Wikipedia sqwiki https://sq.wikipedia.org/wiki/Faqja_kryesore MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Media Speciale Diskutim Përdoruesi Përdoruesi diskutim Wikipedia Wikipedia diskutim Skeda Skeda diskutim MediaWiki MediaWiki diskutim Stampa Stampa diskutim Ndihmë Ndihmë diskutim Kategoria Kategoria diskutim Portal Portal diskutim TimedText TimedText talk Moduli Moduli diskutim Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 2124 2468301 2460431 2022-08-12T21:00:25Z Shkodranci 143388 Fixed typo wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | emri = Sami bej Frashëri | emër tjetër = Shemsedin Sami bej | image = Sami Frasheri with his wife Emine.jpg | përshkrimi = Samiu me të shoqen, Eminenë | datëlindja = 1 qershor, 1850 | vendlindja = [[Frashër]], [[Perandoria Osmane]] | data e vdekjes = 18 qershor, 1904 | vendvdekja = [[Stamboll]], P. Osmane | kombësia = [[shqiptarët|Shqiptar]] | nënshtetësia = [[Perandoria Osmane|Osman]] | arsimimi = | education = "Zosimea", [[Janina|Janinë]] | notablework = ''Kamus al Alam'', ''Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet'' | years_active = 1872 - 1904 | title = bej | spouse = Emine h. | children = [[Ali Sami Yen]] }} '''Sami [[bej]] Frashëri''' i njohur në kohën e tij si '''Shemsedin Sami Bej''' ([[Gjuha turke|turqisht]]: ''Şemseddin Sami Bey'';<ref>{{Cite web|title=Şemseddin Sami Fraşeri|url=https://www.britannica.com/biography/Semseddin-Sami-Fraseri|url-status=live|website=Britannica.com|language=en}}</ref> [[1 qershor]] [[1850]], [[Frashëri (Përmet)|Frashër]] - [[18 qershor]] [[1904]], [[Stambolli|Stamboll]]) ka qenë nëpunës dhe intelektual shqiptar i [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]], gjuhëtar, leksikograf, enciklopedist, romancier, dramaturg, përkthyes dhe ideologu themelor i [[Rilindja Kombëtare|Rilindjes Kombëtare]], së bashku me dy vëllezërit e tij [[Abdyl Frashëri|Abdylin]] dhe [[Naim Frashëri|Naimin]].<ref>{{Cite book|title=Modernism: Representations of National Culture: Discourses of Collective Identity in Central and Southeast Europe 1770?1945: Texts and Commentaries|publisher=Central European University Press|year=2010|isbn=9789637326646|volume=3/2|pages=33|language=en|chapter=Şemseddin Sami: Turkish Lexicon}}</ref> Me veprimtarinë e tij u bë mendimtari më i shquar i nacionalizmit shqiptar dhe ndër pionierët e nacionalizmit turk,<ref name=":Dani">{{Cite book|last=Dani|first=Doan|title=Shpikja e Mesjetës|publisher=Pika pa sipërfaqe|year=2016|isbn=9789928185303|location=Tiranë|pages=43, 187|language=sq}}</ref><ref name=":ESulstarova">{{Cite book|last=Sulstarova|first=Enis|title=Arratisje Nga Lindja: Orientalizmi Shqiptar Nga Naimi Te Kadareja|publisher=Globic Press|year=2006|isbn=9780977666249|pages=38|language=sq}}</ref><ref>{{Cite book|last=Taglia|first=Stefano|title=Intellectuals and Reform in the Ottoman Empire: The Young Turks on the Challenges of Modernity|publisher=Routledge|year=2015|isbn=9781317578635|pages=102|language=en}}</ref> i njohur përgjithësisht si '''Samiu''' në mënyrë informale në shqip dhe '''Shemsedin Samiu''' në turqisht. I çmuar në botën e të dy gjuhëve, <ref name=":2">{{Cite journal|last=Bilmez|first=Bülent|date=2003|title=Sami Frashëri or Šemseddin Sami?|url=https://journals.openedition.org/balkanologie/492?fbclid=IwAR2KR3ESa7EGXBD8_cweNXRYBfTJEvFgNz2pJK4TKSy79gXp7t396XpSeaw|journal=Balkanologie|language=en|volume=VII|issue=2|pages=19-46}}</ref> Nisi veprimtarinë e tij kulturore me përkthime, vepra autoriale, themelim i të përkohshmeve dhe drejtimin e një kolane botimesh. Veprimtaria e tij u shtri në gjuhën turke osmane dhe atë amtare, duke lënë kontribut themeltar për të dyja. Turqishtes i hartoi përmbledhjet e para leksikografike, enciklopeditë, romane dhe drama, shtroi çështje për reformimin e [[Turqishtja osmane|gjuhës turke osmane]], por gjithashtu në hapësirën shprehëse të saj loboi për identitetin, problematikat dhe çështjen shqiptare.<ref name="Gawrych12819201642072" /> Është autor i të parit roman të gjuhës turke, titulluar ''Ta'aşşûk-ı Tal'at ve Fitnât'' (sq. ''[[Dashuria e Talatit me Fitneten]]'') botuar më 1872. Nëpër pamfletet që botoi përhapi qëndrimet e tij mbi rrënjët islame të qytetërimit evropian dhe çështjet e gruas.<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/CharlesKurzmanModernistIslam18401940ASobOk.org/page/n19/mode/2up|title=Modernist Islam, 1840-1940: A Sourcebook|publisher=Oxford University Press|year=2002|isbn=9780195154689|editor-last=Kurzman|editor-first=Charles|pages=149|language=en}}</ref> Veprimtaria e tij në gjuhën shqipe përmbledhet tek disa tekste mësimore, përpilimin e një gramatike dhe hartimin e [[Alfabeti i Stambollit|alfabetit të Stambollit]] që u njoh edhe me emrin e tij, si dhe me traktatin ''[[Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet]]'' që u bë manifesti politik i Lëvizjes Kombëtare. == Biografia == U lind në fshatin [[Frashëri (Përmet)|Frashër]] të [[Vilajeti i Janinës|Vilajetit të Janinës]] (sot në [[Rrethi i Përmetit|rrethin e Përmetit]]), i biri i Halit beut (1797–1859) dhe Emine hanëmit (1814–1861). Nga i ati ishin pasardhës [[Timarli|timarlinjsh]] [[Myslimani|muslimanë]] [[bektashi]] me prejardhje nga [[Berati]], që më vonë u njohën si [[Frashërllinjtë#Dakollarët ose Dulellarët|Dulellarët]], ndërsa familja e së ëmës vinin prej [[Iljaz Bej Mirahori|Iljaz bej Mirahorit]].<ref name="Gawrych90">{{cite book|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&printsec=frontcover&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+lexicon&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiT94zl8ebXAhWJT7wKHYRLADEQ6AEIJjAA#v=snippet&q=Naim&f=false|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913|last=Gawrych|first=George|publisher=IB Tauris|year=2006|isbn=9781845112875|location=London|pages=13|language=en}}</ref> Mësimet e para i mori në vendlindje së bashku me Naimin në [[Teqeja e Frashërit|teqenë e Frashërit]]<ref name=":03">Bezati, Kastriot (2012), ''Cili ishte fati pasardhësve të familjes së Naim Frashërit, nga vajzat deri tek Asllan Rusi: sëmundja e Naimit, vlerësimi i i Faik Konicës dhe jeta e vajzave të tij, ja trungu familjar i poetit të madh'', [[Tirana observer]]. - p. 1032, 20 shtator, 2012, p. 10 - 11.</ref> nga [[Myderizi|myderrizi]] Mustafa [[Efendiu|efendi]] Tetova.<ref>{{Cite web|title=Sami Frashëri, Vepra 9|url=http://www.dielli.net/pdf/dritherima/Vepra9.pdf|url-status=live|language=sq}}</ref> Pas vdekjes së prindërve, me në krye vëllain e madh që ishte bërë zot shtëpie, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]], më 1865 familja u shpërngul në [[Janina|Janinë]], ku sërish me Naimin ndoqi dhe mbaroi gjimnazin grek "[[Zosimea]]" më 1869. Përgjatë rrugëtimit shkollor ra në kontakt me filozofinë perëndimore, greqishten e lashtë dhe të renë, latinishten, frëngjishten dhe italishten. Më pas në një shkollë po lokale, nxuri mësoi [[arabishtja|arabisht]], [[persisht]] dhe [[turqisht]].<ref name="Gawrych90" /> Si nxënës i shkëlqyer, kreu programin tetëvjeçar të shkollës në shtatë vite; shkollë të cilën më vonë në jetë e cilësonte "të shkëlqyer". Duke qenë shkolluar në mjedise të ndryshme kulturore dhe gjuhësore, u aftësua me mjetet e duhura intelektuale dhe emocionale për të hulumtuar kultura të ndryshme.<ref>{{harvnb|Gawrych|2006|pp=13-14.}}</ref> Pasi kreu shkollën filloi punë në Zyrën e Shtypit (Matbuat Kalemi) të pushtetit lokal në Janinë. Më 1871 po me Naimin u shpërngulën në [[Stamboll]] me po të njëjtin pozicion pune tashmë në Zyrën e Shtypit në kryeqytet,<ref name=":1">{{Cite book|last=Çetin|first=Nurullah|url=https://books.google.al/books?id=eWtKEAAAQBAJ&pg=PA184&dq=%22%C5%9Eemseddin+Sami%22+Yanya+Mektubi&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwi2wIbbsdz3AhWTSPEDHRncBtQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%22%C5%9Eemseddin%20Sami%22%20Yanya%20Mektubi&f=false|title=Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı|publisher=İlbilge Yayıncılı|year=2021|isbn=9786057415776|pages=185|language=tr}}</ref> ku zuri miqësi me gazetarët dhe intelektualët përparimtarë Namık Kemal, Ebüzziya Tevfik, etj. por duke mbajtur kontaktet edhe me atdhetarët shqiptarë;<ref name=":0">{{Cite book|last=Kaleshi|first=Hasan|url=https://www.biolex.ios-regensburg.de/BioLexViewview.php?ID=837|title=Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas|year=1974|volume=1|location=München|pages=543-546|language=de|chapter=Frashëri, Sami|authorlink=Hasan Kaleshi}}</ref><ref name="PromitzerGruber" /> si dhe, duke qenë i dhënë pas kulturës e gjuhës frënge, nisi të përkthente nga kjo gjuhë në osmanisht.<ref name="Gawrych14">{{harvnb|Gawrych|2006|p=14.}}</ref> Më 1872 nis kontributi i tij me romanin e parë në gjuhën turke ''Ta'aşşûk-ı Tal'at ve Fitnât'', më 1873 u bë bashkëpunëtor i gazetave ''Sırac'' (Drita) dhe ''Hadika'' (Kopshti). Kur në [[Tripoli]] kërkohej një radhitës për gazetën lokale ''Vilayet'', Zyra e Shtypit caktoi atje me punë Samiun, ku punoi për 9 muaj. Më pas u kthye në Stamboll dhe vazhdoi të punonte nëpër organe të shtypit. Botoi katër numrat e parë të së përkohshmes ''Muharrir'', të Ebüzziya Tevfik, i cili ishte në syrgjyn. Më 1876 botoi për gati një vit gazetën ''Sabah''.<ref name=":1" /> Më 1877 u caktua me punë në [[Rodosi|Rodos]] si sekretar i [[valiu]]t, ku qëndroi për 5 muaj. Gjatë luftës Ruso-Turke u caktua me punë kryenëpunës në Komisionin për Regjistrimin Ushtarak në Janinë. Pasi u kthye në Stamboll, më 1878 u bë kryeredaktor i gazetës ''Tercümân-ı Șark'' ([[Terxhumani]] i Lindjes). Pas vendimeve të Kongresit të Berlinit u caktua sekretar i Komisionit të Kontrollit Ushtarak të themeluar më 1881, post të cilin e mbajti gjersa ndërroi jetë.<ref name=":0" /><ref name="PromitzerGruber">{{cite book|last=Promitzer|first=Christian|url=https://books.google.al/books?id=ichTBQAAQBAJ&pg=PA108&dq=Sami+Frasheri+Emine&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjNssa9uLrcAhWMJVAKHVP-CoAQ6AEINjAD#v=onepage&q=Sami%20Frasheri%20Emine&f=false|title=Southeast European Studies in a Globalizing World|last2=Gruber|first2=Siegfried|last3=Heppner|first3=Harald|publisher=LIT Verlag Münster|year=2014|isbn=9783643905956|location=London|pages=108|language=en}}</ref> dhe nuk do të lëvizte më për pjesën e ngelur të jetës së tij. U shqua si një ndër intelektualët më në spikamë të kryeqytetit osman, duke drejtuar dhe redaktuar disa gazeta, duke shkruar mbi dymbëdhjetë libra në osmanisht si <nowiki>''</nowiki>Insan<nowiki>''</nowiki> (Njeriu), <nowiki>''</nowiki>Medeniyet-i Islamiye<nowiki>''</nowiki> (Qytetërimi islam) and <nowiki>''</nowiki>Kadınlar<nowiki>''</nowiki> (Gratë). Hartoi një fjalor frëngjisht-turqisht më 1882 dhe një tjetër turqisht-frëngjisht më 1884, një fjalor të [[Gjuha arabe|gjuhës arabe]] më 1898, një fjalor në dy vëllime në osmanisht (1899-1901) së bashku me enciklopedinë gjashtëvëllimshme ''Kamus al Alam.''<ref name="Gawrych14">{{harvnb|Gawrych|2006|p=14.}}</ref> Duke shtuar këtu një pamflet për çështjen e alfabetit të gjuhës shqipe, një gramatikë dhe traktatin politik mbi çështjen shqiptare, të titulluar "''Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet''".<ref name="Gawrych15127">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=15, 127.}}</ref> === Përfshirja në çështjen kombëtare shqiptare === ==== Drama "''Besa yahut Ahde Vefa''" ==== Më 1874 Samiu kishte shkruar dramën "''Besa yahut Ahde Vefa''" (shqip: ''[[Besa (Sami Frashëri)|Besa ose Mbajtja e Fjalës]]'') në osmanisht me temën rreth çështje së një etnie shqiptare, të lidhur me një territorialitet etnik, një diversitet etno-kulturor që mëton përbashkimin, nderin, besnikërinë dhe vetëflijimin osman.<ref name="Gawrych1283637">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=1-2, 8, 36-37.}}</ref> Me këtë vepër Samiu u përpoq t'i paraqiste shqiptarët nën një dritë tjetër për opinionin osman, duke e informuar për moralin, vlerat, zakonet e traditat e shqiptarëve të cilët i mendonte një element tejet të rëndësishëm të perandorisë; gjithashtu donte të hidhte themelet e një teatri autentik osman, i cili asokohe kishte shumë ndikime të jashtme.<ref name="Gawrych12819201642072">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=1-2, 8, 19-20, 164, 207.}}</ref> Për audiencën më të hollë elementi i ''besës'' nënkuptonte zhvillimin ushtarak e politik që mund të merrte. Më 1901 u përkthye në gjuhën shqipe nga miku i tij, [[Abdyl bej Ypi]] dhe u botua nga [[Kristo Luarasi]] në Sofie, ndërkohë që ishte pjesë e kurrikulave shkollore në Mësonjëtoren e Korçës deri kur u mbyll më 1902. Përkthimi shqip i dramës nga autoritetet osmane mbahej si "nxitës i ndjesive kombëtare të shqiptarëve" dhe pas Revolucionit Xhonturk më 1908 kishte raportime se çeta kaçakësh luanin pjesë nga drama rreth zjarrit.<ref name="Gawrych148149">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=148-149.}}</ref> Drama e Samiut nuk do të shfaqej gjer pas kalimit të Revolucionit Xhonturk, më pas u shfaq për tre vjet të tjera deri më 1911-1912.<ref name="Gawrych88164207">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=88, 164, 207.}}</ref> ==== Periudha e Lidhjes së Prizrenit ==== Përgjatë Krizës së Madhe Lindore, qe pjesë "''[[Komiteti Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare|Komitetit Qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare]]''" të drejtuar nga i vëllai, Abdyli. Ishte pjesë e 10 funksionarëve të lartë të shqiptarëve të kryeqytetit perandorak që nënshkruan memorandumin dërguar pritësit të Kongresit të Berlinit, kancelarit Bismark dhe kontit austro-hungarez Andrassy duke kërkuar reforma dhe shqiptarët të mund të rrinin brenda Perandorisë Osmane duke iu respektuar të drejtat, dëshirat, interesat dhe traditat.<ref name="Gawrych47">{{harvnb|Gawrych|2006|p=47.}}</ref> Po atë periudhë, në të përkohshmen ''Tercüman-ı Hakikat'' në një artikull me datë 24 dhjetor 1878 raportoi mbi situatën gjeopolitike dhe ndodhitë,<ref name="Gawrych48">{{harvnb|Gawrych|2006|p=48.}}</ref> duke thënë se Shqipëria ishte ''vatani'' i tij dhe ndihej i lidhur me mëmëdheun e gjerë osman dhe duke theksuar se shqiptarët ishin besnikë ndaj perandorisë. Vinte në pah rrezikun ushtarak të fqinjëve të shqiptarëve dhe kultivimin e gjuhëve të tyre ndër shkolla në viset shqiptare. Zgjidhja për të ishte përbashkimi i vilajeteve të banuara nga shqiptarët në një vilajet të vetëm, që të mund të ushtronte një forcë rezistuese më të madhe,<ref name="Gawrych5455">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=54-55.}}</ref> ku pas dëshirës për të kultivuar gjuhën amtare do t'i bënin ball si ç'duhet sllavizmit dhe helenizmit.<ref name="Gawrych5556209">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=55-56, 209.}}</ref> Nga tetori i 1879 Samiu drejtonte "''[[Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip|Shoqërisë së të shtypurit me shkronja shqip]]''", ku libra dhe tekste shkollore hartoheshin nga ai me Naimin.<ref name="Gawrych88">{{harvnb|Gawrych|2006|p=88.}}</ref> Samiu drejtoi revistat e para në [[Shqip|gjuhën shqipe]] "Drita" dhe pastaj "Dituria" (Stamboll, 1884-85) ku shkroi një numër të madh artikujsh. Për nevojat e shkollës shqipe hartoi librat "Abetare e gjuhës shqipe" ([[1886]]), "[[Shkronjtore e gjuhës shqipe]]" (gramatika, 1886) dhe "Shkronjë" (Gjeografia, 1888) në gjuhën shqipe. Nga veprat më të shquara të këtij mendimtari të shquar, patriot, demokrat dhe iluminist është , botuar më [[1899]] pa emër autori në [[Bukuresht]]. Ky traktat u bë [[manifesti]] i Rilindjes Kombëtare Shqiptare, vepra që sintetizoi programin e lëvizjes, strategjinë dhe taktikën e saj. Në të u shprehën idealet demokratike të zhvillimit politik e shoqëror të vendit, të zhvillimit të arsimit, të kulturës e të shkencës. Sami Frashëri hartoi dhe një fjalor të gjuhës shqipe i cili mbeti i pabotuar. Gjithashtu ai la në [[Dorëshkrimi|dorëshkrim]] një përmbledhje këngësh popullore shqiptare. Çështjen shqiptare Sami Frashëri e mbrojti edhe në organet e ndryshme të shtypit që drejtoi, sidomos në gazetën turke "Terxhuman-i Shark". Sami Frashëri është autor i 57 veprave në gjuhën shqipe, turke dhe arabe duke përfshirë këtu edhe revistat e gazetat që i drejtoi duke botuar vetë në to. Çështjen shqiptare dhe historinë e popullit shqiptar Sami Frashëri i trajton edhe në veprat në gjuhën turke e sidomos në artikujt e botuar në shtypin e kohës, si edhe në veprat letrare me motive nga jeta shqiptare. Si dijetar i madh Sami Frashëri dha kontributin e tij të vyer në disa fusha të shkencës ku u dallua si përfaqësues i mendimit të përparuar materialist, jo vetëm për Shqipërinë, por edhe për vendet e Lindjes. Është autor i fjalorit normativ të gjuhës turke (Kamus-i türki, 1901) i cili ruan vlerën e vet të madhe edhe në ditët e sotme. Fjalori "Kamus-i türki" përmban mbi 40 mijë fjalë e shprehje gjuhësore dhe është pajisur me një parathënie të gjatë të shkruar nga vetë Samiu ku parashtron parimet e tij mbi fjalorin e një gjuhe letrare. Samiu është edhe autor i disa fjalorëve dygjuhësh frëngjisht-turqisht 1882); turqisht-frëngjisht 1885); arabisht-turqisht (Kamus-i arabi). Vepra madhore e Sami Frashëri në gjuhën turke është Enciklopedia e tij "Kamus-ul alâm" (1900) në 6 vëllime, ku Samiu u jep një vend tëdukshëm botës shqiptare, figurave të rëndësishme që ka nxjerrë populli shqiptar gjatë historisë së tij. Në enciklopedinë e Samiut gjenden njoftime për institucionet shtetërore, arsimore, fetare etj., si edhe të dhëna gjeografike jo vetëm për qytetet dhe qendrat administrative më të rëndësishme të Shqipërisë, por edhe për fshatrat më të njohura. Si shkrimtar Sami Frashëri shkroi në gjuhën turke drama e romane. Vepra më e rëndësishme tregimtare "[[Besa (Sami Frashëri)|Besa]]", e botuar më [[1875]] e ka marrë subjektin nga jeta shqiptare. Ajo u shfaq në teatrin perandorak në Stamboll më [[1874]], një vit para se të botohej. Për popullarizimin e dijeve shkencore shkroj disa [[libri|libra]] dhe broshura, të ciat i përmblodhi në "Bibliotekën e xhepit", hartoi tekste të ndryshme, botoi [[Antologjia|antologji]] me pjesë të zgjedhura nga letërsia botërore dhe kryesisht orientale, ai la në dorëshkrim 11 vepra kryesisht nga fusha e gjuhësisë dhe e letërsisë. Sami Frashëri ishte edhe një [[gazetari|gazetar]] i talentuar. Ai ka bashkëpunuar me shkrime dhe ka qenë redaktor dhe kryeredaktor në disa gazeta si psh: "" ("Mëngjezi" [[1876]]), ku për një kohë ishte kryeredaktor, ("Java") etj. Biblioteka personale e tij kishte 20,000 vëllime. == Familja == Më 4 maj 1884 u martua me Emine Velije hanmin, e bija e [[Kazasqer|kazasqerit]] Sadettin Efendiut nga Edremiti. Së bashku patën 4 fëmijë, Samijen, [[Ali Sami Yen|Ali Samiun]], Sadijen dhe Sadiun. Ali Sami Jeni është ndër sportistët më të mëdhenj turq. Më 1893 e shoqja i ndërron jetë. Pas një viti martohet me Belkizen, e veja e të vëllait, Abdylit që kishte ndërruar jetë më 1892. Së bashku u trashëguan me një djalë, Iskender Samiun. Abdyli ia kishte lënë amanet Samiut të birin dhe të bijën, [[Mid'hat Frashëri|Mid'hatin]] me Eminenë.<ref name=":1" /> == Vepra == Vepra e tij numron punime, hulumtime dhe krijime në rrafsh përkthimesh, dramaturgji, një roman, publicistikë, enciklopedi, leksikografi dhe gramatologji mes gjuhës turke dhe asaj shqipe. === Përkthime === Punët e tij të para intelektuale ishin përkthime, shumica e të cilave qenë vepra frënge, nga origjinali në turqisht. Përkthimi i parë qe me ''Tarih-i Mücmel-i Fransa'' (Joanne-Mathurine Ponctis de Boën, ''Histori e shkurtër e Francës'') më 1872, më pas ''İhtiyar Onbaşı'' (sq. ''Tetari i vjetër'') nuk i dihet autori apo nga cila gjuhë u përkthye; pjesa teatrale ''Galatée'' përkthyer nga frëngjishtja më 1873 me autor Jean Pierre Claris de Florian. Vite më pas, më 1878 përktheu romanin ''Şeytanın Yadigarları'' (sq. ''Kujtimet e Shejtanit'') nga autori Fredérick Soulié dhe më 1879 ''Sefiller'' / ''Të mjerët'' e Hygoit si dhe ''Robinson'' të [[Daniel Defoe]] nga një variant në frëngjisht.<ref>Çetin 2021, p. 186.</ref> === Leksikografi === Vepra që kontribuoi bindshëm në namin e tij qe përpilimi i enciklopedisë me gjashtë vëllime ''Kamus-ul Alam'' që e nisi më 1888 dhe e përfundoi më 1898. Fjalorët e tij u vlerësuan dhe çmuan shumë nga intelektualët e kohës, duke qenë frëngjishtja gjuha kryesore e komunikimit me botën perëndimore.<ref name=":2" /> == Titujt e veprave. == * ''Taaşşuk-i Tal’at ve Fitnat'' ([[Dashuria e Talatit për Fitneten]]) – romani i parë në turqisht (1872) * ''Besa yahud Ahde Vefâ'' ([[Besa (Sami Frashëri)|Besa ose Mbajtja e premtimit]]) – dramë në gjashtë pamje (1875) * ''Gâve ''([[Gjave]]) – dramë me pesë pamje (1876) * Medeniyyet-i-l islamiyye (Qytetërimi islam) – nga seria “Biblioteka e xhepit” (1879, 1885) * ''Kamus-i Fransevî'' – fjalor turqisht-[[Gjuha frënge|frëngjisht]] (1882/85) * Abetare e gjuhës shqipe (1886) * [[Shkronjtore e gjuhës shqipe]] (1886) * ''Dheshkronjë'' – libër gjeografie (1888) * [[Kamus al alam|''Kamus-ül Alam'']] – enciklopedia e parë në turqisht (1889–1896) * ''Kamus-i Arabi –'' fjalor [[Gjuha arabe|arabisht]]-turqisht (1889) * Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet (1899) * ''Kamus-ı Türkî'' – fjalor i turqishtes (1901) == Shih edhe == {{Libri|Hipi Zhdripi i Gjuhës/Kro290|Kronologjia e jetës - Sami Frashëri}} == Referime == {{reflist|3}} {{DEFAULTSORT:Frashëri, Sami}} [[Kategoria:Lindje 1850]] [[Kategoria:Vdekje 1904]] [[Kategoria:Romancierë shqiptarë]] [[Kategoria:Dramaturgë shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz nga Frashëri]] [[Kategoria:Njerëz nga Vilajeti i Janinës]] [[Kategoria:Sufi shqiptarë]] [[Kategoria:Nxënësit e Shkollës Zosimea]] [[Kategoria:Rilindas shqiptarë]] [[Kategoria:Leksikografë shqiptarë]] 7p0pi2frqrxnmh6z3mvjbw1f6z2p7nr 2468302 2468301 2022-08-12T21:07:05Z Shkodranci 143388 Fixed grammar wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | pseudonym = Sami bej Frashëri | name = Shemsedin Sami bej | image = Sami Frasheri with his wife Emine.jpg | caption = Samiu me të shoqen, Eminenë | birth_date = 1 qershor, 1850 | birth_place = [[Frashër]], [[Perandoria Osmane]] | death_date = 18 qershor, 1904 | death_place = [[Stamboll]], P. Osmane | nationality = [[shqiptarët|Shqiptar]] | citizenship = [[Perandoria Osmane|Osman]] | education = "Zosimea", [[Janina|Janinë]] | notablework = ''Kamus al Alam'', ''Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet'' | years_active = 1872 - 1904 | spouse = Emine h. | children = [[Ali Sami Yen]] | relatives =[[Naim Frashëri| ]]<br[[Abdyl Frashëri|/>]] }} '''Sami [[bej]] Frashëri''' i njohur në kohën e tij si '''Shemsedin Sami Bej''' ([[Gjuha turke|turqisht]]: ''Şemseddin Sami Bey'';<ref>{{Cite web|title=Şemseddin Sami Fraşeri|url=https://www.britannica.com/biography/Semseddin-Sami-Fraseri|url-status=live|website=Britannica.com|language=en}}</ref> [[1 qershor]] [[1850]], [[Frashëri (Përmet)|Frashër]] - [[18 qershor]] [[1904]], [[Stambolli|Stamboll]]) ka qenë nëpunës dhe intelektual shqiptar i [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]], gjuhëtar, leksikograf, enciklopedist, romancier, dramaturg, përkthyes dhe ideologu themelor i [[Rilindja Kombëtare|Rilindjes Kombëtare]], së bashku me dy vëllezërit e tij [[Abdyl Frashëri|Abdylin]] dhe [[Naim Frashëri|Naimin]].<ref>{{Cite book|title=Modernism: Representations of National Culture: Discourses of Collective Identity in Central and Southeast Europe 1770?1945: Texts and Commentaries|publisher=Central European University Press|year=2010|isbn=9789637326646|volume=3/2|pages=33|language=en|chapter=Şemseddin Sami: Turkish Lexicon}}</ref> Me veprimtarinë e tij u bë mendimtari më i shquar i nacionalizmit shqiptar dhe ndër pionierët e nacionalizmit turk,<ref name=":Dani">{{Cite book|last=Dani|first=Doan|title=Shpikja e Mesjetës|publisher=Pika pa sipërfaqe|year=2016|isbn=9789928185303|location=Tiranë|pages=43, 187|language=sq}}</ref><ref name=":ESulstarova">{{Cite book|last=Sulstarova|first=Enis|title=Arratisje Nga Lindja: Orientalizmi Shqiptar Nga Naimi Te Kadareja|publisher=Globic Press|year=2006|isbn=9780977666249|pages=38|language=sq}}</ref><ref>{{Cite book|last=Taglia|first=Stefano|title=Intellectuals and Reform in the Ottoman Empire: The Young Turks on the Challenges of Modernity|publisher=Routledge|year=2015|isbn=9781317578635|pages=102|language=en}}</ref> i njohur përgjithësisht si '''Samiu''' në mënyrë informale në shqip dhe '''Shemsedin Samiu''' në turqisht. I çmuar në botën e të dy gjuhëve, <ref name=":2">{{Cite journal|last=Bilmez|first=Bülent|date=2003|title=Sami Frashëri or Šemseddin Sami?|url=https://journals.openedition.org/balkanologie/492?fbclid=IwAR2KR3ESa7EGXBD8_cweNXRYBfTJEvFgNz2pJK4TKSy79gXp7t396XpSeaw|journal=Balkanologie|language=en|volume=VII|issue=2|pages=19-46}}</ref> Nisi veprimtarinë e tij kulturore me përkthime, vepra autoriale, themelim i të përkohshmeve dhe drejtimin e një kolane botimesh. Veprimtaria e tij u shtri në gjuhën turke osmane dhe atë amtare, duke lënë kontribut themeltar për të dyja. Turqishtes i hartoi përmbledhjet e para leksikografike, enciklopeditë, romane dhe drama, shtroi çështje për reformimin e [[Turqishtja osmane|gjuhës turke osmane]], por gjithashtu në hapësirën shprehëse të saj loboi për identitetin, problematikat dhe çështjen shqiptare.<ref name="Gawrych12819201642072" /> Është autor i të parit roman të gjuhës turke, titulluar ''Ta'aşşûk-ı Tal'at ve Fitnât'' (sq. ''[[Dashuria e Talatit me Fitneten]]'') botuar më 1872. Nëpër pamfletet që botoi përhapi qëndrimet e tij mbi rrënjët islame të qytetërimit evropian dhe çështjet e gruas.<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/CharlesKurzmanModernistIslam18401940ASobOk.org/page/n19/mode/2up|title=Modernist Islam, 1840-1940: A Sourcebook|publisher=Oxford University Press|year=2002|isbn=9780195154689|editor-last=Kurzman|editor-first=Charles|pages=149|language=en}}</ref> Veprimtaria e tij në gjuhën shqipe përmbledhet tek disa tekste mësimore, përpilimin e një gramatike dhe hartimin e [[Alfabeti i Stambollit|alfabetit të Stambollit]] që u njoh edhe me emrin e tij, si dhe me traktatin ''[[Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet]]'' që u bë manifesti politik i Lëvizjes Kombëtare. == Biografia == U lind në fshatin [[Frashëri (Përmet)|Frashër]] të [[Vilajeti i Janinës|Vilajetit të Janinës]] (sot në [[Rrethi i Përmetit|rrethin e Përmetit]]), i biri i Halit beut (1797–1859) dhe Emine hanëmit (1814–1861). Nga i ati ishin pasardhës [[Timarli|timarlinjsh]] [[Myslimani|muslimanë]] [[bektashi]] me prejardhje nga [[Berati]], që më vonë u njohën si [[Frashërllinjtë#Dakollarët ose Dulellarët|Dulellarët]], ndërsa familja e së ëmës vinin prej [[Iljaz Bej Mirahori|Iljaz bej Mirahorit]].<ref name="Gawrych90">{{cite book|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&printsec=frontcover&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+lexicon&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiT94zl8ebXAhWJT7wKHYRLADEQ6AEIJjAA#v=snippet&q=Naim&f=false|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913|last=Gawrych|first=George|publisher=IB Tauris|year=2006|isbn=9781845112875|location=London|pages=13|language=en}}</ref> Mësimet e para i mori në vendlindje së bashku me Naimin në [[Teqeja e Frashërit|teqenë e Frashërit]]<ref name=":03">Bezati, Kastriot (2012), ''Cili ishte fati pasardhësve të familjes së Naim Frashërit, nga vajzat deri tek Asllan Rusi: sëmundja e Naimit, vlerësimi i i Faik Konicës dhe jeta e vajzave të tij, ja trungu familjar i poetit të madh'', [[Tirana observer]]. - p. 1032, 20 shtator, 2012, p. 10 - 11.</ref> nga [[Myderizi|myderrizi]] Mustafa [[Efendiu|efendi]] Tetova.<ref>{{Cite web|title=Sami Frashëri, Vepra 9|url=http://www.dielli.net/pdf/dritherima/Vepra9.pdf|url-status=live|language=sq}}</ref> Pas vdekjes së prindërve, me në krye vëllain e madh që ishte bërë zot shtëpie, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]], më 1865 familja u shpërngul në [[Janina|Janinë]], ku sërish me Naimin ndoqi dhe mbaroi gjimnazin grek "[[Zosimea]]" më 1869. Përgjatë rrugëtimit shkollor ra në kontakt me filozofinë perëndimore, greqishten e lashtë dhe të renë, latinishten, frëngjishten dhe italishten. Më pas në një shkollë po lokale, nxuri mësoi [[arabishtja|arabisht]], [[persisht]] dhe [[turqisht]].<ref name="Gawrych90" /> Si nxënës i shkëlqyer, kreu programin tetëvjeçar të shkollës në shtatë vite; shkollë të cilën më vonë në jetë e cilësonte "të shkëlqyer". Duke qenë shkolluar në mjedise të ndryshme kulturore dhe gjuhësore, u aftësua me mjetet e duhura intelektuale dhe emocionale për të hulumtuar kultura të ndryshme.<ref>{{harvnb|Gawrych|2006|pp=13-14.}}</ref> Pasi kreu shkollën filloi punë në Zyrën e Shtypit (Matbuat Kalemi) të pushtetit lokal në Janinë. Më 1871 po me Naimin u shpërngulën në [[Stamboll]] me po të njëjtin pozicion pune tashmë në Zyrën e Shtypit në kryeqytet,<ref name=":1">{{Cite book|last=Çetin|first=Nurullah|url=https://books.google.al/books?id=eWtKEAAAQBAJ&pg=PA184&dq=%22%C5%9Eemseddin+Sami%22+Yanya+Mektubi&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwi2wIbbsdz3AhWTSPEDHRncBtQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%22%C5%9Eemseddin%20Sami%22%20Yanya%20Mektubi&f=false|title=Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı|publisher=İlbilge Yayıncılı|year=2021|isbn=9786057415776|pages=185|language=tr}}</ref> ku zuri miqësi me gazetarët dhe intelektualët përparimtarë Namık Kemal, Ebüzziya Tevfik, etj. por duke mbajtur kontaktet edhe me atdhetarët shqiptarë;<ref name=":0">{{Cite book|last=Kaleshi|first=Hasan|url=https://www.biolex.ios-regensburg.de/BioLexViewview.php?ID=837|title=Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas|year=1974|volume=1|location=München|pages=543-546|language=de|chapter=Frashëri, Sami|authorlink=Hasan Kaleshi}}</ref><ref name="PromitzerGruber" /> si dhe, duke qenë i dhënë pas kulturës e gjuhës frënge, nisi të përkthente nga kjo gjuhë në osmanisht.<ref name="Gawrych14">{{harvnb|Gawrych|2006|p=14.}}</ref> Më 1872 nis kontributi i tij me romanin e parë në gjuhën turke ''Ta'aşşûk-ı Tal'at ve Fitnât'', më 1873 u bë bashkëpunëtor i gazetave ''Sırac'' (Drita) dhe ''Hadika'' (Kopshti). Kur në [[Tripoli]] kërkohej një radhitës për gazetën lokale ''Vilayet'', Zyra e Shtypit caktoi atje me punë Samiun, ku punoi për 9 muaj. Më pas u kthye në Stamboll dhe vazhdoi të punonte nëpër organe të shtypit. Botoi katër numrat e parë të së përkohshmes ''Muharrir'', të Ebüzziya Tevfik, i cili ishte në syrgjyn. Më 1876 botoi për gati një vit gazetën ''Sabah''.<ref name=":1" /> Më 1877 u caktua me punë në [[Rodosi|Rodos]] si sekretar i [[valiu]]t, ku qëndroi për 5 muaj. Gjatë luftës Ruso-Turke u caktua me punë kryenëpunës në Komisionin për Regjistrimin Ushtarak në Janinë. Pasi u kthye në Stamboll, më 1878 u bë kryeredaktor i gazetës ''Tercümân-ı Șark'' ([[Terxhumani]] i Lindjes). Pas vendimeve të Kongresit të Berlinit u caktua sekretar i Komisionit të Kontrollit Ushtarak të themeluar më 1881, post të cilin e mbajti gjersa ndërroi jetë.<ref name=":0" /><ref name="PromitzerGruber">{{cite book|last=Promitzer|first=Christian|url=https://books.google.al/books?id=ichTBQAAQBAJ&pg=PA108&dq=Sami+Frasheri+Emine&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjNssa9uLrcAhWMJVAKHVP-CoAQ6AEINjAD#v=onepage&q=Sami%20Frasheri%20Emine&f=false|title=Southeast European Studies in a Globalizing World|last2=Gruber|first2=Siegfried|last3=Heppner|first3=Harald|publisher=LIT Verlag Münster|year=2014|isbn=9783643905956|location=London|pages=108|language=en}}</ref> dhe nuk do të lëvizte më për pjesën e ngelur të jetës së tij. U shqua si një ndër intelektualët më në spikamë të kryeqytetit osman, duke drejtuar dhe redaktuar disa gazeta, duke shkruar mbi dymbëdhjetë libra në osmanisht si <nowiki>''</nowiki>Insan<nowiki>''</nowiki> (Njeriu), <nowiki>''</nowiki>Medeniyet-i Islamiye<nowiki>''</nowiki> (Qytetërimi islam) and <nowiki>''</nowiki>Kadınlar<nowiki>''</nowiki> (Gratë). Hartoi një fjalor frëngjisht-turqisht më 1882 dhe një tjetër turqisht-frëngjisht më 1884, një fjalor të [[Gjuha arabe|gjuhës arabe]] më 1898, një fjalor në dy vëllime në osmanisht (1899-1901) së bashku me enciklopedinë gjashtëvëllimshme ''Kamus al Alam.''<ref name="Gawrych14">{{harvnb|Gawrych|2006|p=14.}}</ref> Duke shtuar këtu një pamflet për çështjen e alfabetit të gjuhës shqipe, një gramatikë dhe traktatin politik mbi çështjen shqiptare, të titulluar "''Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet''".<ref name="Gawrych15127">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=15, 127.}}</ref> === Përfshirja në çështjen kombëtare shqiptare === ==== Drama "''Besa yahut Ahde Vefa''" ==== Më 1874 Samiu kishte shkruar dramën "''Besa yahut Ahde Vefa''" (shqip: ''[[Besa (Sami Frashëri)|Besa ose Mbajtja e Fjalës]]'') në osmanisht me temën rreth çështje së një etnie shqiptare, të lidhur me një territorialitet etnik, një diversitet etno-kulturor që mëton përbashkimin, nderin, besnikërinë dhe vetëflijimin osman.<ref name="Gawrych1283637">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=1-2, 8, 36-37.}}</ref> Me këtë vepër Samiu u përpoq t'i paraqiste shqiptarët nën një dritë tjetër për opinionin osman, duke e informuar për moralin, vlerat, zakonet e traditat e shqiptarëve të cilët i mendonte një element tejet të rëndësishëm të perandorisë; gjithashtu donte të hidhte themelet e një teatri autentik osman, i cili asokohe kishte shumë ndikime të jashtme.<ref name="Gawrych12819201642072">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=1-2, 8, 19-20, 164, 207.}}</ref> Për audiencën më të hollë elementi i ''besës'' nënkuptonte zhvillimin ushtarak e politik që mund të merrte. Më 1901 u përkthye në gjuhën shqipe nga miku i tij, [[Abdyl bej Ypi]] dhe u botua nga [[Kristo Luarasi]] në Sofie, ndërkohë që ishte pjesë e kurrikulave shkollore në Mësonjëtoren e Korçës deri kur u mbyll më 1902. Përkthimi shqip i dramës nga autoritetet osmane mbahej si "nxitës i ndjesive kombëtare të shqiptarëve" dhe pas Revolucionit Xhonturk më 1908 kishte raportime se çeta kaçakësh luanin pjesë nga drama rreth zjarrit.<ref name="Gawrych148149">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=148-149.}}</ref> Drama e Samiut nuk do të shfaqej gjer pas kalimit të Revolucionit Xhonturk, më pas u shfaq për tre vjet të tjera deri më 1911-1912.<ref name="Gawrych88164207">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=88, 164, 207.}}</ref> ==== Periudha e Lidhjes së Prizrenit ==== Përgjatë Krizës së Madhe Lindore, qe pjesë "''[[Komiteti Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare|Komitetit Qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare]]''" të drejtuar nga i vëllai, Abdyli. Ishte pjesë e 10 funksionarëve të lartë të shqiptarëve të kryeqytetit perandorak që nënshkruan memorandumin dërguar pritësit të Kongresit të Berlinit, kancelarit Bismark dhe kontit austro-hungarez Andrassy duke kërkuar reforma dhe shqiptarët të mund të rrinin brenda Perandorisë Osmane duke iu respektuar të drejtat, dëshirat, interesat dhe traditat.<ref name="Gawrych47">{{harvnb|Gawrych|2006|p=47.}}</ref> Po atë periudhë, në të përkohshmen ''Tercüman-ı Hakikat'' në një artikull me datë 24 dhjetor 1878 raportoi mbi situatën gjeopolitike dhe ndodhitë,<ref name="Gawrych48">{{harvnb|Gawrych|2006|p=48.}}</ref> duke thënë se Shqipëria ishte ''vatani'' i tij dhe ndihej i lidhur me mëmëdheun e gjerë osman dhe duke theksuar se shqiptarët ishin besnikë ndaj perandorisë. Vinte në pah rrezikun ushtarak të fqinjëve të shqiptarëve dhe kultivimin e gjuhëve të tyre ndër shkolla në viset shqiptare. Zgjidhja për të ishte përbashkimi i vilajeteve të banuara nga shqiptarët në një vilajet të vetëm, që të mund të ushtronte një forcë rezistuese më të madhe,<ref name="Gawrych5455">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=54-55.}}</ref> ku pas dëshirës për të kultivuar gjuhën amtare do t'i bënin ball si ç'duhet sllavizmit dhe helenizmit.<ref name="Gawrych5556209">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=55-56, 209.}}</ref> Nga tetori i 1879 Samiu drejtonte "''[[Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip|Shoqërisë së të shtypurit me shkronja shqip]]''", ku libra dhe tekste shkollore hartoheshin nga ai me Naimin.<ref name="Gawrych88">{{harvnb|Gawrych|2006|p=88.}}</ref> Samiu drejtoi revistat e para në [[Shqip|gjuhën shqipe]] "Drita" dhe pastaj "Dituria" (Stamboll, 1884-85) ku shkroi një numër të madh artikujsh. Për nevojat e shkollës shqipe hartoi librat "Abetare e gjuhës shqipe" ([[1886]]), "[[Shkronjtore e gjuhës shqipe]]" (gramatika, 1886) dhe "Shkronjë" (Gjeografia, 1888) në gjuhën shqipe. Nga veprat më të shquara të këtij mendimtari të shquar, patriot, demokrat dhe iluminist është , botuar më [[1899]] pa emër autori në [[Bukuresht]]. Ky traktat u bë [[manifesti]] i Rilindjes Kombëtare Shqiptare, vepra që sintetizoi programin e lëvizjes, strategjinë dhe taktikën e saj. Në të u shprehën idealet demokratike të zhvillimit politik e shoqëror të vendit, të zhvillimit të arsimit, të kulturës e të shkencës. Sami Frashëri hartoi dhe një fjalor të gjuhës shqipe i cili mbeti i pabotuar. Gjithashtu ai la në [[Dorëshkrimi|dorëshkrim]] një përmbledhje këngësh popullore shqiptare. Çështjen shqiptare Sami Frashëri e mbrojti edhe në organet e ndryshme të shtypit që drejtoi, sidomos në gazetën turke "Terxhuman-i Shark". Sami Frashëri është autor i 57 veprave në gjuhën shqipe, turke dhe arabe duke përfshirë këtu edhe revistat e gazetat që i drejtoi duke botuar vetë në to. Çështjen shqiptare dhe historinë e popullit shqiptar Sami Frashëri i trajton edhe në veprat në gjuhën turke e sidomos në artikujt e botuar në shtypin e kohës, si edhe në veprat letrare me motive nga jeta shqiptare. Si dijetar i madh Sami Frashëri dha kontributin e tij të vyer në disa fusha të shkencës ku u dallua si përfaqësues i mendimit të përparuar materialist, jo vetëm për Shqipërinë, por edhe për vendet e Lindjes. Është autor i fjalorit normativ të gjuhës turke (Kamus-i türki, 1901) i cili ruan vlerën e vet të madhe edhe në ditët e sotme. Fjalori "Kamus-i türki" përmban mbi 40 mijë fjalë e shprehje gjuhësore dhe është pajisur me një parathënie të gjatë të shkruar nga vetë Samiu ku parashtron parimet e tij mbi fjalorin e një gjuhe letrare. Samiu është edhe autor i disa fjalorëve dygjuhësh frëngjisht-turqisht 1882); turqisht-frëngjisht 1885); arabisht-turqisht (Kamus-i arabi). Vepra madhore e Sami Frashëri në gjuhën turke është Enciklopedia e tij "Kamus-ul alâm" (1900) në 6 vëllime, ku Samiu u jep një vend tëdukshëm botës shqiptare, figurave të rëndësishme që ka nxjerrë populli shqiptar gjatë historisë së tij. Në enciklopedinë e Samiut gjenden njoftime për institucionet shtetërore, arsimore, fetare etj., si edhe të dhëna gjeografike jo vetëm për qytetet dhe qendrat administrative më të rëndësishme të Shqipërisë, por edhe për fshatrat më të njohura. Si shkrimtar Sami Frashëri shkroi në gjuhën turke drama e romane. Vepra më e rëndësishme tregimtare "[[Besa (Sami Frashëri)|Besa]]", e botuar më [[1875]] e ka marrë subjektin nga jeta shqiptare. Ajo u shfaq në teatrin perandorak në Stamboll më [[1874]], një vit para se të botohej. Për popullarizimin e dijeve shkencore shkroj disa [[libri|libra]] dhe broshura, të ciat i përmblodhi në "Bibliotekën e xhepit", hartoi tekste të ndryshme, botoi [[Antologjia|antologji]] me pjesë të zgjedhura nga letërsia botërore dhe kryesisht orientale, ai la në dorëshkrim 11 vepra kryesisht nga fusha e gjuhësisë dhe e letërsisë. Sami Frashëri ishte edhe një [[gazetari|gazetar]] i talentuar. Ai ka bashkëpunuar me shkrime dhe ka qenë redaktor dhe kryeredaktor në disa gazeta si psh: "" ("Mëngjezi" [[1876]]), ku për një kohë ishte kryeredaktor, ("Java") etj. Biblioteka personale e tij kishte 20,000 vëllime. == Familja == Më 4 maj 1884 u martua me Emine Velije hanmin, e bija e [[Kazasqer|kazasqerit]] Sadettin Efendiut nga Edremiti. Së bashku patën 4 fëmijë, Samijen, [[Ali Sami Yen|Ali Samiun]], Sadijen dhe Sadiun. Ali Sami Jeni është ndër sportistët më të mëdhenj turq. Më 1893 e shoqja i ndërron jetë. Pas një viti martohet me Belkizen, e veja e të vëllait, Abdylit që kishte ndërruar jetë më 1892. Së bashku u trashëguan me një djalë, Iskender Samiun. Abdyli ia kishte lënë amanet Samiut të birin dhe të bijën, [[Mid'hat Frashëri|Mid'hatin]] me Eminenë.<ref name=":1" /> == Vepra == Vepra e tij numron punime, hulumtime dhe krijime në rrafsh përkthimesh, dramaturgji, një roman, publicistikë, enciklopedi, leksikografi dhe gramatologji mes gjuhës turke dhe asaj shqipe. === Përkthime === Punët e tij të para intelektuale ishin përkthime, shumica e të cilave qenë vepra frënge, nga origjinali në turqisht. Përkthimi i parë qe me ''Tarih-i Mücmel-i Fransa'' (Joanne-Mathurine Ponctis de Boën, ''Histori e shkurtër e Francës'') më 1872, më pas ''İhtiyar Onbaşı'' (sq. ''Tetari i vjetër'') nuk i dihet autori apo nga cila gjuhë u përkthye; pjesa teatrale ''Galatée'' përkthyer nga frëngjishtja më 1873 me autor Jean Pierre Claris de Florian. Vite më pas, më 1878 përktheu romanin ''Şeytanın Yadigarları'' (sq. ''Kujtimet e Shejtanit'') nga autori Fredérick Soulié dhe më 1879 ''Sefiller'' / ''Të mjerët'' e Hygoit si dhe ''Robinson'' të [[Daniel Defoe]] nga një variant në frëngjisht.<ref>Çetin 2021, p. 186.</ref> === Leksikografi === Vepra që kontribuoi bindshëm në namin e tij qe përpilimi i enciklopedisë me gjashtë vëllime ''Kamus-ul Alam'' që e nisi më 1888 dhe e përfundoi më 1898. Fjalorët e tij u vlerësuan dhe çmuan shumë nga intelektualët e kohës, duke qenë frëngjishtja gjuha kryesore e komunikimit me botën perëndimore.<ref name=":2" /> == Titujt e veprave. == * ''Taaşşuk-i Tal’at ve Fitnat'' ([[Dashuria e Talatit për Fitneten]]) – romani i parë në turqisht (1872) * ''Besa yahud Ahde Vefâ'' ([[Besa (Sami Frashëri)|Besa ose Mbajtja e premtimit]]) – dramë në gjashtë pamje (1875) * ''Gâve ''([[Gjave]]) – dramë me pesë pamje (1876) * Medeniyyet-i-l islamiyye (Qytetërimi islam) – nga seria “Biblioteka e xhepit” (1879, 1885) * ''Kamus-i Fransevî'' – fjalor turqisht-[[Gjuha frënge|frëngjisht]] (1882/85) * Abetare e gjuhës shqipe (1886) * [[Shkronjtore e gjuhës shqipe]] (1886) * ''Dheshkronjë'' – libër gjeografie (1888) * [[Kamus al alam|''Kamus-ül Alam'']] – enciklopedia e parë në turqisht (1889–1896) * ''Kamus-i Arabi –'' fjalor [[Gjuha arabe|arabisht]]-turqisht (1889) * Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet (1899) * ''Kamus-ı Türkî'' – fjalor i turqishtes (1901) == Shih edhe == {{Libri|Hipi Zhdripi i Gjuhës/Kro290|Kronologjia e jetës - Sami Frashëri}} == Referime == {{reflist|3}} {{DEFAULTSORT:Frashëri, Sami}} [[Kategoria:Lindje 1850]] [[Kategoria:Vdekje 1904]] [[Kategoria:Romancierë shqiptarë]] [[Kategoria:Dramaturgë shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz nga Frashëri]] [[Kategoria:Njerëz nga Vilajeti i Janinës]] [[Kategoria:Sufi shqiptarë]] [[Kategoria:Nxënësit e Shkollës Zosimea]] [[Kategoria:Rilindas shqiptarë]] [[Kategoria:Leksikografë shqiptarë]] nukizoeiy2oz00adfiij9f7pfid28y8 2468303 2468302 2022-08-12T21:15:48Z Shkodranci 143388 Fixed grammar wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | pseudonym = Sami bej Frashëri | name = Shemsedin Sami bej | native_name = Sami Frashëri | image = Sami Frasheri with his wife Emine.jpg | caption = Samiu me të shoqen, Eminenë | birth_date = 1 qershor, 1850 | birth_place = [[Frashër]], [[Perandoria Osmane]] | death_date = 18 qershor, 1904 | death_place = [[Stamboll]], [[Perandoria Osmane]] | nationality = [[shqiptarët|Shqiptar]] | citizenship = [[Perandoria Osmane|Osman]] | education = "Zosimea", [[Janina|Janinë]] | notablework = "Kamus al Alam", "Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet" | years_active = 1872 - 1904 | spouse = Emine h. | children = [[Ali Sami Yen]] | relatives = [[Naim Frashëri]]<br/>[[Abdyl Frashëri]] }} '''Sami [[bej]] Frashëri''' i njohur në kohën e tij si '''Shemsedin Sami Bej''' ([[Gjuha turke|turqisht]]: ''Şemseddin Sami Bey'';<ref>{{Cite web|title=Şemseddin Sami Fraşeri|url=https://www.britannica.com/biography/Semseddin-Sami-Fraseri|url-status=live|website=Britannica.com|language=en}}</ref> [[1 qershor]] [[1850]], [[Frashëri (Përmet)|Frashër]] - [[18 qershor]] [[1904]], [[Stambolli|Stamboll]]) ka qenë nëpunës dhe intelektual shqiptar i [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]], gjuhëtar, leksikograf, enciklopedist, romancier, dramaturg, përkthyes dhe ideologu themelor i [[Rilindja Kombëtare|Rilindjes Kombëtare]], së bashku me dy vëllezërit e tij [[Abdyl Frashëri|Abdylin]] dhe [[Naim Frashëri|Naimin]].<ref>{{Cite book|title=Modernism: Representations of National Culture: Discourses of Collective Identity in Central and Southeast Europe 1770?1945: Texts and Commentaries|publisher=Central European University Press|year=2010|isbn=9789637326646|volume=3/2|pages=33|language=en|chapter=Şemseddin Sami: Turkish Lexicon}}</ref> Me veprimtarinë e tij u bë mendimtari më i shquar i nacionalizmit shqiptar dhe ndër pionierët e nacionalizmit turk,<ref name=":Dani">{{Cite book|last=Dani|first=Doan|title=Shpikja e Mesjetës|publisher=Pika pa sipërfaqe|year=2016|isbn=9789928185303|location=Tiranë|pages=43, 187|language=sq}}</ref><ref name=":ESulstarova">{{Cite book|last=Sulstarova|first=Enis|title=Arratisje Nga Lindja: Orientalizmi Shqiptar Nga Naimi Te Kadareja|publisher=Globic Press|year=2006|isbn=9780977666249|pages=38|language=sq}}</ref><ref>{{Cite book|last=Taglia|first=Stefano|title=Intellectuals and Reform in the Ottoman Empire: The Young Turks on the Challenges of Modernity|publisher=Routledge|year=2015|isbn=9781317578635|pages=102|language=en}}</ref> i njohur përgjithësisht si '''Samiu''' në mënyrë informale në shqip dhe '''Shemsedin Samiu''' në turqisht. I çmuar në botën e të dy gjuhëve, <ref name=":2">{{Cite journal|last=Bilmez|first=Bülent|date=2003|title=Sami Frashëri or Šemseddin Sami?|url=https://journals.openedition.org/balkanologie/492?fbclid=IwAR2KR3ESa7EGXBD8_cweNXRYBfTJEvFgNz2pJK4TKSy79gXp7t396XpSeaw|journal=Balkanologie|language=en|volume=VII|issue=2|pages=19-46}}</ref> Nisi veprimtarinë e tij kulturore me përkthime, vepra autoriale, themelim i të përkohshmeve dhe drejtimin e një kolane botimesh. Veprimtaria e tij u shtri në gjuhën turke osmane dhe atë amtare, duke lënë kontribut themeltar për të dyja. Turqishtes i hartoi përmbledhjet e para leksikografike, enciklopeditë, romane dhe drama, shtroi çështje për reformimin e [[Turqishtja osmane|gjuhës turke osmane]], por gjithashtu në hapësirën shprehëse të saj loboi për identitetin, problematikat dhe çështjen shqiptare.<ref name="Gawrych12819201642072" /> Është autor i të parit roman të gjuhës turke, titulluar ''Ta'aşşûk-ı Tal'at ve Fitnât'' (sq. ''[[Dashuria e Talatit me Fitneten]]'') botuar më 1872. Nëpër pamfletet që botoi përhapi qëndrimet e tij mbi rrënjët islame të qytetërimit evropian dhe çështjet e gruas.<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/CharlesKurzmanModernistIslam18401940ASobOk.org/page/n19/mode/2up|title=Modernist Islam, 1840-1940: A Sourcebook|publisher=Oxford University Press|year=2002|isbn=9780195154689|editor-last=Kurzman|editor-first=Charles|pages=149|language=en}}</ref> Veprimtaria e tij në gjuhën shqipe përmbledhet tek disa tekste mësimore, përpilimin e një gramatike dhe hartimin e [[Alfabeti i Stambollit|alfabetit të Stambollit]] që u njoh edhe me emrin e tij, si dhe me traktatin ''[[Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet]]'' që u bë manifesti politik i Lëvizjes Kombëtare. == Biografia == U lind në fshatin [[Frashëri (Përmet)|Frashër]] të [[Vilajeti i Janinës|Vilajetit të Janinës]] (sot në [[Rrethi i Përmetit|rrethin e Përmetit]]), i biri i Halit beut (1797–1859) dhe Emine hanëmit (1814–1861). Nga i ati ishin pasardhës [[Timarli|timarlinjsh]] [[Myslimani|muslimanë]] [[bektashi]] me prejardhje nga [[Berati]], që më vonë u njohën si [[Frashërllinjtë#Dakollarët ose Dulellarët|Dulellarët]], ndërsa familja e së ëmës vinin prej [[Iljaz Bej Mirahori|Iljaz bej Mirahorit]].<ref name="Gawrych90">{{cite book|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&printsec=frontcover&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+lexicon&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiT94zl8ebXAhWJT7wKHYRLADEQ6AEIJjAA#v=snippet&q=Naim&f=false|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913|last=Gawrych|first=George|publisher=IB Tauris|year=2006|isbn=9781845112875|location=London|pages=13|language=en}}</ref> Mësimet e para i mori në vendlindje së bashku me Naimin në [[Teqeja e Frashërit|teqenë e Frashërit]]<ref name=":03">Bezati, Kastriot (2012), ''Cili ishte fati pasardhësve të familjes së Naim Frashërit, nga vajzat deri tek Asllan Rusi: sëmundja e Naimit, vlerësimi i i Faik Konicës dhe jeta e vajzave të tij, ja trungu familjar i poetit të madh'', [[Tirana observer]]. - p. 1032, 20 shtator, 2012, p. 10 - 11.</ref> nga [[Myderizi|myderrizi]] Mustafa [[Efendiu|efendi]] Tetova.<ref>{{Cite web|title=Sami Frashëri, Vepra 9|url=http://www.dielli.net/pdf/dritherima/Vepra9.pdf|url-status=live|language=sq}}</ref> Pas vdekjes së prindërve, me në krye vëllain e madh që ishte bërë zot shtëpie, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]], më 1865 familja u shpërngul në [[Janina|Janinë]], ku sërish me Naimin ndoqi dhe mbaroi gjimnazin grek "[[Zosimea]]" më 1869. Përgjatë rrugëtimit shkollor ra në kontakt me filozofinë perëndimore, greqishten e lashtë dhe të renë, latinishten, frëngjishten dhe italishten. Më pas në një shkollë po lokale, nxuri mësoi [[arabishtja|arabisht]], [[persisht]] dhe [[turqisht]].<ref name="Gawrych90" /> Si nxënës i shkëlqyer, kreu programin tetëvjeçar të shkollës në shtatë vite; shkollë të cilën më vonë në jetë e cilësonte "të shkëlqyer". Duke qenë shkolluar në mjedise të ndryshme kulturore dhe gjuhësore, u aftësua me mjetet e duhura intelektuale dhe emocionale për të hulumtuar kultura të ndryshme.<ref>{{harvnb|Gawrych|2006|pp=13-14.}}</ref> Pasi kreu shkollën filloi punë në Zyrën e Shtypit (Matbuat Kalemi) të pushtetit lokal në Janinë. Më 1871 po me Naimin u shpërngulën në [[Stamboll]] me po të njëjtin pozicion pune tashmë në Zyrën e Shtypit në kryeqytet,<ref name=":1">{{Cite book|last=Çetin|first=Nurullah|url=https://books.google.al/books?id=eWtKEAAAQBAJ&pg=PA184&dq=%22%C5%9Eemseddin+Sami%22+Yanya+Mektubi&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwi2wIbbsdz3AhWTSPEDHRncBtQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%22%C5%9Eemseddin%20Sami%22%20Yanya%20Mektubi&f=false|title=Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı|publisher=İlbilge Yayıncılı|year=2021|isbn=9786057415776|pages=185|language=tr}}</ref> ku zuri miqësi me gazetarët dhe intelektualët përparimtarë Namık Kemal, Ebüzziya Tevfik, etj. por duke mbajtur kontaktet edhe me atdhetarët shqiptarë;<ref name=":0">{{Cite book|last=Kaleshi|first=Hasan|url=https://www.biolex.ios-regensburg.de/BioLexViewview.php?ID=837|title=Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas|year=1974|volume=1|location=München|pages=543-546|language=de|chapter=Frashëri, Sami|authorlink=Hasan Kaleshi}}</ref><ref name="PromitzerGruber" /> si dhe, duke qenë i dhënë pas kulturës e gjuhës frënge, nisi të përkthente nga kjo gjuhë në osmanisht.<ref name="Gawrych14">{{harvnb|Gawrych|2006|p=14.}}</ref> Më 1872 nis kontributi i tij me romanin e parë në gjuhën turke ''Ta'aşşûk-ı Tal'at ve Fitnât'', më 1873 u bë bashkëpunëtor i gazetave ''Sırac'' (Drita) dhe ''Hadika'' (Kopshti). Kur në [[Tripoli]] kërkohej një radhitës për gazetën lokale ''Vilayet'', Zyra e Shtypit caktoi atje me punë Samiun, ku punoi për 9 muaj. Më pas u kthye në Stamboll dhe vazhdoi të punonte nëpër organe të shtypit. Botoi katër numrat e parë të së përkohshmes ''Muharrir'', të Ebüzziya Tevfik, i cili ishte në syrgjyn. Më 1876 botoi për gati një vit gazetën ''Sabah''.<ref name=":1" /> Më 1877 u caktua me punë në [[Rodosi|Rodos]] si sekretar i [[valiu]]t, ku qëndroi për 5 muaj. Gjatë luftës Ruso-Turke u caktua me punë kryenëpunës në Komisionin për Regjistrimin Ushtarak në Janinë. Pasi u kthye në Stamboll, më 1878 u bë kryeredaktor i gazetës ''Tercümân-ı Șark'' ([[Terxhumani]] i Lindjes). Pas vendimeve të Kongresit të Berlinit u caktua sekretar i Komisionit të Kontrollit Ushtarak të themeluar më 1881, post të cilin e mbajti gjersa ndërroi jetë.<ref name=":0" /><ref name="PromitzerGruber">{{cite book|last=Promitzer|first=Christian|url=https://books.google.al/books?id=ichTBQAAQBAJ&pg=PA108&dq=Sami+Frasheri+Emine&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjNssa9uLrcAhWMJVAKHVP-CoAQ6AEINjAD#v=onepage&q=Sami%20Frasheri%20Emine&f=false|title=Southeast European Studies in a Globalizing World|last2=Gruber|first2=Siegfried|last3=Heppner|first3=Harald|publisher=LIT Verlag Münster|year=2014|isbn=9783643905956|location=London|pages=108|language=en}}</ref> dhe nuk do të lëvizte më për pjesën e ngelur të jetës së tij. U shqua si një ndër intelektualët më në spikamë të kryeqytetit osman, duke drejtuar dhe redaktuar disa gazeta, duke shkruar mbi dymbëdhjetë libra në osmanisht si <nowiki>''</nowiki>Insan<nowiki>''</nowiki> (Njeriu), <nowiki>''</nowiki>Medeniyet-i Islamiye<nowiki>''</nowiki> (Qytetërimi islam) and <nowiki>''</nowiki>Kadınlar<nowiki>''</nowiki> (Gratë). Hartoi një fjalor frëngjisht-turqisht më 1882 dhe një tjetër turqisht-frëngjisht më 1884, një fjalor të [[Gjuha arabe|gjuhës arabe]] më 1898, një fjalor në dy vëllime në osmanisht (1899-1901) së bashku me enciklopedinë gjashtëvëllimshme ''Kamus al Alam.''<ref name="Gawrych14">{{harvnb|Gawrych|2006|p=14.}}</ref> Duke shtuar këtu një pamflet për çështjen e alfabetit të gjuhës shqipe, një gramatikë dhe traktatin politik mbi çështjen shqiptare, të titulluar "''Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet''".<ref name="Gawrych15127">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=15, 127.}}</ref> === Përfshirja në çështjen kombëtare shqiptare === ==== Drama "''Besa yahut Ahde Vefa''" ==== Më 1874 Samiu kishte shkruar dramën "''Besa yahut Ahde Vefa''" (shqip: ''[[Besa (Sami Frashëri)|Besa ose Mbajtja e Fjalës]]'') në osmanisht me temën rreth çështje së një etnie shqiptare, të lidhur me një territorialitet etnik, një diversitet etno-kulturor që mëton përbashkimin, nderin, besnikërinë dhe vetëflijimin osman.<ref name="Gawrych1283637">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=1-2, 8, 36-37.}}</ref> Me këtë vepër Samiu u përpoq t'i paraqiste shqiptarët nën një dritë tjetër për opinionin osman, duke e informuar për moralin, vlerat, zakonet e traditat e shqiptarëve të cilët i mendonte një element tejet të rëndësishëm të perandorisë; gjithashtu donte të hidhte themelet e një teatri autentik osman, i cili asokohe kishte shumë ndikime të jashtme.<ref name="Gawrych12819201642072">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=1-2, 8, 19-20, 164, 207.}}</ref> Për audiencën më të hollë elementi i ''besës'' nënkuptonte zhvillimin ushtarak e politik që mund të merrte. Më 1901 u përkthye në gjuhën shqipe nga miku i tij, [[Abdyl bej Ypi]] dhe u botua nga [[Kristo Luarasi]] në Sofie, ndërkohë që ishte pjesë e kurrikulave shkollore në Mësonjëtoren e Korçës deri kur u mbyll më 1902. Përkthimi shqip i dramës nga autoritetet osmane mbahej si "nxitës i ndjesive kombëtare të shqiptarëve" dhe pas Revolucionit Xhonturk më 1908 kishte raportime se çeta kaçakësh luanin pjesë nga drama rreth zjarrit.<ref name="Gawrych148149">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=148-149.}}</ref> Drama e Samiut nuk do të shfaqej gjer pas kalimit të Revolucionit Xhonturk, më pas u shfaq për tre vjet të tjera deri më 1911-1912.<ref name="Gawrych88164207">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=88, 164, 207.}}</ref> ==== Periudha e Lidhjes së Prizrenit ==== Përgjatë Krizës së Madhe Lindore, qe pjesë "''[[Komiteti Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare|Komitetit Qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare]]''" të drejtuar nga i vëllai, Abdyli. Ishte pjesë e 10 funksionarëve të lartë të shqiptarëve të kryeqytetit perandorak që nënshkruan memorandumin dërguar pritësit të Kongresit të Berlinit, kancelarit Bismark dhe kontit austro-hungarez Andrassy duke kërkuar reforma dhe shqiptarët të mund të rrinin brenda Perandorisë Osmane duke iu respektuar të drejtat, dëshirat, interesat dhe traditat.<ref name="Gawrych47">{{harvnb|Gawrych|2006|p=47.}}</ref> Po atë periudhë, në të përkohshmen ''Tercüman-ı Hakikat'' në një artikull me datë 24 dhjetor 1878 raportoi mbi situatën gjeopolitike dhe ndodhitë,<ref name="Gawrych48">{{harvnb|Gawrych|2006|p=48.}}</ref> duke thënë se Shqipëria ishte ''vatani'' i tij dhe ndihej i lidhur me mëmëdheun e gjerë osman dhe duke theksuar se shqiptarët ishin besnikë ndaj perandorisë. Vinte në pah rrezikun ushtarak të fqinjëve të shqiptarëve dhe kultivimin e gjuhëve të tyre ndër shkolla në viset shqiptare. Zgjidhja për të ishte përbashkimi i vilajeteve të banuara nga shqiptarët në një vilajet të vetëm, që të mund të ushtronte një forcë rezistuese më të madhe,<ref name="Gawrych5455">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=54-55.}}</ref> ku pas dëshirës për të kultivuar gjuhën amtare do t'i bënin ball si ç'duhet sllavizmit dhe helenizmit.<ref name="Gawrych5556209">{{harvnb|Gawrych|2006|pp=55-56, 209.}}</ref> Nga tetori i 1879 Samiu drejtonte "''[[Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip|Shoqërisë së të shtypurit me shkronja shqip]]''", ku libra dhe tekste shkollore hartoheshin nga ai me Naimin.<ref name="Gawrych88">{{harvnb|Gawrych|2006|p=88.}}</ref> Samiu drejtoi revistat e para në [[Shqip|gjuhën shqipe]] "Drita" dhe pastaj "Dituria" (Stamboll, 1884-85) ku shkroi një numër të madh artikujsh. Për nevojat e shkollës shqipe hartoi librat "Abetare e gjuhës shqipe" ([[1886]]), "[[Shkronjtore e gjuhës shqipe]]" (gramatika, 1886) dhe "Shkronjë" (Gjeografia, 1888) në gjuhën shqipe. Nga veprat më të shquara të këtij mendimtari të shquar, patriot, demokrat dhe iluminist është , botuar më [[1899]] pa emër autori në [[Bukuresht]]. Ky traktat u bë [[manifesti]] i Rilindjes Kombëtare Shqiptare, vepra që sintetizoi programin e lëvizjes, strategjinë dhe taktikën e saj. Në të u shprehën idealet demokratike të zhvillimit politik e shoqëror të vendit, të zhvillimit të arsimit, të kulturës e të shkencës. Sami Frashëri hartoi dhe një fjalor të gjuhës shqipe i cili mbeti i pabotuar. Gjithashtu ai la në [[Dorëshkrimi|dorëshkrim]] një përmbledhje këngësh popullore shqiptare. Çështjen shqiptare Sami Frashëri e mbrojti edhe në organet e ndryshme të shtypit që drejtoi, sidomos në gazetën turke "Terxhuman-i Shark". Sami Frashëri është autor i 57 veprave në gjuhën shqipe, turke dhe arabe duke përfshirë këtu edhe revistat e gazetat që i drejtoi duke botuar vetë në to. Çështjen shqiptare dhe historinë e popullit shqiptar Sami Frashëri i trajton edhe në veprat në gjuhën turke e sidomos në artikujt e botuar në shtypin e kohës, si edhe në veprat letrare me motive nga jeta shqiptare. Si dijetar i madh Sami Frashëri dha kontributin e tij të vyer në disa fusha të shkencës ku u dallua si përfaqësues i mendimit të përparuar materialist, jo vetëm për Shqipërinë, por edhe për vendet e Lindjes. Është autor i fjalorit normativ të gjuhës turke (Kamus-i türki, 1901) i cili ruan vlerën e vet të madhe edhe në ditët e sotme. Fjalori "Kamus-i türki" përmban mbi 40 mijë fjalë e shprehje gjuhësore dhe është pajisur me një parathënie të gjatë të shkruar nga vetë Samiu ku parashtron parimet e tij mbi fjalorin e një gjuhe letrare. Samiu është edhe autor i disa fjalorëve dygjuhësh frëngjisht-turqisht 1882); turqisht-frëngjisht 1885); arabisht-turqisht (Kamus-i arabi). Vepra madhore e Sami Frashëri në gjuhën turke është Enciklopedia e tij "Kamus-ul alâm" (1900) në 6 vëllime, ku Samiu u jep një vend tëdukshëm botës shqiptare, figurave të rëndësishme që ka nxjerrë populli shqiptar gjatë historisë së tij. Në enciklopedinë e Samiut gjenden njoftime për institucionet shtetërore, arsimore, fetare etj., si edhe të dhëna gjeografike jo vetëm për qytetet dhe qendrat administrative më të rëndësishme të Shqipërisë, por edhe për fshatrat më të njohura. Si shkrimtar Sami Frashëri shkroi në gjuhën turke drama e romane. Vepra më e rëndësishme tregimtare "[[Besa (Sami Frashëri)|Besa]]", e botuar më [[1875]] e ka marrë subjektin nga jeta shqiptare. Ajo u shfaq në teatrin perandorak në Stamboll më [[1874]], një vit para se të botohej. Për popullarizimin e dijeve shkencore shkroj disa [[libri|libra]] dhe broshura, të ciat i përmblodhi në "Bibliotekën e xhepit", hartoi tekste të ndryshme, botoi [[Antologjia|antologji]] me pjesë të zgjedhura nga letërsia botërore dhe kryesisht orientale, ai la në dorëshkrim 11 vepra kryesisht nga fusha e gjuhësisë dhe e letërsisë. Sami Frashëri ishte edhe një [[gazetari|gazetar]] i talentuar. Ai ka bashkëpunuar me shkrime dhe ka qenë redaktor dhe kryeredaktor në disa gazeta si psh: "" ("Mëngjezi" [[1876]]), ku për një kohë ishte kryeredaktor, ("Java") etj. Biblioteka personale e tij kishte 20,000 vëllime. == Familja == Më 4 maj 1884 u martua me Emine Velije hanmin, e bija e [[Kazasqer|kazasqerit]] Sadettin Efendiut nga Edremiti. Së bashku patën 4 fëmijë, Samijen, [[Ali Sami Yen|Ali Samiun]], Sadijen dhe Sadiun. Ali Sami Jeni është ndër sportistët më të mëdhenj turq. Më 1893 e shoqja i ndërron jetë. Pas një viti martohet me Belkizen, e veja e të vëllait, Abdylit që kishte ndërruar jetë më 1892. Së bashku u trashëguan me një djalë, Iskender Samiun. Abdyli ia kishte lënë amanet Samiut të birin dhe të bijën, [[Mid'hat Frashëri|Mid'hatin]] me Eminenë.<ref name=":1" /> == Vepra == Vepra e tij numron punime, hulumtime dhe krijime në rrafsh përkthimesh, dramaturgji, një roman, publicistikë, enciklopedi, leksikografi dhe gramatologji mes gjuhës turke dhe asaj shqipe. === Përkthime === Punët e tij të para intelektuale ishin përkthime, shumica e të cilave qenë vepra frënge, nga origjinali në turqisht. Përkthimi i parë qe me ''Tarih-i Mücmel-i Fransa'' (Joanne-Mathurine Ponctis de Boën, ''Histori e shkurtër e Francës'') më 1872, më pas ''İhtiyar Onbaşı'' (sq. ''Tetari i vjetër'') nuk i dihet autori apo nga cila gjuhë u përkthye; pjesa teatrale ''Galatée'' përkthyer nga frëngjishtja më 1873 me autor Jean Pierre Claris de Florian. Vite më pas, më 1878 përktheu romanin ''Şeytanın Yadigarları'' (sq. ''Kujtimet e Shejtanit'') nga autori Fredérick Soulié dhe më 1879 ''Sefiller'' / ''Të mjerët'' e Hygoit si dhe ''Robinson'' të [[Daniel Defoe]] nga një variant në frëngjisht.<ref>Çetin 2021, p. 186.</ref> === Leksikografi === Vepra që kontribuoi bindshëm në namin e tij qe përpilimi i enciklopedisë me gjashtë vëllime ''Kamus-ul Alam'' që e nisi më 1888 dhe e përfundoi më 1898. Fjalorët e tij u vlerësuan dhe çmuan shumë nga intelektualët e kohës, duke qenë frëngjishtja gjuha kryesore e komunikimit me botën perëndimore.<ref name=":2" /> == Titujt e veprave. == * ''Taaşşuk-i Tal’at ve Fitnat'' ([[Dashuria e Talatit për Fitneten]]) – romani i parë në turqisht (1872) * ''Besa yahud Ahde Vefâ'' ([[Besa (Sami Frashëri)|Besa ose Mbajtja e premtimit]]) – dramë në gjashtë pamje (1875) * ''Gâve ''([[Gjave]]) – dramë me pesë pamje (1876) * Medeniyyet-i-l islamiyye (Qytetërimi islam) – nga seria “Biblioteka e xhepit” (1879, 1885) * ''Kamus-i Fransevî'' – fjalor turqisht-[[Gjuha frënge|frëngjisht]] (1882/85) * Abetare e gjuhës shqipe (1886) * [[Shkronjtore e gjuhës shqipe]] (1886) * ''Dheshkronjë'' – libër gjeografie (1888) * [[Kamus al alam|''Kamus-ül Alam'']] – enciklopedia e parë në turqisht (1889–1896) * ''Kamus-i Arabi –'' fjalor [[Gjuha arabe|arabisht]]-turqisht (1889) * Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç'do të bëhet (1899) * ''Kamus-ı Türkî'' – fjalor i turqishtes (1901) == Shih edhe == {{Libri|Hipi Zhdripi i Gjuhës/Kro290|Kronologjia e jetës - Sami Frashëri}} == Referime == {{reflist|3}} {{DEFAULTSORT:Frashëri, Sami}} [[Kategoria:Lindje 1850]] [[Kategoria:Vdekje 1904]] [[Kategoria:Romancierë shqiptarë]] [[Kategoria:Dramaturgë shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz nga Frashëri]] [[Kategoria:Njerëz nga Vilajeti i Janinës]] [[Kategoria:Sufi shqiptarë]] [[Kategoria:Nxënësit e Shkollës Zosimea]] [[Kategoria:Rilindas shqiptarë]] [[Kategoria:Leksikografë shqiptarë]] 8pakbmzbzg7iiyjhccciknb7tszwj69 0 2126 2468299 2461499 2022-08-12T20:39:02Z 2A02:2149:8A8D:7500:A443:EBE1:D052:EB79 Shtova stampën shkrimtar wikitext text/x-wiki {{Ky artikull|Ky artikull flet për [[Rilindja Kombëtare|rilindasin]] e madh Naim Frashëri dhe jo për aktorin [[Naim Frashëri (aktor)|Naim Frashëri]]}} {{Infobox writer | name = Naim Frashëri | image = NAIMFRASHERI.jpg | image_size = 200px | birth_date = [[25 maj]], [[1846]] | birth_place = [[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[Perandoria Osmane]] | death_date = [[20 tetor]], [[1900]] | death_place = [[Stamboll]], [[Perandoria Osmane]] | spouse = Hatixhe | children = Nerqeze<br/>Nevrezi | relatives = [[Abdyl Frashëri]]<br/>[[Sami Frashëri]] | nationality = shqiptar | citizenship = osman | education = 1870, Janinë | language = shqip | notable_works = “Bagëti e bujqësia” | signature = Naim Frashëri (nënshkrim).svg }} '''Naim [[Beu|bej]] Frashëri''' i njohur më së shumti si '''Naim Frashëri''' ([[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[25 maj]] [[1846]] - [[Stambolli|Stamboll,]] [[20 tetor]] [[1900]]) ka qenë nëpunës dhe intelektual i [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]], poeti më i madh i [[Rilindja Kombëtare|Rilindjes Kombëtare]], hartues tekstesh, përkthyesi i parë i pjesëve të [[Kurani|Kur'anit]] në gjuhë shqipe dhe veprimtar i shquar i arsimit kombëtar shqiptar. Shihet si nismëtari i letërsisë shqiptare dhe një nga ikonat kulturore shqiptare më ndikuese të shekullit 19. I gjendur me pozita të larta në administratën osmane deri kur vdiq, mes të tjerash ndihmoi në nxjerrjen e lejes për [[Mësonjëtorja e Korçës|Mësonjëtoren]] e [[Korça|Korçës]] si dhe të ''Gramatikës'' të [[Kostandin Kristoforidhi|Kristoforidhit]]. Naimi me të vëllezërit, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]] dhe [[Sami Frashëri|Samiun]], u lindën në Frashër dhe më tej u shkolluan, u rritën dhe punuan në qendrat, [[Janina|Janinë]] e Stamboll. Përgjatë arsimimit dhe kultivimit të tij nxuri gjuhët më të rëndësishme të realitetit të kohës, [[Gjuha arabe|arabishten]], [[Gjuha perse|persishten]], [[Turqishtja osmane|turqishten]], [[Gjuha greke|greqishten]] dhe [[Gjuha frënge|frëngjishten]]. Kësodore qe prej atyre intelektualëve të mjedisit osman të shekullit të 19 që gëzonin qasje dhe vlerësonin si kulturën lindore që i rrethonte, si atë perëndimore. Kontributi i tij numron 22 vepra të shtrira në 4 gjuhë, duke filluar me turqishten, persishten, greqishten dhe shqipen; si gramatika gjuhe, tekste divulgative shkencore, arsimore, përkthime dhe krijime origjinale. Duke parë tek besimi i tij një të mesme të artë edhe për çështjen kombëtare shqiptare,<ref name="Biernat" /> u bë edhe autori më përfaqësues i [[Sufizmi|mistikës islame]] në [[Gjuha shqipe|gjuhën shqipe]] përkatësisht me veprat ''Fletore e Bektashinjët'' dhe [[Qerbelaja (poemë)|''Qerbelaja'']], si veprat e para të [[Bektashi|bektashizmit]] shqiptar.<ref name="Biernat">{{cite journal|author=Biernat|first=Agata|year=2013|title=Albanian Political Activity in Ottoman Empire (1878-1912)|url=http://idosi.org/wjihc/wjihc3%281%2913/1.pdf|journal=World Journal of Islamic History and Civilization|language=en|publisher=IDOSI Publications|volume=3|issue=1|page=2|issn=2225-0883}}</ref><ref name=":Osmani">{{Cite web|last=Osmani|first=Edlira|title=God in the Eagles’ Country: The Bektashi Order|url=http://www.iemed.org/observatori/arees-danalisi/arxius-adjunts/qm-17-originals/qm17_Osmani.pdf|url-status=live|website=iemed.org|publisher=Quaderns de la Mediterrània 17, 2012|pages=113|language=en}}</ref> Në tekstet mësimore që botoi gjenden edhe përkthimet e para selektive të Kur'anit në gjuhën shqipe të bëra prej tij.<ref name=":4" /> I ndikuar nga ungjit, [[bejtexhinjtë]] [[Shahin Frashëri|Shahin]] dhe [[Dalip bej Frashëri]],<ref name="Norris">{{citation|url=https://books.google.com/books?id=RGmzir-ITtUC&pg=PA180&lpg=PA180&dq=dalip+frasheri&source=bl&ots=wbCpXnxsp9&sig=pYviWF6DeaQlZXCKBpdd3awxpHE&hl=en&sa=X&sqi=2&ved=0CDYQ6AEwB2oVChMIoevz1qbRyAIVhDM-Ch0bxwZp#v=onepage&q=dalip%20frasheri&f=false|author=H.T.Norris|pages=76|title=Islam in the Balkans: Religion and Society Between Europe and the Arab World|location=Columbia, S.C|publisher=University of South Carolina Press|year=1993|isbn=9780872499775|oclc=28067651|language=en}}</ref> në poezinë e tij u përpoq të gërshetonte sufizmin me filozofinë perëndimore e ideve poetike.<ref name="Biernat" /> Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Naimi i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve,<ref name=":2">{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> duke u përnderuar që në gjallje të tij si "apostull i shqiptarizmës" dhe "bilbil i gjuhës shqipe",<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref> ai hodhi themelet për zhvillimin e mëtejshëm të letërsisë shqipe. == Biografia == U lind në fshatin [[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[Vilajeti i Janinës]] (sot në [[Rrethi i Përmetit|rrethin e Përmetit]]), fëmija i katërt i Halit bej Frashërit (1797–1859) dhe Emine hanëm Myteveliu (1814–1861).<ref name=":Frashëri2">{{Cite book|last=Frashëri|first=Alfred|url=https://issuu.com/shefqetcakiqi/docs/frasheri_ne_historine_e_shqiperise_/106|title=Frashëri në Historinë e Shqipërisë|last2=Frashëri|first2=Neki|publisher=SHBLSH e RE|year=2014|isbn=978-99943-2-344-9|location=Tiranë|pages=119|language=sq}}</ref><ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=7}}</ref> Nga i ati ishin pasardhës [[Timarliu|timarlinjsh]] me prejardhje nga [[Berati]] që më vonë u njohën si [[Frashërllinjtë#Dakollarët ose Dulellarët|Dulellarët]], ndërsa familja e së ëmës qenë pinjoj të [[Iljaz Bej Mirahori|Iljaz bej Mirahorit]], themeluesit të [[Korça|Korçës]].<ref name="Gawrych90">{{harvnb|Gawrych2006|p=13}}</ref> Në vendlindje bëri mësimet fillore dhe nisi të mësonte [[Gjuha osmane|turqishten osmane]], [[Gjuha arabe|arabishten]] dhe [[Gjuha perse|persishten]] në [[Teqeja e Frashërit|Teqenë e Frashërit]],<ref name=":0" /> si myhib [[Bektashizmi|bektashi]].<ref>{{Cite book|last=Merlika-Kruja|first=Mustafa|title=Kuvend letrash me miqtë|last2=Baba Rexhepi|publisher=Omsca-1|year=2013|isbn=9789928132321|location=Tiranë|pages=119-120|language=sq|authorlink=Mustafa Kruja|authorlink2=Baba Rexhebi}}</ref> Pas vdekjes së prindërve, me në krye vëllain e madh që ishte bërë zot shtëpie, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]], më 1865 familja u shpërngul në [[Janina|Janinë]], ku bashkë me vëllanë më të vogël [[Sami Frashëri|Samiun]], mbaroi gjimnazin grek "[[Zosimea]]" më 1869.<ref name=":0">Bezati, Kastriot (2012), ''Cili ishte fati pasardhësve të familjes së Naim Frashërit, nga vajzat deri tek Asllan Rusi: sëmundja e Naimit, vlerësimi i i Faik Konicës dhe jeta e vajzave të tij, ja trungu familjar i poetit të madh'', [[Tirana observer]]. - p. 1032, 20 shtator, 2012, p. 10 - 11.</ref> Në "Zosimea" mori një kulturë të gjërë për kohën, u njoh me kulturat dhe letërsitë klasike,<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> mësoi greqishten e re, greqishten e vjetër, gjuhën latine dhe [[Gjuha frënge|gjuhën frënge]]. Atje ra në kontakt me idetë e iluminizmit frëng dhe veprat e [[Jean-Jacques Rousseau|Rusoit]] e [[Voltaire|Volterit]].<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref> Vijoi të merrej privatisht me gjuhët klasike të lindjes (elsine-i selase). Në këtë periudhë u përqendrua edhe në fushat e interesit të tij jetëgjata: poetët persë dhe [[Iluminizmi]] frëng.<ref name=":3">{{Cite book|last=Kaleshi|first=Hasan|url=https://www.biolex.ios-regensburg.de/BioLexViewview.php?ID=836|title=Frashëri, Naim|work=Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas|year=1974|volume=4|location=München|pages=540–542|language=de|author-link=Hasan Kaleshi}}</ref> Pasi u diplomua më 1870,<ref name=":3" /> më 1871 shkoi në [[Stambolli|Stamboll]], ku qëndroi vetëm tetë muaj. Duke shpresuar të trajtonte në klimën e thatë të malësive shqiptare, prej të cilit vuante që fëmijë, u kthye në [[Janina|Janinë]] ku qëndroi dy vjet i pa zënë punë shteti. Me shpresën se do t'i përmirësohet shëndeti del shpesh në gjueti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=8}}</ref> Nisi punë si nëpunës në Berat dhe më pas qe drejtor dogane në [[Saranda|Sarandë]] në vitet 1874-1877. I munduar edhe nga [[reumatizma]], e shtrënguan të largohej nga [[Saranda]] dhe shkoi për kurim gjashtë muaj në llixhat e [[Baden (kthjellimin)|Badenit]] në [[Perandoria Gjermane|Perandorinë Gjermane]]. E përjetoi rëndë vdekjen e parakohshme të vëllait Sherifit nga turbekulozi. Më 1877 u kthye në Janinë. Është i shqetësuar për fatin e Shqipërisë dhe përcjell me kujdes veprimtarinë politike të shqiptarëve në botën e huaj. Vëllai i vogël, Samiu, syrgjynoset për arsye politike në ishullin Rodos, ndërsa vëllai tjetër Tahsini ndërroi jetë nga tuberkulozi.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=9}}</ref> Më 1878 punoi tetë muaj si drejtor të dhjetash (''ashari mydiri'') në [[Berati|Berat]]. Më 1882 u vendos përfundimisht në Stamboll,<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> ku punoi në fillim në detyrën e anëtarit e pastaj të Kryetarit të Komisionit të Inspektimit dhe Kontrollit dhe më vonë, të Kryetarit të Këshillit të Lartë të Arsimit dhe të Zëvendësministrit të Arsimit. Aii u martua, ndoshta në pjesën e dytë të viteve ’70 të shek XIX, me Hatixhenë, e cila thirrej shkurtimisht Hexhe, vajza e një berberi nga Shkodra, e cila jetoi dy apo tre vjet më shumë pas ndarjes nga jeta të Naimit. Naimi dhe Hatixheja patën dy vajza, e para e quajtur Nerqeze, nuk jetoi as tre vjet, vdiq më 1881. Vajza e dytë, Nevrezi, u lind dhe u shkollua në Stamboll dhe më pas u martua me Xhafer Luarasin, dhe më pas me [[Shahin Kolonja|Shahin Kolonjën]].<ref name=":0" /> Pas arrestimit të Abdylit në Janinë në fund të prillit 1881, nisi të luajë një rol të rëndësishëm në veprimtarinë kombëtare të shqiptarëve të atjeshëm. Mori pjesë në punën e Komitetit qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare dhe të [[Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip|''Shoqërisë së të shtypuri shkronja shqip'']].<ref name=":1">Robert Elsie (1995), ''[http://www.elsie.de/pdf/B1997HistLetShqip.pdf Histori e Letërsisë Shqiptare]'', përktheu Abdurrahman Myftiu, Tirana & Peja: Dukagjini, 1997.</ref> Kishte interes për thesarin shpirtëror të popullit shqiptar, gjë që e shtyu të punonte bashkë me vëllain rreth një fjalori të shqipes i cili do të mbetej pa botuar.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=21}}</ref> Në vitin 1883 nisi botimi i revistës ''[[Drita (gazetë)|Drita]]'', ku në shkrimet e veta Naimi përdorte inicialet '''N.H.F'''.<ref>{{harvnb|Skendi|1967|p=146.}}</ref><ref>{{harvnb|Gawrych|2006|p=88}}</ref> Pasi autoritetet osmane ndaluan shkrimin e shqipes, veprat nisën të botoheshin në Bukuresht dhe më pas në Sofie.<ref name="Skendi128">{{harvnb|Skendi|1967|p=128.}}</ref> Më 1887, me Samiun nxorrën nga Porta e Lartë lejen për hapjen e një shkolle private shqipe në Korçë, ku tekstet i përgatiste Naimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=251}}</ref> Pas 4 viteve duke lënguar, ndërroi jetë ndaj të gdhirë në orën 2 pas mesnate duke hyrë e shtuna, më 20 tetor 1900 në shtëpinë e tij në Këzëll Toprak, Kadikoy. Varrimi u bë të nesërmen, ditën e diel, 21 tetor 1900, në Teqen e Bektashinjëve të Merdiven Qoit në Stamboll. Varri u ngrit në krah të varrit të Abdyl Frashërit, i cili ishte i veshur i tëri me mermer të bardhë dhe, mbi të, një pllakë e zezë ku qenë gdhendur fjalët e Naimit: “Hybdyl vatan minel yman”, që do të thotë: “Të gjithë duhet t’i jemi mirënjohës Mëmëdheut”.<ref name=":0" /> === Riatdhesimi i eshtrave === Eshtrat e Naimit shteti shqiptar i solli në [[Shqipëria|Shqipëri]] në kuadrin e 25 vjetorit të Pavarësisë, më 2 qershor 1937. Ishte ditë e mërkurë, ora 15.30, kur mbërriti arkivoli me vija kuq e zi me eshtrat e Naimit. Komandanti i Përgjithshëm i Xhandarmërisë nënkoloneli Shefki Shatku, që i solli eshtrat nga Stambolli, ia dorëzoi arkivolin me eshtrat e Naimit kryetarit të [[Bashkia Tiranë|Bashkisë së Tiranës]], [[Abedin Nepravishta|Abedin Nepravishtës]]. I përcjellur nga autoritetet, populli dhe [[Eshref Frashëri]] nga trungu i Dulellarëve, arkivoli u vendos në Teqen Bektashiane të [[Tirana|Tiranës]].<ref name=":0" /> == Krijimtaria == Gjuhët e huaja të nxëna nga mësimet private, fillore dhe më tej përgjatë shkollimit në Janinë bënë që Naimi ishte një shembull parësor i intelektualit osman të shekullit të XIX që ndihej njëlloj i ambientuar si me kulturën Lindore ashtu dhe Perëndimore.<ref>{{Harvnb|Elsie|2005|p=67}}</ref> Si autor i gjithsej njëzetedy veprave, shkroi në katër gjuhë të ndryshme: katër në osmanishte, dy në persishte, dy në [[Gjuha greke|greqishte]] dhe pesëmbëdhjetë në shqipe. Duke qenë se ishte në një post delikat si drejtor i këshillit të censurës në Ministrinë e Arsimit të perandorisë, me mundësi në disa raste për t'i bërë bisht ndalimit të librave dhe botimeve në shqipe nga ana e [[Porta e Lartë|Portës së Lartë]], Naimi e pa të arsyeshme të mos përdorte emrin e mbiemrin në shumë nga botimet e veta, por të shënonte vetëm 'nga N.H.', 'nga N.H.F.', ose 'nga N.F.'<ref name=":1" /> === Në turqisht, persisht dhe greqisht === [[Skeda:Naim_Frashëri_Tirana.jpg|parapamje|Busti në Tiranë]] Duke pasë qenë edhe njohës të gjuhëve më të rëndësishme si të lindjes ashtu edhe të perëndimit, Naimi me Samiun ishin gjithashtu ndër të parët të interesuar për filologjinë moderne. Vepra e parë e Naimit është një gramatikë e gjuhës perse "Rregullat e persishtes sipas metodës së re" (tr. ''Kavâid-i farisiyye dar tarz-i nevîn'') më 1871, nënshkruar ''Mehmet Naim'', nëpunës i Drejtorisë së Shtypit. Duke pasur gjithsej ka 168 faqe, kjo vepër është e ndarë në dy pjesë: pjesa e parë ka 85 faqe dhe në atë jepen të dhëna rreth rregullave të gjuhës perse, sidomos për pjesën morfologjike të kësaj gjuhe, kurse pjesa e dytë e cila ka 83 faqe, përbëhet nga katër ushtrime dhe një fjalor në fund me disa fjalë persisht–osmanisht. Kjo e bën të jetë edhe gramatika e parë moderne e gjuhës perse, një vit para asaj të Mirza Habib Esfehanit, me të cilit mendohet se Naimi njihej dhe ka bashkëpunuar me të në gazetën ''Ahter'' që botohej në Stamboll.<ref>{{Cite web|last=Rexhepi|first=Abdullah|date=11 mars 2011|title=Mbi gramatikën e persishtes të Naim Frashërit|url=https://orientalizmi.wordpress.com/2019/07/16/mbi-gramatiken-e-persishtes-te-naim-frasherit/|url-status=live|access-date=8 maj 2022|website=orientalizmi.wordpress.com|language=sq}}</ref> Më 1881 ne serinë e botimeve ''Cep Kütüphanesi'' (xhep qytyphanesi, biblioteka e xhepit) botuar nga Samiu, doli punimin i dytë i Naimit në gjuhën turke "Shpikje dhe zbulime" (Ihtiraat ve keşfiyyat. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 15. Istanbul 1298) ku radhit për shpikjet dhe zbulimet, nga mulliri dhe ora deri te elektriciteti, telegrafi dhe fotografia. Qëllimi i kësaj serie librash xhepi ishte të divulgoheshin risitë shkencore e teknologjike tek lexuesi.<ref name=":3" /> Ky merak për kulturën perse dhe vargjet e [[Saadi Shirazi|Saadiut]], [[Hafez|Hafezit]], bëri që të shkruante dhe botonte vargje në persisht, duke ndjekur traditën e letërsisë perse dhe modelet e poetëve të parapëlqyer më 1884 vëllimin me poezi prozaike "Katër stinët" (tr. ''Fusuli erbea''), sipas një shablloni të panjohur francez. Pas një viti, më 1885 botoi përmbledhjen poetike "Ëndërrimet" (pers. ''Tehajjulat''),<ref>Nasho Jorgaqi, ''"Katër stinët" dhe fillimet romantike të Naimit'', parathënie e vëllimit "Katër stinët" (1995), përkthyer nga Vexhi Buharaja, Tiranë: Albinform. f. 5-28</ref> e përbërë nga 24 lirika të shkruara mes 1873 dhe 1882, që i përkasin traditës së letërsisë perse, por me motive nga mjedisi shqiptar i njohur prej poetit.<ref name=":3" /> Atyre viteve mërgata shqiptare në Stamboll, por edhe në Bukuresht, mendonin për një shtet shqiptaro-grek. Kjo e shtyu Naimin që më 1886 të botonte poemën greqisht "Dëshira e vërtetë e shqiptarëve" (gr. ''O alithis pothos ton Skypetaron''). në të cilën shkruante për lutej një Bashkëjetesë shtetërore e shqiptarëve, grekëve dhe sllavëve. Nëntë vjet më vonë F. botoi një përmbledhje tjetër të vogël me poezi greke: "Dashuria" (''O Eros''. Stamboll 1895).<ref name=":3" /> [[Skeda:NHFHistori.jpg|alt=|majtas|parapamje|Istori e Shqipërisë prej Naim Frashërit]] === Në shqip === Më 1880 botoi poemthin e parë në shqip "Shqipëria", ku shpalli të gjitha idetë që përbëjnë trungun e veprës së tij atdhetare.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Kur më 1884 e përkohshmja ''Dituria'' nisi të botohej në Stamboll, Naimi u nisi një varg poezish të cilat trajtonin tema natyrore dhe shkencore në një gjuhë që fëmijët mund të kuptonin. Këto poezi u ribotuan më vonë si tekste shkollore.<ref name=":3" /> Nga 1885 dhe deri më 1895, pothuajse për çdo vit dilte nga shtypi në Bukuresht nga një punim i Naimit.<ref name=":3" /> Më 1886 botoi poemën e tij të famshme [[Bagëti e Bujqësi|''Bagëti e Bujqësi'']], më tej katër libra për shkollat: "Vjersha për mësonjtoret e para" bazuar te fabulisti frëng La Fontaine, "E këndimit të çunavet këndonjëtoreja", (në dy vëllime, me poezi, lexime të ndryshme, njohuri të para shkencore humanitare), si dhe një "Histori të përgjithshme". Më 1888 vijoi me "Dituritë" (ribotuar më 1895 me titullin "Gjithësia", - shkenca të natyrës).<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Më 1890 doli përmbledhja e lirikave "Lulet e verës", pastaj "Mësimet" (proza patriotike dhe të moralit) dhe "Fjala flutarake" (vjersha) më 1894, së fundi më 1898 poemat epike "[[Istori e Skënderbeut|Istoria e Skënderbeut]]" dhe "Qerbelaja''"''.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354-355}}</ref> Rëndësi të veçantë i dha botimit të librave për të cilët kishte nevojë shkolla shqipe.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Këto poema do të shpërndaheshin në dorëshkrim mes bashkëatdhetarëve të tij, pasi administrata osmane e ndaloi qarkullimin e botimeve shqip, ndërsa jashtë kufinjve kishte mundësi të kufizuara botimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=214}}</ref> Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës do t'i kalojë në Shqipëri, Naimi do ta kuptojë mirë traditën historike, kulturore dhe kombëtare në përgjithësi kurse letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref> === Përkthime === Tek botimi "Mësimet", në pjesën ''Thelb'i Kuranit'', Naimi ka botuar edhe të parin përkthim selektiv të Kur'anit në gjuhën shqipe.<ref name=":4">{{Cite web|last=Jusufi|first=Azmir|date=2 shtator 2019|title=Ilo Mitko Qafëzezi dhe përkthimi i parë i pjesshëm i Kur’anit në shqip|url=https://www.zaninalte.al/2019/09/ilo-mitko-qafezezi-dhe-perkthimi-i-pare-i-pjesshem-i-kuranit-ne-shqip/|url-status=live|access-date=8 maj 2022|website=zaninalte.al|language=sq}}</ref> Më 1886 botoi po ashtu një tjetër vepër në gjuhën turke, një përkthim në prozë i ''Iliadës'' së [[Homeri|Homerit]], duke qenë edhe hera e parë që ndonjë pjesë e eposit përkthehej në gjuhën turke. Pas nja 10 vjetëve nxorri edhe një variant në shqip që u botua në Bukuresht, ''Iliadhë e Omeritë''.<ref name=":3" /> == Studime të veprës == Një vit pas vdekjes së Naimit, [[Faik Konica|Konica]] shkroi artikullin "Naim H. bej Frashëri" botuar tek ''[[Albania (revistë)|Albania]]''. Po atë vit në [[Sofja|Sofie]], nipi i Naimit, [[Mid'hat Frashëri|Midhati]] shkroi artikullin "Naim Be Frashëri". Më 1925 në një libër të botuar nga studentët shqiptarë të [[Vjena|Vjenës]] titulluar "''Naim Frashërit, vjershëtorit dhe 'edukatorit kombëtar''", [[Norbert Jokl]] në shkrimin e tij "''Naim Be Frashëri dhe pasunimi i gjuhës shqipe"'' jep idenë e ndikimit të ideve të dijetarit gjerman, Leibniz.<ref>{{Cite book|last=Uçi|first=Alfred|title=Naim Frashëri, bektashizmi dhe kombëtarizmi|publisher=Manifestimi Letrar Ndërkombëtar "Ditët e Naimit"|year=2002|location=Tetovë|language=sq}}</ref> Për [[Eqrem Çabej|Çabej]]n Naimi është përfaqësuesi i romantizmit në letrat shqipe, i ndikuar nga kultura frënge, lavdëron Voltaire dhe Rousseau te ''Istori e Skënderbeut'' si lajmësit e ideve të reja. Gjurmët e poezisë popullore tek ai janë fare të imta, ndonjë mënyrë të thëni popullore, imitimi i stilit të përrallave në ndonjë vend të ''Qerbelasë'' dhe te ''Istori e Skënderbeut''. Ndryshe nga Samiu që bashkëpunoi në reformën gjuhësore turke, Naimi u vu në shërbim të gjuhës amtare. Natyrën e vet religjioze dhe romantike e kultivoi në vepërsinë e tij tek veprat "Qerbelaja", "Fletorja e Bektashive"; por gjithashtu ai "ishte fis me Orientin; ai rron në të, është i saj", ku me ''Tehajjulat'' tregoi se sa i regjur ishte me letrat perse.<ref>{{Cite book|last=Çabej|first=Eqrem|title=Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes|publisher=Çabej|year=2006|isbn=99927-33-72-1|location=Tiranë|pages=104-111|language=sq}}</ref> Sipas studjuesve, me shumë gjasë Naimi kishte kënduar edhe [[Xhelaledin Rumi|Rumiun]], duke qenë se gjehen gjurmë të botëkuptimeve dhe ndikime të veprave të tij në opusin naimian.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri dhe kodi letrar persian: Gjurmë të Mevlana Rumiut në poezinë e Naim Frashërit'', ligjeratë në konferencën "The XXXIII International Seminar for Albanian Language, Literature and Culture".</ref> Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës i kaloi në viset shqiptare, mendohet se i kuptonte traditat, kulturën dhe letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref> Në poemën heroike ''Istori e Skënderbeut'', Naimi futi shpesh figura të mitologjisë popullore ilire dhe shqiptare. Ai përdori dragojt, hijet, kuçedrat, lugetërit, shtrigat, zanat, të Bukurën e Dheut e të tjera. Në këngën VII të Istori e Skënderbeut, E Bukura e Dheut e uron Skënderbeun për fitoren e tij:<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=26-27}}</ref> '':Dolli e Bukur e Dheut/ Sy-larush e qafë-gjata,/ iu qas, i tha Skënderbeut/ Të lumtë dora dhe shpata''. u shqua struktura poetike në saje të të cilës Naimi fitoi popullorësinë si njëri nga vjershëtarët më të mëdhenj të letërsisë shqipe. butësia e ndjenjës dhe thellësia e përsiatjes e ngjyrosin qëndrimin e tij ndaj botës.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=106}}</ref>[[Skeda:TiranaFrasheriBrueder cropped.jpg|thumb|left|Vëllezërit Frashëri]] == Trashëgimia == [[Skeda:200Lek(1997).jpg|parapamje|200-[[Leku shqiptar|Lekshi]] i vitit 1997 me figurën e Naim Frashërit]]Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Me vjershat dhe poemat e tij i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve.<ref name=":2" /> Pas Çlirimit u vunë në pah dhe u çmuan gjerësisht meritat dhe vlerat e punës dhe të krijimtarisë së tij, përmes studimesh të ndryshme.{{Cn}} === Mirënjohja === Emrin e Naim Frashërit e mbajnë shkolla dhe institucione të ndryshme. Për meritat kulturore në Shqipëri jepet urdhri që mban emrin e poetit kombëtar. [[Irani|Shteti iranian]] në shenjë nderimi për kontributin e tij në gjuhën perse i kushtoi një emetim special pullash postare me imazhin e poetit Frashërlli.<ref>''Albanian poet Naim Frasheri in Iranian postage stamps'', balkaneu.com, 9 korrik 2015. Marrë më 14 shkurt 2018.</ref> ==Tituj të veprave== {{div col}} === Letrare === * Ëndërrimet (Tahayyulat). (Mihran, Kostandinopel 1884 [1301 A.H.]) 66 ff; * Bagëti e bujqësija prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 23 ff; * E këndimit çunavet këndonjëtoreja copë e parë prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 55 ff; * E këndimit çunavet këndonjëtoreja copë e dytë prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 52 ff; * Istori e përgjithëshme për mësonjëtoret të para prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 116 ff; * Dëshira e vërtetë e shqiptarëve. (Ho alêthês pothos tôn skypetarôn hypo D. , Bukuresht 1886) 19 ff; * Vjersha për mësonjëtoret të para prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 96 ff; * Luletë e verësë. N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1890) 80 ff; * Parajsa dhe fjala fluturake. Vjersha të N.F. (Bukuresht 1894, rebotim Dhori Koti, Korçë s.a.) 76 ff; * Dashuria. (Ho Erôs. Poiêmata prôtotypa eis asmata oktô met' eikonôn). (Gerardos, Kostandinopel 1895) 32 ff; * [[Istori e Skënderbeut|Istori' e Skenderbeut]]. (Tipografi' e Shqipëtarëvet, Bukuresht 1898) 312 ff; * Qerbelaja prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1898) 352 ff; === Joletrare === * Kavâid-i fârisiyye dar tarz-i nevîn. (Mühendisynn Matbaasi, Kostandinopel 1871 [1288 A.H.]) 64 ff; * Dituritë për mësonjëtoret të para pej [sic] N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1888) 212 ff; * Mësime prej N.F. (Bukuresht 1894) 126 ff; * Fletore e Bektashinjet. (Shtypëshkronjët të Shqipëtarëvet, Bukuresht 1896) 32 ff; === Përkthime === * Ihtiraat ve keşfiyyat. Ihtiraat ve keşfiyyat. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 15. Istanbul 1298 [1881/2] 79 ff; * Fusul-u arba’a. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 16. Istanbul 1298 [1883] 127 ff; * Ilyada - Eser-i Homer. Kerabet ve Kasban Matbaası. Istanbul 1303 [1886]; * Iliadë e Omirit. Këngë e parë kthyerë prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1896) 76 ff; === Botime integrale === * Vepra të zgjedhura 1-2. (Akademia e Shkencave, Tiranë 1980, 1985); * Vepra 1-7. (Rilindja, Prishtinë 1986); * Vepra letrare. 1-5. (Naim Frashëri, Tiranë 1995, 1996).<ref name=":1" /> {{div col end}} ==Mirënjohje== * Një numër i madh shkollash të niveleve të ndryshme në territoret shqiptare e mbajnë emrin "Naim Frashëri". * Prerja e kartmonedhës 200 lekëshe. * libra mbi dhe për krijimtarinë e Naim Frashërit. * [[Pallati i Kulturës "Naim Frashëri" në Përmet|Pallati i Kulturës "Naim Frashëri"]] në Përmet. * Emrin përkëdhelës i përdorur nga populli dhe intelektualët: Naimi. == Shiko edhe këtë == {{Wikisource1|Naim Frashëri}} * {{libri|Hipi Zhdripi i Gjuhës/Kro280|Kronologjia e jetës - Naim Frashëri}} ==Referime== {{reflist|2}} == Literatura == {{div col|2}} * {{cite book|title=[[Porosia e madhe]]: monografi mbi krijimtarinë e Naim Frashërit|author=Rexhep Qosja|publisher=Rilindja|year=1986|place=Prishtinë|language=sq}} * {{cite book|last=Gawrych|first=George|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913|year=2006|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+Saadi&source=bl&ots=AGWHSK5Fc0&sig=JBGVpFnzKAt-JJkvSL9d-2oQbqc&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiO6suMwtbNAhWEi5QKHX6DBI8Q6AEIMTAD#v=onepage&q=The%20crescent%20and%20the%20eagle%3A%20Ottoman%20rule%2C%20Islam%20and%20the%20Albanians%2C%201874-1913%20Saadi&f=false|isbn=9781845112875|language=en}} * {{cite book|last=Elsie|first=Robert|title=Albanian Literature: A Short History|year=2005|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&pg=PA67|isbn=978-1-84511-031-4|language=en}} * {{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i dytë|author=Akademia e Shkencave e Shqipërsië|publisher=Toena|year=2002|place=Tiranë|language=sq}} {{div col end}} {{Autorë shqiptarë|state=collapsed}} {{DEFAULTSORT:Frashëri, Naim}} [[Kategoria:Poetë shqiptarë]] [[Kategoria:Lindje 1846]] [[Kategoria:Vdekje 1900]] [[Kategoria:Nxënësit e Shkollës Zosimea]] [[Kategoria:Rilindas shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz nga Frashëri]] [[Kategoria:Sufi shqiptarë]] [[Kategoria:Leksikografë shqiptarë]] [[Kategoria:Poetë sufi]] [[Kategoria:Përkthyes të Kuranit në shqip]] [[Kategoria:Njerëz nga Vilajeti i Janinës]] [[Kategoria:Përkthyes prej greqishtes së lashtë në shqip]] kzx9z4du6v227zzm3cf0emdoknivqus 2468304 2468299 2022-08-12T21:19:49Z Shkodranci 143388 Fixed typo wikitext text/x-wiki {{Ky artikull|Ky artikull flet për [[Rilindja Kombëtare|rilindasin]] e madh Naim Frashëri dhe jo për aktorin [[Naim Frashëri (aktor)|Naim Frashëri]]}} {{Infobox writer | name = Naim Frashëri | image = NAIMFRASHERI.jpg | image_size = 200px | birth_date = [[25 maj]], [[1846]] | birth_place = [[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[Perandoria Osmane]] | death_date = [[20 tetor]], [[1900]] | death_place = [[Stamboll]], [[Perandoria Osmane]] | spouse = Hatixhe | children = Nerqeze<br/>Nevrezi | relatives = [[Abdyl Frashëri]]<br/>[[Sami Frashëri]] | nationality = shqiptar | citizenship = osman | education = 1870, Janinë | language = [[Gjuha shqipe|Shqip]]<br/>[[Gjuha turke|Turqisht]]<br[[Gjuha perse|Persisht]] | notable_works = “Bagëti e bujqësia” | signature = Naim Frashëri (nënshkrim).svg }} '''Naim [[Beu|bej]] Frashëri''' i njohur më së shumti si '''Naim Frashëri''' ([[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[25 maj]] [[1846]] - [[Stambolli|Stamboll,]] [[20 tetor]] [[1900]]) ka qenë nëpunës dhe intelektual i [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]], poeti më i madh i [[Rilindja Kombëtare|Rilindjes Kombëtare]], hartues tekstesh, përkthyesi i parë i pjesëve të [[Kurani|Kur'anit]] në gjuhë shqipe dhe veprimtar i shquar i arsimit kombëtar shqiptar. Shihet si nismëtari i letërsisë shqiptare dhe një nga ikonat kulturore shqiptare më ndikuese të shekullit 19. I gjendur me pozita të larta në administratën osmane deri kur vdiq, mes të tjerash ndihmoi në nxjerrjen e lejes për [[Mësonjëtorja e Korçës|Mësonjëtoren]] e [[Korça|Korçës]] si dhe të ''Gramatikës'' të [[Kostandin Kristoforidhi|Kristoforidhit]]. Naimi me të vëllezërit, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]] dhe [[Sami Frashëri|Samiun]], u lindën në Frashër dhe më tej u shkolluan, u rritën dhe punuan në qendrat, [[Janina|Janinë]] e Stamboll. Përgjatë arsimimit dhe kultivimit të tij nxuri gjuhët më të rëndësishme të realitetit të kohës, [[Gjuha arabe|arabishten]], [[Gjuha perse|persishten]], [[Turqishtja osmane|turqishten]], [[Gjuha greke|greqishten]] dhe [[Gjuha frënge|frëngjishten]]. Kësodore qe prej atyre intelektualëve të mjedisit osman të shekullit të 19 që gëzonin qasje dhe vlerësonin si kulturën lindore që i rrethonte, si atë perëndimore. Kontributi i tij numron 22 vepra të shtrira në 4 gjuhë, duke filluar me turqishten, persishten, greqishten dhe shqipen; si gramatika gjuhe, tekste divulgative shkencore, arsimore, përkthime dhe krijime origjinale. Duke parë tek besimi i tij një të mesme të artë edhe për çështjen kombëtare shqiptare,<ref name="Biernat" /> u bë edhe autori më përfaqësues i [[Sufizmi|mistikës islame]] në [[Gjuha shqipe|gjuhën shqipe]] përkatësisht me veprat ''Fletore e Bektashinjët'' dhe [[Qerbelaja (poemë)|''Qerbelaja'']], si veprat e para të [[Bektashi|bektashizmit]] shqiptar.<ref name="Biernat">{{cite journal|author=Biernat|first=Agata|year=2013|title=Albanian Political Activity in Ottoman Empire (1878-1912)|url=http://idosi.org/wjihc/wjihc3%281%2913/1.pdf|journal=World Journal of Islamic History and Civilization|language=en|publisher=IDOSI Publications|volume=3|issue=1|page=2|issn=2225-0883}}</ref><ref name=":Osmani">{{Cite web|last=Osmani|first=Edlira|title=God in the Eagles’ Country: The Bektashi Order|url=http://www.iemed.org/observatori/arees-danalisi/arxius-adjunts/qm-17-originals/qm17_Osmani.pdf|url-status=live|website=iemed.org|publisher=Quaderns de la Mediterrània 17, 2012|pages=113|language=en}}</ref> Në tekstet mësimore që botoi gjenden edhe përkthimet e para selektive të Kur'anit në gjuhën shqipe të bëra prej tij.<ref name=":4" /> I ndikuar nga ungjit, [[bejtexhinjtë]] [[Shahin Frashëri|Shahin]] dhe [[Dalip bej Frashëri]],<ref name="Norris">{{citation|url=https://books.google.com/books?id=RGmzir-ITtUC&pg=PA180&lpg=PA180&dq=dalip+frasheri&source=bl&ots=wbCpXnxsp9&sig=pYviWF6DeaQlZXCKBpdd3awxpHE&hl=en&sa=X&sqi=2&ved=0CDYQ6AEwB2oVChMIoevz1qbRyAIVhDM-Ch0bxwZp#v=onepage&q=dalip%20frasheri&f=false|author=H.T.Norris|pages=76|title=Islam in the Balkans: Religion and Society Between Europe and the Arab World|location=Columbia, S.C|publisher=University of South Carolina Press|year=1993|isbn=9780872499775|oclc=28067651|language=en}}</ref> në poezinë e tij u përpoq të gërshetonte sufizmin me filozofinë perëndimore e ideve poetike.<ref name="Biernat" /> Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Naimi i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve,<ref name=":2">{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> duke u përnderuar që në gjallje të tij si "apostull i shqiptarizmës" dhe "bilbil i gjuhës shqipe",<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref> ai hodhi themelet për zhvillimin e mëtejshëm të letërsisë shqipe. == Biografia == U lind në fshatin [[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[Vilajeti i Janinës]] (sot në [[Rrethi i Përmetit|rrethin e Përmetit]]), fëmija i katërt i Halit bej Frashërit (1797–1859) dhe Emine hanëm Myteveliu (1814–1861).<ref name=":Frashëri2">{{Cite book|last=Frashëri|first=Alfred|url=https://issuu.com/shefqetcakiqi/docs/frasheri_ne_historine_e_shqiperise_/106|title=Frashëri në Historinë e Shqipërisë|last2=Frashëri|first2=Neki|publisher=SHBLSH e RE|year=2014|isbn=978-99943-2-344-9|location=Tiranë|pages=119|language=sq}}</ref><ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=7}}</ref> Nga i ati ishin pasardhës [[Timarliu|timarlinjsh]] me prejardhje nga [[Berati]] që më vonë u njohën si [[Frashërllinjtë#Dakollarët ose Dulellarët|Dulellarët]], ndërsa familja e së ëmës qenë pinjoj të [[Iljaz Bej Mirahori|Iljaz bej Mirahorit]], themeluesit të [[Korça|Korçës]].<ref name="Gawrych90">{{harvnb|Gawrych2006|p=13}}</ref> Në vendlindje bëri mësimet fillore dhe nisi të mësonte [[Gjuha osmane|turqishten osmane]], [[Gjuha arabe|arabishten]] dhe [[Gjuha perse|persishten]] në [[Teqeja e Frashërit|Teqenë e Frashërit]],<ref name=":0" /> si myhib [[Bektashizmi|bektashi]].<ref>{{Cite book|last=Merlika-Kruja|first=Mustafa|title=Kuvend letrash me miqtë|last2=Baba Rexhepi|publisher=Omsca-1|year=2013|isbn=9789928132321|location=Tiranë|pages=119-120|language=sq|authorlink=Mustafa Kruja|authorlink2=Baba Rexhebi}}</ref> Pas vdekjes së prindërve, me në krye vëllain e madh që ishte bërë zot shtëpie, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]], më 1865 familja u shpërngul në [[Janina|Janinë]], ku bashkë me vëllanë më të vogël [[Sami Frashëri|Samiun]], mbaroi gjimnazin grek "[[Zosimea]]" më 1869.<ref name=":0">Bezati, Kastriot (2012), ''Cili ishte fati pasardhësve të familjes së Naim Frashërit, nga vajzat deri tek Asllan Rusi: sëmundja e Naimit, vlerësimi i i Faik Konicës dhe jeta e vajzave të tij, ja trungu familjar i poetit të madh'', [[Tirana observer]]. - p. 1032, 20 shtator, 2012, p. 10 - 11.</ref> Në "Zosimea" mori një kulturë të gjërë për kohën, u njoh me kulturat dhe letërsitë klasike,<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> mësoi greqishten e re, greqishten e vjetër, gjuhën latine dhe [[Gjuha frënge|gjuhën frënge]]. Atje ra në kontakt me idetë e iluminizmit frëng dhe veprat e [[Jean-Jacques Rousseau|Rusoit]] e [[Voltaire|Volterit]].<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref> Vijoi të merrej privatisht me gjuhët klasike të lindjes (elsine-i selase). Në këtë periudhë u përqendrua edhe në fushat e interesit të tij jetëgjata: poetët persë dhe [[Iluminizmi]] frëng.<ref name=":3">{{Cite book|last=Kaleshi|first=Hasan|url=https://www.biolex.ios-regensburg.de/BioLexViewview.php?ID=836|title=Frashëri, Naim|work=Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas|year=1974|volume=4|location=München|pages=540–542|language=de|author-link=Hasan Kaleshi}}</ref> Pasi u diplomua më 1870,<ref name=":3" /> më 1871 shkoi në [[Stambolli|Stamboll]], ku qëndroi vetëm tetë muaj. Duke shpresuar të trajtonte në klimën e thatë të malësive shqiptare, prej të cilit vuante që fëmijë, u kthye në [[Janina|Janinë]] ku qëndroi dy vjet i pa zënë punë shteti. Me shpresën se do t'i përmirësohet shëndeti del shpesh në gjueti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=8}}</ref> Nisi punë si nëpunës në Berat dhe më pas qe drejtor dogane në [[Saranda|Sarandë]] në vitet 1874-1877. I munduar edhe nga [[reumatizma]], e shtrënguan të largohej nga [[Saranda]] dhe shkoi për kurim gjashtë muaj në llixhat e [[Baden (kthjellimin)|Badenit]] në [[Perandoria Gjermane|Perandorinë Gjermane]]. E përjetoi rëndë vdekjen e parakohshme të vëllait Sherifit nga turbekulozi. Më 1877 u kthye në Janinë. Është i shqetësuar për fatin e Shqipërisë dhe përcjell me kujdes veprimtarinë politike të shqiptarëve në botën e huaj. Vëllai i vogël, Samiu, syrgjynoset për arsye politike në ishullin Rodos, ndërsa vëllai tjetër Tahsini ndërroi jetë nga tuberkulozi.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=9}}</ref> Më 1878 punoi tetë muaj si drejtor të dhjetash (''ashari mydiri'') në [[Berati|Berat]]. Më 1882 u vendos përfundimisht në Stamboll,<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> ku punoi në fillim në detyrën e anëtarit e pastaj të Kryetarit të Komisionit të Inspektimit dhe Kontrollit dhe më vonë, të Kryetarit të Këshillit të Lartë të Arsimit dhe të Zëvendësministrit të Arsimit. Aii u martua, ndoshta në pjesën e dytë të viteve ’70 të shek XIX, me Hatixhenë, e cila thirrej shkurtimisht Hexhe, vajza e një berberi nga Shkodra, e cila jetoi dy apo tre vjet më shumë pas ndarjes nga jeta të Naimit. Naimi dhe Hatixheja patën dy vajza, e para e quajtur Nerqeze, nuk jetoi as tre vjet, vdiq më 1881. Vajza e dytë, Nevrezi, u lind dhe u shkollua në Stamboll dhe më pas u martua me Xhafer Luarasin, dhe më pas me [[Shahin Kolonja|Shahin Kolonjën]].<ref name=":0" /> Pas arrestimit të Abdylit në Janinë në fund të prillit 1881, nisi të luajë një rol të rëndësishëm në veprimtarinë kombëtare të shqiptarëve të atjeshëm. Mori pjesë në punën e Komitetit qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare dhe të [[Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip|''Shoqërisë së të shtypuri shkronja shqip'']].<ref name=":1">Robert Elsie (1995), ''[http://www.elsie.de/pdf/B1997HistLetShqip.pdf Histori e Letërsisë Shqiptare]'', përktheu Abdurrahman Myftiu, Tirana & Peja: Dukagjini, 1997.</ref> Kishte interes për thesarin shpirtëror të popullit shqiptar, gjë që e shtyu të punonte bashkë me vëllain rreth një fjalori të shqipes i cili do të mbetej pa botuar.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=21}}</ref> Në vitin 1883 nisi botimi i revistës ''[[Drita (gazetë)|Drita]]'', ku në shkrimet e veta Naimi përdorte inicialet '''N.H.F'''.<ref>{{harvnb|Skendi|1967|p=146.}}</ref><ref>{{harvnb|Gawrych|2006|p=88}}</ref> Pasi autoritetet osmane ndaluan shkrimin e shqipes, veprat nisën të botoheshin në Bukuresht dhe më pas në Sofie.<ref name="Skendi128">{{harvnb|Skendi|1967|p=128.}}</ref> Më 1887, me Samiun nxorrën nga Porta e Lartë lejen për hapjen e një shkolle private shqipe në Korçë, ku tekstet i përgatiste Naimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=251}}</ref> Pas 4 viteve duke lënguar, ndërroi jetë ndaj të gdhirë në orën 2 pas mesnate duke hyrë e shtuna, më 20 tetor 1900 në shtëpinë e tij në Këzëll Toprak, Kadikoy. Varrimi u bë të nesërmen, ditën e diel, 21 tetor 1900, në Teqen e Bektashinjëve të Merdiven Qoit në Stamboll. Varri u ngrit në krah të varrit të Abdyl Frashërit, i cili ishte i veshur i tëri me mermer të bardhë dhe, mbi të, një pllakë e zezë ku qenë gdhendur fjalët e Naimit: “Hybdyl vatan minel yman”, që do të thotë: “Të gjithë duhet t’i jemi mirënjohës Mëmëdheut”.<ref name=":0" /> === Riatdhesimi i eshtrave === Eshtrat e Naimit shteti shqiptar i solli në [[Shqipëria|Shqipëri]] në kuadrin e 25 vjetorit të Pavarësisë, më 2 qershor 1937. Ishte ditë e mërkurë, ora 15.30, kur mbërriti arkivoli me vija kuq e zi me eshtrat e Naimit. Komandanti i Përgjithshëm i Xhandarmërisë nënkoloneli Shefki Shatku, që i solli eshtrat nga Stambolli, ia dorëzoi arkivolin me eshtrat e Naimit kryetarit të [[Bashkia Tiranë|Bashkisë së Tiranës]], [[Abedin Nepravishta|Abedin Nepravishtës]]. I përcjellur nga autoritetet, populli dhe [[Eshref Frashëri]] nga trungu i Dulellarëve, arkivoli u vendos në Teqen Bektashiane të [[Tirana|Tiranës]].<ref name=":0" /> == Krijimtaria == Gjuhët e huaja të nxëna nga mësimet private, fillore dhe më tej përgjatë shkollimit në Janinë bënë që Naimi ishte një shembull parësor i intelektualit osman të shekullit të XIX që ndihej njëlloj i ambientuar si me kulturën Lindore ashtu dhe Perëndimore.<ref>{{Harvnb|Elsie|2005|p=67}}</ref> Si autor i gjithsej njëzetedy veprave, shkroi në katër gjuhë të ndryshme: katër në osmanishte, dy në persishte, dy në [[Gjuha greke|greqishte]] dhe pesëmbëdhjetë në shqipe. Duke qenë se ishte në një post delikat si drejtor i këshillit të censurës në Ministrinë e Arsimit të perandorisë, me mundësi në disa raste për t'i bërë bisht ndalimit të librave dhe botimeve në shqipe nga ana e [[Porta e Lartë|Portës së Lartë]], Naimi e pa të arsyeshme të mos përdorte emrin e mbiemrin në shumë nga botimet e veta, por të shënonte vetëm 'nga N.H.', 'nga N.H.F.', ose 'nga N.F.'<ref name=":1" /> === Në turqisht, persisht dhe greqisht === [[Skeda:Naim_Frashëri_Tirana.jpg|parapamje|Busti në Tiranë]] Duke pasë qenë edhe njohës të gjuhëve më të rëndësishme si të lindjes ashtu edhe të perëndimit, Naimi me Samiun ishin gjithashtu ndër të parët të interesuar për filologjinë moderne. Vepra e parë e Naimit është një gramatikë e gjuhës perse "Rregullat e persishtes sipas metodës së re" (tr. ''Kavâid-i farisiyye dar tarz-i nevîn'') më 1871, nënshkruar ''Mehmet Naim'', nëpunës i Drejtorisë së Shtypit. Duke pasur gjithsej ka 168 faqe, kjo vepër është e ndarë në dy pjesë: pjesa e parë ka 85 faqe dhe në atë jepen të dhëna rreth rregullave të gjuhës perse, sidomos për pjesën morfologjike të kësaj gjuhe, kurse pjesa e dytë e cila ka 83 faqe, përbëhet nga katër ushtrime dhe një fjalor në fund me disa fjalë persisht–osmanisht. Kjo e bën të jetë edhe gramatika e parë moderne e gjuhës perse, një vit para asaj të Mirza Habib Esfehanit, me të cilit mendohet se Naimi njihej dhe ka bashkëpunuar me të në gazetën ''Ahter'' që botohej në Stamboll.<ref>{{Cite web|last=Rexhepi|first=Abdullah|date=11 mars 2011|title=Mbi gramatikën e persishtes të Naim Frashërit|url=https://orientalizmi.wordpress.com/2019/07/16/mbi-gramatiken-e-persishtes-te-naim-frasherit/|url-status=live|access-date=8 maj 2022|website=orientalizmi.wordpress.com|language=sq}}</ref> Më 1881 ne serinë e botimeve ''Cep Kütüphanesi'' (xhep qytyphanesi, biblioteka e xhepit) botuar nga Samiu, doli punimin i dytë i Naimit në gjuhën turke "Shpikje dhe zbulime" (Ihtiraat ve keşfiyyat. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 15. Istanbul 1298) ku radhit për shpikjet dhe zbulimet, nga mulliri dhe ora deri te elektriciteti, telegrafi dhe fotografia. Qëllimi i kësaj serie librash xhepi ishte të divulgoheshin risitë shkencore e teknologjike tek lexuesi.<ref name=":3" /> Ky merak për kulturën perse dhe vargjet e [[Saadi Shirazi|Saadiut]], [[Hafez|Hafezit]], bëri që të shkruante dhe botonte vargje në persisht, duke ndjekur traditën e letërsisë perse dhe modelet e poetëve të parapëlqyer më 1884 vëllimin me poezi prozaike "Katër stinët" (tr. ''Fusuli erbea''), sipas një shablloni të panjohur francez. Pas një viti, më 1885 botoi përmbledhjen poetike "Ëndërrimet" (pers. ''Tehajjulat''),<ref>Nasho Jorgaqi, ''"Katër stinët" dhe fillimet romantike të Naimit'', parathënie e vëllimit "Katër stinët" (1995), përkthyer nga Vexhi Buharaja, Tiranë: Albinform. f. 5-28</ref> e përbërë nga 24 lirika të shkruara mes 1873 dhe 1882, që i përkasin traditës së letërsisë perse, por me motive nga mjedisi shqiptar i njohur prej poetit.<ref name=":3" /> Atyre viteve mërgata shqiptare në Stamboll, por edhe në Bukuresht, mendonin për një shtet shqiptaro-grek. Kjo e shtyu Naimin që më 1886 të botonte poemën greqisht "Dëshira e vërtetë e shqiptarëve" (gr. ''O alithis pothos ton Skypetaron''). në të cilën shkruante për lutej një Bashkëjetesë shtetërore e shqiptarëve, grekëve dhe sllavëve. Nëntë vjet më vonë F. botoi një përmbledhje tjetër të vogël me poezi greke: "Dashuria" (''O Eros''. Stamboll 1895).<ref name=":3" /> [[Skeda:NHFHistori.jpg|alt=|majtas|parapamje|Istori e Shqipërisë prej Naim Frashërit]] === Në shqip === Më 1880 botoi poemthin e parë në shqip "Shqipëria", ku shpalli të gjitha idetë që përbëjnë trungun e veprës së tij atdhetare.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Kur më 1884 e përkohshmja ''Dituria'' nisi të botohej në Stamboll, Naimi u nisi një varg poezish të cilat trajtonin tema natyrore dhe shkencore në një gjuhë që fëmijët mund të kuptonin. Këto poezi u ribotuan më vonë si tekste shkollore.<ref name=":3" /> Nga 1885 dhe deri më 1895, pothuajse për çdo vit dilte nga shtypi në Bukuresht nga një punim i Naimit.<ref name=":3" /> Më 1886 botoi poemën e tij të famshme [[Bagëti e Bujqësi|''Bagëti e Bujqësi'']], më tej katër libra për shkollat: "Vjersha për mësonjtoret e para" bazuar te fabulisti frëng La Fontaine, "E këndimit të çunavet këndonjëtoreja", (në dy vëllime, me poezi, lexime të ndryshme, njohuri të para shkencore humanitare), si dhe një "Histori të përgjithshme". Më 1888 vijoi me "Dituritë" (ribotuar më 1895 me titullin "Gjithësia", - shkenca të natyrës).<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Më 1890 doli përmbledhja e lirikave "Lulet e verës", pastaj "Mësimet" (proza patriotike dhe të moralit) dhe "Fjala flutarake" (vjersha) më 1894, së fundi më 1898 poemat epike "[[Istori e Skënderbeut|Istoria e Skënderbeut]]" dhe "Qerbelaja''"''.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354-355}}</ref> Rëndësi të veçantë i dha botimit të librave për të cilët kishte nevojë shkolla shqipe.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Këto poema do të shpërndaheshin në dorëshkrim mes bashkëatdhetarëve të tij, pasi administrata osmane e ndaloi qarkullimin e botimeve shqip, ndërsa jashtë kufinjve kishte mundësi të kufizuara botimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=214}}</ref> Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës do t'i kalojë në Shqipëri, Naimi do ta kuptojë mirë traditën historike, kulturore dhe kombëtare në përgjithësi kurse letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref> === Përkthime === Tek botimi "Mësimet", në pjesën ''Thelb'i Kuranit'', Naimi ka botuar edhe të parin përkthim selektiv të Kur'anit në gjuhën shqipe.<ref name=":4">{{Cite web|last=Jusufi|first=Azmir|date=2 shtator 2019|title=Ilo Mitko Qafëzezi dhe përkthimi i parë i pjesshëm i Kur’anit në shqip|url=https://www.zaninalte.al/2019/09/ilo-mitko-qafezezi-dhe-perkthimi-i-pare-i-pjesshem-i-kuranit-ne-shqip/|url-status=live|access-date=8 maj 2022|website=zaninalte.al|language=sq}}</ref> Më 1886 botoi po ashtu një tjetër vepër në gjuhën turke, një përkthim në prozë i ''Iliadës'' së [[Homeri|Homerit]], duke qenë edhe hera e parë që ndonjë pjesë e eposit përkthehej në gjuhën turke. Pas nja 10 vjetëve nxorri edhe një variant në shqip që u botua në Bukuresht, ''Iliadhë e Omeritë''.<ref name=":3" /> == Studime të veprës == Një vit pas vdekjes së Naimit, [[Faik Konica|Konica]] shkroi artikullin "Naim H. bej Frashëri" botuar tek ''[[Albania (revistë)|Albania]]''. Po atë vit në [[Sofja|Sofie]], nipi i Naimit, [[Mid'hat Frashëri|Midhati]] shkroi artikullin "Naim Be Frashëri". Më 1925 në një libër të botuar nga studentët shqiptarë të [[Vjena|Vjenës]] titulluar "''Naim Frashërit, vjershëtorit dhe 'edukatorit kombëtar''", [[Norbert Jokl]] në shkrimin e tij "''Naim Be Frashëri dhe pasunimi i gjuhës shqipe"'' jep idenë e ndikimit të ideve të dijetarit gjerman, Leibniz.<ref>{{Cite book|last=Uçi|first=Alfred|title=Naim Frashëri, bektashizmi dhe kombëtarizmi|publisher=Manifestimi Letrar Ndërkombëtar "Ditët e Naimit"|year=2002|location=Tetovë|language=sq}}</ref> Për [[Eqrem Çabej|Çabej]]n Naimi është përfaqësuesi i romantizmit në letrat shqipe, i ndikuar nga kultura frënge, lavdëron Voltaire dhe Rousseau te ''Istori e Skënderbeut'' si lajmësit e ideve të reja. Gjurmët e poezisë popullore tek ai janë fare të imta, ndonjë mënyrë të thëni popullore, imitimi i stilit të përrallave në ndonjë vend të ''Qerbelasë'' dhe te ''Istori e Skënderbeut''. Ndryshe nga Samiu që bashkëpunoi në reformën gjuhësore turke, Naimi u vu në shërbim të gjuhës amtare. Natyrën e vet religjioze dhe romantike e kultivoi në vepërsinë e tij tek veprat "Qerbelaja", "Fletorja e Bektashive"; por gjithashtu ai "ishte fis me Orientin; ai rron në të, është i saj", ku me ''Tehajjulat'' tregoi se sa i regjur ishte me letrat perse.<ref>{{Cite book|last=Çabej|first=Eqrem|title=Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes|publisher=Çabej|year=2006|isbn=99927-33-72-1|location=Tiranë|pages=104-111|language=sq}}</ref> Sipas studjuesve, me shumë gjasë Naimi kishte kënduar edhe [[Xhelaledin Rumi|Rumiun]], duke qenë se gjehen gjurmë të botëkuptimeve dhe ndikime të veprave të tij në opusin naimian.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri dhe kodi letrar persian: Gjurmë të Mevlana Rumiut në poezinë e Naim Frashërit'', ligjeratë në konferencën "The XXXIII International Seminar for Albanian Language, Literature and Culture".</ref> Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës i kaloi në viset shqiptare, mendohet se i kuptonte traditat, kulturën dhe letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref> Në poemën heroike ''Istori e Skënderbeut'', Naimi futi shpesh figura të mitologjisë popullore ilire dhe shqiptare. Ai përdori dragojt, hijet, kuçedrat, lugetërit, shtrigat, zanat, të Bukurën e Dheut e të tjera. Në këngën VII të Istori e Skënderbeut, E Bukura e Dheut e uron Skënderbeun për fitoren e tij:<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=26-27}}</ref> '':Dolli e Bukur e Dheut/ Sy-larush e qafë-gjata,/ iu qas, i tha Skënderbeut/ Të lumtë dora dhe shpata''. u shqua struktura poetike në saje të të cilës Naimi fitoi popullorësinë si njëri nga vjershëtarët më të mëdhenj të letërsisë shqipe. butësia e ndjenjës dhe thellësia e përsiatjes e ngjyrosin qëndrimin e tij ndaj botës.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=106}}</ref>[[Skeda:TiranaFrasheriBrueder cropped.jpg|thumb|left|Vëllezërit Frashëri]] == Trashëgimia == [[Skeda:200Lek(1997).jpg|parapamje|200-[[Leku shqiptar|Lekshi]] i vitit 1997 me figurën e Naim Frashërit]]Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Me vjershat dhe poemat e tij i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve.<ref name=":2" /> Pas Çlirimit u vunë në pah dhe u çmuan gjerësisht meritat dhe vlerat e punës dhe të krijimtarisë së tij, përmes studimesh të ndryshme.{{Cn}} === Mirënjohja === Emrin e Naim Frashërit e mbajnë shkolla dhe institucione të ndryshme. Për meritat kulturore në Shqipëri jepet urdhri që mban emrin e poetit kombëtar. [[Irani|Shteti iranian]] në shenjë nderimi për kontributin e tij në gjuhën perse i kushtoi një emetim special pullash postare me imazhin e poetit Frashërlli.<ref>''Albanian poet Naim Frasheri in Iranian postage stamps'', balkaneu.com, 9 korrik 2015. Marrë më 14 shkurt 2018.</ref> ==Tituj të veprave== {{div col}} === Letrare === * Ëndërrimet (Tahayyulat). (Mihran, Kostandinopel 1884 [1301 A.H.]) 66 ff; * Bagëti e bujqësija prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 23 ff; * E këndimit çunavet këndonjëtoreja copë e parë prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 55 ff; * E këndimit çunavet këndonjëtoreja copë e dytë prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 52 ff; * Istori e përgjithëshme për mësonjëtoret të para prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 116 ff; * Dëshira e vërtetë e shqiptarëve. (Ho alêthês pothos tôn skypetarôn hypo D. , Bukuresht 1886) 19 ff; * Vjersha për mësonjëtoret të para prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 96 ff; * Luletë e verësë. N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1890) 80 ff; * Parajsa dhe fjala fluturake. Vjersha të N.F. (Bukuresht 1894, rebotim Dhori Koti, Korçë s.a.) 76 ff; * Dashuria. (Ho Erôs. Poiêmata prôtotypa eis asmata oktô met' eikonôn). (Gerardos, Kostandinopel 1895) 32 ff; * [[Istori e Skënderbeut|Istori' e Skenderbeut]]. (Tipografi' e Shqipëtarëvet, Bukuresht 1898) 312 ff; * Qerbelaja prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1898) 352 ff; === Joletrare === * Kavâid-i fârisiyye dar tarz-i nevîn. (Mühendisynn Matbaasi, Kostandinopel 1871 [1288 A.H.]) 64 ff; * Dituritë për mësonjëtoret të para pej [sic] N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1888) 212 ff; * Mësime prej N.F. (Bukuresht 1894) 126 ff; * Fletore e Bektashinjet. (Shtypëshkronjët të Shqipëtarëvet, Bukuresht 1896) 32 ff; === Përkthime === * Ihtiraat ve keşfiyyat. Ihtiraat ve keşfiyyat. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 15. Istanbul 1298 [1881/2] 79 ff; * Fusul-u arba’a. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 16. Istanbul 1298 [1883] 127 ff; * Ilyada - Eser-i Homer. Kerabet ve Kasban Matbaası. Istanbul 1303 [1886]; * Iliadë e Omirit. Këngë e parë kthyerë prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1896) 76 ff; === Botime integrale === * Vepra të zgjedhura 1-2. (Akademia e Shkencave, Tiranë 1980, 1985); * Vepra 1-7. (Rilindja, Prishtinë 1986); * Vepra letrare. 1-5. (Naim Frashëri, Tiranë 1995, 1996).<ref name=":1" /> {{div col end}} ==Mirënjohje== * Një numër i madh shkollash të niveleve të ndryshme në territoret shqiptare e mbajnë emrin "Naim Frashëri". * Prerja e kartmonedhës 200 lekëshe. * libra mbi dhe për krijimtarinë e Naim Frashërit. * [[Pallati i Kulturës "Naim Frashëri" në Përmet|Pallati i Kulturës "Naim Frashëri"]] në Përmet. * Emrin përkëdhelës i përdorur nga populli dhe intelektualët: Naimi. == Shiko edhe këtë == {{Wikisource1|Naim Frashëri}} * {{libri|Hipi Zhdripi i Gjuhës/Kro280|Kronologjia e jetës - Naim Frashëri}} ==Referime== {{reflist|2}} == Literatura == {{div col|2}} * {{cite book|title=[[Porosia e madhe]]: monografi mbi krijimtarinë e Naim Frashërit|author=Rexhep Qosja|publisher=Rilindja|year=1986|place=Prishtinë|language=sq}} * {{cite book|last=Gawrych|first=George|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913|year=2006|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+Saadi&source=bl&ots=AGWHSK5Fc0&sig=JBGVpFnzKAt-JJkvSL9d-2oQbqc&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiO6suMwtbNAhWEi5QKHX6DBI8Q6AEIMTAD#v=onepage&q=The%20crescent%20and%20the%20eagle%3A%20Ottoman%20rule%2C%20Islam%20and%20the%20Albanians%2C%201874-1913%20Saadi&f=false|isbn=9781845112875|language=en}} * {{cite book|last=Elsie|first=Robert|title=Albanian Literature: A Short History|year=2005|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&pg=PA67|isbn=978-1-84511-031-4|language=en}} * {{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i dytë|author=Akademia e Shkencave e Shqipërsië|publisher=Toena|year=2002|place=Tiranë|language=sq}} {{div col end}} {{Autorë shqiptarë|state=collapsed}} {{DEFAULTSORT:Frashëri, Naim}} [[Kategoria:Poetë shqiptarë]] [[Kategoria:Lindje 1846]] [[Kategoria:Vdekje 1900]] [[Kategoria:Nxënësit e Shkollës Zosimea]] [[Kategoria:Rilindas shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz nga Frashëri]] [[Kategoria:Sufi shqiptarë]] [[Kategoria:Leksikografë shqiptarë]] [[Kategoria:Poetë sufi]] [[Kategoria:Përkthyes të Kuranit në shqip]] [[Kategoria:Njerëz nga Vilajeti i Janinës]] [[Kategoria:Përkthyes prej greqishtes së lashtë në shqip]] 7aza3aiyvssfwyuglasa7tnxplwxrso 2468305 2468304 2022-08-12T21:26:08Z Shkodranci 143388 Fixed typo wikitext text/x-wiki {{Ky artikull|Ky artikull flet për [[Rilindja Kombëtare|rilindasin]] e madh Naim Frashëri dhe jo për aktorin [[Naim Frashëri (aktor)|Naim Frashëri]]}} {{Infobox writer | name = Naim Frashëri | image = NAIMFRASHERI.jpg | image_size = 200px | birth_date = [[25 maj]], [[1846]] | birth_place = [[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[Perandoria Osmane]] | death_date = [[20 tetor]], [[1900]] | death_place = [[Stamboll]], [[Perandoria Osmane]] | spouse = Hatixhe | children = Nerqeze<br/>Nevrezi | relatives = [[Abdyl Frashëri]]<br/>[[Sami Frashëri]] | nationality = [[Shqiptarët|Shqiptar]] | citizenship = osman | education = 1870, [[Janina|Janinë]] | language = [[Gjuha shqipe|Shqip]]<br/>[[Gjuha turke|Turqisht]]<br/>[[Gjuha perse|Persisht]]<br/>[[Gjuha greke|Greqisht]]<br/>[[Gjuha arabe|Arabisht]]<br/>[[Gjuha frënge|Frengjisht]] | notable_works = [[Bagëti e Bujqësi]] | signature = Naim Frashëri (nënshkrim).svg }} '''Naim [[Beu|bej]] Frashëri''' i njohur më së shumti si '''Naim Frashëri''' ([[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[25 maj]] [[1846]] - [[Stambolli|Stamboll,]] [[20 tetor]] [[1900]]) ka qenë nëpunës dhe intelektual i [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]], poeti më i madh i [[Rilindja Kombëtare|Rilindjes Kombëtare]], hartues tekstesh, përkthyesi i parë i pjesëve të [[Kurani|Kur'anit]] në gjuhë shqipe dhe veprimtar i shquar i arsimit kombëtar shqiptar. Shihet si nismëtari i letërsisë shqiptare dhe një nga ikonat kulturore shqiptare më ndikuese të shekullit 19. I gjendur me pozita të larta në administratën osmane deri kur vdiq, mes të tjerash ndihmoi në nxjerrjen e lejes për [[Mësonjëtorja e Korçës|Mësonjëtoren]] e [[Korça|Korçës]] si dhe të ''Gramatikës'' të [[Kostandin Kristoforidhi|Kristoforidhit]]. Naimi me të vëllezërit, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]] dhe [[Sami Frashëri|Samiun]], u lindën në Frashër dhe më tej u shkolluan, u rritën dhe punuan në qendrat, [[Janina|Janinë]] e Stamboll. Përgjatë arsimimit dhe kultivimit të tij nxuri gjuhët më të rëndësishme të realitetit të kohës, [[Gjuha arabe|arabishten]], [[Gjuha perse|persishten]], [[Turqishtja osmane|turqishten]], [[Gjuha greke|greqishten]] dhe [[Gjuha frënge|frëngjishten]]. Kësodore qe prej atyre intelektualëve të mjedisit osman të shekullit të 19 që gëzonin qasje dhe vlerësonin si kulturën lindore që i rrethonte, si atë perëndimore. Kontributi i tij numron 22 vepra të shtrira në 4 gjuhë, duke filluar me turqishten, persishten, greqishten dhe shqipen; si gramatika gjuhe, tekste divulgative shkencore, arsimore, përkthime dhe krijime origjinale. Duke parë tek besimi i tij një të mesme të artë edhe për çështjen kombëtare shqiptare,<ref name="Biernat" /> u bë edhe autori më përfaqësues i [[Sufizmi|mistikës islame]] në [[Gjuha shqipe|gjuhën shqipe]] përkatësisht me veprat ''Fletore e Bektashinjët'' dhe [[Qerbelaja (poemë)|''Qerbelaja'']], si veprat e para të [[Bektashi|bektashizmit]] shqiptar.<ref name="Biernat">{{cite journal|author=Biernat|first=Agata|year=2013|title=Albanian Political Activity in Ottoman Empire (1878-1912)|url=http://idosi.org/wjihc/wjihc3%281%2913/1.pdf|journal=World Journal of Islamic History and Civilization|language=en|publisher=IDOSI Publications|volume=3|issue=1|page=2|issn=2225-0883}}</ref><ref name=":Osmani">{{Cite web|last=Osmani|first=Edlira|title=God in the Eagles’ Country: The Bektashi Order|url=http://www.iemed.org/observatori/arees-danalisi/arxius-adjunts/qm-17-originals/qm17_Osmani.pdf|url-status=live|website=iemed.org|publisher=Quaderns de la Mediterrània 17, 2012|pages=113|language=en}}</ref> Në tekstet mësimore që botoi gjenden edhe përkthimet e para selektive të Kur'anit në gjuhën shqipe të bëra prej tij.<ref name=":4" /> I ndikuar nga ungjit, [[bejtexhinjtë]] [[Shahin Frashëri|Shahin]] dhe [[Dalip bej Frashëri]],<ref name="Norris">{{citation|url=https://books.google.com/books?id=RGmzir-ITtUC&pg=PA180&lpg=PA180&dq=dalip+frasheri&source=bl&ots=wbCpXnxsp9&sig=pYviWF6DeaQlZXCKBpdd3awxpHE&hl=en&sa=X&sqi=2&ved=0CDYQ6AEwB2oVChMIoevz1qbRyAIVhDM-Ch0bxwZp#v=onepage&q=dalip%20frasheri&f=false|author=H.T.Norris|pages=76|title=Islam in the Balkans: Religion and Society Between Europe and the Arab World|location=Columbia, S.C|publisher=University of South Carolina Press|year=1993|isbn=9780872499775|oclc=28067651|language=en}}</ref> në poezinë e tij u përpoq të gërshetonte sufizmin me filozofinë perëndimore e ideve poetike.<ref name="Biernat" /> Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Naimi i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve,<ref name=":2">{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> duke u përnderuar që në gjallje të tij si "apostull i shqiptarizmës" dhe "bilbil i gjuhës shqipe",<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref> ai hodhi themelet për zhvillimin e mëtejshëm të letërsisë shqipe. == Biografia == U lind në fshatin [[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[Vilajeti i Janinës]] (sot në [[Rrethi i Përmetit|rrethin e Përmetit]]), fëmija i katërt i Halit bej Frashërit (1797–1859) dhe Emine hanëm Myteveliu (1814–1861).<ref name=":Frashëri2">{{Cite book|last=Frashëri|first=Alfred|url=https://issuu.com/shefqetcakiqi/docs/frasheri_ne_historine_e_shqiperise_/106|title=Frashëri në Historinë e Shqipërisë|last2=Frashëri|first2=Neki|publisher=SHBLSH e RE|year=2014|isbn=978-99943-2-344-9|location=Tiranë|pages=119|language=sq}}</ref><ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=7}}</ref> Nga i ati ishin pasardhës [[Timarliu|timarlinjsh]] me prejardhje nga [[Berati]] që më vonë u njohën si [[Frashërllinjtë#Dakollarët ose Dulellarët|Dulellarët]], ndërsa familja e së ëmës qenë pinjoj të [[Iljaz Bej Mirahori|Iljaz bej Mirahorit]], themeluesit të [[Korça|Korçës]].<ref name="Gawrych90">{{harvnb|Gawrych2006|p=13}}</ref> Në vendlindje bëri mësimet fillore dhe nisi të mësonte [[Gjuha osmane|turqishten osmane]], [[Gjuha arabe|arabishten]] dhe [[Gjuha perse|persishten]] në [[Teqeja e Frashërit|Teqenë e Frashërit]],<ref name=":0" /> si myhib [[Bektashizmi|bektashi]].<ref>{{Cite book|last=Merlika-Kruja|first=Mustafa|title=Kuvend letrash me miqtë|last2=Baba Rexhepi|publisher=Omsca-1|year=2013|isbn=9789928132321|location=Tiranë|pages=119-120|language=sq|authorlink=Mustafa Kruja|authorlink2=Baba Rexhebi}}</ref> Pas vdekjes së prindërve, me në krye vëllain e madh që ishte bërë zot shtëpie, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]], më 1865 familja u shpërngul në [[Janina|Janinë]], ku bashkë me vëllanë më të vogël [[Sami Frashëri|Samiun]], mbaroi gjimnazin grek "[[Zosimea]]" më 1869.<ref name=":0">Bezati, Kastriot (2012), ''Cili ishte fati pasardhësve të familjes së Naim Frashërit, nga vajzat deri tek Asllan Rusi: sëmundja e Naimit, vlerësimi i i Faik Konicës dhe jeta e vajzave të tij, ja trungu familjar i poetit të madh'', [[Tirana observer]]. - p. 1032, 20 shtator, 2012, p. 10 - 11.</ref> Në "Zosimea" mori një kulturë të gjërë për kohën, u njoh me kulturat dhe letërsitë klasike,<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> mësoi greqishten e re, greqishten e vjetër, gjuhën latine dhe [[Gjuha frënge|gjuhën frënge]]. Atje ra në kontakt me idetë e iluminizmit frëng dhe veprat e [[Jean-Jacques Rousseau|Rusoit]] e [[Voltaire|Volterit]].<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref> Vijoi të merrej privatisht me gjuhët klasike të lindjes (elsine-i selase). Në këtë periudhë u përqendrua edhe në fushat e interesit të tij jetëgjata: poetët persë dhe [[Iluminizmi]] frëng.<ref name=":3">{{Cite book|last=Kaleshi|first=Hasan|url=https://www.biolex.ios-regensburg.de/BioLexViewview.php?ID=836|title=Frashëri, Naim|work=Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas|year=1974|volume=4|location=München|pages=540–542|language=de|author-link=Hasan Kaleshi}}</ref> Pasi u diplomua më 1870,<ref name=":3" /> më 1871 shkoi në [[Stambolli|Stamboll]], ku qëndroi vetëm tetë muaj. Duke shpresuar të trajtonte në klimën e thatë të malësive shqiptare, prej të cilit vuante që fëmijë, u kthye në [[Janina|Janinë]] ku qëndroi dy vjet i pa zënë punë shteti. Me shpresën se do t'i përmirësohet shëndeti del shpesh në gjueti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=8}}</ref> Nisi punë si nëpunës në Berat dhe më pas qe drejtor dogane në [[Saranda|Sarandë]] në vitet 1874-1877. I munduar edhe nga [[reumatizma]], e shtrënguan të largohej nga [[Saranda]] dhe shkoi për kurim gjashtë muaj në llixhat e [[Baden (kthjellimin)|Badenit]] në [[Perandoria Gjermane|Perandorinë Gjermane]]. E përjetoi rëndë vdekjen e parakohshme të vëllait Sherifit nga turbekulozi. Më 1877 u kthye në Janinë. Është i shqetësuar për fatin e Shqipërisë dhe përcjell me kujdes veprimtarinë politike të shqiptarëve në botën e huaj. Vëllai i vogël, Samiu, syrgjynoset për arsye politike në ishullin Rodos, ndërsa vëllai tjetër Tahsini ndërroi jetë nga tuberkulozi.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=9}}</ref> Më 1878 punoi tetë muaj si drejtor të dhjetash (''ashari mydiri'') në [[Berati|Berat]]. Më 1882 u vendos përfundimisht në Stamboll,<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> ku punoi në fillim në detyrën e anëtarit e pastaj të Kryetarit të Komisionit të Inspektimit dhe Kontrollit dhe më vonë, të Kryetarit të Këshillit të Lartë të Arsimit dhe të Zëvendësministrit të Arsimit. Aii u martua, ndoshta në pjesën e dytë të viteve ’70 të shek XIX, me Hatixhenë, e cila thirrej shkurtimisht Hexhe, vajza e një berberi nga Shkodra, e cila jetoi dy apo tre vjet më shumë pas ndarjes nga jeta të Naimit. Naimi dhe Hatixheja patën dy vajza, e para e quajtur Nerqeze, nuk jetoi as tre vjet, vdiq më 1881. Vajza e dytë, Nevrezi, u lind dhe u shkollua në Stamboll dhe më pas u martua me Xhafer Luarasin, dhe më pas me [[Shahin Kolonja|Shahin Kolonjën]].<ref name=":0" /> Pas arrestimit të Abdylit në Janinë në fund të prillit 1881, nisi të luajë një rol të rëndësishëm në veprimtarinë kombëtare të shqiptarëve të atjeshëm. Mori pjesë në punën e Komitetit qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare dhe të [[Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip|''Shoqërisë së të shtypuri shkronja shqip'']].<ref name=":1">Robert Elsie (1995), ''[http://www.elsie.de/pdf/B1997HistLetShqip.pdf Histori e Letërsisë Shqiptare]'', përktheu Abdurrahman Myftiu, Tirana & Peja: Dukagjini, 1997.</ref> Kishte interes për thesarin shpirtëror të popullit shqiptar, gjë që e shtyu të punonte bashkë me vëllain rreth një fjalori të shqipes i cili do të mbetej pa botuar.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=21}}</ref> Në vitin 1883 nisi botimi i revistës ''[[Drita (gazetë)|Drita]]'', ku në shkrimet e veta Naimi përdorte inicialet '''N.H.F'''.<ref>{{harvnb|Skendi|1967|p=146.}}</ref><ref>{{harvnb|Gawrych|2006|p=88}}</ref> Pasi autoritetet osmane ndaluan shkrimin e shqipes, veprat nisën të botoheshin në Bukuresht dhe më pas në Sofie.<ref name="Skendi128">{{harvnb|Skendi|1967|p=128.}}</ref> Më 1887, me Samiun nxorrën nga Porta e Lartë lejen për hapjen e një shkolle private shqipe në Korçë, ku tekstet i përgatiste Naimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=251}}</ref> Pas 4 viteve duke lënguar, ndërroi jetë ndaj të gdhirë në orën 2 pas mesnate duke hyrë e shtuna, më 20 tetor 1900 në shtëpinë e tij në Këzëll Toprak, Kadikoy. Varrimi u bë të nesërmen, ditën e diel, 21 tetor 1900, në Teqen e Bektashinjëve të Merdiven Qoit në Stamboll. Varri u ngrit në krah të varrit të Abdyl Frashërit, i cili ishte i veshur i tëri me mermer të bardhë dhe, mbi të, një pllakë e zezë ku qenë gdhendur fjalët e Naimit: “Hybdyl vatan minel yman”, që do të thotë: “Të gjithë duhet t’i jemi mirënjohës Mëmëdheut”.<ref name=":0" /> === Riatdhesimi i eshtrave === Eshtrat e Naimit shteti shqiptar i solli në [[Shqipëria|Shqipëri]] në kuadrin e 25 vjetorit të Pavarësisë, më 2 qershor 1937. Ishte ditë e mërkurë, ora 15.30, kur mbërriti arkivoli me vija kuq e zi me eshtrat e Naimit. Komandanti i Përgjithshëm i Xhandarmërisë nënkoloneli Shefki Shatku, që i solli eshtrat nga Stambolli, ia dorëzoi arkivolin me eshtrat e Naimit kryetarit të [[Bashkia Tiranë|Bashkisë së Tiranës]], [[Abedin Nepravishta|Abedin Nepravishtës]]. I përcjellur nga autoritetet, populli dhe [[Eshref Frashëri]] nga trungu i Dulellarëve, arkivoli u vendos në Teqen Bektashiane të [[Tirana|Tiranës]].<ref name=":0" /> == Krijimtaria == Gjuhët e huaja të nxëna nga mësimet private, fillore dhe më tej përgjatë shkollimit në Janinë bënë që Naimi ishte një shembull parësor i intelektualit osman të shekullit të XIX që ndihej njëlloj i ambientuar si me kulturën Lindore ashtu dhe Perëndimore.<ref>{{Harvnb|Elsie|2005|p=67}}</ref> Si autor i gjithsej njëzetedy veprave, shkroi në katër gjuhë të ndryshme: katër në osmanishte, dy në persishte, dy në [[Gjuha greke|greqishte]] dhe pesëmbëdhjetë në shqipe. Duke qenë se ishte në një post delikat si drejtor i këshillit të censurës në Ministrinë e Arsimit të perandorisë, me mundësi në disa raste për t'i bërë bisht ndalimit të librave dhe botimeve në shqipe nga ana e [[Porta e Lartë|Portës së Lartë]], Naimi e pa të arsyeshme të mos përdorte emrin e mbiemrin në shumë nga botimet e veta, por të shënonte vetëm 'nga N.H.', 'nga N.H.F.', ose 'nga N.F.'<ref name=":1" /> === Në turqisht, persisht dhe greqisht === [[Skeda:Naim_Frashëri_Tirana.jpg|parapamje|Busti në Tiranë]] Duke pasë qenë edhe njohës të gjuhëve më të rëndësishme si të lindjes ashtu edhe të perëndimit, Naimi me Samiun ishin gjithashtu ndër të parët të interesuar për filologjinë moderne. Vepra e parë e Naimit është një gramatikë e gjuhës perse "Rregullat e persishtes sipas metodës së re" (tr. ''Kavâid-i farisiyye dar tarz-i nevîn'') më 1871, nënshkruar ''Mehmet Naim'', nëpunës i Drejtorisë së Shtypit. Duke pasur gjithsej ka 168 faqe, kjo vepër është e ndarë në dy pjesë: pjesa e parë ka 85 faqe dhe në atë jepen të dhëna rreth rregullave të gjuhës perse, sidomos për pjesën morfologjike të kësaj gjuhe, kurse pjesa e dytë e cila ka 83 faqe, përbëhet nga katër ushtrime dhe një fjalor në fund me disa fjalë persisht–osmanisht. Kjo e bën të jetë edhe gramatika e parë moderne e gjuhës perse, një vit para asaj të Mirza Habib Esfehanit, me të cilit mendohet se Naimi njihej dhe ka bashkëpunuar me të në gazetën ''Ahter'' që botohej në Stamboll.<ref>{{Cite web|last=Rexhepi|first=Abdullah|date=11 mars 2011|title=Mbi gramatikën e persishtes të Naim Frashërit|url=https://orientalizmi.wordpress.com/2019/07/16/mbi-gramatiken-e-persishtes-te-naim-frasherit/|url-status=live|access-date=8 maj 2022|website=orientalizmi.wordpress.com|language=sq}}</ref> Më 1881 ne serinë e botimeve ''Cep Kütüphanesi'' (xhep qytyphanesi, biblioteka e xhepit) botuar nga Samiu, doli punimin i dytë i Naimit në gjuhën turke "Shpikje dhe zbulime" (Ihtiraat ve keşfiyyat. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 15. Istanbul 1298) ku radhit për shpikjet dhe zbulimet, nga mulliri dhe ora deri te elektriciteti, telegrafi dhe fotografia. Qëllimi i kësaj serie librash xhepi ishte të divulgoheshin risitë shkencore e teknologjike tek lexuesi.<ref name=":3" /> Ky merak për kulturën perse dhe vargjet e [[Saadi Shirazi|Saadiut]], [[Hafez|Hafezit]], bëri që të shkruante dhe botonte vargje në persisht, duke ndjekur traditën e letërsisë perse dhe modelet e poetëve të parapëlqyer më 1884 vëllimin me poezi prozaike "Katër stinët" (tr. ''Fusuli erbea''), sipas një shablloni të panjohur francez. Pas një viti, më 1885 botoi përmbledhjen poetike "Ëndërrimet" (pers. ''Tehajjulat''),<ref>Nasho Jorgaqi, ''"Katër stinët" dhe fillimet romantike të Naimit'', parathënie e vëllimit "Katër stinët" (1995), përkthyer nga Vexhi Buharaja, Tiranë: Albinform. f. 5-28</ref> e përbërë nga 24 lirika të shkruara mes 1873 dhe 1882, që i përkasin traditës së letërsisë perse, por me motive nga mjedisi shqiptar i njohur prej poetit.<ref name=":3" /> Atyre viteve mërgata shqiptare në Stamboll, por edhe në Bukuresht, mendonin për një shtet shqiptaro-grek. Kjo e shtyu Naimin që më 1886 të botonte poemën greqisht "Dëshira e vërtetë e shqiptarëve" (gr. ''O alithis pothos ton Skypetaron''). në të cilën shkruante për lutej një Bashkëjetesë shtetërore e shqiptarëve, grekëve dhe sllavëve. Nëntë vjet më vonë F. botoi një përmbledhje tjetër të vogël me poezi greke: "Dashuria" (''O Eros''. Stamboll 1895).<ref name=":3" /> [[Skeda:NHFHistori.jpg|alt=|majtas|parapamje|Istori e Shqipërisë prej Naim Frashërit]] === Në shqip === Më 1880 botoi poemthin e parë në shqip "Shqipëria", ku shpalli të gjitha idetë që përbëjnë trungun e veprës së tij atdhetare.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Kur më 1884 e përkohshmja ''Dituria'' nisi të botohej në Stamboll, Naimi u nisi një varg poezish të cilat trajtonin tema natyrore dhe shkencore në një gjuhë që fëmijët mund të kuptonin. Këto poezi u ribotuan më vonë si tekste shkollore.<ref name=":3" /> Nga 1885 dhe deri më 1895, pothuajse për çdo vit dilte nga shtypi në Bukuresht nga një punim i Naimit.<ref name=":3" /> Më 1886 botoi poemën e tij të famshme [[Bagëti e Bujqësi|''Bagëti e Bujqësi'']], më tej katër libra për shkollat: "Vjersha për mësonjtoret e para" bazuar te fabulisti frëng La Fontaine, "E këndimit të çunavet këndonjëtoreja", (në dy vëllime, me poezi, lexime të ndryshme, njohuri të para shkencore humanitare), si dhe një "Histori të përgjithshme". Më 1888 vijoi me "Dituritë" (ribotuar më 1895 me titullin "Gjithësia", - shkenca të natyrës).<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Më 1890 doli përmbledhja e lirikave "Lulet e verës", pastaj "Mësimet" (proza patriotike dhe të moralit) dhe "Fjala flutarake" (vjersha) më 1894, së fundi më 1898 poemat epike "[[Istori e Skënderbeut|Istoria e Skënderbeut]]" dhe "Qerbelaja''"''.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354-355}}</ref> Rëndësi të veçantë i dha botimit të librave për të cilët kishte nevojë shkolla shqipe.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Këto poema do të shpërndaheshin në dorëshkrim mes bashkëatdhetarëve të tij, pasi administrata osmane e ndaloi qarkullimin e botimeve shqip, ndërsa jashtë kufinjve kishte mundësi të kufizuara botimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=214}}</ref> Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës do t'i kalojë në Shqipëri, Naimi do ta kuptojë mirë traditën historike, kulturore dhe kombëtare në përgjithësi kurse letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref> === Përkthime === Tek botimi "Mësimet", në pjesën ''Thelb'i Kuranit'', Naimi ka botuar edhe të parin përkthim selektiv të Kur'anit në gjuhën shqipe.<ref name=":4">{{Cite web|last=Jusufi|first=Azmir|date=2 shtator 2019|title=Ilo Mitko Qafëzezi dhe përkthimi i parë i pjesshëm i Kur’anit në shqip|url=https://www.zaninalte.al/2019/09/ilo-mitko-qafezezi-dhe-perkthimi-i-pare-i-pjesshem-i-kuranit-ne-shqip/|url-status=live|access-date=8 maj 2022|website=zaninalte.al|language=sq}}</ref> Më 1886 botoi po ashtu një tjetër vepër në gjuhën turke, një përkthim në prozë i ''Iliadës'' së [[Homeri|Homerit]], duke qenë edhe hera e parë që ndonjë pjesë e eposit përkthehej në gjuhën turke. Pas nja 10 vjetëve nxorri edhe një variant në shqip që u botua në Bukuresht, ''Iliadhë e Omeritë''.<ref name=":3" /> == Studime të veprës == Një vit pas vdekjes së Naimit, [[Faik Konica|Konica]] shkroi artikullin "Naim H. bej Frashëri" botuar tek ''[[Albania (revistë)|Albania]]''. Po atë vit në [[Sofja|Sofie]], nipi i Naimit, [[Mid'hat Frashëri|Midhati]] shkroi artikullin "Naim Be Frashëri". Më 1925 në një libër të botuar nga studentët shqiptarë të [[Vjena|Vjenës]] titulluar "''Naim Frashërit, vjershëtorit dhe 'edukatorit kombëtar''", [[Norbert Jokl]] në shkrimin e tij "''Naim Be Frashëri dhe pasunimi i gjuhës shqipe"'' jep idenë e ndikimit të ideve të dijetarit gjerman, Leibniz.<ref>{{Cite book|last=Uçi|first=Alfred|title=Naim Frashëri, bektashizmi dhe kombëtarizmi|publisher=Manifestimi Letrar Ndërkombëtar "Ditët e Naimit"|year=2002|location=Tetovë|language=sq}}</ref> Për [[Eqrem Çabej|Çabej]]n Naimi është përfaqësuesi i romantizmit në letrat shqipe, i ndikuar nga kultura frënge, lavdëron Voltaire dhe Rousseau te ''Istori e Skënderbeut'' si lajmësit e ideve të reja. Gjurmët e poezisë popullore tek ai janë fare të imta, ndonjë mënyrë të thëni popullore, imitimi i stilit të përrallave në ndonjë vend të ''Qerbelasë'' dhe te ''Istori e Skënderbeut''. Ndryshe nga Samiu që bashkëpunoi në reformën gjuhësore turke, Naimi u vu në shërbim të gjuhës amtare. Natyrën e vet religjioze dhe romantike e kultivoi në vepërsinë e tij tek veprat "Qerbelaja", "Fletorja e Bektashive"; por gjithashtu ai "ishte fis me Orientin; ai rron në të, është i saj", ku me ''Tehajjulat'' tregoi se sa i regjur ishte me letrat perse.<ref>{{Cite book|last=Çabej|first=Eqrem|title=Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes|publisher=Çabej|year=2006|isbn=99927-33-72-1|location=Tiranë|pages=104-111|language=sq}}</ref> Sipas studjuesve, me shumë gjasë Naimi kishte kënduar edhe [[Xhelaledin Rumi|Rumiun]], duke qenë se gjehen gjurmë të botëkuptimeve dhe ndikime të veprave të tij në opusin naimian.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri dhe kodi letrar persian: Gjurmë të Mevlana Rumiut në poezinë e Naim Frashërit'', ligjeratë në konferencën "The XXXIII International Seminar for Albanian Language, Literature and Culture".</ref> Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës i kaloi në viset shqiptare, mendohet se i kuptonte traditat, kulturën dhe letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref> Në poemën heroike ''Istori e Skënderbeut'', Naimi futi shpesh figura të mitologjisë popullore ilire dhe shqiptare. Ai përdori dragojt, hijet, kuçedrat, lugetërit, shtrigat, zanat, të Bukurën e Dheut e të tjera. Në këngën VII të Istori e Skënderbeut, E Bukura e Dheut e uron Skënderbeun për fitoren e tij:<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=26-27}}</ref> '':Dolli e Bukur e Dheut/ Sy-larush e qafë-gjata,/ iu qas, i tha Skënderbeut/ Të lumtë dora dhe shpata''. u shqua struktura poetike në saje të të cilës Naimi fitoi popullorësinë si njëri nga vjershëtarët më të mëdhenj të letërsisë shqipe. butësia e ndjenjës dhe thellësia e përsiatjes e ngjyrosin qëndrimin e tij ndaj botës.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=106}}</ref>[[Skeda:TiranaFrasheriBrueder cropped.jpg|thumb|left|Vëllezërit Frashëri]] == Trashëgimia == [[Skeda:200Lek(1997).jpg|parapamje|200-[[Leku shqiptar|Lekshi]] i vitit 1997 me figurën e Naim Frashërit]]Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Me vjershat dhe poemat e tij i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve.<ref name=":2" /> Pas Çlirimit u vunë në pah dhe u çmuan gjerësisht meritat dhe vlerat e punës dhe të krijimtarisë së tij, përmes studimesh të ndryshme.{{Cn}} === Mirënjohja === Emrin e Naim Frashërit e mbajnë shkolla dhe institucione të ndryshme. Për meritat kulturore në Shqipëri jepet urdhri që mban emrin e poetit kombëtar. [[Irani|Shteti iranian]] në shenjë nderimi për kontributin e tij në gjuhën perse i kushtoi një emetim special pullash postare me imazhin e poetit Frashërlli.<ref>''Albanian poet Naim Frasheri in Iranian postage stamps'', balkaneu.com, 9 korrik 2015. Marrë më 14 shkurt 2018.</ref> ==Tituj të veprave== {{div col}} === Letrare === * Ëndërrimet (Tahayyulat). (Mihran, Kostandinopel 1884 [1301 A.H.]) 66 ff; * Bagëti e bujqësija prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 23 ff; * E këndimit çunavet këndonjëtoreja copë e parë prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 55 ff; * E këndimit çunavet këndonjëtoreja copë e dytë prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 52 ff; * Istori e përgjithëshme për mësonjëtoret të para prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 116 ff; * Dëshira e vërtetë e shqiptarëve. (Ho alêthês pothos tôn skypetarôn hypo D. , Bukuresht 1886) 19 ff; * Vjersha për mësonjëtoret të para prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 96 ff; * Luletë e verësë. N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1890) 80 ff; * Parajsa dhe fjala fluturake. Vjersha të N.F. (Bukuresht 1894, rebotim Dhori Koti, Korçë s.a.) 76 ff; * Dashuria. (Ho Erôs. Poiêmata prôtotypa eis asmata oktô met' eikonôn). (Gerardos, Kostandinopel 1895) 32 ff; * [[Istori e Skënderbeut|Istori' e Skenderbeut]]. (Tipografi' e Shqipëtarëvet, Bukuresht 1898) 312 ff; * Qerbelaja prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1898) 352 ff; === Joletrare === * Kavâid-i fârisiyye dar tarz-i nevîn. (Mühendisynn Matbaasi, Kostandinopel 1871 [1288 A.H.]) 64 ff; * Dituritë për mësonjëtoret të para pej [sic] N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1888) 212 ff; * Mësime prej N.F. (Bukuresht 1894) 126 ff; * Fletore e Bektashinjet. (Shtypëshkronjët të Shqipëtarëvet, Bukuresht 1896) 32 ff; === Përkthime === * Ihtiraat ve keşfiyyat. Ihtiraat ve keşfiyyat. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 15. Istanbul 1298 [1881/2] 79 ff; * Fusul-u arba’a. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 16. Istanbul 1298 [1883] 127 ff; * Ilyada - Eser-i Homer. Kerabet ve Kasban Matbaası. Istanbul 1303 [1886]; * Iliadë e Omirit. Këngë e parë kthyerë prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1896) 76 ff; === Botime integrale === * Vepra të zgjedhura 1-2. (Akademia e Shkencave, Tiranë 1980, 1985); * Vepra 1-7. (Rilindja, Prishtinë 1986); * Vepra letrare. 1-5. (Naim Frashëri, Tiranë 1995, 1996).<ref name=":1" /> {{div col end}} ==Mirënjohje== * Një numër i madh shkollash të niveleve të ndryshme në territoret shqiptare e mbajnë emrin "Naim Frashëri". * Prerja e kartmonedhës 200 lekëshe. * libra mbi dhe për krijimtarinë e Naim Frashërit. * [[Pallati i Kulturës "Naim Frashëri" në Përmet|Pallati i Kulturës "Naim Frashëri"]] në Përmet. * Emrin përkëdhelës i përdorur nga populli dhe intelektualët: Naimi. == Shiko edhe këtë == {{Wikisource1|Naim Frashëri}} * {{libri|Hipi Zhdripi i Gjuhës/Kro280|Kronologjia e jetës - Naim Frashëri}} ==Referime== {{reflist|2}} == Literatura == {{div col|2}} * {{cite book|title=[[Porosia e madhe]]: monografi mbi krijimtarinë e Naim Frashërit|author=Rexhep Qosja|publisher=Rilindja|year=1986|place=Prishtinë|language=sq}} * {{cite book|last=Gawrych|first=George|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913|year=2006|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+Saadi&source=bl&ots=AGWHSK5Fc0&sig=JBGVpFnzKAt-JJkvSL9d-2oQbqc&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiO6suMwtbNAhWEi5QKHX6DBI8Q6AEIMTAD#v=onepage&q=The%20crescent%20and%20the%20eagle%3A%20Ottoman%20rule%2C%20Islam%20and%20the%20Albanians%2C%201874-1913%20Saadi&f=false|isbn=9781845112875|language=en}} * {{cite book|last=Elsie|first=Robert|title=Albanian Literature: A Short History|year=2005|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&pg=PA67|isbn=978-1-84511-031-4|language=en}} * {{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i dytë|author=Akademia e Shkencave e Shqipërsië|publisher=Toena|year=2002|place=Tiranë|language=sq}} {{div col end}} {{Autorë shqiptarë|state=collapsed}} {{DEFAULTSORT:Frashëri, Naim}} [[Kategoria:Poetë shqiptarë]] [[Kategoria:Lindje 1846]] [[Kategoria:Vdekje 1900]] [[Kategoria:Nxënësit e Shkollës Zosimea]] [[Kategoria:Rilindas shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz nga Frashëri]] [[Kategoria:Sufi shqiptarë]] [[Kategoria:Leksikografë shqiptarë]] [[Kategoria:Poetë sufi]] [[Kategoria:Përkthyes të Kuranit në shqip]] [[Kategoria:Njerëz nga Vilajeti i Janinës]] [[Kategoria:Përkthyes prej greqishtes së lashtë në shqip]] ob247s8ubwcbzv9ylw0ta4xljweu8bi 2468306 2468305 2022-08-12T21:31:03Z Shkodranci 143388 Fixed grammar wikitext text/x-wiki {{Ky artikull|Ky artikull flet për [[Rilindja Kombëtare|rilindasin]] e madh Naim Frashëri dhe jo për aktorin [[Naim Frashëri (aktor)|Naim Frashëri]]}} {{Infobox writer | name = Naim Frashëri | image = NAIMFRASHERI.jpg | image_size = 200px | birth_date = [[25 maj]], [[1846]] | birth_place = [[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[Perandoria Osmane]] | death_date = [[20 tetor]], [[1900]] | death_place = [[Stamboll]], [[Perandoria Osmane]] | spouse = Hatixhe | children = Nerqeze<br/>Nevrezi | relatives = [[Abdyl Frashëri]]<br/>[[Sami Frashëri]] | nationality = [[Shqiptarët|Shqiptar]] | citizenship = [[Turqit osmanë|Osman]] | education = [[1870]], [[Janina|Janinë]] | language = [[Gjuha shqipe|Shqip]]<br/>[[Gjuha turke|Turqisht]]<br/>[[Gjuha perse|Persisht]]<br/>[[Gjuha greke|Greqisht]]<br/>[[Gjuha arabe|Arabisht]]<br/>[[Gjuha frënge|Frengjisht]] | notable_works = [[Bagëti e Bujqësi]] | signature = Naim Frashëri (nënshkrim).svg }} '''Naim [[Beu|bej]] Frashëri''' i njohur më së shumti si '''Naim Frashëri''' ([[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[25 maj]] [[1846]] - [[Stambolli|Stamboll,]] [[20 tetor]] [[1900]]) ka qenë nëpunës dhe intelektual i [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]], poeti më i madh i [[Rilindja Kombëtare|Rilindjes Kombëtare]], hartues tekstesh, përkthyesi i parë i pjesëve të [[Kurani|Kur'anit]] në gjuhë shqipe dhe veprimtar i shquar i arsimit kombëtar shqiptar. Shihet si nismëtari i letërsisë shqiptare dhe një nga ikonat kulturore shqiptare më ndikuese të shekullit 19. I gjendur me pozita të larta në administratën osmane deri kur vdiq, mes të tjerash ndihmoi në nxjerrjen e lejes për [[Mësonjëtorja e Korçës|Mësonjëtoren]] e [[Korça|Korçës]] si dhe të ''Gramatikës'' të [[Kostandin Kristoforidhi|Kristoforidhit]]. Naimi me të vëllezërit, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]] dhe [[Sami Frashëri|Samiun]], u lindën në Frashër dhe më tej u shkolluan, u rritën dhe punuan në qendrat, [[Janina|Janinë]] e Stamboll. Përgjatë arsimimit dhe kultivimit të tij nxuri gjuhët më të rëndësishme të realitetit të kohës, [[Gjuha arabe|arabishten]], [[Gjuha perse|persishten]], [[Turqishtja osmane|turqishten]], [[Gjuha greke|greqishten]] dhe [[Gjuha frënge|frëngjishten]]. Kësodore qe prej atyre intelektualëve të mjedisit osman të shekullit të 19 që gëzonin qasje dhe vlerësonin si kulturën lindore që i rrethonte, si atë perëndimore. Kontributi i tij numron 22 vepra të shtrira në 4 gjuhë, duke filluar me turqishten, persishten, greqishten dhe shqipen; si gramatika gjuhe, tekste divulgative shkencore, arsimore, përkthime dhe krijime origjinale. Duke parë tek besimi i tij një të mesme të artë edhe për çështjen kombëtare shqiptare,<ref name="Biernat" /> u bë edhe autori më përfaqësues i [[Sufizmi|mistikës islame]] në [[Gjuha shqipe|gjuhën shqipe]] përkatësisht me veprat ''Fletore e Bektashinjët'' dhe [[Qerbelaja (poemë)|''Qerbelaja'']], si veprat e para të [[Bektashi|bektashizmit]] shqiptar.<ref name="Biernat">{{cite journal|author=Biernat|first=Agata|year=2013|title=Albanian Political Activity in Ottoman Empire (1878-1912)|url=http://idosi.org/wjihc/wjihc3%281%2913/1.pdf|journal=World Journal of Islamic History and Civilization|language=en|publisher=IDOSI Publications|volume=3|issue=1|page=2|issn=2225-0883}}</ref><ref name=":Osmani">{{Cite web|last=Osmani|first=Edlira|title=God in the Eagles’ Country: The Bektashi Order|url=http://www.iemed.org/observatori/arees-danalisi/arxius-adjunts/qm-17-originals/qm17_Osmani.pdf|url-status=live|website=iemed.org|publisher=Quaderns de la Mediterrània 17, 2012|pages=113|language=en}}</ref> Në tekstet mësimore që botoi gjenden edhe përkthimet e para selektive të Kur'anit në gjuhën shqipe të bëra prej tij.<ref name=":4" /> I ndikuar nga ungjit, [[bejtexhinjtë]] [[Shahin Frashëri|Shahin]] dhe [[Dalip bej Frashëri]],<ref name="Norris">{{citation|url=https://books.google.com/books?id=RGmzir-ITtUC&pg=PA180&lpg=PA180&dq=dalip+frasheri&source=bl&ots=wbCpXnxsp9&sig=pYviWF6DeaQlZXCKBpdd3awxpHE&hl=en&sa=X&sqi=2&ved=0CDYQ6AEwB2oVChMIoevz1qbRyAIVhDM-Ch0bxwZp#v=onepage&q=dalip%20frasheri&f=false|author=H.T.Norris|pages=76|title=Islam in the Balkans: Religion and Society Between Europe and the Arab World|location=Columbia, S.C|publisher=University of South Carolina Press|year=1993|isbn=9780872499775|oclc=28067651|language=en}}</ref> në poezinë e tij u përpoq të gërshetonte sufizmin me filozofinë perëndimore e ideve poetike.<ref name="Biernat" /> Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Naimi i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve,<ref name=":2">{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> duke u përnderuar që në gjallje të tij si "apostull i shqiptarizmës" dhe "bilbil i gjuhës shqipe",<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref> ai hodhi themelet për zhvillimin e mëtejshëm të letërsisë shqipe. == Biografia == U lind në fshatin [[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[Vilajeti i Janinës]] (sot në [[Rrethi i Përmetit|rrethin e Përmetit]]), fëmija i katërt i Halit bej Frashërit (1797–1859) dhe Emine hanëm Myteveliu (1814–1861).<ref name=":Frashëri2">{{Cite book|last=Frashëri|first=Alfred|url=https://issuu.com/shefqetcakiqi/docs/frasheri_ne_historine_e_shqiperise_/106|title=Frashëri në Historinë e Shqipërisë|last2=Frashëri|first2=Neki|publisher=SHBLSH e RE|year=2014|isbn=978-99943-2-344-9|location=Tiranë|pages=119|language=sq}}</ref><ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=7}}</ref> Nga i ati ishin pasardhës [[Timarliu|timarlinjsh]] me prejardhje nga [[Berati]] që më vonë u njohën si [[Frashërllinjtë#Dakollarët ose Dulellarët|Dulellarët]], ndërsa familja e së ëmës qenë pinjoj të [[Iljaz Bej Mirahori|Iljaz bej Mirahorit]], themeluesit të [[Korça|Korçës]].<ref name="Gawrych90">{{harvnb|Gawrych2006|p=13}}</ref> Në vendlindje bëri mësimet fillore dhe nisi të mësonte [[Gjuha osmane|turqishten osmane]], [[Gjuha arabe|arabishten]] dhe [[Gjuha perse|persishten]] në [[Teqeja e Frashërit|Teqenë e Frashërit]],<ref name=":0" /> si myhib [[Bektashizmi|bektashi]].<ref>{{Cite book|last=Merlika-Kruja|first=Mustafa|title=Kuvend letrash me miqtë|last2=Baba Rexhepi|publisher=Omsca-1|year=2013|isbn=9789928132321|location=Tiranë|pages=119-120|language=sq|authorlink=Mustafa Kruja|authorlink2=Baba Rexhebi}}</ref> Pas vdekjes së prindërve, me në krye vëllain e madh që ishte bërë zot shtëpie, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]], më 1865 familja u shpërngul në [[Janina|Janinë]], ku bashkë me vëllanë më të vogël [[Sami Frashëri|Samiun]], mbaroi gjimnazin grek "[[Zosimea]]" më 1869.<ref name=":0">Bezati, Kastriot (2012), ''Cili ishte fati pasardhësve të familjes së Naim Frashërit, nga vajzat deri tek Asllan Rusi: sëmundja e Naimit, vlerësimi i i Faik Konicës dhe jeta e vajzave të tij, ja trungu familjar i poetit të madh'', [[Tirana observer]]. - p. 1032, 20 shtator, 2012, p. 10 - 11.</ref> Në "Zosimea" mori një kulturë të gjërë për kohën, u njoh me kulturat dhe letërsitë klasike,<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> mësoi greqishten e re, greqishten e vjetër, gjuhën latine dhe [[Gjuha frënge|gjuhën frënge]]. Atje ra në kontakt me idetë e iluminizmit frëng dhe veprat e [[Jean-Jacques Rousseau|Rusoit]] e [[Voltaire|Volterit]].<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref> Vijoi të merrej privatisht me gjuhët klasike të lindjes (elsine-i selase). Në këtë periudhë u përqendrua edhe në fushat e interesit të tij jetëgjata: poetët persë dhe [[Iluminizmi]] frëng.<ref name=":3">{{Cite book|last=Kaleshi|first=Hasan|url=https://www.biolex.ios-regensburg.de/BioLexViewview.php?ID=836|title=Frashëri, Naim|work=Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas|year=1974|volume=4|location=München|pages=540–542|language=de|author-link=Hasan Kaleshi}}</ref> Pasi u diplomua më 1870,<ref name=":3" /> më 1871 shkoi në [[Stambolli|Stamboll]], ku qëndroi vetëm tetë muaj. Duke shpresuar të trajtonte në klimën e thatë të malësive shqiptare, prej të cilit vuante që fëmijë, u kthye në [[Janina|Janinë]] ku qëndroi dy vjet i pa zënë punë shteti. Me shpresën se do t'i përmirësohet shëndeti del shpesh në gjueti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=8}}</ref> Nisi punë si nëpunës në Berat dhe më pas qe drejtor dogane në [[Saranda|Sarandë]] në vitet 1874-1877. I munduar edhe nga [[reumatizma]], e shtrënguan të largohej nga [[Saranda]] dhe shkoi për kurim gjashtë muaj në llixhat e [[Baden (kthjellimin)|Badenit]] në [[Perandoria Gjermane|Perandorinë Gjermane]]. E përjetoi rëndë vdekjen e parakohshme të vëllait Sherifit nga turbekulozi. Më 1877 u kthye në Janinë. Është i shqetësuar për fatin e Shqipërisë dhe përcjell me kujdes veprimtarinë politike të shqiptarëve në botën e huaj. Vëllai i vogël, Samiu, syrgjynoset për arsye politike në ishullin Rodos, ndërsa vëllai tjetër Tahsini ndërroi jetë nga tuberkulozi.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=9}}</ref> Më 1878 punoi tetë muaj si drejtor të dhjetash (''ashari mydiri'') në [[Berati|Berat]]. Më 1882 u vendos përfundimisht në Stamboll,<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> ku punoi në fillim në detyrën e anëtarit e pastaj të Kryetarit të Komisionit të Inspektimit dhe Kontrollit dhe më vonë, të Kryetarit të Këshillit të Lartë të Arsimit dhe të Zëvendësministrit të Arsimit. Aii u martua, ndoshta në pjesën e dytë të viteve ’70 të shek XIX, me Hatixhenë, e cila thirrej shkurtimisht Hexhe, vajza e një berberi nga Shkodra, e cila jetoi dy apo tre vjet më shumë pas ndarjes nga jeta të Naimit. Naimi dhe Hatixheja patën dy vajza, e para e quajtur Nerqeze, nuk jetoi as tre vjet, vdiq më 1881. Vajza e dytë, Nevrezi, u lind dhe u shkollua në Stamboll dhe më pas u martua me Xhafer Luarasin, dhe më pas me [[Shahin Kolonja|Shahin Kolonjën]].<ref name=":0" /> Pas arrestimit të Abdylit në Janinë në fund të prillit 1881, nisi të luajë një rol të rëndësishëm në veprimtarinë kombëtare të shqiptarëve të atjeshëm. Mori pjesë në punën e Komitetit qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare dhe të [[Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip|''Shoqërisë së të shtypuri shkronja shqip'']].<ref name=":1">Robert Elsie (1995), ''[http://www.elsie.de/pdf/B1997HistLetShqip.pdf Histori e Letërsisë Shqiptare]'', përktheu Abdurrahman Myftiu, Tirana & Peja: Dukagjini, 1997.</ref> Kishte interes për thesarin shpirtëror të popullit shqiptar, gjë që e shtyu të punonte bashkë me vëllain rreth një fjalori të shqipes i cili do të mbetej pa botuar.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=21}}</ref> Në vitin 1883 nisi botimi i revistës ''[[Drita (gazetë)|Drita]]'', ku në shkrimet e veta Naimi përdorte inicialet '''N.H.F'''.<ref>{{harvnb|Skendi|1967|p=146.}}</ref><ref>{{harvnb|Gawrych|2006|p=88}}</ref> Pasi autoritetet osmane ndaluan shkrimin e shqipes, veprat nisën të botoheshin në Bukuresht dhe më pas në Sofie.<ref name="Skendi128">{{harvnb|Skendi|1967|p=128.}}</ref> Më 1887, me Samiun nxorrën nga Porta e Lartë lejen për hapjen e një shkolle private shqipe në Korçë, ku tekstet i përgatiste Naimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=251}}</ref> Pas 4 viteve duke lënguar, ndërroi jetë ndaj të gdhirë në orën 2 pas mesnate duke hyrë e shtuna, më 20 tetor 1900 në shtëpinë e tij në Këzëll Toprak, Kadikoy. Varrimi u bë të nesërmen, ditën e diel, 21 tetor 1900, në Teqen e Bektashinjëve të Merdiven Qoit në Stamboll. Varri u ngrit në krah të varrit të Abdyl Frashërit, i cili ishte i veshur i tëri me mermer të bardhë dhe, mbi të, një pllakë e zezë ku qenë gdhendur fjalët e Naimit: “Hybdyl vatan minel yman”, që do të thotë: “Të gjithë duhet t’i jemi mirënjohës Mëmëdheut”.<ref name=":0" /> === Riatdhesimi i eshtrave === Eshtrat e Naimit shteti shqiptar i solli në [[Shqipëria|Shqipëri]] në kuadrin e 25 vjetorit të Pavarësisë, më 2 qershor 1937. Ishte ditë e mërkurë, ora 15.30, kur mbërriti arkivoli me vija kuq e zi me eshtrat e Naimit. Komandanti i Përgjithshëm i Xhandarmërisë nënkoloneli Shefki Shatku, që i solli eshtrat nga Stambolli, ia dorëzoi arkivolin me eshtrat e Naimit kryetarit të [[Bashkia Tiranë|Bashkisë së Tiranës]], [[Abedin Nepravishta|Abedin Nepravishtës]]. I përcjellur nga autoritetet, populli dhe [[Eshref Frashëri]] nga trungu i Dulellarëve, arkivoli u vendos në Teqen Bektashiane të [[Tirana|Tiranës]].<ref name=":0" /> == Krijimtaria == Gjuhët e huaja të nxëna nga mësimet private, fillore dhe më tej përgjatë shkollimit në Janinë bënë që Naimi ishte një shembull parësor i intelektualit osman të shekullit të XIX që ndihej njëlloj i ambientuar si me kulturën Lindore ashtu dhe Perëndimore.<ref>{{Harvnb|Elsie|2005|p=67}}</ref> Si autor i gjithsej njëzetedy veprave, shkroi në katër gjuhë të ndryshme: katër në osmanishte, dy në persishte, dy në [[Gjuha greke|greqishte]] dhe pesëmbëdhjetë në shqipe. Duke qenë se ishte në një post delikat si drejtor i këshillit të censurës në Ministrinë e Arsimit të perandorisë, me mundësi në disa raste për t'i bërë bisht ndalimit të librave dhe botimeve në shqipe nga ana e [[Porta e Lartë|Portës së Lartë]], Naimi e pa të arsyeshme të mos përdorte emrin e mbiemrin në shumë nga botimet e veta, por të shënonte vetëm 'nga N.H.', 'nga N.H.F.', ose 'nga N.F.'<ref name=":1" /> === Në turqisht, persisht dhe greqisht === [[Skeda:Naim_Frashëri_Tirana.jpg|parapamje|Busti në Tiranë]] Duke pasë qenë edhe njohës të gjuhëve më të rëndësishme si të lindjes ashtu edhe të perëndimit, Naimi me Samiun ishin gjithashtu ndër të parët të interesuar për filologjinë moderne. Vepra e parë e Naimit është një gramatikë e gjuhës perse "Rregullat e persishtes sipas metodës së re" (tr. ''Kavâid-i farisiyye dar tarz-i nevîn'') më 1871, nënshkruar ''Mehmet Naim'', nëpunës i Drejtorisë së Shtypit. Duke pasur gjithsej ka 168 faqe, kjo vepër është e ndarë në dy pjesë: pjesa e parë ka 85 faqe dhe në atë jepen të dhëna rreth rregullave të gjuhës perse, sidomos për pjesën morfologjike të kësaj gjuhe, kurse pjesa e dytë e cila ka 83 faqe, përbëhet nga katër ushtrime dhe një fjalor në fund me disa fjalë persisht–osmanisht. Kjo e bën të jetë edhe gramatika e parë moderne e gjuhës perse, një vit para asaj të Mirza Habib Esfehanit, me të cilit mendohet se Naimi njihej dhe ka bashkëpunuar me të në gazetën ''Ahter'' që botohej në Stamboll.<ref>{{Cite web|last=Rexhepi|first=Abdullah|date=11 mars 2011|title=Mbi gramatikën e persishtes të Naim Frashërit|url=https://orientalizmi.wordpress.com/2019/07/16/mbi-gramatiken-e-persishtes-te-naim-frasherit/|url-status=live|access-date=8 maj 2022|website=orientalizmi.wordpress.com|language=sq}}</ref> Më 1881 ne serinë e botimeve ''Cep Kütüphanesi'' (xhep qytyphanesi, biblioteka e xhepit) botuar nga Samiu, doli punimin i dytë i Naimit në gjuhën turke "Shpikje dhe zbulime" (Ihtiraat ve keşfiyyat. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 15. Istanbul 1298) ku radhit për shpikjet dhe zbulimet, nga mulliri dhe ora deri te elektriciteti, telegrafi dhe fotografia. Qëllimi i kësaj serie librash xhepi ishte të divulgoheshin risitë shkencore e teknologjike tek lexuesi.<ref name=":3" /> Ky merak për kulturën perse dhe vargjet e [[Saadi Shirazi|Saadiut]], [[Hafez|Hafezit]], bëri që të shkruante dhe botonte vargje në persisht, duke ndjekur traditën e letërsisë perse dhe modelet e poetëve të parapëlqyer më 1884 vëllimin me poezi prozaike "Katër stinët" (tr. ''Fusuli erbea''), sipas një shablloni të panjohur francez. Pas një viti, më 1885 botoi përmbledhjen poetike "Ëndërrimet" (pers. ''Tehajjulat''),<ref>Nasho Jorgaqi, ''"Katër stinët" dhe fillimet romantike të Naimit'', parathënie e vëllimit "Katër stinët" (1995), përkthyer nga Vexhi Buharaja, Tiranë: Albinform. f. 5-28</ref> e përbërë nga 24 lirika të shkruara mes 1873 dhe 1882, që i përkasin traditës së letërsisë perse, por me motive nga mjedisi shqiptar i njohur prej poetit.<ref name=":3" /> Atyre viteve mërgata shqiptare në Stamboll, por edhe në Bukuresht, mendonin për një shtet shqiptaro-grek. Kjo e shtyu Naimin që më 1886 të botonte poemën greqisht "Dëshira e vërtetë e shqiptarëve" (gr. ''O alithis pothos ton Skypetaron''). në të cilën shkruante për lutej një Bashkëjetesë shtetërore e shqiptarëve, grekëve dhe sllavëve. Nëntë vjet më vonë F. botoi një përmbledhje tjetër të vogël me poezi greke: "Dashuria" (''O Eros''. Stamboll 1895).<ref name=":3" /> [[Skeda:NHFHistori.jpg|alt=|majtas|parapamje|Istori e Shqipërisë prej Naim Frashërit]] === Në shqip === Më 1880 botoi poemthin e parë në shqip "Shqipëria", ku shpalli të gjitha idetë që përbëjnë trungun e veprës së tij atdhetare.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Kur më 1884 e përkohshmja ''Dituria'' nisi të botohej në Stamboll, Naimi u nisi një varg poezish të cilat trajtonin tema natyrore dhe shkencore në një gjuhë që fëmijët mund të kuptonin. Këto poezi u ribotuan më vonë si tekste shkollore.<ref name=":3" /> Nga 1885 dhe deri më 1895, pothuajse për çdo vit dilte nga shtypi në Bukuresht nga një punim i Naimit.<ref name=":3" /> Më 1886 botoi poemën e tij të famshme [[Bagëti e Bujqësi|''Bagëti e Bujqësi'']], më tej katër libra për shkollat: "Vjersha për mësonjtoret e para" bazuar te fabulisti frëng La Fontaine, "E këndimit të çunavet këndonjëtoreja", (në dy vëllime, me poezi, lexime të ndryshme, njohuri të para shkencore humanitare), si dhe një "Histori të përgjithshme". Më 1888 vijoi me "Dituritë" (ribotuar më 1895 me titullin "Gjithësia", - shkenca të natyrës).<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Më 1890 doli përmbledhja e lirikave "Lulet e verës", pastaj "Mësimet" (proza patriotike dhe të moralit) dhe "Fjala flutarake" (vjersha) më 1894, së fundi më 1898 poemat epike "[[Istori e Skënderbeut|Istoria e Skënderbeut]]" dhe "Qerbelaja''"''.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354-355}}</ref> Rëndësi të veçantë i dha botimit të librave për të cilët kishte nevojë shkolla shqipe.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Këto poema do të shpërndaheshin në dorëshkrim mes bashkëatdhetarëve të tij, pasi administrata osmane e ndaloi qarkullimin e botimeve shqip, ndërsa jashtë kufinjve kishte mundësi të kufizuara botimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=214}}</ref> Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës do t'i kalojë në Shqipëri, Naimi do ta kuptojë mirë traditën historike, kulturore dhe kombëtare në përgjithësi kurse letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref> === Përkthime === Tek botimi "Mësimet", në pjesën ''Thelb'i Kuranit'', Naimi ka botuar edhe të parin përkthim selektiv të Kur'anit në gjuhën shqipe.<ref name=":4">{{Cite web|last=Jusufi|first=Azmir|date=2 shtator 2019|title=Ilo Mitko Qafëzezi dhe përkthimi i parë i pjesshëm i Kur’anit në shqip|url=https://www.zaninalte.al/2019/09/ilo-mitko-qafezezi-dhe-perkthimi-i-pare-i-pjesshem-i-kuranit-ne-shqip/|url-status=live|access-date=8 maj 2022|website=zaninalte.al|language=sq}}</ref> Më 1886 botoi po ashtu një tjetër vepër në gjuhën turke, një përkthim në prozë i ''Iliadës'' së [[Homeri|Homerit]], duke qenë edhe hera e parë që ndonjë pjesë e eposit përkthehej në gjuhën turke. Pas nja 10 vjetëve nxorri edhe një variant në shqip që u botua në Bukuresht, ''Iliadhë e Omeritë''.<ref name=":3" /> == Studime të veprës == Një vit pas vdekjes së Naimit, [[Faik Konica|Konica]] shkroi artikullin "Naim H. bej Frashëri" botuar tek ''[[Albania (revistë)|Albania]]''. Po atë vit në [[Sofja|Sofie]], nipi i Naimit, [[Mid'hat Frashëri|Midhati]] shkroi artikullin "Naim Be Frashëri". Më 1925 në një libër të botuar nga studentët shqiptarë të [[Vjena|Vjenës]] titulluar "''Naim Frashërit, vjershëtorit dhe 'edukatorit kombëtar''", [[Norbert Jokl]] në shkrimin e tij "''Naim Be Frashëri dhe pasunimi i gjuhës shqipe"'' jep idenë e ndikimit të ideve të dijetarit gjerman, Leibniz.<ref>{{Cite book|last=Uçi|first=Alfred|title=Naim Frashëri, bektashizmi dhe kombëtarizmi|publisher=Manifestimi Letrar Ndërkombëtar "Ditët e Naimit"|year=2002|location=Tetovë|language=sq}}</ref> Për [[Eqrem Çabej|Çabej]]n Naimi është përfaqësuesi i romantizmit në letrat shqipe, i ndikuar nga kultura frënge, lavdëron Voltaire dhe Rousseau te ''Istori e Skënderbeut'' si lajmësit e ideve të reja. Gjurmët e poezisë popullore tek ai janë fare të imta, ndonjë mënyrë të thëni popullore, imitimi i stilit të përrallave në ndonjë vend të ''Qerbelasë'' dhe te ''Istori e Skënderbeut''. Ndryshe nga Samiu që bashkëpunoi në reformën gjuhësore turke, Naimi u vu në shërbim të gjuhës amtare. Natyrën e vet religjioze dhe romantike e kultivoi në vepërsinë e tij tek veprat "Qerbelaja", "Fletorja e Bektashive"; por gjithashtu ai "ishte fis me Orientin; ai rron në të, është i saj", ku me ''Tehajjulat'' tregoi se sa i regjur ishte me letrat perse.<ref>{{Cite book|last=Çabej|first=Eqrem|title=Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes|publisher=Çabej|year=2006|isbn=99927-33-72-1|location=Tiranë|pages=104-111|language=sq}}</ref> Sipas studjuesve, me shumë gjasë Naimi kishte kënduar edhe [[Xhelaledin Rumi|Rumiun]], duke qenë se gjehen gjurmë të botëkuptimeve dhe ndikime të veprave të tij në opusin naimian.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri dhe kodi letrar persian: Gjurmë të Mevlana Rumiut në poezinë e Naim Frashërit'', ligjeratë në konferencën "The XXXIII International Seminar for Albanian Language, Literature and Culture".</ref> Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës i kaloi në viset shqiptare, mendohet se i kuptonte traditat, kulturën dhe letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref> Në poemën heroike ''Istori e Skënderbeut'', Naimi futi shpesh figura të mitologjisë popullore ilire dhe shqiptare. Ai përdori dragojt, hijet, kuçedrat, lugetërit, shtrigat, zanat, të Bukurën e Dheut e të tjera. Në këngën VII të Istori e Skënderbeut, E Bukura e Dheut e uron Skënderbeun për fitoren e tij:<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=26-27}}</ref> '':Dolli e Bukur e Dheut/ Sy-larush e qafë-gjata,/ iu qas, i tha Skënderbeut/ Të lumtë dora dhe shpata''. u shqua struktura poetike në saje të të cilës Naimi fitoi popullorësinë si njëri nga vjershëtarët më të mëdhenj të letërsisë shqipe. butësia e ndjenjës dhe thellësia e përsiatjes e ngjyrosin qëndrimin e tij ndaj botës.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=106}}</ref>[[Skeda:TiranaFrasheriBrueder cropped.jpg|thumb|left|Vëllezërit Frashëri]] == Trashëgimia == [[Skeda:200Lek(1997).jpg|parapamje|200-[[Leku shqiptar|Lekshi]] i vitit 1997 me figurën e Naim Frashërit]]Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Me vjershat dhe poemat e tij i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve.<ref name=":2" /> Pas Çlirimit u vunë në pah dhe u çmuan gjerësisht meritat dhe vlerat e punës dhe të krijimtarisë së tij, përmes studimesh të ndryshme.{{Cn}} === Mirënjohja === Emrin e Naim Frashërit e mbajnë shkolla dhe institucione të ndryshme. Për meritat kulturore në Shqipëri jepet urdhri që mban emrin e poetit kombëtar. [[Irani|Shteti iranian]] në shenjë nderimi për kontributin e tij në gjuhën perse i kushtoi një emetim special pullash postare me imazhin e poetit Frashërlli.<ref>''Albanian poet Naim Frasheri in Iranian postage stamps'', balkaneu.com, 9 korrik 2015. Marrë më 14 shkurt 2018.</ref> ==Tituj të veprave== {{div col}} === Letrare === * Ëndërrimet (Tahayyulat). (Mihran, Kostandinopel 1884 [1301 A.H.]) 66 ff; * Bagëti e bujqësija prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 23 ff; * E këndimit çunavet këndonjëtoreja copë e parë prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 55 ff; * E këndimit çunavet këndonjëtoreja copë e dytë prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 52 ff; * Istori e përgjithëshme për mësonjëtoret të para prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 116 ff; * Dëshira e vërtetë e shqiptarëve. (Ho alêthês pothos tôn skypetarôn hypo D. , Bukuresht 1886) 19 ff; * Vjersha për mësonjëtoret të para prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 96 ff; * Luletë e verësë. N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1890) 80 ff; * Parajsa dhe fjala fluturake. Vjersha të N.F. (Bukuresht 1894, rebotim Dhori Koti, Korçë s.a.) 76 ff; * Dashuria. (Ho Erôs. Poiêmata prôtotypa eis asmata oktô met' eikonôn). (Gerardos, Kostandinopel 1895) 32 ff; * [[Istori e Skënderbeut|Istori' e Skenderbeut]]. (Tipografi' e Shqipëtarëvet, Bukuresht 1898) 312 ff; * Qerbelaja prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1898) 352 ff; === Joletrare === * Kavâid-i fârisiyye dar tarz-i nevîn. (Mühendisynn Matbaasi, Kostandinopel 1871 [1288 A.H.]) 64 ff; * Dituritë për mësonjëtoret të para pej [sic] N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1888) 212 ff; * Mësime prej N.F. (Bukuresht 1894) 126 ff; * Fletore e Bektashinjet. (Shtypëshkronjët të Shqipëtarëvet, Bukuresht 1896) 32 ff; === Përkthime === * Ihtiraat ve keşfiyyat. Ihtiraat ve keşfiyyat. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 15. Istanbul 1298 [1881/2] 79 ff; * Fusul-u arba’a. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 16. Istanbul 1298 [1883] 127 ff; * Ilyada - Eser-i Homer. Kerabet ve Kasban Matbaası. Istanbul 1303 [1886]; * Iliadë e Omirit. Këngë e parë kthyerë prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1896) 76 ff; === Botime integrale === * Vepra të zgjedhura 1-2. (Akademia e Shkencave, Tiranë 1980, 1985); * Vepra 1-7. (Rilindja, Prishtinë 1986); * Vepra letrare. 1-5. (Naim Frashëri, Tiranë 1995, 1996).<ref name=":1" /> {{div col end}} ==Mirënjohje== * Një numër i madh shkollash të niveleve të ndryshme në territoret shqiptare e mbajnë emrin "Naim Frashëri". * Prerja e kartmonedhës 200 lekëshe. * libra mbi dhe për krijimtarinë e Naim Frashërit. * [[Pallati i Kulturës "Naim Frashëri" në Përmet|Pallati i Kulturës "Naim Frashëri"]] në Përmet. * Emrin përkëdhelës i përdorur nga populli dhe intelektualët: Naimi. == Shiko edhe këtë == {{Wikisource1|Naim Frashëri}} * {{libri|Hipi Zhdripi i Gjuhës/Kro280|Kronologjia e jetës - Naim Frashëri}} ==Referime== {{reflist|2}} == Literatura == {{div col|2}} * {{cite book|title=[[Porosia e madhe]]: monografi mbi krijimtarinë e Naim Frashërit|author=Rexhep Qosja|publisher=Rilindja|year=1986|place=Prishtinë|language=sq}} * {{cite book|last=Gawrych|first=George|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913|year=2006|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+Saadi&source=bl&ots=AGWHSK5Fc0&sig=JBGVpFnzKAt-JJkvSL9d-2oQbqc&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiO6suMwtbNAhWEi5QKHX6DBI8Q6AEIMTAD#v=onepage&q=The%20crescent%20and%20the%20eagle%3A%20Ottoman%20rule%2C%20Islam%20and%20the%20Albanians%2C%201874-1913%20Saadi&f=false|isbn=9781845112875|language=en}} * {{cite book|last=Elsie|first=Robert|title=Albanian Literature: A Short History|year=2005|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&pg=PA67|isbn=978-1-84511-031-4|language=en}} * {{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i dytë|author=Akademia e Shkencave e Shqipërsië|publisher=Toena|year=2002|place=Tiranë|language=sq}} {{div col end}} {{Autorë shqiptarë|state=collapsed}} {{DEFAULTSORT:Frashëri, Naim}} [[Kategoria:Poetë shqiptarë]] [[Kategoria:Lindje 1846]] [[Kategoria:Vdekje 1900]] [[Kategoria:Nxënësit e Shkollës Zosimea]] [[Kategoria:Rilindas shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz nga Frashëri]] [[Kategoria:Sufi shqiptarë]] [[Kategoria:Leksikografë shqiptarë]] [[Kategoria:Poetë sufi]] [[Kategoria:Përkthyes të Kuranit në shqip]] [[Kategoria:Njerëz nga Vilajeti i Janinës]] [[Kategoria:Përkthyes prej greqishtes së lashtë në shqip]] fo15cjwqyzs6ol5ggvvjgwzttbxrb5y 2468307 2468306 2022-08-12T21:40:16Z Shkodranci 143388 Fixed typo wikitext text/x-wiki {{Ky artikull|Ky artikull flet për [[Rilindja Kombëtare|rilindasin]] e madh Naim Frashëri dhe jo për aktorin [[Naim Frashëri (aktor)|Naim Frashëri]]}} {{Infobox writer | name = Naim Frashëri | image = NAIMFRASHERI.jpg | image_size = 200px | caption = Portreti i Naim Frashërit | birth_date = [[25 maj]], [[1846]] | birth_place = [[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[Perandoria Osmane]] | death_date = [[20 tetor]], [[1900]] | death_place = [[Stamboll]], [[Perandoria Osmane]] | spouse = Hatixhe | children = Nerqeze<br/>Nevrezi | relatives = [[Abdyl Frashëri]] (vëlla)<br/>[[Sami Frashëri]] (vëlla)<br/>[[Mid'hat Frashëri]] (nip)<br/>[[Ali Sami Yen]] (nip) | nationality = [[Shqiptarët|Shqiptar]] | citizenship = [[Turqit osmanë|Osman]] | education = [[1870]]<br/>[[Zosimea]], [[Janina|Janinë]] | language = [[Gjuha shqipe|Shqip]]<br/>[[Gjuha turke|Turqisht]]<br/>[[Gjuha perse|Persisht]]<br/>[[Gjuha greke|Greqisht]]<br/>[[Gjuha arabe|Arabisht]]<br/>[[Gjuha frënge|Frengjisht]] | notable_works = [[Bagëti e Bujqësi]] | movement = [[Rilindja Kombëtare]] | genre = [[Romanticizmi]] | signature = Naim Frashëri (nënshkrim).svg }} '''Naim [[Beu|bej]] Frashëri''' i njohur më së shumti si '''Naim Frashëri''' ([[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[25 maj]] [[1846]] - [[Stambolli|Stamboll,]] [[20 tetor]] [[1900]]) ka qenë nëpunës dhe intelektual i [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]], poeti më i madh i [[Rilindja Kombëtare|Rilindjes Kombëtare]], hartues tekstesh, përkthyesi i parë i pjesëve të [[Kurani|Kur'anit]] në gjuhë shqipe dhe veprimtar i shquar i arsimit kombëtar shqiptar. Shihet si nismëtari i letërsisë shqiptare dhe një nga ikonat kulturore shqiptare më ndikuese të shekullit 19. I gjendur me pozita të larta në administratën osmane deri kur vdiq, mes të tjerash ndihmoi në nxjerrjen e lejes për [[Mësonjëtorja e Korçës|Mësonjëtoren]] e [[Korça|Korçës]] si dhe të ''Gramatikës'' të [[Kostandin Kristoforidhi|Kristoforidhit]]. Naimi me të vëllezërit, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]] dhe [[Sami Frashëri|Samiun]], u lindën në Frashër dhe më tej u shkolluan, u rritën dhe punuan në qendrat, [[Janina|Janinë]] e Stamboll. Përgjatë arsimimit dhe kultivimit të tij nxuri gjuhët më të rëndësishme të realitetit të kohës, [[Gjuha arabe|arabishten]], [[Gjuha perse|persishten]], [[Turqishtja osmane|turqishten]], [[Gjuha greke|greqishten]] dhe [[Gjuha frënge|frëngjishten]]. Kësodore qe prej atyre intelektualëve të mjedisit osman të shekullit të 19 që gëzonin qasje dhe vlerësonin si kulturën lindore që i rrethonte, si atë perëndimore. Kontributi i tij numron 22 vepra të shtrira në 4 gjuhë, duke filluar me turqishten, persishten, greqishten dhe shqipen; si gramatika gjuhe, tekste divulgative shkencore, arsimore, përkthime dhe krijime origjinale. Duke parë tek besimi i tij një të mesme të artë edhe për çështjen kombëtare shqiptare,<ref name="Biernat" /> u bë edhe autori më përfaqësues i [[Sufizmi|mistikës islame]] në [[Gjuha shqipe|gjuhën shqipe]] përkatësisht me veprat ''Fletore e Bektashinjët'' dhe [[Qerbelaja (poemë)|''Qerbelaja'']], si veprat e para të [[Bektashi|bektashizmit]] shqiptar.<ref name="Biernat">{{cite journal|author=Biernat|first=Agata|year=2013|title=Albanian Political Activity in Ottoman Empire (1878-1912)|url=http://idosi.org/wjihc/wjihc3%281%2913/1.pdf|journal=World Journal of Islamic History and Civilization|language=en|publisher=IDOSI Publications|volume=3|issue=1|page=2|issn=2225-0883}}</ref><ref name=":Osmani">{{Cite web|last=Osmani|first=Edlira|title=God in the Eagles’ Country: The Bektashi Order|url=http://www.iemed.org/observatori/arees-danalisi/arxius-adjunts/qm-17-originals/qm17_Osmani.pdf|url-status=live|website=iemed.org|publisher=Quaderns de la Mediterrània 17, 2012|pages=113|language=en}}</ref> Në tekstet mësimore që botoi gjenden edhe përkthimet e para selektive të Kur'anit në gjuhën shqipe të bëra prej tij.<ref name=":4" /> I ndikuar nga ungjit, [[bejtexhinjtë]] [[Shahin Frashëri|Shahin]] dhe [[Dalip bej Frashëri]],<ref name="Norris">{{citation|url=https://books.google.com/books?id=RGmzir-ITtUC&pg=PA180&lpg=PA180&dq=dalip+frasheri&source=bl&ots=wbCpXnxsp9&sig=pYviWF6DeaQlZXCKBpdd3awxpHE&hl=en&sa=X&sqi=2&ved=0CDYQ6AEwB2oVChMIoevz1qbRyAIVhDM-Ch0bxwZp#v=onepage&q=dalip%20frasheri&f=false|author=H.T.Norris|pages=76|title=Islam in the Balkans: Religion and Society Between Europe and the Arab World|location=Columbia, S.C|publisher=University of South Carolina Press|year=1993|isbn=9780872499775|oclc=28067651|language=en}}</ref> në poezinë e tij u përpoq të gërshetonte sufizmin me filozofinë perëndimore e ideve poetike.<ref name="Biernat" /> Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Naimi i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve,<ref name=":2">{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> duke u përnderuar që në gjallje të tij si "apostull i shqiptarizmës" dhe "bilbil i gjuhës shqipe",<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref> ai hodhi themelet për zhvillimin e mëtejshëm të letërsisë shqipe. == Biografia == U lind në fshatin [[Frashëri (Përmet)|Frashër]], [[Vilajeti i Janinës]] (sot në [[Rrethi i Përmetit|rrethin e Përmetit]]), fëmija i katërt i Halit bej Frashërit (1797–1859) dhe Emine hanëm Myteveliu (1814–1861).<ref name=":Frashëri2">{{Cite book|last=Frashëri|first=Alfred|url=https://issuu.com/shefqetcakiqi/docs/frasheri_ne_historine_e_shqiperise_/106|title=Frashëri në Historinë e Shqipërisë|last2=Frashëri|first2=Neki|publisher=SHBLSH e RE|year=2014|isbn=978-99943-2-344-9|location=Tiranë|pages=119|language=sq}}</ref><ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=7}}</ref> Nga i ati ishin pasardhës [[Timarliu|timarlinjsh]] me prejardhje nga [[Berati]] që më vonë u njohën si [[Frashërllinjtë#Dakollarët ose Dulellarët|Dulellarët]], ndërsa familja e së ëmës qenë pinjoj të [[Iljaz Bej Mirahori|Iljaz bej Mirahorit]], themeluesit të [[Korça|Korçës]].<ref name="Gawrych90">{{harvnb|Gawrych2006|p=13}}</ref> Në vendlindje bëri mësimet fillore dhe nisi të mësonte [[Gjuha osmane|turqishten osmane]], [[Gjuha arabe|arabishten]] dhe [[Gjuha perse|persishten]] në [[Teqeja e Frashërit|Teqenë e Frashërit]],<ref name=":0" /> si myhib [[Bektashizmi|bektashi]].<ref>{{Cite book|last=Merlika-Kruja|first=Mustafa|title=Kuvend letrash me miqtë|last2=Baba Rexhepi|publisher=Omsca-1|year=2013|isbn=9789928132321|location=Tiranë|pages=119-120|language=sq|authorlink=Mustafa Kruja|authorlink2=Baba Rexhebi}}</ref> Pas vdekjes së prindërve, me në krye vëllain e madh që ishte bërë zot shtëpie, [[Abdyl Frashëri|Abdylin]], më 1865 familja u shpërngul në [[Janina|Janinë]], ku bashkë me vëllanë më të vogël [[Sami Frashëri|Samiun]], mbaroi gjimnazin grek "[[Zosimea]]" më 1869.<ref name=":0">Bezati, Kastriot (2012), ''Cili ishte fati pasardhësve të familjes së Naim Frashërit, nga vajzat deri tek Asllan Rusi: sëmundja e Naimit, vlerësimi i i Faik Konicës dhe jeta e vajzave të tij, ja trungu familjar i poetit të madh'', [[Tirana observer]]. - p. 1032, 20 shtator, 2012, p. 10 - 11.</ref> Në "Zosimea" mori një kulturë të gjërë për kohën, u njoh me kulturat dhe letërsitë klasike,<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> mësoi greqishten e re, greqishten e vjetër, gjuhën latine dhe [[Gjuha frënge|gjuhën frënge]]. Atje ra në kontakt me idetë e iluminizmit frëng dhe veprat e [[Jean-Jacques Rousseau|Rusoit]] e [[Voltaire|Volterit]].<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=353}}</ref> Vijoi të merrej privatisht me gjuhët klasike të lindjes (elsine-i selase). Në këtë periudhë u përqendrua edhe në fushat e interesit të tij jetëgjata: poetët persë dhe [[Iluminizmi]] frëng.<ref name=":3">{{Cite book|last=Kaleshi|first=Hasan|url=https://www.biolex.ios-regensburg.de/BioLexViewview.php?ID=836|title=Frashëri, Naim|work=Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas|year=1974|volume=4|location=München|pages=540–542|language=de|author-link=Hasan Kaleshi}}</ref> Pasi u diplomua më 1870,<ref name=":3" /> më 1871 shkoi në [[Stambolli|Stamboll]], ku qëndroi vetëm tetë muaj. Duke shpresuar të trajtonte në klimën e thatë të malësive shqiptare, prej të cilit vuante që fëmijë, u kthye në [[Janina|Janinë]] ku qëndroi dy vjet i pa zënë punë shteti. Me shpresën se do t'i përmirësohet shëndeti del shpesh në gjueti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=8}}</ref> Nisi punë si nëpunës në Berat dhe më pas qe drejtor dogane në [[Saranda|Sarandë]] në vitet 1874-1877. I munduar edhe nga [[reumatizma]], e shtrënguan të largohej nga [[Saranda]] dhe shkoi për kurim gjashtë muaj në llixhat e [[Baden (kthjellimin)|Badenit]] në [[Perandoria Gjermane|Perandorinë Gjermane]]. E përjetoi rëndë vdekjen e parakohshme të vëllait Sherifit nga turbekulozi. Më 1877 u kthye në Janinë. Është i shqetësuar për fatin e Shqipërisë dhe përcjell me kujdes veprimtarinë politike të shqiptarëve në botën e huaj. Vëllai i vogël, Samiu, syrgjynoset për arsye politike në ishullin Rodos, ndërsa vëllai tjetër Tahsini ndërroi jetë nga tuberkulozi.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=9}}</ref> Më 1878 punoi tetë muaj si drejtor të dhjetash (''ashari mydiri'') në [[Berati|Berat]]. Më 1882 u vendos përfundimisht në Stamboll,<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> ku punoi në fillim në detyrën e anëtarit e pastaj të Kryetarit të Komisionit të Inspektimit dhe Kontrollit dhe më vonë, të Kryetarit të Këshillit të Lartë të Arsimit dhe të Zëvendësministrit të Arsimit. Aii u martua, ndoshta në pjesën e dytë të viteve ’70 të shek XIX, me Hatixhenë, e cila thirrej shkurtimisht Hexhe, vajza e një berberi nga Shkodra, e cila jetoi dy apo tre vjet më shumë pas ndarjes nga jeta të Naimit. Naimi dhe Hatixheja patën dy vajza, e para e quajtur Nerqeze, nuk jetoi as tre vjet, vdiq më 1881. Vajza e dytë, Nevrezi, u lind dhe u shkollua në Stamboll dhe më pas u martua me Xhafer Luarasin, dhe më pas me [[Shahin Kolonja|Shahin Kolonjën]].<ref name=":0" /> Pas arrestimit të Abdylit në Janinë në fund të prillit 1881, nisi të luajë një rol të rëndësishëm në veprimtarinë kombëtare të shqiptarëve të atjeshëm. Mori pjesë në punën e Komitetit qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare dhe të [[Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip|''Shoqërisë së të shtypuri shkronja shqip'']].<ref name=":1">Robert Elsie (1995), ''[http://www.elsie.de/pdf/B1997HistLetShqip.pdf Histori e Letërsisë Shqiptare]'', përktheu Abdurrahman Myftiu, Tirana & Peja: Dukagjini, 1997.</ref> Kishte interes për thesarin shpirtëror të popullit shqiptar, gjë që e shtyu të punonte bashkë me vëllain rreth një fjalori të shqipes i cili do të mbetej pa botuar.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=21}}</ref> Në vitin 1883 nisi botimi i revistës ''[[Drita (gazetë)|Drita]]'', ku në shkrimet e veta Naimi përdorte inicialet '''N.H.F'''.<ref>{{harvnb|Skendi|1967|p=146.}}</ref><ref>{{harvnb|Gawrych|2006|p=88}}</ref> Pasi autoritetet osmane ndaluan shkrimin e shqipes, veprat nisën të botoheshin në Bukuresht dhe më pas në Sofie.<ref name="Skendi128">{{harvnb|Skendi|1967|p=128.}}</ref> Më 1887, me Samiun nxorrën nga Porta e Lartë lejen për hapjen e një shkolle private shqipe në Korçë, ku tekstet i përgatiste Naimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=251}}</ref> Pas 4 viteve duke lënguar, ndërroi jetë ndaj të gdhirë në orën 2 pas mesnate duke hyrë e shtuna, më 20 tetor 1900 në shtëpinë e tij në Këzëll Toprak, Kadikoy. Varrimi u bë të nesërmen, ditën e diel, 21 tetor 1900, në Teqen e Bektashinjëve të Merdiven Qoit në Stamboll. Varri u ngrit në krah të varrit të Abdyl Frashërit, i cili ishte i veshur i tëri me mermer të bardhë dhe, mbi të, një pllakë e zezë ku qenë gdhendur fjalët e Naimit: “Hybdyl vatan minel yman”, që do të thotë: “Të gjithë duhet t’i jemi mirënjohës Mëmëdheut”.<ref name=":0" /> === Riatdhesimi i eshtrave === Eshtrat e Naimit shteti shqiptar i solli në [[Shqipëria|Shqipëri]] në kuadrin e 25 vjetorit të Pavarësisë, më 2 qershor 1937. Ishte ditë e mërkurë, ora 15.30, kur mbërriti arkivoli me vija kuq e zi me eshtrat e Naimit. Komandanti i Përgjithshëm i Xhandarmërisë nënkoloneli Shefki Shatku, që i solli eshtrat nga Stambolli, ia dorëzoi arkivolin me eshtrat e Naimit kryetarit të [[Bashkia Tiranë|Bashkisë së Tiranës]], [[Abedin Nepravishta|Abedin Nepravishtës]]. I përcjellur nga autoritetet, populli dhe [[Eshref Frashëri]] nga trungu i Dulellarëve, arkivoli u vendos në Teqen Bektashiane të [[Tirana|Tiranës]].<ref name=":0" /> == Krijimtaria == Gjuhët e huaja të nxëna nga mësimet private, fillore dhe më tej përgjatë shkollimit në Janinë bënë që Naimi ishte një shembull parësor i intelektualit osman të shekullit të XIX që ndihej njëlloj i ambientuar si me kulturën Lindore ashtu dhe Perëndimore.<ref>{{Harvnb|Elsie|2005|p=67}}</ref> Si autor i gjithsej njëzetedy veprave, shkroi në katër gjuhë të ndryshme: katër në osmanishte, dy në persishte, dy në [[Gjuha greke|greqishte]] dhe pesëmbëdhjetë në shqipe. Duke qenë se ishte në një post delikat si drejtor i këshillit të censurës në Ministrinë e Arsimit të perandorisë, me mundësi në disa raste për t'i bërë bisht ndalimit të librave dhe botimeve në shqipe nga ana e [[Porta e Lartë|Portës së Lartë]], Naimi e pa të arsyeshme të mos përdorte emrin e mbiemrin në shumë nga botimet e veta, por të shënonte vetëm 'nga N.H.', 'nga N.H.F.', ose 'nga N.F.'<ref name=":1" /> === Në turqisht, persisht dhe greqisht === [[Skeda:Naim_Frashëri_Tirana.jpg|parapamje|Busti në Tiranë]] Duke pasë qenë edhe njohës të gjuhëve më të rëndësishme si të lindjes ashtu edhe të perëndimit, Naimi me Samiun ishin gjithashtu ndër të parët të interesuar për filologjinë moderne. Vepra e parë e Naimit është një gramatikë e gjuhës perse "Rregullat e persishtes sipas metodës së re" (tr. ''Kavâid-i farisiyye dar tarz-i nevîn'') më 1871, nënshkruar ''Mehmet Naim'', nëpunës i Drejtorisë së Shtypit. Duke pasur gjithsej ka 168 faqe, kjo vepër është e ndarë në dy pjesë: pjesa e parë ka 85 faqe dhe në atë jepen të dhëna rreth rregullave të gjuhës perse, sidomos për pjesën morfologjike të kësaj gjuhe, kurse pjesa e dytë e cila ka 83 faqe, përbëhet nga katër ushtrime dhe një fjalor në fund me disa fjalë persisht–osmanisht. Kjo e bën të jetë edhe gramatika e parë moderne e gjuhës perse, një vit para asaj të Mirza Habib Esfehanit, me të cilit mendohet se Naimi njihej dhe ka bashkëpunuar me të në gazetën ''Ahter'' që botohej në Stamboll.<ref>{{Cite web|last=Rexhepi|first=Abdullah|date=11 mars 2011|title=Mbi gramatikën e persishtes të Naim Frashërit|url=https://orientalizmi.wordpress.com/2019/07/16/mbi-gramatiken-e-persishtes-te-naim-frasherit/|url-status=live|access-date=8 maj 2022|website=orientalizmi.wordpress.com|language=sq}}</ref> Më 1881 ne serinë e botimeve ''Cep Kütüphanesi'' (xhep qytyphanesi, biblioteka e xhepit) botuar nga Samiu, doli punimin i dytë i Naimit në gjuhën turke "Shpikje dhe zbulime" (Ihtiraat ve keşfiyyat. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 15. Istanbul 1298) ku radhit për shpikjet dhe zbulimet, nga mulliri dhe ora deri te elektriciteti, telegrafi dhe fotografia. Qëllimi i kësaj serie librash xhepi ishte të divulgoheshin risitë shkencore e teknologjike tek lexuesi.<ref name=":3" /> Ky merak për kulturën perse dhe vargjet e [[Saadi Shirazi|Saadiut]], [[Hafez|Hafezit]], bëri që të shkruante dhe botonte vargje në persisht, duke ndjekur traditën e letërsisë perse dhe modelet e poetëve të parapëlqyer më 1884 vëllimin me poezi prozaike "Katër stinët" (tr. ''Fusuli erbea''), sipas një shablloni të panjohur francez. Pas një viti, më 1885 botoi përmbledhjen poetike "Ëndërrimet" (pers. ''Tehajjulat''),<ref>Nasho Jorgaqi, ''"Katër stinët" dhe fillimet romantike të Naimit'', parathënie e vëllimit "Katër stinët" (1995), përkthyer nga Vexhi Buharaja, Tiranë: Albinform. f. 5-28</ref> e përbërë nga 24 lirika të shkruara mes 1873 dhe 1882, që i përkasin traditës së letërsisë perse, por me motive nga mjedisi shqiptar i njohur prej poetit.<ref name=":3" /> Atyre viteve mërgata shqiptare në Stamboll, por edhe në Bukuresht, mendonin për një shtet shqiptaro-grek. Kjo e shtyu Naimin që më 1886 të botonte poemën greqisht "Dëshira e vërtetë e shqiptarëve" (gr. ''O alithis pothos ton Skypetaron''). në të cilën shkruante për lutej një Bashkëjetesë shtetërore e shqiptarëve, grekëve dhe sllavëve. Nëntë vjet më vonë F. botoi një përmbledhje tjetër të vogël me poezi greke: "Dashuria" (''O Eros''. Stamboll 1895).<ref name=":3" /> [[Skeda:NHFHistori.jpg|alt=|majtas|parapamje|Istori e Shqipërisë prej Naim Frashërit]] === Në shqip === Më 1880 botoi poemthin e parë në shqip "Shqipëria", ku shpalli të gjitha idetë që përbëjnë trungun e veprës së tij atdhetare.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Kur më 1884 e përkohshmja ''Dituria'' nisi të botohej në Stamboll, Naimi u nisi një varg poezish të cilat trajtonin tema natyrore dhe shkencore në një gjuhë që fëmijët mund të kuptonin. Këto poezi u ribotuan më vonë si tekste shkollore.<ref name=":3" /> Nga 1885 dhe deri më 1895, pothuajse për çdo vit dilte nga shtypi në Bukuresht nga një punim i Naimit.<ref name=":3" /> Më 1886 botoi poemën e tij të famshme [[Bagëti e Bujqësi|''Bagëti e Bujqësi'']], më tej katër libra për shkollat: "Vjersha për mësonjtoret e para" bazuar te fabulisti frëng La Fontaine, "E këndimit të çunavet këndonjëtoreja", (në dy vëllime, me poezi, lexime të ndryshme, njohuri të para shkencore humanitare), si dhe një "Histori të përgjithshme". Më 1888 vijoi me "Dituritë" (ribotuar më 1895 me titullin "Gjithësia", - shkenca të natyrës).<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Më 1890 doli përmbledhja e lirikave "Lulet e verës", pastaj "Mësimet" (proza patriotike dhe të moralit) dhe "Fjala flutarake" (vjersha) më 1894, së fundi më 1898 poemat epike "[[Istori e Skënderbeut|Istoria e Skënderbeut]]" dhe "Qerbelaja''"''.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354-355}}</ref> Rëndësi të veçantë i dha botimit të librave për të cilët kishte nevojë shkolla shqipe.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=354}}</ref> Këto poema do të shpërndaheshin në dorëshkrim mes bashkëatdhetarëve të tij, pasi administrata osmane e ndaloi qarkullimin e botimeve shqip, ndërsa jashtë kufinjve kishte mundësi të kufizuara botimi.<ref>{{harvnb|Akademia|2002|p=214}}</ref> Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës do t'i kalojë në Shqipëri, Naimi do ta kuptojë mirë traditën historike, kulturore dhe kombëtare në përgjithësi kurse letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref> === Përkthime === Tek botimi "Mësimet", në pjesën ''Thelb'i Kuranit'', Naimi ka botuar edhe të parin përkthim selektiv të Kur'anit në gjuhën shqipe.<ref name=":4">{{Cite web|last=Jusufi|first=Azmir|date=2 shtator 2019|title=Ilo Mitko Qafëzezi dhe përkthimi i parë i pjesshëm i Kur’anit në shqip|url=https://www.zaninalte.al/2019/09/ilo-mitko-qafezezi-dhe-perkthimi-i-pare-i-pjesshem-i-kuranit-ne-shqip/|url-status=live|access-date=8 maj 2022|website=zaninalte.al|language=sq}}</ref> Më 1886 botoi po ashtu një tjetër vepër në gjuhën turke, një përkthim në prozë i ''Iliadës'' së [[Homeri|Homerit]], duke qenë edhe hera e parë që ndonjë pjesë e eposit përkthehej në gjuhën turke. Pas nja 10 vjetëve nxorri edhe një variant në shqip që u botua në Bukuresht, ''Iliadhë e Omeritë''.<ref name=":3" /> == Studime të veprës == Një vit pas vdekjes së Naimit, [[Faik Konica|Konica]] shkroi artikullin "Naim H. bej Frashëri" botuar tek ''[[Albania (revistë)|Albania]]''. Po atë vit në [[Sofja|Sofie]], nipi i Naimit, [[Mid'hat Frashëri|Midhati]] shkroi artikullin "Naim Be Frashëri". Më 1925 në një libër të botuar nga studentët shqiptarë të [[Vjena|Vjenës]] titulluar "''Naim Frashërit, vjershëtorit dhe 'edukatorit kombëtar''", [[Norbert Jokl]] në shkrimin e tij "''Naim Be Frashëri dhe pasunimi i gjuhës shqipe"'' jep idenë e ndikimit të ideve të dijetarit gjerman, Leibniz.<ref>{{Cite book|last=Uçi|first=Alfred|title=Naim Frashëri, bektashizmi dhe kombëtarizmi|publisher=Manifestimi Letrar Ndërkombëtar "Ditët e Naimit"|year=2002|location=Tetovë|language=sq}}</ref> Për [[Eqrem Çabej|Çabej]]n Naimi është përfaqësuesi i romantizmit në letrat shqipe, i ndikuar nga kultura frënge, lavdëron Voltaire dhe Rousseau te ''Istori e Skënderbeut'' si lajmësit e ideve të reja. Gjurmët e poezisë popullore tek ai janë fare të imta, ndonjë mënyrë të thëni popullore, imitimi i stilit të përrallave në ndonjë vend të ''Qerbelasë'' dhe te ''Istori e Skënderbeut''. Ndryshe nga Samiu që bashkëpunoi në reformën gjuhësore turke, Naimi u vu në shërbim të gjuhës amtare. Natyrën e vet religjioze dhe romantike e kultivoi në vepërsinë e tij tek veprat "Qerbelaja", "Fletorja e Bektashive"; por gjithashtu ai "ishte fis me Orientin; ai rron në të, është i saj", ku me ''Tehajjulat'' tregoi se sa i regjur ishte me letrat perse.<ref>{{Cite book|last=Çabej|first=Eqrem|title=Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes|publisher=Çabej|year=2006|isbn=99927-33-72-1|location=Tiranë|pages=104-111|language=sq}}</ref> Sipas studjuesve, me shumë gjasë Naimi kishte kënduar edhe [[Xhelaledin Rumi|Rumiun]], duke qenë se gjehen gjurmë të botëkuptimeve dhe ndikime të veprave të tij në opusin naimian.<ref>Abdullah Rexhepi, ''Naim Frashëri dhe kodi letrar persian: Gjurmë të Mevlana Rumiut në poezinë e Naim Frashërit'', ligjeratë në konferencën "The XXXIII International Seminar for Albanian Language, Literature and Culture".</ref> Duke qenë se rreth 30 vjet të jetës i kaloi në viset shqiptare, mendohet se i kuptonte traditat, kulturën dhe letërsinë popullore në veçanti.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=18}}</ref> Ndikimi i poezisë popullore në veprën e Naimit është i përvetësuar dhe shtrihet edhe në fushë të mjeteve stilistike, në fushë të strukturës rrokjesore e ritmike të vargut dhe në fushë të botëpërjetimit. Një sërë figurash në veprën e tij janë me prejardhje folklorike, në radhë të parë krahasimet.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=22}}</ref> Në poemën heroike ''Istori e Skënderbeut'', Naimi futi shpesh figura të mitologjisë popullore ilire dhe shqiptare. Ai përdori dragojt, hijet, kuçedrat, lugetërit, shtrigat, zanat, të Bukurën e Dheut e të tjera. Në këngën VII të Istori e Skënderbeut, E Bukura e Dheut e uron Skënderbeun për fitoren e tij:<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=26-27}}</ref> '':Dolli e Bukur e Dheut/ Sy-larush e qafë-gjata,/ iu qas, i tha Skënderbeut/ Të lumtë dora dhe shpata''. u shqua struktura poetike në saje të të cilës Naimi fitoi popullorësinë si njëri nga vjershëtarët më të mëdhenj të letërsisë shqipe. butësia e ndjenjës dhe thellësia e përsiatjes e ngjyrosin qëndrimin e tij ndaj botës.<ref>{{harvnb|Qosja|1986|p=106}}</ref>[[Skeda:TiranaFrasheriBrueder cropped.jpg|thumb|left|Vëllezërit Frashëri]] == Trashëgimia == [[Skeda:200Lek(1997).jpg|parapamje|200-[[Leku shqiptar|Lekshi]] i vitit 1997 me figurën e Naim Frashërit]]Vepra poetike e Naimit vuri bazat e letërsisë kombëtare dhe luajti rol të rëndësishëm në zgjimin e vetëdijes atdhetare. Me vjershat dhe poemat e tij i këndoi mallit e dashurisë për atdhe, krenarisë kombëtare dhe të kaluarës së lavdishme të shqiptarëve.<ref name=":2" /> Pas Çlirimit u vunë në pah dhe u çmuan gjerësisht meritat dhe vlerat e punës dhe të krijimtarisë së tij, përmes studimesh të ndryshme.{{Cn}} === Mirënjohja === Emrin e Naim Frashërit e mbajnë shkolla dhe institucione të ndryshme. Për meritat kulturore në Shqipëri jepet urdhri që mban emrin e poetit kombëtar. [[Irani|Shteti iranian]] në shenjë nderimi për kontributin e tij në gjuhën perse i kushtoi një emetim special pullash postare me imazhin e poetit Frashërlli.<ref>''Albanian poet Naim Frasheri in Iranian postage stamps'', balkaneu.com, 9 korrik 2015. Marrë më 14 shkurt 2018.</ref> ==Tituj të veprave== {{div col}} === Letrare === * Ëndërrimet (Tahayyulat). (Mihran, Kostandinopel 1884 [1301 A.H.]) 66 ff; * Bagëti e bujqësija prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 23 ff; * E këndimit çunavet këndonjëtoreja copë e parë prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 55 ff; * E këndimit çunavet këndonjëtoreja copë e dytë prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 52 ff; * Istori e përgjithëshme për mësonjëtoret të para prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 116 ff; * Dëshira e vërtetë e shqiptarëve. (Ho alêthês pothos tôn skypetarôn hypo D. , Bukuresht 1886) 19 ff; * Vjersha për mësonjëtoret të para prej N.H.F. (Dritë, Bukuresht 1886) 96 ff; * Luletë e verësë. N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1890) 80 ff; * Parajsa dhe fjala fluturake. Vjersha të N.F. (Bukuresht 1894, rebotim Dhori Koti, Korçë s.a.) 76 ff; * Dashuria. (Ho Erôs. Poiêmata prôtotypa eis asmata oktô met' eikonôn). (Gerardos, Kostandinopel 1895) 32 ff; * [[Istori e Skënderbeut|Istori' e Skenderbeut]]. (Tipografi' e Shqipëtarëvet, Bukuresht 1898) 312 ff; * Qerbelaja prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1898) 352 ff; === Joletrare === * Kavâid-i fârisiyye dar tarz-i nevîn. (Mühendisynn Matbaasi, Kostandinopel 1871 [1288 A.H.]) 64 ff; * Dituritë për mësonjëtoret të para pej [sic] N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1888) 212 ff; * Mësime prej N.F. (Bukuresht 1894) 126 ff; * Fletore e Bektashinjet. (Shtypëshkronjët të Shqipëtarëvet, Bukuresht 1896) 32 ff; === Përkthime === * Ihtiraat ve keşfiyyat. Ihtiraat ve keşfiyyat. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 15. Istanbul 1298 [1881/2] 79 ff; * Fusul-u arba’a. Mihran Matbaası. Cep Kütüphanesi Nr. 16. Istanbul 1298 [1883] 127 ff; * Ilyada - Eser-i Homer. Kerabet ve Kasban Matbaası. Istanbul 1303 [1886]; * Iliadë e Omirit. Këngë e parë kthyerë prej N.H.F. (Dituri, Bukuresht 1896) 76 ff; === Botime integrale === * Vepra të zgjedhura 1-2. (Akademia e Shkencave, Tiranë 1980, 1985); * Vepra 1-7. (Rilindja, Prishtinë 1986); * Vepra letrare. 1-5. (Naim Frashëri, Tiranë 1995, 1996).<ref name=":1" /> {{div col end}} ==Mirënjohje== * Një numër i madh shkollash të niveleve të ndryshme në territoret shqiptare e mbajnë emrin "Naim Frashëri". * Prerja e kartmonedhës 200 lekëshe. * libra mbi dhe për krijimtarinë e Naim Frashërit. * [[Pallati i Kulturës "Naim Frashëri" në Përmet|Pallati i Kulturës "Naim Frashëri"]] në Përmet. * Emrin përkëdhelës i përdorur nga populli dhe intelektualët: Naimi. == Shiko edhe këtë == {{Wikisource1|Naim Frashëri}} * {{libri|Hipi Zhdripi i Gjuhës/Kro280|Kronologjia e jetës - Naim Frashëri}} ==Referime== {{reflist|2}} == Literatura == {{div col|2}} * {{cite book|title=[[Porosia e madhe]]: monografi mbi krijimtarinë e Naim Frashërit|author=Rexhep Qosja|publisher=Rilindja|year=1986|place=Prishtinë|language=sq}} * {{cite book|last=Gawrych|first=George|title=The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913|year=2006|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com.au/books?id=wPOtzk-unJgC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=The+crescent+and+the+eagle:+Ottoman+rule,+Islam+and+the+Albanians,+1874-1913+Saadi&source=bl&ots=AGWHSK5Fc0&sig=JBGVpFnzKAt-JJkvSL9d-2oQbqc&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiO6suMwtbNAhWEi5QKHX6DBI8Q6AEIMTAD#v=onepage&q=The%20crescent%20and%20the%20eagle%3A%20Ottoman%20rule%2C%20Islam%20and%20the%20Albanians%2C%201874-1913%20Saadi&f=false|isbn=9781845112875|language=en}} * {{cite book|last=Elsie|first=Robert|title=Albanian Literature: A Short History|year=2005|publisher=I.B. Tauris|url=https://books.google.com/books?id=ox3Wx1Nl_2MC&pg=PA67|isbn=978-1-84511-031-4|language=en}} * {{cite book|title=Historia e popullit shqiptar: vëllimi i dytë|author=Akademia e Shkencave e Shqipërsië|publisher=Toena|year=2002|place=Tiranë|language=sq}} {{div col end}} {{Autorë shqiptarë|state=collapsed}} {{DEFAULTSORT:Frashëri, Naim}} [[Kategoria:Poetë shqiptarë]] [[Kategoria:Lindje 1846]] [[Kategoria:Vdekje 1900]] [[Kategoria:Nxënësit e Shkollës Zosimea]] [[Kategoria:Rilindas shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz nga Frashëri]] [[Kategoria:Sufi shqiptarë]] [[Kategoria:Leksikografë shqiptarë]] [[Kategoria:Poetë sufi]] [[Kategoria:Përkthyes të Kuranit në shqip]] [[Kategoria:Njerëz nga Vilajeti i Janinës]] [[Kategoria:Përkthyes prej greqishtes së lashtë në shqip]] on5u7kzkw6ij1007ahrms09ibl62age 0 3348 2468295 2465748 2022-08-12T14:25:54Z 78.87.221.54 Gjirokastra wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = Gjirokastra | nameIPASHQUAJTUR = Gjirokastrës | NOFKA = | image_skyline = Gjirokastёr (by Pudelek).JPG | gjerësi = 40.0758333 | gjatësi = 20.1388889 | SIPERFAQJA = | population = 60,000 | population_DENDESIA = | SHTETI = [[Shqipëria]] | RRETHI = [[Rrethi i Gjirokastrës]] | postal_code = 6001, 6002 | PREFIKSI = 84 | website = [http://www.gjirokastra.org/albanian/ Bashkia e Gjirokastrës] | KRYETARI = Flamur Golemi | PARTIA = Partia Socialiste e Shqiperise | image_seal = | IATA = TIA | DISTANCA_NGA_AEROPORTI = | VENDASIT = Gjirokastritë }} '''Gjirokastra''' është qytet në Shqipërinë jugore, banorët e të cilit quhen gjirokastritë. Qytet i përfshirë në Listën e Trashëgimisë Botërore të [[UNESKO]]-s më 2005, si një nga pak shembujt e mbijetuar në [[Ballkani|Ballkan]] të qyteteve tregtare të [[Arti islam#Osmane|stilit osman]]. {{Infobox Trashëgimni Botërore |native_name = Qendra Historike e Gjirokastrës |Imazhi = [[Skeda:Gjiro1.jpg|230px|Gjirokastra]] |përshkrimimazhi = |Shteti = [[Shqipëria]] |Lloji = Kulturor |Kriteri = iii, iv |ID = 569 |Lidhja = |Rajoni = [[Evropa]] |Koordinatat = |Viti = 2005 |Mbledhja = |Zgjerimi = 2008 |Rrezikuar = |map = |përshkrimi_harta = Vendndodhja |image_map_gjerësi = 220 |image_map = Shqipëria |latitude = 40.066667 |longitude = 20.133333 }} == Gjeografia == Gjirokastra është e vendosur në faqen e Malit të Gjerë,në shpatet verilindore të tij dhe në krahun e majtë të luginës së lumit Drino. Rrëza dhe faqja e malit ku ndodhet është pothuajse e zhveshur, pa bimësi. Duke qenë e tillë, në dimër kur rreshjet s'kanë të sosur,nëpër pjerrësi lëshohen përrenj të rrëmbyer me ujëra të shumta. Ato vijnë deri në qytet. Vetë qyteti ka shumë përrenj dhe çdo lagje ndahet nga njëra-tjetra me një të tillë.Gjirokastra ka qenë dhe vazhdon të mbetet një nga qendrat kryesore të pjesës jugore të Shqipërisë. Ajo ka pasur lidhje jugore me Janinën, me bregdetin shqiptar, Vlorën,dhe pellgun e Delvinës. Nëpërmjet grykës së Këlcyrës lidhet me qendra të tjera të Shqipërisë jugore. Është e lidhur gjithashtu me Kurveleshin e Sipërm dhe të Poshtëm, Lunxhërinë, Dropullin e Poshtëm, Pogonin, Zagorinë etj. Mali i Gjerë në rrëzë të së cilit është vendosur Gjirokastra, e ndan qytetin nga bregdeti. Nga veriu qyteti Gjirokastër kufizohet me fshatin Mashkullorë, nga jugu me Lazaratin, nga lindja me lumin Drino dhe me fshatrat e Lunxhërisë dhe nga perëndimi me Malin e Gjerë. Për shkak të rritjes së shpejtë urbane të Gjirokastrës, pas rënies së komunizmit, ka toponime të reja. Gjirokastër ka këto lagje: '''Cfakë''', '''Dunavat i I-rë''', '''Dunavat i II-të''', '''Hazmurat''', '''Manalat i I-rë''', '''Manalat i II-të''', '''Meçite''', '''Palorto''', '''Pazar i Vjetër''', '''Pllakë''', '''Teqe''', '''Varosh''', '''Zinxhire'''.<ref>Fatos Mero Rrapaj (1995). ''Fjalori Onomastik i Epirit''. Eurorilindja. f. 417.</ref> '''Toponimet të qytetit Gjirokastër:'''(Lista e vëndemrave të mbledhura nga Fatos Mero Rrapaj para 1992)<ref>Rrapaj. ''Fjalori Onomastik i Epirit''. 1995. f. 418-424. '''Treguan:''' 1) Emrulla (Buba) Musa Karagjozi, teknik ndërtimi, me arsim 8-vjeçar, nga Gjirokastra, sot banon në Tiranë. 2) Izeir Izet Loloçi, dt. 1927, nga Gjirokastra, sot me banim po aty. Gjirokastër, më 1.8.1988. </ref> *'''Ara e Çane''' – arë. *'''Ara e Lengajve''' - ara në mal, në L. *'''Arat e Tajos''' - ara, në P. *'''Baçe e Babashe Mulla Latos''' – baçë. *'''Baçet e Budanje''' - baça, në L. *'''Baçet e Nazifate''' - baça, në J. *'''Baçet e Selfate''' – baça. *'''Baçet e Xhagojve''' – baça. *'''Bahçeja dhe Qersa e Mujman Qosej-t në Hazmurat''' – qersë e bahçe me lule dekorative, arra, mana dhe thanë. *'''Arat e Mujman & Nazo Qosej-t''' – ara në fshat. *'''Bajamet e Ajshesë''' - kodër me bajame, në P. *'''Bajamet e Roqanje''' - kodër me bajame, në P. *'''Balt e Bardhë''' - vend ku dheu është i bardhë, në L. Tregojnë se “kur vete dielli në mbasdite te Balt e Bardhë, venin burrat për të tretat në ksodh”. *'''Balt e Kuqe''' - vend në mal ku dheu është i kuq, në P. *'''Biriabolli''' - vend pyll mbi Malin e Gjerë ku qytetarët prisnin dru për zjarr, në P. *'''Bishti i Urës Vogël''' - urë e gurtë. *'''Blinje''' - vend ku kanë qenë dy blij shekullorë të pleksur njëri me tjetrin, në P. *'''Bliri''' - pjesë e Malit të Gjerë, në P. *'''Bliri i Dengate''' - në Dunavatin e II-të, në P. Thuhet nga tradita se nën hijen e këtij hidhnin valle zërat. Po të prisje në të rrezikoheshe. *'''Bregu i Baba Manes''' - breg. *'''Bregu i Baba Zenelit''' - breg. *'''Bregu i Budanje''' - breg. *'''Bregu i Devollate''' - vendi ku janë varrosur Çerçiz e Bajo Topulli. *'''Bregu i Hashanje''' - i fisit Hasho. *'''Bregu i Martinit''' - breg i veshur me cfakë. *'''Bregu i Morrave''' - emër i një kodre pranë Valaresë. Edhe në perëndim të qytetit të Janinës kemi “Bregun e Morrave”, në L. *'''Bregu i Teqesë''' - bregu ku është dhe Teqeja, në V. *'''Bregu i Xhanganje''' – breg. *'''Brinja e Resanje''' - buzë në Dunavatin e II-të, ku ndahet vendi me Kucullën. *'''Bufane/ja''' - përrua që dikur strehoheshin bufa, në JP. *'''Bufametë''' - sterrë ku buron ujë, në përroin e Dunavatit e Manalatit; vend ku strehoheshin bufat. *'''Burimat e Këmbave Zogjve''' - burime pas Malit të Gjerë, në P. *'''Burim i Bufanesë''' - burim që shërben edhe sot, në JP. *'''Burim i Errësirës''' - burim në një sterrë 15 m. e thellë, në P. *'''Burim i Gjorkanës''' - burim, në P. *'''Burim i Laraskave''' - burim, në P. *'''Burimi i Math''' - burim në një shkëmb përroi në Shiaj, në P. *'''Burim i Mëmës''' - burim, në P. *'''Burimi në Puset''' - burim, në P. *'''Burimi i Shkallës Qarrit''' - burim në të cilin i pati ngecur koka bariut Dalan Lekëloti, në P. *'''Burim i Vogël në Shiaj'''. *'''Çerçemet e Islam Çamit''' - caraca, në P. *'''Dardhë/a''' - arë, ku dikur aty ka qenë një dardhë, në P. *'''Diqani i Koshallvaxhiut''' - dyqan i Shaban Gegës. *'''Drasa e Driavenës''' - vend shkëmbor që ndahet nga një përrua me Lirishten, në P. *'''Driavenë/a''' - vend i thatë me shkoza e shkurre, në J. *'''Dullgë/a''' - breg në mbarim të kalasë nga P. Atje dilnin [[Hoxha|hoxhët]] dhe i luteshin Zotit kur vdiste një [[Myslimanët|mysliman]]. Aty binte dhe [[daullja]] në [[Ramazani sipas kalendarit Gregorian|muajin]] e [[ramazani]]t. *'''Dulbeja e Shehanjve''' - sot është kthyer në banesë, në P. *'''Dulgë/a''' - kodër mbi kalanë e Gjirokastrës, në VP. Në fshatin Varfanj të Çamërisë kemi Malin e Dulgës. *'''Dushk/u''' - pyll me dushk në kufi me fshatin Lazarat, në J. *'''Errësirat''' – përrua i vogël, në P. *'''Folet e Pullumbave''' - fole në shkëmb, në P. *'''Furra e Angonate''' - furrë e fisit Angoni, në lagjen Teqe. *'''Furra e Bicit''' - furrë në Dunavatin e II-të. *'''Furra e Cfakës''' - furrë e lagjes Cfakë, në L. *'''Furra e Esat Drrasës''' - furrë, në pazar. *'''Furra e Hashorvate''' - furrë e fisit Hashorva në Varosh. *'''Furra e Karagjozate''' - furrë e fisit Karagjozi në Iagjen Dunavat I-rë. *'''Furra e Kashaut''' - furrë në pazar. *'''Furra e Kolës''' - furrë në lagjen Meçite. *'''Furra e Manalatit''' - furrë në lagjen Manalat i II-të. *'''Furra e Palortosë''' —fushë në sheshin Zeman. *'''Furra e Pllakës''' - furrë në lagjen Pllakë. *'''Furra e Putanje''' - furrë e vjetër, e fisit Puto. *'''Furra e Sheshit Kokonës''' – furrë, në Palorto. *'''Furra e Xhulit''' - furrë në pazar. *'''Fusha e Aroplanit''' – fushë aroplanash, në L. *'''Fusha e Buallicave''' - fushë, në L. Dikur aty janë mbajtur buallica (përtej urës së lumit Drino). *'''Fush’ e Bulos''' – në L. *'''Fush’ e Hasan Avdiut''' - përtej Drinosit, në L. *'''Fush’ e Kallos''' - copë fushë nën fshatin Erind. *'''Fusha e Valaresë''' - fushë, kullotë, në VL. *'''Gështënjat e Meto Bejkos'''. *'''Gështënjat e Tuqit''' - në P. *'''Glëm i Muqishtës''' - kodër, në JL. *'''Goric e Islamanje''' - gorricë e vjetër, në P. *'''Granicë/a''' - baç e një farë Kapoje, në P. *'''Grehot/i''' - shesh ku ndodhen kazermat ushtarake të ndërtuara nga ushtria italiane në V. Aty në shtator të vitit 1943 u vra në luftë me italianë komandanti i përgjithshëm i forcave të Balli Kombëtar, heroi Hysni Lepenica. *'''Grika e Grehotit''' - vend grykë, në V. *'''Grop’ e Angonate''' - vend gropë në lagjen Teqe. *'''Grop’ e Gëlqeres''' - kodër e vogël para shkollës së Dunavatit. *'''Gufa e Memetit''' - vend ku strehohej populli gjat luftës italo-greke, në JP. *'''Gufa e Pullumbave''' - shpellë, në P. *'''Gufat e Kuqe''' - guva, në P. *'''Gur i Math''' - shkëmb i madh, në P. *'''Gur i Vogël''' - shkëmb i vogël, në P. *'''Gurra e Shamanje''' - në V. *'''Gjorkanë/a''' - dy pllaja mali nën te një zallishtë, matanë maIin nga Biriavolli, në P. *'''Han i Hadërenje''' - ish han i fisit të Hadëre. *'''Han i Kashaut''' - ish han i fisit të Kashaut. *'''Han i Kurveleshit'''. *'''Han i Selim Çenes'''. *'''Han i Stavros'''. *'''Han i Valaresë''' - hani ku u bë masakra e kardhiqotëve nga Ali Pashë Tepelena, në VL. *'''Hanret në Puze''' - gërmadhë hani të vjetër, në P. *'''Hieja''' - vend që nuk e zë dielli në mëngjez, në P. *'''Huqumeti''' - në qendër. *'''Kafene e Adem Beut'''. *'''Kafene e Bame Shtrigut''' (Touzi). *'''Kafene e Karagjozate''' - në qendër. *'''Kafene e Kashaut''' - në P. *'''Kafene e Kuçukut'''. *'''Kafene e Pazarit të Gjësë së Gjallë'''. *'''Kafene e Policisë''' - ka qenë në Sheshin e Çerçizit. *'''Kafene e Prefekturës'''. *'''Kafe “Shpresa”''' - afër qendërs. *'''Kalaja e Gjirokastrës''' - në qendër. *'''Kalaja e Shëntriadhës''' - gërmadhë, në L. *'''Kallo'''. *'''Karanxha/i'''. *'''Këmbat e Zogje''' - këmba mali nga ana perëndimore e Mali te Gjerë, në P. *'''Kokojkë/a''' - shkëmbinj të çarë të lartë, në P. *'''Kopështi i Duros''' (karagjozat). *'''Kovaçët''' - dyqane kovaçësh në rrugën e kalasë. *'''Kroi i Blirit''' - krua që ka shterë. *'''Kroi i Dunavatit'''. *'''Kroi Manalatit'''. *'''Kroi i Meçites'''. *'''Kroi i Pazarit të Gjesë së Gjallë'''. *'''Kroi i Sopotit''' - krua që ka shterë, në JP. *'''Kroi i Teqesë''' - krua në lagjen Teqe. *'''Kucullë/a'''. *'''Kureto/ua''' – pllajë, në P. *'''Laraskat''' - vend që mban ujë, në P. *'''Lerë/a''' - lerë bagëtish, në P. *'''Lëm i Baires Zeranje''' - lëm i gurtë, në P. *'''Lirishte/ia''' - faqe e Malit të Gjerë, në P. *'''Lisi i Islamenje''' - lis në Dunavatin e II-të. *'''Lisi i Teqesë Shelerëve''' - lis pranë [[Teqeja|teqesë]]. *'''Lum i Drino/sit''' – lumë, në L. *'''Llonxhë/a'''. *'''Mal i Gjerë''' - mali i Gjirokastrës, në P. *'''Mali i Makërxhinës''' - mal që lidhet me Sopotin. *'''Mal i Sopotit''' - mal, në JP. *'''Mbishkëmb/i''' - shkëmb i vendosur mbi një tjetër, në P. *'''Mejdan/i''' - shesh në lagjen Cfakë. *'''Mëmë/a''' - burim kryesor uji, në P. *'''Memola/ja''' - faqe mali, në P. *'''Monumenti i Çerçizit''' - shtatorja e Çerçiz Topullit, në sheshin me të njëjtin emër në qendër. *'''Mulliri i Alihenje''' - mulli drithërash. *'''Mulliri i Gurgajt''' - mulli nën ish prefekturën. *'''Pasha Kaur''' ('''Varrosh i Vjetër''') - sot mëhalla e Pllakës ku banojnë myslimanë e të krishterë shqiptarë. *'''Pazari i Bulmetit''' - nën kala, nga V. i kësaj. *'''Pazari i Gjalpit''' - në L. *'''Pazari i Teqesë''' - pazar i cili bëhej në baçën e teqesë, në P. *'''Pellgu i Karagjozate''' - vendi që zënë shtëpitë e fisit të karagjozatëve. *'''Përroi i Çenganje''' - përrua, në P. *'''Përroi i Çullos''' - përrua që ndan Lirishtet me Qafën e Spitharit, në P. *'''Përroi i Dunavatit''' - përrua i lagjes Dunavat. *'''Përroi i Ficos''' - përrua në lagjen Palorto. *'''Përroi i Gogos''' - përrua, në P. *'''Përroi i Myrtes'''. *'''Përroi i Ngushtë''' - përrua, në JP. *'''Përroi i Sullos''' - përrua afër stadiumit. *'''Përroi i Shamanje''' - përrua që mban emrin e këtij fisi. *'''Përroi i Shallos''' - përrua i madh, në P. *'''Përroi i Shemos''' - përrua ku ka qenë strehuar Shemo Hajduti. *'''Përroi i Varroshit''' - përrua në lagjën Varrosh. *'''Përroi i Vidhave''' - përrua, në P. *'''Pirjel/i''' - pllajë mali, në P. *'''Pllak e Furrës në Manalat'''. *'''Posta e Vjetër''' - e cila lidhet me Hanin e Selim Çanes. *'''Prefektura''' - ish ndërtesa e prefekturës së Gjirokastrës, djegur nga shovinistët grekë në vitet 1940, për të zhdukur dokumentat e pronësive shqiptare në Dropull etj. Ajo ka qenë në një kodër rreth 100 m. në të djathtë kur ngjite në Qafën e Pazarit. *'''Puzi i Beut''' - pus nën teqenë e Baba Zenelit. *'''Puzi i Kafenesë Karagjozate'''. *'''Puzi i Llonxhës''' - pus në afërsi të “Kafe Shpresës”. *'''Puzi në mal''' - në P. *'''Puzi i Urës Cfakës''' - pus i gurtë në lagjen Cfakë. *'''Puzi i Zerzebilit''' - pus te ura e lashtë. *'''Qaf' e Pazarit''' – më të djathtë të kësaj qafe ka qenë ndërtesa e bukur e prefekturës e cila u dogj nga grekët. *'''Qaf’ e Qarrit''' - qafë mali, në JP. *'''Qaf’ e Spitharit''' - vend ku kanë ngrehur stane në Lirishte, në P. *'''Qafa te Urat e Mëdha''' - ndërmjet dy urave Dunavat i I-rë e Dunavat i II-të. *'''Qersa e Reshatit'''. *'''Qisha e Kotopaperit'''. *'''Qisha e Palortosë''' - kishë në lagjen e Palortosë, e cila jep meshë shqip për shqiptaret e krishterë. *'''Qivuret në Sheshet e Zinxhirëve''' - Thuhet se aty në kohë natë dilnin të vdekurit me zinxhirë që i tërhiqnin zvarrë. *'''Rrap i Gegate''' - rrap i madh që i takon fisit Gega, në Dunavatin e II-të. *'''Sokaku i Lulës'''. *'''Sokaku i të Marrëve'''. *'''Sopoti''' - mal, në JP. *'''Spithar i Gjirokastrës''' - spithar, në P. *'''Spithari mbi Shkallë të Qarrit''' - spithar, në P. *'''Spithari në Shinaj''' - në P. *'''Sterr’ e Mulla Latos''' - sterrë, në P. *'''Sterrë e Tasim Kores''' - sterrë, në P. *'''Sheshet e Gjirokastrës''' - grykë malesh me një shesh ndërmjet, në P. *'''Shesh i Bajraktarit'''. *'''Shesh i Çerçizit''' - shesh në qendër ku ndodhet shtatorja e Çerçiz Topullit. *'''Shesh i Zemanit''' - (çetemel) në Palorto. *'''Shesh i Zinxhirëve''' - shesh mbi Teqenë e Baba Selimit, në J. *'''Shëllë/ri''' - shullë, në P. *'''Shëllëri Gufave''' - shullë ku ndodhen guva, në P. *'''Shianjt''' - përrua, në P. *'''Shkalla e Qarit''' ('''Qarrit''') - shkallë shkëmbore, në P. *'''Shkall’ e Rmës''' - shkallë (udhë në shkëmb), në P. *'''Shkëmb i Topullarëve''' - shkëmb, në Dunavatin e I-rë. *'''Shkëmbi i Çeribashajve'''-fillimi i urres se akuaduktit qe lidhej ujesjellsi i kalase *'''Shkolla “Drita”''' – shkollë në Palorto me të njëjtin emër. *'''Shkolla e Dunavatit''' - shkollë e Iagjes Dunavat. *'''Shkolla e Meçites''' – shkollë. *'''Shkolla e Manalatit''' – shkollë. *'''Shkolla e Varoshit''' - shkollë në lagjen Varosh. *'''Shpellat e Dengate''' - shpella, në P. *'''Shpell’e Madhe''' - shpellë në mbarim të kalasë. *'''Shpell’e Vogël''' - shpellë në Dunavat. *'''Shpellat e Dunavatit''' – shpella. *'''Shtegu i Dhive të Përroi i Ngushtë''' – udhë shkëmbore ku kalojnë dhitë, në P. *'''Shtëpia e Fane Roshit'''. *'''Shtëpia e Gjulzidanit'''. *'''Shtegu Përroit Çullos''' – shteg përroi me të njëjtin emër, në P. *'''Shtrung’ e Gjorkanës''' - shtrung e vjetër, në P. *'''Teqeja e Baba Hasanit'''. *'''Teqeja e Baba Manes'''. *'''Teqeja e Baba Zenelit'''. *'''Teqeja e Rami Shehut''' - në Dunavat. *'''Teqeja e Shelerëve''' - në qendër. *'''[[Teqeja e Zallit]]''' - teqe në J. (Teqeja e Baba Selimit, nga Elbasani). *'''Udh’e Gjorkanës''' - në P. *'''Udh’ e Mademeve''' - në P. *'''Udh’ e Përjelit''' - në P. *'''Udh’ e Varoshit'''. *'''Udh’ e Xhungës''' – udhë, në P. *'''Ujët e Blirit''' - ujë që vjen nga Mal i Gjerë, në P. *'''Ullijt e Selfate''' - ullinj, në P. *'''Ulliri i Avni Labovitit''' - ulli, në P. *'''Ulliri i Çuços'''. *'''Ura e Ali Pashës''' - ujësjellësi me ura me harqe ndërtuar nga All Pashë Tepelena, në P. *'''Ura e Angonate''' - urë e vjetër me dy harqe (me dy këmbë). *'''Ura e Çenganje''' - urë përroi me një hark, në P. *'''Ura e Kordhocës''' – urë, në L. e cila ka edhe një legjendë të bukur të botuar në librin “Këngë Popullore të Labërisë”. *'''Ura e Lekës''' - urë me hark në Pellgun e Karagjozate. *'''Ura e Lumit''' - urë që kalon lumin Drino, në L. *'''Ura e Naipate'''. *'''Ura e Viroit''' - në V. *'''Ura e Zerzebilit''' - urë e vjetër nën kala. *'''Urat e Mëdha''' - urat e ujësjellësit ndërtuar nga Ali Pashë Tepelena. *'''Vajurat''' - shesh midis malesh, në P. *'''Vakëfi Baba Arshiut'''. *'''Valareja''' - fushë nën fshatin Erind. *'''Varret e Dunavatit''' - varre në një breg të madh, në P. *'''Varret e Loloçajve''' - varre të fisit Loloçi, në P. *'''Varret e Tabakëve''' - varre të prishur, te fabrika e lëkurëve. *'''Varret e Bejkate''' - varre, në P. *'''Vasilikua/oi''' – fushë. *'''Vathi /i Teqesë Baba Manes'''. *'''Vëra e Ariut''' - shpellë në mal ku dikur ka pasur arinj, në P. *'''Vidhet''' - sot një vidh i madh i vetëm, në P. *'''Virua/oi''' - virua, në V. *'''Vreshta''' - vend ku dikur ka pasur vreshta, në P. *'''Vreshtat e Dunavatit''' - baça që dikur kanë qenë vreshta. *'''Vreshtat e Manalatit''' - sot baçe me pemë. *'''[[Xhamia e Dunavatit]]''' - sot gërmadha, në P. *'''Xhamia e Dunavatit II-të'''. *'''[[Xhamia Mexhide|Xhamia e Meçites]]'''. *'''[[Xhamia e Pazarit (Gjirokastër)|Xhamia e Pazarit]]'''. *'''Xhamia e Pllakës'''. *'''Xhamia e Ramo Shehut'''. *'''Xhamia e Sfakës''' (ose '''e Baba Arshiut'''). *'''Xhami e Shehanjve''' - në P. *'''[[Xhamia e Teqesë|Xhamia te Baçeja e Teqesë]]'''. *'''Xhevahir/i''' - shesh në Dunavat. *'''Xhoxhoviti''' - grumbull gurësh, në P. *'''Xhunga/t''' - kodër, në P. *'''Zalli i Përroit Çullos'''. Toponimet e tjera janë: *'''Kroi i Bozgos'''- ish krua në lagjen Manalat II *'''Bregu i Sinoimeratëve''' – breg. *'''Sheshi i Camit''' - shesh në lagjen Manalat II == Demografia == Emrat e familjeve më poshtë janë ato që ishin të pranishëm para rënies së komunizmit. Pas 1992, familjet të tjera nga rajonet e afërta u zhvendosen në Gjirokastër. '''Familjet në qytetin Gjirokastër:''' [[Skeda:Banesa Adem Zekos.jpg|parapamje|Banesa e Adem Zekos]] Lista e familjeve të mbledhura nga Fatos Mero Rrapaj: Aliko, Angoni, Avdullai, Babameto, Baboçi, Bakiri, Bashari, Bazo, Bejko, Bendo, Beqiri, Bezhani, Bështika (edhe Bishtika), Bineri, Boca, Babaramo, Budo, Ceka, Ciu, Çabej, Çabeliu, Çano, Çanole, Çami, Çeçi, Çeribashi, Çeno, Çiço, Çipi, Çoçoli, Çuçi, Devolli, Didiu, Dilo, Dobi, Dudushi, Duzgo, Dhrami, Fico, Fino, Gagani, Galanxhi, Ganaj, Gega, Godella, Gorica, Grapshi, Gurga, Guri, Gjoksi, Hadëri, Hajro, Harbuli, Harxhi, Hasani, Hasho, Hashorva, Hido, [[Hoxha (mbiemër)|Hoxha]], Ibrahimi, Idrizi, Jupi, Kaçi, Kadare, Kaftani, Kalo, Kallfa, Kallajxhiu, Kamberi, Karagjozi, Kekezi, Karaulli, Kareco, Kasoruho, Kashau, Kavo, Kalo, Koçiu, Kokalari, Kokobobo, Kokona, Kopeci, Kore, Kroi, Kuçuku, Kulumbi, Kurti, Laboviti, Lelo, Lengo, Lito, Loloçi, Lulo, Makri, Malile, Manga, Masha/nj, Mezini, Miçaj, Miziri (Myzyri), Muhaqi, Musta, Naipi, Neçaj, Nishani, Omari, Papapano, Paparisto, Paparizo, Peshkëpia, Pleshti, Puteçi, Puto, Ceribashi, Qorri, Reso, Roqi, Selfo, Sinani, Qosej, Sinoimeri, Skënderi, Skënduli, Skufi, Spahiu, Suloti, Shahu, Shameti, Shapllo, [[Shehu (mbiemër)|Shehu]], Sherifi, Sheshi, Shtino, Shtrigu, Tauri, Tola, Topore, Topulli, Toska, Toto, Tuqi, Tushi, Vehbiu, Xhaferi, Xhango, Xhaxhiu, Xhepi, Xhuli, Xhiku, Zani, Zeko, Zere, Zverku, Zhorda, etj.<ref>Rrapaj. ''Fjalori Onomastik i Epirit''. 1995. f. 417-418.</ref> Familjet e tjera janë: Baco, Bakalli, Berberi, Bilushi, Binozi, Cico, Duli, Harilla, Kotoni, Mero, Njocko, Selimi, Sotiri, etj. == Prejardhja e emrit == Prejardhja e emrit të Gjirokastrës ka një shpjegim mitik dhe dy të tjerë me natyrë më historike. Sipas legjendës, gjatë rrethimit përfundimtar të qytetit nga turqit, Princesha Argjiro, motra e zotit të qytetit u hodh nga muret e kalasë bashkë me djalin e saj për të mos rënë e gjallë në duart e armikut. Që këtu rrodhi edhe emri “kalaja e Argjirosë”. (Por kjo duket e pamundur mbasi emri i qytetit përmendet që në kohën e [[Bizanti]]t, pra para pushtimit osman). Sipas një shpjegimi tjetër më pak poetik, qyteti e ka marr emrin sipas fjalës greke argjend, ''Argyrókastron<ref>Sipas kronistit Johan Kantakuzeni</ref>'', që lidhet me ngjyrën e përhime të mureve, rrugëve dhe çative prej guri, të cilat vezullojnë si argjend kur lagen nga shiu. Një shpjegim tjetër lidhet me emrin e një fisi vendas që jetonte pranë Gjirokastrës: ''Argjirët''. Për herë të parë emri i Gjirokastrës përmendet në [[shekulli XIII|shekullin XIII]]. Fillimet e qytetit te Gjirokastres sipas Studiusit Apollon Bace mendohet të jene në Shek XIII pas rënies së Hadrianopolit<ref>Shih edhe [[Teatri antik i Adrianopolit]]</ref>. Kështjella e Gjirokastrës mendohet të jete filluar nga Prijësi Shqiptar [[Gjin Bue Shpata]], i cili i dha dhe emrin qytetit, ''Gjinokastër''. Nuk mund te anashkalohet lidhja e emërtimit "Argjir" me fjalën "argjënd". Emri "argjend" që në greqisht përkthehet "argjir", përbëhet nga "ar"+"gjë",ose "ar"+"gjënde"".Por edhe emri "argjir",ose "argjër" përbëhet nga "ar"+"gjër".Jo më herët se 40-50 vite më parë,para se të vendosej standarti shqip,treva e Permetit përdorte "gjë-gjëri", në mashkullore,në vend të "gjë-gjëja"te femërores standarte. Kurse fjala "ar" është fjalë e hershme shqipe që mund të lidhet dhe me latinishten, por edhe me sllavishten.(ar-arno ne sllavisht thuhet "mirë". KASTRO E pranuar pa shpjegim etimologjik si fjale greke. Shqipja e shpjegon: "K'asht"la-qi asht la-qi asht lart" është një fjalë shqipe për kështjellen. Atëhere "Argjënd-Kshtjella"-është vetëm një fjalë fare e thjesht shqipe. == Shtrirja gjeografike == E vendosur në Shqipërinë jugore, Gjirokastra qëndron në shpatet e pjerrëta të luginës së lumit Drino, në një pozicion mbisundues mbi një peizazh të pasur me histori, kufijtë e të cilit përvijohen nga maja malesh të larta. Ky është “qyteti i një mijë shkallëve” që përfshin qindra shtëpi-kullë të tipit osman me çatitë dalluese të gurta, ballkonet e drunjta dhe muret e gurta herë-herë të zbardhura me gëlqere. E mbisunduar nga ana e vet prej kalasë madhështore që ngrihet mbi një kodër të thiktë, Gjirokastra është një qytet magjik me një të shkuar të trazuar. Nga bastion i [[Oxhaqet feudalë|feudalizmit]] në xhevahir osman më pas në qendër e rëndësishme e pushtuesve fashistë italianë, qyteti ka njohur shumë sundimtarë dhe ka frymëzuar shumë poetë, shkrimtarë dhe artistë<ref>[http://www.gjirokastra.org/albanian/index.html Gjirokastra Conservation and Development<!-- Roboti_gjeneroi_titull -->]</ref>. Qyteti me popullsi 40 000 banorë, është qendra ekonomike e administrative e rrethit me të njëjtin [[Rrethi i Gjirokastrës|emër]]<ref>[http://www.gjirokastra.org/albanian/per_gjirokastren.html Mbi Gjirokastrën]</ref>. == Arkitektura == Ndërsa është pa [[Arkitektura osmane|dyshim me prejardhje osmane]], arkitektura e ndërtesave historike në Gjirokastër, si dhe vetë qyteti i vjetër, është produkt i shumë përbërësve. Relievi i thyer ka lënë vulën në përcaktimin e vendosjes dhe mënyrën e shtrirjes së qytetit, që u krijua dhe u rrit nëpër kurrizet e kodrave, nën hijen e kalasë. Nga ana tjetër, afërsia e burimeve, prej ku sigurohej guri i nevojshëm për muret dhe për çatitë, mundësoi pamjen e veçantë që ka qyteti. Gjirokastra ishte një qendër e rëndësishme administrative e shekullit XIX, e populluar nga pronarë tokash që u kishte xhepi të ndërtonin shtëpi-kulla madhështore të fortifikuara. Qyteti ka mbi 500 ndërtesa historike. Veçoritë e jetës së kohës në Shqipëri lanë gjithashtu gjurmë në arkitekturën e tyre: nevojiteshin strukturat mbrojtëse, sepse shqiptarët herë pas here luftonin kundër njeri tjetrit; për më tepër ata rebeloheshin kundra [[Porta e Lartë|Portës së Lartë]] në [[Stambolli|Stamboll]]. Duhej një vend i sigurt edhe për bagëtinë në dimër; duhej dhe vendi për të rezervuar ujin për gjatë muajve të thatë të verës. Katet përdhese të kullave ishin edhe struktura mbrojtëse edhe magazina të shtëpisë. Ndërsa katet e sipërme shprehnin mikpritjen gjirokastrite, kulturën dhe mënyrën e jetesës së tyre; por, përmes interierëve të pasur, edhe rangun e pasurinë e të zotëve të shtëpisë. Herë-herë kjo e fundit duket sikur tejkalon dukshëm edhe vetë funksionin mbrojtës të shtëpisë<ref>[http://www.gjirokastra.org/albanian/al_sublinks/per_gjirokastren/mbi_gjirokastren_arkitektura.html Arkitektura e qytetit]</ref>. Për tu nënvizuar është për qendren historike të Gjirokastrës edhe prezenca e ndërtimeve të stilit italian , të ndërtuar në fillim shekullin e kaluar. Objektet e stilit italian përfaqësojnë elementët e parë europianë të zhvillimit në qytet: Hotelet Royal dhe Savoia, Banka Nacionale d'Albania dhe Banka di Napoli , Kompleksi tregetar Zigai , Vila Kokalari dhe Papavangjeli, Gjimnazi, etj. == Historia == :''Shiko edhe këtë: [[Vitet komuniste në Gjirokastër]]'' Qyteti i sotëm i Gjirokastrës përfshin Qytetin e Vjetër, me kalanë (bërthama e parë e vendbanimit) dhe lagjet e tipit osman, ndërtuar mbi kreshta, që vijnë duke u larguar nga kalaja deri në tabanin e luginës, ku ndodhen ndërtimet bashkëkohore dhe kompleksi universitar. Lagjet tradicionale shtrihen në formë rrezesh rreth kalasë me emrat: Cfakë, Dunavat, Manalat, Palorto, Varosh, Meçite, Hazmurat, Pazari i Vjetër. Historia e hershme e qytetit është relativisht e panjohur. Për shkak të afërsisë me qendrat klasike dhe helenistike: Jerma (Antigonea) dhe qyteti romak Adrianopolis pranë fshatit Sofratikë, është menduar shpesh që vendbanimi më i hershëm në Gjirokastër është kalaja mesjetare. Por mbi këtë tezë janë hedhur dyshime pasi zbulimet brenda në kala kanë nxjerrë në dritë qeramikë në 4 faza të ndryshme banimi përpara periudhës osmane: në shekujt V - II p.e.s., shekujt V - VII e.j., shekujt IX-X dhe shekujt XII - XIII. Më e hershmja nga këto faza solli gjurmë të një muri të konsiderueshëm ndërtuar me blloqe, gjë që bën të mendosh që ka pasur një fortifikim të rëndësishëm të periudhës para romake në këtë anë të luginës së lumit Drino (para vitit 168 p.e.s). Për herë të parë burimet historike e përmendin qytetin me 1336, kur kronisti bizantin Johan Kantakuzeni shkruan për ''Argyrókastron''. Nën Despotatin e Epirit, qyteti dhe rrethinat ishin nën sundimin e familjes feudale Zenebishi. Ndërsa [[Perandoria Osmane]] zgjerohej në Europë në fundin e shekullit të XIV, Gjirokastra ra nën ndikimin e [[Lista e sulltanëve të Perandorisë Osmane|sulltanëve]] dhe sundimtarët e saj u bënë vasalë të tij. Një nga Zenebishët përmendet se udhëhoqi një grup burrash nën komandën e [[Sulltan]] [[Bajaziti I|Bejazidit I]] (1389-1402), kur ky u mund nga [[Timuri|Timurlengu]] i [[Mongolët|mongolëve]] në [[Beteja e Ankarasë|betejën e Ankarasë]], më 1402. Më 1419 qyteti ra nën [[Shqipëria osmane|sundimin]] e plotë të [[Turqia|Turqisë]], ndërkohë që sipas regjistrave te taksave më 1431-32, ai kishte 163 shtëpi. Kalaja ka pasur gjithnjë para së gjithash funksion ushtarak. Megjithëse kishte banesa brenda mureve, ato ishin të paracaktuara për garnizonin dhe dinjitarët e rëndësishëm. Ndërkohë gjatë Mesjetës, qyteti u zhvillua jashtë mureve të saj. Zbulime për banime të hershme në qytet nuk ka, megjithëse, në një rezidencë episkopale që ndodhej nën përkujtimoren e dikurshme, sot të zhdukur të Enver Hoxhës, është gjendur një kapitel i gdhendur bukur i shekullit të XIII. Në shekujt XVI dhe XVII qyteti, si qendër kryesore e [[Sanxhaku i Arbërit|Sanxhakut të Shqipërisë]] ([[Sanxhaku|Sanxhak]] quheshin njësitë kryesore administrative turke në periudhën e hershme të Perandorisë Osmane) qyteti lulëzoi dhe, si rezultat, lagjet e tij u zgjeruan me 434 shtëpi më 1583, që shënon pothuaj dyfishim brenda një shekulli. Kjo ndodhi në radhë të parë për shkak të një lëvizje të përgjithshme të popullsisë nga fshati në qytet. Rritja vazhdoi edhe kur qendra rajonale administrative kaloi në [[Delvina|Delvinë]], në kohën e Sulltan [[Sulejmani I|Sulejmanit të Shkëlqyerit]] (1520-1566). Në nëntor të vitit 1670, udhëtari [[Turqit|turk]], [[Evlia Çelebiu]], pas një udhëtimi nëpër Kosovë në dhjetor të vitit 1660, dhe një udhëtimi në Shqipërinë e Veriut dhe në Malin e Zi në shkurt të vitit 1662, filloi udhëtimin e tij të tretë dhe më të gjatë në trevat shqiptare. Kësaj radhe ai hyri në Shqipëri nga jugu. Pas një qëndrimi të shkurtër në Delvinë, Zhulat dhe [[Kardhiqi|Kardhiq]], ai erdhi në qytetin e Gjirokastrës, turqisht ''Ergiri'', ku u habit shumë nga zakonet e gjirokastritëve.<ref>[[Robert Elsie]] : [http://www.elsie.de/pdf/articles/A2007CelebiGjirokastraAlbanica.pdf nga udhëpërshkrimi (Sejahatnameja) i Evlija Çelebiut]</ref> Dhe e përshkruajti kështu: :''“...Qyteti i hapur është vendosur mbi 8 kodra dhe luginat nga të gjitha anët e kalasë, me shtëpi shumëkatëshe, me çati prej guri dhe të rrethuara nga kopshte dhe hardhi. Secila nga këto shtëpi të ndërtuara mirë ka një kullë. Muret rrethuese të oborreve janë të ndërtuara me një lloj graniti të bardhë, punuar nga mjeshtra gurgdhendës, sikur të ishin tulla [[Ankara]]je prej balte. Mure të tilla kanë si të pasurit ashtu edhe të varfrit. Gurë të prerë në formë katrore nuk gjenden veçse në qytetet e Tirit dhe [[Manisa|Manisës]] në [[Anadolli|Anadoll]]... Mënyra e ndërtimit të mureve të jashtme të shtëpive nuk ka shoqe në botë. Ato janë të gjitha 20 inç të larta, të bëra me blloqe guri ranor të kuq, thjesht të vendosura gur mbi gur, pa baltë, gëlqere apo llaç për t’i lidhur. Muret dhe shtëpitë janë qindravjeçare që nga koha e të pafeve. Qyteti ka një klimë shumë të mirë dhe për këtë arsye, banorët kanë fizik të shëndetshëm... Gjirokastritët mbajnë zi për të afërmit e vdekur për 40-50 apo edhe 80 vjet... për këtë arsye unë e quajta Gjirokastrën “qyteti i vajtimit”. Është çudi e madhe se si vajtojcat profesioniste vajtojnë me kaq ndjenjë...” ''<ref>[http://www.gjirokastra.org/albanian/al_sublinks/ndihmoni_gjirokastren/evliya_celebi.html Evlia Çelebi]</ref> Gjirokastra mbeti një qendër administrative si [[Kadillëk|seli]] e [[Kadiu (Perandoria Osmane)|kadiut]] (gjykatës) dhe shumë banesa e [[Xhamia|xhami]] që mbijetuan deri në ditët tona datojnë në këtë periudhë. Popullsia e qytetit duket të ketë mbetur e njëjtë në shekujt XVIII dhe XIX. [[Skeda:Ujesjellesi ali pasha paint edward Lear.jpg|parapamje|Ujësjellësi, nga litografi Edward Lear]] Më 1811, qyteti ra në duart e [[Ali Pashë Tepelena|Ali Pashë Tepelenës]]. Ai u kujdes që të kryheshin punime të reja fortifikuese në kala, si dhe të ndërtohej një ujësjellës 12&nbsp;km i gjatë, që merrte ujë në malin e Sopotit. Ujësjellësi prej guri u vizatua nga piktori i famshëm britanik Eduard Lear, i cili udhëtoi mjaft nëpër këtë krahinë. Ujësjellësi u shemb më 1932, por mbi lagjen “Dunavat” ka mbetur ende një hark i tij, që njihet me emrin “Ura e Ali Pashës”. Pasi Ali Pasha u vra nga forcat e Portës së Lartë (kështu quhej oborri i [[sulltani]]t në [[Stamboll]]), qyteti vazhdoi të funksiononte si qendër administrative, qendër tregtimi e bagëtive, leshit, shajakut, prodhimeve blegtorale, të mëndafshit dhe qëndistarisë. Në viteve 1860-të, udhëtari Henry Fanshawe Tozer vërejti se Gjirokastër ishte "i banuar nga shqiptarët, dhe grekët të cilët" [...] "gjendeshin atje" ishin "konsideruar si të huaj. Gratë" Gjirokastrit "vishnin një vello të bardhë apo peshqir, lidhur anembanë kokës dhe e varur poshtë [nga] prapa.<ref>Henry Fanshawe Tozer (1869). ''[https://archive.org/details/researchesinhig04tozegoog Researches in the highlands of Turkey; including visits to mounts Ida, Athos, Olympus, and Pelion, to the Mirdite Albanians, and other remote tribes]''. vëllimi I. John Murray. f. 230. "The city itself is inhabited by Albanians, and the Greeks who are found there are regarded as strangers. The women here wear a white veil or towel, wound round the head, and hanging down behind".</ref> Më 1880 Kuvendi i Gjirokastrës mbështeti aktivisht kauzën e vetëvendosjes dhe rezistencës ndaj sundimit otoman. Më 1908, u hap shkolla e parë shqipe në qytet me emrin “Iliria” dhe më pas u krijuan një sërë shoqatash e klubesh patriotike. Në fillimet e shekullit XX Gjirokastra u bë një çështje e rëndësishme, ndërkohë që përcaktoheshin kufijtë e Shqipërisë së sotme. Për një periudhë që pasoi shpalljen e Pavarësisë Kombëtare më 28 nëntor 1912, ajo ishte pjesë e “[[Republika Autonome e Epirit të Veriut|Republikës Autonome të Epirit]]” nën gjeneralin Zografos, i cili kërkonte bashkim me Greqinë, por, pas Luftës I Botërore, fuqitë e Antantës (Britania, Franca dhe Rusia) e bindën Greqinë që të tërhiqte pretendimet e saj nga kjo hapësirë me shumicë shqiptare dhe me 17 dhjetor 1913 në Firence u nënshkrua Protokolli i Firences, që përcaktoi kufijtë jugor e juglindor të shtetit shqiptar. Kufiri i tanishëm u ratifikua më 1921. Me shpalljen e Pavaresise Gjirokastra dhe gjirokastritët filluan të shikojnë nga Europa dhe vendi europian më i afërt dhe tërheqës është Italia ku tregëtarët fillojnë të frekuentojnë tregjet e saj dhe te rinjte universitetet. Ne kete periudhe te rendesishme historike fale bashkepunimeve me Italine ne Gjirokaster do të kemi zhvillimet ose elementët e parë europiane ; do të jetë shoqëria SESA që në vitin 1932 do të sjell për herë të parë dritën elektrike në Gjirokastër, në këtë periudhë fillojnë të lindin Bankat e para si ''Banca Nazionale d'Albania e Banco di Napoli'', ndërtohen hotelet e para ''Hotel Royal'' dhe ''Hotel Savoia'' si dhe fillon të funksionojë Aeroporti me fluturime ditore për në Tiranë dhe qytete të tjera. Shoqeria SATA do të lidh me linja ditore autobuzi Gjirokastren me Tiranën, ndërsa nga porti i Sarandës cdo ditë do të kemi tragete me portet italiane. Në këtë periudhe fillojnë të ndërtohen edhe objektet e një stili të ri arkitektonik dhe në Gjirokastër ato janë të shumta: bankat, Zigai, villat Kokalari, Papavangjeli, Liceu etj. Gjatë mbretërimit të mbretit [[Ahmet Zogu|Zog]] (1928-1939) Gjirokastra u bë një nga qendrat më të rëndësishme kulturore dhe ekonomike të vendit. Në këtë periudhë u ndërtua edhe burgu i madh në Kala (në pjesën veriore), ky burg mbajti të burgosurit politik në kohën e komunizmit dhe sot i është bashkangjitur pjesës muzeale te kalasë. Gjatë pushtimit fashist që pasoi, qyteti ishte qendër e rezistencës kundër forcave italiane dhe më pas atyre naziste. Krahinat rrotull Gjirokastrës u "çliruan" më 1944. Vitet e komunizmit shënuan përpjekje për një industrializim në shkallë të gjerë, por edhe përpjekje të mëdha për të mbrojtur trashëgiminë kulturore unikale të qytetit. Rënia e komunizmit në fund të vitit 1990, e gjeti ekonominë e Gjirokastrës tashmë në rënie të shpejtë. Për të mbajtur punësim të plotë të popullsisë, komunistët kishin mbingarkuar me forcë pune përtej nevojave komplekset industriale të vjetruara dhe jo efiçente. Kështu që rënia e sistemit komunizmit, shkaktoi humbjen katastrofike të mijëra vendeve të punës. Me mijëra vetë emigruan ose u drejtuan në Tiranë në kërkim të punës. Trazirat që pasuan rënien e komunizmit shënuan edhe grabitje në Muzeun Kombëtar të Armëve. Statuja e madhe e Enver Hoxhës u rrëzua, duke ia lënë vendin parkimit të një bar restoranti. Sapo nisi të dalë ngadalë nga kaosi fillestar pas rënies së komunizmit, Gjirokastra ra më 1997 në një kaos të ri pas rënies së skemave mashtruese piramidale, ku mijëra familje humbën kursimet e tyre. Një pjesë e konsiderueshme e Pazarit u dogj ose u dëmtua gjatë kësaj kohe kur qyteti lëngonte në një gjendje rrethimi dhe njerëzit luftonin për mbijetesë në një mjedis të dhunshëm dhe në mungesë të ligjit. Kriza shkaktoi një tjetër emigracion masiv dhe braktisje të ndërtesave historike, që nisën të prishen dhe të rrëzohen. Ditët e Qytetit-muze dukeshin të largëta, në një kohë kur shteti ishte i pazoti të kryente detyrën e vet ligjore për të financuar mirëmbajtjen dhe ruajtjen e ndërtesave historike të Gjirokastrës<ref>[http://www.gjirokastra.org/albanian/al_sublinks/per_gjirokastren/mbi_gjirokastren_historia.html Historia e qytetit]</ref>. Kalaja është e ndërtuar mbi shkëmb, dhe rreth tij ka pasur pemë të shumta, të cilat ndalonin erozionin dhe rrëshkitjet e tokës. Muret lindore te kalasë kane çarjet me te thella dhe që kërkojnë ndërhyrje të menjëhershme. Pa ketë ndërhyrje kjo pasuri e trashëgimisë Shqiptare rrezikon të humbasë. Gjirokastra është shpallur qytet-muze në vitin 1963 dhe në vitin 2005 është shpallur pasuri botërore nga [[UNESKO]]. == Politika == Në Gjirokastër janë aktive të gjitha forcat politike [[PD (Shqipëri)|PD]], [[PS]], [[PBDNJ]], [[LSI]] etj. Deputetët e Gjirokastres në Parlamentin Shqiptar nder vite kane qene z. Genc Ruli (PD) , z. Spiro Ksera (PD), z.Vangjel Tavo (LSI) , znj. Arta Dade (PS) dhe z. Et'hem Ruka (PS). z. Erjon Veliaj (PS), z. Arben Ahmetaj (PS) etj. Prefekte e Qarkut Gjirokastër është Znj. Zamira Rami. Kryetari i Qarkut të Gjirokastrës është Z.Sulo Muçobega, përfaqësues i PS. Kryetarja e Bashkise eshte Znj. Zamira Rami. == Ekonomia == Gjirokastra është një nga qendrat më të rëndësishme ekonomike në Jugun e Shqipërisë. Pika e Doganore e Kakavies, është pika kufitare me fluksin më të madh udhëtarësh dhe mallrash për në Greqi. Gjirokastra perveç te qenit qendër Administrative e rajonit, këtu kane prezencën e tyre kompanitë me te njohura prodhuese dhe tregtare te vendit si: Glina, Fresh Compani, Elka, Uji i Ftohte Tepelene, Harri Lena Grup, Ferruni, SAM 0-13 Baby Clothes etj. përben edhe qendrën me te madhe bankare ne jug te Shqipërisë ku kane selinë e tyre : Banka e Shqipërisë, Banka Kombetare Tregtare, Raiffaisen Bank, Intesa SanPaolo Bank, Alpha Bank, Tirana Bank, NBG Bank, Emporiki Bank, UNION BANK, Banka Popullore. Aktivitet kryesore ekonomike ne rajonin e Gjirokastres jane Tregetia, Industria e amballazhimit te ujit dhe pijeve freskuese si Glina, Uji i Ftohete Tepelene, Uji Trebeshina, Uji Cajupi, Fresh Compani etj. Fabrikat e perpunimit te qumeshtit dhe prodhimit te djathrave dhe nenprodukteve te qumeshtit si Gjirofarma dhe Libohova. Industria e tregetimit dhe perpunimit te Drurit. Industria e prodhimit te Inerteve dhe Ndertimit. Repartet e shumta te prodhimit te veshjeve dhe kepuceve per tregjet e huaja. Industria e nxjerjes dhe perpunimit te gurit per ndertim dhe atij dekorativ. Baza e ekonomisë është bujqësia, por në rajon po rritet dhe industria e përpunimit të ushqimit, duke shfrytëzuar mundësinë që jep prodhimi i frutave, perimeve dhe nënprodukteve blegtorale. Qyteti ka universitet dhe është qendër administrative rajonale. Turizmi po tregon se është një nga shpresat më të mëdha për zhvillimin ekonomik të qytetit, duke u bazuar në trashëgiminë unikale kulturore, historike dhe arkitekturore<ref>[http://www.gjirokastra.org/albanian/al_sublinks/per_gjirokastren/mbi_gjirokastren_historia.html Ekonomia, paragrafi fundit]</ref>. == Kultura == [[Skeda:Shtepi muze - Berat.JPG|parapamje|Shtepi muze - Berat]] Ne Vitin 1961 shteti shqiptar e shpall "qytet muze".Ne Gjirokastër mund te vizitoni Muzeun Kombëtar te Armeve, Muzeun Etnografik e një sere banesash karakteristike si Zekatet, Skendulatet, Babametot, Angonatet, Dulajt etj. Gjirokastra është qyteti i festivale folklorike kombëtare prej vitit 1968. Në kështjellë mblidhen çdo katër vjet grupe shqiptare popullore nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi, Italia dhe treva ku flitet shqip. Qyteti i Gjirokastrës ka protokolle binjakëzimi me Bashkine e Potencës (Itali) si dhe me qytetin e Grottammarës (Itali). Fale këtij binjakëzimi dhe bashkepunimit ne shume projekte me Rajonin e Markeve, Provincën e Ascoli Piceno sot Gjirokastra ka bëre të mundur te ketë Hartografine e pare digjitale dhe Planin e Rikuperimit te Qendrës Historike. Kohet e fundit Bashkia Gjirokastër po shton bashkëpunimin edhe me Bashkine e Lecces(Itali), Agjensine për Pasuritë Kulturore Euromesdhtare (Itali). Si fillim i këtij bashkëpunimi ka qene një Protokoll i firmosur ne Tirane ne tetor te 2005 dhe qe vazhdoje me Shfaqjet e "Baletit Rajonal Pugliez" në Gjirokastër ne tetor te 2007. Bashkëpunime ka edhe Universiteti i Gjirokastrës me Universitetin e Macerates ne sektorin e arkeologjise. Persa i perket besimit fetar ne Gjirokaster mbizoteron feja Ortodokse e cila eshte perqafuar nga shumica derrmuese e popullsise Gjirokastrite dhe rrethinat. '''Gjirokastra e festivaleve''' Që prej vitit 1968 Gjirokastra ështe qyteti i festivaleve folklorike kombëtare.Për çdo katër vite mblidhen në kështjellë grupe popullore nga Shqipëria,Italia , Kosova , Mali i zi , diaspora.Kjo ka sjellë në paraqitjen dhe trashegiminë e vlerave folklorike Shqiptare. == Turizmi == :''Shiko edhe këtë: [[Turizmi në Gjirokastër]]'' Ka marrë zhvillim të madh pas viteve 90. Shumë te huaj vizitojnë Gjirokastrën për vlerat arkitekturale te ndërtimit të shtëpive me gur e çative me dërrasa. Ka shumë hotele private si Hotel Kalemi, i ndërtuar në një shtëpi te vjetër karakteristike. Hotele te tjerë: Hotel Çajupi, Hotel Freskia - Virua, Hotel Bleta, Hotel Dhima, Hotel The First, Hotel Qiqi, etj. Turisti ne Gjirokastër mund te vizitoje Qendrën Historike me Pazarin dhe objektet e tij karakteristike si dhe Kështjellën ku përvec Muzeut te Armeve te ofron pamje shume te bukura te qytetit nga lart. Ne Gjirokastër vizitori mund te vizitoje edhe Muzeun Etnografik, Shtepite karakteristike te Zekateve, Skendulateve, Babametos, Kadarese, Hani i Zagorise, Dulajve, etj. Ne Luginën e Drinos gjenden disa site arkeologjike ku me te rëndësishmit janë "Antigonea", rreth 14&nbsp;km nga Gjirokastra dhe siti romak i Adrianopolit shek.II ps.k. ne afërsi te fshatit Sofratike. Mbresëlënëse dhe me vlera historike e arkitektonike janë edhe Kishat paleokristiane te Shën Marise Labove dhe Peshkepi. Për te apasionuarit e natyrës me shume vlera jane Parqet natyrore si Viroit, Sotires, Ujit te Ftohte Tepelenë, Hotova, Pllaja e Cajupit (1200 m), Ujrat Ternale te Benjes (Permet) si dhe kanionet e Lumit te Suhes Zagorise dhe Vjoses. Me shume vlera per zhvillimin e rajonit te Gjirokastrës do te ishte edhe riaktivizimi i Aeroportit qe ndodhet ne pjesën e poshtme te qytetit ne qendër te [[luginës së Drinos]]. Ky aeroport i ndërtuar në vitet '30 nga [[italiane]]t, shërbente si një pikë lidhjeje e Gjirokastrës me qendrat e tjera të Shqipërisë. Sot aeroporti është i papërdorshëm. Gjirokastra ka pamje të mrekullueshme e piktoreske. Shtëpitë karakteristike dhe arkitektura e veçantë i japin asaj pamjen e një anije në luginën e Drinos. Këto pamje mahnitëse mund t'i shikoni ne faqe të ndryshme interneti. === Të veçantat e Gjirokastrës === Ajo çka e bënë Gjirokastrën goxha të njohur janë vlerat arkitekturale të ndërtimit të shtëpive me gurë, çative me dërrase dhe kalldrëmeve.Aty mund të vizitoni qendrën historike, pazarin unikal, kalldrëmet e tij karakteristike, kështjellen madhështore. Ku përveç se mund te vizitoni "Muzeun e Armeve" do mund edhe tju ofrohet një pamje spektakolare nga lart. Në Gjirokastër gjithashtu ju mund të vizitoni muzeun Etnografik, banesat karateristike te Zekatëve, Kadarejve, Çabejve etj. == Njerëz që lidhen me Gjirokastrën, lindën, vepruan apo e vizituan == * [[Evlia Çelebiu]], ishte udhëtar dhe kronist turk. * [[George Gordon Byron]], përfaqsues i romantizmit. * [[Edward Lear]], piktor. * [[Çerçiz Topulli]], shkrimtar, luftëtar, atdhetar * [[Enver Hoxha]], politikan, ministër, kryeministër, burrë shteti, diktator * [[Ismail Kadare]], shkrimtar * [[Feim Ibrahimi]], kompozitor * [[Filip Koti]], mjek gjinekolog, profesor * [[Eqrem Çabej]], gjuhëtar, etnograf, albanolog * [[Ruzhdi Skenduli]], mjek stomatolog * [[Musine Kokalari]], desidente, shkrimtare * [[Drini Dobi]], mjek neurolog. == Lidhje të jashtme == * [http://www.gjirokastraime.com/ Portali Gjirokastra Ime] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121218025947/http://www.gjirokastraime.com/ |date=18 dhjetor 2012 }} == Burimi i të dhënave == <references /> {{AL-Vendbanime}} [[Kategoria:Qytete në Shqipëri]] [[Kategoria:Qytete shqiptare]] [[Kategoria:Gjirokastër|Gjirokastër]] [[Kategoria:Trashëgimi botërore në Shqipëri]] [[Kategoria:Arkitektura osmane në Shqipëri]] 77f644p39dsecsi1jqp0mh5r7hrkfzl 0 7672 2468322 2268490 2022-08-13T00:22:40Z Eihel 109121 U kthye versioni 2268490 i bërë nga [[Special:Contributions/79.106.211.0|79.106.211.0]] ([[User talk:79.106.211.0|diskutimet]]) back to healthy version wikitext text/x-wiki {{Ky Artikull|Në ketë artikull flitet për stinën piramidat në ndërtimtari, për kuptime të tjerë, shiko [[Piramida (kthjellim)]].}} [[Skeda:Menkaur.jpg|thumb|250px]] '''Piramidat''' janë varre gjigante. Sipas traditës e besimit egjiptian, pasi vdiste faraoni(mbreti), trupi i tij futej në një varr gjigant në Piramidë. Në to futeshin mjafte ushqime, stoli, e zbukurime madje dhe skllevër qe duhet te shoqëronin faraonin e tyre. Ndërtimi i piramidave kërkonte kohë të gjatë. Tre janë piramidat më të mëdha: Keopsi, Kefre dhe Mikerino. Zbulimet arkeologjike kanë treguar se piramidat nuk janë ndërtuar vetëm në [[Egjipti|Egjipt]], por dhe në Amerikën Qendrore, në Evropë. == Ndertimi i piramidës == Piramida e Keopsit u rtua në vitet 2700-3100 para Krishtit. Është më e madhja nga tri piramidat kryesore në luginën e Gizës dhe në të njëjtën kohë piramida më e lartë në mbarë botën. Ajo u ndërtua nga [[Faraoni Keops]], ka një lartësi prej 136,86 metra, ndërsa gjatësia e çdo brinje të bazës është rreth 227 m. Piramida e famshme përbëhet nga 2500000 blloqe me masë nga 2 deri në 5 tonë secila. Morën pjesë rreth 4-5 mijë puntorë. [[Masa|Pesha]] e saj mendohet se i afrohet 6000000 tonelatave, ndërsa blloqet formojnë 203 shkallë, me lartësi mesatare prej 1 metri. Nga analizat e ndryshme që janë bërë, është përcaktuar se meridiani që kalonte nga maja e piramidës, ndante në dy pjesë të barabarta deltën e lumit Nil dhe përputhej me drejtimin veri-jug, ndërsa lëvizjet e hijes së piramidës shënonin orët e ditës dhe jepnin dhe datat e sakta të ekuinokseve dhe solsticeve. Duke shumëzuar me një miliard lartësinë që do të kishte piramida, nëse faqet e saj do të ishin zgjatur deri në majën e saj, do të kemi 148208000 km, numër që është afërsisht i barabartë me largësinë në kilometra nga Toka deri në Diell. Por, si është ndërtuar me saktësi, ende nuk dihet. Mendohet se është përdorur teknologji primitive bazuar në, kavot dhe forca e kahut. Dhoma e Faraonit është ndërtua me blloqe gjigante graniti, ku secila prej tyre peshon 60 ton. Por, edhe pse me kalimin e viteve janë hedhur shumë hipoteza, asnjëra prej tyre nuk ka rezultuar bindëse, ndoshta kjo edhe për faktin se egjiptianët nuk kanë lënë asnjë gjurmë për mënyrat që përdorën për ndërtimin e saj. [[Arkitekti]] francez, [[Zhan-Pier Houdin]], propozoi një zgjidhje. Sipas tij, pjesa më e madhe e piramidës është ndërtuar nga brenda falë një skele në formë spiraleje deri në kulmin e strukturës së piramidës. Falë kësaj mënyre, ata arritën të ndërtonin edhe dhomën e Faraonit. Ai e shpjegoi me një demostrim virtual. === Modeli virtual === Fillimisht u ndërtua në [[kompjuteri|kompjuter]] i gjithë monumenti, ku përfshiheshin përmasat e tij gjeometrike, llojet e materialeve të përdorura, dhe pesha e [[forca]] e njerëzve që punuan aty, duke krijuar kështu për herë të parë një imitim tredimensional të kantierit të vitit 2500 para Krishtit. Në llogaritjet e hartuesit u futën [[fërkimi]], [[rezistenca]] e kavove e litarëve të ndërtuar me materialet e asaj kohe, [[temperatura]]. Megjithatë, Houdin ka kërkuar të vërtetojë në kompjuter hipotezat e ndryshme rreth ndërtimit të saj. Sipas tij, e gjithë kjo "mrekulli" është ndërtuar në tri faza, ndërsa i gjithë ndërtimi ka zgjatur 21 vjet. == Tri fazat e ndërtimit == == Faza e parë == Kjo fazë nisi nga viti 1-14, që korrespondon edhe me fillimin e punimeve. Duke shfrytëzuar edhe pjerrësinë natyrale të luginës së Gizës, fillimisht ndërtuan një skelë të jashtme me një pjerrësi rreth 7%, e mjaftueshme për ndërtimin e piramidës deri në lartësinë 43 metra. Kjo skelë bëri të mundur që të ndërtohej më shumë se 70% e gjithë piramidës. == Faza e dytë == Faza e dytë përkon me vitet 14-15, vite kur u ndërtua edhe dhoma e Faraonit. Për t‘u ndërtuar ishte e nevojshme që të përdoreshin blloqe graniti, pothuajse 10 herë më të rëndë se ato që janë përdorur për ndërtimin e piramidave. Në të njëjtën kohë punohej edhe për ndërtimin e galerisë së madhe, që do të përdorej për të ndërtuar dhomën mortore të Faraonit mbi bazën e piramidës. Në vitet 15-21, piramida ishte drejt përfundimit. Në katin që i korrespondonte me çatinë e dhomës së Faraonit, u bë i mundur ndërtimi i një skele të brendshme, që shkonte përgjatë mureve, deri në kulmin e piramidës. Ajo ishte e hapur te këndet, gjë që lejonte rrotullimin e masave shkëmbore, që punëtorëve u duhej të transportonin deri në majë. Ajo mbahej nga pesë struktura graniti, që u ngritën përmes një sistemi kundërpeshash. Ndërkaq, një tjetër skelë më e vogël i lejonte skuadrës që të punonte në çdo cep, të mos pengonte punën e punëtorëve të tjerë. Megjithatë, puna ishte e vështirë, rrallë punohej me siguri, për shkak të kushteve të papërshtatshme pasi temperaturat jashtë shkonin rreth 40 gradë në hije. Rrotullimi i blloqeve ishte i nevojshëm në çdo cep të piramidës dhe bëhej i mundur përmes një argani që kontrollohej nga një numër i vogël punëtorësh. Një teori tjetër është ekzistenca e një skele të brendshme, por arkeologët thonë se për ta ditur si ështe e vërteta, duhet çmontuar piramida. == Faza e tretë == Faza e fundit, lidhet me majën e piramidës. Duke qënë se është e vështirë të manovrosh, për shak të madhësisë e saj të barabartë me 6-7 blloqe betoni dhe formës së saj, pas përfundimit të trupit të piramidës, mendohet se maja është ndërtuar e para. Sipas studiuesve, maja vendisej në qendër të kantierit, pas përfundimit të dhomës së Faraonit dhe u bë e mundur me sistemin e rrotullimit të kavove. Në praktikë, një grup i vogël punëtorësh i lidhte blloqet në cep me litarë dhe i rrotullonin. Llogaritjet në kompjuter treguan se litarët në atë kohë ishin në gjendje të duronin rrotullimin e nevojshëm pa u këputur. == Dëmtimet në piramida == Sot, pamja e piramidave që ka humbur disa dhjetëra metra lartësi, për shkak të erozionit (në fillim ishte 146 metra e gjatë) është shumë ndryshe nga ajo që duhej të ishte në vitet e mbretërimit të Keopsit. Nga brenda ajo ishte e veshur tërësisht nga blloqe gëlqerorë më të vegjël dhe të ngjashëm me ata që edhe sot shihen në majën e piramidave të Kefrenit, pak metra larg saj. Nuk janë prishur, por janë "pushtuar" për të realizuar ndërtime të tjera, fshatra dhe shtëpi. Edhe brenda piramidat janë plaçkitur. Megjithatë, varret brenda tyre nuk janë dëmtuar. == Herodoti mbi piramidat == [[Herodoti]], është i vetmi person që ka shkruar për proçeset e ndërtimit të piramidave në një nga librat e tij të asaj kohe, përshkruan vetëm mënyrat dhe kohët e ndërtimit të piramidës së Keopsit. Megjithatë, besueshmëria e pohimeve të tij është subjekt i shumë kritikave. Herodoti flet për përdorimin e një skele të madhe të jashtme, që, sipas llogaritjeve të bëra nga Houdin, duhet të ketë qenë e gjatë 3.3 kilometra për të pasur një pjerrësi të shfrytëzueshme në një largësi kaq të madhe. Për më tepër, Herodoti tregon fakte që ka zbuluar nga vitet 449 deri në 430 para Krishtit, gjatë qëndrimit të tij në Egjipt, kur mori lajmet nga një prift mbi ndërtimin e piramidës rreth 2 mijë vjet pas ngjarjes. === Kriticizmi i teorisë === Megjithatë, një nga arsyet që kjo teori merret si bazë sot, i detyrohet mungesës së plotë të informacioneve historike mbi metodat e ndërtimit: dokumenti më i vjetër që flet për varrin e Keopsit është i ashtuquajtur "papirusi Westcar" (që e mori emrin nga një udhëtare angleze që e kishte blerë) në vitin 1600 para Krishtit, 900 vjet më parë se piramidat. Pas Herodotit, të tjerë kanë folur për skelat e mëdha të piramidave, por, në fakt, asnjëri prej tyre nuk kishte mundur kurrë të eksperimentonte funksionin dhe mënyrën se si ishin ndërtuar. Puna e Houdin, që pati edhe bekimin e egjiptianit të njohur Zahi Hawass, do të shpjegonte edhe enigmat e mbetura të pazgjidhura për shekuj. Veçanërisht, ishte e çuditshme prania e kanaleve në "galerinë madhe", përveç mungesës së shkrimeve dhe dekoracioneve në mure: për shekuj ishte një mister i pazbuluar, pavarësisht dimensioneve të pashpjegueshme të korridoreve në brendësi të tij, që ishin të gjatë rreth dhjetë metra. === Arkitektura === Egjiptianët e lashtë i ndërtonin piramidat, varret, tempujt dhe pallatet me materiale ndërtimi mjaft të qëndrueshme. Megjithë tërmetet, luftërat dhe kapriçot e natyrës, momumentet arkitekturore egjiptiane duken përtej tokës, një atribut për këtë civilizim madhështor. Ndërtimi i piramidave kërkonte një shkallë të lartë aftësish në fushën e arkitekturës dhe inxhinierisë. Përveç piramidave, ndërtesat egjiptiane ishin të zbukuruara me piktura, imazhe të gdhendura prej guri, hieroglife dhe statuja tri-dimensionale. Arti tregon historinë e faraonëve, përëndive, njerëzve të thjeshtë, botën natyrale të bimëve, zogjtë dhe kafshët. Bukuria dhe madhështia e këtyre vendeve nuk mund të krahasohen. Si ka mundësi që egjiptianët e lashtë arrinin të ndërtonin këto struktura masive duke përdorur rregulla primitive? Kjo mbetet ende një mister. Piramidat spektakolare, të cilat e kanë bërë Egjiptin të famshëm, janë një prej mrekullive më të vërteta të botës. Një prej mistereve më të lashtë në Egjipt, ka të bëjë me ndërtimin e piramidave. Si ishte e mundur që njerëzit në periudhën e Gurit, të lëviznin blloqe kaq të mëdha guri? Egjiptianët lanë mijëra vizatime nga jeta e tyre e përditshme në Mbretërinë e Vjetër. çuditërisht në asnjë prej tyre nuk tregohet se si janë ndërtuar piramidat. Piramida është një varr në të katër anët me gurë, që simbolizon malin e shenjtë, orovatjet universale të njerëzimit për të arritur parajsat. Besimet e lashta në ngjitjen e shpirtit njerëzor te Zoti, është qëllimi kryesor pas ndërtimit të piramidave. Edhe sot, piramidat janë metafora për kërkimet e njerëzimit. === Piramidat e para === Periudha e piramidave fillon gjatë Mbretërisë së Vjetër (2650-2134 para Krishtit), kur piramidat e para u ndërtuan nga Mbreti Djoser në dinastinë e tretë. Ndërtimi i tyre vazhdoi deri në vitin 1640 para Krishtit. Gjatë dinastisë së parë dhe të dytë, mbretërit egjiptianë varroseshin në varre të vjetër prej balte.Të vdekurit vendoseshin për t'u prehur në një dhomëz nëntokësore në fund të një kulle. Mbreti Djoser ndërtoi një administratë të fuqishme me bazë në qytetin Memfis, jo shumë larg qytetit të sotëm Kajro. Një nga zyrtarët e tij ishte një arkitekt i famshëm dhe i shkolluar, i cili kishte projektuar Piramidën Step, varrin e një faraoni në Saqqara , që ngjasonte me rrugën e një ylli në qiell. Ky lloj varri zëvendësoi origjinalet e vjetër mastaba, me gropën e varrit në qendër. Në dinastinë e katërt, faraoni Snefru ndërtoi piramidat e para të vërteta gjeografikisht në Dahshur, në jug të Saqqara-s. Ai filloi me lëmimin e dy piramidave ekzistuese, që ishin ndërtuar nga paraardhësit e tij. Më pas Snefru ndërtoi dy piramitat e tij. Piramidat e ndërtuara gjatë dinastisë së pestë kishin në përbërje gurë, mbeturina dhe plithare (tulla prej balte) dhe lyheshin me gëlqere. Kur gëlqerja binte, pjesa mbushëse mes tullave rrezikonte të shkrihej. === Piramidat e fundit === Piramidat e fundit u ndërtuan rreth Dahshur-it dhe Haware-s nga mbretërit e Mbretërisë së Mesme (2040-1640 para Krishtit). Megjithë përpjekjet e konsiderueshme për të fshehur hyrjen për në varre, si dhe përpjekjet për të zbrapsur grabitësit me leje kalimi false, arkitektët dështuan të parandalonin plaçkitjen e piramidave. Si rezultat i kësaj, piramidave njëmijë vjeçare po u vinte fundi. Eksperimenti për të siguruar udhëtimin e mbretërve në përjetësi, doli i jo i suksesshëm. Për këtë arsye faraonët e Mbretërisë së Re iu përkushtuan ndërtimit të varreve në Luginën e Mbretërve. Në një zonë të largët përtej Nilit, nga Luxor dhe Karnak , ata shpresonin t'i shpëtonin fatit të keq të paraardhësve të tyre. === Tempujt egjiptianë === Për një periudhë të gjatë, egjiptianët ndërtuan shumë tempuj përgjatë lumit Nil. Dy prej tempujve më të njohur janë Karnak dhe Luxor . Këto struktura përshtypjelënëse, me kolonat dhe portat e tyre gjigande, u ndërtuan për të nderuar përënditë vendase dhe kombëtare. Tempujt u vendosën aty ku përënditë dhe energjia e tyre hyjnore mund të jetonin të veçuar nga çdo gjë tjetër e botës. Sipas një legjende egjiptiane, tempulli i parë u formësua në një breg toke, e cila lagej nga nga deti i hershëm i quajtur Nun. Forma e parë me jetë, që u duk në atë vend, ishte një bimë të cilën e solli falkoi Hours. Një tjetër variant për këtë histori, e përshkruan lulen e lotusit si lulja e parë në të cilën u shfaq dielli. Pas kësaj u krijuan qeniet njerëzore. Ky moment u quajt Rasti i Parë (First Occasion). Në shenjë mirënjohjeje egjiptianët nisën të ndërtojnë tempuj për të nderuar dhe kujtuar përënditë. Projektimi i tempullit të parë u bë nga përënditë dhe çdo tempull që ndërtohej vinte si një kopje e të parit. Projektimi inkurajoi përënditë që të sillnin forcë hyjnore në rrafshin e tokës. Klerikët punonin në tempuj duke udhëhequr ritualet ditore në nder të përëndive dhe faraonëve, të cilëve u kushtoheshin këto tempuj. == Shiko edhe këtë == * [[Piramida e Keopsit]] == Referime == [[Kategoria:Ndërtimtari]] [[Kategoria:Monumente në Egjipt]] [[pnb:اہرام]] [[sn:Dumba]] [[ta:பிரமிட்டு]] [[tl:Tagilo]] [[ur:اہرام]] tqeuvzjsx016lawmenhxb7ihigadelr 2468323 2468322 2022-08-13T00:23:36Z Eihel 109121 Reverted to revision 2158069 by [[Special:Contributions/46.99.94.180|46.99.94.180]] ([[User talk:46.99.94.180|talk]]): Back to healthy version (TW) wikitext text/x-wiki {{Ky Artikull|Në ketë artikull flitet për stinën piramidat në ndërtimtari, për kuptime të tjerë, shiko [[Piramida (kthjellim)]].}} [[Skeda:Menkaur.jpg|thumb|250px]] '''Piramidat''' janë varre gjigante. Sipas traditës e besimit egjiptian, pasi vdiste faraoni, trupi i tij futej në një varr gjigant në Piramidë. Në to futeshin mjafte ushqime, stoli, e zbukurime madje dhe skllevër qe duhet te shoqëronin faraonin e tyre. Ndërtimi i piramidave kërkonte kohë të gjatë. Tre janë piramidat më të mëdha: Keopsi, Kefre dhe Mikerino. Zbulimet arkeologjike kanë treguar se piramidat nuk janë ndërtuar vetëm në [[Egjipti|Egjipt]], por dhe në Amerikën Qendrore, në Evropë. == Ndertimi i piramidës == Piramida e Keopsit u rtua në vitet 2700-3100 para Krishtit. Është më e madhja nga tri piramidat kryesore në luginën e Gizës dhe në të njëjtën kohë piramida më e lartë në mbarë botën. Ajo u ndërtua nga [[Faraoni Keops]], ka një lartësi prej 136,86 metra, ndërsa gjatësia e çdo brinje të bazës është rreth 227 m. Piramida e famshme përbëhet nga 2500000 blloqe me masë nga 2 deri në 5 tonë secila. Morën pjesë rreth 4-5 mijë puntorë. [[Masa|Pesha]] e saj mendohet se i afrohet 6000000 tonelatave, ndërsa blloqet formojnë 203 shkallë, me lartësi mesatare prej 1 metri. Nga analizat e ndryshme që janë bërë, është përcaktuar se meridiani që kalonte nga maja e piramidës, ndante në dy pjesë të barabarta deltën e lumit Nil dhe përputhej me drejtimin veri-jug, ndërsa lëvizjet e hijes së piramidës shënonin orët e ditës dhe jepnin dhe datat e sakta të ekuinokseve dhe solsticeve. Duke shumëzuar me një miliard lartësinë që do të kishte piramida, nëse faqet e saj do të ishin zgjatur deri në majën e saj, do të kemi 148208000 km, numër që është afërsisht i barabartë me largësinë në kilometra nga Toka deri në Diell. Por, si është ndërtuar me saktësi, ende nuk dihet. Mendohet se është përdorur teknologji primitive bazuar në, kavot dhe forca e kahut. Dhoma e Faraonit është ndërtua me blloqe gjigante graniti, ku secila prej tyre peshon 60 ton. Por, edhe pse me kalimin e viteve janë hedhur shumë hipoteza, asnjëra prej tyre nuk ka rezultuar bindëse, ndoshta kjo edhe për faktin se egjiptianët nuk kanë lënë asnjë gjurmë për mënyrat që përdorën për ndërtimin e saj. [[Arkitekti]] francez, [[Zhan-Pier Houdin]], propozoi një zgjidhje. Sipas tij, pjesa më e madhe e piramidës është ndërtuar nga brenda falë një skele në formë spiraleje deri në kulmin e strukturës së piramidës. Falë kësaj mënyre, ata arritën të ndërtonin edhe dhomën e Faraonit. Ai e shpjegoi me një demostrim virtual. === Modeli virtual === Fillimisht u ndërtua në [[kompjuteri|kompjuter]] i gjithë monumenti, ku përfshiheshin përmasat e tij gjeometrike, llojet e materialeve të përdorura, dhe pesha e [[forca]] e njerëzve që punuan aty, duke krijuar kështu për herë të parë një imitim tredimensional të kantierit të vitit 2500 para Krishtit. Në llogaritjet e hartuesit u futën [[fërkimi]], [[rezistenca]] e kavove e litarëve të ndërtuar me materialet e asaj kohe, [[temperatura]]. Megjithatë, Houdin ka kërkuar të vërtetojë në kompjuter hipotezat e ndryshme rreth ndërtimit të saj. Sipas tij, e gjithë kjo "mrekulli" është ndërtuar në tri faza, ndërsa i gjithë ndërtimi ka zgjatur 21 vjet. == Tri fazat e ndërtimit == == Faza e parë == Kjo fazë nisi nga viti 1-14, që korrespondon edhe me fillimin e punimeve. Duke shfrytëzuar edhe pjerrësinë natyrale të luginës së Gizës, fillimisht ndërtuan një skelë të jashtme me një pjerrësi rreth 7%, e mjaftueshme për ndërtimin e piramidës deri në lartësinë 43 metra. Kjo skelë bëri të mundur që të ndërtohej më shumë se 70% e gjithë piramidës. == Faza e dytë == Faza e dytë përkon me vitet 14-15, vite kur u ndërtua edhe dhoma e Faraonit. Për t‘u ndërtuar ishte e nevojshme që të përdoreshin blloqe graniti, pothuajse 10 herë më të rëndë se ato që janë përdorur për ndërtimin e piramidave. Në të njëjtën kohë punohej edhe për ndërtimin e galerisë së madhe, që do të përdorej për të ndërtuar dhomën mortore të Faraonit mbi bazën e piramidës. Në vitet 15-21, piramida ishte drejt përfundimit. Në katin që i korrespondonte me çatinë e dhomës së Faraonit, u bë i mundur ndërtimi i një skele të brendshme, që shkonte përgjatë mureve, deri në kulmin e piramidës. Ajo ishte e hapur te këndet, gjë që lejonte rrotullimin e masave shkëmbore, që punëtorëve u duhej të transportonin deri në majë. Ajo mbahej nga pesë struktura graniti, që u ngritën përmes një sistemi kundërpeshash. Ndërkaq, një tjetër skelë më e vogël i lejonte skuadrës që të punonte në çdo cep, të mos pengonte punën e punëtorëve të tjerë. Megjithatë, puna ishte e vështirë, rrallë punohej me siguri, për shkak të kushteve të papërshtatshme pasi temperaturat jashtë shkonin rreth 40 gradë në hije. Rrotullimi i blloqeve ishte i nevojshëm në çdo cep të piramidës dhe bëhej i mundur përmes një argani që kontrollohej nga një numër i vogël punëtorësh. Një teori tjetër është ekzistenca e një skele të brendshme, por arkeologët thonë se për ta ditur si ështe e vërteta, duhet çmontuar piramida. == Faza e tretë == Faza e fundit, lidhet me majën e piramidës. Duke qënë se është e vështirë të manovrosh, për shak të madhësisë e saj të barabartë me 6-7 blloqe betoni dhe formës së saj, pas përfundimit të trupit të piramidës, mendohet se maja është ndërtuar e para. Sipas studiuesve, maja vendisej në qendër të kantierit, pas përfundimit të dhomës së Faraonit dhe u bë e mundur me sistemin e rrotullimit të kavove. Në praktikë, një grup i vogël punëtorësh i lidhte blloqet në cep me litarë dhe i rrotullonin. Llogaritjet në kompjuter treguan se litarët në atë kohë ishin në gjendje të duronin rrotullimin e nevojshëm pa u këputur. == Dëmtimet në piramida == Sot, pamja e piramidave që ka humbur disa dhjetëra metra lartësi, për shkak të erozionit (në fillim ishte 146 metra e gjatë) është shumë ndryshe nga ajo që duhej të ishte në vitet e mbretërimit të Keopsit. Nga brenda ajo ishte e veshur tërësisht nga blloqe gëlqerorë më të vegjël dhe të ngjashëm me ata që edhe sot shihen në majën e piramidave të Kefrenit, pak metra larg saj. Nuk janë prishur, por janë "pushtuar" për të realizuar ndërtime të tjera, fshatra dhe shtëpi. Edhe brenda piramidat janë plaçkitur. Megjithatë, varret brenda tyre nuk janë dëmtuar. == Herodoti mbi piramidat == [[Herodoti]], është i vetmi person që ka shkruar për proçeset e ndërtimit të piramidave në një nga librat e tij të asaj kohe, përshkruan vetëm mënyrat dhe kohët e ndërtimit të piramidës së Keopsit. Megjithatë, besueshmëria e pohimeve të tij është subjekt i shumë kritikave. Herodoti flet për përdorimin e një skele të madhe të jashtme, që, sipas llogaritjeve të bëra nga Houdin, duhet të ketë qenë e gjatë 3.3 kilometra për të pasur një pjerrësi të shfrytëzueshme në një largësi kaq të madhe. Për më tepër, Herodoti tregon fakte që ka zbuluar nga vitet 449 deri në 430 para Krishtit, gjatë qëndrimit të tij në Egjipt, kur mori lajmet nga një prift mbi ndërtimin e piramidës rreth 2 mijë vjet pas ngjarjes. === Kriticizmi i teorisë === Megjithatë, një nga arsyet që kjo teori merret si bazë sot, i detyrohet mungesës së plotë të informacioneve historike mbi metodat e ndërtimit: dokumenti më i vjetër që flet për varrin e Keopsit është i ashtuquajtur "papirusi Westcar" (që e mori emrin nga një udhëtare angleze që e kishte blerë) në vitin 1600 para Krishtit, 900 vjet më parë se piramidat. Pas Herodotit, të tjerë kanë folur për skelat e mëdha të piramidave, por, në fakt, asnjëri prej tyre nuk kishte mundur kurrë të eksperimentonte funksionin dhe mënyrën se si ishin ndërtuar. Puna e Houdin, që pati edhe bekimin e egjiptianit të njohur Zahi Hawass, do të shpjegonte edhe enigmat e mbetura të pazgjidhura për shekuj. Veçanërisht, ishte e çuditshme prania e kanaleve në "galerinë madhe", përveç mungesës së shkrimeve dhe dekoracioneve në mure: për shekuj ishte një mister i pazbuluar, pavarësisht dimensioneve të pashpjegueshme të korridoreve në brendësi të tij, që ishin të gjatë rreth dhjetë metra. === Arkitektura === Egjiptianët e lashtë i ndërtonin piramidat, varret, tempujt dhe pallatet me materiale ndërtimi mjaft të qëndrueshme. Megjithë tërmetet, luftërat dhe kapriçot e natyrës, momumentet arkitekturore egjiptiane duken përtej tokës, një atribut për këtë civilizim madhështor. Ndërtimi i piramidave kërkonte një shkallë të lartë aftësish në fushën e arkitekturës dhe inxhinierisë. Përveç piramidave, ndërtesat egjiptiane ishin të zbukuruara me piktura, imazhe të gdhendura prej guri, hieroglife dhe statuja tri-dimensionale. Arti tregon historinë e faraonëve, përëndive, njerëzve të thjeshtë, botën natyrale të bimëve, zogjtë dhe kafshët. Bukuria dhe madhështia e këtyre vendeve nuk mund të krahasohen. Si ka mundësi që egjiptianët e lashtë arrinin të ndërtonin këto struktura masive duke përdorur rregulla primitive? Kjo mbetet ende një mister. Piramidat spektakolare, të cilat e kanë bërë Egjiptin të famshëm, janë një prej mrekullive më të vërteta të botës. Një prej mistereve më të lashtë në Egjipt, ka të bëjë me ndërtimin e piramidave. Si ishte e mundur që njerëzit në periudhën e Gurit, të lëviznin blloqe kaq të mëdha guri? Egjiptianët lanë mijëra vizatime nga jeta e tyre e përditshme në Mbretërinë e Vjetër. çuditërisht në asnjë prej tyre nuk tregohet se si janë ndërtuar piramidat. Piramida është një varr në të katër anët me gurë, që simbolizon malin e shenjtë, orovatjet universale të njerëzimit për të arritur parajsat. Besimet e lashta në ngjitjen e shpirtit njerëzor te Zoti, është qëllimi kryesor pas ndërtimit të piramidave. Edhe sot, piramidat janë metafora për kërkimet e njerëzimit. === Piramidat e para === Periudha e piramidave fillon gjatë Mbretërisë së Vjetër (2650-2134 para Krishtit), kur piramidat e para u ndërtuan nga Mbreti Djoser në dinastinë e tretë. Ndërtimi i tyre vazhdoi deri në vitin 1640 para Krishtit. Gjatë dinastisë së parë dhe të dytë, mbretërit egjiptianë varroseshin në varre të vjetër prej balte.Të vdekurit vendoseshin për t'u prehur në një dhomëz nëntokësore në fund të një kulle. Mbreti Djoser ndërtoi një administratë të fuqishme me bazë në qytetin Memfis, jo shumë larg qytetit të sotëm Kajro. Një nga zyrtarët e tij ishte një arkitekt i famshëm dhe i shkolluar, i cili kishte projektuar Piramidën Step, varrin e një faraoni në Saqqara , që ngjasonte me rrugën e një ylli në qiell. Ky lloj varri zëvendësoi origjinalet e vjetër mastaba, me gropën e varrit në qendër. Në dinastinë e katërt, faraoni Snefru ndërtoi piramidat e para të vërteta gjeografikisht në Dahshur, në jug të Saqqara-s. Ai filloi me lëmimin e dy piramidave ekzistuese, që ishin ndërtuar nga paraardhësit e tij. Më pas Snefru ndërtoi dy piramitat e tij. Piramidat e ndërtuara gjatë dinastisë së pestë kishin në përbërje gurë, mbeturina dhe plithare (tulla prej balte) dhe lyheshin me gëlqere. Kur gëlqerja binte, pjesa mbushëse mes tullave rrezikonte të shkrihej. === Piramidat e fundit === Piramidat e fundit u ndërtuan rreth Dahshur-it dhe Haware-s nga mbretërit e Mbretërisë së Mesme (2040-1640 para Krishtit). Megjithë përpjekjet e konsiderueshme për të fshehur hyrjen për në varre, si dhe përpjekjet për të zbrapsur grabitësit me leje kalimi false, arkitektët dështuan të parandalonin plaçkitjen e piramidave. Si rezultat i kësaj, piramidave njëmijë vjeçare po u vinte fundi. Eksperimenti për të siguruar udhëtimin e mbretërve në përjetësi, doli i jo i suksesshëm. Për këtë arsye faraonët e Mbretërisë së Re iu përkushtuan ndërtimit të varreve në Luginën e Mbretërve. Në një zonë të largët përtej Nilit, nga Luxor dhe Karnak , ata shpresonin t'i shpëtonin fatit të keq të paraardhësve të tyre. === Tempujt egjiptianë === Për një periudhë të gjatë, egjiptianët ndërtuan shumë tempuj përgjatë lumit Nil. Dy prej tempujve më të njohur janë Karnak dhe Luxor . Këto struktura përshtypjelënëse, me kolonat dhe portat e tyre gjigande, u ndërtuan për të nderuar përënditë vendase dhe kombëtare. Tempujt u vendosën aty ku përënditë dhe energjia e tyre hyjnore mund të jetonin të veçuar nga çdo gjë tjetër e botës. Sipas një legjende egjiptiane, tempulli i parë u formësua në një breg toke, e cila lagej nga nga deti i hershëm i quajtur Nun. Forma e parë me jetë, që u duk në atë vend, ishte një bimë të cilën e solli falkoi Hours. Një tjetër variant për këtë histori, e përshkruan lulen e lotusit si lulja e parë në të cilën u shfaq dielli. Pas kësaj u krijuan qeniet njerëzore. Ky moment u quajt Rasti i Parë (First Occasion). Në shenjë mirënjohjeje egjiptianët nisën të ndërtojnë tempuj për të nderuar dhe kujtuar përënditë. Projektimi i tempullit të parë u bë nga përënditë dhe çdo tempull që ndërtohej vinte si një kopje e të parit. Projektimi inkurajoi përënditë që të sillnin forcë hyjnore në rrafshin e tokës. Klerikët punonin në tempuj duke udhëhequr ritualet ditore në nder të përëndive dhe faraonëve, të cilëve u kushtoheshin këto tempuj. == Shiko edhe këtë == * [[Piramida e Keopsit]] == Referime == [[Kategoria:Ndërtimtari]] [[Kategoria:Monumente në Egjipt]] [[pnb:اہرام]] [[sn:Dumba]] [[ta:பிரமிட்டு]] [[tl:Tagilo]] [[ur:اہرام]] sydhk4afx9cezl7cgjsnf6bldt5hwgt 2468324 2468323 2022-08-13T00:24:55Z Eihel 109121 Refuzoi 5 ndryshimet e fundit të tekstit (nga [[Speciale:Kontributet/46.99.94.180|46.99.94.180]], [[Speciale:Kontributet/5.206.233.178|5.206.233.178]], [[Speciale:Kontributet/79.106.211.0|79.106.211.0]] dhe [[Speciale:Kontributet/Eihel|Eihel]]) dhe riktheu rishikimin 2080576 nga 109.69.5.125 wikitext text/x-wiki {{Ky Artikull|Në ketë artikull flitet për stinën piramidat në ndërtimtari, për kuptime të tjerë, shiko [[Piramida (kthjellim)]].}} [[Skeda:Menkaur.jpg|thumb|250px]] '''Piramidat''' janë varre gjigante. Sipas traditës e besimit egjiptian, pasi vdiste faraoni, trupi i tij futej në një varr gjigant në Piramidë. Në to futeshin mjafte ushqime, stoli, e zbukurime madje dhe skllevër qe duhet te shoqëronin faraonin e tyre. Ndërtimi i piramidave kërkonte kohë të gjatë. Tre janë piramidat më të mëdha: Keopsi, Kefre dhe Mikerino. Zbulimet arkeologjike kanë treguar se piramidat nuk janë ndërtuar vetëm në [[Egjipti|Egjipt]], por dhe në Amerikën Qendrore, në Evropë. == Ndertimi i piramidës == Piramida e Keopsit u ndërtua në vitet 2700-3100 para Krishtit. Është më e madhja nga tri piramidat kryesore në luginën e Gizës dhe në të njëjtën kohë piramida më e lartë në mbarë botën. Ajo u ndërtua nga [[Faraoni Keops]], ka një lartësi prej 136,86 metra, ndërsa gjatësia e çdo brinje të bazës është rreth 227 m. Piramida e famshme përbëhet nga 2500000 blloqe me masë nga 2 deri në 5 tonë secila. Morën pjesë rreth 4-5 mijë puntorë. [[Masa|Pesha]] e saj mendohet se i afrohet 6000000 tonelatave, ndërsa blloqet formojnë 203 shkallë, me lartësi mesatare prej 1 metri. Nga analizat e ndryshme që janë bërë, është përcaktuar se meridiani që kalonte nga maja e piramidës, ndante në dy pjesë të barabarta deltën e lumit Nil dhe përputhej me drejtimin veri-jug, ndërsa lëvizjet e hijes së piramidës shënonin orët e ditës dhe jepnin dhe datat e sakta të ekuinokseve dhe solsticeve. Duke shumëzuar me një miliard lartësinë që do të kishte piramida, nëse faqet e saj do të ishin zgjatur deri në majën e saj, do të kemi 148208000 km, numër që është afërsisht i barabartë me largësinë në kilometra nga Toka deri në Diell. Por, si është ndërtuar me saktësi, ende nuk dihet. Mendohet se është përdorur teknologji primitive bazuar në, kavot dhe forca e kahut. Dhoma e Faraonit është ndërtua me blloqe gjigante graniti, ku secila prej tyre peshon 60 ton. Por, edhe pse me kalimin e viteve janë hedhur shumë hipoteza, asnjëra prej tyre nuk ka rezultuar bindëse, ndoshta kjo edhe për faktin se egjiptianët nuk kanë lënë asnjë gjurmë për mënyrat që përdorën për ndërtimin e saj. [[Arkitekti]] francez, [[Zhan-Pier Houdin]], propozoi një zgjidhje. Sipas tij, pjesa më e madhe e piramidës është ndërtuar nga brenda falë një skele në formë spiraleje deri në kulmin e strukturës së piramidës. Falë kësaj mënyre, ata arritën të ndërtonin edhe dhomën e Faraonit. Ai e shpjegoi me një demostrim virtual. === Modeli virtual === Fillimisht u ndërtua në [[kompjuteri|kompjuter]] i gjithë monumenti, ku përfshiheshin përmasat e tij gjeometrike, llojet e materialeve të përdorura, dhe pesha e [[forca]] e njerëzve që punuan aty, duke krijuar kështu për herë të parë një imitim tredimensional të kantierit të vitit 2500 para Krishtit. Në llogaritjet e hartuesit u futën [[fërkimi]], [[rezistenca]] e kavove e litarëve të ndërtuar me materialet e asaj kohe, [[temperatura]]. Megjithatë, Houdin ka kërkuar të vërtetojë në kompjuter hipotezat e ndryshme rreth ndërtimit të saj. Sipas tij, e gjithë kjo "mrekulli" është ndërtuar në tri faza, ndërsa i gjithë ndërtimi ka zgjatur 21 vjet. == Tri fazat e ndërtimit == == Faza e parë == Kjo fazë nisi nga viti 1-14, që korrespondon edhe me fillimin e punimeve. Duke shfrytëzuar edhe pjerrësinë natyrale të luginës së Gizës, fillimisht ndërtuan një skelë të jashtme me një pjerrësi rreth 7%, e mjaftueshme për ndërtimin e piramidës deri në lartësinë 43 metra. Kjo skelë bëri të mundur që të ndërtohej më shumë se 70% e gjithë piramidës. == Faza e dytë == Faza e dytë përkon me vitet 14-15, vite kur u ndërtua edhe dhoma e Faraonit. Për t‘u ndërtuar ishte e nevojshme që të përdoreshin blloqe graniti, pothuajse 10 herë më të rëndë se ato që janë përdorur për ndërtimin e piramidave. Në të njëjtën kohë punohej edhe për ndërtimin e galerisë së madhe, që do të përdorej për të ndërtuar dhomën mortore të Faraonit mbi bazën e piramidës. Në vitet 15-21, piramida ishte drejt përfundimit. Në katin që i korrespondonte me çatinë e dhomës së Faraonit, u bë i mundur ndërtimi i një skele të brendshme, që shkonte përgjatë mureve, deri në kulmin e piramidës. Ajo ishte e hapur te këndet, gjë që lejonte rrotullimin e masave shkëmbore, që punëtorëve u duhej të transportonin deri në majë. Ajo mbahej nga pesë struktura graniti, që u ngritën përmes një sistemi kundërpeshash. Ndërkaq, një tjetër skelë më e vogël i lejonte skuadrës që të punonte në çdo cep, të mos pengonte punën e punëtorëve të tjerë. Megjithatë, puna ishte e vështirë, rrallë punohej me siguri, për shkak të kushteve të papërshtatshme pasi temperaturat jashtë shkonin rreth 40 gradë në hije. Rrotullimi i blloqeve ishte i nevojshëm në çdo cep të piramidës dhe bëhej i mundur përmes një argani që kontrollohej nga një numër i vogël punëtorësh. Një teori tjetër është ekzistenca e një skele të brendshme, por arkeologët thonë se për ta ditur si ështe e vërteta, duhet çmontuar piramida. == Faza e tretë == Faza e fundit, lidhet me majën e piramidës. Duke qënë se është e vështirë të manovrosh, për shak të madhësisë e saj të barabartë me 6-7 blloqe betoni dhe formës së saj, pas përfundimit të trupit të piramidës, mendohet se maja është ndërtuar e para. Sipas studiuesve, maja vendisej në qendër të kantierit, pas përfundimit të dhomës së Faraonit dhe u bë e mundur me sistemin e rrotullimit të kavove. Në praktikë, një grup i vogël punëtorësh i lidhte blloqet në cep me litarë dhe i rrotullonin. Llogaritjet në kompjuter treguan se litarët në atë kohë ishin në gjendje të duronin rrotullimin e nevojshëm pa u këputur. == Dëmtimet në piramida == Sot, pamja e piramidave që ka humbur disa dhjetëra metra lartësi, për shkak të erozionit (në fillim ishte 146 metra e gjatë) është shumë ndryshe nga ajo që duhej të ishte në vitet e mbretërimit të Keopsit. Nga brenda ajo ishte e veshur tërësisht nga blloqe gëlqerorë më të vegjël dhe të ngjashëm me ata që edhe sot shihen në majën e piramidave të Kefrenit, pak metra larg saj. Nuk janë prishur, por janë "pushtuar" për të realizuar ndërtime të tjera, fshatra dhe shtëpi. Edhe brenda piramidat janë plaçkitur. Megjithatë, varret brenda tyre nuk janë dëmtuar. == Herodoti mbi piramidat == [[Herodoti]], është i vetmi person që ka shkruar për proçeset e ndërtimit të piramidave në një nga librat e tij të asaj kohe, përshkruan vetëm mënyrat dhe kohët e ndërtimit të piramidës së Keopsit. Megjithatë, besueshmëria e pohimeve të tij është subjekt i shumë kritikave. Herodoti flet për përdorimin e një skele të madhe të jashtme, që, sipas llogaritjeve të bëra nga Houdin, duhet të ketë qenë e gjatë 3.3 kilometra për të pasur një pjerrësi të shfrytëzueshme në një largësi kaq të madhe. Për më tepër, Herodoti tregon fakte që ka zbuluar nga vitet 449 deri në 430 para Krishtit, gjatë qëndrimit të tij në Egjipt, kur mori lajmet nga një prift mbi ndërtimin e piramidës rreth 2 mijë vjet pas ngjarjes. === Kriticizmi i teorisë === Megjithatë, një nga arsyet që kjo teori merret si bazë sot, i detyrohet mungesës së plotë të informacioneve historike mbi metodat e ndërtimit: dokumenti më i vjetër që flet për varrin e Keopsit është i ashtuquajtur "papirusi Westcar" (që e mori emrin nga një udhëtare angleze që e kishte blerë) në vitin 1600 para Krishtit, 900 vjet më parë se piramidat. Pas Herodotit, të tjerë kanë folur për skelat e mëdha të piramidave, por, në fakt, asnjëri prej tyre nuk kishte mundur kurrë të eksperimentonte funksionin dhe mënyrën se si ishin ndërtuar. Puna e Houdin, që pati edhe bekimin e egjiptianit të njohur Zahi Hawass, do të shpjegonte edhe enigmat e mbetura të pazgjidhura për shekuj. Veçanërisht, ishte e çuditshme prania e kanaleve në "galerinë madhe", përveç mungesës së shkrimeve dhe dekoracioneve në mure: për shekuj ishte një mister i pazbuluar, pavarësisht dimensioneve të pashpjegueshme të korridoreve në brendësi të tij, që ishin të gjatë rreth dhjetë metra. === Arkitektura === Egjiptianët e lashtë i ndërtonin piramidat, varret, tempujt dhe pallatet me materiale ndërtimi mjaft të qëndrueshme. Megjithë tërmetet, luftërat dhe kapriçot e natyrës, momumentet arkitekturore egjiptiane duken përtej tokës, një atribut për këtë civilizim madhështor. Ndërtimi i piramidave kërkonte një shkallë të lartë aftësish në fushën e arkitekturës dhe inxhinierisë. Përveç piramidave, ndërtesat egjiptiane ishin të zbukuruara me piktura, imazhe të gdhendura prej guri, hieroglife dhe statuja tri-dimensionale. Arti tregon historinë e faraonëve, përëndive, njerëzve të thjeshtë, botën natyrale të bimëve, zogjtë dhe kafshët. Bukuria dhe madhështia e këtyre vendeve nuk mund të krahasohen. Si ka mundësi që egjiptianët e lashtë arrinin të ndërtonin këto struktura masive duke përdorur rregulla primitive? Kjo mbetet ende një mister. Piramidat spektakolare, të cilat e kanë bërë Egjiptin të famshëm, janë një prej mrekullive më të vërteta të botës. Një prej mistereve më të lashtë në Egjipt, ka të bëjë me ndërtimin e piramidave. Si ishte e mundur që njerëzit në periudhën e Gurit, të lëviznin blloqe kaq të mëdha guri? Egjiptianët lanë mijëra vizatime nga jeta e tyre e përditshme në Mbretërinë e Vjetër. çuditërisht në asnjë prej tyre nuk tregohet se si janë ndërtuar piramidat. Piramida është një varr në të katër anët me gurë, që simbolizon malin e shenjtë, orovatjet universale të njerëzimit për të arritur parajsat. Besimet e lashta në ngjitjen e shpirtit njerëzor te Zoti, është qëllimi kryesor pas ndërtimit të piramidave. Edhe sot, piramidat janë metafora për kërkimet e njerëzimit. === Piramidat e para === Periudha e piramidave fillon gjatë Mbretërisë së Vjetër (2650-2134 para Krishtit), kur piramidat e para u ndërtuan nga Mbreti Djoser në dinastinë e tretë. Ndërtimi i tyre vazhdoi deri në vitin 1640 para Krishtit. Gjatë dinastisë së parë dhe të dytë, mbretërit egjiptianë varroseshin në varre të vjetër prej balte.Të vdekurit vendoseshin për t'u prehur në një dhomëz nëntokësore në fund të një kulle. Mbreti Djoser ndërtoi një administratë të fuqishme me bazë në qytetin Memfis, jo shumë larg qytetit të sotëm Kajro. Një nga zyrtarët e tij ishte një arkitekt i famshëm dhe i shkolluar, i cili kishte projektuar Piramidën Step, varrin e një faraoni në Saqqara , që ngjasonte me rrugën e një ylli në qiell. Ky lloj varri zëvendësoi origjinalet e vjetër mastaba, me gropën e varrit në qendër. Në dinastinë e katërt, faraoni Snefru ndërtoi piramidat e para të vërteta gjeografikisht në Dahshur, në jug të Saqqara-s. Ai filloi me lëmimin e dy piramidave ekzistuese, që ishin ndërtuar nga paraardhësit e tij. Më pas Snefru ndërtoi dy piramitat e tij. Piramidat e ndërtuara gjatë dinastisë së pestë kishin në përbërje gurë, mbeturina dhe plithare (tulla prej balte) dhe lyheshin me gëlqere. Kur gëlqerja binte, pjesa mbushëse mes tullave rrezikonte të shkrihej. === Piramidat e fundit === Piramidat e fundit u ndërtuan rreth Dahshur-it dhe Haware-s nga mbretërit e Mbretërisë së Mesme (2040-1640 para Krishtit). Megjithë përpjekjet e konsiderueshme për të fshehur hyrjen për në varre, si dhe përpjekjet për të zbrapsur grabitësit me leje kalimi false, arkitektët dështuan të parandalonin plaçkitjen e piramidave. Si rezultat i kësaj, piramidave njëmijë vjeçare po u vinte fundi. Eksperimenti për të siguruar udhëtimin e mbretërve në përjetësi, doli i jo i suksesshëm. Për këtë arsye faraonët e Mbretërisë së Re iu përkushtuan ndërtimit të varreve në Luginën e Mbretërve. Në një zonë të largët përtej Nilit, nga Luxor dhe Karnak , ata shpresonin t'i shpëtonin fatit të keq të paraardhësve të tyre. === Tempujt egjiptianë === Për një periudhë të gjatë, egjiptianët ndërtuan shumë tempuj përgjatë lumit Nil. Dy prej tempujve më të njohur janë Karnak dhe Luxor . Këto struktura përshtypjelënëse, me kolonat dhe portat e tyre gjigande, u ndërtuan për të nderuar përënditë vendase dhe kombëtare. Tempujt u vendosën aty ku përënditë dhe energjia e tyre hyjnore mund të jetonin të veçuar nga çdo gjë tjetër e botës. Sipas një legjende egjiptiane, tempulli i parë u formësua në një breg toke, e cila lagej nga nga deti i hershëm i quajtur Nun. Forma e parë me jetë, që u duk në atë vend, ishte një bimë të cilën e solli falkoi Hours. Një tjetër variant për këtë histori, e përshkruan lulen e lotusit si lulja e parë në të cilën u shfaq dielli. Pas kësaj u krijuan qeniet njerëzore. Ky moment u quajt Rasti i Parë (First Occasion). Në shenjë mirënjohjeje egjiptianët nisën të ndërtojnë tempuj për të nderuar dhe kujtuar përënditë. Projektimi i tempullit të parë u bë nga përënditë dhe çdo tempull që ndërtohej vinte si një kopje e të parit. Projektimi inkurajoi përënditë që të sillnin forcë hyjnore në rrafshin e tokës. Klerikët punonin në tempuj duke udhëhequr ritualet ditore në nder të përëndive dhe faraonëve, të cilëve u kushtoheshin këto tempuj. == Shiko edhe këtë == * [[Piramida e Keopsit]] == Referime == [[Kategoria:Ndërtimtari]] [[Kategoria:Monumente në Egjipt]] [[pnb:اہرام]] [[sn:Dumba]] [[ta:பிரமிட்டு]] [[tl:Tagilo]] [[ur:اہرام]] hcncjp8p5inbvw9husw679ow5vsdrpo 0 23072 2468310 2267346 2022-08-12T22:24:15Z Qendrimi15 122927 wikitext text/x-wiki {{Islam}} Qëllimi i krijimit të kësaj liste të fjalëve arabe e që shpesh përdoren në literaturën fetare shqipe e edhe në literaturat botërore fetare Islame është lehtësimi i të kuptuarit të teksteve në të cilat përdoren këto fjalë. Këto fjalë përdoren nga pamundësia e përkthimit adekuar përmbajtësorë. Kjo listë është që të ofrohet një lehtësim për ata që lexojnë temat fetare islame. Kjo listë është me domethënie të madhe për shqiptarët dhe shqipfolësit jo mysliman që janë të intersuar për temat e ndryshme islame. == A == : '''Adab''' (أدب) - [[Edepi|edep]], mirësjellje. : '''Abd''' (عبد) - rob, adhurues , besimtar : '''[[Ezani|Adhan]]''' (أذان) - Lajmërim nga Xhamia përmes thirrjes se ka hyrë koha e fillimit të Namazit (Lutjes) së caktuar. : '''Adl''' (عدل) - drejtësi : '''[[Ehli Kitabi|Ahl al Kitab]]''' (أهل الكتاب) - të krishterët dhe hebrenjtë : '''Ahad''' (أحد) - Një : '''[[Ahqami|Ahkam]]''' (أحكام) - dispozitat : '''[[Ehli Bejti|Ahl al Bayt]]''' (أهل البيت) - familja : '''Akhlaq''' (أخلاق) : Moral : '''Alamin''' (عالمين) - Sunduesi i të gjitha botërave : '''[[Elhamdyrillah|Alhamdulillah]]''' (الحمد لله) Falendërimi i takon vetëm Allahut të Madhëruar : '''[[Teqbiri|Allahu Akbar]]''' (الله أكبر) - Zoti është më i madhi : '''Al-isra''' (الإسراء) - Titulli i sures 17 të Kur'anit famëlart. Ka kuptimin e udhëtimit natën të profetit Muhammed (s.a.u.s) prej Mekës, Arabia Suadite deri në Mesxhidul Aksa, Jerusalem. Shih dhe Miraxh (ngjitje në sferat e larta qiellore) : '''Akhirah''' (آلآخرة) - bota e ardhshme : '''Alim''' (عالم) - i ditur, dijetar : '''Amanah''' (أمانة) - Amanet : '''Ameen''' (آمين) - O Allah pranoje këtë lutje apo këtë vepër : '''Amir al-Muminin''' (أمير المؤمنين) - Prijës i besimtareve : '''[[Ensarët|Ansar]]''' (أنصار) - Ndihmues : ''[[Akide|Aqidah]]''' (عقيدة) - Besimi, shpallje (deklarim i besimit). : '''Aql''' (عقل) - logjik : '''Arba'in''' (اربعين) - Dyzet (40) : '''Asr''' (العصر) - namazi i obligueshëm i pasdites (ikindia). : '''[[Es-selamu alejkum|As-Salamu Alaykum]]''' (السلام عليكم) - Paqja dhe mëshira e Zotit qofshin mbi ju : '''[[Istigfari|Astaghfirullah]]''' (أستغفر الله) - Kërkesë drejtuar Allahut të na falë gabimet. : '''Audhu billah''' (أعوذ بالله) - Eudhubilahi mine shejtani rraxhim. Mbrohem me Allahun nga shejtani i mallkuar. : '''[[Evlija|Awlia]]''' (أولياء) - te dashurit e ALlahut : '''Awrah''' (عورة) - pjesë të trupit që nuk duhet t’u zbulohen të tjerëve. Për mashkujt kjo është prej kërthizës deri tek gjuri. Për femrat është i tërë trupi përveç duarve dhe fytyrës. : '''Ayah''' (آية) (plural ayat, آيات) - Domethënia Arabe e Ajeh është: mrekulli apo shenjë. Kur’ani konsiderohet të jetë mrekulli në vete. Secili varg apo fjali quhet Ajeh. Shumësi i Ajeh quhet Ajat, që do të thotë mrekullitë. : '''[[Ajetullahu|Ayatollah]]''' ( آية الله) - shenje nga Zoti i madheruar, argument : '''Azhan'''(أذان) - Ezani : ''''Azl''' (عزل) - hajgare == B == :'''Baitullah''' (بيت الله) - shtëpia e Zotit :'''Barakah''' (بركة) - të mira (si materiale) :'''Barzakh''' (برزخ) - pengës,qe ndan diçka, :'''Basher''' (بشر) - njerëzim :'''Basirah''' (بصيرة) - perceptim, pasqyrë :'''Bid'ah''' (بدعة) - risi :'''Bint''' (بنت) - vajzë :'''Bismil-lahi Rrahmanirr-Rrahim''' (بسم الله الرحمن الرحيم) - Në emër të Allahut, Mëshiruesit, Mëshirëbërësit. :'''Burda''' (بردة) -xhybe == D == :'''[[Dexhal]]''' (دجّال) - Kjo Krijese me emrin Dexhal, do te paraqitet para Kijametit (Fundi i kësaj Bote), kur të paraqitet ky është një nga shenjat e mëdha të Kijametit. Do të ketë shumë Pushtet dhe dukuri mbi njerëzore, dhe shumë njerëz do ti besojnë atij. Ai do të etikohet nga njerëz me besim të dobët si Zot ! E kjo e gjithë normal që do të ndodh me dije të Allahut, sepse përfundimisht do të sprovohen njerëzit përmes tij, e sprova e fundit është natyrishtë më e rënda. Ai do të jetë në një sy i verbër ! :'''Dalal''' (ضلل) - devijim,humbje :'''Dar al-`Ahd''' (دار العهد) - vend i mareveshjes :'''Dar al-Amn''' (دار الأمن) - vend i sigurt :'''Dar ad-Dawa''' (دار الدعوة) - vend i thirrjes :'''[[Dar-yl-Harb|Dar al-Harb]]''' (دار الحرب) - vend i luftës :'''[[Dar-yl islam-i|Dar al-Islam]]''' (دار الإسلام)- vend i islamit :'''Dar al-Kufr''' (دار الكفر) - vend i kufrit (mosbesimit) :'''Dar ash-Shahada''' (دار الشهادة) -vend i deshmis :'''Da`wah''' (الدعوة) -thirrja në rrugë të All-llahut, apo veprimtaria fetare. Në gjuh do të thotë:'''Thirje/ ftesë''' :'''Dīn''' (الدين) - Fe si dhe ka kuptimin 'mënyrë e jetës.' :'''Diyya ''' ''Dija'' (دية) - është kompensimi financiar që i paguhet trashëgimtarëve të viktimës. Në arabisht, fjala përdoret për parat e gjakut dhe shpërblim. :'''Dua''' (دعاء) - lutje. :'''Dhikr''' (ذكر) -Përmendja e Allahut :'''Dhuhr''' (الظهر) - Namazi i drekës :'''Dunya''' (دنيا) - jeta e kësaj bote, e kundërta me Jetën e Përtejme. == E == :'''Eid''' (عيد) -Fjala ‘Eid është fjalë Arabe që do të thotë kremtim, festim, lumturi periodike, dhe gosti. Në Islam janë dy Eid-e, që do të thotë festa e Ramadanit (Eid el-Fitr) dhe festa e Sakrificës (Eid el-Edhhe). Eid-i i parë kremtohet nga myslimanët pas agjërimit të muajit të Ramadanit në shenjë falënderimi dhe mirënjohjeje ndaj të Plotëfuqishmit Allah. Kjo zë vend në ditën e parë të muajit Sheual, muaji i dhjetë i kalendarit hënor. Eid-i i dytë është Festa e Sakrificës në përkujtim të pejgamberit Ibrahim në orvatjen e tij që ta sakrifikojë të birin e tij (Ismailin). Ky Eid zgjat katër ditë në mes ditës së dhjetë dhe të trembëdhjetë Dhul-Hixheh, muaji i dymbëdhjetë i kalendarit hënor. :'''[[Eid al-Adha|Eid ul-Adha]]''' (عيد الأضحى) - festa e Kurban bajramit :'''[[Eid-ul-Fitr|Eid ul-Fitr]]''' (عيد الفطر) - festa e bajramit (pas ramazanit) == F == :'''Fajarah''' "Fexhrah"(فجرة) - kuprimi i par ne gjuhe vjen si shperthim, vend ku shperthen uji ndersa ne Sheriat vjenme kuptimi e daljes se drites se mengjesit. :'''Fajr''' (فجر) - Agimi i Diellit, prej Agimi të Diellit e deri te lindja e Diellit duhet të falet Namazi i Sabahut (Lutjet e Mëngjezit). :'''Fard''' (فرض) - Farz- Vaxhib -diçka që është e obligueshme për myslimanin. Nganjëherë kjo përdoret si referencë ndaj pjesës obligative të namazit. :'''Fasik''' (فاسق) - personi me karakter dhe moral të ulët, i cili bën mëkate të ndryshme. :'''[[Fetva]]''' (فتوى) - opinion juridik lidhur me Ligjin Islamik; verdikt fetar. :'''[[Fëkëh|Fikh]]''' (فقه) - domethënia e fjalës është: të kuptuar, përfshirje, dituri, dhe jurisprudencë në Islam. :'''Fi sabil Allah''' (في سبيل الله) - Gjithçka që bëhet në emër të Allahut, për hir të Allahut, vetëm për Allah. P. sh. i ndihmon dikujt pa shpërblim, i ndihmon për Allah etj. :'''Fitne''' (فتنة) - konflikt civil, luftë, trazirë. :'''Fitrah''' (فطرة) - Jepet nje shumë e caktuar për person para Bajramit të Ramazanit, e ato jepen zakonisht në Bashkësi Islame, e ato i shpërndajnë për nevojtarët. :'''Furkan''' (فرقان) -Dallues == G == :'''Gafara''' (غفر) - Falës (e faligabimin)- emër dhe cilësi prej cilsive të Allahut. :'''Gaflah''' (غفلة) - Padituri :'''Gaib''' (غيب) - E Panjohura. Sendet e padukshme, p. sh. Bota e ardhshme. :'''Gusëll''' (غسل) - që do të thotë: Larja e trupit të njeriut me ujë duke e përfshirë atë në tërësi (lagja e çdo pjese të trupit me ujë) sipas një mënyre të caktuar nga Sheriati. Gusli duhet të merret p. sh. pas marrëdhënieve seksuale. == H == :'''Hadi''' (هادي) - I qehtë si dhe thuhet se si fjala ka rrenje nga arbishtja dhe persishtja. :'''Hidaya''' (هداية) - Udhëzim i Zotit :'''[[Hadithi|Hadith]]''' (حديث) - transmetimet mbi thëniet dhe traditat e Pejgamberit (qofshin ato autentike apo jo) apo atë çka ai e ka dëshmuar dhe miratuar quhen Hadith. Thëniet e tija gjinden në librat e quajtura Librat e Hadithit. Disa nga koleksionistët e famshëm të hadithit janë: Imam el-Buhari, Imam Muslim, Imam en-Nesa'i, Imam Ebu Daud, Imam et-Tirmidhi, dhe Imam Maxheh. Ka edhe shumë të tjerë. :'''[[Hallall]]''' (حلال) - diçka që është e ligjshme dhe e lejuar në Islam. :'''[[Hafëzi|Hafiz]]''' (حافظ) - Ai i cili e memorizon Kuranin. :'''[[Haxhillëku|Haxhxh]]''' (الحجّ) - Haxh është fjalë Arabe që do të thotë bërja e pelegrinazhit në Meke në Arabi. Kjo është njëra prej pesë shtyllave të Islamit. Myslimani duhet të bëjë [[Haxhi]]n së paku një herë në jetën e tij/saj, nëse këtë e lejojnë shëndeti dhe mundësitë. Në këtë ka rregulla dhe norma specifike për t'u zbatuar. Kjo zë vënd gjatë muajit të fundit të kalendarit hënor të muajit Dhul-Hixheh. :'''[[Hakim]]''' - Udhëheqës; në disa vende myslimane. :'''Hanif''' (حنيف) -njerëzit të cilët gjatë periudhës së Xhahilijetit refuzuan idhujtarinë në shoqërinë e tyre. Këta njerëz ishin në kërkim të fesë së vërtetë të pejgamberit Ibrahim. :'''[[Haram (vendi)|Haraam]]''' (حرم) - Një prej vendeve të shenjta në Islam. :'''[[Harami|Haram]]''' (حرام) - diçka që është e paligjshme apo e ndaluar në Islam. :'''Hasan''' (حسن) - Hasen - 'i mirë', përdoret për një hadith i cili është autentik por nuk e mbërrin kategorinë e lartë të Sahi-së. :'''Hixhab''' (حجاب) - Mbules për gruan, përvec fytyrës duarve, dhe këmbëve. :'''[[Hixhreti|Hixhra]]''' (الهجرة) migrim. Hixhreti i referohet migrimit të Pejgamberit prej Mekes në Medine. Ky është fillimi i kalendarit mysliman. Fjala Hixhret do të thotë lënia e një vendi për të kërkuar strehë apo liri nga persekutimi i fesë apo ndonjë tjetër qëllim. Hixhret po ashtu do të thotë lënia e një rruge të keqe për një rrugë më të mirë apo më të drejtë. :'''Hima''' - pyll i mbrojtur, vendi ku kullotja e kafshëve është e ndaluar. :'''Hizb''' - 1/60 e Kuranit. :'''Huri''' - gratë dhe djem të bukur në parajsë. :'''Huda''' (حدا) - Udhëzim :'''Hudna''' (هدنة) - Armëpushim :'''Hudud''' (حدود) - kufi zone kufitare :'''Hukm''' (حكم) - Vendim gjyqësor == I == :'''Ibadah (عبادة)''' : Adhurim :'''Iblis (إبليس)''' : Emri i Dreqit :'''[[Yftari|Iftaar]] (إفطار)''': Darka pas Agjerimit :'''Ihram (إحرام) ''': Rrobat e Haxhit :'''Ihsan (إحسان)''': Myslimanë të cilit e adhurojnë Allahun si me pa atë, edhe pse nuk e shohin. Ata besojnë se ai i sheh ata. :'''Ijaz''' : Mrekulli :'''Ijma (إجماع) ''': Konsensusi i juristëve të gjitha vendeve ku gjinden myslimanët, për ndonjë çështje të caktuar që mundet të paraqitet gjatë jetës së tyre të përditshme e që nuk gjendet ndonjë argument i qartë në burimin e parë dhe të dytë. :'''Ijtihad (إجتهاد) ''': Mendime të ndryshme :'''Ilah (إله)''': Hyjni :'''Ilm (علم) ''': Shumë dituri. :'''[[Imami|Imam]] (إمام) ''': Prijës :'''[[Imameti (doktrina Shiite)|Imamete]] (إمامة) ''': Pasardhësi i profetit Muhammed. :'''Iman (إيمان) ''': besimi vetiak :'''Infaq''' : Bazë për bamirësi :'''Injeel (الإنجيل) ''': Ky është libër i'u zbrit Isës (Jezusit). :'''Insha'Allah (إن شاء الله) ''': Nëse do Allahu :'''[[Ikameti|Iqamah]]''' : Thirrje per namaz pas Ezanit :'''Isha (عشاء)''': Jacia :'''Islam (الإسلام) ''': Fjalë arabe që do të thotë paqe, pastërti. :'''Isnad (إسناد) ''': zinxhiri i ndonjë [[Hadith|hadithi]] :'''[[Isra dhe miraçi|Isra dhe Miraxh]] (الإسراء) ''': Udhetimi i Profetit s.a.v.s prej Mekes deri në Jerusalem :'''Istislah (إستصلاح) ''': Një burim i sheritatit :'''Istishhaad (إستشهاد) ''': Dëshmor :'''Itmaam al-hujjah ''': kompletim, realizim == J == :'''Jazakallahu Khayran ''' (جزاك الله خيرًا): Allahu te shperblefte me t'mire ==K== :'''Ka'bah''' : Ndërtesë në formë kuboidi, Të gjithë myslimanët duhet falen drejt Qabes. :'''[[Qafiri|Kafir]]''' : (كافر) : Prej fjalë ''kafara'' që do të thotë "të fsheh". :'''Kalem''' : (علم الكلم) : Teologji Islame. :'''Kalif''' : (خليفة) - prijes, udheheqes, princ, mbret, sulltan, shah. :''[[Hilafeti|Kalifat]]''' : (خليفة) : [[Hilafeti|Kalifat]], pasardhës fetar i profetit Muhammed. :'''Khatib''' : Folës në namazin e Xhumasë. :'''Khilafa''' : (خلافة) : që do të thotë e përkthyer fjalë për fjalë „mëkëmbës i zotit“ ose „pasardhës i të dërguarit të zotit“. :'''[[Haraçi|Kharaj]]''' : (خراج) : Taksë i një vendi :'''[[Hytbe|Khutbah]]''' : Hutbe në namazin e Xhumasë :'''Kitab''' : Libër; Fjala "Al-Kitab" shpesh i referohet Kuranit. :'''Kufr''' (كفر) : Mosbesim :'''Kun''' : Urdhëri i Zotit tek universi: Bëhu! ==L== :'''Laghw''' : E pavërtetë :'''La ilaha illallah''' : S'ka zot tjetër përveç Allahut. :'''la'nat'' (لعنة) : Mallkim :'''[[Nata e Kadrit|Laylat al-Qadr]]''' : Është nata ku Muhammedit i'u zbrit ajetet e para të Kuranit. :'''Labbayka -llāhumma (لبّيكَ اللّهُم)''' : O Zot, po të përgjigjem (gjatë haxhit) ==M== :'''[[Medh-hebet|Madhab]]''' (مذهب) : Shkollë fetare. :'''[[Medreseja|Madrasa]]''' (مدرسة) : shkollë, universitet :'''[[Namazi i Akshamit|Maghrib]]''' (مغرب): Akshami :'''[[Mehdiu|Mahdi]]''' (مهدي) : Udhëzues, poashtu Mehdi është person i cili do të shfaqet me profetin Isa në fund të kohës, sipas Islamit, Mehdiu do t'a mbush botën me drejtësi aq që është bërë me padrejtësi. :'''Mahram''' (محرم) : Shoqërues i një gruaje i cili është e ndalueshme për të martesa. :'''Makrouh''' : Diçka e papëlqyeshme. :'''Malaikah''' : engjëjt :'''Manzil''' : Një e shtata pjesë e Kuranit :'''[[Marshallah|Masha Allah]]''' (ما شاء الله) : Zoti ka dashtë. :'''Masih''' : Messiah i referohet profetit Isa (Jezusi). :'''Masjid''' (مسجد) : që do të thotë "xhami", vendi ku falen myslimanët". :'''Maulana''' (مولانا) : Fjalë arabe që do të thotë "Zoti ynë". :'''Maulvi''' (مولوی) : tiull i një lideri fetarë. :'''[[Mekë|Meka]]''' (مكّة) : qytet i shenjtë në [[Islam]]. :'''[[Medina]]''' : "qytet"; Medinat-un-Nabi means "Qyteti i Profetit". :'''[[Minareja|Minaret]]''' : Një kullë e ndëtuar ku thirret ezani. :'''[[Mimberi|Minber]]''' (منبر) : vendi ku Imami mban hutbe. :'''Miraxhi''' (المعراج) : Ngritja nën shtatë katë qiell. :'''[[Myftiu|Mufti]]''' (مفتى) : Dijetar i cili ka aftësi të jep fetva :'''Muhajabah''' : gratë të cilat veshin hixhab :'''[[Myezini|Muezzin]]''' : Personi i cili jep ezanin :'''Muhajireen''' : Myslimanët e parë të cilit kanë udhëtuar në [[Medina|Medinë]]. :'''Mu'min''' : besimtarë :'''Munafik''' : hiprokritë :'''Munaqabah''' : gratë të cilat veshin nikab :'''[[Myslimani|Myslim]]''' : Ndjekës i fesë Islame ==N== :'''Nabi''' : profet :'''Nafs''' (النفس) : shpirt :'''Najaasah''' : papastërti :'''Nakir and Munkar''' : dy engjëjt i cili e pyesin të vdekurin :'''[[Nikabi|Niqab]]''' (نقاب) : mbulimi i fytyrës, i krejt trupit përveç syve. :'''Naseeha''' : këshillë :'''Noor''' : dritë. Myslimanët besojnë që engjëjt janë krijuar nga drita. ==Q== :'''[[Paracaktimi në Islam|Qadar]]''' : Fat :'''[[Kadiu|Qadi]]''' (قاضي) : Gjykimi i sheriatit :'''[[Kibla|Qiblah]]''' : Myslimanë kur falen kthehen kah Kibla. :'''[[Kijameti|Qiyamah]]''' : Ringjallja; Dita e Gjykimit :'''Qisas''' (قصاص) : Paratë e gjakut :'''[[Kijasi|Qiyas]]''' (القياس) : Analogji :'''Qudsi''' : Klasifikimet e haditheve që besohet se janë transmetuar Muhammedit nga [[Allahu|Zoti]]. :'''[[Kurani|Qur'an]]''' (القرآن) : Fjala "Kuran" domethënë recitim. Myslimanët besojnë se Kurani është fjalë e Zotit, Kurani i'u zbrit Muhammedit në shpellën Hira nga Xhibrili. ==R== :'''Rab''' : Zot :'''Rahman''' : Mëshirues :'''Rahim''' : I mëshirshëm :'''Radiya-llahu anhu''' : Allahu qoftë i kënaqur me të :'''Rasul''' (رسول) : I dërguar :'''[[Ramazani|Ramadan]]''' (رمضان) : Muaj i cili myslimanët agjërojnë :'''Riba''' (ربا) : Kamatë; i cili është e ndalueshme në Islam :'''Ruku''' : Përkulje; i cili bëhet gjatë namazit ==S== :'''Sabr''' (صبر) : durim :'''[[Sadakaja|Sadaqah]]''' : bamirësi :'''[[Sahabët|Sahabah]]''' (الصحابة) : shokë e profetit Muhammed :'''Sahih''' : Nëse hadithi thotë se është "sahih" dmth se është e "vërtetë" :'''[[Sexhde|Sajda]]''' : përulje :'''Salah''' (صلاة) : Namaz; shtylla e dytë Islame :'''Salam''' (سلام) : paqe :'''Shahadah''' (الشهادة) : Shtylla e parë Islame; dëshmia e fjalës: ''La ilahe ila Allah. Muhammedun resulu-llah.''' (S'ka zot tjetër përveç Allahut dhe se Muhammedi është rob dhe i dërguari i tij). :'''Shahid''' (شهيد) : Dëshmor :'''[[Sheriati|Sharia]]''' (الشريعة) : ligj fetar :'''Sharif''' (شريف) : Titull e dhënë Hasanit, dhëndëri i Ali ibn Abi Talibit. :'''[[Shejtani|Shaytan]]''' : djall, i njohur si Iblis :'''[[Shiitët|Shi'ah]]''' (الشيعة) : Dega e dytë më e madhe në Islam :'''Shirk''' (شرك) : Idhujtari; besimi në zota tjerë. :'''Sirah''' (السيرة) : Jeta ose biografia e [[Muhammed|Muhammedit]] :'''Sirat al-Mustaqim''' : Rruga e drejtë :'''Subhanahu wa ta'ala''' : Shprehje e përdorur pas emrin "''Allah''"; që dmth kur e përmendim Allahun pas kësaj themi "subhanehu ue te'ala" :'''Subhan'allah''' (سبحان الله) : Myslimanët e pëdorin këtë fjalë kur kanë ndonjë ndjenjë të fortë. :'''Suhoor''' : Gjatë Ramazanit, myslimanë hajnë para agimit. :'''Sunnah''' (السنّة) : Diçka që ka bërë. ka thënë ose ka pranuar profeti Muhammed gjatë jetës së tij. :'''[[Ismali Synit|Sunni]]''' (سنّي) : Dega më e madhe Islame :'''[[Sureja|Surah]]''' (سورة) : kaptinë; Kurani ka 114 kaptina :'''Salawat''' : Pershendetje per Muhamedin salAllahu alejhi we selem == T == :'''[[Tabi'inët|Taba'een]]''' - Gjenerata pas Sahabeve :'''[[Tefsiri|Tafsir]]''' (تفسير) - shpjegim i fjalëve dhe domethënieve të Kur'anit. :'''[[Tagut|Taghut]]''' - idhujtar :'''[[Tehexhudi|Tahajjud]]''' - Namaz nate :'''[[Synetia në Islam|Taharah]]''' - Pastërtia :'''Tahir''' - i pastër :'''Tajwid''' (تجويد) -Rregullat e leximit te Kuranit :'''[[Teqbiri|Takbir]]''' -madhërim; të deklarosh Madhështinë e Allahut. :'''Takfeer''' -të gjykuarit mbi njerëz me pabesim. :'''Taqlid''' (تقليد) - të ndjekesh ulema ose medhhebe verberisht - pa kontrollu. :'''Taqiyya''' (تقيّة) - :'''Taqwa''' -dashuria dhe frika që myslimani e ndjen ndaj Allahut. Njeriu me takua dëshiron që të jetë i kënaqshëm për Allahun dhe të rri sa më larg atyre gjërave që e iritojnë Allahun. Ai është i kujdesshëm që mos t'i tejkalojë kufijtë e vendosur nga Allahu. :'''[[Namazi i teravive|Tarawih]]''' - Taravija quhet namazi (lutjet) gjatë muajit të Ramazanit. Eshtë Namaz vullnetar. Ka 20 rekate, falet pas jacisë (lutjet e nates), dhe para vitrit (namaz tri rekatshe), namazi i fundit gjatë ditës! :'''Tarkib''' (تَرْكِيب) - Studimi i gramatikës arabe prej Kuranit. :'''Tariqa''' (طريقة) - rrugen e largimit prej dynjase per te fituar ahiretin (shih [[Tarikati]]) :'''Tartil''' (ترتيل) - ngadalëshëm, meditues i recitimit të Kuranit. :'''Taslim''' (تسلم)-'të dhënit selam'; përshëndetja myslimane e paqes. :'''Tawbah''' - Pendim :'''Tasawwuf''' (التصوّف) - sufi :'''Tawaf''' - të sillurit rreth Ka'bës shtatë herë. Njerëzit zakonisht e bëjnë këtë gjatë Umres apo Haxhit. :'''[[Teuhidi|Tawheed]]''' (توحيد) - njësim, njëshmëri :'''Tawrat''' - Shpallja të cilën Allahu ia ka zbritur Musait. :'''Tayyib''' - mire == U == :'''[[Ylemaja|Ulema]]''' (علماء) - Njerëzit e ditur në Islam. :'''[[Ymeti|Ummah]]''' (الاُمّة) - Umeti është komunitet apo popull. Kjo përdoret si referencë ndaj komunitetit të besimtarëve apo myslimanëve. :'''[[Umre|Umrah]]''' - Kjo është pelegrinazh më i vogël i cili s'është i detyrueshëm dhe mund të bëhet në çfarëdo kohe. :'''ʿUqūbah''' (عقوبة) - Dega e sheriatit që ka të bëjë me dënim. :'''Usul al-Fiqh''' - Studimi i origjinës dhe praktika e fikhut. == W == :'''Wa alaykum selam''' - Paqja qoftë edhe mbi ty :'''Wahn''' - që do të thotë "ligësi". Sipas një hadithi: Dashuria e kësaj bote dhe urretja e vdekjes. :'''Wali''' -Kujdestar i ligjshëm. Mik apo mbrojtës. Dikush që duhet të përkujdeset për interesat e juaja. :'''Wasat''' - Rruga e mesme :'''Witr''' -tek; namazi i fundit natën, që përbëhet prej një numri tek rekatesh. :'''[Abdesi|Wudu]]''' - Abdes == Y == :'''Ya Allah''' - o Allah :'''Yaum Al-Qiyâmah''' (يوم القيامة)- Dita e Kijametit :'''Yaʾjūj wa-Maʾjūj''' (يأجوج ومأجوج ) - Jexhuxhët dhe Mexhuxhët :'''Yarḥamuk-Allāh''' (يرحمك الله) - Myslimani duhet t'i thotë "Allahu të mëshiroftë" atij që tështin. == Xh == :'''[[Xhehenemi|Xhahannam]]''' : Ferri :'''Xhahiliya (الجاهليّة)''' : Koha e injorancës para se të vinte Islami :'''Xhahl''' : Injorance :'''[[Xhamia]] (جامعة)''' : '''tubim''', universitet, xhami. :'''[[Namazi i Xhenazes|Xhanaza]]''' : I Vdekuri :'''[[Xheneti|Xhannah]]''' : Parajsa :'''[[Xhihadi|Xhihad]] (جهاد)''' : Përpjekje :'''Xhilbāb''' : veshje e gjatë e grave :'''[[Xhindi|Xhinn]] (جنّ)''' : krijesa të krijuara nga Allahu prej zjarri :'''[[Xhizje|Xhizya]] (جزية)''': një taksë e cila paguhet prej jo-muslimanët tek muslimanët (nën kontrollin politik muslimanë) :'''[[Xhumaja|Xhumuah]] (جمعة)''' : lutja e së premtes :'''[[Xhyze|Xhuz']] (جزء)''' : pjesë e Kur'anit == Z == :'''Zalimun''' - poleteistë, zullumqarë, i padrejtë. :'''Zina''' (زناء , زنى) - mardhënje seksuale jashmartesore. :'''Zakat al-Fitr''' - Bamirësi i cili jepet në fund të Ramazanit. :'''Zindīq''' (زنديق) - ateist :'''Zeburi''' - Libri që iu shpall Davudit a.s. :'''[[Zeqati|Zekat]]''' (زكاة) - Njëra prej pesë shtyllave të Islamit është Zekati, që do të thotë pastrim dhe shtim i pasurisë së personit. Myslimani i cili posedon para përtej sasisë së caktuar, duhet të paguajë zekatin. Kjo po ashtu quhet lëmoshë e obliguar. Kjo duhet të përdoret në tetë kategori për pasurinë e shoqërisë që përmendet në Kur'an, që do të thotë: të varfërit, nevojtarët, ngushëlluesit, të zënit robër, borxhlinjtë, për kauzën e Allahut, udhëtarët, dhe për ata që e grumbullojnë atë. Sasia të cilën duhet mbledhur është 2,5 %, 5 %, apo 10 %, varësisht prej pasurisë dhe metodës së përdorur për prodhimin e saj. Për shembull, janë 2,5 % të pronës që kanë qenë në posedim për një vit, 5% nga gruri kur të vaditet nga bujku, dhe 10 % të grurit që vaditet nga shiu.´ ==Shiko edhe== *[[Pejgamberët në Islam]] *[[99 emrat e All-llahut]] [[Kategoria:Terminologji Islame| ]] [[Kategoria:Terminologji fetare]] 12qepifvpkk45zvm2ztwgvj1rrvduai 4 26026 2468296 2468025 2022-08-12T15:03:31Z BPipal (WMF) 139315 Updates with Election Compass statements wikitext text/x-wiki {{Wikipedia:Kuvendi/Hyrja}} {{TOC left}} {{Clear}} {{Përdoruesi:MajavahBot/config |archive = Wikipedia:Kuvendi/Arkivi %(counter)d |algo = old(14d) |counter = 23 |maxarchivesize = 1M |minthreadsleft = 0 |minthreadstoarchive = 1 |archiveheader = {{Arkivi}} }} <!-- Skruani vetëm nën këtë vizë.--> <!-- ________________________________________________________________________________________ --> == Bashkëpunimi i javës == Tema e radhës në “Bashkëpunimin e javës” i kushtohet humanitarizmit. [[Wikipedia:Wikimedians of Albanian Language User Group|Grupi i Përdoruesve Wikimedianët e Gjuhës Shqipe]] ju fton të kontribuoni për të duke kontribuar në përmirësimin, shkrimin dhe strukturimin e artikujve me këtë temë. Artikujt i gjeni [[Stampa:Bashkëpunimi i javës/2021/34|këtu]]. == Learn how Movement Strategy Implementation Grants can support your Movement Strategy plans == <section begin="announcement-content"/>Movement Strategy Implementation grants now provide more than $2,000 USD to put Movement Strategy plans into action. Find out more about [[:m:Special:MyLanguage/Grants:MSIG/About|Movement Strategy Implementation grants, the criteria, and how to apply]].<section end="annoumcent-content"/> [[User:MNadzikiewicz (WMF)|MNadzikiewicz (WMF)]] ([[User talk:MNadzikiewicz (WMF)#top|talk]]) 13:30, 29 October 2021 (UTC) <!-- Message sent by User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Delivery&oldid=22247589 --> == Subscribe to the This Month in Education newsletter - learn from others and share your stories == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Dear community members, Greetings from the EWOC Newsletter team and the education team at Wikimedia Foundation. We are very excited to share that we on tenth years of Education Newsletter ([[m:Education/News|This Month in Education]]) invite you to join us by [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|subscribing to the newsletter on your talk page]] or by [[m:Education/News/Newsroom|sharing your activities in the upcoming newsletters]]. The Wikimedia Education newsletter is a monthly newsletter that collects articles written by community members using Wikimedia projects in education around the world, and it is published by the EWOC Newsletter team in collaboration with the Education team. These stories can bring you new ideas to try, valuable insights about the success and challenges of our community members in running education programs in their context. If your affiliate/language project is developing its own education initiatives, please remember to take advantage of this newsletter to publish your stories with the wider movement that shares your passion for education. You can submit newsletter articles in your own language or submit bilingual articles for the education newsletter. For the month of January the deadline to submit articles is on the 20th January. We look forward to reading your stories. Older versions of this newsletter can be found in the [[outreach:Education/Newsletter/Archives|complete archive]]. More information about the newsletter can be found at [[m:Education/News/Publication Guidelines|Education/Newsletter/About]]. For more information, please contact spatnaik<nowiki>{{@}}</nowiki>wikimedia.org. ------ <div style="text-align: center;"><div style="margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;">[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[User:ZI Jony|<span style="color:#8B0000">'''ZI Jony'''</span>]] [[User talk:ZI Jony|^{<span style="color:Green"><i>(Talk)</i></span>}]], {{<includeonly>subst:</includeonly>#time:l G:i, d F Y|}} (UTC)</div></div> </div> <!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:ZI_Jony/MassMessage/Awareness_of_Education_Newsletter/List_of_Village_Pumps&oldid=21244129 --> == Ka mbetur edhe një javë për të votuar për ratifikimin e udhëzimeve të zbatimit të UCoC == Pershendetje te gjitheve,<br> :: Kërkoni falje që nuk flisni gjuhën tuaj. Google Translate më ka ndihmuar të formoj këtë mesazh.<br> Ka mbetur edhe një javë deri në përfundimin e votimit për ratifikimin e Udhëzimit për zbatimin e KKB. Mund të votoni dhe të lini komentet tuaja deri të hënën, 21 mars.<br> '''Sipas statistikave më të fundit, asnjë anëtar i wiki komunitetit shqip nuk ka votuar deri më tani.'''<br> Dëshiroj t'ju kujtoj se votimi është e drejta juaj si një vullnetar që merr pjesë në misionin e Wikipedia-s për të bërë të gjitha njohuritë njerëzore të lira dhe të aksesueshme në çdo gjuhë.<br> Diversiteti ka rëndësi. Prandaj, është po aq thelbësore që komunitetet më të vogla të përfaqësohen në mënyrë më të barabartë. Është një arsye tjetër për të [[https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 vizituar faqen SecurePoll dhe për të votuar]].<br> Nëse mendoni se keni nevojë të rifreskoni njohuritë tuaja në lidhje me UCoC dhe Udhëzimet e Zbatimit, mund të lexoni [[https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting përmbledhjen]] ose [[https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/FAQ Pyetjet e bëra më shpesh]].<br> Përshëndetje më të përzemërta.<br> Branimir Pipal,<br> Facilitator, SEE Wikimedia Foundation == Ka përfunduar votimi për ratifikimin e Udhëzimeve të Zbatimit të UCoC. == Pershendetje te gjitheve,<br> :: Kërkoni falje që nuk flisni gjuhën tuaj. Google Translate më ka ndihmuar të formoj këtë mesazh.<br> Procesi i votimit ka përfunduar të martën, më 22 mars, në orën 00:00 UTC (01:00 në Shqipëri). Dëshiroj t'i falënderoj të gjithë për pjesëmarrjen në këtë proces vendimmarrjeje me rëndësi globale. Rezultatet do të shpallen [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting/Results në këtë faqe], së bashku me statistikat përkatëse dhe një përmbledhje të komenteve sapo të jenë të disponueshme.<br> [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal%20Code%20of%20Conduct/Enforcement%20guidelines/Voting/Results#Statistics Ndërkohë mund të shikoni disa nga statistikat që tashmë janë publikuar].<br> Përshëndetje të përzemërta,<br> Branimir Pipal<br> Facilitator, SEE<br> Movement Strategy and Governance<br> Wikimedia Foundation<br> == Kërkesa për kthimin në shqip të disa faqeve dhe shkrimeve në Wikipedian shqip == @[[User:Klein Muçi|Klein Muçi]] Përshëndetje sërish! Të kërkoj ndjesë për kërkesat e vazhdueshme por unë (dhe shumë përdorues të tjerë) duam që ta bëjmë Wikipedian shqiptare të gjithë në shqip për sa i përket faqeve dhe tabelave ku janë funksionet dhe udhëzimet e Wikipedia. E di që mund të ketë shumë faqe dhe tabela të pakthyera në shqip, por unë ju vë në dijeni ato që zbuloj unë. E para, tek faqja kryesore e Wikipedias në shqip del në anglisht: "View edit history of this page" në fund të faqes. E dyta, po ashtu në këtë link: https://sq.m.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Na_kontakto (për të kontaktuar administratorët e Wikipedia në shqip), një pjesë e faqes është në shqip dhe tjera në anglisht. (Përveçse duam ta kthejmë në shqip tek faqja na kontakto, duam të jenë edhe funksionet e asaj faqeje në shqip). Dhe e treta, kur duam të falënderojmë një përdorues të Wikipedias në shqip për grisjen e një faqeje, del në anglisht vetëm ky mesazh: "Do you want to publicly send thanks for this log action?" dhe pasi e falenderojmë "You thanked p.sh. Olsi". Po ashtu kur klikojmë tek gjuhët e disponueshme për një artikull në Wikipedian shqip dalin në anglisht: "Languages" për gjuhët, "Search for a language" për të kërkuar për një gjuhë dhe "Suggested languages" për gjuhët e sugjeruara. Në faqen e diskutimeve të një artikulli në Wikipedian shqip, del në anglisht: "Active discussions" për diskutimet aktive dhe "Read as a Wiki page" për ta parë si një faqe Wiki. E fundit, në një artikull në Wikipedian shqip kur e zbresim në fund të një artikulli për të parë faqet e lidhura ose faqet që kanë të bëjnë me atë artikull del në anglisht "Related pages". Për sa i përket kthimit në shqip të disa faqeve dhe shkrimeve që ke kryer deri tani (ato që të vura në dijeni unë) të falenderoj shumë! [[Përdoruesi:RHAXHIJA|RHAXHIJA]] ([[Përdoruesi diskutim:RHAXHIJA|diskutimet]]) 28 mars 2022 21:06 (CEST) :[[User:RHAXHIJA|RHAXHIJA]], përshëndetje! Siç kam thënë dhe më sipër, mund të hapësh një llogari [https://translatewiki.net/ këtu] dhe të përkthesh çfarë mundesh nga grupet e mëposhtme: :: [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translate&group=ext-mobilefrontend&language=sq&filter=%21translated&action=translate Mobile frontend], [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translate&group=ext-mobilefrontend-user&language=sq&filter=%21translated&action=translate User interface], [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translate&group=mediawiki-skin-minervaneue&language=sq&filter=%21translated&action=translate Minerva Neue], [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translate&group=out-wikimedia-mobile-0-all&language=sq&filter=%21translated&action=translate Mobile apps] dhe [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translate&group=commons-android&language=sq Commons app]. Aty gjenden çfarë kërkon dhe më shumë. :) - [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 29 mars 2022 04:07 (CEST) @[[User:Klein Muçi|Klein Muçi]] Përshëndetje! I kam vënë re ato linqet e TranslateWiki por ato janë për të përkthyer fjalët që shfaqen në anglisht në Wikipedian shqip. Gjithsesi a mund të përkthehet në shqip gjysma e faqes që është në anglisht te seksioni "Na kontakto" i Wikipedias shqip: https://sq.m.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Na_kontakto << Other matters * Other matters not listed. * See all request departments * For readers * Report a problem with an article e.g. nonsense; libel; errors; copyright issues * Submit a photo of yourself or someone you represent for use in a biographical article * Find more about a specific fact e.g. "How old is the Earth?" or "What does 'lorem ipsum' mean?" * Contact a specific Wikipedia user or our Help desk * For the press * Inquiries from members of the press about Wikipedia * For business development or partnerships * Discuss a cultural partnership between Wikimedia and your cultural organisation (also known as a "GLAM") * To propose business, contact the Wikimedia Foundation * For Wikipedia editors * Verify or provide licensing permission for text or images reproduced on Wikipedia from other sources * I'm getting scary warning messages that my article will be deleted, or that my edits are inappropriate * Resolve an editing dispute with other editors or administrators * Be unblocked from editing * My page has been deleted * Ask questions about how to edit * Resolve login or email problems * Delete or rename your account * Report a technical problem with the software * Request help with a technical issue with the wikimarkup of a Wikipedia page * For website administrators * Report a copyright violation * Ask about linking to or from Wikipedia * Get permission to copy articles or images *Provide licensing permission for text or images reproduced on Wikipedia from other sources >> Faleminderit [[Përdoruesi:RHAXHIJA|RHAXHIJA]] ([[Përdoruesi diskutim:RHAXHIJA|diskutimet]]) 31 mars 2022 15:49 (CEST) :@[[Përdoruesi:RHAXHIJA|RHAXHIJA]], faqja në fjalë është e vjetruar dhe duhet rishkruar ngjashëm në format e përmbajtje me [[w:en:Wikipedia:Contact us]]. - [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 31 mars 2022 16:54 (CEST) == Votimi i rezultateve të UCoC për Udhëzimet e Zbatimit == Pershendetje te gjitheve! :: Kërkoni falje që nuk flisni gjuhën tuaj. Google Translate më ka ndihmuar të formoj këtë mesazh.<br> '''Dëshiroj t'ju informoj se shumica e Wikimedianëve kanë votuar në favor të Udhëzimeve të propozuara për zbatimin e Kodit Universal të Sjelljes.''' : '''Në votim morën pjesë gjithsej 2348 anëtarë të komunitetit. <br> Nga ky numër, 1338 votuan po dhe 945 jo. Kanë qenë 65 vota të pavendosura.''' <br> * Çfarë do të thotë ky rezultat? :: Do të thotë se ka mbështetje të mjaftueshme për Bordin të WMF për të rishikuar Udhëzimet. Kjo nuk do të thotë se procesi i ratifikimit ka përfunduar. * Çfarë ndodh më pas? :: 1. Ekipi i projektit UCoC do të mbledhë dhe përmbledhë komentet e dhëna në procesin e votimit dhe do t'i publikojë ato në Meta-wiki; :: 2. Bordi i besuar do të shqyrtojë tekstin e Udhëzimeve dhe do të marrë në konsideratë komentet shoqëruese për të përcaktuar nëse ndonjë aspekt duhet të rishikohet. * Cilat janë rezultatet e mundshme? :: 1. Nëse Bordi i besuar arrin në përfundimin se ka aspekte të Udhëzimeve që kanë nevojë për përpunim të mëtejshëm, këto komente, si dhe sugjerimet nga diskutimet në komunitet, do të ofrojnë një pikënisje të mirë për rishikimin. :: 2. Nëse Bordi i besuar vendos të vazhdojë me ratifikimin, ekipi i projektit të UCoC do të fillojë të mbështesë propozime specifike në Udhëzime.<br> Mund të gjeni më shumë detaje rreth rezultateve dhe statistikave shoqëruese [https://meta.wikimedia.org/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting/Results në këtë faqe]. Një përmbledhje e komenteve të votuesve do të jetë e disponueshme në të njëjtën faqe.<br> Përshëndetjet më të mira,<br> --[[Përdoruesi:BPipal (WMF)|BPipal (WMF)]] ([[Përdoruesi diskutim:BPipal (WMF)|diskutimet]]) 6 prill 2022 22:35 (CEST) <br> Facilitator, SEE <br> Movement Strategy and Governance <br> Wikimedia Foundation == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Movement Strategy and Governance News – Issue 6</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="ucoc-newsletter"/> <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:200%;">'''Movement Strategy and Governance News'''</span><br> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Issue 6, April 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6|'''Read the full newsletter''']]</span> ---- Welcome to the sixth issue of Movement Strategy and Governance News! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board of trustees elections and other relevant MSG topics. This Newsletter will be distributed quarterly, while the more frequent Updates will also be delivered weekly. Please remember to subscribe [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]] if you would like to receive future issues of this newsletter. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> *'''Leadership Development -''' A Working Group is Forming! - The application to join the Leadership Development Working Group closed on April 10th, 2022, and up to 12 community members will be selected to participate in the working group. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A1|continue reading]]) *'''Universal Code of Conduct Ratification Results are out! -''' The global decision process on the enforcement of the UCoC via SecurePoll was held from 7 to 21 March. Over 2,300 eligible voters from at least 128 different home projects submitted their opinions and comments. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A2|continue reading]]) *'''Movement Discussions on Hubs -''' The Global Conversation event on Regional and Thematic Hubs was held on Saturday, March 12, and was attended by 84 diverse Wikimedians from across the movement. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A3|continue reading]]) *'''Movement Strategy Grants Remain Open! -''' Since the start of the year, six proposals with a total value of about $80,000 USD have been approved. Do you have a movement strategy project idea? Reach out to us! ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A4|continue reading]]) *'''The Movement Charter Drafting Committee is All Set! -''' The Committee of fifteen members which was elected in October 2021, has agreed on the essential values and methods for its work, and has started to create the outline of the Movement Charter draft. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A5|continue reading]]) *'''Introducing Movement Strategy Weekly -''' Contribute and Subscribe! - The MSG team have just launched the updates portal, which is connected to the various Movement Strategy pages on Meta-wiki. Subscriber to get up-to-date news about the various ongoing projects. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A6|continue reading]]) *'''Diff Blogs -''' Check out the most recent publications about the UCoC on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/6#A7|continue reading]]) </div><section end="ucoc-newsletter"/> </div> Thanks for reading. [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 13 prill 2022 04:23 (CEST) <!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Newsletter/Subscribe&oldid=23137838 --> == Udhëzimet e zbatimit të UCoC: Hapat e ardhshëm == Pershendetje te gjitheve!<br> :: Google Translate më ka ndihmuar të shkruaj këtë mesazh<br> Dy javë më parë, kur shpalla rezultatet, vura në dukje rezultatet e mundshme të votimit për Udhëzimet e Zbatimit të UCoC.<br> Pas shqyrtimit të rezultateve të votimit dhe komenteve shoqëruese, Komiteti i Çështjeve të Komunitetit vendosi të nisë një raund të ri konsultimesh me komunitetin. Pas kësaj, teksti i rafinuar i Udhëzimeve do të hidhet për një votim tjetër.<br> Komentet kanë treguar se anëtarët e komunitetit mbështesin pa mëdyshje krijimin e një kulture të sigurt dhe mikpritëse që ndalon sjelljet armiqësore dhe toksike, mbështet viktimat e veprimeve të tilla dhe inkurajon njerëzit me besim të mirë që të jenë produktivë në projektet e Wikimedia.<br> Ndërsa rezultatet treguan se mbështetja për Udhëzimet e UCoC tejkaloi votën e kërkuar prej 50%+1, komentet theksuan se do të kërkoheshin rishikime të mëtejshme për të pasur mbështetje të fortë të komunitetit për të vazhduar me zbatimin.<br> Prandaj Komiteti e udhëzoi Fondacionin që:<br> * Kryeni një raund tjetër konsultimesh me komunitetin dhe * Vendosni Udhëzimet e sapopërpunuara për një votim në komunitet.<br> Ekipi i WMF do të kërkojë komente për katër tema që u dalluan në komentet e votuesve.<br> Ju mund të mësoni më shumë rreth katër temave dhe gjetjeve të Komisionit [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/April_2022_-_Board_of_Trustees_on_Next_steps:_Universal_Code_of_Conduct_(UCoC)_and_UCoC_Enforcement_Guidelines në këtë faqe Meta].<br> Përshëndetje të përzemërta<br> --[[Përdoruesi:BPipal (WMF)|BPipal (WMF)]] ([[Përdoruesi diskutim:BPipal (WMF)|diskutimet]]) 20 prill 2022 20:00 (CEST)<br> Facilitator, SEE<br> Movement Strategy and Governance<br> Wikimedia Foundation == New Wikipedia Library Collections Available Now - April 2022 == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Hello Wikimedians! [[File:Wikipedia_Library_owl.svg|thumb|upright|The TWL owl says sign up today!]] [[m:The Wikipedia Library|The Wikipedia Library]] has free access to new paywalled reliable sources. You can these and dozens more collections at https://wikipedialibrary.wmflabs.org/: * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/128/ Wiley]''' – journals, books, and research resources, covering life, health, social, and physical sciences * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/125/ OECD]''' – OECD iLibrary, Data, and Multimedia​​ published by the Organisation for Economic Cooperation and Development * '''[https://wikipedialibrary.wmflabs.org/partners/129/ SPIE Digital Library]''' – journals and eBooks on optics and photonics applied research Many other sources are freely available for experienced editors, including collections which recently became accessible to all eligible editors: Cambridge University Press, BMJ, AAAS, Érudit and more. Do better research and help expand the use of high quality references across Wikipedia projects: log in today! <br>--The Wikipedia Library Team 26 prill 2022 15:17 (CEST) :<small>This message was delivered via the [https://meta.wikimedia.org/wiki/MassMessage#Global_message_delivery Global Mass Message] tool to [https://meta.wikimedia.org/wiki/Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library The Wikipedia Library Global Delivery List].</small> </div> <!-- Message sent by User:Samwalton9@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikipedia_Library&oldid=23036656 --> == Zgjedhjet e Bordit të Administrimit 2022: Thirrje për kandidatët == Google Translate më ka ndihmuar të shkruaj këtë mesazh '''Është koha për zgjedhje!''' :Këtë vit, komuniteti dhe bashkëpunëtorët do të vendosin së bashku për dy vende në Bordin e Administrimit të Fondacionit Wikimedia. ::'''Nëse dëshironi të bëheni Administrator i Besuar, ju lutemi lexoni me kujdes të gjithë informacionin [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Apply_to_be_a_Candidate në këtë faqe Meta] dhe paraqisni kandidaturën tuaj.''' : Bordi i Administratorëve mbikëqyr operacionet e Fondacionit Wikimedia. Administratorët e besuar të zgjedhur nga komuniteti dhe anëtarët dhe administruesit e besuar të emëruar nga Bordi përbëjnë Bordin e Administratorëve. Çdo administrues i besuar shërben për një mandat tre vjeçar. Komuniteti Wikimedia ka mundësinë të votojë për të besuarit e zgjedhur të komunitetit dhe anëtarëve. Komuniteti Wikimedia do të votojë për të mbushur dy vende në Bord në vitin 2022. Kjo është një mundësi për të përmirësuar përfaqësimin, diversitetin dhe ekspertizën e bordit si ekip. ([https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates Njoftimi i plotë]) <br> --------- Vendet që do të plotësohen këtë vit janë përzgjedhur më parë nga filialet në procesin e 2019-ës.<br>'''Zgjedhjet e këtij viti do të zhvillohen sipas sistemit të mëposhtëm:'''<br> # Kandidatët dorëzojnë aplikimet e tyre (deri më 9 maj; ky afat mund të zgjatet paksa). <br> Çdo anëtar i komunitetit mund të bëhet kandidat nëse plotëson kushtet e përgjithshme dhe të veçanta [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Apply_to_be_a_Candidate#Eligibility të përshkruara këtu]. # Anëtarët votojnë për të përzgjedhur gjashtë (6) emra nga grupi i kandidatëve. <br> Çdo filial ka një votë. Votimi i anëtarëve është planifikuar të zhvillohet në fillim të korrikut. # Komuniteti voton për të zgjedhur dy nga gjashtë kandidatët e përzgjedhur në listën e ngushtë. <br> Votimi në komunitet është planifikuar të fillojë më 15 gusht dhe të përfundojë më 29 gusht. # Bordi do të emërojë dy kandidatët e sapozgjedhur si Administratorë të rinj. <br> Ky hap përfundimtar, i cili do të përmbyllë procesin zgjedhor, pritet të bëhet në fillim të tetorit 2022. ------------ '''Vullnetarët e zgjedhjeve:''' : Dëshironi të merrni pjesë në procesin zgjedhor si vullnetar zgjedhor? Keni nevojë për aftësi bazë të komunikimit dhe njohuri të mira të komunitetit tuaj. Fatkeqësisht, dokumentacioni zgjedhor nuk disponohet në gjuhën shqipe. Si një vullnetar zgjedhor, ju mund të ndihmoni duke përkthyer njoftime dhe mesazhe të rëndësishme në lidhje me zgjedhjet në shqip dhe duke i shpërndarë ato në kanalet e komunitetit. Nëse jeni të interesuar, ju lutem të shtoni emrin tuaj [https://meta.wikimedia.org/wiki/Movement_Strategy_and_Governance/Election_Volunteers/About#Become_an_Elections_Volunteer në këtë faqe Meta] ose të më kontaktoni direkt përmes e-mail.<br> ------------- Përshëndetje të përzemërta<br> --[[Përdoruesi:BPipal (WMF)|BPipal (WMF)]] ([[Përdoruesi diskutim:BPipal (WMF)|diskutimet]]) 27 prill 2022 14:50 (CEST)<br> Facilitator, SEE<br> Movement Strategy and Governance<br> Wikimedia Foundation == Wikivoyage 2022 == [[Wikipedia:Wikimedians of Albanian Language User Group|Wikimedian-ët e Gjuhës Shqipe]] organizojnë edhe kete vit editatonin për plotësimin e udhërrëfyesit të lirë turistik Wikivoyage. Editatoni ka për qellim përmirësimin dhe shtimin e përmbajtjes se destinacioneve të trojeve shqiptare në Wikivoyage. Hidhin një sy faqeve të ekspeditës për [[wikivoyage:Wikivoyage:Kosovo_Expedition|Kosovën]] dhe [[wikivoyage:Wikivoyage:Albania_Expedition|Shqipërinë]]. Këtë vit do të fokusohemi në shkrimin e artikujve rreth rajonit juglindor të Shqipërisë, zonës së Pogradecit, aty dhe ku do të mblidhemi më 20-22 maj. Vendet për pjesëmarrje (offline) me mbulim nga WoALUG janë të limituara, plotësoni formularin deri më datë 5 maj për të rezervuar vendin tuaj. Formulari: <nowiki>https://forms.gle/a6g7m3a2e4CM6MCu5</nowiki>. [[Përdoruesi:Ritamaliqi|Ritamaliqi]] ([[Përdoruesi diskutim:Ritamaliqi|diskutimet]]) 28 prill 2022 12:11 (CEST) == Kërkesë për kthim në shqip të disa shkrimeve në anglisht në Wikipedian shqip == Përshëndetje përdorues të Wikipedia shqip! Po ju bëj me dije disa shkrime që shfaqen në anglisht në Wikipedian shqip: Kur duam të shohim gjuhët e disponueshme për një artikull në Wikipedian shqip, shfaqen në anglisht: "Languages" (që duhet të kthehet në "Gjuhët"), "Search for a language" (që duhet të kthehet në "Kërko për një gjuhë") dhe "Other languages" (që duhet të kthehet në "Gjuhët e tjera" Kur navigojmë në fund të faqes shfaqet "Related pages" që duhet të jetë "Faqet e lidhura" - për të parë faqe te sugjeruara në lidhje me atë faqe që jemi duke vizituar Kur shkojmë te faqja e diskutimeve për një faqe të Wikipedia shqip, del "Read as wiki page (që duhet të kthehet në "Lexo si faqe wiki") Po ashtu te faqja e diskutimeve kur jemi duke shtuar një temë diskutimi na del në anglisht mesazh nga Wikimedia: "By saving changes, you agree to the Terms of Use and agree to release your contribution under the CC BY-SA 3.0 and GFDL licenses." (që duhet të kthehet në "Duke ruajtur ndryshimet, ju jeni dakord me Termat e Përdorimit dhe jeni dakord për të kryer kontributin nën këto liçensa CC BY-SA 3.0 dhe GFDL") Dhe kur duam të krijojmë një faqe diskutimi që nuk ekziston na del në anglisht: "Editing" që duhet të jetë: "Duke redaktuar" një faqe të caktuar [[Përdoruesi:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Përdoruesi diskutim:SSHTALBI|diskutimet]]) 28 prill 2022 15:55 (CEST) Përshëndetje administratorë të Wikipedia në shqip! Ju lutem a mund ti ktheni në shqip ato shkrime që ju bëra me dije. Faleminderit [[Përdoruesi:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Përdoruesi diskutim:SSHTALBI|diskutimet]]) 10 maj 2022 11:46 (CEST) == Coming soon: Improvements for templates == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> <!--T:11--> [[File:Overview of changes in the VisualEditor template dialog by WMDE Technical Wishes.webm|thumb|Fundamental changes in the template dialog.]] Hello, more changes around templates are coming to your wiki soon: The [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|'''template dialog''' in VisualEditor]] and in the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 Wikitext Editor]] (beta) will be '''improved fundamentally''': This should help users understand better what the template expects, how to navigate the template, and how to add parameters. * [[metawiki:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|talk page]] In '''syntax highlighting''' ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] extension), you can activate a '''colorblind-friendly''' color scheme with a user setting. * [[metawiki:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting#Color-blind_mode|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|talk page]] Deployment is planned for May 10. This is the last set of improvements from [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes']] focus area “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]”. We would love to hear your feedback on our talk pages! </div> -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] 29 prill 2022 13:14 (CEST) <!-- Message sent by User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&oldid=23222263 --> == Gani Gashi == Për shumë kohë tashmë ka pasur aktivitet të çuditshëm në lidhje me artikullin biografik të [[Gani Gashi|Gani Gashit]]/[[Gani Gashi (piktor)|Gani Gashi (piktor)]] dhe artikujt e pikturave të tij (disa shembuj: [[Portreti i Heshtur]], [[Rethi]], etj.) Ngjan se gjithçka është shkruar nga i njëjti person që krijon vazhdimisht adresa të ndryshme (mund të ketë tashmë disa dhjetëra) dhe nuk është plotësisht i qartë si funksionon "Wikipedia". Ekziston një diskutim për të njëjtën temë dhe te [[WP:FG#Gani_Gashi_(piktor)|Wikipedia:Forumi i grisjes]]. I lutem kujtdo administratori që mund ta lexojë këtë njoftim të hedhë një sy mbi artikujt e adresat në fjalë e të vendosë se si duhet të veprojmë. - [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 30 prill 2022 13:07 (CEST) :Lajmërim i përgjithshëm i administratorëve aktualë: @[[User:AT44|AT44]], @[[User:Euriditi|Euriditi]], @[[User:Liridon|Liridon]], @[[User:Olsi|Olsi]], @[[User:Planeti|Planeti]], @[[User:Puntori|Puntori]], @[[User:Tëfcí|Tëfcí]], @[[User:Βατο|Βατο]] - [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 1 maj 2022 13:30 (CEST) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Editing news 2022 #1</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="message"/><i>[[metawiki:VisualEditor/Newsletter/2022/April|Read this in another language]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|Subscription list for this multilingual newsletter]]</i> [[File:Junior Contributor New Topic Tool Completion Rate.png|thumb|New editors were more successful with this new tool.]] The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New discussion tool|New topic tool]] helps editors create new ==Sections== on discussion pages. New editors are more successful with this new tool. You can [[mw:Talk pages project/New topic#21 April 2022|read the report]]. Soon, the Editing team will offer this to all editors at the 20 Wikipedias that participated in the test. You will be able to turn it off at [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion]].<section end="message"/> </div> [[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] 2 maj 2022 20:55 (CEST) <!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&oldid=22019984 --> == Kartographer coming to your wiki soon == ''Apologies for writing in English. It would be great if you could help translate this message.'' [[File:Screenshot of map with several automatic counters.png|thumb|Screenshot of a Kartographer map with multiple markers]] Hello, the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer extension]], a feature for making interactive maps, works on most wikis – but it doesn’t work on this Wikipedia and four others. ([[phab:T138057|T138057]]) The reason is that Kartographer has not been able to handle different page revisions so far, so it doesn’t work on wikis that are using the FlaggedRevision extension for [[mw:Special:MyLanguage:Help:Extension:FlaggedRevs|page stabilization]]. It looks very promising that Wikimedia Deutschland’s [[m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes]] team can soon offer a solution for this problem and will be able to deploy Kartographer to your wiki within the next few weeks, probably on May 24. You don’t need to take any action to get Kartographer, but you can prepare for the deployment by * '''creating templates''' that use the <code>mapframe</code> or <code>maplink</code> tag, if this is something your wiki wants. They could be based on examples like [[w:en:Template:Maplink|Template:Maplink]] from English Wikipedia. * '''translating the Kartographer documentation''' [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Extension:Kartographer/Getting_started] [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:VisualEditor/Maps] [https://www.mediawiki.org/wiki/Help:Extension:Kartographer] to your language. We’re currently working on it. As soon as it's updated (within the next few days), you can start translating. * '''telling others''' about the feature! Here’s our [[m:WMDE Technical Wishes/Geoinformation|project page with more information]], and the [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/Geoinformation|talk page where we’d love to hear any feedback]]. – Best, [[m:user:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] ([[m:user:Johanna Strodt (WMDE)|talk]]) : <small>''Apologies for writing in English. Any help translating the following text would be appreciated.''</small> : Hello! '''A little update''': Earlier this week (June 7), mapframes have been enabled on Albanian Wikipedia. That means that it's now possible to create maps with Kartographer on this wiki. The Technical Wishes team wishes you a good time with this new feature! : Our team will keep working on Kartographer until approximately the end of this year. If you have any feedback about our project or Kartographer itself, please let us know [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/Geoinformation|on this talk page]]. -- Best, [[Përdoruesi:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] ([[Përdoruesi diskutim:Johanna Strodt (WMDE)|diskutimet]]) 9 qershor 2022 16:46 (CEST) == Emertimet arkeologjike shqiptare == A mos eshte me mire qe emertimet arkeologjike shqiptare te vihen sipas emertimeve nderkombetare qe mbeshteten ne trajtat latine apo helene, duke qene se si emertime keto te gjuheve klasike jane burimore o te zbulimeve arkeologjike o te dokumentuara? --[[Speciale:Kontributet/217.73.133.81|217.73.133.81]] 18 maj 2022 11:43 (CEST) :Në parim, po. A mund të japësh disa shembuj këtu në Wikipedian shqipe? -- [[Përdoruesi:Ftillimi|Ftillimi]] ([[Përdoruesi diskutim:Ftillimi|diskutimet]]) 18 maj 2022 16:24 (CEST) :Disa shembuj dhe format e tyre gjegjëse të përmirësuara sipas sugjerimit tënd do ta bënin diskutimin më konkret. - [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 19 maj 2022 00:29 (CEST) == Invitation to participate in the #WPWPCampaign 2022 == Dear Wikimedians, We are glad to inform you that the 2022 edition of Wikipedia Pages Wanting Photos campaign is coming up in July. This is a formal invitation to invite individuals and communities to join the campaign to help improve Wikipedia articles with photos and contextual images. The campaign will run from July 1 to August 31, 2022 and several communities and Wikimedia Affiliates have already indicated interest to organize the campaign in their localities. Please find your community or community closer to you to participate: [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022/Participating Communities|WPWP2022 Campaign: Participating Communities]]. The campaign primarily aims to promote using images from Wikimedia Commons to enrich Wikipedia articles that are lacking them. Participants will choose among Wikipedia pages without photos, then add a suitable file from among the many thousands of photos in the Wikimedia Commons, especially those uploaded from thematic contests (Wiki Loves Africa, Wiki Loves Earth, Wiki Loves Folklore, etc.) over the years. In this third edition of the campaign, eligibility criteria have been revised based on feedback and campaign Evaluation Reports of the previous editions. Please find more [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022/FAQ and Contest Rules|details about these changes and our FAQ here on Meta-Wiki]] For more information, please visit the [[:m:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022|campaign page on Meta-Wiki]]. Best,<br/> [[User:Ammarpad|Ammar A.]]<br/> Global Coordinator<br/> Wikipedia Pages Wanting Photos Campaign 2022.<br /> 31 maj 2022 19:39 (CEST) <!-- Message sent by User:Martin Urbanec@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikipedia_Pages_Wanting_Photos/Distribution_list&oldid=23230284 --> == Lajme në lidhje me Udhëzimet e UCoC == Pershendetje!<br> :: Google Translate më ka ndihmuar të shkruaj këtë mesazh.<br> Ju lutem më lejoni të ndaj disa lajme për një temë të rëndësishme për çdo Wikimedian:<br> Pas '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|votimit]]''' mbi Udhëzimet e Zbatimit të UCoC, '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Community_Affairs_Committee|Komiteti i Çështjeve të Komunitetit (CAC)]]''' i Bordit të Administratorëve kërkoi që disa fusha të Udhëzimeve të rishikohen për përmirësime. Pas analizimit të komenteve të anëtarëve të komunitetit që morën pjesë në votim, CAC vendosi të nisë një raund tjetër konsultimesh me komunitetin. Pas përfundimit të këtyre konsultimeve, komuniteti do të ketë një mundësi për të votuar mbi Udhëzimet e rishikuara të zbatimit të UCoC.<br> Sipas analizës, komentet theksuan tre grupe kritike pyetjesh:<br> # Për trajnimin (të detyrueshëm) në UCoC dhe Udhëzimet e tij; # Mbi balancimin e mbrojtjes së privatësisë dhe procesit të rregullt; # Me kërkesën që grupe të caktuara përdoruesish të pohojnë se do të pranojnë dhe do t'i përmbahen Kodit Universal të Sjelljes. '''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee#Revisions_Committee|Komiteti i Rishikimeve]]''' ju kërkon të lini përgjigjet dhe komentet tuaja në '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Revision_discussions|këtë faqe Meta]]'''.<br> Mund të lexoni raportin e plotë dhe analizën e komenteve '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines/Voting/Report|këtu]]'''.<br> ------ : Ju gjithashtu mund t'i lini komentet tuaja në '''[https://forum.movement-strategy.org/ "MS Forum"]''', platforma e parë vërtet shumëgjuhëshe ku mund të shkruani postime në gjuhën tuaj dhe të lexoni komente të shkruara në çdo gjuhë. Ne jemi duke e testuar platformën me komunitetin deri më 24 qershor.<br> : Nuk kërkohet regjistrim. Ju mund të identifikoheni duke përdorur llogarinë tuaj në Wikimedia. -------- Përshëndetje të përzemërta,<br> --[[Përdoruesi:BPipal (WMF)|BPipal (WMF)]] ([[Përdoruesi diskutim:BPipal (WMF)|diskutimet]]) 1 qershor 2022 19:30 (CEST)<br> Facilitator, SEE<br> Movement Strategy and Governance<br> Wikimedia Foundation<br> == Forumi i Strategjisë së Lëvizjes == Përshëndetje Wikipedianë!<br> Do të doja t'ju ftoja në platformën tonë të re të diskutimit, '''[https://forum.movement-strategy.org Movement Strategy Forum (Forumi i Strategjisë së Lëvizjes)]'''. <br> Forumi MS është vendi i parë vërtet shumëgjuhësh për takime dhe diskutime për të gjitha temat që lidhen me objektivat strategjikë të lëvizjes sonë.<br> Avantazhi i tij kryesor ndaj çdo platforme tjetër, si Telegram ose WhatsApp, është aftësia e tij për të sjellë nën një çati të vete vullnetarë që flasin gjuhë të ndryshme dhe vijnë nga projekte të ndryshme Wikimedia, por ndajnë një interes për tema të ngjashme. Forumi MS përpiqet të zgjidhë dy çështje kyçe që prekin komunitetet e nënpërfaqësuara: fragmentimi i diskutimeve dhe pengesa gjuhësore.<br> Ju mund të thoni: "Unë nuk kam shumë kohë; pse duhet ta përdor atë për të diskutuar gjëra që kanë shumë pak të bëjnë me punën time kryesore në Wikipedia?"<br> Ne jemi të vetëdijshëm se sa e çmuar është koha dhe kontributet tuaja vullnetare. Temat e hapura për diskutim në Forumin MS janë me të vërtetë globale, por edhe shumë lokale në mënyrën se si ato ndikojnë në punën e komuniteteve të Wikimedia. Për shembull, mund të dëshironi të filloni një diskutim se cili është një problem me të cilin përballen vullnetarët në komunitetin tuaj, të cilin dëshironi ta zgjidhni ose të ndihmoni për ta zgjidhur deri në vitin 2030? Një debat i ngjashëm rreth çështjeve në [https://forum.movement-strategy.org/t/by-2030-what-is-one-problem-facing-african-volunteers-you-wish-to-have-solved-or-helped-solve-and-why/140 komunitetet afrikane] ka tërhequr përgjigje të shumta nga pjesë të ndryshme të botës. Duke lexuar diskutimet, mund të zbuloni se megjithëse gjuhët janë vërtet të huaja, shumë probleme ndihen goxha familjare.<br> * Nuk ka regjistrim. Ju duhet vetëm llogaria juaj në Wikimedia.<br> Përshëndetje të përzemërta,<br> --[[Përdoruesi:BPipal (WMF)|BPipal (WMF)]] ([[Përdoruesi diskutim:BPipal (WMF)|diskutimet]]) 3 qershor 2022 20:26 (CEST)<br> Facilitator, SEE<br> Movement Strategy and Governance<br> Wikimedia Foundation<br> == Shtimi i gjuhës Luksemburgeze në gjuhët e Wikipedia-s == Une propozojn qe nga ky kuvend te aprovohet shtimi i gjuhes Luksemburgeze ne gjuhet e tjera te enciklopedise me te madhe te internetit, sic eshte Wikipedia pasi edhe shteti i Luksemburgut te kete faqen e tij. Ju falenderoj per mirekuptimin! @[[Përdoruesi:Luis Luca|Luis Luca]] [[Përdoruesi:Luis Luca|Luis Luca]] ([[Përdoruesi diskutim:Luis Luca|diskutimet]]) 18 qershor 2022 13:22 (CEST) :@[[Përdoruesi:Luis Luca|Luis Luca]], Wikipedia në luksemburgisht ekziston. Shiko [[w:lb:Haaptsäit|këtu]]. - [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 8 korrik 2022 14:29 (CEST) == Photos for articles about Spanish municipalities == Excuse me for not writing to you in Albanian. A group of Spanish Wikimedians has been taking pictures of all municipalities in Spain, some 8,200 places. We have still some 30 to do, but pictures are available for almost all municipalities in Spain. We have recently done the province of Huelva, so you can add pictures to their articles. You can visit the category for each individual municipality in Commons or check what we did in Huelva (and some other provinces) in [[c:Category:Wiki Takes Huelva|:c:Category:Wiki Takes Huelva]] [[Përdoruesi:B25es|B25es]] ([[Përdoruesi diskutim:B25es|diskutimet]]) 28 qershor 2022 18:58 (CEST) :@[[Përdoruesi:B25es|B25es]], thank you for this notification! Hopefully our contributors will update some of the Spanish articles here. It would be nice if some kind of bot job existed in Commons for uncontroversial cases like these where photos could be added globally. - [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 8 korrik 2022 14:26 (CEST) == Growth team newsletter #21 == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> [[File:Growth team logo - Icon only.svg|right|frameless]] Welcome to the twenty-first newsletter from the [[mw:Special:MyLanguage/Growth|Growth team]]! === New project: Positive reinforcement === [[File:Growth's Positive reinforcement – Impact Module version A.png|thumb|Mockup of the Impact module, redesigned to add Positive reinforcement.|alt=Design mockup of the Positive reinforcement module for mobile users. The new module is first a summary of the number of views and can be expanded to show stats, graphs, and other contribution information.]] * The Growth team started a new project: [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Positive reinforcement|'''Positive reinforcement''']]. We want newcomers to understand there is an interest in regularly editing Wikipedia, and we want to improve new editor retention. * We asked users from Arabic, Bangla, Czech and French Wikipedia about their feedback. Some people participated at mediawiki.org as well. * We [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Positive reinforcement#Community%20discussion|summarized the initial feedback]] gathered from these community discussions, along with how we plan to iterate based on that feedback. * The first Positive Reinforcement idea is a redesign of the impact module: incorporating stats, graphs, and other contribution information. This idea received the widest support, and we plan to start our work based on the design illustrated on the side. * [[mw:Special:MyLanguage/Talk:Growth/Positive reinforcement|Please let us know what you think of this project]], in any language. === For mentors === *We have worked on two new features, to inform them about the mentorship: ** [[phab:T287915|In the Mentor module, we now provide more information about the public nature of the mentors/newcomer relationship and the fact that talk pages are public.]] ** [[phab:T287915|We now allow newcomers to opt-in and opt-out of mentorship.]] === Scaling === * '''"Add a link" available at more wikis''' ― [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]] feature has been deployed to more wikis: {{int:project-localized-name-cawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ptwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-simplewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-svwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ukwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-abwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-acewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-adywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-afwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-akwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-alswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-amwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-anwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-angwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arcwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arzwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-astwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-atjwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-avwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-aywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azbwiki/en}}. This is part of the progressive deployment of this tool to more Wikipedias. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure locally how this feature works]]. * '''"Add an image" available at more wikis''' ― [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add an image|Add an image]] feature will be deployed to more wikis: {{int:project-localized-name-elwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-idwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-plwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-zhwiki/en}}. These communities will be able to [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure locally how this feature works]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T301601] === Suggested edits === * '''Selecting topics''' ― We have created an "AND" filter to the list of topics at Special:Homepage. This way, newcomers can decide to select very specific topics ("Transportation" AND "Asia") or to have a broader selection ("Transportation" OR "Asia"). At the moment this feature is tested at [[mw:Special:MyLanguage/Growth/FAQ#pilot|pilot wikis]]. * '''Changes for Add a link''' ― [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Personalized first day/Structured tasks/Add a link/Iteration 2|We have built several improvements]] that came from community discussion and from data analysis. They will be available soon at the wikis. ** ''Algorithm improvements'' ― The algorithm now avoids recommending links in sections that usually don't have links and for first names. Also, it now limits each article to only having three link suggestions by default (limited to the highest accuracy suggestions of all the available ones in the article). ** ''User experience improvements'' ― We added a confirmation dialog when a user exits out of suggestion mode prior to making changes. We also improved post-edit dialog experience and allow newcomers to browse through task suggestions from the post-edit dialog. ** ''Community configuration'' ― We allow communities to set a maximum number of links per article via [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|Special:EditGrowthConfig]]. ** ''Future change for Add a link feature'' ― We will suggest underlinked articles in priority. [https://phabricator.wikimedia.org/T301096] * '''Patrolling suggested edits''' ― Some users at Arabic Wikipedia, Spanish Wikipedia, and Russian Wikipedia told us that "Add a link" and "Add an image" edits can be challenging to patrol. We are now brainstorming improvements to help address this challenge. [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Personalized first day/Structured tasks/Community feedback|We have already some ideas and we started some work to address this challenge.]] If you have any thoughts to add about the challenges of reviewing these tasks or how we should improve these tasks further, [[mw:Topic:Wxeg55pwt4gamva8|please let us know]], in any language. === Community configuration === Communities can configure how the features work, using [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|Special:EditGrowthConfig]]. * Communities can set the maximum number of "add an image" suggested tasks a newcomer can complete daily. [https://phabricator.wikimedia.org/T308543] * Future change: allow communities to customize the "add a link" quality gate threshold easily, using [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|Special:EditGrowthConfig]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308543] ''<small>'''[[mw:Special:MyLanguage/Growth/Newsletters|Growth team's newsletter]]''' prepared by [[mw:Special:MyLanguage/Growth|the Growth team]] and posted by [[m:User:MediaWiki message delivery|bot]] • [[mw:Talk:Growth|Give feedback]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/Growth team updates|Subscribe or unsubscribe]].</small>'' </div> 5 korrik 2022 15:03 (CEST) <!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Growth_team_updates&oldid=23396204 --> == Ndihmësi i Artikujve == Përshëndetje! Sot krijova një udhëzues të shkurtër për shkrimin e artikujve të rinj. Udhëzuesi është konceptuar sipas idesë së "[[w:en:Wizard (software)|magjistarëve kompjuterikë]]" dhe përmban disa hapa të shkurtër që ndihmojnë përdoruesit fillestarë të nisin krijimin e një artikulli të ri. Hapat aktualisht kalojnë në disa faza: {{cot|title=Fazat}} '''Te faza e parë''' paraqitja e informacionit varet nëse je një përdorues i kyçur apo jo. Një përdorues i paregjistruar/jo i kyçur do të shohë mundësinë e redaktimit të artikujve ekzistues dhe atë të krijimit të artikujve të rinj. Këtu një përdorues i kyçur do të ketë mundësinë të shohë një mundësi të tretë, atë të përkthimit të artikujve ekzistues nga gjuhë të tjera. Nëse përdoruesi zgjedh të redaktojë artikuj ekzistues atij i shpjegohet si të kërkojë për to dhe udhëzimet mbyllen këtu. Nëse ai zgjedh të përkthejë artikuj, i shpjegohet si funksionon përkthimi dhe shpjegimet mbarojnë me dërgimin e tij te [[Special:ContentTranslation]]. Nëse ai zgjedh të vazhdojë të shkruajë artikuj (gjë që demotivohet gjatë udhëzimeve), ai kalon në fazën e dytë. '''Në fazën e dytë''' përdoruesit i kërkohet të përcaktojë shkallën e afërsisë që ka me temën që po trajton. Nëse shkalla e afërsisë konsiderohet tepërt e afërt, ai has në një lajmërim të shkurtër që demotivon edhe më tej krijimin e artikullit dhe shpjegimet mbyllen me një liste lidhjesh në Wikipedia-n anglisht që shpjegojnë informacione në lidhje me konfliktin e interesit, vetëreklamimin dhe asnjanësinë e informacionit nëpër artikuj. Nëse shkalla e afërsisë konsiderohet e largët, ai kalon në fazën e tretë dhe aktualisht të fundit. '''Në fazën e tretë''' atij i kërkohet të vendosë titullin dhe i ofrohet një shabllon për krijimin e artikullit me një pjesë të parapërcaktuar për referimet. Shpresa për të ardhmen është që, përveç se të mos kemi nevojë për udhëzime në anglisht por të kemi mirëpërcaktuar rregulloret tona në shqip të përditësuara, udhëzuesi gjithashtu të ofrojë një fazë të katërt ku përdoruesit i kërkohet të përcaktojë tematikën e artikullit që do të shkruajë (për shembull, biografi, firma/kompani, organizata, ngjarje, etj.) dhe t'i ofrohen shabllone të gatshme në varësi të llojit të tematikës që ai zgjedh. Diçka e tillë ekziston tashmë në ''Wikiciate'': [[q:sq:WQ:SHA|WQ:SHA]]. {{cob}} Udhëzuesi në fjalë quhet '''[[Wikipedia:Ndihmësi i Artikujve|Ndihmësi i Artikujve]]''' dhe mund të gjendet aktualisht në [[P:PK|Portalin e Komunitetit]] dhe në kolonën anësore majtas, të ashtuquajturën "Sidebar". Për të ofrohet një seri [[WP:SHTIGJE|shtigjesh]] dhe mbështetje gjuhësore në gjuhët e 5 enciklopedive më të mëdha, të gjitha faqe të mbrojtura. Gjithashtu do të sugjerohet si mundësi çdoherë që dikush kërkon për një titull artikulli që nuk ekziston aktualisht. Mundësia e krijimit të faqeve që nuk ekzistojnë në një mënyrë të menjëhershme duke ndjekur lidhjen e kuqe, përfshirë këtu dhe ato në hapësirën kryesore (artikujt), vazhdon të funksionojë normalisht. Wikipedia shqip ka pasur për pak kohë një projekt të tillë me emrin ''Wikipedia:Kujdestari i Artikujve'' të nisur nga përdoruesi Euriditi por projekti nuk u përfundua dhe me kalimin e kohës u vjetrua e u dëmtua nga mungesa e mbrojtjes. Arsyeja pse u zgjodh termi "Ndihmës" në vend të "Kujdestar" është për të shmangur ngatërresat sepse termi "kujdestar" tashmë përdoret për dy koncepte të tjera në ''Wikimedia'', atë të ''[[meta:Stewards|Stewards]]'' dhe atë të ''[[mw:Growth/Communities/How to configure the mentors' list|Mentors]]''. Ju ftoj t'i hidhni një sy dhe nëse vini re ndonjë problem, të më thoni. :) [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 8 korrik 2022 15:18 (CEST) :Punë e mirë @[[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein]], do të propozoja të shtosh një buton "Kthehu pas" kur klikon tek tre butonat, si dhe besoj se do ishte mirë tek [[Wikipedia:Ndihmësi i Artikujve/Përkthe]] dhe [[Wikipedia:Ndihmësi i Artikujve/Nis]] të vendosen lidhje që të shpien tek rregullat e shkrimit, ose shkurtimisht të përmenden rregullat kryesore (p.sh. si të bëhen referimet) në këto dy faqe. [[Përdoruesi:AT44|AT44]] ([[Përdoruesi diskutim:AT44|diskutimet]]) 9 korrik 2022 11:59 (CEST) ::@[[Përdoruesi:AT44|AT44]], faleminderit! ::Mungesa e butonave për kthimin pas është disi me qëllim. Shpresohet që përdoruesit fillestarë të marrin mesazhin që "kjo gjë nuk bëhet" kur bëhet fjalë për të futur materiale që mund të rezultojnë problematike (dhe jo të kthehen pas e të provojnë çdo buton derisa njëri t'i lejojë të vazhdojnë me krijimin). Megjithëse me shumë mundësi një pjesë e mirë e tyre thjesht do të shkojë pas gjithsesi me butonin "Back" të shfletuesit të rrjetit e do të përpiqen derisa t'ia dalin ta publikojnë artikullin. ::Ndërsa për sa i përket udhëzimeve e rregullave, po, është ide e mirë. Arsyeja pse nuk u vendosën në versionin fillestar është se supozohet që "rruga e drejtë" që udhëzuesi të nxit të marrësh është që të mos marrësh të shkruash artikull pa i mësuar më parë hollësi të tilla (Redakto artikuj ekzistues) dhe qëllimisht të lë pa udhëzime më pas. Përpjekje për të demotivuar shkrimet problematike që vijnë nga përdoruesit e rinj, ose të paktën për t'i dalluar shumë më lehtësisht ato. Por mbase disa rregulla bazë duhen gjithsesi. Do të mundohem t'i shtoj së bashku me disa shabllone të gatshme për disa lloje temash. - [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 9 korrik 2022 12:23 (CEST) :::Ekzistojnë tashmë 6 shabllone të gatshme për të krijuar 6 lloje të ndryshëm artikujsh. Gjithashtu udhëzimet në komentet brenda shablloneve përmbajnë më shumë informacion në ndihmë konkrete për punën me referimet e stampat. Janë synuar llojet më të zakonshme të kërkesave për krijim artikujsh si dhe tema për të cilat kemi stampa kutish informuese të përditësuara. :::Pasi numri të arrijë mbi 10 shabllone, do të na duhet të shtohet një fazë e katërt pune ku në njërën faqe zgjidhet vetëm tema e pastaj vendoset titulli në faqen tjetër për arsye mungese vendi. Sasia e temave që mund të përmbajë një enciklopedi është e pafundme kështu që këtu jemi me logjikën sa më shumë, aq më mirë. :::Ndërkohë do të vazhdojë përmirësimi me informacion më të hollësishëm në komentet udhëzuese. - [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 9 korrik 2022 23:31 (CEST) ::::Numri i shablloneve shkon në 7. Shpresohet për rritje të mëtejshme. Po konsiderohet mundësia që të krijohet një lidhje për të dhe te Faqja kryesore. Ndërfaqja grafike dhe informacioni i komenteve udhëzuese është përmirësuar goxha. Me ndihmën e stampës {{tl|NIA}} dhe [[Special:AbuseFilter/19|filtrit të ri të redaktimeve]], të gjithë artikujt e dalë nga Ndihmësi do të etiketohen automatikisht me etiketën ''Ndihmësi i Artikujve'' që do të jetë e dukshme në [[Special:RecentChanges|faqen e ndryshimeve më të fundit]]. Kjo do të na lejojë mundësinë të shohim sa përdoret realisht [[WP:NIA]] dhe si shfrytëzohet ai, si dhe të kuptojmë lehtësisht origjinën e artikujve të rinj. [[User:Smallem|Smallem]] ofron gjithashtu ndihmë periodike për të larguar stampën {{tl|NIA}} dhe komentet udhëzuese të harruara te artikujt. ::::Tashmë Ndihmësi konsiderohet të ketë hyrë në një fazë zhvillimi të qëndrueshëm, pa ndryshime madhore të parashikuara për të ardhmen e afërt e për pasojë ky do të jetë lajmërimi i fundit publik për të. - [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 13 korrik 2022 05:11 (CEST) == Zgjedhjet e Bordit të Administrimit 2022 -- Busulla zgjedhore == :Një anëtar i komunitetit shqiptar më ka ndihmuar të pëkthej këtë mesazh.<br> Përshëndetje të gjithëve! Periudha e votimit në komunitet në [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022|Zgjedhjet e Bordit të Administrimit 2022]] fillon më 16 dhe mbyllet më 30 gusht. Pasi të zgjidhen gjashtë (6) kandidatë, komuniteti i Wikimedia-s do të votojë për të zgjedhur dy (2) kandidatët, të cilët do të bëhen anëtarët e rinj të Bordit të Administrimit të Fondacionit Wikimedia. Që procesi zgjedhor të jetë më i drejtpërdrejtë dhe më transparent dhe që anëtarët e komunitetit të mbështesin kandidatët që duan, ne kemi përgatitur një vegël '''[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/ Election_Compass|busulla zgjedhore]]'''.<br> '''Si funksionon ‘Election Compass’?''''<br> ‘Election Compass’ ndihmon votuesit të zgjedhin kandidatët sipas pikëpamjeve dhe bindjeve të tyre. Anëtarët e komunitetit do të propozojnë deklarata që kandidatët do t’u përgjigjen duke përdorur shkallën Lickert (pajtohem/neutral/nuk pajtohem). Përgjigjet e kandidatëve ndaj deklaratave do të ngarkohen në veglën ‘Election Compass’. Votuesit do ta përdorin veglën duke vendosur përgjigjet e tyre për deklaratat (pajtohem/neutral/nuk pajtohem). Rezultatet do të tregojnë kandidatët që përputhen më së miri me bindjet dhe pikëpamjet e votuesve. <br> '''Kohëzgjatja për ‘Election Compass’:''' *'''8 - 20 korrik:''' [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|Anëtarët e komunitetit propozojnë deklarata për ‘Election Compass’]] *'''21 - 22 korrik:''' Komisioni Zgjedhor shqyrton deklaratat për qartësi dhe heq deklaratat jashtë temës *'''25 korrik - 3 gusht:''' Vullnetarët votojnë për deklaratat *'''4 gusht:''' Komisioni Zgjedhor zgjedh 15 deklaratat kryesore *'''5 - 12 gusht:''' Kandidatët përputhen me deklaratat *'''15 gusht:''' ‘Election Compass’ hapet në mënyrë që votuesit ta përdorin për t’i drejtuar ata të votojnë<br> Përshëndetje të përzemërta,<br> [[Përdoruesi:BPipal (WMF)|BPipal (WMF)]] ([[Përdoruesi diskutim:BPipal (WMF)|diskutimet]]) 13 korrik 2022 16:53 (CEST) == Ndërrimi i emrit të artikullit [[Republika Çeke]] në [[Çekia]] == Përshëndetje, propozoj që emri i artikullit [[Republika Çeke]] të ndërrohet në [[Çekia]], duke pasur parasysh se është një emër i zakonshëm në gjuhën shqipe dhe duke ndjekur formatin që përdoret për emrat tjerë të shteteve evropaine, ku për asnjë shtet nuk përdoret forma e gjatë e emrit, përveç vendeve të kanë formën e shkurtë e të gjatë tët njëjtë (shih: [[Mali i Zi]] dhe [[Bosnja dhe Hercegovina]]). Shënim: Propozimin po e bëj në Kuvend për shkak të numrit të vogël të përdoruesve aktiv. [[Përdoruesi:AT44|AT44]] ([[Përdoruesi diskutim:AT44|diskutimet]]) 29 korrik 2022 00:31 (CEST) == Summer of Wikivoyage 2022, Kosovë dhe Shqipëri == [[Wikipedia:Wikimedians of Albanian Language User Group|Grupi i Përdoruesve Wikimedianët e Gjuhës Shqipe]] ju fton të merrni pjesë në fushatën "Summer of Wikivoyage 2022 Kosovë dhe Shqipëri" e cila zhvillohet nga dt. 1-31  gusht 2022. Artikujt shkruhen në gjuhën angleze. Mirëpresim të gjithë të interesuarit që dëshirojnë të shtojnë informacion të atraksioneve turistike, lokaleve të ushqimit, kafeneve e bareve, akomodimit, etj. Wikivoyage-i është një projekt informal në krahasim me Wikipedia-n, pasi nuk kërkon të vendosen referime dhe është mundësi shumë e mirë për të kontribuar në turizmin e Shqipërisë dhe Kosovës. Për më shumë detaje rreth saj, vizitoni faqen e fushatës [[Wikipedia:Summer of Wikivoyage, 2022|këtu]]. [[Përdoruesi:Vyolltsa|Vyolltsa]] ([[Përdoruesi diskutim:Vyolltsa|diskutimet]]) 1 gusht 2022 09:11 (CEST) == Zgjedhjet e BoT-it, 2022 – Kandidatët == Përshëndetje të gjithëve, ::Një anëtar i komunitetit shqiptar më ka ndihmuar të pëkthej këtë mesazh. Përfaqësuesit e filialeve/grupeve kanë votuar.<br> '''Më poshtë janë gjashtë (6) kandidatët e përzgjedhur për të vazhduar me fazën e mëtejshme të votimit nga komuniteti.''' :* Tobechukwu Precious Friday ([[metawiki:User:Tochiprecious|Tochiprecious]]) :* Farah Jack Mustaklem ([[metawiki:User:Fjmustak|Fjmustak]]) :* Shani Evenstein Sigalov ([[metawiki:User:Esh77|Esh77]]) :* Kunal Mehta ([[metawiki:User:Legoktm|Legoktm]]) :* Michał Buczyński ([[metawiki:User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]]) :* Mike Peel ([[metawiki:User:Mike Peel|Mike Peel]]) Për më shumë informacion mbi statistikat e këtyre zgjedhjeve, shihni [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|rezultatet]] dhe [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|faqen e Meta-Wiki-t]]. :Falenderojmë anëtarët e komunitetit që morën pjesë. Vendimmarrja për kandidaturën në Bordin e Drejtorëve nuk është i vogël. Koha dhe zelli që kanë shfaqur deri tani kandidatët tregojnë përkushtimin e tyre që kanë për lëvizjen. Urime kandidatëve të përzgjedhur. Gjithashtu shprehim respekt dhe mirënjohje të madhe për kandidatët që nuk u përzgjodhën. ---- Nga këta gjashtë (6) kandidatë, komuniteti do të zgjedhë dy persona të cilët do të bëhen anëtarët e rinj të Bordit të Administrimit të Fondacionit Wikimedia.<br> '''Votimi në komunitet fillon më 16 gusht dhe zgjat deri më 30 gusht, 23:59 UTC.''' ---- '''Hapat e mëtejshëm janë:'''<br> Përpara votimit, mësoni më shumë për pozicionet e kandidatëve. Ju mund ta bëni si më poshtë: * Lexoni [https://forum.movement-strategy.org/t/affiliate-questions-selected-for-the-wikimedia-foundation-board-of-trustees-election-2022/949 përgjigjet e kandidatit për pyetjet e ngritura nga përfaqësuesit e filialeve/grupeve]; * Lexoni [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass/Statements|15 deklaratat që u përzgjodhën nga komuniteti dhe u konfirmuan nga Komisioni Zgjedhor për t'u bërë pjesë e Kompasit Zgjedhor.]]; ** “Election Compass” do të jetë i arritshëm më 16 gusht. * Shikoni [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Campaign_Videos|videomesazhet e kandidatëve]]; ** Videomesazhet do të jenë të disponueshme, pasi të fillojë votimi nga komuniteti. * Lexoni dhe merrni pjesë në diskutime në [https://forum.movement-strategy.org/ Forumin e Strategjisë së Lëvizjes]. Me respekt,<br> --[[Përdoruesi:BPipal (WMF)|BPipal (WMF)]] ([[Përdoruesi diskutim:BPipal (WMF)|diskutimet]]) 12 gusht 2022 17:03 (CEST) == Community delegate registration for Wikimedia CEE Meeting 2022 == [[:m:Wikimedia CEE Meeting 2022|''Wikimedia CEE Meeting 2022'']] will take place on October 14-16. It is determined that the ''Wikimedia Community User Group Albania'' and ''Wikimedians of Albanian Language User Group'' could be represented by 4 community delegates, who would have their expenses paid for participating in the events. The time for '''delegate registration''' is '''until August 15''' (2 weeks left). P.S: Sorry for You, please, You translate to the local langauge. [[Përdoruesi:Dušan Kreheľ|Dušan Kreheľ]] ([[Përdoruesi diskutim:Dušan Kreheľ|diskutimet]]) 1 gusht 2022 18:52 (CEST) == Wikipedia Pages Wanting Photos == Edhe këtë vit [[Wikipedia:Wikimedians of Albanian Language User Group|Wikimedia-nët e Gjuhës Shqipe]] iu bashkuan fushatës së përvitshme ndërkombëtare “Wikipedia Pages Wanting Photos”. Në këtë fushatë,  ju do të ilustroni artikujt e Wikipedia-s me foto cilësore nga plaftorma Wikimedia Commons. Merrni pjesë në këtë konkurs ndërkombëtar ku fitohen çmime. Për më shumë, lexoni rregullat e pjesëmarrjes [[metawiki:Wikipedia_Pages_Wanting_Photos_2022/sq|këtu]].   [[Përdoruesi:Ritamaliqi|Ritamaliqi]] ([[Përdoruesi diskutim:Ritamaliqi|diskutimet]]) 2 gusht 2022 10:12 (CEST) == Wikipedia Pages Wanting Photos Edit-a-thon == Grupi i Përdoruesve Wikimedian-ët e Gjuhës Shqipe ju fton të merrni pjesë në editatonin që zhvillohet në kuadër të fushatës “Wikipedia Pages Wanting Photos” për të ilustruar me imazhe artikujt në Wikipedia pa foto. Për t'u regjistruar në editaton, vizitoni [[Wikipedia:Wikipedia Pages Wanting Photos 2022 (WPWP)|linkun]] për më shumë detaje. Takohemi të shtunën më 27 gusht, ora 10:00, në Kosovë: Prishtina Hackerspace dhe Shqipëri: Coolab. Takimi [https://meet.jit.si/WoALUG virtualisht]. [[Përdoruesi:Vyolltsa|Vyolltsa]] ([[Përdoruesi diskutim:Vyolltsa|diskutimet]]) 10 gusht 2022 12:59 (CEST) 17cn3xckpbu9thnxr820bi8c4mi90ud 0 39761 2468315 2424119 2022-08-12T23:42:52Z Eihel 109121 U kthyen ndryshimet e [[Special:Contributions/185.85.154.139|185.85.154.139]] ([[Përdoruesi diskutim:185.85.154.139|diskutimet]]) në versionin e fundit nga [[Përdoruesi:185.89.156.143|185.89.156.143]]. wikitext text/x-wiki {{Pa referenca|8 Mars 2015}} '''Demokracia'' (gr. ''demos'' - popull, ''kratia'' - rend) është një formë qeverisje në të cilën shumica e njerëzve ushtrojnë sovranitetin e tyre ose drejtëpërdrejtë, nëpërmjet referendumeve, ose në mënyrë jo të drejtëpërdrejtë, nëpërmjet zgjedhjes së përfaqësuesve. Duke filluar pas luftës së dytë botërore, interpretimet për demokracinë si rend qeverisës janë shumuar, dhe ndërmjet tyre ka dallime të mëdha. Gjatë historisë së sistemeve politike qeverisëse, brezi i sistemeve shtetërore demokratike është zgjeruar dhe në të futen rendet shtetërore liberale KY informacion nuk eshte I skate prandaj ju lutem mos e merrni! == Eksperiencat demokratike në Antikitet == === Lindja e idealit demokratik === [[File:Cleisthenes.jpg|upright|thumb|[[Klisteni]], "babai i demokracisë athinase", bust modern]] '''Ideali demokratik e ka origjinën në [[Greqia e lashtë|Greqinë e lashtë]] të epokës klasike (shekulli i 5-të dhe 4-të p.e.s.). Bëhet fjalë në të njejtën kohë për një filozofi dhe eksperiencë politike, me shembull atë të [[Athina|Athinës]]: reformat e [[Soloni]]t, [[Pisistrati]]t dhe [[Klisteni]]t lejuan përparimin dhe ngritjen e sistemit demokratik që [[Efialti]] dhe [[Perikliu]] perfeksionuan.''' '''Kështu, grekët shtruan të parët rrugën e demokracisë politike të drejtpërdrejtë, në të cilën qytetarët i marrin vetë vendimet lidhur me qytetin (''[[polis]]''). Por kjo formë e demokracisë qëndroi e kufizuar; femrat, skllevërit dhe metekët (banorët e huaj të Athinës) nuk konsideroheshin si qytetarë, kurse zgjedhjet, parim themelor i demokracisë, zinin vetëm një rol dytësor – preferohej shorti për të përcaktuar magjistratët. Megjithatë, qytetarët, që zinin vend rregullisht në Asamblenë e përgjithshme të popullit ([[eklezia]]), nuk merrnin pjesë më pak, por në mënyrë të drejtpërdrejtë në marrjen e vendimeve.''' === '''Shembulli i demokracisë athinase nën Perikliun''' === '''[[Perikliu]] ishte përgjegjës për zgjerimet e fundit të demokracisë athinase. Eklezia, asambleja e popullit, merrte vendime për gjithçka; ajo ndihmohej në detyrën e saj nga [[Bule|Bulja]] (këshill ose senat), që duhet të debatonte çështjet e ngritura nga asambleja dhe të jepte një mendim paraprak. Funksionet e magjistratit, kolegjiale dhe vjetore, mbikqyreshin ngushtësisht nga ''demosi'' (populli).''' '''Magjistratët kryesorë të qytetit, strategët (nga greqishtja ''stratos'', i armatosur dhe ''agein'', drejtoj) mbanin pushtetin ekzekutiv, duke shpronësuar kështu arhondatin, i reduktuar, ashtu si këshilli i lashtë aristokratik i Aeropagut, në një titull juridik dhe fetar.''' '''Tribunali popullor Heliaia (6 000 heliastë të përcaktuar me short) jepte gjykim për të gjitha çështjet.''' '''Të gjithë qytetarët athinas mundeshin pra të vendosnin për qytetin e tyre në asamble, të zinin vend në tribunal, të ishin anëtare të Bules dhe të ushtronin një magjistraturë të paktën një herë në jetën e tyre. Në mënyrë që kjo barazi të mos ishte thjesht një fjalë e kotë, Perikliu jepte një pagë për pjesëmarrjen në jetën qytetare, e quajtur ''misthos''.''' '''Demokracia zbatohej gjithashtu duke lehtësuar pabarazitë ekonomike dhe shoqërore me praktikën e liturgjive (barrë e ndërmarrë nga shteti që i besohej qytetarëve më të pasur), në një sistem mbështetjeje për më të varfrit, duke siguruar punë për të gjithë.poikokar''' == '''Asambletë e para përfaqësuese në Mesjetë''' == [[Image:Magna Carta (British Library Cotton MS Augustus II.106).jpg|thumb|'''[[Magna Carta]], 1215, Angli'''|300x300px]] '''Në Europën mesjetare nuk ekzistonte një shtet demokratik, por disa qytete, (komuna) në [[Flandër]] dhe [[Itali]] sidomos, kishin përvoja me diçka të ngjashme me demokracinë. Nga ana tjetër, parimet demokratike po zbatoheshin edhe në shumë komunitete manastirore.''' '''Në nivel kombëtar, ekzistonin tashmë asambletë përfaqësuese, të zgjedhura nga populli dhe të mbledhura nga vullneti i mirë i mbretit: p.sh, [[Parlamenti]] në [[Angli]], [[Kortesi]] në [[Spanjë]], Shtresat e Përgjithshme në [[Francë]]. Por vetëm asambletë angleze zotëronin pushtet të vërtetë me firmosjen e Kartës së Madhe në 1215, sipas të cilit Parlamenti duhet të jepte miratimin e tij për taksat.''' =='''Lindja e demokracive moderne'''== '''Bazuar mbi vlerësimin e individit dhe mbi barazinë gjyqësore, ideali demokratik modern shfaqet në fillim të shekullit të 18-të nga një konceptim i ri mbi njeriun sipas të cilit, ai, i lirë dhe i pajisur me vullnet të vetin, nuk është më i nënshtruar nga forcat hyjnore. Liria përkufizohet si një dhunti e vetvetishme e qenies njerëzore dhe realizohet plotësisht nëpërmjet njohjes së të [[E drejta natyrore|drejtave natyrore]], të patjetërsueshme dhe të shenjta.''' '''Ky konceptim, që trondit shoqërinë e urdhrave dhe privilegjeve të Regjimit të Vjetër, pranohet solemnisht në Francën e Revolucionit ku Deklarata mbi të drejtat e njeriut dhe qytetarit e 1789 deklaron se “ njerëzit lindin dhe qëndrojnë të lirë dhe të barabartë si e drejtë ”.''' === '''Modeli i demokracisë përfaqësuese britanike (shek. XVII-XVIII)''' === '''Ndërkohë që [[Rilindja]] risolli në modë teoritë politike të antikitetit grek, [[Reformacioni]] kalvinist (gjysma e dytë e shek. XVI) mori (Në Skoci, në Francë, në Holandë), një ngjyrim demokratik. Megjithatë, monarkia absolute triumfoi në shumicën e shteteve europiane.''' '''Ishte Anglia, që, në fund të revolucioneve të shekullit të 18-të, vendosi të parin regjim demokratik, duke garantuar liritë themelore, të cilat ishin pasojë e kësaj. Akti i [[Habeas Corpus]] (1679) dhe Deklarata e të drejtave (''[[Bill of Rights]]'', 1689) përbëjnë afirmimet e para zyrtare të të drejtave natyrore të [[Individi|individëve]].''' '''Filozofi anglez [[John Locke|Xhon Lok]] dha formulimin e parë koherent të demokracisë moderne në esenë e tij ''Mbi qeverinë civile'' (1690): liria është një e drejtë natyrore e njeriut; një qeveri është legjitime vetëm nëse ajo është e bazuar në një kontratë me popullin; pushteti i të bërit ligje dhe ai i të zbatuarit të tyre duhet të veçohen.''' '''Kjo ndarje pushtetesh, e ripohuar pak më vonë nga [[Monteskje]] (''Mbi frymën e ligjeve'', 1748), bëhet një nga themelet e demokracisë. Bashkë me pohimin e përgjegjësisë ministeriale dhe dobësimin e prerogativës mbretërore, [[Britania e Madhe]] vuri në vend regjimin e parë parlamentar, institucionet e të cilit u bënë një model.''' ==== '''Demokracia përfaqësuese dhe demokracia e drejtpërdrejtë''' ==== '''Demokracia përfaqësuese është e bazuar në parimin, sipas të cilit vetëm një trup përfaqësuesish të zgjedhur mund të ngjallin në mënyrë të vërtetë vullnetin kombëtar. [[Zhan Zhak Ruso]], teorist i sovranitetit popullor në “Kontrat sociale” (1762), bëhet apostulli i demokracisë së drejtpërdrejtë ku çdonjëri nga individët që përbëjnë popullin është zotërues i një cope pushteti, të cilën e vendos nën vullnetin e përbashkët. Ky vullnet shfaqet nga e drejta e votës universal, demokracia e drejtpërdrejtë dhe regulli i shumicës. Eksperiencat demokratike perëndimore nisen nga ky konceptim i pamundur për ta vënë në punë në shtetet e mëdha dhe shoqëritë moderne komplekse.''' === '''Pranimi i demokracisë liberale në shekullin e 19-të''' === '''Demokracia fillon të triumfojë në fund të shekullit të 18-të. Revolta e kolonive angleze të Amerikës së Veriut lind “Deklaratën e të drejtave” të 1776, që shërben si bazë e Kushtetutës demokratike të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. [[Revolucioni francez]] i 1789 trondet tërë themelet e monarkive me të drejtë hyjnore dhe sjell “Deklaratën e të drejtave të njeriut dhe të qytetarit”, që prek të gjithë njerëzit. Këto dy revolucione janë pikënisje e regjimeve të para republikane dhe zgjerimit të së drejtës së votës.''' ==== '''Objektivi i evolucionit politik demokratik''' ==== '''Lufta për demokracinë bëhet që prej shekullit të 19-të një nga motivimet kryesore të evolucionit politik. Për mbështetësit e demokracisë liberale, veprimet e pushtetit kufizohen në sferën politike, që është ndjeshëm e distancuar nga sferat ekonomike dhe sociale. Për liberalët, demokracia ka si qëllim përfundimtar të garantojë lulëzimin e të drejtave të vetvetishme të qenies njerëzore: pushteti duhet të sigurojë me anë të mënyrave ligjore respektimin e lirive në mënyrë që marrëdhëniet shoqërore mes individëve, juridikisht të barabartë, të zhvillohen lirisht. Individët nuk duhet të mbështeten përveçse te vetvetja për të përmbushur fatin e tyre.''' '''Duke analizuar shoqërinë amerikane ([[Demokracia në Amerikë]]), Tokvili (Tocqueville) ishte teoristi i parë që shfaqi evolucionin demokratik (pra, zhdukjen progresive të pabarazive) si pikën e përfundimit të pashmangshme të luftës liberale.''' ==== '''E drejta e votës: një çështje madhore''' ==== [[Image:Suffrage universel 1848.jpg|thumb|'''Vendosja e së drejtës universale së votës për meshkujt në [[Francë]] në 1848 ishte një hap i rëndësishëm në historinë e demokracisë.'''|300x300px]] '''Përtej vendosjes së lirive themelore dhe kufizimit, madje përmbysjes së pushtetit mbretëror, është vendosja e së drejtës së votës që bëhet një çështje thelbësore.''' '''Për një kohë të gjatë, e drejta e votës i është rezervuar gjithmonë një pakice. Systemi i bazuar mbi taksën e votimit, që përjashtonte nga zgjedhësit në popullatë ata që nuk kishin të ardhura të mjaftueshme, u ndryshua progresivisht.''' '''Në Shtetet e Bashkuara, pas heqjes së skllavërisë, deklarata e barazisë së të drejtave për të zinjtë (1868) i dha fund, zyrtarisht të paktën, diskriminimit ndaj të cilit ata ishin viktima.''' ==== '''Kriteret e demokracisë liberale''' ==== '''Në të gjitha regjimet demokratike, Kushtetuta duhet të garantojë liritë themelore (liria e fjalës, garanci kundër arbitraritetit, liria e shtypit, liria e protestës, etj.), ndarjen e pushteteve (ekzekutiv dhe legjislativ, kryesisht), e drejta universale e votës, organizimi i zgjedhjeve të lira e të rregullta dhe pluralizmi partiak. Këtu duhet të përfshihen gjithashtu procedurat për ndryshimin e Kushtetutës ashtu si edhe kontrolli i përputhjes me kushtetutën të ligjeve.''' === '''Shfaqja e “demokracisë socialiste”''' === '''Transformimet e jetës ekonomike pas revolucioneve industriale, përkeqësimi i kushteve materiale të gjithë një kategorie të popullsisë dhe zhvillimi i lëvizjeve shoqërore në shekullin e 19-të çuan në një kritikë globale dhe radikale të parimeve të demokracisë liberale nga socializmi. Duke u nisur nga analiza e kushteve të punëtorëve, [[Karl Marks|Marksi]] ([[Kapitali]]) solli prova për faktin se demokracia nuk kishte mundur ta ndalonte shfrytëzimin e njeriut nga njeriu.''' '''Sipas teoristëve të socializmit, regjimet demokratike nuk janë veçse një instrument për dominimin e një klase mbi një tjetër. Për marksizmin, shteti nuk është kombi i organizuar me miratimin e të gjithëve, por produkt i antagonizmit mes klasave dhe instrument shtypjeje në duart e klasës zotëruese. Kështu, vetëm zhdukja e shtetit dhe klasave mund të çojnë në një demokraci të vërtetë. Liria konsiderohet si diçka krejtësisht formale sa kohë që barazia shoqërore nuk është arritur.''' == '''Demokracitë bashkëkohore''' == === '''Zgjerimi i modelit liberal''' === '''Gjysma e parë e shekullit të 20-të shquhet nga vendosja e të drejtës së votës universale në shumicën e vendeve europiane. Ky zgjerim nuk prekte vetëm kategori burrash që ishin të përjashtuar por edhe femrat, të cilave iu akordua kjo e drejtë (1906 në Finlandë; 1928 në Britani të Madhe; 1944 në Francë), ndonjëherë pas përfundimit të një lufte të vështirë.''' '''Vlerat e demokracisë pluraliste dhe liberale u mohuan, megjithatë, nga dy lloje regjimesh: nga njëra anë, nga diktaturat fashiste të Italisë dhe naziste të Gjermanisë (ashtu si edhe nga regjime të tjera autoritare në atë kohë si Spanja apo Portugalia) dhe, nga ana tjetër, nga regjimet komuniste që ndiqnin demokracinë socialiste apo “popullore”.''' ==== '''Nga krijimi i OKB deri pas Luftës së Ftohtë''' ==== '''Pak pas [[Lufta e dytë botërore|Luftës së Dytë Botërore]], vlerësimi i parimeve demokratike, në veçanti të drejtat e njeriut, u shfaq nga Deklarata universale e të drejtave të njeriut, e adoptuar në 10 dhjetor 1948 nga [[Asambleja e përgjithshme]] e Kombeve të Bashkuara. Kjo u ndoq, në 1966, nga dy pakte, njëri në lidhje me të drejtat civile dhe politike, kurse tjetri, me të drejtat ekonomike, shoqërore dhe kulturore. Në kuadrin europian, Konventa europiane e të drejtave të njeriut u firmos në Romë në 4 nëntor 1950.''' '''Megjithatë, [[Bashkimi Sovjetik]] kishte vendosur sistemin e vet politik dhe ekonomik në shumicën e vendeve të Europës lindore dhe qendore, duke vendosur një regjim “totalitar” (themeluar mbi një bazë autoritare dhe policeske, ku çdo lëvizje kritike konsiderohej subversive). Në kontekstin e Luftës së Ftohtë që vinte në kundërshti bllokun lindor dhe bllokun e demokracive perëndimore, “versioni socialist i demokracisë” u aplikua gjithashtu në Kinë dhe në disa vende të tjera në zhvillim.''' '''Revolucionet demokratike të 1989 në vendet e Europës lindore dhe shpërbërja e Bashkimit Sovjetik (1991) i dhanë fund kësaj përballjeje. Që atëherë, pluralizmi liberale mund të pretendojë ekluzivitet si model demokratik. Por, megjithëse, në planin e vlerave, modeli i demokracisë pluraliste është vendosur, shumë regjime ushtrojnë në fakt një pushtet autoritar.''' ==='''Transformimi i pushtetit'''=== ==== '''Një shtet i dobësuar''' ==== [[File:2011 Wisconsin Budget Protests 1 JO.jpg|thumb|'''Protesta në Wisconsin, SHBA, që kërkojnë një buxhet të balancuar dhe reduktim të shpenzimeve qeveritare.'''|320x320px]] '''Ndërkohë që e drejta universale e votës u adoptua nga të gjitha regjimet liberale, u formuan organizata të mëdha politike (partitë) dhe shoqërore (sindikatat): përveç garantimit të lirive individuale, demokracia liberale ka pranuar ekzistencën e lirive kolektive, si p.sh lirinë e protestës dhe anëtarësimit në sindikatë.''' '''Konceptimi klasik i rolit të individëve në fushën politike u modifikua në mënyrë të konsiderueshme dhe regullat politike u përmbysën: disa organizata të mëdha u vunë përballë njëra tjetërës si rivalë për pushtet. Tani e tutje, asambletë legjislative u strukturuan në bazë të forcave politike dhe funksionimi i pushtetit është në varësi të lojës së koalicioneve. Gjithashtu, pluralizmi i opinioneve është diçka që, në kushte të caktuara, do të dobësonte pushtetin.''' '''Demokracitë liberale karakterizohen tanimë nga një shumëfishim i organizatave politike, sociale dhe ekonomike. Shoqëria demokratike ka formuar grupe interesi që vendosen në mes të individit dhe pushtetit. Paralelisht, rritja e rolit të shtetit duket se ka arritur kufjtë e vet. Përballë këtij evolucioni, disa propozojnë një rikthim në burimet e liberalizmit, që do të thotë një “zvogëlim të shtetit”.''' ==== '''Shoqatat si kundër-pushtet''' ==== '''Roli i fituar nga organizatat politike dhe shoqërore në lojën politike kanë modifikuar rregullat e demokracisë. Grupet janë vendosur si kundër-pushtete dhe kanë marrë autonominë e tyre lidhur me pushtetin politik, mbi të cilin ato veprojnë drejtpërsëdrejti duke negociuar me qeverisësit në emër të interesave të anëtarëve të tyre. Demokracia ka tendencë kështu që të shndërrohet në një bashkësi të madhe organizmash korporatiste, ku fuqia zëvendëson ligjshmërinë.''' '''Në këtë kuadër, vendimi politik duket më pak si rezultat i një debati sesa fryt i vënies në punë të një rrjeti klientele dhe një negocimi mes partnerëve publike dhe grupeve private të interesit. Në përfundim, shoqatat më të fuqishme përpiqen të imponojnë vullnetin e tyre.''' '''Kjo krizë e pushtetit prek të gjitha demokracitë perëndimore dhe i jep vend, në mënyrë paradoksale, riformimit të “feudeve” brenda shoqërisë demokratike, duke modifikuar kuptimin fillestar të pluralizmit dhe legjitimitetit politik.''' ==== '''Teknokracia''' ==== '''Ndërkohë që forcimi i shtetit që në fillim të shekullit të 20-të ka ndihmuar në rritjen e rolit të qeverisë dhe administratës, pushteti teknokratik, në shtetet në fund të shekullit të 20-të, ka tendencë të zëvendësojë atë të të zgjedhurve. Ekspertët ruajnë gjithmonë një vend më të madh në proceset e ndryshme dhe zhvillojnë një rrjet marrëdhëniesh me grupet për të arritur kompromise. Negocimi kontraktual rrezikon gjithashtu të zëvendësojë në mënyrë sistematike debatin, tradicionalisht i kërkuar për të rregulluar interesat e kundërt.''' '''Evolucioni i shoqërisë demokratike karakterizohet gjithashtu nga reduktimi i pjesëmarrjes politike nga qytetarët, që vjen nga njëra anë nga rënia e ideologjive mobilizuese që shoërohet në anën tjetër me një krizë legjitimitetit të institucioneve politike. Ky “deficit demokratik” rritet shpesh nga një personalizim më i madh i pushtetit.''' === '''Kriza e shtetit të fuqishëm''' === '''Kriza e shtetit të fuqishëm është vënë gjithnjë e më shumë në dukje që prej viteve 1970, me ngritjen e [[neoliberalizmi]]t. Ky fenomen shpjegohet në pjesën më të madhe nga roli gjithmonë në rritje i shtetit në jetën ekonomike dhe atë të qytetarit, duke shkaktuar një rritje të shpenzimave qeveritare, shpesh duke shkaktuar borxhe publike gjithnjë e në rritje. Buxhetet janë në krizë dhe shpenzimet publike janë bërë të pakontrollueshme. Teoristët dhe ekonomistët neoliberalë si [[Milton Friedman]] de [[Friedrich Hayek]] mendojnë se shtetit duhet të zvogëlohet ndjeshëm, në rolin e vet minimal dhe thelpësor, në mënyrë që shoqëria civile të rigjejë ritmin normal të marrëdhënieve të lira.''' [[File:2019 Democracy index.svg|thumb|center|600px| '''Harta e [[Economist Intelligence Unit]] për Indeksin e Demokracisë në 2019, ku ngjyrat më të gjelbra përfaqësojnë vende më demokratike.<br />''' {{div col|2}} Demokraci të plota:<br/> {{legend|#035600|9.00-10.00}} {{legend|#058a01|8.00-8.99}} Demokraci të mangëta:<br/> {{legend|#0ad600|7.00-7.99}} {{legend|#92d600|6.00-6.99}} Regjime hibride:<br/> {{legend|#d6d600|5.00-5.99}} {{legend|#d67e00|4.00-4.99}} Regjime autoritare:<br/> {{legend|#d62800|3.00-3.99}} {{legend|#950000|2.00-2.99}} {{legend|#4e0101|0.00-1.99}} Informacion i pamjaftueshëm, pa vlerësim: {{legend|#BFBFBF|}}{{div col end}}]] == '''Referimet''' == {{reflist}} == '''Shiko edhe:''' == * '''[[Absolutizmi]]''' * '''[[Dhuna]]''' * [[Forma e qeverisjes|'''Forma e qeverisjes''']] * '''[[Kushtetuta]]''' * '''[[Parlamenti]]''' * '''[[Shteti]],''' [[Kategoria:Politikë]] 7cykismrjtz68a8zhu7qhzk0jdphq9l 2468318 2468315 2022-08-12T23:49:53Z Eihel 109121 Reverted to revision 2399361 by [[Special:Contributions/46.252.40.87|46.252.40.87]] ([[User talk:46.252.40.87|talk]]): Back to halthy version (TW) wikitext text/x-wiki {{Pa referenca|8 Mars 2015}} '''Demokracia'' (gr. ''demos'' - popull, ''kratia'' - rend) është një formë qeverisje në të cilën shumica e njerëzve ushtrojnë sovranitetin e tyre ose drejtëpërdrejtë, nëpërmjet referendumeve, ose në mënyrë jo të drejtëpërdrejtë, nëpërmjet zgjedhjes së përfaqësuesve. Duke filluar pas luftës së dytë botërore, interpretimet për demokracinë si rend qeverisës janë shumuar, dhe ndërmjet tyre ka dallime të mëdha. Gjatë historisë së sistemeve politike qeverisëse, brezi i sistemeve shtetërore demokratike është zgjeruar dhe në të futen rendet shtetërore liberale KY informacion nuk eshte I skate prandaj ju lutem mos e merrni! == Eksperiencat demokratike në Antikitet == === Lindja e idealit demokratik === [[File:Cleisthenes.jpg|upright|thumb|[[Klisteni]], "babai i demokracisë athinase", bust modern]] '''Ideali demokratik e ka origjinën në [[Greqia e lashtë|Greqinë e lashtë]] të epokës klasike (shekulli i 5-të dhe 4-të p.e.s.). Bëhet fjalë në të njejtën kohë për një filozofi dhe eksperiencë politike, me shembull atë të [[Athina|Athinës]]: reformat e [[Soloni]]t, [[Pisistrati]]t dhe [[Klisteni]]t lejuan përparimin dhe ngritjen e sistemit demokratik që [[Efialti]] dhe [[Perikliu]] perfeksionuan.''' '''Kështu, grekët shtruan të parët rrugën e demokracisë politike të drejtpërdrejtë, në të cilën qytetarët i marrin vetë vendimet lidhur me qytetin (''[[polis]]''). Por kjo formë e demokracisë qëndroi e kufizuar; femrat, skllevërit dhe metekët (banorët e huaj të Athinës) nuk konsideroheshin si qytetarë, kurse zgjedhjet, parim themelor i demokracisë, zinin vetëm një rol dytësor – preferohej shorti për të përcaktuar magjistratët. Megjithatë, qytetarët, që zinin vend rregullisht në Asamblenë e përgjithshme të popullit ([[eklezia]]), nuk merrnin pjesë më pak, por në mënyrë të drejtpërdrejtë në marrjen e vendimeve.''' === '''Shembulli i demokracisë athinase nën Perikliun''' === '''[[Perikliu]] ishte përgjegjës për zgjerimet e fundit të demokracisë athinase. Eklezia, asambleja e popullit, merrte vendime për gjithçka; ajo ndihmohej në detyrën e saj nga [[Bule|Bulja]] (këshill ose senat), që duhet të debatonte çështjet e ngritura nga asambleja dhe të jepte një mendim paraprak. Funksionet e magjistratit, kolegjiale dhe vjetore, mbikqyreshin ngushtësisht nga ''demosi'' (populli).''' '''Magjistratët kryesorë të qytetit, strategët (nga greqishtja ''stratos'', i armatosur dhe ''agein'', drejtoj) mbanin pushtetin ekzekutiv, duke shpronësuar kështu arhondatin, i reduktuar, ashtu si këshilli i lashtë aristokratik i Aeropagut, në një titull juridik dhe fetar.''' '''Tribunali popullor Heliaia (6 000 heliastë të përcaktuar me short) jepte gjykim për të gjitha çështjet.''' '''Të gjithë qytetarët athinas mundeshin pra të vendosnin për qytetin e tyre në asamble, të zinin vend në tribunal, të ishin anëtare të Bules dhe të ushtronin një magjistraturë të paktën një herë në jetën e tyre. Në mënyrë që kjo barazi të mos ishte thjesht një fjalë e kotë, Perikliu jepte një pagë për pjesëmarrjen në jetën qytetare, e quajtur ''misthos''.''' '''Demokracia zbatohej gjithashtu duke lehtësuar pabarazitë ekonomike dhe shoqërore me praktikën e liturgjive (barrë e ndërmarrë nga shteti që i besohej qytetarëve më të pasur), në një sistem mbështetjeje për më të varfrit, duke siguruar punë për të gjithë.''' == '''Asambletë e para përfaqësuese në Mesjetë''' == [[Image:Magna Carta (British Library Cotton MS Augustus II.106).jpg|thumb|'''[[Magna Carta]], 1215, Angli'''|300x300px]] '''Në Europën mesjetare nuk ekzistonte një shtet demokratik, por disa qytete, (komuna) në [[Flandër]] dhe [[Itali]] sidomos, kishin përvoja me diçka të ngjashme me demokracinë. Nga ana tjetër, parimet demokratike po zbatoheshin edhe në shumë komunitete manastirore.''' '''Në nivel kombëtar, ekzistonin tashmë asambletë përfaqësuese, të zgjedhura nga populli dhe të mbledhura nga vullneti i mirë i mbretit: p.sh, [[Parlamenti]] në [[Angli]], [[Kortesi]] në [[Spanjë]], Shtresat e Përgjithshme në [[Francë]]. Por vetëm asambletë angleze zotëronin pushtet të vërtetë me firmosjen e Kartës së Madhe në 1215, sipas të cilit Parlamenti duhet të jepte miratimin e tij për taksat.''' =='''Lindja e demokracive moderne'''== '''Bazuar mbi vlerësimin e individit dhe mbi barazinë gjyqësore, ideali demokratik modern shfaqet në fillim të shekullit të 18-të nga një konceptim i ri mbi njeriun sipas të cilit, ai, i lirë dhe i pajisur me vullnet të vetin, nuk është më i nënshtruar nga forcat hyjnore. Liria përkufizohet si një dhunti e vetvetishme e qenies njerëzore dhe realizohet plotësisht nëpërmjet njohjes së të [[E drejta natyrore|drejtave natyrore]], të patjetërsueshme dhe të shenjta.''' '''Ky konceptim, që trondit shoqërinë e urdhrave dhe privilegjeve të Regjimit të Vjetër, pranohet solemnisht në Francën e Revolucionit ku Deklarata mbi të drejtat e njeriut dhe qytetarit e 1789 deklaron se “ njerëzit lindin dhe qëndrojnë të lirë dhe të barabartë si e drejtë ”.''' === '''Modeli i demokracisë përfaqësuese britanike (shek. XVII-XVIII)''' === '''Ndërkohë që [[Rilindja]] risolli në modë teoritë politike të antikitetit grek, [[Reformacioni]] kalvinist (gjysma e dytë e shek. XVI) mori (Në Skoci, në Francë, në Holandë), një ngjyrim demokratik. Megjithatë, monarkia absolute triumfoi në shumicën e shteteve europiane.''' '''Ishte Anglia, që, në fund të revolucioneve të shekullit të 18-të, vendosi të parin regjim demokratik, duke garantuar liritë themelore, të cilat ishin pasojë e kësaj. Akti i [[Habeas Corpus]] (1679) dhe Deklarata e të drejtave (''[[Bill of Rights]]'', 1689) përbëjnë afirmimet e para zyrtare të të drejtave natyrore të [[Individi|individëve]].''' '''Filozofi anglez [[John Locke|Xhon Lok]] dha formulimin e parë koherent të demokracisë moderne në esenë e tij ''Mbi qeverinë civile'' (1690): liria është një e drejtë natyrore e njeriut; një qeveri është legjitime vetëm nëse ajo është e bazuar në një kontratë me popullin; pushteti i të bërit ligje dhe ai i të zbatuarit të tyre duhet të veçohen.''' '''Kjo ndarje pushtetesh, e ripohuar pak më vonë nga [[Monteskje]] (''Mbi frymën e ligjeve'', 1748), bëhet një nga themelet e demokracisë. Bashkë me pohimin e përgjegjësisë ministeriale dhe dobësimin e prerogativës mbretërore, [[Britania e Madhe]] vuri në vend regjimin e parë parlamentar, institucionet e të cilit u bënë një model.''' ==== '''Demokracia përfaqësuese dhe demokracia e drejtpërdrejtë''' ==== '''Demokracia përfaqësuese është e bazuar në parimin, sipas të cilit vetëm një trup përfaqësuesish të zgjedhur mund të ngjallin në mënyrë të vërtetë vullnetin kombëtar. [[Zhan Zhak Ruso]], teorist i sovranitetit popullor në “Kontrat sociale” (1762), bëhet apostulli i demokracisë së drejtpërdrejtë ku çdonjëri nga individët që përbëjnë popullin është zotërues i një cope pushteti, të cilën e vendos nën vullnetin e përbashkët. Ky vullnet shfaqet nga e drejta e votës universal, demokracia e drejtpërdrejtë dhe regulli i shumicës. Eksperiencat demokratike perëndimore nisen nga ky konceptim i pamundur për ta vënë në punë në shtetet e mëdha dhe shoqëritë moderne komplekse.''' === '''Pranimi i demokracisë liberale në shekullin e 19-të''' === '''Demokracia fillon të triumfojë në fund të shekullit të 18-të. Revolta e kolonive angleze të Amerikës së Veriut lind “Deklaratën e të drejtave” të 1776, që shërben si bazë e Kushtetutës demokratike të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. [[Revolucioni francez]] i 1789 trondet tërë themelet e monarkive me të drejtë hyjnore dhe sjell “Deklaratën e të drejtave të njeriut dhe të qytetarit”, që prek të gjithë njerëzit. Këto dy revolucione janë pikënisje e regjimeve të para republikane dhe zgjerimit të së drejtës së votës.''' ==== '''Objektivi i evolucionit politik demokratik''' ==== '''Lufta për demokracinë bëhet që prej shekullit të 19-të një nga motivimet kryesore të evolucionit politik. Për mbështetësit e demokracisë liberale, veprimet e pushtetit kufizohen në sferën politike, që është ndjeshëm e distancuar nga sferat ekonomike dhe sociale. Për liberalët, demokracia ka si qëllim përfundimtar të garantojë lulëzimin e të drejtave të vetvetishme të qenies njerëzore: pushteti duhet të sigurojë me anë të mënyrave ligjore respektimin e lirive në mënyrë që marrëdhëniet shoqërore mes individëve, juridikisht të barabartë, të zhvillohen lirisht. Individët nuk duhet të mbështeten përveçse te vetvetja për të përmbushur fatin e tyre.''' '''Duke analizuar shoqërinë amerikane ([[Demokracia në Amerikë]]), Tokvili (Tocqueville) ishte teoristi i parë që shfaqi evolucionin demokratik (pra, zhdukjen progresive të pabarazive) si pikën e përfundimit të pashmangshme të luftës liberale.''' ==== '''E drejta e votës: një çështje madhore''' ==== [[Image:Suffrage universel 1848.jpg|thumb|'''Vendosja e së drejtës universale së votës për meshkujt në [[Francë]] në 1848 ishte një hap i rëndësishëm në historinë e demokracisë.'''|300x300px]] '''Përtej vendosjes së lirive themelore dhe kufizimit, madje përmbysjes së pushtetit mbretëror, është vendosja e së drejtës së votës që bëhet një çështje thelbësore.''' '''Për një kohë të gjatë, e drejta e votës i është rezervuar gjithmonë një pakice. Systemi i bazuar mbi taksën e votimit, që përjashtonte nga zgjedhësit në popullatë ata që nuk kishin të ardhura të mjaftueshme, u ndryshua progresivisht.''' '''Në Shtetet e Bashkuara, pas heqjes së skllavërisë, deklarata e barazisë së të drejtave për të zinjtë (1868) i dha fund, zyrtarisht të paktën, diskriminimit ndaj të cilit ata ishin viktima.''' ==== '''Kriteret e demokracisë liberale''' ==== '''Në të gjitha regjimet demokratike, Kushtetuta duhet të garantojë liritë themelore (liria e fjalës, garanci kundër arbitraritetit, liria e shtypit, liria e protestës, etj.), ndarjen e pushteteve (ekzekutiv dhe legjislativ, kryesisht), e drejta universale e votës, organizimi i zgjedhjeve të lira e të rregullta dhe pluralizmi partiak. Këtu duhet të përfshihen gjithashtu procedurat për ndryshimin e Kushtetutës ashtu si edhe kontrolli i përputhjes me kushtetutën të ligjeve.''' === '''Shfaqja e “demokracisë socialiste”''' === '''Transformimet e jetës ekonomike pas revolucioneve industriale, përkeqësimi i kushteve materiale të gjithë një kategorie të popullsisë dhe zhvillimi i lëvizjeve shoqërore në shekullin e 19-të çuan në një kritikë globale dhe radikale të parimeve të demokracisë liberale nga socializmi. Duke u nisur nga analiza e kushteve të punëtorëve, [[Karl Marks|Marksi]] ([[Kapitali]]) solli prova për faktin se demokracia nuk kishte mundur ta ndalonte shfrytëzimin e njeriut nga njeriu.''' '''Sipas teoristëve të socializmit, regjimet demokratike nuk janë veçse një instrument për dominimin e një klase mbi një tjetër. Për marksizmin, shteti nuk është kombi i organizuar me miratimin e të gjithëve, por produkt i antagonizmit mes klasave dhe instrument shtypjeje në duart e klasës zotëruese. Kështu, vetëm zhdukja e shtetit dhe klasave mund të çojnë në një demokraci të vërtetë. Liria konsiderohet si diçka krejtësisht formale sa kohë që barazia shoqërore nuk është arritur.''' == '''Demokracitë bashkëkohore''' == === '''Zgjerimi i modelit liberal''' === '''Gjysma e parë e shekullit të 20-të shquhet nga vendosja e të drejtës së votës universale në shumicën e vendeve europiane. Ky zgjerim nuk prekte vetëm kategori burrash që ishin të përjashtuar por edhe femrat, të cilave iu akordua kjo e drejtë (1906 në Finlandë; 1928 në Britani të Madhe; 1944 në Francë), ndonjëherë pas përfundimit të një lufte të vështirë.''' '''Vlerat e demokracisë pluraliste dhe liberale u mohuan, megjithatë, nga dy lloje regjimesh: nga njëra anë, nga diktaturat fashiste të Italisë dhe naziste të Gjermanisë (ashtu si edhe nga regjime të tjera autoritare në atë kohë si Spanja apo Portugalia) dhe, nga ana tjetër, nga regjimet komuniste që ndiqnin demokracinë socialiste apo “popullore”.''' ==== '''Nga krijimi i OKB deri pas Luftës së Ftohtë''' ==== '''Pak pas [[Lufta e dytë botërore|Luftës së Dytë Botërore]], vlerësimi i parimeve demokratike, në veçanti të drejtat e njeriut, u shfaq nga Deklarata universale e të drejtave të njeriut, e adoptuar në 10 dhjetor 1948 nga [[Asambleja e përgjithshme]] e Kombeve të Bashkuara. Kjo u ndoq, në 1966, nga dy pakte, njëri në lidhje me të drejtat civile dhe politike, kurse tjetri, me të drejtat ekonomike, shoqërore dhe kulturore. Në kuadrin europian, Konventa europiane e të drejtave të njeriut u firmos në Romë në 4 nëntor 1950.''' '''Megjithatë, [[Bashkimi Sovjetik]] kishte vendosur sistemin e vet politik dhe ekonomik në shumicën e vendeve të Europës lindore dhe qendore, duke vendosur një regjim “totalitar” (themeluar mbi një bazë autoritare dhe policeske, ku çdo lëvizje kritike konsiderohej subversive). Në kontekstin e Luftës së Ftohtë që vinte në kundërshti bllokun lindor dhe bllokun e demokracive perëndimore, “versioni socialist i demokracisë” u aplikua gjithashtu në Kinë dhe në disa vende të tjera në zhvillim.''' '''Revolucionet demokratike të 1989 në vendet e Europës lindore dhe shpërbërja e Bashkimit Sovjetik (1991) i dhanë fund kësaj përballjeje. Që atëherë, pluralizmi liberale mund të pretendojë ekluzivitet si model demokratik. Por, megjithëse, në planin e vlerave, modeli i demokracisë pluraliste është vendosur, shumë regjime ushtrojnë në fakt një pushtet autoritar.''' ==='''Transformimi i pushtetit'''=== ==== '''Një shtet i dobësuar''' ==== [[File:2011 Wisconsin Budget Protests 1 JO.jpg|thumb|'''Protesta në Wisconsin, SHBA, që kërkojnë një buxhet të balancuar dhe reduktim të shpenzimeve qeveritare.'''|320x320px]] '''Ndërkohë që e drejta universale e votës u adoptua nga të gjitha regjimet liberale, u formuan organizata të mëdha politike (partitë) dhe shoqërore (sindikatat): përveç garantimit të lirive individuale, demokracia liberale ka pranuar ekzistencën e lirive kolektive, si p.sh lirinë e protestës dhe anëtarësimit në sindikatë.''' '''Konceptimi klasik i rolit të individëve në fushën politike u modifikua në mënyrë të konsiderueshme dhe regullat politike u përmbysën: disa organizata të mëdha u vunë përballë njëra tjetërës si rivalë për pushtet. Tani e tutje, asambletë legjislative u strukturuan në bazë të forcave politike dhe funksionimi i pushtetit është në varësi të lojës së koalicioneve. Gjithashtu, pluralizmi i opinioneve është diçka që, në kushte të caktuara, do të dobësonte pushtetin.''' '''Demokracitë liberale karakterizohen tanimë nga një shumëfishim i organizatave politike, sociale dhe ekonomike. Shoqëria demokratike ka formuar grupe interesi që vendosen në mes të individit dhe pushtetit. Paralelisht, rritja e rolit të shtetit duket se ka arritur kufjtë e vet. Përballë këtij evolucioni, disa propozojnë një rikthim në burimet e liberalizmit, që do të thotë një “zvogëlim të shtetit”.''' ==== '''Shoqatat si kundër-pushtet''' ==== '''Roli i fituar nga organizatat politike dhe shoqërore në lojën politike kanë modifikuar rregullat e demokracisë. Grupet janë vendosur si kundër-pushtete dhe kanë marrë autonominë e tyre lidhur me pushtetin politik, mbi të cilin ato veprojnë drejtpërsëdrejti duke negociuar me qeverisësit në emër të interesave të anëtarëve të tyre. Demokracia ka tendencë kështu që të shndërrohet në një bashkësi të madhe organizmash korporatiste, ku fuqia zëvendëson ligjshmërinë.''' '''Në këtë kuadër, vendimi politik duket më pak si rezultat i një debati sesa fryt i vënies në punë të një rrjeti klientele dhe një negocimi mes partnerëve publike dhe grupeve private të interesit. Në përfundim, shoqatat më të fuqishme përpiqen të imponojnë vullnetin e tyre.''' '''Kjo krizë e pushtetit prek të gjitha demokracitë perëndimore dhe i jep vend, në mënyrë paradoksale, riformimit të “feudeve” brenda shoqërisë demokratike, duke modifikuar kuptimin fillestar të pluralizmit dhe legjitimitetit politik.''' ==== '''Teknokracia''' ==== '''Ndërkohë që forcimi i shtetit që në fillim të shekullit të 20-të ka ndihmuar në rritjen e rolit të qeverisë dhe administratës, pushteti teknokratik, në shtetet në fund të shekullit të 20-të, ka tendencë të zëvendësojë atë të të zgjedhurve. Ekspertët ruajnë gjithmonë një vend më të madh në proceset e ndryshme dhe zhvillojnë një rrjet marrëdhëniesh me grupet për të arritur kompromise. Negocimi kontraktual rrezikon gjithashtu të zëvendësojë në mënyrë sistematike debatin, tradicionalisht i kërkuar për të rregulluar interesat e kundërt.''' '''Evolucioni i shoqërisë demokratike karakterizohet gjithashtu nga reduktimi i pjesëmarrjes politike nga qytetarët, që vjen nga njëra anë nga rënia e ideologjive mobilizuese që shoërohet në anën tjetër me një krizë legjitimitetit të institucioneve politike. Ky “deficit demokratik” rritet shpesh nga një personalizim më i madh i pushtetit.''' === '''Kriza e shtetit të fuqishëm''' === '''Kriza e shtetit të fuqishëm është vënë gjithnjë e më shumë në dukje që prej viteve 1970, me ngritjen e [[neoliberalizmi]]t. Ky fenomen shpjegohet në pjesën më të madhe nga roli gjithmonë në rritje i shtetit në jetën ekonomike dhe atë të qytetarit, duke shkaktuar një rritje të shpenzimave qeveritare, shpesh duke shkaktuar borxhe publike gjithnjë e në rritje. Buxhetet janë në krizë dhe shpenzimet publike janë bërë të pakontrollueshme. Teoristët dhe ekonomistët neoliberalë si [[Milton Friedman]] de [[Friedrich Hayek]] mendojnë se shtetit duhet të zvogëlohet ndjeshëm, në rolin e vet minimal dhe thelpësor, në mënyrë që shoqëria civile të rigjejë ritmin normal të marrëdhënieve të lira.''' [[File:2019 Democracy index.svg|thumb|center|600px| '''Harta e [[Economist Intelligence Unit]] për Indeksin e Demokracisë në 2019, ku ngjyrat më të gjelbra përfaqësojnë vende më demokratike.<br />''' {{div col|2}} Demokraci të plota:<br/> {{legend|#035600|9.00-10.00}} {{legend|#058a01|8.00-8.99}} Demokraci të mangëta:<br/> {{legend|#0ad600|7.00-7.99}} {{legend|#92d600|6.00-6.99}} Regjime hibride:<br/> {{legend|#d6d600|5.00-5.99}} {{legend|#d67e00|4.00-4.99}} Regjime autoritare:<br/> {{legend|#d62800|3.00-3.99}} {{legend|#950000|2.00-2.99}} {{legend|#4e0101|0.00-1.99}} Informacion i pamjaftueshëm, pa vlerësim: {{legend|#BFBFBF|}}{{div col end}}]] == '''Referimet''' == {{reflist}} == '''Shiko edhe:''' == * '''[[Absolutizmi]]''' * '''[[Dhuna]]''' * [[Forma e qeverisjes|'''Forma e qeverisjes''']] * '''[[Kushtetuta]]''' * '''[[Parlamenti]]''' * '''[[Shteti]],''' [[Kategoria:Politikë]] s3yvh1c0yb5aejx6y3md2r3cgy48ypk 2468319 2468318 2022-08-12T23:52:20Z Eihel 109121 Reverted to revision 2126262 by [[Special:Contributions/186.143.166.155|186.143.166.155]] ([[User talk:186.143.166.155|talk]]): Back to healthy version (TW) wikitext text/x-wiki {{Pa referenca|8 Mars 2015}} '''Demokracia''' (gr. ''demo'' - popull, ''kraci'' - rend) është një formë qeverisje në të cilën shumica e njerëzve ushtrojnë sovranitetin e tyre ose drejtëpërdrejtë, nëpërmjet referendumeve, ose në mënyrë jo të drejtëpërdrejtë, nëpërmjet zgjedhjes së përfaqësuesve. Duke filluar pas luftës së dytë botërore, interpretimet për demokracinë si rend qeverisës janë shumuar, dhe ndërmjet tyre ka dallime të mëdha. Gjatë historisë së sistemeve politike qeverisëse, brezi i sistemeve shtetërore demokratike është zgjeruar dhe në të futen rendet shtetërore liberale, rendet shtetërore një partiake deri tek rendet shtetërore të emërtuara demokratike por që në të vërtet nuk kanë asgjë që i lidh me kuptimin e fjalës ''demokraci''. == Eksperiencat demokratike në Antikitet == === Lindja e idealit demokratik === [[File:Cleisthenes.jpg|upright|thumb|[[Klisteni]], "babai i demokracisë athinase", bust modern]] Ideali demokratik e ka origjinën në [[Greqia e lashtë|Greqinë e lashtë]] të epokës klasike (shekulli i 5-të dhe 4-të p.e.s.). Bëhet fjalë në të njejtën kohë për një filozofi dhe eksperiencë politike, me shembull atë të [[Athina|Athinës]]: reformat e [[Soloni]]t, [[Pisistrati]]t dhe [[Klisteni]]t lejuan përparimin dhe ngritjen e sistemit demokratik që [[Efialti]] dhe [[Perikliu]] perfeksionuan. Kështu, grekët shtruan të parët rrugën e demokracisë politike të drejtpërdrejtë, në të cilën qytetarët i marrin vetë vendimet lidhur me qytetin (''[[polis]]''). Por kjo formë e demokracisë qëndroi e kufizuar; femrat, skllevërit dhe metekët (banorët e huaj të Athinës) nuk konsideroheshin si qytetarë, kurse zgjedhjet, parim themelor i demokracisë, zinin vetëm një rol dytësor – preferohej shorti për të përcaktuar magjistratët. Megjithatë, qytetarët, që zinin vend rregullisht në Asamblenë e përgjithshme të popullit ([[eklezia]]), nuk merrnin pjesë më pak, por në mënyrë të drejtpërdrejtë në marrjen e vendimeve. === Shembulli i demokracisë athinase nën Perikliun === [[Perikliu]] ishte përgjegjës për zgjerimet e fundit të demokracisë athinase. Eklezia, asambleja e popullit, merrte vendime për gjithçka; ajo ndihmohej në detyrën e saj nga [[Bule|Bulja]] (këshill ose senat), që duhet të debatonte çështjet e ngritura nga asambleja dhe të jepte një mendim paraprak. Funksionet e magjistratit, kolegjiale dhe vjetore, mbikqyreshin ngushtësisht nga ''demosi'' (populli). Magjistratët kryesorë të qytetit, strategët (nga greqishtja ''stratos'', i armatosur dhe ''agein'', drejtoj) mbanin pushtetin ekzekutiv, duke shpronësuar kështu arhondatin, i reduktuar, ashtu si këshilli i lashtë aristokratik i Aeropagut, në një titull juridik dhe fetar. Tribunali popullor Heliaia (6 000 heliastë të përcaktuar me short) jepte gjykim për të gjitha çështjet. Të gjithë qytetarët athinas mundeshin pra të vendosnin për qytetin e tyre në asamble, të zinin vend në tribunal, të ishin anëtare të Bules dhe të ushtronin një magjistraturë të paktën një herë në jetën e tyre. Në mënyrë që kjo barazi të mos ishte thjesht një fjalë e kotë, Perikliu jepte një pagë për pjesëmarrjen në jetën qytetare, e quajtur ''misthos''. Demokracia zbatohej gjithashtu duke lehtësuar pabarazitë ekonomike dhe shoqërore me praktikën e liturgjive (barrë e ndërmarrë nga shteti që i besohej qytetarëve më të pasur), në një sistem mbështetjeje për më të varfrit, duke siguruar punë për të gjithë. == Asambletë e para përfaqësuese në Mesjetë == [[Image:Magna Carta (British Library Cotton MS Augustus II.106).jpg|thumb|[[Magna Carta]], 1215, Angli|300x300px]] Në Europën mesjetare nuk ekzistonte një shtet demokratik, por disa qytete, (komuna) në [[Flandër]] dhe [[Itali]] sidomos, kishin përvoja me diçka të ngjashme me demokracinë. Nga ana tjetër, parimet demokratike po zbatoheshin edhe në shumë komunitete manastirore. Në nivel kombëtar, ekzistonin tashmë asambletë përfaqësuese, të zgjedhura nga populli dhe të mbledhura nga vullneti i mirë i mbretit: p.sh, [[Parlamenti]] në [[Angli]], [[Kortesi]] në [[Spanjë]], Shtresat e Përgjithshme në [[Francë]]. Por vetëm asambletë angleze zotëronin pushtet të vërtetë me firmosjen e Kartës së Madhe në 1215, sipas të cilit Parlamenti duhet të jepte miratimin e tij për taksat. ==Lindja e demokracive moderne== Bazuar mbi vlerësimin e individit dhe mbi barazinë gjyqësore, ideali demokratik modern shfaqet në fillim të shekullit të 18-të nga një konceptim i ri mbi njeriun sipas të cilit, ai, i lirë dhe i pajisur me vullnet të vetin, nuk është më i nënshtruar nga forcat hyjnore. Liria përkufizohet si një dhunti e vetvetishme e qenies njerëzore dhe realizohet plotësisht nëpërmjet njohjes së të [[E drejta natyrore|drejtave natyrore]], të patjetërsueshme dhe të shenjta. Ky konceptim, që trondit shoqërinë e urdhrave dhe privilegjeve të Regjimit të Vjetër, pranohet solemnisht në Francën e Revolucionit ku Deklarata mbi të drejtat e njeriut dhe qytetarit e 1789 deklaron se “ njerëzit lindin dhe qëndrojnë të lirë dhe të barabartë si e drejtë ”. === Modeli i demokracisë përfaqësuese britanike (shek. XVII-XVIII) === Ndërkohë që [[Rilindja]] risolli në modë teoritë politike të antikitetit grek, [[Reformacioni]] kalvinist (gjysma e dytë e shek. XVI) mori (Në Skoci, në Francë, në Holandë), një ngjyrim demokratik. Megjithatë, monarkia absolute triumfoi në shumicën e shteteve europiane. Ishte Anglia, që, në fund të revolucioneve të shekullit të 18-të, vendosi të parin regjim demokratik, duke garantuar liritë themelore, të cilat ishin pasojë e kësaj. Akti i [[Habeas Corpus]] (1679) dhe Deklarata e të drejtave (''[[Bill of Rights]]'', 1689) përbëjnë afirmimet e para zyrtare të të drejtave natyrore të [[Individi|individëve]]. Filozofi anglez [[John Locke|Xhon Lok]] dha formulimin e parë koherent të demokracisë moderne në esenë e tij ''Mbi qeverinë civile'' (1690): liria është një e drejtë natyrore e njeriut; një qeveri është legjitime vetëm nëse ajo është e bazuar në një kontratë me popullin; pushteti i të bërit ligje dhe ai i të zbatuarit të tyre duhet të veçohen. Kjo ndarje pushtetesh, e ripohuar pak më vonë nga [[Monteskje]] (''Mbi frymën e ligjeve'', 1748), bëhet një nga themelet e demokracisë. Bashkë me pohimin e përgjegjësisë ministeriale dhe dobësimin e prerogativës mbretërore, [[Britania e Madhe]] vuri në vend regjimin e parë parlamentar, institucionet e të cilit u bënë një model. ==== Demokracia përfaqësuese dhe demokracia e drejtpërdrejtë ==== Demokracia përfaqësuese është e bazuar në parimin, sipas të cilit vetëm një trup përfaqësuesish të zgjedhur mund të ngjallin në mënyrë të vërtetë vullnetin kombëtar. [[Zhan Zhak Ruso]], teorist i sovranitetit popullor në “Kontrat sociale” (1762), bëhet apostulli i demokracisë së drejtpërdrejtë ku çdonjëri nga individët që përbëjnë popullin është zotërues i një cope pushteti, të cilën e vendos nën vullnetin e përbashkët. Ky vullnet shfaqet nga e drejta e votës universal, demokracia e drejtpërdrejtë dhe regulli i shumicës. Eksperiencat demokratike perëndimore nisen nga ky konceptim i pamundur për ta vënë në punë në shtetet e mëdha dhe shoqëritë moderne komplekse. === Pranimi i demokracisë liberale në shekullin e 19-të === Demokracia fillon të triumfojë në fund të shekullit të 18-të. Revolta e kolonive angleze të Amerikës së Veriut lind “Deklaratën e të drejtave” të 1776, që shërben si bazë e Kushtetutës demokratike të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. [[Revolucioni francez]] i 1789 trondet tërë themelet e monarkive me të drejtë hyjnore dhe sjell “Deklaratën e të drejtave të njeriut dhe të qytetarit”, që prek të gjithë njerëzit. Këto dy revolucione janë pikënisje e regjimeve të para republikane dhe zgjerimit të së drejtës së votës. ==== Objektivi i evolucionit politik demokratik ==== Lufta për demokracinë bëhet që prej shekullit të 19-të një nga motivimet kryesore të evolucionit politik. Për mbështetësit e demokracisë liberale, veprimet e pushtetit kufizohen në sferën politike, që është ndjeshëm e distancuar nga sferat ekonomike dhe sociale. Për liberalët, demokracia ka si qëllim përfundimtar të garantojë lulëzimin e të drejtave të vetvetishme të qenies njerëzore: pushteti duhet të sigurojë me anë të mënyrave ligjore respektimin e lirive në mënyrë që marrëdhëniet shoqërore mes individëve, juridikisht të barabartë, të zhvillohen lirisht. Individët nuk duhet të mbështeten përveçse te vetvetja për të përmbushur fatin e tyre. Duke analizuar shoqërinë amerikane ([[Demokracia në Amerikë]]), Tokvili (Tocqueville) ishte teoristi i parë që shfaqi evolucionin demokratik (pra, zhdukjen progresive të pabarazive) si pikën e përfundimit të pashmangshme të luftës liberale. ==== E drejta e votës: një çështje madhore ==== [[Image:Suffrage universel 1848.jpg|thumb|Vendosja e së drejtës universale së votës për meshkujt në [[Francë]] në 1848 ishte një hap i rëndësishëm në historinë e demokracisë.|300x300px]] Përtej vendosjes së lirive themelore dhe kufizimit, madje përmbysjes së pushtetit mbretëror, është vendosja e së drejtës së votës që bëhet një çështje thelbësore. Për një kohë të gjatë, e drejta e votës i është rezervuar gjithmonë një pakice. Systemi i bazuar mbi taksën e votimit, që përjashtonte nga zgjedhësit në popullatë ata që nuk kishin të ardhura të mjaftueshme, u ndryshua progresivisht. Në Shtetet e Bashkuara, pas heqjes së skllavërisë, deklarata e barazisë së të drejtave për të zinjtë (1868) i dha fund, zyrtarisht të paktën, diskriminimit ndaj të cilit ata ishin viktima. ==== Kriteret e demokracisë liberale ==== Në të gjitha regjimet demokratike, Kushtetuta duhet të garantojë liritë themelore (liria e fjalës, garanci kundër arbitraritetit, liria e shtypit, liria e protestës, etj.), ndarjen e pushteteve (ekzekutiv dhe legjislativ, kryesisht), e drejta universale e votës, organizimi i zgjedhjeve të lira e të rregullta dhe pluralizmi partiak. Këtu duhet të përfshihen gjithashtu procedurat për ndryshimin e Kushtetutës ashtu si edhe kontrolli i përputhjes me kushtetutën të ligjeve. === Shfaqja e “demokracisë socialiste” === Transformimet e jetës ekonomike pas revolucioneve industriale, përkeqësimi i kushteve materiale të gjithë një kategorie të popullsisë dhe zhvillimi i lëvizjeve shoqërore në shekullin e 19-të çuan në një kritikë globale dhe radikale të parimeve të demokracisë liberale nga socializmi. Duke u nisur nga analiza e kushteve të punëtorëve, [[Karl Marks|Marksi]] ([[Kapitali]]) solli prova për faktin se demokracia nuk kishte mundur ta ndalonte shfrytëzimin e njeriut nga njeriu. Sipas teoristëve të socializmit, regjimet demokratike nuk janë veçse një instrument për dominimin e një klase mbi një tjetër. Për marksizmin, shteti nuk është kombi i organizuar me miratimin e të gjithëve, por produkt i antagonizmit mes klasave dhe instrument shtypjeje në duart e klasës zotëruese. Kështu, vetëm zhdukja e shtetit dhe klasave mund të çojnë në një demokraci të vërtetë. Liria konsiderohet si diçka krejtësisht formale sa kohë që barazia shoqërore nuk është arritur. == Demokracitë bashkëkohore == === Zgjerimi i modelit liberal === Gjysma e parë e shekullit të 20-të shquhet nga vendosja e të drejtës së votës universale në shumicën e vendeve europiane. Ky zgjerim nuk prekte vetëm kategori burrash që ishin të përjashtuar por edhe femrat, të cilave iu akordua kjo e drejtë (1906 në Finlandë; 1928 në Britani të Madhe; 1944 në Francë), ndonjëherë pas përfundimit të një lufte të vështirë. Vlerat e demokracisë pluraliste dhe liberale u mohuan, megjithatë, nga dy lloje regjimesh: nga njëra anë, nga diktaturat fashiste të Italisë dhe naziste të Gjermanisë (ashtu si edhe nga regjime të tjera autoritare në atë kohë si Spanja apo Portugalia) dhe, nga ana tjetër, nga regjimet komuniste që ndiqnin demokracinë socialiste apo “popullore”. ==== Nga krijimi i OKB deri pas Luftës së Ftohtë ==== Pak pas [[Lufta e dytë botërore|Luftës së Dytë Botërore]], vlerësimi i parimeve demokratike, në veçanti të drejtat e njeriut, u shfaq nga Deklarata universale e të drejtave të njeriut, e adoptuar në 10 dhjetor 1948 nga [[Asambleja e përgjithshme]] e Kombeve të Bashkuara. Kjo u ndoq, në 1966, nga dy pakte, njëri në lidhje me të drejtat civile dhe politike, kurse tjetri, me të drejtat ekonomike, shoqërore dhe kulturore. Në kuadrin europian, Konventa europiane e të drejtave të njeriut u firmos në Romë në 4 nëntor 1950. Megjithatë, [[Bashkimi Sovjetik]] kishte vendosur sistemin e vet politik dhe ekonomik në shumicën e vendeve të Europës lindore dhe qendore, duke vendosur një regjim “totalitar” (themeluar mbi një bazë autoritare dhe policeske, ku çdo lëvizje kritike konsiderohej subversive). Në kontekstin e Luftës së Ftohtë që vinte në kundërshti bllokun lindor dhe bllokun e demokracive perëndimore, “versioni socialist i demokracisë” u aplikua gjithashtu në Kinë dhe në disa vende të tjera në zhvillim. Revolucionet demokratike të 1989 në vendet e Europës lindore dhe shpërbërja e Bashkimit Sovjetik (1991) i dhanë fund kësaj përballjeje. Që atëherë, pluralizmi liberale mund të pretendojë ekluzivitet si model demokratik. Por, megjithëse, në planin e vlerave, modeli i demokracisë pluraliste është vendosur, shumë regjime ushtrojnë në fakt një pushtet autoritar. ===Transformimi i pushtetit=== ==== Një shtet i dobësuar ==== [[File:2011 Wisconsin Budget Protests 1 JO.jpg|thumb|Protesta në Wisconsin, SHBA, që kërkojnë një buxhet të balancuar dhe reduktim të shpenzimeve qeveritare.|320x320px]] Ndërkohë që e drejta universale e votës u adoptua nga të gjitha regjimet liberale, u formuan organizata të mëdha politike (partitë) dhe shoqërore (sindikatat): përveç garantimit të lirive individuale, demokracia liberale ka pranuar ekzistencën e lirive kolektive, si p.sh lirinë e protestës dhe anëtarësimit në sindikatë. Konceptimi klasik i rolit të individëve në fushën politike u modifikua në mënyrë të konsiderueshme dhe regullat politike u përmbysën: disa organizata të mëdha u vunë përballë njëra tjetërës si rivalë për pushtet. Tani e tutje, asambletë legjislative u strukturuan në bazë të forcave politike dhe funksionimi i pushtetit është në varësi të lojës së koalicioneve. Gjithashtu, pluralizmi i opinioneve është diçka që, në kushte të caktuara, do të dobësonte pushtetin. Demokracitë liberale karakterizohen tanimë nga një shumëfishim i organizatave politike, sociale dhe ekonomike. Shoqëria demokratike ka formuar grupe interesi që vendosen në mes të individit dhe pushtetit. Paralelisht, rritja e rolit të shtetit duket se ka arritur kufjtë e vet. Përballë këtij evolucioni, disa propozojnë një rikthim në burimet e liberalizmit, që do të thotë një “zvogëlim të shtetit”. ==== Shoqatat si kundër-pushtet ==== Roli i fituar nga organizatat politike dhe shoqërore në lojën politike kanë modifikuar rregullat e demokracisë. Grupet janë vendosur si kundër-pushtete dhe kanë marrë autonominë e tyre lidhur me pushtetin politik, mbi të cilin ato veprojnë drejtpërsëdrejti duke negociuar me qeverisësit në emër të interesave të anëtarëve të tyre. Demokracia ka tendencë kështu që të shndërrohet në një bashkësi të madhe organizmash korporatiste, ku fuqia zëvendëson ligjshmërinë. Në këtë kuadër, vendimi politik duket më pak si rezultat i një debati sesa fryt i vënies në punë të një rrjeti klientele dhe një negocimi mes partnerëve publike dhe grupeve private të interesit. Në përfundim, shoqatat më të fuqishme përpiqen të imponojnë vullnetin e tyre. Kjo krizë e pushtetit prek të gjitha demokracitë perëndimore dhe i jep vend, në mënyrë paradoksale, riformimit të “feudeve” brenda shoqërisë demokratike, duke modifikuar kuptimin fillestar të pluralizmit dhe legjitimitetit politik. ==== Teknokracia ==== Ndërkohë që forcimi i shtetit që në fillim të shekullit të 20-të ka ndihmuar në rritjen e rolit të qeverisë dhe administratës, pushteti teknokratik, në shtetet në fund të shekullit të 20-të, ka tendencë të zëvendësojë atë të të zgjedhurve. Ekspertët ruajnë gjithmonë një vend më të madh në proceset e ndryshme dhe zhvillojnë një rrjet marrëdhëniesh me grupet për të arritur kompromise. Negocimi kontraktual rrezikon gjithashtu të zëvendësojë në mënyrë sistematike debatin, tradicionalisht i kërkuar për të rregulluar interesat e kundërt. Evolucioni i shoqërisë demokratike karakterizohet gjithashtu nga reduktimi i pjesëmarrjes politike nga qytetarët, që vjen nga njëra anë nga rënia e ideologjive mobilizuese që shoërohet në anën tjetër me një krizë legjitimitetit të institucioneve politike. Ky “deficit demokratik” rritet shpesh nga një personalizim më i madh i pushtetit. === Kriza e shtetit të fuqishëm === Kriza e shtetit të fuqishëm është vënë gjithnjë e më shumë në dukje që prej viteve 1970, me ngritjen e [[neoliberalizmi]]t. Ky fenomen shpjegohet në pjesën më të madhe nga roli gjithmonë në rritje i shtetit në jetën ekonomike dhe atë të qytetarit, duke shkaktuar një rritje të shpenzimave qeveritare, shpesh duke shkaktuar borxhe publike gjithnjë e në rritje. Buxhetet janë në krizë dhe shpenzimet publike janë bërë të pakontrollueshme. Teoristët dhe ekonomistët neoliberalë si [[Milton Friedman]] de [[Friedrich Hayek]] mendojnë se shtetit duhet të zvogëlohet ndjeshëm, në rolin e vet minimal dhe thelpësor, në mënyrë që shoqëria civile të rigjejë ritmin normal të marrëdhënieve të lira. [[File:2019 Democracy index.svg|thumb|center|600px| Harta e [[Economist Intelligence Unit]] për Indeksin e Demokracisë në 2019, ku ngjyrat më të gjelbra përfaqësojnë vende më demokratike.<br/> {{div col|2}} Demokraci të plota:<br/> {{legend|#035600|9.00-10.00}} {{legend|#058a01|8.00-8.99}} Demokraci të mangëta:<br/> {{legend|#0ad600|7.00-7.99}} {{legend|#92d600|6.00-6.99}} Regjime hibride:<br/> {{legend|#d6d600|5.00-5.99}} {{legend|#d67e00|4.00-4.99}} Regjime autoritare:<br/> {{legend|#d62800|3.00-3.99}} {{legend|#950000|2.00-2.99}} {{legend|#4e0101|0.00-1.99}} Informacion i pamjaftueshëm, pa vlerësim: {{legend|#BFBFBF|}}{{div col end}}]] == Referimet == {{reflist}} == Shiko edhe: == * [[Absolutizmi]] * [[Dhuna]] * [[Forma e qeverisjes]] * [[Kushtetuta]] * [[Parlamenti]] * [[Shteti]], [[Kategoria:Politikë]] ku1o66dinx4x8ylvewrb7kcqfvewe0f 0 42711 2468314 2468255 2022-08-12T23:40:15Z Sadsadas 51943 /* 2010–2018: Dominimi në Shqipëri dhe suksesi historik në Evropë */ wikitext text/x-wiki {{Infobox football club | clubname = Skënderbeu Korçë | image = Logo SK Skënderbeu_e re.png | nickname = Ujqërit e Dëborës<br>Bardhekuqtë<br>Juglindorët | location = [[Korçë]], [[Shqipëria|Shqipëri]] | fullname = Klubi Futbollistik Skënderbeu Korçë | short name = Skënderbeu | founded = [[15 prill]] [[1909]]; 123 vite më parë | owner = {{flamuri|Shqipëria}} [[Ardian Takaj]] | coach = {{flamuri|Shqipëria}} [[Migen Memelli]] | ngjyrat_e_klubit = Bardhë e Kuqe | adresa = Bulevardi "Gjergj Kasrioti" | website = http://ksskenderbeu.com | ground = [[Stadiumi "Skënderbeu"|Stadiumi Skënderbeu]] | capacity = 10,000 vënde | drejtori = | shefi = | league = [[Kategoria Superiore]] | season = 2021–22 | position = 12të (bie nga kategoria) | sukseset = [[KF Skënderbeu#Trofe|Shiko]] |shirtsupplier = ([[Legea]]) |shirtsponsors = ([[ama]]) |pattern_la1= _skenderbeu1718h |pattern_b1= _skenderbeu1718h |pattern_ra1= _skenderbeu1718h |pattern_sh1=_skenderbeu1718h |pattern_so1= |leftarm1= CC0000 |body1= CC0000 |rightarm1= CC0000 |shorts1= CC0000 |socks1= ff0000 | pattern_la2 = _skenderbeu1718a | pattern_b2 = _skenderbeu1718a | pattern_ra2 = _skenderbeu1718a | pattern_sh2 = _skenderbeu1516a | pattern_so2 = | leftarm2 = DD0000 | body2 = DD0000 | rightarm2 = DD0000 | shorts2 = | socks2 = | pattern_la3 = _blackshoulders | pattern_b3 = _shoulder_stripes_black_stripes | pattern_ra3 = _blackshoulders | pattern_sh3 = _blacksides | pattern_so3 = _darkyellow_outerbands | leftarm3 = ffac00 | body3 = ffac00 | rightarm3 = ffac00 | shorts3 = ffac00 | socks3 = ffac00 }} '''Klubi Futbollistik Skënderbeu Korçë''' është një klub sportiv i [[Korçë]]s. Klubi luan në [[Kategoria Superiore|Kategorinë Superiore]] ku sezonin e kaluar 2012-2013 zuri vendin e parë. Klubi ka marrë këtë emër për nder të Heroit tonë Kombëtar, [[Skënderbeu]]. Klubi i luan ndeshjet në Stadiumin Skënderbeu, me kapacitet 10,000 vende. ==Historia== ===1909–1929: Themelimi dhe vitet e para=== Klubi i parë i futbollit në qytetin e Korçës u themelua me emrin Vllazëria më 9 prill 1909 nga politikani dhe poeti [[Hilë Mosi]]. Rritja e popullariteti të sportit të futbollit bënë që nga viti 1920 e deri në 1922 të krijoheshin klube të tjera si ''Përparimi'' dhe ''Sport Klub Korça''. Në vitin 1923 Liceu Kombëtar shqiptar formoi shoqërinë ''Shpresa''.<ref name="Historia">{{cite web|url=https://zgjohushqiptar.com.al/2018/01/08/historia-e-formimit-te-klubit-te/|title=Historia e formimit të klubit të futbollit “Skënderbeu” të Korçës|publisher=Zgjohu Shqiptar|language=sq|date=janar 2018|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> Klubi Skënderbeu u themelua zyrtarisht në vitin 1925 kur shumë djemë të rinjë luanin futboll në fushat lokale të qytetit.<ref name="Historia"/> Në Korçë, futbolli nisi të bëhej gjithnjë e më tepër popullor dhe pothuajse çdo fushë përdorej nga sportdashësit e zonës për të luajtur. Kjo solli që shumë lagje e rrethina të Korçës të formonin skuadrat e tyre të vogla. Në vitin 1926 u formua shoqëria ''Zhgaba'' e po kështu një vit më pas u formuan edhe skuadra të voga lokale si ''Leka i Madh'', ''Pirro'', ''Brekverdhit'', ''Zjarri'', ''Tigri'' dhe ''Diamanti''.<ref name="Historia"/> Megjithatë Skënderbeu mundi të përfaqësojë qytetin dhe t'ia u dalë mbanë vështirësive, qoftë edhe politike.<ref name="Sporti Shqiptar">{{Cito web|url=http://www.sportishqiptar.com.al/todo-vaso-mjeshtri-i-merituar-rrefen-historine-80-vjecare-te-futbollit-korcar/|title=Todo Vaso, mjeshtri i merituar, rrëfen historinë 80-vjeçare të futbollit korçar|date=11 nëntor 2010|accessdate=12 nëntor 2010|publisher=Sporti Shqiptar|author=Teodor Vaso|language=sq}}{{Lidhje e vdekur}}</ref> ===1930–1944: Titulli i parë kampion=== Skënderbeu ishte një nga ekipet që mori pjesë në edicionin e parë zyrtar të [[Kategoria Superiore|kampionatit shqiptar]] në vitin 1930.<ref name="Kampionati i parë">{{cite web|url=https://www.arkivalajmeve.com/Kampionati-1-sezoni-1930.121972/|title=Kampionati 1, sezoni 1930|publisher=Arkiva Mediatike Shqiptare|language=sq|date=2 nëntor 2008|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> Ata ishin ekipi i vetëm që përfaqësonin Korçën, duke bërë që ata të kishin mbështetje të madhe nga banorët e qytetit, një mbështjete e ngjashme me klubet e tjera si [[KF Tirana|Tirana]] dhe [[KS Vllaznia|Vllaznia]]. Gjatë kampionatit të vitit 1930, Skënderbeu u rendit e dyta mbrapa Tiranës pasi nuk pranoi të luante në dy ndeshjet finale ndaj ekipit kryeqytetas.<ref name="Kampionati i parë"/> Tre vite më pas, në edicionin e vitit 1933, Skënderbeu u shpall kampion i Shqipërisë për herë të parë, duke fituar titullin me dy pikë më shumë se Vllaznia.<ref name="Titulli i parë">{{cite web|url=https://www.arkivalajmeve.com/Heronjte-korcare-te-vitit-te-famshem-1933.1046930696/|title=Heronjte korcare te vitit te famshem 1933|publisher=Arkiva Mediatike Shqiptare|language=sq|date=24 shtator 2010|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> Lojtarët që i dhanë Skënderbeut titullin e parë kampion ishin: Klani Marjani, Kristaq Bimbli, Andrea Çani, Andon Miti, Lefter Petra, Fori Stasa, Nexhat Dishnica, Tomor Ypi, Thoma Vangjeli, [[Servet Teufik Agaj]], Enver Kulla, Vasil Trebicka, Stavri Kondili, Aristotel Samsuri, kurse Qemal Omari ishte trajneri.<ref name="Titulli i parë"/> Në atë sezon, sulmuesi i ekipit Servet Teufik Agaj u shpall edhe golashënuesi më i mirë i kampionatit me shtatë gola.<ref name="Titulli i parë"/> Një vit më pas, do të ishte sulmuesi tjetër korçar Aristotel Samsuri që do të shpallej shënuesi më i mirë; edhe ai regjistroi shtatë gola por Skënderbeu nuk mundi ta fitonte titullin kampion sërisht, duke u renditur në vendin e dytë mbrapa Tiranës. Samsuri ishte golashënuesi më i mirë i ekipit për sezonin 1935. Në dy kampionatet e rradhës të mbajtura para fillimit të [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]], Skënderbeu regjistroi dy vende të katërta me Omarin si trajner. Klubi pezulloi aktivitetet nga viti 1938 e deri në vitin 1945 për shkak të luftës dhe asnjë turnament futbolli nuk u zhvillua në Shqipëri. ===1945–2008: Vështirsitë e pas-luftës=== Klubi rifilloi aktivitetin sërisht në vitin 1945. Pasi morën vesh lajmin, tifozët dhe qytetarët korçarë dolën në rrugët e qytetit për të festuar. Shumica e lojtarëve që kishin luajtur në vitet 1930 ishin tërhequr, kështu që ekipi ishte kryesisht i përbërë nga lojtarë të rinjë, me pëjashtim të Klani Marjanit, Bellovodës dhe Saros. Megjithatë, entuziazmi ra shpejtë pasi ekipi dështoi të përsëriste rezultatet e viteve 1930; në kampionatin e vitit 1945, ata përfunduan të katërtit në grupin B të përbërë nga gjashtë ekipe, kurse në vitin 1946 ata përfunduan të pestët në grupin A, vetëm një pikë larg vendit të fundit. Trajneri [[Tato Bimbli]] vendosi të afronte lojtarë të rinjë për të rigjallëruar ekipin para fillimit të sezonit 1947. Pavarësisht kësaj, ky sezon rezultoi edhe më negativ sesa të tjerët, pasi ekipi mblodhi vetëm një pikë në shtatë ndeshje. Në atë vit, klubi u detyrua të ndryshonte emrin në Dinamo Korçë nga Partia Komuniste. Në vitin 1949, klubi e ndryshoi sërisht emrin, duke u quajtur thjesht Korça. Në sezonin e atij viti, ekipi shfaqi shenja përmirësimi, duke u renditur në vendin e gjashtë nga nëntë ekipe. Një vit më pas, trajneri Bimbli u largua nga pankina dhe u zëvëndësua nga [[Spiro Koçe]]. Në vitin 1951, të gjitha ekipet u detyruan nga regjimi komunist të ndryshonin emrin në "Puna". Gjatë viteve të mëtejshme të komunizmit, Skënderbeu ishte një ekip deri diku mesatar, duke u renditur shpesh në mesin e renditjes. Ata nuk arritën ndonjë sukses të madhë gjatë kësaj periudhe, por shkuan tre herë në finalen e [[Kupa e futbollit e Shqipërisë|kupës]] në vitet 1958, 1965 dhe 1976, por në të treja rastet pësuan disfatë. Megjithatë, ekipi fitoi titullin e [[Kategoria e Parë|Kategorisë së Parë]] në sezonin 1975–76. Situata e Skënderbeut nuk u përmirësua pas rënjes së komunizmit. Ata shpenzuan vitet 1990 dhe 2000 duke lëvizur nga Kategoria Superiore në Kategorinë e Parë, të cilën do ta fitonin edhe në dy raste të tjera, respektivisht në sezonet 2004–05 dhe 2006–07. Në sezonin 2007–08, Skënderbeu luajti në elitë, por qëndrimi i tyre zgjati pak, pasi ata e mbyllën kampionatin në vendin e fundit me vetëm tre fitore në 33 ndeshje, duke u rikthyer sërisht në Kategorinë e Parë. Në sezonin 2008–09, Skënderbeu arriti një vend të dytë në Kategorinë e Parë, duke u rikthyer sërisht në Superiore. ===2010–2018: Dominimi në Shqipëri dhe suksesi historik në Evropë=== Gjatë pushimit dimëror të sezonit 2009–10, Skënderbeu renditej në vendin e fundit në kampionat dhe rrezikonte të binte nga kategoria. Gjatë kësaj kohe, Agim Zeqo, pronari i Red Bull Albania, u vendos si presidenti i ri i klubit.<ref>{{cite web|url=http://www.arkivalajmeve.com/Agim-Zeqo-si-Obama-Yes-we-canPresidenti-i-Skenderbeut-synon-te-sjelle-pas-78-vjetesh-titullin-kampion-ne-Korce--------------------------------Publikoje-ne-rrjetet-sociale-----------------.1046930499/|title=Agim Zeqo si Obama Yes we can. Presidenti i Skenderbeut synon te sjelle pas 78 vjetesh titullin kampion ne Korce Publikoje ne rrjetet sociale|publisher=Arkiva Mediatike Shqiptare|language=sq|date=24 shtator 2010|accessdate=30 korrik 2022}}</ref> Gjithashtu u vendos një bord i ri i përbërë nga 16 persona, si dhe disa donatorë vendosën të kontribojnë në klub, përfshirë biznesmen të suksesshëm si [[Samir Mane]], [[Irfan Hysenbelliu]] dhe Grigor Joti.<ref name=Donator>{{cite web|url=http://www.arkivalajmeve.com/Shpetimtaret-e-rinj-te-Skenderbeut.405455/|title=“Shpëtimtarët” e rinj të Skënderbeut|publisher=Arkiva Mediatike Shqiptare|language=sq|accessdate=30 korrik 2022}}</ref> Gazetari [[Blendi Fevziu]] ishte gjithashtu një donator, sëbashku me ministrin e financave [[Ridvan Bode]] dhe prefektin e Korçës [[Niko Peleshi]].<ref name=Donator/> Objektivi afatshkurtër i klubit ishte qëndrimi në Kateogirnë Superiore kurse fitimi i titullit synohej në sezonin e ardhshëm.<ref>{{cite web|url=http://hoxhalli.info/Futboll/prezantohet-skenderbeu-i-ri.html|title=Prezantohet Skenderbeu i ri!|website=hoxhalli.info|language=sq|access-date=10 mars 2017|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518100144/http://hoxhalli.info/Futboll/prezantohet-skenderbeu-i-ri.html|archive-date=18 maj 2015|df=dmy-all}}</ref> Skënderbeu e mbylli sezonin në vendin e 10të nga 12 skuadra gjithsej, gjë që do të thoshte se ata do të luanin një ndeshje play-off me [[KS Kamza|Kamzën]] e cila ishte renditur e treta në Kategorinë e Parë. Ata fituan minimalisht 1–0 falë një goli të mesfushorit [[Klodian Asllani]], duke arritur objektivin sezonal.<ref>{{cite web|url=http://www.albaniasoccer.com/lajme/shqiperi/superliga/2233.html|title=Skënderbeu - Kamza 1-0/ Asllani mban korcaret ne Superiore|website=albaniasoccer.com|language=sq|access-date=10 mars 2017}}</ref> Vendosja e [[Shkëlqim Muça|Shkëlqim Muçës]] si trajneri i ri i ekipit dhe afrimi i lojtarëve si [[Ditmar Bicaj]], [[Orges Shehi]],<ref>{{cite news|url=http://www.albaniasoccer.com/lajme/shqiperi/superliga/2518-orges-shehi-eshte-i-skenderbeut-.html|title=Orges Shehi është i Skënderbeut!|website=albaniasoccer.com|language=sq|author=Altin Ngjela|date=13 korrik 2010|access-date=10 nëntor 2016}}</ref> [[Endrit Vrapi]],<ref>{{cite web|url=http://www.sportishqiptar.com.al/68610/|title=Vrapi: Në Korçë, për të fituar titullin kampion|author=Leonard Trebicka|language=sq|publisher=Sporti Shqiptar|accessdate=10 korrik 2010|date=3 korrik 2010}}</ref> [[Jetmir Sefa]] dhe [[Bledi Shkëmbi]],<ref>{{cite news|url=http://205.234.186.235/lajme/shqiperi/superliga/2077-tifozet-korcar-kerkojne-rikthimin-e-bledi-shkembit.html|title=Tifozet korcar kerkojne rikthimin e Bledi Shkembit|publisher=Futbolli Shqiptar|language=sq|date=12 maj 2010|accessdate=3 gusht 2015|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304083002/http://205.234.186.235/lajme/shqiperi/superliga/2077-tifozet-korcar-kerkojne-rikthimin-e-bledi-shkembit.html|archivedate=4 mars 2016}}</ref> e bënë Skënderbeun si favorit për titullin kampion në sezonin 2010–11. Pavarësisht kësaj, ata e shpenzuan sezonin më së shumti duke qëndruar në vendin e dytë mbrapa [[KS Flamurtari|Flamurtarit]]. Muça u zëvëndua nga [[Shpëtim Duro]] në shkurt 2011,<ref>{{cite web|url=http://www.arkivalajmeve.com/Duro-tekniku-i-ri-i-Skenderbeut.1046998513/|title=Duro, tekniku i ri i Skënderbeut|publisher=Arkiva Mediatike Shqiptare|work=Vizion Plus|language=sq|accessdate=31 korrik 2022}}</ref> me këtë të fundit që mposhti Flamurtarin në ndeshjen e parë në krye të ekipit për të zvogëluar distancën. Me trajnerin Duro, Skënderbeu fitoi 11 nga 13 ndeshjet e fundit të kampionatit duke u shpallur kampion i Shqipërisë për herë të parë pas 78 vitesh.<ref>{{cite web|url=https://peqini.com/korca-ne-feste-skenderbeu-kampion-pas-78-vitesh-flamurtari-braktis-fushen-ne-shkoder/|title=Korça në festë, Skënderbeu kampion pas 78 vitesh, Flamurtari braktis fushën në Shkodër|website=peqini.com|language=sq|date=5 maj 2011|accessdate=30 korrik 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://top-channel.tv/2011/05/04/skanderbeu-kampion-i-shqiparisa/|title=Skënderbeu, Kampion i Shqipêrisë|website=top-channel.tv|language=sq|date=5 maj 2011|accessdate=30 korrik 2022}}</ref> Skënderbeu e nisi sezonin 2011–12 me mungesa rezultatesh; ata fillisht u mposhtën nga [[KF Tirana|Tirana]] në ndeshjen e Superkupës,<ref>{{cite news|url=http://www.panorama.com.al/“lufte”-ne-korce-tirana-fiton-superkupen/|title="Luftë" në Korçë, Tirana fiton Superkupën|publisher=Gazeta Panorama|language=sq|author=Fation Shehu|date=19 gusht 2011|accessdate=15 tetor 2015}}</ref> u eliminuan nga [[APOEL F.C.|APOEL]] në raundin e dytë kualifikues të UEFA Ligës së Kampioneve, si dhe arritën vetëm një fitore në katër ndeshjet hapëse të kampionatit. Këto rezultate sollën shkarkimin e trajnerit Duro. Ky i fundit u zëvëndësua nga çeku [[Stanislav Levý]],<ref>{{cite web|url=http://www.arkivalajmeve.com/Skenderbeu--zyrtare-Levi-merr-drejtimin.1047117299/|title=Skënderbeu, zyrtare, Levi merr drejtimin|publisher=Arkiva Mediatike Shqiptare|work=Panorama Sport|language=sq|date=12 tetor 2011|accessdate=31 korrik 2022}}</ref> i cili u bë trajneri i huaj i dytë në historinë e klubit pas [[Qemal Omari]]t, i cili pavarësisht se ishte shtetas turk, kishte origjinë shqiptare.<ref>{{cite web|url=https://kohanews.com/sport/korcari-qemal-omari-qe-themeloi-istanbulspor/|title=Korçari Qemal Omari që themeloi Istanbulspor|website=kohanews.com|language=sq|accessdate=1 gusht 2022}}</ref> Levý e udhëhoqi ekipin drejt vendit të parë në kampionat, duke arritur 14 ndeshje pa humbje. Skënderbeu arriti ta fitonte kampionatin e dytë rresht pas një dueli të fortë përgjatë sezonit me [[KF Teuta|Teutën]], të cilën e mposhti me vetëm një pikë diferencë.<ref>{{cite web|url=https://shqiptarja.com/lajm/sk-euml-nderbeu-kampion-i-superlig-euml-s-br-pogradeci-bie-n-euml-kategorin-euml-e-par-euml|title=Skënderbeu kampion i Superligës, Pogradeci bie në kategorinë e Parë|website=shqiptarja.com|language=sq|date=12 maj 2012|accessdate=3 gusht 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.gazeta-shqip.com/2012/05/13/skenderbeu-rikonfirmohet-kampion-2012/|title=Skënderbeu rikonfirmohet kampion 2012|publisher=Gazeta Shqip|language=sq|date=13 maj 2012|accessdate=6 gusht 2022}}</ref> Korçarët gjithashtu arritën finalen e Kupës së Shqipërisë për herë të parë që nga viti 1976; pavarësisht kësaj, ata u mposhtën sërisht nga Tirana duke vazhduar kështu rekordin 100% të humbjeve në finale pas atyre të viteve 1958, 1965 dhe 1976.<ref>{{cite web|url=https://www.idituri.com/tirana-fiton-kupen-e-shqiperise/|title=Tirana fiton Kupën e Shqipërisë|website=idituri.com|language=sq|date=18 maj 2012|accessdate=3 gusht 2022}}</ref> Pas dy vitesh qëndrim si president, Zeqo dha dorëheqjen dhe u zëvëndësua nga Ardian Takaj.<ref>{{cite web|url=https://www.gazetatema.net/2013/08/05/targat-ko-dhe-ku/|title=Targat KO dhe KU|publisher=Gazeta Tema|language=sq|author=Bledar Kuka|date=5 gusht 2013|accessdate=9 gusht 2022}}</ref> Skënderbeu e nisi sezonin 2012–13 duke arritur fitoren e parë në Ligën e Kampioneve (fitore 1–0 ndaj Debrecenit)<ref>{{cite web|url=https://www.idituri.com/skenderbeu-dominon-debrecenin-fiton-ndeshjen-e-pare-kualifikuese-te-champions-league/|title=Skënderbeu dominon Debreçenin. Fiton ndeshjen e parë kualifikuese të Champions League|website=idituri.com|language=sq|date=19 korrik 2012|accessdate=6 gusht 2022}}</ref> por u eliminuan nga raundi me rezultatin e përgjithshëm 3–1 pas humbjes në ndeshjen e kthimit. Ata humbën një tjetër finale të Superkupës ndaj Tiranës,<ref>{{cite web|url=https://fshf.org/sq/superkupa-tirana-skenderbeu-2-1/|title=Superkupa, Tirana-Skenderbeu 2-1|website=fshf.org|publisher=Federata Shqiptare e Futbollit|language=sq|date=7 korrik 2013|accessdate=6 gusht 2022}}</ref> por dominuan në kampionat, duke pësuar vetëm një humbje në 20 ndeshjet e para. Falë kësaj ecurie, korçarët arritën të sigurojnë titullin e tretë rresht kampion në mënyrë të lehtë. Në kupë, ata pësuan një eliminim surprizë nga [[KF Bylis|Bylis]] në gjysëm-finale.<ref>{{cite web|url=https://telegraf.al/sport/e-bujshme-laci-bylis-ne-finale/|title=E bujshme, Laçi-Bylis në finale!|website=telegraf.al|language=sq|date=18 prill 2013|accessdate=6 gusht 2022}}</ref> Ky ishte sezoni i parë me trajnerin e suksesshëm [[Mirel Josa]]. Me Josën në krye, Skënderbeu do të fitonte kampionatin sërisht në sezonin 2013–14. Në gusht 2013, ata fituan Superkupën e Shqipërisë për herë të parë në histori pasi mposhtën Laçin,<ref>{{cite news|url=https://albaniaplus.com/skenderbeu-mposht-lacin-me-penallti-fiton-per-here-te-pare-superkupen/|title=Skënderbeu mposht Laçin me penallti, fiton për herë të parë Superkupën|website=albaniaplus.com|language=sq|accessdate=10 gusht 2022}}</ref> duke i dhënë fund rekordit negativ të finaleve të humbura. Në raundet kualifikuese të Ligës së Kampioneve, korçarët eliminuan [[Neftchi Baku]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/uefachampionsleague/news/020b-0e856bc06c57-021789b2a258-1000--skenderbeu-strike-late-to-end-neftci-resistance/|title=Skënderbeu strike late to end Neftçi resistance|trans-title=Skënderbeu shënon në fund për ti dhënë fund rezistencës së Neftçit|publisher=UEFA|language=sq|author=Lysien Nurishmi|date=23 korrik 2013|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> në raundin e parë para se të mposhteshin me rezultatin e përgjithshëm 3–2 nga kazakët e [[FC Shakhter Karagandy|Shakhter Karagandy]]. Skënderbeu zbriti në Ligën e Evropës, duke debutuar në raundin play-off ndaj [[FC Chornomorets Odesa|Chornomorets Odesa]], duke u bërë ekipi i parë shqiptar që arrin në këtë raund; korçarët u eliminuan 6–7 me penallti pasi rezultati i përgjithshëm i të dy ndeshjeve ishte 1–1.<ref>{{cite web|url=http://www.panorama.com.al/sport/kukesi-te-pamunduren-skenderbeu-per-te-hyre-ne-histori/|title=kukësi kryelartë, Skënderbeu një penallti larg grupeve|publisher=Gazeta Panorama|language=sq|date=29 gusht 2013|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> Në gusht 2014, ata fituan Superkupën për herë të dytë në histori,<ref>{{cite web|url=https://top-channel.tv/2014/08/17/skenderbeu-fiton-superkupen/|title=Skënderbeu fiton Superkupën|website=top-channel.tv|language=sq|date=17 gusht 2014|accessdate=9 gusht 2022}}</ref> kurse në pêrfundim të sezonit 2014–15 ata u shpallën kampion për të pestin vit rresht, duke u bërë klubi i parë shqiptar që e arrin këtë gjë.<ref>{{cite web|url=https://www.oranews.tv/skenderbeu-shpallet-zyrtarisht-per-here-te-peste-radhazi-kampion-i-shqiperise|title=Skënderbeu shpallet zyrtarisht për herë të 5-të radhazi kampion i Shqipërisë|website=oranews.tv|language=sq|date=16 maj 2015|accessdate=6 gusht 2022}}</ref> Vera e vitit 2015 nisi me afrimin e bujshëm të sulmuesit shkodran [[Hamdi Salihi]].<ref>{{cite web|url=http://www.panorama.com.al/skenderbeu-salihi-per-champions/|title=Skënderbeu, Salihi për Champions|publisher=Gazeta Panorama|language=sq|date=3 korrik 2015|accessdate=12 gusht 2022}}</ref> Skënderbeu vazhdoi me performancat pozitive në Evropë, duke u bërë klubi i parë shqiptar në histori që kalon dy raunde rresht në Ligën e Kampioneve, duke eliminuar respektivisht [[Crusaders F.C.|Crusaders]] dhe [[FC Milsami Orhei|Milsami Orhei]]. Korçarët u bënë të parët që do të luanin në raundin play-off të Ligës së Kampioneve, ku u eliminuan nga kroatët e [[GNK Dinamo Zagreb|Dinamo Zagreb]]. Pavarësisht kësaj, ata u kualifikuan automatikisht në fazën e grupeve të Ligës së Evropës, duke shënuar një arritje historike për futbollin shqiptar. Në fazën e grupeve. Skënderbeu arriti të grumbullonte vetëm tre pikë, të cilat erdhën në fitoren historike 3–0 kundër [[Sporting CP|Sporting]] në [[Elbasan Arena]].<ref>{{cite web|url=https://sot.com.al/sport/historike-sk%C3%ABnderbeu-fitore-t%C3%AB-madhe-n%C3%AB-europa-league-3-0-me-sportingun|title=Historike, Skënderbeu fitore të madhe në Europa League, 3-0 me Sportingun|website=sot.com.al|language=sq|date=6 nëntor 2015|accessdate=11 gusht 2022}}</ref> Në Kategorinë Superiore, ekipi u shpall kampion për të gjashtin sezon rresht, duke zgjeruar rekordin e titujve të fituar rresht, pasi mblodhën 79 pikë në 36 ndeshje. Salihi ishte protagonisti kryesor i këtij sezoni, duke shënuar 35 gola në të gjitha kompeticionet, përfshirë 27 në kampionat, çka i dha edhe Këpucën e Artë si golashënuesi më i mirë.<ref>{{cite web|url=https://shekulli.com.al/skenderbeu-i-varur-nga-golat-e-salihit/|title=Skënderbeu i varur nga golat e Salihit|website=shekulli.com.al|language=sq|date=12 shkurt 2017|accessdate=9 gusht 2022}}</ref> Gjatë sezonit 2016–17 Skënderbeu konkuroi me [[FK Partizani|Partizanin]] dhe [[FK Kukësi|Kukësin]] në një betejë treshe për titullin kampion. Në mars 2017, klubi mori një goditje të rëndë nga [[UEFA]] duke u pezulluar për 10 vite nga kompeticionet evropiane për akuzat e trukimeve të ndeshje, të cilat UEFA i kishte të pa faktuara por të bazuara thjeshë nga analizat statistikore të disa kompanive të basteve. Më 20 maj, në ndeshjen vendimtare kundër Kukësit që do të vendoste fituesin e kampionatit, Skënderbeu u mposht 2–0 në transfertë në një ndeshje të kushtëzuar nga gafat e gjyqtarit [[Enea Jorgji]]; korçarët e mbyllën ndeshjen me 9 lojtarë pas përjashtimeve të [[Gledi Mici]]t dhe [[Tefik Osmani]]t si dhe nuk ju akordua një penallti në favor.<ref>{{cite web|url=http://www.panorama.com.al/sport/kukesi-shpallet-kampion-i-superiores-arbitri-denon-skenderbeun-video/|title=Kukësi shpallet kampion i Superiores, arbitri dënon Skënderben (VIDEO)|publisher=Gazeta Panorama|language=sq|date=20 maj 2017|accessdate=7 gusht 2022}}</ref> Skënderbeu humbi titullin kampion pas 6 sezonesh rresht duke u renditur në vendin e tretë me 72 pikë. Në verën e vitit 2017, Skënderbeu vendosi të tjera rekorde në futbollin shqiptar. Korçarët u bënë klubi i parë shqiptar që kalon katër raunde rresht në Ligën e Evropës, duke eliminuar me rradhë [[UE Sant Julia]], [[FC Kairat|Kairat]], [[FK Mladá Boleslav]] dhe Dinamo Zagreb. Ata u kualifikuan në fazën e grupeve për herë të dytë rresht, duke mbledhur pesë pikë, dy më shumë se herën e parë. Në kampionat, Skënderbeu rimori titullin kampion në mënyrë dominuese, duke mbledhur 72 pikë, 9 më shumë se Kukësi i vendit në dytë. Korçarët gjithashtu fituan Kupën e Shqipërisë për herë të parë në histori, duke mposhtur Laçin në finale falë një goli të [[Sabjen Lilaj]]t, i cili shënoi me penallti që shkaktoi polemika të shumta.<ref>{{cite web|url=https://tvklan.al/skenderbeu-fiton-edhe-kupen-e-shqiperise/|title=Skënderbeu fiton Kupën e Shqipërisë|publisher=TV Klan|language=sq|date=27 maj 2018|accessdate=7 gusht 2022}}</ref> Kjo ishte edhe dopieta e parë në historinë e klubit. Sulmuesi [[Ali Sowe]], i marrë në huazim nga [[A.C. Chievo Verona|Chievo Verona]],<ref>{{cite news|url=http://www.supersport.al/zyrtare-skenderbeu-akord-me-chievon-per-huazimin-e-sowe/|title=Zyrtare, Skënderbeu akord me Chievon për huazimin e Sowe|publisher=SuperSport Albania|language=sq|author=Erald Kodheli|date=25 korrik 2017|access-date=25 shtator 2017|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170925180951/http://www.supersport.al/zyrtare-skenderbeu-akord-me-chievon-per-huazimin-e-sowe/|archive-date=25 shtator 2017|df=dmy-all}}</ref> u dallua gjatë këtij sezoni, duke shënuar 28 gola, përfshirë 21 në kampionat që i dhuruan edhe Këpucën e Artë. ===2018–vazhdon: Pezullimi nga kompeticionet evropiane dhe rënja nga kategoria=== Më 29 mars 2018, vendimi i UEFAs për të pezulluar Skënderbeun nga kompeticionet evropiane për 10 vite u bë zyrtar; korçarët gjithashtu u gjobitën me 1 milion €, duke shënuar një nga ndëshkimet më të mëdhaja në histori.<ref>{{cite web|url=https://www.faxweb.al/pezullohet-per-10-vite-reagon-kf-skenderbeu-vendimin-e-uefa-s-e-prisnim/|title=Pezullohet për 10 vite, reagon KF Skënderbeu: Vendimin e UEFA-s e prisnim|website=faxweb.com|language=sq|date=29 mars 2018|accessdate=29 korrik 2020}}</ref> Klubi apeloi vendimin në [[Gjykata Arbitrare Sportive|Gjykatën Arbitrare Sportive (KAS)]], e cila më 12 korrik 2019 mbajti në fuqi vendimin e [[UEFA]]s.<ref>{{cite web|url=https://www.epokaere.com/gjykata-federale-rrezon-apelin-konfirmon-vendimin-e-cas-it-per-skenderbeun/|title=Gjykata Federale rrëzon apelin, konfirmon vendimin e CAS-it për “Skënderbeun”|publisher=Epoka e Re|language=sq|date=19 korrik 2019|accessdate=29 korrik 2020}}</ref> Më 9 maj 2022, pas barazimit 1–1 kundër Dinamos, Skënderbeu u rrëzua zyrtarisht nga kategoria pas 13 vitesh.<ref>{{cite web|url=https://newsport.al/video-skenderbeu-bie-nga-kategoria-gega-e-ka-me-arbitrat/|title=VIDEO/ SKËNDERBEU bie nga Kategoria, GEGA e ka me arbitrat|website=newsport.al|language=sq|date=9 maj 2022|accessdate=30 korrik 2020}}</ref> == Stadiumi == Skënderbeu i luan ndeshjet si vendas në [[Stadiumi "Skënderbeu"|stadiumin që mban të njëjtin emër]]. Stadiumi Skënderbeu u ndërtua në vitin 1957 kurse në vitin 2010 ju nënshtrua një rinovimi të përgjithshëm për të pasur mundësi të zhvillojë ndeshje evropiane të UEFAs. Stadiumi ka një kapacitet prej 12,343 vendesh. Në vitin 2011, stadiumi mori dritën jeshile nga UEFA për të zhvilluar ndeshjet paraeliminatore të UEFA Ligës së Kampioneve.<ref>{{cite web|url=http://stadiumdb.com/stadiums/alb/stadiumi_skenderbeu|title=Stadiumi Skënderbeu|website=stadiumdb.com|language=en|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> Stadiumi ka gjithashtu një pistë atletike si dhe një fushë stërvitore. ==Lista e rekordeve dhe statistikave== Skënderbeu ka vendosur disa rekorde në futbollin shqiptar, shumica e të cilave erdhën gjatë dominimit të klubit në vitet 2010; korçarët janë i vetmi ekip që ka fituar [[Kategoria Superiore|Kategorinë Superiore]] gjashtë sezone rresht.<ref>{{cite web|url=https://javanews.al/verdiktet-e-kampionatit-shpresat-e-teutes-dhe-rekordet-e-skenderbeutverdiktet-e-kampionatit-dhe-rekordet-e-skenderbeut/|title=Verdiktet e kampionatit, shpresat e Teutës dhe rekordet e Skënderbeut|website=javanews.al|language=sq|date=18 maj 2016|accessdate=11 gusht 2022}}</ref> Në kompeticionet evropiane, Skënderbeu është ekipi i vetëm shqiptar që ka arritur të marri pjesë në fazën e grupeve të [[UEFA Liga e Evropës|UEFA Ligës së Evropës]]; ata fillimisht luajtuën në sezonin 2015–16 dhe më pas në sezoni 2017–18.<ref name="Rekordi">{{cite web|url=https://lapsi.al/2017/08/24/historike-skenderbeu-per-here-te-dyte-ne-grupet-e-europa-league/|title=Historike! Skënderbeu për herë të dytë në grupet e Europa League|website=lapsi.al|language=sq|date=24 gusht 2017|accessdate=11 gusht 2022}}</ref> Gjatë sezonit 2017–18, Skënderbeu u bë klubi i parë dhe i vetëm shqiptar që kalon me sukses katër raunde në një kompeticion evropian.<ref name="Rekordi"/> [[Orges Shehi]] dhe [[Bledi Shkëmbi]] janë të vetmit futbollist që kanë luajtur më shumë se 300 ndeshje për Skënderbeun. Korçari është gjithashtu edhe lojtari që shërbeu më shumë kohë si kapiten. Pas tërhejes së Shkëmbit në vitin 2016, ai u zëvëndësua në rolin e kapitenit pikërisht nga Shehi. Pesë lojtarë janë shapllur golashënuesi më i mirë në Kategorinë Superiore si lojtar i Skënderbeut. Ata janë: [[Aristotel Samsuri]], [[Servet Teufik Agaj]], [[Pero Pejić]], [[Hamdi Salihi]] dhe [[Ali Sowe]]. Në vitin 2016, klubi shiti sulmuesin nigerian [[Peter Olayinka]] te [[K.A.A. Gent|Gent]] për 1.1 milion €, duke regjistruar transferimin më të shtrenjtë në historinë e futbollit shqiptar.<ref name="Shitjet rekord">{{cite web|url=https://www.supersport.al/ja-cilat-jane-5-shitjet-e-bujshme-te-skenderbeut/|title=Ja cilat janë 5 shitjet e bujshme të Skënderbeut|website=Supersport.al|language=sq|author=Sotir Kora|date=17 prill 2018|accessdate=11 gusht 2022}}</ref> Vetëm disa ditë pas shitjes së Olayinkës, Skënderbeu shiti edhe [[Bernard Berisha|Bernard Berishën]] në rusi te [[FC Anzhi Makhachkala|Anzhi Makhachkala]], duke regjistruar shitjen e dytë më të shtrenjtë në historinë e futbollit shqiptar.<ref name="Shitjet rekord"/> ==Trofe== Skenderbeu është një nga klubet më të suksesshme në historinë e futbollit shqiptar. Ata kanë fituar 15 trofe zyrtar, përfshirë 8 kampionate;<ref>{{cite web|url=https://top-channel.tv/2018/05/24/skenderbeu-feston-titullin-e-8-kampion-te-dielen-kerkon-edhe-kupen/|title=Skënderbeu feston titullin e 8 kampion. Të dielën kërkon edhe Kupën|website=top-channel.tv|language=sq|date=24 maj 2018|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> vetëm Tirana (26), Dinamo (18), Partizani (16) dhe Vllaznia (9) kanë fituar më shumë kampionate se korçarët.<ref>{{cite web|url=https://www.supersport.al/libri-i-arte-i-superiores-tirana-mbreteresha-dominim-i-klubeve-te-kryeqytetit/|title=Libri i Artë i Superiores, Tirana “mbretëresha”, dominim i klubeve të kryeqytetit|website=Supersport.al|language=sq|author=Adi Metaliu|date=8 maj 2022|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> Klubi ka fituar gjithashtu tre tituj të Kategorisë së Parë, një kupë dhe tre superkupa. {| class="wikitable plainrowheaders" style="font-size:95%; text-align:center;" |+Trofetë e Skënderbeut !style="width: 1%;"|Tipi !style="width: 6%;"|Kompeticioni !style="width: 1%;"|Tituj !style="width: 21%;"|Sezoni |- | rowspan="4" |'''Vendor''' ! scope=col|[[Kategoria Superiore]] |align="center"|8 | align="left"| [[1933 Albanian National Championship|1933]], [[2010–11 Kategoria Superiore|2010–11]], [[2011–12 Kategoria Superiore|2011–12]], [[2012–13 Kategoria Superiore|2012–13]], [[2013–14 Kategoria Superiore|2013–14]], [[2014–15 Kategoria Superiore|2014–15]], [[2015–16 Kategoria Superiore|2015–16]], [[2017–18 Kategoria Superiore|2017–18]] |- ! scope=col|[[Kategoria e Parë]] |align="center"|3 | align="left"| [[1975–76 Kategoria e Parë|1975–76]], [[2004–05 Kategoria e Parë|2004–05]], [[2006–07 Kategoria e Parë|2006–07]] |- ! scope=col|[[Kupa e futbollit e Shqipërisë|Kupa e Shqipërisë]] |align="center"|1 | align="left"| [[2017–18 Albanian Cup|2017–18]] |- ! scope=col|[[Superkupa e Shqipërisë]] |align="center"|3 | align="left"| [[Superkupa e Shqipërisë 2013|2013]], [[Superkupa e Shqipërisë 2014|2014]], [[Superkupa e Shqipërisë 2018|2018]] |} <references group="nb"/> == Kryesia == Presidenti i KF Skënderbeu është z.Ardjan Takaj, drejtor teknik është z.Gjergji Grabocka dhe trajner Z.Ilir Daja. Sponsori kryesor per sezonin 2009-2010 eshte Kafe Ama dhe Birra Korca. == Lojtarët == ===Skuadra aktuale=== {{Updated|11 Shtator 2016}} {{Fs start}} {{Fs player|no= 1|pos=GK|nat=ALB|name=[[Orges Shehi]]|other=[[Kapiten (futboll)|Kapiteni]]}} {{Fs player|no= 3|pos=DF|nat=ALB|name=[[Gledi Mici]]}} {{Fs player|no= 5|pos=DF|nat=KOS|name=[[Bajram Jashanica]]}} {{Fs player|no= 7|pos=MF|nat=KOS|name=[[Enis Gavazaj]]}} {{Fs player|no= 8|pos=MF|nat=Mali|name=[[Bakary Nimaga]]}} {{Fs player|no=11|pos=MF|nat=KOS|name=[[Leonit Abazi]]}} {{Fs player|no=12|pos=GK|nat=ALB|name=[[Erjon Llapanji]]}} {{Fs player|no=90|pos=FW|nat=Gambia|name=[[Ali Sowe]]}} {{Fs player|no=19|pos=DF|nat=ALB|name=[[Tefik Osmani]]}} {{Fs player|no=21|pos=MF|nat=KOS|name=[[Argjend Mustafa]]}} {{Fs player|no=23|pos=MF|nat=KOS|name=[[Argjend Malaj]]}} {{Fs player|no=6|pos=MF|nat=ALB|name=[[Suad Sahiti]]}} {{Fs mid}} {{Fs player|no=28|pos=DF|nat=ALB|name=[[Hektor Idrizaj]]}} {{Fs player|no=32|pos=DF|nat=ALB|name=[[Kristi Vangjeli]]}} {{Fs player|no=33|pos=DF|nat=CRO|name=[[Marko Radaš]]}} {{Fs player|no=49|pos=MF|nat=BRA|name=[[Sergio Antonio De Luiz Junior|Serginho]]}} {{Fs player|no=70|pos=MF|nat=ALB|name=[[Ardit Hoxhaj]]}} {{Fs player|no=77|pos=FW|nat=Iran|name=[[Reza Karimi]]}} {{Fs player|no=78|pos=FW|nat=Nigeria|name=[[James Adeniyi]]}} {{Fs player|no=80|pos=MF|nat=Nigeria|name=[[Nurudeen Orelesi]]}} {{Fs player|no=88|pos=MF|nat=ALB|name=[[Sabjen Lilaj]]}} {{Fs player|no=95|pos=GK|nat=ALB|name=[[Aldo Teqja]]}} {{Fs player|no=99|pos=FW|nat=JPN|name=[[Masato Fukui]]}} {{Fs player|no=–|pos=FW|nat=BEL|name=[[Marvin Ogunjimi]]}} {{Fs end}} ===Lojtarë të rinj me eksperiencë në skuadrën e parë=== ''Redaktuar më 31 janar 2015'' {{Fs start}} {{Fs player|no=1|nat=Greece|pos=GK|name=Kostandino Dramolli}} {{Fs player|no=11|nat=Albania|pos=MF|name=Kevin Pino}} {{Fs player|no=20|nat=Albania|pos=DF|name=Foti Tona}} {{Fs mid}} {{Fs player|no=21|nat=Albania|pos=FW|name=Mario Kame}} {{Fs player|no=33|nat=Albania|pos=MF|name=Johan Becka}} {{Fs player|no=99|nat=Albania|pos=MF|name=David Kaçaj}} {{Fs end}} == Stafi momental == ===Pronësia=== {| class="wikitable" |- !bgcolor=| Pozicioni !!bgcolor=red| Name |- |bgcolor=DD0000| '''Presidenti'''||bgcolor=white| {{flamuri|Shqipëria}} '''[[Ardian Takaj]]''' |- |bgcolor=DD0000| '''Bashk-presidenti'''||bgcolor=white| {{flamuri|Shqipëria}} '''[[Agim Zeqo]]''' |} ===Stafi drejtues=== {| class="wikitable" |- !bgcolor=| Pozicioni !!bgcolor=red| Emri |- |bgcolor=DD0000| '''Trajneri'''||bgcolor=white| {{flamuri|Shqipëria}} '''[[Mirel Josa]]''' |- |bgcolor=DD0000| '''Ndihmës-trajneri''' ||bgcolor=white| {{flamuri|Shqipëria}} '''[[Milutin Kërçiç]]''' |- |bgcolor=DD0000| '''Trajneri i portierëve''' ||bgcolor=white| {{flamuri|Shqipëria}} '''[[Ilir Bozhiqi]]''' |- |bgcolor=DD0000| '''Përgatitësi atletik''' ||bgcolor=white| {{flamuri|Shqipëria}} '''[[Iris Selimi]]''' |} ===Stafi mjeksor=== {| class="wikitable" |- !bgcolor=| Pozicioni !!bgcolor=red| Emri |- |bgcolor=DD0000| '''Doktori i klubit'''||bgcolor=white| {{flagicon|Albania}} |- |bgcolor=DD0000| '''Fizioterapisti''' ||bgcolor=white| {{flagicon|Albania}} '''[[Jorgo Pantazi]]''' |- |bgcolor=DD0000| '''Masazhatori''' ||bgcolor=white| {{flagicon|Albania}} '''[[Denis Rrushi]]''' |} == Trajnerët == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- !style="width:10em" |Trajneri !style="width:7em" |Nga !style="width:7em" |Deri !colspan ="2"|Tituj Madhor |- |align=left|{{flamuri|Turqia}} [[Qemal Omari]] ||1932||1938 ||1 |align=left|[[Kategoria e Parë 1933|Kampionati i vitit 1933]] |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} Tato Bimbli ||1945||1950 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} Spiro Koçe ||1950||1957 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} S.Qirinxhiu ||1957||1961 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} M.Prodani ||1961||1966 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} Ilia Shuke ||1966||1975 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} Aleko Pilika ||1975||1982 ||1 |align=left|[[Kategoria e Parë|1975–76 Divizioni i Parë]] |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} [[Kosta Koça]] ||1982||1984 || |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} [[Kosta Koça]] ||1989||1990 || |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} Gjergj Ballço ||2004||2005 ||1 |align=left|[[Kategoria e Parë|2004–05 Kategoria e Parë]] |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} [[Jani Kaçi]] ||2006||2008 ||1 |align=left|[[Kategoria e Parë|2006–07 Kategoria e Parë]] |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} Gerd Haxhiu ||24 korrik 2009||9 janar 2010 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} Andrea Marko ||9 janar 2010||1 shkurt 2010 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} [[Mirel Josa]] ||8 shkurt 2010||7 qershor 2010 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} [[Shkëlqim Muça]] ||8 qershor 2010||17 shkurt 2011 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} [[Shpëtim Duro]] ||17 shkurt 2011||9 tetor 2011 ||1 |align=left|[[2010–11 Kategoria Superiore|2010–11 Superliga]] |- |align=left|{{flamuri|Republika Çeke}} [[Stanislav Levy]] ||10 tetor 2011||31 korrik 2012 ||1 |align=left|[[2011–12 Kategoria Superiore|2011–12 Superliga]] |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} [[Mirel Josa]] ||31 korrik 2012|| ||4 |align=left|[[2012–13 Kategoria Superiore|2012–13 Superliga]], [[2013–14 Kategoria Superiore|2013–14 Superliga]], [[Superkupa e Shqipërisë 2013|Superkupa 2013]], [[Superkupa e Shqipërisë 2014|Superkupa 2014]] |- |} == Sponsorizimi == ===Sponsorë kryesor=== *Sponsori zyrtar i fanellës – '''Ama Coffee''' *Sponsori zyrtar i transmetimit – '''[[SuperSport Albania]]''' *Sponsori zyrtar i prodhimit të fanellave – '''[[Legea]]''' ===Sponsorë të tjerë=== *'''Red Bull Albania''' *'''[[Birra Korça]]''' *'''[[Plus Communication]]''' *'''Qëndra Tregtare Univers''' *'''Ama Coffee''' *'''Tropikal Resort Durrës''' *'''Birra Moretti''' *'''Almeco''' *'''Radio Abc-Korçë''' *'''Bashkia [[Korça|Korçë]]''' *'''Baste Live''' ==Referime== {{Reflist|30em}} == Lidhje të jashtme == *[http://www.uefa.com/teamsandplayers/teams/club=64114/domestic/index.html/ KF Skënderbeu] te [[UEFA|UEFA.com]] {{en}} *[http://www.fshf.org Faqja zyrtare e Federatës Shqiptare të Futbollit] {{FSHF}} [[Kategoria:KF Skënderbeu Korçë]] [[Kategoria:Klube futbolli]] [[Kategoria:Klube futbolli në Shqipëri]] [[Kategoria:Sporti në Korçë]] 4qjhtxn56afudwcxy115rb7fmum4zeo 2468317 2468314 2022-08-12T23:44:28Z Sadsadas 51943 /* 2010–2018: Dominimi në Shqipëri dhe suksesi historik në Evropë */ wikitext text/x-wiki {{Infobox football club | clubname = Skënderbeu Korçë | image = Logo SK Skënderbeu_e re.png | nickname = Ujqërit e Dëborës<br>Bardhekuqtë<br>Juglindorët | location = [[Korçë]], [[Shqipëria|Shqipëri]] | fullname = Klubi Futbollistik Skënderbeu Korçë | short name = Skënderbeu | founded = [[15 prill]] [[1909]]; 123 vite më parë | owner = {{flamuri|Shqipëria}} [[Ardian Takaj]] | coach = {{flamuri|Shqipëria}} [[Migen Memelli]] | ngjyrat_e_klubit = Bardhë e Kuqe | adresa = Bulevardi "Gjergj Kasrioti" | website = http://ksskenderbeu.com | ground = [[Stadiumi "Skënderbeu"|Stadiumi Skënderbeu]] | capacity = 10,000 vënde | drejtori = | shefi = | league = [[Kategoria Superiore]] | season = 2021–22 | position = 12të (bie nga kategoria) | sukseset = [[KF Skënderbeu#Trofe|Shiko]] |shirtsupplier = ([[Legea]]) |shirtsponsors = ([[ama]]) |pattern_la1= _skenderbeu1718h |pattern_b1= _skenderbeu1718h |pattern_ra1= _skenderbeu1718h |pattern_sh1=_skenderbeu1718h |pattern_so1= |leftarm1= CC0000 |body1= CC0000 |rightarm1= CC0000 |shorts1= CC0000 |socks1= ff0000 | pattern_la2 = _skenderbeu1718a | pattern_b2 = _skenderbeu1718a | pattern_ra2 = _skenderbeu1718a | pattern_sh2 = _skenderbeu1516a | pattern_so2 = | leftarm2 = DD0000 | body2 = DD0000 | rightarm2 = DD0000 | shorts2 = | socks2 = | pattern_la3 = _blackshoulders | pattern_b3 = _shoulder_stripes_black_stripes | pattern_ra3 = _blackshoulders | pattern_sh3 = _blacksides | pattern_so3 = _darkyellow_outerbands | leftarm3 = ffac00 | body3 = ffac00 | rightarm3 = ffac00 | shorts3 = ffac00 | socks3 = ffac00 }} '''Klubi Futbollistik Skënderbeu Korçë''' është një klub sportiv i [[Korçë]]s. Klubi luan në [[Kategoria Superiore|Kategorinë Superiore]] ku sezonin e kaluar 2012-2013 zuri vendin e parë. Klubi ka marrë këtë emër për nder të Heroit tonë Kombëtar, [[Skënderbeu]]. Klubi i luan ndeshjet në Stadiumin Skënderbeu, me kapacitet 10,000 vende. ==Historia== ===1909–1929: Themelimi dhe vitet e para=== Klubi i parë i futbollit në qytetin e Korçës u themelua me emrin Vllazëria më 9 prill 1909 nga politikani dhe poeti [[Hilë Mosi]]. Rritja e popullariteti të sportit të futbollit bënë që nga viti 1920 e deri në 1922 të krijoheshin klube të tjera si ''Përparimi'' dhe ''Sport Klub Korça''. Në vitin 1923 Liceu Kombëtar shqiptar formoi shoqërinë ''Shpresa''.<ref name="Historia">{{cite web|url=https://zgjohushqiptar.com.al/2018/01/08/historia-e-formimit-te-klubit-te/|title=Historia e formimit të klubit të futbollit “Skënderbeu” të Korçës|publisher=Zgjohu Shqiptar|language=sq|date=janar 2018|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> Klubi Skënderbeu u themelua zyrtarisht në vitin 1925 kur shumë djemë të rinjë luanin futboll në fushat lokale të qytetit.<ref name="Historia"/> Në Korçë, futbolli nisi të bëhej gjithnjë e më tepër popullor dhe pothuajse çdo fushë përdorej nga sportdashësit e zonës për të luajtur. Kjo solli që shumë lagje e rrethina të Korçës të formonin skuadrat e tyre të vogla. Në vitin 1926 u formua shoqëria ''Zhgaba'' e po kështu një vit më pas u formuan edhe skuadra të voga lokale si ''Leka i Madh'', ''Pirro'', ''Brekverdhit'', ''Zjarri'', ''Tigri'' dhe ''Diamanti''.<ref name="Historia"/> Megjithatë Skënderbeu mundi të përfaqësojë qytetin dhe t'ia u dalë mbanë vështirësive, qoftë edhe politike.<ref name="Sporti Shqiptar">{{Cito web|url=http://www.sportishqiptar.com.al/todo-vaso-mjeshtri-i-merituar-rrefen-historine-80-vjecare-te-futbollit-korcar/|title=Todo Vaso, mjeshtri i merituar, rrëfen historinë 80-vjeçare të futbollit korçar|date=11 nëntor 2010|accessdate=12 nëntor 2010|publisher=Sporti Shqiptar|author=Teodor Vaso|language=sq}}{{Lidhje e vdekur}}</ref> ===1930–1944: Titulli i parë kampion=== Skënderbeu ishte një nga ekipet që mori pjesë në edicionin e parë zyrtar të [[Kategoria Superiore|kampionatit shqiptar]] në vitin 1930.<ref name="Kampionati i parë">{{cite web|url=https://www.arkivalajmeve.com/Kampionati-1-sezoni-1930.121972/|title=Kampionati 1, sezoni 1930|publisher=Arkiva Mediatike Shqiptare|language=sq|date=2 nëntor 2008|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> Ata ishin ekipi i vetëm që përfaqësonin Korçën, duke bërë që ata të kishin mbështetje të madhe nga banorët e qytetit, një mbështjete e ngjashme me klubet e tjera si [[KF Tirana|Tirana]] dhe [[KS Vllaznia|Vllaznia]]. Gjatë kampionatit të vitit 1930, Skënderbeu u rendit e dyta mbrapa Tiranës pasi nuk pranoi të luante në dy ndeshjet finale ndaj ekipit kryeqytetas.<ref name="Kampionati i parë"/> Tre vite më pas, në edicionin e vitit 1933, Skënderbeu u shpall kampion i Shqipërisë për herë të parë, duke fituar titullin me dy pikë më shumë se Vllaznia.<ref name="Titulli i parë">{{cite web|url=https://www.arkivalajmeve.com/Heronjte-korcare-te-vitit-te-famshem-1933.1046930696/|title=Heronjte korcare te vitit te famshem 1933|publisher=Arkiva Mediatike Shqiptare|language=sq|date=24 shtator 2010|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> Lojtarët që i dhanë Skënderbeut titullin e parë kampion ishin: Klani Marjani, Kristaq Bimbli, Andrea Çani, Andon Miti, Lefter Petra, Fori Stasa, Nexhat Dishnica, Tomor Ypi, Thoma Vangjeli, [[Servet Teufik Agaj]], Enver Kulla, Vasil Trebicka, Stavri Kondili, Aristotel Samsuri, kurse Qemal Omari ishte trajneri.<ref name="Titulli i parë"/> Në atë sezon, sulmuesi i ekipit Servet Teufik Agaj u shpall edhe golashënuesi më i mirë i kampionatit me shtatë gola.<ref name="Titulli i parë"/> Një vit më pas, do të ishte sulmuesi tjetër korçar Aristotel Samsuri që do të shpallej shënuesi më i mirë; edhe ai regjistroi shtatë gola por Skënderbeu nuk mundi ta fitonte titullin kampion sërisht, duke u renditur në vendin e dytë mbrapa Tiranës. Samsuri ishte golashënuesi më i mirë i ekipit për sezonin 1935. Në dy kampionatet e rradhës të mbajtura para fillimit të [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]], Skënderbeu regjistroi dy vende të katërta me Omarin si trajner. Klubi pezulloi aktivitetet nga viti 1938 e deri në vitin 1945 për shkak të luftës dhe asnjë turnament futbolli nuk u zhvillua në Shqipëri. ===1945–2008: Vështirsitë e pas-luftës=== Klubi rifilloi aktivitetin sërisht në vitin 1945. Pasi morën vesh lajmin, tifozët dhe qytetarët korçarë dolën në rrugët e qytetit për të festuar. Shumica e lojtarëve që kishin luajtur në vitet 1930 ishin tërhequr, kështu që ekipi ishte kryesisht i përbërë nga lojtarë të rinjë, me pëjashtim të Klani Marjanit, Bellovodës dhe Saros. Megjithatë, entuziazmi ra shpejtë pasi ekipi dështoi të përsëriste rezultatet e viteve 1930; në kampionatin e vitit 1945, ata përfunduan të katërtit në grupin B të përbërë nga gjashtë ekipe, kurse në vitin 1946 ata përfunduan të pestët në grupin A, vetëm një pikë larg vendit të fundit. Trajneri [[Tato Bimbli]] vendosi të afronte lojtarë të rinjë për të rigjallëruar ekipin para fillimit të sezonit 1947. Pavarësisht kësaj, ky sezon rezultoi edhe më negativ sesa të tjerët, pasi ekipi mblodhi vetëm një pikë në shtatë ndeshje. Në atë vit, klubi u detyrua të ndryshonte emrin në Dinamo Korçë nga Partia Komuniste. Në vitin 1949, klubi e ndryshoi sërisht emrin, duke u quajtur thjesht Korça. Në sezonin e atij viti, ekipi shfaqi shenja përmirësimi, duke u renditur në vendin e gjashtë nga nëntë ekipe. Një vit më pas, trajneri Bimbli u largua nga pankina dhe u zëvëndësua nga [[Spiro Koçe]]. Në vitin 1951, të gjitha ekipet u detyruan nga regjimi komunist të ndryshonin emrin në "Puna". Gjatë viteve të mëtejshme të komunizmit, Skënderbeu ishte një ekip deri diku mesatar, duke u renditur shpesh në mesin e renditjes. Ata nuk arritën ndonjë sukses të madhë gjatë kësaj periudhe, por shkuan tre herë në finalen e [[Kupa e futbollit e Shqipërisë|kupës]] në vitet 1958, 1965 dhe 1976, por në të treja rastet pësuan disfatë. Megjithatë, ekipi fitoi titullin e [[Kategoria e Parë|Kategorisë së Parë]] në sezonin 1975–76. Situata e Skënderbeut nuk u përmirësua pas rënjes së komunizmit. Ata shpenzuan vitet 1990 dhe 2000 duke lëvizur nga Kategoria Superiore në Kategorinë e Parë, të cilën do ta fitonin edhe në dy raste të tjera, respektivisht në sezonet 2004–05 dhe 2006–07. Në sezonin 2007–08, Skënderbeu luajti në elitë, por qëndrimi i tyre zgjati pak, pasi ata e mbyllën kampionatin në vendin e fundit me vetëm tre fitore në 33 ndeshje, duke u rikthyer sërisht në Kategorinë e Parë. Në sezonin 2008–09, Skënderbeu arriti një vend të dytë në Kategorinë e Parë, duke u rikthyer sërisht në Superiore. ===2010–2018: Dominimi në Shqipëri dhe suksesi historik në Evropë=== Gjatë pushimit dimëror të sezonit 2009–10, Skënderbeu renditej në vendin e fundit në kampionat dhe rrezikonte të binte nga kategoria. Gjatë kësaj kohe, Agim Zeqo, pronari i Red Bull Albania, u vendos si presidenti i ri i klubit.<ref>{{cite web|url=http://www.arkivalajmeve.com/Agim-Zeqo-si-Obama-Yes-we-canPresidenti-i-Skenderbeut-synon-te-sjelle-pas-78-vjetesh-titullin-kampion-ne-Korce--------------------------------Publikoje-ne-rrjetet-sociale-----------------.1046930499/|title=Agim Zeqo si Obama Yes we can. Presidenti i Skenderbeut synon te sjelle pas 78 vjetesh titullin kampion ne Korce Publikoje ne rrjetet sociale|publisher=Arkiva Mediatike Shqiptare|language=sq|date=24 shtator 2010|accessdate=30 korrik 2022}}</ref> Gjithashtu u vendos një bord i ri i përbërë nga 16 persona, si dhe disa donatorë vendosën të kontribojnë në klub, përfshirë biznesmen të suksesshëm si [[Samir Mane]], [[Irfan Hysenbelliu]] dhe Grigor Joti.<ref name=Donator>{{cite web|url=http://www.arkivalajmeve.com/Shpetimtaret-e-rinj-te-Skenderbeut.405455/|title=“Shpëtimtarët” e rinj të Skënderbeut|publisher=Arkiva Mediatike Shqiptare|language=sq|accessdate=30 korrik 2022}}</ref> Gazetari [[Blendi Fevziu]] ishte gjithashtu një donator, sëbashku me ministrin e financave [[Ridvan Bode]] dhe prefektin e Korçës [[Niko Peleshi]].<ref name=Donator/> Objektivi afatshkurtër i klubit ishte qëndrimi në Kateogirnë Superiore kurse fitimi i titullit synohej në sezonin e ardhshëm.<ref>{{cite web|url=http://hoxhalli.info/Futboll/prezantohet-skenderbeu-i-ri.html|title=Prezantohet Skenderbeu i ri!|website=hoxhalli.info|language=sq|access-date=10 mars 2017|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518100144/http://hoxhalli.info/Futboll/prezantohet-skenderbeu-i-ri.html|archive-date=18 maj 2015|df=dmy-all}}</ref> Skënderbeu e mbylli sezonin në vendin e 10të nga 12 skuadra gjithsej, gjë që do të thoshte se ata do të luanin një ndeshje play-off me [[KS Kamza|Kamzën]] e cila ishte renditur e treta në Kategorinë e Parë. Ata fituan minimalisht 1–0 falë një goli të mesfushorit [[Klodian Asllani]], duke arritur objektivin sezonal.<ref>{{cite web|url=http://www.albaniasoccer.com/lajme/shqiperi/superliga/2233.html|title=Skënderbeu - Kamza 1-0/ Asllani mban korcaret ne Superiore|website=albaniasoccer.com|language=sq|access-date=10 mars 2017}}</ref> Vendosja e [[Shkëlqim Muça|Shkëlqim Muçës]] si trajneri i ri i ekipit dhe afrimi i lojtarëve si [[Ditmar Bicaj]], [[Orges Shehi]],<ref>{{cite news|url=http://www.albaniasoccer.com/lajme/shqiperi/superliga/2518-orges-shehi-eshte-i-skenderbeut-.html|title=Orges Shehi është i Skënderbeut!|website=albaniasoccer.com|language=sq|author=Altin Ngjela|date=13 korrik 2010|access-date=10 nëntor 2016}}</ref> [[Endrit Vrapi]],<ref>{{cite web|url=http://www.sportishqiptar.com.al/68610/|title=Vrapi: Në Korçë, për të fituar titullin kampion|author=Leonard Trebicka|language=sq|publisher=Sporti Shqiptar|accessdate=10 korrik 2010|date=3 korrik 2010}}</ref> [[Jetmir Sefa]] dhe [[Bledi Shkëmbi]],<ref>{{cite news|url=http://205.234.186.235/lajme/shqiperi/superliga/2077-tifozet-korcar-kerkojne-rikthimin-e-bledi-shkembit.html|title=Tifozet korcar kerkojne rikthimin e Bledi Shkembit|publisher=Futbolli Shqiptar|language=sq|date=12 maj 2010|accessdate=3 gusht 2015|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304083002/http://205.234.186.235/lajme/shqiperi/superliga/2077-tifozet-korcar-kerkojne-rikthimin-e-bledi-shkembit.html|archivedate=4 mars 2016}}</ref> e bënë Skënderbeun si favorit për titullin kampion në sezonin 2010–11. Pavarësisht kësaj, ata e shpenzuan sezonin më së shumti duke qëndruar në vendin e dytë mbrapa [[KS Flamurtari|Flamurtarit]]. Muça u zëvëndua nga [[Shpëtim Duro]] në shkurt 2011,<ref>{{cite web|url=http://www.arkivalajmeve.com/Duro-tekniku-i-ri-i-Skenderbeut.1046998513/|title=Duro, tekniku i ri i Skënderbeut|publisher=Arkiva Mediatike Shqiptare|work=Vizion Plus|language=sq|accessdate=31 korrik 2022}}</ref> me këtë të fundit që mposhti Flamurtarin në ndeshjen e parë në krye të ekipit për të zvogëluar distancën. Me trajnerin Duro, Skënderbeu fitoi 11 nga 13 ndeshjet e fundit të kampionatit duke u shpallur kampion i Shqipërisë për herë të parë pas 78 vitesh.<ref>{{cite web|url=https://peqini.com/korca-ne-feste-skenderbeu-kampion-pas-78-vitesh-flamurtari-braktis-fushen-ne-shkoder/|title=Korça në festë, Skënderbeu kampion pas 78 vitesh, Flamurtari braktis fushën në Shkodër|website=peqini.com|language=sq|date=5 maj 2011|accessdate=30 korrik 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://top-channel.tv/2011/05/04/skanderbeu-kampion-i-shqiparisa/|title=Skënderbeu, Kampion i Shqipêrisë|website=top-channel.tv|language=sq|date=5 maj 2011|accessdate=30 korrik 2022}}</ref> Skënderbeu e nisi sezonin 2011–12 me mungesa rezultatesh; ata fillisht u mposhtën nga [[KF Tirana|Tirana]] në ndeshjen e Superkupës,<ref>{{cite news|url=http://www.panorama.com.al/“lufte”-ne-korce-tirana-fiton-superkupen/|title="Luftë" në Korçë, Tirana fiton Superkupën|publisher=Gazeta Panorama|language=sq|author=Fation Shehu|date=19 gusht 2011|accessdate=15 tetor 2015}}</ref> u eliminuan nga [[APOEL F.C.|APOEL]] në raundin e dytë kualifikues të UEFA Ligës së Kampioneve, si dhe arritën vetëm një fitore në katër ndeshjet hapëse të kampionatit. Këto rezultate sollën shkarkimin e trajnerit Duro. Ky i fundit u zëvëndësua nga çeku [[Stanislav Levý]],<ref>{{cite web|url=http://www.arkivalajmeve.com/Skenderbeu--zyrtare-Levi-merr-drejtimin.1047117299/|title=Skënderbeu, zyrtare, Levi merr drejtimin|publisher=Arkiva Mediatike Shqiptare|work=Panorama Sport|language=sq|date=12 tetor 2011|accessdate=31 korrik 2022}}</ref> i cili u bë trajneri i huaj i dytë në historinë e klubit pas [[Qemal Omari]]t, i cili pavarësisht se ishte shtetas turk, kishte origjinë shqiptare.<ref>{{cite web|url=https://kohanews.com/sport/korcari-qemal-omari-qe-themeloi-istanbulspor/|title=Korçari Qemal Omari që themeloi Istanbulspor|website=kohanews.com|language=sq|accessdate=1 gusht 2022}}</ref> Levý e udhëhoqi ekipin drejt vendit të parë në kampionat, duke arritur 14 ndeshje pa humbje. Skënderbeu arriti ta fitonte kampionatin e dytë rresht pas një dueli të fortë përgjatë sezonit me [[KF Teuta|Teutën]], të cilën e mposhti me vetëm një pikë diferencë.<ref>{{cite web|url=https://shqiptarja.com/lajm/sk-euml-nderbeu-kampion-i-superlig-euml-s-br-pogradeci-bie-n-euml-kategorin-euml-e-par-euml|title=Skënderbeu kampion i Superligës, Pogradeci bie në kategorinë e Parë|website=shqiptarja.com|language=sq|date=12 maj 2012|accessdate=3 gusht 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.gazeta-shqip.com/2012/05/13/skenderbeu-rikonfirmohet-kampion-2012/|title=Skënderbeu rikonfirmohet kampion 2012|publisher=Gazeta Shqip|language=sq|date=13 maj 2012|accessdate=6 gusht 2022}}</ref> Korçarët gjithashtu arritën finalen e Kupës së Shqipërisë për herë të parë që nga viti 1976; pavarësisht kësaj, ata u mposhtën sërisht nga Tirana duke vazhduar kështu rekordin 100% të humbjeve në finale pas atyre të viteve 1958, 1965 dhe 1976.<ref>{{cite web|url=https://www.idituri.com/tirana-fiton-kupen-e-shqiperise/|title=Tirana fiton Kupën e Shqipërisë|website=idituri.com|language=sq|date=18 maj 2012|accessdate=3 gusht 2022}}</ref> Pas dy vitesh qëndrim si president, Zeqo dha dorëheqjen dhe u zëvëndësua nga Ardian Takaj.<ref>{{cite web|url=https://www.gazetatema.net/2013/08/05/targat-ko-dhe-ku/|title=Targat KO dhe KU|publisher=Gazeta Tema|language=sq|author=Bledar Kuka|date=5 gusht 2013|accessdate=9 gusht 2022}}</ref> Skënderbeu e nisi sezonin 2012–13 duke arritur fitoren e parë në Ligën e Kampioneve (fitore 1–0 ndaj Debrecenit)<ref>{{cite web|url=https://www.idituri.com/skenderbeu-dominon-debrecenin-fiton-ndeshjen-e-pare-kualifikuese-te-champions-league/|title=Skënderbeu dominon Debreçenin. Fiton ndeshjen e parë kualifikuese të Champions League|website=idituri.com|language=sq|date=19 korrik 2012|accessdate=6 gusht 2022}}</ref> por u eliminuan nga raundi me rezultatin e përgjithshëm 3–1 pas humbjes në ndeshjen e kthimit. Ata humbën një tjetër finale të Superkupës ndaj Tiranës,<ref>{{cite web|url=https://fshf.org/sq/superkupa-tirana-skenderbeu-2-1/|title=Superkupa, Tirana-Skenderbeu 2-1|website=fshf.org|publisher=Federata Shqiptare e Futbollit|language=sq|date=7 korrik 2013|accessdate=6 gusht 2022}}</ref> por dominuan në kampionat, duke pësuar vetëm një humbje në 20 ndeshjet e para. Falë kësaj ecurie, korçarët arritën të sigurojnë titullin e tretë rresht kampion në mënyrë të lehtë. Në kupë, ata pësuan një eliminim surprizë nga [[KF Bylis|Bylis]] në gjysëm-finale.<ref>{{cite web|url=https://telegraf.al/sport/e-bujshme-laci-bylis-ne-finale/|title=E bujshme, Laçi-Bylis në finale!|website=telegraf.al|language=sq|date=18 prill 2013|accessdate=6 gusht 2022}}</ref> Ky ishte sezoni i parë me trajnerin e suksesshëm [[Mirel Josa]]. Me Josën në krye, Skënderbeu do të fitonte kampionatin sërisht në sezonin 2013–14. Në gusht 2013, ata fituan Superkupën e Shqipërisë për herë të parë në histori pasi mposhtën Laçin,<ref>{{cite news|url=https://albaniaplus.com/skenderbeu-mposht-lacin-me-penallti-fiton-per-here-te-pare-superkupen/|title=Skënderbeu mposht Laçin me penallti, fiton për herë të parë Superkupën|website=albaniaplus.com|language=sq|accessdate=10 gusht 2022}}</ref> duke i dhënë fund rekordit negativ të finaleve të humbura. Në raundet kualifikuese të Ligës së Kampioneve, korçarët eliminuan [[Neftchi Baku]]<ref>{{cite web|url=https://www.uefa.com/uefachampionsleague/news/020b-0e856bc06c57-021789b2a258-1000--skenderbeu-strike-late-to-end-neftci-resistance/|title=Skënderbeu strike late to end Neftçi resistance|trans-title=Skënderbeu shënon në fund për ti dhënë fund rezistencës së Neftçit|publisher=UEFA|language=sq|author=Lysien Nurishmi|date=23 korrik 2013|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> në raundin e parë para se të mposhteshin me rezultatin e përgjithshëm 3–2 nga kazakët e [[FC Shakhter Karagandy|Shakhter Karagandy]]. Skënderbeu zbriti në Ligën e Evropës, duke debutuar në raundin play-off ndaj [[FC Chornomorets Odesa|Chornomorets Odesa]], duke u bërë ekipi i parë shqiptar që arrin në këtë raund; korçarët u eliminuan 6–7 me penallti pasi rezultati i përgjithshëm i të dy ndeshjeve ishte 1–1.<ref>{{cite web|url=http://www.panorama.com.al/sport/kukesi-te-pamunduren-skenderbeu-per-te-hyre-ne-histori/|title=kukësi kryelartë, Skënderbeu një penallti larg grupeve|publisher=Gazeta Panorama|language=sq|date=29 gusht 2013|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> Në gusht 2014, ata fituan Superkupën për herë të dytë në histori,<ref>{{cite web|url=https://top-channel.tv/2014/08/17/skenderbeu-fiton-superkupen/|title=Skënderbeu fiton Superkupën|website=top-channel.tv|language=sq|date=17 gusht 2014|accessdate=9 gusht 2022}}</ref> kurse në pêrfundim të sezonit 2014–15 ata u shpallën kampion për të pestin vit rresht, duke u bërë klubi i parë shqiptar që e arrin këtë gjë.<ref>{{cite web|url=https://www.oranews.tv/skenderbeu-shpallet-zyrtarisht-per-here-te-peste-radhazi-kampion-i-shqiperise|title=Skënderbeu shpallet zyrtarisht për herë të 5-të radhazi kampion i Shqipërisë|website=oranews.tv|language=sq|date=16 maj 2015|accessdate=6 gusht 2022}}</ref> Vera e vitit 2015 nisi me afrimin e bujshëm të sulmuesit shkodran [[Hamdi Salihi]].<ref>{{cite web|url=http://www.panorama.com.al/skenderbeu-salihi-per-champions/|title=Skënderbeu, Salihi për Champions|publisher=Gazeta Panorama|language=sq|date=3 korrik 2015|accessdate=12 gusht 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.panorama.com.al/sport/zyrtare-salihi-qendron-ne-korce-per-nje-vit/|title=Zyrtare, Salihi qëndron në Korçë për një vit|publisher=Gazeta Panorama|language=sq|date=31 gusht 2015|accessdate=12 gusht 2022}}</ref> Skënderbeu vazhdoi me performancat pozitive në Evropë, duke u bërë klubi i parë shqiptar në histori që kalon dy raunde rresht në Ligën e Kampioneve, duke eliminuar respektivisht [[Crusaders F.C.|Crusaders]] dhe [[FC Milsami Orhei|Milsami Orhei]]. Korçarët u bënë të parët që do të luanin në raundin play-off të Ligës së Kampioneve, ku u eliminuan nga kroatët e [[GNK Dinamo Zagreb|Dinamo Zagreb]]. Pavarësisht kësaj, ata u kualifikuan automatikisht në fazën e grupeve të Ligës së Evropës, duke shënuar një arritje historike për futbollin shqiptar. Në fazën e grupeve. Skënderbeu arriti të grumbullonte vetëm tre pikë, të cilat erdhën në fitoren historike 3–0 kundër [[Sporting CP|Sporting]] në [[Elbasan Arena]].<ref>{{cite web|url=https://sot.com.al/sport/historike-sk%C3%ABnderbeu-fitore-t%C3%AB-madhe-n%C3%AB-europa-league-3-0-me-sportingun|title=Historike, Skënderbeu fitore të madhe në Europa League, 3-0 me Sportingun|website=sot.com.al|language=sq|date=6 nëntor 2015|accessdate=11 gusht 2022}}</ref> Në Kategorinë Superiore, ekipi u shpall kampion për të gjashtin sezon rresht, duke zgjeruar rekordin e titujve të fituar rresht, pasi mblodhën 79 pikë në 36 ndeshje. Salihi ishte protagonisti kryesor i këtij sezoni, duke shënuar 35 gola në të gjitha kompeticionet, përfshirë 27 në kampionat, çka i dha edhe Këpucën e Artë si golashënuesi më i mirë.<ref>{{cite web|url=https://shekulli.com.al/skenderbeu-i-varur-nga-golat-e-salihit/|title=Skënderbeu i varur nga golat e Salihit|website=shekulli.com.al|language=sq|date=12 shkurt 2017|accessdate=9 gusht 2022}}</ref> Gjatë sezonit 2016–17 Skënderbeu konkuroi me [[FK Partizani|Partizanin]] dhe [[FK Kukësi|Kukësin]] në një betejë treshe për titullin kampion. Në mars 2017, klubi mori një goditje të rëndë nga [[UEFA]] duke u pezulluar për 10 vite nga kompeticionet evropiane për akuzat e trukimeve të ndeshje, të cilat UEFA i kishte të pa faktuara por të bazuara thjeshë nga analizat statistikore të disa kompanive të basteve. Më 20 maj, në ndeshjen vendimtare kundër Kukësit që do të vendoste fituesin e kampionatit, Skënderbeu u mposht 2–0 në transfertë në një ndeshje të kushtëzuar nga gafat e gjyqtarit [[Enea Jorgji]]; korçarët e mbyllën ndeshjen me 9 lojtarë pas përjashtimeve të [[Gledi Mici]]t dhe [[Tefik Osmani]]t si dhe nuk ju akordua një penallti në favor.<ref>{{cite web|url=http://www.panorama.com.al/sport/kukesi-shpallet-kampion-i-superiores-arbitri-denon-skenderbeun-video/|title=Kukësi shpallet kampion i Superiores, arbitri dënon Skënderben (VIDEO)|publisher=Gazeta Panorama|language=sq|date=20 maj 2017|accessdate=7 gusht 2022}}</ref> Skënderbeu humbi titullin kampion pas 6 sezonesh rresht duke u renditur në vendin e tretë me 72 pikë. Në verën e vitit 2017, Skënderbeu vendosi të tjera rekorde në futbollin shqiptar. Korçarët u bënë klubi i parë shqiptar që kalon katër raunde rresht në Ligën e Evropës, duke eliminuar me rradhë [[UE Sant Julia]], [[FC Kairat|Kairat]], [[FK Mladá Boleslav]] dhe Dinamo Zagreb. Ata u kualifikuan në fazën e grupeve për herë të dytë rresht, duke mbledhur pesë pikë, dy më shumë se herën e parë. Në kampionat, Skënderbeu rimori titullin kampion në mënyrë dominuese, duke mbledhur 72 pikë, 9 më shumë se Kukësi i vendit në dytë. Korçarët gjithashtu fituan Kupën e Shqipërisë për herë të parë në histori, duke mposhtur Laçin në finale falë një goli të [[Sabjen Lilaj]]t, i cili shënoi me penallti që shkaktoi polemika të shumta.<ref>{{cite web|url=https://tvklan.al/skenderbeu-fiton-edhe-kupen-e-shqiperise/|title=Skënderbeu fiton Kupën e Shqipërisë|publisher=TV Klan|language=sq|date=27 maj 2018|accessdate=7 gusht 2022}}</ref> Kjo ishte edhe dopieta e parë në historinë e klubit. Sulmuesi [[Ali Sowe]], i marrë në huazim nga [[A.C. Chievo Verona|Chievo Verona]],<ref>{{cite news|url=http://www.supersport.al/zyrtare-skenderbeu-akord-me-chievon-per-huazimin-e-sowe/|title=Zyrtare, Skënderbeu akord me Chievon për huazimin e Sowe|publisher=SuperSport Albania|language=sq|author=Erald Kodheli|date=25 korrik 2017|access-date=25 shtator 2017|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170925180951/http://www.supersport.al/zyrtare-skenderbeu-akord-me-chievon-per-huazimin-e-sowe/|archive-date=25 shtator 2017|df=dmy-all}}</ref> u dallua gjatë këtij sezoni, duke shënuar 28 gola, përfshirë 21 në kampionat që i dhuruan edhe Këpucën e Artë. ===2018–vazhdon: Pezullimi nga kompeticionet evropiane dhe rënja nga kategoria=== Më 29 mars 2018, vendimi i UEFAs për të pezulluar Skënderbeun nga kompeticionet evropiane për 10 vite u bë zyrtar; korçarët gjithashtu u gjobitën me 1 milion €, duke shënuar një nga ndëshkimet më të mëdhaja në histori.<ref>{{cite web|url=https://www.faxweb.al/pezullohet-per-10-vite-reagon-kf-skenderbeu-vendimin-e-uefa-s-e-prisnim/|title=Pezullohet për 10 vite, reagon KF Skënderbeu: Vendimin e UEFA-s e prisnim|website=faxweb.com|language=sq|date=29 mars 2018|accessdate=29 korrik 2020}}</ref> Klubi apeloi vendimin në [[Gjykata Arbitrare Sportive|Gjykatën Arbitrare Sportive (KAS)]], e cila më 12 korrik 2019 mbajti në fuqi vendimin e [[UEFA]]s.<ref>{{cite web|url=https://www.epokaere.com/gjykata-federale-rrezon-apelin-konfirmon-vendimin-e-cas-it-per-skenderbeun/|title=Gjykata Federale rrëzon apelin, konfirmon vendimin e CAS-it për “Skënderbeun”|publisher=Epoka e Re|language=sq|date=19 korrik 2019|accessdate=29 korrik 2020}}</ref> Më 9 maj 2022, pas barazimit 1–1 kundër Dinamos, Skënderbeu u rrëzua zyrtarisht nga kategoria pas 13 vitesh.<ref>{{cite web|url=https://newsport.al/video-skenderbeu-bie-nga-kategoria-gega-e-ka-me-arbitrat/|title=VIDEO/ SKËNDERBEU bie nga Kategoria, GEGA e ka me arbitrat|website=newsport.al|language=sq|date=9 maj 2022|accessdate=30 korrik 2020}}</ref> == Stadiumi == Skënderbeu i luan ndeshjet si vendas në [[Stadiumi "Skënderbeu"|stadiumin që mban të njëjtin emër]]. Stadiumi Skënderbeu u ndërtua në vitin 1957 kurse në vitin 2010 ju nënshtrua një rinovimi të përgjithshëm për të pasur mundësi të zhvillojë ndeshje evropiane të UEFAs. Stadiumi ka një kapacitet prej 12,343 vendesh. Në vitin 2011, stadiumi mori dritën jeshile nga UEFA për të zhvilluar ndeshjet paraeliminatore të UEFA Ligës së Kampioneve.<ref>{{cite web|url=http://stadiumdb.com/stadiums/alb/stadiumi_skenderbeu|title=Stadiumi Skënderbeu|website=stadiumdb.com|language=en|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> Stadiumi ka gjithashtu një pistë atletike si dhe një fushë stërvitore. ==Lista e rekordeve dhe statistikave== Skënderbeu ka vendosur disa rekorde në futbollin shqiptar, shumica e të cilave erdhën gjatë dominimit të klubit në vitet 2010; korçarët janë i vetmi ekip që ka fituar [[Kategoria Superiore|Kategorinë Superiore]] gjashtë sezone rresht.<ref>{{cite web|url=https://javanews.al/verdiktet-e-kampionatit-shpresat-e-teutes-dhe-rekordet-e-skenderbeutverdiktet-e-kampionatit-dhe-rekordet-e-skenderbeut/|title=Verdiktet e kampionatit, shpresat e Teutës dhe rekordet e Skënderbeut|website=javanews.al|language=sq|date=18 maj 2016|accessdate=11 gusht 2022}}</ref> Në kompeticionet evropiane, Skënderbeu është ekipi i vetëm shqiptar që ka arritur të marri pjesë në fazën e grupeve të [[UEFA Liga e Evropës|UEFA Ligës së Evropës]]; ata fillimisht luajtuën në sezonin 2015–16 dhe më pas në sezoni 2017–18.<ref name="Rekordi">{{cite web|url=https://lapsi.al/2017/08/24/historike-skenderbeu-per-here-te-dyte-ne-grupet-e-europa-league/|title=Historike! Skënderbeu për herë të dytë në grupet e Europa League|website=lapsi.al|language=sq|date=24 gusht 2017|accessdate=11 gusht 2022}}</ref> Gjatë sezonit 2017–18, Skënderbeu u bë klubi i parë dhe i vetëm shqiptar që kalon me sukses katër raunde në një kompeticion evropian.<ref name="Rekordi"/> [[Orges Shehi]] dhe [[Bledi Shkëmbi]] janë të vetmit futbollist që kanë luajtur më shumë se 300 ndeshje për Skënderbeun. Korçari është gjithashtu edhe lojtari që shërbeu më shumë kohë si kapiten. Pas tërhejes së Shkëmbit në vitin 2016, ai u zëvëndësua në rolin e kapitenit pikërisht nga Shehi. Pesë lojtarë janë shapllur golashënuesi më i mirë në Kategorinë Superiore si lojtar i Skënderbeut. Ata janë: [[Aristotel Samsuri]], [[Servet Teufik Agaj]], [[Pero Pejić]], [[Hamdi Salihi]] dhe [[Ali Sowe]]. Në vitin 2016, klubi shiti sulmuesin nigerian [[Peter Olayinka]] te [[K.A.A. Gent|Gent]] për 1.1 milion €, duke regjistruar transferimin më të shtrenjtë në historinë e futbollit shqiptar.<ref name="Shitjet rekord">{{cite web|url=https://www.supersport.al/ja-cilat-jane-5-shitjet-e-bujshme-te-skenderbeut/|title=Ja cilat janë 5 shitjet e bujshme të Skënderbeut|website=Supersport.al|language=sq|author=Sotir Kora|date=17 prill 2018|accessdate=11 gusht 2022}}</ref> Vetëm disa ditë pas shitjes së Olayinkës, Skënderbeu shiti edhe [[Bernard Berisha|Bernard Berishën]] në rusi te [[FC Anzhi Makhachkala|Anzhi Makhachkala]], duke regjistruar shitjen e dytë më të shtrenjtë në historinë e futbollit shqiptar.<ref name="Shitjet rekord"/> ==Trofe== Skenderbeu është një nga klubet më të suksesshme në historinë e futbollit shqiptar. Ata kanë fituar 15 trofe zyrtar, përfshirë 8 kampionate;<ref>{{cite web|url=https://top-channel.tv/2018/05/24/skenderbeu-feston-titullin-e-8-kampion-te-dielen-kerkon-edhe-kupen/|title=Skënderbeu feston titullin e 8 kampion. Të dielën kërkon edhe Kupën|website=top-channel.tv|language=sq|date=24 maj 2018|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> vetëm Tirana (26), Dinamo (18), Partizani (16) dhe Vllaznia (9) kanë fituar më shumë kampionate se korçarët.<ref>{{cite web|url=https://www.supersport.al/libri-i-arte-i-superiores-tirana-mbreteresha-dominim-i-klubeve-te-kryeqytetit/|title=Libri i Artë i Superiores, Tirana “mbretëresha”, dominim i klubeve të kryeqytetit|website=Supersport.al|language=sq|author=Adi Metaliu|date=8 maj 2022|accessdate=8 gusht 2022}}</ref> Klubi ka fituar gjithashtu tre tituj të Kategorisë së Parë, një kupë dhe tre superkupa. {| class="wikitable plainrowheaders" style="font-size:95%; text-align:center;" |+Trofetë e Skënderbeut !style="width: 1%;"|Tipi !style="width: 6%;"|Kompeticioni !style="width: 1%;"|Tituj !style="width: 21%;"|Sezoni |- | rowspan="4" |'''Vendor''' ! scope=col|[[Kategoria Superiore]] |align="center"|8 | align="left"| [[1933 Albanian National Championship|1933]], [[2010–11 Kategoria Superiore|2010–11]], [[2011–12 Kategoria Superiore|2011–12]], [[2012–13 Kategoria Superiore|2012–13]], [[2013–14 Kategoria Superiore|2013–14]], [[2014–15 Kategoria Superiore|2014–15]], [[2015–16 Kategoria Superiore|2015–16]], [[2017–18 Kategoria Superiore|2017–18]] |- ! scope=col|[[Kategoria e Parë]] |align="center"|3 | align="left"| [[1975–76 Kategoria e Parë|1975–76]], [[2004–05 Kategoria e Parë|2004–05]], [[2006–07 Kategoria e Parë|2006–07]] |- ! scope=col|[[Kupa e futbollit e Shqipërisë|Kupa e Shqipërisë]] |align="center"|1 | align="left"| [[2017–18 Albanian Cup|2017–18]] |- ! scope=col|[[Superkupa e Shqipërisë]] |align="center"|3 | align="left"| [[Superkupa e Shqipërisë 2013|2013]], [[Superkupa e Shqipërisë 2014|2014]], [[Superkupa e Shqipërisë 2018|2018]] |} <references group="nb"/> == Kryesia == Presidenti i KF Skënderbeu është z.Ardjan Takaj, drejtor teknik është z.Gjergji Grabocka dhe trajner Z.Ilir Daja. Sponsori kryesor per sezonin 2009-2010 eshte Kafe Ama dhe Birra Korca. == Lojtarët == ===Skuadra aktuale=== {{Updated|11 Shtator 2016}} {{Fs start}} {{Fs player|no= 1|pos=GK|nat=ALB|name=[[Orges Shehi]]|other=[[Kapiten (futboll)|Kapiteni]]}} {{Fs player|no= 3|pos=DF|nat=ALB|name=[[Gledi Mici]]}} {{Fs player|no= 5|pos=DF|nat=KOS|name=[[Bajram Jashanica]]}} {{Fs player|no= 7|pos=MF|nat=KOS|name=[[Enis Gavazaj]]}} {{Fs player|no= 8|pos=MF|nat=Mali|name=[[Bakary Nimaga]]}} {{Fs player|no=11|pos=MF|nat=KOS|name=[[Leonit Abazi]]}} {{Fs player|no=12|pos=GK|nat=ALB|name=[[Erjon Llapanji]]}} {{Fs player|no=90|pos=FW|nat=Gambia|name=[[Ali Sowe]]}} {{Fs player|no=19|pos=DF|nat=ALB|name=[[Tefik Osmani]]}} {{Fs player|no=21|pos=MF|nat=KOS|name=[[Argjend Mustafa]]}} {{Fs player|no=23|pos=MF|nat=KOS|name=[[Argjend Malaj]]}} {{Fs player|no=6|pos=MF|nat=ALB|name=[[Suad Sahiti]]}} {{Fs mid}} {{Fs player|no=28|pos=DF|nat=ALB|name=[[Hektor Idrizaj]]}} {{Fs player|no=32|pos=DF|nat=ALB|name=[[Kristi Vangjeli]]}} {{Fs player|no=33|pos=DF|nat=CRO|name=[[Marko Radaš]]}} {{Fs player|no=49|pos=MF|nat=BRA|name=[[Sergio Antonio De Luiz Junior|Serginho]]}} {{Fs player|no=70|pos=MF|nat=ALB|name=[[Ardit Hoxhaj]]}} {{Fs player|no=77|pos=FW|nat=Iran|name=[[Reza Karimi]]}} {{Fs player|no=78|pos=FW|nat=Nigeria|name=[[James Adeniyi]]}} {{Fs player|no=80|pos=MF|nat=Nigeria|name=[[Nurudeen Orelesi]]}} {{Fs player|no=88|pos=MF|nat=ALB|name=[[Sabjen Lilaj]]}} {{Fs player|no=95|pos=GK|nat=ALB|name=[[Aldo Teqja]]}} {{Fs player|no=99|pos=FW|nat=JPN|name=[[Masato Fukui]]}} {{Fs player|no=–|pos=FW|nat=BEL|name=[[Marvin Ogunjimi]]}} {{Fs end}} ===Lojtarë të rinj me eksperiencë në skuadrën e parë=== ''Redaktuar më 31 janar 2015'' {{Fs start}} {{Fs player|no=1|nat=Greece|pos=GK|name=Kostandino Dramolli}} {{Fs player|no=11|nat=Albania|pos=MF|name=Kevin Pino}} {{Fs player|no=20|nat=Albania|pos=DF|name=Foti Tona}} {{Fs mid}} {{Fs player|no=21|nat=Albania|pos=FW|name=Mario Kame}} {{Fs player|no=33|nat=Albania|pos=MF|name=Johan Becka}} {{Fs player|no=99|nat=Albania|pos=MF|name=David Kaçaj}} {{Fs end}} == Stafi momental == ===Pronësia=== {| class="wikitable" |- !bgcolor=| Pozicioni !!bgcolor=red| Name |- |bgcolor=DD0000| '''Presidenti'''||bgcolor=white| {{flamuri|Shqipëria}} '''[[Ardian Takaj]]''' |- |bgcolor=DD0000| '''Bashk-presidenti'''||bgcolor=white| {{flamuri|Shqipëria}} '''[[Agim Zeqo]]''' |} ===Stafi drejtues=== {| class="wikitable" |- !bgcolor=| Pozicioni !!bgcolor=red| Emri |- |bgcolor=DD0000| '''Trajneri'''||bgcolor=white| {{flamuri|Shqipëria}} '''[[Mirel Josa]]''' |- |bgcolor=DD0000| '''Ndihmës-trajneri''' ||bgcolor=white| {{flamuri|Shqipëria}} '''[[Milutin Kërçiç]]''' |- |bgcolor=DD0000| '''Trajneri i portierëve''' ||bgcolor=white| {{flamuri|Shqipëria}} '''[[Ilir Bozhiqi]]''' |- |bgcolor=DD0000| '''Përgatitësi atletik''' ||bgcolor=white| {{flamuri|Shqipëria}} '''[[Iris Selimi]]''' |} ===Stafi mjeksor=== {| class="wikitable" |- !bgcolor=| Pozicioni !!bgcolor=red| Emri |- |bgcolor=DD0000| '''Doktori i klubit'''||bgcolor=white| {{flagicon|Albania}} |- |bgcolor=DD0000| '''Fizioterapisti''' ||bgcolor=white| {{flagicon|Albania}} '''[[Jorgo Pantazi]]''' |- |bgcolor=DD0000| '''Masazhatori''' ||bgcolor=white| {{flagicon|Albania}} '''[[Denis Rrushi]]''' |} == Trajnerët == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- !style="width:10em" |Trajneri !style="width:7em" |Nga !style="width:7em" |Deri !colspan ="2"|Tituj Madhor |- |align=left|{{flamuri|Turqia}} [[Qemal Omari]] ||1932||1938 ||1 |align=left|[[Kategoria e Parë 1933|Kampionati i vitit 1933]] |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} Tato Bimbli ||1945||1950 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} Spiro Koçe ||1950||1957 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} S.Qirinxhiu ||1957||1961 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} M.Prodani ||1961||1966 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} Ilia Shuke ||1966||1975 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} Aleko Pilika ||1975||1982 ||1 |align=left|[[Kategoria e Parë|1975–76 Divizioni i Parë]] |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} [[Kosta Koça]] ||1982||1984 || |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} [[Kosta Koça]] ||1989||1990 || |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} Gjergj Ballço ||2004||2005 ||1 |align=left|[[Kategoria e Parë|2004–05 Kategoria e Parë]] |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} [[Jani Kaçi]] ||2006||2008 ||1 |align=left|[[Kategoria e Parë|2006–07 Kategoria e Parë]] |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} Gerd Haxhiu ||24 korrik 2009||9 janar 2010 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} Andrea Marko ||9 janar 2010||1 shkurt 2010 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} [[Mirel Josa]] ||8 shkurt 2010||7 qershor 2010 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} [[Shkëlqim Muça]] ||8 qershor 2010||17 shkurt 2011 ||0 |align=left| |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} [[Shpëtim Duro]] ||17 shkurt 2011||9 tetor 2011 ||1 |align=left|[[2010–11 Kategoria Superiore|2010–11 Superliga]] |- |align=left|{{flamuri|Republika Çeke}} [[Stanislav Levy]] ||10 tetor 2011||31 korrik 2012 ||1 |align=left|[[2011–12 Kategoria Superiore|2011–12 Superliga]] |- |align=left|{{flamuri|Shqipëria}} [[Mirel Josa]] ||31 korrik 2012|| ||4 |align=left|[[2012–13 Kategoria Superiore|2012–13 Superliga]], [[2013–14 Kategoria Superiore|2013–14 Superliga]], [[Superkupa e Shqipërisë 2013|Superkupa 2013]], [[Superkupa e Shqipërisë 2014|Superkupa 2014]] |- |} == Sponsorizimi == ===Sponsorë kryesor=== *Sponsori zyrtar i fanellës – '''Ama Coffee''' *Sponsori zyrtar i transmetimit – '''[[SuperSport Albania]]''' *Sponsori zyrtar i prodhimit të fanellave – '''[[Legea]]''' ===Sponsorë të tjerë=== *'''Red Bull Albania''' *'''[[Birra Korça]]''' *'''[[Plus Communication]]''' *'''Qëndra Tregtare Univers''' *'''Ama Coffee''' *'''Tropikal Resort Durrës''' *'''Birra Moretti''' *'''Almeco''' *'''Radio Abc-Korçë''' *'''Bashkia [[Korça|Korçë]]''' *'''Baste Live''' ==Referime== {{Reflist|30em}} == Lidhje të jashtme == *[http://www.uefa.com/teamsandplayers/teams/club=64114/domestic/index.html/ KF Skënderbeu] te [[UEFA|UEFA.com]] {{en}} *[http://www.fshf.org Faqja zyrtare e Federatës Shqiptare të Futbollit] {{FSHF}} [[Kategoria:KF Skënderbeu Korçë]] [[Kategoria:Klube futbolli]] [[Kategoria:Klube futbolli në Shqipëri]] [[Kategoria:Sporti në Korçë]] 6aohjkgqgkyy06p9zq7dy0hena9hugy 0 42900 2468287 2468186 2022-08-12T12:05:31Z Ikranjani 127687 wikitext text/x-wiki {{Ky Artikull|}} {{Infobox person | name = Zef Skiroi | image = [[Skeda:ZefSkiroi.jpg|200px]] | occupation = poet, publicist, folklorist, gjuhëtar, arsimtar | birth_date = 10 gusht 1865 | birth_place = Piana dei Greci, [[Mbretëria e Dy Siçilive]] | death_date = 17 shkurt 1927 | death_place = Napoli, Mbretëria e Italisë | nationality = arbëresh, italian }} '''Zef Skiroi''' ({{Lang-it|Giuseppe Schirò}}; [[Hora e Arbëreshëvet]], [[10 gusht]] [[1865]] - [[Napoli]], [[17 shkurt]] [[1927]]) ka qenë [[poet]] neoklasik, gjuhëtar, folklorist dhe publicist i shquar [[Arbëreshët|arbëresh]]. Ka qenë ndër figurat me rëndësi në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare të fundshekullit të 19. I dhënë pas trashëgimisë folklorike arbëreshe, nisi ta mblidhte herët, dhe më pas u bë i pari profesor universitar i Katedrës së Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Institutin Oriental të Napolit, të cilin edhe e drejtoi. Mik i shkrimtarit të famshëm italian [[Luigji Pirandelo]],<ref>{{Cite book|last=Elsie|first=Robert|url=https://books.google.al/books?id=6inIiCF_930C&pg=PA403&dq=%22Giuseppe+Schir%C3%B2%22&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjhoYCYoMH5AhVJXvEDHT6FCGUQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%22Giuseppe%20Schir%C3%B2%22&f=false|title=Historical Dictionary of Albania|publisher=Rowman & Littlefield|year=2010|isbn=9780810861886|pages=403|language=en}}</ref> i cilësuar prej tij ndër më të mëdhejt e poezisë shqipe këtej dhe andej Adriatikut.<ref>{{Cite journal|last=Toma|first=Çezarin|date=2016|title=Giuseppe Schirò e Luigi Pirandello: un’amicizia fraterna|url=http://bibliotekashkoder.com/gegnia_info.php?idm=102|journal=Gegnia|language=it|issue=2|pages=46}}</ref> == Biografia == U lind në Horën e Arbëreshëve, asokohe e njohur si Hora e Grekëve (Piana dei Greci), i Atdhetar i madh [[Shqiptarët|shqiptar]], dijetar dhe koleksionist i traditave poetike arbëreshe, profesor i parë dhe kryetarit i gjuhës shqipe dhe letërsisë në Institutin Oriental të Napolit, që marrin pjesë në mënyrë aktive në gjuhën shqipe (Rilindja). Ndër shkrimtarët më të mëdhenj shqiptar, ai është përfaqësuesi më i traditave arbëreshe letrare dhe kulturore të Sicilisë, të cilët lënë një dalje të gjerë letrare. Me vlerë madhore si për letërsinë arbëreshe ashtu edhe për studimet letrare shqiptare janë veprat e Zef Skiroit. Skirò ishte poet neoklasik, prozator dhe studiues, veprat e të cilit mund të thuhet se shënojnë një pikë kalimi drejt letërsisë bashkëkohore shqiptare në Itali. Në moshën 9-vjeçare ai shkroi një vjershë kushtuar [[Skënderbeu]]t, duke hapur kështu sfondin e veprave të veta të mëvonshme. Studioi në "Seminar Shqiptar" në [[Palermo]], ku u formua me traditën e kulturës shqiptare si dhe të asaj klasike (Dante, Servantesi, Gëte, Shileri, etj.). Më [[1887]] së bashku me Françesk Petën themeluan në Palermo revistën ''Arbëri i ri'' si dhe botoi përmbledhjen e parë me vjersha. Skiroi mbaroi studimet për drejtësi më [[1890]] dhe po këtë vit u emërua docent i letërsisë antike në "Liceun Garibaldi" të Palermos. Kur ishte vetëm 35 vjeç arriti të merrte vendin e titullarit të Katedrës së Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe, të hapur pranë Institutit Mbretëror Oriental të Napolit. Më pas ai vazhdoi veprimtarinë albanologjike në [[Napoli]] me botime, leksione dhe pjesëmarrje në kongrese. Jeta e tij do të rëndohej shumë nga vitet e fundit, veçanërisht me vrasjen tragjike të djalit të tij, Minos, si viktimë e një intrige politike më [[1920]]. Më [[1925]] mbajti një konferencë për të nderuar kujtimin e mikut të vet [[Luigj Gurakuqi]], që u vra atë vit në [[Bari (Itali)|Bari]]. Vdiq në Napoli më [[1927]], i nderuar dhe i respektuar si personalitet i letërsisë dhe i kulturës arbëreshe. Në historinë e letërsisë shqiptare Zef Skiroi është shquar si poet, prozator, dramaturg, folklorist e studiues. Veprat kryesore të tij mbetën ''Mili e Hajdhia'', ''Te dheu i huaj'' dhe ''Mino''. Poema ''Mili e Hajdhia'' është këngë subjektive e Skiroit ; aty autori derdhi emocionet djaloshare, të cilat mbetën esenciale edhe në botimet e mëvonshme, duke qenë vepra më e mirë e rinisë së tij. Kjo vepër bashkë me ''Këngët e Milosaos'' të [[Jeronim de Rada|Jeronim de Radës]] e ''Kanga e sprasme e Balës'' të [[Gavril Dara i Riu|Darës]], përbëjnë treshen e poemave romantike arbëreshe të papërsëritshme në letërsinë romantike shqiptare. Vepra më e madhe poetike e Zef Skiroit, ''Te dheu i huaj'' u botua në dy variante, më, më 1900 dhe më 1940. [[Eqrem Çabej]] më 1936 e quajti “kryevepra e Xhuzepe Skiroit dhe nderi i literaturës shqipe”. Po ky më 1945 shtoi: “është në njëfarë mënyre epi nacional i shqiptarëve të Italisë”, apo “vepra e jetës së tij”. == Vepra == Skiroi, poemën ''Mili dhe Hajdhia'' e shkroi në 4 variante. Botimi i parë është i vitit 1890 , botimi i dytë i vitit 1900 , i treti i vitit 1907 kurse varianti i katërt nuk është botuar sa ishtë gjallë autori, kjo tregon rëndësinë e madhe që i kushtoni autori kësaj poeme . Mili dhe Hajdhia është një poeme dashurie që ndjek gjurmët e poemës "Këngët e Milosaos" të De Rades , kjo poemë përshkruan jetën e katundit arbëresh dhe një dashuri tragjike. Poema fillon me këngën e Milit që është një këngë për ëndrrën e dashurisë dhe mbaron me Vajtimin e Hajdhisë që është vajtim për vdekjen. Kjo poemë ka një perfundim tragjik sepse vdesin të dy protagonistët e poemës. == Titujt e veprave == * Flamuri i Arbërit, përmbledhje me vjersha, [[1885]] * Rapsodie Albanese, përmbledhje këngësh, Palermo, [[1887]] * Mili e Hajdhia, poemë, [[1890]] * [[Te dheu i huaj]], poemë historike, Palermo, [[1891]] * Kënkat e luftës, poezi, [[1897]] * Mino, poemë, Palermo, [[1921]] === Përmbledhje folklori === * Këngë tradicionale të kolonive arbëreshe në Sicili, [[1890]] * Këngë popullore shqiptare, [[1901]] * Këngë të përshpirtshme të kolonive arbëreshe në Sicili, [[1907]] * Këngë të përshpirtshme të kolonive arbëreshe të Sicilisë, [[1907]] * Këngë tradicionale dhe sprova të tjera të kolonive arbëreshe të Sicilisë, [[1923]] == Referime == {{DEFAULTSORT:Skiroi, Zef}} [[Kategoria:Lindje 1865]] [[Kategoria:Vdekje 1927]] [[Kategoria:Poetë italianë]] [[Kategoria:Gazetarë italianë]] [[Kategoria:Italianë me prejardhje arbëreshe]] [[Kategoria:Poetë të gjuhës shqipe]] [[Kategoria:Poetë arbëreshë]] q77uggsluc8mrs5thw975bdjx2wqcyf 0 48893 2468320 2356676 2022-08-13T00:07:50Z Eihel 109121 Refuzoi 5 ndryshimet e fundit të tekstit (nga [[Speciale:Kontributet/46.19.227.181|46.19.227.181]], [[Speciale:Kontributet/185.174.211.10|185.174.211.10]], [[Speciale:Kontributet/37.35.66.68|37.35.66.68]] dhe [[Speciale:Kontributet/185.186.81.168|185.186.81.168]]) dhe riktheu rishikimin 2070360 nga 45.84.118.17 wikitext text/x-wiki {{për përmirësim}} ''''''Metabolizmi''' ([[Greqishtja|greq.]] '''μεταβολή''', ''metavoli'' = shkëmbim) apo '''shkëmbimi i lëndëve'''.! Nënkupton këmbimin e pandërprerë të materies midis organizmit të gjallë dhe ambientit të jashtëm. . Ky proces është baza e [[Jeta|jetës]], që lejon një [[Qeliza|qelizë]] të rritet dhe riprodhohet, të ruajë ndërtimin e saj, dhe ti përgjigjet mjedisit të saj. Procesi i metabolizmit ndahet në dy pjesë: * '''[[anabolizmi]]''', që prodhon [[molekula]] të ndërlikuara nga më të thjeshtat, duke përdorur energjinë e prodhuar nga katabolizmi për të ndërtuar përbërësat e qelizave si p.sh. [[proteina]]t dhe [[Acidi nukleik|acidet nukleike]]; * '''[[katabolizmi]]''', që kryen shpërbërjen e molekulave të ndërlikuara në të më të thjeshta, duke prodhuar energji, p.sh. shkatërrimi i ushqimit në [[Frymëmarrja qelizore|frymëmarrjen qelizore]]. Proceset anabolike janë endoergonikë, ndërsa ato katabolikë eksoergonikë. Proceset metabolike që përmbajnë një përbërës anabolik dhe një katabolik quhen nganjëherë '''anfibolikë'''. Proceset metabolike, edhe tek organizmat më të thjeshtë, formojnë një rrjet metabolik shumë të ndërlikuar, të nën ndarë në [[Zinxhiri metabolik|zinxhirë metabolikë]] dhe [[Cikli metabolik|cikle metabolike]]. Çdo [[Molekula|molekulë]] që merr pjesë në metabolizëm quhet '''metabolitë'''. Çdo përbërje që rrjedh nga [[katalizatori]] quhet [[Enzima|enzimë]].enzimat percaktojne nese molekula e glukozes duhet te ndertoje glikogjenin apo te zberthehet ne dyoksid karboni dhe uje == Katabolizmi == Metabolizmi nënkupton : * Këmbimin e pandërprerë të lendes dhe të energjisë , nëpërmjet organizmit dhe mjedisit të jashtëm. * Sipas kahjes Proceset Metabolike procese katabolike( te zberthimit ) , procese anabolike ( te sintezes ) * Proceset metabolike jan procese [[Biokimia|biokimike]] , enzimatike te cilat kryhen me pjesmarrjen e [[Vitaminat|Vitaminave]] dhe [[hormonet|hormoneve]] . * Në qelizë njëkohësisht kryhen edhe procese metabolike me kahje të ndryshme si psh : ( në ribozom krijohen [[proteina]] ndërsa në mitokondrie zbërthehen ato ) * Egziston nje lidhshmeri ndërmjet Metabolizmit te [[karbohidratet|karbohidrateve]] , [[lipidet|lipideve]] , dhe [[proteina|Proteinave]] . * Zbërthimi i materieve ushqyese zakonisht përcillet me lirim te energjis [[ATP]] ( [[adenozin trefosfati]] ) * Proceset katabolike nënkuptojn oksidimin zbërthimin ne prani të [[oksigjeni]]t) të komponimeve të përbëra të cilat zberthehen deri në ato më të thjeshta,me ç’rast lirohet energjia . Prandaj proceset e tilla quhen '''ekzoenergjetike''' . == Zbërthimi == * Zberthimi shkon perms 3 etapave: 1.Perfshin zberthimin e: [[Proteina]]ve , [[aminoacidet|aminoacideve]] , [[karbohidratet]] , [[monosakaridet]] , [[lipidet]] , ac. Yndyrore + Glicerol 2. Perfshin zberthimin e : [[aminoacidet|Aminoacideve]] , [[monosaharidet|Monosakarideve]] dhe Ac.yndyrore + glicerol ne : [[acid]] piruvik dhe Acetil CoA. 3. Nenkupton zberthimin e : Acidit piruvik, Acetil CoA, ne produkte te fundit te metabolizmit , CO2,H2O, dhe ATP == Proceset Anabolike (Proceset Endoenergjetike) == Anabolizmi është proces biokimik gjatë të cilit prej substancave të thjeshta krijohen substanca me strukturë të përbërë. Në këtë rast akumulohet energjia, krijohet protoplazma e re dhe ndodh rritja e organizmit. Proceset anabolike janë procese endoenergjetike (procese endergone) sepse gjatë këtyre proceseve lirohet energjia. Per shembull: nga bashkimi i zinxhireve te aminoacideve krijohen proteinat; nga sinteza ndermjet molekules se glicerolit dhe acideve yndyrore formohen yndyrnat; molekulat e glukozes (sheqeri me i thjeshte) formohet Amidoni, qe eshte nje sheqer i perbere. == Rregullimi dhe kontrolli == == Shiko edhe == * [[Biokimia]] * [[Fotosinteza]] * [[Tretja]] * [[Ushqimi]] == Lidhje të jashtme == [[Kategoria:Biokimi]] [[Kategoria:Metabolizëm]] q40sz998i6x1mfhpwphm9qnry6n1oxa 0 55347 2468290 2458232 2022-08-12T13:29:23Z Zyber Purova 67412 Mbiemer wikitext text/x-wiki '''Goranët''' janë bashkësi etnike, pjesë e popullit serb. Popullsi që flasin gorançe, një [[Gjuhët sllave|dialekt sllav]] që përngjet me [[Gjuha maqedonase|maqedonishten]]. Goranët jetojnë në krahinën e Gorës, që sot ndahet mes shteteve të Shqipërisë, Kosovës e [[Maqedonia e Veriut|Maqedonisë]], krahinë nga ku e marrin dhe emrin. [[Gora]] si krahinë me 55 fshatra, ka pasur si qendër administrative Vranishtin deri në vitin 1923, që në dokumentet arkivore kjo qendër është trajtuar me emrin e “Kazaja e Gorës dhe Opojës” në të cilën kjo e fundit ka 19 fshatra. [[Skeda:Gorani man in traditional costume, Shishtavec Albania.jpg|parapamje|Goranët në [[Shishtaveci|Shishtavec]], Shqiperi]] Veshja e popullit të Gorës, kanë të njëjtën formë dhe përmbajtje me veshjet e krahinave të Opojës, Lumës, Tetovës e më gjerë. Kjo tregon se veshja gorane, i ka të gjitha elementet e saj të veshjes së popullsisë të krahinave shqiptare. Sipas studiuesit Qemal Mataj, Gora bënte pjesë në territorin verilindor të shtetit të Arbërit edhe trojeve të kësaj krahine, dhe ishte nën sundimin [[Serbia|serb]], i cili ushtroi [[Sllavët|sllavizimin]] e emrave të fshatrave të Gorës. Si në mjaft krahina të Shqipërisë, që kanë qenë objekt i pushtimit serb, edhe në krahinën e Gorës e më gjërë, ishte bërë një imponim i tillë nga këta pushtues me ndryshimet, që u kanë bërë emrave shqip me emra sllave, duke përdorë parashtesat dhe prapashtesat sllave. Të tilla ndryshime kanë bërë edhe në fshatrat e krahinës së Gorës, si p.sh. në fshatin Borje janë bërë ndryshime në emërtimin e fshatit dhe të vendeve përreth tij dhe konkretisht Boro (Borje), Pishë (Pishec), Lisi (Lisena), Ulan (Ulançe) Rras (Rrasannçista), Mal (Malina), Kashtë (Kashtarnik), Damat (Damatova) et. Ndryshime emrash, kanë pësuar edhe emrat e fshatrave të krahinës së Gorës, siç janë Brrut (Brot), Sapot (Zapot), Orgust (Orgosta), Rrap (Rapç), Shishe (Shishtavec), Kola (Kollovoz) etj. Pavarësisht nga këto ndryshime, që janë bërë një pjesë e emrave të fshatrave të Gorës, kanë mundur t’i rezistojnë imponimit të [[Serbët|pushtuesit serb]], si emrat e fshatrave Pakisht, Oreshkë, Orçikël, Kukalan, Vranisht etj<ref>http://pashtriku.beepworld.de/files/Histori/shpalime/qemal_mataj_goranet.27.06.08.htm</ref>. Fakte të tjera që vërtetojnë përkatësinë shqiptare të goranëve janë mbiemrat (emrat e fiseve). Disa emra fisesh të fshatrave të Gorës janë : # Në [[Zapod]] : Ferri, Mangaj, Krasniqi, Shllaku, Mataj, Alinci etj. # Në [[Pakisht]] : Bajraktari, Purova, Meçkaj, Hoxha etj. # Në [[Kosharisht]] : Hasanaj, Murataj, Mustafaj etj. # Në [[Orçikël]] : Gashi, Hoda, Krasniqi, Mujaj etj. # Në [[Orgjost]] : Qevani, Osmanaj, Kalimashi, Seferi, Hoxha etj. # Në [[Cërnalevë]] : Durmishi, Hodaj, Hoxha, Hajdari, Xhaferi etj. # Në [[Oreshkë]] : Memishi, Nuredini, Sejranaj etj. # Në [[Shishtavec]] : Kingji, Bala, Bela, Basha, Kasta, Çeliku, Grisha, Çaka, Uka, Ballabani, Përnari, Biçaku, Sokoli, Haxhiaj, Hoxha etj. #Në [[Shishtavec|Peć]] : Ceku, Kolić, Uka, Kastratić, Krasnić, Morić etj. Siç shihet, në të nëntë fshatrat e Gorës (në Shqipëri) shumica e emrave të fiseve, janë shqipe dhe në asnjë fshat të kësaj krahine, nuk ka asnjë emër sllav. Fakte të ngjashme dallohen dhe në zonën e Gorës që sot është në shtetin e Kosovës. Në zonën e [[Opojë]]s e [[Dragashi]]t kemi emra fisesh si : Bajzovci (nga emri shqip bajzë i shpendit Fulica), Baljevci (nga antroponmi shqip Balë,-a), Bibarovci (nga antroponimi shqip Bib nga lat. Bibius, Vibius), Bufle (nga shq. buf,-i „hut” zool. noctua, nottola, ulula, alocco,) ; Cakovci (khs. emrat shq. Cak, u/ Cakë/a ), Cekovci (khs. mbiemrin shq. Ceka), Ćafševci (khs. shq. Qaf'-lesh ) ; Krčovci (khs. variantin shqip të emrit Kërçovë të qytetit, sllav. Kičevo) ; Kokljevci (khs. mbiemrat e shqiptarëve Koka, Kokaj); Kolješevci (khs. mbiemrat e shqiptarëve Kolaj, Kolshi, Koleci etj.); Lekovci (khs. mbiemrat e shqiptarëve Leka, Lekaj), Likovci (khs. antroponimin e shqiptarëve Lik dhe emrat e vëllazërive Likaj, Liku etj.) ; Ljokanovci (khs. mbiemrin e shqiptarëve Lokaj), Luminci (khs. antroponimin e shqiptarëve Lum dhe emrat e vëllazërive Lumaj, Lumi dhe emrin Luma të lumit e të regjionit) ; Malezinci (nga emri i një vendi të quajtur Mali i Zi, që ishte në këtë regjion); Rendovci (nga fjala shqipe rendës „vrapues”) ; Shatinci (nga fjala shqipe shat, fshat „katund”) ; Shukekinci (nga trajta e shkurtër shqipe Shuk e antroponimit të shqiptarëve Pashk) ; emrat e vëllazërive aktuale Doda e Kuši në Restelicë, Kokle në Zlipotok, Buza, Čapar, Karpać, Koljo, Lika, Lila, Ljuša, Paljoš e Ziza në Brod<ref>http://pashtriku.beepworld.de/files/Histori/histori_2011/skender_gashi_goranet_boshnjaket_11.10.11.htm</ref>. Goranët kanë marrë pjesë dhe në lëvizjet për çlirimin e Kosovës, dhe në luftë kundra serbëve në vitet 1912-1913<ref>{{Cite web |url=http://lajmonline.com/sq/Kulture/Kontributi-i-goraneve-nje-gur-i-cmueshem-ne-historine-e-shqiptareve-41008 |title=Kopje e arkivuar |url-status=dead |access-date=17 dhjetor 2013 |archive-date=29 tetor 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191029000701/http://lajmonline.com/sq/Kulture/Kontributi-i-goraneve-nje-gur-i-cmueshem-ne-historine-e-shqiptareve-41008 }}</ref>. Thuhet se gjatë [[Lufta e Kosovës|luftës në Kosovë]], disa nga Goranët kanë qenë në anën e [[Jugosllavia|Jugosllavisë]].<ref>{{Cite web |url=http://www.dwp-balkan.org/ko/news.php?cat_id=4&text_id=236 |title=Kopje e arkivuar |access-date=10 qershor 2020 |archive-date=10 qershor 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200610153142/http://www.dwp-balkan.org/ko/news.php?cat_id=4&text_id=236 |url-status=dead }}</ref>Pas tërheqjes së ushtrisë jugosllave, KFOR që vjen në Kosovë dhe Goranët përjeton një eksod. == Lidhje të jashtme == == Referime == {{reflist}} [[Kategoria:Grupet etnike në Kosovë]] [[Kategoria:Demografia e Kosovës]] [[Kategoria:Shqipëri]] eolidmeejo9lrl9suw5256zurjm7vxf 2468293 2468290 2022-08-12T14:15:38Z AT44 12961 U kthye versioni 2399858 i bërë nga [[Special:Contributions/79.175.68.221|79.175.68.221]] ([[User talk:79.175.68.221|diskutimet]]) wikitext text/x-wiki '''Goranët''' janë popullsi që flasin gorançe, një [[Gjuhët sllave|dialekt sllav]] që përngjet me [[Gjuha maqedonase|maqedonishten]]. Goranët jetojnë në krahinën e Gorës, që sot ndahet mes shteteve të Shqipërisë, Kosovës e [[Maqedonia e Veriut|Maqedonisë]], krahinë nga ku e marrin dhe emrin. [[Gora]] si krahinë me 55 fshatra, ka pasur si qendër administrative Vranishtin deri në vitin 1923, që në dokumentet arkivore kjo qendër është trajtuar me emrin e “Kazaja e Gorës dhe Opojës” në të cilën kjo e fundit ka 19 fshatra. [[Skeda:Gorani man in traditional costume, Shishtavec Albania.jpg|parapamje|Goranët në [[Shishtaveci|Shishtavec]], Shqiperi]] Veshja e popullit të Gorës, kanë të njëjtën formë dhe përmbajtje me veshjet e krahinave të Opojës, Lumës, Tetovës e më gjerë. Kjo tregon se veshja gorane, i ka të gjitha elementet e saj të veshjes së popullsisë të krahinave shqiptare. Sipas studiuesit Qemal Mataj, Gora bënte pjesë në territorin verilindor të shtetit të Arbërit edhe trojeve të kësaj krahine, dhe ishte nën sundimin [[Serbia|serb]], i cili ushtroi [[Sllavët|sllavizimin]] e emrave të fshatrave të Gorës. Si në mjaft krahina të Shqipërisë, që kanë qenë objekt i pushtimit serb, edhe në krahinën e Gorës e më gjërë, ishte bërë një imponim i tillë nga këta pushtues me ndryshimet, që u kanë bërë emrave shqip me emra sllave, duke përdorë parashtesat dhe prapashtesat sllave. Të tilla ndryshime kanë bërë edhe në fshatrat e krahinës së Gorës, si p.sh. në fshatin Borje janë bërë ndryshime në emërtimin e fshatit dhe të vendeve përreth tij dhe konkretisht Boro (Borje), Pishë (Pishec), Lisi (Lisena), Ulan (Ulançe) Rras (Rrasannçista), Mal (Malina), Kashtë (Kashtarnik), Damat (Damatova) et. Ndryshime emrash, kanë pësuar edhe emrat e fshatrave të krahinës së Gorës, siç janë Brrut (Brot), Sapot (Zapot), Orgust (Orgosta), Rrap (Rapç), Shishe (Shishtavec), Kola (Kollovoz) etj. Pavarësisht nga këto ndryshime, që janë bërë një pjesë e emrave të fshatrave të Gorës, kanë mundur t’i rezistojnë imponimit të [[Serbët|pushtuesit serb]], si emrat e fshatrave Pakisht, Oreshkë, Orçikël, Kukalan, Vranisht etj<ref>http://pashtriku.beepworld.de/files/Histori/shpalime/qemal_mataj_goranet.27.06.08.htm</ref>. Fakte të tjera që vërtetojnë përkatësinë shqiptare të goranëve janë mbiemrat (emrat e fiseve). Disa emra fisesh të fshatrave të Gorës janë : # Në [[Zapod]] : Ferri, Mangaj, Krasniqi, Shllaku, Mataj, Alinci etj. # Në [[Pakisht]] : Bajraktari, Purova, Meçkaj, Hoxha etj. # Në [[Kosharisht]] : Hasanaj, Murataj, Mustafaj etj. # Në [[Orçikël]] : Gashi, Hoda, Krasniqi, Mujaj etj. # Në [[Orgjost]] : Qevani, Osmanaj, Kalimashi, Seferi, Hoxha etj. # Në [[Cërnalevë]] : Durmishi, Hodaj, Hoxha, Hajdari, Xhaferi etj. # Në [[Oreshkë]] : Memishi, Nuredini, Sejranaj etj. # Në [[Shishtavec]] : Kingji, Bala, Bela, Basha, Kasta, Çeliku, Grisha, Çaka, Uka, Ballabani, Përnari, Biçaku, Sokoli, Haxhiaj, Hoxha etj. #Në [[Shishtavec|Peć]] : Ceku, Kolić, Uka, Kastratić, Krasnić, Morić etj. Siç shihet, në të nëntë fshatrat e Gorës (në Shqipëri) shumica e emrave të fiseve, janë shqipe dhe në asnjë fshat të kësaj krahine, nuk ka asnjë emër sllav. Fakte të ngjashme dallohen dhe në zonën e Gorës që sot është në shtetin e Kosovës. Në zonën e [[Opojë]]s e [[Dragashi]]t kemi emra fisesh si : Bajzovci (nga emri shqip bajzë i shpendit Fulica), Baljevci (nga antroponmi shqip Balë,-a), Bibarovci (nga antroponimi shqip Bib nga lat. Bibius, Vibius), Bufle (nga shq. buf,-i „hut” zool. noctua, nottola, ulula, alocco,) ; Cakovci (khs. emrat shq. Cak, u/ Cakë/a ), Cekovci (khs. mbiemrin shq. Ceka), Ćafševci (khs. shq. Qaf'-lesh ) ; Krčovci (khs. variantin shqip të emrit Kërçovë të qytetit, sllav. Kičevo) ; Kokljevci (khs. mbiemrat e shqiptarëve Koka, Kokaj); Kolješevci (khs. mbiemrat e shqiptarëve Kolaj, Kolshi, Koleci etj.); Lekovci (khs. mbiemrat e shqiptarëve Leka, Lekaj), Likovci (khs. antroponimin e shqiptarëve Lik dhe emrat e vëllazërive Likaj, Liku etj.) ; Ljokanovci (khs. mbiemrin e shqiptarëve Lokaj), Luminci (khs. antroponimin e shqiptarëve Lum dhe emrat e vëllazërive Lumaj, Lumi dhe emrin Luma të lumit e të regjionit) ; Malezinci (nga emri i një vendi të quajtur Mali i Zi, që ishte në këtë regjion); Rendovci (nga fjala shqipe rendës „vrapues”) ; Shatinci (nga fjala shqipe shat, fshat „katund”) ; Shukekinci (nga trajta e shkurtër shqipe Shuk e antroponimit të shqiptarëve Pashk) ; emrat e vëllazërive aktuale Doda e Kuši në Restelicë, Kokle në Zlipotok, Buza, Čapar, Karpać, Koljo, Lika, Lila, Ljuša, Paljoš e Ziza në Brod<ref>http://pashtriku.beepworld.de/files/Histori/histori_2011/skender_gashi_goranet_boshnjaket_11.10.11.htm</ref>. Goranët kanë marrë pjesë dhe në lëvizjet për çlirimin e Kosovës, dhe në luftë kundra serbëve në vitet 1912-1913<ref>{{Cite web |url=http://lajmonline.com/sq/Kulture/Kontributi-i-goraneve-nje-gur-i-cmueshem-ne-historine-e-shqiptareve-41008 |title=Kopje e arkivuar |url-status=dead |access-date=17 dhjetor 2013 |archive-date=29 tetor 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191029000701/http://lajmonline.com/sq/Kulture/Kontributi-i-goraneve-nje-gur-i-cmueshem-ne-historine-e-shqiptareve-41008 }}</ref>. Thuhet se gjatë [[Lufta e Kosovës|luftës në Kosovë]], disa nga Goranët kanë qenë në anën e [[Jugosllavia|Jugosllavisë]].<ref>{{Cite web |url=http://www.dwp-balkan.org/ko/news.php?cat_id=4&text_id=236 |title=Kopje e arkivuar |access-date=10 qershor 2020 |archive-date=10 qershor 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200610153142/http://www.dwp-balkan.org/ko/news.php?cat_id=4&text_id=236 |url-status=dead }}</ref>Pas tërheqjes së ushtrisë jugosllave, KFOR që vjen në Kosovë dhe Goranët përjeton një eksod. == Lidhje të jashtme == == Referime == {{reflist}} [[Kategoria:Grupet etnike në Kosovë]] [[Kategoria:Demografia e Kosovës]] [[Kategoria:Shqipëri]] fwjb09m0h3l4ba47dcmhnqsje0zt5w9 0 56175 2468327 2455156 2022-08-13T04:48:30Z 185.33.33.198 wikitext text/x-wiki {{Infobox company | name = Vodafone Albania | native_name = | trading_name = | logo = Logonewvodafone.png | caption = ''The future is exciting. Ready? '' | type = [http://www.vodafone.com/content/index.html Vodafone PLC] partner | traded_as = | genre = | fate = | predecessor = | successor = | foundation = 2001 | founder = | defunct = | location_city = [[Tirana]] | location_country = | locations = | area_served = telephonic antennas | key_people = Achilleas Kanaris(CEO) | industry = [[Telecommunication]]s | products = | production = [https://www.vodafone.al/vodafone/My_World_2_2.php Prepaid mobile phone] and [http://www.vodafone.al/vodafone/Business_4404_2.php Postpaid mobile phone] | services = | revenue = | operating_income = | net_income = | aum = | assets = | equity = | turnover = | owner = | num_employees = 398 direct employees and 561 indirect employees | parent = [[Vodafone Group Plc]] | divisions = | subsid = | homepage = http://www.vodafone.al/ | footnotes = | intl = }} '''Vodafone Albania''' është pjesë e [[:en:Vodafone|Vodafone Group Plc]] - kompani lider në botë në fushën e komunikimeve elektronike. Si një prej markave më të vlerësuara në botë, Vodafone Albania është lider në tregun shqiptar, jo vetëm si operator i telefonisë celulare por edhe si kompani e përgjegjshme dhe kontribuese në zhvillimin ekonomiko-social të vendit. Vodafone Albania filloi më 3 gusht 2001. == Teknlologji == '''Vodafone Albania''' nisi të ofrojë [[Sistemi global për komunikme mobile(GSM)|shërbimet GSM]] në Shqipëri për herë të parë më '''3 gusht 2001'''. Që nga viti 2001, Vodafone Albania ka shënuar një performancë të mirë në treg, pasi aktualisht ofron shërbime rreth '''1,8 million''' konsumatorëve në Shqipëri me një gamë të gjerë dhe të një cilësie të lartë shërbimesh komunikimi zanor (voice) dhe të dhënash (data). Vodafone Albania është gjithnjë në pararojë të prezantimit të teknologjive të reja në treg si dhe katalizatori kryesor i zhvillimit të industrisë së komunikimeve elektronike në vend. Në '''2011''', Vodafone prezantoi për herë të parë në vend [[Sistemi global për komunikme mobile(GSM)|'''shërbimet 3G''']], duke i mundësuar klientëve të saj mundësinë për të përjetuar të parët benefitet e kësaj teknologjie si  shpejtësinë e lartë të internetit me çmimet më të mira në treg. 4 vjet më vonë, Vodafone ishte pararojë e një tjetër risie në treg, siç ishte lançimi i  teknologjisë '''4G''' dhe '''4G+''', duke revoluzionuar përvojën e lundrimit në internet për klientët në një nivel më të avancuar shpejtësie dhe cilësie. Në një kohë kur zhvillimet teknologjike dhe kërkesat e klientëve rriten me ritme të shpejta, kompania Vodafone shfrytëzon çdo mundësi që ofron teknologjia në shërbim të klientëve. Një shembull perfekt është edhe prezantimi i teknologjisë '''[[:en:Internet_of_things|Internet of Things]]''' nga Vodafone në Shqipëri e përkthyer në produkte dhe shërbime inovatore për klientët.[[Skeda:Vodafone-albania-office.jpg|parapamje|279x279px]] == Investime Ekonomike dhe Sociale == Gjatë  gjithë veprimtarisë në Shqipëri, Vodafone ka rritur performancën e biznesit, duke qenë një nga kompanitë kryesore që kontribuojnë në mënyrë të konsiderueshme për ekonominë shqiptare. Që prej fillimit të aktivitetit në Shqipëri, Vodafone ka investuar mbi '''€1,415 mln''' në tregun shqiptar duke përfshirë këtu investime në '''infrastrukturën e rrjetit, licensat për spektrum, tarifat regullatore, kanalet e shpërndarjes, reklama, burime njerëzore''' etj. Vetëm për vitin 2016-2017, Vodafone Albania investoi € 32 mln për infrastrukturën e rrjetit dhe mbi € 16 mln  për spektrin duke mundësuar që sot të ofrojë rrjetin më të gjerë dhe më të modernizuar në vend. == Historia e Logo Vodafone == [[Skeda:Vodafone logos since 2001.png|alt=|majtas|parapamje|840x840px]] [[Kategoria:Kompani në Shqipëri]] [[Kategoria:Telekomunikim]] rfqecfmzxo8fm00upk1bwmbcxnv30au 0 87386 2468316 2457258 2022-08-12T23:42:56Z Qendrimi15 122927 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict | conflict = Beteja e Bedrit | partof = Pjesë e fushatës së [[Muhamedi]]t kundër [[Kurejsh|Kurejshëve]] | date = 13 mars 624 e.r. (17 Ramazan 2 pas hixhretit) | place = [[Bedri, Arabia Saudite|Bedri]], [[Hixhaz]] (sot [[Arabia Saudite]]) | result = Fitorja e [[Karriera ushtarake e Muhamedit|muslimanëve]] *Mbijetesa e [[Muslimanët|muslimanëve]] *Fillimi i luftës mes [[Karriera ushtarake e Muhamedit|Muslimanëve]]-[[Kurejsh|Kurejshëve]] | combatant1 = [[Muhamedi në Medine|Forcat muslimane nga Medina]] | combatant2 = [[Kurejsh|Forcat kurejshe nga Meka]] | commander1 = '''[[Muhamedi]]'''<br /> [[Umeri]] <br />[[Zubayr ibn al-Awwam]]<br /> [[Miqdad ibn Aswad|al-Miqdad bin 'Amr]]<br /> [[Hamza ibn Abdylmutalib]]<br /> [[Ali ibn Ebi Talib]]<br />[[Ubejde ibn el-Harith]]{{KIA}} | commander2 = '''[[Ebu Xhehli|Amr ibn Hisham]]'''{{KIA}}<br />[[Utbah ibn Rabi'ah]]{{KIA}}<br />[[Umayyah ibn Khalaf]]{{KIA}}<br />[[Shaybah ibn Rabi'ah]]{{KIA}}<br />[[Walid ibn Utbah]]{{KIA}}<br />[[Ukbe ibën Ebi Mu'ajt]]{{KIA}} | strength1 = '''Gjithsej''': 313-317<br /> * [[Muhaxhirun]]: 82-85 * [[Ensarët]]: 231 ** [[Banu Aws|Aws]]: 61 ** [[Banu Khazraj|Khazraj]]: 170 * 2 kuaj * 70 deve | strength2 = '''Gjithsej''': 950-1000<br /> * 100 kuaj * 170 deve | casualties1 = '''Gjithsej''': 14 killed<br /> * Muhaxhirun: 6 * Ensarët: 8 ** Khazraj: 6 ** Aws: 2 | casualties2 = 70 të vrarë, 70 të burgosur<ref>[https://sunnah.com/bukhari:3986 Sahih al-Bukhari 3986]</ref> }} '''Beteja e Bedrit''' ([[Gjuha arabe|arabisht]]: غَزْوَةُ بَدِرْ), u zhvillua të martën, më 13 mars 624 es (17 Ramazan, 2 [[Viti hixhri|pas hixhretit]]),<ref>W. Montgomery Watt (1956), [https://archive.org/details/muhammadatmedina029655mbp ''Muhammad at Medina''] Oxford: Clarendon Press, p.&nbsp;12. Watt notes that the date for the battle is also recorded as the 19th or the 21st of Ramadan (15 or 17&nbsp;March 624).</ref> pranë qytetit të sotëm të [[Bedri, Arabia Saudite|Bedrit]], Provinca Medine në [[Arabia Saudite|Arabinë Saudite]]. [[Muhamedi]], duke komanduar një ushtri të [[Sahabët|sahabëve]] të tij, mundi një ushtri [[Kurejsh|kurejshitësh]] të udhëhequr nga [[Ebu Xhehli|Amr ibn Hisham]], i njohur më mirë si Ebu Xhehli. Beteja shënoi fillimin e luftës gjashtëvjeçare midis Muhamedit dhe fisit të tij. Para betejës, muslimanët dhe mekasit kishin luftuar disa përleshje më të vogla në fund të vitit 623 dhe në fillim të vitit 624. Muhamedi u interesua shumë për të kapur karvanët mekas pas [[Hixhreti|migrimit të tij në Medine]], duke e parë atë si një shpërblim për popullin e tij, [[Muhaxhirun|muhaxhirët]]. Disa ditë para betejës, kur mësoi për një karvan mekas që kthehej nga [[Levanti]] i udhëhequr nga [[Ebu Sufjan ibn Harb]], Muhamedi mblodhi një forcë të vogël ekspeditash për ta kapur atë. Ebu Sufjani, duke mësuar për planin musliman për t'i zënë pritë karvanit të tij, ndryshoi kurs dhe mori një rrugë më të gjatë larg bazës së Muhamedit në [[Medina|Medine]] dhe dërgoi një lajmëtar në Mekë, duke kërkuar ndihmë. Ebu Xhehli komandoi një ushtri gati njëmijëshe, duke iu afruar Bedrit dhe duke fushuar në dunën e rërës al-'Udwatul Quswa. Bedri ishte angazhimi i parë në shkallë të gjerë midis muslimanëve dhe mekasve kurejsh. Duke përparuar nga veriu, muslimanët u përballën me mekasit. Beteja filloi me duele midis luftëtarëve nga të dy palët, pas së cilës mekasit sulmuan muslimanët nën një mbulesë shigjetash. Myslimanët kundërshtuan akuzat e tyre dhe thyen linjat mekase, duke vrarë disa udhëheqës të rëndësishëm kurejshi, duke përfshirë [[Ebu Xhehli]]n dhe [[Umayyah ibn Khalaf]]. Fitorja e muslimanëve forcoi pozitën e Muhamedit; Medinasit iu bashkuan me padurim ekspeditave të tij të ardhshme dhe fiset jashtë Medines u lidhën hapur me Muhamedin.<ref>{{cite book|title=Muhammad at Medina|publisher=Clarendon Press|year=1956|author=William Montgomery Watt|language=en|page=17|quote=The people of Medina were much readier to join Muhammad's expeditions...The friendly tribes between Medina and the sea were presumably more ready to help Muhammad openly...Pagan nomads in the neighbourhood of Medina were much readier to profess Islam.}}</ref> Beteja është përcjellë në [[Historia e fesë islame|historinë islame]] si një fitore vendimtare që i atribuohet ndërhyrjes hyjnore dhe nga burime të tjera aftësive strategjike të Muhamedit. == Shkaqet e betejës == Si shkak i betejës në Bedër konsiderohet dalja e [[Muhammedi|Pejgamberit s.a.v.s.]], me një grup sahabesh (?) për të takuar karvanin e kurejshëve (?), i cili po kthehej nga [[Shami]] në [[Meka|Mekë]]. Nuk ishte planifikuar ndonjë përleshje me përmasa të mëdha. Kur merr vesh Ebu Sufjani, udhëheqësi i karvanit, kërkon ndihmë në [[Meka|Mekë]] dhe atij i përgjigjen rreth 1000 luftëtarë (prej tyre 500 me parzma, me 100 kuaj dhe rreth 700 deve). Pas tyre shkonin robëreshat dhe këngëtaret, të cilat, me dajre e këngë inkurajonin luftëtarët, po edhe ofendonin [[Feja Islame|Islamin]] dhe myslimanët. Në anën tjetër, myslimanët ishin me armatim shumë më të dobët. Përveç kësaj, ishin edhe tri herë më pak në numër. Historianët theksojnë numrin prej 313 ose 314 luftëtarësh. Kishin 70 deve dhe vetëm dy apo tre kuaj. (Nga radhët e muhaxhirëve kishte pak më tepër se 80 veta, nën komandën e [[Ali b. Ebi Talibitr.a.]], të tjerët, shumica ishin ensarë - 61 nga fisi Evs, kurse 170 nga fisi Hazrexh, nën komandën e Sa’d b. Muadhit r.a<ref>http://www.zeriislam.com/gjuhe.te.huaja{{Lidhje e vdekur}}{{Lidhje e thyer}}</ref>. Vëllezër të dashur, [[Muhammedi|I Dërguari s.a.v.s.]] dhe ashabët dolën në Bedër, që t’i kundërviheshin forcës dhe dhunës, që ta ndryshonin historinë, t’i hapnin rrugën fesë së vërtetë, lirisë, drejtësisë, mëshirës dhe humanizmit. Në fjalimin e tij para betejës, [[Muhammedi|I Dërguari s.a.v.s.]], ashabëve të tij nuk u jep udhëzime për veprime genocidi apo shkatërrimi. == Fjalimet para betejës == “Falëndrimi i qoftë [[Allahu]]t, [[Allahu|Krijuesit]] të botëve. Ju inkurajoj ta ruani [[Feja Islame|Islamin]] ! Për këtë ju udhëzon [[Allahu]] ! Ju largoj nga dhuna, edhe [[Zoti|Krijuesi juaj]] këtë jua ndalon! [[Allahu]] është i '''Madhërishëm''', urdhëron të vërtetën dhe përcakton drejtësinë. Ai u jep të mira atyre që e meritojnë, sipas gradave që kanë te [[Zoti|Krijuesi i tyre]]. Njerëzit në mes tyre, sipas së mirës, dallohen dhe përmenden. Keni ardhur në Bedër, në vendin e sprovës së vërtetë, tek [[Allahu]] pranohet vetëm ajo vepër me të cilën Ai është i kënaqur. Përmes durimit, [[Allahu|Allahu xh.sh.]] në momentet vendimtare u heq brengën dhe i shpëton njerëzit nga vuajtjet dhe vështirësitë. Përmes durimit arrihet shpëtimi për të dy botët. Kini kujdes për detyrat që [[Allahu|Allahu xh.sh.jua]] ka përcaktuar në [[Kurani|Kuran]], mos i harroni obligimet që jua ka mësuar [[Allahu|Ai]] me ajetet e [[Allahu|Tij]]. Pranoni me forcë veprat me të cilat [[Allahu|Krijuesi]] juaj do të jetë i kënaqur. Tregoni besimin tuaj para [[Allahu|Krijuesit]] tuaj dhe, në këtë vend, në [[Bedër]], do ta meritoni mëshirën dhe faljen e Tij, që ju është premtuar. Premtimi i [[Allahu]]t është i vërtetë. Mbrojtja e [[Allahu|Tij]] është forca dhe siguria jonë. [[Allahu|Vetëm Atij]] I lutemi për ndihmë, [[Allahu|Atij]] i mbështetemi dhe tek [[Allahu|Ai]] kthehemi. [[Allahu]] më faltë mua dhe besimtarët”. Pastaj u çua [[Ebu Bekr Siddik|Bekri]] dhe foli shumë bukur. U çua [[Omer ibn el Hattab|Omeri]] dhe foli shumë bukur. Pastaj u çua [[Mikdadi]] : “Për Zotin, o i [[Muhammedi|Dërguari i Allahut]],- tha ai, - ne nuk themi ashtu siç i thanë benu Israilët [[Musai]]t a.s. : “...Shko pra ti e [[Zoti]] yt dhe luftoni, sepse ne po rrimë këtu.” (5:24) “Ne do të luftojmë djathtas teje dhe majtas teje, para teje dhe prapa teje.” [[Muhammedi|I Dërguari s.a.v.s.]] u gëzua dhe i ndriçoi fytyra nga këto fjalë. “Më tregoni, o myslimanë, ç’mendim keni ?”,- iu drejtua [[Muhammedi|I Dërguari s.a.v.s.]] U ngrit Sa’ad ibn Muadhi, kryetari i ensarëve, dhe tha : “Më duket se po na drejtohesh neve, o i [[Muhammedi|Dërguari i Allahut]]. Unë betohem për [[Allahu|Zotin]] që të ka dërguar ty me të drejtë pejgamber se, sikur të na urdhërosh të hyjmë në det, ne futemi menjëherë të gjithë. Nesër, ne jemi gati t’i bëjmë ballë armikut bashkë. Ne jemi durimtarë në luftë dhe të vendosur e të patundur kundër armikut. Ndoshta [[Allahu]] do të ta tregojë ty trimërinë tonë, që ti të gëzohesh. Prandaj, marsho, o [[Muhammedi|I Dërguar]], bashkë me ne, drejt të mirave të [[Allahu]]t ! Për [[Zoti]]n, që të ka dërguar ty pejgamber, sikur t’i lodhim devetë tona edhe deri në Berkul Gimad, ne do të vijmë pas teje”. Besimtarë të nderuar, pas kësaj paraqitjeje të vendosur të prijësit të ensarëve, [[Muhammedi|I Dërguari s.a.v.s.]] propozoi vendin ku do ta prisnin armikun<ref>[http://www.islambosna.ba/index.php?option=com_content&task=view&id=1953 Talibani likvidirali dva američka vojnika<!-- Roboti gjeneroi titull për referencën -->]{{Lidhje e thyer}}</ref>. Mirëpo, [[Muhammedi|I Dërguari s.a.v.s.]] e ndërroi vendin pas propozimit edhe më të mirë të Habbab bin [[Mundhirit r.a.]] dhe atëherë myslimanët zunë pozitën që u mundësonte t’ua prisnin ujin idhujtarëve. [[Muhammedi|Pejgamberi s.a.v.s.]], e dëgjoi këshillën e Hababit dhe e zhvendosi kampin e tij në vendin e zgjedhur nga Hababi. Më pas [[Sa’d bin Muadhi]] në një vend paksa të ngritur, ngriti një çadër për [[Muhammedi|Pejgamberin s.a.v.s.]], prej nga do të drejtonte ushtrinë. [[Muhammedi|Pejgamberi]] u kujdes që njerëzit e tij të ishin të gatshëm për betejë dhe i urdhëroi që të mos ishin ata të parët që do të nisnin betejën. == Zhvillimi i betejës == Dy ushtritë ndodheshin përballë njëra-tjetrës. Situata u rëndua dhe hija e vdekjes ra mbi luginë. [[Pejgamberi]], paqja qoftë mbi të, e dinte se nga rezultati i kësaj beteje varej fati i myslimanëve dhe i [[Feja Islame|Islamit]]. Kjo ishte një betejë në mes [[Feja Islame|Islamit]] dhe '''Mosbesimit''', në mes së Vërtetës dhe së Kotës. Ai ra në sexhde dhe E luti [[Allahu]]n : “[[Allahu|O Allah]] ! Nëse ky grup myslimanësh mposhtet, në këtë botë s’do të mbetet më njeri që do të Të adhurojë !” I pari nga myslimanët që hyri në dyluftim, ishte [[Hamza]] bin Abdulmutalibi, xhaxhai i Pejgamberit, i cili vrau një pabesimtar që u përpoq të arrinte pellgun e ujit për ta shkatërruar. Kjo ishte nisja e betejës. Më pas tre luftëtarë kurejshë dolën në shesh dhe sfiduan tre myslimanë. [[Hamza]] bin Abdulmutalibi, [[Ali bin Ebu Talibi]] dhe [[Ubejde]] bin Harithi ishin myslimanët që pranuan sfidën. [[Hamza]] dhe [[Ali Ibn Ebi Talib|Aliu]] i mposhtën shpejt kundërshtarët e tyre, kurse Ubejdeja dhe kundërshtari i tij plagosën rëndë njëri-tjetrin. Të zemëruar nga kjo humbje, kurejshët derdhën mbi myslimanët një shi shigjetash dhe pastaj u hodhën në sulm. Ata sulmuan si dallgë dhe humbën shumë ushtarë, por nuk qenë në gjendje të thyenin rreshtat e myslimanëve. Myslimanët pritën derisa armiku harxhoi fuqinë dhe pastaj u hodhën në kundërsulm me ashpërsi dhe me forcë duke i marrë përpara armiqtë. [[Muhammedi|Pejgamberi s.a.v.s.]], ishte në vijën e parë të frontit dhe i udhëhiqte myslimanët duke lexuar [[Kurani|Kuran]] me zë të lartë dhe duke lutur [[Allahu]]n. Pasi pësoi një humbje të madhe, ushtria e kurejshëve mori arratinë, kurse myslimanët i ndoqën dhe zunë shumë robër. Por Ebu Xhehli nuk e pranonte lehtë humbjen. Ai u përpoq të riorganizonte ushtrinë e thyer, po mbeti vetëm me disa heshtëtarë për ta ruajtur. Muadh bin Amri u nis drejt Ebu Xhehlit dhe e goditi me shpatë, kurse një mysliman tjetër e shpoi atë me heshtë dhe e vrau. Humbja e pabesimtarëve ishte e madhe : 70 të vrarë, në mesin e tyre 20 komandantë, dhe 70 të tjerë të zënë robër. Në këtë betejë u vranë 14 myslimanë. Lajmi i fitores së myslimanëve mbërriti në [[Medina|Medinë]], dhe qyteti u gëzua. Megjithatë medinasit nuk mund t’u besonin syve kur më 23 Ramazan [[Muhammedi|Pejgamberi]] dhe shokët e tij hynë triumfalisht në Medinë, duke mbajtur prapa edhe 70 robër. Kjo ishte Beteja Madhështore e Bedrit, që u zhvillua në Ramazan. Asnjë betejë tjetër nuk ka qenë më vendimtare në historinë e [[Feja Islame|Islamit]]. Përpara saj myslimanët ishin të dobët dhe të persekutuar vazhdimisht nga armiqtë. Pas kësaj beteje ata dolën në skenë si një komb i fuqishëm, vetëm falë ndihmës së [[Allahu|Allahut të Madhëruar]], i Cili ka fuqi mbi çdo gjë. == Referime == {{ref}} [[Kategoria:Beteja e Bedrit| ]] [[Kategoria:624]] [[Kategoria:Fushata të drejtuara nga Muhamedi]] [[Kategoria:Muhamedi në Medine]] ttq2rza738c55ul1djd2i1xe4ksblzl 0 88608 2468321 2424036 2022-08-13T00:18:27Z Eihel 109121 Refuzoi 19 ndryshimet e fundit të tekstit dhe riktheu rishikimin 2120391 nga Samuele2002 wikitext text/x-wiki {{pp}}{{pa referenca}} Efekti serre nuk eshte nje dukuri natyrore.Në pranverën e hershme temperaturat e ajrit, veçanërisht natën janë të ulëta. Nëse e masim temperaturën e ajrit ne brendësi të serrës do të shohim se ajo është shumë më e lartë se jashtë serrës. Kjo dukuri ngjan për arsye se serra funksionon si një ventil njëkrahesh. Mbulesa e serrës gjatë ditës lejon depërtimin e rrezeve të diellit, mirëpo nxehtësinë e krijuar brenda serrës e ruan dhe kështu nuk e lejon të dalë jashtë. Një proces i ngjashëm zhvillohet edhe ne planet dhe ne atmosferën e tokës. Siç dihet dielli bën ngrohjen e sipërfaqes se tokës dhe vazhdimisht nxehtësia rrezaton ne drejtim të atmosferës duke dashur ta lëshojë atë. Në saje të pranisë së disa gazrave në atmosferë siç janë dioksidi i karbonit, avulli i ujit dhe metani pengohet shpërndarja e tërësishme e nxehtësisë prej tokës ne gjithësi. Ky proces i ngrohjes së atmosferës është i njohur si efekt i serrës. Sikur të mos ishte ky proces,toka do të ishte shume më e ftohtë. Në të kaluarën organizmat bimore dhe shtazore vazhdimisht kanë akumuluar sasi të madhe të energjisë diellore, e cila tani në shtresat tokësore gjendet në formë të fosileve. Në kohën e sotme me procesin e djegies së thëngjillit, naftës, gazit natyror etj., kjo energji shfrytëzohet dhe lirohet. Kështu për shembull nëpërmes termocentraleve,automjeteve, në amvisëri vazhdimisht fosilet e përmendura lirojnë në ajër dioksid karboni. Në këtë mënyrë prej vitit në vit sasia e CO2 në atmosferë rritet. Meqenëse CO2 është me efekt të veçantë në serra, shkencëtaret mendojnë se toka vazhdimisht do të ngrohet krahas me rritjen e përqendrimit të dioksidit të karbonit. Nëse ngjan kjo dukuri, do të rritet niveli i ujit te detit për shkak të shkrirjes së akullnajave, kurse në mjediset jetësore do të ngjajnë ndryshime meteorologjike të ç'favorshme për qeniet e gjalla. Në shumë shtete me anë të ligjit është arritur të reduktohet deri në minimum lirimi i këtyre gazrave të dëmshme në atmosferë. {{Cung}} [[Kategoria:Klima]] 4452bzje6zo4368m2bfybxmjmm2yemt 0 102151 2468291 2459083 2022-08-12T13:54:10Z Pavlos1988 66310 /* Lidhje të jashtme */ wikitext text/x-wiki {{Infobox football biography |playername = Marcelo |image = [[Skeda:RealM-Shahter15 (7).jpg|250px]] |fullname = Marcelo Vieira da Silva Júnior |height = 1.74 m <ref>[http://www.realmadrid.com/futbol/plantilla/marcelo-vieira-da-silva Real Madrid C.F. - Official Web Site - Marcelo Vieira<!-- Roboti gjeneroi titull për referencën -->]</ref> |birth_date = {{birth date and age|12|05|1988|df=y}} |birth_place = [[Rio de Janeiro]], [[Brazil]] |currentclub = [[Real Madrid C.F.|Real Madrid]] |clubnumber = 12 |position = [[Mbrojtësi (futboll)|Mbrojtësi]] | youthyears1 = 2002-2005 | youthclubs1 = [[Fluminense Football Club|Fluminense]] | years1 = 2005-2006 | clubs1 = [[Fluminense Football Club|Fluminense]] | caps1 = 30 | goals1 = 6 | years2 = 2007-2022 | clubs2 = [[Real Madrid C.F.|Real Madrid]] | caps2 = 329 | goals2 = 25 | nationalyears1 = 2005 | nationalteam1 = [[Kombëtarja braziliane nën-17 e futbollit|Brazil U17]] | nationalcaps1 = 3 | nationalgoals1 = 1 | nationalyears2 = 2007 | nationalteam2 = [[Kombëtarja braziliane nën-20 e futbollit|Brazil U20]] | nationalcaps2 = 4 | nationalgoals2 = 0 | nationalyears3 = 2008–2012 | nationalteam3 = [[Kombëtarja braziliane nën-23 e futbollit|Brazil U23]] | nationalcaps3 = 12 | nationalgoals3 = 1 | nationalyears4 = 2006– | nationalteam4 = [[Kombëtarja braziliane e futbollit|Brazil]] | nationalcaps4 = 58 | nationalgoals4 = 6 }} '''Marcelo Vieira da Silva Júnior''' (lindur më 12 maj 1988) është një futbollist [[brazilian]] i cili luan për [[Real Madrid C.F.|Real Madrid]] dhe Kombëtaren e Brazilit. Roli i tij zakonisht është [[Mbrojtës (futball)|mbrojtës]] por mund të luaj edhe si [[Mesfushor (futboll)|mesfushor]] krahu. == Jeta e hershme == ==Real Madrid== == Kariera ndërkombëtare == ==Statistika== {| class="wikitable" align=center style="text-align: center;" |- !rowspan="2"|Klubi !rowspan="2"|Sezoni !colspan="3"|Liga !colspan="3"|Cup !colspan="3"|Europë !colspan="3"|Gjithsei |- !Ndeshje!!Gola!!Asist!!Ndeshje!!Gola!!Asist!!Ndeshje!!Gola!!Asist!!Ndeshje!!Gola!!Asist |- |rowspan="3" valign="center"|[[Fluminense Football Club|Fluminense]] |[[2005 Campeonato Brasileiro Série A|2005]] |12||2||0||0||0||0||0||0||0||12||2||0 |- |[[2006 Campeonato Brasileiro Série A|2006]] |18||4||0||0||0||0||0||0||0||18||4||0 |- !Total ! 30 !! 6 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 30 !! 6 !! 0 |- |rowspan="6" valign="center"|[[Real Madrid C.F.|Real Madrid]] |[[La Liga 2006–07|2006–07]] |6||0||0||0||0||0||0||0||0||6||0||0 |- |[[La Liga 2007–08|2007–08]] |24||0||2||2||0||0||6||0||1||32||0||3 |- |[[La Liga 2008–09|2008–09]] |27||4||3||2||0||0||5||0||0||34||4||3 |- |[[La Liga 2009–10|2009–10]] |35||4||9||2||0||0||6||0||0||43||4||9 |- |[[La Liga 2010–11|2010–11]] |28||2||4||6||0||1||11||1||2||45||3||7 |- !Total ! 120 !! 10 !! 18 !! 12 !! 0 !! 1 !! 28 !! 1 !! 3 !! 160 !! 11 !! 22 |- !colspan="2"|Career Total ! 150 !! 16 !! 18 !! 12 !! 0 !! 1 !! 28 !! 1 !! 3 !! 190 !! 17 !! 22 |} == Çmime == === Klubi === ===Kombëtarja=== === Personale === ===Individuale=== == Jeta Personale == ==Referime== <references/> ==Lidhje të jashtme== {{commons}} * [https://web.archive.org/web/20101002162622/http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/en/1193041476158/1193041477106/jugador/Jugador/Marcelo.htm Profili] tek Realmadrid.com * [http://soccernet.espn.go.com/players/stats?id=77641&cc=4716 Profili ESPN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515125056/http://soccernet.espn.go.com/players/stats?id=77641&cc=4716 |date=15 maj 2010 }} tek ESPN Soccernet * [http://www.footballdatabase.com/index.php?page=player&Id=7734&pn=Marcelo_Vieira_da_Silva_Júnior Marcelo Vieira da Silva Júnior] tek FootballDatabase * [http://www.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=218284/index.html Profili i Lojtarit tek FIFA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110827031406/http://www.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=218284/index.html |date=27 gusht 2011 }} {{Skuadra Real Madrid C.F.}} {{2014 FIFA Kupa e Botës Skuadra e Turnamentit}} {{2018 FIFA Kupa e Botës Skuadra e Turnamentit}} {{Skuadra Brazil 2014 FIFA Kupa e Botës}} {{fut-cung}} {{DEFAULTSORT:Vieira, Marcelo}} [[Kategoria:Lindje 1988]] [[Kategoria:Njerëz që jetojnë]] [[Kategoria:Futbollistë brazilianë]] [[Kategoria:Futbollistë në kombëtaren braziliane]] [[Kategoria:Futbollistë në Fluminense FC]] [[Kategoria:Futbollistë në Real Madrid C.F.]] [[Kategoria:Futbollistë në Campeonato Brasileiro Série A]] [[Kategoria:Futbollistë në La Liga]] [[Kategoria:Futbollistë në 2014 FIFA Kupën e Botës]] [[Kategoria:Futbollistë në 2018 FIFA Kupën e Botës]] [[Kategoria:Lojtarë fitues të UEFA Ligës së Kampioneve]] q41niq0x9ywh04t9uzvomcwtig3rucg 0 115628 2468325 2468089 2022-08-13T03:37:44Z InternetArchiveBot 115207 Lidhje të jashtme të shpëtuara: 1 Lidhje të jashtme të etiketuara si të vdekura: 0) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = Dardha | name (Rasa dhanore) = Dardharësi | image_skyline = Dardha.385x304.jpg | Shteti = Shqipëria | Rrethi = Rrethi i Pukës | Komuna = Komuna Blerim | postal_code = | Sipërfaqja = | population_total = | Regj. i popullsisë = | Dend. e popullsisë = | website = <!--- Koordinatat ----> | Gjerësia = | Gjatësia = | Lartësia = <!-- == Gjeografia == --> <!-- == Historia == --> <!-- == Demografia == --> |Dardha.385x304.jpg=}} [[Skeda:Dardha.385x304.jpg|djathtas|frameless|220x220px|Dardha fshat]] '''Dardha''' është një [[Fshati|fshat]] në [[Komuna Blerim|komunën Blerim]] në [[rrethin e Pukës]] të [[Shqipëria|Shqipërisë]]. == Përshkrim i shkurtër gjografik dhe historik == Dardhë shtrihet në verilindje të [[Pukë]]s, në të majtë të [[Drini]]t, përballë [[Berishë]]s së [[Radogoshi]]t e [[Bytyçi]]t ([[Tropojë]]), [[Lugut të Bytyçit]]. Në lartësinë e udhës automobilistike, nga [[Qafa e Shkambit]] vizitorit i shfaqet përpara sysh një fushëpamje madhështore: [[Qebiku]] në të majtë të lumit, poshtë [[Pjashtog]] (dikur një fushë e gjerë dhe shumë pjellore tani e përmbytur nga [[Drini]]), - [[Bregu i Dardhës me Vaun]]; [[Tejdrinja]] duke filluar me [[Hasi]]n, [[Bytyçi]]n, [[Pla e Gash]], [[Sernica]] me [[Krasniqe]] dhe më në thellësi [[Alpet shqiptare]].<ref>[[http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha|Dardha {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} |date=4 mars 2016 }} - Përshkrim i shkurtër gjografik dhe historik]</ref>|<ref>[http://www.panoramio.com/photo/20246960|Informatë mbi shtrirjen gjeografike të fshatit Dardhë (Pukë)]{{Lidhje e thyer}}</ref> == Dardha në dokumentet osmane == Dardhë pasqyrohet për here të pare në dokumentet [[Osmanllinjtë|osmane]], ku del në trajtën [[Darda]]. Më 1529 – 1536 shënohet me 13 zjarre (shtëpi). Me 1571 dhe 1591 shënohet me 10 shpi. Siç shihet për 60 vjet nuk ka rritje, përkundrazi pakësim shtëpish. Edhe pas afro nje shekull e gjysmë, më 1671 [[Don Stefano Gaspari]] rregjistron vetëm 12 shtëpi me 130 frymë.<ref>Sipas studiuesit Xhemal Meçi në librin studimor “[[Kabashi]]” tek seria e studimeve “Puka që në Lashtësi - 2”, fq. 356-359, Tiranë, 2008. Marrë nga faqja FB “Fshati Dardhe”([[Pukë]]).Komuna Blerim [[Blerim]]· Flet]</ref> Nga këto të dhëna shihet se [[Dardha]], si dhe fshatra të tjera të [[Pukë]]s, kanë pësuar dëme të mëdha e shkatërrime gjatë shek. XV – XVII. Në fundshekullin e XIX katundi i Dardhës është njohur me 80 shtëpi. Në vitet “80 të shekullit XX Dardha arrinte në 300 shtëpi. [[Dardha]] ka qenë e banuar që në lashtësi. Edhe emri është me origjinë ilire.<ref>Prof. [[Eqerem Çabej]] në “''Studime etimologjike në fushën e shqipes''”, III. [[Tiranë]], [[1987]] | shpjegon: “[[dardhë]], f. këtë fjalë e lidhin që prej J.G.[[Hahni]]t e këtej me emrin e popullit [[dardan]] e të vendit të tyre [[Dardania]] … e mbarë [[shqip]]es”.</ref> == Popullësia == [[Skeda:Iballa in Puka and surrounding mountains (WPWTR17).jpg|parapamje|Puka]] [[Dardha]] ka dy vllazni me nga tre mëhallë secila. Vllaznitë janë: Koka([[Kokaj]]) e [[Bibaj]]. Nga [[Kokaj]]t janë vllaznitë: [[Çelajt|Çela]] ([[Çelakaj]]), [[Selmani]] ([[Selman]]), [[Margjeçi]] ([[Margjeç]]). Nga [[Bibaj]]t janë vllaznitë: [[Pali]] ([[Palaj]]), [[Pepa]] ([[Pepaj]]), [[Kola]] ([[Kolgjokaj]]). Sipas studiuesit [[Xhemal Meçi]] në librin studimor “[[Kabashi]]” tek seria e studimeve “[[Puka që në Lashtësi - 2]]”, fq. 356-359, [[Tiranë]], [[2008]]. Marrë nga faqja FB “''Fshati [[Dardhë (Pukë)|Dardhe(Pukë]]).'' ==Lidhjet e jashtme== *[http://sq.wikipedia.org/wiki/Kokaj|[[Kokaj]] Komuna e Gjilanit|Kokaj]{{Lidhje e thyer}} *[http://sq.wikipedia.org/wiki/Bibaj|Bibaj Komuna Ferizaj]{{Lidhje e thyer}}[https://sq.wikipedia.org/wiki/Bibaj] *[http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha|Dardhë (Pukë)]{{Lidhje e thyer}} *[https://web.archive.org/web/20160304100555/http://pukatv.tv/?p=1675%7CDardha alpine Pukë] *[[http://puka.shqiperia.com/dardha/ [http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/153/titulli/Kabashi%20-%20Puka%20q%C3%AB%20n%C3%AB%20lasht%C3%ABsi%202%7C] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304222254/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/153/titulli/Kabashi%20-%20Puka%20q%C3%AB%20n%C3%AB%20lasht%C3%ABsi%202%7C |date=4 mars 2016 }} [[Xhemal Meçi]] në librin studimor “[[Kabashi]]” tek seria e studimeve “''Puka që në Lashtësi - 2''”, fq. 356-359, [[Tiranë]], 2008. Marrë nga faqja FB “Fshati [[Dardhë (fshat)|Dardhe(Pukë)[http://puka.shqiperia.com/dardha/] == Burimə == *|[https://web.archive.org/web/20160304224353/]|<ref>[http://puka.shqiperia.com/dardha/ -Përshkrim i shkurtër gjografik dhe historik]</ref>[http://www.panoramio.com/photo/20246960|Informatë mbi shtrirjen gjeografike të fshatit Dardhë (Pukë)]{{Lidhje e thyer}} *|Prof. [[Eqrem Çabej|Eçerem Çabej]] në “''Studime etimologjike në fushën e shqipes''”, III. [[Tiranë]], [[1987]], shpjegon: “[[Dardhë (fshat)|dardhë]], f. këtë fjalë e lidhin që prej J.G.[[Hahn|Hahnit]] e këtej me emrin e popullit [[dardan]] e të vendit të tyre [[Dardania]] … e mbarë [[shqip]]es”. *|Sipas studiuesit [[Xhemal Meçi]] në librin studimor “[[Kabashi]]” tek seria e studimeve “[[Puka që në Lashtësi - 2]]”, fq. 356-359, [[Tiranë]], [[2008]]. Marrë nga faqja FB “''Fshati Dardhe''”([[Pukë]]). == Referime == <references /> {{Komuna Blerim}} {{SQ-Administrata-Cung}} Administraor Petrit Marku partia socialiste e shqiperise [[Kategoria:Fshatra në Shqipëri]] [[Kategoria:Fshatra në Rrethin e Pukës]] [[Kategoria:Vendbanime në Shqipëri]] 82ynye5vyuscp5b7rqozhjw2cfbyl7s 2468336 2468325 2022-08-13T10:48:57Z InternetArchiveBot 115207 Lidhje të jashtme të shpëtuara: 1 Lidhje të jashtme të etiketuara si të vdekura: 0) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = Dardha | name (Rasa dhanore) = Dardharësi | image_skyline = Dardha.385x304.jpg | Shteti = Shqipëria | Rrethi = Rrethi i Pukës | Komuna = Komuna Blerim | postal_code = | Sipërfaqja = | population_total = | Regj. i popullsisë = | Dend. e popullsisë = | website = <!--- Koordinatat ----> | Gjerësia = | Gjatësia = | Lartësia = <!-- == Gjeografia == --> <!-- == Historia == --> <!-- == Demografia == --> |Dardha.385x304.jpg=}} [[Skeda:Dardha.385x304.jpg|djathtas|frameless|220x220px|Dardha fshat]] '''Dardha''' është një [[Fshati|fshat]] në [[Komuna Blerim|komunën Blerim]] në [[rrethin e Pukës]] të [[Shqipëria|Shqipërisë]]. == Përshkrim i shkurtër gjografik dhe historik == Dardhë shtrihet në verilindje të [[Pukë]]s, në të majtë të [[Drini]]t, përballë [[Berishë]]s së [[Radogoshi]]t e [[Bytyçi]]t ([[Tropojë]]), [[Lugut të Bytyçit]]. Në lartësinë e udhës automobilistike, nga [[Qafa e Shkambit]] vizitorit i shfaqet përpara sysh një fushëpamje madhështore: [[Qebiku]] në të majtë të lumit, poshtë [[Pjashtog]] (dikur një fushë e gjerë dhe shumë pjellore tani e përmbytur nga [[Drini]]), - [[Bregu i Dardhës me Vaun]]; [[Tejdrinja]] duke filluar me [[Hasi]]n, [[Bytyçi]]n, [[Pla e Gash]], [[Sernica]] me [[Krasniqe]] dhe më në thellësi [[Alpet shqiptare]].<ref>[[http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha|Dardha {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha |date=4 mars 2016 }} |date=4 mars 2016 }} - Përshkrim i shkurtër gjografik dhe historik]</ref>|<ref>[http://www.panoramio.com/photo/20246960|Informatë mbi shtrirjen gjeografike të fshatit Dardhë (Pukë)]{{Lidhje e thyer}}</ref> == Dardha në dokumentet osmane == Dardhë pasqyrohet për here të pare në dokumentet [[Osmanllinjtë|osmane]], ku del në trajtën [[Darda]]. Më 1529 – 1536 shënohet me 13 zjarre (shtëpi). Me 1571 dhe 1591 shënohet me 10 shpi. Siç shihet për 60 vjet nuk ka rritje, përkundrazi pakësim shtëpish. Edhe pas afro nje shekull e gjysmë, më 1671 [[Don Stefano Gaspari]] rregjistron vetëm 12 shtëpi me 130 frymë.<ref>Sipas studiuesit Xhemal Meçi në librin studimor “[[Kabashi]]” tek seria e studimeve “Puka që në Lashtësi - 2”, fq. 356-359, Tiranë, 2008. Marrë nga faqja FB “Fshati Dardhe”([[Pukë]]).Komuna Blerim [[Blerim]]· Flet]</ref> Nga këto të dhëna shihet se [[Dardha]], si dhe fshatra të tjera të [[Pukë]]s, kanë pësuar dëme të mëdha e shkatërrime gjatë shek. XV – XVII. Në fundshekullin e XIX katundi i Dardhës është njohur me 80 shtëpi. Në vitet “80 të shekullit XX Dardha arrinte në 300 shtëpi. [[Dardha]] ka qenë e banuar që në lashtësi. Edhe emri është me origjinë ilire.<ref>Prof. [[Eqerem Çabej]] në “''Studime etimologjike në fushën e shqipes''”, III. [[Tiranë]], [[1987]] | shpjegon: “[[dardhë]], f. këtë fjalë e lidhin që prej J.G.[[Hahni]]t e këtej me emrin e popullit [[dardan]] e të vendit të tyre [[Dardania]] … e mbarë [[shqip]]es”.</ref> == Popullësia == [[Skeda:Iballa in Puka and surrounding mountains (WPWTR17).jpg|parapamje|Puka]] [[Dardha]] ka dy vllazni me nga tre mëhallë secila. Vllaznitë janë: Koka([[Kokaj]]) e [[Bibaj]]. Nga [[Kokaj]]t janë vllaznitë: [[Çelajt|Çela]] ([[Çelakaj]]), [[Selmani]] ([[Selman]]), [[Margjeçi]] ([[Margjeç]]). Nga [[Bibaj]]t janë vllaznitë: [[Pali]] ([[Palaj]]), [[Pepa]] ([[Pepaj]]), [[Kola]] ([[Kolgjokaj]]). Sipas studiuesit [[Xhemal Meçi]] në librin studimor “[[Kabashi]]” tek seria e studimeve “[[Puka që në Lashtësi - 2]]”, fq. 356-359, [[Tiranë]], [[2008]]. Marrë nga faqja FB “''Fshati [[Dardhë (Pukë)|Dardhe(Pukë]]).'' ==Lidhjet e jashtme== *[http://sq.wikipedia.org/wiki/Kokaj|[[Kokaj]] Komuna e Gjilanit|Kokaj]{{Lidhje e thyer}} *[http://sq.wikipedia.org/wiki/Bibaj|Bibaj Komuna Ferizaj]{{Lidhje e thyer}}[https://sq.wikipedia.org/wiki/Bibaj] *[http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha|Dardhë (Pukë)]{{Lidhje e thyer}} *[https://web.archive.org/web/20160304100555/http://pukatv.tv/?p=1675%7CDardha alpine Pukë] *[[http://puka.shqiperia.com/dardha/ [http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/153/titulli/Kabashi%20-%20Puka%20q%C3%AB%20n%C3%AB%20lasht%C3%ABsi%202%7C] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304222254/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/153/titulli/Kabashi%20-%20Puka%20q%C3%AB%20n%C3%AB%20lasht%C3%ABsi%202%7C |date=4 mars 2016 }} [[Xhemal Meçi]] në librin studimor “[[Kabashi]]” tek seria e studimeve “''Puka që në Lashtësi - 2''”, fq. 356-359, [[Tiranë]], 2008. Marrë nga faqja FB “Fshati [[Dardhë (fshat)|Dardhe(Pukë)[http://puka.shqiperia.com/dardha/] == Burimə == *|[https://web.archive.org/web/20160304224353/]|<ref>[http://puka.shqiperia.com/dardha/ -Përshkrim i shkurtër gjografik dhe historik]</ref>[http://www.panoramio.com/photo/20246960|Informatë mbi shtrirjen gjeografike të fshatit Dardhë (Pukë)]{{Lidhje e thyer}} *|Prof. [[Eqrem Çabej|Eçerem Çabej]] në “''Studime etimologjike në fushën e shqipes''”, III. [[Tiranë]], [[1987]], shpjegon: “[[Dardhë (fshat)|dardhë]], f. këtë fjalë e lidhin që prej J.G.[[Hahn|Hahnit]] e këtej me emrin e popullit [[dardan]] e të vendit të tyre [[Dardania]] … e mbarë [[shqip]]es”. *|Sipas studiuesit [[Xhemal Meçi]] në librin studimor “[[Kabashi]]” tek seria e studimeve “[[Puka që në Lashtësi - 2]]”, fq. 356-359, [[Tiranë]], [[2008]]. Marrë nga faqja FB “''Fshati Dardhe''”([[Pukë]]). == Referime == <references /> {{Komuna Blerim}} {{SQ-Administrata-Cung}} Administraor Petrit Marku partia socialiste e shqiperise [[Kategoria:Fshatra në Shqipëri]] [[Kategoria:Fshatra në Rrethin e Pukës]] [[Kategoria:Vendbanime në Shqipëri]] poggchgtoqzysp2h2ov6jvjtm0yma7b 0 201295 2468308 2363975 2022-08-12T22:07:26Z 2A00:23C7:93A2:3701:D15F:F1C9:738D:44AA wikitext text/x-wiki {{pp}} [[File:Sheplla e Pirateve.JPG|thumb|right|300px|Shpella e piratëve]] '''Shpella e Piratëve''', e cila është bërë e famshme, jo vetëm për historinë e saj, por edhe nga libri me të njëjtin titull i Petro Markos, vlonjatit te shquar si edhe filmi i Kinostudios “Shqipëria e Re” që bazohet në këtë libër të shkrimtarit të njohur, përbën një nga objektet më me vlerë, në bregdetin e Himarës. Tiranë, karos- Çdo herë Shpella e Piratëve në bregdetin e Dhërmiut të krijon ndjesinë e rikthimit në kohë. Faqet e saj të thepisura brenda asaj hapësire të ngushtë, nxisin fantazinë rreth asaj që ato kanë fshehur dikur piratët e detit që qëndronin në shpellë per t'u mbrojtur nga piratet e tjere qe donin te pushtonin e te vidhnin Shqipërine Shpella e Piratëve, që është bërë e famshme, jo vetëm për historinë e saj, por edhe nga libri me të njëjtin titull i Petro Markos, si edhe filmi i Kinostudios “Shqipëria e Re” që bazohet në këtë libër të shkrimtarit të njohur, përbën një nga objektet më me vlerë, në bregdetin e Himarës. Ajo ndodhet pranë plazheve të Dhërmiut, në një breg shkëmbor tepër të thyer që bie pingul mbi det dhe gjendet shumë pranë Manastirit të Shën Theodhorit, gjë që e pasuron më tepër gjeografinë dhe historinë e kësaj pjese tërheqëse të bregdetit shqiptar. Për të shkuar në këtë shpellë, mënyra e vetme është deti. Mjaftojnë 10-15 minuta lundrim, me një motobarkë vogël dhe mund të gjendesh në këtë objekt që evokon natyrshëm Mesjetën Shqiptare. Deti i thellë, në një ngjyrë të errët dhe bregu me formacione shkëmbore që bien thikë mbi sipërfaqen ujore, të paralajmërojnë për një surprizë të këndshme. Hyrja e shpellës, e përbërë nga dy zgavra të mëdha të krijon një ndjesi të veçantë. Është një rikthim i menjëhershëm në historinë e disa shekujve më parë që, natyrshëm, ngjall emocione. Ato kanë në bazë historinë: piratët e famshëm që e shfrytëzonin këtë hapësirë shkëmbore në një mjedis detar, apo beteja me saraçenët, gjë që na vjen përmes toponimisë së këtij vendi. Sepse Shpella e Piratëve ndodhet pranë gjirit të mrekullueshëm të Stalevrës, ku gjendet plazhi me të njëjtin emër. Teksa shëtisim me barkë brenda hapësirës së shpellës, konstatojmë masivet shkëmbore që përbëjnë faqet anësore të saj. Ato janë të thyera dhe me xhepa shumëllojesh, ndërkohë që në kube(pjesa e sipërme), spikat një zgavër në formë rrethore, prej së cilës depërtojnë rrezet e diellit. Shpella është e përmasave modeste. Ashiri thotë se ka sjellë këtu qindra pushues dhe turistë të huaj për të cilët ky objekt është mjaft interesant. “Kam transportuar anglezë, francezë, italianë, zviceranë, gjermanë, norvegjezë, maqedonas, kroatë, malazezë, çekë, që kanë ardhur këtu dhe kanë bërë mjaft fotografi, apo kanë regjistruar me kamera”, thotë ai. Historia që mbart Shpella e Piratëve, bukuria e jashtëzakonshme natyrore, mjaftojnë që të tërheqë pafundësisht vizitorë. Ata kanë ardhur dhe do të vijnë në këtë mjedis natyror, ku e shkuara dhe e tashmja bashkohen në një dhe ngjallin emocione të pazakonta [[Kategoria:Gjeografia e Shqipërisë]] [[Kategoria:Shpella në Shqipëri]] mwpboe6sonuqsi7c2n0ic54aa4122cn 3 214983 2468288 2237776 2022-08-12T12:16:54Z MdsShakil 132680 MdsShakil zhvendosi faqen [[Përdoruesi diskutim:Brightstar]] tek [[Përdoruesi diskutim:Tsukki]]: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Brightstar|Brightstar]]" to "[[Special:CentralAuth/Tsukki|Tsukki]]" wikitext text/x-wiki <div style="float: left; width:; border:1px solid lightgrey; padding: 10px 20px; margin-bottom:10px"> <div class="Stampa_Simulim_titujsh_2" style="margin:0; margin-bottom:.6em; padding-top:.5em; padding-bottom:.17em; background:none; font-size:150%; color:black; font-weight:normal; border-bottom:1px solid lightgrey;"> Përshëndetje {{PAGENAME}}, mirëserdhe në Wikipedian në shqip ![[Skeda:Gtk-dialog-info.svg|djathtas|20px]] </div> {| | style="padding-right:20px;" valign="top" | Kjo është [[Ndihmë:Faqja e diskutimit|faqja juaj e diskutimit]], në të cilën do të merrni mesazhe nga përdoruesit e tjerë. Në qoftë se ke pyetje mund të adresohesh pa ngurrim tek '''[[Wikipedia:Oda e fillestarëve|Oda e fillestarëve]]''', ku një përdorues me eksperiencë do të ketë mirësinë të të përgjigjet sa më shpejt. Përpara se të redaktoni një faqe në Wikipedia ne do t’iu rekomandonim të lexonit se si '''[[Ndihmë:Redaktimi i faqeve|redaktohet]]''' dhe '''[[Ndihmë:Formatimi i tekstit|formatohet]]''' një faqe. Gjithashtu është e këshillueshme që të përdorni [[Wikipedia:Livadhi|livadhin tonë]] për të eksperimentuar përpara se të redaktoni një artikull në Wikipedia. Në qoftë se dëshironi të krijoni një artikull të ri ndiqni '''[[Wikipedia:Kujdestari i artikujve|Kujdestarin e artikujve]]''', i cili do t’iu ofrojë ndihmë hap pas hapi. Kujdes, ju [[Wikipedia:Të drejta autori|nuk duhet]] të kopjoni tekst nga faqet e tjera në internet dhe ta vendosni në Wikipedia! Gjithashtu gjatë katër ditëve të para të krijimit të llogarisë nuk do të mund të zhvendosni faqe nën një titull të ri alternativ. Për t’iu përgjigjur një mesazhi nga një përdorues tjetër, duhet të shkoni në faqen e tij të diskutimit dhe të shtypni komandën “Shto një temë (të re diskutimi)”. Mos harro që diskutimet e tua duhet ti nënshkruash me (<code><nowiki>~~~~</nowiki></code>) ose thjesht shtyp butonin [[Skeda:Insert-signature.png]] në fund të mesazhit tënd. Në [[User:{{PAGENAME}}|faqen tuaj të {{GENDER:{{ROOTPAGENAME}}|përdoruesit|përdorueses}}]] ju mund të shkruani shkurtimisht rreth vetes tuaj në mënyrë që [[Wikipedia:Wikipedianët|wikipedianët]] e tjerë të të njohim më lehtë. E këshillueshme do të qe përdorimi si stampës {{stampa|Babel}}. Në qoftë se dëshiron ti mund të vendosësh edhe vendbanimin tënd aktual në [[Wikipedia:Harta e wikipedianëve|hartën e wikipedianëve]]. Mos harroni të ndryshoni [[Speciale:Preferencat|preferencat]] tuaja. Wikipedianët të urojnë punë të mbarë! [[Përdoruesi:Olsi|Olsi]] ([[Përdoruesi_diskutim:Olsi|diskutimet]]) 28 prill 2017 04:34 (CEST) | style="width:200px; padding-left:20px; border-left:1px solid lightgrey;" valign="top" | Në ndihmën tënde janë faqet: * [[Wikipedia:Pesë shtyllat]] * [[Wikipedia:Fillimi]] * [[Wikipedia:Ndihmë]] * [[Wikipedia:FAQ|Wikipedia:Pyetje dhe përgjigje]] </br> [[Wikipedia:Ambasadat|Not Albanian? sq-0? Click here!]] |} </div> <br clear="all"/> pvb08cjj7lyvfrne1qcbqsv44ghuwq4 0 265221 2468292 2442601 2022-08-12T13:56:21Z Pavlos1988 66310 /* Lidhje të jashtme */ wikitext text/x-wiki {{Infobox football biography |name = Nicolò Barella |image = Nicolò Barella in 2021.jpg |image_size = |caption = Nicolò Barella me Italia në 2021 |fullname = Nicolò Barella |birth_date = {{birth date and age|7|2|1997|df=y}} |birth_place = [[Kaljari]], [[Itali]] |height = 1.72m |position = [[Mesfushor]] |currentclub = [[F.C. Internazionale Milano|Internazionale]]<br>(në huazim nga [[Cagliari Calcio|Cagliari]]) |clubnumber = 23 |youthyears1 = 2006-2015 |youthclubs1 = [[Cagliari Calcio|Cagliari]] |collegeyears1 = |collegeclubs1 = |collegecaps1 = |collegegoals1 = | years1 = 2015– | clubs1 = [[Cagliari Calcio|Cagliari]] | caps1 = 105 | goals1 = 7 | years2 = 2016 | clubs2 = → [[Como 1907|Como]] (huazim) | caps2 = 16 | goals2 = 0 | years4 = 2019– | clubs4 = → [[F.C. Internazionale Milano|Internazionale]] (huazim) | caps4 = 3 | goals4 = 0 |nationalyears1 = 2012 |nationalteam1 = [[Kombëtarja italiane nën-15 e futbollit|Italia U15]] |nationalcaps1 = 5 |nationalgoals1 = 0 |nationalyears2 = 2012–2013 |nationalteam2 = [[Kombëtarja italiane nën-16 e futbollit|Italia U16]] |nationalcaps2 = 4 |nationalgoals2 = 0 |nationalyears3 = 2013–2014 |nationalteam3 = [[Kombëtarja italiane nën-17 e futbollit|Italia U17]] |nationalcaps3 = 5 |nationalgoals3 = 0 |nationalyears4 = 2014–2015 |nationalteam4 = [[Kombëtarja italiane nën-18 e futbollit|Italia U18]] |nationalcaps4 = 8 |nationalgoals4 = 0 |nationalyears5 = 2015–2016 |nationalteam5 = [[Kombëtarja italiane nën-19 e futbollit|Italia U19]] |nationalcaps5 = 16 |nationalgoals5 = 0 |nationalyears6 = 2016–2017 |nationalteam6 = [[Kombëtarja italiane nën-20 e futbollit|Italia U20]] |nationalcaps6 = 8 |nationalgoals6 = 0 |nationalyears7 = 2017– |nationalteam7 = [[Kombëtarja italiane nën-21 e futbollit|Italia U21]] |nationalcaps7 = 9 |nationalgoals7 = 1 |nationalyears8 = 2018– |nationalteam8 = [[Kombëtarja italiane e futbollit|Italia]] |nationalcaps8 = 7 |nationalgoals8 = 2 |medaltemplates = |club-update = 14 shtator 2019 |nationalteam-update = 23 qershor 2019 }} '''Nicolò Barella''' (<small>Italisht: </small>[[Gjuha italiane|nikoˈlɔ bbaˈrɛlla]]; lindur më 7 shkur 1997) është një [[futbolli]]st profesionist [[Italia|italian]] i cili luan si [[Mesfushori (futboll)|mesfushor]] për klubin italian [[F.C. Internazionale Milano|Internazionale]] dhe [[Kombëtarja italiane e futbollit|kombëtaren italiane]]. ==Karriera me klube== ===Cagliari=== Barella është një produkt i akademisë së të rinjëve të [[Cagliari Calcio|Cagliarit]]. Ai debutoi në [[Serie A]] më 4 maj 2015 kundër [[Parma F.C.|Parmës]], duke zëvëndësuar [[Diego Farias]] në minutën e 68të, me Cagliarin që fitoi 4–0 në shtëpi.<ref>{{cite web|url=https://int.soccerway.com/matches/2015/05/04/italy/serie-a/cagliari-calcio/parma-fc/1836775/|title=Cagliari vs. Parma 4 – 0|publisher=Soccerway|language=en|date=4 maj 2015|accessdate=8 qershor 2015}}</ref> Në janar 2016, ai u huazua te [[Calcio Como|Como]] në [[Serie B]], ku ishte titullar në formacion gjatë pjesës së dytë të sezonit.<ref>{{cite web|url=https://www.cagliaricalcio.com/news/ultimissime/14501/barella-al-como|title=Nicolò Barella al Como|trans-title=Nicolò Barella te Como|publisher=Cagliari Calcio|language=it|date=5 janar 2016|accessdate=18 gusht 2019}}</ref> Më 17 shtator 2017, Barella shënoi golin e parë si profesionist dhe në Serie A në një fitoren 2–0 në shtëpi ndaj [[S.P.A.L.|SPAL]].<ref>{{cite web|url=https://www.gazzetta.it/Calcio/Serie-A/Cagliari/17-09-2017/spal-cagliari-0-2-decidono-barella-joao-pedro-220649642060.shtml|title=Spal-Cagliari 0-2: decidono Barella e Joao Pedro|trans-title=Spal-Cagliari 0-2: vendosin Barella dhe Joao Pedro|website=La Gazzetta dello Sport|language=it|date=17 shtator 2017|accessdate=19 qershor 2019}}</ref> ===Internazionale=== Më 12 korrik 2019, Barella j'u bashkua [[F.C. Internazionale Milano|Interit]] në formë huazimi për një sezon me detyrim blerjen, me një kontratë katër-vjeçare që do të hyjë në fuqi pas përfundimit të huazimit.<ref>{{cite web|url=https://telegrafi.com/zyrtare-barella-lojtar-ri-interit/|title=Zyrtare: Barella, lojtar i ri i Interit|publisher=Telegrafi.com|language=sq|date=12 korrik 2019|accessdate=18 gusht 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://lajmi.net/zyrtare-inter-thyen-rekordin-e-klubit-transferon-barellan/|title=ZYRTARE: Inter thyen rekordin e klubit, transferon Barellan|publisher=Lajmi.net|language=sq|date=12 korrik 2019|accessdate=18 gusht 2019}}</ref> Më 17 shtator, në debutimin e tij në [[UEFA Liga e Kampioneve|UEFA Ligën e Kampioneve]], Barella hyri si zëvëndësues dhe shënoi golin e barazimit në minutën e 93të të ndeshjes hapëse të fazës së grupeve ndaj [[SK Slavia Praga|Slavia Pragës]].<ref>{{cite web|url=http://www.panorama.com.al/sport/video-ish-sulmuesi-i-skenderbeut-i-shenon-interin-e-shpeton-barela-ne-frymen-e-fundit/|title=VIDEO/ Ish-sulmuesi i Skënderbeut i shënon, Interin e shpëton Barela… në frymën e fundit|publisher=Panorama Sport|language=sq|date=17 shtator 2019|accessdate=18 shtator 2019}}</ref> ==Karriera ndërkombëtare== Në vitin 2016, me [[Kombëtarja italiane nën-19 e futbollit|kombëtaren nën-19]], Barella luajti në Kampionatin Evropian nën-19, duke ndihmuar Italinë të shkonte në finale, ku u mposhtën nga [[Kombëtarja franceze nën-19 e futbollit|Franca]].<ref>{{cite web|url=https://www.espn.com/soccer/report?gameId=457250|title=France cruise past Italy to win European Under-19 final|trans-title=Franca kalon Italinë dhe fiton finalen e Evropianit nën-19|publisher=ESPN FC|language=en|date=24 korrik 2016|accessdate=18 gusht 2019}}</ref> Një vit më vonë, ai ishte pjesë e [[Kombëtarja italiane nën-20 e futbollit|Italisë nën-20]] në [[2017 FIFA Kupa e Botës nën-20|Kupën e Botës nën-20]]; ''të kaltrit'' u renditën në vendin e tretë.<ref>{{cite web|url=https://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=275952/match=300367085/match-report.html|title=Italy beat Uruguay on penalties to finish third|trans-title=Italia mposht Uruguajin me penallti për të përfunduar e treta|publisher=FIFA.com|language=en|date=11 qershor 2017|accessdate=18 gusht 2019|archive-date=17 nëntor 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181117130515/https://www.fifa.com/u20worldcup/matches/round=275952/match=300367085/match-report.html|url-status=dead}}</ref> Barella debutoi me [[Kombëtarja italiane nën-21 e futbollit|ekipin nën-21]] më 1 shtator 2017 në një miqësore të humbur 3–0 kundër [[Kombëtarja spanjolle nën-21 e futbollit|Spanjës]].<ref>{{cite web|url=https://www.cagliaricalcio.com/news/ultimissime/16558/esordio-in-u21-per-barella-e-romagna|title=Esordio in U21 per Barella e Romagna|trans-title=Debutim në U21 për Barella dhe Romagna|publisher=Cagliari Calcio|language=it|date=1 shtator 2017|accessdate=18 gusht 2019}}</ref> Në qershor 2019, ai ishte pjesë e skuadrës që luajti në [[UEFA Kampionati Evropian nën-21 i Futbollit 2019|Kampionatin Evropian nën-21]], e cila kishte Italinë dhe San Marinon si shtetet pritëse.<ref>{{cite web|url=https://www.figc.it/it/nazionali/news/nazionale-under-21-parte-avventura-europea-di-biagio-ufficializza-la-lista-dei-23-azzurrini/|title=Parte l’avventura europea: Di Biagio ufficializza la lista dei 23 Azzurrini|trans-title=Fillon aventura evropiane: Di Biagio zyrtarizon listën e 23 të kaltërve|publisher=FIGC.it|language=it|date=6 qershor 2019|accessdate=19 gusht 2019}}</ref> Në tetor 2017, Barella mori ftesën e parë në [[Kombëtarja italiane e futbollit|ekipin kryesor]] nga trajneri [[Gian Piero Ventura]] për ndeshjet kualifikuese të [[2018 FIFA Kupa e Botës|Kupës së Botës 2018]] kundër [[Kombëtarja maqedonase e futbollit|Maqedonisë]] dhe [[Kombëtarja shqiptare e futbollit|Shqipërisë]].<ref>{{cite web|url=https://www.football-italia.net/110715/barella-and-inglese-called-italy|title=Barella and Inglese called up by Italy|trans-title=Barella dhe Inglese thirren nga Italia|publisher=Football Italia|language=en|date=1 tetor 2017|accessdate=1 korrik 2018}}</ref> Megjithatë, ai mundi të debutonte një vit më vonë më 10 tetor 2018, tashmë nën drejtimin e trajnerit [[Roberto Mancini]], në një barazim 1–1 në miqësoren kundër [[Kombëtarja ukrainase e futbollit|Ukrainës]] në [[Xhenova]].<ref>{{cite web|url=https://www.football-italia.net/129160/italy-azzurri-held-ukraine|title=Italy: Azzurri held by Ukraine|trans-title=Italia: Të kaltrit ndalohen nga Ukraina|publisher=Football Italia|language=en|date=10 tetor 2018|accessdate=12 tetor 2018}}</ref> Më 23 mars 2019, Barella shënoi golin e parë për Italinë në fitoren 2–0 kundër [[Kombëtarja finlandeze e futbollit|Finlandës]] e vlefshme për kualifikueset e [[UEFA Euro 2020]].<ref>{{cite web|url=https://www.football-italia.net/136137/italy-kean-and-barella-take-down-finland|title=Italy: Kean and Barella take down Finland|trans-title=Italia: Kean dhe Barella mposhtin Finlandën|publisher=Football Italia|language=en|date=23 mars 2019|accessdate=19 gusht 2019}}</ref> ==Stili i lojës== Barella konsiderohet një mesfushor shumë premtues dhe i talentuar nga mediat sportive evropiane.<ref name="Cagliari midfielder lauded"/> Ai u emërua lojtari më i mirë i ri italian i lindur në vitin 1997 në vitet 2012 dhe 2013.<ref>{{cite web|url=http://www.tuttocagliari.net/primavera-e-giovanili/nicolo-barella-miglior-centrocampista-d-italia-classe-97-16517|title=Nicolò Barella miglior centrocampista d'Italia classe 97|trans-title=Nicolò Barella mesfushori më i mirë i Italisë i klasit 97|publisher=Tutto Cagliari|language=it|author1=Giampaolo Gaias|date=31 tetor 2012|accessdate=12 tetor 2018|archive-date=12 tetor 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161012012113/http://www.tuttocagliari.net/primavera-e-giovanili/nicolo-barella-miglior-centrocampista-d-italia-classe-97-16517|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=https://sport.sky.it/calcio/2013/09/30/giovane_italia_sky_premiazione_giovanissimi_nazionali_allievi_berretti_primavera.html|title=La Giovane Italia, premiati i talenti del futuro. I VIDEO|trans-title=Italia e re, talentet premtuese së të ardhmes. Videoja|publisher=sport.sky.it|language=it|date=1 tetor 2013|accessdate=12 tetor 2018}}</ref> Gazetarja italiane e futbollit [[Mina Rzouki]] e ka përshkruar atë si një mesfushor inteligjent, premtues dhe të qetë, dhe pavarësisht moshës së tij, me një sërë aftësish. Ajo gjithashtu shtoi se Barella "mund të driblojë mes mbrojtjes, të shënojë me të majtën si dhe të nisi kunder-sulme. Ai di ku ti gjejë pasimet e duhura dhe është një mesfushor i kudondodhur. Më e rëndësishmja është që ai e rikuperon topin shpejtë." Performancat e Barellas janë vlersuar edhe nga legjendat e futbollit italian si [[Andrea Pirlo]] dhe [[Alessandro Del Piero]].<ref name="Cagliari midfielder lauded">{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/sport/football/45589553|title=Nicolo Barella: The Cagliari midfielder lauded by Andrea Pirlo|trans-title=Nicolo Barella: Mesfushori i Cagliarit vlerësohet nga Andrea Pirlo|publisher=BBC Sport|language=en|date=20 shtator 2018|accessdate=12 tetor 2018}}</ref> Gazeta italiane sportive ''[[La Gazzetta dello Sport]]'' e ka krahasuar atë me anglezin [[Steven Gerrard]],<ref name="Festa lancia Barella">{{cite web|url=https://www.gazzetta.it/calcio/nuove-forze-calcio/08-05-2015/cagliari-nicolo-barella-esordio-parma-gianluca-festa-zola-under-debutto-pusceddu-primavera-110732575555.shtml|title=Cagliari, dopo Zola anche Festa lancia Barella, lo Steven Gerrard sardo|trans-title=Cagliari, pas Zolës, Festa lançon edhe Barello, Steven Gerrardin e Sardenjës|publisher=La Gazzetta dello Sport|language=it|author1=La Giovane Italia|date=8 maj 2015|accessdate=12 tetor 2018}}</ref> duke e përshkruar si një lojtar me teknikë, vizion, rezistencë dhe forcë fizike të mirë, pavarësisht trupit të vogël, si dhe një lojtar i aftë për të rikuperuar topa, gjë e lejon atë për të nisur aksione të reja sulmuese. Një lojtar i shkathët, Barella mund të luaj kudo në mesfushë, pasi ai është përdorur si [[Mesfushori (futboll)|mesfushor sulmues]] dhe [[Mesfushori (futboll)|mesfushor mbrojtës]], edhe pse roli i tij i preferuar është [[Mesfushori (futboll)|mesfushor qëndror]].<ref>{{cite web|url=https://www.calciomercato.com/news/italia-barella-live-la-conferenza-stampa-del-centrocampista-dal--40111|title=Italia, Barella: 'Sono una mezzala e non mi sento un leader. Lasciare il Cagliari? Sono arrivate offerte, ma...'|trans-title=Italia, Barella: 'Jam mesfushor por nuk ndihem një lider. Të largohem nga Cagliari? Ofertat kan mbërritur, por...'|publisher=www.calciomercato.com|language=it|author1=Giacomo Brunetti|date=4 shtator 2018|accessdate=12 tetor 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.tuttomercatoweb.com/serie-a/i-e-nata-una-stella-i-barella-e-pronto-per-il-grande-salto-1157785|title=È nata una stella: Barella è pronto per il grande salto|trans-title=Ka lindur një yll: Barella gati për hapin e madh|publisher=www.tuttomercatoweb.com|language=it|author1=Michele Pavese|date=16 shtator 2018|accessdate=12 tetor 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.tuttomercatoweb.com/serie-a/i-la-nuova-italia-i-barella-la-carica-della-sardegna-per-l-italia-1154679|title=La nuova Italia - Barella, la carica della Sardegna per l'Italia|trans-title=Italia e re - Barela, shtysa e Sardenjës për Italinë|publisher=www.tuttomercatoweb.com|language=it|author1=Lorenzo Marucci|date=7 shtator 2018|accessdate=12 tetor 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.corrieredellosport.it/news/calcio/calcio-mercato/2018/05/06-42488797/barella_uno_da_roma_e_con_lo_stesso_manager_di_nainggolan/|title=Barella, uno da Roma. E con lo stesso manager di Nainggolan|trans-title=Barella, një nga Roma. Dhe me të njëjtin menaxher si Nainggolan|publisher=Il Corriere dello Sport|language=it|author1=Fabio Massimo Splendore|date=6 maj 2018|accessdate=12 tetor 2018}}</ref> Barella zotëron gjuajtje të mirë nga jashtë zone, dhe njihet edhe për inkursionet në minutat e fundit të ndeshjes. Ai është i saktë edhe në gjuajtjet e goditjeve të dënimit dhe penalltive.<ref>{{cite web|url=https://www.gazzetta.it/calcio/fantanews/19-09-2017/fantacalcio-cagliari-barella-ora-anche-magic-gol-220696440478.shtml|title=Fantacalcio, Cagliari: Barella ora è anche Magic|trans-title=Fantacalcio, Cagliari: Barella tani është edhe magjik|publisher=La Gazzetta dello Sport|language=it|author1=Roberto Pinna|date=19 shtator 2017|accessdate=12 tetor 2018}}</ref> Ai njihet edhe për karakterin e fortë, gjë që i ka shkaktuar edhe kritika për protestat e tij dhe debatet verbale me gjyqtarët gjatë ndeshjeve.<ref>{{cite web|url=https://sport.sky.it/calcio/serie-a/2018/01/19/cagliari-intervista-barella-il-mio-sogno-io-come-aru-datome-zola.html|title=Cagliari, Barella e i grandi sardi dello sport: "Voglio essere come Zola, Aru e Datome"|trans-title=Cagliari, Barella dhe sardenjët e mëdhenjë të sportit: "Dua të bëhem si Zola, Aru dhe Datome"|publisher=sport.sky.it|language=it|date=19 janar 2018|accessdate=12 tetor 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=https://sport.sky.it/calcio/nazionale/2018/09/04/uefa-nations-league-italia-polonia-conferenza-barella.html|title=Italia, Barella: "In Nazionale non sento particolari pressioni. Cagliari? Ho scelto io di restare"|trans-title=Italia, Barella: "Në kombëtare nuk ndjej presion. Cagliari? Vendosa të qëndroj"|publisher=sport.sky.it|language=it|date=4 shtator 2018|accessdate=12 tetor 2018}}</ref> ==Statistikat e karrierës== ===Klube=== {{updated|17 shtator 2019}}<ref>{{cite web|url=https://int.soccerway.com/players/nicolo-barella/319838/|title=Nicolò Barella|publisher=Soccerway|language=en|accessdate=8 qershor 2015}}</ref> {|class = "wikitable" style = "text-align: center;" |+ Ndeshjet dhe golat sipas klubit, sezonit dhe kompeticionit |- !rowspan="2"|Klubi !rowspan="2"|Sezoni !colspan="3"|Liga !colspan="2"|Kupa !colspan="2"|Kontinenti !colspan="2"|Tjetër !colspan="2"|Gjithsej |- !Divizioni!!Ndsh!!Gola!!Ndsh!!Gola!!Ndsh!!Gola!!Ndsh!!Gola!!Ndsh!!Gola |- |rowspan="2"|[[Cagliari Calcio|Cagliari]] |[[2014–15 Serie A|2014–15]] |[[Serie A]] |3||0||1||0||colspan = "2“|—||colspan = "2“|—||4||0 |- |[[2015–16 Serie B|2015–16]] |rowspan="2"|[[Serie B]] |5||0||0||0||colspan = "2“|—||colspan = "2“|—||5||0 |- |[[Como 1907|Como]] (huazim) |[[2015–16 Serie B|2015–16]] |16||0||0||0||colspan = "2“|—||colspan = "2“|—||16||0 |- |rowspan="4"|[[Cagliari Calcio|Cagliari]] |[[2016–17 Serie A|2016–17]] |rowspan="3"|[[Serie A]] |28||0||2||0||colspan="2"|—||colspan="2"|—||30||0 |- |[[2017–18 Serie A|2017–18]] |34||6||1||0||colspan="2"|—||colspan="2"|—||35||6 |- |[[2018–19 Serie A|2018–19]] |35||1||3||0||colspan="2'|—||colspan="2"|—||38||1 |- !colspan="2"|Gjithsej !105!!7!!7!!0!!0!!0!!0!!0!!112!!7 |- |rowspan="1"|[[F.C. Internazionale Milano|Internazionale]] |[[2019–20 Serie A|2019–20]] |rowspan="1"|[[Serie A]] |3||0||0||0||1||1||colspan="2"|—||4||1 |- !colspan="3"|Gjithsej karriera !124!!7!!7!!0!!1!!1!!0!!0!!132!!8 |} ===Kombëtarja=== {{updated|11 qershor 2019}}<ref name="FIGC">{{cite web|url=https://www.figc.it/it/nazionali/nazionali-in-cifre/dettaglio-convocato/?calciatoreId=45474&squadraId=12|title=Barella, Nicolò|publisher=FIGC|language=it|accessdate=10 tetor 2018}}</ref> {| class=wikitable style=text-align:center |+ Ndeshjet dhe golat sipas ekipit kombëtar dhe vitit |- !Ekipi kombëtar!!Viti!!Ndsh!!Gola |- |rowspan=2|[[Kombëtarja italiane e futbollit|Italia]] |2018||4||0 |- |2019||3||2 |- !colspan=2|Gjithsej||7||2 |} ===Golat me kombëtaren=== {{updated|11 qershor 2019}}. ''Rezultatet e Italisë të listuara të parat, kolonat e golave tregojnë rezultatin pas çdo goli të shënuar nga Barella.''<ref name="NFT">{{cite web|url=https://www.national-football-teams.com/player/72115/Nicolo_Barella.html|title=Nicolò Barella|publisher=National Football Teams|author=Benjamin Strack-Zimmerman|language=en|accessdate=19 gusht 2019}}</ref> {| class="wikitable sortable plainrowheaders" |+ Golat me kombëtaren sipas datës, vendit, ndeshjes, kundërshtarit, rezultatit dhe kompeticionit |- !scope=col|Nr. !scope=col data-sort-type=date|Data !scope=col|Vendi !scope=col|Ndsh !scope=col|Kundërshtari !scope=col|Goli !scope=col|Rezultati !scope=col|Kompeticioni |- !scope=row|1 | 23 mars 2019 || [[Stadio Friuli]], [[Udine]], Itali || align=center | 5 || {{flamuri|Finlanda}} [[Kombëtarja finlandeze e futbollit|Finlanda]] || align=center | '''1'''–0 || align=center | 2–0 ||rowspan=2|Kualifikueset e [[UEFA Euro 2020]] |- !scope=row|2 | 8 qershor 2019 || [[Stadiumi Olimpik (Athinë)|Stadiumi Olimpik]], [[Athinë]], Greqi || align=center | 6 || {{flamuri|Greqia}} [[Kombëtarja greke e futbollit|Greqia]] || align=center | '''1'''–0 || align=center | 3–0 |} == Referime == {{reflist|3}} ==Lidhje të jashtme== {{commons}} *[http://www.legaseriea.it/it/giocatori/wd/BRLNC Profili te LegaSerieA] *[https://www.figc.it/it/nazionali/nazionali-in-cifre/dettaglio-convocato/?calciatoreId=45474&squadraId=12 Profili te FIGC] {{Skuadra F.C. Internazionale Milano}} {{fut-cung}} {{DEFAULTSORT:Barella, Nicolo}} [[Kategoria:Lindje 1997]] [[Kategoria:Njerëz që jetojnë]] [[Kategoria:Futbollistë italianë]] [[Kategoria:Futbollistë në kombëtaren italiane]] [[Kategoria:Futbollistë në Cagliari Calcio]] [[Kategoria:Futbollistë në Como 1907]] [[Kategoria:Futbollistë në F.C. Internazionale Milano]] [[Kategoria:Futbollistë në Serie A]] [[Kategoria:Futbollistë në Serie B]] [[Kategoria:Futbollistë në UEFA Euro 2020]] 7nqouwhvwpyhjn8mwj204my6jrl1h1y 0 265697 2468331 2436192 2022-08-13T06:05:51Z Oheloel 143826 wikitext text/x-wiki [[Skeda:Qarnu 'l-Manāzil.jpg|parapamje|240px|Mikati Karnu el-Manazil]] '''Mikati''' ([[Gjuha arabe|Arabisht]]: مِيْقَات‎, që do të thotë 'a stated place') janë pikat kufitare kryesore të zonës brenda së cilës pelegrinët myslimanë në [[Haxhi|Haxh]] duhet të jenë me veshjen e [[Ihram|Ihramit]] (një gjendje e shenjtërimit në të cilën ndalohen veprimtari të caktuara botërore). Këto aktivitete të ndaluara përfshijnë prerjen e thonjve, rruajtjen e ndonjë pjese të trupit, marrëdhënie seksuale; përdorimi i parfumeve, bimëve dëmtuese, vrasja e kafshëve, mbulimi i kokës së dikujt (për burrat) ose fytyrës dhe duarve (për gratë); martesa; ose mbajtja e armëve.<ref name=Nigosian111>{{cite book |last=Nigosian |first=S. A. |title=Islam: Its History, Teaching, and Practices |url=https://books.google.com/books?id=my7hnALd_NkC&pg=PA111 |year=2004 |publisher=[[Indiana University Press]] |location=[[Indiana]] |isbn=0-253-21627-3 |page=111}}</ref><ref name="EB-ihram">{{cite encyclopedia |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/282481/ihram |title=ihram |date=2014 |work=Encyclopædia Britannica |access-date=6 tetor 2014}}</ref> ==Emrat e mikateve dhe vendndodhja<ref>{{Cite web|url=http://hajjumrahplanner.com/miqat/|title=Meeqath {{!}} Hajj & Umrah Planner|website=hajjumrahplanner.com|access-date=2017-04-10}}</ref>== *'''Dhul-Hulejfe''' (gjithashtu i njohur si Abyar Ali) ndodhet 18 kilometra në jug-perëndim të [[Xhamia e Pejgamberit|Xhamisë së Profetit]] në [[Medina]] dhe është 410 kilometra (255 milje) në veri të [[Meka|Mekës]]. Ky mikat është për njerëzit e Medinës dhe njerëzit (jashtë Medinës) që synojnë të kryejnë Haxhin duke kaluar përtej kësaj pike që vijnë nga veriu. *'''El-Xhuhfe''' (gjithashtu i njohur si Rabigh) ndodhet 182 kilometra (113 milje) në veri-perëndim të Mekës. Ky mikat është për njerëzit që synojnë të kryejnë Haxhin duke udhëtuar nga [[Amerika e Veriut]], [[Evropa]], [[Turqia]], [[Siria]], [[Egjipti]], [[Algjeria]], [[Sudani]] dhe disa vende të tjera afrikane. Pelegrinët mund të hyjnë gjithashtu në Ihram në Rabigh, një qytet vetëm në veri të el-Xhuhfe. *'''Karn el-Manazil''' (gjithashtu i njohur si el-Sejl) ndodhet 80 kilometra (50 milje) në lindje të Mekës. Ky mikat është për njerëzit e [[Nexhdi|Nexhdit]] dhe për ata që udhëtojnë nga vende të tilla si [[SHBA]], [[Omani]], [[Pakistani]], [[Australia]], [[Malajzia]], [[Singapori]] etj. Ai ndodhet afër qytetit të [[Taifi|Ta'if]]. *'''Dhat irq''' ndodhet 90 kilometra (56 milje) në veri-perëndim të Mekës. Ky mikat është për njerëzit që synojnë të kryejnë Haxhin duke udhëtuar nga [[Iraku]], [[Irani]], [[Kina]], [[Rusia]] etj. *'''Jelemlem''' (gjithashtu i njohur si el-Sadie) ndodhet 100 kilometra (62 milje) në jug të Mekës. Ky mikat është për njerëzit e [[Jemeni|Jemenit]] dhe ata që vijnë nga jugu. Pelegrinët që udhëtojnë nga vende të tilla si [[Afrika e Jugut]], [[Nigeria]] etj do ta kalojnë këtë mikat. ==Hil== El-Hil (الحل) i referohet zonës midis kufijve të mikateve dhe kufijve të Haramit. Qytetet dhe qytezat të tilla si [[Xheda]], Hulejs, el-Xhenun dhe Tanim janë të vendosura brenda zonës Hil. Pelegrinët që banojnë ose udhëtojnë nëpër Hil duhet të hyjnë në një gjendje të [[Ihrami|Ihramit]] përpara se të kalojnë kufirin e Haramit. Për shembull, një person që udhëton për në Xheda për qëllime biznesi dhe dëshiron të kryejë [[Umreja|Umren]] në një fazë të mëvonshme mund të hyjë në Ihram në Xheda ose para se të kalojë kufirin e Haramit. Nëse një individ nga el-Hil ka ndërmend të hyjë në Meke për një qëllim tjetër, të tilla si falja e namazit në Haram ose të vizitojë miqtë ose të afërmit, nuk ka nevojë për ihram. Nëse pasi të hyjë në Meke individi vendos të kryejë Umren, Ihram do të duhet të supozohet në kufirin e Haramit. == Haram == [[Haram (vendi)|Harami]] është kufiri i shenjtë i Mekës, brenda të cilit akte të caktuara konsiderohen të paligjshme, të cilat mund të jenë të ligjshme diku tjetër. Ndalohet gjuetia e kafshëve të egra, dëmtimi i bimëve ose pemëve, kullotja e kafshëve, mbajtja e armëve, luftimi ose sjellja në atë mënyrë që do të shkelë shenjtërinë e [[Mesxhid el-Haram]]. Nëse një shkelje kryhet brenda zonës së Haramit, Damm (sakrificë e një kafshe) ose Sadaka kërkohet si skadim. Kufijtë e Haramit janë: 1. Taneem – Ndodhet rreth 8 km (5 milje) prej [[Qabja|Qabes]] dhe 5 km (3 milje) nga Meka, në drejtim të Medinës. 2. Adaat Laban – Në rrugën për në Jemen, 11 km (6.8 milje) larg nga Meka. 3. Wadi Nakhla – Në rrugën për në Irak, 11 km (6.8 milje) larg nga Meka. 4. Arafat – Në rrugën për në Ta'if, afër Xhamisë el-Namirah në [[Mali i Arafatit|Arafat]], 11 km (6.7 milje) larg nga Mekka. 5. Ji’ranah – Ndodhet rreth 14 km (8.7 milje) larg nga Meka. 6. Hudaibiyah – Në rrugën për në Xheda, rreth 16 km (9.9 milje) larg nga Meka. Nëse një haxhi synon të kryejë një Umre shtesë, [[Ihram]] duhet të supozohet jashtë kufirit të Haramit përpara se të ri-vendoset në Mekë për të kryer ritet e Umres. Shumë haxhilerë zgjedhin të hyjnë në gjendjen e Ihramit në Xhaminë Aishe (Taneem) i cili është vendndodhja më e afërt dhe më e përshtatshme nga [[Mesxhidi Haram|Xhamia e Shentjë]]. Transporti për të arritur në këtë vend është në dispozicion afër xhamisë. ==Xheda== Ndonjëherë ndodh që pelegrinët të hyjnë në Ihram në [[Aeroporti Ndërkombëtarë Mbreti Abdulaziz|Aeroportin e Xhedës]]. Meqenëse kjo është një shkelje e Ihramit, Ai i cili shkon për në Haxh duhet të udhëtojë për në mikatin që u përcaktua fillimisht ose të udhëtojë në mikatin më të afërt. Mikati më i afërt me Xhedës është el-Xhuhfe (Rabigh). Përndryshe, një sakrificë e kafshëve (Damm) duhet të kryhet si dëbim. Vetëm banorët e Xhedës ose ata që synojnë të udhëtojnë në Xheda me një qëllim tjetër, siç është biznesi apo turizmi, mund të hyjnë në Ihram në Xheda. Ka pasur disa mosmarrëveshje në mesin e dijetarëve se a mund të përdoret Xheda si mikat për ata që kryejnë Haxhin apo Umren. Meqenëse ekziston një ndryshim i mendimit, këshillohet që të merrni qasje të kujdesshme në mënyrë që ritet e Haxhit dhe Umres të mund të kryhen me siguri. ==Hyrja me aeroplanë== ===Kompani jo-islame=== Nëse jeni duke fluturuar me një kompani ajrore siç është [[British Airways]], nuk do të ketë pajisje në bord ku do të jeni në gjendje të bëni namaz ose të ndryshoni. Prandaj, këshillohet që të ndryshoni në Ihram tuaj në aeroport para nisjes. Ndërsa afrohet mikati, qëllimi për të hyrë në gjendjen e Ihramit duhet të bëhet. ===Kompani islame=== Nëse jeni duke fluturuar me një kompani ajrore siç është [[Saudia]], do të keni qasje në një zonë të vogël lutjeje gjatë fluturimit. Rreth 10 ose 20 minuta larg mikatit, ju do të informoheni nga kapiteni ose një mesazh do të shfaqet në ekran duke ju informuar se mikati po afrohet. Në këtë pikë, ju duhet të ndryshoni në Ihram tuaj nëse nuk e keni bërë këtë tashmë. Nëse ndjeheni të pakëndshme duke ndryshuar në Ihram tuaj në aeroplan ose mendoni se mund të keni vështirësi në këtë mënyrë, këshillohet të ndiqni metodën e mësipërme dhe të vishni Ihram në aeroport para nisjes. == Referime == {{reflist}} [[Kategoria:Haxhxhi]] [[Kategoria:Terminologji Islame]] 9pdrsjjnpnql8wac5nbb3oox9oab9ey 1 270231 2468326 2468090 2022-08-13T03:37:45Z InternetArchiveBot 115207 Ndryshime te burimet/lidhjet e jashtme.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Përdoruesi:MajavahBot/config |archive = Diskutim:Dardhë (Pukë)/Arkivi %(counter)d |algo = old(14d) |counter = 1 |maxarchivesize = 1M |minthreadsleft = 0 |minthreadstoarchive = 1 |archiveheader = {{Arkivi}} }} {{Arkiva|age=14|bot=MajavahBot}} == Internet Archive Bot == Përshëndetje, redaktorë! Sapo ndryshova 1 lidhje të jashtme te artikulli ''[[Dardhë (Pukë)]]''. Ju lutem, shpenzoni pak kohë për të shqyrtuar [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=2450559 redaktimin tim]. Nëse keni ndonjë pyetje ose dëshironi që t'i injoroj lidhjet apo faqet krejtësisht në të ardhmen, ju lutem, vizitoni [[:m:InternetArchiveBot/FAQ/sq|këtë faqe]] për informacione të mëtejshme. Ndër të tjera, aty mund të gjeni dhe informacion se si mund të rregulloni problemet që mund të kem shkaktuar. Kam bërë këto ndryshime: *U shtua ky version i arkivuar i faqes https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha për lidhjen http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha. Gjithë të mirat!—[[:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:Courier New">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Raportoni probleme]])</span> 20 maj 2022 06:13 (CEST) == Internet Archive Bot == Përshëndetje, redaktorë! Sapo ndryshova 1 lidhje të jashtme te artikulli ''[[Dardhë (Pukë)]]''. Ju lutem, shpenzoni pak kohë për të shqyrtuar [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=2451441 redaktimin tim]. Nëse keni ndonjë pyetje ose dëshironi që t'i injoroj lidhjet apo faqet krejtësisht në të ardhmen, ju lutem, vizitoni [[:m:InternetArchiveBot/FAQ/sq|këtë faqe]] për informacione të mëtejshme. Ndër të tjera, aty mund të gjeni dhe informacion se si mund të rregulloni problemet që mund të kem shkaktuar. Kam bërë këto ndryshime: *U shtua ky version i arkivuar i faqes https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha për lidhjen http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha. Gjithë të mirat!—[[:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:Courier New">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Raportoni probleme]])</span> 26 maj 2022 18:01 (CEST) == Internet Archive Bot == Përshëndetje, redaktorë! Sapo ndryshova 1 lidhje të jashtme te artikulli ''[[Dardhë (Pukë)]]''. Ju lutem, shpenzoni pak kohë për të shqyrtuar [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=2468067 redaktimin tim]. Nëse keni ndonjë pyetje ose dëshironi që t'i injoroj lidhjet apo faqet krejtësisht në të ardhmen, ju lutem, vizitoni [[:m:InternetArchiveBot/FAQ/sq|këtë faqe]] për informacione të mëtejshme. Ndër të tjera, aty mund të gjeni dhe informacion se si mund të rregulloni problemet që mund të kem shkaktuar. Kam bërë këto ndryshime: *U shtua ky version i arkivuar i faqes https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha për lidhjen http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha. Gjithë të mirat!—[[:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:Courier New">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Raportoni probleme]])</span> 10 gusht 2022 17:27 (CEST) == Internet Archive Bot == Përshëndetje, redaktorë! Sapo ndryshova 1 lidhje të jashtme te artikulli ''[[Dardhë (Pukë)]]''. Ju lutem, shpenzoni pak kohë për të shqyrtuar [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=2468089 redaktimin tim]. Nëse keni ndonjë pyetje ose dëshironi që t'i injoroj lidhjet apo faqet krejtësisht në të ardhmen, ju lutem, vizitoni [[:m:InternetArchiveBot/FAQ/sq|këtë faqe]] për informacione të mëtejshme. Ndër të tjera, aty mund të gjeni dhe informacion se si mund të rregulloni problemet që mund të kem shkaktuar. Kam bërë këto ndryshime: *U shtua ky version i arkivuar i faqes https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha për lidhjen http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha. Gjithë të mirat!—[[:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:Courier New">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Raportoni probleme]])</span> 10 gusht 2022 20:33 (CEST) == Internet Archive Bot == Përshëndetje, redaktorë! Sapo ndryshova 1 lidhje të jashtme te artikulli ''[[Dardhë (Pukë)]]''. Ju lutem, shpenzoni pak kohë për të shqyrtuar [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=2468325 redaktimin tim]. Nëse keni ndonjë pyetje ose dëshironi që t'i injoroj lidhjet apo faqet krejtësisht në të ardhmen, ju lutem, vizitoni [[:m:InternetArchiveBot/FAQ/sq|këtë faqe]] për informacione të mëtejshme. Ndër të tjera, aty mund të gjeni dhe informacion se si mund të rregulloni problemet që mund të kem shkaktuar. Kam bërë këto ndryshime: *U shtua ky version i arkivuar i faqes https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha për lidhjen http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha. Gjithë të mirat!—[[:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:Courier New">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Raportoni probleme]])</span> 13 gusht 2022 05:37 (CEST) fh7iwiyx4q7hv07akmm7z36mko4xkik 2468337 2468326 2022-08-13T10:48:58Z InternetArchiveBot 115207 Ndryshime te burimet/lidhjet e jashtme.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Përdoruesi:MajavahBot/config |archive = Diskutim:Dardhë (Pukë)/Arkivi %(counter)d |algo = old(14d) |counter = 1 |maxarchivesize = 1M |minthreadsleft = 0 |minthreadstoarchive = 1 |archiveheader = {{Arkivi}} }} {{Arkiva|age=14|bot=MajavahBot}} == Internet Archive Bot == Përshëndetje, redaktorë! Sapo ndryshova 1 lidhje të jashtme te artikulli ''[[Dardhë (Pukë)]]''. Ju lutem, shpenzoni pak kohë për të shqyrtuar [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=2450559 redaktimin tim]. Nëse keni ndonjë pyetje ose dëshironi që t'i injoroj lidhjet apo faqet krejtësisht në të ardhmen, ju lutem, vizitoni [[:m:InternetArchiveBot/FAQ/sq|këtë faqe]] për informacione të mëtejshme. Ndër të tjera, aty mund të gjeni dhe informacion se si mund të rregulloni problemet që mund të kem shkaktuar. Kam bërë këto ndryshime: *U shtua ky version i arkivuar i faqes https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha për lidhjen http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha. Gjithë të mirat!—[[:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:Courier New">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Raportoni probleme]])</span> 20 maj 2022 06:13 (CEST) == Internet Archive Bot == Përshëndetje, redaktorë! Sapo ndryshova 1 lidhje të jashtme te artikulli ''[[Dardhë (Pukë)]]''. Ju lutem, shpenzoni pak kohë për të shqyrtuar [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=2451441 redaktimin tim]. Nëse keni ndonjë pyetje ose dëshironi që t'i injoroj lidhjet apo faqet krejtësisht në të ardhmen, ju lutem, vizitoni [[:m:InternetArchiveBot/FAQ/sq|këtë faqe]] për informacione të mëtejshme. Ndër të tjera, aty mund të gjeni dhe informacion se si mund të rregulloni problemet që mund të kem shkaktuar. Kam bërë këto ndryshime: *U shtua ky version i arkivuar i faqes https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha për lidhjen http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha. Gjithë të mirat!—[[:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:Courier New">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Raportoni probleme]])</span> 26 maj 2022 18:01 (CEST) == Internet Archive Bot == Përshëndetje, redaktorë! Sapo ndryshova 1 lidhje të jashtme te artikulli ''[[Dardhë (Pukë)]]''. Ju lutem, shpenzoni pak kohë për të shqyrtuar [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=2468067 redaktimin tim]. Nëse keni ndonjë pyetje ose dëshironi që t'i injoroj lidhjet apo faqet krejtësisht në të ardhmen, ju lutem, vizitoni [[:m:InternetArchiveBot/FAQ/sq|këtë faqe]] për informacione të mëtejshme. Ndër të tjera, aty mund të gjeni dhe informacion se si mund të rregulloni problemet që mund të kem shkaktuar. Kam bërë këto ndryshime: *U shtua ky version i arkivuar i faqes https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha për lidhjen http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha. Gjithë të mirat!—[[:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:Courier New">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Raportoni probleme]])</span> 10 gusht 2022 17:27 (CEST) == Internet Archive Bot == Përshëndetje, redaktorë! Sapo ndryshova 1 lidhje të jashtme te artikulli ''[[Dardhë (Pukë)]]''. Ju lutem, shpenzoni pak kohë për të shqyrtuar [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=2468089 redaktimin tim]. Nëse keni ndonjë pyetje ose dëshironi që t'i injoroj lidhjet apo faqet krejtësisht në të ardhmen, ju lutem, vizitoni [[:m:InternetArchiveBot/FAQ/sq|këtë faqe]] për informacione të mëtejshme. Ndër të tjera, aty mund të gjeni dhe informacion se si mund të rregulloni problemet që mund të kem shkaktuar. Kam bërë këto ndryshime: *U shtua ky version i arkivuar i faqes https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha për lidhjen http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha. Gjithë të mirat!—[[:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:Courier New">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Raportoni probleme]])</span> 10 gusht 2022 20:33 (CEST) == Internet Archive Bot == Përshëndetje, redaktorë! Sapo ndryshova 1 lidhje të jashtme te artikulli ''[[Dardhë (Pukë)]]''. Ju lutem, shpenzoni pak kohë për të shqyrtuar [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=2468325 redaktimin tim]. Nëse keni ndonjë pyetje ose dëshironi që t'i injoroj lidhjet apo faqet krejtësisht në të ardhmen, ju lutem, vizitoni [[:m:InternetArchiveBot/FAQ/sq|këtë faqe]] për informacione të mëtejshme. Ndër të tjera, aty mund të gjeni dhe informacion se si mund të rregulloni problemet që mund të kem shkaktuar. Kam bërë këto ndryshime: *U shtua ky version i arkivuar i faqes https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha për lidhjen http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha. Gjithë të mirat!—[[:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:Courier New">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Raportoni probleme]])</span> 13 gusht 2022 05:37 (CEST) == Internet Archive Bot == Përshëndetje, redaktorë! Sapo ndryshova 1 lidhje të jashtme te artikulli ''[[Dardhë (Pukë)]]''. Ju lutem, shpenzoni pak kohë për të shqyrtuar [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=2468336 redaktimin tim]. Nëse keni ndonjë pyetje ose dëshironi që t'i injoroj lidhjet apo faqet krejtësisht në të ardhmen, ju lutem, vizitoni [[:m:InternetArchiveBot/FAQ/sq|këtë faqe]] për informacione të mëtejshme. Ndër të tjera, aty mund të gjeni dhe informacion se si mund të rregulloni problemet që mund të kem shkaktuar. Kam bërë këto ndryshime: *U shtua ky version i arkivuar i faqes https://web.archive.org/web/20160304224353/http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha për lidhjen http://puka.shqiperia.com/index/artikull/artID/438/titulli/Dardha%7CDardha. Gjithë të mirat!—[[:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:Courier New">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Raportoni probleme]])</span> 13 gusht 2022 12:48 (CEST) jhzd4ig2i3g1hehr6uy6px9exytfc6v 0 292530 2468298 2459162 2022-08-12T19:09:42Z 213.207.58.49 /* Bosnje dhe Hercegovinë */ rregullova artikullin wikitext text/x-wiki [[File:Ilirët(Carl Patch).jpg|thumb|Në vitin 1923, në [[Tiranë]] botohet vepra me titull [[Ilirët (Carl Patsch)|Ilirët]] e autorit [[Carl Patsch]], përkthyer prej [[Karl Gurakuqi]]t.]] [[File:Ilirëtdheiliria.jpg|thumb|Në vitin 1965 në Tiranë publikohet vepra me titull [[Ilirët dhe Iliria te autorët antikë]]. Libri është një përmbledhje e shkrimeve të autorëve antikë grekë, latinë dhe bizantinë të hershëm të cilët flasin për [[Ilirët]] dhe [[Iliria|Ilirinë]], duke filluar prej kohëve të lashta homerike e deri në shek. VII të e.r. Në këto burime, që i trashëgojmë të fragmentuara, janë pasqyruar kryesisht ngjarje të historisë politike të ilirëve, por edhe të dhëna që ndriçojnë aspekte të jetës së tyre ekonomike e shoqërore, apo edhe të karakterit gjeografik, etnografik, gjuhësor e kulturor, etj. Autorët janë dhënë në rendin kronologjik. Libri është ribotuar edhe në vitin 1979 nga Shtëpia Botuese Rilindja në [[Prishtinë]] si dhe në vitin 2002 nga Shtëpia Botuese Toena në [[Tiranë]].]] '''Ilirologjia''' është një fushë [[Ndërdisiplinariteti|ndërdisiplinore]] shkencore, objekt studimi i së cilës është trashëgimia materiale dhe burimet e shkruara për [[Iliria|Ilirinë dhe]] [[Ilirët]] në një kuptim më të gjerë. Si një disiplinë e veçantë shkencore, është studiuar ose studiohet në [[Universiteti i Tiranës|Universitetin e Tiranës]], [[Universiteti i Prishtinës|Universitetin e Prishtinës]], [[Universiteti i Sarajevës|Universitetin e Sarajevës]] dhe [[Universiteti i Tetovës|Universitetin e Tetovës]] si pjesë e studimeve themelore universitare ose pasuniversitare të shkencave historike. <ref>{{cite journal |last1=De Maria |first1=Sandro |date=2003 |title= Léon Rey, Luigi Ugolini e le origini dell’archeologia albanese (Léon Rey, Luigi Ugolini dhe origjinat e arkeologjisë shqiptare) |url=https://www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_2003_num_31_1_1046 |journal=Iliria |volume=31 |pages= 83 - 104|access-date=31 gusht 2021|language=it, sq}}</ref> <ref name=Iliria>https://www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_1998_num_28_1_1688</ref> <ref name=iliri>https://www.persee.fr/collection/iliri</ref> <ref>Ceka, Neritan. 2013: The Illyrians to the Albanians. Tirana: Migjeni. ISBN 9789928407467</ref> == Historiku == Ndonëse për [[Ilirët]] dhe [[Iliria|Ilirinë]] kanë shkruar [[Ilirët dhe Iliria te autorët antikë|autorët antikë grekë, romakë e bizantinë]] ([[Hesiodi]], [[Hekateu i Miletit]], [[Herodoti]], [[Isokrati]], [[Aristoteli]], [[Tukididi]], [[Demosteni]], [[Ciceroni]], [[Herodiani]], [[Teopompi]], [[Polibi]],<ref>{{cite book|last=Bajrić|first=Amela|year=2014|title=Illyrian Queen Teuta and the Illyrians in Polybius's passage on the Roman mission in Illyria|language=hr|publisher=Vjesnik Arheološkog muzeja u Zagrebu|url=https://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=174149}}</ref> [[Ptolemeu]], [[Pseudo Skylaksi]], [[Vellej Paterkuli]],<ref>Velleius Paterculus. [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/home.html Compendium of Roman History / Res Gestae Divi Augusti (Loeb Classical Library, No. 152)], 1867; Harvard University Press (1867); ASIN: B01JXR6R1Q</ref> [[Suetoni]],<ref>Suetonius, [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/home.html The Life of The Twelve Caesars (The Life of Tiberius)] Penguin Classics, revised edition, 2007;{{ISBN|978-0140455168}}</ref> [[Skymni]], [[Plutarku]], [[Taciti]], [[Varroni]], [[Tit Livi]], [[Pseudo-Apollodori]], [[Virgjili]], [[Gai Plin Sekundi|Gai Plini Secundi / Plini Plaku]], [[Pomponius Mela]], [[Kurt Rufi]], [[Straboni]], [[Diodori]], [[Pausania]], [[Pompe Trogu]], [[Arriani]], [[Apiani]],<ref>{{cite book|author=Šašel Kos, Marjeta|title=Appian and Illyricum|url=https://books.google.com/books?id=opBpAAAAMAAJ|year=2005|publisher=National Museum of Slovenia (Narodni Muzej Slovenije)|isbn=978-961-6169-36-3|language=en}}</ref> [[Dion Kasi|Dion Kasi / Cassius Dio]],<ref>Cassius Dio. [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/home.html Roman History, Vol 6, Books. 51–65 (Loeb Classical Library)], Loeb, 1989; ISBN 978-0674990920</ref> [[Mark Justini]], [[Atheneu]], [[Polieni]],<ref>{{harvnb|Jaupaj|2019|p=81}}</ref> <ref>{{harvnb|Hammond|Griffith|1972|p=21}}</ref> <ref>{{harvnb|Cabanes|2002a|p=51}}</ref> <ref>{{harvnb|Cabanes|2002b|p=163}}</ref> <ref>{{harvnb|Greenwalt|2011|p=281}}</ref> [[Stefan Bizantini]], [[Jeronimi|Jeronimi nga Stridoni]], <ref>[https://balkancultureheritage.com/find/Ilir%C3%ABt_dhe_Iliria_te_autor%C3%ABt_antik/685 Ilirët dhe Iliria te autorët antikë (Përmbledhje)] balkancultureheritage.com</ref> <ref>Ilirët dhe Iliria te autorët antikë. Burime të zgjedhura për Historinë e Shqipërisë (Les Illyriens et l'Illyrie ches les auteurs antiques. Sources choisies pour l'Histoire d'Albanie), Vëll. I & II. Tiranë, Prishtinë, 1965, 1979, 2002. Ed. S.Islami. Lit.ed. B.Jubani. Prepared by: F.Prendi, H.Ceka, S.Islami and S.Anamali. Review: V.Kamsi.</ref> [[Kozmografia e Ravenës|Kozmografi i Ravenës]], etj.) studimet e mirëfillta në fushën e studimeve ilire nisën në fund të shekullit XVIII dhe fillim të shekullit XIX me kontributin e historianit dhe gjuhëtarit [[Johan Erik Thunman|Johann Erich Thunmann]], arkeologut [[Arthur Evans]], gjuhëtarit [[Hans Krahe]], etj. Ndërkohë paraqiten edhe pikëpamje dhe teori të tjera si p.sh. e ashtuquajtura [[Lëvizja ilire]] dhe [[Panilirizmi|teoritë panilire]] të cilat përpiqen ti gjejnë ilirët edhe jashtë Gadishullit Ballkanik, <ref>{{cite journal|last=Krahe|first=Hans|title=Die Struktur der alteuropäischen Hydronomie|journal=Abhandlungen der Geistes- und Sozialwissenschaftlichen Klasse|year=1962|volume=5|pages=285–341|url=https://books.google.com/books?id=TvAgNAAACAAJ|language=de}}</ref> diku në [[Evropa Kontinentale|Evropën Kontinentale]], (kryesisht në [[Evropa Qendrore|Evropën Qendrore]]) madje deri në [[Evropa Veriore|Evropën Veriore]]. <ref>{{cite journal|last=Pokorny|first=Julius|title=Substrattheorie und Urheimat der Indogermanen|journal=Mitteilungen der Anthropologischen Gesellschaft|volume=66|year=1936|pages=69–91|url=https://books.google.com/books?id=oG37YQEACAAJ|language=de}}</ref> Hulumtimet e mëvonshme arkeologjike, historike, gjuhësore, etnografike, onomastike, antropologjike, paleografike, etj. në fushën e studimeve ilire, të bëra sidomos në gjysmën e dytë të shekullit XX, kanë bërë grupime të përcaktuara më mirë, pasi u gjetën mbishkrime më të reja dhe u gërmuan lokacione të shumta. Këto hulumtime demonstruan se kishte një vazhdim të pandërprerë të zhvillimit kulturor midis materialit arkeologjik të bronzit dhe epokës së hekurit, pra vazhdim etnik gjithashtu dhe kjo krijoi ''[[Teoria e autoktonisë së ilirëve|teorinë e autoktonisë ilire]]'', me anë të së cilës kultura ilire shpjegohet si një kulturë e formuar në të njëjtin vend ([[Ballkani Perëndimor]]) nga kulturat më të vjetra të [[Koha e bronzit|epokës së bronzit]]. === Shqipëri === [[File:Kuvendistudimeveilire1.jpg|thumb|Nga data 15 – 20 shtator 1972 në Tiranë ka zhvilluar punimet [[Kuvendi I i studimeve ilire|Kuvendi i Parë i Studimeve Ilire]] në të cilin kanë marrë pjesë studiues dhe akademikë vendas dhe të huaj. Materialet e tij janë botuar në një vëllim të veçantë]] {{Shiko gjithashtu|Arkeologjia në Shqipëri}} Interesimi për studimet ilire në Shqipëri ka nisur me [[Rilindja Shqiptare|Rilindjen Kombëtare Shqiptare]] dhe ka vazhduar krahas me zhvillimin e studimeve shkencore, arkeologjike dhe historike të Shqipërisë duke nisur qysh në shek. XIX kur studiues të gjeografisë historike iu kushtuan lokalizimit dhe identifikimit të të dhënave nga burimet antike. Kështu ndër të parët që vizitoi Shqipërinë dhe pastaj botoi udhëpërshkrimet e tij, ishte francezi [[François Pouqueville]]. Ndërkaq, anglezi [[William Martin Leake]], nga shëtitja që bëri në Shqipërinë e Jugut deri në Apoloni, botoi një përshkrim të hollësishëm të rrënojave të objekteve arkeologjike që i ranë në sy. Më vonë arkeologu francez [[Léon Heuzey|Leon Heuzey]] vizitoi Shqipërinë dhe në studimin e tij u ndal kryesisht mbi [[Durrësi]]n e [[Apollonia|Apolloninë]]. Në fillim të shek. XX vizitoi Apolloninë dhe rrethinat e Vlorës ballkanologu [[Carl Patsch]]. Ai është i pari që zbuloi qytetin e [[Amantia]]s dhe më pas botoi një studim të hollësishëm mbi antikitetet që pa në [[Bylisi|Bylis]], Klos, Berat etj. Pas [[Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë|Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë]] u krijuan kushte më të përshtatshme për zhvillimin dhe intensifikimin e hulumtimeve ilirologjike. Gjatë [[Lufta e Parë Botërore|Luftës së Parë Botërore]] erdhën në Shqipëri arkeologët austriakë [[Camillo Praschniker]] e [[Arnold Schober]] të cilët filluan kërkimet nga veriu i Shqipërisë në drejtim të jugut dhe i kushtuan vëmendje edhe monumenteve e qendrave arkeologjike ilire. Më 1924 një mision arkeologjik francez, nën drejtimin e arkeologut [[Leon Rey]], fillon gërmimet sistematike në [[Apollonia|Apolloni]], të cilat vazhduan deri më 1938 dhe rezultatet u botuan në revistën Albania. <ref> [[Léon Rey]]. Albanie, Revue d'archéologie, Paris 1925-1939, 6 vëllime</ref> Një mision tjetër arkeologjik italian më 1926 filloi gërmimet në qytetin antik të Foinikes dhe më vonë në [[Butrinti|Butrint]]. Në fillim misioni u drejtua nga arkeologu [[Luigi Maria Ugolini|Luigi M. Ugolini]] <ref>{{Cite book|last1=Ugolini|first1=Luigi Maria|url=https://books.google.com/books?id=l25pAAAAMAAJ&q=the+theatre+at+butrint|title=The Theatre at Butrint: Luigi Maria Ugolini's Excavations at Butrint 1928-1932 (Albania Antica IV)|last2=Liberati|first2=Annamaria|last3=Miraj|first3=Lida|date=2003|publisher=British School at Athens|isbn=978-0-904887-44-0|language=en}}</ref> e më pas nga [[Pirro Marconi|Pirro Markoni]] dhe [[Domenico Mustilli]]. <ref>[[Luigi Maria Ugolini|Luigi M. Ugolini]], Albania antica, Roma 1927, 1932,1942, Vëll. 1 {{OCLC|1255391913}} Vëll.2 {{OCLC|162765171}} Vëll. 3 {{OCLC|255751868}}</ref> <ref>[[Domenico Mustilli]]. La civilta preistorica dell'Albania, Roma 1940.</ref> Pas [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]] deri më [[1990]] kërkimet e studimet ilirologjike u bënë nga studiuesit shqiptarë. Kështu p.sh. më 1948 u krijua në [[Tiranë]] Muzeu Arkeologjik-Etnografik, më pas u krijua Sektori Shkencor i kërkimeve arkeologjike, nga i cili më 1976 u formua Qendra e Studimeve Arkeologjike dhe më 1991 Instituti i Arkeologjisë. Nga viti 1971 ka filluar të botohet edhe revista ''Iliria'' e cila ka shërbyer si pasqyrë e mendimit ilirologjik shqiptar. <ref>http://asa.edu.al/site/ia/?page_id=3984</ref> Gjatë këtyre viteve veç muzeut qendror arkeologjik dhe pavionit arkeologjik në [[Muzeu Historik Kombëtar| Muzeun Historik Kombëtar]], u ngritën edhe muzeume të profilit arkeologjik në Durrës, Apolloni, Butrint dhe [[Korçë]], të cilët ruajnë objekte me vlera unikale. Në Tiranë janë mbajtur edhe dy [[Kuvendi i studimeve ilire|Kuvende të Studimeve Ilire]] dhe disa simpoziume. Kështu p.sh. nga data 15 – 20 shtator 1972 ka zhvilluar punimet [[Kuvendi i studimeve ilire|Kuvendi i Parë i Studimeve Ilire]] në të cilin kanë marrë pjesë studiues dhe akademikë vendas dhe të huaj si: [[Eqrem Çabej]], [[Skënder Anamali]], A. Kelmendi, [[Hëna Spahiu]], Ronald A. Crossland, [[Vladimir I. Georgiev]], [[Carlo De Simone]], [[Giuliano Bonfante]], V. Meksi, [[Bahri Beci]] etj. <ref>Grup autorësh:Kuvendi I i studimeve ilire (Tiranë, 15-20 shtator 1972). Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Tiranë, 1974, {{OCLC|219214215}}</ref> Ndërkaq nga data 20 deri më 23 shtator të vitit 1985, në Tiranë, zhvilloi punimet [[Kuvendi II i studimeve ilire|Kuvendi i Dytë i Studimeve Ilire]], i organizuar nga Qendra e Kërkimeve Arkeologjike e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë. Në këtë Kuvend morrën pjesë rreth 250 pjesëmarrës duke përfshirë arkeologë, historianë, gjuhëtarë, etnografë e punonjës të institucioneve kërkimore e shkencore, arsimore e të kulturës, studiues nga të gjitha rrethet e vendit si dhe studiues të huaj nga [[Greqia]], [[Turqia]], [[Italia]], [[Bullgaria]], [[Hungaria]], [[Franca]], [[Belgjika]], [[Holanda]], [[Gjermania|R.F. Gjermane]], [[Republika Demokratike Gjermane|R.D. Gjermane]], [[Polonia]] dhe [[Britania e Madhe]]. <ref>Grup autorësh:Kuvendi II i Studimeve Ilire. Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Tiranë, 1985 {{OCLC|901322242}}</ref> Vitet 1991-1999 përbëjnë një etapë të re për arkeologjinë shqiptare, atë të bashkëpunimit me arkeologë të huaj. Janë realizuar ose vazhdojnë veprimtarinë projekti shqiptaro-grek në Butrint, projekti shqiptaro-amerikan në Shpellën e Konispolit ([[Sarandë]]) dhe në zonën Apoloni-Bylis, projekti shqiptaro-francez në Apoloni dhe në vendbanimin prehistorik të Sovjanit (Korçë) dhe projekti shqiptaro-anglez në Butrint. Gjatë viteve 2000 janë hartuar edhe projekte të tjera si dhe janë zhvilluar edhe kërkime në Durrës, Bylis e qendra të tjera arkeologjike. Në paraqitjen dhe zhvillimin e ilirologjisë si një disiplinë e pavarur shkencore e historisë në Shqipëri kanë dhënë kontribut të çmueshëm themeluesit e arkeologjisë si: [[Hasan Ceka]], [[Frano Prendi]], [[Selim Islami]], [[Skënder Anamali]], [[Muzafer Korkuti]], etj. pastaj historianë dhe linguistë si [[Eqrem Çabej]], [[Aleks Buda]], [[Shaban Demiraj]], [[Kristo Frashëri]], etj. <ref name=Iliria/> <ref name=iliri/> Shumë artefakte arkeologjike të zbuluara gjatë hulumtimeve dhe gërmimeve profesionale nga arkeologë vendas dhe të huaj ndodhen sot në një varg muzeumesh në Shqipëri si p.sh. [[Muzeu Arkeologjik i Institutit të Arkeologjisë në Tiranë|Muzeu Kombëtar i Arkeologjisë]] (Tiranë), [[Muzeu Historik Kombëtar]], [[Muzeu Arkeologjik i Butrintit]], [[Muzeu Arkeologjik Durrës|Muzeu Arkeologjik i Durrësit]], [[Muzeu arkeologjik i Apolonisë|Muzeu Arkeologjik i Apollonisë]], [[Muzeu arkeologjik i Korçës|Muzeu Arkeologjik i Korçës]], [[Tuma e Kamenicës|Muzeu i Tumës së Kamenicës]], etj. === Kosovë === {{Shiko gjithashtu|Arkeologjia e Kosovës}} Në [[Kosova|Kosovë]] studimet ilire janë zhvilluar së bashku me zhvillimin e studimeve historike, studimet e burimeve të autorëve të lashtë, studimet klasike filologjike, hulumtimin e të dhënave teologjike, studimet topografike, sondazheve arkeologjike në terren, analizën e toponimeve, si deshifrimin e të dhënave epigrafike dhe historiografike. Të dhënat e para në lidhje me monumentet antike në Kosovë, u dokumentuan nga fundi i shekullit XIX deri në fillimin e [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]], një periudhë kohore kur [[Kosova]] u vizitua nga studiues, udhëpërshkrues dhe arkeologë si: [[Arthur Evans]], [[Ami Boué]], [[Johann Georg von Hahn]], [[Felix Philipp Kanitz]], [[Wilhelm Tomaschek]], [[Konstantin Jireçek]], [[Karl Patsch]], [[Alfred von Domaszewski|Alfred von Domaschevski]], [[Buday Árpád|Buday Arpad]], [[Domenico Mustilli]], <ref>[[Domenico Mustilli|Mustilli, Domenico]]. 1942. Archeologia del Kossovo. 1941-XX. In Estratto del volume “Le terre Albanesi redente”, I – Cossovo, 93–111. Roma: Reale Accademia d’ Italia. Centro Studi per l’Albania. </ref> Vulic, etj. <ref>https://www.academia.edu/5230107/HARTA_ARKEOLOGJIKE_E_KOSOVES_I</ref> Në vitet ’50 të shekullit XX fillon një epokë e re për studimet antike dhe bashkë me këto edhe për studimet ilire të Kosovës, me hulumtime [[Parahistoria|parahistorike]] si dhe të [[Historia e lashtë|antikitetit]]. Zhvillimi i duhur i metodave kërkimore shkencore historike dhe arkeologjike fillon me themelimin e [[Muzeu i Kosovës|Muzeut të Kosovës]] në vitin 1949, pastaj [[Muzeu Arkeologjik i Prizrenit|Muzeut Arkeologjik të Prizrenit]] (1975) dhe më vonë edhe Parkut Arkeologjik (Lapidariumit) pranë Muzeut të Kosovës, duke bërë që studimet profesionale të bëhen me ndihmën e institucioneve të tjera përkatëse vendore dhe rajonale. Në vitin 2003, [[Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Kosovës]] themelon [[Instituti Arkeologjik i Kosovës|Institutin Arkeologjik të Kosovës]], dhe që nga atëherë, vazhdimisht, përveç fushatave informuese në terren, shumë lokacione arkeologjike u gërmuan si dhe u regjistruan. Qysh atëherë studimet gjeofizike, gjeomagnetike, arkeometalurgjike dhe arkeobotanike u kryen në disa lokacione arkeologjike në bashkëpunim të ngushtë me partnerë nga [[Gjermania]], siç është [[Instituti Arkeologjik Gjerman|Instituti Arkeologjik Gjerman]], dhe institucione të tjera përkatëse ndërkombëtare me të njëjtën qasje ndërdisiplinore. [[Komuna e Ferizajit]] posaçërisht ka qenë e pasur me [[Arkeologjia e Ferizajt|gjetje arkeologjike]]. <ref>https://www.academia.edu/5230204/HARTA_ARKEOLOGJIKE_E_KOSOVES_II</ref> === Bosnje dhe Hercegovinë === {{Shiko gjithashtu|Kultura e Butmirit}} Në zhvillimin e ilirologjisë në Bosnje dhe Hercegovinë kanë dhënë kontribut: [[Alojz Benac]] (1914-1992) dhe [[Borivoj Çoviq]] (1927-1995). Përveç dy të përmendurve, ligjëratat në këtë drejtim u mbajtën nga shkencëtarë si Zdravko Marić (1930-2006) dhe [[Enver Imamović]] (1940-). Prof.dr.sc. [[Enver Imamović]] ishte gjithashtu drejtues i studimeve pasuniversitare në fushën e studimeve ilire, në [[Universiteti i Sarajevës|Fakultetin Filozofik të Sarajevës]] nisur pas luftës së fundit në Bosnje - Hercegovinë (1992-1995), dhe gjenerata e fundit e studimeve pasuniversitare në këtë formë u regjistruan në vitin akademik 2007/2008. Shkolla Arkeologjike e Sarajevës dha gjithashtu një kontribut të madh në hulumtimin e bashkësive ilire. Ka vepra të akademikëve [[Alojz Benac|A. Benac]], B. Čović, më pas Z. Marić, [[Branka Raunig|B. Raunig]], V. Pashkvalina, E. Pašalić, M. Kosorić, [[Enver Imamović|E. Imamović]], B. Marijana, [[Salmedin Mesihović|S. Mesihovic]]. Shumë materiale ilire nga zonat sllave të jugut janë sot në muze si Muzeu Kombëtar i BiH, Muzeu i Republikës Serbe në Banja Luka, Muzeu i Atdheut në Travnik, Muzeu i Hercegovinës në Trebinje, Muzeu i Zenicës dhe një varg muzeumesh në vendet fqinje si Muzeu Arkeologjik në Zagreb, [[Muzeu Arkeologjik i Zarës]], Muzeu Arkeologjik në Split, Muzeu Kombëtar në Beograd, Muzeu Kombëtar i Malit të Zi në Cetinje, etj. <ref>{{cite book |last=Mesihovic|first=Salmedin|title=Bitka za Ilirik (Battle for Illyricum): Batonian revolt |date=2018 |url=https://archive.org/details/BitkaZaIlirikMesihovicSalmedin/page/n1 |accessdate=30 janar 2019 |language=bs}}</ref> === Vende tjera === ==== Austri ==== Paraqitjes dhe zhvillimit të interesimeve për studimet ilire në Austri i ka kontribuar formimi i njësisë administrative në kohën e [[Perandoria Austriake|Perandorisë Austriake]] të njohur si [[Mbretëria ilire (1816 - 1849)]]. Kontributin e tyre në këtë drejtim e kanë dhënë edhe hulumtues dhe studiues si [[Camillo Praschniker]], [[Arnold Schober]], [[Carl Patsch]], [[Alfred von Domaszewski]], etj. ==== Bullgari ==== Paraqitjes dhe zhvillimit të studimeve ilire në Bullgari i kanë paraprirë studiuesit dhe hulumtuesit si [[Bogdan Filov]],<ref>Filov, Bogdan. Die archaische Necropole von Trebenischte am Ohrida-See. Berlin und Leipzig, 1927</ref> [[Alexander Fol]], [[Velizar Velkov]],<ref>Фол, A. & Велков, В. Ролята на древните балкански народи (траки и илири) в историческото развитие на античния свят. – Археология 1, София, 1976, 1-7</ref> [[Vladimir I. Georgiev]], [[Georgi I. Georgiev]], [[Ljuba Ognenova-Marinova]], <ref>{{cite web|first=Ljuba|last=Ognenova-Marinova|author-link=Ljuba Ognenova-Marinova|title="Илирийският" надпис от Северна Албания |url=http://knizhen-pazar.net/index.php?option=add_book&id=460737&title=%D0%98%D0%BB%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%8F%D1%82%20%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%BF%D0%B8%D1%81%20%D0%BE%D1%82%20%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%20%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F |website=Knizhen-pazar |access-date=21 tetor 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161021185948/http://knizhen-pazar.net/index.php?option=add_book&id=460737&title=%D0%98%D0%BB%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%8F%D1%82%20%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%BF%D0%B8%D1%81%20%D0%BE%D1%82%20%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%20%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F |archive-date=21 tetor 2016 |location=Sophia, Bulgaria |language=bg |date=2016 |trans-title="Illyrian" inscriptions from northern Albania |url-status=dead}}</ref> etj. ==== Francë ==== Në paraqitjen dhe zhvillimin e studimeve ilire në Francë ka ndikuar formimi i të ashtuquajturave [[Krahinat Ilire|Provincave ose Krahinave Ilire]] në kohën e [[Napoleon Bonaparta|Napoleon Bonapartës]]. Kontributin e tyre në këtë drejtim e kanë dhënë gjithashtu edhe hulumtues e studiues si [[Pierre Bauron]], [[Léon Heuzey|Leon Heuzey]], [[Leon Rey]], [[Alain Ducellier]], [[Pierre Cabanes]], [[Olivier Picard]], etj. ==== Greqi ==== Në fushën e studimeve ilire në Greqi janë dalluar, Julia Vokotopoulou, Joana Andreou, [[Aris Poulianos]], [[Evangelos Chrysos]], etj. ==== Gjermani ==== Në Gjermani studimet ilire nisin me kontributin e [[Johann Georg von Hahn]] dhe veprën e tij me titull ''[http://www.hti.umich.edu/cgi/t/text/text-idx?c=bosnia;idno=AHY9953.0001.001 Albanesische Studien]'' botuar në vitin 1854 për të vazhduar me veprën e Curt Schüt me titull ''Untersuchungen zur Geschichte der Alten Illyrier (Kërkime në Historinë e Ilirëve të Lashtë)'' botuar në vitin 1910. Një kontribut të konsiderueshëm e ka dhënë edhe studiuesi [[Hans Krahe]] me veprat e tij. <ref>[[Hans Krahe]]:''Die alten balkanillyrischen geographischen Namen''. Carl Winter, Heidelberg 1925.</ref> <ref>Hans Krahe:''Lexikon altillyrischer Personennamen''. Carl Winter, Heidelberg 1929.</ref> <ref>[[Hans Krahe]]:''Die Sprache der Illyrier''. 2 Bde. 1: ''Die Quellen.'' Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 1955. 120 S., ISBN 3-447-00534-3 <br/>2: ''Die messapischen Inschriften und ihre Chronologie von Carlo de Simone.''<br />''Die Messapischen Personennamen von Jürgen Untermann.'' 1964, ISBN 3-447-00535-1.</ref> ==== Hungari ==== Në fushën e studimeve ilire në Hungari janë dalluar studiuesit: [[Buday Arpad]],<ref>[[Buday Arpad]], Regerzet Kutatas Albaniaban, Dolgozatog az erdeleye nemzeti Muzeum erem e regesegtararol Kolozvar, 1918</ref> [[Janos Szilagyi]], [[Janos Nemeskeri]],<ref>[[Janos Nemeskeri|Nemeskéri Jànos]]. Les traits anthropologiques et démographiques des Illyriens / Tiparet antropologjike dhe demografike të Ilirëve. In: Iliria, vol. 16 n°1, 1986. Kuvendi II i Studimeve Ilire. IIe colloque des Etudes Illyriennes (Tiranë, 20-23. XI. 1985) pp. 299-310. DOI : https://doi.org/10.3406/iliri.1986.1406 www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_1986_num_16_1_1406</ref> [[János Harmatta]],<ref>{{cite journal|last=Harmatta|first=János|title=Zum Illyrischen|journal=Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae|volume=15|year=1967|pages=231–234|language=de}}</ref> etj. ==== Itali ==== Zhvillimit të studimeve ilire në Itali i kanë kontribuar studiues të tillë si [[Luigi Maria Ugolini|Luigi M. Ugolini]], [[Pirro Marconi]], [[Domenico Mustilli]], [[Vittore Pisani]], [[Francesco Ribezzo]],<ref>Francesco Ribezzo, Premesse storico-lingvistiche sull’autonomia illirica degli Albanesi, Rivista d’Albania, 1/I940, fase. 2. fq. 114- 141</ref> <ref>[[Francesco Ribezzo]]. Problemi glottologici illiro - albanesi. Rivista d’Albania. 2/1941. fase 4. fq. 334 – 346</ref> [[Giuliano Bonfante]], [[Attilio Stazio]],<ref>[[Attilio Stazio|Stazio, Attilio]]. (1976) [https://www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_1976_num_4_1_1192 Marrëdhëniet ndërmjet dy brigjeve adriatike nëpërmjet dokumentimit numismatik - I rapporti tra le due sponde adriatiche attraverso la documentazione numismatica]. In: Iliria, vol. 4, 1976. Premier colloque des Etudes Illyriennes (Tirana 15-20 septembre 1972) – 1. pp. 317-318. DOI : https://doi.org/10.3406/iliri.1976.1192, www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_1976_num_4_1_1192.</ref> [[Carlo De Simone]], etj. ==== Kroaci ==== Në Kroaci interesimet për studimin e ilirëve kanë një histori të gjatë fillet e të cilës vërehen me përpjekjet e para hulumtuese të [[Marko Marulić]]it (1450 - 1524) dhe [[Vicko Prodić]]it (1628 - 1663). Zhvillimit të mëtutjeshëm të studimeve ilire në Kroaci i dha një kontribut të konsiderueshëm edhe e ashtuquajtura [[Lëvizja ilire]] dhe ideologu i saj kryesor [[Ljudevit Gaj]]i (1809 - 1872). Në vitin 1878 në Zagreb themelohet Shoqata Arkeologjike Kroate (Hrvatsko arheološko društvo) rreth të cilës u mblodhën një varg studiuesish mes të cilëve me kontributin e tyre në këtë drejtim janë dalluar edhe [[Šime Ljubić]] (1822 - 1896), [[Frane Bulić]] (1846 - 1934), [[Josip Brunšmid]] (1858 - 1929), [[Anton Mayer]] (1883 - 1957) dhe sidomos historiani kroat me prejardhje arbëreshe [[Aleksandër Stipçeviq]] (1930 - 2015) ==== Poloni ==== Në fushën e studimeve ilire në Poloni janë dalluar [[Wacław Cimochowski‎]], [[Włodzimierz Pająkowski]], [[Piotr Dyczek]], etj. ==== Rumani ==== Paraqitjes dhe zhivillimit të studimeve ilire në Rumani i kanë kontribuar studiues të tillë si [[Radu Vulpe]], [[Vladimir Dumitrescu]], [[Ioan I. Russu]],<ref>[[Ioan I. Russu]] (1969) Illirii : istoria, limba și onomastica, romanizarea. Bucuresti {{OCLC| 583192863}}</ref> [[Mircea Petrescu-Dâmbovița]], [[Emil Condurachi]], etj. ==== Slloveni ==== Zhvillimit të interesimeve për studimin e ilirëve në Slloveni i ka kontribuar themelimi i të ashtuquajturave [[Krahinat Ilire|Krahinave (Provincave) Ilire]] në vitet 1809 - 1814 në kohën e [[Napoleon Bonaparte]]s e po ashtu edhe themelimi i njësisë administrative austriake të njohur si [[Mbretëria ilire (1816 - 1849)]]. Në fushën e studimeve ilire në Slloveni është dalluar sidomos [[Marjeta Šašel Kos]] me një varg veprash në këtë drejtim. == Trashëgimia artistike == [[William Shakespeare]] zgjodhi një Iliri të trilluar si një ambient për shfaqjen e tij ''[[Nata e dymbëdhjetë|Nata e Dymbëdhjetë]]''. (Në filmin e modernizuar me titull ''[[She's the Man| She's the Man (Ajo është burrë)]]'', inspiruar nga vepra e Shekspirit, ky funksion kryhet nga "Shkolla e Mesme Illyria" në Kaliforni). Shekspiri përmend rajonin e Ilirisë gjithashtu në Pjesën 2 të shfaqjes ''Henry VI''. <ref>{{Cito web|title=Henry VI, part 2: Entire Play|url=http://shakespeare.mit.edu/2henryvi/full.html|website=shakespeare.mit.edu |language=en}}</ref> Një histori e gjerë e Ilirisë nga [[Charles du Fresne, sieur du Cange]], u botua nga Joseph Keglevich në vitin 1746. <ref>{{Cite book|last=du Fresne|first=Charles|title=Illyricvm Vetvs & Novum: Sive Historia Regnorvm Dalmatiae, Croatiae, Slavoniae, Bosniae, Serviae, atqve Bvlgariae|location=Posonii|publisher=Typis Haeredvm Royerianorvm|year=1746|url=https://books.google.com/books?id=_c4GAAAAQAAJ|language=fr}} </ref> Në vitin 1935 botohet romani me titull [[Pranvera ilire|Illyrian spring (Pranvera ilire)]] e shkrimtares angleze [[Ann Bridge]]. Toka e Ilirisë është vendi ku ndodh ngjarja edhe në veprën me titull ''[[Duart e ndyra|Les Mains Sales (Duart e ndyra - 1948)]]'' të autorit [[Jean-Paul Sartre]] e po ashtu edhe në veprën me titull, ''[[Illyrian Adventure|Illyrian Adventure - Aventura ilire]]'' (1986) e shkrimtarit [[Lloyd Alexander]]. Edhe ngjarja e romanit të vitit 1970, me titull, ''[[The Blood Oranges (roman)|The Blood Oranges]]'' i shkruar nga [[John Hawkes]] është vendosur në një [[Iliria|Iliri]] të trilluar. <ref>{{Cite journal|last=Hawkes|first=John|last2=Scholes|first2=Robert|year=1972|title=A Conversation on "The Blood Oranges" between John Hawkes and Robert Scholes|journal=NOVEL: A Forum on Fiction|volume=5|issue=3|pages=203-204, 197-207|doi=10.2307/1345277|jstor=1345277 |language=en}}</ref> [[Illyria (engjëll)|Illyria]] është një karakter filmik, një engjëll në serialin televiziv prej 110 epizodash, me titull "Angel", shfaqur mes viteve 1999 - 2004. <ref>Macnaughtan, Don (2011). ''[https://books.google.com/books?id=L3JoCgAAQBAJ&pg=PT463&dq=Illyria+whedon&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjRncbPi7fTAhVD74MKHbgfBuIQ6AEIPDAE#v=onepage&q=Illyria%20whedon&f=false The Buffyverse Catalog: A Complete Guide to Buffy the Vampire Slayer and Angel in Print, Film, Television, Comics, Games and Other Media, 1992–2010]'', 326p. McFarland. {{ISBN|978-0786446032}}.</ref> Në vitin 2002 shkrimtari Briony Lavery shkroi dramën me titull "[[Illyria (dramë)|Illyria]]" e cila u botua bashkë me një koleksion dramash në vitin 2007. <ref>Lavery, Bryony (2007) "Plays 1: Bryony Lavery" Faber and Faber {{ISBN|978-0-571-23465-3}}</ref> Në vitin 2006 shkrimtarja [[Elizabeth Hand]] boton romanin me titull "Illyria" për të cilin në vitin 2008 fitoi Çmimin World Fantasy. <ref>{{Cite web|last=World Fantasy Convention|year=2010|title=Award Winners and Nominees|url=http://www.worldfantasy.org/awards/awardslist.html/|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20101201074405/http://worldfantasy.org/awards/awardslist.html|archive-date=1 dhjetor 2010|access-date=4 shkurt 2011|lang=en}}</ref> Në vitin 2017 shkrimtari [[Richard Nelson]] botoi dramën me titull "Illyria". <ref>Clement, Olivia. [http://www.playbill.com/article/richard-nelsons-illyria-opens-off-broadway# "Richard Nelson’s 'Illyria' Opens Off-Broadway"] Playbill, October 30, 2017</ref> Figura e [[Teuta e Ilirisë|Mbretëreshës Teutës]] gjithashtu është trajtuar në fushën e artit letrar si nga autorët e huaj ashtu edhe nga autorët shqiptare. Kështu p.sh. në vitin 1844 shkrimtari kroato-grek [[Dimitrija Demeter]] shkroi veprën me titull "Teuta" që paraqet një dramë për një mbretëreshë ilire dhe për mosmarrëveshjet tragjike në vendin e saj që ka rezultuar me rrënimin e shtetit dhe lirisë së popullit antik ilir.<ref>https://books.google.com/books?id=AX9cAAAAcAAJ</ref> Në vitin 1973 [[Nada Ćurčija Prodanović]] publikon veprën me titull "Teuta, Mbretëreshë e Ilirisë" (Teuta, Queen of Illyria). Më pas, janë shkruar dhe botuar edhe disa vepra: Romani me titull "Ilirja" ({{lang-fr|L'Illyrienne}}, {{lang-hr|Ilirka}}) shkruar nga shkrimtarja kroato-franceze [[Flora Dosen]] botuar në vitin 1986 në Paris, dhe 1988 <ref>https://books.google.com/books?id=W9lXDwAAQBAJ</ref> në Prishtinë e Zagreb.<ref>https://books.google.com/books?id=7se4tgAACAAJ</ref> Romani me titull "Teuta" shkruar nga Mirash Martinoviq, botuar në vitin 2004. Nga autorët shqiptarë [[Rexhep Qosja]], i ka kushtuar monodramën “Vdekja e një mbretëreshe” (1978) ndërsa [[Ekrem Kryeziu]], i jep shumë vend në dramën ”Komploti ilir”. Romani "Mallkimi i priftëreshave të Ilirisë," shkruar nga Mira Meksi, botuar në vitin 2014. Drama me titull "Mbretëreshë Teuta e Ilirisë" shkruar nga Përparim Kapllani. <ref>https://books.google.com/books/about/Mbret%C3%ABresh%C3%AB_Teuta_e_Ilirise.html?id=EgLCoQEACAAJ</ref> Romani "Klithma e Mbretëreshës Teutë," shkruar nga Ajmone Sumaj Salihu, botuar në vitin 2015. Romani "Teuta e Ilirisë," shkruar nga Resmi Osmani, botuar në vitin 2014. <ref>http://www.zemrashqiptare.net/images/article/2019_07/51035/u6_Resmi-Osmani.jpg </ref> Libri për fëmijë me titull "Mbretëresha Teuta dhe princi i vogël" shkruar nga Përparim Kapllani dhe botuar në vitin 2017. <ref>https://www.amazon.com/Queen-Little-Prince-Perparim-Kapllani-ebook/dp/B075M3L9ZD</ref> Në vitin 2019 Hana Noka publikon romanin me titull "Besa Po" që i kushtohet Mbretëreshës Teuta.<ref> https://books.google.com/books/about/Besa_Po.html?id=ZDZVvwEACAAJ&source=kp_author_description</ref> == Shih edhe == {{div col}} * [[Iliria]] * [[Ilirët]] * [[Iliriku]] * [[Feja ilire]] * [[Fiset Ilire|Fiset ilire]] * [[Gjuha ilire]] * [[Panilirizmi]] * [[Detaria ilire]] * [[Heraldika ilire]] * [[Monedhat ilire]] * [[Illyrii proprie dicti]] * [[Mbretëria Ilire (antike)|Mbretëria e Ilirisë]] * [[Mbretëria e Dardanisë|Mbretëria Dardane]] * [[Prefektura e Ilirikut]] * [[Dardanët]] - [[Dardania]] * [[Lista e fiseve antike ilire]] * [[Lista e personaliteteve ilire]] * [[Arsimi dhe edukata tek ilirët]] * [[Lista e qyteteve antike në Iliri]] * [[Teoria e autoktonisë së ilirëve]] * [[Ilirët dhe Iliria te autorët antikë]] {{div col end}} == Literatura == {{div col}} * Grup autorësh: [[Ilirët dhe Iliria te autorët antikë]], 1965, 1979, 2002, [[Tiranë]], [[Prishtinë]] * {{cite book|author=Ardian, Axhanela (Adzanela)|url=https://www.academia.edu/2490281|title=Illyrian Bosnia and Herzegovina - An overview of a cultural legacy|date=2004|publisher=Center for Balkan Studies, Online Balkan Center|language=en}} * {{cite book |last = Cabanes |first = Pierre |title = Les illyriens de Bardylis à Genthios (IVe-IIe siècles avant J.-C.) |url= https://moly.hu/konyvek/pierre-cabanes-les-illyriens-de-bardylis-a-genthios |publisher =Amazon Paperback |year = 1988 |language=fr}} * {{cite book|author=Šašel Kos, Marjeta|title=Appian and Illyricum|url=https://books.google.com/books?id=opBpAAAAMAAJ|year=2005|publisher=National Museum of Slovenia (Narodni Muzej Slovenije)|isbn=978-961-6169-36-3|language=en}} * {{Cite web |url= http://illyriancommunities.illyria.net/ |last=Imamovic|first=Enver|authorlink=Enver Imamoviq|title=On elements of political organization of illyrian communities |work= 'Prilozi', 30, Sarajevo, 2001., pages. 25-41|accessdate= 9 shkurt 2016|language=en}} * 40 Years of Socialist Albania, Tiranë 1982 (''40 vite të Shqipërisë socialiste'' ). * A. Hertzer - V.S. Roman, Albanien. Ein Bibliographischer Forschungsbericht, 1983. * A. Koka, The Illyrian Prehistorical Culture in Albania, Tiranë 1985. * A. Kulpok, Europas letzte Geheimnis - Albanien, Frankfurt 1981 (''E mëshefta e fundit e Evropës''). * Buda, Aleks. red. (1958) Historia e Shqipërisë. Tiranë. (Shqip) * C. Lienau - G. Prinzig, Beitrage zu Geographie und Geschichte Albaniens, Munster 1986 (''Të dhëna mbi gjeografin dhe historin e Shqipërisë'') * C. Patsch, Das Sandschak Berat in Albanien, Wien 1904, Nachdruck Nendel 1976. * C. Praschniker - A.Schober, Archeologische Forschungen in Albanien und Montenegro, Wien 1919, Nachdruck Nendel 1976. * C. Praschniker, Muzakhia und Malakastra, in: Jahreshefte des Osterreichischen Archologischen Instituts 21/22, 1922-24 Beiblatt 1-224. * Ceka, Neritan (2013) The Illyrians to the Albanians. Tirana: Migjeni. ISBN 9789928407467 * Culture Populaire Albanaise, Botues : Instituti për Kulturën e Popullit pranë Akademisë së Shkencave, Tiranë. * Die Albaner und ihre Gebiete, Tiranë 1986 (Shqipëtarët dhe trojet e tyre). * Etnographie Albanaise, Botues : Instituti për Kulturën e Popullit pranë Akademisë së Shkencave, Tiranë. * Evans, Arthur (1885) Ancient Illyria, An Archeological Exploration (Iliria e lashtë. Një hulumtim arkeologjik). London (Anglisht) * F. Drini, Bibliografi e Arkeologjisë dhe e Historisë së Lashtë të Shqipërisë 1972-1983, Tiranë 1985 * F. Prendi, the Prehistory of Albania, in : Cambridge Ancient History I <small>I</small>,Cambridge 1982, 187ff. * G. Karaiskaj, Pesë mijë vjet fortifikemit në Shqipëri, Tiranë 1981. * G. Koch u.a., Albanien. Kulturdenkmale eines unbekannten Landes aus 2200 jahren, Marburg 1985. * G. Statmuller, Forschung zur albanischen Frhgeschichte, Wiesbaden 1966. * Georg von Hahn, Johann (1854) ''[http://www.hti.umich.edu/cgi/t/text/text-idx?c=bosnia;idno=AHY9953.0001.001 Albanesische Studien]''. 3 vols. Jena: F. Mauko, 1854; Vienna: Hof- und Staatsdruckerei, 1853 (reprint Dion.Karavias, Athen 1981) * Grup autorësh:[[Kuvendi I i studimeve ilire|Kuvendi i Parë i Studimeve Ilire]]. (Tiranë, 15-20 shtator 1972). Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Instituti i Historisë. 1974. * Grup autorësh (1985) Les Illyriens (Ilirët). Tiranë (Frengjisht & Shqip) * Iliria. Revistë Arkeologjike, Botues : Instituri Arkeologjikë pranë Akademisë së Shkencave, Tiranë. * J.J. Wilkers, Dalmatia (History of the Provinces of the Roman Empire), Londër 1969. * L. Papajani - M. Topi, Bibliografi e Monumenteve të Arkitekturës dhe të Artit 1944-1984, Tiranë 1985. * L. Papajani, Bibliografi për Monumentet e Arkitekturës dhe të Artit 1945-1980, Tiranë 1982. * L. Rey, Guide d'Albania, Paris 1930. * L'Art Albanais â travers les siěcles, Paris, Petit Palais, 1974/75. * L'Arte Albanese nei secoli, Rom, Museo Nazionale Preistorico Etnografico >>Luigi Pigorini<<, 1985 * Lexikon des Mitelalters I, Munchen 1980. * M. Korkuti, in P.R. Franke, Albanien im Altertum, s.u 2.1 * Monumentet, Botues : Instituri për Mirëmbajtjen e Përmendoreve, Tiranë. * N. Stanek, Albanien. Land der Skipetaren, Munchen 1987 (Shqipëria. Vendi i Shkipetarëve). * N.G.L. Hammond, Epirus. The Geography, the Ancient Remains, the History and the Topography of epirus and Adjacent Areas, Oxford 1967. * P. Cabanes L'Epire de la mort de Pyrros â la conquěte romaine, Paris 1976. * P. Lendavi, Das einsame Albanien, Zurich 1985 (''Shqipëria e vetmuar'') . * Papazoglu, Fanula (1969, 1981) The Central Balkan Tribes in Pre-Roman Times (Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba), Sarajevë * Përzhita, Luan (2009) [[Mbretëria Dardane, histori e shkurtër e shtetit 2400 vjeçar|Mbretëria Dardane (Histori e shkurtër e shtetit 2400 vjeçar)]]. BotArt, Tiranë * S. Pollo - A. Puto, The History of Albania fro its Origins to the Present Day, Londër 1981. * Schüt, Curt (1910) Untersuchungen zur Geschichte der Alten Illyrier (Kërkime në Historinë e Ilirëve të Lashtë). Universität zu Breslau, Theiner & Meinicke {{OCLC|52407380}} (Gjermanisht) * Shukriu, Edi (1996) [[Dardania paraurbane : studime arkeologjike të Kosovës|Dardania paraurbane (Studime arkeologjike të Kosovës]]), Dukagjini, Pejë * Stipčević, Aleksander (1966) Gli Iliri (Ilirët). Milano (Italisht & Serbokroatisht) * Studia Albanica, Botues : Akademia e Shkencave, Tiranë. * Studime Historike, Botues : Instituti i Historisë pranë Akademisë së Shkencave, Tiranë. * The Princeton Encyclopedia of Classical Sites, Princeton 1976. * Theologische Realenzyklopadie II, Berlin 1978. * W. Peinsipp, Das Volk der Shkypetaren, Wien 1985 (''Populli i Shkypetarëve''). * Wilkes, John (1992) The Illyrians (Ilirët) Oxford (Anglisht & Shqip) * Z. Andrea, Kultura Ilire e Tumave në Pellgun e Korçës, Tiranë 1985. * Pollo, Stefanaq & Puto, Arben (1981) The history of Albania from its origins to the present day. Ass. by Kristo Frasheri, Skënder Anamali; transl. by Carol Wiseman, Ginni Hole. London: Routledge & Kegan. ISBN 071000365X * Zavalani, Tajar (2015) History of Albania. Ed. by Robert Elsie, Bejtullah Destani. London: Centre for Albanian Studies. = Albanian Studies, ISBN 9781507595671 {{div col end}} == Referime == {{reflist}} == Lidhje të jashme == {{CommonsCat|Illyrology}} {{Wiktionary|ilirologji}} * [http://asa.edu.al/site/ia/?page_id=3984 Revista "Iliria"] asa.edu.al * [https://www.persee.fr/collection/iliri Koleksioni i Revistës Iliria] (Shqip - Frengjisht) {{Iliria}} [[Kategoria:Etnografi]] [[Kategoria:Ilirë]] [[Kategoria:Historiografi]] [[Kategoria:Arkeologji]] [[Kategoria:Histori]] [[Kategoria:Ilirologji]] bk5vbcfzy36fqhnrdjj0e8rjq1g63oc 2468329 2468298 2022-08-13T05:22:19Z 46.252.46.31 U kthye versioni 2468298 i bërë nga [[Special:Contributions/213.207.58.49|213.207.58.49]] ([[User talk:213.207.58.49|diskutimet]]) wikitext text/x-wiki [[File:Ilirët(Carl Patch).jpg|thumb|Në vitin 1923, në [[Tiranë]] botohet vepra me titull [[Ilirët (Carl Patsch)|Ilirët]] e autorit [[Carl Patsch]], përkthyer prej [[Karl Gurakuqi]]t.]] [[File:Ilirëtdheiliria.jpg|thumb|Në vitin 1965 në Tiranë publikohet vepra me titull [[Ilirët dhe Iliria te autorët antikë]]. Libri është një përmbledhje e shkrimeve të autorëve antikë grekë, latinë dhe bizantinë të hershëm të cilët flasin për [[Ilirët]] dhe [[Iliria|Ilirinë]], duke filluar prej kohëve të lashta homerike e deri në shek. VII të e.r. Në këto burime, që i trashëgojmë të fragmentuara, janë pasqyruar kryesisht ngjarje të historisë politike të ilirëve, por edhe të dhëna që ndriçojnë aspekte të jetës së tyre ekonomike e shoqërore, apo edhe të karakterit gjeografik, etnografik, gjuhësor e kulturor, etj. Autorët janë dhënë në rendin kronologjik. Libri është ribotuar edhe në vitin 1979 nga Shtëpia Botuese Rilindja në [[Prishtinë]] si dhe në vitin 2002 nga Shtëpia Botuese Toena në [[Tiranë]].]] '''Ilirologjia''' është një fushë [[Ndërdisiplinariteti|ndërdisiplinore]] shkencore, objekt studimi i së cilës është trashëgimia materiale dhe burimet e shkruara për [[Iliria|Ilirinë dhe]] [[Ilirët]] në një kuptim më të gjerë. Si një disiplinë e veçantë shkencore, është studiuar ose studiohet në [[Universiteti i Tiranës|Universitetin e Tiranës]], [[Universiteti i Prishtinës|Universitetin e Prishtinës]], [[Universiteti i Sarajevës|Universitetin e Sarajevës]] dhe [[Universiteti i Tetovës|Universitetin e Tetovës]] si pjesë e studimeve themelore universitare ose pasuniversitare të shkencave historike. <ref>{{cite journal |last1=De Maria |first1=Sandro |date=2003 |title= Léon Rey, Luigi Ugolini e le origini dell’archeologia albanese (Léon Rey, Luigi Ugolini dhe origjinat e arkeologjisë shqiptare) |url=https://www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_2003_num_31_1_1046 |journal=Iliria |volume=31 |pages= 83 - 104|access-date=31 gusht 2021|language=it, sq}}</ref> <ref name=Iliria>https://www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_1998_num_28_1_1688</ref> <ref name=iliri>https://www.persee.fr/collection/iliri</ref> <ref>Ceka, Neritan. 2013: The Illyrians to the Albanians. Tirana: Migjeni. ISBN 9789928407467</ref> == Historiku == Ndonëse për [[Ilirët]] dhe [[Iliria|Ilirinë]] kanë shkruar [[Ilirët dhe Iliria te autorët antikë|autorët antikë grekë, romakë e bizantinë]] ([[Hesiodi]], [[Hekateu i Miletit]], [[Herodoti]], [[Isokrati]], [[Aristoteli]], [[Tukididi]], [[Demosteni]], [[Ciceroni]], [[Herodiani]], [[Teopompi]], [[Polibi]],<ref>{{cite book|last=Bajrić|first=Amela|year=2014|title=Illyrian Queen Teuta and the Illyrians in Polybius's passage on the Roman mission in Illyria|language=hr|publisher=Vjesnik Arheološkog muzeja u Zagrebu|url=https://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=174149}}</ref> [[Ptolemeu]], [[Pseudo Skylaksi]], [[Vellej Paterkuli]],<ref>Velleius Paterculus. [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Velleius_Paterculus/home.html Compendium of Roman History / Res Gestae Divi Augusti (Loeb Classical Library, No. 152)], 1867; Harvard University Press (1867); ASIN: B01JXR6R1Q</ref> [[Suetoni]],<ref>Suetonius, [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/home.html The Life of The Twelve Caesars (The Life of Tiberius)] Penguin Classics, revised edition, 2007;{{ISBN|978-0140455168}}</ref> [[Skymni]], [[Plutarku]], [[Taciti]], [[Varroni]], [[Tit Livi]], [[Pseudo-Apollodori]], [[Virgjili]], [[Gai Plin Sekundi|Gai Plini Secundi / Plini Plaku]], [[Pomponius Mela]], [[Kurt Rufi]], [[Straboni]], [[Diodori]], [[Pausania]], [[Pompe Trogu]], [[Arriani]], [[Apiani]],<ref>{{cite book|author=Šašel Kos, Marjeta|title=Appian and Illyricum|url=https://books.google.com/books?id=opBpAAAAMAAJ|year=2005|publisher=National Museum of Slovenia (Narodni Muzej Slovenije)|isbn=978-961-6169-36-3|language=en}}</ref> [[Dion Kasi|Dion Kasi / Cassius Dio]],<ref>Cassius Dio. [https://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/home.html Roman History, Vol 6, Books. 51–65 (Loeb Classical Library)], Loeb, 1989; ISBN 978-0674990920</ref> [[Mark Justini]], [[Atheneu]], [[Polieni]],<ref>{{harvnb|Jaupaj|2019|p=81}}</ref> <ref>{{harvnb|Hammond|Griffith|1972|p=21}}</ref> <ref>{{harvnb|Cabanes|2002a|p=51}}</ref> <ref>{{harvnb|Cabanes|2002b|p=163}}</ref> <ref>{{harvnb|Greenwalt|2011|p=281}}</ref> [[Stefan Bizantini]], [[Jeronimi|Jeronimi nga Stridoni]], <ref>[https://balkancultureheritage.com/find/Ilir%C3%ABt_dhe_Iliria_te_autor%C3%ABt_antik/685 Ilirët dhe Iliria te autorët antikë (Përmbledhje)] balkancultureheritage.com</ref> <ref>Ilirët dhe Iliria te autorët antikë. Burime të zgjedhura për Historinë e Shqipërisë (Les Illyriens et l'Illyrie ches les auteurs antiques. Sources choisies pour l'Histoire d'Albanie), Vëll. I & II. Tiranë, Prishtinë, 1965, 1979, 2002. Ed. S.Islami. Lit.ed. B.Jubani. Prepared by: F.Prendi, H.Ceka, S.Islami and S.Anamali. Review: V.Kamsi.</ref> [[Kozmografia e Ravenës|Kozmografi i Ravenës]], etj.) studimet e mirëfillta në fushën e studimeve ilire nisën në fund të shekullit XVIII dhe fillim të shekullit XIX me kontributin e historianit dhe gjuhëtarit [[Johan Erik Thunman|Johann Erich Thunmann]], arkeologut [[Arthur Evans]], gjuhëtarit [[Hans Krahe]], etj. Ndërkohë paraqiten edhe pikëpamje dhe teori të tjera si p.sh. e ashtuquajtura [[Lëvizja ilire]] dhe [[Panilirizmi|teoritë panilire]] të cilat përpiqen ti gjejnë ilirët edhe jashtë Gadishullit Ballkanik, <ref>{{cite journal|last=Krahe|first=Hans|title=Die Struktur der alteuropäischen Hydronomie|journal=Abhandlungen der Geistes- und Sozialwissenschaftlichen Klasse|year=1962|volume=5|pages=285–341|url=https://books.google.com/books?id=TvAgNAAACAAJ|language=de}}</ref> diku në [[Evropa Kontinentale|Evropën Kontinentale]], (kryesisht në [[Evropa Qendrore|Evropën Qendrore]]) madje deri në [[Evropa Veriore|Evropën Veriore]]. <ref>{{cite journal|last=Pokorny|first=Julius|title=Substrattheorie und Urheimat der Indogermanen|journal=Mitteilungen der Anthropologischen Gesellschaft|volume=66|year=1936|pages=69–91|url=https://books.google.com/books?id=oG37YQEACAAJ|language=de}}</ref> Hulumtimet e mëvonshme arkeologjike, historike, gjuhësore, etnografike, onomastike, antropologjike, paleografike, etj. në fushën e studimeve ilire, të bëra sidomos në gjysmën e dytë të shekullit XX, kanë bërë grupime të përcaktuara më mirë, pasi u gjetën mbishkrime më të reja dhe u gërmuan lokacione të shumta. Këto hulumtime demonstruan se kishte një vazhdim të pandërprerë të zhvillimit kulturor midis materialit arkeologjik të bronzit dhe epokës së hekurit, pra vazhdim etnik gjithashtu dhe kjo krijoi ''[[Teoria e autoktonisë së ilirëve|teorinë e autoktonisë ilire]]'', me anë të së cilës kultura ilire shpjegohet si një kulturë e formuar në të njëjtin vend ([[Ballkani Perëndimor]]) nga kulturat më të vjetra të [[Koha e bronzit|epokës së bronzit]]. === Shqipëri === [[File:Kuvendistudimeveilire1.jpg|thumb|Nga data 15 – 20 shtator 1972 në Tiranë ka zhvilluar punimet [[Kuvendi I i studimeve ilire|Kuvendi i Parë i Studimeve Ilire]] në të cilin kanë marrë pjesë studiues dhe akademikë vendas dhe të huaj. Materialet e tij janë botuar në një vëllim të veçantë]] {{Shiko gjithashtu|Arkeologjia në Shqipëri}} Interesimi për studimet ilire në Shqipëri ka nisur me [[Rilindja Shqiptare|Rilindjen Kombëtare Shqiptare]] dhe ka vazhduar krahas me zhvillimin e studimeve shkencore, arkeologjike dhe historike të Shqipërisë duke nisur qysh në shek. XIX kur studiues të gjeografisë historike iu kushtuan lokalizimit dhe identifikimit të të dhënave nga burimet antike. Kështu ndër të parët që vizitoi Shqipërinë dhe pastaj botoi udhëpërshkrimet e tij, ishte francezi [[François Pouqueville]]. Ndërkaq, anglezi [[William Martin Leake]], nga shëtitja që bëri në Shqipërinë e Jugut deri në Apoloni, botoi një përshkrim të hollësishëm të rrënojave të objekteve arkeologjike që i ranë në sy. Më vonë arkeologu francez [[Léon Heuzey|Leon Heuzey]] vizitoi Shqipërinë dhe në studimin e tij u ndal kryesisht mbi [[Durrësi]]n e [[Apollonia|Apolloninë]]. Në fillim të shek. XX vizitoi Apolloninë dhe rrethinat e Vlorës ballkanologu [[Carl Patsch]]. Ai është i pari që zbuloi qytetin e [[Amantia]]s dhe më pas botoi një studim të hollësishëm mbi antikitetet që pa në [[Bylisi|Bylis]], Klos, Berat etj. Pas [[Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë|Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë]] u krijuan kushte më të përshtatshme për zhvillimin dhe intensifikimin e hulumtimeve ilirologjike. Gjatë [[Lufta e Parë Botërore|Luftës së Parë Botërore]] erdhën në Shqipëri arkeologët austriakë [[Camillo Praschniker]] e [[Arnold Schober]] të cilët filluan kërkimet nga veriu i Shqipërisë në drejtim të jugut dhe i kushtuan vëmendje edhe monumenteve e qendrave arkeologjike ilire. Më 1924 një mision arkeologjik francez, nën drejtimin e arkeologut [[Leon Rey]], fillon gërmimet sistematike në [[Apollonia|Apolloni]], të cilat vazhduan deri më 1938 dhe rezultatet u botuan në revistën Albania. <ref> [[Léon Rey]]. Albanie, Revue d'archéologie, Paris 1925-1939, 6 vëllime</ref> Një mision tjetër arkeologjik italian më 1926 filloi gërmimet në qytetin antik të Foinikes dhe më vonë në [[Butrinti|Butrint]]. Në fillim misioni u drejtua nga arkeologu [[Luigi Maria Ugolini|Luigi M. Ugolini]] <ref>{{Cite book|last1=Ugolini|first1=Luigi Maria|url=https://books.google.com/books?id=l25pAAAAMAAJ&q=the+theatre+at+butrint|title=The Theatre at Butrint: Luigi Maria Ugolini's Excavations at Butrint 1928-1932 (Albania Antica IV)|last2=Liberati|first2=Annamaria|last3=Miraj|first3=Lida|date=2003|publisher=British School at Athens|isbn=978-0-904887-44-0|language=en}}</ref> e më pas nga [[Pirro Marconi|Pirro Markoni]] dhe [[Domenico Mustilli]]. <ref>[[Luigi Maria Ugolini|Luigi M. Ugolini]], Albania antica, Roma 1927, 1932,1942, Vëll. 1 {{OCLC|1255391913}} Vëll.2 {{OCLC|162765171}} Vëll. 3 {{OCLC|255751868}}</ref> <ref>[[Domenico Mustilli]]. La civilta preistorica dell'Albania, Roma 1940.</ref> Pas [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]] deri më [[1990]] kërkimet e studimet ilirologjike u bënë nga studiuesit shqiptarë. Kështu p.sh. më 1948 u krijua në [[Tiranë]] Muzeu Arkeologjik-Etnografik, më pas u krijua Sektori Shkencor i kërkimeve arkeologjike, nga i cili më 1976 u formua Qendra e Studimeve Arkeologjike dhe më 1991 Instituti i Arkeologjisë. Nga viti 1971 ka filluar të botohet edhe revista ''Iliria'' e cila ka shërbyer si pasqyrë e mendimit ilirologjik shqiptar. <ref>http://asa.edu.al/site/ia/?page_id=3984</ref> Gjatë këtyre viteve veç muzeut qendror arkeologjik dhe pavionit arkeologjik në [[Muzeu Historik Kombëtar| Muzeun Historik Kombëtar]], u ngritën edhe muzeume të profilit arkeologjik në Durrës, Apolloni, Butrint dhe [[Korçë]], të cilët ruajnë objekte me vlera unikale. Në Tiranë janë mbajtur edhe dy [[Kuvendi i studimeve ilire|Kuvende të Studimeve Ilire]] dhe disa simpoziume. Kështu p.sh. nga data 15 – 20 shtator 1972 ka zhvilluar punimet [[Kuvendi i studimeve ilire|Kuvendi i Parë i Studimeve Ilire]] në të cilin kanë marrë pjesë studiues dhe akademikë vendas dhe të huaj si: [[Eqrem Çabej]], [[Skënder Anamali]], A. Kelmendi, [[Hëna Spahiu]], Ronald A. Crossland, [[Vladimir I. Georgiev]], [[Carlo De Simone]], [[Giuliano Bonfante]], V. Meksi, [[Bahri Beci]] etj. <ref>Grup autorësh:Kuvendi I i studimeve ilire (Tiranë, 15-20 shtator 1972). Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Tiranë, 1974, {{OCLC|219214215}}</ref> Ndërkaq nga data 20 deri më 23 shtator të vitit 1985, në Tiranë, zhvilloi punimet [[Kuvendi II i studimeve ilire|Kuvendi i Dytë i Studimeve Ilire]], i organizuar nga Qendra e Kërkimeve Arkeologjike e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë. Në këtë Kuvend morrën pjesë rreth 250 pjesëmarrës duke përfshirë arkeologë, historianë, gjuhëtarë, etnografë e punonjës të institucioneve kërkimore e shkencore, arsimore e të kulturës, studiues nga të gjitha rrethet e vendit si dhe studiues të huaj nga [[Greqia]], [[Turqia]], [[Italia]], [[Bullgaria]], [[Hungaria]], [[Franca]], [[Belgjika]], [[Holanda]], [[Gjermania|R.F. Gjermane]], [[Republika Demokratike Gjermane|R.D. Gjermane]], [[Polonia]] dhe [[Britania e Madhe]]. <ref>Grup autorësh:Kuvendi II i Studimeve Ilire. Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Tiranë, 1985 {{OCLC|901322242}}</ref> Vitet 1991-1999 përbëjnë një etapë të re për arkeologjinë shqiptare, atë të bashkëpunimit me arkeologë të huaj. Janë realizuar ose vazhdojnë veprimtarinë projekti shqiptaro-grek në Butrint, projekti shqiptaro-amerikan në Shpellën e Konispolit ([[Sarandë]]) dhe në zonën Apoloni-Bylis, projekti shqiptaro-francez në Apoloni dhe në vendbanimin prehistorik të Sovjanit (Korçë) dhe projekti shqiptaro-anglez në Butrint. Gjatë viteve 2000 janë hartuar edhe projekte të tjera si dhe janë zhvilluar edhe kërkime në Durrës, Bylis e qendra të tjera arkeologjike. Në paraqitjen dhe zhvillimin e ilirologjisë si një disiplinë e pavarur shkencore e historisë në Shqipëri kanë dhënë kontribut të çmueshëm themeluesit e arkeologjisë si: [[Hasan Ceka]], [[Frano Prendi]], [[Selim Islami]], [[Skënder Anamali]], [[Muzafer Korkuti]], etj. pastaj historianë dhe linguistë si [[Eqrem Çabej]], [[Aleks Buda]], [[Shaban Demiraj]], [[Kristo Frashëri]], etj. <ref name=Iliria/> <ref name=iliri/> Shumë artefakte arkeologjike të zbuluara gjatë hulumtimeve dhe gërmimeve profesionale nga arkeologë vendas dhe të huaj ndodhen sot në një varg muzeumesh në Shqipëri si p.sh. [[Muzeu Arkeologjik i Institutit të Arkeologjisë në Tiranë|Muzeu Kombëtar i Arkeologjisë]] (Tiranë), [[Muzeu Historik Kombëtar]], [[Muzeu Arkeologjik i Butrintit]], [[Muzeu Arkeologjik Durrës|Muzeu Arkeologjik i Durrësit]], [[Muzeu arkeologjik i Apolonisë|Muzeu Arkeologjik i Apollonisë]], [[Muzeu arkeologjik i Korçës|Muzeu Arkeologjik i Korçës]], [[Tuma e Kamenicës|Muzeu i Tumës së Kamenicës]], etj. === Kosovë === {{Shiko gjithashtu|Arkeologjia e Kosovës}} Në [[Kosova|Kosovë]] studimet ilire janë zhvilluar së bashku me zhvillimin e studimeve historike, studimet e burimeve të autorëve të lashtë, studimet klasike filologjike, hulumtimin e të dhënave teologjike, studimet topografike, sondazheve arkeologjike në terren, analizën e toponimeve, si deshifrimin e të dhënave epigrafike dhe historiografike. Të dhënat e para në lidhje me monumentet antike në Kosovë, u dokumentuan nga fundi i shekullit XIX deri në fillimin e [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]], një periudhë kohore kur [[Kosova]] u vizitua nga studiues, udhëpërshkrues dhe arkeologë si: [[Arthur Evans]], [[Ami Boué]], [[Johann Georg von Hahn]], [[Felix Philipp Kanitz]], [[Wilhelm Tomaschek]], [[Konstantin Jireçek]], [[Karl Patsch]], [[Alfred von Domaszewski|Alfred von Domaschevski]], [[Buday Árpád|Buday Arpad]], [[Domenico Mustilli]], <ref>[[Domenico Mustilli|Mustilli, Domenico]]. 1942. Archeologia del Kossovo. 1941-XX. In Estratto del volume “Le terre Albanesi redente”, I – Cossovo, 93–111. Roma: Reale Accademia d’ Italia. Centro Studi per l’Albania. </ref> Vulic, etj. <ref>https://www.academia.edu/5230107/HARTA_ARKEOLOGJIKE_E_KOSOVES_I</ref> Në vitet ’50 të shekullit XX fillon një epokë e re për studimet antike dhe bashkë me këto edhe për studimet ilire të Kosovës, me hulumtime [[Parahistoria|parahistorike]] si dhe të [[Historia e lashtë|antikitetit]]. Zhvillimi i duhur i metodave kërkimore shkencore historike dhe arkeologjike fillon me themelimin e [[Muzeu i Kosovës|Muzeut të Kosovës]] në vitin 1949, pastaj [[Muzeu Arkeologjik i Prizrenit|Muzeut Arkeologjik të Prizrenit]] (1975) dhe më vonë edhe Parkut Arkeologjik (Lapidariumit) pranë Muzeut të Kosovës, duke bërë që studimet profesionale të bëhen me ndihmën e institucioneve të tjera përkatëse vendore dhe rajonale. Në vitin 2003, [[Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Kosovës]] themelon [[Instituti Arkeologjik i Kosovës|Institutin Arkeologjik të Kosovës]], dhe që nga atëherë, vazhdimisht, përveç fushatave informuese në terren, shumë lokacione arkeologjike u gërmuan si dhe u regjistruan. Qysh atëherë studimet gjeofizike, gjeomagnetike, arkeometalurgjike dhe arkeobotanike u kryen në disa lokacione arkeologjike në bashkëpunim të ngushtë me partnerë nga [[Gjermania]], siç është [[Instituti Arkeologjik Gjerman|Instituti Arkeologjik Gjerman]], dhe institucione të tjera përkatëse ndërkombëtare me të njëjtën qasje ndërdisiplinore. [[Komuna e Ferizajit]] posaçërisht ka qenë e pasur me [[Arkeologjia e Ferizajt|gjetje arkeologjike]]. <ref>https://www.academia.edu/5230204/HARTA_ARKEOLOGJIKE_E_KOSOVES_II</ref> === Bosnje dhe Hercegovinë === {{Shiko gjithashtu|Kultura e Butmirit}} Në zhvillimin e ilirologjisë në Bosnje dhe Hercegovinë kanë dhënë kontribut: [[Alojz Benac]] (1914-1992) dhe [[Borivoj Çoviq]] (1927-1995). Përveç dy të përmendurve, ligjëratat në këtë drejtim u mbajtën nga shkencëtarë si Zdravko Marić (1930-2006) dhe [[Enver Imamović]] (1940-). Prof.dr.sc. [[Enver Imamović]] ishte gjithashtu drejtues i studimeve pasuniversitare në fushën e studimeve ilire, në [[Universiteti i Sarajevës|Fakultetin Filozofik të Sarajevës]] nisur pas luftës së fundit në Bosnje - Hercegovinë (1992-1995), dhe gjenerata e fundit e studimeve pasuniversitare në këtë formë u regjistruan në vitin akademik 2007/2008. Shumë arkeologë dhe historianë të mëdhenj sllavë të jugut por edhe shqiptarë dhe evropianë janë marrë me studimin e trashëgimisë materiale dhe shpirtërore të ilirëve, siç janë M. Garašanin, [[Fanula Papazoglu|F. Papazoglu]], D. Rendić-Miočević, P. Lisičar, M. Budimir, J. Wilkes, [[Aleksandër Stipçeviq]], M. Parović-Pešikan, [[Hans Krahe]], LJ. Popović, M. Zaninović, M. Suić, etj. Shkolla Arkeologjike e Sarajevës dha gjithashtu një kontribut të madh në hulumtimin e bashkësive ilire. Ka vepra të akademikëve [[Alojz Benac|A. Benac]], B. Čović, më pas Z. Marić, [[Branka Raunig|B. Raunig]], V. Pashkvalina, E. Pašalić, M. Kosorić, [[Enver Imamović|E. Imamović]], B. Marijana, [[Salmedin Mesihović|S. Mesihovic]]. Shumë materiale ilire nga zonat sllave të jugut janë sot në muze si Muzeu Kombëtar i BiH, Muzeu i Republikës Serbe në Banja Luka, Muzeu i Atdheut në Travnik, Muzeu i Hercegovinës në Trebinje, Muzeu i Zenicës dhe një varg muzeumesh në vendet fqinje si Muzeu Arkeologjik në Zagreb, [[Muzeu Arkeologjik i Zarës]], Muzeu Arkeologjik në Split, Muzeu Kombëtar në Beograd, Muzeu Kombëtar i Malit të Zi në Cetinje, etj. <ref>{{cite book |last=Mesihovic|first=Salmedin|title=Bitka za Ilirik (Battle for Illyricum): Batonian revolt |date=2018 |url=https://archive.org/details/BitkaZaIlirikMesihovicSalmedin/page/n1 |accessdate=30 janar 2019 |language=bs}}</ref> === Vende tjera === ==== Austri ==== Paraqitjes dhe zhvillimit të interesimeve për studimet ilire në Austri i ka kontribuar formimi i njësisë administrative në kohën e [[Perandoria Austriake|Perandorisë Austriake]] të njohur si [[Mbretëria ilire (1816 - 1849)]]. Kontributin e tyre në këtë drejtim e kanë dhënë edhe hulumtues dhe studiues si [[Camillo Praschniker]], [[Arnold Schober]], [[Carl Patsch]], [[Alfred von Domaszewski]], etj. ==== Bullgari ==== Paraqitjes dhe zhvillimit të studimeve ilire në Bullgari i kanë paraprirë studiuesit dhe hulumtuesit si [[Bogdan Filov]],<ref>Filov, Bogdan. Die archaische Necropole von Trebenischte am Ohrida-See. Berlin und Leipzig, 1927</ref> [[Alexander Fol]], [[Velizar Velkov]],<ref>Фол, A. & Велков, В. Ролята на древните балкански народи (траки и илири) в историческото развитие на античния свят. – Археология 1, София, 1976, 1-7</ref> [[Vladimir I. Georgiev]], [[Georgi I. Georgiev]], [[Ljuba Ognenova-Marinova]], <ref>{{cite web|first=Ljuba|last=Ognenova-Marinova|author-link=Ljuba Ognenova-Marinova|title="Илирийският" надпис от Северна Албания |url=http://knizhen-pazar.net/index.php?option=add_book&id=460737&title=%D0%98%D0%BB%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%8F%D1%82%20%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%BF%D0%B8%D1%81%20%D0%BE%D1%82%20%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%20%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F |website=Knizhen-pazar |access-date=21 tetor 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161021185948/http://knizhen-pazar.net/index.php?option=add_book&id=460737&title=%D0%98%D0%BB%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%8F%D1%82%20%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%BF%D0%B8%D1%81%20%D0%BE%D1%82%20%D0%A1%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%20%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F |archive-date=21 tetor 2016 |location=Sophia, Bulgaria |language=bg |date=2016 |trans-title="Illyrian" inscriptions from northern Albania |url-status=dead}}</ref> etj. ==== Francë ==== Në paraqitjen dhe zhvillimin e studimeve ilire në Francë ka ndikuar formimi i të ashtuquajturave [[Krahinat Ilire|Provincave ose Krahinave Ilire]] në kohën e [[Napoleon Bonaparta|Napoleon Bonapartës]]. Kontributin e tyre në këtë drejtim e kanë dhënë gjithashtu edhe hulumtues e studiues si [[Pierre Bauron]], [[Léon Heuzey|Leon Heuzey]], [[Leon Rey]], [[Alain Ducellier]], [[Pierre Cabanes]], [[Olivier Picard]], etj. ==== Greqi ==== Në fushën e studimeve ilire në Greqi janë dalluar, Julia Vokotopoulou, Joana Andreou, [[Aris Poulianos]], [[Evangelos Chrysos]], etj. ==== Gjermani ==== Në Gjermani studimet ilire nisin me kontributin e [[Johann Georg von Hahn]] dhe veprën e tij me titull ''[http://www.hti.umich.edu/cgi/t/text/text-idx?c=bosnia;idno=AHY9953.0001.001 Albanesische Studien]'' botuar në vitin 1854 për të vazhduar me veprën e Curt Schüt me titull ''Untersuchungen zur Geschichte der Alten Illyrier (Kërkime në Historinë e Ilirëve të Lashtë)'' botuar në vitin 1910. Një kontribut të konsiderueshëm e ka dhënë edhe studiuesi [[Hans Krahe]] me veprat e tij. <ref>[[Hans Krahe]]:''Die alten balkanillyrischen geographischen Namen''. Carl Winter, Heidelberg 1925.</ref> <ref>Hans Krahe:''Lexikon altillyrischer Personennamen''. Carl Winter, Heidelberg 1929.</ref> <ref>[[Hans Krahe]]:''Die Sprache der Illyrier''. 2 Bde. 1: ''Die Quellen.'' Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 1955. 120 S., ISBN 3-447-00534-3 <br/>2: ''Die messapischen Inschriften und ihre Chronologie von Carlo de Simone.''<br />''Die Messapischen Personennamen von Jürgen Untermann.'' 1964, ISBN 3-447-00535-1.</ref> ==== Hungari ==== Në fushën e studimeve ilire në Hungari janë dalluar studiuesit: [[Buday Arpad]],<ref>[[Buday Arpad]], Regerzet Kutatas Albaniaban, Dolgozatog az erdeleye nemzeti Muzeum erem e regesegtararol Kolozvar, 1918</ref> [[Janos Szilagyi]], [[Janos Nemeskeri]],<ref>[[Janos Nemeskeri|Nemeskéri Jànos]]. Les traits anthropologiques et démographiques des Illyriens / Tiparet antropologjike dhe demografike të Ilirëve. In: Iliria, vol. 16 n°1, 1986. Kuvendi II i Studimeve Ilire. IIe colloque des Etudes Illyriennes (Tiranë, 20-23. XI. 1985) pp. 299-310. DOI : https://doi.org/10.3406/iliri.1986.1406 www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_1986_num_16_1_1406</ref> [[János Harmatta]],<ref>{{cite journal|last=Harmatta|first=János|title=Zum Illyrischen|journal=Acta Antiqua Academiae Scientiarum Hungaricae|volume=15|year=1967|pages=231–234|language=de}}</ref> etj. ==== Itali ==== Zhvillimit të studimeve ilire në Itali i kanë kontribuar studiues të tillë si [[Luigi Maria Ugolini|Luigi M. Ugolini]], [[Pirro Marconi]], [[Domenico Mustilli]], [[Vittore Pisani]], [[Francesco Ribezzo]],<ref>Francesco Ribezzo, Premesse storico-lingvistiche sull’autonomia illirica degli Albanesi, Rivista d’Albania, 1/I940, fase. 2. fq. 114- 141</ref> <ref>[[Francesco Ribezzo]]. Problemi glottologici illiro - albanesi. Rivista d’Albania. 2/1941. fase 4. fq. 334 – 346</ref> [[Giuliano Bonfante]], [[Attilio Stazio]],<ref>[[Attilio Stazio|Stazio, Attilio]]. (1976) [https://www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_1976_num_4_1_1192 Marrëdhëniet ndërmjet dy brigjeve adriatike nëpërmjet dokumentimit numismatik - I rapporti tra le due sponde adriatiche attraverso la documentazione numismatica]. In: Iliria, vol. 4, 1976. Premier colloque des Etudes Illyriennes (Tirana 15-20 septembre 1972) – 1. pp. 317-318. DOI : https://doi.org/10.3406/iliri.1976.1192, www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_1976_num_4_1_1192.</ref> [[Carlo De Simone]], etj. ==== Kroaci ==== Në Kroaci interesimet për studimin e ilirëve kanë një histori të gjatë fillet e të cilës vërehen me përpjekjet e para hulumtuese të [[Marko Marulić]]it (1450 - 1524) dhe [[Vicko Prodić]]it (1628 - 1663). Zhvillimit të mëtutjeshëm të studimeve ilire në Kroaci i dha një kontribut të konsiderueshëm edhe e ashtuquajtura [[Lëvizja ilire]] dhe ideologu i saj kryesor [[Ljudevit Gaj]]i (1809 - 1872). Në vitin 1878 në Zagreb themelohet Shoqata Arkeologjike Kroate (Hrvatsko arheološko društvo) rreth të cilës u mblodhën një varg studiuesish mes të cilëve me kontributin e tyre në këtë drejtim janë dalluar edhe [[Šime Ljubić]] (1822 - 1896), [[Frane Bulić]] (1846 - 1934), [[Josip Brunšmid]] (1858 - 1929), [[Anton Mayer]] (1883 - 1957) dhe sidomos historiani kroat me prejardhje arbëreshe [[Aleksandër Stipçeviq]] (1930 - 2015) ==== Poloni ==== Në fushën e studimeve ilire në Poloni janë dalluar [[Wacław Cimochowski‎]], [[Włodzimierz Pająkowski]], [[Piotr Dyczek]], etj. ==== Rumani ==== Paraqitjes dhe zhivillimit të studimeve ilire në Rumani i kanë kontribuar studiues të tillë si [[Radu Vulpe]], [[Vladimir Dumitrescu]], [[Ioan I. Russu]],<ref>[[Ioan I. Russu]] (1969) Illirii : istoria, limba și onomastica, romanizarea. Bucuresti {{OCLC| 583192863}}</ref> [[Mircea Petrescu-Dâmbovița]], [[Emil Condurachi]], etj. ==== Slloveni ==== Zhvillimit të interesimeve për studimin e ilirëve në Slloveni i ka kontribuar themelimi i të ashtuquajturave [[Krahinat Ilire|Krahinave (Provincave) Ilire]] në vitet 1809 - 1814 në kohën e [[Napoleon Bonaparte]]s e po ashtu edhe themelimi i njësisë administrative austriake të njohur si [[Mbretëria ilire (1816 - 1849)]]. Në fushën e studimeve ilire në Slloveni është dalluar sidomos [[Marjeta Šašel Kos]] me një varg veprash në këtë drejtim. == Trashëgimia artistike == [[William Shakespeare]] zgjodhi një Iliri të trilluar si një ambient për shfaqjen e tij ''[[Nata e dymbëdhjetë|Nata e Dymbëdhjetë]]''. (Në filmin e modernizuar me titull ''[[She's the Man| She's the Man (Ajo është burrë)]]'', inspiruar nga vepra e Shekspirit, ky funksion kryhet nga "Shkolla e Mesme Illyria" në Kaliforni). Shekspiri përmend rajonin e Ilirisë gjithashtu në Pjesën 2 të shfaqjes ''Henry VI''. <ref>{{Cito web|title=Henry VI, part 2: Entire Play|url=http://shakespeare.mit.edu/2henryvi/full.html|website=shakespeare.mit.edu |language=en}}</ref> Një histori e gjerë e Ilirisë nga [[Charles du Fresne, sieur du Cange]], u botua nga Joseph Keglevich në vitin 1746. <ref>{{Cite book|last=du Fresne|first=Charles|title=Illyricvm Vetvs & Novum: Sive Historia Regnorvm Dalmatiae, Croatiae, Slavoniae, Bosniae, Serviae, atqve Bvlgariae|location=Posonii|publisher=Typis Haeredvm Royerianorvm|year=1746|url=https://books.google.com/books?id=_c4GAAAAQAAJ|language=fr}} </ref> Në vitin 1935 botohet romani me titull [[Pranvera ilire|Illyrian spring (Pranvera ilire)]] e shkrimtares angleze [[Ann Bridge]]. Toka e Ilirisë është vendi ku ndodh ngjarja edhe në veprën me titull ''[[Duart e ndyra|Les Mains Sales (Duart e ndyra - 1948)]]'' të autorit [[Jean-Paul Sartre]] e po ashtu edhe në veprën me titull, ''[[Illyrian Adventure|Illyrian Adventure - Aventura ilire]]'' (1986) e shkrimtarit [[Lloyd Alexander]]. Edhe ngjarja e romanit të vitit 1970, me titull, ''[[The Blood Oranges (roman)|The Blood Oranges]]'' i shkruar nga [[John Hawkes]] është vendosur në një [[Iliria|Iliri]] të trilluar. <ref>{{Cite journal|last=Hawkes|first=John|last2=Scholes|first2=Robert|year=1972|title=A Conversation on "The Blood Oranges" between John Hawkes and Robert Scholes|journal=NOVEL: A Forum on Fiction|volume=5|issue=3|pages=203-204, 197-207|doi=10.2307/1345277|jstor=1345277 |language=en}}</ref> [[Illyria (engjëll)|Illyria]] është një karakter filmik, një engjëll në serialin televiziv prej 110 epizodash, me titull "Angel", shfaqur mes viteve 1999 - 2004. <ref>Macnaughtan, Don (2011). ''[https://books.google.com/books?id=L3JoCgAAQBAJ&pg=PT463&dq=Illyria+whedon&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjRncbPi7fTAhVD74MKHbgfBuIQ6AEIPDAE#v=onepage&q=Illyria%20whedon&f=false The Buffyverse Catalog: A Complete Guide to Buffy the Vampire Slayer and Angel in Print, Film, Television, Comics, Games and Other Media, 1992–2010]'', 326p. McFarland. {{ISBN|978-0786446032}}.</ref> Në vitin 2002 shkrimtari Briony Lavery shkroi dramën me titull "[[Illyria (dramë)|Illyria]]" e cila u botua bashkë me një koleksion dramash në vitin 2007. <ref>Lavery, Bryony (2007) "Plays 1: Bryony Lavery" Faber and Faber {{ISBN|978-0-571-23465-3}}</ref> Në vitin 2006 shkrimtarja [[Elizabeth Hand]] boton romanin me titull "Illyria" për të cilin në vitin 2008 fitoi Çmimin World Fantasy. <ref>{{Cite web|last=World Fantasy Convention|year=2010|title=Award Winners and Nominees|url=http://www.worldfantasy.org/awards/awardslist.html/|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20101201074405/http://worldfantasy.org/awards/awardslist.html|archive-date=1 dhjetor 2010|access-date=4 shkurt 2011|lang=en}}</ref> Në vitin 2017 shkrimtari [[Richard Nelson]] botoi dramën me titull "Illyria". <ref>Clement, Olivia. [http://www.playbill.com/article/richard-nelsons-illyria-opens-off-broadway# "Richard Nelson’s 'Illyria' Opens Off-Broadway"] Playbill, October 30, 2017</ref> Figura e [[Teuta e Ilirisë|Mbretëreshës Teutës]] gjithashtu është trajtuar në fushën e artit letrar si nga autorët e huaj ashtu edhe nga autorët shqiptare. Kështu p.sh. në vitin 1844 shkrimtari kroato-grek [[Dimitrija Demeter]] shkroi veprën me titull "Teuta" që paraqet një dramë për një mbretëreshë ilire dhe për mosmarrëveshjet tragjike në vendin e saj që ka rezultuar me rrënimin e shtetit dhe lirisë së popullit antik ilir.<ref>https://books.google.com/books?id=AX9cAAAAcAAJ</ref> Në vitin 1973 [[Nada Ćurčija Prodanović]] publikon veprën me titull "Teuta, Mbretëreshë e Ilirisë" (Teuta, Queen of Illyria). Më pas, janë shkruar dhe botuar edhe disa vepra: Romani me titull "Ilirja" ({{lang-fr|L'Illyrienne}}, {{lang-hr|Ilirka}}) shkruar nga shkrimtarja kroato-franceze [[Flora Dosen]] botuar në vitin 1986 në Paris, dhe 1988 <ref>https://books.google.com/books?id=W9lXDwAAQBAJ</ref> në Prishtinë e Zagreb.<ref>https://books.google.com/books?id=7se4tgAACAAJ</ref> Romani me titull "Teuta" shkruar nga Mirash Martinoviq, botuar në vitin 2004. Nga autorët shqiptarë [[Rexhep Qosja]], i ka kushtuar monodramën “Vdekja e një mbretëreshe” (1978) ndërsa [[Ekrem Kryeziu]], i jep shumë vend në dramën ”Komploti ilir”. Romani "Mallkimi i priftëreshave të Ilirisë," shkruar nga Mira Meksi, botuar në vitin 2014. Drama me titull "Mbretëreshë Teuta e Ilirisë" shkruar nga Përparim Kapllani. <ref>https://books.google.com/books/about/Mbret%C3%ABresh%C3%AB_Teuta_e_Ilirise.html?id=EgLCoQEACAAJ</ref> Romani "Klithma e Mbretëreshës Teutë," shkruar nga Ajmone Sumaj Salihu, botuar në vitin 2015. Romani "Teuta e Ilirisë," shkruar nga Resmi Osmani, botuar në vitin 2014. <ref>http://www.zemrashqiptare.net/images/article/2019_07/51035/u6_Resmi-Osmani.jpg </ref> Libri për fëmijë me titull "Mbretëresha Teuta dhe princi i vogël" shkruar nga Përparim Kapllani dhe botuar në vitin 2017. <ref>https://www.amazon.com/Queen-Little-Prince-Perparim-Kapllani-ebook/dp/B075M3L9ZD</ref> Në vitin 2019 Hana Noka publikon romanin me titull "Besa Po" që i kushtohet Mbretëreshës Teuta.<ref> https://books.google.com/books/about/Besa_Po.html?id=ZDZVvwEACAAJ&source=kp_author_description</ref> == Shih edhe == {{div col}} * [[Iliria]] * [[Ilirët]] * [[Iliriku]] * [[Feja ilire]] * [[Fiset Ilire|Fiset ilire]] * [[Gjuha ilire]] * [[Panilirizmi]] * [[Detaria ilire]] * [[Heraldika ilire]] * [[Monedhat ilire]] * [[Illyrii proprie dicti]] * [[Mbretëria Ilire (antike)|Mbretëria e Ilirisë]] * [[Mbretëria e Dardanisë|Mbretëria Dardane]] * [[Prefektura e Ilirikut]] * [[Dardanët]] - [[Dardania]] * [[Lista e fiseve antike ilire]] * [[Lista e personaliteteve ilire]] * [[Arsimi dhe edukata tek ilirët]] * [[Lista e qyteteve antike në Iliri]] * [[Teoria e autoktonisë së ilirëve]] * [[Ilirët dhe Iliria te autorët antikë]] {{div col end}} == Literatura == {{div col}} * Grup autorësh: [[Ilirët dhe Iliria te autorët antikë]], 1965, 1979, 2002, [[Tiranë]], [[Prishtinë]] * {{cite book|author=Ardian, Axhanela (Adzanela)|url=https://www.academia.edu/2490281|title=Illyrian Bosnia and Herzegovina - An overview of a cultural legacy|date=2004|publisher=Center for Balkan Studies, Online Balkan Center|language=en}} * {{cite book |last = Cabanes |first = Pierre |title = Les illyriens de Bardylis à Genthios (IVe-IIe siècles avant J.-C.) |url= https://moly.hu/konyvek/pierre-cabanes-les-illyriens-de-bardylis-a-genthios |publisher =Amazon Paperback |year = 1988 |language=fr}} * {{cite book|author=Šašel Kos, Marjeta|title=Appian and Illyricum|url=https://books.google.com/books?id=opBpAAAAMAAJ|year=2005|publisher=National Museum of Slovenia (Narodni Muzej Slovenije)|isbn=978-961-6169-36-3|language=en}} * {{Cite web |url= http://illyriancommunities.illyria.net/ |last=Imamovic|first=Enver|authorlink=Enver Imamoviq|title=On elements of political organization of illyrian communities |work= 'Prilozi', 30, Sarajevo, 2001., pages. 25-41|accessdate= 9 shkurt 2016|language=en}} * 40 Years of Socialist Albania, Tiranë 1982 (''40 vite të Shqipërisë socialiste'' ). * A. Hertzer - V.S. Roman, Albanien. Ein Bibliographischer Forschungsbericht, 1983. * A. Koka, The Illyrian Prehistorical Culture in Albania, Tiranë 1985. * A. Kulpok, Europas letzte Geheimnis - Albanien, Frankfurt 1981 (''E mëshefta e fundit e Evropës''). * Buda, Aleks. red. (1958) Historia e Shqipërisë. Tiranë. (Shqip) * C. Lienau - G. Prinzig, Beitrage zu Geographie und Geschichte Albaniens, Munster 1986 (''Të dhëna mbi gjeografin dhe historin e Shqipërisë'') * C. Patsch, Das Sandschak Berat in Albanien, Wien 1904, Nachdruck Nendel 1976. * C. Praschniker - A.Schober, Archeologische Forschungen in Albanien und Montenegro, Wien 1919, Nachdruck Nendel 1976. * C. Praschniker, Muzakhia und Malakastra, in: Jahreshefte des Osterreichischen Archologischen Instituts 21/22, 1922-24 Beiblatt 1-224. * Ceka, Neritan (2013) The Illyrians to the Albanians. Tirana: Migjeni. ISBN 9789928407467 * Culture Populaire Albanaise, Botues : Instituti për Kulturën e Popullit pranë Akademisë së Shkencave, Tiranë. * Die Albaner und ihre Gebiete, Tiranë 1986 (Shqipëtarët dhe trojet e tyre). * Etnographie Albanaise, Botues : Instituti për Kulturën e Popullit pranë Akademisë së Shkencave, Tiranë. * Evans, Arthur (1885) Ancient Illyria, An Archeological Exploration (Iliria e lashtë. Një hulumtim arkeologjik). London (Anglisht) * F. Drini, Bibliografi e Arkeologjisë dhe e Historisë së Lashtë të Shqipërisë 1972-1983, Tiranë 1985 * F. Prendi, the Prehistory of Albania, in : Cambridge Ancient History I <small>I</small>,Cambridge 1982, 187ff. * G. Karaiskaj, Pesë mijë vjet fortifikemit në Shqipëri, Tiranë 1981. * G. Koch u.a., Albanien. Kulturdenkmale eines unbekannten Landes aus 2200 jahren, Marburg 1985. * G. Statmuller, Forschung zur albanischen Frhgeschichte, Wiesbaden 1966. * Georg von Hahn, Johann (1854) ''[http://www.hti.umich.edu/cgi/t/text/text-idx?c=bosnia;idno=AHY9953.0001.001 Albanesische Studien]''. 3 vols. Jena: F. Mauko, 1854; Vienna: Hof- und Staatsdruckerei, 1853 (reprint Dion.Karavias, Athen 1981) * Grup autorësh:[[Kuvendi I i studimeve ilire|Kuvendi i Parë i Studimeve Ilire]]. (Tiranë, 15-20 shtator 1972). Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Instituti i Historisë. 1974. * Grup autorësh (1985) Les Illyriens (Ilirët). Tiranë (Frengjisht & Shqip) * Iliria. Revistë Arkeologjike, Botues : Instituri Arkeologjikë pranë Akademisë së Shkencave, Tiranë. * J.J. Wilkers, Dalmatia (History of the Provinces of the Roman Empire), Londër 1969. * L. Papajani - M. Topi, Bibliografi e Monumenteve të Arkitekturës dhe të Artit 1944-1984, Tiranë 1985. * L. Papajani, Bibliografi për Monumentet e Arkitekturës dhe të Artit 1945-1980, Tiranë 1982. * L. Rey, Guide d'Albania, Paris 1930. * L'Art Albanais â travers les siěcles, Paris, Petit Palais, 1974/75. * L'Arte Albanese nei secoli, Rom, Museo Nazionale Preistorico Etnografico >>Luigi Pigorini<<, 1985 * Lexikon des Mitelalters I, Munchen 1980. * M. Korkuti, in P.R. Franke, Albanien im Altertum, s.u 2.1 * Monumentet, Botues : Instituri për Mirëmbajtjen e Përmendoreve, Tiranë. * N. Stanek, Albanien. Land der Skipetaren, Munchen 1987 (Shqipëria. Vendi i Shkipetarëve). * N.G.L. Hammond, Epirus. The Geography, the Ancient Remains, the History and the Topography of epirus and Adjacent Areas, Oxford 1967. * P. Cabanes L'Epire de la mort de Pyrros â la conquěte romaine, Paris 1976. * P. Lendavi, Das einsame Albanien, Zurich 1985 (''Shqipëria e vetmuar'') . * Papazoglu, Fanula (1969, 1981) The Central Balkan Tribes in Pre-Roman Times (Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba), Sarajevë * Përzhita, Luan (2009) [[Mbretëria Dardane, histori e shkurtër e shtetit 2400 vjeçar|Mbretëria Dardane (Histori e shkurtër e shtetit 2400 vjeçar)]]. BotArt, Tiranë * S. Pollo - A. Puto, The History of Albania fro its Origins to the Present Day, Londër 1981. * Schüt, Curt (1910) Untersuchungen zur Geschichte der Alten Illyrier (Kërkime në Historinë e Ilirëve të Lashtë). Universität zu Breslau, Theiner & Meinicke {{OCLC|52407380}} (Gjermanisht) * Shukriu, Edi (1996) [[Dardania paraurbane : studime arkeologjike të Kosovës|Dardania paraurbane (Studime arkeologjike të Kosovës]]), Dukagjini, Pejë * Stipčević, Aleksander (1966) Gli Iliri (Ilirët). Milano (Italisht & Serbokroatisht) * Studia Albanica, Botues : Akademia e Shkencave, Tiranë. * Studime Historike, Botues : Instituti i Historisë pranë Akademisë së Shkencave, Tiranë. * The Princeton Encyclopedia of Classical Sites, Princeton 1976. * Theologische Realenzyklopadie II, Berlin 1978. * W. Peinsipp, Das Volk der Shkypetaren, Wien 1985 (''Populli i Shkypetarëve''). * Wilkes, John (1992) The Illyrians (Ilirët) Oxford (Anglisht & Shqip) * Z. Andrea, Kultura Ilire e Tumave në Pellgun e Korçës, Tiranë 1985. * Pollo, Stefanaq & Puto, Arben (1981) The history of Albania from its origins to the present day. Ass. by Kristo Frasheri, Skënder Anamali; transl. by Carol Wiseman, Ginni Hole. London: Routledge & Kegan. ISBN 071000365X * Zavalani, Tajar (2015) History of Albania. Ed. by Robert Elsie, Bejtullah Destani. London: Centre for Albanian Studies. = Albanian Studies, ISBN 9781507595671 {{div col end}} == Referime == {{reflist}} == Lidhje të jashme == {{CommonsCat|Illyrology}} {{Wiktionary|ilirologji}} * [http://asa.edu.al/site/ia/?page_id=3984 Revista "Iliria"] asa.edu.al * [https://www.persee.fr/collection/iliri Koleksioni i Revistës Iliria] (Shqip - Frengjisht) {{Iliria}} [[Kategoria:Etnografi]] [[Kategoria:Ilirë]] [[Kategoria:Historiografi]] [[Kategoria:Arkeologji]] [[Kategoria:Histori]] [[Kategoria:Ilirologji]] j6z5wjnbcj0hg1gr2ne5d2j501e1kaz 0 307966 2468334 2465345 2022-08-13T08:48:05Z 217.21.147.146 wikitext text/x-wiki '''Adem Mehmeti''' ka lindur ne vitin 1976 ne qytetin e Gjilanit. Ai është Menaxher i shitjeve, Ka te mbaruar fakultetin e Agjencisë së Përgjithshme në Prishtinë, Menaxhimi i Personelit, Planifikimi, Marketingu në Tiranē, 6w9ygvzcogy8vi9x4dcqprhis68zqkm 2468335 2468334 2022-08-13T08:48:28Z 217.21.147.146 wikitext text/x-wiki '''Adem Mehmeti''' ka lindur ne vitin 1976 ne qytetin e Gjilanit. Ai është Menaxher i shitjeve, Ka te mbaruar fakultetin e Agjencisë së Përgjithshme në Prishtinë, Menaxhimi i Personelit, Planifikimi, Marketingu në Tiranē, Jeton dhe vepron në Geneva Switzerland 8562v4sokv29si4m4nz653tf8z4fhxz 0 315365 2468333 2445560 2022-08-13T08:21:30Z Leonardotypical 142064 wikitext text/x-wiki '''Mentor Zenula''' (i lindur dhe i rritur në [[Shkupi|Shkup]],[[Maqedonia e Veriut|Maqedoni]], më 16 prill 2000) i njohur me emrin e tij të skenës Xsoundbeatz,është një Producent, YouTuber, kompozitor dhe prodhues Shqipëtar. Xsoundbeatz kontriboi në estradë me shumë këngë të bukura si Mero La La dhe Balkan Tallava. Ai është një Hip Hop Producent i talentuar. [[Skeda:Xsoundbeatz music.jpg|parapamje|{{Infobox musical artist|Birth_name=Mentor Zenula|birth_date=16 prill 2000|birth_place=Shkup, Veri, Maqedoni|URL=https://www.facebook.com/xsoundbeatz https://www.instagram.com/mentoracm/?hl=en|Genre=HipHop/Rap}} ]] == Karriera == Xsoundbeatz, emri i vërtetë i të cilit është Mentor Zenula, është një artist muzikor maqedonas, kompozitor, producent EDM dhe YouTuber. Producenti maqedonas, edhe pse i ri, është ndër më të kërkuarit. Hiti “La La” në bashkëpunim me artistin e njohur Gjermani MERO e prezantoi fuqishëm në skenë, duke e bërë artistin më të njohur të skenës shqiptare dhe në Ballkan e Europë. Xsoundbeatz ka lindur më 16 prill 2000. Ai e filloi karrierën e tij në moshën 17 vjeçare në [[Shkupi|Shkup]], [[Maqedonia e Veriut|Veri, Maqedoni]] si producent muzikor në internet. Ai më vonë filloi të publikonte origjinalet e tij në platformat kryesore të transmetimit si Spotify dhe Apple Music në fillim të shkurtit 2019. == Mediat sociale == Kanali i tij në YouTube ka më shumë se 20.000 abonentë dhe 5.000.000 shikime në total.Xsoundbeatz ka më shumë se 8.000 ndjekës në [https://www.instagram.com/accounts/login/?next=/mentoracm/ Instagram], më shumë se 13.000 në [https://www.facebook.com/xsoundbeatz Facebook], duke vazdhuar me shumë këngë të radhës këtë vit. == Jeta personale == Xsoundbeatz aktualisht jeton në Shkup duke studiuar edhe fakultetin e arteve të muzikës, poshtu edhe duke bërë këngë për të tjerët dhe për veten. Studio e tij gjindet në fshatin e prejardhjes së tij në fshatin "Trubarev". == Këngët == * Xsoundbeatz - Balkan Tallava (2019) * Xsoundbeatz - Mero La La (2020) * Xsoundbeatz- Hobby Hobby Tallava (2019) * Xsoundbeatz- Berda Genick (2019) * Xsoundbeatz- El Melody (2020) * Xsoundbeatz- Tmm Tmm Balkan Remix (2019) * Xsoundbeatz- Adrenalin TALLAVA (2021) * Xsoundbeatz- Zehra Melody (2021) * Xsoundbeatz- Toparlanmam Lazim Melody (2021) * Xsoundbeatz- Drill Tallava (2021) * Xsoundbeatz- Tik Tok Melody (2021) * Xsoundbeatz- Gece Gündüz Balkan Remix (2021) * Xsoundbeatz- Benz Tallava (2020) * Xsoundbeatz- Dali Tallava (2020) * Xsoundbeatz- Amg Tallava (2020) * Xsoundbeatz- Warde (2020) * Xsoundbeatz- Flaute Beat (2020) * Xsoundbeatz- B.ney (2020) * Xsoundbeatz- Zehra Cenneten Çiçek (2020) 5bog4rl52znfsxf9kepss16a75hv0f2 0 316358 2468300 2453307 2022-08-12T20:56:26Z Berishasinan 99865 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist|Name=Djr Beatz|image=Skeda:DJR BEATZ.jpg|Birth_name=Aurid Gjini|Origin=Shqiptar|birth_date={{birth date and age|27|11|1990|df=y}}|Occupations=Këngëtar, producent, tekstshkrues|Years_active=2008-sot|Associated_acts=[[Capital T]], [[Dhurata Dora]], [[Don Phenom]]}} '''Aurid Gjini''' (lindur më 27 nëntor 1990), i njohur profesionalisht si '''Djr Beatz'''<ref>{{Cite web|title=AURID GJINI - Biografia|url=https://www.teksteshqip.com/aurid-gjini/biografia|url-status=live|access-date=29 maj 2022|website=TeksteShqip|language=sq}}</ref>, është një këngëtar, producent dhe tekstshkrues shqiptar nga [[Lezha]]. Ka filluar karrierën si këngëtar dhe ka vazhduar si producent muzike, duke bashkëpunuar me artistë shqiptarë si [[Capital T]], [[Dhurata Dora]]<ref>{{Cite web|title=DHURATA DORA DRIVES “FERRARI”|url=https://balkanika.tv/tag/djr-beatz/?fbclid=IwAR1xmqhbARXk2rivDmQvZ_9-MlAOHsqqCquVNT6lsEiAe6K_kMJRttXxcks|url-status=live|access-date=29 maj 2022|website=Balkanika|language=en}}</ref>, [[Stresi (këngëtar)|Stresi]], [[Besart Kallaku|Bes Kallaku]], [[Diona Fona]], [[Marin Sterkaj|Don Phenom]], Seven Saraqi, [[Çartani]], Thepak, Stine, [[Ylber Abdullahu|Cozman]], [[Mimoza Shkodra]], Melinda Ademi, [[Skerdi]], [[Getinjo]], etj.<ref>{{Cite web|date=18 janar 2022|title=“Kërkon perfeksion”, producenti që qëndron pas hiteve shqiptare tregon artistin më tekanjoz|url=https://www.infoboxal.com/tag/djr-beatz/?fbclid=IwAR0AThBUD-8ZtQtdArb1sTCTnuJoS1eK4zhO5L9RHrv6JKEvYU7tyUqMFNI|url-status=live|access-date=29 maj 2022|website=InfoBox.al|language=sq}}</ref><ref>{{Cite web|title=Producenti që qëndron pas hiteve shqiptare që bëjnë namin, zbulon këngëtarin më tekanjoz|url=https://revista-ai.com/producenti-qe-qendron-pas-hiteve-shqiptare-qe-bejne-namin-zbulon-kengetarin-me-tekanjoz/?fbclid=IwAR1xmqhbARXk2rivDmQvZ_9-MlAOHsqqCquVNT6lsEiAe6K_kMJRttXxcks|url-status=live|access-date=29 maj 2022|website=Revista Ai|language=sq}}</ref> == Jeta dhe karriera == Aurid Gjini ka lindur në Lezhë në vitin 1990. Karrierën e tij e ka filluar si këngëtar me grupin Click Clack Bang duke u prezantuar në festivalin [[Top Fest]] 2008 me këngën "Muzika kështu e ka". Pastaj, në vitet e mëvonshme është fokusuar më shumë si producent.<ref>{{Cite web|date=18 janar 2022|title=“Kërkon perfeksion”, producenti që qëndron pas hiteve shqiptare tregon artistin më tekanjoz|url=https://abcnews.al/kerkon-perfeksion-producenti-qe-qendron-pas-hiteve-shqiptare-tregon-artistin-me-tekanjoz/|url-status=live|access-date=29 maj 2022|website=abcnews.al|language=sq}}</ref><ref>{{Cite web|date=8 prill 2022|title=Njihuni me producentin e talentuar që fshihet pas hiteve shqiptare që po bëjnë namin!|url=https://infinitmeddia.blogspot.com/2022/04/njihuni-me-djr-e-talentuar-qe-fshihet.html?m=1&fbclid=IwAR2IpvIJai5Hhf5shcL9E6Ya0t3694AlxdkGwWTEm7XOfXOB7Eh3bn42Yz4|url-status=live|access-date=29 maj 2022|website=InfinitMeddia|language=sq}}</ref> == Diskografia == === Producent dhe autor këngësh === {| class="wikitable" |+ !Viti !Puna |- |2011 |Stresi ft. Pakufijt ft. Many & Samy - "Bad Boys in Town" |- |2014 |Stresi - "My Queen" |- |2015 |Stine ft. Xhero - "WTF" |- | rowspan="3" |2018 |Çartani ft. Don Phenom - "Smoking Cubana" |- |Çartani ft. Getinjo - " Ma shumë" |- |Klajvert ft. Don Phenom - "Marak" |- | rowspan="4" |2019 |Cozman - "You know me" |- |Skerdi ft. Mimoza Shkodra - "T'lutem" |- |Melinda Ademi - "Çifteli" |- |Melinda Ademi - "Pika pika"<ref>{{Cite web|title=Melinda Ademi lanson këngën e re “Pika Pika”, pjesë e klipit edhe Teta Gjyli|url=https://telegrafi.com/melinda-ademi-lanson-kengen-e-re-pika-pika-pjese-e-klipit-edhe-teta-gjyli/amp/|url-status=live|access-date=29 maj 2022|website=Telegrafi|language=sq}}</ref> |- |2020 |Dhurata Dora - "Ferrari"<ref>{{Cite web|title=NEW MUSIC {{!}} Dhurata Dora – “Ferrari”|url=https://radionrg.al/new-music-dhurata-dora-ferrari/?fbclid=IwAR2IpvIJai5Hhf5shcL9E6Ya0t3694AlxdkGwWTEm7XOfXOB7Eh3bn42Yz4|url-status=live|access-date=29 maj 2022|website=RadioNRG.al|language=sq}}</ref> |- | rowspan="2" |2021 |Capital T × Mc Kresha - "Heku Qafe" |- |Diona Fona × Marin - "Pistole" |- | rowspan="2" |2022 |Capital T - “Dukat” |- |Ylli Limani × Ledri - “Tonat” |} == Referime == {{reflist|2}} == Lidhje të jashtme == [https://www.instagram.com/djrbeatz/?igshid=YmMyMTA2M2Y= Djr Beatz] në [[Instagram]] [[Kategoria:Këngëtarë shqiptarë]] [[Kategoria:Producentë shqiptarë]] [[Kategoria:Tekstshkrues shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz që jetojnë]] [[Kategoria:Lindje 1990]] 2e02sipyr2splr88h5ke7wutoqwm4nn 0 318136 2468313 2467999 2022-08-12T23:37:11Z EmausBot 19029 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q110715578]] wikitext text/x-wiki {{Infobox football biography | name = Indrit Sejko | image = | image_size = | caption = | fullname = | birth_date = {{birth date and age|1|9|2005}} | birth_place = [[Sarandë]], {{ALB}} | height = | position = [[Forward]] | currentclub = [[Butrinti]] | clubnumber = }} '''Indrit Sejko''' (l. [[1 shtator]] [[2005]], [[Sarandë]], [[Albania]]) është një futbollist profesionist shqiptar që luan si sulmues për Butrintin. {{DEFAULTSORT:Sejko, Indrit}} [[Kategoria:Lindje 2005]] [[Kategoria:Njerëz që jetojnë]] [[Kategoria:Futbollistë shqiptarë]] i28cphls143bqr7dwm91r9w8qgiy6wt 0 318182 2468297 2468269 2022-08-12T16:32:37Z Eldagj 144266 wikitext text/x-wiki Lepuri me pesë këmbë Ditë e bukur verore. Barinjët nuk dinin ç'të bënin. Asgjë nuk po ndodhte. Moshataret e tyre nga fshati Dushkajë nuk u bënë asnjë të ligë. Mes dy fshatrave u lidh njëfarë paqe. Delet kullotnin neper arat e korrura kaherë. Ishin ulur nen hijen e verrit me kurore te dendur dhe po heshtnin. Sokoli kishte shtrenguar shkopin e gjatë, disi as nuk ulej as nuk zgjohej,mbahej me të e shikimi i kishte tretur atje lart ne bjeshkë por nga njehere i shikonte shoket pas sytë e tij sikur donin te thonin „Asgjë nuk po ndodh sot ne fshatin tone e keshtu nuk kalon dita..." Keshtu u mat te thoshte, po pa pandehur ia priti Gjeloshi: „Dervishi ne dardhe!" Barinjet brof ne kembe dhe shikuan ka dardha e re ne te cilen kishte kokrra te pjekura, dardha verore, me te shijshmet ne fshat. Ne fytyrat e te gjithve shkrepi nje rreze hareje dhe gjallerie. E kush na ishte ai dervish ne dardh? Nje burrë thatan, me mjekerr te rrall gjer ne shok, as i ri as i shtyme ne mosh kishte ardhur para disa diteve ne fshatin Miradi dhe sillej verdalle. Peshkataret e donin i shtronin dreka dhe darka dhe me te gjithe kalonte mire. Paj doren ne zemer dhe me femijet do te venin punet mbare. Por njeri nga femijet ua kujtoji ta pyetnin se sa kembe ka lepuri dhe ai mbasi u kuq kroi mjekrren u gjegj ashper si duke u kollitur: Lepuri ka pesë kembe dhe me gjithe bisht! Lepuri ka kater kembe- nguli kembe Gjeloshi dhe te tjeret pohuan me koke. Paspak shperthehu nje e qeshme e gjatë e gergaten Dervishin e lodhur ate dite vere me vapë e agushi, por ai nuk kthehu te inatosej me shume me shejtanet e fshatit, si i quanin pleqet. Ç'prej asaj dite sa herë e takonin Dervishin ia benin te njejten pyetje, por ai gjithmone u pergjigjej por asnjehere se lepuri kishte kater kembe. Kur panë Dervishin nje dite i thane: „Dervish, ooooo Dervish, sa kembe ka lepuri?" „Shtatë, tetë a me shume me gjith shuplaka..."- gjegji Dervishi. Disa femije qeshen atje posht ne ara, e ate gaz do ta paguanin shtrenjet nga „trimat tone" po per fat ia behi skifteri mbi kokat e tyre dhe filloi pa pandehur gjuetia me të... Barinjet dhe femijet e tjerë te fshatit Miradi kishin shumë dëshir ti gërgitnin ti venin ne bisht te lahutes: Musanë, Sokolin dhe Gjeloshin por kush ishte ai bir nëne qe donte tia filloi i pari?! Në ate mes skaj ares me tej thellë nga ulzaja u degjua zeri i nje vajzes. Ajo po bente ne fyt, ortavej ta ndryshonte por sa ia filloi, Sokoli e njohti. Ishte Fana. Ja se ç'kengë kishte kurdisur: Mire janë pjekur mollat lalçe ija-ija o-eeeee Thupra shpines shuplake ne faqe ija-ija-o eeeee! Nje fshatar pyeti se ç'këngë më eshte kjo moj, këngë qe djeg e te dhemb- gjegji nje femije i vogel Fana nisi te kendonte dhe nje kengë me te re: Kush e nguc Dervishin plak ija-ija o eeee Si shperblim fiton dajak ija-ija o eeee... Femijet e tjer mezi i mbanin gazin duke kafshuar gishtat, me ne fund shperthyan me nje te qeshur aqe te fort sikur lumi kur del nga shtrati. Kah mes nata u degjuan disa burbullima eksplodime te njepashershme e per fat asnje rafal, asnje pushke. Sa te lumtur ishim ate nate femijet e Miradise! 17ire0e3jfdkarzmjob7mosx9gyqtgq 3 318186 2468289 2022-08-12T12:16:54Z MdsShakil 132680 MdsShakil zhvendosi faqen [[Përdoruesi diskutim:Brightstar]] tek [[Përdoruesi diskutim:Tsukki]]: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Brightstar|Brightstar]]" to "[[Special:CentralAuth/Tsukki|Tsukki]]" wikitext text/x-wiki #RIDREJTO [[Përdoruesi diskutim:Tsukki]] tqb17zgxrwx898f7vvd74d6462lf468 3 318187 2468294 2022-08-12T14:16:28Z Komuniteti 117282 Mirëpritje wikitext text/x-wiki {{Stampa:Tung|realName=|name=ENTERCOM DIGITAL AGENCY}} -- [[Përdoruesi:Komuniteti|Komuniteti]] ([[Përdoruesi diskutim:Komuniteti|diskutimet]]) 12 gusht 2022 16:16 (CEST) jp8worjz4utxz6u60997i30gfizvjd6 0 318188 2468309 2022-08-12T22:19:01Z Qendrimi15 122927 Faqe e re: [[Skeda:Supplicating Pilgrim at Masjid Al Haram. Mecca, Saudi Arabia.jpg|parapamje|Një pelegrin duke u lutur në xhaminë [[Xhamia e Shenjtë|Al-Haram]] (ٱلْمَسْجِد الْحَرَام), [[Mekë]], rajoni [[Hixhaz]], [[Arabia Saudite]]]] '''Haram''' ([[Gjuha arabe|arabisht]]: حرم, [[Romanizimi i arabishtes|romaniuar]] ''haram'', fjalë për fjalë "vendi i shenjtë") është një fjalë e përdorur zakonisht nga [[muslimanët]] për t'iu referuar Qytetet e shenjta... wikitext text/x-wiki [[Skeda:Supplicating Pilgrim at Masjid Al Haram. Mecca, Saudi Arabia.jpg|parapamje|Një pelegrin duke u lutur në xhaminë [[Xhamia e Shenjtë|Al-Haram]] (ٱلْمَسْجِد الْحَرَام), [[Mekë]], rajoni [[Hixhaz]], [[Arabia Saudite]]]] '''Haram''' ([[Gjuha arabe|arabisht]]: حرم, [[Romanizimi i arabishtes|romaniuar]] ''haram'', fjalë për fjalë "vendi i shenjtë") është një fjalë e përdorur zakonisht nga [[muslimanët]] për t'iu referuar [[Qytetet e shenjta Islame|vendeve të shenjta islame]] dhe zonës përreth tyre, brenda së cilës nuk lejohet hyrja e jomuslimanëve. Përveç kufizimit të lëvizjes së jomuslimanëve, ekzistojnë disa rregulla të tjera që muslimanët brenda zonës duhet t'i ndjekin. Një kuptim tjetër i fjalës që është përdorur në të kaluarën, por që atëherë ka dalë jashtë përdorimit, përfshin një "zonë të paprekshme/të mbrojtur", duke iu referuar një zone në të cilën numri i familjeve banuese ishte i kufizuar, që i atribuohet idesë së kapacitetit mbajtës dhe format e hershme të rezervateve natyrore dhe në sallën e lutjeve të xhamisë. ==Etimologjia== [[Gjuha arabe]] ka dy fjalë të veçanta, ''ḥaram'' (حَرَم) dhe ''[[Harami|ḥarām]]'' (حَرَام). Të dyja këto fjalë mund të nënkuptojnë "e ndaluar" dhe/ose "e shenjtë"<ref name="Al-Modarresi 2016">{{cite book |author=Mohammad Taqi al-Modarresi |author-link=Mohammad Taqi al-Modarresi |title=The Laws of Islam |publisher=Enlight Press |isbn=978-0994240989 |url=http://almodarresi.com/en/books/pdf/TheLawsofIslam.pdf |date=26 mars 2016 |access-date=22 dhjetor 2017 |ref=Modarresi |language=en |archive-date=2 gusht 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190802163247/http://almodarresi.com/en/books/pdf/TheLawsofIslam.pdf |url-status=dead }}</ref>{{rp|471}} në një mënyrë të përgjithshme, por secila ka zhvilluar gjithashtu disa kuptime të specializuara (''ḥarām'' më shpesh do të thotë "i ndaluar me ligj"<ref name="Adamec 2009 102">{{cite book |last=Adamec |first=Ludwig |title=Historical Dictionary of Islam, 2nd Edition |url=https://archive.org/details/historicaldictio00adam_560 |url-access=limited |year=2009| publisher=[[Scarecrow Press]], Inc. |location=[[Lanham, Maryland]] |isbn=9780810861619 |language=en |page=[https://archive.org/details/historicaldictio00adam_560/page/n156 102]}}</ref>). Një fjalë e tretë e lidhur që rrjedh nga e njëjta rrënjë, që është ''ḥarīm'' (حَرِيْم), korrespondon më drejtpërdrejt me fjalë "[[Haremi|harem]]". Ky artikull mbulon fjalën ḥaram (me zanore të shkurtra në njëjës). ==Referime== {{reflist}} [[Kategoria:Fjalë dhe shprehje arabe]] [[Kategoria:Terminologji Islame]] jpqljhbsqamdmwtyy1dmfl6yxn3tgjk 0 318189 2468311 2022-08-12T22:52:13Z Qendrimi15 122927 Faqe e re: [[Skeda:Caravane de Méharis dans le Hoggar.jpg|parapamje|Karvani në Saharanë algjeriane, 1990.]] [[Skeda:Camel Train.jpg|parapamje|Karvani në rrethinat e Jeruzalemit, 1913.]] '''Karvani''' (prej [[Gjuha persiane|persishtes]] کاروان ''kârvân'') është një grup njerëzish që udhëtojnë së bashku, shpesh në një ekspeditë tregtare.<ref name=EB1911>{{Cite book |url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Caravan |title=Caravan |publisher=[... wikitext text/x-wiki [[Skeda:Caravane de Méharis dans le Hoggar.jpg|parapamje|Karvani në Saharanë algjeriane, 1990.]] [[Skeda:Camel Train.jpg|parapamje|Karvani në rrethinat e Jeruzalemit, 1913.]] '''Karvani''' (prej [[Gjuha persiane|persishtes]] کاروان ''kârvân'') është një grup njerëzish që udhëtojnë së bashku, shpesh në një ekspeditë tregtare.<ref name=EB1911>{{Cite book |url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Caravan |title=Caravan |publisher=[[Encyclopædia Britannica]] |language=en}}</ref> Karvanët përdoreshin kryesisht në zonat e shkretëtirës dhe në të gjithë Rrugën e Mëndafshit, ku udhëtimet në grupe ndihmonin në mbrojtje kundër banditëve si dhe ndihmonin në përmirësimin e ekonomive të shkallës në tregti.<ref name=EB1911/> Disa nga karvanët e parë në [[Rruga e Mëndafshit|Rrugën e Mëndafshit]] u dërguan nga [[Perandori Wu i Hanit]] në shekullin II pes, kur ky rrjet i gjerë rrugësh 'lindi', dhe ndërsa Kina filloi të eksportonte sasi të mëdha mëndafshi dhe mallrash të tjera në perëndim, veçanërisht të destinuara për [[Perandoria Romake|Perandorinë Romake]].<ref>{{Cite book |last=Dean |first=Riaz |title=The Stone Tower: Ptolemy, the Silk Road, and a 2,000-Year-Old Riddle |publisher=Penguin Viking |year=2022 |isbn=978-0670093625 |location=Delhi |pages=44-55 (Ch. 5, The First Caravans) |language=en}}</ref> ==Përshkrimi== Në kohët historike, karvanët që lidhnin [[Azia Lindore|Azinë Lindore]] dhe [[Evropa|Evropën]] shpesh mbanin mallra luksoze dhe fitimprurëse, si mëndafsh ose xhevahire. Prandaj, karvanët mund të kërkonin investime të konsiderueshme dhe ishin një objektiv fitimprurës për banditët. Fitimet nga një udhëtim i ndërmarrë me sukses mund të jenë të mëdha, të krahasueshme me tregtinë e mëvonshme evropiane të erëzave. Mallrat luksoze të sjella nga karvanët tërhoqën shumë sundimtarë përgjatë rrugëve të rëndësishme tregtare për të ndërtuar [[Karvanserai|karvanserajet]]. Këto ishin stacione në anë të rrugës që mbështetnin fluksin e tregtisë, informacionit dhe njerëzve nëpër rrjetin e rrugëve tregtare që mbulonin Azinë, Afrikën e Veriut dhe Evropën Juglindore, veçanërisht përgjatë [[Rruga e Mëndafshit|Rrugës së Mëndafshit]]. Karvanserajet siguronin ujë për konsum njerëzor dhe kafshësh, larje dhe [[Pastrimi ritual|pastrim]] ritual. Ndonjëherë ata bënin banjë të hollësishme. Ata mbanin foragjere për kafshët dhe kishin dyqane për udhëtarët ku mund të blinin furnizime të reja. Disa dyqane blenë mallra nga tregtarët udhëtues.<ref>Ciolek, T. Matthew. 2004-present. [http://www.ciolek.com/OWTRAD/caravanserais-catalogue-00.html Catalogue of Georeferenced Caravansaras/Khans] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050207084049/http://www.ciolek.com/OWTRAD/caravanserais-catalogue-00.html |date=2005-02-07 }}. Old World Trade Routes (OWTRAD) Project. Canberra: www.ciolek.com - Asia Pacific Research Online.</ref> Megjithatë, vëllimi që një karvan mund të transportonte ishte i kufizuar edhe nga standardet klasike apo mesjetare. Për shembull, një karvan prej 500 devesh mund të transportonte vetëm sa një e treta ose gjysma e mallrave që transportonte një anije e rregullt [[Perandoria Bizantine|bizantine]] me vela. Karvanët e sotëm në zonat më pak të zhvilluara të botës shpesh ende transportojnë mallra të rëndësishme nëpër zona të kalueshme keq, të tilla si farat e nevojshme për [[Bujqësia|bujqësinë]] në rajonet e thata. Një shembull janë [[Karvani i deveve|karvanet e deveve]] që përshkojnë skajet jugore të [[Sahara|shkretëtirës së Saharasë]]. ==Referime== {{reflist}} [[Kategoria:Rrugët tregtare]] e2wentqo5uk0u51hmvwjwdrx5n9tjht 2468328 2468311 2022-08-13T04:50:49Z Oheloel 143826 wikitext text/x-wiki [[Skeda:Caravane de Méharis dans le Hoggar.jpg|parapamje|Karvani në Saharanë algjeriane, 1990.]] [[Skeda:Camel Train.jpg|parapamje|Karvani në rrethinat e Jeruzalemit, 1913.]] '''Karvani''' (prej [[Gjuha persiane|persishtes]] کاروان ''kârvân'') është një grup njerëzish që udhëtojnë së bashku, shpesh në një ekspeditë tregtare.<ref name=EB1911>{{Cite book |url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Caravan |title=Caravan |publisher=[[Encyclopædia Britannica]] |language=en}}</ref> Karvanët përdoreshin kryesisht në zonat e shkretëtirës dhe në të gjithë [[Rruga e Mëndafshit|Rrugën e Mëndafshit]], ku udhëtimet në grupe ndihmonin në mbrojtje kundër banditëve si dhe ndihmonin në përmirësimin e ekonomive të shkallës në tregti.<ref name=EB1911/> Disa nga karvanët e parë në Rrugën e Mëndafshit u dërguan nga [[Perandori Wu i Hanit]] në shekullin II pes, kur ky rrjet i gjerë rrugësh 'lindi', dhe ndërsa [[Kina]] filloi të eksportonte sasi të mëdha mëndafshi dhe [[mall]]rash të tjera në perëndim, veçanërisht të destinuara për [[Perandoria Romake|Perandorinë Romake]].<ref>{{Cite book |last=Dean |first=Riaz |title=The Stone Tower: Ptolemy, the Silk Road, and a 2,000-Year-Old Riddle |publisher=Penguin Viking |year=2022 |isbn=978-0670093625 |location=Delhi |pages=44-55 (Ch. 5, The First Caravans) |language=en}}</ref> == Përshkrimi == Në kohët historike, karvanët që lidhnin [[Azia Lindore|Azinë Lindore]] dhe [[Evropa|Evropën]] shpesh mbanin mallra luksoze dhe fitimprurëse, si mëndafsh ose [[Xhevahiri|xhevahire]]. Prandaj, karvanët mund të kërkonin investime të konsiderueshme dhe ishin një objektiv fitimprurës për banditët. Fitimet nga një udhëtim i ndërmarrë me sukses mund të jenë të mëdha, të krahasueshme me tregtinë e mëvonshme evropiane të erëzave. Mallrat luksoze të sjella nga karvanët tërhoqën shumë sundimtarë përgjatë rrugëve të rëndësishme tregtare për të ndërtuar [[karvanseraj]]et. Këto ishin stacione në anë të rrugës që mbështetnin fluksin e tregtisë, informacionit dhe njerëzve nëpër rrjetin e rrugëve tregtare që mbulonin [[Azia|Azinë]], [[Afrika e Veriut|Afrikën e Veriut]] dhe Evropën Juglindore, veçanërisht përgjatë [[Rruga e Mëndafshit|Rrugës së Mëndafshit]]. Karvanserajet siguronin ujë për konsum njerëzor dhe kafshësh, larje dhe [[Pastrimi ritual|pastrim]] ritual. Ndonjëherë ata bënin banjë të hollësishme. Ata mbanin foragjere për kafshët dhe kishin [[dyqan]]e për udhëtarët ku mund të blinin furnizime të reja. Disa dyqane blenë mallra nga tregtarët udhëtues.<ref>Ciolek, T. Matthew. 2004-present. [http://www.ciolek.com/OWTRAD/caravanserais-catalogue-00.html Catalogue of Georeferenced Caravansaras/Khans] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050207084049/http://www.ciolek.com/OWTRAD/caravanserais-catalogue-00.html |date=2005-02-07 }}. Old World Trade Routes (OWTRAD) Project. Canberra: www.ciolek.com - Asia Pacific Research Online.</ref> Megjithatë, vëllimi që një karvan mund të transportonte ishte i kufizuar edhe nga standardet klasike apo mesjetare. Për shembull, një karvan prej 500 [[deve]]sh mund të transportonte vetëm sa një e treta ose gjysma e mallrave që transportonte një anije e rregullt [[Perandoria Bizantine|bizantine]] me vela. Karvanët e sotëm në zonat më pak të zhvilluara të botës shpesh ende transportojnë mallra të rëndësishme nëpër zona të kalueshme keq, të tilla si farat e nevojshme për [[Bujqësia|bujqësinë]] në rajonet e thata. Një shembull janë [[Karvani i deveve|karvanet e deveve]] që përshkojnë skajet jugore të [[Saharaja|shkretëtirës së Saharasë]]. == Referime == {{reflist}} [[Kategoria:Rrugët tregtare]] 0vp8dn3j5gasqobnsdxke2wji3zwart 3 318190 2468312 2022-08-12T22:56:22Z Komuniteti 117282 Mirëpritje wikitext text/x-wiki {{Stampa:Tung|realName=|name=KUMRIJA}} -- [[Përdoruesi:Komuniteti|Komuniteti]] ([[Përdoruesi diskutim:Komuniteti|diskutimet]]) 13 gusht 2022 00:56 (CEST) jewx2g1g9phtxza8ky6ut6uurgbbu5f 3 318191 2468330 2022-08-13T05:58:30Z Komuniteti 117282 Mirëpritje wikitext text/x-wiki {{Stampa:Tung|realName=|name=Albionabajrami}} -- [[Përdoruesi:Komuniteti|Komuniteti]] ([[Përdoruesi diskutim:Komuniteti|diskutimet]]) 13 gusht 2022 07:58 (CEST) 44lf2jgm91r42xthhh3m7aeul242cs1 3 318192 2468332 2022-08-13T06:08:27Z Komuniteti 117282 Mirëpritje wikitext text/x-wiki {{Stampa:Tung|realName=|name=Ibrahimsefedini}} -- [[Përdoruesi:Komuniteti|Komuniteti]] ([[Përdoruesi diskutim:Komuniteti|diskutimet]]) 13 gusht 2022 08:08 (CEST) lv26ouzgclfucnfv7rphmnrgssmmaf0