾਂ ਕਿਨਾਰੀਵਲਾ ਨੇ ਥੋਕ ਕੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ। ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ. ਉਸ ਵੇਲੇ ਵਿਨੋਦ ਕਿਨਾਰੀਵਾਲਾ 18 ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ। 

ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1947 ਵਿਚ, ਵੀਰ ਵਿਨੋਦ ਕਿਨਾਰੀਵਾਲਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕਾਲਜ ਕੈਂਪਸ ਦੇ ਅੰਦਰ  [[ਜੈਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਰਾਇਣ|ਜੈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਰਾਇਣ]] ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। &lt;ref name=&quot;g&quot;&gt;{{Cite web|url=http://gasc.gujarat.gov.in/handc.html|title=Veer Vinod Kinariwala Memorial|publisher=Gujarat College, Government of Gujarat|access-date=3 April 2013|archive-date=28 ਅਗਸਤ 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150828004159/http://gasc.gujarat.gov.in/handc.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

ਜਿਸ ਸੜਕ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰੀ ਗਈ ਸੀ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ''ਸ਼ਹੀਦ ਵੀਰ ਕਿਨਾਰੀਵਾਲਾ ਮਾਰਗ'' ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1924]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1942]]</text>
      <sha1>1amg1pyo0o0gc2guitmj0cbije1osdw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰੋਨ ਅਸਟਿਨ (ਕਾਰਕੁੰਨ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>120113</id>
    <revision>
      <id>609957</id>
      <parentid>603245</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:20:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6117" xml:space="preserve">'''ਰੋਨ ਅਸਟਿਨ''' (1929–2019) [[ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ|ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ.]] ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਆਸਟਰੇਲੀਆਈ ਕਾਰਕੁੰਨ ਸੀ, ਜੋ 1978 ਵਿੱਚ [[ਸਿਡਨੀ]] [[ਗੇਅ]] ਅਤੇ [[ਲੈਸਬੀਅਨ]] ਮਾਰਦੀ ਗ੍ਰਾਸ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। 

== ਮੁੱਢਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ==
ਰੋਨਾਲਡ ਪੈਟਰਿਕ ਅਸਟਿਨ ਨਿਉ ਸਾਉਥ ਵੇਲਜ਼ ਦੇ ਮੈਟਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਪੰਜ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ 16 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਮਈਫੀਲਡ, ਨਿਉਕੈਸਲ ਵਿਚ ਰੈਡੀਮਪੋਰਿਸਟ ਮੱਠ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ 1951 ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਟ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਡਨੀ ਦੇ ਡਾਰਲਿੰਗਹਾਰਸਟ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਟ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://meetings.cityofsydney.nsw.gov.au/mgDecisionDetails.aspx?IId=13252&amp;Opt=1|title=Decisions for issue Vale Ronald Patrick Austin|date=2019-05-10|website=meetings.cityofsydney.nsw.gov.au|language=en|access-date=2019-06-21}}&lt;/ref&gt; 

== ਸਰਗਰਮਤਾ ==
ਅਸਟਿਨ ਇਕ ਮੁਹਿੰਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨੈਤਿਕ ਜ਼ੁਲਮ (ਸੀ.ਏ.ਐਮ.ਪੀ) ਸਮੂਹ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ, ਜੋ ਇਕ ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ.ਕਿਉ. ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ ਸਮੂਹ ਸੀ ਜੋ 1971 ਤੋਂ ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ.ਕਿਉ. ਕਮਿਉਨਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰੇ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt; &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://qnews.com.au/tributes-flow-for-sydney-gay-and-lesbian-mardi-gras-78er-ron-austin/|title=Tributes flow for Sydney Gay and Lesbian Mardi Gras 78er Ron Austin|date=2019-04-15|website=QNews|language=en-us|access-date=2019-06-21}}&lt;/ref&gt; 1978 ਵਿਚ ਇਹ ਸਮੂਹ ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ.ਆਈ.ਕਿਉ. ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਸਟਿਨ ਨੇ [[ਸਾਨ ਫ਼ਰਾਂਸਿਸਕੋ|ਸਾਂਨ ਫਰਾਂਸਿਸਕੋ]] ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ ਪਰੇਡ ਦੇ ਫੁਟੇਜ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਟ੍ਰੀਟ ਪਾਰਟੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਇੱਕ ਸੁਝਾਅ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਕਾਰਨ 24 ਜੂਨ 1978 ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਮਾਰਚ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.starobserver.com.au/news/national-news/godfather-mardi-gras-ron-austin-passes-away-aged-90/180887|title='Godfather of Mardi Gras' Ron Austin passes away aged 90|date=2019-04-15|website=Star Observer|language=en-US|access-date=2019-06-21}}&lt;/ref&gt;  &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/australia-news/2018/feb/21/sydneys-mardi-gras-40-years-of-pride-and-protest-in-pictures|title=Sydney's Mardi Gras: 40 years of pride and protest – in pictures|last=Henderson|first=Nick|date=20 February 2018|website=The Guardian|access-date=24 June 2019}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ 53 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://austmus.gov.au/bodyart/painting/mardigras.htm|title=Sydney Gay and Lesbian Mardi Gras - Australian Museum's Body Art|date=2008-07-20|website=web.archive.org|access-date=2019-06-21|archive-date=2008-07-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20080720140815/http://austmus.gov.au/bodyart/painting/mardigras.htm|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਘਟਨਾ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਲਈ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਬਣ ਗਈ  ਅਤੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 1979 ਵਿੱਚ ਐਨ.ਐਸ.ਡਬਲਯੂ. ਸੰਖੇਪ ਅਪਰਾਧ ਐਕਟ, ਜਿਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਇਹ ਗਿਰਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.mardigras.org.au/history|title=History|website=Sydney Gay and Lesbian Mardi Gras Ltd|language=en|access-date=2019-06-21}}&lt;/ref&gt; ਮਾਰਦੀ ਗ੍ਰਾਸ ਇੱਕ ਸਲਾਨਾ ਸਮਾਗਮ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਸਟਿਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਹਰ ਪਰੇਡ ਵਿੱਚ ਮਾਰਚ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।  

== ਮੌਤ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ==
ਅਸਟਿਨ ਦੀ ਮੌਤ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 2019 ਨੂੰ 90 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੋ ਗਈ। &lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt; ਮਾਰਦੀ ਗ੍ਰਾਸ ਐਵਾਰਡ ਵਿਚ ਫੈਬਲਸ ਪਰੇਡ ਐਂਟਰੀ ਲਈ ਰੌਨ ਅਸਟਿਨ  ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.mardigras.org.au/news/remembering-ron-austin|title=Remembering Ron Austin|website=Sydney Gay and Lesbian Mardi Gras Ltd|language=en|access-date=2019-06-21|archive-date=2019-06-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20190620200045/http://www.mardigras.org.au/news/remembering-ron-austin|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; 

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2019]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1929]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਵਰਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]]</text>
      <sha1>tnq5xb713ec0660tgpkkshdy9ctuo7n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਥੌਰ: ਰੈਗਨਾਰੋਕ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>120897</id>
    <revision>
      <id>610052</id>
      <parentid>534175</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T21:39:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20255" xml:space="preserve">'''ਥੌਰ: ਰੈਗਨਾਰੋਕ''' (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ: '''Thor: Ragnarok'''), ਇੱਕ 2017 [[ਅਮਰੀਕੀ]] ਸੁਪਰਹੀਰੋ ਫ਼ਿਲਮ ਹੈ, ਜੋ [[ਮਾਰਵਲ ਕੌਮਿਕਸ|ਮਾਰਵਲ ਕਾਮਿਕਸ]] ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ [[ਥੌਰ]] 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ, ਜੋ [[ਮਾਰਵਲ ਸਟੂਡੀਓਜ਼|ਮਾਰਵਲ ਸਟੂਡੀਓ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਲਟ ਡਿਜ਼ਨੀ ਸਟੂਡੀਓਜ਼ ਮੋਸ਼ਨ ਪਿਕਚਰਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਵੰਡੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਲ 2011 ਦੀ [[ਥੋਰ (ਫ਼ਿਲਮ)|ਥੌਰ]] ਅਤੇ 2013 ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ &quot;ਥੌਰ: ਦਿ ਡਾਰਕ ਵਰਲਡ&quot;, ਅਤੇ [[ਮਾਰਵਲ ਸਿਨੇਮੈਟਿਕ ਯੂਨੀਵਰਸ]] (ਐਮ.ਸੀ.ਯੂ.) ਦੀ ਸਤਾਰ੍ਹਵੀਂ ਫਿਲਮ ਸੀਕੁਅਲ ਹੈ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਏਰਿਕ ਪੀਅਰਸਨ ਅਤੇ ਕਰੈਗ ਕੈਲ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਯੋਸਟ ਦੀ ਲੇਖਣੀ ਟੀਮ ਤੋਂ ਟਾਇਕਾ ਵੇਤੀਤੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ [[ਟੌਮ ਹਿਡਲਸਟਨ]], [[ਕੇਟ ਬਲਾਂਸ਼ੇ|ਕੇਟ ਬਲਾੈਂਸ਼ੇਟ]], ਇਡਰੀਸ ਐਲਬਾ, ਜੈੱਫ ਗੋਲਡਬਲਮ, ਟੇਸਾ ਥੌਮਸਨ, ਕਾਰਲ ਅਰਬਨ, [[ਮਾਰਕ ਰੂਫ਼ਾਲੋ|ਮਾਰਕ ਰੁਫਾਲੋ]], ਅਤੇ [[ਐਂਥੋਨੀ ਹੌਪਕਿੰਸ|ਐਂਥਨੀ ਹਾਪਕਿਨਜ਼]] [[ਮਾਰਕ ਰੂਫ਼ਾਲੋ|ਦੇ]] ਨਾਲ [[ਕ੍ਰਿਸ ਹੈਮਸਵਰਥ|ਕ੍ਰਿਸ ਹੇਮਸਵਰਥ]] ਥੌਰ ਦੇ [[ਟੌਮ ਹਿਡਲਸਟਨ|ਕਿਰਦਾਰ ਵਿੱਚ ਹਨ]]। ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਥੌਰ ਨੂੰ ਵਕਤ ਵਿੱਚ ਪਰਦੇਸੀ ਗ੍ਰਹਿ ਸਾਕਾਰ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲਣਾ ਹੈ, ਤਾ ਕਿ ਐਸਗਾਰ੍ਡ ਨੂੰ ਹੇਲਾ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਰੈਗਨਾਰੋਕ ਲਈ।

ਜਨਵਰੀ 2014 ਵਿਚ, ਕਾਈਲ ਅਤੇ ਯੋਸਟ ਦੇ ਸਕ੍ਰੀਨ ਪਲੇਅ 'ਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੇ ਨਾਲ ਤੀਜੀ ਥੌਰ ਫਿਲਮ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਹੇਮਸਵਰਥ ਅਤੇ ਹਿਡਲਸਟਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਉਸ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਥੌਰ: ਡਾਰਕ ਵਰਲਡ ''ਦੇ'' ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਐਲਨ ਟੇਲਰ ਨੇ ਵਾਪਸ ਨਾ ਆਉਣ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੈਟੀਟੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। ਰੁਫਾਲੋ ਪਿਛਲੀ ਐਮ.ਸੀ.ਯੂ. ਫਿਲਮਾਂ ਤੋਂ ਹਲਕ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ 2006 ਦੀ ਕਾਮਿਕ ਕਹਾਣੀ &quot;ਪਲੈਨਟ ਹਲਕ&quot; ਦੇ ਤੱਤ ਨੂੰ ''ਰਾਗਨਾਰੋਕ'' ਲਈ ਢਾਲਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ। ਹੇਲਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਲੈਂਸ਼ੇਟ ਸਮੇਤ ਬਾਕੀ ਦੀ ਕਾਸਟ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਮਈ 2016 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਪੀਅਰਸਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਉਸ ਜੁਲਾਈ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵੇਲੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਸੀ। ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫੋਟੋਗਰਾਫੀ [[ਬ੍ਰਿਜ਼ਬਨ|ਬ੍ਰਿਜ਼੍ਬੇਨ]] ਅਤੇ [[ਸਿਡਨੀ]], [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ|ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ]] ਵਿੱਚ ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਐਕਲੂਸੀਵ ਰੋਡਸ਼ੋ ਸਟੂਡੀਓ ਨਾਲ, ਅਕਤੂਬਰ 2016 ਵਿੱਚ ਸਮਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਥੌਰ: ਰੈਗਨਾਰੋਕ ਦਾ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ, 10 ਅਕਤੂਬਰ, 2017 ਨੂੰ [[ਲਾਸ ਐਂਜਲਸ|ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ 3 ਨਵੰਬਰ, 2017 ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ 3 ਡੀ, ਆਈ.ਐਮ.ਏ.ਐਕਸ, ਅਤੇ ਆਈ.ਮੈਕਸ 3 ਡੀ ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਫਿਲਮ ਇੱਕ ਅਲੋਚਨਾਤਮਕ ਸਫਲਤਾ ਸੀ, ਇਸਦੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵੇਤੀ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਲਈ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਐਕਸ਼ਨ ਸੀਨਜ਼, ਹਾਸਰਸ ਅਤੇ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਸਕੋਰ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਲੋਚਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਥੋਰ ਫਿਲਮਾਂ ਦੀ ਸਰਬੋਤਮ ਕਿਸ਼ਤ ਮੰਨਿਆ। ਇਸ ਨੇ $854 ਮਿਲੀਅਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ, ਥੋਰ ਦੀ ਤਿਕੋਣੀ ਲੜੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਫਿਲਮ ਅਤੇ 2017 ਦੀ ਨੌਵੀਂ-ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲੀ ਫਿਲਮ ਬਣ ਗਈ। ਇੱਕ ਸੀਕਵਲ, &quot;[[ਥੌਰ: ਲਵ ਐਂਡ ਥੰਡਰ|ਥੌਰ: ਲਵ ਐਂਡ ਥੰਡਰ&quot;]], 5 ਨਵੰਬਰ 2021 ਨੂੰ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ ਲਈ ਤਹਿ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

== ਪਲਾਟ ==
ਦੋ ਸਾਲ ਸੋਕੋਵੀਆ, ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ ਥੌਰ, ਨੂੰ ਅੱਗ ਦੇ ਭੂਤ ਸੁਰਤੁਰ ਦੁਆਰਾ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਦਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਥੌਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਓਡੀਨ ਵੀ ਹੁਣ ਐਸਗਾਰਡ ਉੱਪਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਰਾਗਨਾਰਕ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਜਲਦੀ ਹੀ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਸੂਰਤੁਰ ਨੇ ਆਪਣਾ ਤਾਜ ਸਦੀਵੀ ਲਾਟ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਓਡਿਨ ਦੀ ਤੰਦ ਵਿੱਚ ਸੜਦਾ ਹੈ। ਥੋਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁਕਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸੁਰਤੂਰ ਨੂੰ ਹਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਤਾਜ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਰੈਗਨਾਰਕ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਥੌਰ ਐਸਗਰਡ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਜਾ ਕੇ ਇਹ ਵੇਖਣ ਲਈ ਆਇਆ ਕਿ ਹੇਮਡਾਲ ਚਲੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਭਰਾ ਲੋਕੀ ਓਡਿਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਲੋਕੀ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਥੋਰ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਟੀਫਨ ਸਟ੍ਰੈਂਜ ਆਨ ਧਰਤੀ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ, ਉਹ [[ਨਾਰਵੇ]] ਵਿੱਚ ਓਡਿਨ ਨੂੰ ਲੱਭਦਾ [[ਨਾਰਵੇ|ਹੈ]]। ਓਡਿਨ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਗਨਾਰਕ ਇਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਥੋਰ ਦੇ ਜਤਨਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਨੇੜੇ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਗੁਜ਼ਰਨਾ ਉਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਜੰਮੇ ਬੱਚੇ, ਹੇਲਾ ਨੂੰ ਉਸ ਜੇਲ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ ਜਿਸਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੇਲਾ ਅਸਗਰਡ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਆਗੂ ਸੀ, ਓਡਿਨ ਨਾਲ ਨੌਂ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣਾ, ਪਰ ਓਡਿਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਓਡਿਨ ਦੀ ਮੌਤ, ਥੌਰ ਅਤੇ ਲੋਕੀ ਦੇ ਵੇਖਣ ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਹੇਲਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਥੋਰ ਦੇ ਹਥੌੜੇ ਜੋਜਨੀਰ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;NewsAUSDCC&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot;&gt;Law, James (July 24, 2017). [http://www.news.com.au/entertainment/movies/new-movies/chris-hemsworth-on-working-with-cate-blanchett-and-offset-shenanigans-on-thor-ragnarok/news-story/6722ba821a58a53f703d5203844c1b49 &quot;Chris Hemsworth on working with Cate Blanchett and off-set 'shenanigans' on Thor: Ragnarok&quot;]. [[News.com.au]]. from the original on July 24, 2017&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;July 24,&lt;/span&gt; 2017&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਉਹ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਿਫ੍ਰਾਸਟ ਬ੍ਰਿਜ ਤੋਂ ਭੱਜਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਗਏ। ਐਸਗਰਡ ਪਹੁੰਚ ਕੇ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰੀਅਰਜ਼ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਉਹ ਉਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਰੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਜ਼ਿੰਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਬਘਿਆੜ ਫੈਨਰਿਸ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਅਤੇ ਅਸਗਰਡੀਅਨ ਸਕੁਰਜ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਜਲਾਦ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹੇਲਾ ਨੇ ਅਸਗਰਡ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਬਿਫ੍ਰੈਸਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਹੈ, ਪਰ ਹੇਮਡਲ ਡੁੱਬਦਾ ਹੈ, ਤਲਵਾਰ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬ੍ਰਿਜ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਸਗਰਡੀਅਨਾਂ ਨੂੰ ਲੁਕਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਥੌਰ ਸਾਕਾਰ ਗ੍ਰਹਿ ਉਪੱਰ ਉਤਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਾਰਮਹੋਲ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਕ੍ਰੈਪਰ 142 ਨੂੰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਇੱਕ ਗੁਲਾਮ ਵਪਾਰੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਡਿਸਕ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ, ਗ੍ਰੈਂਡਮਾਸਟਰ, ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਜੋਂ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੋਕੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਭੜਕ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਥੌਰ, 142 ਨੂੰ ਵਾਲਕੀਰੀਅਰ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਔਰਤ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਹੇਲਾ ਯੌਨ ਨਾਲ ਲੜਦਿਆਂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਥੋਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦੋਸਤ ਹਲਕ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦਿਆਂ, ਗ੍ਰੈਂਡਮਾਸਟਰ ਦੇ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਿਜਲੀ ਬੁਲਾਉਣ ਨਾਲ, ਥੋਰ ਦਾ ਹੱਥ ਜਿੱਤ ਦੇ ਵੱਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਗ੍ਰੈਂਡਮਾਸਟਰ ਹਲਕ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਤੋੜ-ਮਰੋੜਦਾ ਹੈ। ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਗ਼ੁਲਾਮ, ਥੋਰ ਨੇ ਹਲਕ ਅਤੇ 142 ਨੂੰ ਅਸਗਰਡ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਹ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮਹਿਲ ਤੋਂ ਬਚ ਨਿਕਲਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਇੰਜੇਟ ਨੂੰ ਲੱਭਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹੁਲਕ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਤੱਕ ਲਿਆਇਆ। ਹਲਕ ਥੌਰ ਤੋਂ ਕਿਨਜੇਟ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਨਤਾਸ਼ਾ ਰੋਮਨਫ ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਕੋਵਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬਰੂਸ ਬੈਨਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;EWMar2017Plot&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot;&gt;Stack, Tim (March 9, 2017). [http://ew.com/movies/2017/03/09/thor-ragnarok-plot-reveal/ &quot;Thor: Ragnarok: Why does Thor have short hair? Where's his hammer? The plot revealed!&quot;]. ''[[Entertainment Weekly]]''. from the original on March 9, 2017&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;March 9,&lt;/span&gt; 2017&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

ਗ੍ਰੈਂਡਮਾਸਟਰ 142 ਅਤੇ ਲੋਕੀ ਨੂੰ ਥੋਰ ਅਤੇ ਹੁਲਕ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਜੋੜੀ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕੀ ਉਸ ਨੂੰ ਹੇਲਾ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਵਾਲਕੀਰੀਅਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਥੋਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦਿਆਂ, ਉਹ ਲੋਕੀ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਪਿੱਛੇ ਛੱਡਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ, ਲੋਕੀ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਗ੍ਰੈਂਡਮਾਸਟਰ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਚੋਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੂਜੇ ਗਲੇਡੀਏਟਰਾਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੋਰਗ ਅਤੇ ਮਾਈਕ ਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਪਰਦੇਸੀ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭੜਕਾਏ, ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆਦੀ। ਲੋਕੀ ਦੁਬਾਰਾ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਧੋਖਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਥੋਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕੋਰਗ, ਮਿਕ ਅਤੇ ਗਲੇਡੀਏਟਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਲੱਭ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਥੌਰ, ਬੈਨਰ ਅਤੇ 142 ਇੱਕ ਵਾਰਮਹੋਲ ਚੱਕਰ ਦੁਆਰਾ ਐਸਗਰਡ ਵੱਲ ਭੱਜ ਗਏ, ਜਿਥੇ ਹੇਲਾ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਹੇਮਡਲ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਅਸਗਰਡੀਅਨਾਂ ਉੱਤੇ ਤਲਵਾਰ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹਮਲਾ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਬਿਫ੍ਰਸਟ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬੈਨਰ ਫੇਨ੍ਰਿਸ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਹल्क ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਥੋਰ ਅਤੇ 142 ਨੇ ਹੇਲਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ। ਲੋਕੀ ਅਤੇ ਗਲੇਡੀਏਟਰਸ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਪਹੁੰਚੇ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਤੋਬਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਕੁਰਜ ਆਪਣੇ ਬਚ ਨਿਕਲਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਥੋਰ, ਹੇਲਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਸਦੀ ਸੱਜੀ ਅੱਖ ਗੁੰਮ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਓਡਿਨ ਦਾ ਇੱਕ ਦਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਫ ਰਾਗਨਾਰਕ ਹੀ ਹੇਲਾ ਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸੁਰਤੁਰ ਦੇ ਤਾਜ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸਦੀਵੀ ਲਾਟ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਲੋਕੀ ਨੂੰ ਭੇਜਦਾ ਹੈ। ਸੁਰਤਰ ਪੁਨਰ ਜਨਮ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸਗਰਡ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਹੇਲਾ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ।

ਗ੍ਰੈਂਡਮਾਸਟਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਲਾੜੀ ਜਹਾਜ਼ ਤੇ ਸਵਾਰ, ਥੌਰ, ਹੁਣ ਰਾਜਾ, ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਮਿਡ-ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਸੀਨ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੁਲਾੜ ਯਾਨ ਦੁਆਰਾ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪੋਸਟ-ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਸੀਨ ਵਿੱਚ, ਨਸ਼ਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਗ੍ਰੈਂਡਮਾਸਟਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਉਸ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;KorgMiekPlans&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot;&gt;Davis, Eric (October 23, 2017). [https://www.fandango.com/movie-news/marvel-has-big-plans-for-korg-and-miek-from-thor-ragnarok-752739 &quot;Marvel Has Big Plans For Korg and Miek from 'Thor: Ragnarok&lt;span class=&quot;cs1-kern-right&quot;&gt;'&lt;/span&gt;&quot;]. [[Fandango (company)|Fandango]]. [https://web.archive.org/web/20171024102237/https://www.fandango.com/movie-news/marvel-has-big-plans-for-korg-and-miek-from-thor-ragnarok-752739 Archived] from the original on October 24, 2017&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;October 31,&lt;/span&gt; 2017&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;HemsworthYahoo&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot;&gt;Butler, Tom (April 18, 2019). [https://uk.movies.yahoo.com/chris-hemsworth-exhausted-underwhelmed-thor-ragnarok-exclusive-123201006.html &quot;Chris Hemsworth: I was exhausted and underwhelmed with Thor before 'Ragnarok' (exclusive)&quot;]. ''[[Yahoo! Movies]]''. [https://web.archive.org/web/20190418151903/https://uk.movies.yahoo.com/chris-hemsworth-exhausted-underwhelmed-thor-ragnarok-exclusive-123201006.html Archived] from the original on April 18, 2019&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;April 19,&lt;/span&gt; 2019&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ThompsonKing&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot;&gt;Galuppo, Mia (July 20, 2019). [https://www.hollywoodreporter.com/heat-vision/thor-star-tessa-thompson-will-play-marvels-first-lgbtq-superhero-1225891 &quot;&lt;span class=&quot;cs1-kern-left&quot;&gt;'&lt;/span&gt;Thor' Star Tessa Thompson Teases Valkyrie as Marvel's First LGBTQ Superhero&quot;]. ''[[The Hollywood Reporter]]''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;July 22,&lt;/span&gt; 2019&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

&lt;references /&gt;

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਮਰੀਕੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:2017 ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ]]</text>
      <sha1>pg2ysc5qucfv0piaxv5wsetz8xq8awm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰੱਬ ਦਾ ਯੁੱਧ II</title>
    <ns>0</ns>
    <id>122709</id>
    <revision>
      <id>609960</id>
      <parentid>504246</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:26:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8972" xml:space="preserve">
God of War II ਇੱਕ ਐਕਸ਼ਨ-ਐਡਵੈਂਚਰ ਗੇਮ ਹੈ ਜੋ ਸੈਂਟਾ ਮੋਨਿਕਾ ਸਟੂਡੀਓ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਸੋਨੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਐਂਟਰਟੇਨਮੈਂਟ (ਐਸਸੀਈ) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਪਲੇਸਟੇਸ਼ਨ 2 ਕਨਸੋਲ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ 13 ਮਾਰਚ, 2007 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਇਹ ਗੌਡ ਉਫ ਵਾਰ ਦੀ ਲੜੀ ਦੀ ਦੂਜੀ ਕਿਸ਼ਤ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਛੇਵੀਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਾਲ 2005 ਦੇ ਗਾਰਡ ਉਫ ਵਾਰ ਦਾ ਸੀਕਵਲ ਹੈ। ਖੇਡ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਮਿਥਿਹਾਸਕ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਯੂਨਾਨ ਵਿੱਚ ਸੈਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਇਸਦੇ ਬਦਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਇਸਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਉਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਹੈ। ਖਿਡਾਰੀ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਨਾਟਕ ਕਰੋਟੋਸ ਹੈ, ਯੁੱਧ ਦਾ ਨਵਾਂ ਰੱਬ ਜਿਸਨੇ ਸਾਬਕਾ, ਅਰੇਸ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ। ਕ੍ਰੈਟੋਸ ਨੂੰ ਓਲੰਪਿਅਨ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਰਾਜਾ ਜ਼ੀਅਸ ਨੇ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਈਸ਼ਵਰਤਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਅੰਡਰਵਰਲਡ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ ਗਿਆ, ਉਸਨੂੰ ਟਾਈਟਨ ਗਾਈਆ ਦੁਆਰਾ ਬਚਾਇਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਸਿਟਰਸ ਆਫ਼ ਫੇਟ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਵਾਪਸੀ ਕਰਨ, ਉਸਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਘਾਤ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਜ਼ੀਅਸ ਤੋਂ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://blog.us.playstation.com/2009/11/17/god-of-war-collection-launches-today-for-ps3/|title=God of War Collection Launches Today for PS3|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=|archive-date=2012-10-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20121019045733/http://blog.us.playstation.com/2009/11/17/god-of-war-collection-launches-today-for-ps3/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; 

ਗੇਮਪਲੇਅ ਪਿਛਲੇ ਕਿਸ਼ਤ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਬੋ-ਬੇਸਡ ਲੜਾਈ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਹੈ ਜੋ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਹਥਿਆਰ—ਐਥੇਨਾ ਦੇ ਬਲੇਡਜ਼—ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਖੇਡ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਸੈਕੰਡਰੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਅਤੇ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਲਈ ਵੱਖ ਵੱਖ ਗੇਮ ਨਿਯੰਤਰਣ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਖਿਡਾਰੀ ਵਿਕਲਪਿਕ ਲੜਾਈ ਵਿਕਲਪਾਂ ਵਜੋਂ ਚਾਰ ਜਾਦੂਈ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਪਹੇਲੀਆਂ ਅਤੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮਿੰਗ ਤੱਤ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਪੂਰਵਗਾਮੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ, ਗਾਰਡ ਆਫ਼ ਵਾਰ II ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰੀ ਪਹੇਲੀਆਂ ਅਤੇ ਚਾਰ ਵਾਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਲਕਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ।  

ਗੌਡ ਉਫ ਵਾਰ ਵਾਰ II ਨੂੰ ਸਰਵਉੱਤਮ ਪਲੇਅਸਟੇਸ਼ਨ 2 ਅਤੇ ਐਕਸ਼ਨ ਗੇਮਜ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਗੋਲਡਨ ਜੋਇਸਟਿਕ ਐਵਾਰਡਜ਼ ਵਿੱਚ 2007 ਦਾ &quot;ਪਲੇਅਸਟੇਸ਼ਨ ਗੇਮ ਆਫ ਦਿ ਈਅਰ&quot; ਸੀ। 2009 ਵਿੱਚ, ਆਈਜੀਐਨ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹਰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਰਬੋਤਮ ਪਲੇਅਸਟੇਸ਼ਨ 2 ਗੇਮ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਆਈਜੀਐਨ ਅਤੇ ਗੇਮਸਪੋਟ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਪਲੇਅਸਟੇਸ਼ਨ 2 ਯੁੱਗ ਦਾ &quot;ਹੰਸ ਗਾਣਾ&quot; ਮੰਨਦੇ ਹਨ। 2012 ਵਿੱਚ, ਕੰਪਲੈਕਸ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੇ ਗਾਰਡ ਆਫ ਵਾਰ II ਨੂੰ ਸਰਵਉੱਤਮ ਪਲੇਅਸਟੇਸ਼ਨ 2 ਗੇਮ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ. ਇਹ ਆਪਣੀ ਰਿਲੀਜ਼ ਦੇ ਹਫ਼ਤੇ ਦੌਰਾਨ ਯੂਕੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਕਣ ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਸੀ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 24. cop million ਮਿਲੀਅਨ ਕਾਪੀਆਂ ਵੇਚਦੀ ਰਹੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਕਣ ਵਾਲੀ ਪਲੇਅਸਟੇਸ਼ਨ ਗੇਮ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਗਾਰਡ ਆਫ ਵਾਰ, ਗੌਡ ਆਫ਼ ਵਾਰ, ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਪਲੇਅਸਟੇਸਨ 3 ਦੇ ਗਾਰਡ ਆਫ਼ ਵਾਰ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ 17 ਨਵੰਬਰ, 2009 ਨੂੰ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰੀਮਾਸਟਰਡ ਵਰਜਨ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ 28 ਅਗਸਤ, 2012 ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਵਾਰ ਸਾਗਾ, ਪਲੇਅਸਟੇਸ਼ਨ 3 ਲਈ ਵੀ. ਖੇਡ ਦਾ ਇਕ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਫਰਵਰੀ 2013 ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। 

== ਗੇਮਪਲੇਅ ==
ਰੱਬ ਦਾ ਯੁੱਧ II ਹੈਕ ਅਤੇ ਸਲੈਸ਼ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਐਕਸ਼ਨ-ਐਡਵੈਂਚਰ ਗੇਮ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਤੀਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਿੰਗਲ-ਪਲੇਅਰ ਵੀਡੀਓ ਗੇਮ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਕੈਮਰਾ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਦੇਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖਿਡਾਰੀ ਕੰਬੋ-ਬੇਸਡ ਲੜਾਈ, ਪਲੇਟਫਾਰਮਿੰਗ, ਅਤੇ ਬੁਝਾਰਤ ਖੇਡ ਦੇ ਤੱਤਾਂ ਵਿਚ ਕ੍ਰੈਟੋਸ ਪਾਤਰ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਯੂਨਾਨੀ ਮਿਥਿਹਾਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਹਾਰਪੀਜ਼, ਮਿਨੋਟੌਰਸ, ਗੌਰਗਨਜ਼, ਗ੍ਰੀਫਿਨਜ਼, ਸਾਈਕਲੋਪਸ, ਸੇਰਬਿਰਸ, ਸਾਇਰਨਜ਼, ਸਤੀਰਜ਼ ਅਤੇ ਨਿੰਫਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਰਾਖਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖੇਡ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਨਏਡ ਲੀਜੋਨੇਅਰਜ਼, ਡਾਂਗਾਂ, ਅਨਏਡ ਬਰਬਰਿਅਨ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ, ਘੁਰਾੜੇ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ, ਜੰਗਲੀ ਸੂਰ, ਅਤੇ ਫੇਟਸ ਦੀ ਫੌਜ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਭੇਜਣ ਵਾਲੇ, ਸਰਪ੍ਰਸਤ, ਜੁਗਾੜ ਅਤੇ ਉੱਚ ਜਾਜਕ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਗਾਰਡ ਆਫ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਿਸ਼ਰਨ ਹਮਲੇ ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਗੇਮ ਵਿੱਚ ਬਾਸ ਦੇ ਝਗੜਿਆਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਅਸਲ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਪਹੇਲੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪਲੇਟਫਾਰਮਿੰਗ ਐਲੀਮੈਂਟਸ ਲਈ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਦੀਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਨ, ਚੂੜੀਆਂ ਪਾਰ ਕਰਨ, ਰੱਸਿਆਂ 'ਤੇ ਸਵਿੰਗ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬੀਮ ਦੇ ਪਾਰ ਸੰਤੁਲਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 

== ਹਵਾਲੇ ==


[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Articles containing Japanese language text]]</text>
      <sha1>dqoz1jjlg41k4amtae4q4r68pugrt3s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਥੌਰ: ਦ ਡਾਰਕ ਵਰਲਡ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>123833</id>
    <revision>
      <id>610051</id>
      <parentid>582682</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T21:38:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6556" xml:space="preserve">{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਫ਼ਿਲਮ|ਨਾਂ=ਥੋਰ:ਦ ਡਾਰਕ ਵਰਲਡ|ਸੰਗੀਤ=[[ਬਰਾਇਨ ਟੇਲਰ]]|ਬਜਟ=$170–272&amp;nbsp; ਮਿਲੀਅਨ&lt;ref name=&quot;FilmLA&quot; /&gt;&lt;ref name=ForbesBudget/&gt;|ਬੋਲੀ=ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ|ਮੁਲਕ=ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਕੁੱਲ ਵੇਲਾ =112 ਮਿੰਟ&lt;!--Theatrical runtime: 111:53--&gt;&lt;ref name=&quot;BBFC&quot; /&gt;|released={{Film date|2013|10|22|[[Odeon Leicester Square|Leicester Square]]|2013|11|08|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ}}|distributor=[[ਵਾਲਟ ਡਿਜ਼ਨੀ ਸਟੂਡੀਓ ਪਿਕਚਰਜ਼|ਵਾਲਟ ਡਿਜ਼ਨੀ ਸਟੂਡੀਓ&lt;br /&gt;ਮੋਸ਼ਨ ਪਿਚਰਜ਼]]|studio=[[ਮਾਰਵਲ ਸਟੂਡੀਓ]]|editing={{Plain list |
* ਡਾਨ ਲਬੇਂਟਲ
* ਵਾਇਟ ਸਮਿਥ
}}|cinematography=ਕਰੈਮਰ ਮੌਰਗਨਥਉ|starring=&lt;!-- PER FILM POSTER's BILLING BLOCK. PLEASE DO NOT CHANGE CAST LIST WITHOUT AN OFFICIAL SOURCE --&gt;
* [[ਕ੍ਰਿਸ ਹੈਮਸਵਰਥ]]
* [[ਨਤਾਲੀਅਾ ਪੋਰਟਮੈਨ]]
* [[ਟੌਮ ਹਿਡਲਸਟਨ]]
* [[ਐਂਥਨੀ ਹੋਪਕਿਨਸ]]
* [[ਸਟੈਲਨ ਸਕਾਸਗਾਰਡ]]
* [[ਇਡਰਿਸ ਐਲਬਾ]]
* [[ਕਰਿਸਟੋਫਰ ਐਕਲਸਟਨ]]
* [[ਐਡਵੇਲੇ ਐਕੀਨੀਓ]]
* [[ਕੈਟ ਡੈਨਿੰਗਜ਼]]
* [[ਰੇ ਸਟੇਵਨਸਨ]]
* [[ਜੈਚਰੀ ਲੇਵੀ]]
* [[ਟਡਨੋੂ ਅਸਨਾਓ]]
* [[ਜੈਮੀ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ]]
* [[ਰਿਨੀ ਰੂਸੋ]]
&lt;!-- PER FILM POSTER's BILLING BLOCK. PLEASE DO NOT CHANGE CAST LIST WITHOUT AN OFFICIAL SOURCE --&gt;|image=Thor The Dark World poster.jpg|based on=[[ਸਟੈਨ ਲੀ]], ਲੈਰੀ ਲੀਬਰ ਅਤੇ ਜੈਕ ਕਿਰਬੀ ਦਾ [[ਥੌਰ]]|story={{Plain list |
* [[Don Payne (writer)|Don Payne]]
* [[Robert Rodat]]
}}|screenplay=&lt;nowiki&gt;{{Plain list |&lt;/nowiki&gt;
* ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਯੋਸਟ
* ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਸਟੀਫਨ ਮੈਕਫੀਲਿ|producer=[[ਕੇਵਿਨ ਫੇਇਗੀ]]|director=[[ਐਲਨ ਟੇਲਰ (ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ)|ਐਲਨ ਟੇਲਰ]]|caption=ਰੰਗਿੰਚ ਪੋਸਟਰ|alt=|border=|image_size=|gross=$644.8 ਮਿਲੀਅਨ}}
'''ਥੌਰ: ਦ ਡਾਰਕ ਵਰਲਡ''' ਇੱਕ 2013 ਦੀ ਅਮਰੀਕੀ ਸੁਪਰਹੀਰੋ ਫਿਲਮ ਹੈ ਜੋ [[ਮਾਰਵਲ ਕੌਮਿਕਸ|ਮਾਰਵਲ ਕਾਮਿਕਸ ਦੇ]] ਕਿਰਦਾਰ ਥੌਰ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ ਜੋ [[ਮਾਰਵਲ ਸਟੂਡੀਓਜ਼|ਮਾਰਵਲ ਸਟੂਡੀਓ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਲ 2011 ਦੇ ''[[ਥੋਰ (ਫ਼ਿਲਮ)|ਥੌਰ]]'' ਅਤੇ [[ਮਾਰਵਲ ਸਿਨੇਮੈਟਿਕ ਯੂਨੀਵਰਸ|ਮਾਰਵਲ ਸਿਨੇਮੈਟਿਕ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ]] (ਐਮਸੀਯੂ) ਦੀ ਅੱਠਵੀਂ ਫਿਲਮ ਦਾ ਸੀਕਵਲ ਹੈ। ਫਿਲਮ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਐਲਨ ਟੇਲਰ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀ ਸਕ੍ਰੀਨ ਪਲੇਅ ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਯੋਸਟ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਸਟੀਫਨ ਮੈਕਫਲੀ ਦੀ ਲੇਖਣੀ ਟੀਮ ਨੇ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;StitchKingdom&quot;&gt;&lt;cite class=&quot;citation web&quot;&gt;[http://www.stitchkingdom.com/disney-thor-2-dark-world-synopsis-40279/ &quot;&lt;span class=&quot;cs1-kern-left&quot;&gt;'&lt;/span&gt;Thor: The Dark World' Official Synopsis Released&quot;]. StitchKingdom.com. October 12, 2012. from the original on September 19, 2013&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;October 12,&lt;/span&gt; 2012&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;templatestyles src=&quot;Module:Citation/CS1/styles.css&quot;&gt;&lt;/templatestyles&gt;&lt;/ref&gt; ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰ [[ਕ੍ਰਿਸ ਹੈਮਸਵਰਥ|ਕ੍ਰਿਸ]] ਹੈਮਸਵਰਥ 'ਥੋਰ' ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ [[ਨਤਾਲੀਆ ਪੋਰਟਮੈਨ|ਨੈਟਲੀ ਪੋਰਟਮੈਨ]], [[ਟੌਮ ਹਿਡਲਸਟਨ|ਟੌਮ ਹੀਡਲਸਟੋਨ]], [[ਐਂਥੋਨੀ ਹੌਪਕਿੰਸ|ਐਨਥਨੀ ਹੌਪਕਿੰਸ]], ਸਟੇਲਨ ਸਕਾਰਸਗਾਰਡ, ਇਦਰੀਸ ਏਲ੍ਬਾ, ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਐਲਾਸਟਨ, ਐਡਵੇਲ ੳਕੀਨੀਓ, ਕੈਟ ਡੈਨਿਗਜ਼, ਰੇ ਸਟੇਵਨਸ, ਜੈਚਰੀ ਲੇਵੀ, ਟਡਨਾਬੂ ਅਸਨਾਓ, ਜੈਮੀ ਸਿਕੰਦਰ, ਅਤੇ ਰੇਨੇ ਰੂਸੋ ਆਦਿ ਹਨ। ਥੌਰ'':'' ਦ ਡਾਰਕ ਵਰਲਡ, ਥੋਰ ਨੇ ਲੋਕੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਨੌਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਡਾਰਕ ਐਲਵਜ਼ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਬਦਲਾ ਲਏ ਮਲੇਕੀਥ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜੋ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਨੂੰ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

ਕਾਸਟ

[[ਕ੍ਰਿਸ ਹੈਮਸਵਰਥ]] - [[ਥੌਰ]]

[[ਨਤਾਲੀਅਾ ਪੋਰਟਮੈਨ|ਨਤਾਲੀਆ ਪੋਰਟਮੈਨ]] - ਜੇਨ ਫੌਸਟਰ

[[ਟੌਮ ਹਿਡਲਸਟਨ]] - ਲੋਕੀ

ਐਂਥਨੀ ਹੌਪਕਿਨਸ - ਓਡਿਨ

ਸਟੈਲਨ ਸਕਾਰਸਗਾਰਡ - ਐਰਿਕ ਸੈਲਵਿਗ

ਇਡਰਿਸ ਐਲਬਾ - ਹੇਮਡਾਲ

ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਐਕਲਸਟਨ - ਮੈਲੇਕਿਥ

ਐਡੇਵਲ ਅਕਿਨੁਓਏ-ਐਗਬੇਜ - ਐਲਗ੍ਰਮ / ਕਰਸ

ਕੇਟ ਡੈਨਿੰਗਸ - ਡਾਰਸੀ ਲੂਇਸ

ਰੇ ਸਟੀਵਨਸਨ - ਵੋਲਸਟੈਗ

ਜ਼ੈਕਰੀ ਲੈਵੀ - ਫੈਨਡ੍ਰਾਲ

ਤਾਡਾਨੋਬੂ ਐਲੈਨੂ - ਹੋਗਨ

ਜੇਮੀ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ - ਸਿਫ਼

ਰਿਨੀ ਰੂਸੋ - ਫ੍ਰਿੱਗਾ

[[ਤਸਵੀਰ:Tom_Hiddleston_by_Gage_Skidmore.jpg|thumb|ਫਿਲਮਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਲ 2013 ਵਿੱਚ ਸੈਨ ਡਿਏਗੋ ਕਾਮਿਕ-ਕਨ ਵਿਖੇ ਹਿਡਲਸਟਨ ਬਤੌਰ ਲੋਕੀ]]

== ਨੋਟ ==
== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਮਰੀਕੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ]]
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>6l0v6awak4681657zykkbrsd3jkb7t8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡੀ. ਵੀ. ਗੁੰਡੱਪਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>123947</id>
    <revision>
      <id>610045</id>
      <parentid>504869</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T21:12:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6862" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name = ਡੀ. ਵੀ. ਗੁੰਡੱਪਾ
| image = DV Gundappa 1988 stamp of India.jpg
| image_size = 245px
| alt = 
| caption = 
| birth_name =ਦੇਵਨਾਹੱਲੀ ਵੈਂਕਟਰਮਣੱਈਆ ਗੁੰਡੱਪਾ
| birth_date = {{Birth date|1887|3|17|df=yes}}
| birth_place = [[ਮੂਲਬਾਗਲ]], [[ਕੋਲਾਰ]] [[ਮੈਸੂਰ ਸਟੇਟ]], [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਆ]]
| death_date = {{Death date and age|1975|10|07|1887|3|17|df=yes}}
| other_names = ਡੀਵੀਜੀ 
| family =ਭਾਗੀਰਥਾਮਾ (ਪਤਨੀ), [[ਬੀ. ਜੀ ਐਲ ਸਵਾਮੀ]] (ਪੁੱਤਰ)&lt;ref name=&quot;Venkatasubbiah&quot;&gt;{{cite book|author=G Venkatasubbiah|title=D. V. Gundappa|date=10 September 1995|publisher=Sahitya Akademi|isbn=81-260-1386-9}}&lt;/ref&gt;
| occupation = ਲੇਖਕ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ
| known_for = ''[[ਮਨਕੁਥਿਮਾਨਾ ਕੱਗਾ]]'', ''[[ਮਾਰੂਲਾ ਮੁਨੀਆਨਾ ਕੱਗਾ]]''
}}
'''ਦੇਵਨਾਹੱਲੀ ਵੈਂਕਟਰਮਣੱਈਆ ਗੁੰਡੱਪਾ''' (17 ਮਾਰਚ 1887 - 7 ਅਕਤੂਬਰ 1975), '''ਡੀਵੀਜੀ''' ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ, ਇੱਕ [[ਕੰਨੜ ਭਾਸ਼ਾ|ਕੰਨੜ]] ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਰਚਨਾ ''ਮਨਕੁਥਿਮਾਨਾ ਕਾਗ਼ਾ'' (&quot;ਡੁੱਲ ਥਿੰਮਾ ਦਾ ਰਿਗਮਰੋਲ&quot;, 1943) ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਮੱਧਯੁਗ ਦੇ ਸਦੀਵੰਤੇ ਕਵੀ ਸਰਵਜਨ ਦੀਆਂ ਸੂਝਵਾਨ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;manku&quot;&gt;[[D. V. Gundappa#George|George]], pp. 1057, 1437&lt;/ref&gt; 

== ਵਿਰਾਸਤ ==
1943 ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ, ਮਨਕੁਥਿਮਾਨਾ ਕੱਗਾ ਕੰਨੜ ਵਿਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ। ਇਸ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ &quot;ਭੋਲੇ ਥਿੰਮਾ ਦੀਆਂ ਭੋਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ&quot; ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। &lt;ref&gt;[[D. V. Gundappa#George|George]], p. 175&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://msdivy.blogspot.in/2011/09/dvg-on-gnana-peeta-award.html/|title=DVG on Gnana Peeta Award|date=September 2011|publisher=blogspot.in|access-date=2019-12-22|archive-date=2014-03-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20140310135508/http://msdivy.blogspot.in/2011/09/dvg-on-gnana-peeta-award.html/|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt; ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ, ਹਰ ਚੀਜ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਖੇਡ ਵਜੋਂ ਸਮਝਣਾ, ਆਪਣੀਆਂ ਖੁਦ ਦੀਆਂ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣਾ, ਮਨੁੱਖੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨਾ, ਨੇਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ, ਪਰਿਪੱਕ ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਹਉਮੈ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਹਨ ਜੋ ਕੱਗਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਣਗਿਣਤ ਰੂਪਕ, ਅਲੰਕਾਰ ਅਤੇ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਕੱਗਾ ਦੇ ਪਾਠ ਨੂੰ ਮਨਮੋਹਕ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੋ ਵਾਰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਇਸ ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਵੀ ਅਨੁਵਾਦ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਜੀਵਨ ਦੇ ਇਸਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਉਂਦਾ, ਇਹ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਸਾਹਿਤ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ: ਜੀਓ, ਸਿੱਖੋ, ਵਧੋ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵਰਦਾਨ ਬਣੋ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://docs.google.com/viewer?url=http%3A%2F%2Fwww.yogabharati.org%2Ffliers%2F2003%2Fchidananda-kagga.pdf&amp;docid=3c080a5f132c4dc36e53f7cedc424ca2&amp;a=bi&amp;pagenumber=1&amp;w=847|title=The Wisdom of Kagga&amp;nbsp;– A Modern Classic}}&lt;/ref&gt; ਰੰਗਨਾਥ ਸ਼ਰਮਾ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਡੀਵੀਜੀ ਕੰਨੜ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੇਵਕੱਦ ਜਣਾ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਡੀਵੀਜੀ ਨੇ ਸਿਰਫ ਦਸਵੀਂ ਹੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ, ਉਸਨੇ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਾਹਿਤਕ ਨਾਮ ਬਣਨ ਲਈ ਢੇਰ ਸਾਰਾ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਡੀਵੀਜੀ ਦੀ ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਚਿੰਤਾ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ 'ਕੰਨੜਨਾਡੂ' ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/national/karnataka/dvg-was-a-titan-among-kannada-writers-saysranganatha-sharma/article4544698.ece|title=DVG was a titan among Kannada writers, saysRanganatha Sharma|date=25 March 2013|work=The Hindu|location=Chennai, India}}&lt;/ref&gt; 

ਡੀਵੀਜੀ ਨੇ ''ਮਨਕੁਥਿਮਾਨਾ ਕੱਗਾ'' ਦਾ ਇਕ ਸੀਕੁਅਲ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ''ਮਾਰੂਲਾ ਮੁਨੀਆਨਾ ਕੱਗਾ'' ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਰੂਲਾ ਮੁਨੀਆਨਾ ਕੱਗਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮਨਕੁਥਿਮਣ ਕੱਗਾ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਡੀਵੀਜੀ ਦੀਆਂ ਖਿੰਡੀਆਂ ਪੁੰਡੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਕੁੱਲ 825 ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਹਨ, ਕੱਗਾ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨਾਲੋਂ 120 ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਘੱਟ ਹਨ। 

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੰਨੜ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੰਨੜ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1975]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1887]]</text>
      <sha1>0p43jz2tq02vhv9haovg7tv2bbc08k2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰੋਨੀ ਜੇਮਜ਼ ਡੀਓ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>124427</id>
    <revision>
      <id>609958</id>
      <parentid>590179</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:21:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8347" xml:space="preserve">
'''ਰੋਨਾਲਡ ਜੇਮਜ਼ ਪੈਡਾਵੋਨਾ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: Ronald James Padavona; 10 ਜੁਲਾਈ, 1942 - 16 ਮਈ, 2010), ਜੋ ਕਿ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਤੌਰ ਤੇ '''ਰੌਨੀ ਜੇਮਜ਼ ਡਾਇਓ''' ਜਾਂ ਸਿੱਧਾ '''ਡੀਓ''' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਗਾਇਕ-ਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸੀ, ਅਤੇ  ਵਿੱਚ ਹੈਵੀ ਮੈਟਲ ਵਿੱਚ &quot;''ਸਾਈਨ ਆਫ਼ ਦਾ ਹੌਰਨਸ''&quot; ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਕੈਰੀਅਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਮੋਰਚਾ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਐਲਫ, ਰੇਨਬੋ, ਬਲੈਕ ਸਬਥ, ਡੀਓ, ਅਤੇ ਹੈਵਨ ਐਂਡ ਹੈਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। 

ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਨਿਊ ਯਾਰਕ ਦੇ ਕੋਰਟਲੈਂਡ ਤੋਂ ਸਨ, ਡੀਓ ਦਾ ਜਨਮ ਪੋਰਟਸਮਾਊਥ, ਨਿਊ ਹੈਂਪਸ਼ਾਇਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ [[ਦੂਜੀ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ|ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ]] ਦੌਰਾਨ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਰਿਹਾ ਸੀ; ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕੋਰਟਲੈਂਡ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ। ਡਿਓ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1957 ਵਿਚ ਵੇਗਾਸ ਕਿੰਗਜ਼ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਸੀ। 1967 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਰੌਕ ਬੈਂਡ ਐਲਫ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ, ਜੋ [[ਡੀਪ ਪਰਪਲ]] ਲਈ ਨਿਯਮਿਤ ਉਦਘਾਟਨ ਬਣ ਗਿਆ। 1975 ਵਿਚ, [[ਡੀਪ ਪਰਪਲ]] ਗਿਟਾਰਿਸਟ ਰਿਚੀ ਬਲੈਕਮੋਰ ਨੇ ਬੈਂਡ ਰੇਨਬੋ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਡਾਇਓ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੁੱਖ ਗਾਇਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਬੈਂਡ ਨੇ ਤਿੰਨ ਸਟੂਡੀਓ ਐਲਬਮਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ। ਡੀਓ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਭਾਰੀ ਚੱਟਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਉੱਘੇ ਗਾਇਕਾਂ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰਿਆ। 1979 ਵਿੱਚ, ਡਾਇਓ ਬਲੈਕ ਸਬਤ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਗਾਇਕ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਬੈਂਡ ਦੇ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਸਟੂਡੀਓ ਐਲਬਮਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਜੋ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਿਆ: ਹੈਵਨ ਐਂਡ ਹੈੱਲ (1980) ਅਤੇ ਮੋਬ ਰੂਲਜ਼ (1981) ਅਤੇ ਡੀਹਿਊਮਨਨਾਈਜ਼ਰ (1992)। 1982 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਆਰਆਈਏਏ ਦੁਆਰਾ ਦੋ ਐਲਬਮਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣਤ ਪਲੈਟੀਨਮ ਨਾਲ ਇਕੱਲੇ ਕੈਰੀਅਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਬੈਂਡ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। 2006 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਸਾਬਕਾ ਬੈਂਡਮੈਟ ਟੋਨੀ ਇਓਮੀ ਨਾਲ ਬੈਂਡ ਹੇਵਿਨ ਐਂਡ ਹੇਲਕ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਡੀਓ ਨੂੰ 2009 ਵਿੱਚ [[ਢਿੱਡ ਦਾ ਕੈਂਸਰ|ਪੇਟ ਦੇ ਕੈਂਸਰ]] ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।   

ਡੀਓ ਨੂੰ ਹਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹੈਵੀ ਮੈਟਲ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rollingstone.com/music/music-lists/the-100-greatest-metal-albums-of-all-time-113614/dio-holy-diver-1983-117297/|title=The 100 Greatest Metal Albums of All Time|last=Epstein|first=Dan|date=2017-06-21|website=rollingstone.com|publisher=Rolling Stone Magazine|access-date=2019-07-02|quote=&quot;After establishing himself as a top-tier hard-rock vocalist via his late-Seventies/early-Eighties stints in Rainbow and Black Sabbath, Ronnie James Dio truly ascended into the metal pantheon with his 1983 solo debut.&quot; &quot;...Holy Diver would achieve platinum status by the end of the Eighties, and serve as an influential touchstone for everyone from Killswitch Engage to Tenacious D.&quot;}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nme.com/blogs/nme-blogs/the-10-best-heavy-metal-frontmen-35643|title=The 10 Best Heavy Metal Frontmen|date=2011-05-18|website=nme.com|publisher=NME|access-date=2019-07-02|quote=ranked #1}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਮੈਟਲ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮੱਧਯੁਗੀ-ਸਰੂਪ ਰਹਿਤ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ''&quot;ਮੈਟਲ ਹੋਰਨਸ&quot; ਦੇ'' ਹੱਥ ਇਸ਼ਾਰੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.lacitybeat.com/article.php?id=1216&amp;IssueNum=66|title=Odyssey of the Devil Horns|last=Appleford|first=Steve|date=September 9, 2004|publisher=Los Angeles City Beat|archive-url=https://web.archive.org/web/20071122030548/http://www.lacitybeat.com/article.php?id=1216&amp;IssueNum=66|archive-date=November 22, 2007|}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ultimate-guitar.com/columns/junkyard/the_devils_horns_a_rock_and_roll_symbol.html|title=The Devil's Horns: A Rock And Roll Symbol|date=September 7, 2005|publisher=Ultimate-Guitar.com|access-date=ਜਨਵਰੀ 7, 2020|archive-date=ਫ਼ਰਵਰੀ 22, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140222143200/http://www.ultimate-guitar.com/columns/junkyard/the_devils_horns_a_rock_and_roll_symbol.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਗਾਇਕਾ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੰਸਕਰਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.metal-rules.com/zine/index.php?option=content&amp;task=view&amp;id=666|title=Metal-Rules.com Zine - Ronnie James Dio|date=2017-05-10|website=web.archive.org|access-date=2019-07-09|archive-date=2017-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170510110058/http://www.metal-rules.com/zine/index.php?option=content&amp;task=view&amp;id=666|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਕਾਰਜ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਲਾਸਿਕ ਇਤਾਲਵੀ ਅਪੋਟ੍ਰੋਪਿਕ ਇਸ਼ਾਰੇ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਉਸਦੀ ਦਾਦੀ ਆਮ ਤੌਰ' ਤੇ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਡੀਓ ਕੋਲ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ, ਬਹੁਭਾਸ਼ੀ ਵੋਕਲ ਰੇਂਜ ਸੀ ਅਤੇ ਦੋਨੋਂ ਹਾਰਡ ਰੌਕ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਬਾਲਡ ਗਾਉਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ''ਕਲਾਸਿਕ ਰਾਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ'' ਦੁਆਰਾ 2006 ਵਿੱਚ ''&quot;ਮੈਟਲ ਗੁਰੂ ਅਵਾਰਡ&quot;'' ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ 2010 ਵਿੱਚ ''ਰਿਵਾਲਵਰ'' ਗੋਲਡਨ ਗੌਡਜ਼ ਅਵਾਰਡਜ਼ ਵਿੱਚ ''&quot;ਸਰਬੋਤਮ ਮੈਟਲ ਗਾਇਕਾ&quot;'' ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਪੱਤਰਕਾਰ ਸਾਚਾ ਜੇਨਕਿਨਜ਼ ਦੁਆਰਾ 2013 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਸਰਬੋਤਮ ਗਾਇਕਾ ਵਜੋਂ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;Erik Piepenburg (March 29, 2013) [Who Are the Best Voices in the History of Metal?] New York Times Blog, accessed 11 July 2019&lt;/ref&gt; 

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਮਰੀਕੀ ਗਾਇਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2010]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1942]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Articles with hCards]]</text>
      <sha1>cxd3d5qg6fx06jne7o82g7td7bkpe9q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵੰਗਾਪਾਂਡੂ ਊਸ਼ਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125424</id>
    <revision>
      <id>609975</id>
      <parentid>574081</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:28:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2826" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Usha_Vangapandu.png|thumb|ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਵੰਗਾਪਾਂਡੂ ਊਸ਼ਾ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮਾਨਯੋਗ ਰਾਜਪਾਲ ਨਾਲ।]]
'''ਵੰਗਾਪਾਂਡੂ ਊਸ਼ਾ''' ਇੱਕ ਤੇਲਗੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਲੋਕ-ਗਾਇਕਾ ਹੈ। ਉਹ ਵਾਈ.ਐਸ.ਆਰ. ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿੰਗ ਕਨਵੀਨਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.hindu.com/2010/12/22/stories/2010122263390300.htm|title=Archive News|date=|publisher=The Hindu|access-date=2016-12-01|archive-date=2011-11-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20111108013013/http://www.hindu.com/2010/12/22/stories/2010122263390300.htm|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਆਪਣੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਨ੍ਰਿਤ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਏ.ਪੀ. ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਏ.ਪੀ. ਸਟੇਟ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਲਈ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।

== ਜਿੰਦਗੀ ==
ਉਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ-ਗਾਇਕਾ, ਕਵੀ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਰਤਾ ਵੰਗਾਪਾਂਡੂ ਪ੍ਰਸਾਦਾ ਰਾਓ ਦੇ ਘਰ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.hindu.com/thehindu/thscrip/print.pl?file=2004080201670300.htm&amp;date=2004%2F08%2F02%2F&amp;prd=mp&amp; |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2021-10-11 |archive-date=2012-11-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121105065054/http://hindu.com/thehindu/thscrip/print.pl?file=2004080201670300.htm&amp;date=2004%2F08%2F02%2F&amp;prd=mp&amp; |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; 
[[ਤਸਵੀਰ:Vangapandu_Usha_Appointment.png|thumb|ਵੰਗਾਪਾਂਡੂ ਊਸ਼ਾ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ]]
ਉਹ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ 2011 ਵਿੱਚ ਵਾਈ.ਐਸ.ਆਰ. ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sakshipost.com/index.php/news/state/13588-ysrcp-dharna-against-power-cuts-turns-voilent|title=YSRCP dharna against power cuts turns violent - Sakshi Post|date=|publisher=Archive.is|access-date=2019-12-18|archive-date=2013-06-30|archive-url=https://archive.is/20130630125247/http://www.sakshipost.com/index.php/news/state/13588-ysrcp-dharna-against-power-cuts-turns-voilent|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੋਕ ਗਾਇਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਗਾਇਕਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>hk10mjh40edsa0tsz270wgw3czb8pr1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵੈੱਬ ਸਮੱਗਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126038</id>
    <revision>
      <id>610089</id>
      <parentid>575483</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T10:03:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagseer S Sidhu</username>
        <id>18155</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Jagseer S Sidhu moved page [[Web content management system]] to [[ਵੈੱਬ ਸਮੱਗਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ]] without leaving a redirect</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18363" xml:space="preserve">ਇੱਕ '''ਵੈੱਬ ਸਮਗਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ''' (ਡਬਲਯੂਸੀਐਮ ਜਾਂ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮ ਐਸ ) ਇਹ ਸਾੱਫਟਵੇਅਰ ਸਮਗਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (ਸੀਐਮਐਸ ) ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਵੈਬ ਸਮੱਗਰੀ ਲਈ ਹੈਂ। ਇਹ ਵੈਬਸਾਈਟ ਲੇਖਣ, ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਉਪਕਰਣ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ,ਜੋ ਕਿ ਵੈਬ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਿੰਗ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਾਂ ਮਾਰਕਅਪ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਘੱਟ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਾਲੇ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੈਬਸਾਈਟ ਬਣਾਉਣ ਸਮਗਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਲਟੀਪਲ ਲੇਖਕ ਸੰਪਾਦਨ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਲਈ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਅਤੇ ਆਉਟਪੁਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਿਸਟਮ ਪੇਜ ਦੀ ਸਮਗਰੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ, ਮੈਟਾਡੇਟਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਪਤੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਲਈ ਭੰਡਾਰ ਸਮਗਰੀ ਜਾਂ ਡੇਟਾਬੇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਇੱਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਲੇਅਰ ( ਖਾਕਾ ਇੰਜਣ ) ਇਹ ਸੈੱਟ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਨੂੰ ਸੈਲਾਨੀ ਸਮੱਗਰੀ ਪੇਸਕਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕਈ ਅਕ੍ਸਐਸਐਲਟੀ ਫਾਇਲ ਹੈ।

ਬਹੁਤੇ ਸਿਸਟਮ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਰਵਰ ਸਾਈਡ ਕੈਚਿੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਅਕਸਰ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ,ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ਵਿਜ਼ਿਟ ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਬ੍ਰਾਅਉਜ਼ਰ-ਅਧਾਰਤ ਇੰਟਰਫੇਸਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕੁਝ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਚਰਬੀ ਦੇ ਗ੍ਰਾਹਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

== ਸਮਰੱਥਾ ==
ਇੱਕ ਵੈੱਬ ਸਮੱਗਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵੈੱਬ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਇੱਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਹਿਚਟੀਐਮਐਲ ਦਸਤਾਵੇਜ਼, ਚਿੱਤਰ, ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਰੂਪ ਹਨ। &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Mike Johnston|year=2009|title=What is a CMS?|url=http://cmscritic.com/what-is-a-cms|journal=CMS Critic|access-date=2009-02-13}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨਿਯੰਤਰਣ, ਆਡਿਟ, ਸੰਪਾਦਨ ਅਤੇ ਟਾਈਮਲਾਈਨ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਡਬਲਯੂਸੀਐੱਮਐਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ:&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://docforge.com/wiki/Content_management_system|title=Content management system|last=Multiple (wiki)|website=Docforge|access-date=2010-01-19|archive-date=2012-12-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20121230162058/http://docforge.com/wiki/Content_management_system|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.qualithemes.com/everything-about-wordpress/|title=Everything you need to know about WordPress|publisher=QualiThemes|access-date=20 October 2011}}&lt;/ref&gt;

; ਸਵੈਚਾਲਤ ਨਮੂਨੇ 
: ਸਟੈਂਡਰਡ ਟੈਂਪਲੇਟਸ (ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇਅਹਿਚਟੀਐਮਐਲ ਅਤੇ ਐਕਸਐਮਐਲ ) ਜੋ ਉਪਭੋਗਤਾ ਨਵੀਂ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਗਰੀ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਸਾਰੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਬਦਲਦੇ ਹੋਏ. 
; ਐਕਸੈਸ ਕੰਟਰੋਲ 
: ਕੁਝ ਸਿਸਟਮ ਡਬਲਯੂਸੀਐੱਮਐਸ ਉਪਭੋਗਤਾ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਨਿਯਮਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰਜਿਸਟਰਡ ਉਪਭੋਗਤਾ ਸਾਈਟ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਹਨ. ਸਾਈਟ 'ਤੇ ਇੱਕ ਪੰਨਾ ਇੱਕ ਜਾਂ ਵਧੇਰੇ ਸਮੂਹਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਗੁਮਨਾਮ ਉਪਭੋਗਤਾ (ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਲੌਗ ਇਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ), ਜਾਂ ਇੱਕ ਲੌਗਡ ਉਪਭੋਗਤਾ ਜੋ ਸਮੂਹ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਇੱਕ ਪੰਨਾ ਪ੍ਰਤੀਬੰਧਿਤ ਹੈ, ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 
; ਸਕੇਲੇਬਲ ਪਸਾਰ 
: ਬਹੁਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਸਰਵਰ ਦੀਆਂ ਸੈਟਿੰਗਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਡੋਮੇਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ ਸਥਾਪਨਾ (ਇੱਕ ਸਰਵਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਇੰਸਟਾਲੇਸ਼ਨ) ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ। ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਸਾਈਟਾਂ ਮੁੱਖ ਸਾਈਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮਾਈਕਰੋਸਾਈਟਸ / ਵੈਬ ਪੋਰਟਲ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। 
; ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰਨ ਯੋਗ ਸਮਗਰੀ 
: ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸਾਈਟ ਦੀ ਦਿੱਖ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਅਕਸਰ ਸੋਧਣ ਅਤੇ ਸੋਧਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸੌਖਾ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਬਹੁਤੇ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਸਾੱਫਟਵੇਅਰ ਵਿੱਚ ਡਬਲਯੂਵਾਯੀਐਸਆਈਡਬਲਯੂਵਾਯੀਗ ਐਡੀਟਿੰਗ ਟੂਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਗੈਰ-ਤਕਨੀਕੀ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮੱਗਰੀ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। 
; ਸਕੇਲ ਕਰਨ ਯੋਗ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਸਮੂਹ 
: ਬਹੁਤੇ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਸਾੱਫਟਵੇਅਰ ਵਿੱਚ ਪਲੱਗ-ਇਨ ਜਾਂ ਮੂਡੁਲੇਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਾਈਟ ਦੀ ਕਾਰਜਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। 
; ਵੈਬ ਸਟੈਂਡਰਡ ਅਪਗ੍ਰੇਡ 
: ਐਕਟਿਵ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਸਾੱਫਟਵੇਅਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਯਮਤ ਅਪਡੇਟਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ,ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਫੀਚਰ ਸੈੱਟ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਵੈਬ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ. 
; ਵਰਕਫਲੋ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 
: ਵਰਕਫਲੋ ਸੀਕੁਅਲ ਅਤੇ ਪੈਰਲਲ ਟਾਸਕ ਦੇ ਚੱਕਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜੋ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਲਈ, ਇੱਕ ਜਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮਗਰੀ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਾੱਪੀ ਸੰਪਾਦਕ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਕ-ਮੁਖੀ ਇਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। 
; ਸਹਿਯੋਗ 
: ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਸਾੱਫਟਵੇਅਰ ਇੱਕ ਸਹਿਯੋਗੀ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਪਭੋਗਤਾ ਸਮਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਟਰੈਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਤੇ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਹਿਕਾਰਤਾ ਦੇ ਹੋਰ ਉੱਨਤ ਰੂਪ ਮਲਟੀਪਲ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਪੰਨੇ ਨੂੰ ਸੋਧਣ (ਜਾਂ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਨ) ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। 
; ਵਫਦ 
: ਕੁਝ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਸਾੱਫਟਵੇਅਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਪਭੋਗਤਾ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਗਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਵੈਬਸਾਈਟ ਤੇ ਖਾਸ ਸਮਗਰੀ ਤੇ ਸੀਮਤ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Jovia Web Studio|year=2009|title=Is a Content Management System Right for You|url=http://www.joviawebstudio.com/index.php/blog/is_a_content_management_system_right_for_you/|journal=Jovia Web Studio Blog|access-date=2009-02-13|archive-date=2013-05-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20130521095342/http://www.joviawebstudio.com/index.php/blog/is_a_content_management_system_right_for_you/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; 
; ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 
: ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਸਾੱਫਟਵੇਅਰ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਿਰਜਣਾ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸੰਸ਼ੋਧਨ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਪੁਰਾਲੇਖ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਨਾਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੇ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। 
; ਸਮਗਰੀ ਵਰਚੁਅਲਾਈਜੇਸ਼ਨ 
: ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਸਾੱਫਟਵੇਅਰ ਹਰੇਕ ਉਪਭੋਗਤਾ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਵੈਬਸਾਈਟ, ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸਮੂਹ, ਅਤੇ / ਜਾਂ ਕੋਡ ਬੇਸ ਦੀ ਵਰਚੁਅਲ ਕਾੱਪੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ. ਇਹ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅੰਤਰ-ਨਿਰਭਰ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਵੇਖਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ. 
; ਸਮਗਰੀ ਸਿੰਡੀਕੇਸ਼ਨ 
: ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਸਾੱਫਟਵੇਅਰ ਅਕਸਰ ਦੂਜੀਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਆਰਐਸਐਸ ਅਤੇ ਐਟਮ ਡੇਟਾ ਫੀਡ ਦੇ ਕੇ ਸਮਗਰੀ ਨੂੰ ਵੰਡਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਪਡੇਟ ਉਪਲਬਧ ਹੋਣ 'ਤੇ ਉਹ ਉਪਭੋਗਤਾ ਨੂੰ ਈਮੇਲ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ. 
; ਬਹੁਭਾਸ਼ੀ 
: ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸਐਸ ਕਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮੱਗਰੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। 
; ਵਰਜ਼ਨਿੰਗ 
: ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਸਾੱਫਟਵੇਅਰ ਵਰਜ਼ਨ ਨਿਯੰਤਰਣ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਉਪਭੋਗਤਾ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਪੇਜਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਧਿਕਾਰਤ ਸੰਪਾਦਕ ਪਿਛਲੇ ਵਰਜਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਚੁਣੇ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵਰਜ਼ਨਿੰਗ ਉਸ ਸਮੱਗਰੀ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ, ਜੋ ਬਦਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਪਡੇਟ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਵਰਜਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

== ਕਿਸਮਾਂ ==
ਇੱਕ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਤਿੰਨ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਰਤ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਆਫਲਾਈਨ ''ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ'', ਆਨਲਾਈਨ ''ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ'', ਅਤੇ ''ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ।'' ਇਹ ਸ਼ਰਤਾਂ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਲਈ ਤੈਨਾਤੀ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਮੱਗਰੀ ਤੋਂ ਵੈਬ ਪੇਜਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਟੈਂਪਲੇਟਸ ਲਾਗੂ ਕਰਦਾ ਹੈ।

=== ਆਫਲਾਈਨ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ===
ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ, ਕਈ ਵਾਰ &quot;ਸਥਿਰ ਸਾਈਟ ਜਨਰੇਟਰ&quot; ਵਜੋਂ ਜਾਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://iwantmyname.com/blog/2011/02/list-static-website-generators.html|title=The updated big list of static website generators for your site, blog or wiki|last=Hall|first=Chris|date=1 May 2014|publisher=|access-date=19 ਮਾਰਚ 2020|archive-date=7 ਅਪ੍ਰੈਲ 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150407214902/https://iwantmyname.com/blog/2011/02/list-static-website-generators.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਵੈਬ ਪੇਜਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਟੈਂਪਲੇਟਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਦਿਆਂ, ਸਾਰੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰੀ-ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਸਮੇਂ ਟੈਂਪਲੇਟਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਵਰ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਉਹ ਡਿਜ਼ਾਇਨ-ਟਾਈਮ ਟੂਲਜ਼ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।

=== ਆਨਲਾਈਨ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ===
ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਮੰਗ ਅਨੁਸਾਰ ਨਮੂਨੇ ਲਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਐਚਟੀਐਮਐਲ ਤਿਆਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਉਪਯੋਗਕਰਤਾ ਪੇਜ ਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਉਪਭੋਗਤਾ ਵੈੱਬ ਕੈਚ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਐਚਟੀਐਮਐਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਓਪਨ ਸੋਰਸ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸਐਸ ਐਡ-ਆਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਿਸਟਮ ਦੀਆਂ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਫੋਰਮ, ਬਲੌਗ, ਵਿਕੀ, ਵੈਬ ਸਟੋਰ, ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਪਰਕ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੂਡੁਲੇਸ, ਨੋਡ, ਵਿਡਜਿਟ, ਐਡ-ਆਨ, ਜਾਂ ਐਕਸਟੈਂਸ਼ਨਜ। .

=== ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ===
ਕੁਝ ਸਿਸਟਮ ਆਫਲਾਈਨ ਅਤੇ ਆਨਲਾਈਨ ਅੱਪਰੋਅਚੇਸ ਪਹੁੰਚਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਸਿਸਟਮ ਚੱਲਣਯੋਗ ਕੋਡ (ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਜੇਐਸਪੀ, ਏਐਸਪੀ, ਪੀਐੱਚਪੀ,ਕੋਲਡਫੂਸੀਓਂ, ਜਾਂ ਪਰਲ ਪੰਨੇ), ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਸਥਿਰ ਵੱਧ ਨੂੰ ਐਚਟੀਐਮਐਲ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਵੈੱਬ ਸਰਵਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਡਬਲਯੂਸੀਐਮਐਸ ਤਾਇਨਾਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹੋਰ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਆਨਲਾਈਨ ਜਾਂ ਆਫਲਾਈਨ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।</text>
      <sha1>bai9mqg1n5haz83lcsg2sxhua0kx1hj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲਤਾ ਪਦਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>126340</id>
    <revision>
      <id>609961</id>
      <parentid>595423</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:29:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26601" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=ਲਤਾ ਪਦਾ (ಲತಾ ಪಾದ)|citizenship=[[Canadians|ਕਨੇਡੀਅਨ]]|website={{URL|http://www.sampradaya.ca/}}|parents=|awards=* 2008, ਉਸ ਨੂੰ [[ਆੱਰਡਰ ਆਫ਼ ਮੈਂਬਰ ਆਫ ਕਨੇਡਾ]] ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, * 18 ਜੂਨ 2012 ਨੂੰ ਪਦਾ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਣੀ ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ II ਡਾਇਮੰਡ ਜੁਬਲੀ ਮੈਡਲ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ।|years_active=|occupation=[[ਡਾਂਸਰ]], [[ਕੋਰੀਓਗ੍ਰਾਫਰ]], ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਲੇਖਕ|education=ਮਾਸਟਰ ਅਧਿਆਪਕਾਂ [[ਕਲੈਮਾਮਨੀ ਕਲਿਆਣਸੁੰਦਰਮ]], ਅਤੇ [[ਪਦਮਭੂਸ਼ਣ ਕਲਾਨਿਧੀ ਨਾਰਾਇਣਨ]] ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿੱਖਿਆ।|alma mater=[[ਮੁੰਬਈ]] ਵਿਚ [[ਐਲਫਿਨਸਟਨ ਕਾਲਜ]]|known for=[[ਭਰਤਨਾਟਿਅਮ]]|nationality=[[Indian people|ਭਾਰਤੀ]]|native_name=|residence=|birth_place=[[ਬੰਬਈ]], [[ਭਾਰਤ]]|birth_date={{birth date and age|df=yes|1947|11|7}}|other_names=|birth_name=ਲਤਾ|caption=|imagesize=|image=|native_name_lang=|signature=}} '''ਲਤਾ ਪਦਾ''', &lt;ref&gt;[http://narthaki.com/info/intervw/intrvw21.html Nartaki, Interview, May, 2001, Lata Pada - Choreographer]&lt;/ref&gt; (ಲತಾ ಪಾದ) ਸੀ.ਐਮ. (ਜਨਮ 7 ਨਵੰਬਰ 1947 &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://artsalive.ca/en/dan/meet/bios/artistDetail.asp?artistID=15|title=Biography|access-date=2009-02-11}}&lt;/ref&gt; ) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਮੂਲ ਦੀ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕੋਰੀਓਗ੍ਰਾਫਰ ਅਤੇ [[ਭਰਤਨਾਟਿਅਮ]] ਡਾਂਸਰ ਹੈ। ਪਦਾ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇਆ ਡਾਂਸ ਕ੍ਰਿਏਸ਼ਨਜ਼,ਇਕ ਡਾਂਸ ਕੰਪਨੀ ਜੋ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਡਾਂਸ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਦੀ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹੈ। ਉਹ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇਆ ਡਾਂਸ ਅਕਾਦਮੀ ਦੀ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵੀ ਹੈ, ਇਹ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਡਾਂਸ ਸਿਖਲਾਈ ਸੰਸਥਾ ਹੈ ਜੋ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਡਾਂਸ ਸਕੂਲ ਹੈ ਜੋ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਨੱਚਣ ਵਾਲੀ, ਯੂ.ਕੇ-ਅਧਾਰਤ ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;Walker, Susan. &quot;[https://www.thestar.com/article/433757 Call it South Asian dance HQ].&quot; ''[[The Toronto Star]]''. 30 May 2008.&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Kopun&quot;&gt;Kopun, Francine. &quot;[https://www.thestar.com/article/249781 When the only thing left is hope].&quot; ''[[The Toronto Star]]''. 25 August 2007.&lt;/ref&gt; ਪਦਾ ਨੇ 1990 ਵਿਚ ਡਾਂਸ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ; ਪਦਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਇਕ ਕਲਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਭਰਤਨਾਟਿਅਮ ਨਾਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। &lt;ref&gt;&quot;[http://www.harbourfrontcentre.com/worldroutes/festivals.cfm?id=453 “B2” a collaboration between Sampradaya Dance Creations and Ballet Jorgen] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200520110611/http://www.harbourfrontcentre.com/worldroutes/festivals.cfm?id=453 |date=2020-05-20 }}.&quot; ''[[Harbourfront Centre]]''. Retrieved on 10 December 2008.&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;&quot;
[http://www.canadacouncil.ca/canadacouncil/user/printthispage.aspx?url=%2Fdevelopment%2Fdanceontour%2Fcompanies%2Fse127488176755353750.htm&amp;language=en Sampradaya Dance Creations] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120304071421/http://www.canadacouncil.ca/canadacouncil/user/printthispage.aspx?url=%2Fdevelopment%2Fdanceontour%2Fcompanies%2Fse127488176755353750.htm&amp;language=en |date=2012-03-04 }}.&quot; ''[[Canada Council for the Arts]]''. Retrieved on 10 December 2008.&lt;/ref&gt; ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚ ਪਦਾ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਨਾਚ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;CalcuttaTelegraph&quot;&gt;&quot;[http://www.telegraphindia.com/1031115/asp/calcutta/story_2572143.asp Daring and innovative].&quot; ''[[The Telegraph (India)|The Telegraph]]''. Retrieved on 10 December 2008.&lt;/ref&gt; 

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜਿੰਦਗੀ ==
7 ਨਵੰਬਰ, 1947 ਨੂੰ ਜਨਮੀ ਲਤਾ ਇੱਕ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://foreveryoungnews.com/posts/293-by-dance-reborn- |title=Resource guide, By dance reborn-By Keith Garebian |access-date=2020-03-29 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304102500/http://foreveryoungnews.com/posts/293-by-dance-reborn- |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਰਾਇਲ ਨੇਵੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਆਖਰਕਾਰ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਬੀਮਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੈਰੀਅਰ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਨਾਚ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਤੀ, [[ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182|ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪਦਾ]], ਉਸ ਨੂੰ ਥੌਮਸਨ, ਮੈਨੀਟੋਬਾ ਲੈ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਇਨਕੋ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰੇਲੂ ਫਰਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕਲਾਤਮਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ। ਉਹ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਮਾਈਨਿੰਗ ਕਸਬੇ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਪਰਿਵਾਰ ਸਨ। 

== ਸਿੱਖਿਆ ==
ਲਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ [[ਮੁੰਬਈ|ਮੁੰਬਈ ਦੇ]] ਐਲਫਿਨਸਟਨ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ । &lt;ref&gt;&quot;[http://www.majorcomm.ca/en/submissions/Phase%201%20-%20Lata%20Pada%20Submission.pdf P-196] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160816013747/http://www.majorcomm.ca/en/submissions/Phase%201%20-%20Lata%20Pada%20Submission.pdf |date=2016-08-16 }}.&quot; Air India Commission, [[Government of Canada]]. 17 September 2007. Retrieved on 24 June 2009.&lt;/ref&gt; ਗੁਰੂ ਕਲਾਈਮਾਮਨੀ ਕਲਿਆਣਸੁੰਦਰਮ ਅਤੇ ਪਦਮਭੂਸ਼ਣ [[ਕਾਲਾਨਿਧੀ ਨਰਾਇਣ|ਕਲਾਨਿਧੀ ਨਾਰਾਇਣਨ ਦੇ]] ਅਧੀਨ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। &lt;ref name=&quot;CalcuttaTelegraph&quot;/&gt; ਪਦਾ ਓਨਟਾਰੀਓ ਦੇ [[ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਨੇੜੇ [[ਮਿਸੀਸਾਗਾ]] ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;Curry&quot;&gt;Curry, Bill. &quot;[https://www.theglobeandmail.com/servlet/story/RTGAM.20070509.wairindia0510/BNStory/National/home Air India bombing could have been prevented] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070512214943/http://www.theglobeandmail.com/servlet/story/RTGAM.20070509.wairindia0510/BNStory/National/home |date=2007-05-12 }}.&quot; ''[[The Globe and Mail]]''. 9 May 2007.&lt;/ref&gt; ਪਦਾ ਨੇ 30 ਅਕਤੂਬਰ 1964 ਨੂੰ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪਦਾ (ವಿಷ್ಣು ಪಾದ) ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਉਹ 17 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ। ਵਿਆਹ ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਵਿਸ਼ਨੂੰ [[ਮੈਕਗਿੱਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਜੀਓਲਾਜੀ ਵਿੱਚ ਮੈਕਗਿਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਕੀਤੀ; ਜਦੋਂ ਉਹ ਭਾਰਤ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਲਤਾ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;Radhika, V. &quot;[http://www.boloji.com/wfs3/wfs321.htm Dancing To Transform] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100131062725/http://boloji.com/wfs3/wfs321.htm |date=2010-01-31 }}.&quot; ''[[Boloji]]''. 4 December 2004.&lt;/ref&gt; ਕਨੇਡਾ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲਤਾ ਪਦਾ ਇੱਕ ਸੋਰੀਟੀ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਈ, ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 

== ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਵਿਖੇ ==
ਲਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪਤੀ, [[ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182|ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪਦਾ]] ਲਗਭਗ 40 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ [[ਉਂਟਾਰੀਓ|ਓਨਟਾਰੀਓ ਦੇ]] ਸੁਡਬਰੀ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ [[ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ]] ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ, ਦੋ ਧੀਆਂ, ਅਤੇ ਨਾਚ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਡਾਂਸ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਲਗਭਗ ਹਰ ਸਾਲ ਭਾਰਤ ਆਉਂਦੀ ਸੀ। 1985 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਇੱਕ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਬੰਗਲੌਰ ਵਿਚ ਇੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਅਭਿਆਸ ਕਰ ਸਕੇ। ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਛੁੱਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਬੇਟੀਆਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ [[ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182|ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਫਲਾਈਟ 182 'ਤੇ ਸਨ]] ਜੋ ਇਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ ਅਤੇ ਆਇਰਲੈਂਡ ਦੇ ਤੱਟ ਤੋਂ ਉਹ ਫਲਾਈਟ ਹਾਦਸਾਗ੍ਰਸਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਸਹਿਜਤਾ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਡਾਂਸ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਵਿਆਪਕ ਸੋਗ ਦੇ ਵੱਡੇ ਕੈਨਵਸ ਉੱਤੇ, 'ਅਗਨੀ ਦੁਆਰਾ' ਪੁੱਛੇ ਗਏ ਦੋ ਨਿੱਜੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਇਹ ਹਨ: &quot;ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਕੀ ਮੈਂ ਅਜੇ ਵੀ ਪਤਨੀ ਹਾਂ? ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਕੀ ਮੈਂ ਅਜੇ ਵੀ ਮਾਂ ਹਾਂ।&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.boloji.com/index.cfm?md=Content&amp;sd=Articles&amp;ArticleID=6188#sthash.O7G7vP0D.dpuf |title='If you take away my children, am I still a-mother' |access-date=2020-03-29 |archive-date=2017-12-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171208175849/http://www.boloji.com/index.cfm?md=Content&amp;sd=Articles&amp;ArticleID=6188#sthash.O7G7vP0D.dpuf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; ਲਤਾ ਪਦਾ ਨੇ 1997 ਵਿਚ ਯੌਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਫਾਈਨ ਆਰਟਸ ਵਿਚ ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। [17], &lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;&gt;[https://books.google.com/books? id=Pg_aAgAAQBAJ&amp;pg=PA381&amp;lpg=PA381&amp;dq=lata+pada,+gets+masters+degree+in+dance+from++york+university&amp;source=bl&amp;ots=SumZDtyWg0&amp;sig=Pf1xAQsSv5IWsJzvcSNhNItCiQo&amp;hl=kn&amp;sa=X&amp;ved=0CFIQ6AEwB2oVChMI5Y7b6OixxwIVEwSOCh3IQAkG#v=onepage&amp;q=lata%20pada%2C%20gets%20masters%20degree%20in%20dance%20from%20%20york%20university&amp;f=false Fields in Motion: Ethnography in the Worlds of Dance, edited by Dena Davida, Revealed by fire-Lata Pada's Narrative of Transformation-Susan Mcnaughton P-381, Chapter 20]&lt;/ref&gt; 

== ਭਰਤਨਾਟਿਅੱਮ ਵਿਚ ਕੈਰੀਅਰ ==
13 ਸਾਲ ਦੀ ਕੋਮਲ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਲਤਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇਕਲੌਤੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੂੰ 'ਅਰੇਂਜਟਰਾਮ' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ। ਲਤਾ ਪਦਾ ਦੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1965 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ, ਇਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਨੇਡਾ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ, ਉਸ ਦਾ ਕੰਮ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਰਵਾਇਤੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਰਹੀ, ਲਤਾ ਪਦਾ ਨੇ ਅੰਤਰ-ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸਹਿਯੋਗ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲਈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। 1979 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਵਾਪਸ ਕੈਨੇਡਾ ਚਲੀ ਗਈ। ਪਦਾ ਦੇ ਇਕੱਲੇ ਨਾਚਾਂ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਭਰਤਨਾਟਿਅਮ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ। 1990 ਵਿੱਚ, ਪਦਾ ਨੇ ਟੋਰਾਂਟੋ, ਓਨਟਾਰੀਓ ਵਿੱਚ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇਆ ਡਾਂਸ ਕ੍ਰਿਏਸ਼ਨਜ਼ ਅਤੇ ਨੇੜਲੇ ਮਿਸੀਸਾਗਾ ਵਿੱਚ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇਆ ਡਾਂਸ ਅਕੈਡਮੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਸੰਪ੍ਰਦਾਯ ਡਾਂਸ ਕ੍ਰਿਏਸ਼ਨਜ਼ ਕਲਾਸੀਕਲ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕਾਂਤ ਅਤੇ ਕੋਰੀਓਗ੍ਰਾਫੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕੰਪਨੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਪਹੁੰਚ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ। 

== ਭਾਰਤ 'ਚ ਛੁੱਟੀ ==
1985 ਵਿੱਚ ਲਤਾ ਪਦਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;&quot;Explosive Evidence.&quot; ''[[Mayday (Canadian TV series)|Mayday]]''.&lt;/ref&gt; ਉਸ ਸਾਲ 23 ਜੂਨ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪਦਾ ਅਤੇ ਬੇਟੀਆਂ ਆਰਤੀ ਅਤੇ ਬਰਿੰਡਾ ਦੀ [[ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਫਲਾਈਟ 182|ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਉਡਾਣ 182]] ਦੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;Kopun&quot;/&gt; &lt;ref name=&quot;Curry&quot;/&gt; ਲਤਾ ਪਦਾ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ [[ਬੰਗਲੌਰ]] ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਭਰਤਨਾਟਿਅਮ ਪਾਠਾਂ ਲਈ ਭਾਰਤ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਗਈ ਸੀ; ਲਤਾ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦੌਰੇ ਲਈ ਅਭਿਆਸ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਪਤੀ ਅਤੇ ਧੀਆਂ ਓਨਟਾਰੀਓ ਦੇ ਸੁਡਬਰੀ ਵਿੱਚ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਬਰਿੰਡਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ; ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਿੰਨਾਂ ਨੇ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ 182 'ਤੇ ਉਡਾਣ ਭਰੀ। &lt;ref&gt;&quot;[http://www.tribuneindia.com/2005/20050710/spectrum/main1.htm The Kanishka Bombing, 20 years on Lest we forget].&quot; ''[[The Sunday Times]]''. Sunday 10 July 2005.&lt;/ref&gt; ਲਤਾ ਪਦਾ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਬੁਲਾਰਾ ਬਣ ਗਈ। &lt;ref&gt;&quot;[http://www.cbc.ca/canada/story/2005/11/23/rae-india051123.html Ottawa asks Rae to head Air India inquiry].&quot; ''[[CBC News]]''. Wednesday 23 November 2005.&lt;/ref&gt; ਲਤਾ ਪਦਾ ਨੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਕਾਂਡ ਦੀ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ। &lt;ref&gt;Struck, Doug. &quot;[https://www.washingtonpost.com/ac2/wp-dyn/A45168-2005Mar17?language=printer For Canada's Police Agencies, 'A Multidimensional Failure']{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}.&quot; ''[[The Toronto Star]]''. Friday 18 March 2005. A20.&lt;/ref&gt; ਕਰੈਸ਼ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਘਟਨਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਡਾਂਸ ਪੀਸ &quot;ਰਾਇਵਲਡ ਬਾਈ ਫਾਇਰ&quot; ਬਣਾਇਆ। &lt;ref&gt;Mahesh, Chitra. &quot;[http://www.hindu.com/fr/2003/12/05/stories/2003120501680300.htm A voyage of discovery] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031231002036/http://www.hindu.com/fr/2003/12/05/stories/2003120501680300.htm |date=2003-12-31 }}.&quot; ''[[The Hindu]]''. Friday 5 December 2003.&lt;/ref&gt; ਪਦਾ ਨੇ 1997 ਵਿੱਚ ਯੌਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਫਾਈਨ ਆਰਟਸ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। &lt;ref name=&quot;books.google.co.in&quot;/&gt; &lt;ref&gt;Carlyle, Cathy. &quot;[http://www.yorku.ca/ycom/gazette/past/archive/2000/052400/issue.htm Michael Stevenson responds].&quot; ''[[York University|York University Gazette]]''. Wednesday 24 May 2000. Volume 30, Number 32.&lt;/ref&gt; 

== ਨਾਚ ਮਹਿਲਾ ਅਤੇ ਪਛਾਣ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ==
ਵੱਖ ਵੱਖ ਥੀਮਾਂ 'ਤੇ ਲਤਾ ਪਦਾ ਦੀਆਂ ਡਾਂਸ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਦੋ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਹਨ   : 

* 'ਤ੍ਰਿਵੇਣੀ', ਜਿਹੜੀ ਸੀਤਾ, ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਅਤੇ ਅਹੱਲਿਆ ਨੂੰ ਅਦਿੱਖ, ਅਕਸਰ ਚੁੱਪ, ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। 
* 'ਸੋਹਰਾਬ: ਮਿਰਜ' (ਸੋਹਰਾਬ, ਇੱਕ ਦਾਰੀ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮਿਰਜ), ਜੋ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਅਫ਼ਗਾਨ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। 

== ਪੁਰਸਕਾਰ, ਪ੍ਰਸੰਸਾ ==

* ਦਸੰਬਰ 2008 ਵਿੱਚ, ਲਤਾ ਪਦਾ ਨੂੰ ਕੋਰਿਓਗ੍ਰਾਫਰ, ਅਧਿਆਪਕ, ਡਾਂਸਰ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵਜੋਂ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਅਤੇ ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਲਈ, [[ਭਰਤਨਾਟਿਅਮ]] ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ , ਆਰਡਰ ਆਫ਼ ਕਨੇਡਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.gg.ca/media/doc.asp?lang=e&amp;DocID=5601|title=Governor General Announces New Appointments to the Order of Canada|date=30 December 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20090121152728/http://www.gg.ca/media/doc.asp?lang=e&amp;DocID=5601|archive-date=21 January 2009|access-date=1 January 2009}}&lt;/ref&gt; ਲਤਾ ਨੂੰ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਟੋਰਾਂਟੋ ਵਿੱਚ, ਡਾਂਸ, ਯੌਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਦੇ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਫੈਕਲਟੀ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 
* ਉਹ ''ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ 182'' ਦੇ ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀ ਦੇ ਇਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;AI182filmpresskit&quot;&gt;&quot;[http://www.airindia182.com/downloads/AirIndia182PressKit.pdf Air India 182 Press Kit]&quot; (). ''Air India 182'' (film) official website. p. 10/12. Retrieved on 22 October 2014.&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੂੰ ਏ.ਆਈ. 182 ਦੇ ''ਮਈ ਡੇ'' ਐਪੀਸੋਡ ਲਈ ਵੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। 

[[ਤਸਵੀਰ:Chandrashekharanand_hall,_Mumbai.jpg|thumb| 'ਸ਼ਨਮੁਖਾਨੰਦ ਹਾਲ, ਮਤੁੰਗਾ, ਮੁੰਬਈ' ]]

* 9 ਜਨਵਰੀ, 2011 ਨੂੰ, ਪਦਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀ ਸਨਮਾਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ, 2003 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। 
* ਲਤਾ ਨੂੰ ਡਾਂਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਿਸਾਲੀ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਅਤੇ 1985 ਵਿੱਚ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਉਡਾਣ 182 ਵਿਚ ਹੋਏ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਦੀ ਜਨਤਕ ਜਾਂਚ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਨਿਰੰਤਰ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀ ਸਨਮਾਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 
* ਪਦਾ ਉਹ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕਲਾਕਾਰ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵੱਕਾਰੀ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।, &lt;ref&gt;[http://alumni.news.yorku.ca/2009/05/01/pada-receives-oc/ New yorku, ' It's a first: South Asian Lata Pada artist receives the Order of Canada published 1 May 2009']&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[[Pravasi Bharatiya Samman]]&lt;/ref&gt; 
* 18 ਜੂਨ 2012 ਨੂੰ, ਪਦਾ ਨੂੰ ਕਵੀਨ ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ II ਡਾਇਮੰਡ ਜੁਬਲੀ ਮੈਡਲ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੇ ਕਨੇਡਾ ਵਿਚ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਡਾਂਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਪਾਏ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ। &lt;ref&gt;[http://www.visiontv.ca/2012/06/27/lata-pada-awarded-queen-elizabeth-ii-diamond-jubilee-medal/ ZOOMERTV, Lata Pada Awarded Queen Elizabeth II Diamond Jubilee Medal, 27 June 2012]&lt;/ref&gt; 

== ਸਾਡੇ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ==
'ਏ ਟ੍ਰਿਬਿਉਟ ਟੂ ਅਵਰ ਮਾਸਟਰ', ਦਾ ਸ਼ਨਮੁਖਾਨੰਦ ਹਾਲ ਵਿਖੇ 1 ਮਾਰਚ, 2012 ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ 6-30 ਵਜੇ  ਇਕੱਤਰਤਾ ਸਮਾਗਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ 80 ਵੇਂ ਜਨਮ ਦਿਵਸ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ। ਸ਼੍ਰੀ ਕਲਿਆਣ ਸੁੰਦਰਮ ਪਿੱਲਾਈ, 'ਸ਼੍ਰੀ. ਦੇ ਚੇਲਿਆ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜਰਾਜੇਸ਼ਵਰੀ ਭਰਥਾ ਨਾਟਿਆ ਕਲਾ ਮੰਦਰ 'ਮਟੁੰਗਾ, ਮੁੰਬਈ, 'ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਲਤਾ ਪਦਾ ਵਿਦਿਆਲਿਆ ਦੇ ਕਈ ਸਥਾਪਤ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸੀ। ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਦੁਆਰਾ  ਇੱਕ ਭਰਤਨਾਟਿਅਮ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਜੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਸ਼ਕਤੀ ਸਕੂਲ ਆਫ ਭਾਰਟਾ ਨਾਟਿਅਮ, ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ, ਯੂ.ਐੱਸ ਵਿਖੇ ਆਰਟਿਸਟਿਕ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸੀ।   &lt;ref&gt;[http://www.mythiliprakash.com/about.html#A Chi. Mythili prakash]&lt;/ref&gt; ' ਮਿਥਿਲੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ', ਉਸ ਦਾ ਚੇਲਾ ਅਤੇ ਧੀ, ਨੇ ਇਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਭਰਤਨਾਟਿਅਮ ਦੀ ਇਕ ਸਿੰਚਾਈ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ। 

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==

* ਟੋਰਾਂਟੋ ਵਿੱਚ ਇੰਡੋ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ 
* ਲਤਾ ਪਦਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਯੂਟਿਉਬ ਦੀ ਜੀਵਨੀ, &lt;ref&gt;[http://dcd.ca/exhibitions/enterdancing/latapada.html 'The biography of Lata pada, and her YouTube', The youger days pics are documented]&lt;/ref&gt; 

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨ ==

* [http://srutimag.blogspot.in/2013/08/a-true-gem-radiates.html ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਸ.] 
* ਵਿਜੀ_ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ 
* [http://www.abhai.org.in/aboutus.php ਭਾਰਤ ਨਾਟਿਅਮ ਆਰਟਿਸਟਸ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181031042925/http://www.abhai.org.in/aboutus.php |date=2018-10-31 }} 
* ''ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ 182'' ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ [http://airindia182.com/interviews/05.flv ਲਤਾ ਪਦਾ]( {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150205024247/http://airindia182.com/interviews/05.flv |date=2015-02-05 }} ) ਦੀ [http://airindia182.com/interviews/05.flv ਇੰਟਰਵਿਊ ਫੁਟੇਜ] 

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [http://www.sampradaya.ca/ ਸੰਪ੍ਰਦਾਯ] 
* [https://web.archive.org/web/20081112053936/http://www.sampradaya-dance.com/about_director.html ਕਲਾਤਮਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਾਰੇ] 
* [https://www.youtube.com/watch?v=lEIm0C71HO0 ਕਨਿਸ਼ਕ ਕਰੈਸ਼ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੁਖਾਂਤ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ] 
* [https://www.youtube.com/watch?v=nF8_lH-EcAA ਦੰਤਕਥਾਵਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰ: ਲਤਾ ਪਦਾ ਯੂਟਿਊਬ ਦੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ] 
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1947]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਵੁਮੈਨ 2020]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Pages with unreviewed translations]]</text>
      <sha1>tepl3fj1hlofoj7eqbwhdlt8d47ag26</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡੇਰਿਕੀਆ ਕਾਸਟੀਲੋ-ਸਾਲਾਜ਼ਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>127074</id>
    <revision>
      <id>610047</id>
      <parentid>533457</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T21:14:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 7 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8204" xml:space="preserve">{{Infobox military person|birth_date=1988|allegiance=[[ਬੇਲੀਜ਼]]|rank=ਕੈਪਟਨ|branch=ਬੇਲੀਜ਼ ਡਿਫੇਂਸ ਫੋਰਸ}} '''ਡੇਰਿਕੀਆ ਕਾਸਟੀਲੋ-ਸਾਲਾਜ਼ਰ''' (1988), ਜਿਸ ਨੂੰ '''ਡੇਰਸੀਆ ਜੈਲ ਕੈਸਟਿਲੋ''' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇੱਕ ਮਿਲਟਰੀ ਅਫ਼ਸਰ, ਬੇਲੀਜ਼ ਡਿਫੈਂਸ ਫੋਰਸ (ਬੀ.ਡੀ.ਐਫ.) ਦੀ ਏਅਰਕ੍ਰਾਫਟ '''ਪ੍ਰਬੰਧਕ''' ਅਫ਼ਸਰ ਅਤੇ ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ. ਕਾਰਕੁੰਨ ਹੈ। ਉਹ ਅਵਰ ਸਰਕਲ (ਬੇਲੀਜ਼) ਦੀ ਸਹਿ-ਬਾਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ, ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਗਠਨ ਹੈ, ਜੋ [[ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ]]. ਕਮਿਉਨਟੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://arc-international.net/derricia-jael-castillo-salazar-biography/|title=Derricia (Jael) Castillo-Salazar – Biography|date=13 March 2017|access-date=14 November 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171115015405/http://arc-international.net/derricia-jael-castillo-salazar-biography/|archive-date=15 ਨਵੰਬਰ 2017|agency=Arc International|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;

== ਜੀਵਨੀ ==
ਇਕ ਰੋਟਰਕ੍ਰਾਫਟ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਬੇਲੀਜ਼ ਡਿਫੈਂਸ ਫੋਰਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਤੈਨਾਤ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੇ ਇੰਚਾਰਜ 13 ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਤਕਨੀਸ਼ੀਅਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਹਿਲੇ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਈ। &amp;nbsp;ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਆਰਮ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਐਂਡ ਸਪੋਰਟ ਯੂਨਿਟ ਬੇਲੀਜ਼ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬੀ.ਡੀ.ਐਫ. ਦੇ 2011 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.guardian.bz/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=13637:4-helicopter-pilots-and-13-maintenance-personnel-for-bdf&amp;catid=40:politics&amp;Itemid=90|title=4 helicopter pilots and 13 maintenance personnel for BDF|date=6 July 2017|work=The Guardian Belize|access-date=14 November 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170706202015/http://www.guardian.bz/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=13637:4-helicopter-pilots-and-13-maintenance-personnel-for-bdf&amp;catid=40:politics&amp;Itemid=90|archive-date=6 ਜੁਲਾਈ 2017|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt; ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਕੈਸਟਿਲੋ ਨੇ ਸਾਲ 2014 ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਸੇਵੀ ਸੰਸਥਾ ਅਵਰ ਸਰਕਲ ਦੀ ਸਹਿ-ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਇਸਨੇ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਕਮਿਉਨਟੀ ਦੇ ਲਗਭਗ 200 ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬੇਲੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਮਿਉਨਟੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਅਤ, ਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.reporter.bz/general/lgbt-groups-hold-meet-and-greet-in-belize-city/|title=LGBT groups hold meet and greet in Belize City|last=Flowers|first=Benjamin|date=19 June 2016|work=The Reporter Newspaper|access-date=14 November 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20180529154118/http://www.reporter.bz/general/lgbt-groups-hold-meet-and-greet-in-belize-city/|archive-date=29 ਮਈ 2018|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://edition.channel5belize.com/archives/150624|title=For Belize LGBT’s, Pride is Showing|last=Humes|first=Aaron|date=3 August 2017|work=News Five|archive-url=https://web.archive.org/web/20190425154335/http://edition.channel5belize.com/archives/150624|archive-date=25 ਅਪ੍ਰੈਲ 2019|access-date=20 ਅਪ੍ਰੈਲ 2020|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ [[ਜਨੇਵਾ|ਜਿਨੀਵਾ]] ਵਿੱਚ ਯੂ ਐਨ ਏਡਜ਼ ਦੀ 38 ਵੀਂ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕਹੇ ਗਏ, ਬੇਲੀਜ਼ ਡਿਫੈਂਸ ਫੋਰਸ ਐਚਆਈਵੀ ਰਿਸਪਾਂਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ, ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਵਾਦੀ ਵਿਚੋਲੇ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਲਈ ਕੈਰੇਬੀਅਨ ਮਹਿਲਾ ਅਲਾਇੰਸ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਰਹੀ।&lt;ref name=&quot;7NB&quot;&gt;{{Cite news|url=http://7newsbelize.com/sstory.php?nid=38311|title=Faber Says No to LGBT Spin on Minister’s Award|date=8 November 2016|work=7 Newsbelize|access-date=14 November 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171115082711/http://7newsbelize.com/sstory.php?nid=38311|archive-date=15 ਨਵੰਬਰ 2017|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;

ਸਾਲ 2016 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਯੁਵਾ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਯੁਵਾ ਮੰਤਰੀ ਪੈਟਰਿਕ ਫੈਬਰ ਦੁਆਰਾ ਮਨਿਸਟਰ'ਜ ਅਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੈਸਟਿਲੋ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਐੱਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ. ਦੇ ਕੰਮ ਲਈ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੇਣ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਮਨਿਸਟਰ ਫ਼ੇਬਰ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ &quot;ਉਸਦਾ ਜਿਨਸੀ ਰੁਝਾਨ ਜਾਂ ਉਸਦਾ ਕੰਮ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ&quot; ਬਲਕਿ &quot;ਉਹ ਗਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਸੀ। ਫੈਬਰ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਹੀਂ ਲੈ ਕੇ ਜਾਵੇਗਾ, ਕੈਸਟਿਲੋ ਤੋਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ ਅਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕੈਸਟਿਲੋ ਨੂੰ ਐਵਾਰਡ ਦਿੰਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸਦੇ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਕਮਿਉਨਟੀ ਲਈ ਕੰਮ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;7NB&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://7newsbelize.com/sstory.php?nid=38334|title=Education Minister Reconciled With Derrica Castillo|date=9 November 2016|work=7 Newsbelize|access-date=14 November 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171115082905/http://7newsbelize.com/sstory.php?nid=38334|archive-date=15 ਨਵੰਬਰ 2017|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.sanpedrosun.com/community-and-society/2017/04/03/u-s-embassy-recognizes-outstanding-belizean-women/|title=U.S. Embassy Recognizes Outstanding Belizean Women|date=3 April 2017|work=U.S. Embassy Recognizes Outstanding Belizean Women|access-date=14 November 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171115020556/https://www.sanpedrosun.com/community-and-society/2017/04/03/u-s-embassy-recognizes-outstanding-belizean-women/|archive-date=15 ਨਵੰਬਰ 2017|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1988]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬੇਲੀਜ਼ ਤੋਂ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]]</text>
      <sha1>g94oqjzvmqu9b26eco6199axmnlkbis</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦਸਤਾਨ ਕਸਮਾਮਯਤੋਵ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>127819</id>
    <revision>
      <id>610054</id>
      <parentid>578542</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T21:46:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9973" xml:space="preserve">{{Infobox person|honorific_prefix=|predecessor=|denomination=&lt;!-- Denomination should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|religion=&lt;!-- Religion should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|boards=|opponents=|movement=|party=|successor=|term=|criminal_penalty=|title=|television=|weight=&lt;!-- &quot;X kg&quot;, &quot;X lb&quot; or &quot;X st Y lb&quot; plus optional reference (conversions are automatic) --&gt;|height=&lt;!-- &quot;X cm&quot;, &quot;X m&quot; or &quot;X ft Y in&quot; plus optional reference (conversions are automatic) --&gt;|net_worth=&lt;!-- Net worth should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|salary=|home_town=ਬਿਸ਼ਕੇਕ|criminal_charge=&lt;!-- Criminality parameters should be supported with citations from reliable sources --&gt;|criminal_status=|notable_works=&lt;!-- produces label &quot;Notable work&quot;; may be overridden by |credits=, which produces label &quot;Notable credit(s)&quot;; or by |works=, which produces label &quot;Works&quot; --&gt;|module2=|signature_alt=|signature_size=|signature=|module6=|module5=|module4=|module3=|module=|spouse=&lt;!-- Use article title or common name --&gt;|website=&lt;!-- {{URL|example.com}} --&gt;|awards=|callsign=|relatives=|parents=|children=|partner=&lt;!-- (unmarried long-term partner) --&gt;|style=|known_for=|name=&lt;!-- include middle initial, if not specified in birth_name --&gt;|birth_name=&lt;!-- only use if different from name above --&gt;|death_date=&lt;!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (death date then birth date) --&gt;|disappeared_status=|disappeared_place=|disappeared_date=&lt;!-- {{disappeared date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (disappeared date then birth date) --&gt;|baptised=&lt;!-- will not display if birth_date is entered --&gt;|birth_place=[[ਬਿਸ਼ਕੇਕ]], [[ਕਿਰਗਿਜ਼]]|birth_date={{Birth based on age as of date|21|2013|4|25}}|pronunciation=|death_cause=|native_name_lang=|native_name=|caption=|alt=|image_size=|image=&lt;!-- filename only, no &quot;File:&quot; or &quot;Image:&quot; prefix, and no enclosing [[brackets]] --&gt;|honorific_suffix=|death_place=|body_discovered=|agent=&lt;!-- Discouraged in most cases, specifically when promotional, and requiring a reliable source --&gt;|citizenship=|organization=|employer=|era=|years_active=|occupation=|alma_mater=|education=ਓਸਲੋ/ ਨੋਰਵੇ, ਬਰਲਿਨ/ ਜਰਮਨੀ|ethnicity=&lt;!-- Ethnicity should be supported with a citation from a reliable source --&gt;|resting_place=|other_names=|nationality=ਕਿਰਗਿਜ਼|residence=|monuments=|burial_coordinates=&lt;!-- {{coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --&gt;|burial_place=&lt;!-- may be used instead of resting_place and resting_place_coordinates - displays &quot;Burial place&quot; as label --&gt;|resting_place_coordinates=&lt;!-- {{coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --&gt;|footnotes=}}

'''ਦਸਤਾਨ ਕਸਮਾਮਯਤੋਵ''' ਜਾਂ '''ਦਾਨਿਕ''' (ਜਨਮ 1991/1992),&lt;ref name=&quot;BayArea2013&quot;/&gt; ਇੱਕ [[ਕਿਰਗਿਜ਼ ਲੋਕ|ਕਿਰਗਿਜ਼]] [[ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ|ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ.ਆਈ.ਕਿਉ.]] ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ ਹੈ।

ਕਸਮਾਮਯਤੋਵ ਐਮ.ਐਸ.ਐਮ. ਅਤੇ [[ਐਚਆਈਵੀ]] ਤੇ ਗਲੋਬਲ ਫੋਰਮ ਦੀ ਸਟੇਅਰਿੰਗ ਕਮੇਟੀਆਂ ਅਤੇ ਮਰਦ ਸਿਹਤ ਬਾਰੇ ਯੂਰਸੀਅਨ ਗਠਜੋੜ, ਲੈਬਰੀਜ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਬੋਰਡ ਮੈਂਬਰ, ਬਿਸ਼ਕੇਕ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਸਮੂਹਕ ਐਸ.ਕਿਉ.ਦਾ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ [[ਕਿਰਗਿਜ਼ਸਤਾਨ|ਕਿਰਗਿਜ਼]] ਇੰਡੀਗੋ, ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ ਟੀ.ਆਈ.ਕਿਉ. ਇਨੀਸ਼ੀਏਟਿਵ ਦਾ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਅਤੇਯੁਵਾ ਪਹਿਲ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;ECOMSteering&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;MSMGFGovernance&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;SOGI News&quot;/&gt;

ਕਸਮਾਮਯਤੋਵ ਨੇ ਓਸਲੋ (ਨਾਰਵੇ) ਵਿੱਚ ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਬਰਲਿਨ ਵਿੱਚ ਫ੍ਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਜਰਮਨੀ), ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਕਿਰਗਿਸਤਾਨ), ਪਿਅਰਸ ਕਾਲਜ (ਯੂਐਸਏ) ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://pinksummits.com/en/team/|title=Team|website=Pink Summits|language=en-US|access-date=2019-12-30}}&lt;/ref&gt;

ਕਸਮਾਮਯਤੋਵ [[ਕਿਰਗਿਜ਼ਸਤਾਨ|ਕਿਰਗਿਸਤਾਨ]] ਵਿੱਚ ਸਮਲਿੰਗੀ ਅਤੇ ਲਿੰਗੀ ਲੋਕਾਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਪੁਲਿਸ ਹਿੰਸਾ ਬਾਰੇ [[ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ|ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ]] ਰਿਪੋਰਟ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸਰਗਰਮਤਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਨੂੰ ਕਈ ਜਾਨ ਤੋਂ ਮਾਰਨ ਦੀਆਂ ਧਮਕੀਆਂ ਮਿਲੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।&lt;ref name=&quot;HRCAlternative2014&quot;/&gt;

ਕਸਮਾਮਯਤੋਵ ਹੁਣ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.unicornsintech.com/contact|title=Contact {{!}} Unicorns in Tech|website=www.unicornsintech.com|language=en-US|access-date=2017-12-11|archive-date=2017-12-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20171212140721/http://www.unicornsintech.com/contact|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

ਕਸਮਾਮਯਤੋਵ ਨੇ ਕੇਂਦਰੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਜਰਮਨੀ ਤੱਕ ਸਾਈਕਲ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪਿੰਕ ਸੰਮਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ. ਦਰਿਸ਼ਗੋਚਰਤਾ&lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt; ਖ਼ਾਤਰ 7 ਸੰਮੇਲਨ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://daddy.land/stories/scaling-mountains-to-battle-homophobia|title=Scaling Mountains To Battle Homophobia|website=DADDY Magazine|language=en-GB|access-date=2019-12-30}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://joy.org.au/worldwidewave/2019/08/31/kyrgyzstan-reaching-new-heights-in-lgbti-rights/|title=KYRGYZSTAN: REACHING NEW HEIGHTS IN LGBTI RIGHTS|date=2019-08-31|website=World Wide Wave|language=en-US|access-date=2019-12-30}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://outrightinternational.org/content/conquering-summits-and-negative-stereotypes|title=Conquering Summits and Negative Stereotypes|last=mmoneymaker|date=2019-07-26|website=Global LGBT Human Rights|language=en|access-date=2019-12-30}}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==

* ਕਿਰਗਿਜ਼ਤਾਨ ਵਿੱਚ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ|30em|refs=&lt;ref name=&quot;BayArea2013&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.cpanel.ebar.com/news/article.php?sec=news&amp;article=68725|title=Panel looks at inequities among gays globally|first=Peter|last=Hernandez|newspaper=[[Bay Area Reporter]]|date=25 April 2013|accessdate=25 January 2016}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;ECOMSteering&quot;&gt;{{cite web|url=http://ecom.ngo/about-ecom/steering-committee/|title=Steering Committee|accessdate=25 January 2016|website=ECOM|publisher=[[Eurasian Coalition on Male Health]]|archivedate=25 ਜਨਵਰੀ 2016|archiveurl=https://www.webcitation.org/query?url=http%3A%2F%2Fecom.ngo%2Fabout-ecom%2Fsteering-committee%2F&amp;date=2016-01-25|url-status=dead|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;MSMGFGovernance&quot;&gt;{{cite web|url=http://msmgf.org/about-us/governance/|title=Governance|website=MSMGF|publisher=[[Global Forum on MSM &amp; HIV]]|accessdate=25 January 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160130155846/http://msmgf.org/about-us/governance/|archivedate=30 ਜਨਵਰੀ 2016|url-status=live|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;SOGI News&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.soginews.com/deterred-destroyed/|title=Deterred but not destroyed|accessdate=1 February 2016|website=SOGI News|publisher=[[RFSL]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131209005417/http://www.soginews.com/deterred-destroyed/|archivedate=9 December 2013|last=Tanhira|first=Miles Rutendo}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;HRCAlternative2014&quot;&gt;{{cite web|url=http://tbinternet.ohchr.org/Treaties/CCPR/Shared%20Documents/KGZ/INT_CCPR_CSS_KGZ_16586_E.pdf|title=Alternative report on the implementation of the provisions of ICCPR related to LGBT people in Kyrgyzstan|date=March 2014|place=Geneva|publisher=[[Kyrgyz Indigo]] &amp; [[Labrys (organization)|Labrys]]|first1=Nika|last1=Yuryeva|first2=Alex|last2=Mamytov|first3=Dastan|last3=Kasmamytov|first4=Erlan|last4=Orsekov|first5=Ruslan|last5=Kim|first6=Julia|last6=Votslava|website=UN Treaty Body Database}}&lt;/ref&gt;}}

== ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ==

* {{Cite web|url=http://www.ilgrandecolibri.com/2014/07/kyrgyzstan-gay-propaganda-bill.html|title=Kyrgyzstan, 'stop the Russian homophobic lessons!'|date=30 July 2014|website=Il Grande Colibri|archive-url=https://web.archive.org/web/20160131165335/http://www.ilgrandecolibri.com/2014/07/kyrgyzstan-gay-propaganda-bill.html|archive-date=31 January 2016|access-date=25 January 2016|postscript=none}} – includes an interview with Kasmamytov.
* {{Cite web|url=http://www.soginews.com/deterred-destroyed/|title=Deterred but not destroyed|last=Tanhira|first=Miles Rutendo|date=13 November 2013|website=SOGI News|publisher=[[RFSL]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131209005417/http://www.soginews.com/deterred-destroyed/|archive-date=9 December 2013|postscript=none}} – another interview with Kasmamytov.

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Pages with unreviewed translations]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]]</text>
      <sha1>h43xdwosid24brq8rxc8thdylv06k7h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰੋੱਦਮ ਨਰਸਿਮਹਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>132156</id>
    <revision>
      <id>609959</id>
      <parentid>590191</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:24:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25381" xml:space="preserve">
{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਵਿਗਿਆਨੀ|name=Roddam Narasimha|image=Rodham Narasimha.jpg|birth_date={{birth date|1933|7|20|df=y}}|birth_place=|death_date={{death date and age|2020|12|14|1933|7|20|df=y}}|death_place=[[Bangalore]], [[Karnataka]], India|field=[[Fluid dynamics]]|work_institutions=|alma_mater=[[Mysore University]]&lt;br&gt;[[Indian Institute of Science]]&lt;br/&gt;[[California Institute of Technology]]|thesis_title=Some Flow Problems in Rarefied Gas Dynamics &lt;ref&gt;{{Cite thesis|title=Some flow problems in rarefied gas dynamics|url=https://resolver.caltech.edu/CaltechETD:etd-11042003-095050|publisher=California Institute of Technology|date=1961|degree=phd|language=en|first=Roddam|last=Narasimha|access-date=15 December 2020|archive-date=15 December 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201215173011/https://thesis.library.caltech.edu/4400/|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Caltech Thesis Library - Roddam Narasimha|url=https://thesis.library.caltech.edu/4400/1/Narasimha_r_1961.pdf|access-date=15 December 2020|website=Caltech Library}}&lt;/ref&gt;|thesis_year=1961|doctoral_advisor=[[Hans W. Liepmann]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.genealogy.math.ndsu.nodak.edu/id.php?id=121035 |title=Roddam Narasimha – The Mathematics Genealogy Project |publisher=Genealogy.math.ndsu.nodak.edu |date=4 April 2017 |access-date=14 April 2018}}&lt;/ref&gt;|doctoral_students=[[K. R. Sreenivasan]]&lt;ref&gt;{{cite web | url=https://www.genealogy.math.ndsu.nodak.edu/id.php?id=136929 | title=Katepalli R. Sreenivasan | publisher=Mathematics Geneaology Project | access-date=5 November 2018 }}&lt;/ref&gt; &lt;br /&gt; [[Rama Govindarajan]]&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Desikan |first1=Shubashree |last2=Kulkarni |first2=Tanu |title=An intellect with a passion for learning, discussing and teaching |url=https://www.thehindu.com/news/cities/bangalore/an-intellect-with-a-passion-for-learning-discussing-and-teaching/article33339048.ece |access-date=16 December 2020 |work=[[The Hindu]] |date=16 December 2020}}&lt;/ref&gt;}}
'''ਰੋੱਦਮ ਨਰਸਿਮਹਾ''' (20 ਜੁਲਾਈ 1933 -14 ਦਸੰਬਰ 2020) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਏਰੋਸਪੇਸ ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਤਰਲ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸੀ। ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਦਾਰਾ|ਇੰਡੀਅਨ]] ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ [[ਭਾਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਦਾਰਾ]] (1962–1999) ਵਿੱਚ ਏਰੋਸਪੇਸ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੀ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਏਰੋਸਪੇਸ ਲੈਬਾਰਟਰੀਜ਼ (1984–1993) ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਅਤੇ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਐਡਵਾਂਸਡ ਸਾਇੰਟਫਿਕ ਰਿਸਰਚ (ਜੇ.ਐਨ.ਸੀ ਏ.ਐਸ.ਆਰ., 2000–2014) ਵਿੱਚ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਮਕੈਨਿਕਸ ਯੂਨਿਟ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nal.res.in/en/latestupdate?ar_id=209|title=Prof Roddam Narasimha, former Director of CSIR-National Aerospace Laboratories (from 1984 to 1993) is no more. – CSIR – NAL|website=www.nal.res.in|archive-url=https://web.archive.org/web/20201215173000/https://www.nal.res.in/en/latestupdate?ar_id=209|archive-date=15 December 2020|access-date=15 December 2020}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਜੇ.ਐਨ.ਸੀ.ਏ.ਐਸ.ਆਰ. ਵਿੱਚ ਡੀ.ਐਸ.ਟੀ. ਈਅਰ-ਆਫ-ਸਾਇੰਸ ਚੇਅਰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੀ ਅਤੇ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਸਾਇੰਸ ਅਤੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੈੱਟ ਐਂਡ ਵਿਟਨੀ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਰਿਹਾ।ਨਰਸਿਮਹਾ ਨੂੰ 2013 ਵਿੱਚ [[ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ|ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ]], ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/erelease.aspx?relid=91838|title=Padma Awards|date=29 January 2013|publisher=pib|archive-url=https://web.archive.org/web/20131104034429/http://pib.nic.in/newsite/erelease.aspx?relid=91838|archive-date=4 November 2013|access-date=29 January 2013}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਨਰਸਿਮਹਾ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਜੁਲਾਈ 1933 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ [[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦੇ [[ਅਨੰਤਪੁਰ ਜ਼ਿਲਾ|ਅਨੰਤਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਰੋੱਦਮ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://bhavana.org.in/roddam-narasimha/|title=Aakaasha Raaya – Bhāvanā|language=en-US|access-date=15 December 2020}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਆਰ.ਐਲ. ਨਰਸਿਮਈਆ, ਬੰਗਲੌਰ ਦੇ ਸੈਂਟਰਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਨ, ਅਤੇ ਇੱਕ [[ਕੰਨੜ ਭਾਸ਼ਾ]] ਵਿਗਿਆਨ ਲੇਖਕ ਵੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਧਿਆਨ ਭੌਤਿਕੀ ਅਤੇ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਉੱਤੇ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theweek.in/news/india/2020/12/15/roddam-narasimha-a-keen-scientific-mind-and-scholar.html|title=Roddam Narasimha: A keen scientific mind and scholar|website=The Week|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20201215173025/https://www.theweek.in/news/india/2020/12/15/roddam-narasimha-a-keen-scientific-mind-and-scholar.html|archive-date=15 December 2020|access-date=15 December 2020}}&lt;/ref&gt;

ਨਰਸਿਮਹਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬੰਗਲੌਰ ਦੇ ਗਾਂਧੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਗੁਆਂਢੀ ਵਿੱਚ ਆਚਾਰੀਆ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਤੋਂ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;/&gt; ਉਸ ਨੇ ਬੰਗਲੌਰ ਦੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਸ਼ਵੇਸ਼ਵਰਾਇਆ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਤੋਂ ਮਕੈਨੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੀ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਜੋ [[ਮੈਸੂਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਹ [[ਭਾਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਦਾਰਾ|ਟਾਟਾ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ]] (ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), ਜਿੱਥੇ ਐਰੋਨੋਟਿਕਲ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਸਪਿਟਫਾਇਰ ਏਰੋਕਰਾਫਟ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲਈ, ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। 1953 ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ [[ਭਾਰਤੀ ਰੇਲ|ਇੰਡੀਅਨ ਰੇਲਵੇ]] ਜਾਂ ਬਰਮਾਹ ਸ਼ੈਲ ਨਾਲ ਨੌਕਰੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਲਈ ਬੰਗਲੌਰ 'ਚ [[ਭਾਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਦਾਰਾ|ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ 1955 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.galcit.caltech.edu/about/history#1941|title=Caltech Aerospace (GALCIT)|publisher=Galcit.caltech.edu|archive-url=https://web.archive.org/web/20131114064710/http://www.galcit.caltech.edu/about/history#1941|archive-date=14 November 2013|access-date=14 April 2018}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੇ [[ਸਤੀਸ਼ ਧਵਨ]] ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾ|ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਾੜ ਖੋਜ ਸੰਗਠਨ]] ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਉਹ [[ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਤਕਨਾਲੋਜੀ|ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ]] ਵਿਖੇ ਹੰਸ ਲੀਪਮੈਨ ਅਧੀਨ 1961 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਡਾਕਟਰੇਟ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲਾ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://desktop.jncasr.ac.in/uploaded/roddam/file/Narasimha_r_1961.pdf|title=Flow Problems in Rarefied Gas Dynamics|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304132410/http://desktop.jncasr.ac.in/uploaded/roddam/file/Narasimha_r_1961.pdf|archive-date=4 March 2016}}&lt;/ref&gt;

== ਕੈਰੀਅਰ ==
ਨਰਸਿਮਹਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੋਜ ਕੈਰੀਅਰ, [[ਜੈੱਟ ਇੰਜਣ]] ਦੇ ਸ਼ੋਰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ [[ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਤਕਨਾਲੋਜੀ|ਕੈਲਟੈਕ]] ਵਿਖੇ [[ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਤਕਨਾਲੋਜੀ|ਕੀਤੀ]]। ਰੂਸੀ [[ਸਪੂਤਨਿਕ-1|ਸਪੂਤਿਕ-1]] ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਪੁਲਾੜ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦਿਲਚਸਪੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਹੰਸ ਡਬਲਿਊ. ਲੀਪਮੈਨ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ, ਦੁਰਲੱਭ ਗੈਸ ਅਤੇ ਤਰਲ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://theprint.in/science/aerospace-scientist-roddam-narasimha-an-authority-on-fluid-dynamics-dies-at-87/567020/|title=Aerospace scientist Roddam Narasimha, 'an authority on fluid dynamics', dies at 87|last=Sandhya Ramesh|date=15 December 2020|website=[[ThePrint]]|language=en-US|access-date=16 December 2020}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਖੋਜ ਨੂੰ ਨਾਸਾ ਜੀਟ ਪ੍ਰੋਪਲੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿਖੇ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਐਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਅਤੇ ਸੁਪਰਸੋਨਿਕ ਪ੍ਰਵਾਹਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਸਦਮੇ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਸ ਨੇ ਪੁਲਾੜ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਇੱਕ ਪਹਿਲੇ ਕੰਪਿਊਟਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।

ਉਹ 1962 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਪਰਤਿਆ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਐਰੋਨੋਟਿਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿਭਾਗ (1962–1999) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਭਾਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਦਾਰਾ|ਇੰਡੀਅਨ]] ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਸਾਇੰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਅਤੇ ਰੀਮੇਨਮੇਰਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੜਬੜ (ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ) ਤੋਂ ਲੈਮੀਨੇਰ (ਸੁਚਾਰੂ) ਰੂਪਾਂ ਵਾਲੇ ਤਰਲ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt; 1970 ਵਿੱਚ, ਉਹ [[ਸਤੀਸ਼ ਧਵਨ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਜਾਂਚ ਟੀਮ ਦਾ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਏਅਰ ਲਾਈਨਜ਼ ਅਵਰੋ 748 ਦੀ ਹਵਾਬਾਜ਼ੀ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://bhavana.org.in/roddam-narasimha-part2/|title=Above the Clouds – Bhāvanā|language=en-US|access-date=16 December 2020}}&lt;/ref&gt;

ਉਹ ਇਸਰੋ ਕੇ.ਆਰ.ਰਮਨਾਥਨ, ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ (1994–1999) ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਨ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਏਰੋਸਪੇਸ ਲੈਬਾਰਟਰੀਜ਼ (1984–1993) ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਐਡਵਾਂਸਡ ਸਟੱਡੀਜ਼ (1997–2004) ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਅਤੇ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਐਡਵਾਂਸਡ ਸਾਇੰਟਫਿਕ ਰਿਸਰਚ (ਜੇ.ਐਨ.ਸੀ.ਏ.ਐਸ.ਆਰ.), [[ਬੰਗਲੌਰ|ਬੈਂਗਲੌਰ]] (2000-2014) ਵਿਖੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਮਕੈਨਿਕਸ ਯੂਨਿਟ ਚੇਅਰਮੈਨ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nal.res.in/en/latestupdate?ar_id=209|title=Prof Roddam Narasimha, former Director of CSIR-National Aerospace Laboratories (from 1984 to 1993) is no more. - CSIR - NAL|website=www.nal.res.in|archive-url=https://web.archive.org/web/20201215173000/https://www.nal.res.in/en/latestupdate?ar_id=209|archive-date=15 December 2020|access-date=15 December 2020}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਜੇ.ਐਨ.ਸੀ.ਏ.ਐਸ.ਆਰ. ਵਿੱਚ ਡੀ.ਐਸ.ਟੀ. ਈਅਰ-ਆਫ-ਸਾਇੰਸ ਚੇਅਰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸੀ ਅਤੇ [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਸਾਇੰਸ ਅਤੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ 'ਚ ਪ੍ਰੈੱਟ ਐਂਡ ਵਿਟਨੀ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਵੀ ਰਿਹਾ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;JNCASR_bio&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.jncasr.ac.in/roddam/index.php?menu_id=2&amp;user_id=12&amp;page_id=560|title=Narasimha Roddam - Academic profile|website=www.jncasr.ac.in|archive-url=https://web.archive.org/web/20160513232525/http://www.jncasr.ac.in/roddam/index.php?menu_id=2&amp;user_id=12&amp;page_id=560|archive-date=13 May 2016|access-date=15 December 2020}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਕਲਟੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਜ਼ਿਟਿੰਗ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਸੇਲਜ਼ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਕੈਲਟੈਕ, [[ਕੈਂਬਰਿਜ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]], ਲੈਂਗਲੇ ਰਿਸਰਚ ਸੈਂਟਰ, ਸਟ੍ਰਥਕਲਾਈਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਐਡੀਲੇਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ [[ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ]] ਦੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਪਰਿਸ਼ਦ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ।

ਨੈਸ਼ਨਲ ਏਰੋਸਪੇਸ ਲੈਬਾਰਟਰੀਜ਼ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਨਰਸਿਮਹਾ ਨੇ ਤਰਲ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਕੰਪਿਊਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਪਹਿਲ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://nal-ir.nal.res.in/1696/|title=Direct Numerical Simulation of Turbulence on the Flosolver MK3 Parallel Computer|last=Basu|first=A. J.|last2=Sinha|first2=U. N.|date=1992-06-01|website=nal-ir.nal.res.in|language=en|access-date=2020-12-16|last3=Narasimha|first3=R.}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮਾਨ ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਤੇ ਗਰਮ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਲਈ ਇੱਕ ਕੋਡ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਉਸ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਹਲਕੇ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.livemint.com/news/india/-pained-by-his-demise-pm-modi-condoles-death-of-aerospace-scientist-roddam-narasimha-11608014788602.html|title='Pained by his demise': PM Modi condoles death of Professor Roddam Narasimha|last=Writer|first=Staff|date=15 December 2020|website=mint|language=en|access-date=16 December 2020}}&lt;/ref&gt;

== ਸਨਮਾਨ ==
ਨਰਸਿਮਹਾ ਅਮਰੀਕਨ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ ਆਰਟਸ ਐਂਡ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਦਾ ਆਨਰੇਰੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਅਤੇ ਲੰਡਨ ਦੀ ਰਾਇਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦਾ ਫੈਲੋ ਸੀ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਐਰੋਨੌਟਿਕਸ ਐਂਡ ਐਸਟ੍ਰੋਨੇਟਿਕਸ ਦਾ ਵੀ ਇੱਕ ਫੈਲੋ ਸੀ। ਉਹ ਕੈਲਟੈਕ ਅਤੇ ਆਈ.ਆਈ.ਐਸ.ਸੀ. ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.galcit.caltech.edu/people/distinguished|title=Caltech Aerospace (GALCIT) &amp;#124; Distinguished Alumni|date=31 October 2009|publisher=Galcit.caltech.edu|access-date=14 April 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.aero.iisc.ernet.in/dalumni_list.php|title=Distinguished Alumni List|publisher=[[Indian Institute of Science]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20130315002420/http://www.aero.iisc.ernet.in/dalumni_list.php|archive-date=15 March 2013|access-date=11 July 2012}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਵੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www8.nationalacademies.org/onpinews/newsitem.aspx?RecordID=05022000|title=2000 NAS New Member Elections|date=2 May 2000|publisher=.nationalacademies.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20171013172400/http://www8.nationalacademies.org/onpinews/newsitem.aspx?RecordID=05022000|archive-date=13 October 2017|access-date=14 April 2018}}&lt;/ref&gt;

ਉਸ ਦੇ ਕੁਝ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਅਵਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* 1985{{Spaced en dash}}ਐਸ ਐਸ ਭਟਨਾਗਰ ਪੁਰਸਕਾਰ &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.insaindia.res.in/detail/N79-0510|title=INSA :: Indian Fellow Detail|website=webcache.googleusercontent.com|access-date=16 December 2020|archive-date=27 ਫ਼ਰਵਰੀ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200227094235/http://insaindia.res.in/detail/N79-0510|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; 
* 1987{{Spaced en dash}}[[ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ]], ਭਾਰਤ ਦਾ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ।&lt;ref name=&quot;:3&quot;/&gt;
* 1990{{Spaced en dash}}ਗੁੱਜਰਮਲ ਮੋਦੀ ਅਵਾਰਡ
* 1998{{Spaced en dash}}[[ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਰਾਮਾਨੁਜਨ ਆਇੰਗਰ|ਸ. ਰਾਮਾਨੁਜਨ]] ਮੈਡਲ, ਇੰਡੀਅਨ ਸਾਇੰਸ ਕਾਂਗਰਸ
* 2000{{Spaced en dash}}ਫਉਇਡ ਡਾਈਨਮਿਕਸ ਅਵਾਰਡ, ਅਮਰੀਕਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਏਰੋਨੌਟਿਕਸ ਐਂਡ ਐਸਟ੍ਰੌਨੌਟਿਕਸ
* 2008{{Spaced en dash}}ਟ੍ਰਾਈਸਟ ਸਾਇੰਸ ਇਨਾਮ, ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਗਿਆਨ ਅਕਾਦਮੀ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nature.com/news/2008/081217/pdf/456860a.pdf|title=Nature - Prize Winners of the Year (2008)|website=Nature|access-date=15 December 2020}}&lt;/ref&gt;
* 2009{{Spaced en dash}}ਲਾਈਫਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮੈਂਟ ਅਵਾਰਡ, ਸਾਇੰਸ ਐਂਡ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਕਾਂਗਰਸ, ਗੁਲਬਰਗਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/cities/Bangalore/article23619.ece|title=Honour for scientist Roddam Narasimha|date=22 September 2009|access-date=30 May 2012|publisher=The Hindu.com|agency=Associated Press}}&lt;/ref&gt;
* 2013{{Spaced en dash}}[[ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ|ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ]], ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.outlookindia.com/website/story/india-news-padma-vibhushan-awardee-aerospace-scientist-roddam-narasimha-dies-at-87/367269|title=Padma Vibhushan Awardee Aerospace Scientist Roddam Narasimha Dies At 87|website=Outlook India|access-date=16 December 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Padma Awards&quot;&gt;{{Cite web|url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|title=Padma Awards|date=2015|publisher=Ministry of Home Affairs, Government of India|archive-url=https://www.webcitation.org/6U68ulwpb?url=http://mha.nic.in/sites/upload_files/mha/files/LST-PDAWD-2013.pdf|archive-date=15 ਨਵੰਬਰ 2014|access-date=21 July 2015|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
* 2019{{Spaced en dash}}ਲਾਈਫਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮੈਂਟ ਅਵਾਰਡ ਮੈਟਰਨਿੰਗ ਇਨ ਸਾਇੰਸ, [[ਨੇਚਰ (ਰਸਾਲਾ)|''ਨੇਚਰ'']] ਮੈਗਜ਼ੀਨ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Dance|first=Amber|date=6 February 2020|title=What the best mentors do|url=https://www.nature.com/articles/d41586-020-00351-7|journal=Nature|language=en|doi=10.1038/d41586-020-00351-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/india/roddam-narasimha-1933-2020-almost-perfect-guru-steeped-in-indian-tradition-7106467/|title=Roddam Narasimha (1933-2020): 'Almost perfect guru, steeped in Indian tradition'|date=16 December 2020|website=The Indian Express|language=en|access-date=16 December 2020}}&lt;/ref&gt;

ਉਹ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੋਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਪੰਦਰਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਲੇਖਕ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jncasr.ac.in/roddam/index.php?menu_id=42&amp;user_id=12&amp;page_id=824|title=Narasimha Roddam - Publications|date=24 January 2012|publisher=Jncasr.ac.in|access-date=14 April 2018|archive-date=5 ਮਾਰਚ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180305025531/http://www.jncasr.ac.in/roddam/index.php?menu_id=42&amp;user_id=12&amp;page_id=824|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਨਰਸਿਮਹਾ ਦੀ ਮੌਤ 14 ਦਸੰਬਰ, 2020 ਨੂੰ ਬੰਗਲੌਰ ਦੇ ਐਮ.ਐਸ. ਰਮਈਆ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਬਰੇਨ ਹੈਮਰੇਜ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੋਈ। ਉਹ 87 ਸਾਲਾ ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਧੀ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/india-news/padma-vibhushan-awardee-and-eminent-aerospace-scientist-roddam-narasimha-dies/story-OjKQNQfgRGBgGU7mBzjMwM.html|title=Padma Vibhushan awardee and eminent aerospace scientist Roddam Narasimha dies|date=15 December 2020|website=Hindustan Times|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20201215173004/https://www.hindustantimes.com/india-news/over-rs-100-lakh-cr-worth-infrastructure-projects-underway-by-2024-25-gadkari/story-Q1kb0cEQHy2oUE83Vbz5VO.html|archive-date=15 December 2020|access-date=15 December 2020}}&lt;/ref&gt;

== ਕਿਤਾਬਾਂ ==

* {{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RbwKyAEACAAJ|title=Orifice Flow at High Knudsen Numbers|last=Narasimha|first=Roddam|date=1961|publisher=Guggenheim Aeronautical Laboratory|language=en}}
* {{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Q2_6xwEACAAJ|title=Collisionless Expansion of Gases Into Vacuum|last=Narasimha|first=Roddam|date=1962|publisher=Guggenheim Aeronautical Laboratory|language=en}}
* {{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=KlyNAQAACAAJ|title=Effect of Longitudinal Surface Curvature on Boundary Layers|last=Narasimha|first=Roddam|last2=Ojha|first2=S. K.|date=1967|language=en}}
* {{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=XpFxcweodqQC|title=The Dynamics of Technology: Creation and Diffusion of Skills and Knowledge|last=Narasimha|first=Roddam|last2=Srinivasan|first2=J.|last3=Biswas|first3=S. K.|date=2003|publisher=SAGE|isbn=978-0-7619-9670-5|language=en}}
* {{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MWPlGwAACAAJ|title=Developments in Fluid Mechanics and Space Technology: Asian Congress of Fluid Mechanics|last=Kalam|first=APJ Abdul|last2=Narasimha|first2=Roddam|last3=Dhawan|first3=Satish|date=1988|language=en}}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [http://www.jncasr.ac.in/roddam Homepage at JNCASR] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170911051329/http://www.jncasr.ac.in/roddam/ |date=2017-09-11 }}
* [http://www.jncasr.ac.in/roddam/index.php?menu_id=2&amp;user_id=12&amp;page_id=560 Academic profile at JNCASR] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160513232525/http://www.jncasr.ac.in/roddam/index.php?menu_id=2&amp;user_id=12&amp;page_id=560 |date=2016-05-13 }}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1933]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2020]]</text>
      <sha1>1qqlh37zyswan3nke4mx0qtwlbfhrmh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>132897</id>
    <revision>
      <id>609963</id>
      <parentid>556608</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:36:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13022" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Women's Gold Medal Match Hockey5s ARG-IND YOG18 14-10-2018 (082).jpg|thumb]]'''ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ''' (ਜਨਮ 30 ਮਾਰਚ 2000) [[ਮਿਜ਼ੋਰਮ]], ਭਾਰਤ ਦੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ [[ਹਾਕੀ]] ਖਿਡਾਰਨ ਹੈ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟੀਮ ਲਈ ਫਾਰਵਰਡ ਵਜੋਂ ਖੇਡਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tms.fih.ch/people/17151|title=International Hockey Federation|website=tms.fih.ch|access-date=2021-02-18}}&lt;/ref&gt; ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ ਅਠਾਰਾਂ ਮੈਂਬਰੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ 2018 ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ [[ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ|ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ]] ਵਿੱਚ ਟੀਮ ਵੱਲੋਂ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੈਡਲ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ ਮਿਜ਼ੋਰਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਖਿਡਾਰਨ ਬਣ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://nenow.in/north-east-news/lalremsiami-first-mizo-sportsperson-win-asiad-medal.html|title=Lalremsiami first Mizo sportsperson to win an Asiad medal|date=2018-09-03|website=web.archive.org|access-date=2021-02-18|archive-date=2018-09-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20180903111927/https://nenow.in/north-east-news/lalremsiami-first-mizo-sportsperson-win-asiad-medal.html|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;

ਉਸ ਨੂੰ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਾਕੀ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਸਾਲ 2019 ਦੇ ਉੱਭਰਦੇ ਸਿਤਾਰੇ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ ਇਹ ਖਿਤਾਬ ਹਾਸਲ ਕਰਨ 
{{Infobox person|name=ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ|birth_date=30 ਮਾਰਚ 2000|birth_place=ਕਸਬਾ ਆਈਜ਼ੋਲ|nationality=ਭਾਰਤੀ}}
ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/hockey/indias-lalremsiami-named-fih-rising-star-of-2019/articleshow/74073589.cms|title=lalremsiami: India's Lalremsiami named FIH Rising Star of 2019 {{!}} Hockey News - Times of India|last=Feb 11|first=TIMESOFINDIA COM / Updated:|last2=2020|website=The Times of India|language=en|access-date=2021-02-18|last3=Ist|first3=09:56}}&lt;/ref&gt; 

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜ ==
ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ ਦਾ ਜਨਮ [[ਕੋਲਾਸਿਬ ਜ਼ਿਲਾ|ਕੋਲਾਸਿੱਬ]] ਕਸਬੇ ਦੇ ਇੱਕ [[ਖੇਤੀਬਾੜੀ]] ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਕਸਬਾ [[ਆਈਜ਼ੋਲ]], [[ਮਿਜ਼ੋਰਮ]] ਤੋਂ ਲਗਭਗ 80 ਮੀਲ ਦੂਰ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਲਲਥਾਨਸੰਗ ਜ਼ੋਟ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਤਾ ਲਾਜ਼ਰਮਾਵੀ ਇੱਕ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ ਹੈ। 10 ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋ ਇੱਕ ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ ਨੇ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਾਕੀ ਖੇਡਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਜ਼ੋਰਮ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਥੀਨਜ਼ਅਵਾਲ ਵਿੱਚ ਚਲਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਹਾਕੀ ਅਕੈਡਮੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਸਾਲ 2016 ਵਿੱਚ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਾਕੀ ਅਕੈਡਮੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ, ਟੀਮ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ’ਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਬਣਾਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਟੀਮ ਵਲੋਂ ‘ਸਿਆਮੀ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.espn.in/field-hockey/story/_/id/23572238/how-lalremsiami-fought-language-barriers-become-india-rising-star|title='As long as they're talking about hockey I can catch up'|date=2018-05-22|website=ESPN|language=en|access-date=2021-02-18}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;  

== ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ==
ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ ਅੰਡਰ 18 ਭਾਰਤੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਜੋ ਸਾਲ 2016 ਵਿੱਚ ਏਸ਼ੀਆ ਕੱਪ ਵੀ ਖੇਡੀ। ਉਸ ਨੇ ਏਸ਼ੀਅਨ ਯੂਥ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਕੁਆਲੀਫਾਈ ਵਿੱਚ ਅੰਡਰ 18 ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੂਜੇ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਰਹੀ। ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ ਨੇ ਪੰਜ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਗੋਲ ਕਰਕੇ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;  ਉਸ ਨੂੰ ਸੀਨੀਅਰ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜੋ 2017 ਏਸ਼ੀਆਈ ਕੱਪ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦਾ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਗਈ। ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਟੀਮ ਲਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਸੀ ਜੋ ਪੂਰੇ 13 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਟੀਮ ਨੇ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.firstpost.com/sports/womens-asia-cup-2017-from-rani-rampal-to-savita-punia-players-who-won-the-title-for-india-after-13-years-4195017.html|title=Women's Asia Cup 2017: From Rani Rampal to Savita Punia, players who won the title for India after 13 years - Sports News , Firstpost|date=2017-11-06|website=Firstpost|access-date=2021-02-18}}&lt;/ref&gt;  

ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ ਨੂੰ ਉਸ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨੇ 2018 ਏਸ਼ੀਅਨ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਟ੍ਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਸਥਾਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ 5 ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 31 ਮਿੰਟ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਰਹੀ ਤੇ ਦੋ ਗੋਲ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਅਹਿਮ ਫਾਈਨਲ ਰਾਉਂਡ ਰੋਬਿਨ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਰਾਬਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਗੋਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਦਾ ਅੰਡਰ-21 ਉੱਭਰਦਾ ਸਟਾਰ ਐਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ ਨੂੰ ਫਿਰ 2018 ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਲਈ 18 ਮੈਂਬਰੀ ਟੀਮ ’ਚ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ । 

ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ 2018 ਲਈ 18 ਮੈਂਬਰੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;  ਲੀਗ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ ਨੇ ਇਟਲੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਰਾਸਓਵਰ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਤੇ ਇਕਲੌਤਾ ਗੋਲ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤ ਕੁਆਰਟਰ ਫਾਈਨਲ ’ਚ ਪੁਹੰਚ ਕੇ ਹਾਰ ਗਈ ਅਤੇ 8ਵੇਂ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਰਹੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਹਾਕੀ ਟੀਮ 1974 ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਸੈਮੀਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sports.ndtv.com/hockey/womens-hockey-world-cup-indian-women-lose-to-ireland-via-shoot-off-1894360|title=Women's Hockey World Cup: Indian Women Lose To Ireland In Quarter-Finals Via Shoot Off {{!}} Hockey News|website=NDTVSports.com|language=en|access-date=2021-02-18}}&lt;/ref&gt; 

ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਈਆਂ ਜਕਾਰਤਾ ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ 4 ਗੋਲ ਕੀਤੇ। ਪਹਿਲਾ ਗੋਲ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਖਿਲਾਫ਼ ਗਰੁੱਪ ਪੜਾਅ ਦੀ ਖੇਡ ਦੇ 24ਵੇਂ ਮਿੰਟ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ 8-0 ਨਾਲ ਜਿੱਤ ਦਰਜ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਅਗਲੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਕਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ ’ਤੇ 21-0 ਨਾਲ ਮਿਲੀ ਜਿੱਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੈਟ੍ਰਿਕ ਦਿੱਤੀ ਜਿੱਤ ਦੇ ਅੰਤਰ ਮੁਤਾਬਿਕ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਰਵੋਤਮ ਸਥਾਨ ਰਿਹਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sportstarlive.com/asian-games-2018/asian-games-2018-hockey-results-highlights-india-vs-kazakhstan-indian-womens-hockey-team-mauls-kazakhstan-21-0/article24746751.ece|title=Asiad hockey: Indian women's team mauls Kazakhstan 21-0 - Sportstarlive|date=2018-09-03|website=web.archive.org|access-date=2021-02-18|archive-date=2018-09-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20180903114435/https://www.sportstarlive.com/asian-games-2018/asian-games-2018-hockey-results-highlights-india-vs-kazakhstan-indian-womens-hockey-team-mauls-kazakhstan-21-0/article24746751.ece|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;  ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੀ ਟੀਮ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਜਪਾਨ ਤੋਂ 1-2 ਦੇ ਫਰਕ ਨਾਲ ਹਾਰ ਗਈ ਤੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤਿਆ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ ਮਿਜ਼ੋਰਮ ਤੋਂ ਏਸ਼ੀਅਨ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਖਿਡਾਰਣ ਬਣ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/sport/hockey/asian-games-india-women-claim-silver-in-hockey-after-1-2-loss-to-japan/article24834347.ece|title=Asian Games: India women claim silver in hockey after 1-2 loss to Japan|last=Ganesan|first=Uthra|date=2018-08-31|work=The Hindu|access-date=2021-02-18|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;

ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਮੌਕਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਸਾਲ ਬਿਉਨਸ ਆਇਰਸ ਯੂਥ ਓਲੰਪਿਕ ਦੇ ਪੰਜ ਸਾਈਡ ਈਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਤਮਗਾ ਦਿਵਾਇਆ। ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ ਨੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ 9 ਗੋਲ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਸਟਰੀਆ, ਉਰੂਗਵੇ ਅਤੇ ਵੈਨੂਆਟੂ ਵਿਰੁੱਧ ਬ੍ਰੇਸ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rediff.com/sports/report/youth-olympics-indian-womens-hockey-team-thrash-vanuatu-16-0/20181010.htm|title=Youth Olympics: Indian women's hockey team thrash Vanuatu 16-0|website=Rediff|language=en|access-date=2021-02-18}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.rediff.com/sports/report/youth-olympics-indian-womens-hockey-team-thrash-vanuatu-16-0/20181010.htm|title=Youth Olympics: Indian women's hockey team thrash Vanuatu 16-0|website=Rediff|language=en|access-date=2021-02-18}}&lt;/ref&gt;

ਲਾਲਰੇਮਸਿਆਮੀ ਨੇ ਜਨਵਰੀ 2019 ਵਿੱਚ ਸਪੇਨ ਦੇ ਟੂਰ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਟੀਮ ਨੂੰ 5-2 ਦੇ ਸਕੋਰ ਨਾਲ ਜਿੱਤ ਦਵਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://scroll.in/field/911294/hockey-lalremsiami-brace-helps-india-defeat-spain-5-2|title=Hockey: Lalremsiami brace helps India defeat Spain 5-2|date=2019-02-06|website=web.archive.org|access-date=2021-02-18|archive-date=2019-02-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20190206142945/https://scroll.in/field/911294/hockey-lalremsiami-brace-helps-india-defeat-spain-5-2|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;

== ਤਮਗੇ ==

=== ਇੰਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਟਰਾਫੀ ===
ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਤਮਗਾ- ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ 2018 ਡੋਂਗਾਏ ਸ਼ਹਿਰ   

=== ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ ===
ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਤਮਗਾ-ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ 2018 ਜਕਾਰਤਾ 

=== '''ਯੂਥ ਓਲੰਪਿਕ''' ===
ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਤਮਗਾ- ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ 2018 ਬਿਉਨਸ ਆਇਰਸ

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬੀਬੀਸੀ ਹੈਕਾਥਾਨ 2021 ਦੌਰਾਨ ਬਣਾਏ ਜਾਂ ਸੁਧਾਰੇ ਗਏ ਲੇਖ]]</text>
      <sha1>repnxjosaqmtfbgx2fqafvypel9dcyg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨਿਖਤ ਜ਼ਰੀਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>132908</id>
    <revision>
      <id>610059</id>
      <parentid>557146</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T22:27:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14075" xml:space="preserve">{{Infobox sportsperson|name=ਨਿਖਤ ਜ਼ਰੀਨ|birth_date=14 ਜੂਨ 1996, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਨਿਜ਼ਾਮਾਬਾਦ, ਤੇਲੰਗਾਨਾ|sport=ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ੀ|waight=51 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ (112 ਆਈਬੀ)|waight catagary=ਫਲਾਈਵੇਟ|citizenship=ਭਾਰਤੀ}}'''ਨਿਖਤ ਜ਼ਰੀਨ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ [[ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ੀ|ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼]] ਹੈ। ਉਸ ਨੇ 2011 ਅੰਤਲਿਆ ਵਿਖੇਏ.ਆਈ.ਬੀ.ਏ. ਮਹਿਲਾ ਯੂਥ ਅਤੇ ਜੂਨੀਅਰ ਵਰਲਡ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦਾ ਤਗਮਾ ਜਿੱਤਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/boxing/4-indians-win-gold-in-aiba-womens-youth-junior-world-championship/articleshow/8128801.cms|title=4 Indians win gold in AIBA Women's Youth &amp; Junior World Championship {{!}} Boxing News - Times of India|last=Apr 30|first=PTI / Updated:|last2=2011|website=The Times of India|language=en|access-date=2021-02-18|last3=Ist|first3=21:28}}&lt;/ref&gt; ਜ਼ਰੀਨ ਨੇ ਬੈਂਕਾਕ ਵਿੱਚ 2019 [[ਥਾਈਲੈਂਡ]] ਓਪਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਬਾਕਸਿੰਗ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਤਮਗਾ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/events/hyderabad/this-silver-medal-at-thailand-open-is-a-huge-confidence-boost-for-me-ahead-of-the-world-championships-nikhat-zareen/articleshow/70410265.cms|title=This silver medal at Thailand Open is a huge confidence boost for me ahead of the World Championships: Nikhat Zareen - Times of India|website=The Times of India|language=en|access-date=2021-02-18}}&lt;/ref&gt;

2015 ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੀਨ ਨੇ [[ਅਸਾਮ]] ਵਿਖੇ ਵਿਖੇ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ 16ਵੀਂ ਸੀਨੀਅਰ ਮਹਿਲਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬਾਕਸਿੰਗ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ 2015 ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦਾ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ। 2020 ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੀਨ ਨੂੰ ਖੇਡ ਮੰਤਰੀ ਵੀ. ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਗੌਡ ਅਤੇ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਪੋਰਟਸ ਅਥਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਇਲੈੱਕਟ੍ਰਿਕ ਸਕੂਟਰ ਅਤੇ 10,000 ਰੁਪਏ ਦਾ ਨਕਦ ਪੁਰਸਕਾਰ ਭੇਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/more-sports/athletics/athletes-deepthi-maheswari-nandini-presented-scooters/articleshow/78384648.cms|title=Athletes Deepthi, Maheswari, Nandini and boxer Nikhat presented scooters {{!}} More sports News - Times of India|last=Sep 29|first=TNN / Updated:|last2=2020|website=The Times of India|language=en|access-date=2021-02-18|last3=Ist|first3=17:59}}&lt;/ref&gt; 

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜ ==
ਜ਼ਰੀਨ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਜੂਨ 1996 ਨੂੰ [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਤੇਲੰਗਾਣਾ|ਤੇਲੰਗਾਨਾ]] ਦੇ ਨਿਜ਼ਾਮਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਐਮ.ਡੀ. ਜਮੀਲ ਅਹਿਮਦ ਅਤੇ ਪਰਵੀਨ ਸੁਲਤਾਨਾ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.indiaboxing.in/boxerdetails.php?regno=8861|title=Indian Boxing Federation Boxer Details|website=www.indiaboxing.in|access-date=2021-02-18}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 13 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਖੇਡ ਸਫ਼ਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sportstar.thehindu.com/boxing/womens-day-special-boxer-nikhat-zareen-mary-kom-olympic-qualifiers-trials/article31014865.ece|title=Women who inspire us: Nikhat Zareen|last=Sportstar|first=Team|website=Sportstar|language=en|access-date=2021-02-18}}&lt;/ref&gt; 2015 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਦੇ ਏ.ਵੀ. ਕਾਲਜ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ (ਬੀ.ਏ.) ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਅੰਤਰ-ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਬਾਕਸਿੰਗ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਸਰਵੋਤਮ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ ਦਾ ਇਨਾਮ ਜਿੱਤਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/cities/Hyderabad/nikhat-zareen-packs-a-punch/article6935340.ece|title=Nikhat Zareen packs a punch|date=2015-02-26|work=The Hindu|access-date=2021-02-18|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt; ਜ਼ਰੀਨ ਨੇ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ ਮੈਰੀਕਾਮ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਆਪਣੀ ਖੇਡ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sportstar.thehindu.com/boxing/womens-day-special-boxer-nikhat-zareen-mary-kom-olympic-qualifiers-trials/article31014865.ece|title=Women who inspire us: Nikhat Zareen|last=Sportstar|first=Team|website=Sportstar|language=en|access-date=2021-02-18}}&lt;/ref&gt; 

ਨਿਖਤ ਨੇ 2009 ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਾਖਾਪਟਨਮ ਵਿੱਚ ਸਪੋਰਟਸ ਅਥਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਵੱਲੋਂ ਦ੍ਰੋਣਾਚਾਰੀਆ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂ ਆਈ.ਵੀ. ਰਾਓ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿਖਲਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ 2010 ਵਿੱਚ ਈਰੋਡ ਨੈਸ਼ਨਲਜ਼ ਵਿੱਚ ‘ਗੋਲਡਨ ਬੈਸਟ ਬਾਕਸਰ’ ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.firstpost.com/sports/indias-nikhat-zareen-wins-silver-at-youth-world-boxing-1140849.html|title=India’s Nikhat Zareen wins silver at Youth World Boxing {{!}} Firstpost|date=2013-09-29|website=web.archive.org|access-date=2021-02-18|archive-date=2013-09-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20130929140417/http://www.firstpost.com/sports/indias-nikhat-zareen-wins-silver-at-youth-world-boxing-1140849.html|dead-url=unfit}}&lt;/ref&gt;

== ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ==
ਜ਼ਰੀਨ ਨੇ ਸਾਲ 2010 ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਬ ਜੂਨੀਅਰ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਸੋਨ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ ਮਹਿਲਾ ਜੂਨੀਅਰ ਅਤੇ ਯੂਥ ਵਰਲਡ ਬਾਕਸਿੰਗ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਫਲਾਈਵੇਟ ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੋਨੇ ਦਾ ਤਮਗਾ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ। ਜ਼ਰੀਨ ਨੇ [[ਤੁਰਕੀ]] ਦੀ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ ਉਲਕੁ ਦੀਮੀਰ ਤੋਂ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਦੇ 27:16 ਫਰਕ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਗੇੜਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/boxing/4-indians-win-gold-in-aiba-womens-youth-junior-world-championship/articleshow/8128801.cms|title=4 Indians win gold in AIBA Women's Youth &amp; Junior World Championship {{!}} Boxing News - Times of India|last=Apr 30|first=PTI / Updated:|last2=2011|website=The Times of India|language=en|access-date=2021-02-18|last3=Ist|first3=21:28}}&lt;/ref&gt;  

ਫਿਰ ਬੁਲਗਾਰੀਆ ਵਿੱਚ 2013 ਦੀਆਂ ਮਹਿਲਾ ਜੂਨੀਅਰ ਅਤੇ ਯੂਥ ਵਰਲਡ ਬਾਕਸਿੰਗ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਤਮਗਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। [8] ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਉਸ ਨੇ ਸਰਬੀਆ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੋਵੀ ਸੈਡ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਏ ਤੀਜੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੱਪ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦਾ ਤਮਗਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਜ਼ਰੀਨ ਨੇ 51 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਭਾਰ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਦੀ ਪਲਟਸੇਵਾ ਇਕਟੇਰੀਨਾ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।

2015 ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੀਨ ਨੇ [[ਅਸਾਮ]] ਵਿੱਚ 16ਵੀਂ ਸੀਨੀਅਰ ਮਹਿਲਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬਾਕਸਿੰਗ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੋਨੇ ਦਾ ਤਗਮਾ ਜਿੱਤਿਆ। 2019 ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤਿਆ ਅਤੇ ਬੈਂਕਾਕ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਏ ਥਾਈਲੈਂਡ ਓਪਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਬਾਕਸਿੰਗ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਤਗਮਾ ਜਿੱਤਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/events/hyderabad/this-silver-medal-at-thailand-open-is-a-huge-confidence-boost-for-me-ahead-of-the-world-championships-nikhat-zareen/articleshow/70410265.cms|title=This silver medal at Thailand Open is a huge confidence boost for me ahead of the World Championships: Nikhat Zareen - Times of India|website=The Times of India|language=en|access-date=2021-02-18}}&lt;/ref&gt; 

ਬੁਲਗਾਰੀਆ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਸੋਫੀਆ ਵਿੱਚ ਹੋਏ 2019 ਸਟ੍ਰੈਂਡਜਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਬਾਕਸਿੰਗ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੀਨ ਨੇ 51 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਫਿਲਪਿਨੋ ਆਇਰਿਸ਼ ਮੈਗਨੋ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਸੋਨੇ ਦਾ ਤਗਮਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.firstpost.com/sports/strandja-memorial-boxing-tournament-2019-nikhat-zareen-meena-kumari-devi-strike-gold-manju-rani-settles-for-silver-6114381.html|title=Strandja Memorial Boxing Tournament 2019: Nikhat Zareen, Meena Kumari Devi strike gold; Manju Rani settles for silver - Sports News , Firstpost|date=2019-02-19|website=Firstpost|access-date=2021-02-18}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਉਸੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੀਨ ਨੇ ਜੂਨੀਅਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਦਾ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਸਰਵੋਤਮ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼’ ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਚੈਂਪੀਅਨ ਮੈਰੀਕਾਮ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਭਾਰ ਵਰਗ ਲਈ ਟਰਾਇਲ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੈਰੀਕਾਮ ਨੂੰ ਟੋਕਿਓ ਓਲੰਪਿਕ ਲਈ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪਰ ਜ਼ਰੀਨ ਉਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਗਈ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sportstar.thehindu.com/boxing/womens-day-special-boxer-nikhat-zareen-mary-kom-olympic-qualifiers-trials/article31014865.ece|title=Women who inspire us: Nikhat Zareen|last=Sportstar|first=Team|website=Sportstar|language=en|access-date=2021-02-18}}&lt;/ref&gt;

ਜ਼ਰੀਨ ਨੂੰ ਵੈਲਸਪਨ ਸਮੂਹ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਪੋਰਸ ਅਥਾਰਿਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਟਾਰਗੈੱਟ ਓਲੰਪਿਕ ਪੋਡੀਅਮ ਸਕੀਮ (ਟਾਪਸ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/sport/other/2020/aug/22/ive-decided-to-look-ahead-boxer-nikhat-zareen-starts-fresh-for-upcoming-asian-games-cwg-2186963.html|title=I've decided to look ahead: Boxer Nikhat Zareen starts fresh for upcoming Asian Games, CWG|website=The New Indian Express|access-date=2021-02-18}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਕਸਬਾ ਨਿਜ਼ਾਮਾਬਾਦ, ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਰਾਜਦੂਤ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/telangana/nikhat-zareen-is-brand-ambassador-of-nizamabad/article6686616.ece|title=Nikhat Zareen is brand ambassador of Nizamabad|date=2014-12-13|work=The Hindu|access-date=2021-02-18|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;

== ਤਮਗਾ ==
ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ- ਭਾਰਤ 

'''ਏਆਈਬੀਏ ਮਹਿਲਾ ਜੂਨੀਅਰ ਅਤੇ ਯੂਥ ਵਰਲਡ ਬਾਕਸਿੰਗ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ'''

ਸੋਨ ਤਮਗਾ 2011 ਅੰਤਲਯਾ ਫਲਾਈਵੇਟ 

'''ਏਆਈਬੀਏ ਮਹਿਲਾ ਜੂਨੀਅਰ ਅਤੇ ਯੂਥ ਵਰਲਡ ਬਾਕਸਿੰਗ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ'''

ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਤਮਗਾ 2013 ਅਲਬਾਨਾ  

'''ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੱਪ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ'''

ਸੋਨ ਤਮਗਾ 2014 ਨੋਵੀ ਸੈਡ 51 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ

'''ਏਸ਼ੀਅਨ ਐਮੇਚਿਓਰ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ੀ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ'''

ਕਾਂਸੀ ਦਾ ਤਮਗਾ 2019 ਬੈਂਕਾਕ 51 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ

'''ਥਾਈਲੈਂਡ ਓਪਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਬਾਕਸਿੰਗ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ'''

ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਤਮਗਾ 2019 ਬੈਂਕਾਕ 51 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ

'''ਸਟ੍ਰੈਂਡਜਾ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਬਾਕਸਿੰਗ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ'''

ਸੋਨ ਤਮਗਾ 2019 ਸੋਫੀਆ 51 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ 

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬੀਬੀਸੀ ਹੈਕਾਥਾਨ 2021 ਦੌਰਾਨ ਬਣਾਏ ਜਾਂ ਸੁਧਾਰੇ ਗਏ ਲੇਖ]]</text>
      <sha1>so7rd9mc4yei80ykb3os6ynmpufnj81</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MGA73/Status</title>
    <ns>2</ns>
    <id>135195</id>
    <revision>
      <id>609955</id>
      <parentid>565433</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T12:17:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MGA73</username>
        <id>37343</id>
      </contributor>
      <comment>Start</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1515" xml:space="preserve">== Intro ==
This page contain tips and info about the progress. Atm. there are '''{{NUMBEROFFILES}}''' files (originally 1,537):
* Free files ([[:Category:All free media]]): {{PAGESINCATEGORY:All free media|files}} (Click [https://usualsuspects.toolforge.org/?language=pa&amp;project=wikipedia&amp;category=All_free_media&amp;min_days=14&amp;badboys=Bad+Boys to see who uploaded])
* Non-free files ([[:Category:ਸਭ ਗ਼ੈਰ-ਮੁਫ਼ਤ ਮੀਡੀਆ]]): {{PAGESINCATEGORY:ਸਭ ਗ਼ੈਰ-ਮੁਫ਼ਤ ਮੀਡੀਆ|files}}
* Files with no license ([[:Category:Non Licensed Images]]): {{PAGESINCATEGORY:Non Licensed Images|files}}

Difference (originally 953) now 953 files. 

The reason it does not sum up is because some files have both a free and a non-free template and other files do not have a license and some have a license that does not categorize the file in one of the 2 categories above.

== India related wikis ==
Wikis and status (31 July 2022)
* [[:Bn:User:MGA73/Status]] - not started (15,258 files)
* [[:Hi:User:MGA73/Status]] - completed but needs to monitor (3,566 files)
* [[:Ur:User:MGA73/Status]] - not started (12,483 files)
* [[:Pa:User:MGA73/Status]] (this wiki) - started (1,575 files)
* [[:Pnb:User:MGA73/Status]] - not started (225 files)
* [[:te:User:MGA73/Status]] - started (13,446 files)
(See [[:fa:User:MGA73/Status]] for how to format to 123... ltr instead of local numbers and rtl)

To find 
* free-files categories: {{Q|Q6380026}}
* non-free-files categories: {{Q|Q6811831}}</text>
      <sha1>dhb56femnlrjp6l9a3yp7lgixl01ria</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610022</id>
      <parentid>609955</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T17:25:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MGA73</username>
        <id>37343</id>
      </contributor>
      <comment>/* India related wikis */ pbn</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1543" xml:space="preserve">== Intro ==
This page contain tips and info about the progress. Atm. there are '''{{NUMBEROFFILES}}''' files (originally 1,537):
* Free files ([[:Category:All free media]]): {{PAGESINCATEGORY:All free media|files}} (Click [https://usualsuspects.toolforge.org/?language=pa&amp;project=wikipedia&amp;category=All_free_media&amp;min_days=14&amp;badboys=Bad+Boys to see who uploaded])
* Non-free files ([[:Category:ਸਭ ਗ਼ੈਰ-ਮੁਫ਼ਤ ਮੀਡੀਆ]]): {{PAGESINCATEGORY:ਸਭ ਗ਼ੈਰ-ਮੁਫ਼ਤ ਮੀਡੀਆ|files}}
* Files with no license ([[:Category:Non Licensed Images]]): {{PAGESINCATEGORY:Non Licensed Images|files}}

Difference (originally 953) now 953 files. 

The reason it does not sum up is because some files have both a free and a non-free template and other files do not have a license and some have a license that does not categorize the file in one of the 2 categories above.

== India related wikis ==
Wikis and status (31 July 2022)
* [[:Bn:User:MGA73/Status]] - not started (15,258 files)
* [[:Hi:User:MGA73/Status]] - completed but needs to monitor (3,566 files)
* [[:Ur:User:MGA73/Status]] - not started (12,483 files)
* [[:Pa:User:MGA73/Status]] (this wiki) - started (1,575 files)
* [[:Pnb:User:MGA73/Status]] - started (225 files) I suggested to delete all files
* [[:te:User:MGA73/Status]] - started (13,446 files)
(See [[:fa:User:MGA73/Status]] for how to format to 123... ltr instead of local numbers and rtl)

To find 
* free-files categories: {{Q|Q6380026}}
* non-free-files categories: {{Q|Q6811831}}</text>
      <sha1>ot9ixnv4uunfa7h9ov8lnnu5kqgda08</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Simranjeet Sidhu/100wikidays</title>
    <ns>2</ns>
    <id>137556</id>
    <revision>
      <id>610077</id>
      <parentid>609746</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T03:40:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>#100wikidays #100wikilgbtqdays</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19324" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 07.10.2021–14.01.2022 !! colspan=3| 2&lt;sup&gt;nd&lt;/sup&gt; round: 15.01.2022–24.04.2022 !! colspan=&quot;3&quot; | 3&lt;sup&gt;rd&lt;/sup&gt; round: 25.04.2022–02.08.2022 !! colspan=&quot;6&quot; | 4&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt; round: 03.08.2022–
|-
! No.  !! Article  !! Date  !! No.  !! Article  !! Date !! No.  !! Article  !! Date !! No.  !! Article  !! Date
|-
| 1 || [[pa:ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ|ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ]] || 07.10.2021 || 101 || [[ਰਿਚਰਡ ਐਬਲ]]||  15.01.2022 || 201 || [[ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਇਤਿਹਾਸ]]||  25.04.2022 || 301|| ||
|-
| 2 || [[pa:ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ|ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ]] || 08.10.2021 || 102 || [[ਨਾਵਿਆ ਸਿੰਘ]]||16.01.2022 || 202|| [[ਕਾਟਜਾ ਬਲਿਚਫੀਲਡ]]||26.04.2022
|302
|
|
|-
| 3 || [[pa:ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ|ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ]] || 09.10.2021 || 103 || [[ਨੋਨੀ ਸਲਮਾ]]||17.01.2022
|203
|[[ਕਲਿੰਟ ਅਲਬਰਟਾ]]
|27.04.2022
|303
|
|
|-
| 4 || [[ਹੇਜ਼ਲ ਬਾਰਨਸ]]||10.10.2021 || 104 || [[ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਜਮਾਲ]]||18.01.2022
|204
|[[ਬ੍ਰੈਡ ਫਰੇਜ਼ਰ]]
|28.04.2022
|304
|
|
|-
| 5 || [[ਨਜਮਾ ਕੌਸਰੀ]]||11.10.2021 || 105 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਬੰਕਰ]]||19.01.2022
|205
|[[ਸੋਮਨ ਚੈਨਾਨੀ]]
|29.04.2022
|305
|
|
|-
| 6 || [[ਨਿਕੋਲ ਕੋਨ]]||12.10.2021 || 106 || [[ਜੋਸ ਚਾਰਲਸ]]||20.01.2022
|206
|[[ਟ੍ਰੇਵਰ ਬੈਂਥਮ]]
|30.04.2022
|306
|
|
|-
| 7 || [[ਤਾਇਗਾ ਇਸ਼ੀਕਾਵਾ]]||13.10.2021 || 107 || [[ਜੂਨੋ ਬਿਰਚ]]||21.01.2022
|207
|[[ਪੀ.ਜੇ. ਕਾਸਟੇਲਨੇਟਾ]]
|01.05.2022
|307
|
|
|-
| 8 || [[ਸਾਈਮਨ ਡਨ]]||14.10.2021 || 108 || [[ਜੈਸਿਕਾ ਨਿਗਰੀ]]||22.01.2022
|208
|[[ਜੌਨ ਅਗਸਤ]]
|02.05.2022
|308
|
|
|-
| 9 || [[ਟੈਰੀ ਬੌਮ]]||15.10.2021 || 109 || [[ਲੈਸੀ ਗ੍ਰੀਨ]]||23.01.2022
|209
|[[ਟੋਨੀ ਗ੍ਰਾਫੀਆ]]
|03.05.2022
|309
|
|
|-
| 10 || [[ਅਖਿਲ ਕਟਿਆਲ]]||16.10.2021 || 110 || [[ਮਿਲਾ ਜੈਮ]]||24.01.2022
|210
|[[ਹਿਜੜਾ ਫ਼ਾਰਸੀ]]
|04.05.2022
|310
|
|
|-
| 11 || [[ਲੀਆ ਜੌਨਸਨ]]||17.10.2021 || 111 || [[ਏਰੀ ਫਿਟਜ਼]]||25.01.2022
|211
|[[ਖਾਨੀਥ]]
|05.05.2022
|311
|
|
|- 
| 12 || [[ਐਲੀ ਬਕਿਨ]]||18.10.2021 || 112 || [[ਹੰਨਾਹ ਹਾਰਟ]]||26.01.2022
|212
|[[ਅਲੀ ਫਜ਼ਲੀ ਮੋਨਫ਼ੇਅਰਡ]]
|06.05.2022
|
|
|
|-
| 13 || [[ਕੈਥਰੀਨ ਐਂਥਨੀ]]||19.10.2021 || 113 || [[ਨਿੱਕੀ ਅਤੇ ਸੈਮੀ ਐਲਬੋਨ]]||27.01.2022
|213
|[[ਪੌਲ ਬਾਰਨਜ਼ (ਪਾਦਰੀ)]]
|07.05.2022
|
|
|
|-
| 14 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਇਰਵਿਨ]]||20.10.2021 || 114 || [[ਟ੍ਰੇਵੀ ਮੋਰਨ]]||28.01.2022
|214
|[[ਐਨਾ ਬ੍ਰਾਊਨ (ਵਕੀਲ)]]
|08.05.2022
|
|
|
|-
| 15 || [[ਜੈ ਬੈੱਲ (ਲੇਖਕ)]]||21.10.2021 || 115 || [[ਗੇਵਿਨ ਆਰਥਰ]]||29.01.2022
|215
|[[ਮੇਟੀ (ਜੈਂਡਰ)]]
|09.05.2022
|
|
|
|-
| 16 || [[ਸਾਰਾ ਹੈੱਸ]]||22.10.2021 || 116 || [[ਤਾਮਾਰਾ ਮਸਕਾਰਾ]]||30.01.2022
|216
|[[ਤੇਨਜ਼ਿਨ ਮਾਰੀਕੋ]]
|10.05.2022
|
|
|
|-
| 17 || [[ਗਲੋਰੀਆ ਜੋਸਫ਼]]||23.10.2021 || 117 || [[ਰਾਈਲੈਂਡ ਐਡਮਜ਼]]||31.01.2022
|217
|[[ਹਿਜੜੋਂ ਕਾ ਖਾਨਕਾਹ]]
|11.05.2022
|
|
|
|-
| 18 || [[ਰੌਦਾ ਮੋਰਕੋਸ]]||24.10.2021 || 118 || [[ਈਥਨ ਪੀਟਰਸ]]||01.02.2022
|218
|[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਵਾਕ]]
|12.05.2022
|
|
|
|-
| 19 || [[ਜੈਨੀਨ ਫੁਲਰ]]||25.10.2021 || 119 || [[ਬੌਬੀ ਬਰਕ]]||02.02.2022
|219
|[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸਕਵੀਨ ਇੰਡੀਆ]]
|13.05.2022
|
|
|
|-
| 20 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਰਾਓ]]||26.10.2021 || 120 || [[ਬਿਲਾਲ ਹਸਾਨੀ]]||03.02.2022
|220
|[[ਅਵਧ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਇਡ]]
|14.05.2022
|
|
|
|-
| 21 || [[ਕਾਮੀ ਸਿਡ]]||27.10.2021 || 121 || [[ਰੇਡਾ ਕੈਰੇ]]||04.02.2022
|221
|[[ਭੋਪਾਲ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]]
|15.05.2022
|
|
|
|-
| 22 || [[ਬਿੰਦੀਆ ਰਾਣਾ]]||28.10.2021 || 122 || [[ਹੁਆਰੀ ਮਨਾਰ]]||05.02.2022
|222
|[[ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਨਾਮਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]]
|16.05.2022
|
|
|
|-
| 23 || [[ਈਸਾ ਫਾਜ਼ਲੀ]]||29.10.2021 || 123 || [[ਮਿਸ ਫੇਮ]]||06.02.2022
|223
|[[ਗੁੜਗਾਓਂ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|17.05.2022
|
|
|
|-
| 24 || [[ਅਰਾਧਿਆ ਖਾਨ]]||30.10.2021 || 124 || [[ਏਲਨ ਡੀਜੇਨਰਸ]]||07.02.2022
|224
|[[ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]]
|18.05.2022
|
|
|
|-
| 25 || [[ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਜੂਨੀਅਰ]]||31.10.2021 || 125 || [[ਨਿਕੋਕਾਡੋ ਐਵੋਕਾਡੋ]]||08.02.2022
|225
|[[ਜਮਸ਼ੇਦਪੁਰ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|19.05.2022
|
|
|
|-
| 26 || [[ਸਬਰੀਨਾ ਜਾਲੀਸ]]||01.11.2021 || 126 || [[ਗ੍ਰੇਸ ਹਾਈਲੈਂਡ]]||09.02.2022
|226
|[[ਕੋਲਕਾਤਾ ਰੈਂਬੋ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|20.05.2022
|
|
|
|-
| 27 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਓਲੀਵਰ]]||02.11.2021 || 127 || [[ਜੇਮਸ ਮੈਨਸਫੀਲਡ]]||10.02.2022
|227
|[[ਗੁਜਰਾਤ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|21.05.2022
|
|
|
|-
| 28 || [[ਨਯਾਬ ਅਲੀ]]||03.11.2021 || 128 || [[ਐਮਾ ਐਲਿੰਗਸਨ]]||11.02.2022
|228
|[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|22.05.2022
|
|
|
|-
| 29 || [[ਬੇਲਾ ਗਲਹੋਸ]]||04.11.2021 || 129 || [[ਬੌਬ ਏਵੀਅਨ]]||12.02.2022
|229
|[[ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਗੁਹਾਟੀ]]
|23.05.2022
|
|
|
|-
| 30 || [[ਮਾਹਰ ਸਾਬਰੀ]]||05.11.2021 || 130 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਐਂਬਰੋਸੀ]]||13.02.2022
|230
|[[ਕੁਈਰ ਗੁਲਾਬੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਜੈਪੁਰ]]
|24.05.2022
|
|
|
|-
| 31 || [[ਜੋਸਫ਼ ਬੀਮ]]||06.11.2021 || 131 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਕੈਲਵੋ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||14.02.2022
|231
|[[ਪਟਨਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]]
|25.05.2022
|
|
|
|-
| 32 || [[ਐਲਨ ਬ੍ਰੇਅ]]||07.11.2021 || 132 || [[ਐਲਿਸ ਲਿਟਲ]]||15.02.2022
|232
|[[ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]]
|26.05.2022
|
|
|
|-
| 33 || [[ਜੌਨ ਬਟਲਰ (ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ)]]||08.11.2021 || 133 || [[ਜਿਮ ਫਾਲ]]||16.02.2022
|233
|[[ਔਰੇਂਜ ਸਿਟੀ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]]
|27.05.2022
|
|
|
|-
| 34 || [[ਮਰੀਅਮ ਗੁਰਬਾ]]||09.11.2021 || 134 || [[ਜੂਲੀਆ ਹੋਰਵਥ]]||17.02.2022
|234
|[[ਇਜ਼ਮੀਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|28.05.2022
|
|
|
|-
| 35 || [[ਅਮੇਲੀਆ ਐਲਿਸ]]||10.11.2021 || 135 || [[ਜੈਕਸਨ ਬਰਡ (ਲੇਖਕ)]]||18.02.2022
|235
|[[ਨਾਈਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|29.05.2022
|
|
|
|-
| 36 || [[ਸੁਨੀਤੀ ਨਾਮਜੋਸ਼ੀ]]||11.11.2021 || 136 || [[ਏਲੇ ਮਿਲਜ਼]]||19.02.2022
|236
|[[ਈਰਾਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਡੇ]]
|30.05.2022
|
|
|
|-
| 37 || [[ਡੈਨਾ ਗੋਲਡਬਰਗ]]||12.11.2021 || 137 || [[ਬ੍ਰੈਡ ਮੋਂਡੋ]]||20.02.2022
|237
|[[ਕੁਈਰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਮੁੰਬਈ]]
|31.05.2022
|
|
|
|-
| 38 || [[ਲਇਰਾ ਮੈਕੀ]]||13.11.2021 || 138 || [[ਬ੍ਰੀ ਏਸਰਿਗ]]||21.02.2022
|238
|[[ਲੈਥਲ ਲੈਸਬੀਅਨ]]
|01.06.2022
|
|
|
|-
| 39 || [[ਬਿੰਦੂਮਾਧਵ ਖੀਰੇ]]||14.11.2021 || 139 || [[ਕਿਮੋਰਾ ਬਲੈਕ]]||22.02.2022
|239
|[[ਜ਼ਿੰਦੀਕ]]
|02.06.2022
|
|
|
|-
| 40 || [[ਓਨਿਰ]]||15.11.2021 || 140 || [[ਜੌਹਨ ਅਲਕੋਰਨ (ਗਾਇਕ)]]||23.02.2022
|240
|[[ਗੇਅ ਬੰਬੇ]]
|03.06.2022
|
|
|
|-
| 41 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਿਨ ਬੇਕਰ]]||16.11.2021 || 141 || [[ਅੰਜੀਮਾਈਲ]]||24.02.2022
|241
|[[ਅਭਿਮਾਨੀ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|04.06.2022
|
|
|
|-
| 42 || [[ਰਿਤੂ ਡਾਲਮੀਆ]]||17.11.2021 || 142 || [[ਅਮੋਨ (ਪਹਿਲਵਾਨ)]]||25.02.2022
|242
|[[ਕੁਈਰ ਸਿਟੀ ਸਿਨੇਮਾ]]
|05.06.2022
|
|
|
|-
| 43 || [[ਮੈਕਸਿਮ ਮਜ਼ੂਮਦਾਰ]]||18.11.2021 || 143 || [[ਡਿਰਕ ਬਾਚ]]||26.02.2022
|243
|[[ਕੁਈਰ ਚੇਨਈ ਕ੍ਰੋਨੀਕਲਜ਼]]
|06.06.2022
|
|
|
|-
| 44 || [[ਵਸੁਧੇਂਦਰਾ]]||19.11.2021 || 144 || [[ਕਲਾਉਡੀਆ ਐਲਨ]]||27.02.2022
|244
|[[ਮੁਸਕੋਕਾ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|07.06.2022
|
|
|
|-
| 45 || [[ਡੇਵਿਡ ਡੇਨਸਨ]]||20.11.2021 || 145 || [[ਬੈਟੀਨਾ ਹੋਪ]]||28.02.2022
|245
|[[ਜੀਲੋਂਗ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|08.06.2022
|
|
|
|-
| 46 || [[ਜੇਕ ਐਟਲਸ]]||21.11.2021 || 146 || [[ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਬੁਰਲਾਕੋਵ]]||01.03.2022
|246
|[[ਟੋਰਾਂਟੋ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|09.06.2022
|
|
|
|-
| 47 || [[ਆਰਥਰ ਮਾਰੀਆਨੋ]]||22.11.2021 || 147 || [[ਮੈਨਫ੍ਰੇਡ ਸਾਲਜ਼ਗੇਬਰ]]||02.03.2022
|247
|[[ਏਸ਼ੀਅਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|10.06.2022
|
|
|
|-
| 48 || [[ਜੋਸ਼ ਕੈਵਾਲੋ]]||23.11.2021 || 148 || [[ਕਰਡਿਨ ਓਰਲਿਕ]]||03.03.2022
|248
|[[ਮਾਰਡੀ ਗ੍ਰਾਸ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|11.06.2022
|
|
|
|-
| 49 || [[ਰੇਨੀ ਫੋਰਥ]]||24.11.2021 || 149 || [[ਡੇਵਿਡ ਫਰਨੀਸ਼]]||04.03.2022
|249
|[[ਸ਼ੰਘਾਈ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|12.06.2022
|
|
|
|-
| 50 || [[ਕ੍ਰਿਸ ਬਰਲੇ]] ||25.11.2021 || 150 || [[ਜੇਮਸ ਬਰਗ]]||05.03.2022
|250
|[[ਗੇਜ਼ (ਫ਼ਿਲਮ ਉਤਸ਼ਵ)]]
|13.06.2022
|
|
|
|-
| 51 || [[ਅਮੀਨੀ ਫੋਨੂਆ]]||26.11.2021 || 151 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਗੋਰਨਿਕ]]||06.03.2022
|251
|[[ਇੰਡੀਗਨੇਸ਼ਨ]]
|14.06.2022
|
|
|
|-
| 52 || [[ਐਲਿਸ ਆਸਟਨ]]||27.11.2021 || 152 || [[ਅਲਬਰੇਚਟ ਬੇਕਰ]]||07.03.2022
|252
|[[ਚੇਨਈ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|15.06.2022
|
|
|
|-
| 53 || [[ਲੀ ਪੀਅਰਟ]]||28.11.2021 || 153 || [[ਬਿਲੀ ਲਵ]]||08.03.2022
|253
|[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵੇਲਜ਼]]
|16.06.2022
|
|
|
|-
| 54 || [[ਮੈਟ ਲਲਾਨੋ]]||29.11.2021 || 154 || [[ਮਾਰਕ ਐਸ਼ਟਨ]]||09.03.2022
|254
|[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਇੰਡੀਆ]]
|17.06.2022
|
|
|
|-
| 55 || [[ਰਿਆਨ ਬਟਲਰ]]||30.11.2021 || 155 || [[ਮੀਆ ਇਜ਼ਾਬੇਲਾ]]||10.03.2022
|255
|[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਗਲੋਬਲ]]
|18.06.2022
|
|
|
|-
| 56 || [[ਡਾਨਾ ਓਲਮਰਟ]]||01.12.2021 || 156 || [[ਮੋਰਟੀ ਡਾਇਮੰਡ]]||11.03.2022
|256
|[[ਪੈਰਿਸ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|19.06.2022
|
|
|
|-
| 57 || [[ਆਸੀ ਅਜ਼ਰ]]||02.12.2021 || 157 || [[ਸਕਿਨ ਡਾਇਮੰਡ]]||12.03.2022
|257
|[[ਬਰਲਿਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|20.06.2022
|
|
|
|-
| 58 || [[ਰਾਹੁਲ ਮਹਿਤਾ]]||03.12.2021 || 158 || [[ਜੀਆਨਾ ਫਾਈਨ]]||13.03.2022
|258
|[[ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਆਰਟਸ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|21.06.2022
|
|
|
|-
| 59 || [[ਇਵਾਂਕਾ ਦਾਸ]]||04.12.2021 || 159 || [[ਜੌਨੀ ਰੈਪਿਡ]]||14.03.2022
|259
|[[ਮਿਸ ਟੀ ਵਰਲਡ]]
|22.06.2022
|
|
|
|-
| 60 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਕੌਫੀ]]||05.12.2021 || 160 || [[ਵੇਰਾ ਹੋਲਮੇ]]||15.03.2022
|260
|[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਅਲਬਾਨੀਆ]]
|23.06.2022
|
|
|
|-
| 61 || [[ਐਮਾ ਪੋਰਟਨਰ]]||06.12.2021 || 161 || [[ਸ਼ੈਲੀ ਕਿੰਗ]]||16.03.2022
|261
|[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਆਇਰਲੈਂਡ]]
|24.06.2022
|
|
|
|-
| 62 || [[ਜੈਫਰੀ ਰਿਚਮੈਨ]]||07.12.2021 || 162 || [[ਰਹੋਨਾ ਕੈਮਰਨ]]||17.03.2022
|262
|[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵਰਲਡ 2017]]
|25.06.2022
|
|
|
|-
| 63 || [[ਮਨਿਲ ਸੂਰੀ]]||08.12.2021 || 163 || [[ਜੌਇਸ ਗ੍ਰਾਂਟ]]||18.03.2022
|263
|[[ਮੈਲਬੌਰਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|26.06.2022
|
|
|
|-
| 64 || [[ਗੌਤਮ ਰਾਘਵਨ]]||09.12.2021 || 164 || [[ਬੈਥਨੀ ਬਲੈਕ]]||19.03.2022
|264
|[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਸਟਾਰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ]]
|27.06.2022
|
|
|
|-
| 65 || [[ਮਿਸ਼ੇਲ ਗੁਰੇਵਿਚ]]||10.12.2021 || 165 || [[ਇੰਡੀਆ ਸਮਰ]]||20.03.2022
|265
|[[ਹੈਮਬਰਗ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|28.06.2022
|
|
|
|-
| 66 || [[ਅਨੀਸ਼ ਸੇਠ]]||11.12.2021 || 166 || [[ਪੇਚੇ ਡੀ]]||21.03.2022
|266
|[[ਕੋਲੋਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|29.06.2022
|
|
|
|-
| 67 || [[ਡੀਨ ਅੱਤਾ]]||12.12.2021 || 167 || [[ਡੀਲੋਨ]]||22.03.2022
|267
|[[ਵੈਸਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|30.06.2022
|
|
|
|-
| 68 || [[ਫਰਜ਼ਾਨਾ ਡਾਕਟਰ]]||13.12.2021 || 168 || [[ਡੇਜ਼ੀ ਈਗਨ]]||23.03.2022
|268
|[[ਇਮੇਜ+ਨੇਸ਼ਨ]]
|01.07.2022
|
|
|
|-
| 69 || [[ਕੌਸਰ ਮੁਹੰਮਦ]]||14.12.2021 || 169 || [[ਲੀਓ ਫੋਰਡ]]||24.03.2022
|269
|[[ਫਰੇਮਲਾਈਨ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|02.07.2022
|
|
|
|-
| 70 || [[ਕਾਜ਼ਿਮ ਅਲੀ]]||15.12.2021 || 170 || [[ਜੇਮਸ ਐਮਸਟਰ]]||25.03.2022
|270
|[[ਰੈਂਬੋ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|03.07.2022
|
|
|
|-
| 71 || [[ਜੂਡਿਥ ਫਰੈਂਕ]]||16.12.2021 || 171 || [[ਆਲੀਆ ਸ਼ੌਕਤ]]||26.03.2022
|271
|[[ਪਿੰਕ ਲਾਇਫ਼ ਕੁਈਰਫੈਸਟ]]
|04.07.2022
|
|
|
|-
| 72 || [[ਮਾਰਗੀ ਐਡਮ]]||17.12.2021 || 172 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਨ ਕਿਸ਼]]||27.03.2022
|272
|[[ਪ੍ਰਾਈਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|05.07.2022
|
|
|
|-
| 73 || [[ਸਿਧਾਰਥ ਗਰਗ]]||18.12.2021 || 173 || [[ਮਾਇਕ ਜਿਨ]]||28.03.2022
|273
|[[ਐਂਡਰਿਊ ਪੀਅਰਸ]]
|06.07.2022
|
|
|
|-
| 74 || [[ਦਿਨੇਸ਼ ਭੁਗਰਾ]]||19.12.2021 || 174 || [[ਅਨੀਤਾ ਲੋ]]||29.03.2022
|274
|[[ਗੇਅਲਿਬ]]
|07.07.2022
|
|
|
|-
| 75 || [[ਡਾਅਨ ਐਡਮਜ਼]]||20.12.2021 || 175 || [[ਤਾਨਿਆ ਕੰਪਾਸ]]||30.03.2022
|275
|[[ਫੈਮਲੀ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ]]
|08.07.2022
|
|
|
|-
| 76 || [[ਅਗਸਤ ਐਮਸ]]||21.12.2021 || 176 || [[ਪੌਲ ਮੇਂਡੇਜ਼]]||31.03.2022
|276
|[[ਗੇਅ ਡਾਕਟਰਜ਼ ਆਇਰਲੈਂਡ]]
|09.07.2022
|
|
|
|-
| 77 || [[ਡਾਇਨਾ ਐਸ਼]]||22.12.2021 || 177 || [[ਬੇਨ ਹੰਟੇ]]||01.04.2022
|277
|[[ਜੈਕੀ ਮਾਲਟਨ]]
|10.07.2022
|
|
|
|-
| 78 || [[ਰੇਚਲ ਫਾਰਮਰ]]||23.12.2021 || 178 || [[ਮੋਬੀਨ ਅਜ਼ਹਰ]]||02.04.2022
|278
|[[ਹਿਲਡਾ ਮੈਥੇਸਨ]]
|11.07.2022
|
|
|
|-
| 79 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਗਨਾਤਰਾ]]||24.12.2021 || 179 || [[ਸਾਰਾਹ ਸਟੀਰਕ]]||03.04.2022
|279
|[[ਏਲਾ ਹੰਟ]]
|12.07.2022
|
|
|
|-
| 80 || [[ਮਾਰਲੀਨ ਗੋਰਿਸ]]||25.12.2021 || 180 || [[ਜੁਲ ਮਾਰੋਹ]]||04.04.2022
|280
|[[ਲੀਹ ਹਾਰਵੇ]]
|13.07.2022
|
|
|
|-
| 81 || [[ਡੀਆਨਾ ਅਰਬੇਨੀਨਾ]]||26.12.2021 || 181 || [[ਈਵਾਨ ਗ੍ਰੀਰ]]||05.04.2022
|281
|[[ਰੋਏ ਰੋਲੈਂਡ]]
|14.07.2022
|
|
|
|-
| 82 || [[ਰਵੀਨਾ ਅਰੋੜਾ]]||27.12.2021 || 182 || [[ਰਿਆਨ ਹੋਲਮਜ਼]]||06.04.2022
|282
|[[ਰੌਸ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ]]
|15.07.2022
|
|
|
|-
| 83 || [[ਹਿਤੇਨ ਨੂਨਵਾਲ]]||28.12.2021 || 183 || [[ਕਲੋਵਿਸ ਰਫਿਨ]]||07.04.2022
|283
|[[ਬਸੀਰਾ ਖਾਨ]]
|16.07.2022
|
|
|
|-
| 84 || [[ਪ੍ਰਗਤੀ ਸਿੰਘ]]||29.12.2021 || 184 || [[ਟੌਮੀ ਨਟਰ]]||08.04.2022
|284
|[[ਅੰਜਾਰੀ]]
|17.07.2022
|
|
|
|-
| 85 || [[ਰੋਹਿਤ ਖੋਸਲਾ]]||30.12.2021 || 185 || [[ਟੇਡ ਟਿਨਲਿੰਗ]]||09.04.2022
|285
|[[ਬਤ ਕੋਲ (ਸੰਸਥਾ)]]
|18.07.2022
|
|
|
|-
| 86 || [[ਮਾਇਆ ਦ ਡਰੈਗ ਕੁਈਨ]]||31.12.2021 || 186 || [[ਜੂਲੀਅਨ ਬੇਕਰ]]||10.04.2022
|286
|[[ਹਵਰੁਤਾ (ਸੰਸਥਾ)]]
|19.07.2022
|
|
|
|-
| 87 || [[ਮੇਗ ਕ੍ਰਿਸਚੀਅਨ]]||01.01.2022 || 187 || [[ਡੇਵਿਡ ਐਮਸ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||11.04.2022
|287
|[[ਹਾਮਦ ਸਿੰਨੋ]]
|20.07.2022
|
|
|
|-
| 88 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਗਿਲਬਰਟ]]||02.01.2022 || 188 || [[ਬਰਟ ਆਰਚਰ]]||12.04.2022
|288
|[[ਫਰੀਹਾ ਰੋਇਸਿਨ]]
|21.07.2022
|
|
|
|-
| 89 || [[ਏਸਥਰ ਭਾਰਤੀ]]||03.01.2022 || 189 || [[ਫਿਨ ਅਰਗਸ]]||13.04.2022
|289
|[[ਜਿਲ ਐਂਡਰਿਊ]]
|22.07.2022
|
|
|
|-
| 90 || [[ਦੀਪਕ ਭਾਰਗਵ]]||04.01.2022 || 190 || [[ਜੇਰੇਡ ਆਲਮਨ]]||14.04.2022
|290
|[[ਜੇਮਸ ਬੇਲੀ]]
|23.07.2022
|
|
|
|-
| 91 || [[ਰੇ ਅਘਯਾਨ]]||05.01.2022 || 191 || [[ਡੈਨੀਅਲ ਕਾਰਟੀਅਰ]]||15.04.2022
|291
|[[ਐਨੀ ਗੁਗਲੀਆ]]
|24.07.2022
|
|
|
|-
| 92 || [[ਐਡਮ ਆਲ]]||06.01.2022 || 192 || [[ਕੇਵਿਨ ਐਲੀਸਨ]]||16.04.2022
|292
|[[ਪੌਲ ਵਿਰਟਜ਼]]
|25.07.2022
|
|
|
|-
| 93 || [[ਆਰਤੀ ਅਗਰਵਾਲ (ਵਿਗਿਆਨੀ)]]||07.01.2022 || 193 || [[ਡਿਕ ਕਲੇਅਰ]]||17.04.2022
|293
|[[ਜੈਸਿਕਾ ਪਲੱਟ]]
|26.07.2022
|393
|
|
|-
| 94 || [[ਭੂਪੇਨ ਖੱਖੜ]]||08.01.2022 || 194 || [[ਸੇਬ ਕਾਸਤਰੋ]]||18.04.2022
|294
|[[ਲੁਈ ਸੈਂਡ]]
|27.07.2022
|394
|
|
|-
| 95 || [[ਐਨੀ ਆਸ਼ੀਮ]]||09.01.2022 || 195 || [[ਹੈਂਕ ਚੇਨ]]||19.04.2022
|295
|[[ਐਂਡਰਿਆ ਯੀਅਰਵੁੱਡ]]
|28.07.2022
|395
|
|
|-
| 96 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਡ੍ਰੈਗਨ]]||10.01.2022 || 196 || [[ਅਬਦੁ ਅਲੀ]]||20.04.2022
|296
|[[ਬੈਟੀ ਬੈਕਸਟਰ]]
|29.07.2022
|396
|
|
|-
| 97 || [[ਚੱਕੀ ਬਾਰਟੋਲੋ]]||11.01.2022 || 197 || [[ਸਲਵਾਡੋਰ ਕੈਲਵੋ]]||21.04.2022
|297
|[[ਟੇਡ ਨੌਰਥ]]
|30.07.2022
|397
|
|
|-
| 98 || [[ਜੈਕ ਬਾਰਨ]]||12.01.2022 || 198 || [[ਬਲੈਕ ਸਪਾਰਕ]]||22.04.2022
|298
|[[ਰਿਚਰਡ ਹਰਮਨ]]
|31.07.2022
|398
|
|
|-
| 99 || [[ਅਡੱਲਟ ਮੋਮ]]||13.01.2022 || 199 || [[ਮਾਰਕ ਬਲੇਨ]]||23.04.2022
|299
|[[ਜਨਾਇਆ ਖਾਨ]]
|01.08.2022
|399
|
|
|-
| 100 || [[ਕਾਰਲਾ ਐਂਤੋਨੇਲੀ]]||14.01.2022 || 200 || [[ਰਿਵਰ ਗਾਲੋ]]||24.04.2022
|300
|
|02.08.2022
|400
|
|
|-
|}</text>
      <sha1>l4vdg9evwlippzyqam3y8v9mtklpkls</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਿਹਾਰੀ ਲਾਲ ਪੁਰੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>141094</id>
    <revision>
      <id>610086</id>
      <parentid>598842</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T07:34:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2409:4055:110:C0E7:CE61:720:EFAB:A24C</ip>
      </contributor>
      <comment>ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2233" xml:space="preserve">'''ਬਿਹਾਰੀ ਲਾਲ ਪੁਰੀ''' (1830-1885) ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਰਤਕਕਾਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਿਸੇਸ਼ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ।

== ਜਨਮ ==
ਬਿਹਾਰੀ ਲਾਲ ਪੁਰੀ ਦਾ ਜਨਮ 1830 ਈ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ [[ਬਹਿਰਾਮਪੁਰ]] ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਬਾਬਾ ਛਾਂਗਾ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ। ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਨਕਸ਼ਿਆ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। 

== ਸਿੱਖਿਆ ==
ਬਿਹਾਰੀ ਲਾਲ ਪੁਰੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲੀ|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]], [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]], [[ਉ੍ਰਦੂ|ਉਰਦੂ]], ਅਤੇ [[ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਫ਼ਾਰਸੀ]] ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਚੰਗਾ ਗਿਆਨ ਸੀ। 

== ਕੰਮ ==
ਬਿਹਾਰੀ ਲਾਲ ਪੁਰੀ ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਜ ਕੀਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਧੋਪੁਰ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆ ਲਈ ਦੋ ਮੁਫਤ ਸਕੂਲ ਖੋਲੇ। ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਲਈ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਕੀਤੇ। ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਹੰਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੈਮੋਰੈੰਡਮ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।


ਰਚਨਾਵਾਂ


1.ਵਿੱਦਿਆ ਰਤਨਾਕਰ

2.ਅਨੇਕ ਦਰਸ਼ਨ

3.ਚਿਤਰਾਵਲੀ

4.ਪਿੰਗਲ ਮੰਜਰੀ

5.ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਆਕਰਣ</text>
      <sha1>awbqeg36u0a4bbffkrlu5nrv7pt2lep</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gill jassu/100wikidays</title>
    <ns>2</ns>
    <id>141224</id>
    <revision>
      <id>610010</id>
      <parentid>609723</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T15:39:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12905" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 12.01.2022–21.04.2022 !! colspan=3| 2&lt;sup&gt;nd&lt;/sup&gt; round: 22.04.2022–30.07.2022 !! colspan=3| 3&lt;sup&gt;nd&lt;/sup&gt; round: 31.07.2022–07.11.2022

|-
! No.  !! Article  !! Date !! No.  !! Article  !! Date
|-
| 1 || [[ਕਲਾ ਦਾ ਕੰਮ]] || 12-01-2022 || 1 || [[ਸੰਸਾਰ]] || 22.04.2022
|-
| 2 || [[ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਕਲਾ]] || 13-01-2022 || 2 || [[ਈਕੁਮੇਨ]] || 23.04.2022
|-
| 3 || [[ਆਸਟਰੇਲੀਆਈ ਕਲਾ]] || 14-01-2022 || 3 || [[ਅਲਾਸਕਾ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ]] || 24.04.2022
|-
| 4 || [[ਜਰਮਨ ਕਲਾ]] || 15-01-2022 || 4 || [[ਸਲਾਨਾ ਚੱਕਰ]] || 25.04.2022
|-
| 5 || [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਲਾ]] || 16-01-2022 || 5 || [[ਐਂਥਰੋਪੋਸਫੀਅਰ]] || 26.04.2022
|-
| 6 || [[ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਲਾ]] || 17-01-2022 || 6 || [[ਬਾਇਓਸਪੀਲੋਜੀ]] || 27.04.2022
|-
| 7 || [[ਮਲੇਸ਼ੀਅਨ ਕਲਾ]] || 18-01-2022 || 7 || [[ਕੈਸਕੇਡਜ਼ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ]] || 28.04.2022
|-
| 8 || [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ੀ ਕਲਾ]] || 19-01-2022 || 8 || [[ਕਾਲਕ੍ਰਮ]] || 29.04.2022
|-
| 9 || [[ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ]] || 20-01-2022 || 9 || [[ਧਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਹਫ਼ਤਾ]] || 30.04.2022
|-
| 10 || [[ਮਿਆਂਮਾਰ ਦੀ ਕਲਾ]] || 21-01-2022 || 10 || [[ਐਸਡੈਟ]] || 01.05.2022
|-
| 11 || [[ਕਲਾ ਸੰਸਾਰ]] || 22-01-2022 || 11 || [[ਭੂ-ਰਸਾਇਣ]] || 02.05.2022 
|-
| 12 || [[ਤੁਵਾਲੂ ਦੀ ਕਲਾ]] || 23-01-2022 || 12 || [[ਜੀਓਇਨਫੋਰਮੈਟਿਕਸ]] || 03.05.2022
|-
| 13 || [[ਸੋਮਾਲੀ ਕਲਾ]] || 24-01-2022 || 13 || [[ਜਿਓਮਕੈਨਿਕਸ]] || 04.05.2022
|-
| 14 || [[ਕੋਰੀਆਈ ਕਲਾ]] || 25-01-2022 || 14 || [[ਜਿਓਰੈਫ]] || 05.05.2022
|-
| 15 || [[ਸ਼੍ਰੀ ਲੰਕਾ ਦੀਆਂ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਰਟਸ]] || 26-01-2022 || 15 || [[GNS ਵਿਗਿਆਨ]] || 06.05.2022
|-
| 16 || [[ਤੁਰਕੀ ਕਲਾ]] || 27-01-2022 || 16 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਿਕਾਸ]] || 07.05.2022
|-
| 17 || [[ਅਫਰੀਕੀ ਕਲਾ]] || 28-01-2022 || 17 || [[ਪੈਲੀਓਜੀਓਸਾਇੰਸ]] || 08.05.2022
|-
| 18 || [[ਜਾਰਡਨ ਦੀ ਕਲਾ]] || 29-01-2022 || 18 || [[ਪੈਲੀਓਇੰਟੈਂਸਿਟੀ]] || 09.05.2022
|-
| 19 || [[ਚਿਲੀ ਕਲਾ]] || 30-01-2022 || 19 || [[ਪੈਲੀਓਨਟੋਲੋਜੀ]] || 10.05.2022
|-
| 20 || [[ਸਰਬੀਆਈ ਕਲਾ]] || 31-01-2022 || 20 || [[ਭੌਤਿਕ ਭੂਗੋਲ]] || 11.05.2022
|-
| 21 || [[ਫਲਸਤੀਨੀ ਕਲਾ]] || 01-02-2022 || 21 || [[ਸੈਡਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ]] || 12.05.2022
|-
| 22 || [[ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨੀ ਕਲਾ]] || 02-02-2022 || 22 || [[ਭੂਚਾਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਿਗਿਆਨ]] || 13.05.2022
|-
| 23 || [[ਕੁੱਕ ਟਾਪੂ ਕਲਾ]] || 03-02-2022 || 23 || [[ਮਿੱਟੀ ਸੂਰਜੀਕਰਣ]] || 14.05.2022
|-
| 24 || [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਕਲਾ]] || 04-02-2022 || 24 || [[ਠੋਸ ਧਰਤੀ‎]] || 15.05.2022
|-
| 25 || [[ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਕਲਾ]] || 05-02-2022 || 25 || [[ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਵਿਗਿਆਨ]] || 16.05.2022
|-
| 26 || [[ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਲਾ]] || 06-02-2022 || 26 || [[ਟ੍ਰੈਵਰਸ (ਸਰਵੇਖਣ)]] || 17.05.2022
|-
| 27 || [[ਕਤਰ ਕਲਾ]] || 07-02-2022 || 27 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਪੜਾਅ]] || 18.05.2022
|-
| 28 || [[ਲਾਓ ਕਲਾ]] || 08-02-2022 || 28 || [[ਉਪ-ਤੂਫਾਨ]] || 19.05.2022
|-
| 29 || [[ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਰਟਸ]] || 09-02-2022 || 29 || [[ਜਾਰਾਮੀਲੋ ਰਿਵਰਸਲ]] || 20.05.2022
|-
| 30 || [[ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ]] || 10-02-2022 || 30 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ]] || 21.05.2022
|-
| 31 || [[ਵੈਲਸ਼ ਕਲਾ]] || 11-02-2022 || 31 || [[ਭੂ-ਕੇਂਦਰੀ ਔਰਬਿਟ]] || 22.05.2022
|-
| 32 || [[ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਕਲਾ]] || 12-02-2022 || 32 || [[ਥਰਮੋਪੌਜ਼]] || 23.05.2022
|-
| 33 || [[ਪੋਲਿਸ਼ ਕਲਾ]] || 13-02-2022 || 33 || [[ਟਰਬੋਪੌਜ਼]] || 24.05.2022
|-
| 34 || [[ਓਵਰ ਮਾਡਲ ਵਾਲੀ ਖੋਪੜੀ]] || 14-02-2022 || 34 || [[ਕੁਨਿਉ ਕੁਆਂਟੁ]] || 25.05.2022
|-
| 35 || [[ਬੋਸਨੀਆ ਅਤੇ ਹਰਜ਼ੇਗੋਵੀਨਾ ਕਲਾ]] || 15-02-2022 || 35 || [[ਡੈਂਡੇਲੀਅਨ ਊਰਜਾ]] || 26.05.2022
|-
| 36 || [[ਪਾਪੂਆ ਨਿਊ ਗਿਨੀ ਕਲਾ]] || 16-02-2022 || 36 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਨਾਜ਼ੁਕ ਭਾਗ]] || 27.05.2022
|-
| 37 || [[ਅਲਮੈਨਕ ਕਲਾ]] || 17-02-2022 || 37 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਸਮਾਂ]] || 28.05.2022
|-
| 38 || [[ਆਰਟਬੈਂਕ]] || 18-02-2022 || 38 || [[ਤਾਨੀਆ ਏਬੀ]] || 29.05.2022
|-
| 39 || [[ਗਲੋਬਲ ਕਲਾ]] || 19-02-2022 || 39 || [[ਐਡ ਬੇਅਰਡ]] || 30.05.2022
|-
| 40 || [[ਜੂਲੀਅਨ ਬੀਵਰ]] || 20-02-2022 || 40 || [[ਰਵਿੰਦਰ ਬਾਂਸਲ]] || 31.05.2022
|-
| 41 || [[ਕੈਨੇਡਾ ਹਾਊਸ]] || 21-02-2022 || 41 || [[ਫਰਾਂਸਿਸ ਬਾਰਕਲੇ]] || 01.06.2022
|-
| 42 || [[ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਪ੍ਰੈਸ]] || 22-02-2022 || 42 || [[ਵਿਲੀਅਮ ਡੈਂਪੀਅਰ]] || 02.06.2022
|-
| 43 || [[ਰਾਇਲ ਆਰਟੇਲ]] || 23-02-2022 || 43 || [[ਵਾਇਲੇਟ ਕੋਰਡਰੀ]] || 03.06.2022
|-
| 44 || [[ਪੀਟਰ ਮਿਸ਼ੇਲ]] || 24-02-2022 || 44 || [[ਪੈਲੇ ਹੁਲਡ]] || 04.06.2022
|-
| 45 || [[ਕੈਰੀ ਮੌਰਿਸ]] || 25-02-2022 || 45 || [[ਜ਼ਿਕੀ ਸ਼ੇਕਡ]] || 05.06.2022
|-
| 46 || [[ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ ਕਲਾ]] || 26-02-2022 || 46 || [[ਇਵਾਨ ਵਿਸਿਨ]] || 06.06.2022
|-
| 47 || [[ਅਰਬੇਸਕ]] || 27-02-2022 || 47 || [[ਜੇਮਸ ਕੇਚਲ]] || 07.06.2022
|-
| 48 || [[ਚੰਪਾ ਦੀ ਕਲਾ]] || 28-02-2022 || 48 || [[ਬਿਮਲ ਮੁਖਰਜੀ]] || 08.06.2022
|-
| 49 || [[ਰੇਨਰ ਕਰੋਨ]] || 01-03-2022 || 49 || [[ਕਲੇਰ ਫਰਾਂਸਿਸ]] || 09.06.2022
|-
| 50 || [[ਆਧੁਨਿਕ ਕਲਾ]] || 02-03-2022 || 50 || [[ਨਥਾਨਿਏਲ ਪੋਰਟਲਾਕ]] || 10.06.2022
|-
| 51 || [[ਕਲਾ ਆਲੋਚਕ]] || 03-03-2022 || 51 || [[ਯੂਰੀ ਲਿਸਿਆਨਸਕੀ ]] || 11.06.2022
|-
| 52 || [[ਪਲਿੰਕਾਰਟ]] || 04-03-2022 || 52 || [[ਚਾਰਲਸ ਜੈਕਿਨੋਟ]] || 12.06.2022
|-
| 53 || [[ਮੂਰਤੀ-ਵਿਗਿਆਨ]] || 05-03-2022 || 53 || [[ਜੀਓਨ (ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ)]] || 13.06.2022
|-
| 54 || [[ਦਾਨ ਲਈ ਕਲਾ]] || 06-03-2022 || 54 || [[ਟ੍ਰੈਵਿਸ ਲੁਡਲੋ]] || 14.06.2022
|-
| 55 || [[ਅਫਰੀਕੀ ਲੋਕ ਕਲਾ]] || 07-03-2022 || 55 || [[ਜਾਰਜ ਸ਼ੈਲਵੋਕ]] || 15.06.2022
|-
| 56 || [[ਆਰਟਵਾਸ਼ਿੰਗ]] || 08-03-2022 || 56 || [[ਵੀਨਸ ਦੀ ਪੱਟੀ]] || 16.06.2022
|-
| 57 || [[ਮੈਕਰੋਨੀ ਕਲਾ]] || 09-03-2022 || 57 || [[ਭੂਗੋਲਿਕ ਜ਼ੋਨ]] || 17.06.2022
|-
| 58 || [[ਅਬੂ ਧਾਬੀ ਕਲਾ]] || 10-03-2022 || 58 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਸੰਸਾਰ]] || 18.06.2022
|-
| 59 || [[ਡਰੋਨ ਕਲਾ]] || 11-03-2022 || 59 || [[ਗਦਾਨੀ]] || 19.06.2022
|-
| 60 || [[ਕਾਗਜ਼ੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ]] || 12-03-2022 || 60 || [[ਖੰਟੀ ਸਾਗਰ]] || 20.06.2022
|-
| 61 || [[ਫਿਜ਼ੀਓਪਲਾਸਟਿਕ ਕਲਾ]] || 13-03-2022 || 61 || [[ਮੇਸੋਪਲੇਟਸ]] || 21.06.2022
|-
| 62 || [[ਕਲਾ ਸਕੂਲ]] || 14-03-2022 || 62 || [[ਗਲੋਬਲ ਦਿਮਾਗ]] || 22.06.2022
|-
| 63 || [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ]] || 15-03-2022 || 63 || [[ਐਡਵਰਡ ਲੈਟੀਮਰ ਬੀਚ ਜੂਨੀਅਰ]] || 23.06.2022
|-
| 64 || [[ਭੂਮੀ ਕਲਾ]] || 16-03-2022 || 64 || [[ਜਿਓਟਾਰਗੇਟਿੰਗ]] || 24.06.2022
|-
| 65 || [[ਵਿਚਾਰ ਕਲਾ]] || 17-03-2022 || 65 || [[ਜਿਓਮੈਸੇਜਿੰਗ]] || 25.06.2022
|-
| 66 || [[ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਕਲਾ]] || 18-03-2022 || 66 || [[ਭੂ-ਵਾੜ]] || 26.06.2022
|-
| 67 || [[ਸੰਦਰਭ ਕਲਾ]] || 19-03-2022 || 67 || [[ਏਸ਼ੀਆ ਕੌਂਸਲ]] || 27.06.2022
|-
| 68 || [[ਚੈਂਪਮੋਲ]] || 20-03-2022 || 68 || [[ਵੈਬ ਚਿਲੀਜ਼]] || 28.06.2022
|-
| 69 || [[ਵਿਸ਼ਵ ਲਈ ਕਲਾ]] || 21-03-2022 || 69 || [[ਐਰੋਸੋਲ]] || 29.06.2022
|-
| 70 || [[ਅਮੀਨਾ ਅਹਿਮਦ ਆਹੂਜਾ]] || 22-03-2022 || 70 || [[ਹੇਟਰੋਸਫੀਅਰ]] || 30.06.2022
|-
| 71 || [[ਲਕਸ਼ਮੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਸਿਹਾਰੇ]] || 23-03-2022 || 71 || [[ਪਰਾਗ ਦੀ ਗਿਣਤੀ]] || 01.07.2022
|-
| 72 || [[ਸੂਜ਼ੀ ਗੈਬਲਿਕ]] || 24-03-2022 || 72 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਵਾ]] || 02.07.2022
|-
| 73 || [[ਡਾਂਸ ਆਲੋਚਨਾ]] || 25-03-2022 || 73 || [[ਹਵਾ ਦੀ ਖੜੋਤ]] || 03.07.2022
|-
| 74 || [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਨੇਮਾ]] || 26-03-2022 || 74 || [[ਮੇਸੋਪੌਜ਼]] || 04.07.2022
|-
| 75 || [[ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਕਲਾ ਆਲੋਚਨਾ]] || 27-03-2022 || 75 || [[ਕਾਲਾ ਕਾਰਬਨ]] || 05.07.2022
|-
| 76 || [[ਲੌਰਾ ਹਾਰਡਿੰਗ]] || 28-03-2022 || 76 || [[ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਨਦੀ]] || 06.07.2022
|-
| 77 || [[ਚਾਰਲਸ ਜੇਨਕਸ]] || 29-03-2022 || 77 || [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਜੈੱਟ]] || 07.07.2022
|-
| 78 || [[ਰੋਵਨ ਮੂਰ]] || 30-03-2022 || 78 || [[ਪੁਲਾੜ ਵਿਗਿਆਨ]] || 08.07.2022
|-
| 79 || [[ਸਾਰਾ ਰਹਿਬਰ]] || 31-03-2022 || 79 || [[ਧੁੰਦ ਦਾ ਧਨੁਸ਼]] || 09.07.2022
|-
| 80 || [[ਸਟੈਪਫਰਹੌਸ]] || 01-04-2022 || 80 || [[ਡੀਜ਼ਲ ਨਿਕਾਸ]] || 10.07.2022
|-
| 81 || [[ਹੈਗੋਇਟਾ]] || 02-04-2022 || 81 || [[ਫਰਾਜ਼ੀਲ ਬਰਫ਼]] || 11.07.2022
|-
| 82 || [[ਫੌਜੀ ਕਲਾ]] || 03-04-2022 || 82 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਪਰਤ]] || 12.07.2022
|-
| 83 || [[ਡਾਈਂਗ ਗੌਲ]] || 04-04-2022 || 83 || [[ਧਰੁਵੀ ਔਰਬਿਟ]] || 13.07.2022
|-
| 84 || [[ਯੁੱਧ ਕਲਾਕਾਰ]] || 05-04-2022 || 84 || [[ਅਨੀਸ਼ੀਅਨ]] || 14.07.2022
|-
| 85 || [[ਰੋਵਨ ਕ੍ਰੋ]] || 06-04-2022 || 85 || [[ਸਾਦੁਨ ਬੋਰੋ]] || 15.07.2022
|-
| 86 || [[ਸੈਮੂਅਲ ਰੈਡਗ੍ਰੇਵ]] || 07-04-2022 || 86|| [[ਐਲਨ ਪ੍ਰਿਡੀ]] || 16.07.2022
|-
| 87 || [[ਅਨਸਰੇਟਡ]] || 08-04-2022 || 87 || [[ਵਿਕਟਰ ਕਲੱਬ]] || 17.07.2022
|-
| 88 || [[ਅਲਟਰਮੋਡਰਨ]] || 09-04-2022 || 88 || [[ਜੇਮਸ ਪਾਰਕਿੰਸਨ]] || 18.07.2022
|-
| 89 || [[ਕੋਡਿਕੋਲੋਜੀ]] || 10-04-2022 || 89 || [[ਐਲਫ੍ਰੇਡ ਡੀ ਗ੍ਰਾਜ਼ੀਆ]] || 19.07.2022
|-
| 90 || [[ਸਥਾਨਿਕ ਪ੍ਰਤੀਕ]] || 11-04-2022 || 90 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਰਿਗਰੈਸ਼ਨ]] || 20.07.2022
|-
| 91 || [[ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਲਾਈਨ]] || 12-04-2022 || 91 || [[ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼]] || 21.07.2022
|-
| 92 || [[ਮਾਸ]] || 13-04-2022 || 92 || [[ਬਿਲ ਕਿੰਗ (ਰਾਇਲ ਨੇਵੀ ਅਫਸਰ)]] || 22.07.2022
|-
| 93 || [[ਕੁਬਾ ਕਲਾ]] || 14-04-2022 || 93 || [[ਮਾਰਕ ਬੀਓਮੋਂਟ (ਸਾਈਕਲ ਸਵਾਰ)]] || 23.07.2022
|-
| 94 || [[ਪੂਰਬੀਵਾਦ]] || 15-04-2022 || 94 || [[ਜੇਮਸ ਮੈਗੀ (ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ)]] || 24.07.2022
|-
| 95 || [[ਟੋਂਡੋ (ਕਲਾ)]] || 16-04-2022 || 95 || [[ਰਿਚਰਡ ਰਸਲ ਵਾਲਡਰੋਨ]] || 25.07.2022
|-
| 96 || [[ਯੂਰਪ ਦੀ ਕਲਾ]] || 17-04-2022 || 96 || [[ਰਾਬਰਟ ਗ੍ਰੇ (ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ)]] || 26.07.2022
|-
| 97 || [[ਮੀਡੀਆ ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ]] || 18-04-2022 || 97 || [[ਐਲੇਕ ਰੋਜ਼]] || 27.07.2022
|-
| 98 || [[ਤਕਨੀਕੀ ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ]] || 19-04-2022 || 98 || [[ਫਰਾਂਸਿਸ ਫਲੈਚਰ (ਪੁਜਾਰੀ)]] || 28.07.2022
|-
| 99 || [[ਸੂਡੋਰੀਅਲਿਜ਼ਮ]] || 20-04-2022 || 99 || [[ਥਾਮਸ ਵੈਸਟਬਰੂਕ ਵਾਲਡਰੋਨ (ਕੌਂਸਲ)]] || 29.07.2022
|-
| 100 || [[ਨਿਊਰੋਆਰਥਿਸਟਰੀ]] || 21-04-2022 || 100 || [[ਆਰਥਰ ਬਲੈਸਿਟ]] || 30.07.2022
|}</text>
      <sha1>hrzo45dv18ywajb7yfdgmtexr5xkp7r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610012</id>
      <parentid>610010</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T15:49:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12988" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 12.01.2022–21.04.2022 !! colspan=3| 2&lt;sup&gt;nd&lt;/sup&gt; round: 22.04.2022–30.07.2022 !! colspan=3| 3&lt;sup&gt;nd&lt;/sup&gt; round: 31.07.2022–07.11.2022

|-
! No.  !! Article  !! Date !! No.  !! Article  !! Date !! No.  !! Article  !! Date
|-
| 1 || [[ਕਲਾ ਦਾ ਕੰਮ]] || 12-01-2022 || 1 || [[ਸੰਸਾਰ]] || 22.04.2022 || 1 || [[ਟੋਨੀ ਮਾਂਗਨ]] || 31.07.2022
|-
| 2 || [[ਅਰਮੀਨੀਆਈ ਕਲਾ]] || 13-01-2022 || 2 || [[ਈਕੁਮੇਨ]] || 23.04.2022
|-
| 3 || [[ਆਸਟਰੇਲੀਆਈ ਕਲਾ]] || 14-01-2022 || 3 || [[ਅਲਾਸਕਾ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ]] || 24.04.2022
|-
| 4 || [[ਜਰਮਨ ਕਲਾ]] || 15-01-2022 || 4 || [[ਸਲਾਨਾ ਚੱਕਰ]] || 25.04.2022
|-
| 5 || [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਲਾ]] || 16-01-2022 || 5 || [[ਐਂਥਰੋਪੋਸਫੀਅਰ]] || 26.04.2022
|-
| 6 || [[ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਲਾ]] || 17-01-2022 || 6 || [[ਬਾਇਓਸਪੀਲੋਜੀ]] || 27.04.2022
|-
| 7 || [[ਮਲੇਸ਼ੀਅਨ ਕਲਾ]] || 18-01-2022 || 7 || [[ਕੈਸਕੇਡਜ਼ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ]] || 28.04.2022
|-
| 8 || [[ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ੀ ਕਲਾ]] || 19-01-2022 || 8 || [[ਕਾਲਕ੍ਰਮ]] || 29.04.2022
|-
| 9 || [[ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ]] || 20-01-2022 || 9 || [[ਧਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਹਫ਼ਤਾ]] || 30.04.2022
|-
| 10 || [[ਮਿਆਂਮਾਰ ਦੀ ਕਲਾ]] || 21-01-2022 || 10 || [[ਐਸਡੈਟ]] || 01.05.2022
|-
| 11 || [[ਕਲਾ ਸੰਸਾਰ]] || 22-01-2022 || 11 || [[ਭੂ-ਰਸਾਇਣ]] || 02.05.2022 
|-
| 12 || [[ਤੁਵਾਲੂ ਦੀ ਕਲਾ]] || 23-01-2022 || 12 || [[ਜੀਓਇਨਫੋਰਮੈਟਿਕਸ]] || 03.05.2022
|-
| 13 || [[ਸੋਮਾਲੀ ਕਲਾ]] || 24-01-2022 || 13 || [[ਜਿਓਮਕੈਨਿਕਸ]] || 04.05.2022
|-
| 14 || [[ਕੋਰੀਆਈ ਕਲਾ]] || 25-01-2022 || 14 || [[ਜਿਓਰੈਫ]] || 05.05.2022
|-
| 15 || [[ਸ਼੍ਰੀ ਲੰਕਾ ਦੀਆਂ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਰਟਸ]] || 26-01-2022 || 15 || [[GNS ਵਿਗਿਆਨ]] || 06.05.2022
|-
| 16 || [[ਤੁਰਕੀ ਕਲਾ]] || 27-01-2022 || 16 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਿਕਾਸ]] || 07.05.2022
|-
| 17 || [[ਅਫਰੀਕੀ ਕਲਾ]] || 28-01-2022 || 17 || [[ਪੈਲੀਓਜੀਓਸਾਇੰਸ]] || 08.05.2022
|-
| 18 || [[ਜਾਰਡਨ ਦੀ ਕਲਾ]] || 29-01-2022 || 18 || [[ਪੈਲੀਓਇੰਟੈਂਸਿਟੀ]] || 09.05.2022
|-
| 19 || [[ਚਿਲੀ ਕਲਾ]] || 30-01-2022 || 19 || [[ਪੈਲੀਓਨਟੋਲੋਜੀ]] || 10.05.2022
|-
| 20 || [[ਸਰਬੀਆਈ ਕਲਾ]] || 31-01-2022 || 20 || [[ਭੌਤਿਕ ਭੂਗੋਲ]] || 11.05.2022
|-
| 21 || [[ਫਲਸਤੀਨੀ ਕਲਾ]] || 01-02-2022 || 21 || [[ਸੈਡਲਰ ਪ੍ਰਭਾਵ]] || 12.05.2022
|-
| 22 || [[ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨੀ ਕਲਾ]] || 02-02-2022 || 22 || [[ਭੂਚਾਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਿਗਿਆਨ]] || 13.05.2022
|-
| 23 || [[ਕੁੱਕ ਟਾਪੂ ਕਲਾ]] || 03-02-2022 || 23 || [[ਮਿੱਟੀ ਸੂਰਜੀਕਰਣ]] || 14.05.2022
|-
| 24 || [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਕਲਾ]] || 04-02-2022 || 24 || [[ਠੋਸ ਧਰਤੀ‎]] || 15.05.2022
|-
| 25 || [[ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਕਲਾ]] || 05-02-2022 || 25 || [[ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਵਿਗਿਆਨ]] || 16.05.2022
|-
| 26 || [[ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਲਾ]] || 06-02-2022 || 26 || [[ਟ੍ਰੈਵਰਸ (ਸਰਵੇਖਣ)]] || 17.05.2022
|-
| 27 || [[ਕਤਰ ਕਲਾ]] || 07-02-2022 || 27 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਪੜਾਅ]] || 18.05.2022
|-
| 28 || [[ਲਾਓ ਕਲਾ]] || 08-02-2022 || 28 || [[ਉਪ-ਤੂਫਾਨ]] || 19.05.2022
|-
| 29 || [[ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਆਰਟਸ]] || 09-02-2022 || 29 || [[ਜਾਰਾਮੀਲੋ ਰਿਵਰਸਲ]] || 20.05.2022
|-
| 30 || [[ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ]] || 10-02-2022 || 30 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ]] || 21.05.2022
|-
| 31 || [[ਵੈਲਸ਼ ਕਲਾ]] || 11-02-2022 || 31 || [[ਭੂ-ਕੇਂਦਰੀ ਔਰਬਿਟ]] || 22.05.2022
|-
| 32 || [[ਵੀਅਤਨਾਮੀ ਕਲਾ]] || 12-02-2022 || 32 || [[ਥਰਮੋਪੌਜ਼]] || 23.05.2022
|-
| 33 || [[ਪੋਲਿਸ਼ ਕਲਾ]] || 13-02-2022 || 33 || [[ਟਰਬੋਪੌਜ਼]] || 24.05.2022
|-
| 34 || [[ਓਵਰ ਮਾਡਲ ਵਾਲੀ ਖੋਪੜੀ]] || 14-02-2022 || 34 || [[ਕੁਨਿਉ ਕੁਆਂਟੁ]] || 25.05.2022
|-
| 35 || [[ਬੋਸਨੀਆ ਅਤੇ ਹਰਜ਼ੇਗੋਵੀਨਾ ਕਲਾ]] || 15-02-2022 || 35 || [[ਡੈਂਡੇਲੀਅਨ ਊਰਜਾ]] || 26.05.2022
|-
| 36 || [[ਪਾਪੂਆ ਨਿਊ ਗਿਨੀ ਕਲਾ]] || 16-02-2022 || 36 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਨਾਜ਼ੁਕ ਭਾਗ]] || 27.05.2022
|-
| 37 || [[ਅਲਮੈਨਕ ਕਲਾ]] || 17-02-2022 || 37 || [[ਧਰਤੀ ਦਾ ਸਮਾਂ]] || 28.05.2022
|-
| 38 || [[ਆਰਟਬੈਂਕ]] || 18-02-2022 || 38 || [[ਤਾਨੀਆ ਏਬੀ]] || 29.05.2022
|-
| 39 || [[ਗਲੋਬਲ ਕਲਾ]] || 19-02-2022 || 39 || [[ਐਡ ਬੇਅਰਡ]] || 30.05.2022
|-
| 40 || [[ਜੂਲੀਅਨ ਬੀਵਰ]] || 20-02-2022 || 40 || [[ਰਵਿੰਦਰ ਬਾਂਸਲ]] || 31.05.2022
|-
| 41 || [[ਕੈਨੇਡਾ ਹਾਊਸ]] || 21-02-2022 || 41 || [[ਫਰਾਂਸਿਸ ਬਾਰਕਲੇ]] || 01.06.2022
|-
| 42 || [[ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਪ੍ਰੈਸ]] || 22-02-2022 || 42 || [[ਵਿਲੀਅਮ ਡੈਂਪੀਅਰ]] || 02.06.2022
|-
| 43 || [[ਰਾਇਲ ਆਰਟੇਲ]] || 23-02-2022 || 43 || [[ਵਾਇਲੇਟ ਕੋਰਡਰੀ]] || 03.06.2022
|-
| 44 || [[ਪੀਟਰ ਮਿਸ਼ੇਲ]] || 24-02-2022 || 44 || [[ਪੈਲੇ ਹੁਲਡ]] || 04.06.2022
|-
| 45 || [[ਕੈਰੀ ਮੌਰਿਸ]] || 25-02-2022 || 45 || [[ਜ਼ਿਕੀ ਸ਼ੇਕਡ]] || 05.06.2022
|-
| 46 || [[ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ ਕਲਾ]] || 26-02-2022 || 46 || [[ਇਵਾਨ ਵਿਸਿਨ]] || 06.06.2022
|-
| 47 || [[ਅਰਬੇਸਕ]] || 27-02-2022 || 47 || [[ਜੇਮਸ ਕੇਚਲ]] || 07.06.2022
|-
| 48 || [[ਚੰਪਾ ਦੀ ਕਲਾ]] || 28-02-2022 || 48 || [[ਬਿਮਲ ਮੁਖਰਜੀ]] || 08.06.2022
|-
| 49 || [[ਰੇਨਰ ਕਰੋਨ]] || 01-03-2022 || 49 || [[ਕਲੇਰ ਫਰਾਂਸਿਸ]] || 09.06.2022
|-
| 50 || [[ਆਧੁਨਿਕ ਕਲਾ]] || 02-03-2022 || 50 || [[ਨਥਾਨਿਏਲ ਪੋਰਟਲਾਕ]] || 10.06.2022
|-
| 51 || [[ਕਲਾ ਆਲੋਚਕ]] || 03-03-2022 || 51 || [[ਯੂਰੀ ਲਿਸਿਆਨਸਕੀ ]] || 11.06.2022
|-
| 52 || [[ਪਲਿੰਕਾਰਟ]] || 04-03-2022 || 52 || [[ਚਾਰਲਸ ਜੈਕਿਨੋਟ]] || 12.06.2022
|-
| 53 || [[ਮੂਰਤੀ-ਵਿਗਿਆਨ]] || 05-03-2022 || 53 || [[ਜੀਓਨ (ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ)]] || 13.06.2022
|-
| 54 || [[ਦਾਨ ਲਈ ਕਲਾ]] || 06-03-2022 || 54 || [[ਟ੍ਰੈਵਿਸ ਲੁਡਲੋ]] || 14.06.2022
|-
| 55 || [[ਅਫਰੀਕੀ ਲੋਕ ਕਲਾ]] || 07-03-2022 || 55 || [[ਜਾਰਜ ਸ਼ੈਲਵੋਕ]] || 15.06.2022
|-
| 56 || [[ਆਰਟਵਾਸ਼ਿੰਗ]] || 08-03-2022 || 56 || [[ਵੀਨਸ ਦੀ ਪੱਟੀ]] || 16.06.2022
|-
| 57 || [[ਮੈਕਰੋਨੀ ਕਲਾ]] || 09-03-2022 || 57 || [[ਭੂਗੋਲਿਕ ਜ਼ੋਨ]] || 17.06.2022
|-
| 58 || [[ਅਬੂ ਧਾਬੀ ਕਲਾ]] || 10-03-2022 || 58 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਸੰਸਾਰ]] || 18.06.2022
|-
| 59 || [[ਡਰੋਨ ਕਲਾ]] || 11-03-2022 || 59 || [[ਗਦਾਨੀ]] || 19.06.2022
|-
| 60 || [[ਕਾਗਜ਼ੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ]] || 12-03-2022 || 60 || [[ਖੰਟੀ ਸਾਗਰ]] || 20.06.2022
|-
| 61 || [[ਫਿਜ਼ੀਓਪਲਾਸਟਿਕ ਕਲਾ]] || 13-03-2022 || 61 || [[ਮੇਸੋਪਲੇਟਸ]] || 21.06.2022
|-
| 62 || [[ਕਲਾ ਸਕੂਲ]] || 14-03-2022 || 62 || [[ਗਲੋਬਲ ਦਿਮਾਗ]] || 22.06.2022
|-
| 63 || [[ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ]] || 15-03-2022 || 63 || [[ਐਡਵਰਡ ਲੈਟੀਮਰ ਬੀਚ ਜੂਨੀਅਰ]] || 23.06.2022
|-
| 64 || [[ਭੂਮੀ ਕਲਾ]] || 16-03-2022 || 64 || [[ਜਿਓਟਾਰਗੇਟਿੰਗ]] || 24.06.2022
|-
| 65 || [[ਵਿਚਾਰ ਕਲਾ]] || 17-03-2022 || 65 || [[ਜਿਓਮੈਸੇਜਿੰਗ]] || 25.06.2022
|-
| 66 || [[ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਕਲਾ]] || 18-03-2022 || 66 || [[ਭੂ-ਵਾੜ]] || 26.06.2022
|-
| 67 || [[ਸੰਦਰਭ ਕਲਾ]] || 19-03-2022 || 67 || [[ਏਸ਼ੀਆ ਕੌਂਸਲ]] || 27.06.2022
|-
| 68 || [[ਚੈਂਪਮੋਲ]] || 20-03-2022 || 68 || [[ਵੈਬ ਚਿਲੀਜ਼]] || 28.06.2022
|-
| 69 || [[ਵਿਸ਼ਵ ਲਈ ਕਲਾ]] || 21-03-2022 || 69 || [[ਐਰੋਸੋਲ]] || 29.06.2022
|-
| 70 || [[ਅਮੀਨਾ ਅਹਿਮਦ ਆਹੂਜਾ]] || 22-03-2022 || 70 || [[ਹੇਟਰੋਸਫੀਅਰ]] || 30.06.2022
|-
| 71 || [[ਲਕਸ਼ਮੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਸਿਹਾਰੇ]] || 23-03-2022 || 71 || [[ਪਰਾਗ ਦੀ ਗਿਣਤੀ]] || 01.07.2022
|-
| 72 || [[ਸੂਜ਼ੀ ਗੈਬਲਿਕ]] || 24-03-2022 || 72 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਵਾ]] || 02.07.2022
|-
| 73 || [[ਡਾਂਸ ਆਲੋਚਨਾ]] || 25-03-2022 || 73 || [[ਹਵਾ ਦੀ ਖੜੋਤ]] || 03.07.2022
|-
| 74 || [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਨੇਮਾ]] || 26-03-2022 || 74 || [[ਮੇਸੋਪੌਜ਼]] || 04.07.2022
|-
| 75 || [[ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਕਲਾ ਆਲੋਚਨਾ]] || 27-03-2022 || 75 || [[ਕਾਲਾ ਕਾਰਬਨ]] || 05.07.2022
|-
| 76 || [[ਲੌਰਾ ਹਾਰਡਿੰਗ]] || 28-03-2022 || 76 || [[ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਨਦੀ]] || 06.07.2022
|-
| 77 || [[ਚਾਰਲਸ ਜੇਨਕਸ]] || 29-03-2022 || 77 || [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਜੈੱਟ]] || 07.07.2022
|-
| 78 || [[ਰੋਵਨ ਮੂਰ]] || 30-03-2022 || 78 || [[ਪੁਲਾੜ ਵਿਗਿਆਨ]] || 08.07.2022
|-
| 79 || [[ਸਾਰਾ ਰਹਿਬਰ]] || 31-03-2022 || 79 || [[ਧੁੰਦ ਦਾ ਧਨੁਸ਼]] || 09.07.2022
|-
| 80 || [[ਸਟੈਪਫਰਹੌਸ]] || 01-04-2022 || 80 || [[ਡੀਜ਼ਲ ਨਿਕਾਸ]] || 10.07.2022
|-
| 81 || [[ਹੈਗੋਇਟਾ]] || 02-04-2022 || 81 || [[ਫਰਾਜ਼ੀਲ ਬਰਫ਼]] || 11.07.2022
|-
| 82 || [[ਫੌਜੀ ਕਲਾ]] || 03-04-2022 || 82 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਪਰਤ]] || 12.07.2022
|-
| 83 || [[ਡਾਈਂਗ ਗੌਲ]] || 04-04-2022 || 83 || [[ਧਰੁਵੀ ਔਰਬਿਟ]] || 13.07.2022
|-
| 84 || [[ਯੁੱਧ ਕਲਾਕਾਰ]] || 05-04-2022 || 84 || [[ਅਨੀਸ਼ੀਅਨ]] || 14.07.2022
|-
| 85 || [[ਰੋਵਨ ਕ੍ਰੋ]] || 06-04-2022 || 85 || [[ਸਾਦੁਨ ਬੋਰੋ]] || 15.07.2022
|-
| 86 || [[ਸੈਮੂਅਲ ਰੈਡਗ੍ਰੇਵ]] || 07-04-2022 || 86|| [[ਐਲਨ ਪ੍ਰਿਡੀ]] || 16.07.2022
|-
| 87 || [[ਅਨਸਰੇਟਡ]] || 08-04-2022 || 87 || [[ਵਿਕਟਰ ਕਲੱਬ]] || 17.07.2022
|-
| 88 || [[ਅਲਟਰਮੋਡਰਨ]] || 09-04-2022 || 88 || [[ਜੇਮਸ ਪਾਰਕਿੰਸਨ]] || 18.07.2022
|-
| 89 || [[ਕੋਡਿਕੋਲੋਜੀ]] || 10-04-2022 || 89 || [[ਐਲਫ੍ਰੇਡ ਡੀ ਗ੍ਰਾਜ਼ੀਆ]] || 19.07.2022
|-
| 90 || [[ਸਥਾਨਿਕ ਪ੍ਰਤੀਕ]] || 11-04-2022 || 90 || [[ਸਮੁੰਦਰੀ ਰਿਗਰੈਸ਼ਨ]] || 20.07.2022
|-
| 91 || [[ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਲਾਈਨ]] || 12-04-2022 || 91 || [[ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼]] || 21.07.2022
|-
| 92 || [[ਮਾਸ]] || 13-04-2022 || 92 || [[ਬਿਲ ਕਿੰਗ (ਰਾਇਲ ਨੇਵੀ ਅਫਸਰ)]] || 22.07.2022
|-
| 93 || [[ਕੁਬਾ ਕਲਾ]] || 14-04-2022 || 93 || [[ਮਾਰਕ ਬੀਓਮੋਂਟ (ਸਾਈਕਲ ਸਵਾਰ)]] || 23.07.2022
|-
| 94 || [[ਪੂਰਬੀਵਾਦ]] || 15-04-2022 || 94 || [[ਜੇਮਸ ਮੈਗੀ (ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ)]] || 24.07.2022
|-
| 95 || [[ਟੋਂਡੋ (ਕਲਾ)]] || 16-04-2022 || 95 || [[ਰਿਚਰਡ ਰਸਲ ਵਾਲਡਰੋਨ]] || 25.07.2022
|-
| 96 || [[ਯੂਰਪ ਦੀ ਕਲਾ]] || 17-04-2022 || 96 || [[ਰਾਬਰਟ ਗ੍ਰੇ (ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਪਤਾਨ)]] || 26.07.2022
|-
| 97 || [[ਮੀਡੀਆ ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ]] || 18-04-2022 || 97 || [[ਐਲੇਕ ਰੋਜ਼]] || 27.07.2022
|-
| 98 || [[ਤਕਨੀਕੀ ਕਲਾ ਇਤਿਹਾਸ]] || 19-04-2022 || 98 || [[ਫਰਾਂਸਿਸ ਫਲੈਚਰ (ਪੁਜਾਰੀ)]] || 28.07.2022
|-
| 99 || [[ਸੂਡੋਰੀਅਲਿਜ਼ਮ]] || 20-04-2022 || 99 || [[ਥਾਮਸ ਵੈਸਟਬਰੂਕ ਵਾਲਡਰੋਨ (ਕੌਂਸਲ)]] || 29.07.2022
|-
| 100 || [[ਨਿਊਰੋਆਰਥਿਸਟਰੀ]] || 21-04-2022 || 100 || [[ਆਰਥਰ ਬਲੈਸਿਟ]] || 30.07.2022
|}</text>
      <sha1>ncma0tzprvr3risntbtfqj6aqwqyp1h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Manjit Singh/100wikidays</title>
    <ns>2</ns>
    <id>141593</id>
    <revision>
      <id>610095</id>
      <parentid>609844</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T11:06:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5145" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 01.05.2022– 
|-
! No.  !! Article  !! Date 
|-
| 1 || [[ਇੰਦਰ]] || 01-05-2022 
|-
| 2 || [[ਸਹਦੇਵ]] || 02-05-2022
|-
| 3 || [[ਅਸ਼ਵਿਨੀ ਕੁਮਾਰ]] || 03-05-2022
|-
| 4 || [[ਸ਼ਿਸ਼ੂਪਾਲ]] || 04-05-2022
|-
| 5 || [[ਦੁਸ਼ਾਸਨ]] || 05-05-2022
|-
| 6 || [[ਅਸ਼ਵਥਾਮਾ]] || 06-05-2022
|-
| 7 || [[ਵਿਰਾਟ]] || 7-05-2022
|-
| 8 || [[ਕਸ਼ਯਪ]] || 8-05-2022 
|-
| 9 || [[ਵਿਦੁਰ]] || 9-05-2022
|-
| 10 || [[ਵਿਕਰਨ]] || 10-05-2022
|-
| 11 || [[ਸੰਜਯ]] || 11-05-2022
|-
| 12 || [[ਬਕਾਸੁਰ]] || 12-05-2022
|-
| 13 || [[ਉਗ੍ਰਸੇਨ]] || 13-05-2022
|-
| 14 || [[ਦੁਸ਼ਯੰਤ]] || 14-05-2022
|-
| 15 || [[ਮੇਨਕਾ]] || 15-05-2022
|-
| 16 || [[ਵਿਚਿਤਰਵੀਰਯ]] || 16-05-2022
|-
| 17 || [[ਹਿਡਿੰਬ]] || 17-05-2022
|-
| 18 || [[ਪ੍ਰਤੀਪ]] || 18-05-2022
|-
| 19 || [[ਯਯਾਤੀ]] || 19-05-2022
|-
| 20 || [[ਰੁਕਮੀ]] || 20-05-2022
|-
| 21 || [[ਸੰਵਰਣ]] || 21-05-2022
|-
| 22 || [[ਰੰਭਾ (ਅਪਸਰਾ)]] || 22-05-2022
|-
| 23 || [[ਰਾਜਾ ਪੁਰੂ]] || 23-05-2022
|-
| 24 || [[ਵੇਨਾ (ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਾ)]] || 24-05-2022
|-
| 25 || [[ਭਗਦੱਤ]] || 25-05-2022
|-
| 26 || [[ਨਰਕਾਸੁਰ]] || 26-05-2022
|-
| 27 || [[ਹਿਰਣਯਾਕਸ਼]] || 27-05-2022
|-
| 28 || [[ਹਿਰਣਯਾਕਸ਼ਪ]] || 28-05-2022
|-
| 29 || [[ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ]] || 29-05-2022
|-
| 30 || [[ਅੰਧਕਾਸੁਰ]] || 30-05-2022
|-
| 31 || [[ਅਸੁਰ]] || 31-05-2022
|-
| 32 || [[ਵਜਰਯਾਨ]] || 1-0-2022
|-
| 33 || [[ਕਸ਼ੀਰ ਸਾਗਰ]]  || 2-06-2022
|-
| 34 || [[ਸ਼ੇਸ਼]] ||  3-06-2022, 
|-
| 35 || [[ਵਾਸੁਕੀ]] || 4-06-2022
|-
| 36 || [[ਮੈਡਸਟੋਨ (ਲੋਕਧਾਰਾ)]] || 5-06-2022
|-
| 37 || [[ਕਾਲੀਆ]] || 06-06-2022
|-
| 38 || [[ਕੁਰਮ]]  || 7-06-2022
|-
| 39 || [[ਵਾਮਨ]]  || 8-06-2022
|-
| 40 || [[ਪਿੱਤਰ]] || 9-06-2022
|-
| 41 || [[ਰਘੂ]] || 10-06-2022
|-
| 42 || [[ਅਤਰੀ]] || 11-06-2022
|-
| 43 || [[ਗੌਤਮ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ]]  ||  12-06-2022
|-
| 44 ||[[ਜਮਦਗਨੀ]] || 13-06-2022
|-
| 45 || [[ਨਰ-ਨਾਰਾਇਣ]] || 14-06-2022
|-
| 46  || [[ਸ਼ੁਕਰਚਾਰੀਆ]] || 15-06-2022
|-
| 47 || [[ਭ੍ਰਿਗੁ]] ||  16-06-2022
|-
| 48 || [[ਸ਼ਕਤੀ (ਰਿਸ਼ੀ)]] ||  17-06-2022
|-
| 49 || [[ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ]] ||  18-06-2022
|-
| 50 || [[ਦਕਸ਼]] || 19-6-2022
|-
| 51 || [[ਆਦਿਤਿਆ]] || 20-6-2022
|-
| 52 || [[ਮਤਸਯ ਪੁਰਾਣ]] || 21-6-2022
|-
| 53 || [[ਤਮਸ (ਦਰਸ਼ਨ)]] || 22-6-2022
|-
| 54 || [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] || 23-6-2022
|-
| 55 || [[ਚਾਰ ਧਾਮ]] || 24-06-2022
|-
| 56 || [[ਜੁਮਾ ਨਮਾਜ਼]] || 25-06-2022
|-
| 57 || [[ਰਾਮਾਨਾਥਸਵਾਮੀ ਮੰਦਰ]] || 26-06-2022 
|-
| 58 || [[ਦਵਾਰਕਾਧੀਸ਼ ਮੰਦਰ]] || 27-06-2022
|-
| 59 || [[ਸ਼੍ਰੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਮੰਦਰ]] || 28-06-2022
|-
| 60 || [[ਮਰੀਚੀ]] || 29-06-2022
|-
| 61 || [[ਯੱਗ]] || 30-06-2022
|-
| 62 || [[ਰਸਮ]] || 01-07-2022
|-
| 63 || [[ਮਥੁਰਾ]] || 02-07-2022
|-
| 64 || [[ਧਨੁਸ਼ਕੋਡੀ]] || 03-07-2022
|-
| 65 || [[ਅਸ਼ੋਕ ਵਾਟਿਕਾ]] || 04-07-2022
|-
| 66 || [[ਕਾਲਿੰਗਾ (ਮਹਾਭਾਰਤ)]] || 05-07-2022
|-
| 67 || [[ਰਾਜਗੀਰ]] || 06-07-2022
|-
| 68 || [[ਕੰਸ]] || 07-07-2022
|-
| 69 || [[ਗੋਕੁਲ]] || 08-07-2022
|-
| 70 || [[ਗੋਵਰਧਨ]] || 09-07-2022
|-
| 71 || [[ਗੋਵਰਧਨ ਪਰਬਤ]] || 10-07-2022
|-
| 72 || [[ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ]] || 11-07-2022
|-
| 73 || [[ਯਮੁਨੋਤਰੀ]] || 12-07-2022
|-
| 74 || [[ਯਮੁਨਾ (ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ)]] || 13-07-2022
|-
| 75 || [[ਮੁਚਲਿੰਦਾ]] || 14-07-2022
|-
| 76 || [[ਅਵਤਾਰ]] || 15-07-2022
|-
| 77 || [[ਜੈਨ ਮੰਦਰ]] || 16-07-2022
|-
| 78 || [[ਭਗੀਰਥ]] || 17-07-2022
|-
| 79 || [[ਸਗਰ (ਰਾਜਾ)]] || 18-07-2022
|-
| 80 || [[ਸ਼ਿਵਨਾਥ ਨਦੀ]] || 19-07-2022
|-
| 81 || [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ]] || 20-07-2022
|-
| 82 || [[ਤੁੰਗਨਾਥ]] || 21-07-2022
|-
| 83 || [[ਰਘੁਨਾਥ ਰਾਓ]] || 22-07-2022
|-
| 84 || [[ਆਨੰਦੀਬਾਈ]] || 23-07-2022
|-
| 85 || [[ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦੁਰ I (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰਾਓ)]] || 24-07-2022
|-
| 86 || [[ਮਲਹਾਰ ਰਾਓ ਹੋਲਕਰ]] || 25-07-2022
|-
| 87 || [[ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ]] || 26-07-2022
|-
| 88 || [[ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਾਹੂ]] || 27-07-2022
|-
| 89 || [[ਜੈ ਸਿੰਘ I]] || 28-07-2022
|-
| 90 || [[ਕੋਇਨਾ ਨਦੀ]] || 29-07-2022
|-
| 91 || [[ਪਾਰਵਤੀਬਾਈ]] || 30-07-2022
|-
| 92 || [[ਬ੍ਰਾਹਮਣ]] || 31-07-2022
|-
| 93 || [[ਵੈਸ਼ਨਵ ਸੰਪਰਦਾ]] || 01-08-2022
|}</text>
      <sha1>ml5ovffo2x6ik1e2pv9mankv9ltapjg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Justin yav Sony11</title>
    <ns>2</ns>
    <id>142768</id>
    <revision>
      <id>610040</id>
      <parentid>607253</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T19:20:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Graciv0</username>
        <id>42738</id>
      </contributor>
      <comment>justin yav sony</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="686" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Justin yav sonyy.jpg|thumb|justin yav sony en 2022]]
'''justin yav sony''' est un évangeliste chrétien né le 4 janvier 1993 dans la ville de likasi en republique democratique du congo province du katanga. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://accounts.google.com/v3/signin/identifier?dsh=S1476969749%3A1655878113442092&amp;continue=https%3A%2F%2Fmail.google.com%2Fmail%2Fu%2F0%2F&amp;emr=1&amp;followup=https%3A%2F%2Fmail.google.com%2Fmail%2Fu%2F0%2F&amp;osid=1&amp;passive=1209600&amp;service=mail&amp;flowName=WebLiteSignIn&amp;flowEntry=ServiceLogin&amp;ifkv=AX3vH3_a0eV-KcdUJf_g_3nL9S_kB-YB3KHqEk8yGRYxvYOUz3nqfxt9W-1TA_ObUzfK2PMpUfpepA|title=Gmail|website=accounts.google.com|access-date=2022-06-22}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>pb4im1zm2kbw7dbwmqqck4fel6384kp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610041</id>
      <parentid>610040</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T19:22:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Graciv0</username>
        <id>42738</id>
      </contributor>
      <comment>justin yav sony</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="699" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Justin yav sonyy.jpg|thumb|justin yav sony en 2022]]
'''justin yav sony''' est un évangeliste chrétien né le 4 janvier 1993 dans la ville de likasi en republique democratique du congo province du katanga. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://accounts.google.com/v3/signin/identifier?dsh=S1476969749%3A1655878113442092&amp;continue=https%3A%2F%2Fmail.google.com%2Fmail%2Fu%2F0%2F&amp;emr=1&amp;followup=https%3A%2F%2Fmail.google.com%2Fmail%2Fu%2F0%2F&amp;osid=1&amp;passive=1209600&amp;service=mail&amp;flowName=WebLiteSignIn&amp;flowEntry=ServiceLogin&amp;ifkv=AX3vH3_a0eV-KcdUJf_g_3nL9S_kB-YB3KHqEk8yGRYxvYOUz3nqfxt9W-1TA_ObUzfK2PMpUfpepA|title=Gmail|website=accounts.google.com|access-date=2022-06-22}}&lt;/ref&gt;

== notes ==</text>
      <sha1>oqpnrvt0buhbvxt3gg51n11ox3r75h7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610063</id>
      <parentid>610041</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T23:12:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Graciv0</username>
        <id>42738</id>
      </contributor>
      <comment>justin yav sony</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="83" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Justin yav sonyy.jpg|thumb|justin yav sony en 2022]]

== notes ==</text>
      <sha1>3rdsx3v8ye6w1isw9h7d3uwr7t6kn0a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610064</id>
      <parentid>610063</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T23:15:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Graciv0</username>
        <id>42738</id>
      </contributor>
      <comment>justin yav sony</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="87" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Justin yav sonyy.jpg|thumb|justin yav sony en 2022]]

== bienvenus ==</text>
      <sha1>s8imk84m1v52dtj587mfi8hajtzb6zu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610066</id>
      <parentid>610064</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T00:47:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Graciv0</username>
        <id>42738</id>
      </contributor>
      <comment>justin yav sony</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15" xml:space="preserve">== bienvenus ==</text>
      <sha1>rt0ynfuegobphaxioaavde0nvj2uq43</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610067</id>
      <parentid>610066</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T00:48:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Graciv0</username>
        <id>42738</id>
      </contributor>
      <comment>justin yav sony</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਰਸਤੂ ਦੇ ਕਾਵਿ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਪੁਨਰ ਪੜਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>142836</id>
    <redirect title="ਅਰਸਤੂ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਪੁਨਰ ਪੜਤ" />
    <revision>
      <id>610071</id>
      <parentid>609393</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T02:14:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Xqbot</username>
        <id>927</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing broken redirect to moved target page [[ਅਰਸਤੂ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੜਤ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="114" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਅਰਸਤੂ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੜਤ]]</text>
      <sha1>7mp2jo9c89n5uc501pbfnehnj6hmjdg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾਵਾਲੀਆ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143116</id>
    <revision>
      <id>610062</id>
      <parentid>607610</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T22:50:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3413" xml:space="preserve">'''ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧਾਵਾਲੀਆ''' ਇੱਕ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਲੇਖਕ ਹੈ।

== ਕੰਮ ==
ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ, 1999 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ, ''ਨੋਬਲਮੈਨ ਐਂਡ ਕਿਨਸਮੈਨ ਹਿਸਟਰੀ ਆਫ਼ ਏ ਸਿੱਖ ਫੈਮਿਲੀ'' ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tribuneindia.com/2000/20001210/spectrum/books.htm#1|title=Book review on '&amp;#39;Noblemen and Kinsmen: History of a Sikh Family'&amp;#39;|date=|publisher=Tribuneindia.com|access-date=2012-10-12}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਦੀ ਦੂਜੀ ਕਿਤਾਬ ''ਬਿਓਂਡ ਆਈਡੈਂਟਿਟੀ'' 2007 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਮਾਰਗ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਸਿੱਖ]] ਕੌਮ ਨੂੰ ਮਾਡਲ ਲੋਕ ਬਣਨ ਲਈ ਸਾਲਾਂਬੱਧੀ ਅਪਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;beyond-identity1&quot;&gt;[http://www.beyond-identity.org/authorinfo.html Author info]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=March 2018}} at Sandhawalia's website&lt;/ref&gt;

ਸੰਧਾਵਾਲੀਆ ਦੀ ਤੀਜੀ ਕਿਤਾਬ, ਸੇਲਿਬ੍ਰਿਟੀ'': ਇਟਸ ਚੇਂਜਿੰਗ ਫੇਸ ਇਨ ਇੰਡੀਆ ਥਰੂ ਦ ਏਜਸ''  ਮਈ 2012 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਯੁੱਗਾਂ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਣ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕਿਉਂ ਉਹ ਸਨਮਾਨ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਹੁਣ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਮਨੋਰੰਜਕਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਦੂਰ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਨ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੇਗੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.authorhouse.co.uk/Bookstore/BookDetail.aspx?BookId=SKU-000567513|title=Book Details|last=Singh|first=Preminder|date=|publisher=Authorhouse.co.uk|access-date=2012-10-12}}&lt;/ref&gt;

== ਕਿਤਾਬਾਂ ==
* ''Noblemen and Kinsmen: History of a Sikh Family'', Munshiram Manoharlal Publisher, {{ISBN|81-215-0914-9}} (1997)
* ''Beyond Identity, Singh Brothers'', {{ISBN|978-8172053956}} (2007)
* ''Celebrity: its Changing Face in India Through the Ages'', AuthorHouse UK, {{ISBN|978-1468577686}} (2012)

== ਹਵਾਲੇ ==
&lt;references /&gt;

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* [http://www.beyond-identity.org/authorinfo.html ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜੁਲਾਈ 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ 2022]]</text>
      <sha1>ldcipl6ihdwqdsrgxc9uw227ug8vwdf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ, ਦਿੱਲੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143728</id>
    <revision>
      <id>609979</id>
      <timestamp>2022-07-31T13:48:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ''' [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਰਿੰਗ ਰੋਡ 'ਤੇ [[ਹੁਮਾਯੂੰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ|ਹੁਮਾਯੂੰ]] ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sikhtourism.com/damdama-sahib.htm|title=damdama-sahib}}&lt;/ref&gt;  == ਇਤਿਹਾਸ == ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3946" xml:space="preserve">'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ''' [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਰਿੰਗ ਰੋਡ 'ਤੇ [[ਹੁਮਾਯੂੰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ|ਹੁਮਾਯੂੰ]] ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sikhtourism.com/damdama-sahib.htm|title=damdama-sahib}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dsgmc.in/DharmParchar/GurdwaraDamdamaSahib|title=DharmParchar/GurdwaraDamdamaSahib}}&lt;/ref&gt; ਇਹ 1707 ਵਿੱਚ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਮੁਅਜ਼ਮ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ [[ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ|ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ]] ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਨੇ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਗੱਦੀ ਲਈ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮੰਗੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ [[ਹੁਮਾਯੂੰ]] ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲੇ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਲੜਾਈ ਲਈ ਆਪਣੀ ਰਣਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਹਾਥੀ ਅਤੇ ਬਲਦਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸ਼ਹਿਰ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਗੱਦੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ (ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਸਥਾਨ) ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ [[ਸਰਦਾਰ ਭਾਗਲ ਸਿੰਘ]] ਦੁਆਰਾ 1783 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਡਿਉੜੀ (ਸਿੱਖ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਢਾਂਚਾ) ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੰਥੀਆ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। 1984 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਹਰ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ [[ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ|ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ]] ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sikhiwiki.org/index.php/Gurdwara_Damdama_Sahib_(Delhi)|title=article about history of gurdwara dam dama sahib}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>9wht57i1buc1ykpmr2ufamgds2mp5nt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609982</id>
      <parentid>609979</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:53:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4354" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Gurdwara Damdama Sahib, Delhi.jpg|thumb|ਹੁਮਾਯੂੰ ਦੇ ਮਕਬਰੇ  ਦੀ ਛੱਤ ਤੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ, ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ]]
'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ''' [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਰਿੰਗ ਰੋਡ 'ਤੇ [[ਹੁਮਾਯੂੰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ|ਹੁਮਾਯੂੰ]] ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sikhtourism.com/damdama-sahib.htm|title=damdama-sahib}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Damdma Shaheb Gurudwara.jpg|thumb|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਬਾਹਰੀ ਸੜਕ ਤੋਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ ]]
ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dsgmc.in/DharmParchar/GurdwaraDamdamaSahib|title=DharmParchar/GurdwaraDamdamaSahib}}&lt;/ref&gt; ਇਹ 1707 ਵਿੱਚ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਮੁਅਜ਼ਮ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ [[ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ|ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ]] ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਨੇ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਗੱਦੀ ਲਈ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮੰਗੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ [[ਹੁਮਾਯੂੰ]] ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲੇ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਲੜਾਈ ਲਈ ਆਪਣੀ ਰਣਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਹਾਥੀ ਅਤੇ ਬਲਦਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸ਼ਹਿਰ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਗੱਦੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ (ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਸਥਾਨ) ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ [[ਸਰਦਾਰ ਭਾਗਲ ਸਿੰਘ]] ਦੁਆਰਾ 1783 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਡਿਉੜੀ (ਸਿੱਖ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਢਾਂਚਾ) ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੰਥੀਆ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। 1984 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਹਰ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ [[ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ|ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ]] ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sikhiwiki.org/index.php/Gurdwara_Damdama_Sahib_(Delhi)|title=article about history of gurdwara dam dama sahib}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>9efokv6w7g7dd5bdf6mmkvqpf3wbmyx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609983</id>
      <parentid>609982</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:53:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3998" xml:space="preserve">'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ''' [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਰਿੰਗ ਰੋਡ 'ਤੇ [[ਹੁਮਾਯੂੰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ|ਹੁਮਾਯੂੰ]] ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sikhtourism.com/damdama-sahib.htm|title=damdama-sahib}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dsgmc.in/DharmParchar/GurdwaraDamdamaSahib|title=DharmParchar/GurdwaraDamdamaSahib}}&lt;/ref&gt; ਇਹ 1707 ਵਿੱਚ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਮੁਅਜ਼ਮ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ [[ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ|ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ]] ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਨੇ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਗੱਦੀ ਲਈ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮੰਗੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ [[ਹੁਮਾਯੂੰ]] ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲੇ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਲੜਾਈ ਲਈ ਆਪਣੀ ਰਣਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਹਾਥੀ ਅਤੇ ਬਲਦਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸ਼ਹਿਰ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਗੱਦੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ (ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਸਥਾਨ) ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ [[ਸਰਦਾਰ ਭਾਗਲ ਸਿੰਘ]] ਦੁਆਰਾ 1783 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਡਿਉੜੀ (ਸਿੱਖ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਢਾਂਚਾ) ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੰਥੀਆ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। 1984 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਹਰ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ [[ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ|ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ]] ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sikhiwiki.org/index.php/Gurdwara_Damdama_Sahib_(Delhi)|title=article about history of gurdwara dam dama sahib}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]]</text>
      <sha1>r5pnjro75sb7bcppo2b5zgr8jo97j8x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609984</id>
      <parentid>609983</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:55:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4073" xml:space="preserve">'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ''' [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਰਿੰਗ ਰੋਡ 'ਤੇ [[ਹੁਮਾਯੂੰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ|ਹੁਮਾਯੂੰ]] ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sikhtourism.com/damdama-sahib.htm|title=damdama-sahib}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dsgmc.in/DharmParchar/GurdwaraDamdamaSahib|title=DharmParchar/GurdwaraDamdamaSahib}}&lt;/ref&gt; ਇਹ 1707 ਵਿੱਚ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਮੁਅਜ਼ਮ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ [[ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ|ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ]] ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਨੇ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਗੱਦੀ ਲਈ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮੰਗੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ [[ਹੁਮਾਯੂੰ]] ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲੇ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਲੜਾਈ ਲਈ ਆਪਣੀ ਰਣਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਹਾਥੀ ਅਤੇ ਬਲਦਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸ਼ਹਿਰ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਗੱਦੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ (ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਸਥਾਨ) ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ [[ਸਰਦਾਰ ਭਾਗਲ ਸਿੰਘ]] ਦੁਆਰਾ 1783 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਡਿਉੜੀ (ਸਿੱਖ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਢਾਂਚਾ) ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੰਥੀਆ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। 1984 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਹਰ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ [[ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ|ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ]] ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sikhiwiki.org/index.php/Gurdwara_Damdama_Sahib_(Delhi)|title=article about history of gurdwara dam dama sahib}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]]</text>
      <sha1>9igf0ghvgm30r0dgzm59d4qur5ilz97</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609985</id>
      <parentid>609984</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:55:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4131" xml:space="preserve">'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ''' [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਰਿੰਗ ਰੋਡ 'ਤੇ [[ਹੁਮਾਯੂੰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ|ਹੁਮਾਯੂੰ]] ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sikhtourism.com/damdama-sahib.htm|title=damdama-sahib}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dsgmc.in/DharmParchar/GurdwaraDamdamaSahib|title=DharmParchar/GurdwaraDamdamaSahib}}&lt;/ref&gt; ਇਹ 1707 ਵਿੱਚ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਮੁਅਜ਼ਮ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ [[ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ|ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ]] ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਨੇ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਗੱਦੀ ਲਈ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮੰਗੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ [[ਹੁਮਾਯੂੰ]] ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲੇ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਲੜਾਈ ਲਈ ਆਪਣੀ ਰਣਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਹਾਥੀ ਅਤੇ ਬਲਦਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸ਼ਹਿਰ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਗੱਦੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ (ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਸਥਾਨ) ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ [[ਸਰਦਾਰ ਭਾਗਲ ਸਿੰਘ]] ਦੁਆਰਾ 1783 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਡਿਉੜੀ (ਸਿੱਖ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਢਾਂਚਾ) ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੰਥੀਆ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। 1984 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਹਰ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ [[ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ|ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ]] ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sikhiwiki.org/index.php/Gurdwara_Damdama_Sahib_(Delhi)|title=article about history of gurdwara dam dama sahib}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ]]</text>
      <sha1>c9hgbku7lceqvmjrt5i2dhc8cu7w3p9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609986</id>
      <parentid>609985</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T13:58:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4489" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Gurdwara Damdama Sahib, Delhi.jpg|thumb|ਹੁਮਾਯੂੰ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੀ ਛੱਤ ਤੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Damdma Shaheb Gurudwara.jpg|thumb|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਬਾਹਰੀ ਸੜਕ ਤੋਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ ]]
'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ''' [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਰਿੰਗ ਰੋਡ 'ਤੇ [[ਹੁਮਾਯੂੰ ਦਾ ਮਕਬਰਾ|ਹੁਮਾਯੂੰ]] ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sikhtourism.com/damdama-sahib.htm|title=damdama-sahib}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਜੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dsgmc.in/DharmParchar/GurdwaraDamdamaSahib|title=DharmParchar/GurdwaraDamdamaSahib}}&lt;/ref&gt; ਇਹ 1707 ਵਿੱਚ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਮੁਅਜ਼ਮ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ [[ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ|ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ]] ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਨੇ [[ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ]] ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਗੱਦੀ ਲਈ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮੰਗੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ [[ਹੁਮਾਯੂੰ]] ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲੇ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਲੜਾਈ ਲਈ ਆਪਣੀ ਰਣਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਹਾਥੀ ਅਤੇ ਬਲਦਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਜੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸ਼ਹਿਰ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਅਤੇ ਗੱਦੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ (ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਸਥਾਨ) ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ [[ਸਰਦਾਰ ਭਾਗਲ ਸਿੰਘ]] ਦੁਆਰਾ 1783 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਡਿਉੜੀ (ਸਿੱਖ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਢਾਂਚਾ) ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੰਥੀਆ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। 1984 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਹਰ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ [[ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ|ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ]] ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sikhiwiki.org/index.php/Gurdwara_Damdama_Sahib_(Delhi)|title=article about history of gurdwara dam dama sahib}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ]]</text>
      <sha1>29psttnwd4145v7jeefzzo9zurttgfq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਿਪਲ ਪਟੇਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143729</id>
    <revision>
      <id>609989</id>
      <timestamp>2022-07-31T14:14:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''ਰਿਪਲ ਵਿਨੂਭਾਈ ਪਟੇਲ''' (ਜਨਮ 28 ਸਤੰਬਰ 1995) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/ripal-patel-1201520|title=ripal-patel}}&lt;/ref&gt;  == ਕਰੀਅਰ == ਰਿਪਲ ਨੇ 24 ਸਤੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3021" xml:space="preserve">'''ਰਿਪਲ ਵਿਨੂਭਾਈ ਪਟੇਲ''' (ਜਨਮ 28 ਸਤੰਬਰ 1995) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/ripal-patel-1201520|title=ripal-patel}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਰਿਪਲ ਨੇ 24 ਸਤੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਲਿਸਟ ਏ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2019-20-1196774/bengal-vs-gujarat-elite-group-c-1200640/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 11 ਨਵੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ]] ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20-1196776/gujarat-vs-saurashtra-group-e-1205759/full-scorecard|title=syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਪਟੇਲ ਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਈਪੀਐਲ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt; 4 ਅਕਤੂਬਰ 2021 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਦੇ 50ਵੇਂ ਮੈਚ ਦੌਰਾਨ, [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ, [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] (IPL) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.news18.com/cricketnext/news/ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked-by-rajasthan-royals-4283300.html|title=ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2021-1249214/delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match-1254110/full-scorecard|title=delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>k8ph5cqh2rx7n4yomm92vu0pdd6s1vk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609990</id>
      <parentid>609989</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:14:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3118" xml:space="preserve">'''ਰਿਪਲ ਵਿਨੂਭਾਈ ਪਟੇਲ''' (ਜਨਮ 28 ਸਤੰਬਰ 1995) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/ripal-patel-1201520|title=ripal-patel}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਰਿਪਲ ਨੇ 24 ਸਤੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਲਿਸਟ ਏ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2019-20-1196774/bengal-vs-gujarat-elite-group-c-1200640/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 11 ਨਵੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ]] ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20-1196776/gujarat-vs-saurashtra-group-e-1205759/full-scorecard|title=syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਪਟੇਲ ਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਈਪੀਐਲ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt; 4 ਅਕਤੂਬਰ 2021 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਦੇ 50ਵੇਂ ਮੈਚ ਦੌਰਾਨ, [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ, [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] (IPL) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.news18.com/cricketnext/news/ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked-by-rajasthan-royals-4283300.html|title=ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2021-1249214/delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match-1254110/full-scorecard|title=delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]</text>
      <sha1>cb2thimgdszmjaynvl4zo6x4nfhyqn5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609991</id>
      <parentid>609990</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:14:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3198" xml:space="preserve">'''ਰਿਪਲ ਵਿਨੂਭਾਈ ਪਟੇਲ''' (ਜਨਮ 28 ਸਤੰਬਰ 1995) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/ripal-patel-1201520|title=ripal-patel}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਰਿਪਲ ਨੇ 24 ਸਤੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਲਿਸਟ ਏ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2019-20-1196774/bengal-vs-gujarat-elite-group-c-1200640/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 11 ਨਵੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ]] ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20-1196776/gujarat-vs-saurashtra-group-e-1205759/full-scorecard|title=syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਪਟੇਲ ਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਈਪੀਐਲ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt; 4 ਅਕਤੂਬਰ 2021 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਦੇ 50ਵੇਂ ਮੈਚ ਦੌਰਾਨ, [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ, [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] (IPL) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.news18.com/cricketnext/news/ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked-by-rajasthan-royals-4283300.html|title=ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2021-1249214/delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match-1254110/full-scorecard|title=delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]</text>
      <sha1>14m7wwes7a1zodsy8qegnl74l4rr984</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609992</id>
      <parentid>609991</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:15:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3278" xml:space="preserve">'''ਰਿਪਲ ਵਿਨੂਭਾਈ ਪਟੇਲ''' (ਜਨਮ 28 ਸਤੰਬਰ 1995) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/ripal-patel-1201520|title=ripal-patel}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਰਿਪਲ ਨੇ 24 ਸਤੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਲਿਸਟ ਏ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2019-20-1196774/bengal-vs-gujarat-elite-group-c-1200640/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 11 ਨਵੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ]] ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20-1196776/gujarat-vs-saurashtra-group-e-1205759/full-scorecard|title=syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਪਟੇਲ ਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਈਪੀਐਲ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt; 4 ਅਕਤੂਬਰ 2021 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਦੇ 50ਵੇਂ ਮੈਚ ਦੌਰਾਨ, [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ, [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] (IPL) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.news18.com/cricketnext/news/ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked-by-rajasthan-royals-4283300.html|title=ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2021-1249214/delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match-1254110/full-scorecard|title=delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]</text>
      <sha1>efv4gojfniromerat6fxq5sjl9qs1n7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609993</id>
      <parentid>609992</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:15:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਕ੍ਰਿਕਟ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3323" xml:space="preserve">'''ਰਿਪਲ ਵਿਨੂਭਾਈ ਪਟੇਲ''' (ਜਨਮ 28 ਸਤੰਬਰ 1995) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/ripal-patel-1201520|title=ripal-patel}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਰਿਪਲ ਨੇ 24 ਸਤੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਲਿਸਟ ਏ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2019-20-1196774/bengal-vs-gujarat-elite-group-c-1200640/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 11 ਨਵੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ]] ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20-1196776/gujarat-vs-saurashtra-group-e-1205759/full-scorecard|title=syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਪਟੇਲ ਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਈਪੀਐਲ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt; 4 ਅਕਤੂਬਰ 2021 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਦੇ 50ਵੇਂ ਮੈਚ ਦੌਰਾਨ, [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ, [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] (IPL) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.news18.com/cricketnext/news/ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked-by-rajasthan-royals-4283300.html|title=ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2021-1249214/delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match-1254110/full-scorecard|title=delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ]]</text>
      <sha1>9y9mokaft27mlnsqd0gdeuytlvof5gl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609994</id>
      <parentid>609993</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:15:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3405" xml:space="preserve">'''ਰਿਪਲ ਵਿਨੂਭਾਈ ਪਟੇਲ''' (ਜਨਮ 28 ਸਤੰਬਰ 1995) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/ripal-patel-1201520|title=ripal-patel}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਰਿਪਲ ਨੇ 24 ਸਤੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਲਿਸਟ ਏ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2019-20-1196774/bengal-vs-gujarat-elite-group-c-1200640/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 11 ਨਵੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ]] ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20-1196776/gujarat-vs-saurashtra-group-e-1205759/full-scorecard|title=syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਪਟੇਲ ਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਈਪੀਐਲ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt; 4 ਅਕਤੂਬਰ 2021 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਦੇ 50ਵੇਂ ਮੈਚ ਦੌਰਾਨ, [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ, [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] (IPL) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.news18.com/cricketnext/news/ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked-by-rajasthan-royals-4283300.html|title=ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2021-1249214/delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match-1254110/full-scorecard|title=delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ]]</text>
      <sha1>3ydlru6o3d7dyzqa3lrz6gqihyfbvaq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609995</id>
      <parentid>609994</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:15:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3523" xml:space="preserve">'''ਰਿਪਲ ਵਿਨੂਭਾਈ ਪਟੇਲ''' (ਜਨਮ 28 ਸਤੰਬਰ 1995) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/ripal-patel-1201520|title=ripal-patel}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਰਿਪਲ ਨੇ 24 ਸਤੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਲਿਸਟ ਏ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2019-20-1196774/bengal-vs-gujarat-elite-group-c-1200640/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 11 ਨਵੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ]] ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20-1196776/gujarat-vs-saurashtra-group-e-1205759/full-scorecard|title=syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਪਟੇਲ ਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਈਪੀਐਲ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt; 4 ਅਕਤੂਬਰ 2021 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਦੇ 50ਵੇਂ ਮੈਚ ਦੌਰਾਨ, [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ, [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] (IPL) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.news18.com/cricketnext/news/ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked-by-rajasthan-royals-4283300.html|title=ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2021-1249214/delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match-1254110/full-scorecard|title=delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]]</text>
      <sha1>4vuf0o0wre8zmktrl367sr4zyhnckif</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>609996</id>
      <parentid>609995</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T14:20:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5329" xml:space="preserve">{{Infobox cricketer
|                name = ਰਿਪਲ ਪਟੇਲ 
|               image = 
|            fullname = ਰਿਪਲ ਵਿਨੂਭਾਈ ਪਟੇਲ
|          birth_date = {{ਜਨਮ ਮਿਤੀ ਅਤੇ ਉਮਰ|1995|9|28|df=yes}}
|         birth_place = [[ਨਾਦੀਆਦ]], [[ਗੁਜਰਾਤ]], ਭਾਰਤ
|          death_date = 
|         death_place = 
|             batting = ਸੱਜਾ-ਹੱਥ
|             bowling = ਖੱਬੀ ਬਾਂਹ [[ਤੇਜ਼ ਗੇਦਬਾਜ|ਔਸਤਨ]]
|                role = [[ਬੱਲੇਬਾਜ]]

|               club1 = [[ਗੁਜਰਾਤ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਗੁਜਰਾਤ]]
|               year1 = 2019/20–ਵਰਤਮਾਨ
|         clubnumber1 = 
|               club2 = [[ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]]
|               year2 = 2021–2022
|         clubnumber2 =

|             columns = 2
|             column1 = [[List A cricket|List A]]
|            matches1 = 9
|               runs1 = 111
|            bat avg1 = 13.87
|           100s/50s1 = 0/0
|          top score1 = 35
|         deliveries1 = 84
|            wickets1 = 4
|           bowl avg1 = 20.50
|            fivefor1 = 0
|             tenfor1 = 0
|       best bowling1 = 2/25
|  catches/stumpings1 = 2/0

|             column2 = [[Twenty-20|T20]]
|            matches2 = 11
|               runs2 = 191
|            bat avg2 = 31.83
|           100s/50s2 = 0/0
|          top score2 = 41[[not out|*]]
|         deliveries2 = 6
|            wickets2 = 0
|           bowl avg2 = -
|            fivefor2 = -
|             tenfor2 = -
|       best bowling2 = -
|  catches/stumpings2 = 4/0

|                date = 5 May 2022
|              source = http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/1201520.html Cricinfo
}}
'''ਰਿਪਲ ਵਿਨੂਭਾਈ ਪਟੇਲ''' (ਜਨਮ 28 ਸਤੰਬਰ 1995) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/ripal-patel-1201520|title=ripal-patel}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਰਿਪਲ ਨੇ 24 ਸਤੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਲਿਸਟ ਏ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2019-20-1196774/bengal-vs-gujarat-elite-group-c-1200640/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 11 ਨਵੰਬਰ 2019 ਨੂੰ 2019-20 [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ]] ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-20 ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20-1196776/gujarat-vs-saurashtra-group-e-1205759/full-scorecard|title=syed-mushtaq-ali-trophy-2019-20}}&lt;/ref&gt;

ਫਰਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਪਟੇਲ ਨੂੰ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਈਪੀਐਲ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1252152|title=ipl-2021-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt; 4 ਅਕਤੂਬਰ 2021 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ 2021 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਦੇ 50ਵੇਂ ਮੈਚ ਦੌਰਾਨ, [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ, [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] (IPL) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.news18.com/cricketnext/news/ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked-by-rajasthan-royals-4283300.html|title=ipl-2021-ripal-patel-delhi-capitals-new-debutante-was-overlooked}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ipl-2021-1249214/delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match-1254110/full-scorecard|title=delhi-capitals-vs-chennai-super-kings-50th-match}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]]</text>
      <sha1>ihszapwvkwi58lvt2isoelu834tp6mo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੌਡਿਊਲ:Location map/data/India Rajasthan</title>
    <ns>828</ns>
    <id>143730</id>
    <revision>
      <id>610001</id>
      <timestamp>2022-07-31T14:54:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chainwit.</username>
        <id>26894</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;return { 	name = 'ਰਾਜਸਥਾਨ', 	top = 30.47, 	bottom = 22.67, 	left = 69.35, 	right = 78.66, 	image = 'India Rajasthan location map.svg', 	image1 = 'Rajasthan relief map.svg' }&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>Scribunto</model>
      <format>text/plain</format>
      <text bytes="187" xml:space="preserve">return {
	name = 'ਰਾਜਸਥਾਨ',
	top = 30.47,
	bottom = 22.67,
	left = 69.35,
	right = 78.66,
	image = 'India Rajasthan location map.svg',
	image1 = 'Rajasthan relief map.svg'
}</text>
      <sha1>9qzeehdcgvren9pplur4bmrrc826m7y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗ੍ਰੇਟਰ ਕੈਲਾਸ਼</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143731</id>
    <revision>
      <id>610004</id>
      <timestamp>2022-07-31T15:28:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1098535744|Greater Kailash]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5047" xml:space="preserve">{{Infobox settlement|name=ਗ੍ਰੇਟਰ ਕੈਲਾਸ਼|native_name=|native_name_lang=|other_name=|settlement_type=[[neighbourhoods of Delhi|Neighborhood of Delhi]]|image_skyline=|image_alt=|image_caption=|nickname=|pushpin_map=India New Delhi|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Delhi, India|coordinates={{coord|28.544342|77.23971|display=inline,title}}|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_type3=Metro|subdivision_name1=[[Delhi]]|subdivision_name2=[[ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ]]|subdivision_name3=[[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]|established_title=&lt;!-- Established --&gt;|established_date=|founder=|named_for=|government_type=|governing_body=|unit_pref=Metric|area_footnotes=|area_total_km2=|area_rank=|elevation_footnotes=|elevation_m=|population_total=|population_as_of=|population_footnotes=|population_density_km2=auto|population_rank=|population_demonym=|demographics_type1=Languages|demographics1_title1=Official|timezone1=[[Indian Standard Time|IST]]|utc_offset1=+5:30|postal_code_type=[[Postal Index Number|PIN]]|postal_code=[http://www.citypincode.in/PinCodeOf.jsp?area=Greater%20Kailash%20&amp;district=South%20Delhi 110 048]|registration_plate=|website=|footnotes=|demographics1_info1=[[Hindi language|Hindi]]|blank3_name_sec1=[[Urban planning|Planning]] agency|blank3_info_sec1=[[Municipal Corporation of Delhi|MCD]]|official_name=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with bad settlement type]]
'''ਗ੍ਰੇਟਰ ਕੈਲਾਸ਼''' (ਜਿਸਨੂੰ ਅਕਸਰ ਜੀਕੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) [[ਦਿੱਲੀ|ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ]] ਦਾ ਇੱਕ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਖੇਤਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮੁਹੱਲਿਆਂ ਅਤੇ ਕਈ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਰੀਅਲ ਅਸਟੇਟ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਦੋ ਜ਼ੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਭਾਗ 1 ਅਤੇ 2, ਜੋ ਬਾਹਰੀ ਰਿੰਗ ਰੋਡ ਦੇ ਇੱਕ ਭਾਗ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਵਪਾਰਕ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਦੋਵਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਬਹੁਤ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦ ਨੇਬਰਹੁੱਡ ਨੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਵਿਕਰੀ ਵਿੱਚ 4.4% ਦਾ ਵਾਧਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗ੍ਰੀਨ ਪਾਰਕ, ਡਿਫੈਂਸ ਕਲੋਨੀ, ਬਸੰਤ ਵਿਹਾਰ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਨਿਕੇਤਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਾਈਟ ਫਰੈਂਕ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਹਾਂਨਗਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲਗਜ਼ਰੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਬਾਰੇ ਤਿਮਾਹੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ 2019 ਦੇ ਸੰਸਕਰਣ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

== ਗ੍ਰੇਟਰ ਕੈਲਾਸ਼ ==
[[ਤਸਵੀਰ:GK-1,_New_Delhi.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/GK-1%2C_New_Delhi.jpg/220px-GK-1%2C_New_Delhi.jpg|left|thumb|ਗ੍ਰੇਟਰ ਕੈਲਾਸ਼-1 ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਸੜਕ ਦੀ  ਤਸਵੀਰ ਜੋ ਕਿ ਕੈਲਾਸ਼ ਕਲੋਨੀ ਮੈਟਰੋ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਓਵਰ ਬ੍ਰਿਜ ਤੋਂ ਲਈ]]
ਗ੍ਰੇਟਰ ਕੈਲਾਸ਼ 1 (ਜੀਕੇ-1) ਨੂੰ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਡੀਐਲਐਫ ਲਿਮਟਿਡ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦਿੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਡਿਵੈਲਪਰਾਂ ਨੂੰ ਕਲੋਨੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਮੁਹੱਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਉਦਯੋਗ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਐਮ ਅਤੇ ਐਨ ਬਲਾਕ ਦੇ ਜੀਕੇ 1 ਬਾਜ਼ਾਰ ਦਿੱਲੀ ਵਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੀ ਖਰੀਦਦਾਰੀ, ਰੈਸਟੋਰੈਂਟਾਂ, ਬਾਰਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਲੜੀ ਹੈ।

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==
[https://nehruplacedistributors.com/ Nehru Place Distributors] [https://mashivatech.com/ Nehru Place]</text>
      <sha1>ostitbq2dm7ropolabnlu1g7neefh46</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610005</id>
      <parentid>610004</parentid>
      <timestamp>2022-07-31T15:29:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਦਿੱਲੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5089" xml:space="preserve">{{Infobox settlement|name=ਗ੍ਰੇਟਰ ਕੈਲਾਸ਼|native_name=|native_name_lang=|other_name=|settlement_type=[[neighbourhoods of Delhi|Neighborhood of Delhi]]|image_skyline=|image_alt=|image_caption=|nickname=|pushpin_map=India New Delhi|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|pushpin_map_caption=Location in Delhi, India|coordinates={{coord|28.544342|77.23971|display=inline,title}}|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|India}}|subdivision_type1=[[States and territories of India|State]]|subdivision_type2=[[List of districts of India|District]]|subdivision_type3=Metro|subdivision_name1=[[Delhi]]|subdivision_name2=[[ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ]]|subdivision_name3=[[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]|established_title=&lt;!-- Established --&gt;|established_date=|founder=|named_for=|government_type=|governing_body=|unit_pref=Metric|area_footnotes=|area_total_km2=|area_rank=|elevation_footnotes=|elevation_m=|population_total=|population_as_of=|population_footnotes=|population_density_km2=auto|population_rank=|population_demonym=|demographics_type1=Languages|demographics1_title1=Official|timezone1=[[Indian Standard Time|IST]]|utc_offset1=+5:30|postal_code_type=[[Postal Index Number|PIN]]|postal_code=[http://www.citypincode.in/PinCodeOf.jsp?area=Greater%20Kailash%20&amp;district=South%20Delhi 110 048]|registration_plate=|website=|footnotes=|demographics1_info1=[[Hindi language|Hindi]]|blank3_name_sec1=[[Urban planning|Planning]] agency|blank3_info_sec1=[[Municipal Corporation of Delhi|MCD]]|official_name=}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
[[Category:Pages using infobox settlement with bad settlement type]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦਿੱਲੀ]]
'''ਗ੍ਰੇਟਰ ਕੈਲਾਸ਼''' (ਜਿਸਨੂੰ ਅਕਸਰ ਜੀਕੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) [[ਦਿੱਲੀ|ਦੱਖਣੀ ਦਿੱਲੀ]] ਦਾ ਇੱਕ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਖੇਤਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮੁਹੱਲਿਆਂ ਅਤੇ ਕਈ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਰੀਅਲ ਅਸਟੇਟ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਦੋ ਜ਼ੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਭਾਗ 1 ਅਤੇ 2, ਜੋ ਬਾਹਰੀ ਰਿੰਗ ਰੋਡ ਦੇ ਇੱਕ ਭਾਗ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਵਪਾਰਕ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਦੋਵਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਬਹੁਤ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦ ਨੇਬਰਹੁੱਡ ਨੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਵਿਕਰੀ ਵਿੱਚ 4.4% ਦਾ ਵਾਧਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗ੍ਰੀਨ ਪਾਰਕ, ਡਿਫੈਂਸ ਕਲੋਨੀ, ਬਸੰਤ ਵਿਹਾਰ ਅਤੇ ਆਨੰਦ ਨਿਕੇਤਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਨਾਈਟ ਫਰੈਂਕ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਹਾਂਨਗਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲਗਜ਼ਰੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਬਾਰੇ ਤਿਮਾਹੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ 2019 ਦੇ ਸੰਸਕਰਣ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

== ਗ੍ਰੇਟਰ ਕੈਲਾਸ਼ ==
[[ਤਸਵੀਰ:GK-1,_New_Delhi.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/GK-1%2C_New_Delhi.jpg/220px-GK-1%2C_New_Delhi.jpg|left|thumb|ਗ੍ਰੇਟਰ ਕੈਲਾਸ਼-1 ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਸੜਕ ਦੀ  ਤਸਵੀਰ ਜੋ ਕਿ ਕੈਲਾਸ਼ ਕਲੋਨੀ ਮੈਟਰੋ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਓਵਰ ਬ੍ਰਿਜ ਤੋਂ ਲਈ]]
ਗ੍ਰੇਟਰ ਕੈਲਾਸ਼ 1 (ਜੀਕੇ-1) ਨੂੰ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਡੀਐਲਐਫ ਲਿਮਟਿਡ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦਿੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਿੱਜੀ ਡਿਵੈਲਪਰਾਂ ਨੂੰ ਕਲੋਨੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਅਮੀਰ ਮੁਹੱਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਅਤੇ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਉਦਯੋਗ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਐਮ ਅਤੇ ਐਨ ਬਲਾਕ ਦੇ ਜੀਕੇ 1 ਬਾਜ਼ਾਰ ਦਿੱਲੀ ਵਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੀ ਖਰੀਦਦਾਰੀ, ਰੈਸਟੋਰੈਂਟਾਂ, ਬਾਰਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਲੜੀ ਹੈ।

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==
[https://nehruplacedistributors.com/ Nehru Place Distributors] [https://mashivatech.com/ Nehru Place]</text>
      <sha1>jeo5qgjullrv6x9xsvyhqm9mq0znr0j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਟੋਨੀ ਮਾਂਗਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143732</id>
    <revision>
      <id>610006</id>
      <timestamp>2022-07-31T15:30:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gill jassu</username>
        <id>31716</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{short description|Irish ultramarathon runner (born 1957)}} {{Use dmy dates|date=September 2020}} {{Infobox sportsperson | name           = ਟੋਨੀ ਮਾਂਗਨ | image          = TonyManganwiki-1.jpg | image_size     = &lt;!--Only for images narrower than 220 pixels.--&gt; | alt            =  | caption        = [[ਕਿੱਟਰੀ, ਮੈਨੇ]], 2011 ਵਿੱਚ ਮਾਂਗਨ | full_name      =  | nickname       =  | nationality    = ਆ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2844" xml:space="preserve">{{short description|Irish ultramarathon runner (born 1957)}}
{{Use dmy dates|date=September 2020}}
{{Infobox sportsperson
| name           = ਟੋਨੀ ਮਾਂਗਨ
| image          = TonyManganwiki-1.jpg
| image_size     = &lt;!--Only for images narrower than 220 pixels.--&gt;
| alt            = 
| caption        = [[ਕਿੱਟਰੀ, ਮੈਨੇ]], 2011 ਵਿੱਚ ਮਾਂਗਨ
| full_name      = 
| nickname       = 
| nationality    = ਆਇਰਿਸ਼
| birth_date     = {{Birth date and age|1957|4|20|df=y}}
| birth_place    = 
| website        = {{URL|theworldjog.com/blog/}}
| pb             = World Records 48 hours indoor track world record 426.178 km held since 2007. World 48-hour treadmill record 405.22&amp;nbsp;km held since 2008
}}

'''ਟੋਨੀ ਮਾਂਗਨ''' (ਜਨਮ 20 ਅਪ੍ਰੈਲ 1957 [[ਡਬਲਿਨ]] ਵਿੱਚ) ਆਇਰਲੈਂਡ ਤੋਂ ਇੱਕ ਅਤਿ ਦੂਰੀ ਦਾ ਦੌੜਾਕ ਹੈ। ਉਸਨੇ 27 ਅਕਤੂਬਰ 2014 ਨੂੰ ਅਵੇਅਰ ਲਈ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ 50,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (31,000 ਮੀਲ) ਦੀ ਦੂਰੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ,&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.theworldjog.com/charity.html | title = Charity | publisher = Theworldjog.com | accessdate = 4 March 2014 | author = Mangan, Tony}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਚੈਰਿਟੀ ਜੋ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਮੌਜੂਦਾ ਵਿਸ਼ਵ 48-ਘੰਟੇ ਇਨਡੋਰ ਟਰੈਕ ਰਿਕਾਰਡ ਧਾਰਕ 426.178 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (264.815 ਮੀਲ) ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਸ਼ਵ 48-ਘੰਟੇ ਟ੍ਰੈਡਮਿਲ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ 405.22 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਮੈਂਗਨ ਦੱਸਦਾ ਹੈ, &quot;ਮੈਂ ਲਗਭਗ 30 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਦੌੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ 20 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਲਈ ਦੇਰੀ ਕੀਤੀ, ਕੁਝ ਵਿਸ਼ਵ ਅਲਟਰਾ ਰਿਕਾਰਡ ਤੋੜੇ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੋਂ ਸੰਨਿਆਸ ਲੈ ਲਿਆ ਹਾਂ ਮੈਂ ਆਖਰਕਾਰ ਆਪਣਾ ਸੁਪਨਾ ਜੀ ਸਕਦਾ ਹਾਂ।&quot;&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.outsider.ie/Features/May/60-Seconds-With-Tony-Mangan | publisher = Greatoutdoors.ie | date = 25 October 2010 | title = 60 Seconds with Tony Mangan}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;http://www.independent.ie/sport/other-sports/irishman-completes-50000km-run-around-the-world-as-he-crosses-dublin-marathon-finish-line-30696001.html Irishman completes 50,000&amp;nbsp;km run around the world as he crosses Dublin marathon finish line&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==</text>
      <sha1>d3uzz6ebsjdsj0cjjwpvdz1nkct09cc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Imjobanbrar</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143733</id>
    <revision>
      <id>610007</id>
      <timestamp>2022-07-31T15:33:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="239" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Imjobanbrar}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:33, 31 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>9nmvtxxjxb0y04s3p4f9flatf10yajx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Welkend</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143734</id>
    <revision>
      <id>610026</id>
      <timestamp>2022-07-31T17:30:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Welkend}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:30, 31 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>sdj5h4xd1lwcq4ii2noewutdvh50cem</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Blockheadedidest 186769</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143735</id>
    <revision>
      <id>610034</id>
      <timestamp>2022-07-31T17:54:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="251" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Blockheadedidest 186769}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:54, 31 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>c0iik46sc7kwuo38lterwf92nhrxhct</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Graciv0</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143736</id>
    <revision>
      <id>610037</id>
      <timestamp>2022-07-31T18:11:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Graciv0}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:11, 31 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>grmqz9h4q9qsowt1ytvmwkpdxosr2nt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Programmateur01</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143737</id>
    <revision>
      <id>610042</id>
      <timestamp>2022-07-31T20:25:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="243" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Programmateur01}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 20:25, 31 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>3miz8ij3ma5lyvv8al5s89h1qgnys8f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜਨਾਇਆ ਖਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143738</id>
    <revision>
      <id>610075</id>
      <timestamp>2022-08-01T03:38:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1100599286|Janaya Khan]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17308" xml:space="preserve">
{{Infobox person|name=Janaya Khan|alias=Future|image=Janaya Khan (2018).jpg|caption=Khan in 2018|native_name=|native_name_lang=|birth_date=|birth_place=[[Toronto]], [[Ontario]], Canada|nationality=Canadian|spouse={{marriage|[[Patrisse Cullors]]|2016}}|alma_mater=[[York University]]|occupation=Activist, model, organizer, public speaker|known_for=[[Black Lives Matter]] in Canada}}
[[Category:Articles with hCards]]

'''ਜਨਾਇਆ ਖਾਨ''' [[ਟੋਰਾਂਟੋ]], [[ਉਂਟਾਰੀਓ|ਓਨਟਾਰੀਓ]], ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਇੱਕ [[ਐਕਟਿਵਿਜ਼ਮ|ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕੁਨ]] ਹੈ। ਖਾਨ [[ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ|ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ [[ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ]] ਨੈੱਟਵਰਕ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਦੂਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{ਦਫ਼ਤਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ|https://blacklivesmatter.com/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/07/14/the-controversy-surrounding-black-lives-matter-in-canada/|title=The Controversy Surrounding Black Lives Matter in Canada|last=Wang|first=Yanan|date=July 14, 2016|work=The Washington Post|access-date=February 1, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.vice.com/article/this-is-what-sets-torontos-black-lives-matter-movement-apart-from-americas|title=This Is What Sets Toronto's Black Lives Matter Movement Apart from America's|last=Khandaker|first=Tamara|date=April 6, 2016|website=[[Vice News]]|access-date=February 3, 2018}}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਾਲੇ, [[ਕੁਇਅਰ|ਕੁਈਰ]] ਅਤੇ ਲਿੰਗ-ਅਨੁਕੂਲ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਕੰਮ ਅੰਤਰ -ਸਬੰਧਤ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਅੰਦੋਲਨ, [[ਕੁਇਅਰ ਸਿਧਾਂਤ|ਕੁਈਰ ਸਿਧਾਂਤ]], ਬਲੈਕ ਨਾਰੀਵਾਦ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਵਿਰੋਧ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Khan|first=J.|last2=Gomes|first2=D.|date=March 1, 2016|title=Our Issues, Our Struggles: A Conversation Between Activists Daniela Gomes and Janaya Khan|url=https://read.dukeupress.edu/world-policy-journal/article/33/1/47-56/30878|format=PDF|journal=World Policy Journal|volume=33|pages=47–56|doi=10.1215/07402775-3545882}}&lt;/ref&gt;

''ਨਿਊਯਾਰਕ ਪੋਸਟ'' ਨੇ 29 ਜਨਵਰੀ, 2022 ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ, ਕਿ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਗਲੋਬਲ ਨੈੱਟਵਰਕ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਨੇ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਰਕਮ ਜਨਾਇਆ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਚੈਰਿਟੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮਹਿਲ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਟ੍ਰਾਂਸਫ਼ਰ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਦੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ''ਪੋਸਟ'' ਦੁਆਰਾ ਦੇਖੇ ਗਏ ਟੋਰਾਂਟੋ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਅਨੁਸਾਰ ਐਮ4ਬੀਜੇ, ਖਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਇੱਕ ਟੋਰਾਂਟੋ-ਅਧਾਰਤ ਗੈਰ-ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਜੁਲਾਈ 2021 ਵਿੱਚ 10,000 ਵਰਗ ਫੁੱਟ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਾਇਦਾਦ $6.3 ਮਿਲੀਅਨ ਦੀ ਨਕਦੀ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦੀ। ਖਾਨ ਨੇ 2021 ਵਿੱਚ ਗਰੁੱਪ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਪੋਸਟ ਨੇ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਾਰਜੀਆ ਅਤੇ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਵਿੱਚ ਘਰਾਂ 'ਤੇ $3.2 ਮਿਲੀਅਨ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਖਾਨ ਨੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਘਰ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਬੀ.ਐਲ.ਐਮ. ਦਾਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://nypost.com/2022/01/29/black-lives-matter-sent-millions-to-canada-charity-m4bj-for-mansion/|title=Black Lives Matter sent millions to Canada charity to buy mansion|date=2022-01-29|website=New York Post|language=en-US|access-date=2022-02-01}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ==
ਖਾਨ ਦਾ ਜਨਮ [[ਟੋਰਾਂਟੋ]], [[ਉਂਟਾਰੀਓ|ਓਨਟਾਰੀਓ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਨੀਦਾਡੀਅਨ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਜਮਾਇਕਨ ਮਾਂ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.anothermag.com/fashion-beauty/12803/cover-story-janaya-future-khan-in-conversation-with-janelle-monae|title=Cover Story: Janaya Future Khan in Conversation with Janelle Monáe|date=September 21, 2020}}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਨੇ ਯੌਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਆਨਰਜ਼ ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। ਖਾਨ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ [[ਲਾਸ ਐਂਜਲਸ|ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ]] ਵਿੱਚ ਕਲਰ ਆਫ ਚੇਂਜ ਲਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਕੇਪਲਰ ਸਪੀਕਰਸ ਬਿਊਰੋ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਪੀਕਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kepplerspeakers.com/speakers/janaya-khan|title=Janaya Khan &amp;#124; Keppler Speakers}}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਪੈਟਰਿਸ ਕਲਰਸ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਖਾਨ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਸ਼ੁਕੀਨ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.huffingtonpost.ca/2016/03/21/janaya-khan-black-lives-matter-_n_9481548.html|title=Janaya Khan, Black Lives Matter Toronto Co-Founder, On Racism And Self-Care|last=Lewis-Peart|first=David|date=March 21, 2016|website=The Huffington Post (Canada Edition)|access-date=February 2, 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਸਰਗਰਮੀ ==
ਖਾਨ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਪਰਾਧੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੀ। ਉਹ (ਖਾਨ) ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ &quot;ਤੇਜ਼ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨਿਆਂ ਟੀਮਾਂ&quot; ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211205/vjIEZf8Skx4 Ghostarchive] and the [https://web.archive.org/web/20170331010004/https://www.youtube.com/watch?v=vjIEZf8Skx4 Wayback Machine]: {{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=vjIEZf8Skx4|title=The Criminal Justice System is Broken: Should the Police be Abolished?|website=[[YouTube]]}}&lt;/ref&gt;

ਮੈਕਲੀਨ ਦੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨਾਲ 2016 ਦੀ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-ਸਬੰਧਤ ਪਛਾਣ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਦੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੀਮਤ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਸਬੰਧਤਤਾ ਅਤੇ ਪਰਿਵਰਤਨਵਾਦ ਬਾਰੇ ਤਜੁਰਬਾ ਹੈ। ਖਾਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਾਰਡਿੰਗ (ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੁਲਿਸ ਨੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਅਪਰਾਧ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) ਜਿਹੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਧਿਰ ਕਦੋਂ ਵੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਸਰਗਰਮੀ ਵੱਲ ਆਪਣਾ ਰਸਤਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੀ ਅੰਤਮ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.macleans.ca/news/canada/how-black-lives-matter-co-founder-janaya-khan-sees-canada|title=How a Black Lives Matter Toronto co-founder sees Canada|last=Schwartz|first=Zane|date=July 8, 2016|work=Maclean's|access-date=January 31, 2018|issn=0024-9262}}&lt;/ref&gt;

ਅਕਤੂਬਰ 2014 ਵਿੱਚ, ਖਾਨ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੈਂਡੀ ਹਡਸਨ ਨੇ 33 ਸਾਲਾ ਜੇਰਮੇਨ ਕਾਰਬੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਇੱਕਜੁੱਟਤਾ|ਏਕਤਾ]] ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ,&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thestar.com/news/gta/2014/09/25/brampton_police_shooting_leaves_man_dead_siu_investigating.html|title=Victim in Brampton police shooting is Jermaine Carby, says mother|last=Gallant|first=Jacques|date=September 25, 2014|work=The Toronto Star|access-date=January 31, 2018|issn=0319-0781}}&lt;/ref&gt; ਜਿਸਨੂੰ 24 ਸਤੰਬਰ 2014 ਨੂੰ [[ਬਰੈਂਪਟਨ|ਬਰੈਂਪਟਨ, ਓਨਟਾਰੀਓ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੁਟੀਨ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਸਟਾਪ ਦੌਰਾਨ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਘਟਨਾ 9 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਮਾਈਕਲ ਬ੍ਰਾਊਨ ਦੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਵਾਪਰੀ ਹੈ। ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲਗਭਗ 4,000 ਲੋਕ ਅਮਰੀਕੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੇ ਬਾਹਰ ਏਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ। ਇਸ ਗਤੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ [[ਲਾਸ ਐਂਜਲਸ|ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ]] -ਅਧਾਰਤ ਪੈਟਰਿਸ ਕਲਰਸ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਨੇ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://i-d.vice.com/en_us/article/3kab8b/the-powerful-story-behind-black-lives-matter|title=the powerful story behind black lives matter|last=Cullors|first=Patrisse|last2=Khan|first2=Janaya|date=September 18, 2017|website=[[Vice (magazine)|Vice]]|access-date=February 2, 2018}}&lt;/ref&gt;

ਖਾਨ ਨੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜੁਲਾਈ 2016 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ [[ਪਰਾਈਡ ਹਫ਼ਤਾ (ਟੋਰਾਂਟੋ)|ਪ੍ਰਾਈਡ ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਧਰਨੇ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਈਡ ਦੌਰਾਨ ਕੋਈ ਵਰਦੀਧਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਮੌਜੂਦਗੀ ਸਮੇਤ ਮੰਗਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਆਏ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-39056494|title=Canada cities are banning police from Pride parades|last=Levinson-King|first=Robin|date=February 24, 2017|website=[[BBC News]]|access-date=February 2, 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਭਾਸ਼ਣ ==
ਖਾਨ ਨੇ ਪੂਰੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ [[ਟੋਰਾਂਟੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਯਾਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਕਈ ਕੈਂਪਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਾਇਨ ਮਾਵਰ ਕਾਲਜ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.brynmawr.edu/news/janaya-khan-co-founder-blacklivesmatter-toronto-speaks-bryn-mawr-black-history-month|title=Janaya Khan, Co-founder of #BlackLivesMatter Toronto, Speaks at Bryn Mawr for Black History Month|date=February 4, 2016|website=Bryn Mawr College|access-date=February 5, 2018}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਐਮਰਸਨ ਕਾਲਜ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://today.emerson.edu/2016/02/11/blacklivesmatter-founders-talk-about-the-movement/|title=#BlackLivesMatter founders talk about the movement|date=February 11, 2016|website=Emerson College|access-date=July 13, 2020}}&lt;/ref&gt; 2016 ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਓਪਲ ਟੋਮੇਟੀ ਨਾਲ ਸਮਿਥ ਕਾਲਜ ਦੇ &quot;ਵੇਨ ਐਂਡ ਵੇਅਰ ਆਈ ਐਂਟਰ&quot; ਸਿੰਪੋਜ਼ੀਅਮ ਵਿੱਚ ਬੋਲਣ ਲਈ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ।&lt;ref name=&quot;Smith&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.smith.edu/meridians/wawie.htm|title=When and Where I Enter|date=October 14, 2016|website=Smith College|archive-url=https://web.archive.org/web/20170402224931/https://www.smith.edu/meridians/wawie.htm|archive-date=April 2, 2017|access-date=February 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ==
ਖਾਨ ਨੂੰ ਟੋਰਾਂਟੋ ਅਤੇ ਯੌਰਕ ਰੀਜਨ ਲੇਬਰ ਕੌਂਸਲ ਤੋਂ 2015 ਦਾ ਬਰੋਮਲੇ ਆਰਮਸਟ੍ਰੌਂਗ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਅਵਾਰਡ,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.labourcouncil.ca/equity.html|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20180208091537/http://www.labourcouncil.ca/equity.html|archive-date=February 8, 2018|access-date=February 6, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://torontolife.com/city/life/toronto-50-most-influential-2016-sandra-hudson-and-janaya-khan/|title=Toronto's 50 Most Influential: #31, Sandy Hudson and Janaya Khan|date=November 28, 2016|website=Toronto Life|access-date=February 5, 2018}}&lt;/ref&gt; 2016 ਵਿੱਚ ''ਟੋਰਾਂਟੋ ਲਾਈਫ'' ਦੁਆਰਾ &quot;ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ&quot; ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ''ਦ ਰੂਟ'',&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theroot.com/janaya-khan-black-lives-matter-leader-dismantles-fbis-1819627086|title=Janaya Khan, Black Lives Matter Leader, Dismantles FBI's Fraudulent 'Black Identity Extremist' Report|last=West Savali|first=Kirsten|date=October 17, 2017|website=[[The Root]]|access-date=February 4, 2018}}&lt;/ref&gt; [[ਅਲ ਜਜ਼ੀਰਾ]],&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.aljazeera.com/indepth/features/2016/06/muhammad-ali-black-lives-matter-160610092743621.html|title=Muhammad Ali and Black Lives Matter|last=Khan|first=Janaya|date=June 10, 2016|website=Al Jazeera|access-date=February 4, 2018}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ''ਹਫਿੰਗਟਨ ਪੋਸਟ'' ਵਰਗੀਆਂ ਸਾਈਟਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.huffingtonpost.ca/janaya-khan/white-nationalism-needs-canadians-to-think-were-over-racism_a_23080961/|title=White Nationalism Needs Canadians To Think We're Over Racism|last=Khan|first=Janaya|date=August 17, 2017|website=The Huffington Post|access-date=February 4, 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>lwgfm2701reyc1jgryszry7js67i0kv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610076</id>
      <parentid>610075</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T03:39:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17308" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=Janaya Khan|alias=Future|image=Janaya Khan (2018).jpg|caption=Khan in 2018|native_name=|native_name_lang=|birth_date=|birth_place=[[Toronto]], [[Ontario]], Canada|nationality=Canadian|spouse={{marriage|[[Patrisse Cullors]]|2016}}|alma_mater=[[York University]]|occupation=Activist, model, organizer, public speaker|known_for=[[Black Lives Matter]] in Canada}}
[[Category:Articles with hCards]]

'''ਜਨਾਇਆ ਖਾਨ''' [[ਟੋਰਾਂਟੋ]], [[ਉਂਟਾਰੀਓ|ਓਨਟਾਰੀਓ]], ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਇੱਕ [[ਐਕਟਿਵਿਜ਼ਮ|ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕੁਨ]] ਹੈ। ਖਾਨ [[ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ|ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ [[ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ]] ਨੈੱਟਵਰਕ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਦੂਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{ਦਫ਼ਤਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ|https://blacklivesmatter.com/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/07/14/the-controversy-surrounding-black-lives-matter-in-canada/|title=The Controversy Surrounding Black Lives Matter in Canada|last=Wang|first=Yanan|date=July 14, 2016|work=The Washington Post|access-date=February 1, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.vice.com/article/this-is-what-sets-torontos-black-lives-matter-movement-apart-from-americas|title=This Is What Sets Toronto's Black Lives Matter Movement Apart from America's|last=Khandaker|first=Tamara|date=April 6, 2016|website=[[Vice News]]|access-date=February 3, 2018}}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਾਲੇ, [[ਕੁਇਅਰ|ਕੁਈਰ]] ਅਤੇ ਲਿੰਗ-ਅਨੁਕੂਲ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਕੰਮ ਅੰਤਰ -ਸਬੰਧਤ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਅੰਦੋਲਨ, [[ਕੁਇਅਰ ਸਿਧਾਂਤ|ਕੁਈਰ ਸਿਧਾਂਤ]], ਬਲੈਕ ਨਾਰੀਵਾਦ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਵਿਰੋਧ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Khan|first=J.|last2=Gomes|first2=D.|date=March 1, 2016|title=Our Issues, Our Struggles: A Conversation Between Activists Daniela Gomes and Janaya Khan|url=https://read.dukeupress.edu/world-policy-journal/article/33/1/47-56/30878|format=PDF|journal=World Policy Journal|volume=33|pages=47–56|doi=10.1215/07402775-3545882}}&lt;/ref&gt;

''ਨਿਊਯਾਰਕ ਪੋਸਟ'' ਨੇ 29 ਜਨਵਰੀ, 2022 ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ, ਕਿ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਗਲੋਬਲ ਨੈੱਟਵਰਕ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਨੇ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਰਕਮ ਜਨਾਇਆ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਚੈਰਿਟੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮਹਿਲ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਟ੍ਰਾਂਸਫ਼ਰ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਦੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ''ਪੋਸਟ'' ਦੁਆਰਾ ਦੇਖੇ ਗਏ ਟੋਰਾਂਟੋ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਅਨੁਸਾਰ ਐਮ4ਬੀਜੇ, ਖਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਇੱਕ ਟੋਰਾਂਟੋ-ਅਧਾਰਤ ਗੈਰ-ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਜੁਲਾਈ 2021 ਵਿੱਚ 10,000 ਵਰਗ ਫੁੱਟ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਾਇਦਾਦ $6.3 ਮਿਲੀਅਨ ਦੀ ਨਕਦੀ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦੀ। ਖਾਨ ਨੇ 2021 ਵਿੱਚ ਗਰੁੱਪ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਪੋਸਟ ਨੇ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਾਰਜੀਆ ਅਤੇ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਵਿੱਚ ਘਰਾਂ 'ਤੇ $3.2 ਮਿਲੀਅਨ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਖਾਨ ਨੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਘਰ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਬੀ.ਐਲ.ਐਮ. ਦਾਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://nypost.com/2022/01/29/black-lives-matter-sent-millions-to-canada-charity-m4bj-for-mansion/|title=Black Lives Matter sent millions to Canada charity to buy mansion|date=2022-01-29|website=New York Post|language=en-US|access-date=2022-02-01}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ==
ਖਾਨ ਦਾ ਜਨਮ [[ਟੋਰਾਂਟੋ]], [[ਉਂਟਾਰੀਓ|ਓਨਟਾਰੀਓ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਨੀਦਾਡੀਅਨ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਜਮਾਇਕਨ ਮਾਂ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.anothermag.com/fashion-beauty/12803/cover-story-janaya-future-khan-in-conversation-with-janelle-monae|title=Cover Story: Janaya Future Khan in Conversation with Janelle Monáe|date=September 21, 2020}}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਨੇ ਯੌਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਆਨਰਜ਼ ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। ਖਾਨ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ [[ਲਾਸ ਐਂਜਲਸ|ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ]] ਵਿੱਚ ਕਲਰ ਆਫ ਚੇਂਜ ਲਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਕੇਪਲਰ ਸਪੀਕਰਸ ਬਿਊਰੋ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਪੀਕਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kepplerspeakers.com/speakers/janaya-khan|title=Janaya Khan &amp;#124; Keppler Speakers}}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਪੈਟਰਿਸ ਕਲਰਸ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਖਾਨ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਸ਼ੁਕੀਨ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.huffingtonpost.ca/2016/03/21/janaya-khan-black-lives-matter-_n_9481548.html|title=Janaya Khan, Black Lives Matter Toronto Co-Founder, On Racism And Self-Care|last=Lewis-Peart|first=David|date=March 21, 2016|website=The Huffington Post (Canada Edition)|access-date=February 2, 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਸਰਗਰਮੀ ==
ਖਾਨ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਪਰਾਧੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੀ। ਉਹ (ਖਾਨ) ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ &quot;ਤੇਜ਼ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨਿਆਂ ਟੀਮਾਂ&quot; ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211205/vjIEZf8Skx4 Ghostarchive] and the [https://web.archive.org/web/20170331010004/https://www.youtube.com/watch?v=vjIEZf8Skx4 Wayback Machine]: {{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=vjIEZf8Skx4|title=The Criminal Justice System is Broken: Should the Police be Abolished?|website=[[YouTube]]}}&lt;/ref&gt;

ਮੈਕਲੀਨ ਦੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨਾਲ 2016 ਦੀ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-ਸਬੰਧਤ ਪਛਾਣ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਦੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੀਮਤ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਸਬੰਧਤਤਾ ਅਤੇ ਪਰਿਵਰਤਨਵਾਦ ਬਾਰੇ ਤਜੁਰਬਾ ਹੈ। ਖਾਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਾਰਡਿੰਗ (ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੁਲਿਸ ਨੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਅਪਰਾਧ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) ਜਿਹੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਧਿਰ ਕਦੋਂ ਵੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਸਰਗਰਮੀ ਵੱਲ ਆਪਣਾ ਰਸਤਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੀ ਅੰਤਮ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.macleans.ca/news/canada/how-black-lives-matter-co-founder-janaya-khan-sees-canada|title=How a Black Lives Matter Toronto co-founder sees Canada|last=Schwartz|first=Zane|date=July 8, 2016|work=Maclean's|access-date=January 31, 2018|issn=0024-9262}}&lt;/ref&gt;

ਅਕਤੂਬਰ 2014 ਵਿੱਚ, ਖਾਨ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੈਂਡੀ ਹਡਸਨ ਨੇ 33 ਸਾਲਾ ਜੇਰਮੇਨ ਕਾਰਬੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਇੱਕਜੁੱਟਤਾ|ਏਕਤਾ]] ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ,&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thestar.com/news/gta/2014/09/25/brampton_police_shooting_leaves_man_dead_siu_investigating.html|title=Victim in Brampton police shooting is Jermaine Carby, says mother|last=Gallant|first=Jacques|date=September 25, 2014|work=The Toronto Star|access-date=January 31, 2018|issn=0319-0781}}&lt;/ref&gt; ਜਿਸਨੂੰ 24 ਸਤੰਬਰ 2014 ਨੂੰ [[ਬਰੈਂਪਟਨ|ਬਰੈਂਪਟਨ, ਓਨਟਾਰੀਓ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੁਟੀਨ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਸਟਾਪ ਦੌਰਾਨ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਘਟਨਾ 9 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਮਾਈਕਲ ਬ੍ਰਾਊਨ ਦੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਵਾਪਰੀ ਹੈ। ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲਗਭਗ 4,000 ਲੋਕ ਅਮਰੀਕੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੇ ਬਾਹਰ ਏਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ। ਇਸ ਗਤੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ [[ਲਾਸ ਐਂਜਲਸ|ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ]] -ਅਧਾਰਤ ਪੈਟਰਿਸ ਕਲਰਸ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਨੇ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://i-d.vice.com/en_us/article/3kab8b/the-powerful-story-behind-black-lives-matter|title=the powerful story behind black lives matter|last=Cullors|first=Patrisse|last2=Khan|first2=Janaya|date=September 18, 2017|website=[[Vice (magazine)|Vice]]|access-date=February 2, 2018}}&lt;/ref&gt;

ਖਾਨ ਨੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜੁਲਾਈ 2016 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ [[ਪਰਾਈਡ ਹਫ਼ਤਾ (ਟੋਰਾਂਟੋ)|ਪ੍ਰਾਈਡ ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਧਰਨੇ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਈਡ ਦੌਰਾਨ ਕੋਈ ਵਰਦੀਧਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਮੌਜੂਦਗੀ ਸਮੇਤ ਮੰਗਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਆਏ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-39056494|title=Canada cities are banning police from Pride parades|last=Levinson-King|first=Robin|date=February 24, 2017|website=[[BBC News]]|access-date=February 2, 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਭਾਸ਼ਣ ==
ਖਾਨ ਨੇ ਪੂਰੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ [[ਟੋਰਾਂਟੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਯਾਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਕਈ ਕੈਂਪਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਾਇਨ ਮਾਵਰ ਕਾਲਜ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.brynmawr.edu/news/janaya-khan-co-founder-blacklivesmatter-toronto-speaks-bryn-mawr-black-history-month|title=Janaya Khan, Co-founder of #BlackLivesMatter Toronto, Speaks at Bryn Mawr for Black History Month|date=February 4, 2016|website=Bryn Mawr College|access-date=February 5, 2018}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਐਮਰਸਨ ਕਾਲਜ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://today.emerson.edu/2016/02/11/blacklivesmatter-founders-talk-about-the-movement/|title=#BlackLivesMatter founders talk about the movement|date=February 11, 2016|website=Emerson College|access-date=July 13, 2020}}&lt;/ref&gt; 2016 ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਓਪਲ ਟੋਮੇਟੀ ਨਾਲ ਸਮਿਥ ਕਾਲਜ ਦੇ &quot;ਵੇਨ ਐਂਡ ਵੇਅਰ ਆਈ ਐਂਟਰ&quot; ਸਿੰਪੋਜ਼ੀਅਮ ਵਿੱਚ ਬੋਲਣ ਲਈ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ।&lt;ref name=&quot;Smith&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.smith.edu/meridians/wawie.htm|title=When and Where I Enter|date=October 14, 2016|website=Smith College|archive-url=https://web.archive.org/web/20170402224931/https://www.smith.edu/meridians/wawie.htm|archive-date=April 2, 2017|access-date=February 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ==
ਖਾਨ ਨੂੰ ਟੋਰਾਂਟੋ ਅਤੇ ਯੌਰਕ ਰੀਜਨ ਲੇਬਰ ਕੌਂਸਲ ਤੋਂ 2015 ਦਾ ਬਰੋਮਲੇ ਆਰਮਸਟ੍ਰੌਂਗ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਅਵਾਰਡ,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.labourcouncil.ca/equity.html|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20180208091537/http://www.labourcouncil.ca/equity.html|archive-date=February 8, 2018|access-date=February 6, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://torontolife.com/city/life/toronto-50-most-influential-2016-sandra-hudson-and-janaya-khan/|title=Toronto's 50 Most Influential: #31, Sandy Hudson and Janaya Khan|date=November 28, 2016|website=Toronto Life|access-date=February 5, 2018}}&lt;/ref&gt; 2016 ਵਿੱਚ ''ਟੋਰਾਂਟੋ ਲਾਈਫ'' ਦੁਆਰਾ &quot;ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ&quot; ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ''ਦ ਰੂਟ'',&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theroot.com/janaya-khan-black-lives-matter-leader-dismantles-fbis-1819627086|title=Janaya Khan, Black Lives Matter Leader, Dismantles FBI's Fraudulent 'Black Identity Extremist' Report|last=West Savali|first=Kirsten|date=October 17, 2017|website=[[The Root]]|access-date=February 4, 2018}}&lt;/ref&gt; [[ਅਲ ਜਜ਼ੀਰਾ]],&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.aljazeera.com/indepth/features/2016/06/muhammad-ali-black-lives-matter-160610092743621.html|title=Muhammad Ali and Black Lives Matter|last=Khan|first=Janaya|date=June 10, 2016|website=Al Jazeera|access-date=February 4, 2018}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ''ਹਫਿੰਗਟਨ ਪੋਸਟ'' ਵਰਗੀਆਂ ਸਾਈਟਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.huffingtonpost.ca/janaya-khan/white-nationalism-needs-canadians-to-think-were-over-racism_a_23080961/|title=White Nationalism Needs Canadians To Think We're Over Racism|last=Khan|first=Janaya|date=August 17, 2017|website=The Huffington Post|access-date=February 4, 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>c1fz0yn3hjsyn2h8nomxzoi7qclexit</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610094</id>
      <parentid>610076</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T11:03:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17522" xml:space="preserve">{{Infobox person|name=Janaya Khan|alias=Future|image=Janaya Khan (2018).jpg|caption=Khan in 2018|native_name=|native_name_lang=|birth_date=|birth_place=[[Toronto]], [[Ontario]], Canada|nationality=Canadian|spouse={{marriage|[[Patrisse Cullors]]|2016}}|alma_mater=[[York University]]|occupation=Activist, model, organizer, public speaker|known_for=[[Black Lives Matter]] in Canada}}
[[Category:Articles with hCards]]

'''ਜਨਾਇਆ ਖਾਨ''' [[ਟੋਰਾਂਟੋ]], [[ਉਂਟਾਰੀਓ|ਓਨਟਾਰੀਓ]], ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਇੱਕ [[ਐਕਟਿਵਿਜ਼ਮ|ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕੁਨ]] ਹੈ। ਖਾਨ [[ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ|ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ [[ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ]] ਨੈੱਟਵਰਕ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਦੂਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{ਦਫ਼ਤਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ|https://blacklivesmatter.com/}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/07/14/the-controversy-surrounding-black-lives-matter-in-canada/|title=The Controversy Surrounding Black Lives Matter in Canada|last=Wang|first=Yanan|date=July 14, 2016|work=The Washington Post|access-date=February 1, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://news.vice.com/article/this-is-what-sets-torontos-black-lives-matter-movement-apart-from-americas|title=This Is What Sets Toronto's Black Lives Matter Movement Apart from America's|last=Khandaker|first=Tamara|date=April 6, 2016|website=[[Vice News]]|access-date=February 3, 2018}}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਾਲੇ, [[ਕੁਇਅਰ|ਕੁਈਰ]] ਅਤੇ ਲਿੰਗ-ਅਨੁਕੂਲ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਕੰਮ ਅੰਤਰ -ਸਬੰਧਤ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਅੰਦੋਲਨ, [[ਕੁਇਅਰ ਸਿਧਾਂਤ|ਕੁਈਰ ਸਿਧਾਂਤ]], ਬਲੈਕ ਨਾਰੀਵਾਦ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਵਿਰੋਧ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Khan|first=J.|last2=Gomes|first2=D.|date=March 1, 2016|title=Our Issues, Our Struggles: A Conversation Between Activists Daniela Gomes and Janaya Khan|url=https://read.dukeupress.edu/world-policy-journal/article/33/1/47-56/30878|format=PDF|journal=World Policy Journal|volume=33|pages=47–56|doi=10.1215/07402775-3545882}}&lt;/ref&gt;

''ਨਿਊਯਾਰਕ ਪੋਸਟ'' ਨੇ 29 ਜਨਵਰੀ, 2022 ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ, ਕਿ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਗਲੋਬਲ ਨੈੱਟਵਰਕ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਨੇ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਰਕਮ ਜਨਾਇਆ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਚੈਰਿਟੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮਹਿਲ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਟ੍ਰਾਂਸਫ਼ਰ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਦੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ''ਪੋਸਟ'' ਦੁਆਰਾ ਦੇਖੇ ਗਏ ਟੋਰਾਂਟੋ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਅਨੁਸਾਰ ਐਮ4ਬੀਜੇ, ਖਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਇੱਕ ਟੋਰਾਂਟੋ-ਅਧਾਰਤ ਗੈਰ-ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਜੁਲਾਈ 2021 ਵਿੱਚ 10,000 ਵਰਗ ਫੁੱਟ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਾਇਦਾਦ $6.3 ਮਿਲੀਅਨ ਦੀ ਨਕਦੀ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦੀ। ਖਾਨ ਨੇ 2021 ਵਿੱਚ ਗਰੁੱਪ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਪੋਸਟ ਨੇ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਾਰਜੀਆ ਅਤੇ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਵਿੱਚ ਘਰਾਂ 'ਤੇ $3.2 ਮਿਲੀਅਨ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਖਾਨ ਨੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਘਰ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਬੀ.ਐਲ.ਐਮ. ਦਾਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://nypost.com/2022/01/29/black-lives-matter-sent-millions-to-canada-charity-m4bj-for-mansion/|title=Black Lives Matter sent millions to Canada charity to buy mansion|date=2022-01-29|website=New York Post|language=en-US|access-date=2022-02-01}}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ==
ਖਾਨ ਦਾ ਜਨਮ [[ਟੋਰਾਂਟੋ]], [[ਉਂਟਾਰੀਓ|ਓਨਟਾਰੀਓ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤ੍ਰਿਨੀਦਾਡੀਅਨ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਜਮਾਇਕਨ ਮਾਂ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.anothermag.com/fashion-beauty/12803/cover-story-janaya-future-khan-in-conversation-with-janelle-monae|title=Cover Story: Janaya Future Khan in Conversation with Janelle Monáe|date=September 21, 2020}}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਨੇ ਯੌਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਆਨਰਜ਼ ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। ਖਾਨ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ [[ਲਾਸ ਐਂਜਲਸ|ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ]] ਵਿੱਚ ਕਲਰ ਆਫ ਚੇਂਜ ਲਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਕੇਪਲਰ ਸਪੀਕਰਸ ਬਿਊਰੋ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਪੀਕਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.kepplerspeakers.com/speakers/janaya-khan|title=Janaya Khan &amp;#124; Keppler Speakers}}&lt;/ref&gt; ਖਾਨ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਪੈਟਰਿਸ ਕਲਰਸ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਖਾਨ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਸ਼ੁਕੀਨ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.huffingtonpost.ca/2016/03/21/janaya-khan-black-lives-matter-_n_9481548.html|title=Janaya Khan, Black Lives Matter Toronto Co-Founder, On Racism And Self-Care|last=Lewis-Peart|first=David|date=March 21, 2016|website=The Huffington Post (Canada Edition)|access-date=February 2, 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਸਰਗਰਮੀ ==
ਖਾਨ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਪਰਾਧੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੀ। ਉਹ (ਖਾਨ) ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ &quot;ਤੇਜ਼ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨਿਆਂ ਟੀਮਾਂ&quot; ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;Archived at [https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211205/vjIEZf8Skx4 Ghostarchive] and the {{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=vjIEZf8Skx4|title=The Criminal Justice System is Broken: Should the Police be Abolished?|website=[[YouTube]]|access-date=2022-08-01|archive-date=2017-03-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20170331010004/https://www.youtube.com/watch?v=vjIEZf8Skx4|dead-url=unfit}}: {{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=vjIEZf8Skx4|title=The Criminal Justice System is Broken: Should the Police be Abolished?|website=[[YouTube]]}}&lt;/ref&gt;

ਮੈਕਲੀਨ ਦੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨਾਲ 2016 ਦੀ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ-ਸਬੰਧਤ ਪਛਾਣ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਦੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੀਮਤ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਸਬੰਧਤਤਾ ਅਤੇ ਪਰਿਵਰਤਨਵਾਦ ਬਾਰੇ ਤਜੁਰਬਾ ਹੈ। ਖਾਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਾਰਡਿੰਗ (ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪੁਲਿਸ ਨੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਅਪਰਾਧ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਰੋਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) ਜਿਹੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਧਿਰ ਕਦੋਂ ਵੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਸਰਗਰਮੀ ਵੱਲ ਆਪਣਾ ਰਸਤਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੀ ਅੰਤਮ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.macleans.ca/news/canada/how-black-lives-matter-co-founder-janaya-khan-sees-canada|title=How a Black Lives Matter Toronto co-founder sees Canada|last=Schwartz|first=Zane|date=July 8, 2016|work=Maclean's|access-date=January 31, 2018|issn=0024-9262}}&lt;/ref&gt;

ਅਕਤੂਬਰ 2014 ਵਿੱਚ, ਖਾਨ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੈਂਡੀ ਹਡਸਨ ਨੇ 33 ਸਾਲਾ ਜੇਰਮੇਨ ਕਾਰਬੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਇੱਕਜੁੱਟਤਾ|ਏਕਤਾ]] ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ,&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thestar.com/news/gta/2014/09/25/brampton_police_shooting_leaves_man_dead_siu_investigating.html|title=Victim in Brampton police shooting is Jermaine Carby, says mother|last=Gallant|first=Jacques|date=September 25, 2014|work=The Toronto Star|access-date=January 31, 2018|issn=0319-0781}}&lt;/ref&gt; ਜਿਸਨੂੰ 24 ਸਤੰਬਰ 2014 ਨੂੰ [[ਬਰੈਂਪਟਨ|ਬਰੈਂਪਟਨ, ਓਨਟਾਰੀਓ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੁਟੀਨ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਸਟਾਪ ਦੌਰਾਨ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਘਟਨਾ 9 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਮਾਈਕਲ ਬ੍ਰਾਊਨ ਦੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਵਾਪਰੀ ਹੈ। ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲਗਭਗ 4,000 ਲੋਕ ਅਮਰੀਕੀ ਕੌਂਸਲੇਟ ਦੇ ਬਾਹਰ ਏਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ। ਇਸ ਗਤੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ [[ਲਾਸ ਐਂਜਲਸ|ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ]] -ਅਧਾਰਤ ਪੈਟਰਿਸ ਕਲਰਸ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਨੇ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://i-d.vice.com/en_us/article/3kab8b/the-powerful-story-behind-black-lives-matter|title=the powerful story behind black lives matter|last=Cullors|first=Patrisse|last2=Khan|first2=Janaya|date=September 18, 2017|website=[[Vice (magazine)|Vice]]|access-date=February 2, 2018}}&lt;/ref&gt;

ਖਾਨ ਨੇ ਟੋਰਾਂਟੋ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜੁਲਾਈ 2016 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ [[ਪਰਾਈਡ ਹਫ਼ਤਾ (ਟੋਰਾਂਟੋ)|ਪ੍ਰਾਈਡ ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਧਰਨੇ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਈਡ ਦੌਰਾਨ ਕੋਈ ਵਰਦੀਧਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਮੌਜੂਦਗੀ ਸਮੇਤ ਮੰਗਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਆਏ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-39056494|title=Canada cities are banning police from Pride parades|last=Levinson-King|first=Robin|date=February 24, 2017|website=[[BBC News]]|access-date=February 2, 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਭਾਸ਼ਣ ==
ਖਾਨ ਨੇ ਪੂਰੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ [[ਟੋਰਾਂਟੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅਤੇ ਯਾਰਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਕਈ ਕੈਂਪਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਾਇਨ ਮਾਵਰ ਕਾਲਜ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.brynmawr.edu/news/janaya-khan-co-founder-blacklivesmatter-toronto-speaks-bryn-mawr-black-history-month|title=Janaya Khan, Co-founder of #BlackLivesMatter Toronto, Speaks at Bryn Mawr for Black History Month|date=February 4, 2016|website=Bryn Mawr College|access-date=February 5, 2018}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਐਮਰਸਨ ਕਾਲਜ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://today.emerson.edu/2016/02/11/blacklivesmatter-founders-talk-about-the-movement/|title=#BlackLivesMatter founders talk about the movement|date=February 11, 2016|website=Emerson College|access-date=July 13, 2020}}&lt;/ref&gt; 2016 ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਲੈਕ ਲਾਈਵਜ਼ ਮੈਟਰ ਦੇ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਓਪਲ ਟੋਮੇਟੀ ਨਾਲ ਸਮਿਥ ਕਾਲਜ ਦੇ &quot;ਵੇਨ ਐਂਡ ਵੇਅਰ ਆਈ ਐਂਟਰ&quot; ਸਿੰਪੋਜ਼ੀਅਮ ਵਿੱਚ ਬੋਲਣ ਲਈ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ।&lt;ref name=&quot;Smith&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.smith.edu/meridians/wawie.htm|title=When and Where I Enter|date=October 14, 2016|website=Smith College|archive-url=https://web.archive.org/web/20170402224931/https://www.smith.edu/meridians/wawie.htm|archive-date=April 2, 2017|access-date=February 5, 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ==
ਖਾਨ ਨੂੰ ਟੋਰਾਂਟੋ ਅਤੇ ਯੌਰਕ ਰੀਜਨ ਲੇਬਰ ਕੌਂਸਲ ਤੋਂ 2015 ਦਾ ਬਰੋਮਲੇ ਆਰਮਸਟ੍ਰੌਂਗ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਅਵਾਰਡ,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.labourcouncil.ca/equity.html|title=Archived copy|archive-url=https://web.archive.org/web/20180208091537/http://www.labourcouncil.ca/equity.html|archive-date=February 8, 2018|access-date=February 6, 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://torontolife.com/city/life/toronto-50-most-influential-2016-sandra-hudson-and-janaya-khan/|title=Toronto's 50 Most Influential: #31, Sandy Hudson and Janaya Khan|date=November 28, 2016|website=Toronto Life|access-date=February 5, 2018}}&lt;/ref&gt; 2016 ਵਿੱਚ ''ਟੋਰਾਂਟੋ ਲਾਈਫ'' ਦੁਆਰਾ &quot;ਟੋਰਾਂਟੋ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ&quot; ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ''ਦ ਰੂਟ'',&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theroot.com/janaya-khan-black-lives-matter-leader-dismantles-fbis-1819627086|title=Janaya Khan, Black Lives Matter Leader, Dismantles FBI's Fraudulent 'Black Identity Extremist' Report|last=West Savali|first=Kirsten|date=October 17, 2017|website=[[The Root]]|access-date=February 4, 2018}}&lt;/ref&gt; [[ਅਲ ਜਜ਼ੀਰਾ]],&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.aljazeera.com/indepth/features/2016/06/muhammad-ali-black-lives-matter-160610092743621.html|title=Muhammad Ali and Black Lives Matter|last=Khan|first=Janaya|date=June 10, 2016|website=Al Jazeera|access-date=February 4, 2018}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ''ਹਫਿੰਗਟਨ ਪੋਸਟ'' ਵਰਗੀਆਂ ਸਾਈਟਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.huffingtonpost.ca/janaya-khan/white-nationalism-needs-canadians-to-think-were-over-racism_a_23080961/|title=White Nationalism Needs Canadians To Think We're Over Racism|last=Khan|first=Janaya|date=August 17, 2017|website=The Huffington Post|access-date=February 4, 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>c2k18vlkotb7lcsi3vjpwzzobk753nu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Chanpreet Singh Bajwa</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143740</id>
    <revision>
      <id>610080</id>
      <timestamp>2022-08-01T05:22:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="245" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Chanpreet Singh Bajwa}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:22, 1 ਅਗਸਤ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>pw706vaqnr0rshwg67owiewhesb05qy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਰਾੜ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143741</id>
    <redirect title="ਬਰਾੜ ਤੇ ਬਰਿਆਰ" />
    <revision>
      <id>610083</id>
      <timestamp>2022-08-01T05:39:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ਗੁਰਸ਼ਰਨ</username>
        <id>41959</id>
      </contributor>
      <comment>ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਬਰਾੜ]] ਨੂੰ [[ਬਰਾੜ ਤੇ ਬਰਿਆਰ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਬਰਾੜ ਤੇ ਬਰਿਆਰ]]</text>
      <sha1>ctpl7owxoheyjimutmv9hlbfuj2bxfz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵੈਸ਼ਨਵ ਸੰਪਰਦਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143742</id>
    <revision>
      <id>610091</id>
      <timestamp>2022-08-01T10:35:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1101635810|Vaishnavism]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5557" xml:space="preserve">
{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ|title=ਵੈਸ਼ਨਵ ਸੰਪਰਦਾ|image=[[File:Vishnu Surrounded by his Avatars.jpg|260px|alt=Vishnu Surrounded by his Avatars]]|caption=ਵੈਸ਼ਨਵ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ [[ਹਿੰਦੂ]] ਦੇਵਤੇ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ]] (ਕੇਂਦਰ) ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ [[ਅਵਤਾਰ]] ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ।}}


'''ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ'''  {{lang-sa|वैष्णवसम्प्रदायः|Vaiṣṇavasampradāyaḥ}}) ਜੌਹਨਸਨ ਐਂਡ ਗ੍ਰਿਮ ਦੇ 2010 ਦੇ ਇੱਕ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵੈਸ਼ਨਵ ਧਰਮ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹਿੰਦੂ ਫਿਰਕਾ ਹੈ, ਜੋ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਲਗਭਗ 641 ਮਿਲੀਅਨ ਜਾਂ 67.6% ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਧਰਮ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਹੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਪਰਮ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਮਹਾਵਿਸ਼ਨੂੰ। ਇਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੈਸ਼ਨਵੀ ਜਾਂ ਵੈਸ਼ਨਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (IAST: Vaπav), ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਵਾਦ ਅਤੇ ਰਾਮਵਾਦ ਵਰਗੇ ਉਪ-ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਾਮ ਨੂੰ ਸਰਵਉੱਚ ਪ੍ਰਾਣੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।

ਵੈਸ਼ਨਵੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਸ਼ਨੂੰ (ਅਕਸਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ) ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰੇਮ ਭਗਤੀ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ (ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ, ਉਪ-ਸਕੂਲ) ਹਨ: ਰਾਮਾਨੁਜ ਦਾ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਯੁੱਗ ਦਾ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟਦਵੈਤਾ ਸਕੂਲ, ਮਧਵਾਚਾਰਿਆ ਦਾ ਦਵੈਤ ਸਕੂਲ (ਤੱਤਵਾਦ), ਨਿੰਬਰਕਾਚਾਰਿਆ ਦਾ ਦਵੈਤਦਵੈਤ ਸਕੂਲ, ਅਤੇ ਵਲਭਚਾਰੀਆ ਦਾ ਪੁਸ਼ਤੀਮਾਰਗ। ਰਾਮਾਨੰਦ (14 ਵੀਂ ਸਦੀ) ਨੇ ਇੱਕ ਰਾਮ-ਮੁਖੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੱਠ ਸਮੂਹ ਹੈ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==

=== ਮੁੱਢ ===
[[ਤਸਵੀਰ:Deity_Krishna-Vasudeva_on_a_coin_of_Agathocles_of_Bactria_190-180_BCE.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Deity_Krishna-Vasudeva_on_a_coin_of_Agathocles_of_Bactria_190-180_BCE.jpg/180px-Deity_Krishna-Vasudeva_on_a_coin_of_Agathocles_of_Bactria_190-180_BCE.jpg|thumb|ਲਗਭਗ 190-180 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ, ਬੈਕਟ੍ਰੀਆ ਦੇ ਗੈਥੋਕਲਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿੱਕੇ ਉੱਤੇ ਵੁਸੁਦੇਵਾ। ਇਹ ਦੇਵਤੇ ਦਾ &quot;ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਚਿੱਤਰ&quot; ਹੈ।&lt;ref name=&quot;US&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=H3lUIIYxWkEC&amp;pg=PA437|title=A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century|last=Singh|first=Upinder|date=2008|publisher=Pearson Education India|isbn=978-81-317-1120-0|pages=436–438}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Osmund Bopearachchi]], [https://www.academia.edu/25807197 Emergence of Viṣṇu and Śiva Images in India: Numismatic and Sculptural Evidence], 2016.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=vZheP9dIX9wC&amp;pg=PA215|title=Many Heads, Arms, and Eyes: Origin, Meaning, and Form of Multiplicity in Indian Art|last=Srinivasan|first=Doris|date=1997|publisher=BRILL|isbn=978-90-04-10758-8|page=215}}&lt;/ref&gt;]]
ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਉਭਾਰ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ, ਸਬੂਤ ਅਸੰਗਤ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀਵਾਦ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੈਦਿਕ ਸੂਰਜੀ ਦੇਵਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਅਗਨੀ, ਇੰਦਰ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੈਦਿਕ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਘੱਟ ਵਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੈਦਿਕ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਸੀ।

==== ''ਅਵਤਾਰ'' ====
ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਮ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਮੇਤ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਬਾਈ ਅਵਤਾਰ ਹਨ। ਦਸ਼ਾਵਤਰਾ ਇੱਕ ਬਾਅਦ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹੈ।

== ਸਰੋਤ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ]]</text>
      <sha1>fp28rduq8px58hgt8jba2m304jdrc9j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610092</id>
      <parentid>610091</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T10:59:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6605" xml:space="preserve">
{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ|title=ਵੈਸ਼ਨਵ ਸੰਪਰਦਾ|image=[[File:Vishnu Surrounded by his Avatars.jpg|260px|alt=Vishnu Surrounded by his Avatars]]|caption=ਵੈਸ਼ਨਵ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ [[ਹਿੰਦੂ]] ਦੇਵਤੇ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ]] (ਕੇਂਦਰ) ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ [[ਅਵਤਾਰ]] ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ।}}


'''ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ'''  {{lang-sa|वैष्णवसम्प्रदायः|Vaiṣṇavasampradāyaḥ}}) ਜੌਹਨਸਨ ਐਂਡ ਗ੍ਰਿਮ ਦੇ 2010 ਦੇ ਇੱਕ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵੈਸ਼ਨਵ [[ਧਰਮ]] ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ [[ਹਿੰਦੂ]] ਫਿਰਕਾ ਹੈ, ਜੋ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਲਗਭਗ 641 ਮਿਲੀਅਨ ਜਾਂ 67.6% ਬਣਦਾ ਹੈ।{{sfn|Dandekar|1987}} ਇਸ ਨੂੰ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ]] [[ਧਰਮ]] ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ]] ਨੂੰ ਹੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਪਰਮ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹੋਰ ਸਾਰੇ [[ਹਿੰਦੂ]] [[ਦੇਵੀ]] [[ਦੇਵਤਾ|ਦੇਵਤਿਆਂ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਮਹਾਵਿਸ਼ਨੂੰ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=clUmKaWRFTkC|title=Indian Sculpture: Circa 500 BCE–700 CE|author=Pratapaditya Pal|publisher=University of California Press|year=1986|isbn=978-0-520-05991-7|pages=24–25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=vpP8770qVakC|title=The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion: Buddhism, Hinduism, Taoism, Zen|author=Stephan Schuhmacher|date=1994|publisher=Shambhala|isbn=978-0-87773-980-7|page=397}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੈਸ਼ਨਵੀ ਜਾਂ ਵੈਸ਼ਨਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (IAST: Vaπav), ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਵਾਦ ਅਤੇ ਰਾਮਵਾਦ ਵਰਗੇ ਉਪ-ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕ੍ਰਮਵਾਰ [[ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] ਅਤੇ [[ਰਾਮ]] ਨੂੰ ਸਰਵਉੱਚ ਪ੍ਰਾਣੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।{{sfn|Hardy|1987}}{{sfn|Flood|1996|p=117}}

ਵੈਸ਼ਨਵੀ ਪਰੰਪਰਾ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ]] (ਅਕਸਰ [[ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]]) ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰੇਮ ਭਗਤੀ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਸੀ।{{sfn|Hawley|2015|pp=10–12, 33–34}}{{sfn|Lochtefeld|2002b|pp=731–733}} ਇਸ ਦੀਆਂ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ (ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ, ਉਪ-ਸਕੂਲ) ਹਨ: ਰਾਮਾਨੁਜ ਦਾ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਯੁੱਗ ਦਾ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟਦਵੈਤਾ ਸਕੂਲ, ਮਧਵਾਚਾਰਿਆ ਦਾ ਦਵੈਤ ਸਕੂਲ (ਤੱਤਵਾਦ), ਨਿੰਬਰਕਾਚਾਰਿਆ ਦਾ ਦਵੈਤਦਵੈਤ ਸਕੂਲ, ਅਤੇ ਵਲਭਚਾਰੀਆ ਦਾ ਪੁਸ਼ਤੀਮਾਰਗ।{{sfn|Beck|2005a|pp=76–77}}{{sfn|Fowler|2002|pp=288–304, 340–350}} ਰਾਮਾਨੰਦ (14 ਵੀਂ ਸਦੀ) ਨੇ ਇੱਕ ਰਾਮ-ਮੁਖੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੱਠ ਸਮੂਹ ਹੈ।{{sfn|Raj|Harman|2007|pp=165–166}}{{sfn|Lochtefeld|2002b|pp=553–554}}

== ਇਤਿਹਾਸ ==

=== ਮੁੱਢ ===
[[ਤਸਵੀਰ:Deity_Krishna-Vasudeva_on_a_coin_of_Agathocles_of_Bactria_190-180_BCE.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Deity_Krishna-Vasudeva_on_a_coin_of_Agathocles_of_Bactria_190-180_BCE.jpg/180px-Deity_Krishna-Vasudeva_on_a_coin_of_Agathocles_of_Bactria_190-180_BCE.jpg|thumb|ਲਗਭਗ 190-180 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ, ਬੈਕਟ੍ਰੀਆ ਦੇ ਗੈਥੋਕਲਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿੱਕੇ ਉੱਤੇ ਵੁਸੁਦੇਵਾ। ਇਹ ਦੇਵਤੇ ਦਾ &quot;ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਚਿੱਤਰ&quot; ਹੈ।&lt;ref name=&quot;US&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=H3lUIIYxWkEC&amp;pg=PA437|title=A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century|last=Singh|first=Upinder|date=2008|publisher=Pearson Education India|isbn=978-81-317-1120-0|pages=436–438}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Osmund Bopearachchi]], [https://www.academia.edu/25807197 Emergence of Viṣṇu and Śiva Images in India: Numismatic and Sculptural Evidence], 2016.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=vZheP9dIX9wC&amp;pg=PA215|title=Many Heads, Arms, and Eyes: Origin, Meaning, and Form of Multiplicity in Indian Art|last=Srinivasan|first=Doris|date=1997|publisher=BRILL|isbn=978-90-04-10758-8|page=215}}&lt;/ref&gt;]]
ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਉਭਾਰ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ, ਸਬੂਤ ਅਸੰਗਤ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀਵਾਦ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲਿਆ।{{sfn|Preciado-Solís|1984|p=1–16}} ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ]] ਇੱਕ ਵੈਦਿਕ [[ਸੂਰਜ (ਦੇਵਤਾ)|ਸੂਰਜਾ ਦੇਵਤਾ]] ਸੀ, ਪਰ [[ਅਗਨੀ]], [[ਇੰਦਰ|ਇੰਦਰ,]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੈਦਿਕ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਘੱਟ ਵਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,{{sfn|Gonda|1993|p=163}}{{sfn|Klostermaier|2007|pp=206–217, 251–252}} ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੈਦਿਕ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਸੀ।{{sfn|Dandekar|1987|p=9498}}

==== ''ਅਵਤਾਰ'' ====
[[ਭਗਵਤ ਪੁਰਾਣ]] ਅਨੁਸਾਰ [[ਰਾਮ]] ਅਤੇ [[ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] ਸਮੇਤ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ]] ਦੇ ਬਾਈ ਅਵਤਾਰ ਹਨ। ਦਸ਼ਾਵਤਰਾ ਇੱਕ ਬਾਅਦ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹੈ।

== ਸਰੋਤ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ]]</text>
      <sha1>eoxk3hxftggf6zwe25nnvcoxbkp0eur</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610093</id>
      <parentid>610092</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T10:59:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6657" xml:space="preserve">
{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ|title=ਵੈਸ਼ਨਵ ਸੰਪਰਦਾ|image=[[File:Vishnu Surrounded by his Avatars.jpg|260px|alt=Vishnu Surrounded by his Avatars]]|caption=ਵੈਸ਼ਨਵ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ [[ਹਿੰਦੂ]] ਦੇਵਤੇ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ]] (ਕੇਂਦਰ) ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ [[ਅਵਤਾਰ]] ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹਨ।}}


'''ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ'''  {{lang-sa|वैष्णवसम्प्रदायः|Vaiṣṇavasampradāyaḥ}}) ਜੌਹਨਸਨ ਐਂਡ ਗ੍ਰਿਮ ਦੇ 2010 ਦੇ ਇੱਕ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵੈਸ਼ਨਵ [[ਧਰਮ]] ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ [[ਹਿੰਦੂ]] ਫਿਰਕਾ ਹੈ, ਜੋ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਲਗਭਗ 641 ਮਿਲੀਅਨ ਜਾਂ 67.6% ਬਣਦਾ ਹੈ।{{sfn|Dandekar|1987}} ਇਸ ਨੂੰ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ]] [[ਧਰਮ]] ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ]] ਨੂੰ ਹੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਪਰਮ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹੋਰ ਸਾਰੇ [[ਹਿੰਦੂ]] [[ਦੇਵੀ]] [[ਦੇਵਤਾ|ਦੇਵਤਿਆਂ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਮਹਾਵਿਸ਼ਨੂੰ।&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=clUmKaWRFTkC|title=Indian Sculpture: Circa 500 BCE–700 CE|author=Pratapaditya Pal|publisher=University of California Press|year=1986|isbn=978-0-520-05991-7|pages=24–25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=vpP8770qVakC|title=The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion: Buddhism, Hinduism, Taoism, Zen|author=Stephan Schuhmacher|date=1994|publisher=Shambhala|isbn=978-0-87773-980-7|page=397}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੈਸ਼ਨਵੀ ਜਾਂ ਵੈਸ਼ਨਵ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (IAST: Vaπav), ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਵਾਦ ਅਤੇ ਰਾਮਵਾਦ ਵਰਗੇ ਉਪ-ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕ੍ਰਮਵਾਰ [[ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] ਅਤੇ [[ਰਾਮ]] ਨੂੰ ਸਰਵਉੱਚ ਪ੍ਰਾਣੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।{{sfn|Hardy|1987}}{{sfn|Flood|1996|p=117}}

ਵੈਸ਼ਨਵੀ ਪਰੰਪਰਾ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ]] (ਅਕਸਰ [[ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]]) ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰੇਮ ਭਗਤੀ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਸੀ।{{sfn|Hawley|2015|pp=10–12, 33–34}}{{sfn|Lochtefeld|2002b|pp=731–733}} ਇਸ ਦੀਆਂ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਮੁੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ (ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ, ਉਪ-ਸਕੂਲ) ਹਨ: ਰਾਮਾਨੁਜ ਦਾ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਯੁੱਗ ਦਾ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟਦਵੈਤਾ ਸਕੂਲ, ਮਧਵਾਚਾਰਿਆ ਦਾ ਦਵੈਤ ਸਕੂਲ (ਤੱਤਵਾਦ), ਨਿੰਬਰਕਾਚਾਰਿਆ ਦਾ ਦਵੈਤਦਵੈਤ ਸਕੂਲ, ਅਤੇ ਵਲਭਚਾਰੀਆ ਦਾ ਪੁਸ਼ਤੀਮਾਰਗ।{{sfn|Beck|2005a|pp=76–77}}{{sfn|Fowler|2002|pp=288–304, 340–350}} ਰਾਮਾਨੰਦ (14 ਵੀਂ ਸਦੀ) ਨੇ ਇੱਕ ਰਾਮ-ਮੁਖੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੱਠ ਸਮੂਹ ਹੈ।{{sfn|Raj|Harman|2007|pp=165–166}}{{sfn|Lochtefeld|2002b|pp=553–554}}

== ਇਤਿਹਾਸ ==

=== ਮੁੱਢ ===
[[ਤਸਵੀਰ:Deity_Krishna-Vasudeva_on_a_coin_of_Agathocles_of_Bactria_190-180_BCE.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Deity_Krishna-Vasudeva_on_a_coin_of_Agathocles_of_Bactria_190-180_BCE.jpg/180px-Deity_Krishna-Vasudeva_on_a_coin_of_Agathocles_of_Bactria_190-180_BCE.jpg|thumb|ਲਗਭਗ 190-180 ਈਸਵੀ ਪੂਰਵ, ਬੈਕਟ੍ਰੀਆ ਦੇ ਗੈਥੋਕਲਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿੱਕੇ ਉੱਤੇ ਵੁਸੁਦੇਵਾ। ਇਹ ਦੇਵਤੇ ਦਾ &quot;ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਚਿੱਤਰ&quot; ਹੈ।&lt;ref name=&quot;US&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=H3lUIIYxWkEC&amp;pg=PA437|title=A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century|last=Singh|first=Upinder|date=2008|publisher=Pearson Education India|isbn=978-81-317-1120-0|pages=436–438}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Osmund Bopearachchi]], [https://www.academia.edu/25807197 Emergence of Viṣṇu and Śiva Images in India: Numismatic and Sculptural Evidence], 2016.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=vZheP9dIX9wC&amp;pg=PA215|title=Many Heads, Arms, and Eyes: Origin, Meaning, and Form of Multiplicity in Indian Art|last=Srinivasan|first=Doris|date=1997|publisher=BRILL|isbn=978-90-04-10758-8|page=215}}&lt;/ref&gt;]]
ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਉਭਾਰ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ, ਸਬੂਤ ਅਸੰਗਤ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਨ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀਵਾਦ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲਿਆ।{{sfn|Preciado-Solís|1984|p=1–16}} ਹਾਲਾਂਕਿ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ]] ਇੱਕ ਵੈਦਿਕ [[ਸੂਰਜ (ਦੇਵਤਾ)|ਸੂਰਜਾ ਦੇਵਤਾ]] ਸੀ, ਪਰ [[ਅਗਨੀ]], [[ਇੰਦਰ|ਇੰਦਰ,]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੈਦਿਕ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਘੱਟ ਵਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,{{sfn|Gonda|1993|p=163}}{{sfn|Klostermaier|2007|pp=206–217, 251–252}} ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੈਦਿਕ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਸੀ।{{sfn|Dandekar|1987|p=9498}}

==== ''ਅਵਤਾਰ'' ====
[[ਭਗਵਤ ਪੁਰਾਣ]] ਅਨੁਸਾਰ [[ਰਾਮ]] ਅਤੇ [[ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ]] ਸਮੇਤ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ]] ਦੇ ਬਾਈ ਅਵਤਾਰ ਹਨ। ਦਸ਼ਾਵਤਰਾ ਇੱਕ ਬਾਅਦ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹੈ।

== ਸਰੋਤ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]]</text>
      <sha1>0juioc1jnhow28rnrklvpplvbbrkvij</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143743</id>
    <revision>
      <id>610096</id>
      <timestamp>2022-08-01T11:53:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ''' (ਜਨਮ 28 ਮਾਰਚ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦਾ [[ਬੱਲੇਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਬੱਲੇਬਾਜ਼]], ਉਹ ਆਈਪੀਐਲ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6292" xml:space="preserve">'''ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ''' (ਜਨਮ 28 ਮਾਰਚ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦਾ [[ਬੱਲੇਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਬੱਲੇਬਾਜ਼]], ਉਹ ਆਈਪੀਐਲ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ 19 ਸਤੰਬਰ 2021 ਨੂੰ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਪਣੀ ਆਈਪੀਐਲ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/anmolpreet-singh-851261|title=anmolpreet-singh}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ ਟਰਾਫੀ]] ਦੇ 2014-15 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੈਚ ਅਤੇ 2015 ਦੇ ਭਾਰਤ ਅੰਡਰ-19 ਤਿਕੋਣੀ-ਦੇਸ਼ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੈਚ ਖੇਡੇ। ਦਸੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ 2016 ਅੰਡਰ-19 ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup-954021|title=ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ 6 ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਨੂੰ 2017-18 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/himachal-pradesh-vs-punjab-group-d-1118621/full-scorecard|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਨਵੰਬਰ 2017 ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਵਿਰੁੱਧ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਪਾਰੀ ਵਿੱਚ 267 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਈਆਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/bengal-vs-himachal-pradesh-group-d-1118657/match-report|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 2017-18 ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 753 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stats.espncricinfo.com/ci/engine/records/averages/batting_bowling_by_team.html?id=12014;team=2063;type=tournament|title=records/averages/batting_bowling_by_team}}&lt;/ref&gt;

ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2018-19 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad-1153102|title=fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2018-19 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy-1162570|title=ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy}}&lt;/ref&gt; ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਨੂੰ [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]] ਦੇ ਦੌਰੇ ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਸੀਮਤ ਓਵਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ।

ਦਸੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1166896|title=ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/ipl/top-stories/ipl-auction-2019-who-got-whom/articleshow/67144375.cms|title=ipl-auction-2019-who-got-whom}}&lt;/ref&gt;

ਅਗਸਤ 2019 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2019-20 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਟੀਮ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/shubman-gill-priyank-panchal-and-faiz-fazal-to-lead-duleep-trophy-sides-1196841|title=duleep-trophy-sides}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cricketcountry.com/news/duleep-trophy-2019-shubman-gill-faiz-fazal-and-priyank-panchal-to-lead-duleep-trophy-2019-squad-fixtures-schedule-876560|title=duleep-trophy-2019}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019-20 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਸੀ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sportstar.thehindu.com/cricket/deodhar-trophy-2019-squads-india-a-india-b-india-c-parthiv-patel-shubman-gill-anuma-vihari-ranchi/article29788595.ece|title=deodhar-trophy-2019-squads}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>sv3k9nm4746vg8dt1rkzjgqbde5foid</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610097</id>
      <parentid>610096</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T11:54:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਕ੍ਰਿਕਟ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6338" xml:space="preserve">'''ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ''' (ਜਨਮ 28 ਮਾਰਚ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦਾ [[ਬੱਲੇਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਬੱਲੇਬਾਜ਼]], ਉਹ ਆਈਪੀਐਲ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ 19 ਸਤੰਬਰ 2021 ਨੂੰ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਪਣੀ ਆਈਪੀਐਲ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/anmolpreet-singh-851261|title=anmolpreet-singh}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ ਟਰਾਫੀ]] ਦੇ 2014-15 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੈਚ ਅਤੇ 2015 ਦੇ ਭਾਰਤ ਅੰਡਰ-19 ਤਿਕੋਣੀ-ਦੇਸ਼ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੈਚ ਖੇਡੇ। ਦਸੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ 2016 ਅੰਡਰ-19 ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup-954021|title=ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ 6 ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਨੂੰ 2017-18 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/himachal-pradesh-vs-punjab-group-d-1118621/full-scorecard|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਨਵੰਬਰ 2017 ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਵਿਰੁੱਧ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਪਾਰੀ ਵਿੱਚ 267 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਈਆਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/bengal-vs-himachal-pradesh-group-d-1118657/match-report|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 2017-18 ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 753 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stats.espncricinfo.com/ci/engine/records/averages/batting_bowling_by_team.html?id=12014;team=2063;type=tournament|title=records/averages/batting_bowling_by_team}}&lt;/ref&gt;

ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2018-19 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad-1153102|title=fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2018-19 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy-1162570|title=ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy}}&lt;/ref&gt; ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਨੂੰ [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]] ਦੇ ਦੌਰੇ ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਸੀਮਤ ਓਵਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ।

ਦਸੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1166896|title=ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/ipl/top-stories/ipl-auction-2019-who-got-whom/articleshow/67144375.cms|title=ipl-auction-2019-who-got-whom}}&lt;/ref&gt;

ਅਗਸਤ 2019 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2019-20 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਟੀਮ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/shubman-gill-priyank-panchal-and-faiz-fazal-to-lead-duleep-trophy-sides-1196841|title=duleep-trophy-sides}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cricketcountry.com/news/duleep-trophy-2019-shubman-gill-faiz-fazal-and-priyank-panchal-to-lead-duleep-trophy-2019-squad-fixtures-schedule-876560|title=duleep-trophy-2019}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019-20 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਸੀ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sportstar.thehindu.com/cricket/deodhar-trophy-2019-squads-india-a-india-b-india-c-parthiv-patel-shubman-gill-anuma-vihari-ranchi/article29788595.ece|title=deodhar-trophy-2019-squads}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ]]</text>
      <sha1>jkzrfrpm6z428hflmwlgz5wsaxk1twf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610098</id>
      <parentid>610097</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T11:54:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6402" xml:space="preserve">'''ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ''' (ਜਨਮ 28 ਮਾਰਚ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦਾ [[ਬੱਲੇਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਬੱਲੇਬਾਜ਼]], ਉਹ ਆਈਪੀਐਲ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ 19 ਸਤੰਬਰ 2021 ਨੂੰ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਪਣੀ ਆਈਪੀਐਲ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/anmolpreet-singh-851261|title=anmolpreet-singh}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ ਟਰਾਫੀ]] ਦੇ 2014-15 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੈਚ ਅਤੇ 2015 ਦੇ ਭਾਰਤ ਅੰਡਰ-19 ਤਿਕੋਣੀ-ਦੇਸ਼ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੈਚ ਖੇਡੇ। ਦਸੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ 2016 ਅੰਡਰ-19 ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup-954021|title=ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ 6 ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਨੂੰ 2017-18 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/himachal-pradesh-vs-punjab-group-d-1118621/full-scorecard|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਨਵੰਬਰ 2017 ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਵਿਰੁੱਧ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਪਾਰੀ ਵਿੱਚ 267 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਈਆਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/bengal-vs-himachal-pradesh-group-d-1118657/match-report|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 2017-18 ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 753 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stats.espncricinfo.com/ci/engine/records/averages/batting_bowling_by_team.html?id=12014;team=2063;type=tournament|title=records/averages/batting_bowling_by_team}}&lt;/ref&gt;

ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2018-19 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad-1153102|title=fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2018-19 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy-1162570|title=ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy}}&lt;/ref&gt; ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਨੂੰ [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]] ਦੇ ਦੌਰੇ ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਸੀਮਤ ਓਵਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ।

ਦਸੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1166896|title=ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/ipl/top-stories/ipl-auction-2019-who-got-whom/articleshow/67144375.cms|title=ipl-auction-2019-who-got-whom}}&lt;/ref&gt;

ਅਗਸਤ 2019 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2019-20 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਟੀਮ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/shubman-gill-priyank-panchal-and-faiz-fazal-to-lead-duleep-trophy-sides-1196841|title=duleep-trophy-sides}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cricketcountry.com/news/duleep-trophy-2019-shubman-gill-faiz-fazal-and-priyank-panchal-to-lead-duleep-trophy-2019-squad-fixtures-schedule-876560|title=duleep-trophy-2019}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019-20 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਸੀ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sportstar.thehindu.com/cricket/deodhar-trophy-2019-squads-india-a-india-b-india-c-parthiv-patel-shubman-gill-anuma-vihari-ranchi/article29788595.ece|title=deodhar-trophy-2019-squads}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]</text>
      <sha1>jbs0vnput7h88870wepdef192pi6uws</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610099</id>
      <parentid>610098</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T11:54:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6482" xml:space="preserve">'''ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ''' (ਜਨਮ 28 ਮਾਰਚ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦਾ [[ਬੱਲੇਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਬੱਲੇਬਾਜ਼]], ਉਹ ਆਈਪੀਐਲ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ 19 ਸਤੰਬਰ 2021 ਨੂੰ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਪਣੀ ਆਈਪੀਐਲ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/anmolpreet-singh-851261|title=anmolpreet-singh}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ ਟਰਾਫੀ]] ਦੇ 2014-15 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੈਚ ਅਤੇ 2015 ਦੇ ਭਾਰਤ ਅੰਡਰ-19 ਤਿਕੋਣੀ-ਦੇਸ਼ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੈਚ ਖੇਡੇ। ਦਸੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ 2016 ਅੰਡਰ-19 ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup-954021|title=ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ 6 ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਨੂੰ 2017-18 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/himachal-pradesh-vs-punjab-group-d-1118621/full-scorecard|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਨਵੰਬਰ 2017 ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਵਿਰੁੱਧ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਪਾਰੀ ਵਿੱਚ 267 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਈਆਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/bengal-vs-himachal-pradesh-group-d-1118657/match-report|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 2017-18 ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 753 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stats.espncricinfo.com/ci/engine/records/averages/batting_bowling_by_team.html?id=12014;team=2063;type=tournament|title=records/averages/batting_bowling_by_team}}&lt;/ref&gt;

ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2018-19 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad-1153102|title=fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2018-19 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy-1162570|title=ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy}}&lt;/ref&gt; ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਨੂੰ [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]] ਦੇ ਦੌਰੇ ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਸੀਮਤ ਓਵਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ।

ਦਸੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1166896|title=ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/ipl/top-stories/ipl-auction-2019-who-got-whom/articleshow/67144375.cms|title=ipl-auction-2019-who-got-whom}}&lt;/ref&gt;

ਅਗਸਤ 2019 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2019-20 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਟੀਮ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/shubman-gill-priyank-panchal-and-faiz-fazal-to-lead-duleep-trophy-sides-1196841|title=duleep-trophy-sides}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cricketcountry.com/news/duleep-trophy-2019-shubman-gill-faiz-fazal-and-priyank-panchal-to-lead-duleep-trophy-2019-squad-fixtures-schedule-876560|title=duleep-trophy-2019}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019-20 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਸੀ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sportstar.thehindu.com/cricket/deodhar-trophy-2019-squads-india-a-india-b-india-c-parthiv-patel-shubman-gill-anuma-vihari-ranchi/article29788595.ece|title=deodhar-trophy-2019-squads}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]</text>
      <sha1>8ctvm0rvdky88kgqrlby7kfthq7s6az</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610100</id>
      <parentid>610099</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T11:54:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6562" xml:space="preserve">'''ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ''' (ਜਨਮ 28 ਮਾਰਚ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦਾ [[ਬੱਲੇਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਬੱਲੇਬਾਜ਼]], ਉਹ ਆਈਪੀਐਲ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ 19 ਸਤੰਬਰ 2021 ਨੂੰ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਪਣੀ ਆਈਪੀਐਲ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/anmolpreet-singh-851261|title=anmolpreet-singh}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ ਟਰਾਫੀ]] ਦੇ 2014-15 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੈਚ ਅਤੇ 2015 ਦੇ ਭਾਰਤ ਅੰਡਰ-19 ਤਿਕੋਣੀ-ਦੇਸ਼ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੈਚ ਖੇਡੇ। ਦਸੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ 2016 ਅੰਡਰ-19 ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup-954021|title=ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ 6 ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਨੂੰ 2017-18 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/himachal-pradesh-vs-punjab-group-d-1118621/full-scorecard|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਨਵੰਬਰ 2017 ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਵਿਰੁੱਧ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਪਾਰੀ ਵਿੱਚ 267 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਈਆਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/bengal-vs-himachal-pradesh-group-d-1118657/match-report|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 2017-18 ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 753 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stats.espncricinfo.com/ci/engine/records/averages/batting_bowling_by_team.html?id=12014;team=2063;type=tournament|title=records/averages/batting_bowling_by_team}}&lt;/ref&gt;

ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2018-19 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad-1153102|title=fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2018-19 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy-1162570|title=ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy}}&lt;/ref&gt; ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਨੂੰ [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]] ਦੇ ਦੌਰੇ ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਸੀਮਤ ਓਵਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ।

ਦਸੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1166896|title=ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/ipl/top-stories/ipl-auction-2019-who-got-whom/articleshow/67144375.cms|title=ipl-auction-2019-who-got-whom}}&lt;/ref&gt;

ਅਗਸਤ 2019 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2019-20 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਟੀਮ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/shubman-gill-priyank-panchal-and-faiz-fazal-to-lead-duleep-trophy-sides-1196841|title=duleep-trophy-sides}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cricketcountry.com/news/duleep-trophy-2019-shubman-gill-faiz-fazal-and-priyank-panchal-to-lead-duleep-trophy-2019-squad-fixtures-schedule-876560|title=duleep-trophy-2019}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019-20 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਸੀ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sportstar.thehindu.com/cricket/deodhar-trophy-2019-squads-india-a-india-b-india-c-parthiv-patel-shubman-gill-anuma-vihari-ranchi/article29788595.ece|title=deodhar-trophy-2019-squads}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]</text>
      <sha1>12hzf3gjgq3wicfr4xfvq4kusc4t4jr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610101</id>
      <parentid>610100</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T11:55:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6658" xml:space="preserve">'''ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ''' (ਜਨਮ 28 ਮਾਰਚ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦਾ [[ਬੱਲੇਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਬੱਲੇਬਾਜ਼]], ਉਹ ਆਈਪੀਐਲ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ 19 ਸਤੰਬਰ 2021 ਨੂੰ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਪਣੀ ਆਈਪੀਐਲ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/anmolpreet-singh-851261|title=anmolpreet-singh}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ ਟਰਾਫੀ]] ਦੇ 2014-15 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੈਚ ਅਤੇ 2015 ਦੇ ਭਾਰਤ ਅੰਡਰ-19 ਤਿਕੋਣੀ-ਦੇਸ਼ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੈਚ ਖੇਡੇ। ਦਸੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ 2016 ਅੰਡਰ-19 ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup-954021|title=ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ 6 ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਨੂੰ 2017-18 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/himachal-pradesh-vs-punjab-group-d-1118621/full-scorecard|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਨਵੰਬਰ 2017 ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਵਿਰੁੱਧ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਪਾਰੀ ਵਿੱਚ 267 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਈਆਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/bengal-vs-himachal-pradesh-group-d-1118657/match-report|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 2017-18 ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 753 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stats.espncricinfo.com/ci/engine/records/averages/batting_bowling_by_team.html?id=12014;team=2063;type=tournament|title=records/averages/batting_bowling_by_team}}&lt;/ref&gt;

ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2018-19 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad-1153102|title=fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2018-19 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy-1162570|title=ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy}}&lt;/ref&gt; ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਨੂੰ [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]] ਦੇ ਦੌਰੇ ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਸੀਮਤ ਓਵਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ।

ਦਸੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1166896|title=ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/ipl/top-stories/ipl-auction-2019-who-got-whom/articleshow/67144375.cms|title=ipl-auction-2019-who-got-whom}}&lt;/ref&gt;

ਅਗਸਤ 2019 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2019-20 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਟੀਮ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/shubman-gill-priyank-panchal-and-faiz-fazal-to-lead-duleep-trophy-sides-1196841|title=duleep-trophy-sides}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cricketcountry.com/news/duleep-trophy-2019-shubman-gill-faiz-fazal-and-priyank-panchal-to-lead-duleep-trophy-2019-squad-fixtures-schedule-876560|title=duleep-trophy-2019}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019-20 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਸੀ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sportstar.thehindu.com/cricket/deodhar-trophy-2019-squads-india-a-india-b-india-c-parthiv-patel-shubman-gill-anuma-vihari-ranchi/article29788595.ece|title=deodhar-trophy-2019-squads}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]</text>
      <sha1>atx87c2v6caze04y6k8i1zsm63j13da</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610103</id>
      <parentid>610101</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T11:55:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6776" xml:space="preserve">'''ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ''' (ਜਨਮ 28 ਮਾਰਚ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦਾ [[ਬੱਲੇਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਬੱਲੇਬਾਜ਼]], ਉਹ ਆਈਪੀਐਲ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ 19 ਸਤੰਬਰ 2021 ਨੂੰ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਪਣੀ ਆਈਪੀਐਲ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/anmolpreet-singh-851261|title=anmolpreet-singh}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ ਟਰਾਫੀ]] ਦੇ 2014-15 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੈਚ ਅਤੇ 2015 ਦੇ ਭਾਰਤ ਅੰਡਰ-19 ਤਿਕੋਣੀ-ਦੇਸ਼ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੈਚ ਖੇਡੇ। ਦਸੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ 2016 ਅੰਡਰ-19 ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup-954021|title=ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ 6 ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਨੂੰ 2017-18 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/himachal-pradesh-vs-punjab-group-d-1118621/full-scorecard|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਨਵੰਬਰ 2017 ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਵਿਰੁੱਧ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਪਾਰੀ ਵਿੱਚ 267 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਈਆਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/bengal-vs-himachal-pradesh-group-d-1118657/match-report|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 2017-18 ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 753 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stats.espncricinfo.com/ci/engine/records/averages/batting_bowling_by_team.html?id=12014;team=2063;type=tournament|title=records/averages/batting_bowling_by_team}}&lt;/ref&gt;

ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2018-19 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad-1153102|title=fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2018-19 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy-1162570|title=ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy}}&lt;/ref&gt; ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਨੂੰ [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]] ਦੇ ਦੌਰੇ ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਸੀਮਤ ਓਵਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ।

ਦਸੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1166896|title=ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/ipl/top-stories/ipl-auction-2019-who-got-whom/articleshow/67144375.cms|title=ipl-auction-2019-who-got-whom}}&lt;/ref&gt;

ਅਗਸਤ 2019 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2019-20 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਟੀਮ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/shubman-gill-priyank-panchal-and-faiz-fazal-to-lead-duleep-trophy-sides-1196841|title=duleep-trophy-sides}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cricketcountry.com/news/duleep-trophy-2019-shubman-gill-faiz-fazal-and-priyank-panchal-to-lead-duleep-trophy-2019-squad-fixtures-schedule-876560|title=duleep-trophy-2019}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019-20 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਸੀ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sportstar.thehindu.com/cricket/deodhar-trophy-2019-squads-india-a-india-b-india-c-parthiv-patel-shubman-gill-anuma-vihari-ranchi/article29788595.ece|title=deodhar-trophy-2019-squads}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]]</text>
      <sha1>g4ghxph70oo44mo6q4s1vibmd25lg0l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>610104</id>
      <parentid>610103</parentid>
      <timestamp>2022-08-01T11:55:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6858" xml:space="preserve">'''ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ''' (ਜਨਮ 28 ਮਾਰਚ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ ਖੇਡਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਦਾ [[ਬੱਲੇਬਾਜ਼ੀ (ਕ੍ਰਿਕਟ)|ਬੱਲੇਬਾਜ਼]], ਉਹ ਆਈਪੀਐਲ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ 19 ਸਤੰਬਰ 2021 ਨੂੰ [[ਚੇਨੱਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼|ਚੇਨਈ ਸੁਪਰ ਕਿੰਗਜ਼]] ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਪਣੀ ਆਈਪੀਐਲ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/player/anmolpreet-singh-851261|title=anmolpreet-singh}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਅਨਮੋਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਪੰਜਾਬ]] ਲਈ [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ ਟਰਾਫੀ]] ਦੇ 2014-15 ਸੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮੈਚ ਅਤੇ 2015 ਦੇ ਭਾਰਤ ਅੰਡਰ-19 ਤਿਕੋਣੀ-ਦੇਸ਼ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮੈਚ ਖੇਡੇ। ਦਸੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ 2016 ਅੰਡਰ-19 ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup-954021|title=ishan-kishan-to-lead-india-at-u19-world-cup}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ 6 ਅਕਤੂਬਰ 2017 ਨੂੰ 2017-18 [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/himachal-pradesh-vs-punjab-group-d-1118621/full-scorecard|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਨਵੰਬਰ 2017 ਵਿੱਚ, ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਮੈਚ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਵਿਰੁੱਧ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਪਾਰੀ ਵਿੱਚ 267 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਈਆਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/ranji-trophy-2017-18-1118604/bengal-vs-himachal-pradesh-group-d-1118657/match-report|title=ranji-trophy-2017-18}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 2017-18 ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ 753 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://stats.espncricinfo.com/ci/engine/records/averages/batting_bowling_by_team.html?id=12014;team=2063;type=tournament|title=records/averages/batting_bowling_by_team}}&lt;/ref&gt;

ਜੁਲਾਈ 2018 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2018-19 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad-1153102|title=fit-sanju-samson-returns-to-india-a-squad}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2018-19 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy-1162570|title=ajinkya-rahane-r-ashwin-and-dinesh-karthik-to-play-deodhar-trophy}}&lt;/ref&gt; ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਨੂੰ [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ|ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]] ਦੇ ਦੌਰੇ ਲਈ ਭਾਰਤ ਏ ਸੀਮਤ ਓਵਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ।

ਦਸੰਬਰ 2018 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਲਈ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1166896|title=ipl-2019-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/ipl/top-stories/ipl-auction-2019-who-got-whom/articleshow/67144375.cms|title=ipl-auction-2019-who-got-whom}}&lt;/ref&gt;

ਅਗਸਤ 2019 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੂੰ 2019-20 [[ਦਲੀਪ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਇੰਡੀਆ ਬਲੂ ਟੀਮ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/shubman-gill-priyank-panchal-and-faiz-fazal-to-lead-duleep-trophy-sides-1196841|title=duleep-trophy-sides}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cricketcountry.com/news/duleep-trophy-2019-shubman-gill-faiz-fazal-and-priyank-panchal-to-lead-duleep-trophy-2019-squad-fixtures-schedule-876560|title=duleep-trophy-2019}}&lt;/ref&gt; ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2019-20 [[ਦੇਵਧਰ ਟਰਾਫੀ]] ਲਈ ਭਾਰਤ ਸੀ ਦੀ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sportstar.thehindu.com/cricket/deodhar-trophy-2019-squads-india-a-india-b-india-c-parthiv-patel-shubman-gill-anuma-vihari-ranchi/article29788595.ece|title=deodhar-trophy-2019-squads}}&lt;/ref&gt; ਫਰਵਰੀ 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ 2022 [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਲਈ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਇੰਡੀਅਨਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players-1300689|title=ipl-2022-auction-the-list-of-sold-and-unsold-players}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ]]</text>
      <sha1>to06af8b2pz0d2xchy0gf81mf39zalu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:A1988KSA</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143744</id>
    <revision>
      <id>610102</id>
      <timestamp>2022-08-01T11:55:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="232" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=A1988KSA}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:55, 1 ਅਗਸਤ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>cqjm3faa39pg2nvdd9k4ytmcxxx2r5l</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>