Хайа

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="sah">
  <siteinfo>
    <sitename>Бикипиэдьийэ</sitename>
    <dbname>sahwiki</dbname>
    <base>https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%80%D2%AF%D0%BD_%D1%81%D0%B8%D1%80%D1%8D%D0%B9</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Миэдьийэ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Аналлаах</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Ырытыы</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Кыттааччы</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Кыттааччы ырытыыта</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Бикипиэдьийэ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Бикипиэдьийэ ырытыыта</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Билэ</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Билэ ырытыыта</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki-ни ырытыы</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Халыып</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Халыыбы ырытыы</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Көмө</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Көмөнү ырытыы</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Категория</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Категорияны ырытыы</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Модуль</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Обсуждение модуля</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Гаджет</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Обсуждение гаджета</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Определение гаджета</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Обсуждение определения гаджета</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Хайа</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4440</id>
    <revision>
      <id>382748</id>
      <parentid>292015</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T23:57:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1569" xml:space="preserve">[[Билэ:Damavand in winter.jpg|thumb|right|[[Дамаванд]] хайа, [[Иран]]]]
'''Хайа''' диэн киэҥ өйдобүлэ [[Сир]] ньуурун көрүҥэ, туhааннаах иэҥҥэ аттынааҕы сир ньууруттан үрдүк баар уонна чыпчааллаах. 
Уустук өйдөбүллэрэ: 1) үрдүк буор эбэтэр таас арҕас; 2) очуос таас, турук таас; 3) сис таас; 4) үрдүк туруору эниэ. 

Хайалар [[Азия]] иэнин 64%, [[Хоту Америка]] 36%, [[Эуропа]] 25%, [[Соҕуруу Америка]] 22%, [[Аустралия]] 17% уонна [[Африка]] 3%. Cир бүтүн ньуурун 24% хайалаах сирдэр, дьон 10% хайалаах сирдэргэ олорор. Аан дойду үгүс өрүстэрин бастара хайаларга бааллар.

Т.к.: кая, гая, хая (түүр.) — таас хайа, очуос; кая (турок., болг.), коя (узб.) — таас хая; кая (перс, түүр. киирии) — таас хайа, очуос, хайа эниэтэ, томтор.

== Ылыллыбыт сирэ ==

География Якутии: учеб. для 9-го кл. сред. шк./ И. И. Жирков [и др.]. — Якутск: «Бичик», 2004. — 300, [1] с.: ил, карты; 20 см. — ISBN 5-7696-1049-2

{{Geo-stub}}
{{Nature-stub}}
[[Категория:Хайалар|*]]
[[Категория:География]]</text>
      <sha1>rctry4fduioe3g7uxeevxur3ms837b3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кипр</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4642</id>
    <revision>
      <id>382753</id>
      <parentid>377916</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T11:34:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>185.22.65.54</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10191" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name        = Кипр Республиката
|conventional_long_name = Κυπριακή Δημοκρατία &lt;small&gt;([[грек тыла|Гректыы]])&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;''Kypriakī́ 	Dīmokratía''&lt;br /&gt;''Kıbrıs Cumhuriyeti'' &lt;small&gt;([[түрк тыла|Түрктүү]])&lt;/small&gt;
|common_name        = Cyprus
|image_flag         = Flag of Cyprus.svg
|image_coat         =Coat of arms of Cyprus (old).svg
|image_map          = Location Cyprus in EU.PNG
|map_caption        = {{map_caption |countryprefix= |region=on the [[Europe|European continent]] |subregion=the [[European Union]] |location_color=dark green | subregion_color=light green |region_color=dark grey |legend=}}
|national_motto     = 
|national_anthem    = {{polytonic|Υμνος είς την Ελευθερίαν}}&lt;br /&gt;''Ýmnos eis tīn Eleutherían''&lt;br /&gt;[[Hymn to Liberty]]&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
|official_languages = [[грек тыла|Грек]], [[түрк тыла|Түрк]]
|demonym            = [[Киприоттар]]
|capital            = [[Никосия]] (Лефкосия, Лефкоша)
|latd=35 |latm=08 |latNS=N |longd=33 |longm=28 |longEW=E
|largest_city       = capital
|government_type    = [[Республика]]
|leader_title1      = [[Президент]]
|leader_name1       = [[Димитрис Христофиас]] 
|accessionEUdate    = [[Ыам ыйын 1]] [[2004]]
|area_rank          = 167&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt;
|area_magnitude     = 1_E9
|area_km2           = 9,251
|area_sq_mi         = 3,572 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water      = negligible
|population_census        = 794,600
|population_census_year   = 1.1.2008
|population_density_km2   = 85
|population_density_sq_mi = 221 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|population_density_rank  = 85&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt;
|GDP_PPP            = $21.400 billion
|GDP_PPP_rank       = 108&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt;
|GDP_PPP_year       = 2007 [[International Monetary Fund|IMF]]
|GDP_PPP_per_capita = $27,171
|GDP_PPP_per_capita_rank = 31&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt;
|GDP_nominal        = $21.303 billion
|GDP_nominal_rank   = 88&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt;
|GDP_nominal_year   = 2007 IMF
|GDP_nominal_per_capita = $27,047
|GDP_nominal_per_capita_rank = 29&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt;
|Gini               = 29
|Gini_year          = 2005
|Gini_rank = 19&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt;
|Gini_category      = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;low&lt;/font&gt;
|HDI_year           = 2007
|HDI                = {{increase}} 0.903
|HDI_rank           = 28&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt;
|HDI_category       = &lt;font color=&quot;#009900&quot;&gt;high&lt;/font&gt;
|sovereignty_type   = [[Тутулуга суох буолуу]]
|sovereignty_note   = [[Холбоhуктаах Хоруоллук|Холбоhуктаах Хоруоллуктан]]
|established_event1 = Даатата
|established_date1  = [[Атырдьах ыйын 16]] [[1960]]
|established_event2 = Тутулуга суох буолуу күнэ
|established_date2  = [[Атырдьах ыйын 1]]
|currency           = [[Эуро]]&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;
|currency_code      = EUR
|time_zone          = [[Eastern European Time|EET]]
|utc_offset         = +2
|time_zone_DST      = [[Eastern European Summer Time|EEST]]
|utc_offset_DST     = +3
|drives_on                    = left
|cctld              = [[.cy]]&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;
|country_code       = CY (ISO 3166)
|calling_code       = 357
|footnote1 = Also the national anthem of [[Greece]].
|footnote2 = До 2008, [[Кипр фунта]].
|footnote3 = The [[.eu]] domain is also used, shared with other [[European Union]] member states.
}}
'''Кипр''' ([[грек тыла|грек]]. Κύπρος, [[түрк тыла|түрк]]. ''Kıbrıs''), официаллык '''Кипр Республиката''' (Κυπριακή Δημοκρατία, ''Kıbrıs Cumhuriyeti'') диэн [[Сир ортотунааҕы байҕал]] илин өттүгэр баар [[арыы дойду]]. [[Греция|Грецияттан]] илин, [[Либан|Либантан]], [[Сирия|Сирияттан]] уонна [[Исраил|Исраилтан]] арҕаа, [[Түркийэ|Түркийэттэн]] соҕуруу уонна [[Эгипет|Згипеттан]] хоту баар.&lt;ref&gt;[https://cypruspropertygallery.com/ru/more-kipra-klimaticheskie-usloviya-i-drugie-osobennosti Кипр муората: климат усулуобуйалара уонна да атын уратылар]&lt;/ref&gt;

Кипрга хас сыл аайы 2.4 млн турист сылдьар. Уруккута [[Британия Империята|Британия колонията]] этэ, 1960 с. тутулуга суох [[республика]] буолбута. Ыам ыйын 1 к. 2004 с. [[Эуропа Унията|Эуропа Униятын]] кыттыылааҕа буолбута. Тохсунньу 1 к. 2008 с. [[эуро]] ил харчы быhыытынан 
ылыллыбыта.

== Рельеф ==
Арыылаах улахан өттө хайалар быыстарынан дьарыктанар. Хотугулуу- илин өртүгэр хайа сыаба тайаан сытар. Арҕаа өртүттэн кэтитэ 15 км. илин диэкки 25-30 км. Арҕаа диэкки хайата кэтириир; арҕаа чыпчаала 1 тыһ. м. ордук үрдүк чыпчаала Акроманда (1023 м). Арыы соҕуруулуу- арҕаа өттө өрүс хочолорунан быһа охсуллубут Тродос киэҥ хайа маассатынан дьарыктанар. Ордук үрдүк чыпчаала манна сытар, Кипр саамай үрдүк чыпчаала — Олимпиада хайа (1951 м).

Сис ыккардыгар Нижнеяная, пологолмая тэллэх, нүөлсүтэр сирдэр икки ардыларыгар Акаки өрүс арҕаа уонна илин өрүстэр үрэхтэрин ардахтарыгар сытар. Месаория сложена морскими сложениями, особенно четвертого периода. Хайаларын тыалтан харыстыыр, бу дэхси климаттаах уонна Кипр олорор сирэ буолар. Сэлиэһинэй хонуулара манна дьэһимиэн ойуурдаах тыалар, туундара уонна апельсин мас сэбирдэхтэр, онтон Бэрдьигэстээххэ виноградник солбуһаллар.

Илин уонна соҕуруулуу- илин өттүгэр намтаан, Өлүөнэ өрүс кытылыгар сытар намталынан Аммохостос уонна Ларнак хомолоро сытар сирдэригэр барар. Контральт эрэ контральтынан кердеххе сөп: күөх тыалар уонна цитаралар куп-күөх өҥнөөх хойуу тордордоох, дьэрэкээн ковромнардаах, грецкэй эриэхэ-сиикэй туундараардаах, яхта - кыһыҥҥы муруннаах уонна Троодос хайаларын хараҕа суох бэргэһэлээх.

Ордук очуостаах, сорох сирдэринэн кумах пляжтар бааллар.

== Климат ==
Субтропическай средиземноморскай.

== Промышленность ==
Валовой национальнай бородууктаҕа промышленность өлүүтэ 18 % тэҥнэһэр. 1/3-промышленнай бородууксуйа сыанатын хостуур промышленноска уонна 2/3 — таҥастыыр промышленноска тэриллэр. Кыра тэрилтэлэр баһыйар. Ордук горнодобывающай промышленность үгүс бөдөҥ предприятиелара омук капиталыгар бас бэринэллэр (сүнньүнэн английскай). Алтан рудатын хостооһун (16,3 тыһ. т, металл, экспорга), тимир пириттар (57,6 тыһ. т, экспорга), хромиттар (41,3 тыһ. т), асеста (23,3 тыһ. т, экспорга), туус, гипс, мрамор. 2010 сылга хайа хостуур промышленноһын валовой бородууксуйатын кээмэйэ 90,4 мөл. евро,салааларга дьарыктаах буолуу-585 киһи.

Электростанцияны (уопсайа 204 тыһ. кВт кыамталаах электростанцияны (1971 с. 564 мөл. кВт) оҥорон таһаарыы (арыгыны оҥоруу — 49,4 тыһ. т, оливковой арыы — 1971 с., фрукта уонна оҕуруот аһын кэнсиэрбэлээһин уо. д. А), табах, тиэкис, кожево- атах таҥаһын оҥорон таһаарыы уо. д. А. Цемени оҥорон таһаарыы (303 тыһ. т 1971 с.), нефть переработкалыыр собуот. Сэппэрээк- идэтийбит производство (керамика, металл уо. д. А.).

Кипр промышленноһа экспортнай- ориентированнай салаалардаах. 2010 сылга экспорт уопсай кээмэйэ 475,4 мөл. евро- 20,7 %- нан элбэх. Атын дойдуга оҥоһуллар табаардар сүрүн бөлөхтөрө: фармацевтическай бородууксуйа, утах уонна ас- үөл, электроника, переработкалыыр промышленность, массыына уонна оборудование, металлар уонна химическэй салаа бородууксуйалара. Кипргэ, таҥас- сап, тирии оҥоһуктары уонна аксессуардары оңорор.


== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}{{Geo-stub}}

{{Countries of Europe}}
{{Азия}}

[[Категория:Эуропа дойдулара]]
[[Категория:Азия дойдулара]]</text>
      <sha1>lemmlgimij264wfr03oosoacv2mfb3f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Хараҥаччы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5579</id>
    <revision>
      <id>382723</id>
      <parentid>278764</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T18:59:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3189" xml:space="preserve">{{Taxobox
| name = Хараҥаччылар
| image = Red-rumpedSwallow01.jpg
| image_caption = [[Кыhыл хараҥаччы]]
| regnum = [[Харамайдар]]
| phylum = [[Хордалыктар]]
| classis = [[Көтөрдөр]]
| ordo = [[passerine|Passeriformes]]
| subordo = [[Passeri]]
| familia = '''Hirundinidae'''
| familia_authority = [[Nicholas Aylward Vigors|Vigors]], 1825
| subdivision_ranks = Genera
| subdivision = 
}}
'''Хараҥаччылар''' эбэтэр '''Хараҥаччытыҥылар кэргэннэрэ''' ({{lang-ru|Семейство Ласточковые}}, {{lang-lat|Hirundinidae}}) ([[латыын тыла|лат]]. ''Hirundinidae'') диэн [[барабыайдыҥылар аймахтара|барабыайдыҥылар аймахтарыгар]] киирэр [[көтөрдөр]] бөлөхтөрө. 19 ууска, ол эбэтэр 83 көрүҥҥэ арахсаллар. [[Антарктика|Антарктикаттан]] ураты аан дойду бары сирдэригэр олороллор. Хараҥаччы ордук элбэх арааhа [[африка|Африкаҕа]] баар.

Хараҥаччылар бытархай [[үөн-көйүүр|үөнү-көйүүрү]] ([[сахсырҕа|сахсырҕаны]], [[бырдах|бырдаҕы]], [[кырдаайы|кырдаайыны]]) эккирэтиһэн, күннэрин үгүс өттүн салгыҥҥа атаараллар. Кынаттара уһун уонна чылбыгыр
буолан, көтөллөрө түргэн, чэпчэки уонна сымсаҕай. Кылгас атахтаах буолан сиргэ көнтөрүктүк хаамаллар уонна хаһан эмэ түһэллэр.

Саха сиригэр бу кэргэҥҥэ 3 уус бэрэстэбиитэллэрэ баар: [[Уу хараҥаччыларын ууһа]], [[Дэриэбинэ хараҥаччыларын ууһа]], [[Куорат хараҥаччыларын ууһа]]&lt;ref&gt;''Знаете ли вы птиц Якутии'', Б. И. Сидоров, Бичик, 1999, ISBN 5-7696-0956-7&lt;/ref&gt;.

== Өссө маны көр ==
* [[Тураахтыҥылар кэргэннэрэ]]
* [[Күөрэгэйдиҥилэр кэргэннэрэ]]
* [[Сылгычыайдыҥылар кэргэннэрэ]]
* [[Далланыҥылар кэргэннэрэ]]
* [[Скворецтыҥылар кэргэннэрэ]]
* [[Татыйыктыҥылар кэргэннэрэ]]
* Свиристелевые
* Оляпковые
* Крапивниковые
* Завирушковые
* Славковые
* Мухоловки
* [[Уһун кутуруктаах чычып-чааптыҥылар кэргэннэрэ]]
* [[Чычып-чааптыҥылар кэргэннэрэ]]
* [[Кэкэ-букатыҥылар кэргэннэрэ]]
* [[Токур тумустуҥулар кэргэннэрэ]]
* [[Барабыайдыҥылар кэргэннэрэ]]
* [[Чооруостуҥулар кэргэннэрэ]]

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

{{Bird-stub}}

{{Таксономия}}

[[Категория:Көтөрдөр]]</text>
      <sha1>tmq2gk2vr0a8h9tybj6xcc7m9lqaxs4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Атырдьах ыйын 11</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7879</id>
    <revision>
      <id>382736</id>
      <parentid>379574</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T22:23:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Түбэлтэлэр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9130" xml:space="preserve">'''Атырдьах ыйын 11''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 223-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 224-c күнэ). Сыл бүтүө 142 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==

* {{Флагификация|Армения}} — [[Омук быһыытынан билинии күнэ]]&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2171/ День национальной идентичности в Армении — 11 августа. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;
* {{Флагификация|Зимбабве}} — [[Омук дьоруойдарын күнэ]]&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2420/ День национальных героев в Зимбабве — 11 августа. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;
* {{Флагификация|Латвия}} — [[Латвия көҥүлүн иһин охсуспуттары ахтар күн]]&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2199/ День памяти бойцов за свободу Латвии — 11 августа. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;
* {{Флагификация|Пакистан}} — Былаах күнэ
* {{Флагификация|Чад}} — [[Тутулуга суох буолуу күнэ]]
* {{Флагификация|Япония}} —  Хайа күнэ 


== Түбэлтэлэр ==
* [[Б.э.и. 3114 сыл]] — Мезоамерика Уһун ааҕыылаах халандаарын бастакы күнэ. Бу халандаары былыргы Киин Америка култууралара туһаналлар этэ, онтон ордук биллэлэллэрэ — маайа омук култуурата. Элбэх таас мэҥэҕэ суруллан хаалбыт күн.
* [[1378]] — Рязань сиригэр Вожа өрүс үрдүгэр нуучча сэриитэ мурза Бегич салалталаах монгуол сэриитин [[Вожа кыргыһыыта|кыайбыт]]. Бу 140 сыл иһигэр нууччалар монгуоллар утары бастакы бөдөҥ өрө туруулара этэ. Нууччалары Москуба кинээһэ [[Дмитрий Иванович Донской|Дмитрий Иванович]] (икки сыл буолан баран Куликовотааҕы кыргыһыы кэнниттэн Донской диэн аатынан биллибитэ) салайбыта. Ол эрээри Нуучча улууһа бу да кыайыылар кэннилэриттэн Монгуол судаарыстыбатыттан тахсыбатаҕа, өссө биир үйэ түһээн төлүү олорбута.
* [[1597]] — [[Германия]] Англияҕа дьону атыылыырын тохтоппут.
* [[1774]] — [[Емельян Пугачев]] крепостной бааһынайдары босхолуур туһунан манифеһа Пензаҕа ааҕыллыбыт. 
* [[1803]] — [[Арассыыйа]] дьаһалталарынан араарыы реформатын чэрчитинэн Саха сиригэр (ол саҕана [[Иркутскай]] күбүөрүнэтин Саха уйуоһа) сэттэ ''комиссарство'' [[Саха сирин дьаһалталарынан уонна сирдэринэн араарыы устуоруйата|тэриллибит]]: Амма, Үөһээ Бүлүү, Эдьигээн, Зашиверскай, Өлүөхүмэ, Орто Халыма уонна Үт.
* [[1918]] — [[Аан дойду бастакы сэриитэ]]: Амьен кыргыһыыта түмүктэммит.
* [[1921]] — [[Совнарком]] Экэниэмикэҕэ саҥа бэлиитикэ (НЭП) туһунан докуомуону бэчээккэ таһаарбыт. Саҥа экэниэмикэҕэ көһүү туһунан быһаарыныы саас кулун тутарга буолбут РКП(б) сийиэһигэр ылыныллыбыт, бу иннинэ барбыт дойдуну дириҥ кириисискэ киллэрбит [[байыаннай коммунизм]] бэлиитикэтин солбуйбута.
* [[1922]] — Саха сирин баартыйатын уобаластааҕы пленумун бюротугар &quot;повстанчествоҕа&quot; кыттыбыттарга, ону тэҥэ &quot;кыһыл бандьыыттааһыҥҥа&quot; буруйдаммыт дьоҥҥо миэрэ ылар туһунан боппуруос көрүллүбүт. Бу саҥа былаас олохтоохтору бэйэтигэр тардар тэрээһиннэриттэн биирдэстэрэ этэ.
* [[1942 сыл|1942]] — Саха сирин обкуома &quot;Чурапчы холкуостарыгар ыытыллар тэрээһиннэр тустарынан&quot; (“О мероприятиях по колхозам Чурапчинского района”) диэн холкуостары хоту көһөрөр уураах таһаарбыт.
* [[1946]] — [[Дьокуускай]]га доруобуйа үлэһиттэрин 6-с сийиэһэ саҕаламмыт. Миниистир Любимов ыыппыт.
* [[1949]] — [[Бүлүү]] партиятын геологтара бастакы алмааһы булбуттарын туһунан сонун тарҕаммыт. Ыйааһына 0,5 г эбит.
* [[1958]] — [[Дьокуускай]]га Саха АССР производительнай күүстэрин сайыннарыы туһунан мунньах аһыллыбыт.
* [[1959]] — [[Москуба]]ҕа Шереметьево аэропорт аһыллыбыт — билиҥҥи туругунан [[Арассыыйа]] саамай элбэх пассажирдаах аэропорда.
* [[1962]] — «Восток-3» космическай хараабыл көппүт. Космонавт [[Николаев Андриан|Андриан Николаев]] кириэһилэтиттэн тэйэн микрогравитацияҕа дайа көппүт бастакы киһи буолбут.
* [[1966]] — Ньурбаттан төрүттээх [[Алексеев Михаил Федорович|Михаил Алексеевка]] (15.02.1928—2001) Саха АССР «Якутстрой» трест 3 №-дээх СМУ комплекснай биригээдэтин биригэдьииригэр [[Социалистыы Үлэ Дьоруойдарын испииһэгэ (Саха АССР)|Социалистыы Үлэ Дьоруойун]] аата иҥэриллибит.
* [[1972]] — [[Вьетнам сэриитэ]] бүтүүтүн саҕана [[АХШ]] аармыйатын бүтэһик чаастара Соҕуруу Вьетнамтан барбыттар.
* [[1994]] — Фидель Кастро [[Кууба (дойду)|Куубаттан]] тас дойдуларга тахсыыга хааччахтааһыны көтүрбүт. Онтон сылтаан атырдьах ыйын бүтүүтүн диэки 20 тыһыынча киһи [[Кууба (дойду)|Куубаттан]] көһөн барбыт.
* [[2003]] — [[Афганистаан|Афганистааҥҥа]] аан дойду эйэни олохтуур сэриилэрин НАТО салайар буолбут.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1950]] — Стив Возняк, [[Apple]] фирманы төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ.

== Өлбүттэр ==
* [[1974]] — [[Егоров Семен Афанасьевич|Семен Егоров]] — [[Хачыкаат]]тан төрүттээх [[саха скульптордара|саха скульптора]].
* [[1984]] — [[Филатов Алексей Алексеевич|Алексей Филатов]] — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Саха Сириттэн Александр Невскай уордьанын бастакы кавалера.
* [[1998]] — [[Дьячковскай Николай Демьянович|Николай Дьячковскай]] — саха тылын дорҕоонун тутулун дириҥник чинчийбит тыл үөрэҕин дуоктара, профессор, РФ үөрэҕириитин туйгуна, Саха Өрөспүүбүлүкэтин билимин үтүөлээх үлэһитэ.
* [[2009]] — [[Ангола|Анголаҕа]] [[Луанда]] куоракка [[Оконешников Николай Егорович|Николай Оконешников]], саха урбаанньыта.

{{ыйдар}}

[[Категория:Атырдьах ыйын 11]]</text>
      <sha1>hj31s6gf8sbrcthg2kbk2fly1888wr6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382737</id>
      <parentid>382736</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T22:27:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Түбэлтэлэр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9304" xml:space="preserve">'''Атырдьах ыйын 11''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 223-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 224-c күнэ). Сыл бүтүө 142 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==

* {{Флагификация|Армения}} — [[Омук быһыытынан билинии күнэ]]&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2171/ День национальной идентичности в Армении — 11 августа. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;
* {{Флагификация|Зимбабве}} — [[Омук дьоруойдарын күнэ]]&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2420/ День национальных героев в Зимбабве — 11 августа. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;
* {{Флагификация|Латвия}} — [[Латвия көҥүлүн иһин охсуспуттары ахтар күн]]&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2199/ День памяти бойцов за свободу Латвии — 11 августа. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;
* {{Флагификация|Пакистан}} — Былаах күнэ
* {{Флагификация|Чад}} — [[Тутулуга суох буолуу күнэ]]
* {{Флагификация|Япония}} —  Хайа күнэ 


== Түбэлтэлэр ==
* [[Б.э.и. 3114 сыл]] — Мезоамерика Уһун ааҕыылаах халандаарын бастакы күнэ. Бу халандаары былыргы Киин Америка култууралара туһаналлар этэ, онтон ордук биллэлэллэрэ — маайа омук култуурата. Элбэх таас мэҥэҕэ суруллан хаалбыт күн.
* [[106]] — [[Дакия]] соҕуруулуу-арҕаа өттө (билиҥҥи Румыния) Рим провинцията буолбут — Рим Дакията.
* [[1378]] — Рязань сиригэр Вожа өрүс үрдүгэр нуучча сэриитэ мурза Бегич салалталаах монгуол сэриитин [[Вожа кыргыһыыта|кыайбыт]]. Бу 140 сыл иһигэр нууччалар монгуоллар утары бастакы бөдөҥ өрө туруулара этэ. Нууччалары Москуба кинээһэ [[Дмитрий Иванович Донской|Дмитрий Иванович]] (икки сыл буолан баран Куликовотааҕы кыргыһыы кэнниттэн Донской диэн аатынан биллибитэ) салайбыта. Ол эрээри Нуучча улууһа бу да кыайыылар кэннилэриттэн Монгуол судаарыстыбатыттан тахсыбатаҕа, өссө биир үйэ түһээн төлүү олорбута.
* [[1597]] — [[Германия]] Англияҕа дьону атыылыырын тохтоппут.
* [[1774]] — [[Емельян Пугачев]] крепостной бааһынайдары босхолуур туһунан манифеһа Пензаҕа ааҕыллыбыт. 
* [[1803]] — [[Арассыыйа]] дьаһалталарынан араарыы реформатын чэрчитинэн Саха сиригэр (ол саҕана [[Иркутскай]] күбүөрүнэтин Саха уйуоһа) сэттэ ''комиссарство'' [[Саха сирин дьаһалталарынан уонна сирдэринэн араарыы устуоруйата|тэриллибит]]: Амма, Үөһээ Бүлүү, Эдьигээн, Зашиверскай, Өлүөхүмэ, Орто Халыма уонна Үт.
* [[1918]] — [[Аан дойду бастакы сэриитэ]]: Амьен кыргыһыыта түмүктэммит.
* [[1921]] — [[Совнарком]] Экэниэмикэҕэ саҥа бэлиитикэ (НЭП) туһунан докуомуону бэчээккэ таһаарбыт. Саҥа экэниэмикэҕэ көһүү туһунан быһаарыныы саас кулун тутарга буолбут РКП(б) сийиэһигэр ылыныллыбыт, бу иннинэ барбыт дойдуну дириҥ кириисискэ киллэрбит [[байыаннай коммунизм]] бэлиитикэтин солбуйбута.
* [[1922]] — Саха сирин баартыйатын уобаластааҕы пленумун бюротугар &quot;повстанчествоҕа&quot; кыттыбыттарга, ону тэҥэ &quot;кыһыл бандьыыттааһыҥҥа&quot; буруйдаммыт дьоҥҥо миэрэ ылар туһунан боппуруос көрүллүбүт. Бу саҥа былаас олохтоохтору бэйэтигэр тардар тэрээһиннэриттэн биирдэстэрэ этэ.
* [[1942 сыл|1942]] — Саха сирин обкуома &quot;Чурапчы холкуостарыгар ыытыллар тэрээһиннэр тустарынан&quot; (“О мероприятиях по колхозам Чурапчинского района”) диэн холкуостары хоту көһөрөр уураах таһаарбыт.
* [[1946]] — [[Дьокуускай]]га доруобуйа үлэһиттэрин 6-с сийиэһэ саҕаламмыт. Миниистир Любимов ыыппыт.
* [[1949]] — [[Бүлүү]] партиятын геологтара бастакы алмааһы булбуттарын туһунан сонун тарҕаммыт. Ыйааһына 0,5 г эбит.
* [[1958]] — [[Дьокуускай]]га Саха АССР производительнай күүстэрин сайыннарыы туһунан мунньах аһыллыбыт.
* [[1959]] — [[Москуба]]ҕа Шереметьево аэропорт аһыллыбыт — билиҥҥи туругунан [[Арассыыйа]] саамай элбэх пассажирдаах аэропорда.
* [[1962]] — «Восток-3» космическай хараабыл көппүт. Космонавт [[Николаев Андриан|Андриан Николаев]] кириэһилэтиттэн тэйэн микрогравитацияҕа дайа көппүт бастакы киһи буолбут.
* [[1966]] — Ньурбаттан төрүттээх [[Алексеев Михаил Федорович|Михаил Алексеевка]] (15.02.1928—2001) Саха АССР «Якутстрой» трест 3 №-дээх СМУ комплекснай биригээдэтин биригэдьииригэр [[Социалистыы Үлэ Дьоруойдарын испииһэгэ (Саха АССР)|Социалистыы Үлэ Дьоруойун]] аата иҥэриллибит.
* [[1972]] — [[Вьетнам сэриитэ]] бүтүүтүн саҕана [[АХШ]] аармыйатын бүтэһик чаастара Соҕуруу Вьетнамтан барбыттар.
* [[1994]] — Фидель Кастро [[Кууба (дойду)|Куубаттан]] тас дойдуларга тахсыыга хааччахтааһыны көтүрбүт. Онтон сылтаан атырдьах ыйын бүтүүтүн диэки 20 тыһыынча киһи [[Кууба (дойду)|Куубаттан]] көһөн барбыт.
* [[2003]] — [[Афганистаан|Афганистааҥҥа]] аан дойду эйэни олохтуур сэриилэрин НАТО салайар буолбут.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1950]] — Стив Возняк, [[Apple]] фирманы төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ.

== Өлбүттэр ==
* [[1974]] — [[Егоров Семен Афанасьевич|Семен Егоров]] — [[Хачыкаат]]тан төрүттээх [[саха скульптордара|саха скульптора]].
* [[1984]] — [[Филатов Алексей Алексеевич|Алексей Филатов]] — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Саха Сириттэн Александр Невскай уордьанын бастакы кавалера.
* [[1998]] — [[Дьячковскай Николай Демьянович|Николай Дьячковскай]] — саха тылын дорҕоонун тутулун дириҥник чинчийбит тыл үөрэҕин дуоктара, профессор, РФ үөрэҕириитин туйгуна, Саха Өрөспүүбүлүкэтин билимин үтүөлээх үлэһитэ.
* [[2009]] — [[Ангола|Анголаҕа]] [[Луанда]] куоракка [[Оконешников Николай Егорович|Николай Оконешников]], саха урбаанньыта.

{{ыйдар}}

[[Категория:Атырдьах ыйын 11]]</text>
      <sha1>qniidj62q21qf2u6cwriuwavm4hcmlq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382738</id>
      <parentid>382737</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T22:29:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Түбэлтэлэр */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9526" xml:space="preserve">'''Атырдьах ыйын 11''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 223-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 224-c күнэ). Сыл бүтүө 142 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==

* {{Флагификация|Армения}} — [[Омук быһыытынан билинии күнэ]]&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2171/ День национальной идентичности в Армении — 11 августа. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;
* {{Флагификация|Зимбабве}} — [[Омук дьоруойдарын күнэ]]&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2420/ День национальных героев в Зимбабве — 11 августа. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;
* {{Флагификация|Латвия}} — [[Латвия көҥүлүн иһин охсуспуттары ахтар күн]]&lt;ref&gt;[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2199/ День памяти бойцов за свободу Латвии — 11 августа. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2010]&lt;/ref&gt;
* {{Флагификация|Пакистан}} — Былаах күнэ
* {{Флагификация|Чад}} — [[Тутулуга суох буолуу күнэ]]
* {{Флагификация|Япония}} —  Хайа күнэ 


== Түбэлтэлэр ==
* [[Б.э.и. 3114 сыл]] — Мезоамерика Уһун ааҕыылаах халандаарын бастакы күнэ. Бу халандаары былыргы Киин Америка култууралара туһаналлар этэ, онтон ордук биллэлэллэрэ — маайа омук култуурата. Элбэх таас мэҥэҕэ суруллан хаалбыт күн.
* [[106]] — [[Дакия]] соҕуруулуу-арҕаа өттө (билиҥҥи Румыния) Рим провинцията буолбут — Рим Дакията.
* [[1378]] — Рязань сиригэр Вожа өрүс үрдүгэр нуучча сэриитэ мурза Бегич салалталаах монгуол сэриитин [[Вожа кыргыһыыта|кыайбыт]]. Бу 140 сыл иһигэр нууччалар монгуоллар утары бастакы бөдөҥ өрө туруулара этэ. Нууччалары Москуба кинээһэ [[Дмитрий Иванович Донской|Дмитрий Иванович]] (икки сыл буолан баран Куликовотааҕы кыргыһыы кэнниттэн Донской диэн аатынан биллибитэ) салайбыта. Ол эрээри Нуучча улууһа бу да кыайыылар кэннилэриттэн Монгуол судаарыстыбатыттан тахсыбатаҕа, өссө биир үйэ түһээн төлүү олорбута.
* [[1597]] — [[Германия]] Англияҕа дьону атыылыырын тохтоппут.
* [[1774]] — [[Емельян Пугачев]] крепостной бааһынайдары босхолуур туһунан манифеһа Пензаҕа ааҕыллыбыт. 
* [[1803]] — [[Арассыыйа]] дьаһалталарынан араарыы реформатын чэрчитинэн Саха сиригэр (ол саҕана [[Иркутскай]] күбүөрүнэтин Саха уйуоһа) сэттэ ''комиссарство'' [[Саха сирин дьаһалталарынан уонна сирдэринэн араарыы устуоруйата|тэриллибит]]: Амма, Үөһээ Бүлүү, Эдьигээн, Зашиверскай, Өлүөхүмэ, Орто Халыма уонна Үт.
* [[1918]] — [[Аан дойду бастакы сэриитэ]]: Амьен кыргыһыыта түмүктэммит.
* [[1921]] — [[Совнарком]] Экэниэмикэҕэ саҥа бэлиитикэ (НЭП) туһунан докуомуону бэчээккэ таһаарбыт. Саҥа экэниэмикэҕэ көһүү туһунан быһаарыныы саас кулун тутарга буолбут РКП(б) сийиэһигэр ылыныллыбыт, бу иннинэ барбыт дойдуну дириҥ кириисискэ киллэрбит [[байыаннай коммунизм]] бэлиитикэтин солбуйбута.
* [[1922]] — Саха сирин баартыйатын уобаластааҕы пленумун бюротугар &quot;повстанчествоҕа&quot; кыттыбыттарга, ону тэҥэ &quot;кыһыл бандьыыттааһыҥҥа&quot; буруйдаммыт дьоҥҥо миэрэ ылар туһунан боппуруос көрүллүбүт. Бу саҥа былаас олохтоохтору бэйэтигэр тардар тэрээһиннэриттэн биирдэстэрэ этэ.
* [[1942 сыл|1942]] — Саха сирин обкуома &quot;Чурапчы холкуостарыгар ыытыллар тэрээһиннэр тустарынан&quot; (“О мероприятиях по колхозам Чурапчинского района”) диэн холкуостары хоту көһөрөр уураах таһаарбыт.
* [[1946]] — [[Дьокуускай]]га доруобуйа үлэһиттэрин 6-с сийиэһэ саҕаламмыт. Миниистир Любимов ыыппыт.
* [[1949]] — [[Бүлүү]] партиятын геологтара бастакы алмааһы булбуттарын туһунан сонун тарҕаммыт. Ыйааһына 0,5 г эбит.
* [[1958]] — [[Дьокуускай]]га Саха АССР производительнай күүстэрин сайыннарыы туһунан мунньах аһыллыбыт.
* [[1959]] — [[Москуба]]ҕа Шереметьево аэропорт аһыллыбыт — билиҥҥи туругунан [[Арассыыйа]] саамай элбэх пассажирдаах аэропорда.
* [[1962]] — «Восток-3» космическай хараабыл көппүт. Космонавт [[Николаев Андриан|Андриан Николаев]] кириэһилэтиттэн тэйэн микрогравитацияҕа дайа көппүт бастакы киһи буолбут.
* [[1966]] — Ньурбаттан төрүттээх [[Алексеев Михаил Федорович|Михаил Алексеевка]] (15.02.1928—2001) Саха АССР «Якутстрой» трест 3 №-дээх СМУ комплекснай биригээдэтин биригэдьииригэр [[Социалистыы Үлэ Дьоруойдарын испииһэгэ (Саха АССР)|Социалистыы Үлэ Дьоруойун]] аата иҥэриллибит.
* [[1972]] — [[Вьетнам сэриитэ]] бүтүүтүн саҕана [[АХШ]] аармыйатын бүтэһик чаастара Соҕуруу Вьетнамтан барбыттар.
* [[1994]] — Фидель Кастро [[Кууба (дойду)|Куубаттан]] тас дойдуларга тахсыыга хааччахтааһыны көтүрбүт. Онтон сылтаан атырдьах ыйын бүтүүтүн диэки 20 тыһыынча киһи [[Кууба (дойду)|Куубаттан]] көһөн барбыт.
* [[2003]] — [[Афганистаан|Афганистааҥҥа]] аан дойду эйэни олохтуур сэриилэрин НАТО салайар буолбут.
* [[2012]] — [[Ираан]] [[Тебриз]] куоратын аттыгар буолбут икки сир хамсааһыныны түмүгэр кырата 306 киһи өлбүт, 3000 киһи бааһырбыт.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1950]] — Стив Возняк, [[Apple]] фирманы төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ.

== Өлбүттэр ==
* [[1974]] — [[Егоров Семен Афанасьевич|Семен Егоров]] — [[Хачыкаат]]тан төрүттээх [[саха скульптордара|саха скульптора]].
* [[1984]] — [[Филатов Алексей Алексеевич|Алексей Филатов]] — Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, Саха Сириттэн Александр Невскай уордьанын бастакы кавалера.
* [[1998]] — [[Дьячковскай Николай Демьянович|Николай Дьячковскай]] — саха тылын дорҕоонун тутулун дириҥник чинчийбит тыл үөрэҕин дуоктара, профессор, РФ үөрэҕириитин туйгуна, Саха Өрөспүүбүлүкэтин билимин үтүөлээх үлэһитэ.
* [[2009]] — [[Ангола|Анголаҕа]] [[Луанда]] куоракка [[Оконешников Николай Егорович|Николай Оконешников]], саха урбаанньыта.

{{ыйдар}}

[[Категория:Атырдьах ыйын 11]]</text>
      <sha1>pj8jzoudnpn6ey8lbxt36ycugoe8dop</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ганновэр</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12891</id>
    <revision>
      <id>382731</id>
      <parentid>286429</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T21:51:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="734" xml:space="preserve">'''Ганновэр''' ({{lang-de|Hannover}}) — [[Германия]] хоту өттүгэр баар куорат, биир [[Эуропа]] сайдыылаах куората, [[Аллараа Саксонийа]] киин уонна биир улахан куората буолар. Нэһилиэнньэтэ 700 тыһ. 67% [[ниэмэстэр]], онтон атыттара [[туроктар]], [[дааннар]], [[французстар]], [[кытайдар]], [[дьоппуоннар]], [[араабтар]]. Манна биир улахан һобуот баар — [[Volkswagen]].

{{Geo-stub}}

[[Категория:Аллараа Саксонийа куораттара]]
[[Категория:Германия]]</text>
      <sha1>l2fcisz26qdfzlpq61jljquqhcgpcds</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Толоон</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14819</id>
    <revision>
      <id>382746</id>
      <parentid>113089</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T23:55:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="841" xml:space="preserve">'''Толоон''' — биллэр-көстөр гына муус да ууллан, уу да суурайан алдьаппатах [[тайҕа]] ортотунааҕы кэтит, уһун субурҕа, [[хочо|хочоҕо]] маарынныыр, үрдүк сыыра суох дэхси хонуу. Омук тылларыгар майгынныыр: тала (был. түүр.) — хонуу куйаар; долон (тадж.); далан (перс.) — хайаны уҥуордуур суол.

== Ылыллыбыт сирэ ==

География Якутии: учеб. для 9-го Кл. сред. шк./ И. И. Жирков [и др.]. — Якутск: Бичик, 2004. −300, [1] с.: ил, карты; 20 см ISBN 5-7696-1049-2

{{Geo-stub}}

[[Категория:География]]

[[en:Valley]]</text>
      <sha1>osyjgn0x5tmvf1agd7umu36dr4o6pvx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382747</id>
      <parentid>382746</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T23:57:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="857" xml:space="preserve">'''Толоон''' — биллэр-көстөр гына муус да ууллан, уу да суурайан алдьаппатах [[тайҕа]] ортотунааҕы кэтит, уһун субурҕа, [[хочо|хочоҕо]] маарынныыр, үрдүк сыыра суох дэхси хонуу. Омук тылларыгар майгынныыр: тала (был. түүр.) — хонуу куйаар; долон (тадж.); далан (перс.) — хайаны уҥуордуур суол.

== Ылыллыбыт сирэ ==

География Якутии: учеб. для 9-го Кл. сред. шк./ И. И. Жирков [и др.]. — Якутск: Бичик, 2004. −300, [1] с.: ил, карты; 20 см ISBN 5-7696-1049-2

{{Geo-stub}}
{{Nature-stub}}

[[Категория:География]]

[[en:Valley]]</text>
      <sha1>omwr7769kz4iebs0be1tev1hfv0j966</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Баар чахчы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15187</id>
    <revision>
      <id>382742</id>
      <parentid>291981</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T23:37:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="392" xml:space="preserve">'''Баар чахчы''' диэн хайа баҕар дьиҥнээхтии баар [[материя]] формата, кини көстүүтэ буолар. Баар чахчы [[баар буолуу]] өйдөбүлүгэр чугас.

== Өссө маны көр ==
* [[Кырдьык]]

{{Nature-stub}}
[[Категория:Айылҕа]]
[[Категория:Метафизика]]</text>
      <sha1>q4uu50nd9pfzkuwwq6k5pwpgbx6005f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кырдьык</title>
    <ns>0</ns>
    <id>15368</id>
    <revision>
      <id>382741</id>
      <parentid>361377</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T23:37:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="557" xml:space="preserve">[[File:Statue of Truth.jpg|thumb]]

'''Кырдьык''' өйдөбүлэ билигин биир бүтүн быhаарыыта суох. Биир тарҕаммыт быhаарыыта маннык: кырдьык диэн дьиҥнээхтии баар [[мал]], дьиҥнээхтии буолбут түбэлтэ, [[баар чахчы]]. Кырдьык туhунан элбэх [[теория]]лар бааллар. Кинилэр тула философия мөккүөрдэрэ буолаллар.

[[Категория:Метафизика]]</text>
      <sha1>ih8ubaqcpvlqggaj9zjtcyol0t2oux2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Егоров Семен Афанасьевич</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19908</id>
    <revision>
      <id>382739</id>
      <parentid>308895</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T23:28:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3409" xml:space="preserve">'''Егоров Семен Афанасьевич''' — Дьокуускайга, Читааҕа үлэлээбит [[саха скульптордара|саха скульптора]]. аботал в мраморе, граните, дереве, бетоне, терракоте

[[1931]] сыллаахха [[кулун тутар 24]] күнүгэр Хаҥалас [[Хачыкаат|Хачыкаатыгар]] төрөөбүт. 1955 сыллаахха Дьокуускайдааҕы уус-уран училищены бүтэрбит (учуутала Елена Посядо). Онтон Москубатааҕы Суриков аатынан уус-уран институукка үөрэммит (учууталлара Матвей Манизер уонна Дмитрий Шварц). Устудьуоннуур сылларыгар оҥорбут үлэлэлэрэ рецензияҕа тиксэллэрэ, кини туһунан хаһыаттарга, сурунаалларга суруйаллара.  1962 сыллаахха биллиилээх саха муосчутун Василий Попов мэтириэтин суруйбута, 1963 сыллаахха буолбут Бүтүн сойуустааҕы худуоһунньуктар быыстапкаларыгар биһирэбили ылбыта. Дьокуускайга квартирата, мастарыскыайа суох буолан дьиэ кэргэнин кытта Читааҕа көспүтэ. Уобалас элбэх сирдэригэр гражданскай сэрии уонна Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылаахтарыгар аналлаах элбэх скульптураны оҥорбута биллэр. 1972 сыллаахха дойдутугар төннүбүт, ол эрээри ыалдьан толору үлэлиир кыаҕа суох буолар. 

1974 сыллаахха [[атырдьах ыйын 11]] өлбүт.

Кыттыбыт быыстапкалара:  САССР ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубатын быыстапката (Москуба, 1957), САССР ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубатын быыстапката (Москубаа, 1963), «Сэбиэскэй Уһук Илин» быыстапкалар (Владивосток, 1967, 1974; Улан-Удэ, 1969), Декоративнай-прикладной ускуустуба быыстапката (Ленинград, 1963), Ураал, Сибиир уонна Уһук Илин худуоһунньуктарын айымньылара (Москубаа, 1971–1972), «Сэбиэскэй Россия» (1965, 1970), бүтүн сойуустааҕы быыстапка (Москуба, 1970). Персональнай быыстапкалар.

Үлэлэрэ СӨ Нацианльнай уус-уран түмэлигэр бааллар (2006 сыллаахха бииргэ төрөөбүтэ Нина Яковлева кини графическай үлэлэрин бэлэхтээбитэ).


{{rq|cat|img|sources|stub|}}
[[Категория:Саха скульптордара]]
[[Категория:1931 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Кулун тутар 24 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:1974 сыллаахха өлбүттэр]]</text>
      <sha1>rj3w2o21rzkggrqnhi2r6hplxxadn9u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382740</id>
      <parentid>382739</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T23:30:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3420" xml:space="preserve">'''Егоров Семен Афанасьевич''' — Дьокуускайга, Читааҕа үлэлээбит [[саха скульптордара|саха скульптора]]. Мраморга, граниикка, маска, бетоҥҥа, терракотаҕа үлэлээбитэ.

[[1931]] сыллаахха [[кулун тутар 24]] күнүгэр Хаҥалас [[Хачыкаат|Хачыкаатыгар]] төрөөбүт. 1955 сыллаахха Дьокуускайдааҕы уус-уран училищены бүтэрбит (учуутала Елена Посядо). Онтон Москубатааҕы Суриков аатынан уус-уран институукка үөрэммит (учууталлара Матвей Манизер уонна Дмитрий Шварц). Устудьуоннуур сылларыгар оҥорбут үлэлэлэрэ рецензияҕа тиксэллэрэ, кини туһунан хаһыаттарга, сурунаалларга суруйаллара.  1962 сыллаахха биллиилээх саха муосчутун Василий Попов мэтириэтин суруйбута 1963 сыллаахха буолбут Бүтүн сойуустааҕы худуоһунньуктар быыстапкаларыгар биһирэбили ылбыта. Дьокуускайга квартирата, мастарыскыайа суох буолан дьиэ кэргэнин кытта Читааҕа көспүтэ. Уобалас элбэх сирдэригэр гражданскай сэрии уонна Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылаахтарыгар аналлаах элбэх скульптураны оҥорбута биллэр. 1972 сыллаахха дойдутугар төннүбүт, ол эрээри ыалдьан толору үлэлиир кыаҕа суох буолар. 

1974 сыллаахха [[атырдьах ыйын 11]] өлбүт.

Кыттыбыт быыстапкалара:  САССР ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубатын быыстапката (Москуба, 1957), САССР ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубатын быыстапката (Москуба, 1963), «Сэбиэскэй Уһук Илин» быыстапкалар (Владивосток, 1967, 1974; Улан-Удэ, 1969), Декоративнай-прикладной ускуустуба быыстапката (Ленинград, 1963), Ураал, Сибиир уонна Уһук Илин худуоһунньуктарын айымньылара (Москуба, 1971–1972), «Сэбиэскэй Россия» (1965, 1970), бүтүн сойуустааҕы быыстапка (Москуба, 1970). Персональнай быыстапкалар.

Үлэлэрэ СӨ Нацианльнай уус-уран түмэлигэр бааллар (2006 сыллаахха бииргэ төрөөбүтэ Нина Яковлева кини графическай үлэлэрин бэлэхтээбитэ).


{{rq|cat|img|sources|stub|}}
[[Категория:Саха скульптордара]]
[[Категория:1931 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Кулун тутар 24 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:1974 сыллаахха өлбүттэр]]</text>
      <sha1>7k4hky6wtibnxur1m11rs6xllazlg7s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382745</id>
      <parentid>382740</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T23:50:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3624" xml:space="preserve">'''Егоров Семен Афанасьевич''' — Дьокуускайга, Читааҕа үлэлээбит [[саха скульптордара|саха скульптора]]. Мраморга, граниикка, маска, бетоҥҥа, терракотаҕа үлэлээбитэ.

[[1931]] сыллаахха [[кулун тутар 24]] күнүгэр Хаҥалас [[Хачыкаат|Хачыкаатыгар]] төрөөбүт. 1955 сыллаахха Дьокуускайдааҕы уус-уран училищены бүтэрбит (учуутала Елена Посядо). Онтон Москубатааҕы Суриков аатынан уус-уран институукка үөрэммит (учууталлара Матвей Манизер уонна Дмитрий Шварц). Устудьуоннуур сылларыгар оҥорбут үлэлэлэрэ рецензияҕа тиксэллэрэ, кини туһунан хаһыаттарга, сурунаалларга суруйаллара.  1962 сыллаахха биллиилээх саха муосчутун Василий Попов мэтириэтин суруйбута 1963 сыллаахха буолбут Бүтүн сойуустааҕы худуоһунньуктар быыстапкаларыгар биһирэбили ылбыта. Дьокуускайга квартирата, мастарыскыайа суох буолан дьиэ кэргэнин кытта Читааҕа көспүтэ. Уобалас элбэх сирдэригэр гражданскай сэрии уонна Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылаахтарыгар аналлаах элбэх скульптураны оҥорбута биллэр. 1972 сыллаахха дойдутугар төннүбүт, ол эрээри ыалдьан толору үлэлиир кыаҕа суох буолар. 

1974 сыллаахха [[атырдьах ыйын 11]] өлбүт.

Кыттыбыт быыстапкалара:  САССР ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубатын быыстапката (Москуба, 1957), САССР ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубатын быыстапката (Москуба, 1963), «Сэбиэскэй Уһук Илин» быыстапкалар (Владивосток, 1967, 1974; Улан-Удэ, 1969), Декоративнай-прикладной ускуустуба быыстапката (Ленинград, 1963), Ураал, Сибиир уонна Уһук Илин худуоһунньуктарын айымньылара (Москуба, 1971–1972), «Сэбиэскэй Россия» (1965, 1970), бүтүн сойуустааҕы быыстапка (Москуба, 1970). Персональнай быыстапкалар.

Үлэлэрэ СӨ Национальнай уус-уран түмэлигэр бааллар (2006 сыллаахха бииргэ төрөөбүтэ Нина Яковлева кини графическай үлэлэрин бэлэхтээбитэ)&lt;ref&gt;[https://artchive.ru/artists/40025~Semen_Afanas%27evich_Egorov &quot;Артхив&quot; ситим-сиргэ скульптор туһунан]&lt;/ref&gt;.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}


{{rq|cat|img|sources|stub|}}
[[Категория:Саха скульптордара]]
[[Категория:1931 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Кулун тутар 24 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:1974 сыллаахха өлбүттэр]]</text>
      <sha1>7x67k2zl3c3wnlnokvci2dawjhk0lgd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ньютон Исаак</title>
    <ns>0</ns>
    <id>23767</id>
    <revision>
      <id>382724</id>
      <parentid>382560</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T20:33:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1753" xml:space="preserve">{{Infobox_Person 
| name = Sir Isaac Newton
| image = GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg
| image_width = 230px
| birth_date = [[1643]] сыл тохсунньу 4 
| birth_place = [[Woolsthorpe-by-Colsterworth]], [[Линкольншир]], [[Англия]]
| death_date = 1727 сыл кулун тутар 31 
| death_place = [[Кенсингтон]], [[Миддлсекс]], Англия
| Known for = [[Гравитация]], [[Хамсаныы сокуоннара]]
}}

'''Ньютон Исаак'''  ({{lang-en|Isaac Newton}}, 1642—1727)  — [[Англия]] [[физик|физигэ]], [[математик|математига]] уонна [[астронома]], классическэй физика төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ. 

«[[Айылҕа философиятын математиката]]» диэн сүдү үлэтигэр аан дойду тардыстыытын сокуонун, уонна механика үс сокуоннарын ойуулаабыта.  Дифференциал уонна интеграл суоттааһыннары олохтообута, өҥ түөрүйэтин суруйбута, өссө да элбэх математика уонна физика түөрүйэлэрин айбыта. 

== Өссө маны көр ==
* [[Готфрид Лейбниц]]

{{rq|stub|sources|cat}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1642 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:1727 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Астрономнар]]
[[Категория:Математиктар]]
[[Категория:Философтар]]
[[Категория:Физиктар]]</text>
      <sha1>bizru2sgm38khopuskvklbxsbauab3o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382726</id>
      <parentid>382724</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T20:36:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1812" xml:space="preserve">{{Infobox_Person 
| name = Sir Isaac Newton
| image = GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg
| image_width = 230px
| birth_date = [[1643]] сыл тохсунньу 4 
| birth_place = [[Woolsthorpe-by-Colsterworth]], [[Линкольншир]], [[Англия]]
| death_date = 1727 сыл кулун тутар 31 
| death_place = [[Кенсингтон]], [[Миддлсекс]], Англия
| Known for = [[Гравитация]], [[Хамсаныы сокуоннара]]
}}

'''Ньютон Исаак'''  ({{lang-en|Isaac Newton}}, 1642—1727)  — [[Англия]] [[физик|физигэ]], [[математик|математига]] уонна [[астронома]], классическэй физика төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ. 

«[[Айылҕа философиятын математиката]]» ({{lang-la|Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica}}) диэн сүдү үлэтигэр аан дойду тардыстыытын сокуонун, уонна механика үс сокуоннарын ойуулаабыта.  Дифференциал уонна интеграл суоттааһыннары олохтообута, өҥ түөрүйэтин суруйбута, өссө да элбэх математика уонна физика түөрүйэлэрин айбыта. 

== Өссө маны көр ==
* [[Готфрид Лейбниц]]

{{rq|stub|sources|cat}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1642 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:1727 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Астрономнар]]
[[Категория:Математиктар]]
[[Категория:Философтар]]
[[Категория:Физиктар]]</text>
      <sha1>o2pb9dtboc92z6o7sp49upws9c6i6nl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382729</id>
      <parentid>382726</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T21:51:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1993" xml:space="preserve">{{Infobox_Person 
| name = Sir Isaac Newton
| image = GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg
| image_width = 230px
| birth_date = [[1643]] сыл [[Тохсунньу 4]] 
| birth_place = [[Woolsthorpe-by-Colsterworth]], [[Линкольншир]], [[Англия]]
| death_date = 1727 сыл [[Кулун тутар 31]]
| death_place = [[Кенсингтон]], [[Миддлсекс]], Англия
| known_for = [[Гравитация]], [[Хамсаныы сокуоннара]]
}}

'''Ньютон Исаак'''  ({{lang-en|Sir Isaac Newton}}, [[1642]]–[[1727]])  — [[Англия]] [[физик|физигэ]], [[математик|математига]] уонна [[астронома]], классическэй физика төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ. 

«[[Айылҕа философиятын математиката]]» ({{lang-la|Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica}}) диэн сүдү үлэтигэр аан дойду тардыстыытын сокуонун, уонна механика үс сокуоннарын ойуулаабыта.  Дифференциал уонна интеграл суоттааһыннары олохтообута, өҥ түөрүйэтин суруйбута, өссө да элбэх математика уонна физика түөрүйэлэрин айбыта. 

== Өссө маны көр ==
* [[Готфрид Лейбниц]]

{{rq|stub|sources|cat}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:Тохсунньу 4 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:1642 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Кулун тутар 31 күнүгэр өлбүттэр]]
[[Категория:1727 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Астрономнар]]
[[Категория:Математиктар]]
[[Категория:Философтар]]
[[Категория:Физиктар]]</text>
      <sha1>sdyg5q31z9bifmq2uhbl3zxrodqwa1u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382735</id>
      <parentid>382729</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T21:59:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1997" xml:space="preserve">{{Infobox_Person 
| name = Sir Isaac Newton
| image = GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg
| image_width = 230px
| birth_date = [[1643]] сыл [[Тохсунньу 4]] 
| birth_place = [[Woolsthorpe-by-Colsterworth]], [[Линкольншир]], [[Англия]]
| death_date = 1727 сыл [[Кулун тутар 31]]
| death_place = [[Кенсингтон]], [[Миддлсекс]], Англия
| known_for = [[Гравитация]], [[Хамсаныы сокуоннара]]
}}

'''Ньютон Исаак'''  ({{lang-en|Sir Isaac Newton}}, [[1642]]–[[1727]])  — [[Англия]] [[физик|физигэ]], [[математик|математига]] уонна [[астронома]], классическэй физика төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ. 

«[[Айылҕа философиятын математиката]]» ({{lang-la|Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica}}) диэн сүдү үлэтигэр аан дойду тардыстыытын сокуонун, уонна механика үс сокуоннарын ойуулаабыта.  Дифференциал уонна интеграл суоттааһыннары олохтообута, өҥ түөрүйэтин суруйбута, өссө да элбэх математика уонна физика түөрүйэлэрин айбыта. 

== Өссө маны көр ==
* [[Готфрид Лейбниц]]

{{Bio-stub}}
{{rq|sources}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:Тохсунньу 4 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:1642 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Кулун тутар 31 күнүгэр өлбүттэр]]
[[Категория:1727 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Астрономнар]]
[[Категория:Математиктар]]
[[Категория:Философтар]]
[[Категория:Физиктар]]</text>
      <sha1>8mwagqbziasl2i9y4g71ufbsidfbudp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Захарова Агафья Еремеевна</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24122</id>
    <revision>
      <id>382728</id>
      <parentid>295535</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T21:25:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5512" xml:space="preserve">[[Билэ:Захарова_ае.png|200px|thumb|right|Захарова Агафья Еремеевна]]
'''Захарова Агафья Еремеевна''' ([[1944]]–) — филология билимнэрин кандидата.

== Олоҕун олуктара ==
* [[1944]] сыллаахха [[олунньу 9]] күнүгэр Саха АССР [[Уус-Алдан улууһа|Уус-Алдан улууһун]] [[Өнөр нэһилиэгэ (Уус-Алдан улууһа)|Өнөр нэһилиэгэ]]р төрөөбүтэ.
* 1962—1964 сс. — Тулун аҕыс кылаастаах оскуолатыгар иитээччинэн үлэлиир.
* 1968 с. — Ленинградтааҕы культура государственнай Институтун бүтэрбитэ.
* 1968—1970 сс. — Дьокуускайдааҕы республиканскай культурнай-сырдатар училищеҕа преподаватель.
* 1970—1974 сс. — Ленинградтааҕы культура государственнай институтын оҕо литературатын кафедратын аспирана.
* 1975—1979 сс. — республиканскай оҕо библиотекатын научнай-методическай салаатын сэбиэдиссэйэ.
* 1978 с. — филология билимин кандидатыгар «История якутской советской детской книги (1912—1975 гг.)» тиэмэҕэ диссертациятын ситиһиилээхтик көмүскээбитэ.
* 1979—1991 сс. — [[Саха государственнай университета|Саха государственнай университетыгар]] историко-филологическай факультет саха тылыгар уонна литературатыгар кафедратын ассистена, кэтэхтэн үөрэнии деканын солбуйааччыта, старшай преподаватель.
* 1991—2004 сс. — научнай үлэһит.
* 2004—2008 сс. — гуманитарнай чинчийии Институтун олоҥхо салаатын сэбиэдиссэйэ.

== Сүрүн үлэлэрэ ==
* «Якутская детская литература (1926—1980 гг.): Биобиблиографический указатель» (Якутск, 1981).
* «Якутская детская литература»: Учебное пособие. Для студентов вузов. — Ч. I (Якутск, 1982).
* «Ынырар ыллыктар (Зовущие тропы)»: Сб. рассказов молодых авторов. / Сост. (Якутск, 1988).
* «П. А. Ойуунускай»: Книга для внеклассного чтения. Сер. Школьная библиотека. / Сост. (Якутск, 1988).
* «Якутский фольклор»: Хрестоматия. Для русскоязычных школ. / Сост. (Екатеринбург, 1991). 
* «Ритуально-обрядовая символика народа саха (по материалам олонхо)» (Новосибирск, 2004) - монография.
* А. Е. Захарова 40-ча научнай ыстатыйалар ааптардара.

== А. Е. Захарова туһунан ==
* Андросов П. ''Слова радости''. (на як.яз.) // Коммунист. (Ытык Кюель). — 1989. — Тохсунньу 9 к. — Рец. на сб. «Суол тоҕойугар». — Якутск, 1988.   
* Сивцев В. ''Наадалаах кинигэ'' // Кыым. — 1981. — Ахсынньы 8 к. — Рец. на кн.: Захарова А.Е. «Якутская детская литература». — Якутск, 1981.   
* ''Zacharova  Agafia Eremeevna''. Yakutskij fol,klor. Chrestomatija. (Materialy I teksty sobrannye dorevoljucionnymi issledovatelyami). Yakutsk: Ministerstvo vyssego I sredn, ego special,nogo obrazovanya RSFSR, 1989. 160 S. Bespr. von Erika Gaube, Leipzig- Orientalistische  Literaturzeitung, 86 (1991) 4. — 442—444 S. — Рец. на хрестоматию «Якутский фольклор». — Якутск, 1989.   
* Леонтьева Л. ''Үрдүгү, үйэлээҕи түстээччи'' // Орто Дойду. — 2004. — Кулун тутар 25 к. — Об обществен. и научн. деят-ти.   
* Гаврильев И. ''Сиэр-майгы ситинии тордо'' // Саха Сирэ. — 2004. — Кулун тутар, 12 к. — Интервью с Захаровой А.Е.   
* Ноговицына Л. ''Истиҥник эрэ''…// Киин куорат. — 2004. — Кулун тутар 5 к. — Об обществ. и науч. деятельности.  

== Сигэлэр ==
* [http://igi.ysn.ru/spravochnik.pdf Биобиблиографический справочник]

[[Категория:Дьоннор алпабыытынан]]
[[Категория:1944 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Олунньу 9 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:Уус-Алдан улууһугар төрөөбүттэр]]
[[Категория:Тыл үөрэхтээхтэрэ]]
[[Категория:Чинчийээччилэр]]
[[Категория:Саха учуонайдара]]</text>
      <sha1>qckucf1ny7z33wqyg5u2d5aqvo3o9gh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тобул</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28208</id>
    <revision>
      <id>382743</id>
      <parentid>297405</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T23:44:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1878" xml:space="preserve">'''Тобул''' — [[1992]] сыллаахха Саха Сиригэр тэриллибит ыччат интеллектуальнай кулууба. Брейн-ринг уонна Что? Где? Когда? оонньуулары ыытар эбит.  Саха государственнай университетын устудьуоннара тэрийбиттэрэ. Бастакы президеннэрэ - Ньургун Иванов. Көҕүлээччи [[Шамаев Иван Иванович|Иван Шамаев]].

Кэлин этнографическай хабааннаах экспедициялары тэрийэн барар. Ол курдук Аимҥа, Байкаалга, [[Монголия|Монголияҕа]], [[Бурятия|Бурятияҕа]], [[Татарстаан|Татарстааҥҥа]]  тиийэ сылдьаллар. Олохтоох омук олоҕун-дьаһаҕын үөрэтэллэр. Кэлин &quot;Солуута суохтар&quot; КВН хамаандатын тэрийэн хас да испиэктээҕи туруораллар: &quot;[[Нотр Дамм де Пари]]&quot; (2002) уонна &quot;[[Ромео уонна Джульетта]]&quot; (2003) мюзиклларын ыччат сэҥээрэр. 

2003 сыл сайыныгар Орто Дойдуга Москубаҕа үөрэнэр ыччат Түмэн түмсүүтүн кытта сайыҥҥы оскуоланы тэрийэллэр. Эһиилгитигэр бу икки түмсүү холбоһон Түмэн диэн ааты ылыналлар. Хас да көлүөнэ ыччат Тобултан кынат анньан Саха республикатын туһугар үлэлии-хамсыы сылдьар.

[[Категория:Ыччат тэрилтэлэрэ]]
[[Категория:Уопсастыбаннай тэрилтэлэр]]</text>
      <sha1>069dpgvuvlh793zm87ibycw860pnu9s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Улуу Риим импиэрийэтэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32955</id>
    <revision>
      <id>382732</id>
      <parentid>310573</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T21:55:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5971" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name = Imperium Romanum Sacrum&lt;br /&gt;Heiliges Römisches Reich
|conventional_long_name = Улуу Риим импиэрийэтэ&lt;small&gt;{{nobold|&lt;ref&gt;'''Улуу Риим импиэрийэтэ''' атын тылларынан:
* {{lang-la|Imperium Romanum Sacrum}}
* {{lang-de|Heiliges Römisches Reich}}
* {{lang-it|Sacro Romano Impero}}
By 1450 the Holy Roman Empire was known as the ''Holy Roman Empire of the German Nation'' ({{lang-de|Heiliges Römisches Reich Deutscher Nationen}}, {{lang-la|Imperium Romanum Sacrum}}). [http://books.google.com/books?q=%22Holy+Roman+Empire+of+the+German+Nation%22+15th&amp;btnG=Search+Books Google Books]&lt;/ref&gt;}}&lt;/small&gt;
|common_name = Улуу Риим импиэрийэтэ
|continent = Европа
|region = Орто Европа
|country = Германия уонна Австрия
|era = Орто сыллар
|status = Империя
|government_type = Талыллыбыт монархия
|year_start = 962
|year_end = 1806
|event_start = [[Otto I, Holy Roman Emperor|Otto I]] crowned&lt;br /&gt;{{spaces|4}}Emperor of the Romans
|date_start = 2 February, 962 AD
|
|date_event1 = 1034
|event1 = [[Conrad II, Holy Roman Emperor|Conrad II]] assumes&lt;br /&gt;{{spaces|4}}crown of [[Burgundy (region)|Burgundy]]
|date_event2 = 1555
|event2 = [[Peace of Augsburg]]
|date_event3 = 24 October 1648
|event3 = [[Peace of Westphalia]]
|p1 = East Francia
|flag_p1 =
|p2 = Middle Francia
|flag_p2 =
|s1 = Old Swiss Confederacy
|flag_s1 = Flag of Switzerland.svg
|s2 = Dutch Republic
|flag_s2 = Prinsenvlag.svg
|s3 = Confederation of the Rhine
|flag_s3 = Flag of the Confederation of the Rhine.svg
|s4 = Austrian Empire
|flag_s4 = Flag of the Habsburg Monarchy.svg
|s5 = First French Empire
|flag_s5 = Flag of France.svg
|s6 = Kingdom of Prussia
|flag_s6 = Flag of Prussia (1803).gif
|s7 = United States of Belgium
|flag_s7 = Flag of Belgium (1830).svg
|s8 = Liechtenstein{{!}}Principality of Liechtenstein
|flag_s8 = Flag of Liechtenstein.svg
|image_flag = Banner of the Holy Roman Emperor (after 1400).svg
|flag = Flag of Germany#Medieval period
|flag_type = Banner of the Holy Roman Emperor
|image_coat = Quaterionenadler David de Negker.svg
|symbol = Armorial of the Holy Roman Empire
|symbol_type = Coat of arms of Maximilian II
|image_map = Holy Roman Empire ca.1600.svg
|image_map_caption = The size of the Holy Roman Empire around the year 1600, coloured purple over the present-day country borders.
|capital = Биир киин куората суоҕа, уларытылла сылдьара
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = [[Latin]], [[Germanic languages|Germanic]], [[Romance languages|Romance]] and [[Slavic languages|Slavic]] dialects
|religion = [[Roman Catholic Church|Roman Catholicism]] (emperor and other imperial princes)&lt;br /&gt;[[Lutheranism]]&lt;ref&gt;officially recognized since the [[Peace of Augsburg]] 1555&lt;/ref&gt; and [[Calvinism]]&lt;ref&gt;officiallly recognozed since the [[Peace of Westphalia]] 1648&lt;/ref&gt; (several imperial princes)
|currency =
|title_leader = [[Holy Roman Emperor|Emperor]]
|leader1 = For the full list of Holy Roman Emperors, see [[Holy Roman Emperor]].
|legislature = [[Рейхстаг]]
}}

:''Улуу Риим импиэрийэтэ [[Рим империята|Рим Империятын]] кытта булкуллуо суохтаах.''

'''Улуу Риим импиэрийэтэ''' ({{lang-de|Heiliges Römisches Reich}}, эбэтэр XV-с үйэҕэ: ''Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation'') диэн [[Европа]] ортотугар баар регионнар уонна куораттар холбоһуллубута. Кини былааска принцтар уонна магистраттар талыллыбыт Императордара салайара. [[Улуу Карл]] Императора өлбүтүн кэннэ кини Империята үс региоҥҥа бытарыллыбыта: Арҕаа Франция, Лотарингия уонна Илин Франция. Улуу Риим импиэрийэтэ '''Отто''' Илин Францияттан төрүттээбитэ уонна Улуу Император буолбута. Ол 1806 сыллахха [[Наполеон]] кэлэн былааһы былдьыан дылы баар этэ. Импертордар Улуу Карл салҕааччыларынан бэйэлэрин этэллэрэ.

16-с үйэҕэ Улуу Риим импиэрийэ ''Фризтар'' өрө турууларын кытта быһаарсыахтаах этэ. Ол өрө туруу 1515 сыллаахтан 1523 сылга дылы ааспыта.

XVII-с үйэҕэ Улуу Риим импиэрийэтэ [[Отут сыллаах сэрии|Отут сыллаах сэриинэн]] (1618-1648) алдьаммыта. Европа олохтоохторуттан отут бырыһыан дьоно ол сэриигэ өлбүттэрэ. Германия нациятын Улуу Риим импиэрийэтэ элбэх сирдэрин сүтэрбитэ.

XIII үйэҕэ дылы Улуу Риим импиэрийэтэ олус күүстээх этэ. Кэлин графтар уонна герцогтар былааһы ылар буолбуттар. Кэлин диэки Императордар дьиҥэ былааһа суох буолбуттар, уонна дойду аата эрэ баар этэ.

[[Вольтер]], Франция философа XVIII үйэҕэ нацияны күлүү гынара: дойду ''Улуу'' да буолбатах, ''Римҥа'' туох да сыһыана суох уонна ''Империя'' да буолбатах диэн.

[[Билэ:Imperial Circles-2005-10-15-en.png|thumb|300px|Империя хаартата.]]

== Быһаарыылар==
{{Быһаарыылар}}

{{Geo-stub}}
{{Hist-stub}}

[[Категория:Улуу Риим импиэрийэтэ]]</text>
      <sha1>ketvwdkedez4lqcvu4szijqo3ke6sci</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Улуу Карл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>35859</id>
    <revision>
      <id>382733</id>
      <parentid>331808</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T21:57:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1941" xml:space="preserve">[[Билэ:Charlemagne_and_Pope_Adrian_I.jpg|thumb|Улуу Карл уонна Адриан I Рим Папата]]
'''Улуу Карл ''' ({{lang-la|Carolus Magnus}}, {{lang-de|Karl der Große}}) ([[742]] эбэтэр [[747]] сылларга – [[814]] сыл [[тохсунньу 28]]) Франктар хоруоллара этэ, [[Улуу Риим импиэрийэтэ|Сибэтиэй Рим Империятын]] олохтообута. Кини 800 сыллаахха император буолбута. Пиппин III хоруол улахан уола этэ. Аҕата өлбүтүн кэннэ Карл уонна быраата Карломан бииргэ салайбыттара. Карломан 771 сыллахха өлбүтүн кэннэ соҕотох салайааччы буолбута. 800 сыллаахха [[Ороһуоспа]] күнүгэр Лео III Рим Паапата кинини император оҥорбута.&lt;ref&gt;&lt;span class=&quot;citation book&quot; contenteditable=&quot;false&quot;&gt;Frederick,&amp;#x20;Robert.&amp;#x20;''100 Great Leaders''.&amp;#x20;&lt;/span&gt;&lt;/ref&gt;

== Олоҕун олуктара ==
Франктар — [[Ниэмэстэр|ниэмэс]] норуоттартан биирдэстэрэ,Рим Империятын биримэтигэр Рэйн өрүc  үрдүгэр олорбуттара. Рим Империята эстибитин кэннэ Рейн өттүттэн илин өттүгэр баар Германия сирин салайаллара. Ону тэҥэ Папствоны уонна Рим Католик итэҕэлин тутуһаллара. &lt;span class=&quot;cx-segment&quot; data-segmentid=&quot;40&quot;&gt;&lt;/span&gt;

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

{{Bio-stub}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:814 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Арҕаа Европа устуоруйата]]</text>
      <sha1>ab223aogozxp7bkd7vyrdhawlw7ubpq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Манджгаладзе Эроси Акакиевич</title>
    <ns>0</ns>
    <id>37482</id>
    <revision>
      <id>382752</id>
      <parentid>325547</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T06:53:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>StarDeg</username>
        <id>13658</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4322" xml:space="preserve">[[File:Erosi manjghaladze.jpg|thumb|Эроси Манджгаладзе]]
'''Эроси Акакиевич Манджгаладзе''' (груз. ეროსი მანჯგალაძე; 1925—1982) — грузинскай сэбиэскэй артыыс уонна спортивнай  комментатор.  [[Грузинскай ССР]] народнай артыыһа (1961).

Эроси Манджгаладзе [[1925]] сыллаахха [[кулун тутар 3]] күнүгэр Грузинскай ССР Самтредскай оройуонун Ганири сэлиэнньэтигэр төрөөбүтэ. Аан бастаан алта саастааҕар сыанаҕа тахсыбыта. 1941 сыллаахха Тбилиситээҕи Ш. Руставели аатынан театральнай институкка киирбитэ. Д.А. Алексидзе кини учуутала этэ. 1942-1943 сылларга үөрэҕин быыһыгар Грузия араадьыйатыгар дикторынан уонна спортивнай комментаторынан үлэлээбитэ. 

1947 сыллаахха театральнай институту бүтэрбитэ. 1948 сыллаахха Ш. Руставели аатынан Грузинскай академическай театр труппатыгар ылыллыбыта.  Гоу уонна Д’Юссо суруйууларыгаргар «Дириҥ силистэр» («Глубокие корни») спектакльга Брет оруолун оонньоон театрга аан бастаан айар үлэҕэ холоммута. 1956 сыллаахха  [[ССКП]] кэккэтигэр киирбитэ.  [[1958]] сыллаахха  киинэҕэ аан бастаан уһуллубута. Эроси Манджгаладзе [[Тбилиси]] куоракка олорбута. 

[[1982]] сыллаахха [[тохсунньу 26]] күнүгэр өлбүтэ.  

==Театрга Оонньообут оруоллара==
* Лопес манаах (Д. Флетчер «Испанский священник») 
* Эдип ыраахтааҕы (Софокл «Царь Эдип») 
* Папаша Жан (Ю. Фучик «Люди, будьте бдительны!»)  
* Зимзимо (Г. Сундукяна «Пэпо» ) 
* Иван Грознай (В. Соловьёв «Великий государь» ) 
* Апракуне (Вакели «Деловой человек» )  
* Живот (Б. Нушич «Доктор философии» ) 
* Тариэль Голуа (Л. Киачели)  
* Кваркваре Тутабари ( П. Какабадзе) 
* Боцо (Г. Хухашвили «Дети моря» ) 
==Киинэҕэ оонньообут оруоллара==
* 1959 — Прошедшее лето — Александр
* 1961 — Костры горят — Хосро
* 1962 — Куклы смеются — Севериан Цевцевадзе
* 1965 — Простите, вас ожидает смерть — Датико (главная роль)
* 1966 — Встреча с прошлым — Варден
* 1967 — Как солдат от войска отстал — священник Амвроси
* 1967 — Мой друг Нодар — Савле
* 1969 — Бабушки и внучата — зубной врач
* 1971 — Ожерелье для моей любимой — Дулдурум, дядя Бахадура
* 1973 — Похищение луны — Гвандж Апакидзе
* 1973 — Мелодии Верийского квартала — Ага Геркови
* 1973 — Я и мои соседи — сосед семьи Гоги
* 1974 — Ночной визит — начальник УВД
* 1976 — Городок Анара — Перус Саликашвили
* 1977 — Древо желания — Бумбула
* 1978 — Кваркваре — Какута
* 1981 — Тифлис-Париж и обратно — генерал Шервашидзе

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:1925 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:1982 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Грузия]]</text>
      <sha1>kfhlgh9kl1e1yaa89fbhuh0mpt3m73t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Йазылыкайа</title>
    <ns>0</ns>
    <id>37711</id>
    <revision>
      <id>382727</id>
      <parentid>326006</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T21:25:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3684" xml:space="preserve">[[Билэ:YazilikayaSharrumaAndKingTudhaliya8November2004.JPG|справа|мини|289x289пкс|Шаррума таҥврв уонна Тудхалия ыраахтааҕы. Быһа барыллаан б.э.и. 1250—1220 сс.]]
'''Йазылыкайа''' (тур. ''Yazilikaya — суруктаах хайа'') — Киин Анатолияҕа (Турция) Богазея таһыгар хайаҕа баар хеттэр ытык сирдэрэ.

== Чинчиллиитэ ==
1838 с. бороснуус учуонайа Ш. Тексье арыйбыт. 1838 — [[1839]] сыллардаахха чинчиллибит. Язылыкая суруктарын 1952-1969 сыллардаахха боронсуус учуонайа Э.Ларош аахпыта (расшифрофкалаабыта).

Йазылыкайа хаһыыларын түмүгэр көстүбүт матырыйааллар, комплекс эрдэтээҥи чаастара уонна саамай былыргы керамика оҥоһуктара б.э.и. XV үйэнэҕэ оҥоһуллубуттар диэн сыаналаналлар. Ол гынан баран тутуу сүрүн өттө, суруктар, скульптуралар уонна таҥаралар моһуоннара инньэ Тудхалия IV диэн б.э.и. 1250-1220 сс. олорон ааспыт Хеттэри тиһэх ыраахтааҕыларын саҕана оҥоһуллубуттар.

Йазылыкайа киин тутуулаах. Онно Хеттэр дойдуларын киин куората -- Хаттусаса храмнарыгар дьүөрэлии храм сыһыары тутуллубут. Ону сэргэ киин тутууга ойоҕолуу тутуллубут, ааттара биллибэт таҥаралар уонна демоннар мөссүөннэрэ үйэтитиллибит дьиэлээх. Ол дьиэ -- ытык сир саамай былыргы тутуута. Инньэ Тудхалия IV ыраахтааҕылыыр кэмигэр оҥоһуллубут эрээри, Хеттэр саарыстыбалара сууллуор диэри хас эмэ төгүл уларытан оҥоһуллубут. Ол түмүгэр, билигин киирии ааҥҥа хахай төбөлөөх демоннар олороллор.
[[Билэ:Yazilikaya.12gods.jpg|слева|мини|300x300пкс|Аллараа дойду 12 таҥарата ойуута.]]
Йазылыкайа храмын киин өттүгэр, хайа сирэйигэр, Хурриттар таҥаралара ойууламмыттар: буурҕа таҥара Тешуб эмиэй бэйэтин ханыылыы таҥаралары кытары, Хурриттар Иштар — Шавушкалара, күн, ый таҥаралара, о.д.а. Хурриттар таҥараларын аата уонна сорох биирдиилээн тыллар Хеттэр (лувийдыы) иероглифтарынан суруллубуттар.

Йазылыкайа Ытык сирин (святилищетын) уонна храмын Хетт ыраахтааҕылара уонна кинилэр династиялара өлбүт киһи сиэрин-туомун ыытарга туһаналлара. 

== Литэрэтиирэтэ ==
* Bittel K., Naumann R., Otto H. «Yazilikaya, Felsbilder, Inschriften und Kleinfunde», Leipzig 1941
* Laroche E. «Les dieux de Yazilikaya», ''Revie hittite et asianique'', 1969, t.27.

{{Geo-stub}}

[[Категория:Туурсуйа]]
[[Категория:Хеттэр]]</text>
      <sha1>sgggr5requeac2k5zjoj96xl9kcselw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Готфрид Лейбниц</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43101</id>
    <revision>
      <id>382725</id>
      <parentid>382695</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T20:33:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1878" xml:space="preserve">'''Го́тфрид Ви́льгельм Ле́йбниц'''&lt;ref name=&quot;энциклопедия&quot; /&gt;{{sfn |Большой Энциклопедический словарь|2000|с= }}{{sfn |Энциклопедия Кольера|2000|с= }}{{sfn |В. Лейбниц // Большая энциклопедия Кирилла и Мефодия|2004|с= }} ({{lang-de2|Gottfried Wilhelm Leibniz}} или {{lang-de|Gottfried Wilhelm von Leibniz}}, &lt;small&gt;МФА:&lt;/small&gt; {{IPA|[ˈɡɔtfʁiːt ˈvɪlhɛlm fɔn ˈlaɪbnɪts]}}&lt;ref&gt; (''Gottfried Wilhelm Leibniz'' эбэтэр нем. ''Gottfried Wilhelm von Leibniz'', &lt;small&gt;МФА:&lt;/small&gt; [ˈɡɔtfʁiːt ˈvɪlhɛlm fɔn ˈlaɪbnɪts] &lt;small&gt;эбэтэр&lt;/small&gt; [ˈlaɪpnɪts]; [[1646]], [[бэс ыйын 21]] (от ыйын 1) — [[1716]], [[сэтинньи 14]]) — [[Ньиэмэстэр|ньиэмэс]] бөлүһүөгэ, логик, математик, механик, физик, юрист, историк, дипломат, айааччы уонна тылы чинчийээччи. Берлиннээҕи Наука академиятын төрүттээччитэ уонна бастакы бэрэсидьиэнэ, Француз Наукатын академиятын тас дойдуттан чилиэнэ.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

== Өссө маны көр ==
* [[Ньютон Исаак]]

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:От ыйын 1 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:1646 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Сэтинньи 14 күнүгэр өлбүттэр]]
[[Категория:1716 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Математиктар]]
[[Категория:Философтар]]
[[Категория:Учуонайдар]]</text>
      <sha1>coy53sroazs8ssk7h9bb62ywnh0d7ce</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382730</id>
      <parentid>382725</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T21:51:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2129" xml:space="preserve">{{Infobox_Person 
| name = Gottfried Wilhelm Leibniz
| image = Christoph Bernhard Francke - Bildnis des Philosophen Leibniz (ca. 1695).jpg
| image_width = 230px
| birth_date = [[1646]] сыл, [[Бэс ыйын 21]] (→ [[От ыйын 1]]) 
| birth_place = Leipzig, Saxony, [[Улуу Риим импиэрийэтэ]]
| death_date = [[1716]] сыл, [[Сэтинньи 14]] 
| death_place = [[Ганновэр]]
| known_for = [[Математическай анализ]], [[Философия]]
}}

'''Го́тфрид Ви́льгельм Ле́йбниц'''&lt;ref name=&quot;энциклопедия&quot; /&gt;{{sfn |Большой Энциклопедический словарь|2000|с= }}{{sfn |Энциклопедия Кольера|2000|с= }}{{sfn |В. Лейбниц // Большая энциклопедия Кирилла и Мефодия|2004|с= }} ({{lang-de|Gottfried Wilhelm (von) Leibniz}}, [[МФА]]: {{IPA|[ˈɡɔtfʁiːt ˈvɪlhɛlm fɔn ˈlaɪbnɪts] эбэтэр [ˈlaɪpnɪts]}}) ([[1646]]–[[1716]]) — [[Ньиэмэстэр|ньиэмэс]] [[философ]]тэ, [[логик]], [[математик]], [[механик]], [[физик]], [[юрист]], [[историк]], [[дипломат]], [[айааччы]] уонна [[тылы чинчийээччи]]. [[Берлин]]нээҕи [[Наука]] академиятын төрүттээччитэ уонна бастакы бэрэсидьиэнэ, Француз Наукатын академиятын тас дойдуттан чилиэнэ.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

== Өссө маны көр ==
* [[Ньютон Исаак]]

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:От ыйын 1 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:1646 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Сэтинньи 14 күнүгэр өлбүттэр]]
[[Категория:1716 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Математиктар]]
[[Категория:Философтар]]
[[Категория:Учуонайдар]]</text>
      <sha1>5qg0w81oylcfhd3vfal63s0wry7fr7g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>382734</id>
      <parentid>382730</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T21:59:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2158" xml:space="preserve">{{Infobox_Person 
| name = Gottfried Wilhelm Leibniz
| image = Christoph Bernhard Francke - Bildnis des Philosophen Leibniz (ca. 1695).jpg
| image_width = 230px
| birth_date = [[1646]] сыл, [[Бэс ыйын 21]] (→ [[От ыйын 1]]) 
| birth_place = Leipzig, Saxony, [[Улуу Риим импиэрийэтэ]]
| death_date = [[1716]] сыл, [[Сэтинньи 14]] 
| death_place = [[Ганновэр]]
| known_for = [[Математическай анализ]], [[Философия]]
}}

'''Го́тфрид Ви́льгельм Ле́йбниц'''&lt;ref name=&quot;энциклопедия&quot; /&gt;{{sfn |Большой Энциклопедический словарь|2000|с= }}{{sfn |Энциклопедия Кольера|2000|с= }}{{sfn |В. Лейбниц // Большая энциклопедия Кирилла и Мефодия|2004|с= }} ({{lang-de|Gottfried Wilhelm (von) Leibniz}}, [[МФА]]: {{IPA|[ˈɡɔtfʁiːt ˈvɪlhɛlm fɔn ˈlaɪbnɪts] эбэтэр [ˈlaɪpnɪts]}}) ([[1646]]–[[1716]]) — [[Ньиэмэстэр|ньиэмэс]] [[философ]]тэ, [[логик]], [[математик]], [[механик]], [[физик]], [[юрист]], [[историк]], [[дипломат]], [[айааччы]] уонна [[тылы чинчийээччи]]. [[Берлин]]нээҕи [[Наука]] академиятын төрүттээччитэ уонна бастакы бэрэсидьиэнэ, Француз Наукатын академиятын тас дойдуттан чилиэнэ.

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}

== Өссө маны көр ==
* [[Ньютон Исаак]]

{{Bio-stub}}
{{rq|sources}}

[[Категория:Дьон алпаабытынан]]
[[Категория:От ыйын 1 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:1646 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Сэтинньи 14 күнүгэр өлбүттэр]]
[[Категория:1716 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Математиктар]]
[[Категория:Философтар]]
[[Категория:Учуонайдар]]</text>
      <sha1>t2y9rl0nj4p6ikocu0aifrpxizmbh0y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ромео уонна Джульетта</title>
    <ns>0</ns>
    <id>43668</id>
    <revision>
      <id>382744</id>
      <parentid>374229</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T23:44:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1537" xml:space="preserve">'''«Роме́о уонна Джулье́тта»''' ({{lang-en|Romeo and Juliet}}) — [[Уильям Шекспир]] трагедията, английскай тылынан суруллубут, Верона диэн куоракка өстүһэр Монтекки уонна Капулетти уустартан сылдьар бэйэ бэйэлэрин таптыыр эдэр уол уонна кыыс туһунан айымньы.

Бу айымньы 1594-1595 сыллардаахха суруллубут. Бастаан автора 1591 сылтан саҥалаан суруйуохтаах этэ, гынан баран Шекспир суруйарын көһөрбүтүн кэннэ икки сыл курдук буолан биирдэ үлэтэ бүппүтэ.

Кырдьык остуоруйа буолара биллибэт, ол эрээри итальянскай историческай бэлиэлэрэ, ол бэриэмэ олоҕун матыыптара бу Верона куорат тапталга ылларбыт эдэр олохтоохторун туһунан кэпсээн дьиҥнээх буолуон сөп диэн санатар.

Аан дойдуга биллибит айыы, бу матыыптарынан элбэх киинэ, пьеса, балет туруоруллубута. Билигин даҕаны киэҥ биллиилээх уонна элбэх киһи таптаан ааҕар.

[[Категория:Айымньылар]]

[[en:Romeo and Juliet]]</text>
      <sha1>sn778qjvl6wmkkfqi9jswocellrh4i6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уопсастыбаҕа сиэрдээх сыһыан аан дойдутааҕы күнэ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>47255</id>
    <revision>
      <id>382749</id>
      <parentid>364900</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T00:47:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>216.234.200.179</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3037" xml:space="preserve">'''Уопсастыбаҕа сиэрдээх сыһыан аан дойдутааҕы күнэ''' ({{ХНТ тылларынан|нууч=Всемирный день социальной справедливости|англ= World Day of Social Justice|исп= Día Mundial de la Justicia Social|фр= Journée mondiale de la justice sociale|араб=اليوم العالمي للعدالة الاجتماعية|кит=世界社会公正日}}) [[ХНТ Генеральнай Ассамблета]] № A/RES/62/10 нүөмэрдээх 2007 сыл ахсынньы 18 тахсыбыт резолюциятынан бэлиэтэнэр. Сыл ахсын [[олунньу 20]] күнүгэр 2009 сылтан ыла бэлиэтэнэр. 

Резолюцияҕа ''аан дойду бүттүүнэ быстар дьадаҥы буолууну суох гыныыга, дьон үлэлээх буолууларын ситиһиигэ, дьахтар уонна эр киһи тэҥ буолуутун ситиһиигэ, уопсастыба баай-тот буолуутун уонна сиэрдээх буолуутун ситиһиигэ салгыы күүскэ үлэлиэхтээҕин туһунан этиллэр.'' 

Аан бастаан маннык күнү олохтуур туһунан  [[Киргизия|Кыргыстаан]]  бэрэсидьиэнэ [[Бакиев, Курманбек Салиевич|Курманбек Бакиев]] эппитэ. Кэлин бу этиини Кыргыстаан тас дьыалаҕа миниистирэ Эднан Карабаев Генеральнай Ассамблея 62-с сиэссийэтигэр көтөхпүтэ. 

== Күн тиэмэлэрэ ==
* 2018 сыл — «Үлэһиттэр уопсастыба сиэрдээх буоларын туһугар»
* 2017 сыл — «Үчүгэй үлэ иирсээни суох гыныыга уонна эйэни олохтуурга туһалыыр»
* 2016 сыл — «Сиэрдээх уларытыылар — экэниэмиэкэ уонна түмэт экология өттүнэн тирэхтээх буолуутугар»

== Маны эбии көр ==
* [[Дьон биир санааланыытын аан дойдутааҕы күнэ]]
* [[Быстар дьадайыыны утары охсуһуу аан дойдутааҕы күнэ]]

== Сигэлэр ==
* [http://www.un.org/ru/documents/ods.asp?m=A/RES/62/10 Генеральнай Ассамблея резолюцията]
* [http://www.un.org/russian/news/fullstorynews.asp?newsID=8336 Кыргыстаан бэрэстэбиитэлэ Генеральнай Ассамблея 62-с сиэссийэтигэр тыл этиитэ]
* [http://www.un.org/ru/events/socialjusticeday/background.shtml ХНТ ситим-сиригэр]

[[Категория:ХНТ бэлиэ күннэрэ]]
[[Категория:Олунньу 20]]
[[Категория:Түмэт кыһалҕалара]]

[[en:World Day of Social Justice]]</text>
      <sha1>sre0w0j9d2ss4p7pw1t8kzvck6zph7e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халыып:Potd/2022-08-12 (sah)</title>
    <ns>10</ns>
    <id>50155</id>
    <revision>
      <id>382750</id>
      <parentid>382627</parentid>
      <timestamp>2022-08-11T00:58:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HalanTul</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86" xml:space="preserve">Мариенбург заамак, [[Алын Саксония]], [[Германия]]</text>
      <sha1>f2ic6v7v4u083ko1hhn3a7e73yied4m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халыып:Potd/2022-08-14 (sah)</title>
    <ns>10</ns>
    <id>50163</id>
    <revision>
      <id>382721</id>
      <timestamp>2022-08-10T18:33:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ymblanter</username>
        <id>4562</id>
      </contributor>
      <comment>'Мавзолей Мирзы Исы Хана Тархана, некрополь Макли, Синд, Пакистан' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="117" xml:space="preserve">Мавзолей Мирзы Исы Хана Тархана, некрополь Макли, Синд, Пакистан</text>
      <sha1>afcb3byd3fafgrvb9xep5hyj1olhapc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Халыып:Potd/2022-08-14</title>
    <ns>10</ns>
    <id>50164</id>
    <revision>
      <id>382722</id>
      <timestamp>2022-08-10T18:33:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ymblanter</username>
        <id>4562</id>
      </contributor>
      <comment>'PK Thatta asv2020-02 img14 Makli Necropolis.jpg' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" xml:space="preserve">PK Thatta asv2020-02 img14 Makli Necropolis.jpg</text>
      <sha1>r9z49lh41ov54y62onaadlnncn2xatw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Кыттааччы ырытыыта:Velimir Ivanovic</title>
    <ns>3</ns>
    <id>50165</id>
    <revision>
      <id>382751</id>
      <timestamp>2022-08-11T06:48:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Liuxinyu970226</username>
        <id>4845</id>
      </contributor>
      <comment>'&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt; == Global ban proposal notification == Apologies for writing in English. {{int:Please-translate}} There is an on-going discussion about a proposal that you be globally banned from editing all Wikimedia projects. You are invited to participate at [[:m:Requests for comment/Global ban for Velimir Ivanovic|Requests for comment/Global ban for Velimir Ivanovic]] on Meta-Wiki. {{int:F...' ыйааһыннаах саҥа сирэй оҥоһулунна</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="621" xml:space="preserve">&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
== Global ban proposal notification ==
Apologies for writing in English. {{int:Please-translate}}
There is an on-going discussion about a proposal that you be globally banned from editing all Wikimedia projects. You are invited to participate at [[:m:Requests for comment/Global ban for Velimir Ivanovic|Requests for comment/Global ban for Velimir Ivanovic]] on Meta-Wiki. {{int:Feedback-thanks-title}} [[Кыттааччы:Liuxinyu970226|Liuxinyu970226]] ([[Кыттааччы ырытыыта:Liuxinyu970226|ырытыы]]) 06:48, 11 Атырдьах ыйын 2022 (UTC)</text>
      <sha1>jod1qiurryceqxfe79i53373bmmjwj3</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>