Wikipedia scwiki https://sc.wikipedia.org/wiki/P%C3%A0gina_printzipale MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Media Ispetziale Cuntierra Usuàriu Cuntierra usuàriu Wikipedia Cuntierra Wikipedia File Cuntierra file MediaWiki Cuntierra MediaWiki Template Cuntierra template Agiudu Cuntierra agiudu Categoria Cuntierra categoria TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Piero Angela 0 20778 177736 177735 2022-08-13T20:30:02Z PNNu 12712 Cambiau logu de morti, sighendi is fontis wikitext text/x-wiki {{CAM}} [[File:Piero Angela2.jpg|thumb|Piero Angela]] '''Piero Angela''' ([[Torino]], 22 de [[Nadale|idas]] [[1928]]<ref>{{Tzita noas|limba=it|autore=Simona Ravizza|url=https://web.archive.org/web/20121202023837/http://archiviostorico.corriere.it/2010/luglio/01/Sono_del_guido_bene_piu_co_9_100701034.shtml|tìtulu=Sono del '28 e guido bene, più pericolosi i ragazzi|publicatzione=Corriere della Sera|data=1 trìulas 2010|p=27}}</ref> - [[Roma]], 13 de [[Austu|austu]] [[2022]]<ref>{{Tzita web|url=https://www.ilsecoloxix.it/italia/2022/08/13/news/addio-a-piero-angela-il-divulgatore-scientifico-e-morto-a-93-anni-1.41630821|tìtulu=Addio a Piero Angela, il divulgatore scientifico è morto a 93 anni|situ=Il Secolo XIX|data=2022-08-13|limba=it|atzessu=2022-08-13}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.adnkronos.com/e-morto-piero-angela-decano-dei-conduttore-tv-aveva-93-anni_W8lzvcdNNF7fNItGnaqJt|tìtulu=È morto Piero Angela, aveva 93 anni: ha portato la scienza in tv|autore=Adnkronos|situ=Adnkronos|data=2022-08-13|limba=it|atzessu=2022-08-13}}</ref>) est stètiu unu spainadori sientìficu, [[giornalista]], presentadori televisivu e sagista [[italianu]]. Connotu pruschetotu comenti ideadori e presentadori de trasmissionis de spainadura de tipu anglosàssoni, e po su giornalismu sientìficu suu espressau puru in publicatzionis medas de sàgiu, at incumentzau sa carriera comenti cronista radiofònicu, bessendi apustis imbiau e afirmendi-si comenti presentadori de su telediàriu Rai. == Biografia ==  {{Tzitatzione|Su corpus miu est che una vetura: su motori at a tenni fintzas 80.000 chilòmetrus, ma su sciaferru tenit sceti 45 annus|3=Il mio corpo è come una macchina: il motore avrà anche 80.000 chilometri, ma il guidatore ha solo 45 anni»|limba=it|Piero Angela<ref>{{Tzita news|autore=Attilio Romita|url=http://www.rai.tv/mpplaymedia/0,,News-Tg1%5E71%5E165855,00.html|tìtulu=Piero Angela ospite al Tg1|publicatzione=[[TG1]]|die=22|mese=12|annu=2008|atzessu=25 nadale 2008|limba=it}}</ref><ref>{{Tzita web|tìtulu=Angela: "Lavorare è l'unico modo per non invecchiare"|limba=it|autore=Silvia Fumarola|data=24 nadale 2013|atzessu=22 ghennàrgiu 2020|url=https://web.archive.org/web/20140109223331/https://www.repubblica.it/cronaca/2013/12/24/news/angela_lavorare_l_unico_modo_per_non_invecchiare-74987184/}}</ref>}} Piero Angela at scritu chi sa ratzionalidadi si-dd'at imparada babu suu, su mèigu antifascista Carlo Angela, onorau cun sa medàllia de is Giustus intra is natzionis.<ref>{{Tzita web|url=https://it.gariwo.net/giusti/biografie-dei-giusti/shoah-e-nazismo/giusti-tra-le-nazioni-di-yad-vashem/carlo-angela-102.html|tìtulu=CARLO ANGELA 1875 - 1949|atzessu=22 ghennàrgiu 2020|limba=it}}</ref><ref>Piero Angela, ''Viaggi nella scienza'', Garzanti, 1985 (1ª ed. 1983), p. 208.</ref> Segundu su collega Gigi Marzullo «s'autocontrollu perfetu suu e s'amistàntzia sua cumpassada rifletint in parti s'ìndula sua lunatza e in parti funt scritus in su còdixi genèticu de custu [[Piemonte|piemontesu]] educau a sa ratzionalidadi e a sa tolleràntzia».<ref>{{Tzita libru|Gigi|Marzullo|Bellidinotte: guerrieri moderni & cavalieri d'altri tempi|1999|Guida Editori|p=9|ISBN=8871883047|limba=it}}</ref> Angela etotu at decrarau de ai arriciu «un'annestru piemontesu: cìdrinu meda, cun prìntzìpius severus meda, comenti su de abarrai unu passu agoa, chena si sproboxai mai». De s'àtera parti, cun riferimentu a s'imparu iscolàsticu suu, issu at scritu<ref>{{Tzita publicatzione|autore=Piero Angela|annu=1987|tìtulu=La macchina per pensare|editore=Garzanti|pp=256-257|limba=it}}</ref>: {{Tzitatzione|Mi seu arròsciu meda e seu stètiu unu studianti malu meda. Totu is chi s'òcupant de insenniamentu iant a depi arregordai oindii su motu antigu latinu "ludendo docere", est a nai "imparai spassiendi"|3=Personalmente, mi sono annoiato mortalmente a scuola e sono stato un pessimo studente. Tutti coloro che si occupano di insegnamento dovrebbero ricordare continuamente l'antico motto latino "ludendo docere", cioè "insegnare divertendo"|limba=it}} At frecuentau su litzeu clàssicu me in [[Torinu]]<ref>{{Tzita web|url=http://www.liceomassimodazeglio.it/storia.html|tìtulu=Storia|atzessu=22 ghennàrgiu 2020|limba=it|dataarchìviu=2016-04-29|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20160429115218/http://www.liceomassimodazeglio.it/storia.html|deadurl=yes}}</ref>. Piero Angela est anniòsticu<ref>Rivista aeronautica, Volume 58, 1982, pag. 87</ref>. === Mùsica === A s'edadi de seti annus at incumentzau a pigai letzionis privadas de pianoforte, interessendi-si apustis a mùsica [[jazz]]. A binti annus, in su [[1948]], at sonau cun su nòmini de ''Peter Angela'' in unas cantu ''jam session'' me is tzìrculus jazz torinesus.<ref>{{Tzita web|url=http://www.online-jazz.net/2015/12/18/parla-toni-lama-lepopea-dello-swing-club-nella-torino-degli-anni-60-e-70/|tìtulu=Parla Toni Lama L'epopea dello Swing Club nella Torino degli anni '60 e '70|autore=[[Gerlando Gatto]]|data=18 nadale 2015|atzessu=22 ghennàrgiu 2020|limba=it}}</ref> In su matessi annu dd'at notau s'impresàriu Sergio Bernardini chi dd'at cumbidau a sonai in sa serada de incingiada de sa Capannina de Viareggio<ref>Alessandra Izzo, Tiziano Tarli, Collaboratore [[Stefano Disegni]], ''Italian Nightclubbing: Deliri, follie e rock’n’roll negli storici club del Bel Paese'', Lit Edizioni, ISBN 8862319711</ref>. Me is primus annus cincuanta at formau, impari cun su baterista Franco Mondini, unu triu jazz innui si funt alternaus vàrius contrabassistas. A su triu si funt agiuntus s'ispissu solistas comenti Nini Rosso, Franco Pisano, Nunzio Rotondo e s'ex cornetista de [[Duke Ellington]], Rex Stewart. Impari cun Mondini, Angela est stètiu po unu perìodu in su chemu de Rotondo.<ref>Marco Basso, ''Piero Angela suona il jazz'', pubblicato su [[La Stampa]] dell'11 dicembre 2008</ref> At sonau puru cun Franco Cerri, amigu suu. At contau de issu chi in su 1946, sendi chi no podiat comporai su billetu, andàt a ascurtai is cuntzertus de foras, arribendi in bitzicreta a palas de su locali torinesu innui sonàt cun Gorni Kramer e su [[Quartetto Cetra|Cuartetu Cetra]]<ref name="ansacerri">{{Tzita web|url=http://www.ansa.it/sito/videogallery/spettacolo/2016/01/31/piero-angela-racconta-il-jazz-di-franco-cerri_474e5efb-6d08-4526-b58a-264e84e06fc3.html|tìtulu=Piero Angela racconta il jazz di Franco Cerri|data=31 ghennàrgiu 2016|atzessu=22 ghennàrgiu 2020|limba=it}}</ref>. In s'interis dd'ant pigau in [[Rai]] e in su [[1952]] at acabau cun sa mùsica de professionista po si dedicai a su giornalismu. Mancai apat abandonau sa faina musicali de professionista, Piero Angela est abarrau unu cultori de su [[jazz]] e de sòlitu, candu una trasmissioni suu tocat argumentus ligaus a sa mùsica che is fenòmenus acùsticus, ddu podeus biri a su piano sonendi cun professionistas de sa mùsica jazz. === Giornalismu === Su primu incàrrigu in s'enti radiotelevisivu de stadu italianu est stètiu su de cronista comenti collaboradori de is noas de s'arràdiu. In su 1954, cun s'arribu de sa [[Televisione|televisioni]], Angela est coladu a su telediàriu comenti imbiau, in antis in [[Parigi]], apustis de [[Bruxelles]], de su [[1954|1955]] a su [[1968]]. Impari cun Andrea Barbato, in su 1968 est stètiu su presentadori de sa primu editzioni de su Telegiornale Nazionale de is 13:30 e in su 1976 est stètiu su primu presentadori de su TG2. Ispirau de [[Roberto Rossellini]], in su [[1968]] Piero Angela at realizau una sèrie de documentàrius cun tìtulu ''Il futuro nello spazio'', contendi su programa Apollo; in s'interis de su traballu me is [[Istados Unidos de Amèrica|Stadus Aunius]] at s'est collegau bortas meda in direta po sa RAI in ocasioni de sa ghetada de su vetori Saturn V chi at portau is primus astronàutas a sa [[Luna]]. At incumentzau insandus una carriera manna de spraxidura sientìfica chi me is annus benidoris dd'at portau a produsi trasmissionis medas de informatzioni, comenti ''Destinazione Uomo'' (dexi episòdius), ''Da zero a tre anni'' (tres espisòdius), ''Dove va il mondo?'' (cincu episòdius), ''Nel buio degli anni luce'' (otu episòdius), ''Indagine sulla parapsicologia'' (cincu episòdius), ''Nel cosmo alla ricerca della vita'' (cincu episòdius). === Spainadura sientìfica === [[File:Piero_e_Alberto_Angela_archivi_Mondadori_AA208346.jpg|thumb|Piero Angela cun su fillu [[Alberto Angela|Alberto]], in traballendi a sa sèrie ''Il Pianeta dei dinosauri'' (1993)]] De s'incumintzu de is annus setanta Angela s'est dedicau fintzas a sa realizatzioni de programas de spainadura: su primu est stètiu ''Destinazione Uomo'' in su [[1971]], una de is primas [[Televisione|trasmissionis televisivas]] de custa genia, fata po unu pùblicu generalista. In su 1981 est incumentzada sa sèrie ''Quark'':  {{Tzitatzione|Su tìtulu ''Quark'' est unu pagu stròllicu e dd'eus pigau a presta de sa fìsica, innui si funt faendi stùdius medas asuba de unas cantu partixeddas sub-nuclearis ipotèticas, chi ddi nant difatis ''quark'', chi iant a essi is prus matonis piticus de sa matèria connota fintzas a imoi. Est duncas comenti a andai a intru de is cosas.|3=Il titolo ''Quark'' è un po' curioso e lo abbiamo preso a prestito dalla fisica, dove molti studi sono in corso su certe ipotetiche particelle subnucleari chiamate appunto ''quark'', che sarebbero i più piccoli mattoni della materia finora conosciuti. È quindi un po' un andare dentro le cose.|limba=it}} Sa fòrmula de ''Quark'' fiat a cussu tempus innovadora: impreàt totu is mèdius tecnològicus a disponimentu e is arresursas de sa comunicatzioni televisiva po fai is temas trataus prus simpris: is documentàrious de sa BBC e de David Attenborough, is animatzionis de Bruno Bozzetto impreaus po spricai is cuntzetus prus difìcilis, is intervistas cun espertus in unu linguàgiu prus craru possìbili, is acrarimentus in stùdiu. De su programma-base ndi funt derivaus àterus, unus cantu de issus ancora in produtzioni: documentàrius naturalìsticus (''Quark speciale'' e ''Il mondo di Quark''), finantziàrius (''Quark Economia'') e polìticus (''Quark Europa''). In su [[1984]] ''at presentau su progetu Pillole di Quark'', vìdeus de trinta segundus asuba de argumentus tènnicus, sientìficus, educativus, sotzialis, mèdicus, in direta a oràrius variàbilis in Rai 1. In su matessi annu Angela at realizau su primu ''talk show'' cun finalidadi de sprèviu mistu a spainadura sientìfica: ses primas seradas in direta cun su pùblicu de su Foro Italico, cun personàgius de su mundu de sa cultura, de sa sièntzia, de su spetàculu e de su sport asuba de su palcu arrexonendi cun sa platea. In su 1986 e in su [[1986|1987]] at presentau de su ''Palazzetto dello Sport'' de [[Torinu]], innantis a otumilla spetadoris, duas primas seradas in Rai 1 apitzus de is problemas de su [[clima]]: atmosfera e otzèanus, sighidas de tres sèries televisivas chi sfrutànt is tecnologias noas de rapresentatzioni gràfica po mèdiu de [[Computer|computadori]]: unu biàgiu aìnturu de su corpus umanu (''La macchina meravigliosa'', in otu episòdius), in sa preistòria (''Il pianeta dei dinosauri'', in cuàturu episòdius), e in su spàtziu (''Viaggio nel cosmo'', in seti episòdius). Custas sèries, realizadas cun sa collaboratzioni de fìllu suu [[Alberto Angela|Alberto]], funt stètias furriadas in [[Limba inglesa|inglesu]] e bèndias in prus de coranta paisus [[Europa|europeus]], [[Amèrica|americanus]] e [[Asia|asiàticus]]. In su [[1988]] at creau fintzas ''Quark italiani'', una sèrie de documentàrius de natura, ambienti, esploratzioni e mundu animali prodùsius e realizaus de autoris italianus, comenti Alberto Angela etotu, chi at realizau cancu documentàriu in [[Àfrica]]. At descritu in s'autobiografia sua is circustàntzias chi ant portau a sa nàscida a ''Superquark'', candu po cuntrastai sa cuncurrèntzia cun Mediaset fiat tocau a tenni me in sa primu serada unu programa ''forti'' chi arribessit finas a su Telediàriu de su noti: «Calincunu programa "''pigatotu''" fiat giai incumentzau de diora e Brando Giordani, tandus diretori de Rai 1, m'at telefonau pedendi-mì de fai unu "Quark" de duas oras, intamis de una.» In su 1995 est nàsciu difatis ''Superquark'', chi su 4 de làmpadas [[1995|1999]], at festau su de duamilla episòdius de su ''Progetu Quark'' e e derivaus. Cuss'annu etotu funt bessius is ''Speciali di Superquark'', seradas monotemàticas asuba de argumentus de interessu mannu sotziali, psicològicu e sientìficu. In prus, Piero Angela at tentu una rubrica dedicada a sa cultura in su programa ''Domenica In''. A ùrtimu, in su [[2000]] Piero e Alberto Angela funt autoris de ''Ulisse'', programa a episòdius monogràficus chi pertocant scobertas stòricas e sientìficas. In parallelu a sa faina de spainadura in televisioni, Piero Angela est curadori de sa rubrica «Scenza e società» in s'arrevista ''TV Sorrisi e Canzoni''; in prus, est stètiu curadori e supervisori de su mensili ''Quark'', fundau de issu etotu in su 2001 e serrau in su [[2001|2006]] po farta de fundus. Su mensili, ispirende-si a su programma TV omònimu, tratàt temas sientìficus in manera atzessìbili a su pùblicu. Piero Angela est fintzas autori de prus de trinta lìburus, medas de issus furriaus in inglesu, [[Limba tedesca|tedescu]] e [[Limba ispagnola|spanniolu]], cun una tiradura totali de prus de tres millionis de còpias. ==== Stili e ruolu de sa spainadura ==== In contu de sa faina sua de spainadura, Piero Angela at scritu<ref>{{Tzita publicatzione|autore=Piero Angela|annu=1975|tìtulu=Da zero a tre anni|editore=Garzanti|p=149|limba=it}}</ref>: {{Tzitatzione|Apu sèmpiri chircadu, me is trasmissionis mias, de insertai elementus de "atòbiu" cun su pùblicu, de su limbàgiu a is "imbentus", de is esemprus a is "brullas", arrefudendi cudda "seriedadi" farsa istimada meda in s'ofitzialidadi italiana in dònnia campu. Deu pensu chi sa seriedadi depat essi me is càpius, no in sa forma.|3=Ho sempre cercato, nelle mie trasmissioni, di inserire elementi di "incontro" col pubblico, dal linguaggio alle "trovate", dagli esempi alle "battute", rifiutando quella finta "serietà" tanto cara all'ufficialità italiana in ogni campo. Io penso che la serietà debba essere nei contenuti, non nella forma.|limba=it}} In prus, at spricau chi<ref>{{Tzita publicatzione|autore=Piero Angela|tìtulu=Viaggi nella scienza|pp=46-49}}</ref>: {{Tzitatzione|candu unu ligidori (o ancora prus unu telespetadori) non cumprendit, sa nexi no est de is: ma de chini no at scìpiu comunicai. Est a nai de s'autori. Est stètiu issu a nci-ddu bogai. [...] candu seu in moviola, si tèngiu dudas apitzus de sa craresa de unu passu o de una secuèntzia, tzèrriu su primu chi passat a su passadissu (unu montadori, una segretària, unu passafilm), ddis amostu sa secuèntzia e pedu su parri a issus. Si biu un'umbra de duda me is ogus insoru, smuntu e torru a incumentzai. Poita Ca bolit nai chi ia faddiu deu.|3=quando un lettore (o ancor più un telespettatore) non capisce, la colpa non è sua: ma di chi non ha saputo comunicare. Cioè dell'autore. È stato lui a cacciarlo via. [...] quando sono in moviola, se ho dei dubbi sulla chiarezza di un passaggio o di una sequenza, chiamo il primo che passa nel corridoio (un montatore, una segretaria, un passafilm), mostro la sequenza e chiedo il loro parere. Se vedo un'ombra di dubbio nei loro occhi, rismonto e ricomincio da capo. Perché vuol dire che avevo sbagliato io|limba=it}} Po comunicai, sighit Angela, sa spainadura depit sciri afrontai unus cantu problemas<ref name=":0">{{Tzita publicatzione|autore=Piero Angela|tìtulu=Viaggi nella scienza|pp=46-49}}</ref>:  {{Tzitatzione|de una parti cumprendi in sa manera giusta is cosas, interpretendi-ddas in manera adeguada po ddas trasladai in unu linguàgiu diferenti: de s'àtera no essi sceti crarus ma fintzas no-infadosus, mancai apoderendi su messàgiu intreu (antis, no timi a essi spassiosus: s'umorismu est unu de is cumpàngius de caminu de s'abistesa). Po custas arrexonis, a assurdu, fait a nai chi est prus difìcili... a essi fàcilis. Totus, difatis, funt bonus a fueddai o scriri in manera oscura e infadosa [...] a sa craresa, de sòlitu, tocat a acumpangiai unu trabbalu in prus: sa curtzesa|3=da un lato comprendere nel modo giusto le cose, interpretandole adeguatamente per trasferirle in un diverso linguaggio: dall'altro essere non solo chiari ma anche non-noiosi, pur mantenendo integro il messaggio (anzi, non aver paura di esser divertenti: l'umorismo è uno dei compagni di strada dell'intelligenza). Per queste ragioni, paradossalmente, si può dire che è più difficile... essere facili. Tutti, infatti, sono capaci di parlare o di scrivere in modo oscuro e noioso [...] alla chiarezza, solitamente, deve accompagnarsi un'ulteriore fatica: la concisione|limba=it}} E agiungit<ref name=":0" />: {{Tzitatzione|oi si fueddat meda de partecipatzioni comenti trastu de svilupu democràticu, ma cun raresa si fueddat de spainadura comenti cunditzioni essentziali po cumprendi e duncas po partecipai. Sa democratzia no si podit basai apitzus de s'innioràntzia de is problemas, ca unu de is obietivus mannus suus est puru su de fai is tzitadinus responsàbilis e sientis, de manera chi potzant esercitai is deretus insoru impreendi mellus sa capassidadi insoru de cumprendi|3=oggi si parla molto di partecipazione, intesa come uno strumento di sviluppo democratico, ma raramente si parla di divulgazione come condizione essenziale per capire e quindi per partecipare. La democrazia non può basarsi sull'ignoranza dei problemi, perché uno dei suoi grandi obiettivi è proprio quello di rendere i cittadini responsabili e consapevoli, in modo che possano esercitare i loro diritti utilizzando meglio la loro capacità di capire|limba=it}} ==== Su CICAP ==== In su [[1989]] est stètiu unu de is fundadoris de su [[CICAP]], assòtziu pro s'averiguu apitzus de is pseudosièntzias, nàsciu po promovi s'imparu sientìficu e su spìritu crìticu, e puru po imbistigai s'esistèntzia de is fenòmenus paranormalis. Unu slogan de s'assòtziu, «Tocat a tenni sèmpiri una menti aberta, ma no aici meda aberta chi su cerbeddu arruat a terra», dd'ant a fitianu atribuida a Piero Angela, mancai siat in realidadi unu modu de nai giai atribuiu a àteras personalidadis famadas.<ref>Es. in ''La Stampa'', 31 martzu 1999; in ''Panorama: Edizioni 1720-1724'', Mondadori, 1999, p. 20.</ref><ref>''By all means maintain an open mind, but not so open that your brain falls out''. (citau comenti provèrbiu in ''The Skeptical Inquirer'', Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal, 2001, vol. 25, p. 67)</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.faktoider.nu/openmind_eng.html|tìtulu="Keep an open mind – but not so open that your brain falls out"|editore=faktoider|atzessu=6 cabudanni 2013|limba=en}}</ref> In su maju 2016 dd'ant nominau Presidenti onoràriu de s'assòtziu.<ref>{{Tzita web|url=https://www.cicap.org/n/articolo.php?id=278118|tìtulu=Piero Angela nominato "Presidente onorario" del CICAP|atzessu=23 maju 2016|limba=it}}</ref> ==== Sa tzita de pretu po infamamentu ==== [[File:Angela-Brunello_TO_2006.jpg|thumb|Piero Angela donat norabonas a Marina Brunello a is Olimpìadis de scacus de Torinu 2006]] In su 2000 Piero Angela est stètiu tzitau in corona po infamamentu de duus assòtzius omeopàticus (sa FIAMO e sa SIMO in una càusa civili e una penali), pustis de sa trasmissioni de ''Superquark'' de s'11 de argiolas [[2000]] innui si fiat nau chi sa meixina omeopàtica no tenit fundamentu sientìficu seguru.<ref>"la medicina omeopatica era allo stato priva di riconoscimento scientifico certo" pag. 63 {{Tzita web|url=https://www.cicap.org/omeopatia/processo%20omeo.pdf|tìtulu=Sentenza del Tribunale penale di Catania|atzessu=22 ghennàrgiu 2020|limba=it}}</ref> Angela, amparau de is abogaus Giulia Bongiorno e Franco Coppi, est stètiu assòlviu in ambas càusas e su giugi at reconnotu sa non sientificidadi de sa disciplina.<ref>{{Tzita web|url=http://www.cicap.org/omeopatia/processo%20omeo.pdf|tìtulu=Sentenza nel processo penale contro Piero Angela, imputato del delitto di cui agli artt. 595, comma 3, c.p.,30, commi 4 e 5, 1. 06.08.1990 n. 223 e 13 1. 08.02.1948 n. 47.|autore=Dottoressa Cinzia Sangrò del Tribunale penale di Catania - Sezione 2 in composizione monocratica|atzessu=6 maju 2009|limba=it}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://archivio.panorama.it/home/articolo/idA020001024718|tìtulu=Quark batte l'omeopatia|autore=Maurizio Tortorella in Panorama|atzessu=6 maju 2009|limba=it|dataarchìviu=2011-11-21|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20111121232446/http://archivio.panorama.it/home/articolo/idA020001024718|deadurl=yes}}</ref> === Àteras fainas === * Piero Angela at iscritu su sugetu e at partecipau a sa scenegiadura de unu film in tema de amenatza de gherra atòmica: ''Il giorno prima'' ([[1987]]) dirìgiu de Giuliano Montaldo. * In su [[2009]] Angela at annuntziau de ai scobertu un'autoritratu nou de [[Leonardo da Vinci]] in su libru ''Il Codice del volo degli uccelli''<ref>{{Tzita web|url=http://www.gonews.it/articolo_30038_Piero-Angela-annuncia-scoperto-ritratto-Leonardo-quaderno.html|tìtulu=Piero Angela annuncia: "Ho scoperto il ritratto di Leonardo in un quaderno"|atzessu=2 maju 2009|limba=it|dataarchìviu=2009-02-28|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090228131450/http://www.gonews.it/articolo_30038_Piero-Angela-annuncia-scoperto-ritratto-Leonardo-quaderno.html|deadurl=yes}}</ref>. * Tenit s'hobby de is scacus, mancai no apat giogau a perunu torneu. Est stètiu intra is invitaus de onori de is Olimpìadis de [[Iscacos|scacus]] de su 2006, giogadas in sa tzitadi sua de orìgini. * At ispirau su personàgiu de Piero Papera, presentadori de sa trasmissioni ''SuperQuack'', apartu in su [[2002]] in ''Topolino''<ref>{{Tzita web|url=https://inducks.org/s.php?c=I+TL+2437-5|tìtulu=Zio Paperone & lo svincolo agrostradale (I TL 2437-5) I.N.D.U.C.K.S.|situ=inducks.org|limba=it|atzessu=2021-06-12}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.rainews.it/dl/rainews/media/accadde-oggi-Piero-Angela-compie-91-anni-e-debutta-su-Raiplay-con-Superquark-piu-fe129e20-be8c-4e1a-90d5-664b1e269d4d.html#foto-1|tìtulu=Piero Angela compie 91 anni e "debutta" su Raiplay con Superquark+|data=22 nadale 2019|atzessu=22 ghennàrgiu 2020|limba=it}}</ref>. == Prèmius == * Angela at arriciu dòixi làureas ''honoris càusa''<ref name="premi">{{Tzita web|url=http://www.rai.it/dl/portali/site/articolo/ContentItem-3bae6abf-7278-4685-9da3-4d7ace9eabcf.html|tìtulu=Piero Angela|editore=rai.it|atzessu=28 làmpadas 2010|limba=it}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.open.online/2019/06/15/piero-angela-e-la-sua-nuova-laurea-e-la-dodicesima-per-il-padre-di-quark/|tìtulu=Piero Angela e la sua nuova laurea: è la dodicesima per il padre di Quark|data=2019-06-15|atzessu=2019-11-06|limba=it}}</ref>. In prus de prèmius medas in Itàlia e in s'èsteru, in su [[1993]] at arriciu su Prèmiu Kalinga po sa spainadura sientìfica de s'[[UNESCO]], in su [[2002]] sa medàllia de oru po sa cultura de sa Repùbblica Italiana e in su [[2021]] s'onorificèntzia de ''Cavaliere di gran croce dell'Ordine al Merito della Repubblica italiana''. * At arriciu seti bortas su ''telegatto'', unu de issus a sa carriera, su 22 gennaxu [[2008]]. * Su 3 ladàmini [[2010]] at arriciu su Prèmiu Spetziali de sa Giuria de su Prèmiu Literàriu Giuseppe Dessì. * Is astrònomus Andrea Boattini e Maura Tombelli, dd'ant intitulau s'asteròidi 7197 Pieroangela. * Dd'ant dedicau sa ''Babylonia pieroangelai'', molluscu gasteròpodi de su mari Cinesu.<ref>{{Tzita web|url=http://www.gastropods.com/7/Shell_66197.shtml|tìtulu=Babylonia pieroangelai|atzessu=22 ghennàrgiu 2020|limba=it}}</ref> * [[Padova|Pàdova]], tzitadi ligada a [[Galileo Galilei]], dd'at donau sa tzitadinàntzia onorària po su contributu "suu de primori giau a sa spainadura sientìfica".<ref>{{Tzita web|url=https://mattinopadova.gelocal.it/padova/cronaca/2016/02/23/news/a-piero-angela-la-cittadinanza-onoraria-di-padova-1.13009073|tìtulu=A Piero Angela la cittadinanza onoraria di Padova|autore=Silvia Quaranta|data=23 freàrgiu 2016|atzessu=22 ghennàrgiu 2020|limba=it}}</ref> * Fintzas [[Torinu]], sa tzitadi sua de nàscida, su 23 ladàmini [[2017]], at decìdiu de ddi donai sa tzitadinàntzia onorària po essi "sa cunfirma bia de sa traditzioni sientìfica de sa tzitadi" e po ai contribuiu cun sa carriera professionali cosa sua a amanniai "sa cultura e su connoscimentu de is italianus fintzas cun su mèdiu televisivu".<ref>{{Tzita noas|url=http://www.askanews.it/cronaca/2017/10/23/torino-cittadinanza-onoraria-a-piero-angela-pn_20171023_00269/|tìtulu=Torino, cittadinanza onoraria a Piero Angela|publicatzione=Askanews|data=23 santugaine 2017|atzessu=2 làmpadas 2020|limba=it}}</ref> * In su 2018 arricit in prus su prèmiu Torinesu de s'Annu [[2018|2017]], assinniau de sa Càmara de cumèrtziu de Torinu, "Po ai rapresentau su stili torinesu de su impènniu e de sa passioni po su traballu".<ref>[https://www.to.camcom.it/torineseanno#piero-angela---torinese-dell-anno-2017 Il Torinese dell'Anno]</ref> == Programas televisivus == * ''Telegiornale'' (Programma Nazionale, 1954-1975; Secondo Programma, 1961-1975; Rete 1, Rete 2, 1975-1976) * ''Il futuro nello spazio'' (Programma Nazionale, 1968) * ''Destinazione uomo'' (Programma Nazionale, 1971) * ''Da zero a tre anni'' (Programma Nazionale, 1971) * ''Dove va il mondo?'' (Programma Nazionale, 1971) * ''Nel buio degli anni luce'' (Programma Nazionale, 1971) * ''TG2'' (Rete 2, 1976-1981) * ''Indagine sulla parapsicologia'' (Rete 1, 1978) * ''Nel cosmo alla ricerca della vita'' (Rete 1, 1980) * ''Quark'' (Rete 1, 1981-1982; Rai 1, 1983-1989) * ''Quark in pillole'' (Rai 1, 1983) * ''Il mondo di Quark'' (Rai 1, 1984-1994) * ''Quark Economia'' (Rai 1, 1986) * ''Serata Marte'' (Rai 1, 1988) * ''La macchina meravigliosa'' (Rai 1, 1990) * ''Serata Oceano'' (Rai 1, 1991) * ''Quark Speciale'' (Rai 1, 1992) * ''Quark Europa'' (Rai 1, 1992) * ''Enciclopedia di Quark'' (Rai 1, 1993) * ''Il pianeta dei dinosauri'' (Rai 1, 1993) * ''Serata Quark'' (Rai 1, 1994) * ''Superquark'' (Rai 1, dal 1995) * ''Speciale Superquark'' (Rai 1, 1997-2015) * ''Viaggio nel cosmo'' (Rai 1, 1998) * ''Domenica in'' (Rai 1, 1999-2000) * ''Ulisse - Il piacere della scoperta'' (Rai 3, 2000-2018) <small>''autori sceti''</small> * ''Quark Atlante'' (Rai 1, dal 2001) * ''Superquark musica'' (Rai 1, 2018) * ''Superquark natura'' (Rai 1, dal 2018) * ''Quella notte sulla Luna'' (Rai 1, 2019) * ''Superquark+'' (RaiPlay, dal 2019) * ''Prepararsi al futuro'' (Rai Premium, 2020) * ''Speciale Ulisse - Un pianeta meraviglioso - Il futuro da salvare'' (Rai 1, 2021) * E il mare come sta? (RaiPlay, 2021) == Videografia == === VHS === * ''Videoenciclopedia della natura'' (1991) * ''Viaggio nel mondo degli animali'' (1992) === DVD === * ''La grande Storia dell'Uomo'', 27 DVD, RaiTrade-RCS, (2008) * ''Viaggio nella Scienza'', 30 DVD, Rai Trade-RCS, (2009) * ''Capolavori delle grandi civiltà'', 30 DVD, Rai Trade-RCS, (2010-2011) * ''Antico Egitto-Antica Roma,'' 30 DVD, Rai Eri-RCS, (2012) * ''Il Cosmo. Alla scoperta dell'universo'', 30 DVD, Rai Eri-RCS, (2013-2014) == Òperas == * ''L'uomo e la marionetta. Il comportamento quotidiano visto attraverso i condizionamenti biologici'', Milano, Garzanti, 1972. * ''Da zero a tre anni. La nascita della mente'', Milano, Garzanti, 1973; Milano, Oscar Mondadori, 2000. * ''La vasca di Archimede'', Milano, Garzanti, 1975. * ''Nel buio degli anni luce'', Milano, Garzanti, 1977. * ''Viaggio nel mondo del paranormale. Indagine sulla parapsicologia'', Milano, Garzanti, 1978; Milano, Oscar Mondadori, 2000. * ''Intervista sulla materia dal nucleo alle galassie'', intervista a Edoardo Amaldi, Roma-Bari, Laterza, 1980. * ''Nel cosmo alla ricerca della vita'', Milano, Garzanti, 1980. * ''Viaggi nella scienza. Il mondo di Quark'', Milano, Garzanti, 1982. * ''La macchina per pensare. Alla scoperta del cervello'', Milano, Garzanti, 1983. * ''Alfa &amp;amp; Beta. Dalle stelle all'intelligenza. Mille risposte sulla scienza in un dialogo a briglia sciolta'', Milano, Vallardi, 1984; Milano, Oscar Mondadori, 2001. * ''Quark Economia. Per capire un mondo che cambia'', Milano, Garzanti, 1986. * cun Pietro Motta, ''Viaggio nel corpo umano'', Milano, Garzanti, 1986. * cun Alberto Angela, ''La straordinaria storia dell'uomo.'' ''Indizio per indizio un'investigazione sulle nostre origini'', Milano, A. Mondadori, 1989, ISBN 88-04-33188-7 * con Lorenzo Pinna, ''Atmosfera.'' ''Istruzioni per l'uso'', Milano, A. Mondadori, 1990, ISBN 88-04-34167-X * cun Lorenzo Pinna, ''Oceano.'' ''Gigante addormentato'', Milano, A. Mondadori, 1991, ISBN 88-04-35270-1 * cun Alberto Angela, ''La straordinaria storia della vita sulla Terra. Diario di un viaggio lungo quattro miliardi di anni'', Milano, A. Mondadori, 1992, ISBN 88-04-35271-X * cun Carlo Rubbia, ''Edoardo Amaldi.'' ''Scienziato e cittadino d'Europa'', Milano, Leonardo Periodici, 1992, ISBN 88-355-0233-0 * cun Alberto Angela, ''Il pianeta dei dinosauri.'' ''Quando i grandi rettili dominavano il mondo'', Milano, A. Mondadori, 1993, ISBN 88-04-37682-1 * ''I misteri del sonno. Nuove scoperte sul versante notturno della nostra vita'', Milano, A. Mondadori, 1994, ISBN 88-04-35272-8 * cun Alberto Angela, ''Dentro il Mediterraneo'', Milano, A. Mondadori, 1995, ISBN 88-04-39369-6 * cun Giuliano Toraldo di Francia, ''Dialoghi di fine secolo.'' ''Ragionamenti sulla scienza e dintorni'', Firenze, Giunti, 1996, ISBN 88-09-20838-2 * cun Alberto Angela, ''La straordinaria avventura di una vita che nasce. Nove mesi nel ventre materno'', Roma-Milano, Eri-A. Mondadori, 1996, ISBN 88-04-40505-8 * cun Alberto Angela e Alberto Luca Recchi, ''Squali'', Milano, A. Mondadori, 1997, ISBN 88-04-42907-0 * cun Alberto Angela, ''Viaggio nel Cosmo. Alla scoperta dei misteri dell'Universo'', Roma-Milano, RAI-ERI-A. Mondadori, 1997, ISBN 88-04-40178-8 * ''Viaggio nella scienza'', Roma-Novara, la Repubblica-Istituto geografico De Agostini, 1997. * ''Viaggio nel mondo degli animali'', Roma-Novara, la Repubblica-Istituto geografico De Agostini, 1998. * ''Raccontare la scienza'', Milano, Pratiche, 1998, ISBN 88-7380-461-6 * cun Alberto Angela e Giuseppe Pederiali, ''Il paesaggio che verrà'', Modena, F. C. Panini, 2000, ISBN 88-8290-207-2 * ''Premi & punizioni. Alla ricerca della felicità'', Milano, A. Mondadori, 2000, ISBN 88-04-45854-2 * cun Alberto Angela e Alberto Luca Recchi, Milano, ''Mostri marini'', A. Mondadori, 2001, ISBN 88-04-48105-6 * ''Videoenciclopedia dei ragazzi'', curatela, 8 voll., Roma, A. Curcio, 2004. * ''Ti amerò per sempre. La scienza dell'amore'', Roma-Milano, RAI-ERI-A. Mondadori, 2005, ISBN 88-04-51490-6 * cun Lorenzo Pinna, Milano, ''La sfida del secolo. Energia. 200 domande sul futuro dei nostri figli'', A. Mondadori, 2006, ISBN 88-04-56071-1 * cun Lorenzo Pinna, Milano, ''Perché dobbiamo fare più figli.'' ''Le impensabili conseguenze del crollo delle nascite'', A. Mondadori, 2008, ISBN 978-88-04-58094-2 * ''A cosa serve la politica?'', Milano, Mondadori, 2011, ISBN 978-88-04-60776-2. * cun Alessandro Barbero, ''Dietro le quinte della Storia. La vita quotidiana attraverso il tempo'', Milano, Rizzoli, 2012, ISBN 978-88-17-06147-6. * ''Viaggio dentro la mente. Conoscere il cervello per tenerlo in forma'', Milano, Mondadori, 2014, ISBN 978-88-04-64063-9. * ''Tredici miliardi di anni. Il romanzo dell'Universo e della Vita'', Milano, Mondadori, 2015, ISBN 978-88-04-65119-2. * ''Il mio lungo viaggio. 90 anni di storie vissute'', Milano, Mondadori, 2017, ISBN 978-8804663355 === Tzitadinàntzias onoràrias === * Tzitadinàntzia onorària de sa Tzitadi de [[Padova|Pàdova]]. [[Padova|Pàdova]], 23 friaxu 2016 * Tzitadinàntzia onorària de sa Tzitadi de [[Torinu]]. [[Torinu]], 12 donniasantu 2017<ref>{{Tzita web|url=https://www.huffingtonpost.it/entry/piero-angela-cittadino-onorario-di-torino-questa-citta-mi-fa-sempre-battere-forte-il-cuore_it_5cc1d828e4b0e68bc67c97cb|tìtulu=Piero Angela cittadino onorario di Torino: "Questa città mi fa sempre battere forte il cuore"|data=12 santandria 2017|atzessu=22 ghennàrgiu 2020|limba=it}}</ref> * Tzitadinàntzia onorària de sa Comuna de Montelupo Fiorentinu, 14 argiolas 2018 * Tzitadinàntzia onorària de sa Tzitadi de [[Bertzeddi|Vercelli]]. [[Bertzeddi|Vercelli]], 15 abrili 2019 == Riferimentus == <references /> == Ligàminis esternus == * {{tzita web|url=http://www.treccani.it/enciclopedia/piero-angela|tìtulu=Piero Angela|limba=it}} * {{tzita web|url=http://www.cicap.org/new/articolo.php?id=100311|tìtulu=Biografia di Piero Angela sul sito del CICAP|limba=it}} * {{tzita web|url=https://www.goodreads.com/author/show/876726|tìtulu=Piero Angela|limba=en}} * {{tzita web|url=https://www.fantascienza.com/catalogo/NILF21067|tìtulu=Bibliografia italiana de Piero Angela|limba=it}} * {{tzita web|url=https://www.radioradicale.it/soggetti/3627|tìtulu=Àudiu e vìdeu de Piero Angela|limba=it}} * {{tzita web|url=https://www.imdb.com/Name?nm0029510|tìtulu=Piero Angela|limba=en}} [[Categoria:Pianistas jazz]] [[Categoria:Biografias]] [[Categoria:Italianos]] [[Categoria:Televisione]] i8a31ao2pn9k2o2q052u0il6fjcf6wz Vox (partidu polìticu) 0 21926 177737 2022-08-14T09:21:46Z Mattafalluga 2404 Pàgina creada cun '[[File:VOX logo.svg|thumb|287x287px|Logo de su partidu]] '''Vox''' («boghe» in [[Limba latina|latinu]])<ref>{{Tzita web|url=https://www.ideal.es/sociedad/significa-nombre-vox-20181203131000-nt.html|tìtulu=¿Qué significa el nombre de Vox?}}</ref> est unu partidu polìticu ispagnolu de ideologia ultracunservadora<ref>{{Tzita web|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2022-01-29/cumbre_3366621/|tìtulu=Vox y sus aliados europeos cierran la Cumbre de Madrid culpando…' wikitext text/x-wiki [[File:VOX logo.svg|thumb|287x287px|Logo de su partidu]] '''Vox''' («boghe» in [[Limba latina|latinu]])<ref>{{Tzita web|url=https://www.ideal.es/sociedad/significa-nombre-vox-20181203131000-nt.html|tìtulu=¿Qué significa el nombre de Vox?}}</ref> est unu partidu polìticu ispagnolu de ideologia ultracunservadora<ref>{{Tzita web|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2022-01-29/cumbre_3366621/|tìtulu=Vox y sus aliados europeos cierran la Cumbre de Madrid culpando a Putin de la crisis|limba=ispagnolu}}</ref>​<ref>{{Tzita web|url=https://elpais.com/espana/elecciones-andalucia/2022-06-07/vox-se-trae-a-la-lider-de-la-ultraderecha-italiana-para-apoyar-la-campana-de-olona.html|tìtulu=Vox se trae a la líder de la ultraderecha italiana para apoyar la campaña de Olona|limba=ispagnolu}}</ref> e ultranatzionalista <ref>{{Tzita web|url=https://www.nytimes.com/2019/11/13/opinion/spain-election-vox.html|tìtulu=Vox and the Rise of the Extreme Right in Spain|limba=inglesu}}</ref>​<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20190503115247/http://agendapublica.elpais.com/vox-del-nacional-catolicismo-al-ultranacionalismo-neoliberal/|tìtulu=VOX, DEL NACIONAL-CATOLICISMO AL ULTRANACIONALISMO NEOLIBERAL|limba=ispagnolu}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=8242140|tìtulu=El ultranacionalismo de VOX. Cinco claves para comprender "La España viva"|limba=ispagnolu}}</ref> fundadu su 17 de nadale de su [[2013]]. Vox est califiicadu unu partidu de ultradereta<ref>{{Tzita web|url=https://europa.today.it/attualita/vox-spagna-destra.html|tìtulu=Vox, anticomunista e anti-Ue: chi è il partito di ultradestra che sta crescendo in Spagna|limba=italianu}}</ref>,​ de dereta radicale populista​<ref>{{Tzita web|url=https://theloop.ecpr.eu/the-radical-right-populist-vox-and-the-end-of-spains-exceptionalism/|tìtulu=The radical right populist Vox and the end of Spain’s exceptionalism|limba=inglesu}}</ref> o de dereta estrema<ref>{{Tzita web|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/10/spain-far-right-vox-regional-government-castilla-y-leon-peoples-party-deal|tìtulu=Spain’s far-right Vox breaks through into regional government|limba=inglesu}}</ref>.​ Su presidente de su partidu est [[Santiago Abascal]], su visupresidente est [[Jorge Buxadé]] e su secretàriu generale est [[Javier Ortega Smith]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.europapress.es/nacional/noticia-vox-elige-tercera-vez-santiago-abascal-presidente-20180310172233.html|tìtulu=VOX elige por tercera vez a Santiago Abascal como su presidente}}</ref>​ A livellu de s'[[Unione Europea]], Vox est membru de su [[Partidu de is Cunservadores e Reformadores Europeos]] (ECR), unu grupu parlamentare europeu prus pagu radicale de s'àteru puru de ultradereta​ [[Identidade e Democratzia]] (ID), in su cale Vox aiat declinadu su cumbidu de s'integrare.​ Is fundadores de custa formatzione polìtica in su 2013 aiant isseberadu de s'istesiare dae su [[Partido Popular (Ispagna)|Partidu Populare]] sende chi bidiant custu non capatzu de amparare sos interessos natzionales ispagnolos e cunsederende·ddu tropu modde cara a s'ideologia progressista e cara a is punnas setzessionistas de [[Paisu Bascu (comunidade autònoma de s'Ispagna)|bascos]] e [[Catalugna|catalanos]].<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20151115034339/http://www.reuters.com/article/2014/01/16/us-spain-politics-idUSBREA0F1HM20140116|tìtulu=Spanish ruling party rebels launch new conservative party|limba=inglesu}}</ref> In su martzu de cuss'annu fiat fatu presidente s'europarlamentare [[Alejo Vidal-Quadras]] chi in su mese de ghennàrgiu aiat abbandonadu su [[Partidu populare (Ispagna)|PP]] de su cale fiat istadu presidente in [[Catalugna]].​ A comintzu at agatadu dificultade a s'afirmare in su panorama polìticu ispagnolu, otenende su 1,57% a sas [[Eletziones europeas|europeas]] de su mese de maju de su [[2014]], su 0,23% a is polìticas de su [[2015]] e su 0,20% a is polìticas de su [[2016]], abarrende unu movimentu segundàriu, ma a pustis de sos [[atentados de Bartzellona de su 2017]] at connotu unu creschimentu lestru de is cunsensos, tantis chi in pagos meses is iscritos fiant crèschidos de su 20%.​ In is eletziones generales ispagnolas de su mese de onniasanti de su [[2019]] VOX otenet su 15,09% cun 52 sègios e si faghet su de tres partidos de su paisu.<ref>{{Tzita web|url=https://www.ansa.it/sito/notizie/topnews/2019/11/10/spagna-leader-vox-impresa-folgorante_945c245f-eb84-4bfa-b9cc-887e0465536e.html|tìtulu=Spagna: leader Vox, impresa folgorante|limba=italianu}}</ref> In su [[2020]] otenet unu sègiu is is eletziones regionales in is [[Paisu Bascu (comunidade autònoma de s'Ispagna)|Paisos Bascos]], in su [[2021]] eleghet 11 deputados in [[Catalugna]], suta de sa ghia de [[Ignacio Garriga]] e 11 in su [[2022]] in su parlamentu de s'[[Andalusia]], cun [[Macarena Olona]].​ ==Riferimentos== <references/> [[Categoria: Ispagna]] [[Categoria: Polìtica]] o7t6vwzneznoo9gbzbc8j6lbu7unrui 177738 177737 2022-08-14T09:23:52Z Mattafalluga 2404 wikitext text/x-wiki [[File:VOX logo.svg|thumb|287x287px|Logo de su partidu]] '''Vox''' («boghe» in [[Limba latina|latinu]])<ref>{{Tzita web|url=https://www.ideal.es/sociedad/significa-nombre-vox-20181203131000-nt.html|tìtulu=¿Qué significa el nombre de Vox?|limba=ispagnolu}}</ref> est unu partidu polìticu ispagnolu de ideologia ultracunservadora<ref>{{Tzita web|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2022-01-29/cumbre_3366621/|tìtulu=Vox y sus aliados europeos cierran la Cumbre de Madrid culpando a Putin de la crisis|limba=ispagnolu}}</ref>​<ref>{{Tzita web|url=https://elpais.com/espana/elecciones-andalucia/2022-06-07/vox-se-trae-a-la-lider-de-la-ultraderecha-italiana-para-apoyar-la-campana-de-olona.html|tìtulu=Vox se trae a la líder de la ultraderecha italiana para apoyar la campaña de Olona|limba=ispagnolu}}</ref> e ultranatzionalista <ref>{{Tzita web|url=https://www.nytimes.com/2019/11/13/opinion/spain-election-vox.html|tìtulu=Vox and the Rise of the Extreme Right in Spain|limba=inglesu}}</ref>​<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20190503115247/http://agendapublica.elpais.com/vox-del-nacional-catolicismo-al-ultranacionalismo-neoliberal/|tìtulu=VOX, DEL NACIONAL-CATOLICISMO AL ULTRANACIONALISMO NEOLIBERAL|limba=ispagnolu}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=8242140|tìtulu=El ultranacionalismo de VOX. Cinco claves para comprender "La España viva"|limba=ispagnolu}}</ref> fundadu su 17 de nadale de su [[2013]]. Vox est califiicadu unu partidu de ultradereta<ref>{{Tzita web|url=https://europa.today.it/attualita/vox-spagna-destra.html|tìtulu=Vox, anticomunista e anti-Ue: chi è il partito di ultradestra che sta crescendo in Spagna|limba=italianu}}</ref>,​ de dereta radicale populista​<ref>{{Tzita web|url=https://theloop.ecpr.eu/the-radical-right-populist-vox-and-the-end-of-spains-exceptionalism/|tìtulu=The radical right populist Vox and the end of Spain’s exceptionalism|limba=inglesu}}</ref> o de dereta estrema<ref>{{Tzita web|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/10/spain-far-right-vox-regional-government-castilla-y-leon-peoples-party-deal|tìtulu=Spain’s far-right Vox breaks through into regional government|limba=inglesu}}</ref>.​ Su presidente de su partidu est [[Santiago Abascal]], su visupresidente est [[Jorge Buxadé]] e su secretàriu generale est [[Javier Ortega Smith]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.europapress.es/nacional/noticia-vox-elige-tercera-vez-santiago-abascal-presidente-20180310172233.html|tìtulu=VOX elige por tercera vez a Santiago Abascal como su presidente|limba=ispagnolu}}</ref>​ A livellu de s'[[Unione Europea]], Vox est membru de su [[Partidu de is Cunservadores e Reformadores Europeos]] (ECR), unu grupu parlamentare europeu prus pagu radicale de s'àteru puru de ultradereta​ [[Identidade e Democratzia]] (ID), in su cale Vox aiat declinadu su cumbidu de s'integrare.​ Is fundadores de custa formatzione polìtica in su 2013 aiant isseberadu de s'istesiare dae su [[Partido Popular (Ispagna)|Partidu Populare]] sende chi bidiant custu non capatzu de amparare sos interessos natzionales ispagnolos e cunsederende·ddu tropu modde cara a s'ideologia progressista e cara a is punnas setzessionistas de [[Paisu Bascu (comunidade autònoma de s'Ispagna)|bascos]] e [[Catalugna|catalanos]].<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20151115034339/http://www.reuters.com/article/2014/01/16/us-spain-politics-idUSBREA0F1HM20140116|tìtulu=Spanish ruling party rebels launch new conservative party|limba=inglesu}}</ref> In su martzu de cuss'annu fiat fatu presidente s'europarlamentare [[Alejo Vidal-Quadras]] chi in su mese de ghennàrgiu aiat abbandonadu su [[Partidu populare (Ispagna)|PP]] de su cale fiat istadu presidente in [[Catalugna]].​ A comintzu at agatadu dificultade a s'afirmare in su panorama polìticu ispagnolu, otenende su 1,57% a sas [[Eletziones europeas|europeas]] de su mese de maju de su [[2014]], su 0,23% a is polìticas de su [[2015]] e su 0,20% a is polìticas de su [[2016]], abarrende unu movimentu segundàriu, ma a pustis de sos [[atentados de Bartzellona de su 2017]] at connotu unu creschimentu lestru de is cunsensos, tantis chi in pagos meses is iscritos fiant crèschidos de su 20%.​ In is eletziones generales ispagnolas de su mese de onniasanti de su [[2019]] VOX otenet su 15,09% cun 52 sègios e si faghet su de tres partidos de su paisu.<ref>{{Tzita web|url=https://www.ansa.it/sito/notizie/topnews/2019/11/10/spagna-leader-vox-impresa-folgorante_945c245f-eb84-4bfa-b9cc-887e0465536e.html|tìtulu=Spagna: leader Vox, impresa folgorante|limba=italianu}}</ref> In su [[2020]] otenet unu sègiu is is eletziones regionales in is [[Paisu Bascu (comunidade autònoma de s'Ispagna)|Paisos Bascos]], in su [[2021]] eleghet 11 deputados in [[Catalugna]], suta de sa ghia de [[Ignacio Garriga]] e 11 in su [[2022]] in su parlamentu de s'[[Andalusia]], cun [[Macarena Olona]].​ ==Riferimentos== <references/> [[Categoria: Ispagna]] [[Categoria: Polìtica]] 78h2it6ci34u1ssvbwyhtgyas0jk7kz