Вікіпедія ruewiki https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B0_%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%96%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Медіа Шпеціална Діскузія Хоснователь Діскузія з хоснователём Вікіпедія Діскузія ку Вікіпедії Файл Діскузія ку файлу MediaWiki Діскузія ку MediaWiki Шаблона Діскузія ку шаблонї Поміч Діскузія ку помочі Катеґорія Діскузія ку катеґорії TimedText TimedText talk Модуль Обговорення модуля Гаджет Обсуждение гаджета Определение гаджета Обсуждение определения гаджета Ґерманьскы языкы 0 4889 131952 117701 2022-08-22T11:55:37Z Zemant 1039 /* Історія */ wikitext text/x-wiki {{Інфобокс язык | name = Ґерманьскы языкы | region = [[Северна Европа|Северна]], [[Западна Европа|Западна]] і [[Централна Европа]], [[Анґлоамеріка]], [[Океанія]], южна [[Африка]]. | speakers = ~550 млн. | familycolor = Indo-European | fam1=[[Індоевропскы языкы|Індоевропска]] | nation = | iso1 = | iso2 = gem | map = [[Файл:Germanic languages.svg|350px]]<center><small>{{legend|#0000ff|Штаты, в котрых материньскым языком векшины жытелїв є ґерманьскый язык}} {{legend|#8ddada|Штаты, в котрых ґерманьскый язык є державным, айбо не першорядным}}</small></center> }} '''Ґерманьскы языкы''' — конарь [[Індоевропскы языкы|індоевропской родины]]. Общій предок вшыткых языкôв того конаря — [[Праґерманьскый язык|праґерманьскый (общоґерманьскый) язык]], котрым говорили приближно в серединї [[1. тісячроча п.н.е.]] в [[Северна Европа|Севернôй Европі]]. Праґерманьскый язык і ёго потомкы ся характерізують істыма унікатныма языковыма знаками, як то зміна согласных, знама як [[закон Ґрімма]]. Майпошырены ґерманьскы языкы суть [[Анґліцькый язык|анґліцькый]] і [[Нїмецькый язык|нїмецькый]] — материньскы языкы 300—400 і веце як 100 міліонôв людей в тôм порядку. Иншы росшырены языкы ґрупы суть [[Голандьскый язык|голандчіна]] з 23 міліонами і [[афріканчіна]] з веце як 6 міліонами родженых говорцьôв; [[северогерманьскы языкы]], враховано [[Норвезькый язык|норчіны]], [[Даньскый язык|данчіны]], [[Шведьскый язык|шведчіны]], [[Ісландьскый язык|ісландчіны]] і [[Фаєрьскый язык|фаєрчіны]], котры вєдно мають приближно 20 міліонôв родженых говорцьôв. == Класіфікація ґерманьскых языкôв і діалектôв == [[Image:Europe_germanic-languages_2.PNG|325px|thumb|right|'''Западоґерманьскы языкы''' {{legend|#9cff00|Голандьскый}} {{legend|#38ff00|Нижнёнїмецькый}} {{legend|#00d200|Середнёнїмецькый}} {{legend|#008000|Верхнёнїмецькый}} {{legend|#ff8811|Анґліцькый}} {{legend|#ffbb77|Фрізькый}} '''Североґерманьскы языкы''' {{legend|#0000ff|Выходоскандінавскы}} {{legend|#00ffff|Западоскандінавскы}} {{legend|#ff0000|Лінія, роздїлююча северны і выходны ґерманьскы языкы}}]] Ґерманьскы языкы ся дїлять на три ґрупы: северну, западну і выходну. === [[Западоґерманьскы языкы]] === [[Анґло-фрізькы языкы|'''Анґло-фрізькы''' языкы]]: <br />Анґліцька ґрупа: * [[Давноанґліцькый язык]] ** [[Середнёанґліцькый язык]] *** [[Анґліцькый язык]] *** [[Шкотьскый язык]] *** [[Йола (язык)]] Фрізька ґрупа: * [[Давнофрізькый язык]] ** [[Середнёфрізькый язык]] *** [[Фрізькы языкы]] [[Нижнёфранконьскы языкы|'''Нижнёфранконьскы''' языкы]]: * [[Давнофраньскый язык]] ** [[Давноголандьскый язык]] *** [[Середнёголандьскый язык]] **** [[Голандьскый язык]] і ёго [[Голандьскы діалекты|діалекты]] **** [[Афріканчіна]] [[Нижнёнїмецькы языкы|'''Нижнёнїмецькы''' языкы]]: * [[Давносаськый язык]] ** [[Середнёнижнёнїмецькый язык]] *** [[Нижнёнїмецькый язык]] [[Верхнёнїмецькы языкы|'''Верхнёнїмецькы''' языкы]]: * [[Давноверхнёнїмецькый язык]] ** [[Середнёверхнёнїмецькый язык]] *** Середнёнїмецькы діалекты<nowiki>:</nowiki> **** [[Нїмецькый язык]] **** [[Луксембурзькый язык]] **** [[Їдіш]] **** [[Віламовіцькый язык]] *** Южнонїмецькы діалекты: **** [[Алеманьскы діалекты]] (враховано [[Швейцарьскый нїмецькый язык|швейцарьской нїмчіны]]) **** [[Ракуско-баварьскы діалекты]] * [[Ломбардьскый язык]]* <nowiki>*</nowiki> діскутована класіфікація, поз. ''[[Ломбардьскый язык]]''. === [[Североґерманьскы языкы]] === * [[Давносеверный язык]] ** '''Западна ґрупа''': *** [[Давноісландьскый язык]] **** [[Ісландьскый язык]] *** [[Давнонорвезькый язык]] **** [[Норвезькый язык]] **** [[Фаєрьскый язык]] **** [[Норньскый язык]] *** [[Ґроньскый северный язык]] ** '''Выходна ґрупа''': *** [[Давноданьскый язык]] **** [[Даньскый язык]] *** [[Давношведьскый язык]] **** [[Шведьскый язык]] *** [[Давноґотландьскый язык]] **** [[Ґотландьскый язык]] === [[Выходоґерманьскы языкы]] === * [[Ґотьскый язык]] == Писмо == Найстаршы свідчіня ґерманьскых языкôв — ґерманьскы імена, записаны в [[1. стороча|1. сторочу]] [[Таціт]]ом. Найстарша памнятка ґерманьского писма — напис на [[Неґовска гелма|Неґовскôй гелмі]] ([[2. стороча пне.]]). Приближно в [[2. стороча|2. сторочу]] ся обявив [[старшый футарк]], рання форма [[Руны|рунічного алфавіту]]. [[Ґотьскый язык]] ся записовав [[Ґотьскый алфавіт|ґотьскым алфавітом]], створеным єпіскопом [[Вулфіла|Вулфілов]] про переложіня [[Біблія|Біблії]] в [[4. стороча|4. сторочу]]. Пак, [[Хрістіанство|хрістіанскы]] священикы і [[монах]]ы, котры окрем ґерманьскых языкôв говорили і писали [[Латиньскый язык|латинчінов]], зачали писати по ґерманьскы управеныма латиньскыма буквамы. Окрем штандартного [[Латиньскый алфавіт|латиньского алфавіту]], много ґерманьскых языкôв хоснують буквы з [[Діакрітічны знакы|діакрітіков]] ([[Å]], [[Ä]], [[Ö]], [[Ü]]), модіфікованы буквы ([[ß]], [[IJ]], [[Ø]], [[Æ]], [[Ð]]), латинізованы руны ([[Þ]]). == Історія == [[Файл:Germanic tribes (750BC-1AD).png|right|200px|thumb| Експансія ґерманьскых племен з 750. року п.н.е. до 1. рік н.е.: {{legend |#f00| Поселїня перед 750.&nbsp;р.&nbsp;п.н.е.|outline=#d00}} {{legend |#f84| Новы поселїня до 500.&nbsp;р.&nbsp;п.н.е.|outline=#e73}} {{legend |#ff0| Новы поселїня до 250.&nbsp;р.&nbsp;п.н.е.|outline=#da0}} {{legend |#0f0| Новы поселїня до 1.&nbsp;р.&nbsp;н.е.|outline=#0d0 }}]] Вшыткы ґерманьскы языкы повстали з [[Праґерманьскый язык|праґерманьского языка]], обєдиненых звуковыма змінами як то [[закон Ґрімма]] ці [[закон Вернера]]. Законы зачали дїяти приближно в [[500 пне.|500. роцї пне.]], окрем того екзістовали иншы общі іновації, подля котрых праґерманьска языкова сполочность іщі была єдинов у [[Бронзова доба|бронзову добу]]. Іщі з першых свідчінь ся ґерманьскы языкы дїлять на три ґрупы: [[Западоґерманьскы языкы|западну]], [[Выходоґерманьскы языкы|выходну]] і [[Североґерманьскы языкы|северну]]. Їх одношіня тяжко ся дає зістити протоже рунічны памняткы суть малоінформатівны, а ґерманьскы языкы [[Міґрачный період|міґрачного періода]] суть дуже подобны. Наприклад, [[ломбардьскый язык]] [[6. стороча]] годен быв быти поводом северо- ці выходоґерманьскым языком перед тим, як быв асімілованый западныма ґерманцями, кідь ся [[Ломбарды]] всїли на [[Лабе]]. Найстаршый звязаный ґерманьскый текст є [[Ґотьскый язык|ґотьскоє]] переложіня [[Новый Завіт|Нового Завіту]] з [[4. стороча]]. Екзістують ранны тексты [[Давнофраньскый язык|по давнофраньскы]] ([[5. стороча]]), [[Давноверхнёнїмецькый язык|давноверхнёнїмецькы]] (слова і речіня з [[6. стороча]], звязаны тексты з [[9. стороча]] і [[Давноанґліцькый язык|давноанґліцькы]] (звязаны тексты з [[10. стороча]]). Довшы рунічны написы суть захованы з 8. і 9. стороч, довшы тексты [[Латиньскый алфавіт|латиніков]] — з [[12. стороча]] (напр. [[Книга о Ісландянах]]), а дакотра [[Скалды|скалдічна поезія]] — аж з [[9. стороча]]. До конця [[Міґрачный період|міґрачного періоду]] (~7. стороча) выходоґерманьскы языкы выгынули. [[Бурґундцї]], [[Ґоты]] і [[Вандалы]] ся асіміловали межи їх сусїдами. Приближно до 10. стороча ґерманьскы языкы вже были доста далекыма, жебы їх носителї ся тяжко межи собов розуміли. В [[Середовік]]у западоґерманьскы языкы были силно роздїлены. Островный анґліцькый язык ся розвивав одокремлено. З другого боку, [[Европа|контіненталны]] ґерманьскы языкы были роздїлены [[Верхнёнїмецьке пересуваня согласных|верхнёнїмецькым пересуваням согласных]]. Доднесь роздїл став омного бівшым — од [[Найвысшоалеманьска нїмчіна|найвысшоалеманьского]] конаря на югу до [[Северонижнёсаськый діалект|северонижнёсаського діалекту]] на северї. Хоць обидва суть поважованы за варіанты [[Нїмецькый язык|нїмчіны]], їх дуже тяжко назвати взаємнозрозумілыма. З другого боку, североґерманьскы языкы ся лишили май єдиныма — контіненталны североґерманьскы языкы суть взаємнозрозумілы і доднеська. == Знакы == * дінамічный притиск на першôм (корїнёвôм) складї; * [[редукція]] безпритисковых складôв; * асімілачноє варіованя гласных; * общоґерманьскоє [[пересуваня согласных]]; * шырокоє хоснованя [[аблаута]]; * творїня слабого [[претеріт]]а з помочов [[Зубны согласны|денталного]] [[суфікс]]а; * 2 тіпа [[склонёваня]] [[Придавник|придавникôв]]: силный і слабый. == Поровнованя словника == Дакотры з слов в тôй таблічцї змїнили своє історічноє значіня. Наприклад, анґліцьке слово ''starve'' значіть «голодовати», а ёго вшыткы [[коґнат]]ы (покровны слова), наприклад, [[Нїмецькый язык|нїм.]] ''sterben'' значать «мерти».  {|class="wikitable" style="font-size: 85%" |- !width="75"|Переложіня ([[Русиньскый язык|Русинчіна]]) ![[Анґліцькый язык|Анґлічтіна]] ! [[Шкотьскый язык|Шкотчіна]] ! [[Западофрізькый язык|Зап. фрізштіна]] ! [[Афріканчіна]] ! [[Голандьскый язык|Голандчіна]] ! [[Голандьскый язык|Голандчіна]] ([[Лімбурзька голандчіна|Лімбурзька]]) ! [[Нижнёнїмецькый язык|Нижня нїмчіна]] ! [[Нижнёнїмецькый язык|Нижня нїмчіна]] ([[Гронінзькый діалект|Гронінген]]) ! [[Середнёнїмецькый язык|Середня нїмчіна]] ([[Луксембурчіна]]) ! [[Нїмецькый язык|Нїмчіна]] ! [[Ґотьскый язык|Ґотчіна]] ! [[Ісландьскый язык|Ісландчіна]] ! [[Фаєрьскый язык|Фаєрчіна]] ! [[Шведьскый язык|Шведчіна]] ! [[Даньскый язык|Данчіна]] ! [[Норвезькый язык|Норчіна (Букмол)]] ! [[Норвезькый язык|Норчіна (Ніношк)]] |- |ябко || apple || aiple || apel || appel || appel || appel || Appel || Abbel || Apel || Apfel || aplus || epli || epli<ref>Коґнат значіть «крумпля». Ябко є ''súrepli''.</ref> || äpple || æble || eple || eple |- |доска || board || buird || board || bord || bord || bórdj/telleur || Boord || Bred || Briet || Brett<ref name="Bord">''Brett'' ся хоснує на юзї, ''Bord'' — додаточно на северї</ref> || baúrd || borð || borð || bräde || bord || brett || brett |- |бук || beech || beech || boeke || beuk || beuk || beuk || Boeoek / Böök || Beukenboom || Bich || Buche || bōka/-bagms || beyki || bók(artræ) || bok || bøg || bok || bok / bøk |- |книга || book || beuk || boek || boek || boek || book || Book || Bouk || Buch || Buch || bōka || bók || bók || bok || bog || bok || bok |- |груди || breast || breest ||boarst || bors || borst || boors || Bost || Bôrst || Broscht || Brust || brusts || brjóst || bróst / bringa || bröst || bryst || bryst || bryst |- |бурый || brown || broun || brún || bruin || bruin || broen || bruun || broen || brong || braun || bruns || brúnn || brúnur || brun || brun || brun || brun |- |день || day || day || dei || dag || dag || daag || Dag || Dag || Do || Tag || dags || dagur || dagur || dag || dag || dag || dag |- |мертвый || dead || deid || dea || dood || dood || doed || doot || dood || dout || tot || dauþs || dauður || deyður || död || død || død || daud |- |вмерти || die (starve) || dee || stjerre || sterf || sterven || stèrve || starven / döen || staarven || stierwen || sterben || diwan || deyja || doyggja || dö || dø || dø || døy / starva |- |доста || enough || eneuch || genôch || genoeg || genoeg || genóg || noog || genog || genuch || genug || ganōhs || nóg || nóg/nógmikið || nog || nok || nok || nok |- |перст || finger || finger || finger || vinger || vinger || veenger || Finger || Vinger || Fanger || Finger || figgrs || fingur || fingur || finger || finger || finger || finger |- |дати || give || gie || jaan || gee || geven || geve || geven || geven || ginn || geben || giban || gefa || geva || ge / giva || give || gi || gje(va) |- |скло || glass || gless || glês || glas || glas || glaas || Glas || Glas || Glas || Glas || – || glas || glas || glas || glas || glass || glas |- |золото || gold || gowd || goud || goud || goud || goud / góldj || Gold || Gold || – || Gold || gulþ || gull || gull || guld / gull || guld || gull || gull |- |добрый || good || guid || gód || goed || goed || good || goot || goud || gutt || gut || gōþ(is) || góð(ur) / gott || góð(ur) / gott || god || god || god || god |- |рука || hand || haund || hân || hand || hand || hand || Hand || Haand || Hand || Hand || handus || hönd || hond || hand || hånd || hånd || hand |- |голова || head || heid || holle || hoof<ref name="hoof">Теперь ся хоснує лем у зложеных словах як ''hoofpyn'' (головна бôль) і метафорічно, як ''hoofstad'' (головне місто).</ref> / kop<ref name="kopf">Пожычка з латинчіны.</ref> || hoofd / kop<ref name="kopf" /> || kop<ref name="kopf" /> || Kopp<ref name="kopf" /> || Heufd / Kop<ref name="kopf" /> || Kopp<ref name="kopf" /> || Haupt / Kopf<ref name="kopf" /> || háubiþ || höfuð || høvd / høvur || huvud || hoved || hode || hovud |- |высокый || high || heich || heech || hoog || hoog || hoeg || hoog || hoog / höch || héich || hoch || háuh || hár || høg / ur || hög || høj || høy / høg || høg |- |домôв || home || hame || hiem || heim / tuis<ref name="tuis">Зо зложеной фразы, котра приближно значіть «домови»</ref> || heem, heim / thuis<ref name="tuis" /> || thoes<ref name="tuis" /> || Tohuus<ref name="tuis" /> || Thoes<ref name="tuis" /> || Heem || Heim || háimōþ || heim || heim || hem || hjem || hjem / heim || heim |- |гак || hook / crook || heuk || hoek || haak || haak || haok || Haak || Hoak || Krop / Kramp || Haken || kramppa || haki / krókur || krókur / ongul || hake / krok || hage / krog || hake / krok || hake / krok |- |хыжа || house || hoose || hûs || huis || huis || hoes || Huus || Hoes || Haus || Haus || hūs || hús || hús || hus || hus || hus || hus |- |много || many || mony || mannich / mennich || baie / menige || menig || minnig || Mennig || Ìnde || – || manch || manags || margir || mangir / nógvir || många || mange || mange || mange |- |місяць || moon || muin || moanne || maan || maan || maon || Maan || Moan || Mound || Mond || mēna || máni / tungl || máni || måne || måne || måne || måne |- |нôч || night || nicht || nacht || nag || nacht || nach || Nach / Nacht || Nacht || Nuecht || Nacht || nótt || nótt || nátt || natt || nat || natt || natt |- |нїт || no (nay) || nae || nee || nee || nee(n) || nei || nee || nee / nai || nee(n) || nee / nein / nö || nē || nei || nei || nej / nä || nej / næ || nei || nei |- |старый || old (айбо: elder, eldest) || auld || âld || oud || oud || aajt (''старый'') / gammel (''гнилый'') || oolt / gammelig || old / olleg || aalt || alt || sineigs || gamall (айбо: eldri, elstur) / aldinn || gamal (айбо: eldri, elstur)|| gammal (айбо: äldre, äldst)|| gammel (айбо: ældre, ældst) || gammel (айбо: eldre, eldst) || gam(m)al (айбо: eldre, eldst) |- |єден || one || ane || ien || een || een || ein || een || aine || een || eins || áins || einn || ein || en || en || en || ein |- |унця || ounce || unce || ûns || ons || ons || óns || Ons || Onze || – || Unze || unkja || únsa || únsa || uns || unse || unse || unse / unsa |- |снїг || snow || snaw || snie || sneeu || sneeuw || sjnie || Snee || Snij / Snèj || Schlue || Schnee || snáiws || snjór || kavi / snjógvur || snö || sne || snø || snø |- |камінь || stone || stane || stien || steen || steen || stein || Steen || Stain || Steen || Stein || stáins || steinn || steinur || sten || sten || stein || stein |- |тамто || that || that || dat || daardie / dit || dat / die || dat / tot || dat / dit || dat / dij || dat || das || þata || það || tað || det || det || det || det |- |два || two / twain || twa || twa || twee || twee || twie || twee || twij / twèje || zoo / zwou / zwéin || zwei/zwo || twái || tveir / tvær / tvö || tveir / tvey / tvær / tvá || två || to || to || to<ref>В діалектах tvo / två / tvei (м) / tvæ (ж) / tvau (с).</ref> |- |ко || who || wha || wa || wie || wie || wee || wokeen || wel || wien || wer || Ƕas / hwas || hver || hvør || vem || hvem || hvem || kven |- |червик || worm || wirm || wjirm || wurm || worm || weurm || Worm || Wörm || Wuerm || Wurm || maþa || maðkur / ormur || maðkur / ormur || mask / orm&nbsp;<ref name="orm" /> || orm || makk / mark / orm &nbsp;<ref name="orm">Коґнат ''orm'' обычайно значіть «гад».</ref> || makk/mark/orm<ref name="orm" /> |- !width="75"|Переложіня ([[Русиньскый язык|Русинчіна]]) ![[Анґліцькый язык|Анґлічтіна]] ! [[Шкотьскый язык|Шкотчіна]] ! [[Западофрізькый язык|Зап. фрізштіна]] ! [[Афріканчіна]] ! [[Голандьскый язык|Голандчіна]] ! [[Голандьскый язык|Голандчіна]] ([[Лімбурзька голандчіна|Лімбурзька]]) ! [[Нижнёнїмецькый язык|Нижня нїмчіна]] ! [[Нижнёнїмецькый язык|Нижня нїмчіна]] ([[Гронінзькый діалект|Гронінген]]) ! [[Середнёнїмецькый язык|Середня нїмчіна]] ([[Луксембурчіна]]) ! [[Нїмецькый язык|Нїмчіна]] ! [[Ґотьскый язык|Ґотчіна]] ! [[Ісландьскый язык|Ісландчіна]] ! [[Фаєрьскый язык|Фаєрчіна]] ! [[Шведьскый язык|Шведчіна]] ! [[Даньскый язык|Данчіна]] ! [[Норвезькый язык|Норчіна (Букмол)]] ! [[Норвезькый язык|Норчіна (Ніношк)]] |} <references/> [[Катеґорія:Ґерманьскы языкы]] 0pao1h0uen0arjslha94chbkgb8xh1f