Wikipedia sqwiki https://sq.wikipedia.org/wiki/Faqja_kryesore MediaWiki 1.39.0-wmf.26 first-letter Media Speciale Diskutim Përdoruesi Përdoruesi diskutim Wikipedia Wikipedia diskutim Skeda Skeda diskutim MediaWiki MediaWiki diskutim Stampa Stampa diskutim Ndihmë Ndihmë diskutim Kategoria Kategoria diskutim Portal Portal diskutim TimedText TimedText talk Moduli Moduli diskutim Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1705 2470423 2425052 2022-08-27T20:41:03Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki '''Sociologjia''' është një studim i [[Shoqëria|shoqërisë]], modeleve të marrëdhënieve shoqërore, bashkëveprimit shoqëror dhe kulturës së jetës së përditshme.<ref>{{cite web|url=http://www.orgnet.com/sna.html|title=Social Network Analysis: An Introduction|lang=en|website=orgnet.com}}</ref><ref>{{cite web|title=sociology. (n.d.). ''The American Heritage Science Dictionary''|lang=en|access-date=13 korrik 2013|website=Dictionary.com|lang=en|url=http://dictionary.reference.com/browse/sociology}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.colgate.edu/docs/default-source/default-document-library/sociology-a-21st-century-major.pdf?sfvrsn=0|title=Sociology: A 21st Century Major|publisher=American Sociological Association|lang=en|accessdate=19 korrik 2017|via=Colgate.edu|archive-date=18 tetor 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171018181236/https://www.colgate.edu/docs/default-source/default-document-library/sociology-a-21st-century-major.pdf?sfvrsn=0|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.asanet.org/introtosociology/Documents/Field%20of%20sociology033108.htm#whatissociology|lang=en|title=An Introduction to Sociology|website=asanet.org}}</ref> Është një [[Shkenca shoqërore|shkencë shoqërore]] që përdor metoda të ndryshme të hetimit empirik dhe analiza kritike<ref name="Classical Statements">{{Cite book|vauthors=Ashley D, Orenstein DM |lang=en|title=Sociological theory: Classical statements (6th ed.) |publisher=Pearson Education |location=Boston |year=2005 |page=169 }}</ref> për të zhvilluar një organ të njohurive për rendin shoqëror, pranimin dhe ndryshimin ose evolucionin shoqëror. Sociologjia përcaktohet gjithashtu si shkencë e përgjithshme e shoqërisë. Ndërsa disa sociologë kryejnë kërkime që mund të zbatohen drejtpërdrejt në politikën sociale dhe mirëqenien, të tjerët përqendrohen kryesisht në rafinimin e të kuptuarit teorik të proceseve sociale. Tempat e lëndës ndryshojnë nga niveli mikro-sociologjik i veprimit individual (agjenti) dhe ndërveprimi në nivelin makro të sistemeve dhe strukturës shoqërore.<ref name="Giddens Intro">{{cite book|last=Giddens|first=Anthony|last2=Duneier|first2=Mitchell|last3=Applebaum|first3=Richard|year=2007|title=Introduction to Sociology|url=https://archive.org/details/introductiontoso0000gidd_a1f8|edition=VI|place= New York|publisher=W.W. Norton and Company|chapter=1|lang=en}}</ref> Fokusimet e ndryshme tradicionale të sociologjisë përfshijnë shtresimin shoqëror, klasën shoqërore, lëvizjen sociale, [[Feja|fenë]], [[Shekullarizmi|shekullarizimin]], [[Ligji|ligjin]], [[Seksualiteti|seksualitetin]], [[Gjinia|gjininë]] dhe [[Devijimi (sociologji)|devijimin]]. Ndërsa të gjitha sferat e veprimtarisë njerëzore preken nga ndërveprimi midis strukturës sociale dhe veprimit individual, sociologjia gradualisht e ka zgjeruar fokusin e saj në lëndë të tjera, siç janë shëndetësia, mjekësia, ekonomia, institucionet ushtarake dhe penale, interneti, arsimi, kapitali shoqëror, etj. roli i veprimtarisë shoqërore në zhvillimin e njohurive shkencore. Gama e metodave shkencore sociale është zgjeruar gjithashtu. Studiuesit social mbështesin një larmi teknikash cilësore dhe sasiore. Kthesat gjuhësore dhe kulturore të mesit të shekullit XX çuan në qasje gjithnjë e më interpretuese, hermeneutike dhe filozofike drejt analizës së shoqërisë. Në të kundërt, fundi i viteve 1990 dhe fillimi i viteve 2000 kanë parë ngritjen e teknikave të reja analitike, matematikore, dhe llogaritëse, si modelimi i bazuar në agjentë dhe analiza e rrjetit social.<ref name="MW">{{Cite journal|doi=10.1146/annurev.soc.28.110601.141117|lang=en|title=From Factors to Actors: Computational Sociology and Agent-Based Modeling |first1=Michael W. |last1=Macy |first2=Robert |last2=Willer |journal=Annual Review of Sociology |volume=28 |pages=143–66|year=2002 |jstor=3069238}}</ref><ref name="Computational Social Science">{{Cite journal |title=Computational Social Science |journal=Science |date=6 shkurt 2009 |volume=323 |issue=5915 |pages=721–23 |doi=10.1126/science.1167742 |first1=David |last1=Lazer |first2=Alex |last2=Pentland |pmid=19197046 |last3=Adamic |first3=L |last4=Aral |first4=S |last5=Barabasi |first5=AL |last6=Brewer |first6=D |last7=Christakis |first7=N |last8=Contractor |first8=N |last9=Fowler |first9=J |last10=Gutmann |first10=M. |last11=Jebara |first11=T. |last12=King |first12=G. |last13=Macy |first13=M. |last14=Roy |first14=D. |last15=Van Alstyne |first15=M. |lang=en |pmc=2745217 |display-authors=8 }}</ref> Hulumtimi shoqëror informon politikanët dhe hartuesit e politikave, edukatorët, planifikuesit, ligjvënësit, administratorët, zhvilluesit, biznesmenët, menaxherët, punonjësit socialë, organizatat joqeveritare, organizatat jofitimprurëse dhe njerëzit e interesuar për zgjidhjen e çështjeve sociale në përgjithësi. Shpesh ekziston një marrëveshje e madhe ndërmjet kërkimeve shoqërore, hulumtimit të tregut dhe fushave të tjera statistikore.<ref>{{cite book|author1=Lynn R. Kahle |author2=Pierre Valette-Florence |title=Marketplace Lifestyles in an Age of Social Media|year=2012|location=New York|lang=en|publisher=M.E. Sharpe, Inc.|isbn=978-0-7656-2561-8}}</ref> == Historia dhe zanafilla e Sociologjisë == Si shkencë e vecantë, sociologjia zyrtarisht njihet aty nga fundi i shekullit të 19. Ajo u shkëput si shkencë e veçantë në atë kohë nga [[Filozofia]], [[Shkencat ekonomike]], [[Etnografia]]. Zanafila e krijimit të saj si shkencë është e lidhur ngushtë me zhvillimet e shoqërisë qytetare në [[Europën]] e shekullit të 19. si dhe me industrializimin progresiv. Mendimtarët e hershëm dhe ato të mesit të shekullit të 19. si [[Henri de Saint-Simon]], [[Karl Marx]], [[Herbert Spencer]], edhe sot e kësaj dite llogariten si mendimtarët klasik të sociologjisë. Emërtues i sociologjisë ishte shkencëtari francez [[Auguste Comte]] me librin e tij (Système de politique positive, ou Traité de sociologie, instituant la religion de l'humanité, 4 Bde., 1851-1854). == Përkufizime == Nga shpjegimi i kuptimit dhe i përmbajtjes se sociologjisë buron edhe vetë përkufizimi i saj. Disa nga këto përkufizime janë: * "''Sociologjia është studim i jetës së grupeve shoqërore''" ([[Earl Babbie]], 1983); * "''Sociologjia është studim sistematik i shoqërisë njerëzore''" ([[John Macionisin]] & [[Ken Plummerin]], 1998); * "''Sociologjia është shkencë, në kuptimin që ajo nënkupton metodat sistematike te studimit dhe vlerësimit te teorive nën driten e fakteve dhe argumenteve logjike''" ([[Anthony Giddens]]); * "''Sociologjia është një studim sistematik i jetës shoqërore, grupeve shoqërore dhe shoqërive, me theks te veçantë në shoqëritë moderne" (N.Fanuko 1997).'' == Ndarja e Sociologjisë == Sociologjia në një ndarje të thjeshtë ndahet në: === Sociologjia e përgjithshme === Temat kryesore të Sociologjisë së përgjithshme janë psh: Veprimi social,Interaksioni social, Shkëmbimi social,Ndryshimi social, Mobiliteti social, Struktura sociale, Pushteti, Hegjemonia, Elitat, Grupet, Rolet sociale, Klasat, Socializimi etj. === Sociologjitë e veçanta === Ndër më të rëndësishmet nga sociologjitë e veçanta janë: sociologjia e Punës, sociologjia e Familjes, sociologjia Politike, sociologjia juridike. Nga diferencimi i vazhdueshëm edhe i vet sociologjisë, dita ditës formohen edhe sociologji të tjera të veçanta. === Metodat Sociologjike === Numëri i madhë i instrumenteve metodike të sociologjisë empirike ndahet si vijon: * Metodat Kualitative; * Metodat Kuantitative; * Metodat Historiko-Krahasuese (komparative). Shumë shpesh përdoren kombinime të këtyre 3 Metodave (Metodat mixe/të përziera). == Ndarja e Sociologjisë sipas Temës që trajton == === [[Makrosociologjia]] === * [[Sociologjia Marxiste]] * [[Strukturalizmi]] * [[Funksionalizmi]] * [[Strukturfunksionalizmi]] * [[Teoritë Kritike]] * [[Teoritë Sistemore]] * [[Teoritë Kulturore]] === [[Mikrosociologjia]] === * [[Sociologjia e Konfliktit]] * [[Interaksionizmi Simbolik]] * [[Dinamika e Situates]] * [[Sociologjia e Fenomenit]] * [[Individualizmi Metodologjik]] * [[Sociologjia Figurative]] * [[Etnometodologjia]] === [[Mesosociologjia|Messosociologjia]] === Ky nocion është shumë pak i definuar dhe përshkruan psh. Sociologjinë e Institucioneve, të Ritualeve dhe Organizatave. == Sociologë të rëndësishëm == <div align="center"> <gallery perrow="5" widths="92" heights="85"> image:Auguste Comte2.jpg|<br /><div style="text-align: center;"><small>[[Auguste Comte]]</small></div> image:Emile Durkheim.jpg|<br /><div style="text-align: center;"><small>[[Émile Durkheim]]</small></div> image:Vilfredo Pareto 1870s2.jpg|<br /><div style="text-align: center;"><small>[[Vilfredo Pareto]]</small></div> image:Ferdinand Toennies Bueste Husum-Ausschnitt.jpg|<br /><div style="text-align: center;"><small>[[Ferdinand Tönnies]]</small></div> image:Simmel 01.JPG|<br /><div style="text-align: center;"><small>[[Georg Simmel]]</small></div> image:Max Weber 1894.jpg|<br /><div style="text-align: center;"><small>[[Max Weber]]</small></div> </gallery></div> * [[Theodor W. Adorno]] * [[Auguste Comte]] * [[Émile Durkheim]] * [[Norbert Elias]] * [[Michel Foucault]] * [[Jürgen Habermas]] * [[Paul Lazarsfeld]] * [[C Wright Mills]] * [[Karl Marx]] * [[Vilfredo Pareto]] * [[Talcott Parsons]] * [[Georg Simmel]] * [[Herbert Spencer]] * [[Ferdinand Tönnies]] * [[Max Weber]] == Referime == {{reflist}} [[Kategoria:Shkencë]] [[Kategoria:Sociologji| ]] cntuo0us61jewrsyjrfofocdwtxpsnh 0 2844 2470508 2467862 2022-08-28T11:39:13Z 79.106.204.218 /* Biografia */ wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name = Martin Camaj | image = [[Figura:Martin Camaj.jpg|200px|Martin Camaj]] | caption = | name i lindjës = Martin Camaj | birth_date = [[21 korrik]], [[1927]] | birth_place = Temal, [[Republika Shqiptare]] | death_date = [[12 mars]], [[1992]] | death_place = [[München]], [[Gjermani]] | pseudonym = | nationality = [[Shqipëria|Shqiptar]] | genre =poezi, novela, drama | website = }} '''Martin Camaj''' (Telum, [[13 Korrik|13 korrik]] [[1925]] - [[Mynihu|Mynih]], [[12 Mars|12 mars]] [[1992]]) ka qenë shkrimtar, akademik dhe albanolog shqiptar. == Biografia == Martin Camaj lindi më 13 korrik 1925 në [[Telumi|Telume]] të Temalit të [[Dukagjini]]t, i biri i Kolës dhe Terezës nga Shllaku, i treti ndër shtatë fëmijë.<ref name=":0">{{Cite journal|last=Demiraj|first=Bardhyl|author-link=Bardhyl Demiraj|date=2010|title=Jeta akademike e Martin Camajt|url=https://www.albanologie.uni-muenchen.de/downloads/publikationen-demiraj/jeta-akademike-e-martin-c.pdf|journal=Hylli i Dritës|language=sq|issue=3|pages=102–112}}</ref><ref name="hjl">{{Cite web|last=Lanksch|first=Hans-Joachim|date=2002|title=Martin Camaj – Synthese von Gegensätzen|url=http://www.shkoder.net/en/camaj_de.htm|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20120315020953/http://www.shkoder.net/en/camaj_de.htm|archive-date=27 tetor 2018|access-date=6 qershor 2022|website=shkoder.net|language=de}}</ref> Vendlindja e tij është "… ''në një vis të egër, ‘ku s’ka shkelë kurrë kamba e kalit’, kaq i thyeshëm ashtë ky vend''”, sipas vetë Martinit. Në vendlindje kaloi dhjetë vitet e para të jetës së tij. Nisi të fitojë në mënyrë autodidakte njohuritë e para në shkrim e lexim shqip dhe matematikë. Kjo gjë do t'i binte në sy ish-pagëzuesit P. David Pepës OFM, duke e nxitur të ndërmjetësojë pranë instancave eprore në [[Shkodra|Shkodër]] që të ndërmerrnin përpjekje për arsimimin dhe përgatitjen - pse jo - për meshtari. Në vitin 1935 vendoset përfundimisht në Shkodër dhe filloi dhe ndoqi arsimin në [[Shkolla e mesme "Atë Pjetër Meshkalla"|Kolegjin Saverian]],<ref name=":0" /> ku kaloi edhe [[tuberkulozi]]n.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Ndreca|first=Arben|date=2010|title=Disa letra të panjohura dashunie drejtue Martin Camajt: [Nina Bogdanoviç, bashkëshortja]|url=http://www.gsh.al/wp-content/uploads/2017/11/Milosao-1.pdf|journal=Hylli i Dritës|language=sq|issue=4|pages=47-53}}</ref> Rektor i kolegjit atbotë qe Atë [[Zef Valentini|Giuseppe Valentini]] SJ, prej të cilit mësojmë se arsimin fillor 5 vjeçar e kishte përfunduar në 4 vjet. Pesë vitet në vijim ai ndoqi rregullisht gjimnazin, gjë që i dha të drejtën për të vijuar studimet në liceun klasik të kolegjit. I ati vdes pak vite pasi Martini i vogël u fut në Kolegj. Studimet detyrohet t'i ndërpresë në vitin e tretë, më 1946 - mbas mbylljes së instituteve fetare të Shkodrës.<ref name=":0" /> Themeloi në Prekal shkollën ku veproi si mësues i vetëm deri më 1948. Camaj merrte pjesë në rezistencën kundër partizanëve komunistë me çetën e Kap. Gjon Destanishtës<ref>{{Cite journal|last=Gjeçaj|first=Daniel|date=25 shtator 2010|title=Si e njofta Martin Camajn|url=https://www.forumishqiptar.com/threads/3704-Martin-Camaj/page2|journal=Shekulli|language=sq|issue=3098|pages=11}}</ref> dhe në gusht<ref name=":0" /> qe i detyruar të jetonte në ilegalitet deri sa ia arriti të ikë në [[Jugosllavia|Jugosllavi]] bashkë me Atë [[Daniel Gjeçaj]]n OFM dhe grupin e përbërë prej 36 vetësh. Kështu nuk pati më rast të kontaktojë më familjen. Një nga vëllezërit e tij bëri 30 vjet burg.<ref name="hjl" /> Kryen për tre muaj një kurs intensiv për mësuesinë në Pejë (1 korrik - 30 shtator 1949), mandej punon një vit (1949-'50) mësues në [[Tuzi|Tuz]] në shkollën "Mahmut Lekiq". Viti 1950 e gjen Martinin në [[Beograd]] ku u regjistrua në universitetin e kryeqytetit jugosllav. Diplomohet pas pesë vitesh më 20 korrik 1955 duke dhënë provim diplome në degën e filologjisë romane me fusha kryesore gjuhë dhe letërsi italiane.<ref name=":0" /> Në qershor 1951 martohet në fillim ne bashki, mandej ne kishën ortodokse e më pas atë katolike me mësuesen Nina Bogdanoviç.<ref name=":1" /> Pas mbylljes së studimeve në Beograd, Camaj përgatitet për formimin pasuniversitar në albanologji pranë fakultetit filozofik të Universitetit të [[Sarajeva|Sarajevës]], i udhëhequr nga albanologu prof. [[Henrik Bariç]] - kryetar i Institutit Albanologjik në Sarajevë.<ref>{{Cite web|last=Camaj|first=Martin|date=25 janar 2013|orig-year=15 mars 1957|title=Studimi "Çashtja Kosovare" (letërkëmbim me Mustafa Krujën) Arkivuar 28 janar 2013 tek Wayback Machine, letër dërgue Mustafa Krujës, Romë 15 mars 1957.|url=http://www.shqiptarja.com/kulture/2730/martin-camaj-ne-1957-letra-dhe-studimi-i-panjohur-mbi-kosoven-141063.html|url-status=bot: unknown|archive-url=https://web.archive.org/web/20130128092259/http://www.shqiptarja.com/kulture/2730/martin-camaj-ne-1957-letra-dhe-studimi-i-panjohur-mbi-kosoven-141063.html|archive-date=28 janar 2013|access-date=6 gusht 2022|website=shqiptarja.com|language=sq}}</ref> Në bashkëpunim me të dhe me mentorin e dytë prof. Rikard Kuzhmiç vendos të promovojë në filologji duke përzgjedhur si temë doktorate "Gjuha e Gjon Buzukut". Kërkesa përkatëse e mentorëve të tij miratohet prej këshillit shkencor të atij fakulteti, në mbledhjen që u mbajt më 16 shkurt 1956.<ref name=":0" /> Po atë vit, duke parë shëndetin në rënie të profesorit dhe gjendjen e rënduar në Republikën Federale,<ref>Kruja M., "Kuvend letrash me miqtë" vëll. III, Omsca-1, Tiranë 2012. Në letërkëmbim me [[Tahir Zajmi|T. Zajmin]] theksohet gjendja e rëndë në Jugosllavi ndër letrat që i dërgon ky i fundit më 6 mars 1956 nga [[Izmir|Izmiri]].</ref> vajti në Itali (të paktën qysh më 20 shtator të '56s), ku e shoqja nga sëmundja detyrohet të heqë një veshkë. I ndihmuar nga [[Ernest Koliqi]] dhe profesorë të vjetër të kolegjit jezuit P. Luigi Rosa dhe P. [[Zef Valentini]],<ref name=":1" /> asokohe drejtues i [[Instituti i Studimeve Shqiptare|Institutit të Studimeve Shqiptare]], si dhe kryetar i Katedrës së Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe pranë Universitetit të Romës, pasi i njihen studimet e kryera ne Universitetin e Beogradit, regjistrohet në vitin e tretë studimor në Fakultetin e Letërsisë dhe të Filozofisë të atij universiteti. Aty studion letërsi latine, italiane, filologji romane e sllave, si dhe gjuhë e letersi shqipe. Ndërkohë pati rastin të ndjekë leksione nga [[Giuseppe Ungaretti]] dhe të njohë prej së afërmi poezinë e tij. Nën mentoratin e Koliqit, më 15 mars 1960, mbron me vlerësime maksimale pranë Universitetit te Romës, tezën e doktoraturës mbi [[Meshari|''Mesharin'']] e Gjon Buzukut, e cila u botua po atë vit si botim i revistes “[[Shêjzat]]” (që e redaktonte tash tre vite dhe do ta bënte deri më 1971<ref>Bazuar nga kërkimi tek [http://adsh.unishk.edu.al/items/browse/7?search=Shejzat+1957&submit_search= Arkivat Digjitale Shkodër], nr. e Shêjzave pas '71shit kanë për kryeredaktor Mark Koliqin.</ref>) nën titullin:'' Il Mesale di Gjon Buzuku. Contributi linguistici allo studio della genesi''. Gjatë periudhës së studimeve Camaj iu perkushtua veçanërisht kërkimeve shkencore në terren në fshatrat e ngulimeve arbereshe. Qysh më 1959 Koliqi i mundësoi të punojë si lektor pranë Universitetit në Romë, gjë që zgjati deri nga fundi i vitit 1960. Kërkimet akademike të Camajt u përqendruan në gjuhën shqipe dhe dialektet, në veçanti në gjuhën e arbëreshëve të Italisë jugore. Në Romë ndjek rrethet letrare të këtij qyteti, ku njihet edhe me autorët emigrantë nga vende të ndryshme lindore, rusë, rumunë dhe sidomos me poetë baltikë. Ishin të gjithë anëtarë të një PEN-klubi me qendër në Londër. Në dhjetorin e 1960-ës vendoset në [[Münchenwiler|Mynih]] të Gjermanisë me një bursë dhjetëmujore të akorduar prej fondacionit gjerman DAAD (= Shërbimi Gjerman për Shkëmbimin Akademik) për të cilën hyn dorëzanë me rekomandimin e vet etnologut dhe folkloristit [[Alois Schmaus]], që drejtonte atëkohë Seminarin e Sllavistikës pranë Univ. Ludwig-Maximilian. Camaj përzgjedh si vend studimi Seminarin e Gjuhësisë me synimin që të përvetësojë metodat e studimit gjuhësor historiko-krahasues. Për përfundimin me sukses të kësaj ndërmarrjeje Camaj mbështetet për disa vjet me radhë nga fondacioni i DFG-së (Shoqata e Kërkimit Shkencor Gjerman), i cili i akordon një bursë kërkimore për të mbrojtur gradën e habilitacionit. Këtë gradë e fiton më dt. 21 janar 1965 me ''venia legendi'' (leje mësimdhënieje në universitet) në albanologji duke fituar në të njëjtën kohë edhe të drejtën për të qenë ''Privatdozent'', përvojë që e kishte ushtruar si lektor vullnetar për realizimin e programit universitar duke dhënë kurse hyrëse të gjuhës shqipes qysh prej semestrit të dimrit në vitin akademik 1961/'62. E shoqja, Nina, e cila jepte gjuhë ruse në "Bocconi" të Milanos si asistente në vitin akademik 1961-62 shkon pranë Martinit më 1962 ku ajo do të punojë për pak vite pranë "München American Elementary School" si mësuese dhe bibliotekare. Në vitin 1964 Nina hyn në Urdhnin e Tretë Françeskan duke marrë emrin Motër Elizabeta. Ndarja përfundimtare me Martinin ndodh në vitin 1968, dhe mbas kësaj date Nina kthehet në Milano ku do të jetojë deri në nandor të vitit 1987. <ref name=":1" /> Prej 1965 deri në 1971 qenë vitet vendimtare për konsolidimin e vatrës albanologjike duke e vështruar si fushë komplekse të kërkimit shkencor. Më 1969 martohet me Erikën, me të cilën nuk do të kishte fëmijë. Më 16 korrik 1971 merr emërimin si profesor joordinar në albanologji, ndërsa më 14 shtator 1978 emërohet ordinar me marrëdhënie punësimi të përhershëm. Më 30 shtator 1990 lirohet nga detyra si profesor i emerituar.<ref name=":0" /> Jetoi në Lenggries, vend që i kujtonte trojet ku kishte lindur. Ndërrioi jetë më [[12 mars]] të vitit 1992 në Mynih. == Vepra == Është përfshirë thuajse në të gjitha antologjitë dhe veprat ku flitet për shkrimtarët shqiptarë. Kërkimet akademike të Camajt u përqëndruan në gjuhën shqipe dhe dialektet, në veçanti të atyre në Italinë jugore. Veprimtaria e tij letrare në harkun 45 vjeçar ka disa shkallë zhvillimi. Ai e nisi me poezinë, zhanër mbas të cilit i mbeti besnik gjithë jetën, kurse gjatë viteve të fundit u përqendrua shumë tek proza. Martin Camaj e nisi veprimtarinë e tij poetike me dy përmbledhjet e para që i botoi ne Kosovë: “Një fyell ndër male” dhe “Kanga e vërrinit”. Vëllimi i tij i parë me varg klasik "Nji fyell ndër male", Prishtinë 1953, dhe "Kânga e vërrinit", Prishtinë 1954, u frymëzuan nga banorët e zonave ku lindi, malësorët e veriut, mbas të cilëve qëndroi shumë i afërt shpirtërisht edhe mbas shumë e shumë viteve në mërgim dhe pamundësia për t'u kthyer. Këto u ndoqën nga "Djella", Romë 1958, një novelë me disa vargje mbi dashurinë e një mësuesi me një vajzë të re. Përmbledhja e poezive "Legjenda", Romë 1964 dhe "Lirika mes dy moteve", Munich 1967, kishte disa poezi nga "Kânga e vërrinit", që u ribotuan në "Poezi" 1953-1967, Munich 1981. Vargu i pjekur i Camajt reflekton ndikimin e lëvizjes hermetike të poetit italian [[Giuseppe Ungaretti]]. Karakteret metaforike dhe simbolike të gjuhës së tij rriten me kohën, siç ndodh edhe me rangun e temave poetike të tij. Një përzgjedhje e poezive të tij është përkthyer në Anglisht nga Leonard Fox në vëllimet "Selected Poetry", New York 1990 (Poezi të zgjedhura), dhe "Palimpsest", Munich & New York 1991.<ref>{{Cite web|last=Elsie|first=Robert|author-link=Robert Elsie|date=21 shkurt 2010|title=Martin Camaj|url=http://www.albanianliterature.net/authors_modern1/camaj.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100221040102/http://www.albanianliterature.net/authors_modern1/camaj.html|archive-date=20 tetor 2018|access-date=6 gusht 2022|website=albanianliterature.net|language=en}}</ref> ==Referime== {{reflist|2}} {{Wikisource1|Martin Camaj = }} {{Autorë shqiptarë|state=collapsed}} {{DEFAULTSORT:Camaj, Martin}} [[Kategoria:Dramaturgë shqiptarë]] [[Kategoria:Lindje 1925]] [[Kategoria:Vdekje 1992]] [[Kategoria:Novelistë shqiptarë]] [[Kategoria:Folkloristë shqiptarë]] [[Kategoria:Albanologë shqiptarë]] [[Kategoria:Akademikë shqiptarë]] [[Kategoria:Gjuhëtarë shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz nga Dukagjini]] [[Kategoria:Poetë shqiptarë]] [[Kategoria:Nxënës të Kolegjit Saverian]] 5gl8kwf6clf2dn4rd8hmxuoptkvkhq9 0 3321 2470496 2425163 2022-08-28T11:00:34Z 79.106.127.212 Ndryshime gramatikore,Ripërmbledhje e informaciont dhe shtim i detajeve që redaktuesi i mëparshëm i harroj. wikitext text/x-wiki {{Pr|data=Prill 2019}} {{Infobox settlement | name = Roma | native_name = Roma | nicknames = La città eterna (Qyteti i përjetshëm) | mottoes = | image_flag = Flag of Rome.svg | flag_link = Flamuri i Romës | image_seal = Insigne Romanum coronatum.svg | seal_link = Stema e Romës | seal_size = | image_skyline = Collage Rome.jpg | image_caption = Një pamje e Romës : majtas e lart [[Koloseu]], ndjekur nga Monumenti i Vittorio Emanuele II, Sheshi i Republikës, Angelo Sant Castel, shatërvan Trevi, kubeja e Bazilikës së Shën Pjetrit dhe në fund një pamje ajrore e qendrës historike të qytetit. <!--Administrimi territorial--> |Rajoni = [[Lacio]] |Provinca = [[Provinca e Romës|Roma]] |Kryetari = Virginia Raggi <!--Sipërfaqja dhe Demografia --> |Sipërfaqja = 1.285,31 |Sipërfaqja urbane = |Sipërfaqja metropolitane= | population_total = <small> (2014) </small> 2,869,461 <ref name="Istat">{{cite web|title=Istat official population estimates|url=http://www.demo.istat.it/bilmens2014gen/query.php?lingua=ita&Rip=S3&Reg=R12&Pro=P058&Com=91&submit=Tavola|accessdate=19 dhjetor 2014|archive-date=27 tetor 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141027142541/http://www.demo.istat.it/bilmens2014gen/query.php?lingua=ita&Rip=S3&Reg=R12&Pro=P058&Com=91&submit=Tavola|url-status=dead}}</ref> |Dendësia = 2,232 |Zona urbane = |Zona metropolitane = 4,321,244 <ref name="PR">[http://demo.istat.it/pop2014/popol.php?m1=&m2=&m3=&m4=&m5=y&f1=&f2=&f3=&f4=&f5=y&daanno=0&adanno=100&lingua=eng&Rip=S3&Reg=R12&Pro=P058&Com=000&submit=Save Bilancio demografico Anno 2014 (dati provvisori). Provincia: Roma] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150205172000/http://demo.istat.it/pop2014/popol.php?m1=&m2=&m3=&m4=&m5=y&f1=&f2=&f3=&f4=&f5=y&daanno=0&adanno=100&lingua=eng&Rip=S3&Reg=R12&Pro=P058&Com=000&submit=Save |date=5 shkurt 2015 }} - Demo.istat.it</ref> <!-- Të dhëna--> |Shenjti mbrojtës = shën Pjetri dhe shën Pali |Dita e shenjtit = 29 qershor |Lartësia = 21 | population_demonym = romanë | established_date = | postal_code = 00118-00199 |Prefiksi = 06 | website = [http://www.comune.roma.it/ www.comune.roma.it] | gjer_g=41 | gjer_m=53 | gjer_s=35 | gjat_g=12 | gjat_m=28 | gjat_s=58 }} '''Roma''' është kryeqyteti i Italisë, kryeqyteti i rajonit [[Lacio]] dhe kryeqendra e [[Provinca e Romës|Provincës së Romës]]. Me mbi 2.900.000 banorë në 1,285.3 km² (496,3 sq mi), ajo është edhe qyteti më i madh dhe më i populluar i vendit.I vendosur në pjesën qendrore-perëndimore të gadishullit italian, në lumin Tiber. Historia e Romës së përfshin më shumë se dymijë vjeçarë. Roma ishte kryeqyteti i Mbretërisë Romake, Republikës Romake dhe Perandorisë Romake, e cila ishte fuqia dominuese në Evropën Perëndimore dhe tokat në kufi Mesdheut për më shumë se shtatëqind vjet nga 1 shekulli 1 para Krishtit e deri në shekullin e 7-të dhe qyteti konsiderohet si një nga vendlindjet e qytetërimit perëndimor. Që nga shekulli 1 pas Krishtit Roma ka qenë selia e papatit dhe, pas përfundimit të dominimit bizantin, në shekullin e 8-të ajo u bë kryeqyteti i Shteteve të Papës, që zgjati deri në 1870. Në 1871 Roma u bë kryeqyteti i Mbretërisë së Italisë, dhe në vitin 1946 i Republikës Italiane. Pas Mesjetës, Roma u qeveris nga papë të tillë si Alexander VI dhe Leo X, të cilët e shndërruan qytetin në një nga qendrat kryesore të Rilindjes Italiane, së bashku me [[Firence]]n. Versioni i tanishëm i bazilikës së Shën Pjetrit u ndërtua dhe Sistine Chapel u pikturua nga Michelangelo. Artistë dhe arkitektë të famshëm të Rilindjes, të tillë si Bramante, Bernini dhe Raphaeli kanë banuar për disa kohë në Romë, duke kontribuar në arkitekturën baroke të saj. Roma është renditur nga GaWC në vitin 2010 si një beta + E qytet botëror, si dhe 28 të qytetit më të rëndësishme globale. Në vitin 2007, Roma ishte e 11-më-qyteti i vizituar në botë, 3 më të vizituara në Bashkimin Evropian, dhe tërheqje më të njohura turistike në Itali. Qyteti është një nga të Evropës dhe më të suksesshme në botë qytetit "markave", si në aspektin e reputacionit dhe pasuritë. Qendra e saj historike është e shënuar nga UNESCO si një Site Trashëgimisë Botërore. Monumentet dhe muzetë tilla si Muzetë e Vatikanit dhe Colosseum janë ndër destinacionet e 50 më të vizituara në botë turistik (të Muzetë e Vatikanit marrjen 4.2 milion turistë dhe Colosseum marrin 4 milionë turistë çdo vit). Roma priti 1960 Lojërat Olimpike Verore. == Historia == [[Skeda:Rome panorama sb1.jpg|500px|thumb|Një pamje panoramike e Romës nga kupola e Shën Pjetrit]] === Historia e hershme === Nuk ka dëshmi arkeologjike e okupimit të njeriut të zonës së Romës nga të paktën 14,000 vjet më parë, por shtresa e dendura të mbeturinave shumë më të re errëson paleolitit dhe faqet neolitike. Evidenca e mjeteve gur, qeramikë dhe armë guri dëshmojnë për të paktën 10.000 vjet të pranisë njerëzore. Megjithatë, fuqia e përrallë të njohur të themelimit legjendar të Romës ka tendencë për të hequr vëmendjen nga aktual i saj, dhe shumë më tepër i lashtë, origjina. ==== Themelimi i Romës ==== Themelues i Romës mund të hetohet përmes arkeologjinë, por tregimet tradicionale transmetuar që nga romakët e lashtë vetë shpjegojë historinë më të hershme të qytetit të tyre në drejtim të legjendës dhe mit. Më i njohur i këtyre miteve, dhe ndoshta më i famshëm i të gjitha miteve romake, është historia e Romulus dhe Remus, binjakët të cilët ishin fshehur nga një ujkë. Kjo histori u desh të pajtohet me një traditë të dyfishtë, të caktuar më herët në kohë, që kishte Enea refugjatëve Trojan ikur për në Itali dhe e gjeti linjen e Romakëve me anë të Iulus birit të tij, adash i dinastisë Julio-Claudian. ====Monarkia, republika dhe perandoria==== Historia e hershme Romës është fshehur në legjendë. Sipas traditës romake, qyteti u themelua nga Romulusi më 21 prill 753 BC. Origjina legjendare e qytetit tregon se Romulusi dhe Remusi vendosën për të ndërtuar një qytet. Pas një argumenti lidhur ndaj cilës nga 7 kodrat në të cilat do të themelohej qyteti, Romulusi vrau Remusin vëllain i tij. Poeti romak Virgjili i referohet këtij besimi, kur ai përshkruan se si Enea i shpëton rënies së Trojës duke ardhur në Latium(Itali) për të gjetur një linjë të zbriste tek Romulus, i pari mbret i Romës. Dëshmi arkeologjike mbështet pikëpamjen se Roma u rrit nga vendbanimet baritore mbi kodrën paltine ndërtuar në zonën e Forumit ardhshëm romak. Ndërsa disa Arkeologët thonë se Roma u themelua me të vërtetë në mes të shek 8 p.e.s, data është objekt polemikash. Zgjidhje origjinale zhvilluar në kryeqytetin e Mbretërisë Roman (sundohej nga shtatë mbretër të një pas njëshëm por jo detyrimisht të lidhur me gjak, sipas traditës), dhe pastaj Republikës Romake (nga 510 BC, qeverisur nga Senati), dhe në fund të Perandorisë romake (nga 27 pes, vendosi nga një perandor). Ky sukses varet nga: gjenialiteti dhe epërsia ushtarake,mbizoterimin mbi rrugët e tregtisë, kthyerja e Siçilisë,Kartagjenës dhe më vonë Egjiptit(me tokat e tyre pjellore) në hambare të perandorisë, themele të përbashkëta kulturore me greqinë (që e bënë nënshtrimin e popullësive të reja më të leht),një sistem burokratik mjaft efikas dhe asimilimi selektiv i qytetërimeve fqinje, sidomos më të etruskëve dhe të kolonistëve grek. Nga themelimi i saj, edhe pse kishte humbur beteja të rastit, Roma kishte një rekord thuajse "të pastër" fitoresh në luftë deri në 386 p.e.s, kur ajo u zënë pak nga Gauls. Sipas legjendës, Gauls ofrohet për të dhënë shpinën e Romës të popullit të saj për një mijë paund prej ari, por romakët e refuzuan, duke preferuar të marrë përsëri qytetin e tyre me forcën e armëve sesa kurrë duke pranuar humbjen, pas së cilës romakët gjetën në qytet në të njëjtin vit. Republika ishte e pasur, të fuqishëm dhe të qëndrueshëm para se ajo u bë një perandori. Sipas traditës, Roma u bë një republikë në 509 p.e.s. Megjithatë, u nevojitën disa shekuj që qyteti i përjetshëm, të arrinte madhështinë e i imagjinatës popullore, dhe kjo u bë vetëm një perandori e madhe(zyrtarisht) pas sundimit të Perandor Augustit i njohur më parë si Oktavian(nipi i Jul Çezarit). Nga viti 264 p.e.s pranohet si viti në të cilin Roma siguroi hegjemoninë e saj mbi gjith gadishullin Italian, duke pushtuar dhe mundi Sabinët, Etruskëve, Samnitët dhe shumicën e kolonive greke në Sicili, Kampania dhe Italinë Jugore në përgjithësi. Gjatë luftërave punike midis Romës dhe Perandorisë së madhe detare të Kartagjenës, shteti i Romës u rrit më tej, pasi ajo u bë kryeqyteti i një perandorie jashtë gadishullit për herë të parë. Duke filluar në shekullin e 2, Roma shikoi një zgjerim të konsiderueshëm të popullsisë si fermerëve italianë, të drejtuar nga fermat e etërve të tyre me ardhjen e masive, rob-operuar fermat, të quajtur rimekembjen dyndën në qytet në një numër të madh. Fitorja mbi Kartagjenën në Siçilinë perëndimore siguroi jo vetëm fundin e Luftës së Parë Punike,por solli edhe dy krahinave të reja, Sicilin, Korsikën dhe Sardenjan si pjesë e bisedave të paqes që u zhvilluan më vonë. Pjesët e Spanjë (Hispania) ndjekur, dhe në fillim të shekullit të 2-romakët u përfshirë në punët e botës greke. Deri atëherë qytetërimi grek ishte në rënie, ishte parë që në luftën Romako-Maqedonase (të 214-205 p.e.s) se asnjë nga shtetet trashgimtare të Aleksandrit të Madh nuk do të ishte në gjendje ti bënte ball kontrollit romak dhe ato filluan të mbështeten mbi trupa mercenare për mbrojtjen e tyre. Kjo çoi në rënien e Greqisë pas Betejës së Korinthit (146 p.e.s) dhe vendosjen e kontrollit romak mbi Greqi. Perandoria Romake kishte filluar më zyrtarisht kur Perandori Augustus (63 BC-14 AD, i njohur si Oktavian para hyrjes së tij fron) të themeluar në Principate në 27 pes. Ky ishte një sistem monarki e cila u kryesua nga një fuqi perandori mbajnë për jetën, në vend se duke e bërë vetë diktatori si Julius Cezari ikishte bërë, e cila kishte rezultuar në vrasjen e tij më 15 mars, 44 BC. Në shtëpi, Perandori Augustus filloi një program të madh të reformës sociale, politike dhe ekonomike dhe i madh në shkallë rindërtimin e qytetit të Romës. Qyteti u bë i pasur me ndërtesa mbresëlënëse dhe madhështore të reja, pallateve, forume dhe basilicae. Augustus u bë një mbrojtës i madh dhe i ditur e artit, dhe gjykata e tij u ndoq nga poetë të tillë si Virgil, Horace dhe Propertius. Sundimi i tij gjithashtu ka themeluar Romana Pax, një periudhë e gjatë e paqes relative e cila zgjati rreth 200 vjet. Pas sundimit të tij ishin perandorë të tilla si Caligula, të Nero, Trajanit, dhe Hadrian, për të përmendur disa. Romake perandori Nero ishte i njohur edhe për ekstravagancë e tij, mjerimi tiranisë, dhe mitin se ai ishte perandori i cili "i binte violinës teksa Roma digjej" gjatë natës së 18 në 19 korrik AD 64. Murtaja Antonine e 165-180 besohet të ketë vrarë sa më shumë që një të tretën e popullsisë. Dominati Romak zgjeruar mbi shumicën e Evropës Perëndimore dhe në brigjet e Mesdheut, megjithëse ndikimi i saj përmes shteteve kliente dhe/ose vasale ishte më i gjërë se sa kufijtë e saj formale. Popullsia e qytetit kaloi një milion banorë. Për gati shtatëqind vjet, Roma ishte qyteti më i rëndësishm politikisht, më i pasur, dhe më e madhe jo vetëm në botën perëndimore por në të gjithë planetin. Pasi Perandoria filloi të bjerë dhe u nda, ajo humbi statusin e saj si kryeqytet i perandorisë ndaj Milanos dhe pastaj Ravenës për shkak se ato mund të mbroheshin më lehtësisht, dhe u tejkalua në famë nga kryeqyteti i Perandorisë Romake të Lindjes, Konstandinopoja, të cilit banorët grek vazhduan ndër shekuj duke e thirrur veten Romak. === Mesjeta === Peshkopi i Romës u bë Papa për shkak të rritjes së rëndësisë së tij politike dhe fetare, sipas perandorit Konstantin I. set Papa i Romës si qendër e Kishës Katolike. Pas Sack e Romës në vitin 410 nga Alaric I dhe rënia e Perandorisë Perëndimore Romake në vitin 476, Roma alternuar midis kontrollit Bizantine dhe gjermanike. Popullsia e saj ka rënë nga më shumë se një milion në 210 AD në 35.000 thjeshtë gjatë Mesjeta, duke ulur qytetin zvarrisës për grupet e ndërtesave të banuara interspersed midis zonave të mëdha të rrënojave dhe vegjetacionit. Roma mbeti formalisht pjesë e Perandorisë Bizantine deri 751 pas Krishtit, kur lombardëve shuhet në fund Exarchate e Ravenna e cila ishte holdout fundit i Bizantit në Italinë veriore. Në 756, Pepin Short dha juridiksion Papa përkohshëm mbi Romën dhe zonat përreth, duke krijuar shtetet Papës. Në 846, Muslimi arabët pushtuan Romën dhe plaçkitur bazilikën e Shën Pjetrit. Roma mbeti kryeqytetin e Shteteve të Papës deri në aneksimin e saj nga ana e Mbretërisë së Italisë në 1870, qyteti u bë një vend pelegrinazhi i madh gjatë mesjetës dhe fokusi i përpjekjeve ndërmjet papatit dhe Perandoria e Shenjtë Romake duke filluar me Karli, i cili u kurorëzua perandor e saj të parë në Romë në vitin 800 nga Papa Leo III. Përveç një kohë të shkurtër si një qytet i pavarur gjatë Mesjetës, Roma mbajtur statusin e saj si kryeqytet Papës dhe "Qyteti i shenjtë" për shekuj me radhë, edhe kur Papati shkurtimisht u zhvendos në Avignon simbolit 1309-1377). === Periudha e hershme moderne === Gjysma e dytë e shekullit të 15-të pa vend e në lëvizje Rilindjes italiane në Romë nga Firence. Papati dëshironte të barabartë dhe të mposhtin madhështinë e qytete të tjera italiane dhe për këtë qëllim krijuan kishat gjithnjë e më të tepruar, urat, sheshet qytetit dhe hapësira publike, duke përfshirë bazilikën një shenjtor të ri Pjetrit, të Kapelën Sistine, Ponte Sisto (ura e parë për jetë ndërtuar në të gjithë Tiber prej antikitetit), dhe Piazza Navona. Papët ishin edhe padronët e artit të angazhohen artistë të tillë si Michelangelo, Perugino, Raphael, të Ghirlandaio, e Luca Signorelli, të Botticelli, dhe Cosimo Rosselli. Periudha ishte gjithashtu i turpshëm për korrupsion papale, me Papët shumë fathering fëmijë, dhe të angazhohen në nepotizëm dhe Simonin. Korrupsioni i papëve dhe ekstravaganca e projekteve të tyre të ndërtimit të udhëhequr, pjesërisht, për të Reformimit dhe, nga ana tjetër, e Counter-Reformimit. Papët, të tilla si Aleksandër VI, ishin të njohur edhe për dekadencën e tyre, partive të egra, e shpenzime të tepruara dhe jetën e pamoralshme. Megjithatë, nën këto papë ekstravagante dhe të pasur, Roma u shndërrua në një qendër të artit, poezi, muzikë, letërsisë, arsimit dhe kulturës. Roma u bë i aftë për të konkurruar me qytetet e tjera të mëdha evropiane të asaj kohe në drejtim të pasurisë, madhështia, artet, njohuritë dhe arkitekturës. Periudha e Rilindjes ndryshuar fytyrën e Romës në mënyrë dramatike, me vepra si Pietà nga Michelangelo dhe afresket e Apartament Borgia, bëri të gjitha gjatë mbretërimit të pafajshëm. Roma arriti pikën më të lartë të shkëlqimit nën Papa Julius II (1503-1513) dhe pasardhësit e tij Leo X dhe Clement VII, të dy anëtarë të familjes Medici. Në këtë periudhë njëzet vjeçare Roma u bë një nga qendrat më të mëdha të artit në botë. Bazilika e vjetër e Shën Pjetrit e ndërtuar nga perandori Konstandini i Madh (i cili deri atëherë ishte në një gjendje të tmerrshme) është shkatërruar dhe një të ri filluar. Qyteti priti artistët si Ghirlandaio, të Perugino, të Botticelli dhe Bramante, i cili ndërtoi tempullin e Shën Pjetrit në Montorio dhe planifikuar një projekt të madh për të rinovuar në Vatikan. Raphael, i cili në Romë u bë një nga piktorët më të famshëm të Italisë krijuar afreske në Farnesina Villa, dhoma e Raphael-së, plus shumë piktura të tjera të famshme. Mikelanxhelo filloi dekorimin e tavanit të Kapelën Sistine dhe ekzekutuar statuja e famshme e Moisiut për varrin e Julius. Roma ka humbur pjesërisht karakterin e saj fetar, duke u bërë gjithnjë e më shumë një qytet i vërtetë Rilindjes, me një numër të madh të festave popullore, racave kali, partitë, intrigat dhe episode shthurur. Ekonomia e saj ishte e pasur, me praninë e disa bankierëve toskan, duke përfshirë Agostino Chigi, i cili ishte një mik i Raphael dhe një mbrojtës i arteve. Para vdekjes së tij të hershme, Raphael gjithashtu promovoi për herë të parë ruajtjen e rrënojave të lashta. Lufta midis Francës dhe Spanjës në Evropë shkaktoi plaçkitje e parë të qytetit në më shumë se një mijë vjet. Në 1527 në Landsknechts e perandorit Charles V shkarkua qytetin, duke e vënë në një fund të papritur në moshën e artë të Rilindjes në Romë. Duke filluar me Këshillin e Trentit ne 1545, Kisha filloi kundër-reformimit si një përgjigje ndaj Reformimit, një shkallë të gjerë në pyetje të autoritetit të Kishës në çështjet shpirtërore dhe çështjet qeveritare. (Kjo humbje e besimit pastaj të çojë në ndërrime të mëdha të pushtetit larg nga Kisha.) Nën papë prej Piut IV në Sixtus V, Roma u bë qendra e katolicizmit reformuar dhe pa vendosjen e monumenteve të reja të cilat kremtohen madhështinë rivendosur papatit-së. Papë dhe kardinalët e shekujve 17 dhe në fillim të 18-të ka vazhduar lëvizjen duke peizazh qytetit pasurohet me ndërtesa stilit barok. Gjatë Epokës së Iluminizmit, ide të reja arriti edhe qyteti përjetshëm, ku papati mbështetur studimet arkeologjike dhe përmirësuar mirëqenien e njerëzve. Por jo gjithçka shkoi mirë për Kishën gjatë Counter të Reformimit. Ka qenë pengesat në përpjekjet për të frenojnë e anti-Kishës politikat e fuqive evropiane të kohës. Pengesë më i dukshëm ndoshta duke qenë në 1773, kur Papa Klementi XIV u detyrua nga fuqitë sekulare të ketë mënyrë jezuit shtypur. === Periudha e vonë moderne dhe bashkëkohore === Rregulli i papëve u ndërpre nga Republika jetëshkurtër Roman (1798), e cila ishte ndërtuar nën ndikimin e Revolucionit Francez. Gjatë sundimit të Napoleonit, Roma u aneksua në Perandorinë Franceze. Pas rënies së Napoleonit, shteti Kisha nën papës u rikthye përmes Kongresit të Vjenës të 1814. Në 1849, një tjetër Republika Romake u ngrit në kuadër të revolucioneve të 1848. Dy prej figurave më me ndikim të bashkimit italian, Giuseppe Mazzini dhe Giuseppe Garibaldi, luftuan për republikën jetëshkurtër. Roma u bë fokusi i shpresat e bashkimit italian kur pjesa tjetër e Italisë u ribashkua nën Mbretërisë së Italisë me një kapital të përkohshëm në Firence. Në 1861, Romë u shpall kryeqyteti i Italisë, edhe pse ai ishte ende nën kontrollin e Papës. Gjatë viteve 1860, në gjurmët e fundit të Shteteve të Papës ishin nën mbrojtjen e Francës, në sajë të politikës së jashtme të Napoleon III. Dhe kjo ishte vetëm kur kjo u ngrit në 1870, për shkak të shpërthimit të Luftës Franko-Prusiane, se trupat italiane ishin në gjendje për të kapur Roma hyjnë në qytet përmes një shkeljeje në afërsi Porta Pia. Më pas, Papa Pius IX shpalli veten si të burgosur në Vatikan, dhe në vitin 1871 kryeqyteti i Italisë u zhvendos nga Firence në Romë. Menjëherë pas Luftës së Parë Botërore, Roma dëshmuar ngritjen në pushtet të fashizmit italian udhëhequr nga Benito Musolini, të cilët marshuan në qytet në vitin 1922, përfundimisht deklaruar një perandori të re dhe formoi aleanc ushtarake "Pakti i Çelikut" midis Italinë dhe Gjermanisë naziste. Periudhën midis dy luftërave pa një rritje të shpejtë në popullsinë e qytetit, që tejkaluar 1.000.000 banorë. Në Luftën e Dytë Botërore, për shkak të statusit të saj të një qyteti të hapur, Roma kryesisht shpëtuar fatin tragjik të qyteteve të tjera evropiane, por u pushtua nga gjermanët nga armëpushimit italiane deri në çlirimin e saj më 4 qershor 1944. Megjithatë, më 19 qershor 1943 në Romë u bombardua nga forcat anglo-amerikane, duke qenë një nga zonat më të vështira të goditura në distriktin San Lorenzo, duke rezultuar në rreth 3.000 vdekje dhe 11.000 të plagosur. Roma u rrit tmerrësisht pas luftës, si një nga forcat lëvizëse prapa "mrekulli ekonomike" italiane të pasluftës rindërtimit dhe modernizimit. Ai u bë një qytet në modë në vitet 1950 dhe 1960 e hershme, vitet e "la dolce vita" ("Jeta e ëmbël"), me fima popullore klasike të tilla si Ben Hurit, Quo Vadis, Roman pushime dhe La Dolce Vita duke u filmuar në portreti qytetit "Cinecittà Studios". Një prirje e re në rritje në popullsinë vazhdoi deri nga mesi i viteve 1980, kur prinderve kishte më shumë se 2.800.000 banorë, pas kësaj, popullata filloi të bjerë ngadalë si banorët më të lëvizur në rrethinat e afërta. == Ekonomia == Duke qenë kryeqyteti i Italisë, Roma pret të gjitha institucionet kryesore të kombit, si të Kryesisë së Republikës, të qeverisë (dhe Ministeri e saj të vetme), parlamenti, gjykatat kryesore gjyqësore, si dhe përfaqësuesve diplomatikë të të gjitha vendeve për shtetet e Italisë dhe të Qytetit të Vatikanit (interesant, Roma gjithashtu pret, në pjesën italiane të territorit të saj, Ambasada e Italisë për Qytetin e Vatikanit, një rast unik i një Ambasadës brenda kufijve të vendit të vet). Shumë institucione ndërkombëtare janë të vendosura në Romë, sidomos ato kulturore dhe shkencore - të tilla si Instituti Amerikan, në Shkollën Britanike, frëngjisht Akademia, Institutet skandinave, Instituti Arkeologjik gjerman - për nder të bursës në qytetin e Përjetshme, dhe ato humanitare , si FAO-s. Roma, edhe pret organizatat e mëdha ndërkombëtare dhe në mbarë botën politike dhe kulturore, të tilla si Fondi Ndërkombëtar për Zhvillimin Bujqësor (IFAD), Programi Botëror i Ushqimit (WFP), Mbrojtjes i NATO-s College dhe ICCROM, Qendra Ndërkombëtare për Studimin e Ruajtjes dhe Restaurimit të Pasurisë Kulturore. Roma është aktualisht një beta + qytet botëror, duke rënë poshtë nga statusi alfa të saj në vitin 2008, së bashku me Berlin, Stokholm, të Athinës, Pragë, Montreal dhe Vancouver, për të përmendur disa. Me një pikavarazh prej 2.56, Roma u rendit edhe në vitin 2010 si 28 në Indeksin Global qytete (lëviz deri dy vende nga vitit 2008 pozicionin e saj), duke qenë më i lartë qytet në Itali (Milan vjen e dytë në 42). Për më tepër, Roma ishte në vitin 2008, renditet edhe 15 nga të gjitha qytetet e botës për rëndësinë globale, kryesisht për përvoja kulturore. Me një 2005 GDP e 94376000000 € (US $ 121.500.000.000), qytet prodhon 6.7 për qind të GDP-së kombëtare (më shumë se çdo qytet tjetër të vetme në Itali), dhe shkalla e papunësisë, ulur nga 11.1% në 6.5% midis viteve 2001 dhe 2005 , është tani një nga normat më të ulëta të gjitha kryeqytetet e Bashkimit Europian. Roma rritet +4.4 për qind në vit dhe vazhdon të rritet me një normë më të lartë në krahasim me çdo qytet tjetër në pjesën tjetër të vendit. Kjo do të thotë se ishin Roma një vend, do të ishte vendi i 52 më i pasur në botë me PBB-së, në afërsi të madhësisë me atë të Egjiptit. Roma gjithashtu kishte një GDP 2003 për kokë banori prej € 29,153 (US $ 37,412), e cila ishte e dyta në Itali, (pas Milanit), dhe është më shumë se 134.1% të PBB-së mesatare të BE-së për frymë. Roma, në tërësi, ka të ardhurat më të larta të përgjithshme në Itali, duke arritur euro 47,076,890,463 në vitin 2008, megjithatë, në aspektin e të ardhurave të punëtorëve mesatar, qyteti vendos vetë 9 në Itali, me € 24,509 Në nivel global, punëtorët Romës marrin 30 pagat më të larta në vitin 2009, që vijnë tre vende më të larta se në vitin 2008, në të cilin qytet renditur 33. Edhe pse ekonomia e Romës është e karakterizuar nga mungesa e industrisë së rëndë dhe ajo është e dominuar kryesisht nga shërbimet, të teknologjisë së lartë kompanitë (IT, hapësirës ajrore, mbrojtjes, telekomunikacionit), hulumtime, ndërtimi dhe aktivitete tregtare (sidomos bankar), dhe zhvillim të madh e turizmit janë shumë dinamike dhe shumë e rëndësishme për ekonominë e saj. Aeroporti ndërkombëtar i Romës, Fiumicino, është më e madhe në Itali, dhe qyteti pret selive të pjesës më të madhe të kompanive të mëdha italiane, si dhe selinë e tre kompanive të mëdha 100 në botë: Enel, Eni, dhe Telecom Italia . Universitetet, radio dhe televizion kombëtar dhe industria e filmit në Romë janë gjithashtu pjesë e rëndësishme e ekonomisë: Roma është gjithashtu qendër e industrisë së filmit italian, falë studiot Cinecittà, punuar që nga viti 1930. Qyteti është gjithashtu një qendër për banka dhe sigurime si dhe elektronikë, energjia, transporti, dhe industritë e hapësirës. Kompani të shumta ndërkombëtare dhe agjencitë selinë, ministritë qeveritare, qendra konferencash, sportive objektet dhe muzetë janë të vendosura në Romës rrethe të biznesit kryesore: universale Esposizione Rome (EUR); Torrino (jug më tej nga euro); Magliana; de Parco 'Medici-Laurentina dhe e ashtuquajtura Tiburtina-lugina përgjatë Via Tiburtina lashtë. == Demografia == Në kohën e Augustit perandorit, Roma ishte qyteti më i madh në botë: me një popullsi prej rreth një milion njerëz (në lidhje me madhësinë e Londrës në fillim të shekullit të 19-të, kur Londra ishte qyteti më i madh në botë). Pas rënies së Perandorisë Romake Perëndimore, popullsia e qytetit ra në mënyrë dramatike në më pak se 50.000 njerëz, dhe vazhdon të ngecë në vend ose ose tkurret deri Rilindjes. Kur Mbretëria e Italisë aneksuar në Romë në vitin 1870, qyteti kishte një popullsi prej rreth 200.000, i cili me shpejtësi në rritje për 600,000 nga prag të Luftës së Parë Botërore regjimi fashist i Musolinit u përpoq për të bllokuar një rritje e tepruar demografike e qytetit, por nuk arriti për të parandaluar atë nga arritja e një milion njerëz nga fillim të viteve 1930. Pas Luftës së Dytë Botërore, rritja e vazhduar, të ndihmuar nga një bum të post-luftës ekonomike. Një bum i ndërtimit gjithashtu krijoi një numër të madh të periferi gjatë viteve 1950 dhe 1960. Në mes të vitit 2010, ka pasur 2,754,440 banorë në qytetin e duhur, ndërsa disa 4.2 milion njerëz kanë jetuar në zonën më të madhe të Romës (e cila mund të identifikohet me rreth krahinës së saj administrative, me një dendësi të popullsisë prej rreth 800inhab./km2 shtrihen mbi më shumë se 5.000 km2). Të miturit (fëmijët e moshave 18 dhe të rinj) arritën në 17.00 për qind të popullsisë në krahasim me numrin e pensionistëve që 20,76 për qind. Kjo krahasohet me mesataren italiane e 18.06 për qind (të mitur) dhe 19.94 për qind (pensionistët).Mosha mesatare e një rezident romak është 43 në krahasim me mesataren italiane të 42. Në pesë vitet ndërmjet 2002 dhe 2007, popullsia e Romës u rrit me 6.54 për qind, ndërsa Italia, si një e tërë u rrit me 3.56 për qind.Shkalla aktuale e lindjes të Romës është 9.10 lindje për 1,000 banorë në krahasim me mesataren italian 9.45 lindjeve. == Kultura == ===Universitetet e Romës=== * [[Universiteti La Sapienza]] * Universiteti Tor Vergata * Universiteti Roma Tre * Universiteti i Sporteve Foro Italico == Shkrimtar dhe filozof të njohur == Disa nga shkrimtarët më të njohur me origjinë nga Roma janë: Polibi, Tit Livi, Tuqididi dhe Taciti, ndërsa në [[Filozofia|filozofi]] dallohet Seneka, Luciu Ciceroni etj. == Politika == Në Romë kanë selitë e tyre të gjitha ministrite si dhe presidenti i republikes. == Personalitet të njohura == * [[Paolo Gentiloni]] (1954), politikan. == Sport == Sporti me i përhapur ne Romë është futbolli dhe dy skuadrat me te njohura të ketij qyteti janë, [[AS Roma]] dhe [[SS Lazio]], të cilat zhvillojnë ndeshjet e tyre ne Stadiumin Olimpik. == Shiko gjithashtu== * [[Italia]] * [[Lacio]] == Referime == {{Reflist}} ==Lidhje të jashtme== {{Kryeqytetet e Evropës}} [[Kategoria:Qytete në Itali]] [[Kategoria:Kryeqytete në Evropë]] [[Kategoria:Itali]] [[Kategoria:Kryeqytete të botës]] [[Kategoria:Kryeqytete]] 9rbpyplvvnx5s1co4ncd1vxs97unkio 2470506 2470496 2022-08-28T11:31:58Z 79.106.127.212 Vendosa disa burime për informacionin që kam shkruar wikitext text/x-wiki {{Pr|data=Prill 2019}} {{Infobox settlement | name = Roma | native_name = Roma | nicknames = La città eterna (Qyteti i përjetshëm) | mottoes = | image_flag = Flag of Rome.svg | flag_link = Flamuri i Romës | image_seal = Insigne Romanum coronatum.svg | seal_link = Stema e Romës | seal_size = | image_skyline = Collage Rome.jpg | image_caption = Një pamje e Romës : majtas e lart [[Koloseu]], ndjekur nga Monumenti i Vittorio Emanuele II, Sheshi i Republikës, Angelo Sant Castel, shatërvan Trevi, kubeja e Bazilikës së Shën Pjetrit dhe në fund një pamje ajrore e qendrës historike të qytetit. <!--Administrimi territorial--> |Rajoni = [[Lacio]] |Provinca = [[Provinca e Romës|Roma]] |Kryetari = Virginia Raggi <!--Sipërfaqja dhe Demografia --> |Sipërfaqja = 1.285,31 |Sipërfaqja urbane = |Sipërfaqja metropolitane= | population_total = <small> (2014) </small> 2,869,461 <ref name="Istat">{{cite web|title=Istat official population estimates|url=http://www.demo.istat.it/bilmens2014gen/query.php?lingua=ita&Rip=S3&Reg=R12&Pro=P058&Com=91&submit=Tavola|accessdate=19 dhjetor 2014|archive-date=27 tetor 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141027142541/http://www.demo.istat.it/bilmens2014gen/query.php?lingua=ita&Rip=S3&Reg=R12&Pro=P058&Com=91&submit=Tavola|url-status=dead}}</ref> |Dendësia = 2,232 |Zona urbane = |Zona metropolitane = 4,321,244 <ref name="PR">[http://demo.istat.it/pop2014/popol.php?m1=&m2=&m3=&m4=&m5=y&f1=&f2=&f3=&f4=&f5=y&daanno=0&adanno=100&lingua=eng&Rip=S3&Reg=R12&Pro=P058&Com=000&submit=Save Bilancio demografico Anno 2014 (dati provvisori). Provincia: Roma] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150205172000/http://demo.istat.it/pop2014/popol.php?m1=&m2=&m3=&m4=&m5=y&f1=&f2=&f3=&f4=&f5=y&daanno=0&adanno=100&lingua=eng&Rip=S3&Reg=R12&Pro=P058&Com=000&submit=Save |date=5 shkurt 2015 }} - Demo.istat.it</ref> <!-- Të dhëna--> |Shenjti mbrojtës = shën Pjetri dhe shën Pali |Dita e shenjtit = 29 qershor |Lartësia = 21 | population_demonym = romanë | established_date = | postal_code = 00118-00199 |Prefiksi = 06 | website = [http://www.comune.roma.it/ www.comune.roma.it] | gjer_g=41 | gjer_m=53 | gjer_s=35 | gjat_g=12 | gjat_m=28 | gjat_s=58 }} '''Roma''' është kryeqyteti i Italisë, kryeqyteti i rajonit [[Lacio]] dhe kryeqendra e [[Provinca e Romës|Provincës së Romës]]. Me mbi 2.900.000 banorë në 1,285.3 km² (496,3 sq mi), ajo është edhe qyteti më i madh dhe më i populluar i vendit.I vendosur në pjesën qendrore-perëndimore të gadishullit italian, në lumin Tiber. Historia e Romës së përfshin më shumë se dymijë vjeçarë. Roma ishte kryeqyteti i Mbretërisë Romake, Republikës Romake dhe Perandorisë Romake, e cila ishte fuqia dominuese në Evropën Perëndimore dhe tokat në kufi Mesdheut për më shumë se shtatëqind vjet nga 1 shekulli 1 para Krishtit e deri në shekullin e 7-të dhe qyteti konsiderohet si një nga vendlindjet e qytetërimit perëndimor. Që nga shekulli 1 pas Krishtit Roma ka qenë selia e papatit dhe, pas përfundimit të dominimit bizantin, në shekullin e 8-të ajo u bë kryeqyteti i Shteteve të Papës, që zgjati deri në 1870. Në 1871 Roma u bë kryeqyteti i Mbretërisë së Italisë, dhe në vitin 1946 i Republikës Italiane. Pas Mesjetës, Roma u qeveris nga papë të tillë si Alexander VI dhe Leo X, të cilët e shndërruan qytetin në një nga qendrat kryesore të Rilindjes Italiane, së bashku me [[Firence]]n. Versioni i tanishëm i bazilikës së Shën Pjetrit u ndërtua dhe Sistine Chapel u pikturua nga Michelangelo. Artistë dhe arkitektë të famshëm të Rilindjes, të tillë si Bramante, Bernini dhe Raphaeli kanë banuar për disa kohë në Romë, duke kontribuar në arkitekturën baroke të saj. Roma është renditur nga GaWC në vitin 2010 si një beta + E qytet botëror, si dhe 28 të qytetit më të rëndësishme globale. Në vitin 2007, Roma ishte e 11-më-qyteti i vizituar në botë, 3 më të vizituara në Bashkimin Evropian, dhe tërheqje më të njohura turistike në Itali. Qyteti është një nga të Evropës dhe më të suksesshme në botë qytetit "markave", si në aspektin e reputacionit dhe pasuritë. Qendra e saj historike është e shënuar nga UNESCO si një Site Trashëgimisë Botërore. Monumentet dhe muzetë tilla si Muzetë e Vatikanit dhe Colosseum janë ndër destinacionet e 50 më të vizituara në botë turistik (të Muzetë e Vatikanit marrjen 4.2 milion turistë dhe Colosseum marrin 4 milionë turistë çdo vit). Roma priti Lojërat Olimpike Verore të vitit 1960. == Historia == [[Skeda:Rome panorama sb1.jpg|500px|thumb|Një pamje panoramike e Romës nga kupola e Shën Pjetrit]] === Historia e hershme === Nuk ka dëshmi arkeologjike e okupimit të njeriut të zonës së Romës nga të paktën 14,000 vjet më parë, por shtresa e dendura të mbeturinave shumë më të re errëson paleolitit dhe faqet neolitike. Evidenca e mjeteve gur, qeramikë dhe armë guri dëshmojnë për të paktën 10.000 vjet të pranisë njerëzore. Megjithatë, fuqia e përrallë të njohur të themelimit legjendar të Romës ka tendencë për të hequr vëmendjen nga aktual i saj, dhe shumë më tepër i lashtë, origjina. ==== Themelimi i Romës ==== Themelues i Romës mund të hetohet përmes arkeologjinë, por tregimet tradicionale transmetuar që nga romakët e lashtë vetë shpjegojë historinë më të hershme të qytetit të tyre në drejtim të legjendës dhe mit. Më i njohur i këtyre miteve, dhe ndoshta më i famshëm i të gjitha miteve romake, është historia e Romulus dhe Remus, binjakët të cilët ishin fshehur nga një ujkë. Kjo histori u desh të pajtohet me një traditë të dyfishtë, të caktuar më herët në kohë, që kishte Enea refugjatëve Trojan ikur për në Itali dhe e gjeti linjen e Romakëve me anë të Iulus birit të tij, adash i dinastisë Julio-Claudian. ====Monarkia, republika dhe perandoria==== Historia e hershme Romës është fshehur në legjendë. Sipas traditës romake, qyteti u themelua nga Romulusi më 21 prill 753 BC. Origjina legjendare e qytetit tregon se Romulusi dhe Remusi vendosën për të ndërtuar një qytet. Pas një argumenti lidhur ndaj cilës nga 7 kodrat në të cilat do të themelohej qyteti, Romulusi vrau Remusin vëllain i tij. Poeti romak Virgjili i referohet këtij besimi, kur ai përshkruan se si Enea i shpëton rënies së Trojës duke ardhur në Latium(Itali) për të gjetur një linjë të zbriste tek Romulus, i pari mbret i Romës. Dëshmi arkeologjike mbështet pikëpamjen se Roma u rrit nga vendbanimet baritore mbi kodrën paltine ndërtuar në zonën e Forumit ardhshëm romak. Ndërsa disa Arkeologët thonë se Roma u themelua me të vërtetë në mes të shek 8 p.e.s, data është objekt polemikash. Zgjidhje origjinale zhvilluar në kryeqytetin e Mbretërisë Roman (sundohej nga shtatë mbretër të një pas njëshëm por jo detyrimisht të lidhur me gjak, sipas traditës), dhe pastaj Republikës Romake (nga 510 BC, qeverisur nga Senati), dhe në fund të Perandorisë romake (nga 27 pes, vendosi nga një perandor). Ky sukses varet nga: gjenialiteti dhe epërsia ushtarake,mbizoterimin mbi rrugët e tregtisë, kthyerja e Siçilisë,Kartagjenës dhe më vonë Egjiptit(me tokat e tyre pjellore) në hambare të perandorisë, themele të përbashkëta kulturore me greqinë (që e bënë nënshtrimin e popullësive të reja më të leht),një sistem burokratik mjaft efikas dhe asimilimi selektiv i qytetërimeve fqinje, sidomos më të etruskëve dhe të kolonistëve grek. Nga themelimi i saj, edhe pse kishte humbur beteja të rastit, Roma kishte një rekord thuajse "të pastër" fitoresh në luftë deri në 386 p.e.s, kur ajo u zënë pak nga Gauls. Sipas legjendës, Gauls ofrohet për të dhënë shpinën e Romës të popullit të saj për një mijë paund prej ari, por romakët e refuzuan, duke preferuar të marrë përsëri qytetin e tyre me forcën e armëve sesa kurrë duke pranuar humbjen, pas së cilës romakët gjetën në qytet në të njëjtin vit. Republika ishte e pasur, të fuqishëm dhe të qëndrueshëm para se ajo u bë një perandori. Sipas traditës, Roma u bë një republikë në 509 p.e.s. Megjithatë, u nevojitën disa shekuj që qyteti i përjetshëm, të arrinte madhështinë e i imagjinatës popullore, dhe kjo u bë vetëm një perandori e madhe(zyrtarisht) pas sundimit të Perandor Augustit i njohur më parë si Oktavian(nipi i Jul Çezarit). Nga viti 264 p.e.s pranohet si viti në të cilin Roma siguroi hegjemoninë e saj mbi gjith gadishullin Italian, duke pushtuar dhe mundi Sabinët, Etruskëve, Samnitët dhe shumicën e kolonive greke në Sicili, Kampania dhe Italinë Jugore në përgjithësi. Gjatë luftërave punike midis Romës dhe Perandorisë së madhe detare të Kartagjenës, shteti i Romës u rrit më tej, pasi ajo u bë kryeqyteti i një perandorie jashtë gadishullit për herë të parë. Duke filluar në shekullin e 2, Roma shikoi një zgjerim të konsiderueshëm të popullsisë si fermerëve italianë, të drejtuar nga fermat e etërve të tyre me ardhjen e masive, rob-operuar fermat, të quajtur rimekembjen dyndën në qytet në një numër të madh. Fitorja mbi Kartagjenën në Siçilinë perëndimore siguroi jo vetëm fundin e Luftës së Parë Punike,por solli edhe dy krahinave të reja, Sicilin, Korsikën dhe Sardenjan si pjesë e bisedave të paqes që u zhvilluan më vonë. Pjesët e Spanjë (Hispania) ndjekur, dhe në fillim të shekullit të 2-romakët u përfshirë në punët e botës greke. Deri atëherë qytetërimi grek ishte në rënie, ishte parë që në luftën Romako-Maqedonase (të 214-205 p.e.s) se asnjë nga shtetet trashgimtare të Aleksandrit të Madh nuk do të ishte në gjendje ti bënte ball kontrollit romak dhe ato filluan të mbështeten mbi trupa mercenare për mbrojtjen e tyre. Kjo çoi në rënien e Greqisë pas Betejës së Korinthit (146 p.e.s) dhe vendosjen e kontrollit romak mbi Greqi. Perandoria Romake kishte filluar më zyrtarisht kur Perandori Augustus (63 BC-14 AD, i njohur si Oktavian para hyrjes së tij fron) të themeluar në Principate në 27 pes. Ky ishte një sistem monarki e cila u kryesua nga një fuqi perandori mbajnë për jetën, në vend se duke e bërë vetë diktatori si Julius Cezari ikishte bërë, e cila kishte rezultuar në vrasjen e tij më 15 mars, 44 BC. Në shtëpi, Perandori Augustus filloi një program të madh të reformës sociale, politike dhe ekonomike dhe i madh në shkallë rindërtimin e qytetit të Romës. Qyteti u bë i pasur me ndërtesa mbresëlënëse dhe madhështore të reja, pallateve, forume dhe basilicae. Augustus u bë një mbrojtës i madh dhe i ditur e artit, dhe gjykata e tij u ndoq nga poetë të tillë si Virgil, Horace dhe Propertius. Sundimi i tij gjithashtu ka themeluar "Paxa Romana"(Paqen Romake), një periudhë e artë e paqes relative dhe zhvillimit ekonomik dhe kulturor e cila zgjati rreth 200 vjet. Pas sundimit të tij ishin perandorë të tilla si Caligula, të Nero, Trajanit, dhe Hadrian, për të përmendur disa. Romake perandori Nero ishte i njohur edhe për ekstravagancë e tij, mjerimi tiranisë, dhe mitin se ai ishte perandori i cili "i binte violinës teksa Roma digjej" gjatë natës së 18 në 19 korrik AD 64. Murtaja Antonine e 165-180 besohet të ketë vrarë sa më shumë që një të tretën e popullsisë. Dominati Romak zgjeruar mbi shumicën e Evropës Perëndimore dhe në brigjet e Mesdheut, megjithëse ndikimi i saj përmes shteteve kliente dhe/ose vasale ishte më i gjërë se sa kufijtë e saj formale. Popullsia e qytetit kaloi një milion banorë. Për gati shtatëqind vjet, Roma ishte qyteti më i rëndësishm politikisht, më i pasur, dhe më e madhe jo vetëm në botën perëndimore por në të gjithë planetin. Pasi Perandoria filloi të bjerë dhe u nda, ajo humbi statusin e saj si kryeqytet i perandorisë ndaj Milanos dhe pastaj Ravenës për shkak se ato mund të mbroheshin më lehtësisht, dhe u tejkalua në famë nga kryeqyteti i Perandorisë Romake të Lindjes, Konstandinopoja, të cilit banorët grek vazhduan ndër shekuj duke e thirrur veten Romak. === Mesjeta === Peshkopi i Romës u bë Papa për shkak të rritjes së rëndësisë së tij politike dhe fetare, sipas perandorit Konstantin I. set Papa i Romës si qendër e Kishës Katolike. Pas Plaçkitjes së Romës në vitin 410 nga Alariku i I dhe rënien e Perandorisë Perëndimore Romake në vitin 476, Roma alternuar midis kontrollit të Perandorisë Bizantin dhe mbretërive të reja gjermanike. Popullsia e saj ka rënë nga më shumë se një milion në 210 AD në 35.000 thjeshtë gjatë Mesjetës, duke ulur qytetin zvarrisës për grupet e ndërtesave të banuara shpërndar midis zonave të mëdha të rrënojave dhe vegjetacionit. Roma mbeti formalisht pjesë e Perandorisë Bizantine deri 751 pas Krishtit, kur lombardëve shuhet në fund Exarchate e Ravenna e cila ishte territori i fundit Bizantin në Italinë veriore. Në 756, Pepin i Shhkurtri i dha juridiksion të përkohshëm Papës mbi Romën dhe zonat përreth, duke krijuar shtetet teokratike të Papës(pararendësit e Vatikanit të sotëm). Në 846, myslymanët arab pushtuan Romën duke plaçkitur bazilikën e Shën Pjetrit. Roma mbeti kryeqyteti i Shteteve të Papës deri në aneksimin e saj nga ana e Mbretërisë së Italisë në 1870, qyteti u bë një vend pelegrinazhi i madh gjatë mesjetës dhe fokusi i përpjekjeve ndërmjet papatit dhe Perandoria e Shenjtë Romake duke filluar me Karli, i cili u kurorëzua perandor i parë i saj në Romën e vitit 800 nga Papa Leo III. Përveç një kohë të shkurtër si një qytet i pavarur gjatë Mesjetës, Roma mbajtur statusin e saj si kryeqytet Papës dhe "Qyteti i shenjtë" për shekuj me radhë, edhe kur Papati shkurtimisht u zhvendos në Avignon simbolit 1309-1377). === Periudha e hershme moderne === Gjysma e dytë e shekullit të 15-të pa vend e në lëvizje Rilindjes italiane në Romë nga Firence. Papati dëshironte të barabartë dhe të mposhtin madhështinë e qytete të tjera italiane dhe për këtë qëllim krijuan kishat gjithnjë e më të tepruar, urat, sheshet qytetit dhe hapësira publike, duke përfshirë bazilikën një shenjtor të ri Pjetrit, të Kapelën Sistine, Ponte Sisto (ura e parë për jetë ndërtuar në të gjithë Tiber prej antikitetit), dhe Piazza Navona. Papët ishin edhe padronët e artit të angazhohen artistë të tillë si Michelangelo, Perugino, Raphael, të Ghirlandaio, e Luca Signorelli, të Botticelli, dhe Cosimo Rosselli. Periudha ishte gjithashtu i turpshëm për korrupsion papale, me Papët shumë fathering fëmijë, dhe të angazhohen në nepotizëm dhe Simonin. Korrupsioni i papëve dhe ekstravaganca e projekteve të tyre të ndërtimit të udhëhequr, pjesërisht, për të Reformimit dhe, nga ana tjetër, e Counter-Reformimit. Papët, të tilla si Aleksandër VI, ishin të njohur edhe për dekadencën e tyre, partive të egra, e shpenzime të tepruara dhe jetën e pamoralshme. Megjithatë, nën këto papë ekstravagante dhe të pasur, Roma u shndërrua në një qendër të artit, poezi, muzikë, letërsisë, arsimit dhe kulturës. Roma u bë i aftë për të konkurruar me qytetet e tjera të mëdha evropiane të asaj kohe në drejtim të pasurisë, madhështia, artet, njohuritë dhe arkitekturës. Periudha e Rilindjes ndryshuar fytyrën e Romës në mënyrë dramatike, me vepra si Pietà nga Michelangelo dhe afresket e Apartament Borgia, bëri të gjitha gjatë mbretërimit të pafajshëm. Roma arriti pikën më të lartë të shkëlqimit nën Papa Julius II (1503-1513) dhe pasardhësit e tij Leo X dhe Clement VII, të dy anëtarë të familjes Medici. Në këtë periudhë njëzet vjeçare Roma u bë një nga qendrat më të mëdha të artit në botë. Bazilika e vjetër e Shën Pjetrit e ndërtuar nga perandori Konstandini i Madh (i cili deri atëherë ishte në një gjendje të tmerrshme) është shkatërruar dhe një të ri filluar. Qyteti priti artistët si Ghirlandaio, të Perugino, të Botticelli dhe Bramante, i cili ndërtoi tempullin e Shën Pjetrit në Montorio dhe planifikuar një projekt të madh për të rinovuar në Vatikan. Raphael, i cili në Romë u bë një nga piktorët më të famshëm të Italisë krijuar afreske në Farnesina Villa, dhoma e Raphael-së, plus shumë piktura të tjera të famshme. Mikelanxhelo filloi dekorimin e tavanit të Kapelën Sistine dhe ekzekutuar statuja e famshme e Moisiut për varrin e Julius. Roma ka humbur pjesërisht karakterin e saj fetar, duke u bërë gjithnjë e më shumë një qytet i vërtetë Rilindjes, me një numër të madh të festave popullore, racave kali, partitë, intrigat dhe episode shthurur. Ekonomia e saj ishte e pasur, me praninë e disa bankierëve toskan, duke përfshirë Agostino Chigi, i cili ishte një mik i Raphael dhe një mbrojtës i arteve. Para vdekjes së tij të hershme, Raphael gjithashtu promovoi për herë të parë ruajtjen e rrënojave të lashta. Lufta midis Francës dhe Spanjës në Evropë shkaktoi plaçkitje e parë të qytetit në më shumë se një mijë vjet. Në 1527 në Landsknechts e perandorit Charles V shkarkua qytetin, duke e vënë në një fund të papritur në moshën e artë të Rilindjes në Romë. Duke filluar me Këshillin e Trentit ne 1545, Kisha filloi kundër-reformimit si një përgjigje ndaj Reformimit, një shkallë të gjerë në pyetje të autoritetit të Kishës në çështjet shpirtërore dhe çështjet qeveritare. (Kjo humbje e besimit pastaj të çojë në ndërrime të mëdha të pushtetit larg nga Kisha.) Nën papë prej Piut IV në Sixtus V, Roma u bë qendra e katolicizmit reformuar dhe pa vendosjen e monumenteve të reja të cilat kremtohen madhështinë rivendosur papatit-së. Papë dhe kardinalët e shekujve 17 dhe në fillim të 18-të ka vazhduar lëvizjen duke peizazh qytetit pasurohet me ndërtesa stilit barok. Gjatë Epokës së Iluminizmit, ide të reja arriti edhe qyteti përjetshëm, ku papati mbështetur studimet arkeologjike dhe përmirësuar mirëqenien e njerëzve. Por jo gjithçka shkoi mirë për Kishën gjatë Counter të Reformimit. Ka qenë pengesat në përpjekjet për të frenojnë e anti-Kishës politikat e fuqive evropiane të kohës. Pengesë më i dukshëm ndoshta duke qenë në 1773, kur Papa Klementi XIV u detyrua nga fuqitë sekulare të ketë mënyrë jezuit shtypur. === Periudha e vonë moderne dhe bashkëkohore === Rregulli i papëve u ndërpre nga Republika jetëshkurtër Roman (1798), e cila ishte ndërtuar nën ndikimin e Revolucionit Francez. Gjatë sundimit të Napoleonit, Roma u aneksua në Perandorinë Franceze. Pas rënies së Napoleonit, shteti Kisha nën papës u rikthye përmes Kongresit të Vjenës të 1814. Në 1849, një tjetër Republika Romake u ngrit në kuadër të revolucioneve të 1848. Dy prej figurave më me ndikim të bashkimit italian, Giuseppe Mazzini dhe Giuseppe Garibaldi, luftuan për republikën jetëshkurtër. Roma u bë fokusi i shpresat e bashkimit italian kur pjesa tjetër e Italisë u ribashkua nën Mbretërisë së Italisë me një kapital të përkohshëm në Firence. Në 1861, Romë u shpall kryeqyteti i Italisë, edhe pse ai ishte ende nën kontrollin e Papës. Gjatë viteve 1860, në gjurmët e fundit të Shteteve të Papës ishin nën mbrojtjen e Francës, në sajë të politikës së jashtme të Napoleon III. Dhe kjo ishte vetëm kur kjo u ngrit në 1870, për shkak të shpërthimit të Luftës Franko-Prusiane, se trupat italiane ishin në gjendje për të kapur Roma hyjnë në qytet përmes një shkeljeje në afërsi Porta Pia. Më pas, Papa Pius IX shpalli veten si të burgosur në Vatikan, dhe në vitin 1871 kryeqyteti i Italisë u zhvendos nga Firence në Romë. Menjëherë pas Luftës së Parë Botërore, Roma dëshmuar ngritjen në pushtet të fashizmit italian udhëhequr nga Benito Musolini, të cilët marshuan në qytet në vitin 1922, përfundimisht deklaruar një perandori të re dhe formoi aleanc ushtarake "Pakti i Çelikut" midis Italinë dhe Gjermanisë naziste. Periudhën midis dy luftërave pa një rritje të shpejtë në popullsinë e qytetit, që tejkaluar 1.000.000 banorë. Në Luftën e Dytë Botërore, për shkak të statusit të saj të një qyteti të hapur, Roma kryesisht shpëtuar fatin tragjik të qyteteve të tjera evropiane, por u pushtua nga gjermanët nga armëpushimit italiane deri në çlirimin e saj më 4 qershor 1944. Megjithatë, më 19 qershor 1943 në Romë u bombardua nga forcat anglo-amerikane, duke qenë një nga zonat më të vështira të goditura në distriktin San Lorenzo, duke rezultuar në rreth 3.000 vdekje dhe 11.000 të plagosur. Roma u rrit tmerrësisht pas luftës, si një nga forcat lëvizëse prapa "mrekulli ekonomike" italiane të pasluftës rindërtimit dhe modernizimit. Ai u bë një qytet në modë në vitet 1950 dhe 1960 e hershme, vitet e "la dolce vita" ("Jeta e ëmbël"), me fima popullore klasike të tilla si Ben Hurit, Quo Vadis, Roman pushime dhe La Dolce Vita duke u filmuar në portreti qytetit "Cinecittà Studios". Një prirje e re në rritje në popullsinë vazhdoi deri nga mesi i viteve 1980, kur prinderve kishte më shumë se 2.800.000 banorë, pas kësaj, popullata filloi të bjerë ngadalë si banorët më të lëvizur në rrethinat e afërta. == Ekonomia == Duke qenë kryeqyteti i Italisë, Roma pret të gjitha institucionet kryesore të kombit, si të Kryesisë së Republikës, të qeverisë (dhe Ministeri e saj të vetme), parlamenti, gjykatat kryesore gjyqësore, si dhe përfaqësuesve diplomatikë të të gjitha vendeve për shtetet e Italisë dhe të Qytetit të Vatikanit (interesant, Roma gjithashtu pret, në pjesën italiane të territorit të saj, Ambasada e Italisë për Qytetin e Vatikanit, një rast unik i një Ambasadës brenda kufijve të vendit të vet). Shumë institucione ndërkombëtare janë të vendosura në Romë, sidomos ato kulturore dhe shkencore - të tilla si Instituti Amerikan, në Shkollën Britanike, frëngjisht Akademia, Institutet skandinave, Instituti Arkeologjik gjerman - për nder të bursës në qytetin e Përjetshme, dhe ato humanitare , si FAO-s. Roma, edhe pret organizatat e mëdha ndërkombëtare dhe në mbarë botën politike dhe kulturore, të tilla si Fondi Ndërkombëtar për Zhvillimin Bujqësor (IFAD), Programi Botëror i Ushqimit (WFP), Mbrojtjes i NATO-s College dhe ICCROM, Qendra Ndërkombëtare për Studimin e Ruajtjes dhe Restaurimit të Pasurisë Kulturore. Roma është aktualisht një beta + qytet botëror, duke rënë poshtë nga statusi alfa të saj në vitin 2008, së bashku me Berlin, Stokholm, të Athinës, Pragë, Montreal dhe Vancouver, për të përmendur disa. Me një pikavarazh prej 2.56, Roma u rendit edhe në vitin 2010 si 28 në Indeksin Global qytete (lëviz deri dy vende nga vitit 2008 pozicionin e saj), duke qenë më i lartë qytet në Itali (Milan vjen e dytë në 42). Për më tepër, Roma ishte në vitin 2008, renditet edhe 15 nga të gjitha qytetet e botës për rëndësinë globale, kryesisht për përvoja kulturore. Me një 2005 GDP e 94376000000 € (US $ 121.500.000.000), qytet prodhon 6.7 për qind të GDP-së kombëtare (më shumë se çdo qytet tjetër të vetme në Itali), dhe shkalla e papunësisë, ulur nga 11.1% në 6.5% midis viteve 2001 dhe 2005 , është tani një nga normat më të ulëta të gjitha kryeqytetet e Bashkimit Europian. Roma rritet +4.4 për qind në vit dhe vazhdon të rritet me një normë më të lartë në krahasim me çdo qytet tjetër në pjesën tjetër të vendit. Kjo do të thotë se ishin Roma një vend, do të ishte vendi i 52 më i pasur në botë me PBB-së, në afërsi të madhësisë me atë të Egjiptit. Roma gjithashtu kishte një GDP 2003 për kokë banori prej € 29,153 (US $ 37,412), e cila ishte e dyta në Itali, (pas Milanit), dhe është më shumë se 134.1% të PBB-së mesatare të BE-së për frymë. Roma, në tërësi, ka të ardhurat më të larta të përgjithshme në Itali, duke arritur euro 47,076,890,463 në vitin 2008, megjithatë, në aspektin e të ardhurave të punëtorëve mesatar, qyteti vendos vetë 9 në Itali, me € 24,509 Në nivel global, punëtorët Romës marrin 30 pagat më të larta në vitin 2009, që vijnë tre vende më të larta se në vitin 2008, në të cilin qytet renditur 33. Edhe pse ekonomia e Romës është e karakterizuar nga mungesa e industrisë së rëndë dhe ajo është e dominuar kryesisht nga shërbimet, të teknologjisë së lartë kompanitë (IT, hapësirës ajrore, mbrojtjes, telekomunikacionit), hulumtime, ndërtimi dhe aktivitete tregtare (sidomos bankar), dhe zhvillim të madh e turizmit janë shumë dinamike dhe shumë e rëndësishme për ekonominë e saj. Aeroporti ndërkombëtar i Romës, Fiumicino, është më e madhe në Itali, dhe qyteti pret selive të pjesës më të madhe të kompanive të mëdha italiane, si dhe selinë e tre kompanive të mëdha 100 në botë: Enel, Eni, dhe Telecom Italia . Universitetet, radio dhe televizion kombëtar dhe industria e filmit në Romë janë gjithashtu pjesë e rëndësishme e ekonomisë: Roma është gjithashtu qendër e industrisë së filmit italian, falë studiot Cinecittà, punuar që nga viti 1930. Qyteti është gjithashtu një qendër për banka dhe sigurime si dhe elektronikë, energjia, transporti, dhe industritë e hapësirës. Kompani të shumta ndërkombëtare dhe agjencitë selinë, ministritë qeveritare, qendra konferencash, sportive objektet dhe muzetë janë të vendosura në Romës rrethe të biznesit kryesore: universale Esposizione Rome (EUR); Torrino (jug më tej nga euro); Magliana; de Parco 'Medici-Laurentina dhe e ashtuquajtura Tiburtina-lugina përgjatë Via Tiburtina lashtë. == Demografia == Në kohën e Augustit perandorit, Roma ishte qyteti më i madh në botë: me një popullsi prej rreth një milion njerëz (në lidhje me madhësinë e Londrës në fillim të shekullit të 19-të, kur Londra ishte qyteti më i madh në botë). Pas rënies së Perandorisë Romake Perëndimore, popullsia e qytetit ra në mënyrë dramatike në më pak se 50.000 njerëz, dhe vazhdon të ngecë në vend ose ose tkurret deri Rilindjes. Kur Mbretëria e Italisë aneksuar në Romë në vitin 1870, qyteti kishte një popullsi prej rreth 200.000, i cili me shpejtësi në rritje për 600,000 nga prag të Luftës së Parë Botërore regjimi fashist i Musolinit u përpoq për të bllokuar një rritje e tepruar demografike e qytetit, por nuk arriti për të parandaluar atë nga arritja e një milion njerëz nga fillim të viteve 1930. Pas Luftës së Dytë Botërore, rritja e vazhduar, të ndihmuar nga një bum të post-luftës ekonomike. Një bum i ndërtimit gjithashtu krijoi një numër të madh të periferi gjatë viteve 1950 dhe 1960. Në mes të vitit 2010, ka pasur 2,754,440 banorë në qytetin e duhur, ndërsa disa 4.2 milion njerëz kanë jetuar në zonën më të madhe të Romës (e cila mund të identifikohet me rreth krahinës së saj administrative, me një dendësi të popullsisë prej rreth 800inhab./km2 shtrihen mbi më shumë se 5.000 km2). Të miturit (fëmijët e moshave 18 dhe të rinj) arritën në 17.00 për qind të popullsisë në krahasim me numrin e pensionistëve që 20,76 për qind. Kjo krahasohet me mesataren italiane e 18.06 për qind (të mitur) dhe 19.94 për qind (pensionistët).Mosha mesatare e një rezident romak është 43 në krahasim me mesataren italiane të 42. Në pesë vitet ndërmjet 2002 dhe 2007, popullsia e Romës u rrit me 6.54 për qind, ndërsa Italia, si një e tërë u rrit me 3.56 për qind.Shkalla aktuale e lindjes të Romës është 9.10 lindje për 1,000 banorë në krahasim me mesataren italian 9.45 lindjeve. == Kultura == ===Universitetet e Romës=== * [[Universiteti La Sapienza]] * Universiteti Tor Vergata * Universiteti Roma Tre * Universiteti i Sporteve Foro Italico == Shkrimtar dhe filozof të njohur == Disa nga shkrimtarët më të njohur me origjinë nga Roma janë: Polibi, Tit Livi, Tuqididi dhe Taciti, ndërsa në [[Filozofia|filozofi]] dallohet Seneka, Luciu Ciceroni etj. == Politika == Në Romë kanë selitë e tyre të gjitha ministrite si dhe presidenti i republikes. == Personalitet të njohura == * [[Paolo Gentiloni]] (1954), politikan. == Sport == Sporti me i përhapur ne Romë është futbolli dhe dy skuadrat me te njohura të ketij qyteti janë, [[AS Roma]] dhe [[SS Lazio]], të cilat zhvillojnë ndeshjet e tyre ne Stadiumin Olimpik. == Shiko gjithashtu== * [[Italia]] * [[Lacio]] == Referime<ref>{{Cite web |last=Ray |first=Brian |date=9/6/2013 |title=Invicta - First Punic War |url=https://www.youtube.com/playlist?list=PLGGY1aTcdAw536Mw9-xLtIxQlLpWcPWLd |url-status=live |archive-url=https://www.youtube.com/playlist?list=PLGGY1aTcdAw536Mw9-xLtIxQlLpWcPWLd |archive-date=8/28/2022 |access-date=8/28/2022 |website=YouTube |language=English}}</ref> == {{Reflist}}<ref>{{Cite web |title=Popolazione residente al 1° gennaio |url=http://dati.istat.it/Index.aspx?DataSetCode=DCIS_POPRES1 |access-date=2022-08-28 |website=dati.istat.it |language=Italian}}</ref> ==Lidhje të jashtme== {{Kryeqytetet e Evropës}} [[Kategoria:Qytete në Itali]] [[Kategoria:Kryeqytete në Evropë]] [[Kategoria:Itali]] [[Kategoria:Kryeqytete të botës]] [[Kategoria:Kryeqytete]] 3xrzu0i3lurkniyv3mtsw891ik6gpnx 0 3777 2470492 2451420 2022-08-28T10:52:20Z CommonsDelinker 1198 Materiali multimedial [[:c:File:Football_iu_1996.jpg|Football_iu_1996.jpg]] u zëvendësua me materialin multimedial [[:c:File:Football_in_Bloomington,_Indiana,_1996.jpg|Football_in_Bloomington,_Indiana,_1996.jpg]] nga përdoruesi [[c:User:CommonsDelinker|Co wikitext text/x-wiki [[File:Football in Bloomington, Indiana, 1996.jpg|upright=1.15|thumb|Loja e futbollit]] [[File:La mejor Hinchada de Futbol Argentino.jpg|upright=1.15|thumb|Në futboll, qëllimi themelor i tifozëve është të inkurajojnë skuadrën e tyre gjatë ndeshjes]] '''Shoqata e futbollit''', njohur zakonisht si '''futboll''', është një lojë sportive midis dy skuadrave të përbëra me njëmbëdhjetë lojtarë (10 lojtare dhe nga nje portier) me një top sferike për 90 minuta apo një orë e gjysëm. Kjo lojë luhet nga 250 milionë lojtarë në 200 shtete, duke e bërë sportin më popullor në të gjithë botën. Loja zhvillohet në një fushë katërkëndëshe me një portë në të dyja anët e fundit të saj. Qëllimi i lojës është të shënosh gol në portën kundërshtare. [[Portieri|Portierët]] janë të vetmit lojtarë që mund t'a prekin topin me duar dhe me krahë gjatë kohë që janë vetëm në zonën e penalltisë. Lojtarët e tjerë jashtë kësaj zone përdorin këmbët për të pasuar ose për të goditur topin, por gjithashtu mund të përdorin dhe kokën. Skuadra që shënon më shumë gola deri në fund të ndeshjes fiton. Nëse rezultati është i barabartë deri në fund të ndeshjes, ndeshja ose konsiderohet barazim ose ndeshja shkon në kohën shtesë ose në gjuajtjet e penalltisë duke zbaturar formatin e kompedicionit. Rregullat e futbollit janë vendosur në derin e anglisë[[Anglia|Angli]] nga [[Federata Angleze e Futbollit]] në vitin 1863. Organi qeveritar ndërkombëtar i shoqatës së futbollit është [[FIFA|Federata Ndërkombëtare e Shoqatës së Futbollit]] e cila organizon [[FIFA Kupa e Botës|Kupën e Botës]] një herë në katër vite.<ref>{{cite news |url=http://www.fifa.com/en/marketing/newmedia/index/0,3509,10,00.html <!--|archiveurl=http://wayback.archive.org/web/20061013212200/http://www.fifa.com/en/marketing/newmedia/index/0,3509,10,00.html |archivedate=13 tetor 2006--> |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061230124633/http://www.fifa.com/en/marketing/newmedia/index/0,3509,10,00.html |archivedate=30 dhjetor 2006 |title=2002 FIFA World Cup TV Coverage |work=FIFA |date=5 dhjetor 2006 |accessdate=6 janar 2008 |url-status=dead }}</ref> == Historia e Futbollit == Sipas FIFA-s, loja konkurruese kineze cuju (蹴鞠, fjalë për fjalë "goditje e topit") është forma më e hershme e futbollit për të cilën ka prova. [4] Lojtarët e Cuju mund të përdorin çdo pjesë të trupit përveç duarve dhe qëllimi ishte të gjuante një top përmes një hapjeje në rrjetë. Ishte jashtëzakonisht e ngjashme me futbollin modern, megjithëse ndodhi ngjashmëri me rugby. [15] [16] Gjatë dinastisë Han (206 para Krishtit - 220 pas Krishtit), lojërat e cuju u standardizuan dhe u vendosën rregulla. [15] == Informacione të rëndësishme == Një skuadër Futbolli përbëhet nga 11 lojtarë në fushën e blertë. Për herë të parë është luajtur më 19 dhjetor 1863. Futbolli për meshkuj si lojë olimpike është zhvilluar më 1900 ndërsa për vajza më 1996. Kohëzgjatja e një loje është 90 minuta plus minuta shtesë. Për të shënuar një gol duhet të çosh të gjithë topin brenda portës kundërshtare. Çdo skuadër duhet të ketë lojtarë dhe trajner. {{futboll-cung}} [[Kategoria:Sporte]] [[Kategoria:Futboll]] l46szjojnltqiv1ewf4gs4kz6himvb5 0 4660 2470392 1681732 2022-08-27T16:14:01Z Robert Flogaus-Faust 61205 image of D. sericea added and images sorted alphabetically according to plant names wikitext text/x-wiki {{Taxobox_titulli | color = lightgreen | emri = {{PAGENAME}}}} <!-- Emri i tabeles --> {{Taxobox_figura | figura = [[Skeda:Daphne philippi1.jpg|250px|{{PAGENAME}}]]| shënimi ={{PAGENAME}}}} <!-- Figura --> {{Taxobox_fillim_seleksionimi | ngjyra = lightgreen }} <!-- Horizontalja e 1 e tabelës --> {{Taxobox_lloji_info | taxon = [[Bimë]]}} <!-- Niveli I --> {{Taxobox_dega_info | taxon = [[Magnoliophyta]]}}<!-- Niveli II --> {{Taxobox_klasa_info | taxon = [[Magnoliopsida]]}}<!-- Niveli III --> {{Taxobox fisi_info | taxon = [[Malvales]]}}<!-- Niveli IV --> {{Taxobox familja_info | taxon = [[Thymelaeaceae]]}}<!-- Niveli V --> {{Taxobox grupi_info | taxon = ''Daphne''}}<!-- Niveli VI --> {{Taxobox_fund_seleksionimi}} <!-- Horizontalja e 2 e tabelës ---> {{Taxobox_seksioni_nënëgrup | color = lightgreen | plural_taxon = Anëtarët}}<!-- Niveli i ndalo --> [[#Lista e anëtarëve|Lista e anëtarëve]] <!-- lista e antarëve --> {{Taxobox_fund}} <!-- Përmbajtja e artikulli --> '''''{{PAGENAME}}''''' është grup mëse 50 antarë [[Thymelaeaceae]] <!-- Prejardhja dhe prejarja e emrit--> <!-- Elementet përbërse--> <!-- Përdorimi i saj në shoqëri--> == Lista e anëtarëve == <!-- Nën/Klasifikime të Nivelit Ndalo : Familje, Grupe, Sektore, ... --> *''Daphne acutiloba'' *''Daphne alpina'' *''Daphne arbuscula'' *''Daphne aurantiaca'' *''Daphne bholua'' *''Daphne blagayana'' *''Daphne caucasica'' *''Daphne cneorum'' *''Daphne genkwa'' *''Daphne giraldii'' *''Daphne glomerata'' *''Daphne gnidioides'' *''Daphne gnidium'' *''Daphne jasminea'' *''Daphne jezoensis'' *''Daphne kamtschatica'' *''Daphne kiusiana'' *''Daphne kosaninii'' *''Daphne laureola'' *''Daphne longilobata'' *''[[Daphne mezereum]]'' - [[Jargavan mali]] *''Daphne mucronata'' *''Daphne odora'' *''Daphne oleoides'' *''Daphne papyracea'' *''Daphne petraea'' *''Daphne pontica'' *''Daphne pseudomezereum'' *''Daphne sericea'' *''Daphne striata'' *''Daphne sureil'' *''Daphne tangutica'' <gallery> Figura:Daphne cneorum.JPG|'''D. cneorum''' Figura:DaphneCneorum.jpg|'''D. cneorum''' Figura:Daphne cneorum PupplingerAu Bavaria18052005b.jpg|'''D. cneorum''' Figura:Daphne cneorum PupplingerAu Bavaria18052005c.jpg|'''D. cneorum''' Figura:Daphne_genkwa01.jpg|'''D. genkwa''' Figura:Daphne laureola1.jpg|'''D. laureola''' Figura:Daphne mezereum4.jpg|'''D. mezereum''' Figura:Daphne philippi0.jpg|'''D. pontica''' Figura:Daphne philippi1.jpg|'''D. pontica''' Figura:Daphne sericea RF.jpg|'''D. sericea''' Figura:Daphne_striata_100604.jpg|'''D. striata''' </gallery> == Shiko dhe këtë == <!-- Tekste të pa renditura që kanë të bëjnë me temën --> <!--:'''''[[commons:- | {{PAGENAME}}]]''''' në projektin Commons të Wikipedias--> == Lidhje të jashtme == <!-- Nyje interneti që kanë të bëjnë me temën --> <!-- Emri i kategorisë së temës në projektin Commons --> {{Commons|Daphne (Thymelaeaceae)|2={{PAGENAME}}}} <!-- kategorizimi dhe ndëruiki --> <!-- Ndëruiki --> [[Kategoria:Bimë]] {{Bio-cung}} dkzbd8tzxxzqrec28uxnp1n7yrle59o 0 4749 2470438 2470005 2022-08-27T21:49:05Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{Bimë |Emri = Fiku |Pamje = Illustration_Ficus_carica0.jpg |Përshkrimi i pamjes = Ficus carica |Mbretëria = Bimë |Nënmbretëria = Tracheobionta |Mbindarja = |Ndarja = [[Magnoliophyta]] |Nënndarja = |Mbiklasa = |Klasa = [[Magnoliopsida]] |Nënklasa = Hamamelidae |Mbirendi = |Rendi = [[Urticales]] |Nënrendi = |Mbifamilja = |Familja = [[Moraceae]] |Nënfamilja = |Fisi = |Nënfisi = |Gjinia = [[Ficus]] |Nëngjinia = |Lloji = [[Ficus carica]] |Nënlloji = }} '''Fiku''' (''Ficus carica'' ) është një pemë frutore që klasifikohet në familjen [[Moraceae]]. Epiteti carica i referohet origjinës së tij nga rajoni Caria në Azinë e Vogël. Dëshmi për kultivimin e tij vijnë që nga qytetërimet e hershme të Palestinës dhe Egjiptit, prej nga më vonë u përhap në të gjithë pellgun e Mesdheut. == Përshkrimi == Ficus carica është një pemë ose shkurre e madhe, që rritet në një lartësi prej 7-10 metra, me lëvore të lëmuar të bardhë. Gjethet e tij janë 12-25 centimetra të gjata dhe 10-18 centimetra të gjera, dhe të ndara thellë në tre ose pesë lobe. Lulet e fikut lulëzojnë brenda kokrrës së fikut. Ato nuk duken nga jashtë. Edhe pse zakonisht kokrra e fikut quhet frut i tij, në të vërtetë frutat e fikut ndodhen brenda kokrrës së tij. Kokrra e pjekur e fikut përmban fruta të shumta një-farësh shumë të vegjël. Kokrra është 3-5 centimetra e gjatë, me një lëkurë të gjelbër, nganjëherë e purpurt ose ngjyrë kafe kur është e pjekur. Fiku ka kapilarë me lëng si qumësht që acarojnë lëkurën e njeriut. <!-- Prejardhja dhe prejarja e emrit--> <!-- Elementet përbërse--> <!-- Përdorimi i saj në shoqëri--> == Përhapja == [[Skeda:Gjipe Beach, Albania.JPG|thumb|Një fik në bregdetin shqiptar.]] Ky lloj duket se e ka prejardhjen nga një zonë e gjerë me klimë të butë dhe të ngrohtë, duke përfshirë pellgun e [[Deti Mesdhe|mesdheut]] deri në [[Azia Qendrore|Azinë Qendrore]] ([[Azerbajxhani|Azerbaixhan]], [[Afganistani|Afganistan]], [[Irani|Iran]], [[Pakistani|Pakistan]]). Kultivimi i fikut është përhapur në të gjithë rajonet tropikale dhe subtropikale. Fiku pak a shumë është natyralizuar edhe në [[Evropa|Evropë]] dhe Amerikën e Veriut. == Prodhimi == ;2020 {| class="wikitable" style="float:right; clear:left; width:18em;" ! colspan=2|Prodhimi i fikut – 2020 |- ! style="background:#ddf; width:75%;"| Vendi ! style="background:#ddf; width:25%;"| <small>(ton)</small> |- |{{center| {{TUR}} }}|| align="right" | 320,000 |- |{{center| {{EGY}} }}|| align="right" | 201,212 |- |{{center| {{MAR}} }}|| align="right" | 144,246 |- |{{center| {{ALG}} }}|| align="right" | 116,143 |- |{{center| {{IRN}} }}|| align="right" | 107,791 |- |{{center| {{ESP}} }}|| align="right" | 59,900 |- |{{center| {{SYR}} }}|| align="right" | 46,502 |- |{{center| {{USA}} }}|| align="right" | 27,084 |- |{{center| {{ALB}} }}|| align="right" | 21,889 |- |{{center| {{GRC}} }}|| align="right" | 19,840 |- |{{center| {{BRA}} }}|| align="right" | 19,601 |- |- style="background:#ccc; text-align: center;" ||{{center|'''Bota'''}}|| '''1,264,943''' |- |colspan=2 style="text-align: center;"|<small>Source: United Nations FAOSTAT</small><ref name="fao18">{{cite web|url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC|title=Raw fig production in 2018; Crops/World Regions/Production Quantity from picklists|date=2019|publisher=UN Food and Agriculture Organization Corporate Statistical Database, FAOSTAT|access-date=7 June 2020|lang=en}}</ref> |} Në vitin 2020, prodhimi botëror i fikut ishte 1.26 milion ton, ku [[Turqia]] kishte 25% të prodhimit total, pasuar nga [[Egjipti]], [[Maroku]], dhe [[Algjeria]]. Këtë vit [[Shqipëria]] ishte radhitur në vendin e 9 me 21 889 ton të fikut të prodhuar.<ref name=fao18/> == Galeria == <gallery> Figura:Fig tree.jpg|Trungu i Fikut Figura:Ficus carica0.jpg|Fiku gjysmë i pjekur Figura:Ficus carica3.jpg Figura:Ficus carica6.jpg Figura:Ficus carica7.jpg Figura:Ficus carica8.jpg Figura:Fig.jpg|Fruti i pjekur Figura:Feige-Schnitt.jpg|Prerje tërthore e frutit të fikut </gallery> == Shiko dhe këtë == * [[Ulliri]] * [[Ficus]] * [[Bukë fiku]] * [[commons:Ficus carica|{{PAGENAME}}]] në projektin Commons të Wikipedias == Literatura == * {{cite book|title=RHS A-Z encyclopedia of garden plants|url=https://archive.org/details/azencyclopediaof0000unse|year=2008|publisher=Dorling Kindersley|location=United Kingdom|isbn=978-1405332965|pages=1136}} * {cite book| title=Confronting the Classics | url=https://archive.org/details/isbn_9780871407160 | url-access=registration | author=Mary Beard| year=2013| page=[https://archive.org/details/isbn_9780871407160/page/128 128]| publisher=Liveright Publishing Corporation, a division of W.W. Norton & Company | isbn=9780871407160 }} * {{cite book|author=Leroi, Armand Marie|title=The Lagoon: How Aristotle Invented Science|date=2014|publisher=Bloomsbury|isbn=978-1-4088-3622-4|pages=244–247|lang=en}} * {{Cite book|last=Lyle|first=Katie Letcher|url=https://www.worldcat.org/oclc/560560606|title=The Complete Guide to Edible Wild Plants, Mushrooms, Fruits, and Nuts: How to Find, Identify, and Cook Them|publisher=[[FalconGuides]]|year=2010|isbn=978-1-59921-887-8|edition=2nd|location=Guilford, CN|pages=96|oclc=560560606|orig-year=2004}} * {{Cite book|last=Walker|first=Barbara|title=The Woman's Dictionary of Symbols and Sacred Objects|publisher=Harper One|year=1988|pages=484}} * {{cite book |title= The Parables of Jesus Christ:: A Brief Analysis |author= Eric Brandon Roberts |publisher= Booktango |year= 2012 |isbn= 9781468908800}} * {{cite book |last=Landranco |first=Guido |date=2001 |title=Mediċina popolari ta' l-imgħoddi fil-gżejjer Maltin |trans-title=Popular medicine of the past in the Maltese islands |language=MT |location=Valletta, Malta |publisher=Klabb Kotba Maltin |isbn=99909-75-97-3}} == Referime == {{reflist}} == Lidhje të jashtme == {{Commonskat|1=Moraceae|2=Moraceae}} [[Kategoria:Botanikë]] [[Kategoria:Bimë]] [[Kategoria:Fruta]] [[Kategoria:Pemë]] m8se2byq6gtli2xlzeztgt0err9imml 0 13000 2470458 2459901 2022-08-27T23:12:04Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{Infobox shtet amerikan | name = Havai | official_name = Shteti i Hawaii<br>''Mokuʻāina o Hawaiʻi'' ([[Gjuha havajane|Havaisht]]) | native_name = ''Hawaiʻi'' ([[Gjuha havajane|Havaisht]]) | image_flag = Flag of Hawaii.svg | flag_link = Flamuri i Havait | image_seal = Seal of the State of Hawaii.svg | seal_link = Vula e Havait | Coat of Arms = Coat of Arms of the Kingdom of Hawaii.svg | Former = [[Territori i Havait]] | image_map = Hawaii in United States (zoom) (US50) (-grid).svg | nickname = The [[Aloha]] State (zyrtare), Paradise of the Pacific,<ref name="The Bookmark Book">{{cite book |url={{google books|tYMxBX7jlkkC|plainurl=yes|page=81}} |title=The Bookmark Book |first1=Carolyn S |last1=Brodie |first2=Debra |last2=Goodrich |first3=Paula Kay |last3=Montgomery |location=Englewood, Colo. |publisher=Libraries Unlimited |language=en |year=1996 |oclc=34164045 |isbn=9781563083006 |access-date=5 gusht 2015}}</ref> The Islands of Aloha, The 808 State<ref>{{Cite web|url=https://www.mlb.com/news/play-ball-holds-memorable-1st-event-in-hawaii-c300211446|title=Play Ball holds unforgettable 1st event in Hawaii|website=MLB.com|access-date=6 prill 2020|archive-date=19 nëntor 2019|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20191119102424/https://www.mlb.com/news/play-ball-holds-memorable-1st-event-in-hawaii-c300211446|url-status=live}}</ref> | motto = {{lang|haw|[[Ua Mau ke Ea o ka ʻĀina i ka Pono]]}}{{break}}("The Life of the Land Is Perpetuated in Righteousness")<ref>{{cite web|title=Haw. Rev. Stat. § 5–9 (State motto)|author=Hawaii State Legislature|url=http://www.capitol.hawaii.gov/hrscurrent/Vol01_Ch0001-0042F/HRS0005/HRS_0005-0009.htm|access-date=9 dhjetor 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20151015232149/http://www.capitol.hawaii.gov/hrscurrent/Vol01_Ch0001-0042F/HRS0005/HRS_0005-0009.htm|archive-date=15 tetor 2015|language=en|url-status=live}}</ref> | anthem = {{lang|haw|[[Hawaiʻi Ponoʻī|Hawai{{okina}}i Pono{{okina}}ī]]}}{{break}}(Hawai{{okina}}i's Own True Sons)<ref name="State Song">{{cite web|title=Haw. Rev. Stat. § 5–10 (State song) |author=Hawaii State Legislature |url=http://www.capitol.hawaii.gov/hrscurrent/Vol01_Ch0001-0042F/HRS0005/HRS_0005-0010.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20030116122656/http://www.capitol.hawaii.gov/hrscurrent/Vol01_Ch0001-0042F/hrs0005/HRS_0005-0010.htm |url-status=dead |language=en |archive-date=16 janar 2003 |access-date=9 dhjetor 2013 }}</ref> | seat = [[Honolulu]] | LargestCity = capital | LargestMetro = [[Honolulu County|Honolulu]] | OfficialLangs = [[Gjuha angleze|Anglisht]], [[Gjuha havajane|Havaisht]] | population_demonym = Hawaii resident,<ref>{{cite web|url=https://www.govinfo.gov/content/pkg/GPO-STYLEMANUAL-2016/pdf/GPO-STYLEMANUAL-2016.pdf|title=Style Manual; An official guide to the form and style of Federal Government publishing|language=en|access-date=27 prill 2020|date=2016|publisher=United States Government Publishing Office|archive-date=29 korrik 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180729022842/https://www.govinfo.gov/content/pkg/GPO-STYLEMANUAL-2016/pdf/GPO-STYLEMANUAL-2016.pdf|url-status=live}}</ref> Havajanë{{efn|Përdorimi lokal përgjithësisht rezervon Havajanë si një etnonim që i referohet vendasve Havai. Hawaii resident është forma e preferuar lokale për t'iu referuar banorëve të shtetit në përgjithësi, pavarësisht nga përkatësia etnike. Havai mund të përdoret gjithashtu në mënyrë mbiemërore. The Associated Press Stylebook, botimi i 42-të. (2007), e përshkruan edhe këtë përdorim (f. 112).}} | Governor = {{nowrap|[[David Ige]] ([[Partia Demokratike (ShBA)|D]])}} | Lieutenant Governor = {{nowrap|[[Josh Green (politician)|Josh Green]] ([[Partia Demokratike (ShBA)|D]])}} | Legislature = [[Legjislativi i Shtetit të Havait|Legjislativi Shtetëror]] | Upperhouse = [[Senati i Havait|Senati]] | Lowerhouse = [[Dhoma e Përfaqësuesve Hawaii|Dhoma e Përfaqësuesve]] | Judiciary = [[Supreme Court of Hawaii]] | Senators = {{plainlist| * {{nowrap|[[Brian Schatz]] ([[Partia Demokratike (ShBA)|D]])}} * {{nowrap|[[Mazie Hirono]] ([[Partia Demokratike (ShBA)|D]])}}}} | Representative = [[Distrikti i 1-rë i Kongresit të Havait|1]]: [[Ed Case]] ([[Partia Demokratike (ShBA)|D]]){{break}}[[Distrikti i 2-të i Kongresit të Havait|2]]: [[Kai Kahele]] (D) | postal_code = HI | TradAbbreviation = H.I. | area_rank = [[Lista e shteteve dhe territoreve të Shteteve të Bashkuara sipas sipërfaqes|47-të (toka)]] | area_total_sq_mi = 10,931 | area_total_km2 = 28,311 | area_land_sq_mi = 6,423 | area_land_km2 = 16,638 | area_water_sq_mi = 4,507 | area_water_km2 = 11,672 | area_water_percent = 41.2 | population_as_of = 2020 | population_rank = [[Lista e shteteve dhe territoreve të Shteteve të Bashkuara sipas popullsisë|40-të]] | 2010Pop = 1,455,271 | population_density_rank = [[Lista e shteteve dhe territoreve të Shteteve të Bashkuara sipas popullsisë|13-të]] | 2000Density = 82.6 | 2000DensityUS = 221 | MedianHouseholdIncome = ${{round|83173|-2}}<ref>{{cite web|url=https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/HI/INC110220|website=US Census Bureau|title=US Census Bureau QuickFacts: Hawaii|language=en|access-date=9 maj 2022}}</ref> | IncomeRank = 4-të | AdmittanceOrder = 50-të | AdmittanceDate = 21 gusht 1959 | timezone1 = [[Zona Kohore Hawaii–Aleutian|Hawaii]] | utc_offset1 = −10:00 | Longitude = 154° 48′ W to 178° 22′ W | Latitude = 18° 55′ N to 28° 27′ N | length_mi = 1,522 | width_mi = n/a | width_km = n/a | length_km = 2,450 | elevation_max_point = [[Mauna Kea]]<ref name=USGS>{{cite web|url=http://egsc.usgs.gov/isb/pubs/booklets/elvadist/elvadist.html |title=Elevations and Distances in the United States |publisher=[[Shërbimi Gjeologjik i Shteteve të Bashkuara]] |year=2001 |access-date=21 tetor 2011 |url-status=dead |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20111015012701/http://egsc.usgs.gov/isb/pubs/booklets/elvadist/elvadist.html |archive-date=15 tetor 2011 }}</ref><ref>Maja e [[Mauna Kea]] është pika më e lartë në Oqeani. Mauna Kea është gjithashtu mali më i lartë në Tokë kur matet nga baza në majë. Vullkani i mburojës ndodhet në dyshemenë e Oqeanit Paqësor në një thellësi prej 5,998 metrash (19,678 ft) për një lartësi totale prej 10,205.3 metrash (33,482 ft)</ref> | elevation_max_ft = 13,796 | elevation_max_m = 4205.0 | elevation_ft = 3,030 | elevation_m = 920 | elevation_min_point = Oqeani Paqësor<ref name=USGS/> | elevation_min_ft = 0 | elevation_min_m = 0 | iso_code = US-HI | website = portal.ehawaii.gov/ }} [[Skeda:FL-Downtown Honolulu.jpg|thumb|250px|image_skyline nga kryeqyteti [[Honolulu]]]] '''Hawaii''' ([[Gjuha havajane|Havaisht]]: ''Hawaiʻi'') është një [[Shtetet Federale të Amerikës|shtet]] në [[Shtetet e Bashkuara Perëndimore]], i vendosur në [[Oqeani Paqësor|Oqeanin Paqësor]]. Është i vetmi shtet i SHBA-së jashtë [[Amerika e Veriut|Amerikës së Veriut]], i vetmi shtet që është një arkipelag dhe i vetmi shtet në tropikët. Hawaii është gjithashtu një nga disa shtete të SHBA-së që ishin kombe të pavarura përpara se të anëtarësoheshin në Bashkim.<ref name="Sovereign States of America">{{cite web |title=Sovereign States of America: 10 States That Started as Free Countries & How They Joined the Union |website=Ammo.com |language=en |date=30 prill 1900 |url=https://ammo.com/articles/sovereign-states-america-history-independent-states-joined-us-union |access-date=17 janar 2021}}</ref> Hawaii përfshin [[Midway Atoll|pothuajse]] të gjithë [[Ishujt havajane|arkipelagun Havai]], 137 [[Ishulli i lartë|ishuj vullkanikë]] që përfshijnë 1500 milje (2400 km) që janë [[Gjeografia fizike|fizikisht]] dhe [[Etnografia|etnologjikisht]] pjesë e nënrajonit [[Polinezia|polinezian]] të Oqeanisë.<ref>{{Cite web|url=https://www.worldatlas.com/articles/is-hawaii-a-part-of-oceania-or-north-america.html|title=Is Hawaii a Part of Oceania or North America?|website=WorldAtlas|date=12 janar 2018|access-date=24 qershor 2019|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20190711143815/https://www.worldatlas.com/articles/is-hawaii-a-part-of-oceania-or-north-america.html|archive-date=11 korrik 2019|url-status=live}}</ref> Vija bregdetare e oqeanit të shtetit është rrjedhimisht e katërta më e gjatë në SHBA, me rreth 750 milje (1210 km). Tetë ishujt kryesorë, nga veriperëndimi në juglindje, janë [[Niihau|Ni{{okina}}ihau]], [[Kauai|Kaua{{okina}}i]], [[Oahu|O{{okina}}ahu]], [[Molokai|Moloka{{okina}}i]], [[Lanai|Lāna{{okina}}i]], [[Kahoolawe|Kaho{{okina}}olawe]], [[Maui]], dhe [[Hawaii (ishull)|Hawai{{okina}}i]], sipas të cilit shteti është emëruar; shpesh quhet "Ishulli i Madh" ose "Ishulli Hawaii" për të shmangur ngatërrimin me shtetin ose arkipelagun. Nga 50 [[Lista e shteteve dhe territoreve të Shteteve të Bashkuara|shtetet e SHBA-së]], Hawaii është [[Lista e shteteve dhe territoreve të Shteteve të Bashkuara sipas sipërfaqes|i teti më i vogël në sipërfaqe]] dhe [[Lista e shteteve dhe territoreve të Shteteve të Bashkuara sipas popullsisë|i 11-ti më pak i populluar]], por me 1.4 milionë banorë renditet [[Lista e shteteve dhe territoreve të Shteteve të Bashkuara sipas dendësisë së popullsisë|i 13-ti për nga dendësia e popullsisë]]. Dy të tretat e popullsisë jeton në O'ahu, ku ndodhet kryeqyteti i shtetit dhe qyteti më i madh, [[Honolulu]]. Hawaii është ndër shtetet më të ndryshme të vendit, për shkak të vendndodhjes së saj qendrore në Paqësor dhe mbi dy shekuj të migrimit. Si një nga vetëm gjashtë shtetet me [[Pakicë shumicë në Shtetet e Bashkuara|shumicë të pakicës]], ai ka të vetmin pluralitet aziatik amerikan të vendit, komunitetin e tij më të madh budist dhe përqindjen më të madhe të njerëzve shumëracë. Rrjedhimisht, është një tenxhere unike e shkrirjes së kulturave të Amerikës së Veriut dhe Azisë Lindore, përveç trashëgimisë së saj [[Havajanët vendas|indigjene havajane]]. I vendosur nga [[polinezianët]] diku midis viteve 1000 dhe 1200 të es, Hawaii ishte shtëpia e shumë krerëve të pavarur.<ref name=":2">{{Cite journal|last=Kirch|first=Patrick|date=2011|title=When did the Polynesians Settle Hawaii? A review of 150 years of scholarly inquiry.|url=https://www.researchgate.net/publication/260248796|journal=Hawaiian Archaeology|volume=12|pages=3–26|language=en}}</ref> Në vitin 1778, eksploruesi britanik [[James Cook]] ishte i pari i njohur jo-polinezian që arriti në arkipelag; Ndikimi i hershëm britanik pasqyrohet në [[Flamuri i Havait|flamurin shtetëror]], i cili mban një [[Union Jack]]. Një fluks eksploruesish, tregtarësh dhe gjuetarësh balenash evropianë dhe amerikanë mbërriti menjëherë pas kësaj, duke futur sëmundje që shkatërruan komunitetin indigjen dikur të izoluar. Hawaii u bë një [[Mbretëria Havajane|mbretëri]] e bashkuar, e njohur ndërkombëtarisht në 1810, duke mbetur e pavarur derisa [[Rrëzimi i mbretërisë havajane|biznesmenët perëndimorë përmbysën]] monarkinë në 1893; kjo çoi në [[Rezoluta e Newlands|aneksimin nga SHBA]] më 1898. Si një [[Territori i Havait|territor i SHBA-së]] me vlerë strategjike, Hawaii [[Sulmi në Pearl Harbor|u sulmua nga Japonia]] më 7 dhjetor 1941, gjë që i solli asaj rëndësi globale dhe historike dhe kontribuoi në hyrjen vendimtare të Amerikës në Luftën e Dytë Botërore. Hawaii është shteti më i fundit që iu [[Akti i Pranimit të Havait|bashkua Bashkimit]], më 21 gusht 1959.<ref>{{Cite web|url=https://uscode.house.gov/view.xhtml?req=granuleid:USC-prelim-title48-chapter3-front&num=0&edition=prelim |title=[USC02] 48 USC Ch. 3: Front Matter |website=uscode.house.gov |access-date=28 tetor 2019 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20181029034308/http://uscode.house.gov/view.xhtml?req=granuleid:USC-prelim-title48-chapter3-front&num=0&edition=prelim |archive-date=29 tetor 2018 |url-status=live}}</ref> Në vitin 1993, qeveria e SHBA-së kërkoi zyrtarisht falje për rolin e saj në përmbysjen e qeverisë së Hawaii, e cila nxiti lëvizjen e sovranitetit të Hawaii. I dominuar historikisht nga një ekonomi plantacionesh, Hawaii mbetet një eksportues kryesor bujqësor për shkak të tokës së tij pjellore dhe klimës unike tropikale në SHBA. Ekonomia e saj është diversifikuar gradualisht që nga mesi i shekullit të 20-të, me turizmin dhe mbrojtjen ushtarake duke u bërë dy sektorët më të mëdhenj. Shteti tërheq turistë, sërfistët dhe shkencëtarët nga e gjithë bota me peizazhet e tij të larmishme natyrore, klimën e ngrohtë tropikale, bollëkun e plazheve publike, rrethinat oqeanike, vullkanet aktive dhe qiellin e pastër në Ishullin e Madh. Hawaii pret flotën amerikane të Paqësorit, komanda më e madhe detare në botë, si dhe 75,000 punonjës të Departamentit të Mbrojtjes.<ref name=":1" /> Megjithëse izolimi i tij relativ rezulton në një nga kostot më të larta të jetesës së vendit, Hawaii është shteti i tretë më i pasur.<ref name=":1">{{Cite web|title=Top 5 richest states in the US|url=https://www.worldfinance.com/wealth-management/top-5-richest-states-in-the-us|access-date=15 dhjetor 2020|website=www.worldfinance.com|language=en|archive-date=27 nëntor 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201127003250/https://www.worldfinance.com/wealth-management/top-5-richest-states-in-the-us|url-status=dead}}</ref> ==Etimologjia== Shteti i Hawait e ka marrë emrin nga emri i ishullit të tij më të madh, [[Hawaii (ishull)|Hawaiʻi]]. Një shpjegim i zakonshëm havajane i emrit të Hawaiʻi është se ai u emërua për [[Hawaiʻiloa]], një figurë legjendare nga miti havajan. Thuhet se ai i kishte zbuluar ishujt kur ata u vendosën për herë të parë.<ref>{{cite journal |url=http://www.ethnomath.org/resources/cartwright1929.pdf |title=The Legend of Hawaii-loa |author=Bruce Cartwright |journal=Journal of the Polynesian Society |year=1929 |volume=38 |pages=105–121 |via=Ethnomathematics Digital Library (EDL) |language=en |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070713091306/http://www.ethnomath.org/resources/cartwright1929.pdf |archive-date=13 korrik 2007 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.hawaiischoolreports.com/symbols/origins.htm |title=Origins of Hawaii's Names |language=en |access-date=24 shkurt 2007 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20061230195509/http://www.hawaiischoolreports.com/symbols/origins.htm |archive-date=30 dhjetor 2006 }}</ref> Fjala ''Hawaiʻi'' në [[Gjuha havajane|gjuhën havajane]] është shumë e ngjashme me ''Sawaiki'' [[Gjuha proto-polineziane|Proto-Polineziane]], me kuptimin e rindërtuar "atdhe". Sipas gjuhëtarëve Pukui dhe Elbert,<ref>{{Cite book|last1=Pukui|first1=M.K.|first2=S.H.|last2=Elbert|title=Hawaiian Dictionary|url=https://archive.org/details/hawaiiandictiona0000mary|location=Honolulu|publisher=University of Hawaii Press|language=en|year=1986|isbn=978-0-8248-0703-0|page=[https://archive.org/details/hawaiiandictiona0000mary/page/62 62]}}</ref> "diku tjetër në Polinezi, Hawaiʻi ose një i afërm është emri i botës së krimit ose i shtëpisë stërgjyshore, por në Hawaii, emri nuk ka kuptim".<ref>{{cite book|first1=M.K.|last1= Pukui|first2=S.H.|last2= Elbert|first3=E.T.|last3= Mookini|date= 1974|title=Place Names of Hawaii|url=https://archive.org/details/placenamesofhawa0000puku|location=Honolulu|publisher=University of Hawaii Press|language=en|isbn=978-0-8248-0208-0}}</ref> ==Gjeografia== Këtu janë tetë ishuj, shtatë prej tyre janë të banuara. *'''Ishulli Hawai'i''' është ishulli më i madhi në Hawaii me sipërfaqe 4.028 milje katrorë (10,430 km2). Lartësi e kësaj ishulli është 4.205 metra. *'''Mahui'' është ishulli i dytë i madh në Hawaii me sipërfaqe 727.2 milje katrorë (1.838 km2). Mahui është i 17-ti me sipëfaqe prej ishujve tjerë në [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|Amerikë]]. *'''O'ahu''' është ishulli i tretë i madh në Hawaii me sipërfaqe 596.7 milje katrorë (1.545.4 km2). O'ahu është i 20-ti me sipërfaqe prej ishujve tjerë në Amerikë. *'''Kaua'i''' është ishulli i katërt i madh në Hawaii me sipërfaqe 552.3 milje katrorë (1.420.5 km2). Kaua'i është i 21-ti me sipërfaqe prej ishujve tjerë në Amerikë. *'''Moloka'i''' është ishulli i pestë i madh në Hawaii me sipërfaqe 260.0 milje katrorë (673.4 km2). Moloka'i është i 27-ti me sipërfaqe prej ishujve tjerë në Amerikë. *'''Lana'i''' është ishulli i gjashtë i madh në Hawaii me sipërfaqe 140.5 milje katrorë (363.9 km2). Lana'i është i 42-ti me sipërfaqe prej ishujve tjerë në Amerikë. *'''Ni'ihau''' është ishulli i shtatë i madh në Hawaii me sipërfaqe 69.5 milje katrorë (18.0 km2). *'''Kaho'olawe''' është ishulli i tetë i madh në Hawaii me sipërfaqe 44.6 milje katrorë (115.5 km2). ==Gjuha== [[Gjuha angleze|Anglishtja]] dhe [[gjuha havajane]] është gjuha zyrtare në Hawaii. Pas anglishtes, gjuhët tjera në Hawaii janë [[Gjuha tagaloge|Tagalog]], [[Gjuha ilokano|Ilokoishtja]] dhe [[Gjuha japoneze|japonishtja]]. 5.37% banorë flasin tagalog, 4.96% banorë flasin japonisht, 4.05% flasin llokano (gjuhë e folur në [[Filipinet|Filipinë]]), 1.2% flasin [[Gjuha kineze|kinezisht]], 1.68% flasin havaisht, 1.66% flasin [[Gjuha spanjolle|spanjisht]], 1.61% flasin [[Gjuha koreane|koreanisht]] dhe 1.01% flasin [[Gjuha samoane|samoanisht]] (gjuhë e folur në ishujt Samoane). Havaishtja flitet rreth 2.000 folës. ==Feja== Krishterimi mbetet feja e shumicës, e përfaqësuar kryesisht nga grupe të ndryshme [[Protestantizmi|protestante]] dhe [[Kisha Katolike Romake|katolike romake]]. Feja e dytë më e madhe është [[Budizmi]], i cili është i përqendruar në komunitetin japonez dhe përfshin një përqindje më të madhe të popullsisë se çdo shtet tjetër. Të palidhurit dhe jofetarët përbëjnë afërsisht gjysmën e popullsisë, duke e bërë Hawaii një nga shtetet më laike. Sipas të dhënave nga institucionet fetare në vitin 2000: *[[Krishterimi]]: 351.000 (29%) *[[Budizmi]]: 110.000 (9%) *[[Jahudizmi]]: 10.000 (0.8%) *Të tjera: 100.000 (10%) *Të palidhura: 650.000 (51%) Një sondazh i gjeti se përbërja fetar është si më poshtë: *[[Protestantët e lirë|Protestantizmi]]: 44% *[[Kisha Katolike|Katolizmi]] : 22% *[[Budizmi]]: 6% *[[Hinduizmi]]: 1& *[[Jahudizmi]]: 0.5% *[[Islami]]: 0.5% == Shënimet == {{notelist}} == Referime == {{reflist}} {{Shtetet Federale të Amerikës}} [[Kategoria:Hawaii| ]] [[Kategoria:Shtetet Federale të Amerikës]] iun3xpjgp9okbw6i38ipdww8pe5x3t1 0 14984 2470384 1359694 2022-08-27T14:18:16Z Gracex h12 139842 #WPWP #WPWPSQ wikitext text/x-wiki Preshtë e pastruar lahen dhe priten në copa të pjerrëta me gjatësi rreth 3-4 cm. Në tenxhere me [[Yndyra|yndyrë]] kaurdisen [[Qepa|qepët]], pastaj shtohen preshtë dhe vazhdon kaurdisja derisa ata të vyshken. Pastaj hidhet salcë domate, pak [[speci|spec]] i kuq, përzihen lehtë, shtohet pak [[uji|ujë]] derisa të mbulohen përgjysmë, hidhet [[Kripa|kripë]], piper, fletë dafine, pak uthull, mbulohen me kapak dhe ziejnë në [[Zjarri|zjarr]] të javashëm për 30-40 minuta derisa të bëhen gati. [[Skeda:Gjelle me presh.jpg|parapamje|Gjellë me presh]] Për 4-5 persona duhen : * presh 1,5 kg, * vaj 4-5 lugë gjelle, * qepë 2 kokrra, * salcë 1 lugë gjelle, * uthull 2 lugë gjelle, * kripë, piper, fletë dafine. [[Kategoria:Gatime]] 0j9gp0i18sf7wa5fvguv2o3br0d97ks 0 14985 2470383 994344 2022-08-27T14:12:23Z Gracex h12 139842 #WPWP #WPWPSQ wikitext text/x-wiki [[Mashurka]]t e njoma pastrohen nga [[bishti]] dhe fijet anësore, lahen, priten në copa rreth 2-3 cm të gjata dhe hidhen në ujë të vluar me [[Kripa|kripë]] për t'u zier. Pas 10-15 minutash, në qoftë se mashurkat janë zbutur kullohen, vendosen në pjatë, rregullohen me gjalpë, piper të zi, majdanoz e kopër të grirë hollë. [[Skeda:Gjell me mashurka.jpg|parapamje|Gjellë me mashurka]] Mashurkat, sipas dëshirës, mund të kaurdisen në tigan me gjalpë. Në këtë rast është më mirë të zihen të tëra dhe pastaj të priten për së gjati. U hidhet kripë, piper, majdanoz dhe kopër e grirë hollë. Për 4-5 persona duhen : :mashurka 1 kg, gjalpë 2 lugë gjelle, kripë, piper, majdanoz e kopër. [[Kategoria:Gatime]] fbzhan7y4jbqt01fqgljzyl6lcifbhg 0 16053 2470453 2452190 2022-08-27T22:54:59Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki '''Toka''' (simboli astronomik: m) është planeti i tretë i sistemit tonë diellor. Toka është rreth 4.5 miliardë vjet e vjetër, dhe i vetmi planet në Sistemin tonë Diellor ku është zhvilluar jeta. Toka ka vetëm një satelit natyror: [[Hëna|Hënën]]. Toka peshon 600000 miliard ton dhe është afër 40000km rreth ekuatorit. Supozohet që, krijimi i Tokës erdhi si rezultat i ngjarjeve që pasuan ''[[Big Bang|Big Beng]]''-un (Shpërthimin e Madh). Sipas kësaj hipoteze, një yll i stërmadh, shpërtheu dhe u nda në një pafundësi copash të cilat më pas krijuan [[galaktika]]t, dhe sistemet diellore. Në këtë formë u krijua dhe sistemi ynë diellor, nga një grumbullim pluhuri e copash, të cilat duke u sjellë rrotull vetës krijuan [[Dielli]]n dhe planetët e sistemit të tij. Çdo vit toka goditet nga mijëra meteor me madhësi relativisht të vogël te cilët duke kaluar nëpër atmosferë digjen. Edhe mosha e tokës është përcaktuar nga matja e moshës së njeriut prej këtyre meteorëve, të cilët sipas supozimit janë pjesë e sistemit diellor dhe kanë të njëjtën moshë me tokën. == Hyrje == [[Aristoteli]] nepermjet hënës në të pa një hark dhe mendoi dhe tha se toka ka forme të rrumbullaket mirëpo i pari që e vërtetoi se toka është e rrumbullaket ishte Fernando Magelani i cili udhëtoi me anije rreth tokës. Toka ka formë elipsoide. Si pasojë e rrotullimit të tokës rreth boshtit të vet Toka është deformuar ashtu që në dy polet e saj është e shtypur dhe ka marrë formën e një [[gjeoid]] i tillë që rrafshi që e pret Tokën sipas paraleleve pret një rreth ndërsa rrafshi që e pret sipas meridianëve pret një elipsë. Tani ekzistojnë mjete të shumta që e vërtetojnë se toka ka forme të rrumbullaket, që më të rëndësishmet janë fotografitë nga satelitet. Forma elipsoide e tokës është marrë nga dy polet e saj Veriu dhe Jugu sepse forca e gravitetit që e kishte zbuluar shkencëtari anglez [[Isaac Newton]] ushtrohen në të dy polet pra forca gravitacionale e veriut kundërvepron me forcën e gravitetit të jugut ose anasjelltas për këtë arsye toka nuk ka formë plotesisht rrethore por elipsoide. Madhësia e tokës është rreth 510.000.000 km². 3.70 milion km² (71%) prej tyre janë të mbuluara me ujë kurse 150 milion km² (29%) janë të mbuluara me tokë. Rrethi i ekuatorit të tokës është pak më i madh se 40.000 km. Rrezja ekuatoriale është 6.378 km kurse ajo polare 6.357 km.Toka ka disa kontinente si per shembull:Europa,Azia,Afrika,Australia,Amerika,Antarktiku. Forma më e saktë e Tokës është apioide (në formë dardhe), me ndihmën e satelitëve artificialë dhe të atyre gjeodetë është konstatuar se shtypshmëria në pole nuk është e njëjtë. Është konstatuar se gjysmëboshtet polarë nuk e kanë gjatësinë të njëjtë. Sipas këtyre të dhënave, forma e vërtetë e Tokës i ngjanë dardhës (apioide) ose formës së zemrës (kardioide). === Lëvizjet e Tokës === Toka rrotullohet rreth boshtit të vet dhe rreth diellit. Rrotullimi rreth boshtit të vet që sjell ndryshimin e ditës dhe të natës quhet [[Rrotullimi i Tokës|Rotacion]]. Rrotullimi rreth Diellit quhet [[Revolucioni i Tokës|Revolucioni]] si pasojë kemi ndërrimin e stinëve të vitit. Rruga te cilën e përshkon toka quhet Orbit i djekst. == Ndërtimi i brendshëm == {{Shiko gjithashtu|Gjeologjia}} Toka mbështillet prej atmosferës, e cila kufizohet në pjesën e poshtme nga sipërfaqja e oqeanike dhe kontinentale. Shtresa e sipërme e ngurte e tokës quhet [[litosfera|litosferë]] me një trashësi deri 200 km. Pjesa me e rëndësishme e saj është korja e Tokës, trashësia e të cilës shkon nga 30-60 km. Trashësia e korës ndryshon duke u rritur në kontinente (korja kontinentale) dhe duke u holluar në oqeane (korja oqeanike). Kufiri i poshtëm i litosferës quhet kufiri Moho. Pas këtij kufiri fillon shtresa e dytë e tokës që quhet mantel. Manteli ndahet në mantel të sipërm dhe mantel të poshtëm. Kufiri mes tyre mendohet të jetë në thellësinë 950 km, kurse kufiri më poshtëm i mantelit, aty ku fillon bërthama mendohet se është në thellësinë 2900 km. Pjesa më e sipërme e mantelit të sipërm, e cila është në kontakt të drejtpërdrejtë me litosferën quhet astenosferë (nga [[greqishtja]] "sferë e dobët"). Pjesa qendrore e tokës është bërthama e tokës, e cila, gjithashtu ndahet në dy pjesë, bërthamë e jashtme, dhe bërthama e brendshme. Duhet pasur parasysh se për këto ndarje që u përmendën, akoma nuk ka të dhëna material, por ato janë ndarje hipotetike të cilat bazohen kryesisht në të dhënat e nxjerra nga studime [[Gjeofizika|gjeofizike]].Toka është trup qiellor në të cilin zhvillohet jeta.Në të gjenden shumë trupa,të cilët janë të përbëhet prej lëndëve të ndryshme.Toka përbëhet nga bota e gjallë (të gjitha gjallesat:njeriu,shtazët,bimët,shpesët,mikroorganizmat)dhe bota jo e gjallë(uji,dheu dhe mineralet e ndryshme).Në të zhvillohen të gjithë organizmat e gjallë dhe nga ajo sigurohen të gjitha të mirat materiale të domosdoshme e të nevojshme për jetë. == Relievi i Tokës == {{Kryesor|Relievi}} Relievi është tërësia e pamjes së formave të sipërfaqes tokësore pa marrë parasysh mënyrën e krijimit dhe dimensionet e tyre. Relievi është komponentja kryesore e mjedisit gjeografik. Përveç ndikimit të madh që kanë komponentët e tjera të mjedisit gjeografik (klima, ujërat, bota bimore e shtazore, formimi i dherave), relievi paraqet bazën që është e lidhur me të gjitha aktivitetet ekonomike. Shkenca që merret me studimin e ndërtimit, gjenezës, zhvillimit dhe dinamikës bashkëkohore të relievit të sipërfaqes tokësore është gjeomorfologjia ([[Greqishtja|greq]]. ''ge-'' Toka, ''morf-'' formë dhe ''logos- ''shkencë). Relievi i sipërfaqes së Tokësore është formuar me veprimin e fuqive të brendshme (endogjene) dhe të fuqive të jashtme ( ekzogjene).Toka ka 7 kontinente dhe ato jane:Europa,Afrika,Australia,Amerika,Antarktiku == Veçorite e tokes == {{Kryesor|Pedosfera}} '''Pedosfera''' ([[Gjuha greke|greq.]] ''pedon-'' dheu) është një mbështjellës i tokës (dheut), gjegjësisht shtresës së imët të punueshme të Korës së Tokës. Toka (dheu) është shtresa e hollë e shkriftë e sipërfaqes së Tokës, e cila punohet dhe paraqet bazën për zhvillimin e bujqësisë, sepse shfrytëzohet për kultivimin e [[bimë]]ve të ndryshme. Formimi i kësaj shtrese të tokës (dheut), varet nga disa faktorë: [[klima]], relievi, përbërja [[Gjeologjia|gjeologjike]] e shkëmbinjve, bota bimore e shtazore dhe nga vet aktiviteti i njeriut. == Popullsia == {{Kryesor|Popullsia në Botë}} {| class="wikitable float-right" |+ Lëvizja e popullsisë në botë ! Viti ! Numri i banorëve |- | 1804 | 1 miliard |- | 1927 | 2 miliard |- | 1960 | 3 miliard |- | 1974 | 4 miliard |- | 1987 | 5 miliard |- | 1999 | 6 miliard |- | 31 tetor 2011 | 7 miliard |} [[Skeda:World population.PNG|parapamje|qendër|Popullsia në botë sipas vendeve.|563x563px]] == Kultura == [[Kultura]] është tërësia e arritjeve të një populli dhe të gjithë njerëzimit në fushën e prodhimit dhe në zhvillimin shoqëror e mendor. Kultura mund të ndahet në disa mënyra, sipas kohës, vendit dhe sipas grupimeve të njerëzimit. Mund të ndahet në disa mënyra, sipas kohës, vendit dhe sipas grupimeve të njerëzimit. Kultura dhe tradita në botë ndyshojnë. Shumë vende të botës ndryshojnë nga traditat, zakonet. Banorët e Tokës dallohen edhe nga veshja e tyre, gjuha që flasin dhe vallëzimi. Pra të gjitha vendet e botës kanë karakteristikat e vendeve te tyre te gjithe kemi kulturat tona. <br> {{Gallery |title=Jeta në planetin Tokë |width=120 | height=130 |align=center |footer=Example 1 |File:The Earth seen from Apollo 17.jpg |alt1= |Toka <br> (4.5 miliard) |File:Water drop 001.jpg |alt2= |[[Uji]] <br> (4.4 miliard) |File:Halobacteria.jpg |alt3= |[[Mikroorganizmat]] <br> (4 miliard) |File:Clouds over the Atlantic Ocean.jpg |alt4= |[[Oksigjeni]] <br> (3.5 miliard) |File:AlamosaurusDB.jpg |alt5= |[[Dinozauri|Dinozaurët]] <br> (240 milion) |File:Oryctolagus cuniculus Tasmania 2-mirror.jpg |alt6= |[[Gjitarët]] <br> (200 milion) |File:Oxalis-pes-caprae-16c-Zachi-Evenor.jpg |alt7= |[[Lulja|Lulet]] <br> (180 milion) |File:Sabaa Nissan Militiaman.jpg |alt8= |[[Njeriu]] <br> (200 000) }} == Shiko të tjerë artikuj si kjo == * [[Hëna]] * [[Natyra]] * [[Big Bang]] * [[Gjeologjia]] * [[Sistemi diellor]] * [[Shkencat e Tokës]] * [[Ndërtimi i brendshëm i Tokës]] == Literatura == {{div col}} * {{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=0BHeC-tXIB4C&q=99%20percent#v=onepage&q=99%20percent&f=false| title = Watching, from the Edge of Extinction| last=Stearns| first = Beverly Peterson| last2=Stearns| first2 = S. C.| last3=Stearns| first3 = Stephen C.| publisher = Yale University Press|isbn=978-0-300-08469-6|pages=x| accessdate=30 maj 2017}} * {{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=4LHnCAAAQBAJ&pg=PA110&lpg=PA110&dq#v=onepage&q&f=false| title = The Biology of Rarity: Causes and consequences of rare—common differences|year=1996|isbn=978-0412633805| editor1 = Kunin, W.E.| accessdate=26 maj 2015| editor2 = Gaston, Kevin}} * {{Cite book|editor=Arthur N. Cox | title = Allen's Astrophysical Quantities | url = https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244 | edition = 4th |year=2000| publisher = AIP Press | location = New York |isbn=978-0-387-98746-0 | accessdate=17 gusht 2010|pages=244}} * {{Cite book|title=Allen's Astrophysical Quantities | last=Allen| first = Clabon Walter | last2=Cox| first2 = Arthur N. | publisher = Springer |year=2000|isbn=978-0-387-98746-0 | url = https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 | accessdate=17 gusht 2010|pages=296}} * {{Cite book|accessdate=29 prill 2016 |author=International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS) Working Group | chapter = General Definitions and Numerical Standards |chapter-url=http://www.iers.org/SharedDocs/Publikationen/EN/IERS/Publications/tn/TechnNote32/tn32_009.pdf?__blob=publicationFile&v=1 |editor-first=Dennis D. |editor-last=McCarthy|editor2-first=Gérard |editor2-last=Petit| url = http://www.iers.org/SharedDocs/Publikationen/EN/IERS/Publications/tn/TechnNote32/tn32.pdf?__blob=publicationFile&v=1 | title = IERS Conventions (2003) | publisher = Verlag des Bundesamts für Kartographie und Geodäsie | work = IERS Technical Note No. 32 |year=2004| format = PDF | location = Frankfurt am Main |isbn=978-3-89888-884-4|pages=12}} * {{Cite book|first=Anny | last=Cazenave| editor-last = Ahrens | editor-first = Thomas J. |year=1995| title = Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants | publisher = American Geophysical Union | location = Washington, DC |isbn=978-0-87590-851-9 |chapter-url=http://www.agu.org/reference/gephys/5_cazenave.pdf | archiveurl = https://web.archive.org/web/20061016024803/http://www.agu.org/reference/gephys/5_cazenave.pdf | archivedate=16 tetor 2006 | accessdate=3 gusht 2008 |chapter-format=PDF | chapter = Geoid, Topography and Distribution of Landforms}} * {{Cite book|author=Various | editor = David R. Lide |year=2000| title = Handbook of Chemistry and Physics |url=https://archive.org/details/crchandbookofche0000unse_u9i8 | edition = 81st | publisher = CRC |isbn=978-0-8493-0481-1}} * {{Cite book| title = Allen's Astrophysical Quantities | last=Allen| first = Clabon Walter | last2=Cox| first2 = Arthur N. | publisher = Springer |year=2000|isbn=978-0-387-98746-0 | url = https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 |pages=294}} * {{Cite book|last=Dalrymple|first=G. B.| title = The Age of the Earth| publisher = Stanford University Press|year=1991|isbn=978-0-8047-1569-0}} * {{Cite book| last=Newcomb| first = Simon|year=1906| title = A Compendium of Spherical Astronomy| url = https://books.google.com/books?id=CAxDAAAAIAAJ&printsec=frontcover&cad=0#v=onepage&q&f=false| publisher = Macmillan Publishers [MacMillan]|pages=226-227}} * {{Cite book| last=U.S. Naval Observatory|author2=H.M. Nautical Almanac Office|year=1989| title=The Astronomical Almanac for the Year 1990| url=https://archive.org/details/astronomicalalma0000unse|pages=B18|publisher=US Government Printing Office|isbn=978-0-11-886934-8}} * {{Cite book|author=U.S. Naval Observatory Nautical Almanac Office|author2=H.M. Nautical Almanac Office|year=1961| title=Explanatory Supplement to the Astronomical Ephemeris and the American Ephemeris and Nautical Almanac|publisher=H.M. Stationery Office| at=Section 2B}} * {{Cite book| last=Kirschvink| first = J. L.| title = The Proterozoic Biosphere: A Multidisciplinary Study| url=https://archive.org/details/proterozoicbiosp0000unse| publisher = Cambridge University Press|year=1992|isbn=978-0-521-36615-1|pages=[https://archive.org/details/proterozoicbiosp0000unse/page/51 51]-52}} * {{Cite book| first=R.M. | last=Canup| last2=Asphaug| first2= E.|year=2001| title=An impact origin of the Earth-Moon system | publisher=American Geophysical Union }} {{div col end}} == Lidhje të jashtme == {{Wikiquote}} {{Planet}} [[Kategoria:Toka]] [[Kategoria:Për përmirësim]] [[Kategoria:Planetë]] [[Kategoria:Gjeologji]] lgqw576ark7dq3yfo6mdha8can1jke4 0 22204 2470509 2467430 2022-08-28T11:55:23Z CommonsDelinker 1198 Materiali multimedial [[:c:File:Aung_San_Suu_Kyi_1951.jpg|Aung_San_Suu_Kyi_1951.jpg]] u largua nga faqja; Ai u fshi nga Commons nga [[:c:User:Rosenzweig|Rosenzweig]] me arsyetimin: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Aung San Suu Kyi 1951.jpg|]]. wikitext text/x-wiki [[Skeda:Kosovar Albanian children.jpg|thumb|Fëmijë shqiptarë]] '''Fëmija''' është një [[qenie njerëzore]] në periudhën e saj zhvillimore ndërmjet [[Lindja (biologji)|lindjes]] dhe [[Pjekuria|moshës së pjekurisë]], apo nën moshën 18 vjeçare, me përjashtim të rasteve kur për arsye dhe shkaqe të ndryshme, mosha madhore arrihet edhe më herët se sa mosha 18 vjeçare. == Përkufizimi == [[Biologjia|Biologjikisht]], një fëmijë (shumës: fëmijët) është një qenie njerëzore midis fazës së lindjes dhe [[puberteti]]t. Përkufizimi ligjor i fëmijës në përgjithësi i referohet një të mituri, i njohur ndryshe si një person më i ri se mosha madhore.<ref name="Child">{{cite web|title=Child |publisher=TheFreeDictionary.com|accessdate=5 janar 2013|url=http://www.thefreedictionary.com/Child|language=en}}</ref> <ref name="Child 2">{{cite web |title=Child|publisher=Oxford University Press|accessdate=5 janar 2013|url=http://oxforddictionaries.com/definition/english/child|language=en}}</ref> Termi fëmija gjithashtu mund të nënkuptojë një marrëdhënie me një prind (si bijët dhe bijat të çfardo moshe) ose, metaforikisht, një figurë autoriteti, ose të nënkuptojë anëtarësimin në një klan, fis ose fe.<ref>{{cite web |title=American Heritage Dictionary |url=http://www.bartleby.com/61/13/C0291300.html |date=7 dhjetor 2007 |archivedate=29 dhjetor 2007 |language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20071229155809/http://www.bartleby.com/61/13/C0291300.html |url-status=dead }}</ref> Ka shumë çështje sociale të cilat në njërën ose mënyrën tjetër prekin fëmijët, siç janë arsimimi i fëmijëve, ngacmimi, varfëria e fëmijëve, familjet jofunksionale, puna e fëmijëve, uria, mungesat në mësim, fëmijët e pastrehë, etj. Fëmijët mund të rriten nga prindërit, gjyshërit, kujdestarët, ose nga një qendër ditore. === Psikologjia === {{Shiko gjithashtu|Psikologjia zhvillimore}} Shikuar nga aspekti [[Psikologjia|psikologjik]] zhvillimi i fëmijës karakterizohet nga ndryshime të vrullshme psikofizike. Ky proces i zhvillimit ecën në drejtim të pavarësisë graduale nga kujdesi i prindërve dhe i të tjerëve, fillon t'i kthehet gradualisht realitetit , duke u çliruar vazhdimisht nga fantazia dhe përfytyrimi i dukurive dhe veprimeve të tij; të folurit dhe të menduarit fiton gradualisht tipare reale dhe të qëndrueshme; interesimi për njohjen e cilësive të objekteve e të dukurive fillon të bartet shkallë - shkallë në njohjen e marrëdhënieve ndërmjet dukurive të ndryshme; jeta emocionale pëson ndryshime cilësore duke u begatuar me forma të ndryshme e të cilat gjejnë shprehje edhe në raporte sociale (shoqërore) me të tjerët.<ref>[[Pajazit Nushi]]: Fjalor i psikologjisë. [[Instituti Albanologjik i Prishtinës]], [[Prishtinë]], [[1987]], fq. 67.</ref> === Fazat e fëmijërisë === {{Shiko gjithashtu|Psikologjia fëmijënore}} Fazat e zhvillimit të fëmijës nuk janë të përcaktuara qartazi dhe në mënyrë unike në të gjitha vendet sepse ato varen nga koha, shteti dhe disiplina kur ato janë zbatuar. Në [[Evropë]], ekzistojnë zakonisht këto faza: #I porsalindur (nga 0 deri në 28 ditë) #Foshnjëria (28 ditë deri në 1 vjeç) #Fëmijëria (2 deri në 6 vjeç) #Fëmijërinë e vonë prej(6 deri në 15 vjeç) dhe #Fazën e fundit të fëmijërisë (15 deri në 18 vjeç) Në [[ShBA|Shtetet e Bashkuara]], termi fëmijë zbatohet për individët nga mosha 2 vjeçare deri në moshën 18 vjeçare por me faza të ndryshme. ===Zhvillimi kognitiv=== '''Asimilimi''' sipas [[Jean Piaget|Piazhesë]], është proces i zhvillimit kognitiv. Fëmijët në këtë periudhë mësojnë se si të përdorin simbole dhe përfaqësime mendore të botës që na rrethon. Fëmijët gjejnë kënaqësi duke lozur me lojëra apo objekte dhe duke i atribuuar këtyre role të caktuar në lojën e tyre. Ky koncept quhet '''animizëm''' dhe është një proces i atribuimit të karakteristikave të gjallesave dhe objekteve pa shpirt si p.sh. fëmijët e vegjël besojnë se dielli natën fle. == Njohja ligjore == Në ligj, një person i cili nuk është një i rritur është quajtur, i mitur. Në shumë vende limiti është mosha 18 vjeçare. Në [[Shqipëri]], ligji siguron mbrojtje të madhe për të miturit. Gjyqtari i ri gjykatës është përgjegjës për mbrojtjen e të miturve dhe të rinjve deri në moshën 21 vjeçare. [[Pediatria]] është degë e mjekësisë që kanë të bëjnë me shëndetin e fëmijëve. == Shih edhe == * [[Foshnja]] * [[Fëmijëria]] * [[Adoleshenca]] * [[Fëmijëria e hershme]] * [[Psikologjia fëmijënore]] * [[Psikologjia zhvillimore]] == Galeria == <gallery> File:Umbilical-newborn.jpg|Foshnja File:One Year Old Toddler.JPG|1 vjeçar File:1 of Korea's 1st redheads-Terry W. mom Korean (black hair), dad Canadian (brown hair).jpg|2 vj. File:"1" Girl in India, October 2013.jpg|3 vj. File:Child-Caspian_Sea.JPG|4 vj. File:Colony_For_Artists_Under_Six-_Evacuees_To_Dartington_Hall,_Totnes,_Devon,_England,_1941_D3089.jpg|5 vj. File:Bororo003.jpg|7 vj. File:PortraitGirl2005-2.jpg|8 vj. File:Chicken and Dumplings by David Shankbone.jpg|9 vj. |10 vj. File:Portrait eines selbstbewussten Burschen.jpg|11 vj. File:Femalechild.jpg|12 vj. File:Franklin_D._Sergent_who_is_13_years_old_and_in_the_fifth_grade_does_his_homework_-_NARA_-_541349.tif|13 vj. </gallery> == Literatura == * {{Cite book|last=Rorabaugh|first=W. J.|last2=Critchlow|first2=Donald T.|last3=Baker|first3=Paula C.|title=America's Promise: A Concise History of the United States|url=https://books.google.com/books?id=VL_6X5zWOokC&pg=PA47|year=2004|publisher=Rowman & Littlefield|isbn=978-0-7425-1189-7|page=47|lang=en}} * {{Cite book|last=Waites| first=Matthew| title=The Age of Consent: Young People, Sexuality and Citizenship| publisher=Palgrave Macmillan|year=2005|isbn=978-1-4039-2173-4| oclc=238887395|lang=en}} * {{Cite book|url=http://www.worldcat.org/oclc/958061287|title=By birth or consent: children, law, and the Anglo-American revolution in authority.|last=Brewer|first=Holly|publisher=University of North Carolina Press|year=2012|isbn=978-0-8078-2950-9|location=Chapel Hill, NC|page=288|lang=en}} * {{Cite book |url = http://www.ilpa.org.uk/data/resources/13266/ILPA-Age-Dispute-Report.pdf | title = When is a child not a child? Asylum, age disputes and the process of age assessment | last = Crawley | first = Heaven | date =2007 | website = ILPA | publisher = Immigration Law Practitioners' Association | accessdate = 8 qershor 2014 | isbn = 978-1-901833-13-3 | page = 45 | archive-url = https://web.archive.org/web/20140708180722/http://www.ilpa.org.uk/data/resources/13266/ILPA-Age-Dispute-Report.pdf | archive-date = 8 korrik 2014 | url-status = dead |lang=en}} * Brewer, Holly. [http://uncpress.unc.edu/browse/book_detail?title_id=833 ''By Birth or Consent: Children, Law, & the Anglo-American Revolution in Authority'']{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711010512/http://uncpress.unc.edu/browse/book_detail?title_id=833 |date=11 korrik 2011 }} * Robertson, Stephen [University of Sydney). "[http://chnm.gmu.edu/cyh/case-studies/230 Age of Consent Laws]." In: ''Children & Youth in History'', Roy Rosenzweig Center for History and New Media (CHNM) at George Mason University and the University of Missouri–Kansas City.—Includes links to primary sources. * Waites, Matthew ''The Age of Consent: Young People, Sexuality and Citizenship'', (New York [United States] and Houndmills, Basingstoke [United Kingdom]: Palgrave Macmillan). 2005 {{ISBN|978-1-4039-2173-4}} * {{cite journal|last=Schaffner | first = Laurie |year=2002 | title = An Age of Reason: Paradoxes in Legal Constructions of Adulthood | url = https://brill.com/view/journals/chil/10/3/article-p201_1.xml | journal = International Journal of Children's Rights | volume = 10 | issue = 3| doi=10.1163/157181802761586699|pages=201–232|lang=en}} * {{Cite book|last=Senn|author2=Richard|first=David R. A. Weems|title=Manual of Forensic Odontology|url=https://books.google.com/books?id=c9u0MUnexdIC|year=2013|publisher=CRC Press|isbn=978-1-4398-5133-3|pages=[https://books.google.com/books?id=c9u0MUnexdIC&pg=PA212 212]|lang=en}} * {{Cite book|author = Cornick |title=A Practical Guide to Family Law|url=https://books.google.com/books?id=YcZhqGMFht0C|year=1995|publisher=Cengage Learning|isbn=978-0-314-04451-8|pages=[https://books.google.com/books?id=YcZhqGMFht0C&pg=PA229 229]|lang=en}} * {{Cite book|last=Morolli|first=Danilo Ceccarelli|title=A brief outline of roman law|url=https://books.google.com/books?id=WVEjYPaeuTgC&pg=PA53|year=2012|publisher=Gangemi Editore spa|isbn=978-88-492-7509-4|lang=en}} * {{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=V9ICUHILa68C&pg=PA144#v=onepage&q&f=false|title=Do African Children Have Rights?|accessdate=28 korrik 2015|lang=en}} * {{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/884617656|title=Population : an introduction to concepts and issues|last=Weeks |first=John R.|isbn=9781305094505|edition=Twelfth |location=Boston (MA)|oclc=884617656|lang=en}} * {{Cite book|vauthors = Andrews KM, Brouillette DB, Brouillette RT |title=Encyclopedia of Infant and Early Childhood Development| url=https://archive.org/details/psychologyencycl03libg|chapter=Mortality, Infant|year=2008 |publisher=Elsevier|doi=10.1016/B978-012370877-9.00084-0|pages=[https://archive.org/details/psychologyencycl03libg/page/n349 343]–359|lang=en}} * {{Cite book|chapter = Sudden Infant Death Syndrome: An Overview |first = Jhodie R |last=Duncan |first2 = Roger W | last2=Byard | editor-first = Jhodie R | editor-last=Duncan | editor-first2 = Roger W | editor-last2=Byard | name-list-style = vanc | title = SIDS Sudden infant and early childhood death: The past, the present and the future | publisher = University of Adelaide Press |year=2018 | doi = 10.20851/j.ctv2n7f0v.6 |lang=en}} * {{Cite book|last=Nussbaum|first=Martha| name-list-style = vanc |title=Creating Capabilities|year=2011|publisher=The Belknap Press of Harvard University Press |isbn=978-0-674-05054-9|lang=en}} * {{Cite book|publisher = Geneva WHO | last=Krug | first = Etienne | name-list-style = vanc | title = World Report on Violence and Health | location = Geneva |year=2002 | url = http://www.who.int/violence_injury_prevention/violence/world_report/en/|lang=en}} * {{Cite book|last=Stratton | first = Kathleen | last2=Almario | first2 = Donna A. | last3=Wizemann | first3 = Theresa M. | last4=McCormick | first4 = Marie C. | name-list-style = vanc |year=2003 | url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK221465/ | title = Immunization Safety Review: Vaccinations and Sudden Unexpected Death in Infancy | work = Institute of Medicine, Immunization Safety Review Committee, Board of Health Promotion and Disease Prevention | publisher = National Academies Press (US) | location = Washington, DC |lang=en}} == Referime == {{reflist|2}} == Lidhje të jashtme == {{Wikiquote|Fëmijët}} * [https://web.archive.org/web/20110729011047/http://www.wikiprogress.org/index.php/Child_well-being Child well-being on wikiprogress.org] * [http://www.unicef.org United Nations Children's Fund (UNICEF)] * [http://www.oecd.org/social/family/database Family database, OECD] * [https://www.theguardian.com/society/children Society (The Guardian)] * [https://web.archive.org/web/20140630100701/http://wcd.nic.in/crcpdf/crc-2.pdf Definition of the Child] * [http://childmortality.org Child mortality estimates for all countries - website by UNICEF] [[Kategoria:Njeri]] [[Kategoria:Psikologji]] [[Kategoria:Familje]] [[Kategoria:Fëmijëri]] rkunjs5cjjtyzra4pvacdmwjvbdb7nc 0 37717 2470473 2468274 2022-08-28T05:46:48Z 79.106.211.27 /* Filmografia */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Luiza Xhuvani | image = | title = | emri i vërtetë | birth_date = 26 mars 1964 | birth_place = Sarandë | death_date = | death_place = | role të shquar = | rroga = | filma të shquar = Flutura në kabinën time | height = | pseudonimi = | bashkëshort = Gjergj Xhuvani | nationality = Shqiptare | website = }} ==Jeta == '''Luiza Xhuvani (Papathanasi)''' lindi më [[26 mars]] [[1964]] në [[Sarandë]] është artiste shqiptare. == Edukimi - puna dhe veprimtaria ==E konsideruar si një ndër aktoret më të talentuara shqiptare, Luiza Xhuvani u diplomua si aktore në Akademinë e Arteve më 1985, 1986-1987 dhe më 1989 por në Teatrin Kombëtar filloi punën pas një përvoje dy vjeçare në Estradën e Sarandës. Ende studente, fillon karrierën si aktore filmi me “[[Dhe vjen një ditë]]” (Infermierja) dhe “[[Flutura në kabinën time]]” (Flutura) të V. Priftit, me të cilin fiton Kupën për Aktoren më të Mire në Festivalin e Filmit, të vitit 1985-1989, “Fjalë pa fund” (Magdalena) i S. Pecanit, “Hetimi vazhdon” (Hetuesja), “Rrethi i kujtesës” (Mbesa) i E. Musliut, “Muri i gjallë” (Rozafa) i M. Fejzos. Nga vitet 1992-1993 e në vazhdim ka një bashkëpunim të suksesshëm me regjisorin Gj. Xhuvani, nën drejtimin e të cilit interpreton në filmat “Bardhë e zi”, “Një ditë nga një jetë”, “Dashuria e fundit” (Mirjana), me të cilin fiton përsëri Kupën në Festivalin X të Filmit, më 1996-1999, “Funeral Business” (Sana), me të cilin u shfaq në Festivalin e Venecias në vitin 1999, “Parullat” (Diana), me të cilin fiton Çmimin Aktorja më e mirë e Festivalit të Tokios 2003 dhe së fundi “I dashur armik” (2004). Në Teatrin Kombëtar interpreton vazhdimisht role protagoniste, si në dramat “Unë dhe Mefistofeli” (Margarita) të B. Hoxhes, “Dhelpra dhe rrushtë” (Klea) të Figueiredos, “Dasëm gjaku” (Nusja) të Lorkës, “Rikardi III” (Ledi Ana) të Shekspirit, “Kati VI” të Alfred Zheri, “Këngëtarja tullace” (Misis Martin) të Ioneskos dhe komeditë “Valsi i Titanikut” (Xhena) e “Oportunesku” të Mushateskut, “Kopshti me dallëndyshe” (Maria) të Cikliropulosit, “Armiku i popullit” (Pietra) të Ibsenit, “Pulëbardha” (Nina) të Çehovit, “Cilindri” (Rita) të De Filipos, regjisor [[Kastriot Çipi]] dhe “Kapitulli i dytë” (Xheni) të Sajmonit, regjisor Mehmet Xhelili me të cilin fiton çmimin për Aktoren më të mirë të Festivalit të Aktrimit, Apollon 2004, në Fier. Jashtë kësaj skene, interpreton në produksionet e pavarura të dramave “Valle Vdekjeje” të Strindbergut dhe “Shërbëtorët” (Kler) të Zhenetit. Dha dorëheqjen më datë korrik-gusht 2017 xhiro natë në Berat dhe më 11 korrik 2020 xhiro natë në Berat nga mandati i deputetes së Partisë Socialiste për zonën e Beratit, pasi i biri Konstandin Xhuvani u arrestua si i dyshuar kryesor për vrasjen e katër personave në katër xhiro natë në Berat, Korrik-Gusht 2017 dhe 11 korrik 2020. Luiza Xhuvani vijon karrieren e saj nw Teatrin Kombëtar, duke u cilësuar si nje nga aktoret me të mira shqiptare. == Filmografia == * Liqeni im (2020)- Nëna e Paskos *[[Në kërkim të kujt]] (1992), serial * [[I dashur armik]] - ({{F|1984}}) ... Vefi * [[Parullat]] - ({{F|1980 - 1981}}) ... Diana * [[Funeral Business]] - ({{F|1996-1999}}) , Sana * [[Dashuria e fundit]] - ({{F|1994-1996}}) , Mariana Golemi * [[8 persona plus]] - (1992-1993) - komedi-teatër * [[Loin des barbares]] - ({{F|1993}}) .... Marieta * [[Një ditë nga një jetë]] - ({{F|1993}}) * [[Dhelpra dhe rrushte]] - (1992-1993), ''teatër'' * [[Makina e Zezë Mercedes i Zezë]] - ({{F|1992}}) * [[Unë e dua Erën]] - ({{F|1992}}) (TV), Era Selenica * [[Valsi i Titanikut]] - (1989), ''teatër-komedi'' * [[Muri i gjallë]] - ({{F|1989}}) , Fata * [[Flutura në kabinën time]] - ({{F|1987-1989}}) , Flutura * [[Hetimi vazhdon]] - (1987), hetuesja * [[Rrethi i kujtesës]] - ({{F|1987}}), Genta * [[Dhe vjen një ditë]] - ({{F|1987}}) * [[Fjalë pa fund]] - ({{F|1987}}) Magdalena * [[Apasionata]] - (1983-1985), studente [[Kategoria:Aktorë shqiptarë]] [[Kategoria:Biografi shqiptarësh]] [[Kategoria:Lindje 1964]] [[Kategoria:Njerëz që jetojnë]] [[Kategoria:Gra në Shqipëri]] {{aktor-cung}} kiptxu4u9cnu1gk0k6aaheujujlg5b5 0 38960 2470463 2425778 2022-08-27T23:44:01Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[File:Dorothy Hodgkin im Talar.jpg|thumb|Dorothy Hodgkin]] {{Infobox scientist|name=Dorothy Hodgkin|doctoral_students=Judith Howard; Michael N. G. Jamese|field=Biokimi; Kristalografia me rreze X|children=Luke, Elizabeth, and Toby|notable_students=Jack D. Dunitz; Margaret Thatcher; Tom Blundell; Guy Dodson; June Lindsey;|thesis_url=http://ethos.bl.uk/OrderDetails.do?uin=uk.bl.ethos.727110|thesis_year=1937|thesis_title=X-ray crystallography and the chemistry of the sterols|doctoral_advisor=John Desmond Bernal|honorific_suffix={{postnominals|country=GBR|size=100%|OM|FRS|HonFRSC}}|nationality=Britanike|death_place=Ilmington, Warwickshire, England|death_date={{death date and age|1994|07|29|1910|05|12|df=y}}|birth_place=Kajro, Egjipt|birth_date={{Birth date|1910|05|12|df=y}}|birth_name=Dorothy Mary Crowfoot|prizes="Royal Medal "(1956) Çmimi Nobel në Kimi (1964) EMBO Member (1970) "Copley Medal" (1976) "Dalton Medal" (1981) "Lomonosov Gold Medal" (1982)}}'''Dorothy Mary Crowfoot Hodgkin''' (12 Maj 1910 - 29 Korrik 1994) ishte një kimiste britanike fituese e [[Çmimi Nobel|Çmimit Nobel]] e cila zhvilloi teknikën e [[Kristalografia me rreze-X|kristalografisë me rreze X]] për të përcaktuar strukturën e biomolekulave, e cila u bë një mjet thelbësor në biologjinë strukturore.<ref name="frs">{{cite journal|last1=Dodson|first1=Guy|year=2002|title=Dorothy Mary Crowfoot Hodgkin, O.M. 12 May 1910 – 29 July 1994|journal=Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society|language=en|volume=48|pages=179–219|doi=10.1098/rsbm.2002.0011|issn=0080-4606|pmid=13678070|s2cid=61764553}}</ref><ref name="glusker">{{Cite journal|last1=Glusker|first1=J. P.|year=1994|title=Dorothy Crowfoot Hodgkin (1910–1994)|journal=Protein Science|language=en|volume=3|issue=12|pages=2465–69|doi=10.1002/pro.5560031233|pmc=2142778|pmid=7757003}}</ref> Ndër zbulimet e saj më me ndikim janë konfirmimi i strukturës së [[Penicilina|penicilinës]] siç supozohej më parë nga Edward Abraham dhe Ernst Boris Chain; dhe struktura e vitaminës B ₁₂, për të cilën në vitin 1964 ajo u bë gruaja e tretë që fiton çmimin Nobel në Kimi . Hodgkin gjithashtu sqaroi strukturën e [[Insulina|insulinës]] në 1969 pas 35 vitesh punë.<ref name="bio">{{cite web|author=Anon|year=2014|title=The Biography of Dorothy Mary Hodgkin|url=http://news.biharprabha.com/2014/04/the-biography-of-dorothy-mary-hodgkin/|access-date=11 maj 2014|website=news.biharprabha.com|publisher=news.biharprabha.com |language=en}}</ref> Hodgkin përdori emrin "Dorothy Crowfoot" deri dymbëdhjetë vjet pasi u martua me Thomas Lionel Hodgkin, kur ajo filloi të përdorë "Dorothy Crowfoot Hodgkin". Për hir të thjeshtësisë, Hodgkin është njohur si "Dorothy Hodgkin" nga Shoqëria Mbretërore (kur i referohej sponsorizimit të saj për shoqërinë Dorothy Hodgkin) dhe nga Kolegji Somerville. Arkivat Kombëtare të Mbretërisë së Bashkuar i referohen asaj si "Dorothy Mary Crowfoot Hodgkin". == Jeta e hershme == Dorothy Mary Crowfoot lindi në [[Kajro]], [[Egjipti|Egjipt]], më e madhja nga katër vajzat e John Winter Crowfoot (1873–1959), i cili punonte për Ministrinë e Arsimit të vendit dhe gruaja e tij Grace Mary (Emerta Hood) (1877– 1957) e njohur shkurtimisht dhe si Molly. <ref>"Calm Genius Of Laboratory And Home."</ref> Familja jetonte në Kajro gjatë muajve të dimrit, duke u kthyer në Angli çdo vit për të shmangur pjesën më të nxehtë të sezonit në Egjipt.<ref>[http://www.brown.edu/Research/Breaking_Ground/results.php?d=1&first=Grace&last=Crowfoot "Grace Crowfoot", ''Breaking Ground: Women in Old-World Archaeology'', 1994–2004 |language=en].</ref> Në 1914, nëna e Hodgkin e la atë (në moshën 4 vjeçare) dhe dy motrat e saj më të vogla Joan (mosha 2) dhe Elisabeth (mosha 7 muaj) me gjyshërit e tyre, dhe u kthye te burri i saj në Egjipt. Prindërit e Hodgkin pastaj u zhvendosën në jug, në Sudan, ku deri në vitin 1926 babai i saj ishte përgjegjës për arsimin dhe arkeologjinë. Katër vëllezërit e nënës së saj u vranë në Luftën e Parë Botërore dhe si rezultat ajo u bë një mbështetëse e flaktë e [[Lidhja e Kombeve|Lidhjes së]] re të Kombeve. <ref name="frs2">{{Cite journal|last=Dodson|first=Guy|year=2002|title=Dorothy Mary Crowfoot Hodgkin, O.M. 12 May 1910 – 29 July 1994|journal=Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society|language=en|volume=48|pages=179–219|doi=10.1098/rsbm.2002.0011|issn=0080-4606|pmid=13678070}}</ref> <ref>{{Cito web|title=Dorothy Hodgkin 1910–1994|url=https://www.pbs.org/wgbh/aso/databank/entries/bmhodg.html|website="A Science Odyssey: People and Discoveries" a 1997 [[PBS]] documentary and accompanying book |language=en}}</ref> Në vitin 1921 babai i Hodgkin hyri në shkollën gramatikore Sir John Leman në Beccles, [[Anglia|Angli]], ku ajo ishte një nga dy vajzat e vetme të lejuara për të studiuar kimi.<ref>Georgina Ferry, ''Dorothy Hodgkin: A Life'', Granta Books: London, 1998, p. 20.</ref> Vetëm një herë, kur ishte 13 vjeç, ajo bëri një vizitë të gjatë te prindërit e saj, pastaj jetoi në Khartoum, kryeqyteti i Sudanit, ku babai i saj ishte Drejtori i Kolegjit Gordon . Kur ishte 14 vjeç, kushëriri i saj i largët, kimisti Charles Harington (më vonë Sir Charles), i rekomandoi DS Parsons ' ''Fundamentals of Biochemistry''.<ref>{{Cite book|last=Thiel, Kristin|url=https://books.google.com/books?id=FHdmDwAAQBAJ&pg=PA40|title=Dorothy Hodgkin: Biochemist and Developer of Protein Crystallography|publisher=Cavendish Square Publishing, LLC|year=2016|isbn=9781502623133|pages=40–41 |language=en}}</ref> Duke rifilluar modelin e jetesës së para luftës, prindërit e saj jetuan dhe punuan jashtë vendit për një pjesë të vitit, duke u kthyer në Angli dhe tek fëmijët e tyre për disa muaj çdo verë. Në vitin 1926, kur doli në pension nga Shërbimi Civil i Sudanit, babai i saj mori postin e Drejtorit të Shkollës Britanike të Arkeologjisë në Jeruzalem, ku ai dhe nëna e saj qëndruan deri në vitin 1935.<ref>S.G. Rosenberg, "British Groundbreakers in the Archaeology of the Holy Land", ''Minerva'', January/February 2008.</ref> Në vitin 1928, Hodgkin u bashkua me prindërit e saj në vendin arkeologjik të [[Xherash|Jerash]], në Jordaninë e sotme, ku ajo dokumentoi modelet e mozaikëve nga Kishat e shumta të epokës Bizantine të datuara në shekujt V-VI. Ajo i mbaroi vizatimet ndërsa filloi studimet në Oksford, ndërsa bëri gjithashtu analiza kimike të teserave të qelqit nga i njëjti vend.<ref>{{Cito web|title=Dorothy Crowfoot Hodgkin {{!}} TrowelBlazers|url=https://trowelblazers.com/dorothy-crowfoot-hodgkin/|access-date=2019-10-07 |language=en}}</ref> Vëmendja e saj në detaje përmes krijimit të vizatimeve në shkallë precize të këtyre mozaikëve pasqyron punën e saj të mëvonshme në njohjen dhe dokumentimin e modeleve në kimi. Hodgkin zhvilloi një pasion për kiminë që në moshë të re dhe nëna e saj, një botaniste e aftë, nxiti interesin e saj për shkencat. Në ditëlindjen e saj të 16-të, nëna e saj i dha asaj një libër mbi kristalografinë me rreze X, i cili e ndihmoi atë të vendoste të ardhmen e saj.<ref>{{Cite book|last=Oakes|first=Elizabeth H.|url=https://archive.org/details/internationalenc00oake/page/163|title=International Encyclopedia Of Women Scientists|publisher=Facts On File, Inc|year=2002|isbn=978-0-8160-4381-1|location=New York, NY|pages=[https://archive.org/details/internationalenc00oake/page/163 163] |language=en}}</ref> Ajo u inkurajua më tej nga kimisti AF Joseph, një mik i familjes i cili gjithashtu punonte në Sudan.<ref name="ferry1999">{{Cite book|last=Ferry|first=Georgina|title=Dorothy Hodgkin : a life|url=https://archive.org/details/dorothyhodgkinli0000ferr|publisher=Granta Books|year=1999|isbn=978-1862072855|location=London |language=en}}</ref> Arsimi i saj në shkollën shtetërore nuk përfshinte latinishten, e cila atëherë kërkohej për hyrjen në Oxbridge . Drejtori i saj i Shkollës Leman i dha asaj mësim individual në këtë temë, duke e lejuar atë të kalonte provimin pranues të [[Universiteti i Oksfordit|Universitetit të Oksfordit.]] Kur Hodgkin u pyet në jetën e mëvonshme për të përmendur heronjtë e saj të fëmijërisë, ajo përmendi tre gra: së pari dhe më e rëndësishmja, nëna e saj, Molly; misionarja mjekësore Mary Slessor; dhe Drejtoresha e Kolegjit Somerville Margery Fry.<ref>Lisa Tuttle, ''Heroines: Women inspired by Women'', 1988.</ref> == Arsimi i lartë == Në vitin 1928 në moshën 18 vjeçare ajo hyri në Kolegjin Somerville, Oksford, ku studioi kimi.<ref name="ferry19992">{{Cite book|last=Ferry|first=Georgina|title=Dorothy Hodgkin : a life|url=https://archive.org/details/dorothyhodgkinli0000ferr|publisher=Granta Books|year=1999|isbn=978-1862072855|location=London |language=en}}</ref> Ajo u diplomua në vitin 1932 me një gradë të klasit të parë të nderit, gruaja e tretë në këtë institucion që arriti këtë vlerësim.<ref name="Complete Dictionary of Scientific Biography">{{Cito web|title=Hodgkin, Dorothy Mary Crowfoot|url=http://www.encyclopedia.com/topic/Dorothy_Mary_Crowfoot_Hodgkin.aspx|access-date=3 nëntor 2015|website=Encyclopedia.com|publisher=Charles Scribner's Sons |language=en}}</ref> Në vjeshtën e atij viti, ajo filloi të studionte për [[Doktor i Filozofisë|PhD]] në Newnham College, Cambridge, nën mbikëqyrjen e John Desmond Bernal.<ref name="rsbm1980">{{Cite journal|last=Hodgkin|first=Dorothy Mary Crowfoot|year=1980|title=John Desmond Bernal. 10 May 1901-15 September 1971|journal=Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society|language=en|volume=26|pages=16–84|doi=10.1098/rsbm.1980.0002|doi-access=free}}</ref> Ishte atëherë që ajo u bë e vetëdijshme për potencialin e kristalografisë me rreze X për të përcaktuar strukturën e [[Proteina|proteinave]] . Ajo po punonte me Bernal për aplikimin e parë të teknikës në analizën e një substance biologjike: pepsinës.<ref>{{Cito web|title=Dorothy Crowfoot Hodgkin, OM|url=http://www.sdsc.edu/ScienceWomen/hodgkin.html|access-date=2012-01-13|language=en|archive-date=12 janar 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120112214431/http://www.sdsc.edu/ScienceWomen/hodgkin.html|url-status=dead}}</ref> Eksperimenti i pepsinit i atribuohet kryesisht Hodgkin, megjithatë ajo gjithmonë e bëri të qartë se ishte Bernal ai që fillimisht bëri fotografitë dhe i dha asaj njohuritë shtesë.<ref name="frs3">{{Cite journal|last=Dodson|first=Guy|year=2002|title=Dorothy Mary Crowfoot Hodgkin, O.M. 12 May 1910 – 29 July 1994|journal=Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society|language=en|volume=48|pages=179–219|doi=10.1098/rsbm.2002.0011|issn=0080-4606|pmid=13678070}}</ref> Doktoratura e saj u dha në 1937 për hulumtim mbi kristalografinë me rreze X dhe kiminë e steroleve . == Karriera dhe zbulimet == [[Skeda:Model_of_the_Structure_of_Penicillin,_by_Dorothy_Hodgkin,_Oxford,_c.1945.jpeg|parapamje|Modeli i strukturës së [[Penicilina|penicilinës]], nga Hodgkin, Oxford, c. 1945]] [[Skeda:Molecular_model_of_Penicillin_by_Dorothy_Hodgkin_(9663803982).jpg|parapamje|Modeli molekular i penicilinës nga Hodgkin, c. 1945]] Në 1933 Hodgkin iu dha një bursë kërkimore nga Kolegji Somerville, dhe në vitin 1934, ajo u kthye përsëri në Oksford. Kolegji e emëroi atë në postin e mësueses së parë në kimi në vitin 1936, një post të cilin ajo e mbajti deri në 1977. Në vitet 1940, një nga studentët e saj ishte Margaret Roberts (më vonë [[Margaret Thatcher]])<ref>{{Cite book|last=Young|first=Hugo|title=One of us: a biography of Margaret Thatcher|publisher=Macmillan|year=1989|isbn=978-0-333-34439-2|location=London|language=en}}</ref> e cila, ndërsa ishte Kryeministre, vuri një portret të Hodgkin në zyrën e saj në Downing Street për respekt të ish mësueses së saj.<ref name="ferry19993">{{Cite book|last=Ferry|first=Georgina|title=Dorothy Hodgkin : a life|url=https://archive.org/details/dorothyhodgkinli0000ferr|publisher=Granta Books|year=1999|isbn=978-1862072855|location=London |language=en}}</ref> Hodgkin ishte megjithatë një mbështetëse e Partisë së Punës gjatë gjithë jetës.<ref>{{Cite news|last=BBC UK Politics|date=19 gusht 2014|title=Thatcher and Hodgkin: How chemistry overcame politics|work=BBC News|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-28801302|via=bbc.co.uk |language=en}}</ref> Në Prill të vitit 1953, së bashku me [[Sydney Brenner]], Jack Dunitz, Leslie Orgel dhe Beryl M. Oughton, Hodgkin ishte një nga njerëzit e parë që udhëtoi nga Oksfordi në [[Universiteti i Kembrixhit|Kembrixh]] për të parë modelin e strukturës së spiralit të dyfishtë [[ADN|të ADN-së]], të ndërtuar nga [[Francis Crick]] dhe James Watson, e cila u bazua në të dhëna dhe teknikë të marrë nga Maurice Wilkins dhe [[Rosalind Franklin]] . Hodgkin u bë Lektore në Oksford në 1957 dhe asaj iu dha një laborator shumë modern vitin e ardhshëm.<ref>{{Cite book|last=Yount|first=Lisa|url=https://archive.org/details/tozofwomeninscie00youn/page/91|title=A Biographical Dictionary A to Z of Women In Science and Math|publisher=Facts On File, Inc|year=1999|isbn=978-0-8160-3797-1|location=New York, NY|pages=[https://archive.org/details/tozofwomeninscie00youn/page/91 91] |language=en}}</ref> Në vitin 1960, Hodgkin u emërua Profesor i Kërkimit të Shoqatës Mbretërore Wolfson, një pozicion që ajo mbajti deri në 1970.<ref name="bio2">{{Cito web|last=Anon|year=2014|title=The Biography of Dorothy Mary Hodgkin|url=http://news.biharprabha.com/2014/04/the-biography-of-dorothy-mary-hodgkin/|access-date=11 maj 2014|website=news.biharprabha.com|publisher=news.biharprabha.com |language=en}}</ref> Kjo siguroi rrogën e saj, shpenzimet e kërkimit dhe ndihmën kërkimore për të vazhduar punën e saj në [[Universiteti i Oksfordit|Universitetin e Oksfordit]] . Ajo ishte Anëtare e Kolegjit Wolfson, Oksford nga viti 1977 deri në 1983.<ref>{{Cito web|title=Award winners|url=http://www.ox.ac.uk/about/oxford-people/award-winners|access-date=21 qershor 2017|publisher=University of Oxford |language=en}}</ref> === Struktura steroide === Hodgkin u shqua veçanërisht për zbulimin e strukturave biomolekulare tre-dimensionale.<ref name="glusker2">{{Cite journal|last=Glusker|first=J. P.|year=1994|title=Dorothy Crowfoot Hodgkin (1910–1994)|journal=Protein Science|language=en|volume=3|issue=12|pages=2465–69|doi=10.1002/pro.5560031233|pmc=2142778|pmid=7757003}}</ref> Në vitin 1945, duke punuar me C.H (Harry Carlisle), ajo botoi strukturën e parë të një steroidi, jodidi kolesteril (duke punuar me kolesterile që nga ditët e studimeve të saj të doktoratës).<ref>{{Cite journal|last=Carlisle|first=C.H.|last2=Crowfoot|first2=D.|year=1945|title=The Crystal Structure of Cholesteryl Iodide|journal=Proceedings of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences|volume=184|issue=996|page=64|bibcode=1945RSPSA.184...64C|doi=10.1098/rspa.1943.0040|doi-access=free |language=en}}</ref> === Struktura e penicilinës === Në vitin 1945, Hodgkin dhe kolegët e saj, përfshirë biokimisten Barbara Low, zgjidhën strukturën e penicilinës, duke demonstruar, në kundërshtim me mendimin shkencor në atë kohë, se ajo përmban një unazë β-laktamike. Vepra nuk u botua deri në vitin 1949.<ref>{{Cite book|last=Crowfoot, D.|title=Chemistry of Penicillin|last2=Bunn, Charles W.|last3=Rogers-Low, Barbara W.|last4=Turner-Jones, Annette|publisher=Princeton University Press|year=1949|editor-last=Clarke, H.T.|pages=310–67|chapter=X-ray crystallographic investigation of the structure of penicillin|editor-last2=Johnson, J.R.|editor-last3=Robinson, R. |language=en}}</ref> [[Skeda:Cobalamin.svg|parapamje|Struktura molekulare e vitaminës B ₁₂, siç përcaktohet nga Hodgkin]] === Struktura e vitaminës B ₁₂ === Në 1948, Hodgkin për herë të parë u ndesh me vitaminën B ₁₂, <ref>{{Cito web|last=Hodgkin|first=Dorothy|title=Beginning to work on vitamin B12|url=http://www.webofstories.com/play/dorothy.hodgkin/31|access-date=14 tetor 2014|website=Web of Stories |language=en}}</ref> dhe krijoi kristale të reja. Vitamina B ₁₂ ishte zbuluar për herë të parë në Merck më herët atë vit. Ajo kishte një strukturë në atë kohë që ishte pothuajse plotësisht e panjohur, dhe kur Hodgkin zbuloi se përmbante kobalt, ajo e kuptoi që aktualizimi i strukturës mund të përcaktohet nga analiza e kristalografisë me rreze x. Madhësia e molekulës dhe fakti që atomet kryesisht nuk llogariteshin, përveç kobaltit, përbënin një sfidë në analizën e strukturës që nuk ishte eksploruar më parë.<ref name="Encyclopedia.com">{{Cito web|title=Hodgkin, Dorothy Mary Crowfoot|url=http://www.encyclopedia.com/topic/Dorothy_Mary_Crowfoot_Hodgkin.aspx|access-date=3 nëntor 2015|website=Encyclopedia.com|publisher=Cengage Learning |language=en}}</ref> Nga këto kristale, ajo konkludoi praninë e një strukture unaze sepse kristalet ishin pleokroike, zbulim të cilin ajo më vonë e konfirmoi duke përdorur kristalografinë me rreze X. Studimi B _{12 i} botuar nga Hodgkin u përshkrua nga Lawrence Bragg si po aq i rëndësishëm sa "thyerja e barrierës së tingullit".<ref name="Encyclopedia.com2">{{Cito web|title=Hodgkin, Dorothy Mary Crowfoot|url=http://www.encyclopedia.com/topic/Dorothy_Mary_Crowfoot_Hodgkin.aspx|access-date=3 nëntor 2015|website=Encyclopedia.com|publisher=Cengage Learning |language=en}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Brink|first=C.|last2=Hodgkin|first2=D.C.|last3=Lindsey|first3=J.|last4=Pickworth|first4=J.|last5=Robertson|first5=J.H.|last6=White|first6=J.G.|year=1954|title=Structure of Vitamin B12: X-ray Crystallographic Evidence on the Structure of Vitamin B12|journal=Nature (journal){{!}}|language=en|volume=174|issue=4443|pages=1169–71|bibcode=1954Natur.174.1169B|doi=10.1038/1741169a0|pmid=13223773}}</ref> Shkencëtarët nga Merck më parë kishin kristalizuar B ₁₂, por kishin botuar vetëm indekse thyes të substancës. <ref>{{Cite journal|last=Rickes|first=E. L.|last2=Brink|first2=N.G.|last3=Koniuszy|first3=F.R.|last4=Wood|first4=T.R.|last5=Folkers|first5=K.|date=16 prill 1948|title=Crystalline Vitamin B12|url=https://archive.org/details/sim_science_1948-04-16_107_2781/page/396|journal=Science|volume=107|issue=2781|pages=396–97|bibcode=1948Sci...107..396R|doi=10.1126/science.107.2781.396|pmid=17783930 |language=en}}</ref>Struktura përfundimtare e B ₁₂, për të cilën Hodgkin-it i'u dha më vonë Çmimin Nobel, u botua në vitin 1955.<ref>{{Cite journal|last=Hodgkin|first=D.C.|last2=Pickworth|first2=J.|last3=Robertson|first3=J.H.|last4=Trueblood|first4=K.N.|last5=Prosen|first5=R.J.|last6=White|first6=J.G.|year=1955|title=Structure of Vitamin B12 : The Crystal Structure of the Hexacarboxylic Acid derived from B12 and the Molecular Structure of the Vitamin|journal=Nature|volume=176|issue=4477|pages=325–28|bibcode=1955Natur.176..325H|doi=10.1038/176325a0|pmid=13253565 |language=en}}</ref> === Struktura e insulinës === Insulina ishte një nga projektet më të jashtëzakonshme kërkimore të Hodgkin. Filloi në vitin 1934 kur asaj iu ofrua një shembull i vogël i insulinës kristalore nga Robert Robinson . [[Hormonet|Hormoni]] kapi imagjinatën e saj për shkak të efektit të ndërlikuar dhe të gjerë që ka në trup. Sidoqoftë, në këtë fazë kristalografia me rreze X nuk ishte zhvilluar aq sa duhet për të përballuar kompleksitetin e molekulës së insulinës. Ajo dhe të tjerët kaluan shumë vite duke përmirësuar teknikën. U deshën 35 vjet pasi bëri fotografinë e saj të parë të një kristali të insulinës për kristalografinë me rreze x dhe teknikat e llogaritjes për të luftuar molekulat më të mëdha dhe më komplekse si insulina. Ëndrra e Hodgkin për të zhbllokuar strukturën e insulinës u la në pritje deri në vitin 1969 kur ajo më në fund ishte në gjendje të punonte me ekipin e saj të shkencëtarëve të rinj, ndërkombëtarë për të zbuluar strukturën për herë të parë. Puna e Hodgkin me insulinën ishte e dobishme në hapjen e rrugës që insulina të prodhohej në masë dhe të përdoret në një shkallë të gjerë për trajtimin e diabetit të tipit një dhe dy. <ref>{{Cito web|last=Weidman|first=Chelsea|title=Meet Dorothy Hodgkin, the biochemist who pieced together penicillin, insulin, and vitamin B12|url=https://massivesci.com/articles/dorothy-hodgkin-facts-penicillin-insulin-vitamin-b12-folate-cobalamin-antibiotic/|access-date=9 qershor 2020|website=Massive Science |language=en}}</ref> Ajo vazhdoi të bashkëpunojë me laboratorë të tjerë aktivë në kërkimin e insulinës, duke dhënë këshilla dhe duke udhëtuar nëpër botë si dhe duke mbajtur fjalime rreth insulinës dhe rëndësisë së saj për të ardhmen e [[Diabeti|diabetit]] . Zgjidhja e strukturës së insulinës kishte dy implikime të rëndësishme për trajtimin e diabetit, duke bërë të mundur prodhimin masiv të insulinës dhe duke lejuar shkencëtarët të ndryshojnë strukturën e insulinës për të krijuar mundësi edhe më të mira të ilaçeve për pacientët.<ref>{{Cito web|last=Weidman|first=Chelsea|title=Meet Dorothy Hodgkin, the biochemist who pieced together penicillin, insulin, and vitamin B12|url=https://massivesci.com/articles/dorothy-hodgkin-facts-penicillin-insulin-vitamin-b12-folate-cobalamin-antibiotic/|access-date=9 qershor 2020|website=Massive Science |language=en}}</ref> == Jeta personale == ==== Mentori ==== Mentori i Hodgkin, Profesori John Desmond Bernal ndikoi shumë në jetën e saj: shkencërisht, politikisht dhe personalisht. Bernal ishte një këshilltar kryesor shkencor i qeverisë së MB gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ai ishte gjithashtu një anëtar i hapur dhe me zë i Partisë Komuniste dhe një mbështetës besnik i [[Bashkimi Sovjetik|regjimit Sovjetik]] deri në pushtimin e tij në Hungari në vitin 1956. Hodgkin gjithmonë i referohej atij si "i urtë dhe i zgjuar"; ata ishin të dashur para se ajo të takonte Thomas Hodgkin.<ref>{{Cite book|last=Brown|first=Andrew|title=J.D. Bernal – the Sage of Science|url=https://archive.org/details/jdbernalsageofsc0000brow|date=2005|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-920565-3|pages=[https://archive.org/details/jdbernalsageofsc0000brow/page/137 137]–40 |language=en}}</ref> Martesat e Dorothy dhe Bernal ishin jokonvencionale sipas standardeve të ditëve të sotme ashtu si dhe të atyre ditëve.<ref>{{Cite book|last=Ferry|first=Georgina|title=Dorothy Hodgkin: A Life|publisher=Granta Books|year=1998|isbn=978-1-86207-167-4|location=London|pages=94–101 |language=en}}</ref> ==== Shëndeti ==== Në vitin 1934, në moshën 24 vjeç, Dorothy filloi të përjetonte dhimbje në duar: një vizitë tek një mjek çoi në një diagnozë të artritit reumatoid i cili do të vinte duke u përkeqsuar progresivisht me kalimin e kohës, me deformime në të dy duart dhe këmbët e saj. Në vitet e saj të fundit, Hodgkin kaloi shumë kohë në karrocë megjithatë ajo mbeti aktive shkencërisht pavarësisht aftësisë së saj të kufizuar.<ref>{{Cito web|last=Walters|first=Kirsten|title=Not Standing Still's Disease|url=http://notstandingstillsdisease.blogspot.com/2010/01/dorothy-hodgkin.html|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20180408210433/http://notstandingstillsdisease.blogspot.com/2010/01/dorothy-hodgkin.html|archive-date=8 prill 2018|access-date=2011-12-03 |language=en}}</ref> ==== Martesa dhe familja ==== Në vitin 1937, Dorothy Crowfoot u martua me Thomas Lionel Hodgkin. Ai kishte pak kohë që ishte kthyer nga Palestina ku kishte dhënë dorëheqjen nga Zyra Koloniale dhe po punonte në arsimin e të rriturve.<ref>{{Cite news|date=26 mars 1982|title=Mr Thomas Hodgkin|language=en|work=The Times|url-status=live}}</ref> Ai ishte një anëtar i përhershëm i Partisë Komuniste dhe më vonë shkroi disa vepra kryesore mbi politikën dhe historinë afrikane, duke u bërë një lektor i njohur në Kolegjin Balliol në Oksford. <ref name="ODNB-Wolfers">Michael Wolfers, [http://www.oxforddnb.com/view/article/51860 ‘Hodgkin, Thomas Lionel (1910–1982)’], ''Oxford Dictionary of National Biography'', Oxford University Press, September 2004; online edn, January 2008, accessed 15 January 2010</ref> Çifti kishte tre fëmijë: Luka <ref>[http://www.kcl.ac.uk/nms/depts/mathematics/people/atoz/hodgkinl.aspx "Dr Luke Hodgkin"], Academic Staff, King's College London.</ref>(l. 1938), Elizabeta <ref>{{Cito web|title=Fellows and governance of the Rift Valley Institute|url=http://riftvalley.net/directors-governance|website=riftvalley.net|publisher=Rift Valley Institute|language=en|access-date=23 mars 2021|archive-date=19 prill 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180419102400/http://riftvalley.net/directors-governance|url-status=dead}}</ref>(l. 1941) dhe Toby (l. 1946)<ref>[http://agrobiodiversityplatform.org/database/expert/toby-hodgkin/ "Toby Hodgkin"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190624100951/http://agrobiodiversityplatform.org/database/expert/toby-hodgkin/ |date=24 qershor 2019 }}, PAR Researcher Database.</ref>. ==== Pseudonimet ==== Hodgkin botoi si "Dorothy Crowfoot" deri në 1949, kur u bind nga sekretari i Hans Clarke për të përdorur emrin e saj të martesës në një kapitull që ajo kontribuoi në "''Kima e Penicilinës'' . Në atë kohë ajo ishte martuar prej 12 vitesh, lindi tre fëmijë dhe u zgjodh anëtare e Shoqërisë Mbretërore.<ref name="nobelbio">{{Cito web|title=Dorothy Crowfoot Hodgkin – Biographical|url=https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1964/hodgkin-bio.html|access-date=2019-03-10|publisher=The Nobel Foundation |language=en}}</ref> Pas kësaj ajo do të botonte si "Dorothy Crowfoot Hodgkin", dhe ky ishte emri i përdorur nga Fondacioni Nobel në dhënien e çmimit për të dhe biografinë që përfshiu për marrësit e tjerë të Çmimit Nobel;<ref name="nobelbio2">{{Cito web|title=Dorothy Crowfoot Hodgkin – Biographical|url=https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1964/hodgkin-bio.html|access-date=2019-03-10|publisher=The Nobel Foundation |language=en}}</ref><ref>{{Cito web|date=qershor 2016|title=Dorothy Crowfoot Hodgkin|url=https://www.sciencehistory.org/historical-profile/dorothy-crowfoot-hodgkin|access-date=20 mars 2018|publisher=Science History Institute |language=en}}</ref><ref name="Distillations">{{Cite journal|last=Meyer|first=Michal|date=2018|title=Sketch of a Scientist|url=https://www.sciencehistory.org/distillations/magazine/sketch-of-a-scientist|journal=Distillations|volume=4|issue=1|pages=10–11|access-date=27 qershor 2018 |language=en}}</ref> Për hir të thjeshtësisë, Hodgkin është referuar si "Dorothy Hodgkin" nga Shoqëria Mbretërore, kur i referohej sponsorizimit të saj për shoqërinë Dorothy Hodgkin,<ref name="dhf2">{{Cito web|last=Anon|year=2017|title=The Dorothy Hodgkin Fellowship|url=https://royalsociety.org/grants-schemes-awards/grants/dorothy-hodgkin-fellowship/|url-status=live|publisher=Royal Society|location=London|language=en}}</ref> dhe nga Kolegji Somerville, pasi inauguroi leksionet vjetore për nder të saj. Arkivat Kombëtare të Mbretërisë së Bashkuar i referohen asaj si "Dorothy Mary Crowfoot Hodgkin"; në një shumëllojshmëri pllakash që përkujtojnë vendet ku ajo ka punuar ose jetuar, p.sh. rruga 94 Woodstock, Oxford është "Dorothy Crowfoot Hodgkin". ==== Kontaktet me shkencëtarë jashtë vendit ==== Midis viteve 1950 dhe 1970 Hodgkin vendosi dhe mbajti kontakte të qëndrueshme me shkencëtarë të fushës së saj jashtë vendit - në Institutin e Kristalografisë në [[Moska|Moskë]] ; në [[India|Indi]]; dhe me grupin kinez në [[Pekini|Pekin]] dhe [[Shangai]] që po punonte për strukturën e insulinës. Vizita e saj e parë në Kinë ishte në vitin 1959. Gjatë çerek shekullit tjetër ajo udhëtoi atje edhe shtatë herë të tjera, vizita e fundit një vit para vdekjes së saj.<ref>Georgina Ferry, ''Dorothy Hodgkin – a life'', Granta: London, 1998, pp. 335–42.</ref> Veçanërisht e paharrueshme ishte vizita në vitin 1971 pasi vetë grupi kinez zgjidhi në mënyrë të pavarur strukturën e insulinës, më vonë se ekipi i Hodgkin por me një rezolucion më të lartë. Gjatë tre viteve pasuese, 1972–1975, kur ajo ishte Presidente e Bashkimit Ndërkombëtar të Kristalografisë ajo nuk arriti të bindte autoritetet kineze, për të lejuar shkencëtarët e vendit të bëhen anëtarë të Unionit dhe të marrin pjesë në mbledhjet e tij. Në moshën 73 vjeç, Hodgkin shkroi një parathënie të botimit anglisht të "''Stereospecific Polymerization of Isoprene"'', botuar nga Robert Maxwell si vepër e Elena Ceausescu, gruaja e diktatorit komunist Rumun. Hodgkin shkroi për "arritjet e jashtëzakonshme" dhe karrierën "mbresëlënëse" të autorit.<ref>{{Cite book|last=Ceausescu|first=Elena|title=Stereospecific Polymerization of Isoprene|publisher=Pergamon|year=1983|isbn=978-0-08-029987-7 |language=en}}</ref> Pas përmbysjes së Çausheskut gjatë Revolucionit Rumun të vitit 1989, u zbulua se Elena Çaushesku nuk kishte mbaruar as shkollën e mesme dhe as kishte ndjekur universitetin. Kredencialet e saj shkencore ishin një mashtrim dhe botimi në fjalë u shkrua për të nga një ekip shkencëtarësh për të marrë një doktoraturë të rreme.<ref>{{Cite book|last=Behr|first=Edward|url=https://archive.org/details/kisshandyoucanno00behr|title=Kiss the Hand You Cannot Bite|publisher=Villard Books|year=1991|isbn=978-0-679-40128-5 |language=en}}</ref> ==== Pikëpamjet dhe aktivitetet politike ==== Për shkak të aktiviteteve politike të Hodgkin dhe lidhjes së burrit të saj me Partinë Komuniste, ajo u ndalua të hynte në SH.B.A. në vitin 1953 dhe më pas nuk u lejua të vizitonte vendin deri në heqjen dorë nga [[Central Intelligence Agency|CIA]].<ref>{{Cite book|last=Rose|first=Hilary|url=https://archive.org/details/lovepowerknowled00rose|title=Love, Power, and Knowledge: Towards a Feminist Transformation of the Sciences|date=1994|publisher=Indiana University Press|isbn=9780253209078|page=[https://archive.org/details/lovepowerknowled00rose/page/139 139]|language=en|url-access=registration |language=en}}</ref> Në 1961 Thomas u bë këshilltar i [[Kwame Nkrumah]], President i [[Gana|Ganës]], një vend që ai vizitoi për periudha të gjata para rrëzimit të Nkrumah në 1966. Hodgkin ishte në Ganë me burrin e saj kur morën lajmin se asaj i ishte dhënë Çmimi Nobel. Dorothy Hodgkin nuk ishte asnjëherë komuniste. Ajo mori nga nëna e saj, Molly, një shqetësim rreth pabarazive shoqërore dhe një vendosmëri për të bërë atë që mundej për të parandaluar konfliktin e armatosur. Dorothy u shqetësua veçanërisht për kërcënimin e luftës bërthamore. Në 1976, ajo u bë presidente e Konferencës Pugwash dhe shërbeu më gjatë se kushdo që i parapriu ose pasoi atë në këtë post. Ajo u largua nga detyra në vitin 1988, një vit pasi Traktati i Forcave Bërthamore me Distancë të Mesme vendosi "një ndalim global të sistemeve të armëve bërthamore me rreze të shkurtër dhe të gjatë, si dhe një regjim verifikimi ndërhyrës".<ref name="jak">{{Cite journal|last=Howard|first=Judith Anne Kathleen|year=2003|title=Timeline: Dorothy Hodgkin and her contributions to biochemistry|journal=Nature Reviews Molecular Cell Biology|language=en|volume=4|issue=11|pages=891–96|doi=10.1038/nrm1243|pmid=14625538}}</ref> Ajo pranoi Çmimin e Paqes Lenin nga qeveria Sovjetike në 1987 në njohje të punës së saj për paqen dhe çarmatimin. ==== Sëmundja dhe vdekja ==== Për shkak të distancës, Hodgkin vendosi të mos merrte pjesë në Kongresin e 1987 të Bashkimit Ndërkombëtar të Kristalografisë në Australi. Sidoqoftë, megjithë dobësinë për shkak të sëmundjes gjithnjë e në rritje, ajo mahniti miqtë e ngushtë dhe familjen duke shkuar në [[Pekini|Pekin]] për Kongresin e vitit 1993, ku u mirëprit nga të gjithë. Ajo vdiq në Korrik të vitit 1994 pas një [[Ishemia|goditjeje celebrale]], në shtëpinë e burrit të saj në fshatin Ilmington, afër Shipston-on-Stour, Warwickshire . == Nderime dhe çmime == [[Skeda:Order_of_Merit_Dorothy_Hodgkin.jpg|parapamje|Medalja e Urdhrit të Meritës së Dorothy Hodgkin, shfaqur në Shoqërinë Mbretërore, Londër]] ==== Gjatë jetës ==== * Hodgkin fitoi Çmimin Nobel në Kimi në vitin1964 dhe është e vetmja shkencëtare femër Britanike që i është dhënë një Çmim Nobel në ndonjë nga tre shkencat që ky çmim njeh. * Në vitin 1965 ajo u emërua me Urdhrin e Meritës . * Ajo ishte gruaja e parë dhe e vetmja që mori medaljen prestigjioze Copley. * Në 1947, ajo u zgjodh Anëtare e Shoqërisë Mbretërore (FRS) në 1947 dhe anëtarësim në EMBO në 1970. Hodgkin ishte Kancelare e Universitetit të Bristol nga viti 1970 deri në 1988. * Në vitin 1958, ajo u zgjodh Anëtare Nderi e Akademisë Amerikane të Arteve dhe Shkencave.<ref name="AAAS">{{Cito web|title=Book of Members, 1780–2010: Chapter H|url=http://www.amacad.org/publications/BookofMembers/ChapterH.pdf|access-date=25 korrik 2014|publisher=American Academy of Arts and Sciences |language=en}}</ref> * Në 1966, asaj i'u dha Anëtarsim i Nderit Kombëtar "Iota Sigma Pi" për kontributin e saj të rëndësishëm.<ref name="Awards">{{Cito web|last=Anon|year=2017|title=Professional Awards|url=http://www.iotasigmapi.info/awards/professionalawards.html|access-date=16 dhjetor 2014|website=iotasigmapi.info|publisher=Iota Sigma Pi: National Honor Society for Women in Chemistry|language=en|archive-date=23 mars 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190323234904/http://www.iotasigmapi.info/awards/professionalawards.html|url-status=dead}}</ref> * Ajo u bë anëtare e huaj e Akademisë së Shkencave të [[Bashkimi Sovjetik|BRSS]] në vitet 1970. * Në 1982 ajo mori Medaljen Lomonosov nga Akademia Sovjetike e Shkencave. * Në 1987 ajo pranoi Çmimin Lenin për Paqen nga qeveria e [[Mihail Gorbaçovi|Mikhail Gorbachev]] . * Qeveria komuniste e Bullgarisë i dha asaj Çmimin Dimitrov. * Një asteroid (5422) i zbuluar më 23 dhjetor 1982 nga LG Karachkina (në Observatorin Astrofizik të Krimesë, MPC 22509, në BRSS) në 1993 u emërua "Hodgkin" për nder të saj.<ref>[http://www.minorplanetcenter.net/iau/ECS/MPCArchive/1993/MPC_19930901.pdf Minor Planet Center, "Hodgkin"].</ref> * Në 1983, Hodgkin mori Dekoratën Austriake për Shkencë dhe Art.<ref>{{Cito web|title=Reply to a parliamentary question|url=http://www.parlament.gv.at/PAKT/VHG/XXIV/AB/AB_10542/imfname_251156.pdf|access-date=21 tetor 2012|page=690|language=en}}</ref> ==== Trashëgimia (Vlerësime dhe çmime pas vdekjes) ==== * Pullat Përkujtimore Britanike - Hodgkin ishte një nga pesë 'Gratë e Arritjeve' të zgjedhura për një set të lëshuar në Gusht 1996. Të tjerat ishin Marea Hartman (administratore sportive), [[Margot Fonteyn]] (balerinë / koreografe), Elisabeth Frink (skulptore) dhe Daphne du Maurier (shkrimtare). Në vitin 2010, gjatë 350 vjetorit të themelimit të Shoqërisë Mbretërore, Hodgkin ishte e vetmja grua në një set pullash midis dhjetë prej anëtarëve më të shquar të Shoqërisë, duke zënë vendin përkrah [[Isak Njutoni|Isaac Newton]], [[Edward Jenner]], Joseph Lister, [[Benjamin Franklin]], [[Charles Babbage]], [[Robert Boyle]], [[Ernest Rutherford]], Nicholas Shackleton dhe Alfred Russel Wallace.<ref>{{Cito web|title=Getting the Royal Society stamp of approval|url=https://www.newscientist.com/gallery/the-royal-society-stamp|url-status=live|access-date=12 maj 2014|website=New Scientist|language=en}}</ref> * Zyrat e Këshillit në Borough of London të Hackney dhe ndërtesat në Universitetin e York-ut, Universitetin Bristol dhe Universitetin Keele janë emëruar pas saj, siç është blloku shkencor në Shkollën e Mesme Sir John Leman, ish-shkolla e saj.<ref>{{Cito web|title=The New Elizabethans – Dorothy Hodgkin|url=http://www.bbc.co.uk/programmes/b01jxs2c/features/about|access-date=30 maj 2016|publisher=BBC|language=en|archive-date=25 nëntor 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121125012450/http://www.bbc.co.uk/programmes/b01jxs2c/features/about|url-status=dead}}</ref> * Në vitin 2012, Hodgkin ushfaq në serinë ''The New Elizabethans'' të BBC Radio 4 për të shënuar Jubileun e Mbretëreshës Elizabeth II. Në këtë seri, një panel prej shtatë akademikësh, gazetarësh dhe historianësh e vendosën atë në mesin e grupit të njerëzve në Mbretërinë e Bashkuar "veprimet e të cilëve kanë pasur një ndikim të rëndësishëm gjatë sundimit të Elizabetës II për jetën në këto ishuj. * Në vitin 2015 studimi i Hodgkin i vitit 1949, "''Hetimi Kristalografik me rreze X i Strukturës së Penicilinës"'' u nderua me një çmim për zhivillime kimike nga Divizioni i Historisë së Kimisë të Shoqërisë Amerikane të Kimisë i paraqitur në Universitetin e Oksfordit (Angli). Ky hulumtim shquhet për përdorimin e tij inovator të kristalografisë me rreze X për të përcaktuar strukturën e produkteve komplekse natyrore, në këtë rast, të penicilinës.<ref name="Award2">{{Cito web|date=2015|title=2015 Awardees|url=http://www.scs.illinois.edu/~mainzv/HIST/awards/CCB-2015_Awardees.php|access-date=1 korrik 2016|website=American Chemical Society, Division of the History of Chemistry|publisher=University of Illinois at Urbana-Champaign School of Chemical Sciences|language=en}}</ref> <ref name="Breakthrough2">{{Cito web|date=2015|title=Citation for Chemical Breakthrough Award|url=http://www.scs.illinois.edu/~mainzv/HIST/awards/Citations/2015%20-%20Crowfoot%20plaque.pdf|access-date=1 korrik 2016|website=American Chemical Society, Division of the History of Chemistry|publisher=University of Illinois at Urbana-Champaign School of Chemical Sciences|language=en}}</ref> * Që nga viti 1999, Festivali Ndërkombëtar i Grave në Oksford prezanton Leksionin vjetor Përkujtimor Dorothy Hodgkin, zakonisht në Mars, për nder të punës së Hodgkin. <ref>{{Cito web|date=2018-03-31|title=2019 Festival|url=https://oxfordinternationalwomensfestival.co.uk/2019-festival/|access-date=2019-10-09|website=Oxford International Women's Festival|language=en}}</ref> Leksioni është një bashkëpunim midis Oxford AWiSE (Shoqata për Gratë në Shkencë & Inxhinieri), Kolegji Somerville dhe Muzeu i Historisë Natyrore të Universitetit të Oksfordit. [[Kategoria:Kimistë amerikanë]] [[Kategoria:Lindje 1910]] [[Kategoria:Vdekje 1994]] [[Kategoria:Çmimi Nobel për Kimi]] == Referime ==  {{reflist}} o3vy5hd1k85gncofoz0qfk77asv7fkj 0 39181 2470491 2448076 2022-08-28T10:49:59Z 185.190.132.39 Valmir wikitext text/x-wiki Valmir 1. '''ALLAH''' - 2. '''ER-RRAHMAN''' - i Gjithëmëshirëshmi. Ai që shtrin mëshirën e Tij mbi të gjitha krijesat, pa dallim në mes besimtarëve dhe pabesimtarëve. 3. '''ER-RRAHIM''' – Mëshirëploti. Ai i Cili shpërblen besimtarët me mëshirën e Vet, sidomos në botën e ardhshme. 4. '''EL-MELIK''' – Sunduesi. Ai i cili sundon këtë gjithësi ashtu siç dëshiron Vetë. 5. '''EL-KUDDUS''' - i Pastri , i Shenjti, i Shndritshmi – Allahu është i pastër dhe i zhveshur nga çdo e metë a mangësi që mund t’i mvishet. 6. '''ES-SELAM''' – Paqedhënësi – Ai jep paqe dhe qetësi, vetëm tek Ai është shpëtimi. 7. '''EL-MU’MIN''' – Siguruesi dhe Mbajtësi i premtimit. Allahu i madhërishëm nuk e thyen premtimin e Vet, do të thotë se në Ditën e Gjykimit, Ai do t’i mbrojë robërit e Vet të sinqertë nga ndëshkimi i zjarrit. 8. '''EL-MUHEJMIN''' – Mbizotëruesi, Mbikëqyrësi. Kuptim tjetër i këtij emri është se Allahu është Mbrojtës dhe Mbikëqyrës i çdo gjëje që ndodh në këtë ekzistencë. 9. '''EL-AZIZ''' – Fuqiploti, Madhështori. Fuqia e Tij mbulon këtë gjithësi; askush nuk është i barabartë me Fuqinë e Tij. 10. '''EL-XHEBBAR''' - i Gjithëfuqishmi. Mbizotëruesi ndaj çdo gjëje. 11. '''EL-MUTEKEBBIR''' - i Madhërishmi. Madhështia e Tij nuk mund të krahasohet me të përceptuarit e mendjes njerëzore. 12. '''EL-KHALIK''' – Krijuesi, i Cili ka krijuar tërë këtë ekzistencë, që e shohim dhe nuk e shohim. Krijues i vetëm dhe i Pashoq. 13. '''EL-BARIU''' – Filluesi, i Cili krijoi krijesat pa ndonjë model paraprak, dhe Vullneti i Tij është zbatuar dhe zbatohet nëpërmjet urdhrit hyjnor: “Bëhu”! 14. '''EL-MUSAVVIR''' – Formëdhënësi. Ai i Cili u dha formë të gjitha krijesave, e ndër këto krijesa e dalloi njeriun, të cilin e krijoi në formën më të bukur. 15. '''EL-GAFFAR''' – Gjithëfalësi. Ai i Cili fal robërit e Tij, sa herë që ata i drejtohen për falje. Emri Gaffar ka edhe domethënien se Allahu i mbulon të këqijat e njerëzve-robërve të Tij, dhe i fal ato në Ahiret. 16. '''EL-KAHHAR''' – Mposhtësi, i Cili mposht çdo kriminel dhe e shkatërron si në këtë jetë, ashtu edhe në Ahiret. 17. '''EL-VEHHAB''' – Dhuruesi. Ai i Cili krijesave të Tij u dhuron mirëqenie dhe mirësi të panumërta. 18. '''ER-RREZAK''' – Furnizuesi. Ai i Cili furnizon çdo krijesë me nevojat jetësore, pa marrë parasysh nëse është besimtar apo pabesimtar. 19. '''EL-FETTAH''' – Zgjidhjedhënësi. Është Ai i Cili hap depot e mëshirës së Tij për robërit e sinqertë, por edhe Që gjykon me drejtësi në çdo çështje. 20. '''EL-’ALIM''' - i Gjithëdituri. Dijes së Tij nuk mund t’i shmanget asnjë veprim në këtë gjithësi. Ai di çdo gjë, të fshehtat tona dhe veprimet e hapura. Dija e Tij përfshin tërë këtë ekzistencë. 21. '''EL-KABID''' – Shtrënguesi. Në Kur’an ka ardhur me disa kuptime. Ndër të tjera, marrja e shpirtrave. Pastaj vjen në kuptim të ndaljes së mëshirës së Tij në Ditën e Gjykimit për pabesimtarët, etj. 22. '''EL-BASIT''' – Dhënësi. Ai që shtrin mëshirën dhe rrëskun-furnizimin për robërit e devotshëm. 23. '''EL-HAFIDU''' – Përulësi. Ai që përul dhe nënçmon çdo mendjemadh e tiran. 24. '''ER-RAFIU''' – Lartësuesi. Është Ai që ngre dhe lartëson të dashurit e Tij. 25. '''EL-MUIZZU''' – Ngritësi. Ai që përkrah dhe fuqizon robërit e Tij të devotshëm, të cilët synim e kanë përfitimin e dashurisë dhe të mëshirës së Tij. 26. '''EL-MUDHIL-L''' – Nënshtruesi. Është Ai që nënshtron dhe poshtëron pabesimtarët për shkak të kufrit-mosbesimit të tyre 27. '''ES-SEMI’U''' – Dëgjuesi, që dëgjon çdo gjë, madje edhe pëshpëritjen më të vogël. Atij nuk mund t’i shmanget asnjë zë e të mos e dëgjojë. 28. '''EL-BESIR''' – Vështruesi. Ai që sheh çdo gjë, dhe që mbikëqyr çdo gjë në këtë ekzistencë. Atë nuk e merr as gjumi e as kotja. Në Dorën (kujdesin) dhe vigjëlimin e Tij është tërë ekzistenca. 29. '''EL-HAKEM''' – Gjykuesi. Është gjykuesi më i drejtë që nuk i bën askujt të padrejtë në gjykimin e Tij. 30. '''EL-’ADL''' - i Drejti. Ai nuk ndikohet nga ndjenjat dhe emocionet që dikujt t’i bëjë padrejtësi. Drejtësia e Tij është absolute. 31. '''EL-LETIF''' - i Buti. Bëmirës ndaj robërve të Tij. 32. '''EL-KHABIR''' - i Gjithinformuari, i Cili është i njohur dhe i dijshëm për çdo gjë që ka ndodhur dhe do të ndodhë. Është Ai i Cili i di të fshehtat dhe të hapurat, dhe është i informuar për çdo imtësi në këtë gjithësi. 33. '''EL-HALIM''' – Përdëllimtari. Ai që nuk ngutet për hakmarrje, është i dhimbshëm për robërit e Vet. 34. '''EL-ADHIM''' – Madhështori, Madhështia e të Cilit nuk mund të perceptohet kurrsesi nëpërmjet shqisave njerëzore. 35. '''EL-GAFUR''' – Falësi. Ai që fal robërit e Tij dhe pranon pendimin e tyre. 36. '''ESH-SHEKUR''' – Mirënjohësi. Ai i Cili i shpërblen pa masë robërit e Vet të devotshëm me shpërblime, për hir të veprave të tyre të kryera në emër të Tij. 37. '''EL-ALIJJ''' - i Larti. Allahu është i përsosur në madhështinë e Tij. I lartësuar me cilësitë e përhershme hyjnore që tregojnë mbizotërimin dhe madhështinë ndaj krijesave. 38. '''EL-KEBIR''' - i Madhi. Allahu është i përsosur në cilësitë e Tij. Nuk ka nevojë për asnjë nga krijesat e Tij. 39. '''EL-HAFIDH''' – Ruajtësi. Allahu është Ai që ruan këtë gjithësi nga çrregullimet. 40. '''EL-MUKIT''' – Ushqyesi. Allahu është krijuesi i ushqimit, qoftë fizik, qoftë shpirtëror. Është Ai Qëi çdo krijese i ka caktuar ushqimin dhe furnizimin, pa dallim. 41. '''EL-HASIB''' – Llogarimarrësi. Ai i Cili do t’i marrë të gjitha krijesat për llogarinë. 42. '''EL-XHELIL''' – Fisniku. Madhështori dhe i përsosuri në cilësitë e Tij. Dallimi ndërmjet emrit El-Xhelil dhe El-Kebir, është se El-Xhelil do të thotë i përsosur në cilësitë e Tij, kurse El-Kebir - i përsosur në Qenësinë e Tij, ndërsa emri El-Adhim përfshin që të dyja këto kuptime. 43. '''EL-KERIM''' – Bujari. Mirësitë e Tij nuk kanë të sosur, fisnikëria e Tij është e pashembullt. 44. '''ER-RREKIB''' – Vigjëluesi.Ai i Cili mbikëqyr çdo proces në këtë ekzistencë. 45. '''EL-MUXHIB''' – Lutjepranuesi. Mëshira e Tij i ka paraprirë hidhërimit të Tij, prandaj Ai i përgjigjet lutjes së atij që e thërret duke iu lutur me përultësi dhe devotshmëri. 46. '''EL-VASIU''' – Gjithëpërfshirësi. Dija dhe sundimi i Tij janë gjithëpërfshirës. 47. '''EL-HAKIIM''' - i Urti. I zhveshur nga çdo veprim që nuk përkon me madhështinë dhe përsosmërinë e Tij. Me urtësinë e Tij hyjnore mbikëqyr dhe udhëzon krijesat. 48. '''EL-VEDUD''' - i Dashuri. Allahu i do krijesat e Tij, të cilat njohin madhështinë e Tij. 49. '''EL-MEXHID''' - i Lavdishmi. Lavdia e Tij është e përjetshme. Ai është Fisnik dhe i Ndershëm. Ai nuk i bën askujt të padrejtë. 50. '''EL-BAITH''' – Ringjallësi. 51. '''ESH-SHEHID''' – Dëshmuesi. Të cilit nuk mund t’i shmanget asnjë vepër e krijesave, pa qenë dëshmues dhe dëshmitar, dhe kjo nënkupton se Ai është i Gjithëdijshëm në madhërinë e Tij. 52. '''EL-HAKK''' - I Vërteti. Ai i Cili ka krijuar çdo gjë me Urtësinë e Tij të përsosur. Çdo gjë në këtë gjithësi, dëshmon për ekzistencën e Tij të vërtetë e të pamohueshme. 53. '''EL-VEKIL''' – Përkujdesësi. Ai i Cili përkujdeset për rrëskun dhe furnizimin e krijesave të Tij. Çdo krijesë mbështetet tek Ai për kujdesje dhe strehim pranë mëshirës së Tij. 54. '''EL-KAVIJJ''' - i Forti. Është Ai, për të Cilin nuk ka ndonjë pengesë, që të realizojë Vullnetin dhe përcaktimin e Vet. Është Ai që ka mundësi dhe forcë të plotë për të nënshtruar çdo gjë në këtë ekzistencë. 55. '''EL-METIN''' - i Pathyeshmi. Ai që nuk mund të mposhtet. Është i Gjithëfuqishëm i Cili në veprimet e Tij nuk ndien lodhje. 56. '''EL-VELIJJU''' – Mbrojtësi, Përkujdesësi, Ngadhënjimtari i Cili i do dhe i bën të ngadhënjejnë të dashurit e Tij ndaj çdo armiku. 57. '''EL-HAMID''' - i Falënderuari. I vetmi i Cili meriton falënderimin dhe lavdërimin nga çdo krijesë. 58. '''EL-MUHSI''' – Gjithënjohësi. Gjithpërfshirësi dhe i Gjithëdijshmi, të Cilit nuk mund t’i shpëtojë pa evidencuar asnjë proces, sado i vogël, në këtë gjithësi. 59. '''EL-MUBDI''' – Nismëtari. Është Allahu i Cili e krijoi këtë gjithësi nga mosekzitenca. 60. '''EL-MU’ID''' – Rikrijuesi. Është Ai Që rikrijon (ringjall) së dyti krijesat pas vdekjes. 61. '''EL-MUHJI''' – Jetëdhënësi. Ai i Cili i ringjall të gjitha krijesat dhe u jep jetë, pasi ato të jenë bërë hi e pluhur. 62. '''EL-MUMIT''' – Jetëmarrësi. Ai i Cili i vdes të gjitha krijesat, duke i ndarë shpirtrat nga trupat. 63. '''EL-HAJJ''' - i Gjalli. Ky është Allahu, i Gjallë në gjallërinë e Tij të përhershme, pa fillim dhe të përjetshme, pa mbarim. 64. '''EL-KAJJUM''' - i Përjetshmi. Të Cilit nuk i ka paraprirë mosekzistenca dhe është i përjetshëm e i Gjithmonshëm në sundimin e Tij. 65. '''EL-VAXHID''' – Kreatori i këtij Universi. Në dorën e Tij është sundimi, është i Plotfuqishëm për çdo gjë. Ai mbikëqyr çdo proces. Tek Ai nuk humb asnjë shënim. 66. '''EL-MAXHID''' - i Nderuari. Ai i Cili është i Ndershëm, Bujar e Fisnik. ''67 & 68''. '''EL-VAHID, EL-EHAD''' - Një i Vetëm. Allahu nuk ka shok në sundim. Ai nuk ka fëmijë, bashkëshorte e as rival në sundim. Allahu është një i vetëm dhe i pashoq, unik, dhe unikal, një e i papërsëritshëm në ekzistencën, individualitetin, atributet dhe veprimet e Tij. Askush nuk mund t'i kundërvihet Atij. 69. '''ES-SAMED''' - i Pavaruri nga t'gjitha gjerat 70. '''EL-KADIR''' - i Fuqishmi. I Vetmi Ngadhënjimtar, Fuqia e të Cilit nuk mund të krahasohet. Me fuqinë e Tij ka krijuar të gjitha krijesat. 71. '''EL-MUKTEDIR''' - i Gjithëmundshmi. I Cili realizon tërë atë që ka përcaktuar. 72. '''EL-MUKADDIM''' – Nismëtari, Përparësidhënësi. Është Allahu Ai Që sjell çdo send në vendin e vet të duhur. 73. '''EL-MUEHHIR''' – Paslënësi. Ai i Cili vonon ndonjë dënim ose ndëshkim. 74. '''EL-EVVELU''' - i Pari. Atij nuk i ka paraprirë ekzistenca. 75. '''EL-AKHIRU''' - i Fundit. Ai është i përjetshëm edhe pas shkatërrimit të gjithësisë dhe të krijesave të cilat i shpërndau në të. 76. '''EDH-DHAHIRU''' - i Dukshmi, me argumentet dhe Shenjat e Fuqisë së Tij mbi çdo gjë. 77. '''EL-BATINU''' - i Padukshmi. Atë nuk mund ta arrijnë shikimet e krijesave. 78. '''EL-VALI'''– Udhëheqësi. Ai Që kontrollon dhe mbikëqyr çdo gjë. 79. '''EL-MUTEALI''' - i Gjithëlartësuari. Është Ai i Cili është i zhveshur nga çdo përgjasim me krijesat. 80. '''EL-BERR''' – Mirëbërësi. Ai i Cili shtrin mirësinë dhe bereqetin ndaj robërve të Vet. 81. '''ET-TEVVAB''' – Pendimpranuesi. Allahu është Ai i Cili pranon pendimin e sinqertë nga robërit e Vet dhe i shlyen gabimet. 82. '''EL-MUNTEKIM''' – Ndëshkuesi. I Vetmi Që mund të ndëshkojë krijesat për mëkatet e bëra. 83. '''EL-AFUVVU''' – Mëkatfalësi. Ai që fshin gabimet dhe mëkatet. Ai që fal robërit e Tij pas pendimit. 84. '''ER-RREUF''' - i Dhembshuri. Mëshira dhe dhembshuria e Tij ndaj krijesave është gjithherë e pranishme. 85. '''MALIKUL-MULK''' – Pushtetmbajtësi. Ka fuqi dhe kontroll absolute mbi çdo gjë që krijoi. 86. '''DHUL-XHELALI VEL IKRAM''' - Atij i takon madhështia dhe nderi. I Vetmi absolut, i përsosur në cilësitë e Tij. 87. '''EL-MUKSIT''' – Drejtësidhënësi. Është i drejtë në gjykimin e Tij. Ai nuk i bën të padrejtë askujt. 88. '''EL-XHAMIU''' – Tubuesi. Është Ai që i tubon të gjitha krijesat për të dhënë llogari para Madhërisë së Tij. 89. '''EL-GANIJ''' - i Pasuri. Ai i Cili nuk ka nevojë për asgjë në Qenien e Tij, as në cilësitë e Tij e as në veprimet e Tij. 90. '''EL-MUGNI''' – Pasuridhënësi. Ai Që i jep mirësi e pasuri atij që do prej krijesave. 91. '''EL-MANI’U''' – Privuesi. Është Ai Që ndalon të këqijat dhe sprovimet duke e mbrojtur dhe ruajtur atë që do. 92. '''ED-DARRU''' – Dëmsjellësi. Me dëmin e Tij godet atë që do prej krijesave nëse ato janë mosmirënjohëse ndaj dhuntive të Tij. 93. '''EN-NAFI’U''' – Dobiprurësi. Në kompetenca të Tij është dobia, dhe i sjell të mira e dobi atij që do nga robërit e Vet. 94. '''EN-NUR''' – Drita. Allahu është dritë e qiejve dhe e Tokës. 95. '''EL-HADI''' – Udhëzuesi. Ai Që krijoi çdo gjë e pastaj i udhëzoi. 96. '''EL-BEDIU''' – Shpikësi. Krijuesi i ekzistencës nga mosqenia. 97. '''EL-BAKI''' - i Përhershmi. I Gjithmonshmi pa fillim dhe pa mbarim. 98. '''EL-VARITH''' – Trashëguesi. I Përhershmi pas shkatërrimit të krijesave. 99. '''ER-RESHID''' – Frymëzuesi. Udhëzuesi, I Urti. 100. '''ES-SABUR''' – Durimtari. Është Ai Që nuk shpejton me dënim, por shikon, pret dhe vonon, e megjithatë ndëshkimit të Tij nuk mund t’i shmanget askush që e ka mohuar dritën e Tij dhe udhëzimin hyjnor.<ref>{{Cite book|title=Esmaul Husna - Takvim|last=Bajgora|first=Sabri|publisher=Bashkesia Islame e Kosoves|year=2003|location=Prishtinë}}</ref> == Lidhje të jashtme == * [http://www.youtube.com/watch?v=i-Ie0WYcf0E 99 emrat e All-llahut] në [[YouTube]] [[Kategoria:Islam]] <references group="Libri &quot;Hyrje në bazat e besimit Islam&quot; - Nexhat Ibrahimi" /> feeo3ty6k5mfnxee1bvgpd8b9hgb4a1 0 40454 2470380 2136642 2022-08-27T13:52:47Z 92.53.30.155 wikitext text/x-wiki '''Analfabetizmi''' eshte kur Eliza pershembull nuk e di cka eshte ruter, televizion, kompjuter ose telefon haha Analfabetizmi i një popullsisë matet nga numri i personave nga 6 vjet e sipër që nuk mund të lexojnë ose të shkruajnë. Kjo zakonisht shprehet në shkallën e analfabetizmit. Shkalla e analfabetizmit është shpesh e lidhur me raportin e regjistrimit në shkollë dhe përqindjen e popullsisë që arrin vlerësimin me 5 në shkollën fillore; të dy këta faktorë ndikojnë përqindjen e popullsisë që është analfabete<ref>[http://www.lgp-undp.org.al/txt/KukesRDS/Albanian/RDS_8Albanian.pdf Informacione të mëtejshme për rrethin e Kukësit]{{Lidhje e thyer}} - dok. në internet, prill 2007</ref>. Për krahasime të përqindjes (<math>A</math>) së popullsisë analfabete bëhet numërimi i personave mbi 6 vjet që nuk mund të lexojnë dhe të shkruajnë (<math>a</math>) të një hapësire dhe ky numër pjesëtohet për numrin e përgjithshëm të personave të asaj hapësire (<math>b</math>). Përqindja e analfabetizmit të një popullsie brenda një hapësire të caktuar: <math> \left ( \frac{a}{b} \right )*100=A</math> Shkalla e analfabetizmit në pikë të parë paraqet nivelin [[kultura|kulturor]] të një popullsie. Kjo shkallë pasqyron nevojat bazë të zhvillimit të [[njeriu]]t normal. Mjetet dhe metodat që ndikojnë në zvogëlimin e kësaj përqindje janë të ndryshme si për shembull arsimimi, ngritja e kapaciteteve edukative, informimi dhe komunikimi si dhe ndikimi i grupeve më të mëdha shoqërore (prindërit, familja, udhëheqësit fetarë, politikanët, udhëheqësit e komunitetit, etj.). == Referimet == <references /> [[Kategoria:Shoqëri]] [[Kategoria:Arsim]] nh3730wejt2xzb6nkfzzckkavd02qqa 2470429 2470380 2022-08-27T21:05:04Z Drenisa 112234 Refuzoi ndryshimin e fundit të tekstit (nga [[Speciale:Kontributet/92.53.30.155|92.53.30.155]]) dhe riktheu rishikimin 2136642 nga Escarbot wikitext text/x-wiki '''Analfabetizmi''' është term i cili përdoret për të treguar pa aftësinë e leximit dhe shkrimit në ndonjë gjuhë zakonisht amtare të personave mbi 6 vjet. Analfabetizmi i një popullsisë matet nga numri i personave nga 6 vjet e sipër që nuk mund të lexojnë ose të shkruajnë. Kjo zakonisht shprehet në shkallën e analfabetizmit. Shkalla e analfabetizmit është shpesh e lidhur me raportin e regjistrimit në shkollë dhe përqindjen e popullsisë që arrin vlerësimin me 5 në shkollën fillore; të dy këta faktorë ndikojnë përqindjen e popullsisë që është analfabete<ref>[http://www.lgp-undp.org.al/txt/KukesRDS/Albanian/RDS_8Albanian.pdf Informacione të mëtejshme për rrethin e Kukësit]{{Lidhje e thyer}} - dok. në internet, prill 2007</ref>. Për krahasime të përqindjes (<math>A</math>) së popullsisë analfabete bëhet numërimi i personave mbi 6 vjet që nuk mund të lexojnë dhe të shkruajnë (<math>a</math>) të një hapësire dhe ky numër pjesëtohet për numrin e përgjithshëm të personave të asaj hapësire (<math>b</math>). Përqindja e analfabetizmit të një popullsie brenda një hapësire të caktuar: <math> \left ( \frac{a}{b} \right )*100=A</math> Shkalla e analfabetizmit në pikë të parë paraqet nivelin [[kultura|kulturor]] të një popullsie. Kjo shkallë pasqyron nevojat bazë të zhvillimit të [[njeriu]]t normal. Mjetet dhe metodat që ndikojnë në zvogëlimin e kësaj përqindje janë të ndryshme si për shembull arsimimi, ngritja e kapaciteteve edukative, informimi dhe komunikimi si dhe ndikimi i grupeve më të mëdha shoqërore (prindërit, familja, udhëheqësit fetarë, politikanët, udhëheqësit e komunitetit, etj.). == Referimet == <references /> [[Kategoria:Shoqëri]] [[Kategoria:Arsim]] 4ga73w3r24lb1ka2pesre38cyssga07 2470430 2470429 2022-08-27T21:08:00Z Drenisa 112234 wikitext text/x-wiki '''Analfabetizmi''' është term i cili përdoret për të treguar pa aftësinë e leximit dhe shkrimit në ndonjë gjuhë zakonisht amtare të personave mbi 6 vjet. == Përmbledhje == Analfabetizmi i një popullsisë matet nga numri i personave nga 6 vjet e sipër që nuk mund të lexojnë ose të shkruajnë. Kjo zakonisht shprehet në shkallën e analfabetizmit. Shkalla e analfabetizmit është shpesh e lidhur me raportin e regjistrimit në shkollë dhe përqindjen e popullsisë që arrin vlerësimin me 5 në shkollën fillore; të dy këta faktorë ndikojnë përqindjen e popullsisë që është analfabete<ref>[http://www.lgp-undp.org.al/txt/KukesRDS/Albanian/RDS_8Albanian.pdf Informacione të mëtejshme për rrethin e Kukësit]{{Lidhje e thyer}} - dok. në internet, prill 2007</ref>. Për krahasime të përqindjes (<math>A</math>) së popullsisë analfabete bëhet numërimi i personave mbi 6 vjet që nuk mund të lexojnë dhe të shkruajnë (<math>a</math>) të një hapësire dhe ky numër pjesëtohet për numrin e përgjithshëm të personave të asaj hapësire (<math>b</math>). Përqindja e analfabetizmit të një popullsie brenda një hapësire të caktuar: <math> \left ( \frac{a}{b} \right )*100=A</math> Shkalla e analfabetizmit në pikë të parë paraqet nivelin [[kultura|kulturor]] të një popullsie. Kjo shkallë pasqyron nevojat bazë të zhvillimit të [[njeriu]]t normal. Mjetet dhe metodat që ndikojnë në zvogëlimin e kësaj përqindje janë të ndryshme si për shembull arsimimi, ngritja e kapaciteteve edukative, informimi dhe komunikimi si dhe ndikimi i grupeve më të mëdha shoqërore (prindërit, familja, udhëheqësit fetarë, politikanët, udhëheqësit e komunitetit, etj.). == Shih edhe == * [[Arsimi]] * [[Alfabeti]] * [[Shkrim-leximi]] == Referimet == <references /> [[Kategoria:Shoqëri]] [[Kategoria:Arsim]] pxbx3pewviivs6ehkfkdcsu7h1m0gj0 0 43343 2470487 2425858 2022-08-28T10:36:58Z Ikranjani 127687 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name = Zef Pllumi | image = [[Figura:Z.Pllumi.jpg|200px]] | caption = Át (OFM) | name i lindjes = Prêk | birth_date = [[28 gusht]], [[1924]] | birth_place = [[Mali i Rencit]] | death_date = [[26 shtator]], [[2007]] | death_place = [[Roma|Romë]] | pseudonym = | nationality = Shqiptar | genre = Prozë, Historiografi | website = }} '''Zef Pllumi''' ([[Bogë]], [[1924]] - [[Roma|Romë]], [[26 Shtator|26 shtator]] [[2007]]) ka qenë frat françeskan, publicist e shkrimtar memuarist shqiptar. Pas 26 viteve burgim dhe rënies së regjimit komunist, shkroi memuaret e veta nëpër tituj të ndryshëm, më i bujshmi prej të cilëve qe trilogjia ''[[Rrno vetëm për me tregue]].'' Me prirje përgatitore për kah historia që përpara se të ndërmerrte kalvarin, iu përkushtua trashëgimisë françeskane pas ndryshimeve politike në Shqipërinë e fillim viteve '90. == Biografia == U lind më [[28 gusht]] [[1924]] në një zabel tek veronin në bjeshkë e Qafë Tëthores së Bogës, i biri i Gjeto Tomës dhe Luke Mirajt, i pagëzuar me emrin Prekë.<ref name=":02">{{Cite book|title=Provinça Françeskane Shqiptare|last=Kurti|first=P. Donat|authorlink=Donat Kurti|publisher=Botime Françeskane|language=sq|year=2003|origyear=1965|isbn=99927-789-1-1|location=Shkodër|pages=126}}</ref><ref name=":0">{{Cite book|title=Saga e fëmijnisë: un që jetova shum shekuj|last=Pllumi|first=P. Zef|publisher=Botime Françeskane|language=sq|year=2009|isbn=9789995670191|editor-last=Shamku|editor-first=Ledi|editor-link=Enkelejda Shkreli|location=Shkodër}}</ref> Gjatë fëmijërisë takoi fretërit françeskanë [[Gjergj Fishta|Gjergj Fishtën]] dhe [[Anton Harapi]]n që i kishin ardhur miq te tëbani i tyre ndër bjeshkë. Shtati dhe prania imponuese e të parit dhe çehrja prej asketi e të dytit lanë mbresat të cilat i përcjell te libri autobiografik "Saga e fëmijnisë". Gjatë atij takimi xhaxhai u thotë fretënve se djaloshi kishte shprehur dëshirën të bëhej frat. Dëshirë kjo e ftilluar në librin e lartpërmendur, që kishte marrë shkas prej një takimi të mëparshëm me fratin Bona Gjeçaj. Me atë rast Harapi i dha një medaljon të [[Françesku i Asizit|Shën Françeskut]] që mbante në qafë, duke i thënë që ta ruante me shumë kujdes në mënyrë që kur të shkonte në Kolegjin Françeskan të paraqiste atë medaljon.<ref name=":0" /> I bindur për meshtarinë, i grishur nga zhguni i murrmë dhe konopi me tri nyje të të Vorfnit të Asizit, më 1929 bëhet nxënës i Dom [[Alfons Tracki]]t. Më 1931 hyri në kolegjin françeskan të [[Shkodra|Shkodrës]], ku jepnin mësim personalitete të kohës si vetë Fishta, Harapi, kompozitori [[Martin Gjoka|Gjoka]], [[Gjon Shllaku (frat)|Shllaku]] etj. Merr formim klasik në filozofi, teologji, letërsi dhe përvetëson mjaft mirë gjuhët e huaja: latinisht, italisht, frëngjisht, gjermanisht e greqishten e vjetër. Nga mësuesi i tij, historiani [[Marin Sirdani|Sirdani]] ushqente pasionin me libra historie e numizmatike. Tek [[Rrno vetëm për me tregue|libri i tij]] kumton se i njihte perandorët romakë për nga fytyra, ndër monedha, pa pasur nevojë me lexue ç'përmban monedha. Kreu maturën në liceun "Illyricum" më 1943.<ref>{{Harvnb|Kurti|2003|page=263}}.</ref> Në vitet 1943–44 Pllumi ende xhakon, qe një nga bashkëpunëtorët e revistës “[[Hylli i Dritës]]” dhe po ashtu sekretar personal i Harapit, kur ky i fundit ishte Provincial i françeskanëve në Shqipëri. Gjatë kohës që ishte dhjak, Harapi e caktoi që të rëndiste e ndihmonte në Arkivin Françeskan; aty has dokumente të hershme e ndër më të vlefshmet për historinë kombëtare. Ishte gjatë kësaj periudhe kur partizanët mbushën boshllëkun e pushtetit dhe shfaqin shenjat e para të asaj që do të vinte. === Përndjekja === Kur qe 22 vjeç, më 14 dhjetor [[1946]] u arrestua dhe u dënua me tre vjet burgim që e vuajti pranë ''Burgut të Madh'' të Shkodrës dhe në kampet famëkeqe të [[Beden]]it në [[Myzeqeja|Myzeqe]], dhe Orman-Pojanit në [[Maliqi|Maliq]]. Me t'u liruar u kthye, herë në Shkodër e herë në Shëngjin, tek familja e tij, në vartësi të situatës. Shkak për arrestimin e tij sipas Pllumit, edhe pse ishte më i riu ndër të arrestuarit ishte prej të qenët sekretari personal i Provincialit, komunistët mendonin se duhej të dinte shumë. Kthehet në Kuvendin Françeskan kur negociatat mes Kishës e Qeverisë u "qetësuan". Nga viti 1949–1951 merret me numizmatikë si teknik i Muzeut të Shkodrës. Në vitin 1958 shugurohet meshtar, caktohet në fillim si i besuar për t'u dërguar ndihmat priftërinjve nëpër kampet e ndryshme. Më tej, për 12 vjet shërben si meshtar i [[Dukagjini]]t me qendër në [[Komuna Shosh|Shosh]], për ku niset me dt. 14 shtator 1958 bashkë me provincialin, Át Augustin Ashikun. Më [[1967]] u arrestua dhe për 23 vjet vuan dënimin në burgje dhe kampe të ndryshme. 1967–1989, për 23 vjet rresht, u burgos përsëri dhe vuan dënimin në [[Burgu i Spaçit|Spaç]], [[Reps]], [[Skrofotinë]] të [[Vlora|Vlorës]], [[Ballshi|Ballsh]], [[Zejmeni|Zejmen]]-[[Shënkoll]], [[Shënvasil|Shën Vasil]] dhe Tiranë. Gjatë burgut i ra të njihej me personazhe me kontribute në nomenklaturën komuniste si [[Gjin Marku|Gjin Markun]], [[Kasëm Trebeshina|Kasëm Trebeshinën]], [[Zef Mala|Zef Malën]], [[Dashnor Mamaqi|Dashnor Mamaqin]] dhe [[Kin Dushi|Kin Dushin]], të cilëve u kushtoi skica portretizuese në memuaret e veta. Mala i la porosi që të gjente kujtimet që kishte lënë të shkruara, kujtime të cilat nuk mund t'i gjente kurrë. == Liria e shumëmunguar == Doli nga burgu me 11 prill<ref name="Klan">Emisioni "Opinion" tek TV Klan me [[Blendi Fevziu]]n: Nostalgji Át Zef Pllumi</ref> dhe, Natën e Kërshëndellave fillon meshtarinë tek Kisha e Shn'Andout në Tiranë deri në vitin 1997. Njeh [[Nënë Tereza|Nanën Terezë]] të cilën e përcolli për në Shkodër ku u mbajt mesha e parë në [[Katedralja e Shën Shtjefnit|Katedralen e Shkodrës]]. Prej atëherë nuk pushon edhe pasioni i dikurshëm për dijen dhe kulturën. Me rënjen e diktaturës boshllëku kulturor i lënë lypte restaurimin e institucioneve kulturore pararendëse, dhe Pllumi si një i mbijetuar merr mbi supe këtë përgjegjësi. Nga viti [[1993]] deri [[1997]] rinxjerr revistën ''[[Hylli i Dritës]]'', e cila pas një ndërprerjeje ka dalë dhe në vitin [[2003]]. Janë gjithashtu këta vite, kohë e një veprimtarie krijuese për Pllumin. Ai shkruan dhe boton trilogjinë ''Rrno vetëm për me tregue'', vëllimet ''Françeskanët e mëdhenj'', ''Frati i pashallarëve Bushatli, Erazmo Balneo'', ''Ut heri diçebamus-siç i thonim dje''. Kohë kur edhe pse i lodhur nga mundimet dhe mosha nuk mungon angazhimi në lëmin e kulturës. Ndër nismat e tij me vlerë të pamasë është gjetja e eshtrave të Át Gjergj Fishtës. Më 13.11. 1995 filluan gërmimet për varrin e Fishtës. U gjetën një pakicë eshtnash shpëtuar prej dhunimit të varrit. Më 1996n i kushton një numër të ''Hyllit ''dhe u vendos të bëhej një varr për Fishtën.<ref>Nikolli F., ''Varri i Fishtës, At Zef Pllumi: E dhunuan hienat e kuqe me tërbim, ''[[Gazeta Shqiptare]], 29 korrik 2014.</ref> Në vitin 2005 me nxitjen e tij nisi projekti për botimin e kolanës me autorë fretërit françeskanë. Kjo kolanë pasurohet vit pas viti me botime të reja që pasurojnë dhe bibliotekën e Françeskanëve  në Gjuhadol të Shkodrës, në të cilën ndodhen dhe dhjetëra dorëshkrime që presin të botohen. Pjesë e këtyre dorëshkrimeve janë dhe disa letra dhe shkrime të Pllumin.<ref>Tuci A., ''Dorëshkrimet që “fshihen” te Françeskanët'', [[MAPO (gazetë)|Mapo]], 29 korrik 2014.</ref> Vdiq më [[25 shtator]] të vitit [[2007]] në spitalin Gemelli, [[Roma|Romë]] të [[Italia|Italisë]], dhe u varros më [[30 shtator]] [[2007]] në Shkodër. Trilogjia e memuareve të tij ''Rrno vetëm për me tregue'' u përkthyen nga Kathleen Schank dhe u botuan më 2008 me titullin ''Live to tell,''<ref>{{Cite journal |last=Schank |first=Kathleen |date=24 gusht 2008 |title=Ç’na mëson miku ynë, at Zefi |url=http://www.zemrashqiptare.net/news/4448/kathleen-schank-cna-meson-miku-yne-at-zefi.html |journal=Shekulli |language=sq |issue=2387 |pages=11}}</ref> punim për të cilin qe interesuar që në gjallje të autorit nga miku i tij [[Petro Zheji]].<ref>{{Cite journal |last=Demo |first=Elsa |date=27 shtator 2007 |title=Kurrgjë më shumë se liria: [intervista e fundit e At Zef Pllumit] |url=http://www.shkoder.net/fjala/2007/edemo3.htm |journal=Shekulli |language=sq |issue=2061 |pages=14-15}}</ref> Më 6 mars 2014 u prezantua edhe botimi i përkthimit në gjuhën italiane i po kësaj vepre, përkthyer nga Keda Kaceli me titullin ''Il Sangue di Abele - Vivi per testimoniare''.<ref>Gjergji A., ''Keda Kaceli: Át Zef Pllumi... e mbajta premtimin! Vlera e besës kapërcen edhe vdekjen...'', [[Koha Jonë]], 13 mars 2014.</ref> == Mirënjohje == Presidenti i Shqipërisë, [[Alfred Moisiu]], në vitin [[2006]] dekoroi Pllumin me [[Urdhri "Nderi i Kombit"|Urdhrin "Nderi i Kombit"]]. Presidenti Moisiu vlerësoi Atë Zefin “''si përfaqësues të pasurisë kulturore e njerëzore, si një institucion të vërtetë, që i rezistoi regjimeve dhe kohërave më të vështira dhe si simbol i qytetarit të lirë, vizioni i të cilit frymëzohet nga vlerat evropiane''”. Nga ana e tij Pllumi u shpreh se e pranon këtë nderim me dëshirë, si një shenjë që sot e mbrapa nuk do të ketë më censurë e dallime krahinore, fetare e ide, që e copëtojnë kulturën shqiptare dhe si një shenjë e unitetit të kësaj kulture gjatë shekujve. Po në vitin 2006 Pllumi merr çmimin letrar "[[Penda e Artë]]" për trilogjinë e tij me kujtime ''Rrno vetëm për me tregue'' të akorduar nga Ministria e Kulturës e Shqipërisë. :''Juria paska pranue edhe mendimin ndryshe, edhe mendimin e kundërt, këtu besoj âsht vlera që ka demokracia. Kjo âsht vlefta mâ e madhe që i bâhet librit tim. Të tjerat janë për mue kunora që çohen në funerale që i vdekuni s'i sheh'', :: ─ tha P. Zef Pllumi me rastin e pranimit të çmimit. Në nder të tij është hapur edhe një shkollë në Tiranë, në rr. "Frang Bardhi" e cila mban emrin e Zef Pllumit. == Veprat == * ''[[Rrno vetëm për me tregue]]: libri i kujtimeve / 1 1944-1951,'' Tiranë: Hylli i Dritës, 1995; Shkodër: Botime Françeskane, 2015; * ''Rrno vetëm për me tregue: liria mes dy burgimeve / 2 1950-1967'', Tiranë: Hylli i Dritës, 1997; * ''Rrno vetëm për me tregue: robnia e gjatë / 3 1967-1990,'' Tiranë: Hylli i Dritës, 2001; ribotim integral i trilogjisë, Tiranë: 55, 2006 me parathënie nga [[Ismail Kadare]]; * ''Françeskanët e mëdhaj'', Tiranë, 2001; * ''Antipoezi për shekullin XX, Poemë antiepike'', Tiranë, 2001; * ''Ut herit dicebamus - Siç thonim dje'', përmbledhje publicistikash, Tiranë, 2002; * ''Para njëmijë vjetëve'', drama, Tiranë, 2003; Shkodër: botime Françeskane, 2017; * ''Frati i pashallarëve Bushatlí të Shkodrës: át Erasmo Balneo, 1756-1788: kronikë e gojdhanë,'' Tiranë: Botime Françeskane, 2004; * ''[[Histori kurrë e shkrueme]]'', përmbledhje intervistash dhe i titujve ''Frati i pashallarëve Bushatli, Erazmo Balneo,'' ''Ut heri diçebamus'' ''-'' ''siç i thonim dje,'' Tiranë, 55, 2006; * ''[[Saga e fëmijnisë: un që jetova shum shekuj|Saga e fëmijnisë]],'' Shkodër: Botime Françeskane, 2009. == Referime == {{reflist|2}} === Lidhje të jashtme === * [http://www.youtube.com/watch?v=UoL70-pQNKw&feature=related Intervistë 1] * [http://www.youtube.com/watch?v=0pr6e3ko2r0&feature=fvw Intervistë 2] * [https://web.archive.org/web/20100202081855/http://www.degasperi.al/dok/revista.pdf Revista Alcide de Gasperi] {{Wikiquote}} {{Zef Pllumi}} {{DEFAULTSORT:Pllumi, Zef}} [[Kategoria:Të burgosur dhe të përndjekur në komunizëm]] [[Kategoria:Lindje 1924]] [[Kategoria:Vdekje 2007]] [[Kategoria:Françeskanë shqiptarë]] [[Kategoria:Publicistë shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz nga Malësia e Madhe]] [[Kategoria:Memuaristë shqiptarë]] 41tsb32ihpj7q8rh584egphewqco6gt 2470488 2470487 2022-08-28T10:37:24Z Ikranjani 127687 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name = Zef Pllumi | image = [[Figura:Z.Pllumi.jpg|200px]] | caption = Át (OFM) | name i lindjes = Prêk | birth_date = [[28 gusht]], [[1924]] | birth_place = [[Mali i Rencit]] | death_date = [[26 shtator]], [[2007]] | death_place = [[Roma|Romë]] | pseudonym = | nationality = Shqiptar | genre = Prozë, Historiografi | website = }} '''Zef Pllumi''' ([[Bogë]], [[1924]] - [[Roma|Romë]], [[26 Shtator|26 shtator]] [[2007]]) ka qenë frat françeskan, publicist e shkrimtar memuarist shqiptar. Pas 26 viteve burgim dhe rënies së regjimit komunist, shkroi memuaret e veta nëpër tituj të ndryshëm, më i bujshmi prej të cilëve qe trilogjia ''[[Rrno vetëm për me tregue]].'' Me prirje përgatitore për kah historia që përpara se të ndërmerrte kalvarin, iu përkushtua trashëgimisë françeskane pas ndryshimeve politike në Shqipërinë e fillim viteve '90. == Biografia == U lind më [[28 gusht]] [[1924]] në një zabel tek veronin në bjeshkë e Qafë Tëthores së Bogës, i biri i Gjeto Tomës dhe Luke Mirajt, i pagëzuar me emrin Prekë.<ref name=":02">{{Cite book|title=Provinça Françeskane Shqiptare|last=Kurti|first=P. Donat|authorlink=Donat Kurti|publisher=Botime Françeskane|language=sq|year=2003|origyear=1965|isbn=99927-789-1-1|location=Shkodër|pages=126}}</ref><ref name=":0">{{Cite book|title=Saga e fëmijnisë: un që jetova shum shekuj|last=Pllumi|first=P. Zef|publisher=Botime Françeskane|language=sq|year=2009|isbn=9789995670191|editor-last=Shamku|editor-first=Ledi|editor-link=Enkelejda Shkreli|location=Shkodër}}</ref> Gjatë fëmijërisë takoi fretërit françeskanë [[Gjergj Fishta|Gjergj Fishtën]] dhe [[Anton Harapi]]n që i kishin ardhur miq te tëbani i tyre ndër bjeshkë. Shtati dhe prania imponuese e të parit dhe çehrja prej asketi e të dytit lanë mbresat të cilat i përcjell te libri autobiografik "Saga e fëmijnisë". Gjatë atij takimi xhaxhai u thotë fretënve se djaloshi kishte shprehur dëshirën të bëhej frat. Dëshirë kjo e ftilluar në librin e lartpërmendur, që kishte marrë shkas prej një takimi të mëparshëm me fratin Bona Gjeçaj. Me atë rast Harapi i dha një medaljon të [[Françesku i Asizit|Shën Françeskut]] që mbante në qafë, duke i thënë që ta ruante me shumë kujdes në mënyrë që kur të shkonte në Kolegjin Françeskan të paraqiste atë medaljon.<ref name=":0" /> I bindur për meshtarinë, i grishur nga zhguni i murrmë dhe konopi me tri nyje të të Vorfnit të Asizit, më 1929 bëhet nxënës i Dom [[Alfons Tracki]]t. Më 1931 hyri në kolegjin françeskan të [[Shkodra|Shkodrës]], ku jepnin mësim personalitete të kohës si vetë Fishta, Harapi, kompozitori [[Martin Gjoka|Gjoka]], [[Gjon Shllaku (frat)|Shllaku]] etj. Merr formim klasik në filozofi, teologji, letërsi dhe përvetëson mjaft mirë gjuhët e huaja: latinisht, italisht, frëngjisht, gjermanisht e greqishten e vjetër. Nga mësuesi i tij, historiani [[Marin Sirdani|Sirdani]] ushqente pasionin me libra historie e numizmatike. Tek [[Rrno vetëm për me tregue|libri i tij]] kumton se i njihte perandorët romakë për nga fytyra, ndër monedha, pa pasur nevojë me lexue ç'përmban monedha. Kreu maturën në liceun "Illyricum" më 1943.<ref>{{Harvnb|Kurti|2003|page=263}}.</ref> Në vitet 1943–44 Pllumi ende xhakon, qe një nga bashkëpunëtorët e revistës “[[Hylli i Dritës]]” dhe po ashtu sekretar personal i Harapit, kur ky i fundit ishte Provincial i françeskanëve në Shqipëri. Gjatë kohës që ishte dhjak, Harapi e caktoi që të rëndiste e ndihmonte në Arkivin Françeskan; aty has dokumente të hershme e ndër më të vlefshmet për historinë kombëtare. Ishte gjatë kësaj periudhe kur partizanët mbushën boshllëkun e pushtetit dhe shfaqin shenjat e para të asaj që do të vinte. === Përndjekja === Kur qe 22 vjeç, më 14 dhjetor [[1946]] u arrestua dhe u dënua me tre vjet burgim që e vuajti pranë ''Burgut të Madh'' të Shkodrës dhe në kampet famëkeqe të [[Beden]]it në [[Myzeqeja|Myzeqe]], dhe Orman-Pojanit në [[Maliqi|Maliq]]. Me t'u liruar u kthye, herë në Shkodër e herë në Shëngjin, tek familja e tij, në vartësi të situatës. Shkak për arrestimin e tij sipas Pllumit, edhe pse ishte më i riu ndër të arrestuarit ishte prej të qenët sekretari personal i Provincialit, komunistët mendonin se duhej të dinte shumë. Kthehet në Kuvendin Françeskan kur negociatat mes Kishës e Qeverisë u "qetësuan". Nga viti 1949–1951 merret me numizmatikë si teknik i Muzeut të Shkodrës. Në vitin 1958 shugurohet meshtar, caktohet në fillim si i besuar për t'u dërguar ndihmat priftërinjve nëpër kampet e ndryshme. Më tej, për 12 vjet shërben si meshtar i [[Dukagjini]]t me qendër në [[Komuna Shosh|Shosh]], për ku niset me dt. 14 shtator 1958 bashkë me provincialin, Át Augustin Ashikun. Më [[1967]] u arrestua dhe për 23 vjet vuan dënimin në burgje dhe kampe të ndryshme. 1967–1989, për 23 vjet rresht, u burgos përsëri dhe vuan dënimin në [[Burgu i Spaçit|Spaç]], [[Reps]], [[Skrofotinë]] të [[Vlora|Vlorës]], [[Ballshi|Ballsh]], [[Zejmeni|Zejmen]]-[[Shënkoll]], [[Shënvasil|Shën Vasil]] dhe Tiranë. Gjatë burgut i ra të njihej me personazhe me kontribute në nomenklaturën komuniste si [[Gjin Marku|Gjin Markun]], [[Kasëm Trebeshina|Kasëm Trebeshinën]], [[Zef Mala|Zef Malën]], [[Dashnor Mamaqi|Dashnor Mamaqin]] dhe [[Kin Dushi|Kin Dushin]], të cilëve u kushtoi skica portretizuese në memuaret e veta. Mala i la porosi që të gjente kujtimet që kishte lënë të shkruara, kujtime të cilat nuk mund t'i gjente kurrë. == Liria e shumëmunguar == Doli nga burgu me 11 prill<ref name="Klan">Emisioni "Opinion" tek TV Klan me [[Blendi Fevziu]]n: Nostalgji Át Zef Pllumi</ref> dhe, Natën e Kërshëndellave fillon meshtarinë tek Kisha e Shn'Andout në Tiranë deri në vitin 1997. Njeh [[Nënë Tereza|Nanën Terezë]] të cilën e përcolli për në Shkodër ku u mbajt mesha e parë në [[Katedralja e Shën Shtjefnit|Katedralen e Shkodrës]]. Prej atëherë nuk pushon edhe pasioni i dikurshëm për dijen dhe kulturën. Me rënjen e diktaturës boshllëku kulturor i lënë lypte restaurimin e institucioneve kulturore pararendëse, dhe Pllumi si një i mbijetuar merr mbi supe këtë përgjegjësi. Nga viti [[1993]] deri [[1997]] rinxjerr revistën ''[[Hylli i Dritës]]'', e cila pas një ndërprerjeje ka dalë dhe në vitin [[2003]]. Janë gjithashtu këta vite, kohë e një veprimtarie krijuese për Pllumin. Ai shkruan dhe boton trilogjinë ''Rrno vetëm për me tregue'', vëllimet ''Françeskanët e mëdhenj'', ''Frati i pashallarëve Bushatli, Erazmo Balneo'', ''Ut heri diçebamus-siç i thonim dje''. Kohë kur edhe pse i lodhur nga mundimet dhe mosha nuk mungon angazhimi në lëmin e kulturës. Ndër nismat e tij me vlerë të pamasë është gjetja e eshtrave të Át Gjergj Fishtës. Më 13.11. 1995 filluan gërmimet për varrin e Fishtës. U gjetën një pakicë eshtnash shpëtuar prej dhunimit të varrit. Më 1996n i kushton një numër të ''Hyllit ''dhe u vendos të bëhej një varr për Fishtën.<ref>Nikolli F., ''Varri i Fishtës, At Zef Pllumi: E dhunuan hienat e kuqe me tërbim, ''[[Gazeta Shqiptare]], 29 korrik 2014.</ref> Në vitin 2005 me nxitjen e tij nisi projekti për botimin e kolanës me autorë fretërit françeskanë. Kjo kolanë pasurohet vit pas viti me botime të reja që pasurojnë dhe bibliotekën e Françeskanëve  në Gjuhadol të Shkodrës, në të cilën ndodhen dhe dhjetëra dorëshkrime që presin të botohen. Pjesë e këtyre dorëshkrimeve janë dhe disa letra dhe shkrime të Pllumin.<ref>Tuci A., ''Dorëshkrimet që “fshihen” te Françeskanët'', [[MAPO (gazetë)|Mapo]], 29 korrik 2014.</ref> Vdiq më [[25 shtator]] të vitit [[2007]] në spitalin Gemelli, [[Roma|Romë]] të [[Italia|Italisë]], dhe u varros më [[30 shtator]] [[2007]] në Shkodër. Trilogjia e memuareve të tij ''Rrno vetëm për me tregue'' u përkthyen nga Kathleen Schank dhe u botuan më 2008 me titullin ''Live to tell,''<ref>{{Cite journal |last=Schank |first=Kathleen |date=24 gusht 2008 |title=Ç’na mëson miku ynë, at Zefi |url=http://www.zemrashqiptare.net/news/4448/kathleen-schank-cna-meson-miku-yne-at-zefi.html |journal=Shekulli |language=sq |issue=2387 |pages=11|interviewer=Elsa Demo}}</ref> punim për të cilin qe interesuar që në gjallje të autorit nga miku i tij [[Petro Zheji]].<ref>{{Cite journal |last=Demo |first=Elsa |date=27 shtator 2007 |title=Kurrgjë më shumë se liria: [intervista e fundit e At Zef Pllumit] |url=http://www.shkoder.net/fjala/2007/edemo3.htm |journal=Shekulli |language=sq |issue=2061 |pages=14-15}}</ref> Më 6 mars 2014 u prezantua edhe botimi i përkthimit në gjuhën italiane i po kësaj vepre, përkthyer nga Keda Kaceli me titullin ''Il Sangue di Abele - Vivi per testimoniare''.<ref>Gjergji A., ''Keda Kaceli: Át Zef Pllumi... e mbajta premtimin! Vlera e besës kapërcen edhe vdekjen...'', [[Koha Jonë]], 13 mars 2014.</ref> == Mirënjohje == Presidenti i Shqipërisë, [[Alfred Moisiu]], në vitin [[2006]] dekoroi Pllumin me [[Urdhri "Nderi i Kombit"|Urdhrin "Nderi i Kombit"]]. Presidenti Moisiu vlerësoi Atë Zefin “''si përfaqësues të pasurisë kulturore e njerëzore, si një institucion të vërtetë, që i rezistoi regjimeve dhe kohërave më të vështira dhe si simbol i qytetarit të lirë, vizioni i të cilit frymëzohet nga vlerat evropiane''”. Nga ana e tij Pllumi u shpreh se e pranon këtë nderim me dëshirë, si një shenjë që sot e mbrapa nuk do të ketë më censurë e dallime krahinore, fetare e ide, që e copëtojnë kulturën shqiptare dhe si një shenjë e unitetit të kësaj kulture gjatë shekujve. Po në vitin 2006 Pllumi merr çmimin letrar "[[Penda e Artë]]" për trilogjinë e tij me kujtime ''Rrno vetëm për me tregue'' të akorduar nga Ministria e Kulturës e Shqipërisë. :''Juria paska pranue edhe mendimin ndryshe, edhe mendimin e kundërt, këtu besoj âsht vlera që ka demokracia. Kjo âsht vlefta mâ e madhe që i bâhet librit tim. Të tjerat janë për mue kunora që çohen në funerale që i vdekuni s'i sheh'', :: ─ tha P. Zef Pllumi me rastin e pranimit të çmimit. Në nder të tij është hapur edhe një shkollë në Tiranë, në rr. "Frang Bardhi" e cila mban emrin e Zef Pllumit. == Veprat == * ''[[Rrno vetëm për me tregue]]: libri i kujtimeve / 1 1944-1951,'' Tiranë: Hylli i Dritës, 1995; Shkodër: Botime Françeskane, 2015; * ''Rrno vetëm për me tregue: liria mes dy burgimeve / 2 1950-1967'', Tiranë: Hylli i Dritës, 1997; * ''Rrno vetëm për me tregue: robnia e gjatë / 3 1967-1990,'' Tiranë: Hylli i Dritës, 2001; ribotim integral i trilogjisë, Tiranë: 55, 2006 me parathënie nga [[Ismail Kadare]]; * ''Françeskanët e mëdhaj'', Tiranë, 2001; * ''Antipoezi për shekullin XX, Poemë antiepike'', Tiranë, 2001; * ''Ut herit dicebamus - Siç thonim dje'', përmbledhje publicistikash, Tiranë, 2002; * ''Para njëmijë vjetëve'', drama, Tiranë, 2003; Shkodër: botime Françeskane, 2017; * ''Frati i pashallarëve Bushatlí të Shkodrës: át Erasmo Balneo, 1756-1788: kronikë e gojdhanë,'' Tiranë: Botime Françeskane, 2004; * ''[[Histori kurrë e shkrueme]]'', përmbledhje intervistash dhe i titujve ''Frati i pashallarëve Bushatli, Erazmo Balneo,'' ''Ut heri diçebamus'' ''-'' ''siç i thonim dje,'' Tiranë, 55, 2006; * ''[[Saga e fëmijnisë: un që jetova shum shekuj|Saga e fëmijnisë]],'' Shkodër: Botime Françeskane, 2009. == Referime == {{reflist|2}} === Lidhje të jashtme === * [http://www.youtube.com/watch?v=UoL70-pQNKw&feature=related Intervistë 1] * [http://www.youtube.com/watch?v=0pr6e3ko2r0&feature=fvw Intervistë 2] * [https://web.archive.org/web/20100202081855/http://www.degasperi.al/dok/revista.pdf Revista Alcide de Gasperi] {{Wikiquote}} {{Zef Pllumi}} {{DEFAULTSORT:Pllumi, Zef}} [[Kategoria:Të burgosur dhe të përndjekur në komunizëm]] [[Kategoria:Lindje 1924]] [[Kategoria:Vdekje 2007]] [[Kategoria:Françeskanë shqiptarë]] [[Kategoria:Publicistë shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz nga Malësia e Madhe]] [[Kategoria:Memuaristë shqiptarë]] i7pfp7sijd4xj84obv6emhak6jx4rf7 2470500 2470488 2022-08-28T11:11:51Z Ikranjani 127687 /* Liria e shumëmunguar */ wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name = Zef Pllumi | image = [[Figura:Z.Pllumi.jpg|200px]] | caption = Át (OFM) | name i lindjes = Prêk | birth_date = [[28 gusht]], [[1924]] | birth_place = [[Mali i Rencit]] | death_date = [[26 shtator]], [[2007]] | death_place = [[Roma|Romë]] | pseudonym = | nationality = Shqiptar | genre = Prozë, Historiografi | website = }} '''Zef Pllumi''' ([[Bogë]], [[1924]] - [[Roma|Romë]], [[26 Shtator|26 shtator]] [[2007]]) ka qenë frat françeskan, publicist e shkrimtar memuarist shqiptar. Pas 26 viteve burgim dhe rënies së regjimit komunist, shkroi memuaret e veta nëpër tituj të ndryshëm, më i bujshmi prej të cilëve qe trilogjia ''[[Rrno vetëm për me tregue]].'' Me prirje përgatitore për kah historia që përpara se të ndërmerrte kalvarin, iu përkushtua trashëgimisë françeskane pas ndryshimeve politike në Shqipërinë e fillim viteve '90. == Biografia == U lind më [[28 gusht]] [[1924]] në një zabel tek veronin në bjeshkë e Qafë Tëthores së Bogës, i biri i Gjeto Tomës dhe Luke Mirajt, i pagëzuar me emrin Prekë.<ref name=":02">{{Cite book|title=Provinça Françeskane Shqiptare|last=Kurti|first=P. Donat|authorlink=Donat Kurti|publisher=Botime Françeskane|language=sq|year=2003|origyear=1965|isbn=99927-789-1-1|location=Shkodër|pages=126}}</ref><ref name=":0">{{Cite book|title=Saga e fëmijnisë: un që jetova shum shekuj|last=Pllumi|first=P. Zef|publisher=Botime Françeskane|language=sq|year=2009|isbn=9789995670191|editor-last=Shamku|editor-first=Ledi|editor-link=Enkelejda Shkreli|location=Shkodër}}</ref> Gjatë fëmijërisë takoi fretërit françeskanë [[Gjergj Fishta|Gjergj Fishtën]] dhe [[Anton Harapi]]n që i kishin ardhur miq te tëbani i tyre ndër bjeshkë. Shtati dhe prania imponuese e të parit dhe çehrja prej asketi e të dytit lanë mbresat të cilat i përcjell te libri autobiografik "Saga e fëmijnisë". Gjatë atij takimi xhaxhai u thotë fretënve se djaloshi kishte shprehur dëshirën të bëhej frat. Dëshirë kjo e ftilluar në librin e lartpërmendur, që kishte marrë shkas prej një takimi të mëparshëm me fratin Bona Gjeçaj. Me atë rast Harapi i dha një medaljon të [[Françesku i Asizit|Shën Françeskut]] që mbante në qafë, duke i thënë që ta ruante me shumë kujdes në mënyrë që kur të shkonte në Kolegjin Françeskan të paraqiste atë medaljon.<ref name=":0" /> I bindur për meshtarinë, i grishur nga zhguni i murrmë dhe konopi me tri nyje të të Vorfnit të Asizit, më 1929 bëhet nxënës i Dom [[Alfons Tracki]]t. Më 1931 hyri në kolegjin françeskan të [[Shkodra|Shkodrës]], ku jepnin mësim personalitete të kohës si vetë Fishta, Harapi, kompozitori [[Martin Gjoka|Gjoka]], [[Gjon Shllaku (frat)|Shllaku]] etj. Merr formim klasik në filozofi, teologji, letërsi dhe përvetëson mjaft mirë gjuhët e huaja: latinisht, italisht, frëngjisht, gjermanisht e greqishten e vjetër. Nga mësuesi i tij, historiani [[Marin Sirdani|Sirdani]] ushqente pasionin me libra historie e numizmatike. Tek [[Rrno vetëm për me tregue|libri i tij]] kumton se i njihte perandorët romakë për nga fytyra, ndër monedha, pa pasur nevojë me lexue ç'përmban monedha. Kreu maturën në liceun "Illyricum" më 1943.<ref>{{Harvnb|Kurti|2003|page=263}}.</ref> Në vitet 1943–44 Pllumi ende xhakon, qe një nga bashkëpunëtorët e revistës “[[Hylli i Dritës]]” dhe po ashtu sekretar personal i Harapit, kur ky i fundit ishte Provincial i françeskanëve në Shqipëri. Gjatë kohës që ishte dhjak, Harapi e caktoi që të rëndiste e ndihmonte në Arkivin Françeskan; aty has dokumente të hershme e ndër më të vlefshmet për historinë kombëtare. Ishte gjatë kësaj periudhe kur partizanët mbushën boshllëkun e pushtetit dhe shfaqin shenjat e para të asaj që do të vinte. === Përndjekja === Kur qe 22 vjeç, më 14 dhjetor [[1946]] u arrestua dhe u dënua me tre vjet burgim që e vuajti pranë ''Burgut të Madh'' të Shkodrës dhe në kampet famëkeqe të [[Beden]]it në [[Myzeqeja|Myzeqe]], dhe Orman-Pojanit në [[Maliqi|Maliq]]. Me t'u liruar u kthye, herë në Shkodër e herë në Shëngjin, tek familja e tij, në vartësi të situatës. Shkak për arrestimin e tij sipas Pllumit, edhe pse ishte më i riu ndër të arrestuarit ishte prej të qenët sekretari personal i Provincialit, komunistët mendonin se duhej të dinte shumë. Kthehet në Kuvendin Françeskan kur negociatat mes Kishës e Qeverisë u "qetësuan". Nga viti 1949–1951 merret me numizmatikë si teknik i Muzeut të Shkodrës. Në vitin 1958 shugurohet meshtar, caktohet në fillim si i besuar për t'u dërguar ndihmat priftërinjve nëpër kampet e ndryshme. Më tej, për 12 vjet shërben si meshtar i [[Dukagjini]]t me qendër në [[Komuna Shosh|Shosh]], për ku niset me dt. 14 shtator 1958 bashkë me provincialin, Át Augustin Ashikun. Më [[1967]] u arrestua dhe për 23 vjet vuan dënimin në burgje dhe kampe të ndryshme. 1967–1989, për 23 vjet rresht, u burgos përsëri dhe vuan dënimin në [[Burgu i Spaçit|Spaç]], [[Reps]], [[Skrofotinë]] të [[Vlora|Vlorës]], [[Ballshi|Ballsh]], [[Zejmeni|Zejmen]]-[[Shënkoll]], [[Shënvasil|Shën Vasil]] dhe Tiranë. Gjatë burgut i ra të njihej me personazhe me kontribute në nomenklaturën komuniste si [[Gjin Marku|Gjin Markun]], [[Kasëm Trebeshina|Kasëm Trebeshinën]], [[Zef Mala|Zef Malën]], [[Dashnor Mamaqi|Dashnor Mamaqin]] dhe [[Kin Dushi|Kin Dushin]], të cilëve u kushtoi skica portretizuese në memuaret e veta. Mala i la porosi që të gjente kujtimet që kishte lënë të shkruara, kujtime të cilat nuk mund t'i gjente kurrë. == Liria e shumëmunguar == Doli nga burgu me 11 prill<ref name="Klan">Emisioni "Opinion" tek TV Klan me [[Blendi Fevziu]]n: Nostalgji Át Zef Pllumi</ref> dhe, natën e Kërshëndellave fillon meshtarinë tek Kisha e Shn'Andout në Tiranë deri në vitin 1997. Njeh [[Nënë Tereza|Nanën Terezë]] të cilën e përcolli për në Shkodër ku u mbajt mesha e parë në [[Katedralja e Shën Shtjefnit|Katedralen e Shkodrës]]. Prej atëherë iu përkushtua restaurimit të institucioneve kulturore të urdhrit të vet fetar: ndërmjet viteve [[1993]]-[[1997]] ribotoi revistën ''[[Hylli i Dritës]]'', e cila pas një ndërprerjeje u botua edhe më [[2003]]. Këtyre viteve shkruajti dhe botoi trilogjinë ''Rrno vetëm për me tregue'', vëllimet ''Françeskanët e mëdhaj'', ''Frati i pashallarëve Bushatli: Erazmo Balneo'', ''Ut heri diçebamus-siç i thonim dje'' si dhe drama e poezi. U angazhua gjithashtu për gjetjen e eshtrave të Fishtës, të cilave iu bë një varr brenda [[Kisha e Shën Françeskut, Shkodër|kishës françeskane]] në Shkodër.<ref>{{Cite journal |last=Nikolli |first=Fatmira |date=29 korrik 2014 |title=Varri i Fishtës |url=https://www.arkivalajmeve.com/Varri-i-Fishtes-At-Zef-Pllumi-E-dhunuan-hienat-e-kuqe-me-terbim.1047626740/ |journal=Gazeta Shqiptare |language=sq}}</ref> Me nxitjen e tij më 2005 nisi projekti për botimin e kolanës me autorë fretërit françeskanë. Kjo kolanë pasurohet vit pas viti me botime të reja që pasurojnë dhe bibliotekën e Françeskanëve në Gjuhadol të Shkodrës, në të cilën ndodhen dhe dhjetëra dorëshkrime që presin të botohen. Pjesë e këtyre dorëshkrimeve janë dhe disa letra dhe shkrime të Pllumin.<ref>Tuci A., ''Dorëshkrimet që “fshihen” te Françeskanët'', [[MAPO (gazetë)|Mapo]], 29 korrik 2014.</ref> Vdiq më [[25 shtator]] të vitit [[2007]] në spitalin Gemelli, [[Roma|Romë]] të [[Italia|Italisë]], dhe u varros më [[30 shtator]] [[2007]] në Shkodër. Trilogjia e memuareve të tij ''Rrno vetëm për me tregue'' u përkthyen nga Kathleen Schank dhe u botuan më 2008 me titullin ''Live to tell,''<ref>{{Cite journal |last=Schank |first=Kathleen |date=24 gusht 2008 |title=Ç’na mëson miku ynë, at Zefi |url=http://www.zemrashqiptare.net/news/4448/kathleen-schank-cna-meson-miku-yne-at-zefi.html |journal=Shekulli |language=sq |issue=2387 |pages=11|interviewer=Elsa Demo}}</ref> punim për të cilin qe interesuar që në gjallje të autorit nga miku i tij [[Petro Zheji]].<ref>{{Cite journal |last=Demo |first=Elsa |date=27 shtator 2007 |title=Kurrgjë më shumë se liria: [intervista e fundit e At Zef Pllumit] |url=http://www.shkoder.net/fjala/2007/edemo3.htm |journal=Shekulli |language=sq |issue=2061 |pages=14-15}}</ref> Më 6 mars 2014 u prezantua edhe botimi i përkthimit në gjuhën italiane i po kësaj vepre, përkthyer nga Keda Kaceli me titullin ''Il Sangue di Abele - Vivi per testimoniare''.<ref>Gjergji A., ''Keda Kaceli: Át Zef Pllumi... e mbajta premtimin! Vlera e besës kapërcen edhe vdekjen...'', [[Koha Jonë]], 13 mars 2014.</ref> == Mirënjohje == Presidenti i Shqipërisë, [[Alfred Moisiu]], në vitin [[2006]] dekoroi Pllumin me [[Urdhri "Nderi i Kombit"|Urdhrin "Nderi i Kombit"]]. Presidenti Moisiu vlerësoi Atë Zefin “''si përfaqësues të pasurisë kulturore e njerëzore, si një institucion të vërtetë, që i rezistoi regjimeve dhe kohërave më të vështira dhe si simbol i qytetarit të lirë, vizioni i të cilit frymëzohet nga vlerat evropiane''”. Nga ana e tij Pllumi u shpreh se e pranon këtë nderim me dëshirë, si një shenjë që sot e mbrapa nuk do të ketë më censurë e dallime krahinore, fetare e ide, që e copëtojnë kulturën shqiptare dhe si një shenjë e unitetit të kësaj kulture gjatë shekujve. Po në vitin 2006 Pllumi merr çmimin letrar "[[Penda e Artë]]" për trilogjinë e tij me kujtime ''Rrno vetëm për me tregue'' të akorduar nga Ministria e Kulturës e Shqipërisë. :''Juria paska pranue edhe mendimin ndryshe, edhe mendimin e kundërt, këtu besoj âsht vlera që ka demokracia. Kjo âsht vlefta mâ e madhe që i bâhet librit tim. Të tjerat janë për mue kunora që çohen në funerale që i vdekuni s'i sheh'', :: ─ tha P. Zef Pllumi me rastin e pranimit të çmimit. Në nder të tij është hapur edhe një shkollë në Tiranë, në rr. "Frang Bardhi" e cila mban emrin e Zef Pllumit. == Veprat == * ''[[Rrno vetëm për me tregue]]: libri i kujtimeve / 1 1944-1951,'' Tiranë: Hylli i Dritës, 1995; Shkodër: Botime Françeskane, 2015; * ''Rrno vetëm për me tregue: liria mes dy burgimeve / 2 1950-1967'', Tiranë: Hylli i Dritës, 1997; * ''Rrno vetëm për me tregue: robnia e gjatë / 3 1967-1990,'' Tiranë: Hylli i Dritës, 2001; ribotim integral i trilogjisë, Tiranë: 55, 2006 me parathënie nga [[Ismail Kadare]]; * ''Françeskanët e mëdhaj'', Tiranë, 2001; * ''Antipoezi për shekullin XX, Poemë antiepike'', Tiranë, 2001; * ''Ut herit dicebamus - Siç thonim dje'', përmbledhje publicistikash, Tiranë, 2002; * ''Para njëmijë vjetëve'', drama, Tiranë, 2003; Shkodër: botime Françeskane, 2017; * ''Frati i pashallarëve Bushatlí të Shkodrës: át Erasmo Balneo, 1756-1788: kronikë e gojdhanë,'' Tiranë: Botime Françeskane, 2004; * ''[[Histori kurrë e shkrueme]]'', përmbledhje intervistash dhe i titujve ''Frati i pashallarëve Bushatli, Erazmo Balneo,'' ''Ut heri diçebamus'' ''-'' ''siç i thonim dje,'' Tiranë, 55, 2006; * ''[[Saga e fëmijnisë: un që jetova shum shekuj|Saga e fëmijnisë]],'' Shkodër: Botime Françeskane, 2009; * ''Dhetë vjet liri'', Shkodër: Botime Françeskane, 2017. == Referime == {{reflist|2}} === Lidhje të jashtme === * [http://www.youtube.com/watch?v=UoL70-pQNKw&feature=related Intervistë 1] * [http://www.youtube.com/watch?v=0pr6e3ko2r0&feature=fvw Intervistë 2] * [https://web.archive.org/web/20100202081855/http://www.degasperi.al/dok/revista.pdf Revista Alcide de Gasperi] {{Wikiquote}} {{Zef Pllumi}} {{DEFAULTSORT:Pllumi, Zef}} [[Kategoria:Të burgosur dhe të përndjekur në komunizëm]] [[Kategoria:Lindje 1924]] [[Kategoria:Vdekje 2007]] [[Kategoria:Françeskanë shqiptarë]] [[Kategoria:Publicistë shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz nga Malësia e Madhe]] [[Kategoria:Memuaristë shqiptarë]] o1d0wn9j9txhd38jd2zmom74g12309g 2470511 2470500 2022-08-28T11:58:43Z Ikranjani 127687 /* Liria e shumëmunguar */ wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name = Zef Pllumi | image = [[Figura:Z.Pllumi.jpg|200px]] | caption = Át (OFM) | name i lindjes = Prêk | birth_date = [[28 gusht]], [[1924]] | birth_place = [[Mali i Rencit]] | death_date = [[26 shtator]], [[2007]] | death_place = [[Roma|Romë]] | pseudonym = | nationality = Shqiptar | genre = Prozë, Historiografi | website = }} '''Zef Pllumi''' ([[Bogë]], [[1924]] - [[Roma|Romë]], [[26 Shtator|26 shtator]] [[2007]]) ka qenë frat françeskan, publicist e shkrimtar memuarist shqiptar. Pas 26 viteve burgim dhe rënies së regjimit komunist, shkroi memuaret e veta nëpër tituj të ndryshëm, më i bujshmi prej të cilëve qe trilogjia ''[[Rrno vetëm për me tregue]].'' Me prirje përgatitore për kah historia që përpara se të ndërmerrte kalvarin, iu përkushtua trashëgimisë françeskane pas ndryshimeve politike në Shqipërinë e fillim viteve '90. == Biografia == U lind më [[28 gusht]] [[1924]] në një zabel tek veronin në bjeshkë e Qafë Tëthores së Bogës, i biri i Gjeto Tomës dhe Luke Mirajt, i pagëzuar me emrin Prekë.<ref name=":02">{{Cite book|title=Provinça Françeskane Shqiptare|last=Kurti|first=P. Donat|authorlink=Donat Kurti|publisher=Botime Françeskane|language=sq|year=2003|origyear=1965|isbn=99927-789-1-1|location=Shkodër|pages=126}}</ref><ref name=":0">{{Cite book|title=Saga e fëmijnisë: un që jetova shum shekuj|last=Pllumi|first=P. Zef|publisher=Botime Françeskane|language=sq|year=2009|isbn=9789995670191|editor-last=Shamku|editor-first=Ledi|editor-link=Enkelejda Shkreli|location=Shkodër}}</ref> Gjatë fëmijërisë takoi fretërit françeskanë [[Gjergj Fishta|Gjergj Fishtën]] dhe [[Anton Harapi]]n që i kishin ardhur miq te tëbani i tyre ndër bjeshkë. Shtati dhe prania imponuese e të parit dhe çehrja prej asketi e të dytit lanë mbresat të cilat i përcjell te libri autobiografik "Saga e fëmijnisë". Gjatë atij takimi xhaxhai u thotë fretënve se djaloshi kishte shprehur dëshirën të bëhej frat. Dëshirë kjo e ftilluar në librin e lartpërmendur, që kishte marrë shkas prej një takimi të mëparshëm me fratin Bona Gjeçaj. Me atë rast Harapi i dha një medaljon të [[Françesku i Asizit|Shën Françeskut]] që mbante në qafë, duke i thënë që ta ruante me shumë kujdes në mënyrë që kur të shkonte në Kolegjin Françeskan të paraqiste atë medaljon.<ref name=":0" /> I bindur për meshtarinë, i grishur nga zhguni i murrmë dhe konopi me tri nyje të të Vorfnit të Asizit, më 1929 bëhet nxënës i Dom [[Alfons Tracki]]t. Më 1931 hyri në kolegjin françeskan të [[Shkodra|Shkodrës]], ku jepnin mësim personalitete të kohës si vetë Fishta, Harapi, kompozitori [[Martin Gjoka|Gjoka]], [[Gjon Shllaku (frat)|Shllaku]] etj. Merr formim klasik në filozofi, teologji, letërsi dhe përvetëson mjaft mirë gjuhët e huaja: latinisht, italisht, frëngjisht, gjermanisht e greqishten e vjetër. Nga mësuesi i tij, historiani [[Marin Sirdani|Sirdani]] ushqente pasionin me libra historie e numizmatike. Tek [[Rrno vetëm për me tregue|libri i tij]] kumton se i njihte perandorët romakë për nga fytyra, ndër monedha, pa pasur nevojë me lexue ç'përmban monedha. Kreu maturën në liceun "Illyricum" më 1943.<ref>{{Harvnb|Kurti|2003|page=263}}.</ref> Në vitet 1943–44 Pllumi ende xhakon, qe një nga bashkëpunëtorët e revistës “[[Hylli i Dritës]]” dhe po ashtu sekretar personal i Harapit, kur ky i fundit ishte Provincial i françeskanëve në Shqipëri. Gjatë kohës që ishte dhjak, Harapi e caktoi që të rëndiste e ndihmonte në Arkivin Françeskan; aty has dokumente të hershme e ndër më të vlefshmet për historinë kombëtare. Ishte gjatë kësaj periudhe kur partizanët mbushën boshllëkun e pushtetit dhe shfaqin shenjat e para të asaj që do të vinte. === Përndjekja === Kur qe 22 vjeç, më 14 dhjetor [[1946]] u arrestua dhe u dënua me tre vjet burgim që e vuajti pranë ''Burgut të Madh'' të Shkodrës dhe në kampet famëkeqe të [[Beden]]it në [[Myzeqeja|Myzeqe]], dhe Orman-Pojanit në [[Maliqi|Maliq]]. Me t'u liruar u kthye, herë në Shkodër e herë në Shëngjin, tek familja e tij, në vartësi të situatës. Shkak për arrestimin e tij sipas Pllumit, edhe pse ishte më i riu ndër të arrestuarit ishte prej të qenët sekretari personal i Provincialit, komunistët mendonin se duhej të dinte shumë. Kthehet në Kuvendin Françeskan kur negociatat mes Kishës e Qeverisë u "qetësuan". Nga viti 1949–1951 merret me numizmatikë si teknik i Muzeut të Shkodrës. Në vitin 1958 shugurohet meshtar, caktohet në fillim si i besuar për t'u dërguar ndihmat priftërinjve nëpër kampet e ndryshme. Më tej, për 12 vjet shërben si meshtar i [[Dukagjini]]t me qendër në [[Komuna Shosh|Shosh]], për ku niset me dt. 14 shtator 1958 bashkë me provincialin, Át Augustin Ashikun. Më [[1967]] u arrestua dhe për 23 vjet vuan dënimin në burgje dhe kampe të ndryshme. 1967–1989, për 23 vjet rresht, u burgos përsëri dhe vuan dënimin në [[Burgu i Spaçit|Spaç]], [[Reps]], [[Skrofotinë]] të [[Vlora|Vlorës]], [[Ballshi|Ballsh]], [[Zejmeni|Zejmen]]-[[Shënkoll]], [[Shënvasil|Shën Vasil]] dhe Tiranë. Gjatë burgut i ra të njihej me personazhe me kontribute në nomenklaturën komuniste si [[Gjin Marku|Gjin Markun]], [[Kasëm Trebeshina|Kasëm Trebeshinën]], [[Zef Mala|Zef Malën]], [[Dashnor Mamaqi|Dashnor Mamaqin]] dhe [[Kin Dushi|Kin Dushin]], të cilëve u kushtoi skica portretizuese në memuaret e veta. Mala i la porosi që të gjente kujtimet që kishte lënë të shkruara, kujtime të cilat nuk mund t'i gjente kurrë. == Liria e shumëmunguar == Doli nga burgu me 11 prill<ref name="Klan">Emisioni "Opinion" tek TV Klan me [[Blendi Fevziu]]n: Nostalgji Át Zef Pllumi</ref> dhe, natën e Kërshëndellave fillon meshtarinë tek Kisha e Shn'Andout në Tiranë deri në vitin 1997. Njeh [[Nënë Tereza|Nanën Terezë]] të cilën e përcolli për në Shkodër ku u mbajt mesha e parë në [[Katedralja e Shën Shtjefnit|Katedralen e Shkodrës]]. Prej atëherë iu përkushtua restaurimit të institucioneve kulturore të urdhrit të vet fetar: ndërmjet viteve [[1993]]-[[1997]] ribotoi revistën ''[[Hylli i Dritës]]'', e cila pas një ndërprerjeje u botua edhe më [[2003]]. Këtyre viteve shkruajti dhe botoi trilogjinë ''Rrno vetëm për me tregue'', vëllimet ''Françeskanët e mëdhaj'', ''Frati i pashallarëve Bushatli: Erazmo Balneo'', ''Ut heri diçebamus-siç i thonim dje'' si dhe drama e poezi. U angazhua gjithashtu për gjetjen e eshtrave të Fishtës, të cilave iu bë një varr brenda [[Kisha e Shën Françeskut, Shkodër|kishës françeskane]] në Shkodër.<ref>{{Cite journal |last=Nikolli |first=Fatmira |date=29 korrik 2014 |title=Varri i Fishtës |url=https://www.arkivalajmeve.com/Varri-i-Fishtes-At-Zef-Pllumi-E-dhunuan-hienat-e-kuqe-me-terbim.1047626740/ |journal=Gazeta Shqiptare |language=sq}}</ref> Me nxitjen e tij më 2005 nisi projekti për botimin e kolanës me autorë fretërit françeskanë. Kjo kolanë pasurohet vit pas viti me botime të reja që pasurojnë dhe bibliotekën e Françeskanëve në Gjuhadol të Shkodrës, në të cilën ndodhen dhe dhjetëra dorëshkrime që presin të botohen. Pjesë e këtyre dorëshkrimeve janë dhe disa letra dhe shkrime të Pllumin.<ref>Tuci A., ''Dorëshkrimet që “fshihen” te Françeskanët'', [[MAPO (gazetë)|Mapo]], 29 korrik 2014.</ref> Vdiq më [[25 shtator]] të vitit [[2007]] në spitalin Gemelli, [[Roma|Romë]] të [[Italia|Italisë]], dhe u varros më [[30 shtator]] [[2007]] në Shkodër. == Mirënjohje == Presidenti i Shqipërisë, [[Alfred Moisiu]], në vitin [[2006]] dekoroi Pllumin me [[Urdhri "Nderi i Kombit"|Urdhrin "Nderi i Kombit"]]. Presidenti Moisiu vlerësoi Atë Zefin “''si përfaqësues të pasurisë kulturore e njerëzore, si një institucion të vërtetë, që i rezistoi regjimeve dhe kohërave më të vështira dhe si simbol i qytetarit të lirë, vizioni i të cilit frymëzohet nga vlerat evropiane''”. Nga ana e tij Pllumi u shpreh se e pranon këtë nderim me dëshirë, si një shenjë që sot e mbrapa nuk do të ketë më censurë e dallime krahinore, fetare e ide, që e copëtojnë kulturën shqiptare dhe si një shenjë e unitetit të kësaj kulture gjatë shekujve. Po në vitin 2006 Pllumi merr çmimin letrar "[[Penda e Artë]]" për trilogjinë e tij me kujtime ''Rrno vetëm për me tregue'' të akorduar nga Ministria e Kulturës e Shqipërisë. :''Juria paska pranue edhe mendimin ndryshe, edhe mendimin e kundërt, këtu besoj âsht vlera që ka demokracia. Kjo âsht vlefta mâ e madhe që i bâhet librit tim. Të tjerat janë për mue kunora që çohen në funerale që i vdekuni s'i sheh'', :: ─ tha P. Zef Pllumi me rastin e pranimit të çmimit. Në nder të tij është hapur edhe një shkollë në Tiranë, në rr. "Frang Bardhi" e cila mban emrin e Zef Pllumit. == Veprat == * ''[[Rrno vetëm për me tregue]]: libri i kujtimeve / 1 1944-1951,'' Tiranë: Hylli i Dritës, 1995; Shkodër: Botime Françeskane, 2015; * ''Rrno vetëm për me tregue: liria mes dy burgimeve / 2 1950-1967'', Tiranë: Hylli i Dritës, 1997; * ''Rrno vetëm për me tregue: robnia e gjatë / 3 1967-1990,'' Tiranë: Hylli i Dritës, 2001; ribotim integral i trilogjisë, Tiranë: 55, 2006 me parathënie nga [[Ismail Kadare]]; * ''Françeskanët e mëdhaj'', Tiranë, 2001; * ''Antipoezi për shekullin XX, Poemë antiepike'', Tiranë, 2001; * ''Ut herit dicebamus - Siç thonim dje'', përmbledhje publicistikash, Tiranë, 2002; * ''Para njëmijë vjetëve'', drama, Tiranë, 2003; Shkodër: botime Françeskane, 2017; * ''Frati i pashallarëve Bushatlí të Shkodrës: át Erasmo Balneo, 1756-1788: kronikë e gojdhanë,'' Tiranë: Botime Françeskane, 2004; * ''[[Histori kurrë e shkrueme]]'', përmbledhje intervistash dhe i titujve ''Frati i pashallarëve Bushatli, Erazmo Balneo,'' ''Ut heri diçebamus'' ''-'' ''siç i thonim dje,'' Tiranë, 55, 2006; * ''[[Saga e fëmijnisë: un që jetova shum shekuj|Saga e fëmijnisë]],'' Shkodër: Botime Françeskane, 2009; * ''Dhetë vjet liri'', Shkodër: Botime Françeskane, 2017. == Referime == {{reflist|2}} === Lidhje të jashtme === * [http://www.youtube.com/watch?v=UoL70-pQNKw&feature=related Intervistë 1] * [http://www.youtube.com/watch?v=0pr6e3ko2r0&feature=fvw Intervistë 2] * [https://web.archive.org/web/20100202081855/http://www.degasperi.al/dok/revista.pdf Revista Alcide de Gasperi] {{Wikiquote}} {{Zef Pllumi}} {{DEFAULTSORT:Pllumi, Zef}} [[Kategoria:Të burgosur dhe të përndjekur në komunizëm]] [[Kategoria:Lindje 1924]] [[Kategoria:Vdekje 2007]] [[Kategoria:Françeskanë shqiptarë]] [[Kategoria:Publicistë shqiptarë]] [[Kategoria:Njerëz nga Malësia e Madhe]] [[Kategoria:Memuaristë shqiptarë]] 635sle5ddd4drw0es8ozlyzgc7dke0c 0 44427 2470465 2459948 2022-08-27T23:50:54Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[File:Tan Sri Datuk Chang Joo Chiang Museum and Art Gallery.jpg|thumb|Muzeu]] '''Muzetë''' janë [[institucioni|institucione]] joprofitabile dhe të hapura pёr publikun që tё hulumtojnë, konservojnë, mbledhin, komunikojnë dhe ekspozojnë trashёgiminё e luajtshme për qëllime tё studimit, tё edukimit dhe tё shijimit nё shërbim tё shoqёrisё dhe tё zhvillimit të saj.<ref name=KK200602L88>LIGJI PËR TRASHËGIMINË KULTURORE [http://www.assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2006_02-L88_al.pdf Në amëzën assembly-kosova.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929090739/http://www.assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2006_02-L88_al.pdf |date=29 shtator 2007 }}</ref> == Llojet == {{div col}} # Muzetë arkitekturore; # Muzetë arkeologjike; # Muzetë e artit; # Muzetë biografike; # Muzetë e automobilave; # Muzetë e fëmijëve; # Muzetë e dizajnit; # Muzetë enciklopedike; # Muzetë etnologjike / etnografike; # Muzetë e shtëpive historike; # Muzetë e historisë; # Muzetë detare; # Muzetë mjekësore; # Muzetë përkujtimore / memoriale; # Muzetë ushtarake dhe të luftës; # Muzetë mobile (lëvizëse); # Muzetë e historisë natyrore; # Muzetë në ambient të hapur; # Muzetë pop-up (afatshkurta); # Muzetë e shkencës; # Muzetë e specializuara; # Muzetë virtuale; # Parqet zoologjike; dhe # Kopshtet botanike <ref>https://www.ecmandryshe.org/repository/docs/180619202415_180604181141_HULUMTIMI_Prizreni_qytet_muze_pa_muze.pdf</ref> {{div col end}} == Shih edhe == * [[Historia]] * [[Muzeologjia]] * [[Historiografia]] * [[Pedagogjia e muzeumeve]] * [[Shkencat ndihmëse të historisë]] * [[Lista e muzeumeve në Kosovë]] * [[Lista e muzeumeve në Shqipëri]] == Literatura == * {{Cite book | last=Bennett | first=Tony| title=The Birth of the Museum: History, Theory, Politics | url=https://archive.org/details/birthofmuseumhis0000benn | year=1995 | publisher=Routledge | location=London | isbn=978-0-415-05387-7 |oclc=30624669 |language=en}} * {{cite book|last=Conn|first=Steven|title=Museums and American Intellectual Life, 1876–1926|url=https://archive.org/details/museumsamericani0000conn|year=1998|publisher=The University of Chicago Press|location=Chicago|isbn=0-226-11493-7 |language=en}} * {{cite book|last=Cuno|first=James|title=Museums Matter: In Praise of the Encyclopedic Museum|url=https://archive.org/details/museumsmatterinp0000cuno_e5d3|year=2013|publisher=The University of Chicago Press|location=Chicago|isbn=978-0-226-10091-3 |language=en}} * {{cite book|last=Findlen|first=Paula|title=Possessing Nature: Museums, Collecting, and Scientific Culture in Early Modern Italy|year=1996|publisher=University of California Press|location=Berkeley|isbn=0-520-20508-1 |language=en}} * {{cite book|last=Marotta|first=Antonello|year=2010|title=Contemporary Milan|isbn=978-88-572-0258-7 |language=en}} * {{cite book|last=Murtagh|first=William J.|title=Keeping Time: The History and Theory of Preservation in America|year=2005|publisher=Sterling Publishing Company|location=New York|isbn=0-471-47377-4 |language=en}} * Rentzhog, Sten (2007). ''Open air museums: The history and future of a visionary idea''. Stockholm and Östersund: Carlssons Förlag / Jamtli. {{ISBN|978-91-7948-208-4}} * [http://www.participatorymuseum.org/read/ Simon, Nina K. (2010). ''The Participatory Museum.'' Santa Cruz: Museums 2.0] * {{Cite book | last=van Uffelen | first=Chris| title=Museumsarchitektur | year=2010 | publisher=Ullmann | location=Potsdam | isbn=978-3-8331-6033-2 |language=de}} – also available in English: {{Cite book | title=Contemporary Museums – Architecture History Collections | year=2010 | publisher=Braun Publishing| isbn=978-3-03768-067-4 |language=en}} * {{Cite book | last = Yerkovich | first = Sally | title = A Practical Guide to Museum Ethics | location = Lanham | publisher = Rowman & Littlefield | year = 2016 | isbn = 9781442231641 |language=en}} * {{cite web|title=The Museum and Museum Specialists: Problems of Professional Education, Proceedings of the International Conference, 14–15 November 2014|url=https://www.hermitagemuseum.org/wps/wcm/connect/5471b8d8-b430-49af-8f49-e2050a6a77e1/conf-materials-02.pdf?MOD=AJPERES&amp%3B|publisher=The State Hermitage Publishers|accessdate=6 dhjetor 2016|location=St. Petersburg|date=2015|language=en|archive-date=10 maj 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170510201911/https://www.hermitagemuseum.org/wps/wcm/connect/5471b8d8-b430-49af-8f49-e2050a6a77e1/conf-materials-02.pdf?MOD=AJPERES&amp%3B|url-status=dead}} == Burimi i të dhënave == <small><references /></small> [[Kategoria:Muze]] [[Kategoria:Histori]] [[Kategoria:Muzeologji]] 92nrtxxhpy4ykoqpiel8joujnnpyjnp 0 58570 2470445 2426088 2022-08-27T22:21:00Z 185.173.205.134 Shegullova gabimet drejtshkrimore wikitext text/x-wiki {{Infobox book | name = Kështjella | title_orig = | translator = | image = [[File:Keshtjella-ismail-kadare.jpg|200px]] | caption = | author = [[Ismail Kadare]] | illustrator = | cover_artist = | country = [[Shqipëri]] | language = [[Shqip]] | series = | subject = Lufta shqiptare-osmane | zhanri = [[Histori]] | publisher = [[Onufri]] | data_e_botimit = [[1970]] | data_e_botimit_shqip = | media_type = | pages = {{flagicon|Albania}} 304 | isbn = | oclc = | preceded_by = | followed_by = }} '''Kështjella''' është një roman i shkrimtarit shqiptar me famë mbarëbotërore Ismail Kadaresë, e botuar fillimisht më [[1970]] në [[Tiranë]]. Kjo vepër pasqyron rrethimin e një kështjelle shqiptare nga trupat turke në krye me kryekomandantin Tursun Pasha.<ref name="Elshani">{{cite web|last1=Elshani|first1=Sadik|title=Jehona e veprës së Ismail Kadaresë|url=http://www.botasot.info/opinione/509436/jehona-e-vepres-se-ismail-kadarese/|website=[[Bota Sot]]|accessdate=23 janar 2018|date=31 janar 2016|quote=Edhe per romanin "Keshtjella", Kadare gjithashtu e merr subjektin nga historia e popullit shqiptar, qendresen dhe lufterat e popullit shqiptar nen udheheqjen e heroit tone kombetar, Gjergj Kastriot Skenderbeut.[...] Romani "Keshtjella" eshte botuar ne Paris me 1972, me titull: "Daullet e shiut".[...] "Kronike ne gur" eshte botuar ne Paris me 1973.|language=sq}}</ref> == Koncepti == ==Personazhet== * ''[[Vrana Konti]]'' - Një udhëheqes i shkuar në moshë deri diku, por me vrullin e një djaloshi. Ai organizon në mënyrë fantastike mbrojtjen e kështjellarëve dhe është korrekt në marrëdhëniet me botën jashtë kështjellës (Skenderbeun dhe te tjeret qe kane kamp ne male). * ''Tursun Pashai'' (emri i plotë: ''Ugurlu Tursun Tunxhasllan Sert Ollgunsoj'') - Kryekomandanti i ushtrisë osmane. Njeri me karrierë të pasur, por të vënë në rrezik kohët e fundit prej armiqve, por dhe prej moshës së shkuar. Ai kërkon të nënshtrojë kalanë e Krujës që të zgjerohen kufijtë e perandorise dhe të ngjitet në karrierë. Skllav i emocioneve dhe shumë i pamatur, me një shpirt të lig, megjithatë gjatë romanit, ai pëson disa ndryshime. Prapë se prapë, duhet cilësuar se ai është edhe shumë qejfli, aq sa merr haremin ne lufte me vete. Po të flasim për anën pozitive, ai kishte nxjerre shume mesime te vlefshme nga përvoja. * ''Mevla Çelebiu'' - Kronikani i luftës. Njeri me shpirt poeti, në pritje të një mundësie për t`u shquar. Është i zoti në punën e tij dhe tepër i sjellshem. Fatkeqësisht, atij i ka hyrë krimbi i smirës dhe është shumë frikacak për të kërkuar të vërtetën kur ajo eshte e rrezikshme apo kur vjen me nje kosto te larte. Nuk gezon ndonje intelekt te vecante.Ai miqesohet ne roman sidomos me kryeveqilharxhin, astrologun e pare, poetin dhe nje jeniçer. * ''Plaku Tavxha'' - Prijesi i jeniçerëve. Njeri i moshuar, me deformim fizik (gjymtyre te shkurtra). Eshte shume fodul dhe gjithmone ne kerkim te luftës, i etur per gjak dhe aspak i ndjeshem per te tjeret. Njeri qe sheh vetem interesin e tij dhe mund te quhet me plot gojen:”ujk i vjeter lufte”. * ''Kara – Mukbili'' - Prijes i azapëve, njeri i hijshem ne pamje dhe ne sjellje. Ai eshte teper i ndjeshem per mireqenien e ushtareve te tij,nuk i duron padrejtesite dhe mendon shume per te tjeret.Eshte shume mirenjohes dhe i vlereson ne maksimum njerezit. * ''Arkitekt Kauri'' - Arkitekt i zoti në rrethimet e keshtjellave. Njeri me fe te ndryshuar,ndaj nuk shihej me syte mire. Si te mos mjaftonte kjo,ai flet ne menyre te cuditshme dhe acaruese turqishten dhe nuk ka asnje qime ne fytyre,ndaj ngjall dyshime per maskilitetin e tij.Teper flegmatik,cilesi per t`u shenuar. Ai eshte burgosur tri here dhe perseri ka dale jashte. Arkitekt Kauri angazhohet ne ndertimin e nje tuneli (qe shembet me pas) dhe ne gjetjen e ujesjellesit (qe del i rreme). Krijon shume kundershtare ne Keshillin e Luftes. * ''Sadedini'' - Poet. Qejfli i pijes,njeri i zoti ne ate qe ben. Verbohet ne sulmin e pare dhe e krahasojne me Homerin. Nuk i pelqen emri,deshiron ta kete Saperkan Tok Kellec(Saperkan gjakashper) * ''Saruxhai'' - Usta qe merret me derdhjen e topave.Njeri i punes. Ai krijon topa te medhenj e te fuqishem. E vlereson dhe e cmon shume ndihmesin e tij (nuk e njeh smiren). Lidhet ne miqesi me kryeveqilharxhin. Ai përbuz fenë dhe astrologët. Është shumë i ndjeshëm kur kryhen pdrejtesi. Ka merak te vecante per shendetin. * ''Kryeveqilharxhi'' - Kujdeset për administrimin e rezervave të ushtrisë. Është tepër i pandjeshem ndaj jetes se ushtareve dhe shqetesohet vetem per rezervat. Ze shume miqesi dhe i kundervihet njerezve te fese. E shfrytezon deri ne fund autoritetin. Ne te vertete ai eshte i derguar i sulltanit per te deshifruar misteret e betejes se fushe Kosoves (gjashtedhjete vjet perpara kohes ku zhvillohen ngjarjet e romanit). Ai mendon se me popujt e Ballkanit duhet jetuar ne maredhenie te mira per te siguruar aleancen qe sipas tij eshte teper e rendesishme sepse do te ishte nje aleance e pathyeshme sipas tij. * ''Tuz Okçan'' - Jeniçer i thjeshtë, ushtar i një rangu të respektuar deri diku. Ai ka aftësi në artin e luftes. Mbi te gjitha ai ka nje zemer fisnike (shpeton dhe i del ne mbrojtje Sadedinit kur ai verbohet). Ai eshte i disiplinuar dhe mendon se prej kesaj mund te humbase shume kenaqesi te jetes. Ne fund vdes prej kafshimit te nje miu te helmuar. * ''Exher'' - Nje nga vajzat e haremit. Mbetet shtatzene qe ne naten e pare te fushimit. Ajo eshte me e reja dhe me e llastuara e haremit. As ajo vete nuk e di sa vjec eshte. Exher ka nje mendje naive dhe zemer te pafajshme e te ndjeshme. I do shume shoqet. Me perjashtim te Vranakontit dhe Ugurlu Tursun Tunxhasllan Sert Ollgunsoj, per asnje tjeter nuk mund te jemi te sigurte per ekzistencen nga ana historike.Sidoqofte,emrat e zgjedhur nga autori mund te mos jene reale por persona qe kane bere ne te vertete punen qe kryejne personazhet ne liber sigurisht qe kane ekzistuar.Personazhet ne vetvete permbledhin nje mase me te gjere njerezish: Exheri personifikon nje harem te tere, Tuz Okcani ushtarin turk ne pergjithesi, Mevla Celebia, Kara – Mukbili, plaku Tavxha, Arkitekt Kauri, Sadedini, Saruxhai, Kryeveqilharxhi jane tere individet qe i qendruan ne krah Ugurlu Tursun Tunxhasllan Sert Ollgun,por qe s`jane permendur ne kronikat e kohes ndaj dhe autori i ka ideuar vete emrat. Sidoqofte, zgjedhja e tyre meriton levdata pasi ne fund te fundit na kthejne ne si lexues mbrapa ne kohen kur ndodhi ngjarja. == Referime ==GG EZ Kadare|state=collapsed}} [[Kategoria:Romane nga Ismail Kadare]] [[Kategoria:Romane shqiptare të shekullit XX]] nmhd9anlhz17oaqs46adqedlxl2hon3 2470446 2470445 2022-08-27T22:21:24Z 185.173.205.134 /* Koncept */ wikitext text/x-wiki {{Infobox book | name = Kështjella | title_orig = | translator = | image = [[File:Keshtjella-ismail-kadare.jpg|200px]] | caption = | author = [[Ismail Kadare]] | illustrator = | cover_artist = | country = [[Shqipëri]] | language = [[Shqip]] | series = | subject = Lufta shqiptare-osmane | zhanri = [[Histori]] | publisher = [[Onufri]] | data_e_botimit = [[1970]] | data_e_botimit_shqip = | media_type = | pages = {{flagicon|Albania}} 304 | isbn = | oclc = | preceded_by = | followed_by = }} '''Kështjella''' është një roman i shkrimtarit shqiptar me famë mbarëbotërore Ismail Kadaresë, e botuar fillimisht më [[1970]] në [[Tiranë]]. Kjo vepër pasqyron rrethimin e një kështjelle shqiptare nga trupat turke në krye me kryekomandantin Tursun Pasha.<ref name="Elshani">{{cite web|last1=Elshani|first1=Sadik|title=Jehona e veprës së Ismail Kadaresë|url=http://www.botasot.info/opinione/509436/jehona-e-vepres-se-ismail-kadarese/|website=[[Bota Sot]]|accessdate=23 janar 2018|date=31 janar 2016|quote=Edhe per romanin "Keshtjella", Kadare gjithashtu e merr subjektin nga historia e popullit shqiptar, qendresen dhe lufterat e popullit shqiptar nen udheheqjen e heroit tone kombetar, Gjergj Kastriot Skenderbeut.[...] Romani "Keshtjella" eshte botuar ne Paris me 1972, me titull: "Daullet e shiut".[...] "Kronike ne gur" eshte botuar ne Paris me 1973.|language=sq}}</ref> == Koncept == ==Personazhet== * ''[[Vrana Konti]]'' - Një udhëheqes i shkuar në moshë deri diku, por me vrullin e një djaloshi. Ai organizon në mënyrë fantastike mbrojtjen e kështjellarëve dhe është korrekt në marrëdhëniet me botën jashtë kështjellës (Skenderbeun dhe te tjeret qe kane kamp ne male). * ''Tursun Pashai'' (emri i plotë: ''Ugurlu Tursun Tunxhasllan Sert Ollgunsoj'') - Kryekomandanti i ushtrisë osmane. Njeri me karrierë të pasur, por të vënë në rrezik kohët e fundit prej armiqve, por dhe prej moshës së shkuar. Ai kërkon të nënshtrojë kalanë e Krujës që të zgjerohen kufijtë e perandorise dhe të ngjitet në karrierë. Skllav i emocioneve dhe shumë i pamatur, me një shpirt të lig, megjithatë gjatë romanit, ai pëson disa ndryshime. Prapë se prapë, duhet cilësuar se ai është edhe shumë qejfli, aq sa merr haremin ne lufte me vete. Po të flasim për anën pozitive, ai kishte nxjerre shume mesime te vlefshme nga përvoja. * ''Mevla Çelebiu'' - Kronikani i luftës. Njeri me shpirt poeti, në pritje të një mundësie për t`u shquar. Është i zoti në punën e tij dhe tepër i sjellshem. Fatkeqësisht, atij i ka hyrë krimbi i smirës dhe është shumë frikacak për të kërkuar të vërtetën kur ajo eshte e rrezikshme apo kur vjen me nje kosto te larte. Nuk gezon ndonje intelekt te vecante.Ai miqesohet ne roman sidomos me kryeveqilharxhin, astrologun e pare, poetin dhe nje jeniçer. * ''Plaku Tavxha'' - Prijesi i jeniçerëve. Njeri i moshuar, me deformim fizik (gjymtyre te shkurtra). Eshte shume fodul dhe gjithmone ne kerkim te luftës, i etur per gjak dhe aspak i ndjeshem per te tjeret. Njeri qe sheh vetem interesin e tij dhe mund te quhet me plot gojen:”ujk i vjeter lufte”. * ''Kara – Mukbili'' - Prijes i azapëve, njeri i hijshem ne pamje dhe ne sjellje. Ai eshte teper i ndjeshem per mireqenien e ushtareve te tij,nuk i duron padrejtesite dhe mendon shume per te tjeret.Eshte shume mirenjohes dhe i vlereson ne maksimum njerezit. * ''Arkitekt Kauri'' - Arkitekt i zoti në rrethimet e keshtjellave. Njeri me fe te ndryshuar,ndaj nuk shihej me syte mire. Si te mos mjaftonte kjo,ai flet ne menyre te cuditshme dhe acaruese turqishten dhe nuk ka asnje qime ne fytyre,ndaj ngjall dyshime per maskilitetin e tij.Teper flegmatik,cilesi per t`u shenuar. Ai eshte burgosur tri here dhe perseri ka dale jashte. Arkitekt Kauri angazhohet ne ndertimin e nje tuneli (qe shembet me pas) dhe ne gjetjen e ujesjellesit (qe del i rreme). Krijon shume kundershtare ne Keshillin e Luftes. * ''Sadedini'' - Poet. Qejfli i pijes,njeri i zoti ne ate qe ben. Verbohet ne sulmin e pare dhe e krahasojne me Homerin. Nuk i pelqen emri,deshiron ta kete Saperkan Tok Kellec(Saperkan gjakashper) * ''Saruxhai'' - Usta qe merret me derdhjen e topave.Njeri i punes. Ai krijon topa te medhenj e te fuqishem. E vlereson dhe e cmon shume ndihmesin e tij (nuk e njeh smiren). Lidhet ne miqesi me kryeveqilharxhin. Ai përbuz fenë dhe astrologët. Është shumë i ndjeshëm kur kryhen pdrejtesi. Ka merak te vecante per shendetin. * ''Kryeveqilharxhi'' - Kujdeset për administrimin e rezervave të ushtrisë. Është tepër i pandjeshem ndaj jetes se ushtareve dhe shqetesohet vetem per rezervat. Ze shume miqesi dhe i kundervihet njerezve te fese. E shfrytezon deri ne fund autoritetin. Ne te vertete ai eshte i derguar i sulltanit per te deshifruar misteret e betejes se fushe Kosoves (gjashtedhjete vjet perpara kohes ku zhvillohen ngjarjet e romanit). Ai mendon se me popujt e Ballkanit duhet jetuar ne maredhenie te mira per te siguruar aleancen qe sipas tij eshte teper e rendesishme sepse do te ishte nje aleance e pathyeshme sipas tij. * ''Tuz Okçan'' - Jeniçer i thjeshtë, ushtar i një rangu të respektuar deri diku. Ai ka aftësi në artin e luftes. Mbi te gjitha ai ka nje zemer fisnike (shpeton dhe i del ne mbrojtje Sadedinit kur ai verbohet). Ai eshte i disiplinuar dhe mendon se prej kesaj mund te humbase shume kenaqesi te jetes. Ne fund vdes prej kafshimit te nje miu te helmuar. * ''Exher'' - Nje nga vajzat e haremit. Mbetet shtatzene qe ne naten e pare te fushimit. Ajo eshte me e reja dhe me e llastuara e haremit. As ajo vete nuk e di sa vjec eshte. Exher ka nje mendje naive dhe zemer te pafajshme e te ndjeshme. I do shume shoqet. Me perjashtim te Vranakontit dhe Ugurlu Tursun Tunxhasllan Sert Ollgunsoj, per asnje tjeter nuk mund te jemi te sigurte per ekzistencen nga ana historike.Sidoqofte,emrat e zgjedhur nga autori mund te mos jene reale por persona qe kane bere ne te vertete punen qe kryejne personazhet ne liber sigurisht qe kane ekzistuar.Personazhet ne vetvete permbledhin nje mase me te gjere njerezish: Exheri personifikon nje harem te tere, Tuz Okcani ushtarin turk ne pergjithesi, Mevla Celebia, Kara – Mukbili, plaku Tavxha, Arkitekt Kauri, Sadedini, Saruxhai, Kryeveqilharxhi jane tere individet qe i qendruan ne krah Ugurlu Tursun Tunxhasllan Sert Ollgun,por qe s`jane permendur ne kronikat e kohes ndaj dhe autori i ka ideuar vete emrat. Sidoqofte, zgjedhja e tyre meriton levdata pasi ne fund te fundit na kthejne ne si lexues mbrapa ne kohen kur ndodhi ngjarja. == Referime ==GG EZ Kadare|state=collapsed}} [[Kategoria:Romane nga Ismail Kadare]] [[Kategoria:Romane shqiptare të shekullit XX]] mtgd6empn4bbyzn1eh0g2bm9bjh2m34 0 63784 2470493 2194489 2022-08-28T10:52:33Z CommonsDelinker 1198 Materiali multimedial [[:c:File:Football_iu_1996.jpg|Football_iu_1996.jpg]] u zëvendësua me materialin multimedial [[:c:File:Football_in_Bloomington,_Indiana,_1996.jpg|Football_in_Bloomington,_Indiana,_1996.jpg]] nga përdoruesi [[c:User:CommonsDelinker|Co wikitext text/x-wiki [[Skeda:Football in Bloomington, Indiana, 1996.jpg|thumb|300px|right|Sulmuesi (që mban fanelën e kuqe) kalon mbrojtjen (në fanela të bardha) dhe është në pozicion që të gjuajë në gol. Portieri do të mundohet që të mos lejojë që topi të hyjë në rrijetë.]] '''Sulmuesit''' janë futbollistët në [[Futbolli|shoqatën e futbollit]] të cilët luajnë më afër zonës së kundërshtarit dhe kanë si detyrë për të shënuar gola. Pozicioni i tyre i avancuan dhe mundësitë e pakta për tu kthyer në mbrojtje do të thotë se sulmuesit kanë mundësi më të mëdhaja për të shënuar më shumë gola se pozicionet e tjera. [[Formacioni (futboll)|Formacioni]] modern në përgjithsi përfshin një deri në tre sulmues, për shembull, formacioni i zakonshëm 4–2–3–1 përfshin vetëm një sulmues.<ref>{{cite news|url=http://www.zonalmarking.net/2010/09/03/fifa-2010-technical-report-summary/|title=FIFA's 289-page Technical Report on the 2010 World Cup – in 15 points|accessdate=17 gusht 2013|first=Michael|last=Cox|date=3 shtator 2010|archive-date=4 nëntor 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181104193726/http://www.zonalmarking.net/2010/09/03/fifa-2010-technical-report-summary/|url-status=dead}}</ref> Formacionet e jashtëzakonshme mund të përfshijë më shumë se tre sulmues, ose asnjë.<ref>{{cite news|url=http://www.zonalmarking.net/2010/03/19/barcelona-4-2-4-formation-guardiola-messi/|title=Is Barcelona's alternative shape really a 4–2–4?|accessdate=17 gusht 2013|first=Michael|last=Cox|date=19 mars 2010|archive-date=21 shkurt 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190221152436/http://www.zonalmarking.net/2010/03/19/barcelona-4-2-4-formation-guardiola-messi/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.zonalmarking.net/2010/03/05/teams-of-the-decade-5-roma-2007/|title=Teams of the Decade #5: Roma, 2007|accessdate=17 gusht 2013|first=Michael|last=Cox|date=5 mars 2010|archive-date=26 korrik 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190726020823/http://www.zonalmarking.net/2010/03/05/teams-of-the-decade-5-roma-2007/|url-status=dead}}</ref> == Referime == <references/> [[Kategoria:Futboll]] 5u899m3dengcerbpnhgv2h0iu6pleff 0 66253 2470413 2195907 2022-08-27T19:40:37Z 79.106.211.27 /* Përmbajtja */ wikitext text/x-wiki '''Gjithë fajet i ka paraja''' është komedi shqiptare e vitit [[1995]] e realizuar me regji nga [[Arian Culiqi]]. == Përmbajtja == Një person, nga që nuk ka se çfar të bëjë, vendos të hiqet sikur është doktor popullor, si Zeqo Pilafi, por që në fakt nuk ka të bëj fare me to. Filmi është xhiruar në [[Berat]]. == Aktorët == * [[Sejfulla Myftari]] * [[Hajrie Rondo]] * [[Muharrem Hoxha]] * [[Rita Lati]] * [[Diana Proko]] * [[Mehdi Malkaj]] * [[Edmond Halili]] * [[Behar Mera]] * [[ Tomi Filipi]] {{film-cung}} [[Kategoria:Filma shqip]] [[Kategoria:Filma 1996]] lybhbu925e2jkex0kjhf03namtl68y2 0 67438 2470426 2376693 2022-08-27T20:56:21Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki Në [[Fizika bërthamore|fizikën bërthamore]] , ''bashkëveprimi i forte'', ''forca e fortë'', ose ''forca e ngjyrës'', është [[forca]] që mban [[kuarku|kuarket]] dhe [[gluoni|gluonet]] së bashku të cilat formojnë [[protoni|protonet]] dhe [[neutroni|neutronet]]. ''Bashkëveprimi i fortë'' është një nga katër [[bashkëveprimet themelore]], së bashku me [[graviteti]]n, [[forcën elektromagnetike]] dhe [[bashkëveprimi i dobët|bashkëveprimin e dobët]]. Fjala ''e forte'' përdorët për të treguar se bashkëveprimi i fortë është forca më e fortë ne krahasim me tri forcat e tjera; Fuqia e fushës është 100 here më e fortë se [[forca elektromagnetike]], pra 10¹³ herë më e madhe se [[bashkëveprimi i dobët|forca e dobët]], dhe rreth 10³⁸ herë më e fortë se forca e gravitacionit. ''Forca e forte'' ka si thërrmija mediatore [[gluoni|gluonet]], të cilat veprojnë mbi [[kuarku|kuarket]], [[antithërrmijat|antikuarket]], si dhe mbi vetë [[gluoni|gluonet]]. Kjo jepet ne mënyre te detajuar nga teoria e [[Kromodinamika kuantike|kromodinamikes kuantike]] (KDK). == Referime == {{reflist|2}} == Lexime te metejshme == * {{cite book|last=Griffiths|first=David J.|year=1987|title=Introduction to Elementary Particles|url=https://archive.org/details/introductiontoel0000grif_o7r4|isbn=0-471-60386-4|authorlink=David J. Griffiths|publisher=[[John Wiley & Sons]]}} * {{cite book | last=Kane | first=Gordon L. | title=''Modern Elementary Particle Physics'' | publisher=Perseus Books | year=1987 | isbn=0-201-11749-5}} * {{cite book|last=Morris|first=Richard|year=2003|title=The Last Sorcerers: The Path from Alchemy to the Periodic Table|url=https://archive.org/details/lastsorcererspat0000morr|location=Washington, D.C.|publisher=[[Joseph Henry Press]]|isbn=0-309-50593-3}} * {{citation|last=Halzen|first=Francis|last2=Martin|first2=Alan D.|year=1984|title=Quarks and Leptons: An Introductory Course in Modern Particle Physics|publisher=[[John Wiley & Sons]]|isbn=0-471-88741-2}} == Lidhje te jashtme == * [https://web.archive.org/web/20051016222258/http://35.9.69.219/home/modules/pdf_modules/m280.pdf MISN-0-280: ''The Strong Interaction''] ([[Portable Document Format|PDF]] file) by J.R. Christman for [http://www.physnet.org Project PHYSNET]. * [http://aliceinfo.cern.ch ''The Alice Experiment''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110602001439/http://aliceinfo.cern.ch/ |date=2 qershor 2011 }} at CERN is the heavy ion collaboration that will investigate aspects of the Strong Nuclear Force upon the completion of the building of the Large Hadron Collider at CERN. * [https://web.archive.org/web/20081108051432/http://www.star.bnl.gov/ The Star Experiment] tek perplasesi relativistik i joneve te renda ne Brookhaven Nation Laboratory ne New York, USA. Investigon aspektet e forces se forte si dhe teorine pas [[Plazma Kuarkesh dhe Gluonesh|Plazmes se Kuarkeve dhe Gluoneve]]. [[Kategoria:Koncepte fizike themelore]] [[Kategoria:Kromodinamika kuantike]] [[Kategoria:Fizikë bërthamore]] [[Kategoria:Fizikë]] cyfcdgblms89gtvzkrtsdugrtog810e 0 69154 2470424 2459391 2022-08-27T20:51:18Z 185.171.60.34 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | name = Albin Kurti | image = PM Albin Kurti during the first meeting of the Government of the Republic of Kosovo 3 (cropped).jpg | office = Kryeministri i 4-të i [[Kosovës]] | president = [[Glauk Konjufca]] (acting)<br />[[Vjosa Osmani]] | deputy = Besnik Bislimi<br />[[Donika Gërvalla-Schwarz]]<br />[[Emilija Rexhepi]] | term_start = 22 mars 2021 | term_end = Në detyrë | predecessor = [[Avdullah Hoti]] | successor = | term_start1 = 3 shkurt 2020 | term_end1 = 3 qershor 2020 | president1 = [[Hashim Thaçi]] | predecessor1 = [[Ramush Haradinaj]] | successor1 = [[Avdullah Hoti]] | office2 = Lideri i Opozitës | term_start2 = 3 qershor 2020 | term_end2 = 22 mars 2021 | predecessor2 = [[Kadri Veseli]] | successor2 = [[Enver Hoxhaj]] | office3 = Kryetar i [[Lëvizja Vetëvendosje|Vetëvendosjes]] | term_start3 = 21 janar 2018 | term_end3 = Në detyrë | predecessor3 = [[Visar Ymeri]] | successor3 = | birth_date = 24 mars 1975 | birth_place = [[Prishtinë]], ish-[[Jugosllavi]], (tani [[Kosovë]]) | profession = Politikan, Aktivist | education = [[Universiteti i Prishtinës]] | party = [[Lëvizja Vetëvendosje]] | spouse = Rita Augestad Knudsen | children = 1 | signature = Albin Kurti (nënshkrim).svg |}} '''Albin Kurti''' (mbiemri i lindjes Kurtivić, i lindur më [[24 Mars]] [[1975]]) në [[Prishtinë]], është një politikan dhe aktivist shqiptar, që shërben si [[Kryeministri i Kosovës|kryeministër i Kosovës]] që nga 22 marsi 2021, pasi ka shërbyer më parë në atë rol midis shkurtit dhe qershorit 2020. Ai u bë i njohur në vitin 1997 si nënkryetar i sindikatës studentore të [[Universiteti i Prishtinës|Universitetit të Prishtinës]] dhe organizator kryesor i demonstratave jo të dhunshme në vitet 1997 dhe 1998. Kur [[Adem Demaçi]] u bë përfaqësues politik i [[UÇK|Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës]] (UÇK), Kurti punoi në zyrën e tij. Ai është deputet i [[Kuvendi i Republikës së Kosovës|Kuvendit të Kosovës]] që nga viti 2010 në tri legjislatura radhazi.<ref>{{Cite web|url=https://www.balkanweb.com/lajm-i-fundit-votohet-mocioni-i-mosbesimit-qeveria-e-albin-kurtit-rrezohet-pas-51-ditesh/|title=Votohet mocioni i mosbesimit, qeveria e Albin Kurtit rrëzohet pas 51 ditësh|publisher=BalkanWeb.com|language=sq|date=25 mars 2020|accessdate=25 prill 2020}}</ref> Prej 21 janarit 2018, Albin Kurti është kryetar i partisë së [[Lëvizja Vetëvendosje|Lëvizjes Vetëvendosje (LVV)]] të cilën e themeloi dhe e drejtoi në vitet 2005 deri më 2015. ==Biografia== Albin Kurti lindi më [[24 Mars|24 mars]] [[1975]] në [[Prishtinë]]. Mbas arsimimit bazë (1981 deri 1989) dhe më tej atij të mesëm (1989 deri më 1993) në Prishtinë vazhdon studimet. Në rezistencë kundër Millosheviqit në gusht të vitit 1997 Albini u kyç në [[Unioni i Pavarur i Studentëve|Unionin e Pavarur të Studentëve]] të [[Universiteti i Prishtinës|Universitetit të Prishtinës]], si anëtar i kryesisë e më vonë si zyrtar për marrëdhënie ndërkombëtare. Kurti ka qenë gjithashtu edhe anëtar i [[Këshillit Organizativ të Protestave Paqësore]] dhe të pa dhunshme studentore për lirimin e objekteve universitare të uzurpuara me dhunë nga regjimi i Millosheviqit. Ai ishte njëri ndër udhëheqësit e protestës historike studentore më 1 tetor 1997 e cila u shtyp brutalisht nga policia e Millosheviqit. Me fillin e luftës në Kosovë, në gusht të vitit 1998, Albini filloi punën në zyrën e përfaqësuesit të përgjithshëm politik të UÇK-së, [[Adem Demaçi]]t, ku shërbeu si sekretar i zyrës. Gjatë kësaj kohe ka qenë i angazhuar në gjetjen e zgjidhjes politike për krizën në Kosovë. Gjatë [[Bombardimi i Jugosllavisë nga NATO|bombardimeve të NATO-s]] ai qëndroi në Prishtinë deri më 27 prill 1999, kur policia serbe e arrestoi. Me 10 qershor, me tërheqjen e forcave serbe në Serbi, ai së bashku me të burgosurit tjerë shqiptarë u transferua në burgjet serbe. Më 13 mars 2000 në Nish, Albini u dënua me 15 vjet burg të rëndë. Gjatë gjykimit ai refuzoi të njihte legjitimitetin e gjykatës duke thënë: "Ky gjyq nuk ka asgjë të përbashkët me të vërtetën dhe drejtësinë. Ky gjyq i shërben politikës ditore të regjimit të Milosheviçit që e ka mbajtur Kosovën nën okupim".<ref>[http://www.alb-net.com/ngos/freealbinkurti.com/archive/news-sentreut03-14.html Kosova Albanian student leader jailed for 15 years] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090429045931/http://alb-net.com/ngos/freealbinkurti.com/archive/news-sentreut03-14.html |date=29.04.2009 }} Vizituar më 19.07.2016.</ref> Kur u dënua, ai tha: "Nuk është me rëndësi nëse më dënoni dhe sa më dënoni. Çdo gjë që kam bërë e kam bërë vullnetarisht dhe me dinjitet, jam krenar për këtë dhe po të më ipej rasti do të veproja sërish njësoj." Si rezultat i presionit ndërkombëtar Albini u lirua më 7 dhjetor 2001. Më 23 prill 2003 Albini diplomoi në fakultetin e shkencave kompjuterike dhe telekomunikacionit në [[Universiteti i Prishtinës|Universitetin e Prishtinës]] dhe vazhdoi të jetë aktivist i të drejtave të njeriut dhe atyre civile. == Pas Luftës së Kosovës == Ai punoi si aktivist në [[Rrjetin e Aksionit për Kosovën]] ([[KAN]]), të formuar në vitin 1997, që u ringjall në konferencën "Drejtimet e reja" të mbajtur në Prishtinë nga 8-13 korrik 2003. Në këtë mënyrë KAN e siguroi vazhdimësinë me anë të një fillimi të ri. KAN ishte lëvizje e aktivistëve të rinj, që për mision kishin ndryshimet shoqërore dhe krijimin e qytetarisë aktive. Aktivitetet përqendroheshin në tri fusha kryesore: çështjet e të drejtave të njeriut dhe drejtësia sociale, arsimi, kultura dhe arti. KAN përbehej edhe prej shumë anëtarëve ndërkombëtarë. Më 12 qershor 2005 në muret që rrethonin ndërtesën e [[Misioni i Organizatës së Kombeve të Bashkuara në Kosovë|UNMIK]]-ut, aktivistët shkruan parullën ''Jo negociata, vetëvendosje'', që solli në transformimin e KAN-it në [[Lëvizja Vetëvendosje!|Lëvizjen vetëvendosje]]! Shkrimi i parullave vazhdoi gati në të gjitha fshatrat dhe qytetet e Kosovës, dhe pastaj lëvizja filloi me përdorimin e metodave tjera kreative e të pa dhunshme sikurse janë aksionet simbolike, bllokadat dhe së fundi edhe demonstratat masive. [[Shërbimi Policor i Kosovës]] në bashkëpunim me policinë ndërkombëtare arrestoi, burgosi dhe dënoi qindra aktivistë, ndër ta edhe Albinin. Lëvizja vetëvendosje! kërkon referendum gjithpopullor në Kosovë, si e vetmja zgjidhje e drejtë paqësore për të vendosur statusin e Kosovës. Lëvizja arsyeton se vetëm me referendum si ushtrim i të drejtës për vetëvendosje mund të realizohet një zgjidhje demokratike e vërtetë. Në vend të negociatave të cilat mund ta vënë në kompromis lirinë, lëvizja kërkon që populli i Kosovës të ketë mundësi të vendosë për vetveten, si duan të jenë të qeverisur dhe nga kush. == Opozitë (2010-2020) == == Kryeministër == Albin Kurti së pari u zgjodh si Kryeministër i Kosovës më 3 shkurt 2020 me 66 vota dhe 10 abstenime.<ref>[http://top-channel.tv/2020/02/03/albin-kurti-zgjidhet-kryeminister-i-kosoves-me-66-vota-pro/ Albin Kurti zgjidhet Kryeministër i Kosovës me 66 vota pro]</ref> Ai u rrëzua më 3 qershor 2020 me 82 vota pro ku qëndroi për 50 ditë.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=xDid0WkVp7w Albin Kurti rrëzohet me 82 vota/ 50 ditë si kryeministër i Kosovës, Vjosa Osmani kundër LDK]</ref> Më 22 mars 2021, Albin Kurti zgjidhet prapë si kryeministër pas 13 muajsh me 67 vota pro dhe 30 vota kundër.<ref>[https://balkaninsight.com/2021/03/22/kosovo-parliament-elects-albin-kurti-as-prime-minister/ Kosovo Parliament Elects Albin Kurti as Prime Minister]</ref> == Shih edhe == * [[Kosova]] * [[Qeveria e Kosovës]] == Referime == * [https://web.archive.org/web/20070705132824/http://www.alb-net.com/ngos/freealbinkurti.com/archive/index.html Information on Albin Kurti's arrest in 1999] * [https://web.archive.org/web/20120220041619/http://www.freealbinkurti.org/ Information on Albin Kurti's prosecution by UNMIK since February 2007] *[https://www.vetevendosje.org/profilet/albin-kurti/ Profili i Albin Kurtit në webfaqen zyrtare të Lëvizjes Vetëvendosje] ==Referime== {{Reflist}} {{Kryeministrat e Kosovës|state=expanded}} [[Kategoria:Lindje 1975]] [[Kategoria:Njerëz që jetojnë]] [[Kategoria:Njerëz nga Prishtina]] [[Kategoria:Biografi shqiptarësh]] [[Kategoria:Politikanë]] [[Kategoria:Atdhetarë]] [[Kategoria:I persekutuar nga serbët]] [[Kategoria:Publicistë]] [[Kategoria:Aktivistë]] [[Kategoria:I burgosur]] [[Kategoria:Kryeministrat e Kosovës]] icehsji7msddhqh9mrnmxj0ldtiqh1y 0 70036 2470393 2174714 2022-08-27T16:18:04Z CommonsDelinker 1198 Materiali multimedial [[:c:File:Mao_Ce_Dun.jpeg|Mao_Ce_Dun.jpeg]] u largua nga faqja; Ai u fshi nga Commons nga [[:c:User:Jameslwoodward|Jameslwoodward]] me arsyetimin: Copyright violation; see [[:c:Commons:Licensing|]] ([[:c:COM:CSD#F1|F1]]). wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | name = Mao Ce Duni | native_name = 毛泽东 | native_name_lang = zh | image = | office = Kryetar i [[Partia Komuniste e Kinës|Partisë Komuniste të Kinës]] | term_start = 20 mars 1943 | term_end = 9 shtator 1976 | predecessor = [[Zhang Wentian]] (si Sekretar i Përgjitshëm) | successor = [[Hua Guofeng]] | office2 = [[Presidnti i Republikës Popullore e Kinës|President i Republikës Popullore të Kinës]] | term_start2 = 8 shtator 1954 | term_end2 = 9 shtator 1976 | successor2 = [[Hua Guofeng]] | birth_date = 26 dhjetor 1893 | birth_place = [[Shaoshan]], [[Hunan]], [[Dinastia Qing|Perandoria Qing]] | death_date = 9 shtator 1976 (82 vjet) | death_place = [[Pekini|Pekin]], [[Kina|Republika Popullore e Kinës]] | death_cause = [[Pika në zemër|Sulm në zemër]] | party = [[Partia Komuniste e Kinës]] (1921–1976) | otherparty = [[Kuomintang]] (1925–1926) | spouse = [[Luo Yixiu]] (m. 1907; vdiq më 1910)​ <br/> [[Yang Kaihui]] (m. 1920; vdiq më 1930)​ <br/> [[He Zizhen]] ​(m. 1928; div. 1937)​ <br/> [[Jiang Qing]] (m. 1938) | children = 10, përfshirë:<br> [[Mao Anying]] <br/> [[Mao Anqing]] <br/> [[Mao Anlong]] <br/> [[Yang Yuehua]] <br/> [[Li Min (vajza e Mao Zedong)|Li Min]] <br/> [[Li Na (vajza e Mao Zedong)|Li Na]] | parents = [[Mao Yichang]] (babai) <br/> [[Wen Qimei]] (nëna) | alma_mater = [[Universiteti i Parë Normal i Hunan]] | signature = Mao Zedong signature.svg }} '''Mao Zedong''', shqipëruar '''Mao Ce Dun''', ''([[Gjuha kineze|kinezisht]]: 毛澤東 / 毛泽东, Máo Zédōng, W.-G. Mao Tsê-tung ose Mao Tse-tung)'', 26 dhjetor 1893 - 9 shtator 1976) ishte një revolucionar komunist kinez i cili ishte babai themelues i [[Kina|Republikës Popullore të Kinës]] (PRC), të cilën ai e drejtoi si kryetar i [[Partia Komuniste e Kinës|Partisë Komuniste të Kinës]] (PK e Kinës) nga themelimi i saj në vitin 1949 deri në [[Vdekja dhe varrimi shtetëror i Mao Zedong|vdekjen e tij]] në 1976. Ideologjikisht një [[Marksizëm–Leninizmi|Marksist-Leninist]], teoritë, strategjitë ushtarake dhe politikat e tij njihen së bashku si [[Maoizmi|Maoizëm]]. Mao ishte djali i një fshatari të begatë në [[Shaoshan]], [[Hunan]]. Ai kishte një perspektivë [[Nacionalizmi kinez|nacionaliste kineze]] dhe [[Anti-imperializmi|anti-imperialiste]] në fillim të jetës së tij dhe u ndikua veçanërisht nga ngjarjet e [[Revolucioni Xinhai|Revolucionit Xinhai]] të vitit 1911 dhe [[Lëvizja e Katër Majit|Lëvizjes së Katër Majit]] 1919. Ai më vonë miratoi Marksizëm-Leninizmin ndërsa punonte në [[Universiteti i Pekinit|Universitetin e Pekinit]], dhe u bë një anëtar themelues i Partisë Komuniste të Kinës. Më 1 tetor 1949, Mao [[Shpallja e Republikës Popullore të Kinës|shpalli themelimin e Republikës Popullore të Kinës]], një [[Shteti një-partiak|shtet me një parti]] të kontrolluar nga PK e Kinës. Nga viti 1953–1958, Mao luajti një rol të rëndësishëm në zbatimin e [[Ekonomia e planifikuar|ekonomisë së planifikuar]] në Kinë, [[Kushtetuta e Republikës Popullore të Kinës e vitit 1954|ndërtimin e Kushtetutës së parë të Republikës Popullore të Kinës]], nisjen e [[Industria e Kinës|programit të industrializimit]] dhe fillimin e projektit "[[Dy bomba, Një satelitë]]". Në vitet 1955–1957, Mao nisi [[Lëvizja Sufan|Lëvizjen Sufan]] dhe [[Fushata Anti-Djathtiste|Fushatën Anti-Djathtiste]], me të paktën 550,000 njerëz të persekutuar në këtë të fundit, shumica e të cilëve ishin intelektualë dhe disidentë. Në vitin 1958, ai nisi [[Hapi i Madh Përpara|Hapin e Madh Përpara]] që synonte të shndërronte me shpejtësi ekonominë e Kinës nga [[Shoqëria agrare|agrare]] në [[Shoqëria industriale|industriale]], e cila çoi në [[Uria e Madhe Kineze|urinë më vdekjeprurëse në histori]] dhe vdekjet e 20–46 milion njerëzve midis 1958 dhe 1962. Në vitin 1963, Mao nisi [[Lëvizja Socialiste e Edukimit|Lëvizjen Socialiste të Edukimit]], dhe në 1966 ai inicioi [[Revolucioni Kulturor Kinez|Revolucionin Kulturor]], një program për të hequr elementët "kundër-revolucionarë" në shoqërinë kineze i cili zgjati 10 vjet dhe u shënua nga lufta e dhunshme e klasave, shkatërrimi i përhapur i objekteve kulturore dhe një ngritje e paparë e [[Kulti i individit i Mao Zedong|kultit të individit të Mao Zedong]]. Dhjetëra miliona njerëz u persekutuan gjatë Revolucionit, ndërsa numri i vlerësuar i vdekjeve varion nga qindra mijëra në miliona, përfshirë [[Liu Shaoqi]], presidenti i dytë i Republikës Popullore e Kinës. Pas viteve të shëndetit të keq, Mao pësoi një seri sulmesh në zemër më 1976 dhe vdiq në moshën 82 vjeç. Gjatë epokës së Mao, popullsia e Kinës u rrit nga rreth 550 milion në mbi 900 milion ndërsa qeveria nuk zbatoi me përpikëri [[Politika e planifikimit familjar|politikën e saj të planifikimit familjar]], duke detyruar pasardhësit e Maos si [[Deng Xiaoping]] të ndërmarrin [[Politika një-fëmijë|politika më të rrepta]] për të përballuar [[Mbipopullimi njerëzor|krizën e mbipopullimit]]. [[Kategoria:Lindje 1893]] [[Kategoria:Vdekje 1976]] [[Kategoria:Ateistë kinezë]] [[Kategoria:Komunistë kinezë]] [[Kategoria:Nacionalistë kinezë]] [[Kategoria:Politikanë kinezë]] [[Kategoria:Revolucionarë kinezë]] [[Kategoria:Politikanë të Partisë Komuniste të Kinës]] gatq0kxl6sr8hi4gvp94ta01vs2dx69 0 74755 2470420 2426342 2022-08-27T20:16:52Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki '''Particion''' apo zbërthim i bashkësisë ''X'' është bashkësia ''P'' e të gjitha nënbashkësive jo të zbrazta të ''X'' të tilla që # [[Unioni]] i elementeve nga ''P'' është i barabartë me ''X''. # [[Prerja]] ç'do dy elementeve të ndryshme nga ''P'' është bashkësi e zbrazët. Me simbole matematikore këto dy kushte mund të shënohen me # <math>\bigcup P = X</math> # <math>A \cap B =\emptyset \text{ nese } A \in P, B\in P, A \neq B</math> Elementet e ''P'' i quajmë '''blloqe''' ose '''pjesë''' të particionit.<ref name="brualdi44_45">Brualdi, ''pp''. 44-45</ref> == Shembuj == * Bashkësia {''x''} ka vetëm një particion { {''x''} }. * Nëse ''X'' është një bashkësi jo e zbrazët atëherë, ''P'' = {''X''} është një particion i ''X''. * Bashkësia { 1, 2, 3 } ka këto 5 particione të ndryshme. ** { {1}, {2}, {3} }, shkurt shënojmë 1/2/3. ** { {1, 2}, {3} }, shkurt shënojmë 12/3. ** { {1, 3}, {2} }, shkurt shënojmë 13/2. ** { {1}, {2, 3} }, shkurt shënojmë 1/23. ** { {1, 2, 3} }, shkurt shënojmë 123. == Partitionet dhe relacioni i ekuivalencës == == Imtësimi i particioneve == Çdo particion ''α'' i bashkësisë ''X'' është '''imtësim''' i particionit ''ρ'' të ''X''—dhe themi se ''α'' është më imtë se ''ρ'' dhe ''ρ'' është më i trashë se ''α''—nëse ç'do element i ''α'' është nënbashkësi e ndonjë elementi të ''ρ''. Joformalisht kjo do të thotë se ''α'' është fragmentim ose coptim i ''ρ''. Në këtë rast përdorim shënimin ''α'' ≤ ''ρ''. Relacioni ''është më i imët se'' në bashkësinë e particioneve të ''X'' është një renditje e pjesshme ose rrjetë e plotë. Si shembull janë dhënë particionet e bashkësisë ''X'' = {1, 2, 3, 4}, kjo rrjetë e particioneve ka 15 elemente dhe ajo formon të ashtuquajturin diagram Hasse në figurën më poshtë [[Skeda:PartitionLattice.svg|center|480px]] == Numri i particioneve == Numri i particioneve të një bashkësie me ''n''-elemente është numër i Bellit ''B''_''n''. Disa nga numrat eparë të Bellit janë ''B''₀ = 1, ''B''₁ = 1, ''B''₂ = 2, ''B''₃ = 5, ''B''₄ = 15, ''B''₅ = 52, ''B''₆ = 203 etj. Numrat e Bellit e plotësojnë rekurencën <math>B_{n+1}=\sum_{k=0}^n {n\choose k}B_k</math> Funksioni gjenerues i numrave të Belleit është :<math>\sum_{n=0}^\infty\frac{B_n}{n!}z^n=e^{e^z-1}.</math> Numri i particioneve të një bashkësie me ''n''-elemente në ''k'' pjesë është [[Numrat e Stirlingut|numër i Stirlingut i llojit të dytë]] ''S''(''n'', ''k''). == Shënime == {{reflist}} == Referime == *{{cite book |last= Brualdi |first= Richard A. |title= Introductory Combinatorics |url= https://archive.org/details/introductorycomb0000brua_h9s5 |edition= i katërt |year= 2004 |publisher= Pearson Prentice Hall |isbn= 0131001191}} *{{cite book |last= Schechter |first= Eric |title= Handbook of Analysis and Its Foundations |year= 1997 |publisher= Academic Press |isbn= 0126227608}} <!----> [[Kategoria:Kombinatorikë]] t4tinyhjvnyuh06wmpa6kn8v7kuet53 0 82836 2470427 2465430 2022-08-27T21:02:02Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[File:Teodorico re dei Goti (493-526).png|thumb|Medalioni i Teodorikut të Madh (493-526)]] [[File:Mausoleum of Theoderic.JPG|thumb|Mauzoleu i Teoderikut të Madh]] [[File:Theoderich (Vischer).JPG|thumb|Statuja prej bronzi e Teodorikut të Madh (nga Peter Vischer Plaku , 1512–13) - Monumenti i Perandorit Maximilian I në Kishën e Oborrit në Innsbruck]] '''Theodoriku i Madh''' (454 - 30 Gusht 526), i quajtur edhe '''Theodoriku Amal''' ({{Lang-la|Flāvius Theoderīcus}}) ishte [[Ostrogotët|mbreti i ostrogotëve]] (471-526), dhe sundimtar i pavarur i Mbretërisë Ostrogotike të Italisë midis viteve 493-526, regjent i visigotëve midis viteve 511-526, ​​dhe një patric i Perandorisë Romake Lindore. == Përmbledhje == Teodoriku u lind në [[Panonia|Panoni]] dhe ishte i biri i Mbretit Teodemir. Si një fëmijë i vogël fisnik ostrogot, Teodorik u mor peng në [[Kostandinopoja|Kostandinopojë]], ku ai kaloi vitet e tij rinore dhe mori një [[Paideia|arsim]] romak lindor. Theodorik u kthye në [[Panonia|Panoni]] rreth vitit 470 dhe bëri fushatë kundër [[Sarmatët|Sarmatianëve]] dhe konkurroi për ndikim midis Gotëve të Ballkanit Romak. [[Zeno|Perandori Zeno e]] bëri atë një [[Magister militum|komandant]] të forcave romake lindore në vitin 483 pas Krishtit, dhe në vitin 484 pas Krishtit ai u emërua [[Konsulli romak|konsull]] . Sidoqoftë, Theodorik mbeti në armiqësi të vazhdueshme me perandorin dhe sulmonte shpesh tokat romake lindore. Me urdhër të Zenonit, në vitin 489 Theodorik sulmoi [[Odoacer|Odoacerin]], mbretin e Italisë, duke dalë fitues në vitin 493. Si sundimtar i ri i Italisë, ai mbështeti një administratë juridike romake dhe kulturë shkencore dhe promovoi një program të madh ndërtimi në të gjithë Italinë. {{Sfn|Johnson|1988}} Në vitin 505 ai u zgjerua në [[Ballkani|Ballkan]] dhe deri në vitin 511 ai e kishte vënë [[Mbretëria Visigotike|Mbretërinë Visigotike]] të Spanjës nën kontrollin e tij të drejtpërdrejtë dhe kishte vendosur hegjemoni mbi mbretëritë [[Mbretëria e Burgundianëve|Burgundiane]] dhe [[Mbretëria Vandal|Vandale]]. Si sundimtar i mbretërive të kombinuara gotike, Theodoriku kontrollonte një perandori që shtrihej nga [[Oqeani Atlantik]] deri në [[Detin Adriatik]]. Megjithëse vetë Theodoriku përdori vetëm titullin "mbret" (rex), disa studiues e karakterizojnë atë si një Perandor Romak Perëndimor në të gjitha përveç emrit, pasi ai sundoi pjesë të mëdha të ish-Perandorisë Romake Perëndimore, kishte marrë ish-perandorinë perëndimore regalia nga Kostandinopoja në vitin 497, dhe disa i referohen atij me titullin augustus. Theodorik vdiq në vitin 526 dhe u varros në një [[Mauzoleumi i Teodorikut|mauzoleum të madh]] në Ravenna. Ai kujtohet si figura [[Dietrich von Bern]] në [[Legjendë heroike gjermane|legjendën heroike gjermane]].<ref>{{cite book |last=Grun |first=Bernard |title=The Timetable of History |url=https://archive.org/details/timetablesofhist00grun_0 |origyear=1946 |year=1991 |publisher=Simon & Schuster|location=New York |isbn=0-671-74271-X |pages=[https://archive.org/details/timetablesofhist00grun_0/page/30 30]–31|language=en}}</ref> == Shih edhe == * [[Gotët]] * [[Panonia]] * [[Ostrogotët]] * [[Tauresiumi]] * [[Teodemiri]] * [[Theodahadi]] * [[Justiniani I]] == Literatura == * {{cite book | last=Arnold | first=Jonathan J.| title=Theoderic and the Roman Imperial Restoration | publisher=Cambridge University Press | location=Cambridge; New York | year=2014 | isbn=978-1-107-05440-0 }} * {{cite book |last=Boethius |title=The Consolation of Philosophy |translator=P. G. Walsh | place=Oxford and New York | publisher=Oxford University Press | date=2000 |isbn=0-19-283883-0 }} * {{cite book | last=Brown | first=Peter | year=1989 | title=The World of Late Antiquity: AD 150–750 | url=https://archive.org/details/worldoflateantiq0000brow | place=New York and London | publisher=W.W. Norton and Co.| isbn=978-0-39395-803-4}} * {{cite book | last=Brown | first=Thomas S. | chapter=The Role of Arianism in Ostrogothic Italy: The Evidence from Ravenna | title=The Ostrogoths from the Migration Period to the Sixth Century: An Ethnographic Perspective | editor1=J. B. Barnish | editor2=Sam J. Barnish | editor3=Federico Marazzi | year=2007 | location=Woodridge; Suffolk; Rochester, NY | publisher=Boydell Press | isbn= 978-1-84383-074-0 }} * {{cite book | last=Burns | first=Thomas | year=1991 | title=A History of the Ostrogoths | place= Bloomington; Indianapolis | publisher=Indiana University Press | isbn=978-0-25320-600-8 }} * {{cite book | last=Collins | first=Roger | year=2004 | title=Visigothic Spain, 409–711 | place=Malden, MA | publisher=Blackwell Publishing | isbn=978-0-47075-461-0 }} * {{cite book| last=Dailey | first=E. T. | year=2015 | title=Queens, Consorts, Concubines: Gregory of Tours and Women of the Merovingian Elite | place=Leiden; Boston | publisher=Brill | isbn=978-9-00429-089-1 }} * {{cite book | last=Delbrück | first=Hans | year=1990 | title=The Barbarian Invasions | volume=II | series=History of the Art of War | location=Lincoln and London | publisher=University of Nebraska Press | isbn=978-0-80329-200-0}} * {{cite book | last=Elton | first=Hugh | year=2018 | title=The Roman Empire in Late Antiquity: A Political and Military History | location= Cambridge and New York | publisher=Cambridge University Press | isbn= 978-1-10845-631-9 }} * {{cite book | last=Fletcher | first=Richard | year=1997 | title=The Barbarian Conversion: From Paganism to Christianity | location=New York | publisher=Henry Holt | isbn=0-8050-2763-7 | url=https://archive.org/details/barbarianconvers00flet }} * {{cite book| last=Frassetto | first=Michael | year=2003 | title=Encyclopedia of Barbarian Europe: Society in Transformation | place=Santa Barbara, CA |publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-263-9}} * {{cite book | last=Fried| first=Johannes | year=2015 | title=The Middle Ages | url=https://archive.org/details/middleages0000frie| place=Cambridge and London | publisher=The Belknap Press of Harvard University Press | isbn=978-0-67405-562-9}} * {{cite book | last = Geary | first = Patrick J. | year = 1999 | chapter = Barbarians and Ethnicity | title = Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World | editor1 = G.W. Bowersock | editor2 = Peter Brown | editor3 = Oleg Grabar | location = Cambridge, MA | publisher = The Belknap Press of Harvard University Press | isbn = 978-0-67451-173-6 | url = https://archive.org/details/lateantiquitygui00bowe }} * {{cite book| last=Halsall | first=Guy | year=2007 | title= Barbarian Migrations and the Roman West, 376–568 | place= Cambridge and New York | publisher= Cambridge University Press | isbn=978-0-52143-543-7 }} * {{cite book|last1=Haymes|first1=Edward R.|last2=Samples|first2=Susan T.|title=Heroic legends of the North: an introduction to the Nibelung and Dietrich cycles|date=1996|publisher=Garland|location=New York|isbn=0815300336}} * {{cite book|last=Heather|first=Peter|title=The Restoration of Rome: Barbarian Popes & Imperial Pretenders|url=https://archive.org/details/restorationofrom0000heat_l0f9|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|date=2013|isbn=978-0-19-936851-8}} * {{cite book|last1=Heinzle|first1=Joachim|title=Einführung in die mittelhochdeutsche Dietrichepik|date=1999|publisher=De Gruyter|location=Berlin, New York|isbn=3-11-015094-8 |url=https://books.google.com/books?id=4Sz4f9YS53EC }} * {{cite book | last=Heydemann | first=Gerda | chapter=The Ostrogothic Kingdom: Ideologies and Transitions | title= A Companion to Ostrogothic Italy | editor1=Jonathan J. Arnold | editor2=M. Shane Bjornlie | editor3=Kristina Sessa | year=2016 | location=Leiden and Boston | publisher=Brill | isbn=978-9004-31376-7 }} * {{cite book | last=James | first=Edward | title=Europe's Barbarians, AD 200–600 | year=2014 | location=London and New York | publisher=Routledge | isbn=978-0-58277-296-0}} * {{cite journal | last=Johnson | first=Mark J. | title=Toward a History of Theoderic's Building Program |journal=Dumbarton Oaks Papers|date=1988|volume=42| pages=73–96 | jstor=1291590 | doi=10.2307/1291590 }} * {{cite book | last=Koenigsberger | first=H.G | title=Medieval Europe, 400–1500 | url=https://archive.org/details/medievaleurope400000koen | publisher=Longman | location=Essex | year=1987 | isbn=0-582-49403-6 }} * {{cite book | last=Langer | first=William L. | year=1968 | title=An Encyclopedia of World History | url=https://books.google.com/books?id=_KlmAAAAMAAJ&q=Thiudareiks | chapter=Italy, 489–554 | publisher=George G. Harrap and Co.}} * {{cite book|editor1-last=Lienert|editor1-first=Elisabeth|title=Dietrich-Testimonien des 6. bis 16. Jahrhunderts|date=2008|publisher=de Gruyter|location=Berlin|language=de| isbn=978-3484645042|series=Texte und Studien zur mittelhochdeutschen Heldenepik| volume=4}} * {{cite book |last=Mango | first=Cyril | year=2002 |chapter=Introduction | title=The Oxford History of Byzantium | editor=Cyril Mango | location=New York | publisher=Oxford University Press | isbn=978-0-19814-098-6 }} * {{cite book | last=Näsman| first=Ulf | chapter=Från Attila till Karl den Store | title=Hem till Jarlabanke: Jord, makt och evigt liv i östra Mälardalen under järnåder och medeltid | trans-title=Home to Jarlabanke: Land, power and eternal life in eastern Mälardalen during the Iron Age and the Middle Ages | language=sv | editor1=M. Olausson | year=2008 | location=Lund | publisher=Historiska media | isbn=978-91-85507-94-8}} * {{cite web | last=O'Donnell| first=James |website=Georgetown University online text |title=Cassiodorus | year=1995 | access-date=16 korrik 2017 | url=http://faculty.georgetown.edu/jod/texts/cassbook/chap1.html | place=Berkeley, CA | publisher=University of California Press}} * {{cite book | last=Owen | first=Francis| year=1990 | title=The Germanic People: Their Origin, Expansion & Culture | place=New York |publisher=Dorset Press | isbn=978-0-88029-579-6 }} * {{cite book|last1=Ring|first1=Trudy|last2=Salkin|first2=Robert M.|last3=La Boda|first3=Sharon|title=International Dictionary of Historic Places: Southern Europe|url=https://books.google.com/books?id=74JI2UlcU8AC&pg=PA556|date=1996|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-884964-02-2}} * {{cite book| last=Rosenwein | first=Barbara H. | year=2009 | title=A Short History of the Middle Ages | url=https://archive.org/details/shorthistoryofmi0000rose_g7j3 | place=Toronto | publisher=University of Toronto Press | isbn=978-1-44260-104-8 }} * {{cite book|last=Silber|first=Manfred| year=1970 | title=The Gallic Royalty of the Merovingians in Its Relationship to the Orbis Terrarum Romanum During the 5th and the 6th Centuries A.D.| url=https://books.google.com/books?id=4s4lAAAAMAAJ&q=%22theodericus+pius+princis%22|place=Zürich|publisher=Peter Lang}} * {{cite book|last=Steffens|first=Franz|year=1903|title=Lateinische Paläographie: Hundert Tafeln in Lichtdruck, mit gegenüberstehender Transscription, nebst Erläuterungen und einer systematischen Darstellung der Entwicklung der lateinischen Schrift|place=Freiburg|publisher=Universitäts-Buchhandlung|url=https://books.google.com/books?id=NQs4AQAAMAAJ&q=%22theodericus+pius+princis%22+%22invictus+semper%22&pg=PR2}} * {{cite book |first=Ingmar |last=Stenroth |title=Goternas Historia |year=2015 |location=Göteborg |publisher=Citytidningen CT |isbn=978-91-974194-8-2 |language=sv }} * {{cite book|last=Vasiliev|first=A. A.|title=Justin the First|location=Cambridge, MA |publisher=Harvard University Press|date=1950|oclc=310492065}} * {{cite book| last=Wolfram | first=Herwig | year=1988 | title=History of the Goths | url=https://archive.org/details/historyofgoths0000wolf | place=Berkeley and Los Angeles| publisher=University of California Press | isbn= 0-520-05259-5}} * {{cite book| last=Wolfram | first=Herwig | year=1997 | title=The Roman Empire and its Germanic Peoples | url=https://archive.org/details/romanempireitsge0000wolf | place=Berkeley and Los Angeles| publisher=University of California Press | isbn=0-520-08511-6}} == Referime == <references/> [[Kategoria:Lindje - Shekulli V]] [[Kategoria:Vdekje - Shekulli VI]] [[Kategoria:Mbretër]] [[Kategoria:Legjendë]] lqc65je6g60sjsvid7694xo18kaukyt 0 86860 2470385 2361669 2022-08-27T14:56:19Z Elton Heta 136145 /* sjellje elektrokimik të metaleve */ wikitext text/x-wiki {{Faqe e palidhur|data=shtator 2012}} {{Pp}} {{Shkronja}} {{joref}} '''Korrozioni''' është një [[proces i ngadalshëm|proces natyral]] i cili konverton një metal të rafinuar në një formë kimike më stabël të tilla si okside, hidrokside, ose sulfide. Ky është shkatërrimi gradual i materialeve (zakonisht metaleve) nga reaksionet kimike dhe/ose elektrokimike me mjedisin perkatës. Ky fenomen mund të jetë subjekt i shumë materiale të ndryshme por forma e korrozionit është sipas definicionit të caktuara që haset nga metalet. Korrozioni i metaleve të mund të definohet si një proces i degradimit dhe konsolidimit me elemente të tjera. Këto janë një nivelet e energjisë të cilat janë më të mëdha se minerale përkatëse dhe, në kushte të caktuara mjedisore,i nënshtrohen korrozionit. == Procesi i korrozionit qe bëhet në bazë të mekanizmave të ndryshme kimike ose fizike == Kimike korrozioni ose të thatë derë hekuri me shenjat e dukshme të korrozionit Kjo është një korrozioni kimik, i cili ndodh kur një metal i zhytur në një gaz të një natyre të ndryshme nga të cilat klor normal (acidet, oksigjen thatë, etj.), por e barabartë ose me temperaturë me të lartë, të dy kushtet mund të bëhen realitet të njëjtën kohë, duke nxitur korrozionin. Kushtet atmosferike të jashtme (temperatura, etj.) dhe natyra e metaleve mund të krijojnë një film te hollë, stabilitet oksid,trashësine e disa μm, më poshtë i cili vazhdon shpërndarjen e oksigjenit. Korrozioni kimik ndodh vetëm kur një metal është i zhytur, në mungesë të lagështise, atmosferës se gazte të një lloji me të ndryshëm se normalja,ose temperaturë të lartë : dy kushte mund të ndodhin në të njëjtën kohë inkurajuese korrozioni.kushtet e jashtme dhe nga natyra e metalit mund të krijojë një film te qëndrueshëm te hollë (passivation), i cili pushon së sa më shpejt. Formimin e oksideve të hekurit është pasojë e shpenzuar shumë nga një temperaturë të lartë në një prej çeliku oxidizing atmosferë. Gjatë ftohjes formon një shtresë e ajrit oksidet e brishtë me 3. Ndryshk është kështu përbëjnë një shtresë të oksidit të cilat çeliku themelor mbron nga korrozioni të vazhdojë sepse kjo shtresë është e brishtë dhe jo mjaft të ngushtë. Në rastin e bakrit ose alumini oksid ka një gravitet specifik më pak se pesha specifike e metalit vetë, pra, të barabartë oksid peshë zë vëllimin më shumë dhe kështu e mbron materiale themelor. Në rastin e çelikut, megjithatë, oksid ka një gravitetit të veçanta më e madhe se pesha specifike e metaleve në vetvete, pastaj, me oksid të barabartë në peshë zë vëllimin më pak dhe del në pension dhe krijon çarje ku oksigjeni penetron një tjetër vazhdon korrozioni në underside. Kështu e filmit oksid hekuri nuk mund të konsiderohet mbrojtës. === Aspektet termodinamik === Afri kimike të të gjitha metalet, përveç ari, për oksigjenit në temperaturë dhome është pozitiv dhe më tej me rritjen e temperaturës në rritje. Nga kjo rrjedh se nuk ka gjithmonë tendencën për të formuar oksidet e më shumë ose më pak stabile varësisht intervalin e temperaturës. Nëse kemi parasysh një aliazh, ka raste të ndryshme : * oksidimi i metaleve solucion, në qoftë se ka një tërheqje për oksigjenit rritjen dhe përhapjen e këtyre të fundit është e ligë mirë ; * oksidim nga format e metaleve tretës një shtresë e oksidit tretës në kuadër të grimcave lëndë e tretur ; * oksidim të dy. === Aspektet kinetike === Ne e konsiderojmë këtu faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e rritjen e shtresës së oksidit : marrëdhëniet në mes të oksidit të vëllimit që është formuar dhe që i metalet bazë oksidohet, e cila përcakton gjendjen e filmit oksidit : tensionohet, pak i ngjeshur, i mbledhur ; Temperatura e rritur zvogëlon të energjisë të lëshuara nga metalike në procesin e korrozionit dhe për këtë arsye të energjisë që mund të shkojnë në oksigjenit molekular të veçoj në atomike dhe lidhet me atomet metalike. Në përgjithësi, megjithatë, shpejtësia rritet me temperaturë, por jo gjithmonë lineare ; metale janë të preferuar në mënyrë që ata i binden ligjeve logaritmike dhe kub (aluminit dhe lidhjeve të tij, plotësimin e kromit) ; depërtueshmëri oksigjen dhe elektrike përçueshmëri oksid. === Intergranular gërryerje (intergranular ose) === Intergranular korrozioni në pjatë çeliku austenitic. Kjo ndodh në kufijtë e kokrra e një zgjidhje të qëndrueshme në veçantë çeliku inox austenitic ose ferritic se ishte mbuluar me një ngrohje mbi 500&nbsp;°C. Në këto kushte nuk është në fakt reshje të carbidKjo krijon një situatë të kufijve të grurit të pasur carbides kromit, të cilat shërbejnë si katodë, dhe përreth matricës me Cr < 12 %, nuk passivated dhe pastaj vepron si anode : ajo mund të të fillojë të korrozionit lagësht. Një gjobë-trashë në këtë Situata nuk është produktive, pasi që një shtrirje më të madhe e kufijve të drithërave do të thotë zgjerim më të madh të zonave nënshtrohen korrozionit. Për të reduktuar këtë korrozionit është e këshillueshme që të kalojnë shpejt varg kritike temperaturës (për shembull, ftohjes me ujë) ose mund të zgjasë për ngrohje Kjo për të parandaluar apo lehtësuar shpërndarjes së kromit. Një tjetër zgjidhje miratuar shpesh në Çelikë çelik aliazh austenitic është shtuar në sasi relativisht të vogël më shumë carburetor metalike të kromit (Ti, Cb apo Ta), i cili, duke formuar carbides e tyre, krom e ndalon carburetor. Një zgjidhje e përhapur është që zonat e decarburized çeliku, duke e çuar përqindja e karbonit nën 0,03 %, duke reduktuar kështu formimin e carbides kromit, dhe këto materiale janë të treguara nga "L" (Low karboni). == Galvanik korrozioni ose elektrokimik ose me lagështi == Mekanizmi elektrokimik i korrozionit është ose i panatyrshëm prodhon sipas një proces i lagësht dhe është shkaktuar kur dy materialeve të mundshme të ndryshme elektrike (bujari të ndryshme) (Mund të jetë gjithashtu materiale të njëjta që për arsye të ndryshme mund të të marrë një potencial të ndryshme elektrike) janë të vendosur të kontakte të drejtpërdrejta në mes tyre (bashkim i panatyrshëm) në Prania e elementit të tretë (electrolyte). Është për të formuar një pirg e qark të shkurtër (ose i panatyrshëm qelizë macrocoppia) në të cilin elektroda janë të përbërë nga dy materialeve të petëzuar. Kjo gjeneron një rrjedhë e elektroneve nga më pak fisnik (Duke pasur më pak potencial), e quajtur anode ose shkop (apo elektrodë) oxidizes negativ (shkrirjen), për më shumë fisnik ka potencial më të madh, të quajtur katodë ose hu (ose elektrodë) zvogëlon pozitive. Reagimi ndodhin gjatë procesit të korrozionit të të gjitha Redox. Pra nga Konventa, materiale ka një tirazh prej një aktuale nga cathode në zonën anode dhe njëra në drejtim të kundërt në electrolyte, kryer nga Lëvizja e joneve të tretur. Prandaj ekziston një rritje e normës së korrozionit e zinkut më pak fisnik (p.sh., hekur, nikel) dhe një [[http://www.shembull.al{{Lidhje e thyer}} Titulli i rënie në shpejtësi e materialit korrozive më shumë fisnik (p.sh. bakri, argjendi, çelik). Konceptet themelore kontakt i panatyrshëm i metaleve gjithashtu mund të zgjatet për palë të metaleve dhe lidhjeve të tyre me materiale të ndryshme të tilla si oksideve dhe sulfides, pajisur me përçueshmëri elektronike (p.sh. magnetit, sulphides e bakrit dhe të hekurit, grafit). Shkalla e korrozionit varet nga : * diferenca potenciale krijuar në mes të dy elementeve dhe kjo është e gjitha sa më e madhe sa më të largët janë elementet veten e tyre në shkallën e standardeve të mundshme (ose i panatyrshëm në shkallë bujari) ; * sasia e oksigjenit të pranishëm në mjedisin ; * raporti midis zonës totale e dy metaleve dhe se e metalit më pak fisnike. Bujari e metaleve të ndryshme nuk është e të përcaktohen nga vlerat unike termodinamik raportuar potencial elektrokimik në serinë e ekuilibrit reagimet Redox të ionization të këtyre metaleve. Ju duhet, në fakt, e di vlerat e mundshme supozojmë se materialet e ndryshme pas ulje në mjedise të agresive "" përcaktimit të vërtetë në mënyrë seri panatyrshëm "praktikat" lidhur me sjelljen e ndryshme materialeve metalike kur ata janë të bashkuar në të ndryshme mjedise konsiderohet. Bujari e nje materiali metalik mund të ndryshojë në mënyrë të konsiderueshme në gamë të gjerë të varësisë të mundshëm të dy kushtet mjedis (përbërja, pH, temperatura, prania e ose mungesa e kushteve të ngrohjes, agjitacion, ...) se metal (detyrimet për shkak të pranisë së filmit. Aktiviteti ose sipërfaqe mbrojtëse kur sipërfaqe metalike është në kontakt të drejtpërdrejtë me mediat agresive). Për sa i përket aplikimit, në krijimin e palë të materiale që vijnë së bashku në seri i panatyrshëm do të jetë konsiderohet e favorshme, që rezulton në këto materiale së bashku Elektrike pajtueshme, por duhet të jetë si ju nuk e përdorni materiale nga largët e tyre në seri panatyrshëm të interesit. Në procesin e korrozionit me kontakt, në disa raste mund të përjetojnë një ndryshim të polarizimit të çift rrotullues për të cilat materiale fillimisht sillet si një katodë dhe anasjelltas. Një shembull klasik është ai i Zn-Fe palë në ujërat natyrore metal temperaturë të lartë, zink, dhe më pak fisnik fillimisht anodic se hekuri, pas formimin e një filmi të qëndrueshme passivating e oksidit të zinkut me përçueshmëri elektronike, do të bëhet në kohë një sjelljes se katodë hekuri. Ndër faktorët qeverisës brejtjen e kontaktit është e kujtoi e përçueshmëri elektrike mjedisit agresive. Në të vërtetë, në media me përçueshmëri lartë e sulmit intensive dhe mund të dëgjohet në distanca të gjata, ndërsa në mjediset me resistivity të lartë të korrozionit është e kufizuar në zonën e anode pranë kryqëzim me zonën katodë. Për Prandaj ky lloj i korrozionit është veçanërisht serioze në ujë të detit, por e ujit të freskët që kanë një përcjellshmërisë e së paku dy urdhërat e magnitudë të ulët. Një tjetër faktor i rëndësishëm në rregullimin e korrozionit Galvanik është raporti zonë dhe katodë slimes anode, kushtet më të dëmshme janë plotësuar kur zona anodic është i vogël në krahasim me katodë në Si sulmi korrozionit është i përqëndruar në zonën e kufizuar. Një shembull tipik mund të jetë përdorimi i fasteners në hekuri (thonjtë ose vida) në strukturat e bakrit, ose, siç ndodh shpesh në inxhinieri hidraulike, bulonave çelik në tubo në çelik të karbonit ose hedhur hekur. Parandalimi ose kontrollimit korrozioni me kontaktoni mund të arrihet duke iu shmangur kontaktit në mes të materialeve bujari ose izolimi një shumë të ndryshme midis tyre, kur është e mundur, materiale të ndryshme metalike. Edhe përdorimi i veshjeve mbrojtëse ose frenuesit mund të zvogëlojë rrezikun e korrozionit kontakt. Në qoftë se kjo është e pamundur për të shmangur përdorimin e një palë e materialeve metalike nuk janë në përputhje me njëri-tjetrin, ne mund të zgjerimin e zinxhirit galvanik, duke futur një metal të tretë, më pak fisnik se ato përbëjnë palë, që vepron si anode dhe pastaj pavlerë. === Bujari e metaleve === Për shkak të bujarise të tij të lartë, ari amtare ka kinetikë korrozioni i ngadalshëm. Metalet karakterizohen nga fisnikët si dhe nga kushtrimi e tyre, [1] që tregon lehtësi më të madhe ose të vogël të materialeve të japin një numrin e elektroneve. Metaleve fisnike (p.sh. bakri dhe argjendi) të jepnin më shumë nuk ka gjasa që metale elektronet më pak fisnik (për të tilla si hekuri dhe zinkut). Nga një thjesht cilësore, më poshtë është tregon shkallën galvanik (në krahasim me hidrogjen elektrodë). Metalet më të zakonshme dhe lidhjeve (në më pak fisnik) : * Litium * Sodium * Magnez * Titani * Alumini * Mangan * Zink * Kromi * Hekuri - (karboni çeliku, gize) * Kadmium * Nikel * Kallaj * Bakër * Argjend * Merkuri * Platini * Ari === Sjellje elektrokimik të metaleve === Në metale, ka dy sjellje elektrokimik : * sjellje elektrokimik aktiv është karakteristike e atyre metale, të tilla si çeliku karbonit, e cila oxidizes dëm rritje të produkteve të pazgjidhshëm korrozioni (p.sh. ndryshk) qe Pasi depozituar në materiale dhe të formojnë një film bira-bira të papërshtatshme për shumë kompakt dhe duke penguar procesin anodic të passivate metaleve bazë ; * sjelljes pasive elektrokimik është karakteristike e atyre metale të tilla si çelik inox, e cila oxidizes dëm rritje të produkteve të korrozionit të cilat formojnë një pazgjidhshëm ngurta shtresë e hollë e vazhdueshme në gjendje të parandalimit të procesit anode dhe kështu korrozioni të materialit bazë Korrozioni i hekurit dhe të lidhjeve të saj === Ndryshk dhe i poshtër mbi një tabaka pjekje === Në të lidhjeve të tilla si ngjyra Çelikë karbonit, aliazh të ulët dhe gizës, siç do ta shohim më vonë, produktet janë të pazgjidhshëm formuar si rezultat i korrozionit elektrokimik nuk janë të mbrojtje për materiale bazë dhe për këtë arsye e këtyre lidhjeve të ketë një sjellje pasiv elektrokimik. Kusht i domosdoshëm për të manifestuar korrozioni elektrokimi e hekurit në temperaturë normale, është se Objekti është në prani të ujit dhe të oksigjenit. X izoluar në një metal, i zhytur në një tretësirë ujore, është natyrisht reagimin në vijim: Xn → X + + ne- Kjo do të thotë se X ka një tendencë për të kaluar në zgjidhje disa atome organizohet në sipërfaqe të saj në formë të joneve Xn +. Si jonet kalojnë në zgjidhjen e majta në të metaleve elektronet e tyre outermost ata-metalike vetë është i ngarkuar negativisht. Në këtë situatë disa joneve + Xn do të tërhiqen nga metalike dhe është redeposited në sipërfaqe në formë metaleve bazë të reagimit : Xn + ne + → X Kur dy reagime të arrijë të njëjtën shpejtësi që ju keni një ekuilibër dinamik, dmth numri i atomeve lënë metalike është e barabartë me numrin e joneve që janë redeposited në këtë. Në këtë pikë metalike do të marrë një potencial të caktuar potenciali elektrik (Redox). Nëse, në prani të një electrolyte, dy metalet (ose pjesë të metal të njëjtë) janë bërë në të ndryshme potenciale kontakt, formon një qelizë panatyrshëm apo bateri. Procesi më lart varet nga natyra e kimike-fizike metalike dhe llojin e mjedisit në të cilin ata janë të zhytur. Në sipërfaqen e trillimet çelikut, për shkak të punë vuajtur, nuk janë gjithmonë fusha apo pikë, që dallojnë njëri-tjetrit fizikisht apo kimikisht dhe kështu të ketë një potencial të ndryshme ;. Në dy nga këto pika, pavarësisht nga ndryshimi të mundshëm (ΔE), por nuk ka rrjedha aktuale në qoftë se mjedisi është i thatë, madje edhe në prani të oksigjenit, nuk janë në gjendje për të arritur një dirigjent jonik. ; Mekanizmi i korrozionit e hekurit në prani të ujit Nëse sipërfaqja e artikullit është depozituar një shtresë ujë ose një film i hollë i lagështi, të përfshira zakonisht atmosferë midis dy pikave me ndryshim i mundshëm është të përbëjnë një numër të bateri të vogël, për shkak se : të ndërtuar një qark që zhvillohet në shtresë të hollë jonik të ujit ose lagështisë (dirigjent të llojit të dytë) gjeneron një qark elektronik që e bën hekurin (Dirigjent të llojit të parë). E ujit në fakt për shkak të karakterit të saj është e dobët amphoteric dissociated joneve hidrogjenit në H + dhe OH-hydroxyl : H2O → H + + OH-. Prandaj, edhe në qoftë se uji është i pastër, ka një të vogël, por përçueshmëri matshme elektrike. Si më lart korrozionit në hekur më poshtë vijon proces. Në zonën anodic, hekuri të shpërndahet japin ujë apo vello të lagështisë, Fe + + jon dhe lëshimin ndërsa elektronet : 2Fe → 2Fe + + + 4E-. Elektronet lëshuar nga hekuri atomeve në anode migrojnë përmes metaleve (qark elektronik) katodë ku ata reagojnë me të joneve hidrogjenit H + nga jon e qark: 4H + 4e-+ 2H2 → Kjo ka dy efekte : * Së pari, jonet mos hidrogjenit në ujë film rrit përqendrimi i joneve hydroxyl OH-dhe për këtë arsye zona katodë bëhet alkaline * Së dyti, formimi i gazit hidrogjen ka tendencë të polarizoj dhe pengojnë reagim më tej. Gazi vishem formuar ngadalëson afrimin e joneve hidrogjenit shumë në zonën e cathodic dhe ndalon ikjen e elektroneve të reja atë. Në këtë pikë oksigjeni në ujë apo vello e lagështisë reaguar me gaz hidrogjeni, duke formuar ujë, e cila depolarises katodë: 2H2 + O2 → 2H2O. Ndërsa jonet hydroxyl në anode nga jon nga katodë nëpër qark, ata ballafaqohen ions ngjyra Fe + + se përhapja e ujit anode apo krem lagështi, me formimin e hidroksid ngjyra: 2Fe + + + 2Fe 4OH-→ (OH) 2 Në prani të oksigjenit të mjaftueshme në anode, jon Hekuri është oksidohet të joneve ferric me formimin e oksidit hidroksid ferric (i cili është kimikisht ndryshk), vetëm shpjegueshëm, e cila precipitates metaleve : 2Fe (OH) 2 + O2 + H2O ½ → Fe2O3.nH2O. Duke pasur parasysh tendencën e joneve ngjyra për të përhapur anode parë për të kombinuar dhe formën ndryshk, kjo depozituara në sipërfaqen e hekurit prodhon, duket si një Produkt poroz me anëtarësimin e paqëndrueshme në anode metalike. Kështu, veprimin e tij mbrojtëse (passivation) nuk është të mjaftueshme për të pengojnë ose të ndaluar procesin e korrozionit si është rasti në çelik inox (ose lidhjet e bakrit dhe alumini), për të cilat produktet e korrozionit, duke formuar një film të vazhdueshme dhe përkrahës oksid në sipërfaqen e materiale, frenojnë procesin anodic në mënyrë që Shkalla e korrozionit bëhet mjaft e papërfillshme (Sjellje Elektro-aktive). Humbja e vazhdueshme e anode metalit mund të ndodhë të thellë zgavër dhe madje edhe vrimë e elementit të njëjtë në çeliku. Çfarë është thënë në lidhje me veprimin e ujit dhe të oksigjenit në brejtjen e çelikut. Përçueshmëri elektrike, ujë, dhe për këtë arsye shpejtësia e rritet korrozioni me sasinë e kripërave të tretur. atmosferë Detare apo ujin e detit përçueshmëri elektrike të arrijë vlera shumë më të larta se ato janë gjetur kimikisht ujë të pastër. Në këtë situatë mbetet e vlefshme që nga mekanizmi më parë, por joneve ngjyra që përhapet nga anode kombinuar më mirë me të joneve klor prodhuar nga ndarje e klorur natriumi elektrolitike në ujë apo film i lagështi, duke formuar hekuri klorur: → 4NaCl 4NA + + 4cl- 2Fe + + + 4cl-→ 2FeCl2. Në të njëjtën kohë në natriumi cathodic ions kombinohet me jonet hydroxyl (OH-) hidroksid natriumi formuar : 4NA 4 + OH-→ 4NaOH. Reagimi pasuese e chloride ngjyra, hidroksid natriumi dhe oksigjen, ky film i ujit apo lagështia, përcaktimin e formimin e oksidit ferric: 4FeCl2 8NaOH + + O2 → 2Fe2O3 8NaCl + + 4H2O Që në këtë rast si sherbet ngjyra chloride natriumi janë shumë të shpjegueshëm, jon është përhapur në qark Zona cathodic anodic, ndryshk depozituara në sipërfaqja e materialit ngjyra është ende shumë i poroz dhe shumë të dobët dhe për këtë arsye nuk mund të passivate metalike. Për më tepër, procesi i korrozionit është lehtësuar më tej rigjenerimin e klorur natriumi. ==== Ajrim diferencuar korrozioni ==== Korrozioni lokalizuar për ajrosje diferenciale është themeluar kur metal i nënshtrohet fusha të ndryshme të përmbajtjes oksigjen. Këto lloje të korrozionit të ndodhura në struktura të tilla nëpër shtresat e tokës për të përshkueshmërisë të ndryshme oksigjen (p.sh. shtresa balte dhe shtresa të rërës) ose në rubinet, kur një mosfunksionim aplikim shfrim formuar xhepat e ajrit. Ekzaminimi i mekanizmit të korrozionit të një material të matricës hekuri në prani të një shtresë varrosur nga balta dhe një rërë. Sipërfaqe metalike në kontakt me balte, pak më të depërtueshëm oksigjenit bëhet një anode dhe pastaj vendin e procesit të shpërbërjes së: 2Fe → 2Fe + + + 4E-; ndërsa në kontakt me rërë, depërtueshëm për oksigjen, bëhet procesi cathodic e reduktimit që është i bazuar Oxygen : 4H + + 4E-→ 2H2 2H2 + O2 → 2H2O Korrozioni i përforcuar shufra të strukturave të betonit i armatosur ==== Frakturë në konkrete për shkak të korrozionit armaturë ==== Edhe forca të blinduara të betonit armuar, ndërsa duke u zhytur në çimento logjike mund t'i nënshtrohet fenomeneve agjentëve. Kjo ndodh kur konkrete në procesin e carbonation që është iniciuar nga ana e shpërndarjes së karbonit brenda paste çimentos, ekziston një rënie në pH që përcakton mjedisin ideal për fillimin korrozionit e bare reinforcement (për një betoni carbonated plotësisht, pH bie në rreth 8,5). Në fakt ka forma të ndryshme të hidroksid hekuri që është gjeneruar si rezultat i oksidim e hekurit metalike, sidomos në shumë mjedis themelore në pH> 11 (siç ndodh në konkrete për shkak të pranisë së gëlqere), ai formon një lloj lapidocrocite hidroksid quajtur, i cili tregon qëndrueshme, të dendura, kompakt dhe përcaktues për të mbështetur themelor metalike, duke krijuar një pengesë të padepërtueshëm të oksigjenit dhe lagështi në mënyrë që procesi oksidimi ndodh në një normë të papërfillshëm (passivated hekuri). Në disa më pak bazë pH <11 (siç ndodh në konkrete kur limonit është neutralizuar efektin carbonation) ose, siç do ta shohim, në mjediset chloride lumtur, hidroksid hekur bëhet poroze, depërtueshëm oksigjen dhe lagështi dhe për këtë arsye më shumë mbrojtëse për hekur më poshtë (hekur depassivation), kështu që ju mund iniciojë korrozioni. Efekti i spalling ==== Korrozioni i përforcuar shufra ka në thelb dy fenomeneve degradues: ==== e para, më të rrezikshme në rënie seksion i shkop ; e dytë përfshin një ndarje të mbuluar konkrete (spalling), kjo ndodh kur streset e gjeneruar në beton Për shkak të fenomeneve të shtrirë shoqërues formimin e ndryshk, kalon rezistencës në tërheqje e materialit. Natyrisht, dëbimin e mbuluar shkaqet konkrete të plotë ekspozimit ndaj veprimit agresiv të mjedisit hekurit që prandaj është përshpejtuar. Në prani të joneve klor-CL, korrozioni i shufra përforcim mund të jetë i paraqitur me pH të lartë (>> 9), kjo Nëse keni një gërryerje lokalizuar që korrozioni vendosjes (ose vendosjes). Ky lloj i korrozioni mund të sulmojnë edhe çelik inox. ===== Mbrojtja e forca të blinduara ===== Mbrojtjen e përforcuese të çelikut prej korrozionit varet nga dendësia e betonit, të cilësisë dhe Trashësia e mbuluar konkrete dhe shkallën e plasaritje. dendësia dhe cilësinë e mbuluar konkrete fitohet kontrollimin e ujit maksimale / raport çimento dhe minimale përmbajtjen e çimentos [2]. ==== Korrozionit e objekte hekuri varrosur ==== Në mungesë të baktereve, shkalla e korrozionit strukturave të varrosur zvogëlon ngjyra matricës me rritjen e resistivity i tokave. Resistivity varet nga disa faktorë dhe në veçanti nga : * strukturën gjeologjike * madhësisë së grimcave * porosity * depërtueshmëri * përmbajtjen e ujit. Prandaj, nën tokën që të sigurojë një nivel më të lartë oksigjen, një përmbajtje të përshtatshme ujë (jo të thatë e as shumë të i ngopur) dhe një përmbajtje të përshtatshme electrolyte kripë janë më të corrosivity lartë. Shkalla e korrozionit gjithashtu varet nga faktorë të tjerë siç janë: * pH. Më shumë acid është toka më e madhe e veprimit gërryes të terren * Përmbajtja e klorureve dhe sulfateve të ketë një efekt të cilat depassivante dhe të japin rritje të kripërave të hekurit me të ulët vetitë mbrojtëse. Metodat e mbrojtjes së korrozionit Për të ndaluar mbrojtje korrozioni mund të përdoren e pasiv dhe / ose llojit aktive. Në rastin e parë e mbrojtjes është që të izoluar në sipërfaqe metaleve nga jashtë duke mbuluar e saj (Pastrimi Pas duhur të njëjtë) me, për shembull: një film mbrojtëse bojë; shtresë mbrojtëse bërë nga polietileni (UNI 9099), bitumi (UNI 5256) dhe poliuretani, zakonisht përdoret si shtresë e jashtme e tubave prej çeliku nëntokësore. Shpesh përdoret edhe shirita të polietileni ngjitës të ftohtë aplikuar [3]. . produktet e oksidimit të marra për shembull nga oksidimi anodic është përdorur për metale si alumini, nikel dhe kobalt. Oksidet e këto materiale janë shumë të fortë dhe i përkrahin sipërfaqe shtresa dhe për këtë arsye në rritje metalike. më pak të metaleve fisnike siç janë zinku. Në këtë rast ne flasim të zinkut, të përdorura për të mbrojtur hekur, e bëri immersing metalike në një banjë të zinkut shkrirë. Në këtë rast, sepse zinkut është zvogëluar e hekurit, edhe pse një pjesë sipërfaqe hekuri mbetet e paplotësuar, oksidimi vazhdon Zink (me formimin e ndryshket bardhë formuar kryesisht e hidroksid zink dhe pjesë oksid dhe karbonatike) dhe hekuri, mbetet i mbrojtur deri sa u konsumuar të gjitha zinkut. më shumë metale fisnike të tilla si kromi. Në këtë rast ne flasim për kromit që është përdorur për të mbrojtur objekte hekur. Veshje sipërfaqe e hekurit është për më shumë electrolytically. Rojeve janë quajtur mbrojtje aktive dhe cathodic përdorur për të eliminuar korrozionit e objekte hekuri varrosur. Ne mund të dallojë dy lloje të mbrojtjes cathodic: I impresionuar aktuale: kjo konsiston në aplikimin e një emf jashtme ndryshe, që të lidhë Objekti me pol negative të një gjenerator të jashtëm e të cilit është pol pozitiv nga ana e tij lidhur një elektrodë palëvizshëm (graphite p.sh.) varrosën pranë e ndërtesës. Lagështi tokës vepron si electrolyte. anode flijimit apo bashkim i panatyrshëm: është lidheni direkt me hekur prodhuar elektrodë bazamenti përbëhet nga një metal më pak fisnik (më shumë reduktimin) hekur vetë, të tilla si zink apo magnez. Është krijuar një qelizë panatyrshëm në të cilën vepron hekur si një katodë dhe elektrodë një anode e cila si pasojë prish kështu ruajtjen e integritetin e ndërtimit deri në anode hekuri nuk është të konsumuar plotësisht. == Shënime == ^ Ka dy përkufizimet e "nga metalet e çmuara" do të thotë një metal Noble tha se në qoftë se i takon grupit të 11 të tabelës periodike ose në qoftë se ajo është e vendosur në majë të shkallës së fisnikërisë së metaleve (Përcaktuar në lidhje me lehtësinë e korrozionit). ^ Shih 11104:2004 UNI dhe UNI EN 206-1:2001 ^ Ky tip i lëkurës është përdorur në oborr, ku ajo është aplikuar me dorë, për të mbrojtur zonat jashtë seams ngjitur, normalisht mungon jashtme që mbulon për rreth 10 10&nbsp;cm kalë saldim, apo të veshura në pjesë të veçantë çeliku (bërryla, like, etj.) ndërtuar në vend, në mënyrë të siguruar vazhdimësinë në të gjithë sjelljen e jashtme jopërçues nëntokësore, janë aplikuar rrallë në fabrikë nga mbështjellës makinë. Normalisht kryhet si më poshtë: a) heqjen e të gjitha shllak, i poshtër, etj. nga zona të luajë me brushat apo veshje të ngjashme, b) aplikimi Furçë abetare bituminoze spirale c) dredha-dredha e Shirita ngjitës për mbrojtjen e korrozionit (shirit e brendshme) zakonisht e zezë, me nje mbivendosje prej 25 Minina mm mes matja ngjitur dhe të paktën 100&nbsp;mm në mantel ekzistuese mbrojtëse e jashtme d mbështjellës) spirale kasetë ngjitëse, mbrojtje mekanike (kasetë e jashtme), normalisht bardhë, procedurës në të njëjtën mënyrë p.to c), por superimposing lëkurë ekzistuese për të paktën 50&nbsp;mm. == Bibliografi == * Peter Pedeferri, korrozionit dhe mbrojtjen e materialeve Metal, Vëllimi 1 (në italisht), Politecnico di Milano, 2007. ISBN 88-7398-032-5 * Peter Pedeferri, korrozionit dhe mbrojtjen e materialeve metali, vëllimi 2, (në italisht), Politecnico di Milano, 2007. ISBN 88-7398-043-0 * Luciano Lazzari; Pedeferri Ormellese Peter Mark korrozionit katodë (në italisht) Polipress, 2006. ISBN 88-7398-028-7 * Michael Cioffi, piktura e strukturave të çelikut, (Në italisht) CISIA, 1973. * Adrian thes, Kimi, (në italisht) Adriatica Editrice, P. Pedeferri L. Bertolini, korrozioni në konkrete dhe në mjediset natyrore (në italisht) Mcraw-Hill, == Lidhje të jashtme == * Biocorrosion * Erozion * frenues korrozionit * Passivabilità * Standard elektrodë të mundshëm * Ndryshk * Stresi korrozioni * VCI * turbullirë korrozionit == Projekte të tjera == * Wikimedia Commons ka mediave lidhur me korrozioni Lidhje të jashtme * Mënyrat e dështimit për shkak të korrozionit. rezistencë Tabela cilësore korrozioni i disa materiale. Korrozionit elektrokimik. Korrozioni i çelikut. Korrozioni i çelikut Gërryerje [Expand] Mënyrat e dështimit mekanike Kategoritë: elektrokimi | proceset e punës metalurgjik | Industriale | dështim modes Mekanike Faqja e fundit ndryshua: 06:30, 23 Mars 2010. Përmbajtja është në disponim nën Creative Commons Attribution-ShareAlike; mund të bëjnë kërkesë kushte të tjera. Shihni kushtet e përdorimit për hollësi të mëtejshme. Wikipedia ® është një markë e regjistruar nga Fondacioni Wikimedia, Inc Origjinali ndodhet ne: http://it.wikipedia.org/wiki/Corrosione tbu14ss6zdrmgpft12hioouh0dgqtev 0 87386 2470443 2468316 2022-08-27T22:15:08Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict | conflict = Beteja e Bedrit | partof = Pjesë e fushatës së [[Muhamedi]]t kundër [[Kurejsh|Kurejshëve]] | date = 13 mars 624 e.r. (17 Ramazan 2 pas hixhretit) | place = [[Bedri, Arabia Saudite|Bedri]], [[Hixhaz]] (sot [[Arabia Saudite]]) | result = Fitorja e [[Karriera ushtarake e Muhamedit|muslimanëve]] *Mbijetesa e [[Muslimanët|muslimanëve]] *Fillimi i luftës mes [[Karriera ushtarake e Muhamedit|Muslimanëve]]-[[Kurejsh|Kurejshëve]] | combatant1 = [[Muhamedi në Medine|Forcat muslimane nga Medina]] | combatant2 = [[Kurejsh|Forcat kurejshe nga Meka]] | commander1 = '''[[Muhamedi]]'''<br /> [[Umeri]] <br />[[Zubayr ibn al-Awwam]]<br /> [[Miqdad ibn Aswad|al-Miqdad bin 'Amr]]<br /> [[Hamza ibn Abdylmutalib]]<br /> [[Ali ibn Ebi Talib]]<br />[[Ubejde ibn el-Harith]]{{KIA}} | commander2 = '''[[Ebu Xhehli|Amr ibn Hisham]]'''{{KIA}}<br />[[Utbah ibn Rabi'ah]]{{KIA}}<br />[[Umayyah ibn Khalaf]]{{KIA}}<br />[[Shaybah ibn Rabi'ah]]{{KIA}}<br />[[Walid ibn Utbah]]{{KIA}}<br />[[Ukbe ibën Ebi Mu'ajt]]{{KIA}} | strength1 = '''Gjithsej''': 313-317<br /> * [[Muhaxhirun]]: 82-85 * [[Ensarët]]: 231 ** [[Banu Aws|Aws]]: 61 ** [[Banu Khazraj|Khazraj]]: 170 * 2 kuaj * 70 deve | strength2 = '''Gjithsej''': 950-1000<br /> * 100 kuaj * 170 deve | casualties1 = '''Gjithsej''': 14 killed<br /> * Muhaxhirun: 6 * Ensarët: 8 ** Khazraj: 6 ** Aws: 2 | casualties2 = 70 të vrarë, 70 të burgosur<ref>[https://sunnah.com/bukhari:3986 Sahih al-Bukhari 3986]</ref> }} '''Beteja e Bedrit''' ([[Gjuha arabe|arabisht]]: غَزْوَةُ بَدِرْ), u zhvillua të martën, më 13 mars 624 es (17 Ramazan, 2 [[Viti hixhri|pas hixhretit]]),<ref>W. Montgomery Watt (1956), [https://archive.org/details/muhammadatmedina029655mbp ''Muhammad at Medina''] Oxford: Clarendon Press, p.&nbsp;12. Watt notes that the date for the battle is also recorded as the 19th or the 21st of Ramadan (15 or 17&nbsp;March 624).</ref> pranë qytetit të sotëm të [[Bedri, Arabia Saudite|Bedrit]], Provinca Medine në [[Arabia Saudite|Arabinë Saudite]]. [[Muhamedi]], duke komanduar një ushtri të [[Sahabët|sahabëve]] të tij, mundi një ushtri [[Kurejsh|kurejshitësh]] të udhëhequr nga [[Ebu Xhehli|Amr ibn Hisham]], i njohur më mirë si Ebu Xhehli. Beteja shënoi fillimin e luftës gjashtëvjeçare midis Muhamedit dhe fisit të tij. Para betejës, muslimanët dhe mekasit kishin luftuar disa përleshje më të vogla në fund të vitit 623 dhe në fillim të vitit 624. Muhamedi u interesua shumë për të kapur karvanët mekas pas [[Hixhreti|migrimit të tij në Medine]], duke e parë atë si një shpërblim për popullin e tij, [[Muhaxhirun|muhaxhirët]]. Disa ditë para betejës, kur mësoi për një karvan mekas që kthehej nga [[Levanti]] i udhëhequr nga [[Ebu Sufjan ibn Harb]], Muhamedi mblodhi një forcë të vogël ekspeditash për ta kapur atë. Ebu Sufjani, duke mësuar për planin musliman për t'i zënë pritë karvanit të tij, ndryshoi kurs dhe mori një rrugë më të gjatë larg bazës së Muhamedit në [[Medina|Medine]] dhe dërgoi një lajmëtar në Mekë, duke kërkuar ndihmë. Ebu Xhehli komandoi një ushtri gati njëmijëshe, duke iu afruar Bedrit dhe duke fushuar në dunën e rërës al-'Udwatul Quswa. Bedri ishte angazhimi i parë në shkallë të gjerë midis muslimanëve dhe mekasve kurejsh. Duke përparuar nga veriu, muslimanët u përballën me mekasit. Beteja filloi me duele midis luftëtarëve nga të dy palët, pas së cilës mekasit sulmuan muslimanët nën një mbulesë shigjetash. Myslimanët kundërshtuan akuzat e tyre dhe thyen linjat mekase, duke vrarë disa udhëheqës të rëndësishëm kurejshi, duke përfshirë [[Ebu Xhehli]]n dhe [[Umayyah ibn Khalaf]]. Fitorja e muslimanëve forcoi pozitën e Muhamedit; Medinasit iu bashkuan me padurim ekspeditave të tij të ardhshme dhe fiset jashtë Medines u lidhën hapur me Muhamedin.<ref>{{cite book|title=Muhammad at Medina|url=https://archive.org/details/muhammadatmedina029655mbp|publisher=Clarendon Press|year=1956|author=William Montgomery Watt|language=en|page=[https://archive.org/details/muhammadatmedina029655mbp/page/n38 17]|quote=The people of Medina were much readier to join Muhammad's expeditions...The friendly tribes between Medina and the sea were presumably more ready to help Muhammad openly...Pagan nomads in the neighbourhood of Medina were much readier to profess Islam.}}</ref> Beteja është përcjellë në [[Historia e fesë islame|historinë islame]] si një fitore vendimtare që i atribuohet ndërhyrjes hyjnore dhe nga burime të tjera aftësive strategjike të Muhamedit. == Shkaqet e betejës == Si shkak i betejës në Bedër konsiderohet dalja e [[Muhammedi|Pejgamberit s.a.v.s.]], me një grup sahabesh (?) për të takuar karvanin e kurejshëve (?), i cili po kthehej nga [[Shami]] në [[Meka|Mekë]]. Nuk ishte planifikuar ndonjë përleshje me përmasa të mëdha. Kur merr vesh Ebu Sufjani, udhëheqësi i karvanit, kërkon ndihmë në [[Meka|Mekë]] dhe atij i përgjigjen rreth 1000 luftëtarë (prej tyre 500 me parzma, me 100 kuaj dhe rreth 700 deve). Pas tyre shkonin robëreshat dhe këngëtaret, të cilat, me dajre e këngë inkurajonin luftëtarët, po edhe ofendonin [[Feja Islame|Islamin]] dhe myslimanët. Në anën tjetër, myslimanët ishin me armatim shumë më të dobët. Përveç kësaj, ishin edhe tri herë më pak në numër. Historianët theksojnë numrin prej 313 ose 314 luftëtarësh. Kishin 70 deve dhe vetëm dy apo tre kuaj. (Nga radhët e muhaxhirëve kishte pak më tepër se 80 veta, nën komandën e [[Ali b. Ebi Talibitr.a.]], të tjerët, shumica ishin ensarë - 61 nga fisi Evs, kurse 170 nga fisi Hazrexh, nën komandën e Sa’d b. Muadhit r.a<ref>http://www.zeriislam.com/gjuhe.te.huaja{{Lidhje e vdekur}}{{Lidhje e thyer}}</ref>. Vëllezër të dashur, [[Muhammedi|I Dërguari s.a.v.s.]] dhe ashabët dolën në Bedër, që t’i kundërviheshin forcës dhe dhunës, që ta ndryshonin historinë, t’i hapnin rrugën fesë së vërtetë, lirisë, drejtësisë, mëshirës dhe humanizmit. Në fjalimin e tij para betejës, [[Muhammedi|I Dërguari s.a.v.s.]], ashabëve të tij nuk u jep udhëzime për veprime genocidi apo shkatërrimi. == Fjalimet para betejës == “Falëndrimi i qoftë [[Allahu]]t, [[Allahu|Krijuesit]] të botëve. Ju inkurajoj ta ruani [[Feja Islame|Islamin]] ! Për këtë ju udhëzon [[Allahu]] ! Ju largoj nga dhuna, edhe [[Zoti|Krijuesi juaj]] këtë jua ndalon! [[Allahu]] është i '''Madhërishëm''', urdhëron të vërtetën dhe përcakton drejtësinë. Ai u jep të mira atyre që e meritojnë, sipas gradave që kanë te [[Zoti|Krijuesi i tyre]]. Njerëzit në mes tyre, sipas së mirës, dallohen dhe përmenden. Keni ardhur në Bedër, në vendin e sprovës së vërtetë, tek [[Allahu]] pranohet vetëm ajo vepër me të cilën Ai është i kënaqur. Përmes durimit, [[Allahu|Allahu xh.sh.]] në momentet vendimtare u heq brengën dhe i shpëton njerëzit nga vuajtjet dhe vështirësitë. Përmes durimit arrihet shpëtimi për të dy botët. Kini kujdes për detyrat që [[Allahu|Allahu xh.sh.jua]] ka përcaktuar në [[Kurani|Kuran]], mos i harroni obligimet që jua ka mësuar [[Allahu|Ai]] me ajetet e [[Allahu|Tij]]. Pranoni me forcë veprat me të cilat [[Allahu|Krijuesi]] juaj do të jetë i kënaqur. Tregoni besimin tuaj para [[Allahu|Krijuesit]] tuaj dhe, në këtë vend, në [[Bedër]], do ta meritoni mëshirën dhe faljen e Tij, që ju është premtuar. Premtimi i [[Allahu]]t është i vërtetë. Mbrojtja e [[Allahu|Tij]] është forca dhe siguria jonë. [[Allahu|Vetëm Atij]] I lutemi për ndihmë, [[Allahu|Atij]] i mbështetemi dhe tek [[Allahu|Ai]] kthehemi. [[Allahu]] më faltë mua dhe besimtarët”. Pastaj u çua [[Ebu Bekr Siddik|Bekri]] dhe foli shumë bukur. U çua [[Omer ibn el Hattab|Omeri]] dhe foli shumë bukur. Pastaj u çua [[Mikdadi]] : “Për Zotin, o i [[Muhammedi|Dërguari i Allahut]],- tha ai, - ne nuk themi ashtu siç i thanë benu Israilët [[Musai]]t a.s. : “...Shko pra ti e [[Zoti]] yt dhe luftoni, sepse ne po rrimë këtu.” (5:24) “Ne do të luftojmë djathtas teje dhe majtas teje, para teje dhe prapa teje.” [[Muhammedi|I Dërguari s.a.v.s.]] u gëzua dhe i ndriçoi fytyra nga këto fjalë. “Më tregoni, o myslimanë, ç’mendim keni ?”,- iu drejtua [[Muhammedi|I Dërguari s.a.v.s.]] U ngrit Sa’ad ibn Muadhi, kryetari i ensarëve, dhe tha : “Më duket se po na drejtohesh neve, o i [[Muhammedi|Dërguari i Allahut]]. Unë betohem për [[Allahu|Zotin]] që të ka dërguar ty me të drejtë pejgamber se, sikur të na urdhërosh të hyjmë në det, ne futemi menjëherë të gjithë. Nesër, ne jemi gati t’i bëjmë ballë armikut bashkë. Ne jemi durimtarë në luftë dhe të vendosur e të patundur kundër armikut. Ndoshta [[Allahu]] do të ta tregojë ty trimërinë tonë, që ti të gëzohesh. Prandaj, marsho, o [[Muhammedi|I Dërguar]], bashkë me ne, drejt të mirave të [[Allahu]]t ! Për [[Zoti]]n, që të ka dërguar ty pejgamber, sikur t’i lodhim devetë tona edhe deri në Berkul Gimad, ne do të vijmë pas teje”. Besimtarë të nderuar, pas kësaj paraqitjeje të vendosur të prijësit të ensarëve, [[Muhammedi|I Dërguari s.a.v.s.]] propozoi vendin ku do ta prisnin armikun<ref>[http://www.islambosna.ba/index.php?option=com_content&task=view&id=1953 Talibani likvidirali dva američka vojnika<!-- Roboti gjeneroi titull për referencën -->]{{Lidhje e thyer}}</ref>. Mirëpo, [[Muhammedi|I Dërguari s.a.v.s.]] e ndërroi vendin pas propozimit edhe më të mirë të Habbab bin [[Mundhirit r.a.]] dhe atëherë myslimanët zunë pozitën që u mundësonte t’ua prisnin ujin idhujtarëve. [[Muhammedi|Pejgamberi s.a.v.s.]], e dëgjoi këshillën e Hababit dhe e zhvendosi kampin e tij në vendin e zgjedhur nga Hababi. Më pas [[Sa’d bin Muadhi]] në një vend paksa të ngritur, ngriti një çadër për [[Muhammedi|Pejgamberin s.a.v.s.]], prej nga do të drejtonte ushtrinë. [[Muhammedi|Pejgamberi]] u kujdes që njerëzit e tij të ishin të gatshëm për betejë dhe i urdhëroi që të mos ishin ata të parët që do të nisnin betejën. == Zhvillimi i betejës == Dy ushtritë ndodheshin përballë njëra-tjetrës. Situata u rëndua dhe hija e vdekjes ra mbi luginë. [[Pejgamberi]], paqja qoftë mbi të, e dinte se nga rezultati i kësaj beteje varej fati i myslimanëve dhe i [[Feja Islame|Islamit]]. Kjo ishte një betejë në mes [[Feja Islame|Islamit]] dhe '''Mosbesimit''', në mes së Vërtetës dhe së Kotës. Ai ra në sexhde dhe E luti [[Allahu]]n : “[[Allahu|O Allah]] ! Nëse ky grup myslimanësh mposhtet, në këtë botë s’do të mbetet më njeri që do të Të adhurojë !” I pari nga myslimanët që hyri në dyluftim, ishte [[Hamza]] bin Abdulmutalibi, xhaxhai i Pejgamberit, i cili vrau një pabesimtar që u përpoq të arrinte pellgun e ujit për ta shkatërruar. Kjo ishte nisja e betejës. Më pas tre luftëtarë kurejshë dolën në shesh dhe sfiduan tre myslimanë. [[Hamza]] bin Abdulmutalibi, [[Ali bin Ebu Talibi]] dhe [[Ubejde]] bin Harithi ishin myslimanët që pranuan sfidën. [[Hamza]] dhe [[Ali Ibn Ebi Talib|Aliu]] i mposhtën shpejt kundërshtarët e tyre, kurse Ubejdeja dhe kundërshtari i tij plagosën rëndë njëri-tjetrin. Të zemëruar nga kjo humbje, kurejshët derdhën mbi myslimanët një shi shigjetash dhe pastaj u hodhën në sulm. Ata sulmuan si dallgë dhe humbën shumë ushtarë, por nuk qenë në gjendje të thyenin rreshtat e myslimanëve. Myslimanët pritën derisa armiku harxhoi fuqinë dhe pastaj u hodhën në kundërsulm me ashpërsi dhe me forcë duke i marrë përpara armiqtë. [[Muhammedi|Pejgamberi s.a.v.s.]], ishte në vijën e parë të frontit dhe i udhëhiqte myslimanët duke lexuar [[Kurani|Kuran]] me zë të lartë dhe duke lutur [[Allahu]]n. Pasi pësoi një humbje të madhe, ushtria e kurejshëve mori arratinë, kurse myslimanët i ndoqën dhe zunë shumë robër. Por Ebu Xhehli nuk e pranonte lehtë humbjen. Ai u përpoq të riorganizonte ushtrinë e thyer, po mbeti vetëm me disa heshtëtarë për ta ruajtur. Muadh bin Amri u nis drejt Ebu Xhehlit dhe e goditi me shpatë, kurse një mysliman tjetër e shpoi atë me heshtë dhe e vrau. Humbja e pabesimtarëve ishte e madhe : 70 të vrarë, në mesin e tyre 20 komandantë, dhe 70 të tjerë të zënë robër. Në këtë betejë u vranë 14 myslimanë. Lajmi i fitores së myslimanëve mbërriti në [[Medina|Medinë]], dhe qyteti u gëzua. Megjithatë medinasit nuk mund t’u besonin syve kur më 23 Ramazan [[Muhammedi|Pejgamberi]] dhe shokët e tij hynë triumfalisht në Medinë, duke mbajtur prapa edhe 70 robër. Kjo ishte Beteja Madhështore e Bedrit, që u zhvillua në Ramazan. Asnjë betejë tjetër nuk ka qenë më vendimtare në historinë e [[Feja Islame|Islamit]]. Përpara saj myslimanët ishin të dobët dhe të persekutuar vazhdimisht nga armiqtë. Pas kësaj beteje ata dolën në skenë si një komb i fuqishëm, vetëm falë ndihmës së [[Allahu|Allahut të Madhëruar]], i Cili ka fuqi mbi çdo gjë. == Referime == {{ref}} [[Kategoria:Beteja e Bedrit| ]] [[Kategoria:624]] [[Kategoria:Fushata të drejtuara nga Muhamedi]] [[Kategoria:Muhamedi në Medine]] fzgme0uiumf6np9nktb1xpwz9o5g7la 0 89222 2470410 2445094 2022-08-27T19:30:33Z InternetArchiveBot 115207 Adding 2 books for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:CircularCoordinates.svg|thumb|250px|Pikat në sistemin koordinativ polar me pol ''O'' dhe bosht polar ''L''. Me jeshile është treguar, pika me koordinatë rrezore 3 dhe koordinatë këndore 60 gradë, ose (3,60°). Me blu,është pika (4,210°).]] Në [[Matematika|matematikë]], '''sistemi koordinativ polar''' është një [[sistemin koordinativ]] [[dimensioni|dy-dimensional]] në të cilin çdo [[pika (matematikë)|pikë]] në [[plani (matematikë)|plan]] jepet nga një [[distancë]] nga një pikë e caktuar dhe një [[kënd]] nga një drejtim i caktuar. Pika fikse (në analogji me origjinën e një [[Sistemi koordinativ kartezian|sistemi kartezian]]) quhet '''poli''', dhe [[rrezja (gjeometri)|rrezja]] nga ky pol me drejtim të caktuar quhet '''boshti polar'''. Distanca nga poli quhet '''koordinata rrezore''' ose '''rrezja''', kurse këndi quhet '''koordinata këndore''', '''këndi polar''', apo '''[[azimuti]]'''.<ref name="brown">{{cite book| last = Brown| first = Richard G.| editor = Andrew M. Gleason| year = 1997| title = Advanced Mathematics: Precalculus with Discrete Mathematics and Data Analysis| url = https://archive.org/details/advancedmathemat00rich_0| publisher = McDougal Littell| location = Evanston, Illinois| isbn = 0-395-77114-5}}</ref> == Historia == {{main| Historia e funksioneve trigonometrike}} Konceptet e këndit dhe rrezes përdoreshin nga popujt e lashtë gjatë mijëvjeçarit të parë para lindjes së Krishtit. [[Astronomia|Astronomi grek]] [[Hipparchus]] (190-120 pes) krijoi një tabelë me funksione [[korda (gjeometri)|kordash]] që jepte gjatësinë e cdo korde për cdo kend, ka referenca se ai përdori koordinatat polare për të llogaritur pozicionet e yjeve.<ref name="milestones">{{cite web| last = Friendly| first = Michael| title = Milestones in the History of Thematic Cartography, Statistical Graphics, and Data Visualization| url = http://www.math.yorku.ca/SCS/Gallery/milestone/sec4.html| accessdate = 2006-09-10| archive-date = 20 mars 2011| archive-url = https://web.archive.org/web/20110320182116/http://www.math.yorku.ca/SCS/Gallery/milestone/sec4.html| url-status = dead}}</ref>.Në veprën ''[[Mbi spiralet]]'', [[Arkimedi]] përshkruan [[Spiralja e Arkimedit|spiralen e Arkimedit]], një funksion rrezja etë cilit varet nga këndi. Matematikani grek, megjithatë, nuk e zgjeroi koncpetin në një sistem kordinativ të plotë. Në shekullin e 9-të, [[Matematika në mesjetën arabe|matematikani persian]], [[Habash al-Hasib el-Marwazi]], përdori metodat e [[Trigonometria sferike|trigonometrisë sferike]] dhe [[projektimin gjeohapësinor]] në mënyrë që të konvertonte koordinatat polare në një sistem koordinativ të ndryshëm të përqëndruar në një pikë të veçantë mbi sferë, në këtë rast tek [[Kibla]], në drejtim të [[Mekes]].<ref>{{Cite book|title=Mathematics and the Divine|url=https://archive.org/details/mathematicsdivin00koet|last=T. Koetsier|first=L. Bergmans|publisher=[[Elsevier]]|year=2005|isbn=0444503285|page=[https://archive.org/details/mathematicsdivin00koet/page/n183 169]|postscript=<!--None-->}}</ref> [[Gjeografia mesjetare në vendet arabe|Gjeografi Persian]] , [[Abu Rayhān Bīrūnī]] (973-1048), zhvilloi ide të cilat janë parë si parapritëse të sistemit koordinativ polar.<ref name=MacTutor>{{MacTutor|id=Al-Biruni|title=Abu Arrayhan Muhammad ibn Ahmad al-Biruni}}</ref> Rreth 1025, ai ishte i pari që përshkroi një [[projeksion azimutal të baraslarguar]] polar të [[sferës qiellore]].<ref>David A. King (1996), "Astronomy and Islamic society: Qibla, gnomics and timekeeping", in Roshdi Rashed (ed.), ''[[Encyclopedia of the History of Arabic Science]]'', Vol. 1, pp. 128–184 [153], [[Routledge]], London and New York</ref> == Konvencionet e zakonshme == [[Skeda:Polar graph paper.svg|thumb|right|300px|Një rrjetë polare me kënde të matura në grada]] Koordinata rrezore tregohet me simbolin ''r'', kurse koordinata këndore me ''θ'' ose ''t''. Këndet në notacionin polar janë të shprehura në përgjithësi në [[grada (këndi)|gradë]] ose [[Radiani|radian]] (2 [[pi|π]] radian është e barabartë me 360°). Gradat janë përdorur tradicionalisht në [[navigacion]], [[gjeodezi]], dhe në shumë disiplina të aplikuara, ndërsa radiani është më i përdorur në matematikë dhe në [[Fizika matematike|fizikë matematikore]].<ref>{{cite book|author1=Raymond A. Serway|author2=Jewett, Jr.|author3=John W.| title = Principles of Physics| publisher = Brooks/Cole—Thomson Learning| year = 2005| isbn = 0-534-49143-X}}</ref> Në shumë kontekste, një koordinatë pozitive këndore do të thotë që këndi ''θ'' matet në drejtim të kundërt të [[akrepave të sahatit]]. Në literaturën matematikore, boshti polar vizatohet në mënyrë horizontale dhe i treguar në të djathtë. === Uniciteti i koordinatave polare === Shtimi i një numri që paraqet një rrotullim të plotë (360°) tek koordinatat këndore nuk ndryshon drejtimin përkatës. Gjithashtu, një koordinatë rrezore negative mund të interpretohet më mirë si një distancë përkatëse pozitive e matur në drejtim të kundërt. Prandaj, të njëjtën pikë mund ta shprehim me një numër të pafund koordinatash polare {{nowrap|(''r'', θ ± ''n''×360°)}} ose {{nowrap|(−''r'', θ ± (2''n'' + 1)180°)}}, ku ''n'' është një [[numër i plotë]].<ref>{{cite web| url = http://www.fortbendisd.com/campuses/documents/Teacher/2006%5Cteacher_20060413_0948.pdf| title = Polar Coordinates and Graphing| accessdate = 2006-09-22| date = 2006-04-13| format = PDF| archive-date = 15 shkurt 2012| archive-url = https://www.webcitation.org/65Tl0XlQe?url=http://campuses.fortbendisd.com/campuses/documents/Teacher/2006/teacher_20060413_0948.pdf| url-status = dead}}</ref> Për më tepër, vetë poli koordinativ jepet nga (0,&nbsp;θ) për çdo kënd θ.<ref>{{cite book|title=Precalculus: With Unit-Circle Trigonometry|author1=Theodore Lee|author2=David Cohen|author3=David Sklar|year=2005|publisher=Thomson Brooks/Cole|edition=Fourth|isbn=0534402305}}</ref> Kur një përfaqësim unik është i nevojshme për çdo pikë, zakonisht ''r'' kufizohet tek [[numrat negative dhe jo-negativë|numrat jo-negativ]] ({{nowrap|''r'' ≥ 0}}) dhe ''θ'' në [[Intervali (matematikë)|intervalin]] [0,&nbsp;360°) ose (−180°,&nbsp;180°] (në radianë, [0,&nbsp;2π) ose (−π,&nbsp;π]).<ref>{{cite book|title=Complex Analysis (the Hitchhiker's Guide to the Plane)|url=https://archive.org/details/complexanalysish0000stew|author1=Ian Stewart|author2=David Tall|year=1983|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521287634}}</ref> Gjithashtu duhet zgjedhur një azimut unik për polin, psh. θ&nbsp;=&nbsp;0. == Konvertimi midis koordinatave polare dhe atyre Karteziane == [[Skeda:Polar to cartesian.svg|right|thumb|250px|Një diagram që ilustron marrëdhënien mes koordinatave polare dhe koordinatave Karteziane.]] Të dyja koordinatat polare ''r'' dhe ''θ'' mund të konvertohen në [[sistemi koordinativ Kartezian|koordinata Karteziane]] ''x''dhe ''y'' duke përdorur [[funksionet trigonometrike]] sinus dhe kosinus : :<math>x = r \cos \theta \,</math> :<math>y = r \sin \theta, \,</math> të dyja koordinatat Karteziane ''x'' dhe ''y'' mund të konvertohen në koordinata polare ''r'' me anë të ekuacioneve :<math>r = \sqrt{y^2 + x^2} \quad</math> (si tek [[teorema e Pitagorës]]), dhe :<math>\theta = \begin{cases} 0 & \mbox{if } x = 0 \mbox{ and } y = 0\\ \arcsin(\frac{y}{r}) & \mbox{if } x \geq 0 \\ -\arcsin(\frac{y}{r}) + \pi & \mbox{if } x < 0\\ \end{cases}</math> Të gjitha këto formula marrin parasysh se poli është origjina Karteziane (0,0), boshtii polar është boshti i abshisave ''x', dhe se drejtimin e boshtit i boshtit të ordinatave ''y'' ka azimut +π/2 rad = +90° (në vend se -π/ 2). Funksioni arcsin është inversi i funksionit [[funksionet trigonometrike|sinus]] , e cila jep kënde në intervalin [−π/2,+π/2] = [−90°,+90°]. Formula për θ më sipër jep një kënd në intervalin [-π/2,+3π/2) = [−90°,+270°). Për të marrë θ në intervalin [0, 2π) direkt, mund të përdorim :<math>\theta = \begin{cases} \arctan(\frac{y}{x}) & \mbox{if } x > 0 \mbox{ and } y \ge 0\\ \arctan(\frac{y}{x}) + 2\pi & \mbox{if } x > 0 \mbox{ and } y < 0\\ \arctan(\frac{y}{x}) + \pi & \mbox{if } x < 0\\ \frac{\pi}{2} & \mbox{if } x = 0 \mbox{ and } y > 0\\ \frac{3\pi}{2} & \mbox{if } x = 0 \mbox{ and } y < 0\\ 0 & \mbox{if } x = 0 \mbox{ and } y = 0 \end{cases}</math> Funskioni <math>\arctan</math> është inversi i funksionit [[Funksioni trigonometrik|tangjent]] , i cili jep një kënd ne intervalin (−π/2,+π/2) = (−90°,+90°). Për te marre ''θ'' ne intervalin (−π, π], mund te përdorim <ref>{{cite book|author1=Bruce Follett Torrence|author2=Eve Torrence|title=The Student's Introduction to Mathematica|url=https://archive.org/details/studentsintroduc0000torr|year=1999|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521594618}}</ref> :<math>\theta = \begin{cases} \arctan(\frac{y}{x}) & \mbox{if } x > 0\\ \arctan(\frac{y}{x}) + \pi & \mbox{if } x < 0 \mbox{ and } y \ge 0\\ \arctan(\frac{y}{x}) - \pi & \mbox{if } x < 0 \mbox{ and } y < 0\\ \frac{\pi}{2} & \mbox{if } x = 0 \mbox{ and } y > 0\\ -\frac{\pi}{2} & \mbox{if } x = 0 \mbox{ and } y < 0\\ 0 & \mbox{if } x = 0 \mbox{ and } y = 0 \end{cases}</math> Shume gjuhe programimi kane një funksion i cili llogarit koordinatën këndore korrekte θ po te kemi ''x'' dhe ''y'', pa bere analizene e mëlartme. Për shembull, ky funksion thirret nga [[atan2|<code>atan2</code>]](''y'',''x'') ne [[C (gjuhe programimi)|gjuhen e programimit C]], dhe ([[atan2|<code>atan</code>]] ''y'' ''x'') ne [[Lisp]]. Ne te dyja rastet, rezultati është ne radian ne intervalin (−π, π]. == Ekuacioni polar i një kurbe == Ekuacioni që përcakton një [[kurbë algjebrike]] i shprehur në koordinata polare është i njohur si një ''ekuacion polar'' . Në shumë raste, ky ekuacion thjesht mund të specifikohet duke përcaktuar ''r'' si një funksion [[Funksioni (matematikë)|funksion]] të θ. Kurbë rezultante përbëhet nga pika të formës (''r''(θ),&nbsp;θ) dhe mund të konsiderohet si [[grafiku]] i funksionit polar ''r''. Format e ndryshme të [[simetrisë]] mund të merrent nga ekuacioni i një funksioni polare ''r''. Nëse {{nowrap|''r''(−θ) {{=}} ''r''(θ)}} kurba do të jetë simetrike në lidhje me rrezen horizontale (0°/180°), nëse {{nowrap|''r''(π − θ) {{=}} ''r''(θ)}} ajo do të jetë simetrike në lidhje me rrezen vertikale (90°/270°), dhe nëse {{nowrap|''r''(θ − α) {{=}} ''r''(θ)}} ajo do të jetë [[simetria rrotulluese|simetrike]] α në drejtimi të [[kundërt të akrepave të sahati]] në lidhje me polin. Për shkak të natyrës rrethore të sistemit koordinativ polar, shumë kurba mund të përshkruhen me një ekuacion tepër të thjeshtë polare, ndërsa forma e tyre Kartezian është shumë më e ndërlikuar. Në mes të kurbave më të njohura janë [[Trëndafili (matematikë)|trëndafili polare]], [[spiralja e Arkimedit]], [[Lemniskata e Bernoullit|lemniskata]], [[limaçon]], dhe [[kardioidi]] . Për rrethin, vijën, dhe trëndafilin polare më poshtë, kuptohet se nuk ka kufizime në fushën dhe rangun e përcaktimit. == Rrethi == [[Skeda:circle r=1.svg|thumb|right| Një rreth me ekuacionin {{nowrap|''r''(θ) {{=}} 1}}]] Ekuacioni i përgjithshëm për një rreth me qendër në {{nowrap|(''r''₀, φ)}} dhe rreze ''a'' është :<math>r^2 - 2 r r_0 \cos(\theta - \varphi) + r_0^2 = a^2.\, </math> Kjo mund të thjeshtohet në mënyra të ndryshme, në përputhje me rastet më specifike, të tilla si ekuacioni :<math>r(\theta)=a \,</math> për një rreth me qendër në pole dhe rreze ''a''.<ref name="ping">{{cite web| first=Johan| last=Claeys| url=http://www.ping.be/~ping1339/polar.htm| title=Polar coordinates| accessdate=2006-05-25| archive-date=2 mars 2000| archive-url=https://web.archive.org/web/20000302151535/http://www.ping.be/~ping1339/polar.htm| url-status=dead}}</ref> == Vija == [[Skeda:Rose 2sin(4theta).svg|thumb|right|Një trëndafil polar me ekuacionin {{nowrap|''r''(θ) {{=}} 2 sin 4θ}}]] ''Vijat radiale'' (ato që kalojnë përmes polit) paraqiten nga ekuacioni :<math>\theta = \varphi \,</math>, ku φ është këndi i ngritjes të vijës; pra, {{nowrap|φ {{=}} arctan ''m''}} ku ''m'' është [[pjerrësia]] e vijës në sistemin koordinativ Kartezian. Vijat jo-radiale që kryqëzohen me vijrën radiale {{nowrap|θ {{=}} φ}} [[pingul]] tek pika (''r₀'', φ) kanë ekuacionin <math>r(\theta) = {r_0}\sec(\theta-\varphi). \,</math> == Trëndafili polar == Një [[trëndafili (matematikë)|trëndafili polar]] është një kurbë e famshme matematike që duket si një petal luleje, që mund të shprehet me anë të një ekaucioni të thjeshtë polar, :<math>r(\theta) = a \cos (k\theta + \phi_0)\,</math> për çdo konstante φ₀ (përfshirë 0). Nëqoftëse ''k'' është një numër i plotë , këto ekuacione do të japin një trëndafil me ''k''-petale nëqoftëse ''k'' është [[numrat çift dhe tek|tek]], ose një trëndafil me 2 ''k''-petale nëqoftëse ''k'' është çift. Nëqoftëse ''k'' është numër thyesor por jo numër i plotë, do të marrim një formë që i ngjason trëndafilit por me petale që janë mbi njëri tjetrin. Vini re se këto ekuacione kurrë nuk përcaktojnë një trëndafil me 2, 6, 10, 14, etc. petale. [[Variabla (matematikë)|Variabla]] ''a'' paraqet gjatësinë e petaleve të trëndafilit. {{-}} == Spiralja e Arkimedit == [[Skeda:Spiral of Archimedes.svg|thumb|right| Njëri krah i një spiraleje të Arkimedit me ekuacion {{nowrap|''r''(θ) {{=}} θ}} për {{nowrap|0 < θ < 6π}}]] [[Spiralja e Arkimedit]] është një spirale e famshme që u zbulua nga [[Arkimedi]], e cili mund të shprehet me anë të një ekuacioni të thjeshtë polar. Ajo është e përfaqësuar nga ekuacioni :<math>r(\theta) = a+b\theta. \,</math> Ndryshimi i parametër ''a'' e ndryshon drejtimin e spirales, ndërsa ''b'' kontrollon distanca në mes të krahëve, të cilat për një spirale të caktuar janë gjithmonë konstante. Spiralja e Arkimedit ka dy krahë, një për {{nowrap|θ > 0}} dhe një për {{nowrap|θ < 0}}. Të dyja krahët janë të lidhura tek poli. Po të marrim imazhin pasqyrë të një krahu përgjatë vijës 90° / 270° marrim krahun tjetër. Kjo kurbë është e famshme për faktin se qe një nga kurbat e para, pas [[seksioneve konike]] , e cila u përshkrua në një traktat matematikor, dhe si një shembull kryesor i një kurbe që është e përcaktuar më mirë nga një ekuacion polar (në krahasim me formën karteziane). == Prerjet konike == {{main|Prerjet konike}} [[Skeda:Elps-slr.svg|thumb|right|250px|Ellipsi, tregon vatrat dhe dy gjysëm boshtet]] Një prerje konike me një vatër në njërin pol dhe tjetrën diku në një rreze që fillon nga 0° (në mënyrë që [[gjysëm-boshti madhor|boshti madhor]] i konikut shtrihet përgjatë boshtit polar) jepet nga : : <math>r = { \ell\over {1 + e \cos \theta}}</math> ku ''e'' është [[ekscentriteti (matematikë)|ekscentriteti]] dhe <math>\ell</math> është [[semi-latus rectum]] (distanca pingule nga vatra tek boshti madhor i kurbës). Nëqoftëse {{nowrap|''e'' > 1}}, ky ekaucion përcakton një [[Hiperbola|hyperbolë]]; nëqoftëse {{nowrap|''e'' {{=}} 1}}, ai përcakton një [[parabola|parabolë]]; dhe nëqoftëse {{nowrap|''e'' < 1}}, ai përcakton një [[elipsi|elips]]. Rsti special i {{nowrap|''e'' {{=}} 0}} rastit të lartëm rezulton në një rreth me rreze <math>\ell</math>. == Numrat kompleks == [[Skeda:Imaginarynumber2.svg|thumb|right|265px|Një ilustrim i një numri kompleks ''z'' i dhënë në planin kompleks]] [[Skeda:Euler's formula.svg|thumb|right|265px|Një ilustrim i një numri kompleks i dhënë në planin kompleks duke përdorur [[Formula e Ojlerit|formulën e Ojlerit]]]] Çdo [[Numri kompleks|numër kompleks]] mund të paraqitet si një pikë në [[planin kompleks]], kështu që ajo mund të shprehet ose duke specifikuar koordinatat e pikës karteziane (kjo quhet forma Karteziane) ose koordinatat polare të pikës (kjo quhet forma polare). Numri kompleks ''z'' mund të paraqitet në formë karteziane si : <math>z = x + iy\,</math> ku ''i'' është [[njësia imagjinare]], ose në mënyrë alternative mund të shkruhet në formë polare (përmes formulës së konvertimit e dhënë [[#Konvertimi midis koordinatave polare dhe Karteziane|më lart]]) si :<math>z = r\cdot(\cos\theta+i\sin\theta)</math> si dhe : <math>z = re^{i\theta} \,</math> ku ''e'' është [[e (konstante matematike)|numri i Ojlerit]], të cilat janë ekuivalente siç tregohet nga [[formula e Ojlerit]].<ref>{{cite book| last = Smith| first = Julius O.| title = Mathematics of the Discrete Fourier Transform (DFT)| accessdate = 2006-09-22| year = 2003| publisher = W3K Publishing| isbn = 0-9745607-0-7| chapter = Euler's Identity| chapter-url = http://ccrma-www.stanford.edu/~jos/mdft/Euler_s_Identity.html| archive-date = 15 shtator 2006| archive-url = https://web.archive.org/web/20060915004724/http://ccrma-www.stanford.edu/~jos/mdft/Euler_s_Identity.html| url-status = dead}}</ref> (Vini re se kjo formulë, si të gjitha ato që përfshijnë eksponente këndesh, merr parasysh që këndi θ është shprehur në radian.) Në mënyrë që të konvertojmë midis formës polare dhe karteziane të një numri kompleks, formula e konvertimit [[#Konvertimi midis koordinatave polare dhe Karteziane|më lart]] mund të përdoret. Për veprimet e [[shumëzimi]]t, [[pjesëtimi]]t, dhe [[Eksponenti|ngritjes në eksponent]] të numrave kompleksë, në përgjithësi është më e lehtë të punohet me numra kompleksë t shprehur në formë polare krahasuar me formë Karteziane. nga ligji i ngritjes në eksponent: * Shumëzimi: :: <math>r_0 e^{i\theta_0} \cdot r_1 e^{i\theta_1}=r_0 r_1 e^{i(\theta_0 + \theta_1)} \,</math> * Pjestimi: :: <math>\frac{r_0 e^{i\theta_0}}{r_1 e^{i\theta_1}}=\frac{r_0}{r_1}e^{i(\theta_0 - \theta_1)} \,</math> * Ngritja në eksponent ([[Forumala e De Moivre]]): :: <math>(re^{i\theta})^n=r^ne^{in\theta} \,</math> == Analiza == Teknikat e [[analiza|analizës]] mund të zbatohen mbi ekuacionet e shprehura në koordinata polare.<ref>{{cite web|url=http://archives.math.utk.edu/visual.calculus/5/polar.1/index.html|title=Areas Bounded by Polar Curves|author=Husch, Lawrence S.|accessdate=2006-11-25|archive-date=1 mars 2000|archive-url=https://web.archive.org/web/20000301151724/http://archives.math.utk.edu/visual.calculus/5/polar.1/index.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://archives.math.utk.edu/visual.calculus/3/polar.1/index.html|title=Tangent Lines to Polar Graphs|author=Lawrence S. Husch|accessdate=2006-11-25|archive-date=21 nëntor 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191121222301/http://archives.math.utk.edu/visual.calculus/3/polar.1/index.html|url-status=dead}}</ref> Koordinata polare ''θ'' është shprehur në radian përgjatë këtij seksioni, kjo paraqet konvencionin e zakonshëm në përdorimin e analizës. === Analiza diferenciale === Po të përdorim {{nowrap|''x'' {{=}} ''r'' cos(''θ'')}} dhe {{nowrap|''y'' {{=}} ''r'' sin(''θ'')}}, ne mund të derivojmë një relacion midis derivateteve në koordinata polare dhe Karteziane. Për një funksion të dhënë , ''u''(''x'',''y''), del se :<math>r \tfrac{\partial u}{\partial r} = r \tfrac{\partial u}{\partial x}\tfrac{\partial x}{\partial r} + r \tfrac{\partial u}{\partial y}\tfrac{\partial y}{\partial r},</math> :<math>\tfrac{\partial u}{\partial \theta} = \tfrac{\partial u}{\partial x}\tfrac{\partial x}{\partial \theta} + \tfrac{\partial u}{\partial y}\tfrac{\partial y}{\partial \theta},</math> ose :<math>r \tfrac{\partial u}{\partial r} = r \tfrac{\partial u}{\partial x} \cos(\theta) + r \tfrac{\partial u}{\partial y} \sin(\theta) = x \tfrac{\partial u}{\partial x} + y \tfrac{\partial u}{\partial y},</math> :<math>\tfrac{\partial u}{\partial \theta} = - \tfrac{\partial u}{\partial x} r \sin(\theta) + \tfrac{\partial u}{\partial y} r \cos(\theta) = -y \tfrac{\partial u}{\partial x} + x \tfrac{\partial u}{\partial y}.</math> Nga kjo marrim formulën e mëposhtme: :<math>r \tfrac{\partial}{\partial r}= x \tfrac{\partial}{\partial x} + y \tfrac{\partial}{\partial y} \,</math> :<math>\tfrac{\partial}{\partial \theta} = -y \tfrac{\partial}{\partial x} + x \tfrac{\partial}{\partial y} .</math> Për të gjetur pjerrësinë Karteziane të një vije tangjente me kurbën polare ''r''(θ) në çdo pikë të dhënë, kurba jepet si një sistem [[ekuacionesh parametrike]]. :<math>x=r(\theta)\cos\theta \,</math> :<math>y=r(\theta)\sin\theta \,</math> [[Derivati|Duke diferencuar]] të dyja ekuacionet në lidhje me θ marrim :<math>\frac{dx}{d\theta}=r'(\theta)\cos\theta-r(\theta)\sin\theta \,</math> :<math>\frac{dy}{d\theta}=r'(\theta)\sin\theta+r(\theta)\cos\theta. \,</math> Po të pjesëtojmë ekuacionin e dytë me të parin marrim pjerrësinë Karteziane të vijës tangjente me kurbën tek pika {{nowrap|(''r'', ''r''(θ))}}: :<math>\frac{dy}{dx}=\frac{r'(\theta)\sin\theta+r(\theta)\cos\theta}{r'(\theta)\cos\theta-r(\theta)\sin\theta}.</math> === Analiza integrale === [[Skeda:Polar coordinates integration region.svg|thumb|Rajoni i integrimit ''R'' është i kufizuar nga kurba ''r''(θ) dhe rrezet θ =''a'' dhe θ = ''b'' .]] Le të shënojmë me ''R'' rajonin e rrethuar nga një kurbë ''r''(θ) dhe rrezet θ = ''a'' dhe θ = ''b'', ku {{nowrap|0 < ''b'' − ''a'' < 2π}}. Sipërfaqja e ''R'' është :<math>\frac12\int_a^b \left[r(\theta)\right]^2\, d\theta.</math> [[Skeda:Polar coordinates integration Riemann sum.svg|thumb|Rajoni ''R''është i përafruar me ''n'' sektorë (këtu,''n'' = 5).]] [[Skeda:Planimeter.jpg|thumb|Një [[planimetër]], i cili llogarit mekanikisht integralet polare]] {{wikibooks|Calculus|Integrimi polar}} Ky rezultat mund të gjendet si më poshtë. Së pari, intervali {{nowrap|[''a'', ''b'']}} është i ndarë në ''n'' nën-intervale, ku ''n'' është një numër i plotë pozitiv arbitrar. Kështu Δθ, gjatësia e çdo nën-intervali, është e barabartë me {{nowrap|''b'' − ''a''}} (kohëzgjatja e përgjithshme e intervalit), e ndarë sipas ''n'', numri i nën-intervaleve . Për çdo nën-interval ''i''= 1, 2, ...,''n'', le θ_''i'' të jetë pika e mesit e nën-intervalit, tani le të ndërtojmë një sektor [[rrethor]] me qendër në pole, rreze ''r''(θ_''i''),,kënd qendrore Δθ dhe gjatësi harku ''r''(θ_''i'')Δθ.. Zona e secilit sektor të ndërtuar është e barabartë me :<math>\left[r(\theta_i)\right]^2 \pi \cdot \frac{\Delta \theta}{2\pi} = \frac{1}{2}\left[r(\theta_i)\right]^2 \Delta \theta.</math> Kështu, zona e përgjithshme e të gjithë sektorëve është :<math>\sum_{i=1}^n \tfrac12r(\theta_i)^2\,\Delta\theta.</math> Ndërsa numri i nën-intervaleve ''n'' rritet, përafrimi i zonës vazhdon të përmirësohet. Në kufirin kur {{nowrap|''n'' → ∞}}, shuma bëhet [[Shuma e Rieman|shuma Rimaniane]] për integralin e mëlartëm. Një pajisje mekanike që llogarit integrale sipërfaqësore është [[planimetri]], i cili mat fushën e një plani: kjo replikon integrimin në koordinatat polare duke shtuar shfrytëzuar teoremën e [[Greenit]], çka bën konvertimin e integrale kuadratike polare në integrale lineare. ==== Përgjithësime ==== Duke përdorur [[Sistemi koordinativ kartezian|koordinatat Karteziane]], një element infinitezimal i sipërfaqes mund të llogaritet si ''dA'' = ''dx'' ''dy''. [[Integrimi me zëvendësim|Rregulli i zëvendësimit]] për integrale të shumëfishta pohon se, kur përdorim koordinata të tjera, [[përcaktori Jakobian]] i formulës së konvertimit të koordinatave duhet të merret në konsidertaë: : <math>J = \det\frac{\partial(x,y)}{\partial(r,\theta)} =\begin{vmatrix} \frac{\partial x}{\partial r} & \frac{\partial x}{\partial \theta} \\ \frac{\partial y}{\partial r} & \frac{\partial y}{\partial \theta} \end{vmatrix} =\begin{vmatrix} \cos\theta & -r\sin\theta \\ \sin\theta & r\cos\theta \end{vmatrix} =r\cos^2\theta + r\sin^2\theta = r.</math> Pra, një element sipërfaqësor në koordinata polare mund të shkruhet si :<math>dA = J\,dr\,d\theta = r\,dr\,d\theta.</math> Tani , një funksion që është i dhënë në koordinata polare mund të integrohet si më poshtë: :<math>\iint_R f(r,\theta) \, dA = \int_a^b \int_0^{r(\theta)} f(r,\theta)\,r\,dr\,d\theta.</math> Këtu , ''R'' është i njëjti rajon si më lartë, pra, rjoni i rrethuar nga kurba ''r''(θ) dhe rrezet θ = ''a'' dhe θ = ''b''. Formula për sipërfaqen e ''R'' e përmendur më lart gjendet duke marrë ''f'' identikisht të barabartë me 1. Një zbatim interesant i këtij rezultati jep [[Integrali Gausian|integralin Gausian]] :<math> \int_{-\infty}^\infty e^{-x^2} \, dx = \sqrt\pi.</math> === Analiza vektoriale === [[Analiza vektoriale]] mund të zbatohet gjithashtu mbi koordinatat polare. Për lëvizjen në një plan , le të jetë <math>\mathbf{r}</math> vektori i pozicionit {{nowrap|(''r''cos(θ), ''r''sin(θ))}}, ku ''r'' dhe θ kanë varësi kohore ''t''. Le të përcaktojmë vektorët njësi :<math>\hat{\mathbf{r}}=(\cos(\theta),\sin(\theta))</math> në drejtimin e '''r''' dhe :<math>\hat{\boldsymbol\theta}=(-\sin(\theta),\cos(\theta)) = \hat {\mathbf{k}} \times \hat {\mathbf{r}} \ , </math> në planin e lëvizjes pingul me drejtimin rrezor, ku <math>\hat{\mathbf {k}}</math> është vektori njësi pingul me planin e lëvizjes. Pra :<math> \mathbf{r} = (x, \ y ) = r (\cos \theta ,\ \sin \theta) = r \hat{\mathbf{r}}\ , </math> :<math> \dot {\mathbf r} = (\dot x, \ \dot y ) = \dot r (\cos \theta ,\ \sin \theta) + r \dot \theta (-\sin \theta ,\ \cos \theta) = \dot r \hat {\mathbf r} + r \dot \theta \hat {\boldsymbol{\theta}} \ , </math> :<math> \ddot {\mathbf r } = (\ddot x, \ \ddot y ) = \ddot r (\cos \theta ,\ \sin \theta) + 2\dot r \dot \theta (-\sin \theta ,\ \cos \theta) + r\ddot \theta (-\sin \theta ,\ \cos \theta) - r {\dot \theta }^2 (\cos \theta ,\ \sin \theta)\ = </math> ::<math> \left( \ddot r - r {\dot \theta}^2 \right) \hat {\mathbf r} + \left( 2\dot r \dot \theta + r\ddot \theta \right) \hat {\boldsymbol{\theta}} \ = (\ddot r - r\dot\theta^2)\hat{\mathbf{r}} + \frac{1}{r}\; \frac{d}{dt} \left(r^2\dot\theta\right) \hat{\boldsymbol\theta} = (\ddot r - r\dot\theta^2)\hat{\mathbf{r}} + \frac{1}{r}\; \dot h \hat{\boldsymbol\theta}</math> ku ''h'' është [[impulsi këndor specifik]]. ==== Termat centrifugale dhe termat e Koriolisit ==== {{main|Mekanika e lëvizjes planare të pikës lëndore|Forca centrifugale (kënd reference rrotullues)}} Termi <font style="vertical-align:+20%"><math>r\dot\theta^2</math></font> zakonisht quhet ''termi centrifugal'', ndërsa termi <font style="vertical-align:+20%"><math>2\dot r \dot\theta</math></font> referohet si ''termi i Koriolisit''. Për shembull, shih Shankar.<ref name=Shankar>{{cite book|title=Principles of Quantum Mechanics|author=Ramamurti Shankar|edition=2nd|page=81|url=http://books.google.com/?id=2zypV5EbKuIC&pg=PA81&dq=Coriolis+%22polar+coordinates%22|year=1994|isbn=0306447908|publisher=Springer}}</ref> Edhe pse këto ekuacione mbajnë disa ngjashmëri në formë me [[Forca centrifugale|forcën centrifugale]] dhe [[Efekti i Koriolisit|efektin e Koriolisit]] që gjenden në kënde reference në rrotullim, nuk ka një lidhje fizike midis këtyre fenomeneve.<ref name=angular>Në veçanti, shpejtesia kendore e paraqitur në kordinata polare është ajo e grimcës nën vëzhgim, <math>\dot{\theta}</math>, ndërsa në mekanikën klasike te Njutonit është shpejtesia kendore Ω shkalla e një kendi reference ne rrotullim.</ref> Për shembull, forca centrifugale dhe ajo e Koriolisit shfaqen vetëm në [[kënde reference joinerciale]] të referimit. Në të kundërt, këto terma shfaqen kur nxitimi është shprehur në koordinatat polare janë rrjedhoja matematike të diferencimit, këto terma duken kudo ku janë përdorur koordinatat polare. Në veçanti, këto terma duken edhe kur koordinatat polare janë përdorur në [[kënde inerciale të referimit]] , ku nuk shfaqen forcat centrifugale dhe efekti i Koriolisit. ===== Sistemet bashkë-rrotulluese ===== == Lidhja midis koordinatave sferike dhe polare == Koncepti i sistemit koordinativ polar zgjerohet në tre dimensione me dy sisteme të tjera koordiantive, [[Sistemi koordinativ sferik|sistemin koorinativ sferik]] dhe atë [[Sistemi koordinativ cilindrik|cilindrik]]. == Aplikime == Koordinatat polare janë dy-përmasore dhe në këtë mënyrë ato mund të përdoren vetëm ku pozicionet e pikave shtrihen në një plan të vetëm dy-dimensional. Ato janë më të përshtatshme në çdo kontekst ku fenomen i marrë në konsideratë është i lidhur me drejtimin dhe gjatësine nga një pikë qëndrore. Siç duket, shembujt më lart tregojnë se si ekuacionet polare elementare mjaftojnë për të përcaktuar kurba të tilla si spiralja e Arkimedit ekuacioni i të cilit në sistemin koordinativ Kartezian do të ishte shumë më i ndërlikuar. Për më tepër, shumë sisteme fizike, të tilla si ato që kanë të bëjnë me trupa që lëvizin rreth një pikë qendrore apo me fenomene që rrjedhin nga një pikë qendrore janë më të thjeshta dhe më të kuptueshëm për tu modeluar duke përdorur koordinatat polare. Motivimi fillestar për futjen e sistemit polar ishte studimi i [[Lëvizja rrethore|lëvizje rrethore]] dhe asaj [[Lëvizja orbital|orbitale]]. == Pozicioni dhe navigimi == == Modelimi == == Shikoni gjithashtu == * [[Lista e transformimeve koordinative kanonike]] == Referime == <div class="references-small"> ;Të Përgjithshme * {{cite book|author1=Anton Howard|author2=Irl Bivens|author3=Stephen Davis|title=Calculus|url=https://archive.org/details/calculus0000anto_n5e7|edition=Seventh|year=2002|publisher=Anton Textbooks, Inc.|isbn=0-471-38157-8}} * {{cite book|author1=Ross Finney|author2=George Thomas|author3=Franklin Demana|author4=Bert Waits|title=Calculus: Graphical, Numerical, Algebraic|edition=Single Variable Version|year=1994|publisher=Addison-Wesley Publishing Co.|isbn=0-201-55478-X}} ;Specifike </div> {{reflist|2}} == Lidhje të jashtme == * {{dmoz|Science/Math/Software/Graphing/|Graphing Software}} * [http://www.random-science-tools.com/maths/coordinate-converter.htm Coordinate Converter - converts between polar, Cartesian and spherical coordinates] * [http://scratch.mit.edu/projects/nevit/691690 Polar Coordinate System Dynamic Demo] [[Kategoria:Sisteme koordinative]] [[Kategoria:Matematikë]] [[Kategoria:Fizikë]] 4jtzr9l1tbq44omaahu16m49g0be1tm 0 96176 2470512 1600003 2022-08-28T11:58:51Z Ikranjani 127687 wikitext text/x-wiki [[Skeda:Zef Pllumi.jpg|thumb|250px|Ballina e librit me portretin e Zef Pllumit]] '''''Rrno vetëm për me tregue''''' është një vepër memuaristike e fratit françeskan Zef Pllumi, botuar fillimisht si një trilogji që u botua në Tiranë nga shtëpia botuese "Hylli i Dritës". Në botimet e para të tri nënndarjeve të veprës në vëllime më vete u titulluan me nëntitujt ''libri i kujtimeve 1944-1951'' i pari botuar më 1995, ''liria mes dy burgimeve 1950-1967'' i dyti i botuar më 1997, dhe ''robnia e gjatë 1967-1990'' i treti i botuar më 2001. Më 2006 trilogjia memuaristike u ribotua e plotë nga shtëpia botuese 55 Titulli në fjalë është vëllimi i tretë i ''Rrno vetëm për me tregue''. [[Rrno vetëm për me tregue: libri i kujtimeve|Vëllimi i parë]] është botuar në vitin 1995, ndërsa [[Rrno vetëm për me tregue: liria mes dy burgimeve|vëllimi i dytë]] në vitin 1997. Redaktori i librit, sikundër edhe në dy vëllimet e para, është [[Aurel Plasari]]. ==Fragment nga libri== :Superiori Át [[Marin Sirdani]] më thirri në odë të vet për dy fjalë. :Ndigjo, more djalë,- më tha,- un e çmoj vendosmëninë tande, por çdo gjâ ka masë: shka del jashtë mase asht budallallek. E kupton? Ti ke ardhë këtu në kohën mâ t'keqe që ka pasë Katolicizmi ndonjiherë e sidomos na. Ktheu në katund, aty ku ishe, struku, mos fol, as mos i beso as këmishës sate. Na kemi nevojë për ty që të jetojsh e jo me dekë. Na pleqtë edhe na ardhtë puna me dekë, e kemi kositë livadhin, por ju të rijt duhet të jetoni. Zoti asht i Madh. I kjoshim falë atij të lumit që ka krijue vdekjen, se përndryshej njerzit do t'kishin me kenë gjithmonë skllav të tiranve. Edhe kta do t'desin nji ditë e ti duhet të jetojsh vetëm sa me tregue. Kurrgjâ në mos kjosh i zoti me bâ, '''rrno vetëm për me tregue'''. A e kupton shka due me t'thanë? Mbaruen të tjerët, mbarojmë na, mbaron edhe ti: të gjithë shkojmë si qeni në rrush po nuk kje dikush me kallxue se si kje puna. '''Kush të teprojë le të kallxojë!''' Nuk asht fjala që po mbarojmë sot. E dijmë këtë. Nuk duhet të mbarojmë për nesër e për shekujt e ardhshëm. E kupton këtë? Fra Zef, Un jam sot për sot Superjor: po të jam urdhën: ik, rrno! Vetëm për me tregue!<ref>"Rrno vetem per me tregue'', fq 253</ref> :- E un rrnova... e mora si detyrim... nuk e di a ia kam mrritë!,- thotë Át [[Zef Pllumi]] në një intervistë<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=IFN_a9hgKHY&feature=related At Zef Pllumi]</ref>. Ky verset i mbajtur mend nga Át Pllumi u bë titulli i librit që do ishte dëshmia e terrorit komunist, nga një i mbijetuar. Befasues për nga përshkrimi, mbresëlënëse kujtesa mbinjerëzore e autorit për çdo detaj, ky libër është një dokument dhe monument për historinë e asaj kohe të parë nga sytë e Át Zef Pllumit. == Përkthime == Trilogjia e memuareve të tij ''Rrno vetëm për me tregue'' u përkthyen nga Kathleen Schank dhe u botuan më 2008 me titullin ''Live to tell,''<ref>{{Cite journal |last=Schank |first=Kathleen |date=24 gusht 2008 |title=Ç’na mëson miku ynë, at Zefi |url=http://www.zemrashqiptare.net/news/4448/kathleen-schank-cna-meson-miku-yne-at-zefi.html |journal=Shekulli |language=sq |issue=2387 |pages=11 |interviewer=Elsa Demo}}</ref> punim për të cilin qe interesuar që në gjallje të autorit nga miku i tij [[Petro Zheji]].<ref>{{Cite journal |last=Demo |first=Elsa |date=27 shtator 2007 |title=Kurrgjë më shumë se liria: [intervista e fundit e At Zef Pllumit] |url=http://www.shkoder.net/fjala/2007/edemo3.htm |journal=Shekulli |language=sq |issue=2061 |pages=14-15}}</ref> Më 6 mars 2014 u prezantua edhe botimi i përkthimit në gjuhën italiane i po kësaj vepre, përkthyer nga Keda Kaceli me titullin ''Il Sangue di Abele - Vivi per testimoniare''.<ref>Gjergji A., ''Keda Kaceli: Át Zef Pllumi... e mbajta premtimin! Vlera e besës kapërcen edhe vdekjen...'', [[Koha Jonë]], 13 mars 2014.</ref> == Burimet == <references /> {{Zef Pllumi}} [[Kategoria:Libra]] [[Kategoria:Biografi shqiptarësh]] [[Kategoria:Persekutimi politik]] pbuua3yzokjv4v3wi0agui3ffr49g5s 0 98850 2470494 2331290 2022-08-28T10:56:01Z 217.21.145.98 wikitext text/x-wiki [[shkolla shushic https:://example'org]]{{Infobox settlement | name = '''Shushicë''' | native_name = Gashaj | settlement_type = Fshat | image_flag = <!-- Pa ''Skeda:'' në fillim --> | flag_link = <!-- p.sh: Flamuri i Prishtinës --> | image_seal = <!-- Pa ''Skeda:'' në fillim --> | seal_link = <!-- p.sh: Stema e Prishtinës --> | seal_size = <!-- p.sh: 50px --> | image_skyline = <!-- Pa ''Skeda:'' në fillim --> | image_caption = <!--Administrimi territorial--> |Rajoni = [[Rajoni i Pejës|Pejë]] |Komuna = [[Komuna e Burimit|Burim]] |Kryetari i Komunës = |Partia udhëheqëse = <!--Sipërfaqja dhe Demografia --> |Sipërfaqja = |Sipërfaqja urbane = |Sipërfaqja metropolitane = | population_total = | population_total_viti = 2011 |Dendësia = <!-- Të dhëna tjera--> | population_demonym = | established_date = |Krahina = |Lartësia = 579 | postal_code = |Prefiksi = |Aeroporti = | registration_plate = | website = |E-Posta = <!--Harta--> | image_map = | map_caption = | image_map_gjerësi = |CoordAddon = <!--Koordinatat Mënyra #1--> | gjer_g=42 | gjer_m=47 | gjer_s=36 | gjer_dr = N | gjat_g=20 | gjat_m=34 | gjat_s=35 | gjat_dr = E }} '''Shushicë''' është një vendbanim në komunën e [[Komuna e Burimit|Burimit]], [[Kosovë]]. Pas vitit 1999 fshati është i njohur edhe me emrat '''Gash''' dhe '''Gashaj'''. <!-- == Gjeografia == --> <!-- == Demografia == --> <!-- == Ekonomia == --> <!-- == Kultura == --> <!-- == Historia == --> == Shih dhe këtë == * [[Lista e ardhacakëve - Burim]] <!-- == Burimet == --> {{reflist}} == Lidhje të jashtme == *[http://www.fallingrain.com/world/KV/08/Sushice.html vendndodhja] [[Kategoria:Fshatra në Kosovë]] [[Kategoria:Fshatra në komunën e Burimit]] {{Komuna e Burimit}} {{KO-gjeo-cung}} g9i0xo2nq7dmnykluws7dhm3wg7pjng 2470495 2470494 2022-08-28T10:56:49Z Mykola7 115133 U kthyen ndryshimet e [[Special:Contributions/217.21.145.98|217.21.145.98]] ([[Përdoruesi diskutim:217.21.145.98|diskutimet]]) në versionin e fundit nga [[Përdoruesi:Smallem|Smallem]]. wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = '''Shushicë''' | native_name = Gashaj | settlement_type = Fshat | image_flag = <!-- Pa ''Skeda:'' në fillim --> | flag_link = <!-- p.sh: Flamuri i Prishtinës --> | image_seal = <!-- Pa ''Skeda:'' në fillim --> | seal_link = <!-- p.sh: Stema e Prishtinës --> | seal_size = <!-- p.sh: 50px --> | image_skyline = <!-- Pa ''Skeda:'' në fillim --> | image_caption = <!--Administrimi territorial--> |Rajoni = [[Rajoni i Pejës|Pejë]] |Komuna = [[Komuna e Burimit|Burim]] |Kryetari i Komunës = |Partia udhëheqëse = <!--Sipërfaqja dhe Demografia --> |Sipërfaqja = |Sipërfaqja urbane = |Sipërfaqja metropolitane = | population_total = | population_total_viti = 2011 |Dendësia = <!-- Të dhëna tjera--> | population_demonym = | established_date = |Krahina = |Lartësia = 579 | postal_code = |Prefiksi = |Aeroporti = | registration_plate = | website = |E-Posta = <!--Harta--> | image_map = | map_caption = | image_map_gjerësi = |CoordAddon = <!--Koordinatat Mënyra #1--> | gjer_g=42 | gjer_m=47 | gjer_s=36 | gjer_dr = N | gjat_g=20 | gjat_m=34 | gjat_s=35 | gjat_dr = E }} '''Shushicë''' është një vendbanim në komunën e [[Komuna e Burimit|Burimit]], [[Kosovë]]. Pas vitit 1999 fshati është i njohur edhe me emrat '''Gash''' dhe '''Gashaj'''. <!-- == Gjeografia == --> <!-- == Demografia == --> <!-- == Ekonomia == --> <!-- == Kultura == --> <!-- == Historia == --> == Shih dhe këtë == * [[Lista e ardhacakëve - Burim]] <!-- == Burimet == --> {{reflist}} == Lidhje të jashtme == *[http://www.fallingrain.com/world/KV/08/Sushice.html vendndodhja] [[Kategoria:Fshatra në Kosovë]] [[Kategoria:Fshatra në komunën e Burimit]] {{Komuna e Burimit}} {{KO-gjeo-cung}} ffxn9u9k5nkijbrgxu689a2jbiqu9fm 0 101784 2470435 2466509 2022-08-27T21:28:08Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Egypt.Giza.Sphinx.01.jpg|thumb|280px|Sfinksi i Madh dhe Piramidat e Gizës janë dy nga simbolet më të njohura të qytetërimit të lashtë egjiptian.]] [[Skeda:Ancient Egypt map-en.svg|thumb|280px|Hartë e Egjiptit të lashtë, që shfaq qytetet më të mëdha në periudhën Dinastike (rreth 3150&nbsp;p.e.r deri në 30&nbsp;p.e.r)]] '''Egjipti i lashtë''' ishte një qytetërim i lashtë në Afrikën Veriore lindore, i përqendruar në rrjedhat e lumit Nil, në atë që është sot shteti modern i Egjiptit. Qytetërimi egjiptian filloi të ngrihej rreth 3150&nbsp;p.e.s (sipas kronologjisë konvencionale egjiptiane)<ref>{{cite web|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/chronology/index.html|title=Chronology|accessdate=25 mars 2008|publisher=Digital Egypt for Universities, University College London}}</ref> kur u krye bashkimi politik i Egjiptit të Sipërm e të Poshtëm nën faraonin e parë.<ref>Dodson (2004) p. 46</ref> Historia e Egjiptit të lashtë ndodhi në një seri ''Mbretërish'' të qëndrueshme, të ndara nga periudha paqëndrueshmërie të njohura si ''Periudhat e Mesme''. Mbretëria e Vjetër i përket Epokës së Hershme të Bronzit, Mbretëria e Mesme dhe Mbretëria e Re Epokës së Vonë të Bronzit. Egjipti arriti pikun e fuqisë së tij gjatë Mbretërisë së Re, në periudhën e Ramsesit, pas së cilës filloi të binte ngadalësisht. Egjipti u pushtua radhë pas radhe nga fuqi të huaja gjatë kësaj periudhe të vone. Pas vdekjes së Aleksandrit të Madh, një nga gjeneralët e tij, Ptoleme Soteri, shpalli veten si sundues të ri të Egjiptit. Kjo Dinasti Ptolemaike sundoi Egjiptin deri në vitin 30&nbsp;p.e.r, kur u pushtua nga Perandoria Romake dhe u bë një provincë romake.<ref>Clayton (1994) p. 217</ref> Suksesi i qytetërimit të lashtë egjiptian erdhi pjesërisht nga aftësia e tij për tu përshtatur me kushtet e Luginës së Nilit. Parashikimi i përmbytjeve dhe vaditja e vazhdueshme dhe e kontrolluar e luginës pjellore çoi në prodhimin në tepricë të të korrave, që çoi në zhvillimin kulturor e shoqëror. Me burimet rezervë, administrata nxiti shfrytëzimin e mineraleve që mund të nxirreshin nga lugina dhe zonat e shkretëtirës përreth, u zhvillua shkrimi egjiptian me hieroglife,u organizuan projekte bujqësore dhe ndërtimore, u zhvillua tregti me rajonet rrethuese dhe u krijua një force ushtarake për të mundur armiqtë e huaj dhe për të vendosur pushtetin dhe dominimin e Egjiptit. Për të motivuar dhe organizuar këto aktivitete ekzistonte një burokraci e shkruesve, liderëve fetarë dhe administruesve nën kontrollin e faraonit, i cili siguronte unitetin dhe bashkëpunimin e popullit egjiptian nën rregullat e besimit fetar egjiptian.<ref>James (2005) p. 8</ref><ref>Manuelian (1998) pp. 6–7</ref> Disa nga arritjet e egjiptianëve të lashtë përfshijnë nxjerrjen e gurëve, ndërtimin e piramidave, tempujve dhe obeliskëve; u zhvillua matematika, mjekësia, vaditja dhe teknika të reja bujqësore për prodhimtari, anijet para, qeramika dhe teknologjia e qelqit, forma të reja të letërsisë dhe traktati i parë i paqes që njihet në histori.<ref>Clayton (1994) p. 153</ref> Egjipti la një trashëgimi të qëndrueshme e të pavdekshme. Arti dhe arkitektura e tij u imituan kudo, dhe gjërat antike të tij u shpërndanë në tërë cepat e botës. Gërmadhat monumentale të tij kanë frymëzuar imagjinatën e udhëtarëve dhe shkrimtarëve për shekuj me radhë. Interesi dhe respekti i rikthyer këto dy shekuj të fundit për gërmadhat dhe gjërat antike çoi në krijimin e hetimit shkencor të qytetërimit egjiptian dhe në një vlerësim më të lartë për trashëgiminë e tij kulturore, si për Egjiptin ashtu edhe për botën.<ref>James (2005) p. 84</ref> == Historia == Nga fundi i periudhës Paleolitike klima e thatë e Afrikës Veriore u bë edhe më e nxehtë dhe thatë duke bërë që popullsia që jetonte aty të mblidhej përgjatë luginës së Nilit dhe qysh kur njerëzit modernë gjahtarë-mbledhës filluan të banonin në këtë rajon në fund të Pleistocenit të Mesëm rreth 120&nbsp;mijë vjet më parë, Nili ka qenë burimi i jetës për Egjiptin.<ref>Shaw (2002) p. 17</ref> Toka pjellore e përmbytshme e Nilit u dha njerëzve mundësinë për vendosjen dhe krijimin e një ekonomie bujqësore dhe një shoqërie më të centralizuar e të sofistikuar, gjë që u bë gur themeli për qytetërimin njerëzor.<ref>Shaw (2002) pp. 17, 67–69</ref> === Periudha paradinastike === Në kohërat Paradinastike dhe të Dinastisë së Hershme, klima e Egjiptit ishte më shumë herë më pak e thatë se sot. Rajone të mëdhaja të Egjiptit ishin të mbuluara me savana me pemë dhe të mbushura me thundrakë që kullotnin. Gjethnaja dhe fauna ishin të gjendura në të tërë mjediset dhe rajoni i Nilit kishte një popullatë të madhe të shpendëve të ujit. Gjuetia duhet të ketë qenë e zakonshme për egjiptianët dhe kjo është periudha kur shumë kafshë u zbutën për herë të parë.<ref>{{Cite book | first1 = Salima | last1 = Ikram | authorlink1 = Salima Ikram | title = Choice Cuts: Meat Production in Ancient Egypt | publisher = University of Cambridge | year = 1992 | isbn = 978-90-6831-745-9 | oclc = 60255819 | page = 5 | url = http://books.google.com/?id=1Am88Yc8gRkC&printsec=frontcover#PPA5,M1 | accessdate = 22 korrik 2009}} {{lccn|1997||140867}}</ref> [[Skeda:Vase with gazelles-E 28023- Egypte louvre 316.jpg|thumb|left|upright|Një poç tipik i kulturës Naqada II dekoruar me gazela. (Periudha Paradinastike)]] Rreth 5500 p.e.r, fise të vogla që jetonin në Luginën e Nilit kishin zhvilluar një larmi kulturash që shfaqnin kontroll të plotë të bujqësisë dhe blegtorisë dhe të dallueshëm nga poçaria dhe mjetet personale, si krehërët, byzylykët dhe rruazat. Më e madhja e këtyre kulturave të hershme në Egjiptin e Epërm, Badari, njihej për cilësinë e lartë të qeramikës, veglave të gurit dhe përdorimit të bakrit.<ref>Hayes (1964) p. 220</ref> Në Egjiptin e Veriut, Badarit ndiqeshin nga kulturat Amratiane dhe Gerzeane,<ref>Childe, V. Gordon (1953), "New light on the most ancient Near East" (Praeger Publications)</ref> të cilat sollën disa përmirësimë teknologjike. Në kohërat Gerziane, prova të hershme gjenden për kontaktin e tyre me Kananët dhe bregun e Biblosit.<ref>Patai, Raphael (1998), "Children of Noah: Jewish Seafaring in Ancient Times" (Princeton Uni Press)</ref> Në Egjiptin jugor, kultura Naqada, e ngjashme me atë Badari, filloi të zgjerohej përgjatë Nilit rreth 4000 p.e.r. Aq herët sa Periudha I Naqada, egjiptianët paradinastikë importonin obisidian nga Etiopia, që përdorej për t’i dhënë formë majave të armëve dhe objekteve të tjera nga leskërit.<ref>Barbara G. Aston, James A. Harrell, Ian Shaw (2000). Paul T. Nicholson and Ian Shaw editors. "Stone," in ''Ancient Egyptian Materials and Technology,'' Cambridge, 5–77, pp. 46–47. Also note: Barbara G. Aston (1994). "Ancient Egyptian Stone Vessels," ''Studien zur Archäologie und Geschichte Altägyptens'' 5, Heidelberg, pp. 23–26. (See on-line posts: [http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/stone/obsidian.html] and [http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/foreignrelations/obsidian.html].)</ref> Në një periudhë rreth 1000 vjeçare, kultura Naqada u zhvillua nga disa komunitete të vogla bujqësore në një qytetërim të fuqishëm liderët e së cilës ishin në kontroll të plotë të njerëzve dhe burimeve të luginës së Nilit.<ref>{{cite web|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/naqadan/chronology.html#naqadaI|language=en|title=Chronology of the Naqada Period|accessdate=9 mars 2008|publisher=Digital Egypt for Universities, University College London}}</ref> Duke vendosur një qendër pushteti në Hierakonpolis dhe më vonë në Abidos, liderët e Naqada III zgjeruan kontrollin e tyre të Egjiptit drejt veriut përgjatë Nilit.<ref name="Shaw61">Shaw (2002) p. 61</ref> Ata gjithashtu kryenin tregti me Nubinë në jug, me oazet e shkretëtirës perëndimore në perëndim dhe me kulturat mesdhetare lindore në lindje.<ref name="Shaw61" /> Kultura Naqada prodhonte një larmi të mirash materiale, tregues i pasurisë dhe pushtetit në rritje të elitës, si edhe mjeteve të përdorimit personal social, si krehërë, statuja të vogla, qeramikë të pikturuar, vazo guri dekorative të cilësisë së lartë, mjete kozmetike dhe bizhuteri të bëra nga ari, lazuli dhe fildishi. Ata zhvilluan edhe lustrën qeramike të njohur si fajanca dhe është përdorur deri në periudhën romake për të dekoruar filxhanë, hajmali dhe figurina.<ref>{{cite web|url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/faience/periods.html|title=Faience in different Periods|accessdate=9 mars 2008|publisher=Digital Egypt for Universities, University College London}}</ref> Gjatë fazës së fundit paradinastike, kultura Naqada filloi përdorimin e simboleve të shkrimit që më vonë evoluan në sistemin e plotë të hieroglifeve të përdorura për të shkruar në gjuhën e lashtë egjiptiane.<ref>Allen (2000) p. 1</ref> === Periudha e Hershme Dinastike === [[Skeda:NarmerPalette ROM-gamma.jpg|thumb|[[Paleta Narmer]] paraqet bashkimin e Dy Tokave.<ref>Robins (1997) p. 32</ref>]] Në shekullin e 3-të p.e.r prifti [[Manetho]] e grupoi listën e gjatë të faraonëve nga Menesi në kohën e tij në 30 dinasti, një sistem i përdorur edhe sot.<ref>Clayton (1994) p. 6</ref> Ai vendosi ta fillojë historinë zyrtare të tij me një mbret të quajtur "Meni" (ose [[Menes]] në greqisht) i cili mendohet të ketë bashkuar dy mbretëritë e [[Egjipti i Sipërm|Egjiptit të Sipërm]] dhe [[Egjiptit të Ulët]] (rreth 3100 p.e.r).<ref>Shaw (2002) pp. 78–80</ref> Tranzicioni në një shtet të bashkuar mund të ketë ndodhur më gradualisht se ç’thonë shkrimtarët e lashtë egjiptianë dhe nuk ka asnjë provë bashkëkohore të Menesit. Disa studiuesë tani besojnë, megjithatë, se Menesi mitik mund të ketë qenë faraoni [[Narmer]], që paraqitet veshur me rroba dhe shenja mbretërore në Paletën Narmer si simbol i aktit të bashkimit.<ref>Clayton (1994) pp. 12–13</ref> Në Periudhën e Hershme Dinastike rreth 3150&nbsp;p.e.r, Të parët nga faraonët Dinastikë forcuan sundimin tyre mbi Egjiptin e Ulët duke vendosur për kryeqytet [[Memfis]]in, nga i cili mund të kontrollonin forcën punëtore dhe bujqësinë e rajonit pjellor të deltës ashtu si dhe rrugët tregtare të rëndësishme e fitimprurëse për në Levant. Fuqia dhe pasuria në rritje e faraonëve gjatë periudhës së hershme dinastike reflektohet në varret e ndërlikuara të quajtura [[mastaba]] dhe strukturat e kultit të përmortshëm në Abidos, të cilat lartësonin faraonin e hyjnizuar pas vdekjes.<ref>Shaw (2002) p. 70</ref> Institucioni i fuqishëm i mbretërisë që u zhvillua nga faraonët shërbente për të legjitimizuar kontrollin e shtetit mbi tokën, punën dhe burimet thelbësore për mbijetesën dhe rritjen e qytetërimit të lashtë egjipt.Egjipti është një qytetërim I lashtëNë Periudhën e Hershme Dinastike rreth 3150 p.e.r, Të parët nga faraonët Dinastikë forcuan sundimin tyre mbi Egjiptin e Ulët duke vendosur për kryeqytet Memfisin, nga i cili mund të kontrollonin forcën punëtore dhe bujqësinë e rajonit pjellor të deltës ashtu si dhe rrugët tregtare të rëndësishme e fitimprurëse për në Levant. Fuqia dhe pasuria në rritje e faraonëve gjatë periudhës së hershme dinastike reflektohet në varret e ndërlikuara të quajtura mastaba dhe strukturat e kultit të përmortshëm në Abidos, të cilat lartësonin faraonin e hyjnizuar pas vdekjes.[23] Institucioni i fuqishëm i mbretërisë që u zhvillua nga faraonët shërbente për të legjitimizuar kontrollin e shtetit mbi tokën, punën dhe burimet thelbësore për mbijetesën dhe rritjen e qytetërimit të lashtë egjipt. === Mbretëria e Vjetër === [[Skeda:Menkaura-ColossalStatue MuseumOfFineArtsBoston.png|thumb|upright|Statujë me alabastër e [[Menkaura|Menkaurës]] në [[Muzeun e Arteve të Bukura të Bostonit]]]] Përparime të mahnitshme në arkitekturë, art dhe teknologji u bënë gjatë Mbretërisë së Vjetër, të nxitura nga prodhimtaria bujqësore në rritje e bërë e mundur nga një administratë qendrore e mirë-organizuar.<ref>James (2005) p. 40</ref> Nën drejtimin e vezirit, zyrtarët e shtetit mblidhnin taksat, koordinonin projektet vaditëse për të përmirësuar prodhimin e të korrave, zgjidhnin fshatarët për të punuar në projekte ndërtimi dhe vunë në funksionim një sistem drejtësie për të mbajtur në vend paqen dhe rendin.<ref>Shaw (2002) p. 102</ref> Së bashku me rëndësinë në rritje të kësaj administrate qendrore u ngrit edhe një klasë e re zyrtarësh dhe shkruesish të arsimuar të cilëve iu dhanë prona nga faraoni në shkëmbim të shërbimeve të tyre. Faraonët gjithashtu u lëshuan toka kulteve mortore dhe tempujve lokalë për të siguruar që këto institucione do të kishin burimet e mjaftueshme për të adhuruar faraonin edhe pas vdekjes së tij. Me fundin e Mbretërisë së Vjetër, pesë shekuj të këtyre praktikave feudale e kishin gërryer pak e nga pak pushtetin ekonomik të faraonit, i cili nuk ia vlente më të mbështeste këtë administratë të madhe të centralizuar.<ref>Shaw (2002) pp. 116–7</ref> Me rënien e pushtetit të faraonit, guvernatorët rajonalë të quajtur nomarkë filluan të sfidonin supremacinë e faraonit. Kjo, bashkë me thatësira të rënda mes viteve 2200 e 2150 p.e.r, <ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/history/ancient/egyptians/apocalypse_egypt_04.shtml |language=en|title=The Fall of the Old Kingdom |author=Fekri Hassan|publisher=British Broadcasting Corporation|accessdate=10 mars 2008}}</ref> shkaktoi përfundimisht hyrjen e vendit në një periudhë 140 vjeçare urie të njohur si Periudha e Parë e Mesme.<ref>Clayton (1994) p. 69</ref> === Periudha e Parë e Mesme === Pasi qeveria qendrore e Egjiptit u shkatërrua në fund të Mbretërisë së Vjetër, administrata nuk mundej më të mbështeste apo të stabilizonte ekonominë e vendit. Guvernatorët rajonalë nuk mund të mbështeteshin më te mbreti për ndihmë në kohë krizash dhe rrallimet e vazhdueshme të ushqimit dhe grindjet politike nxitën uri dhe luftëra civile në shkallë të vogël. Megjithë problemet e vështira, liderët lokalë, që nuk i paguanin më haraç faraonit, shfrytëzuan pavarësinë e re për të formuar një kulturë të lulëzuar në provinca. Pasi i vunë nën kontroll burimet e tyre, provincat u bënë më të pasura ekonomikisht—një fakt që demonstrohet nga varrime të mëdha dhe më të mira në të gjitha klasat shoqërore.<ref>Shaw (2002) p. 120</ref> Në shpërthime krijimtarie, artizanët provincialë adoptuan dhe përshtatën motive kulturore që më përpara ishin të ndaluara nga pushteti mbretëror i Mbretërisë së Vjetër dhe shkruesit zhvilluan stile letrare që shfaqnin optimizëm dhe origjinalitet për periudhën.<ref name="Shaw146">Shaw (2002) p. 146</ref> Të çliruar nga besnikëria ndaj faraonit, udhëheqësit vendorë filluan të konkurronin me njëri-tjetrin për kontroll territorial dhe pushtet politik. Në 2160 p.e.r sundimtarët në Herakleopolis kontrollonin Egjiptin e Poshtëm, kurse një klan rival me bazën në Tebë, familja Intef, mori kontrollin e Egjiptit të Sipërm. Ndërsa Intefët rrisnin pushtetin dhe zgjeronin kontrollin në veri, një përplasje mes dy dinastive rivale u bë e pashmangshme. Rreth 2055 p.e.r forcat tebane nën Nebhepetre Mentuhotep II përfundimisht mundën sundimtarët Herakleopolitanë, duke ribashkuar të Dy Tokat dhe duke inauguruar një periudhë të rilindjes ekonomike dhe kulturore të njohur si Mbretëria e Mesme.<ref>Clayton (1994) p. 29</ref> === Mbretëria e Mesme === [[Skeda:Egypte louvre 231 visage.jpg|thumb|upright|Amenemhat III, sundimtari i fundit i madh i Mbretërisë së Mesme]] Faraonët e Mbretërisë së Mesme rikthyen begatinë dhe stabilitetin e vendit,duke nxitur një ringritje të artit, letërsisë dhe projekteve ndërtuese monumentale.<ref>Shaw (2002) p. 148</ref> Mentuhotep II dhe pasardhësit e tij të Dinastisë së 11 sunduan nga Teba, por veziri Amenemhat I, qish sa u bë mbret në fillim të Dinastisë së 12-të rreth 1985 p.e.r, ndryshoi kryeqytetin e vendit në qytetin Ititaui, gjendur në Fajum.<ref>Clayton (1994) p. 79</ref> Nga Ititaui, faraonët e Dinastisë së 12-të ndërmorën një bonifikim toke dhe një plan vaditje për të rritur prodhimtarinë bujqësore në rajon. Veç kësaj, ushtria ripushtoi Nubinë e pasur me miniera guri dhe ari, kurse punëtorët ndërtuan një strukturë mbrojtëse në Grykëderdhjen Lindore, e quajtur "Muret e Sunduesit", për tu mbrojtur nga sulmi i huaj.<ref>Shaw (2002) p. 158</ref> Pasi ishte siguruar siguria ushtarake dhe politike dhe pasuria e madhe bujqësore dhe minerare, popullsia e vendit, artet dhe feja lulëzuan. Në kontrast me mentalitetin elitist të Mbretërisë së Vjetër kundrejt zotave, Mbretëria e Mesme përjetoi një rritje në shprehje të devocionit personal që do të quhej një demokratizim i pasjetës, në të cilin të gjithë njerëzit zotëronin një shpirt dhe mund të pranoheshin me kënaqësi në praninë e zotave pas vdekjes.<ref>Shaw (2002) pp. 179–82</ref> Letërsia e Mbretërisë së Mesme përmbante tema të sofistikuara të shkruara në stil elokuent dhe plot besim,<ref name="Shaw146"/> dhe basorelievët dhe skulpturat e portreteve të periudhës kapnin detaje të holla, individuale që arrinin maja të reja në perfeksionin teknik.<ref>Robins (1997) p. 90</ref> Sunduesi i fundit i madh i Mbretërisë së Mesme, Amenemhat III, i lejoi kolonët aziatikë të qëndronin në rajonin e deltës e të jepnin krah pune të mjaftueshëm sidomos për minimin dhe ndërtimin. Megjithatë, këto ndërtesa ambicioze dhe aktivitete minimi, kombinuar me përmbytje të pamjaftueshme të Nilit në fund të sundimit të tij, e frenuan ekonominë dhe shpejtuan rënien e ngadaltë gjatë Dinastive të 13-ta dhe 14-ta duke e drejtuar Egjiptin për në Periudhën e Dytë të Mesme. Gjatë kësaj rënieje, kolonët e huaj aziatikë (Hyksosët) filluan të konsolidonin kontrollin e rajonit të deltës, duke fituar pushtetin në Egjipt.<ref>Shaw (2002) p. 188</ref> === Periudha e Dytë e Mesme dhe Hyksosët === Rreth 1785 p.e.r, me rënien e pushtetit të faraonëve të Mbretërisë së Mesme, emigrantët aziatikë që jetonin në qytezën e Deltës Lindore Avaris morën kontrollin e rajonit dhe detyruan qeverinë qendrore të tërhiqej në Tebë, ku faraoni trajtohej si vasal dhe ishte i detyruar që të paguante haraç.<ref name="Ryholt310">Ryholt (1997) p. 310</ref> Hyksosët ("sunduesit e huaj") imitonin modelet egjiptiane të qeverisë dhe e portretizonin veten si faraonë, duke integruar elementë egjiptianë në kulturën e tyre të Epokës së Mesme të Bronzit.<ref>Shaw (2002) p. 189</ref> Pas tërheqjes së tyre, mbretërit e Tebës e gjetën veten në kurth mes Hyksosve në veri dhe aleatëve nubianë të Hyksosve, mbretërisë së Kushit, në jug. Pas vitesh mosveprimi, Teba mblodhi aq fuqi sa të sfidonte Hyksosët në një konflikt që zgjati më shumë se 30 vjet, deri më 1555 p.e.r. <ref name="Ryholt310"/> Faraonët Seqenenre Tao II dhe Kamose qenë përfundimisht të aftë të mundnin nubianët, por ishte pasardhësi i Kamoses, Ahmose I, i cili me sukses zhvilloi një seri fushatash që zhdukën njëherë e përgjithmonë prezencën e Hyksosve në Egjipt. Në Mbretërinë e Re që pasoi, ushtria u bë një prioritet kryesor për faraonët që kishin për qëllim të zgjeronin kufijtë e Egjiptit dhe të siguronin dominimin e tij të plotë në Lindjen e Afërme.<ref>Shaw (2002) p. 224</ref> [[Skeda:Egypt NK edit.svg|upright|thumb|Zgjerimi territorial maksimal i Egjiptit të lashtë (shekulli i 15-të p.e.r)]] === Mbretëria e Re === Faraonët e Mbretërisë së Re krijuan një periudhë mirëqenieje të pashembullt duke siguruar kufijtë e tyre dhe duke forcuar lidhjet diplomatike me fqinjët e tyre. Fushatat ushtarake nën udhëheqjen e Tutmosit I dhe nipit të tij Tutmosit III zgjeruan ndikimin e faraonëve nën perandorinë më të madhe që Egjipti kishte parë ndonjëherë. Kur Tutmosi III vdiq më 1425 p.e.r, Egjipti shtrihej nga Nija në veri të Sirisë në ujëvarën e katërt të Nilit në Nubi, duke forcuar besnikërinë ndaj tij dhe lejuar importimin e materialeve shumë të rëndësishme si bronzi dhe druri.<ref>James (2005) p. 48</ref> Faraonët e Mbretërisë së Re filluan një fushatë ndërtuese të madhe për të lartësuar perëndinë Amun, kulti në rritje i të cilit e kishte bazën në Karnak. Ata gjithashtu ndërtuan monumente për të lartësuar arritjet e tyre, edhe ato reale, edhe ato imagjinare. Faraonia [[Hatshepsut]] përdori këtë propagandë për të përligjur pretendimin e saj për fronin.<ref>{{cite web |url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/chronology/hatshepsut.html |language=en|title=Hatshepsut|accessdate=9 dhjetor 2007 |publisher=Digital Egypt for Universities, University College London}}</ref> Sundimi i saj i suksesshëm shquhet nga ekspeditat tregtare në Punt, ndërtimi i një tempulli mortor elegant, i një palë obeliskësh kolosalë dhe i një faltoreje në Karnak. Megjithë arritjet e saj, nipi-thjeshtër i Hatshepsutit, Tutmosi III, u përpoq të shuante atë që ajo la pas në fund të sundimit të tij, mundësisht si shpagim për uzurpimin e fronit të tij.<ref>Clayton (1994) p. 108</ref> [[Skeda:SFEC EGYPT ABUSIMBEL 2006-003.JPG|thumb|upright|left|Katër statuja kolosale të Ramsesit II në anët e tempullit të tij Abu Simbel.]] Rreth 1350 p.e.r, stabiliteti i Mbretërisë së Re u kërcënua kur Amenhotep IV hipi në fron dhe ndërmori një seri reformash radikale dhe kaotike. Duke ndryshuar emrin e tij në Akhenaten, ai e emëroi perëndinë gati të panjohur të diellit Aten si perëndinë supreme, ndaloi adhurimin e perëndive të tjera dhe sulmoi pushtetin e priftërinjve.<ref>Aldred (1988) p. 259</ref> Duke zhvendosur kryeqytetin në qytetin e ri të Akhenatenit (Amarna e ditëve të sotme), Akhenateni e bëri veshin shurdh ndaj politikës së jashtme dhe u thith plotësisht në stilin e tij të ri artistik e fetar. Pas vdekjes së tij, kulti i Atenit u braktis shpejt dhe faraonët e ardhshëm Tutankhamun, Aj dhe Horemheb fshinë të gjitha referimet e herezisë së Akhenatenit, tanimë e quajtur Periudha e Amarnës.<ref>Cline (2001) p. 273</ref> Rreth 1279 p.e.r, Ramsesi II, i njohur gjithashtu edhe si Ramses i Madh, hipi në fron dhe ndërtoi më shumë tempuj, ngriti më shumë statuja dhe obeliske dhe ishte baba i më shumë fëmijëve se çdo faraon tjetër.<ref>Nga dy gratë kryesore dhe haremi i madh, Ramsesi II qe baba i më shumë se 100 fëmijëve. Clayton (1994) p. 146</ref> Një lider ushtarak i guximshëm, Ramsesi II e udhëhoqi ushtrinë e tij kur Hititëve në Betejën e Kadeshit dhe, pas një barazimi, më në fund pranoi firmosjen e traktatit të parë të paqes në histori rreth 1258 p.e.r.<ref>Tyldesley (2001) pp. 76–7</ref> Pasuria e Egjiptit, megjithatë, e bënte një vend shumë të dëshirueshëm për tu pushtuar, sidomos nga libianët dhe Popujt e Detit. Fillimisht, ushtria qe e aftë të prapësonte këto përpjekje pushtimi, por Egjipti përfundimisht humbi kontrollin mbi Sirinë e Palestinën. Efekti i kërcënimeve të jashtme u rëndua edhe nga probleme të brendshme si korrupsioni, vjedhja e varreve dhe trazirat civile. Priftërinjtë e lartë në tempullin e Amunit në Tebë mblodhën një sasi të madhe pasurie e tokash dhe fuqia e tyre në rritje e përçau vendin gjatë Periudhës së Tretë të Mesme.<ref>James (2005) p. 54</ref> [[Skeda:Third Intermediate Period map.svg|thumb|upright|Rreth 730 p.e.r libianët nga perëndimi përçanë unitetin politik të vendit.]] === Periudha e Tretë e Mesme === Pas vdekjes së Ramsesit XI në 1078 p.e.r, Smendesi mori kontrollin e Egjiptit verior, duke drejtuar nga qyteti i Tanisit. Jugu efektivisht kontrollohej nga Priftërinjtë e Lartë Tebanë të Amunit, të cilët e njihnin Smendesin vetëm me emër.<ref>Cerny (1975) p. 645</ref> Gjatë kësaj kohe, libianët kishin filluar të vendoseshin në deltën perëndimore dhe kryetarët e këtyre kolonëve filluan të rrisnin shkallën e autonomisë. Princërit libianë morën kontrollin e deltës nën Shoshenkun I në 945 p.e.r, duke themeluar të ashtëquajturën dinasti libiane ose Bubastite që sundoi për më shumë se 200 vjetë. Shoshenku gjithashtu fitoi kontrollin e Egjiptit jugor duke i vendosur anëtarët e vet të familjes në pozicione të rëndësishme priftërore. Kontrolli libian filloi të gërryhej kur u ngrit një dinasti rivale në deltë në Leontopolis dhe Kushitët i kërcënonin nga jugu. I nisur nga një mijëvjeçar ndërveprimesh (tregti, akulturim, pushtim, asimilim dhe luftë<ref>{{cite web|last=Alberge|first=Dalya|title=Tomb reveals Ancient Egypt's humiliating secret|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article851852.ece|language=en|publisher=The Times, The Sunday Times|accessdate=28 korrik 2003}}</ref>) me egjiptianët e <Veriut,<ref>{{cite book|first=Herodotus|title=The Histories|url=https://archive.org/details/histories00hero|year=2003|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-140-44908-2|pages=106–107, 133–134}}</ref> mbreti i Kushit Pije la atdheun shpirtëror në Napata dhe pushtoi Egjiptin Verior rreth 727 p.e.r. Pije lehtësisht siguroi kontrollin e Tebës dhe më vonë edhe të Deltës<ref>Shaw (2002) p. 345</ref> dhe shënoi këtë episod në stelën e tij të fitores. Pije la vendin për dinastinë e 25-të të faraonëve,<ref>{{cite book|first=Herodotus|title=The Histories|url=https://archive.org/details/histories00hero|year=2003|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-140-44908-2|pages=[https://archive.org/details/histories00hero/page/151 151]–158}}</ref> si Taharka, për të ribashkuar "Dy tokat" e Egjiptit Verior dhe Jugor. Perandoria e ribashkuar e luginës së Nilit ishte po aq e madhe sa ajo e Mbretërisë së Re. Dinastia e 25-të qe një periudhe rilindjeje për Egjiptin e lashtë.<ref>{{cite book|last=Diop|first=Cheikh Anta|title=The African Origin of Civilization|url=https://archive.org/details/africanoriginciv00diop|year=1974|publisher=Lawrence Hill Books|location=Chicago, Illinois|isbn=1-55652-072-7|pages=[https://archive.org/details/africanoriginciv00diop/page/n252 219]–221}}</ref> Feja, artet dhe arkitektura u rikthyen në format e lavdishme të Mbretërisë së Vjetër, së Mesme dhe së Re. Faraonë si Taharka, ndërtuan ose restauruan tempuj dhe monumente përgjatë luginës së Nilit, përfshirë në Memfis, Karnak, Kava, Jebel Barkal, etj.<ref>{{cite book|last=Bonnet|first=Charles|title=The Nubian Pharaohs|year=2006|publisher=The American University in Cairo Press|location=New York|isbn=978-977-416-010-3|pages=142–154}}</ref> Ishte gjatë dinastisë së 25-të që lugina e Nilit pa ndërtimin më të shumtë të piramidave (shumë prej të cilave në Sudanin modern)që nga Mbretëria e Mesme.<ref name="Mokhtar1990">{{cite book|last=Mokhtar|first=G.|title=General History of Africa|year=1990|publisher=University of California Press|location=California, USA|isbn=0-520-06697-9|pages=161–163}}</ref><ref name="Emberling2011">{{cite book|last=Emberling|first=Geoff|title=Nubia: Ancient Kingdoms of Africa|year=2011|publisher=Institute for the Study of the Ancient World|location=New York|isbn=978-0-613-48102-9|pages=9–11}}</ref><ref name="Silverman1997">{{cite book|last=Silverman|first=David|title=Ancient Egypt|url=https://archive.org/details/ancientegypt00davi_0|year=1997|publisher=Oxford University Press|location=New York|isbn=0-19-521270-3|pages=[https://archive.org/details/ancientegypt00davi_0/page/36 36]–37}}</ref> Prestigji i Egjiptit ra shumë në fund të Periudhës së Tretë të Mesme. Aleatët e huaj kishin rënë në sferën e ndikimit asirian dhe në 700 p.e.r lufta mes dy vendeve u bë e pashmangshme. Ndërmjet 671 dhe 667 p.e.r asirianët filluan sulmin e tyre në Egjipt. Sundimi i mbretërve kushianë Taharka dhe pasardhësit të tij Tantamun, qenë të mbushura me konflikt të vazhdueshëm me asirianët, kundër të cilëe sunduesit nubianë (kushianë) gëzuan disa fitore.<ref>{{Cite web |url=http://www.ancientsudan.org/history_07_assyro.htm |title="The Kushite Conquest of Egypt", ''Ancient~Sudan: Nubia''. |access-date=16 tetor 2011 |archive-date=21 maj 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110521211415/http://www.ancientsudan.org/history_07_assyro.htm |language=en|url-status=dead }}</ref> Përfundimisht, asirianët i shtynë kushianët prapa në Nubi, pushtuan Memfisin dhe plaçkitën tempullin e Tebës.<ref>Shaw (2002) p. 358</ref> [[Skeda:NubianPharoahs.jpg|thumb|left|170px|upright|Dinastia e 25-të]] === STIKA E SHENJTE === Pa plane përfundimtare për pushtim, asirianët ia lanë kontrollin e Egjiptit një serie vasalësh që u quajtën mbretërit Saitë, të Dinastisë së Njëzet e Gjashtë. Në 653 p.e.r, mbreti Sait Psamtik I qe i aftë të mundte asirianët me ndihmën e mercenarëve grekë, të cilët u rekrutuan për të formuar marinën e parë të Egjiptit. Ndikimi grek u rrit shumë dhe qyteti i Naukratisit u bë shtëpia e grekëve në deltë. Mbretërit Saitë me bazë në kryeqytetin e ri Sais qenë dëshmitarë të një ringjalljeje të shkurtër por të vrullshme ekonomike dhe kulturore, por në 525 p.e.r, persët e fuqishëm, të drejtuar nga Kambisi II filluan fushatën për pushtimin e Egjiptit, duke kapur faraonin Psamtik III në betejën e Pelusiumit. Kambisi II mori titullin formal të faraonit, por sundoi Egjiptin nga shtëpia e tij në Susa, duke e lënë Egjiptin në kontroll të një satrapie. Disa revolta të suksesshme kundër persëve u kryen në shekullin e 5-të p.e.r, por Egjipti nuk qe asnjëherë i aftë të hidhte poshtë përfundimisht persët.<ref>Shaw (2002) p. 383</ref> Pas pushtimit nga Persia, Egjipti u bashkua me Qipron dhe Fenikinë në satrapinë e gjashtë të Perandorisë Perse Akemenide. Periudha e parë e sundimit pers në Egjipt, e njohur gjithashtu si dinasatia e Njezet e Shtatë, përfundoi më 402 p.e.r dhe nga 380-343 p.e.r, Dinastia e Tridhjetë sundoi si dinastia e fundit mbretërore vendase e Egjiptit dinastik, e cila përfundoi me mbretërimin e Nektanebo II. Një rikthim i shkurtër i sundimit pers, i njohur nga disa si Dinastia e Tridhjetë e Një, filloi më 343 p.e.r dhe pak më vonë, më 332 p.e.r, sunduesi pers Mazakes ia dorëzoi Egjiptin Aleksandrit të Madh pa asnjë luftim.<ref>Shaw (2002) p. 385</ref> === Dinastia Ptolemaike === Në 332 p.e.r, Aleksandri i Madh pushtoi Egjiptin me pak rezistencë nga persët dhe u mirëprit nga egjiptianët si çlirimtar. Administrata e vendosur nga pasardhësit e Aleksandrit, Ptolemejtë, u bazua në modelin egjiptian dhe në kryeqytetin e ri të Aleksandrisë. Qyteti shfaqte fuqinë dhe prestigjin e sundimit grek dhe u bë një vend i mësimit dhe kulturës, me qendër të famshmen bibliotekë të Aleksandrisë.<ref>Shaw (2002) p. 405</ref> Fari i Aleksandrisë ndriçonte rrugën për shumë anije që kryenin tregti në qytet —Ptolemejtë bënë tregtinë dhe ndërmarrjet fitimprurëse, si prodhimi i papirusit, prioritetin e tyre kryesor.<ref>Shaw (2002) p. 411</ref> Kultura greke nuk u vendos mbi kulturën vendase egjiptiane, ngaqë Ptolemejtë nderuan traditat në një përpjekje për të siguruar besnikërinë e popullatës. Ata ndërtuan tempuj të rinj në stil egjiptian, mbështetën kultet tradicionale dhe e portretizonin veten si faraonë. Disa tradita u shkrinë, perënditë greke dhe egjiptiane u sinkretizuan në perëndi të përziera, si Serapisi, dhe format e lashta greke të skulpturës ndikuan mbi motivet tradicionale egjiptiane. Megjithë përpjekjet për të kënaqur egjiptianët, Ptolemejtë u përballën me rebelime vendase, rivalitete të shumta brenda familjes dhe me bandën e fuqishme të Aleksandrisë që u formua pas vdekjes së Ptolemit IV.<ref>Shaw (2002) p. 418</ref> Përveç kësaj, meqënëse Roma e lashtë mbështetej shumë në importet e grurit nga Egjipti, romakët u interesuan shumë për situatën politike të vendit. Revolta të vazhdueshme egjiptiane, politikanë ambiciozë dhe kundërshtarë të fortë sirianë e bënë situatën të paqëndrueshme, dhe Roma dërgoi forcat e saj për ta bërë vendin provincë të perandorisë së saj.<ref>James (2005) p. 62</ref> === Periudha romake === [[Skeda:Fayum-22.jpg|thumb|left|100px|upright|Portretet mumje të Fajumit mishërojnë takimin e kulturave romake dhe egjiptiane.]] Egjipti u bë një provincë e perandorisë romake në 30 p.e.r, pas mundjes së Mark Antonit dhe mbretëreshës Ptolemaike Kleopatra VII nga Oktaviani (më vonë perandori romak Augustus) në betejën e Akciumit. Romakët mbështeteshin shumë në importet e grurit nga Egjipti dhe ushtria romake, nën kontrollin e një prefekti të emëruar nga perandori, shtypën rebelimet, zbatuan rreptësisht mbledhjen e taksave të rënda dhe parandaluan sulmet nga banditët, që ishin bërë problem madhor gjatë periudhës.<ref>James (2005) p. 63</ref> Aleksandria u bë gjithnjë e më shumë një qendër e rëndësishme e rrugës tregtare me orientin, duke qenë se lukset ekzotike kërkoheshin shumë në Romë.<ref>Shaw (2002) p. 426</ref> Megjithëse romakët kishin një qëndrim më armiqësor se grekët ndaj egjiptianëve, disa tradita si mumifikimi dhe lutja ndaj perëndive tradicionale vazhduan.<ref name="Shaw422">Shaw (2002) p. 422</ref> Arti i portretit të mumjes lulëzoi dhe disa nga perandorët romakë e paraqisnin veten si faraonë, megjithëse jo në atë shkallë si Ptolemejtë. Të parët jetonin jashtë Egjiptit dhe nuk kryenin funksionet ceremoniale të mbretërimit egjiptian. Administrata lokale u bë romake në stil, por vetëm për vendasit.<ref name="Shaw422"/> Nga mesi i shekullit të parë, Krishtërimi u rrënjos në Aleksandri, fillimisht i parë si një kult tjetër i pranueshëm. Megjithatë, Krishtërimi ishte një fe pa kompromis e cila kërkonte të kthente paganët dhe kërcënonte traditat fetare popullore. Kjo çoi në persekutimin e të ktheyrve në të krishterë, duke patur kulmin me persekutimet e Dioklecianit që filluan në 303, por pëfundimisht Krishtërimi fitoi.<ref>Shaw (2003) p. 431</ref> Në 391 perandori i krishterë Teodhosi prezantoi legjislacionin që ndalonte ritet pagane dhe mbyllte tempujt.<ref>"''The Church in Ancient Society''", [[Henry Chadwick (theologian)|Henry Chadwick]], p. 373, Oxford University Press US, 2001, ISBN 0-19-924695-5</ref> Aleksandria u bë skenë e grindjeve të mëdha anti-pagane dhe simbole fetare private dhe publike u shkatërruan.<ref>"''Christianizing the Roman Empire A.D 100–400"'', [[Ramsay MacMullen]], p. 63, Yale University Press, 1984, ISBN 0-300-03216-1</ref> Si pasojë, kultura pagane e Egjiptit ishte vazhdimisht në rënie. Ndërsa popullsia vendase vazhdonte të fliste gjuhën e saj, aftësia për të lexuar shkrimin hieroglifik u zhduk ngadalësisht me rënien e rolit të priftërinjve e priftëreshave të tempujve egjiptianë. Tempujt vetë u kthyen në kisha ose u braktisën në shkretëtira.<ref>Shaw (2002) p. 445</ref> == Qeveria dhe ekonomia == === Administrata dhe tregtia === [[Skeda:Pharaoh.svg|thumb|upright|Faraoni paraqitej i veshur me simbole mbretërore dhe pushteti.]] Faraoni ishte monarku absolut i vendit dhe, të paktën në teori, zotëronte kontroll të plotë mbi tokat dhe burimet e tij. Mbreti ishte komandanti ushtarak suprem dhe kryetar i qeverisë, e cila mbështetej në një burokraci zyrtarësh për të drejtuar punët. Në krye të administratës ishte i dyti në komandë, veziri, i cili vepronte si përfaqësues i mbretit dhe koordinonte studimin e tokave, thesarin, projektet ndërtuese, sistemin ligjor dhe arkivat.<ref name="Manuelian358">Manuelian (1998) p. 358</ref> Në një nivel rajonal, vendi ishte i ndarë në 42 rajone administrative të quajtura nome secila të qeverisura nga një nomark, i cili ishte përgjegjës ndaj vezirit për aq pushtet sa kishte. Tempujt egjiptianë ishin shtylla kurrizore e ekonomisë. Jo vetëm që ishin vende lutjeje por ishin të përgjegjshme edhe për mbledhjen dhe ruajtjen e pasurisë së vendit në një sistem hambaresh dhe thesaresh të administruara nga mbikqyrës, që rishpërndanin grurin dhe mallrat.<ref>Manuelian (1998) p. 363</ref> Ekonomia ishte e centralizuar dhe kontrolluar rreptësisht. Ndonëse egjiptianët e lashtë nuk përdorën monedha deri në Periudhën e Vonë, ata përdornin një sistem paraje-trami,<ref>Meskell (2004) p. 23</ref> me standart thasët e grurit dhe ''debenin'', që peshonte 91 gram bakër ose argjend, duke formuar një emërues të përbashkët.<ref name="Manuelian372">Manuelian (1998) p. 372</ref> Punëtorët paguheshin në grurë; një punëtor i thjeshtë mund të fitonte 5½&nbsp;thasë (200&nbsp;kg) gruri për muaj, kurse një kryepunëtor mund të fitonte 7½&nbsp;thasë (250&nbsp;kg). Çmimet ishin të fiksuara në të tërë vendin dhe të mbajtura në lista për të lehtësuar tregtinë; për shembull një këmishë kushtonte pesë deben bakër, kurse një lopë kushtonte 140&nbsp;deben.<ref name="Manuelian372"/> Gruri mund të tregtohej me mallra të tjera, sipas listës së çmimeve të vendosura.<ref name="Manuelian372"/> Gjatë shekullit të 5-të p.e.r monedhat u futën në Egjipt nën ndikim nga jashtë vendit. Fillimisht monedhat përdoreshin për të standardizuar pjesët e gurëve të çmuar sesa për para të vërtetë, por në shekujt në vazhdim tregtarët ndërkombëtarë mbështeteshin vetëm në monedha.<ref>Walbank (1984) p. 125</ref> === Statusi shoqëror === Shoqëria egjiptiane ishte shumë e shtresëzuar dhe statusi shoqëror shfaqej haptazi. Bujqit përbënin shumicën e popullsisë, por prodhimi bujqësor ishte në pronësi të drejtpërdrejtë nga shteti, tempujt ose familjet fisnike që e kishin nën zotërim tokën.<ref>Manuelian (1998) p. 383</ref> Gjithashtu, bujqit ishin të detyruar të paguanin një taksë pune e të punonin në projekte ndërtimi dhe vaditjeje në angari.<ref>James (2005) p. 136</ref> Artistët dhe artizanët ishin të një statusi më të lartë se bujqit, por edhe ata ishin nën kontrollin e shtetit, duke punuar në studio të lidhura me tempujt dhe të paguar në mënyrë të drejtpërdrejtë nga thesari i shtetit. Shkruesit dhe zyrtarët formonin klasën e sipërme në Egjiptin e lashtë, të ashtëquajturit "klasa e fustanellës së bardhë" në lidhje me veshjen e tyre të bardhë prej liri, që i dallonte nga klasat e tjera.<ref>Billard (1978) p. 109</ref> Klasa e sipërme e shfaqte statusin e saj shoqëror dukshëm në art dhe letërsi. Mbrapa fisnikërisë vinin priftërinjtë, mjekët dhe inxhinierët të specializuar në fushën e tyre. Skllavëria ishte e njohur për Egjiptin e lashtë, por shkalla dhe përhapja e kësaj praktike mbetet e paqartë.<ref>{{cite web |url=http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/social/index.html |language=en|title=Social classes in ancient Egypt |accessdate=11 dhjetor 2007 |publisher=Digital Egypt for Universities, University College London}}</ref> [[Skeda:Slavebeating.jpg|left|thumb|Rrahja e skllevërve në Egjiptin e lashtë.]] Egjiptianët e lashtë i shihnin burrat dhe gratë, nga të gjitha klasat shoqërore përjashtuar skllevërit, si të barabartë me ligjin, madje edhe fshatari më i ulët kishte të drejtën e peticionit ndaj vezirit dhe gjykatës së tij për korrigjim të vendimit.<ref name=UCJohnson/> Si burrat, si gratë kishin të drejtë të kishin prona e t'i shisnin ato, kishin të drejtë të martoheshin e divorcoheshin, të merrnin trashëgimi dhe të ndiqnin një çështje ligjore në gjyq. Çiftet e martuara mund të zotëronin prona sëbashku dhe të mbronin veten nga divorci nëpërmjet kontratave martesore, të cilat përcaktonin detyrimet financiare të burrit ndaj gruas dhe fëmijëve të tij nëse martesës do t'i vinte fundi. Krahasuar me qytetërimet e tjera në Greqinë e lashtë, Romë dhe të tjera vende më moderne në botë, gratë e Egjiptit të lashtë kishin më shumë mundësi për të arritur diçka dhe më shumë zgjedhje personale. Gra si [[Hatshepsut]] dhe [[Kleopatra]] u bënë edhe faraone, kurse të tjera ushtruan pushtet si Gratë Hyjnore të Amunit. Megjithë këto liri, gratë e Egjiptit të lashtë nuk merrnin shpesh role zyrtare në administratë, duke shërbyer vetëm në role dytësore në tempuj dhe nuk ishin aq të arsimuara sa burrat.<ref>[http://www.bbc.co.uk/history/ancient/egyptians/women_01.shtml A maintained BBC History article by Dr. Joann Fletcher (last updated 5Nov2009).]</ref> [[Skeda:Louvre-antiquites-egyptiennes-p1020372 Cropped and bg reduced.png|thumb|left|upright|Shkruesit ishin pjesë e elitës dhe ishin të mirë-arsimuar. Ata caktonin shumën e taksave, mbanin të dhënat dhe ishin të përgjegjshëm për administratën.]] === Sistemi ligjor === Zyrtarisht, në krye të sistemit ligjor ishte faraoni, i cili kishte përgjegjësi të miratonte ligje, të sillte drejtësinë dhe të ruante të ligjin dhe rendin, një koncept që egjiptianët e lashtë e quanin [[Ma'at]].<ref name="Manuelian358"/> Ndonëse asnjë kod ligjor nuk ka mbijetuar nga Egjipti i lashtë, dokumentet e gjykatave tregojnë se ligji egjiptian bazohej në arsyen e shëndoshë që dallonte të drejtën nga e gabuara dhe theksonte zgjidhjen e konfliktit duke arritur një marrëveshje sesa përmbahej rreptësisht në një set të ndërlikuar statutesh.<ref name="UCJohnson">{{cite web|url=http://fathom.lib.uchicago.edu/1/777777190170/|language=en|title=Women's Legal Rights in Ancient Egypt|accessdate=31 gusht 2010|publisher=University of Chicago, 2004| author=Janet H. Johnson}}</ref> Këshilli vendor i pleqve, i njohur si ''Kenbet'' në Mbretërinë e Re, kishte përgjegjësi zgjidhjen e çështjeve të vogla.<ref name="Manuelian358"/> Çështje më seriozë si vrasjet, transaksionet e mëdha të pronave dhe grabitjet e varreve shkonin te ''Kenbeti i Madh'', në krye të së cilit qëndronte veziri. Paditësit dhe të pandehurit priteshin të përfaqësonin veten dhe ishin të detyruar të betoheshin se do të thoshin të vërtetën. Në disa raste, shteti merrte edhe rolin e prokurorit, edhe atë të gjykatësit dhe mund ta torturonte të akuzuarin duke e rrahur për të marrë një rrëfim dhe emra të bashkë-fajtorëve. Si kur akuzat ishin të vogla ose serioze, shkruesit e gjykatës dokumentonin ankesën, dëshminë dhe verdiktin e çështjes për tu marrë si referencë në të ardhmen.<ref>Oakes (2003) p. 472</ref> Dënimet për krimet e vogla përfshinin gjobitje, rrahje, sakatim të fytyrës ose dëbim, në varësi të ashpërsisë së shkeljes. Krimet serioze si vrasja dhe grabitja e varreve dënoheshin me ekzekutim, i cili ishte prerje koke, mbytje ose shpimi i kriminelit në një hu. Dënimet mund të zgjateshin edhe te familja e kriminelit.<ref name="Manuelian358"/> Duke filluar nga Mbretëria e Re, orakujt luanin një rol të madh në sistemin ligjor, duke zbatuar drejtësinë në çështje kriminale dhe civile. Procedura ishte t'i pyetej zotit një pyetje "po" ose "jo" nëse çështja ishte e drejtë ose e gabuar. Zoti, i mbajtur nga disa priftërinj, jepte gjykimin e tij duke zgjedhur një nga përgjigjet e shkruara në një letër papirusi ose duke lëvizur para apo mbrapa.<ref>McDowell (1999) p. 168</ref> === Bujqësia === [[Skeda:Agricultural_scene_from_the_tomb_of_Nakht.jpg|thumb|upright|Një basoreliev varri paraqet punëtorë që plugojnë fushat, korrin prodhimet bujqësore dhe shijnë grurin nën udhëzimin e një mbikqyrësi.]] Një përzierje e tipareve të favorshme gjeografike ndihmoi në suksesin e kulturës së lashtë egjiptiane, ku më i rëndësishmi tipar ishte toka pjellore që vinte si pasojë e përmbytjeve të lumit Nil. Egjiptianët e lashtë qenë pra të aftë të prodhonin një tepri ushqimi, duke lejuar popullsinë t’i kushtonte më shumë kohë dhe burime ngritjes së kulturës, teknologjisë dhe artit. Administrimi i tokës ishte jetësor në Egjiptin e lashtë sepse taksat caktoheshin në varësi të sasisë së tokës që një person zotëronte.<ref>Manuelian (1998) p. 361</ref> Bujqësia në Egjipt ishte e varur nga cikli i lumit Nil. Egjiptianët njihnin tre stinë: ''Akhet'' (stina e përmbytjeve), ''Peret'' (stina e mbjelljes), dhe ''Shemu'' (stina e korrjes). Stina e përmbytjeve zgjaste nga qershori në shtator, duke depozituar në brigjet e lumit një shtresë balte të pasur me minerale ideale për rritjen e të korrave. Pasi përmbytjet ishin pakësuar, stina e rritjes zgjaste nga tetori në shkurt. Bujqit plugonin dhe mbllnin farëra në fusha, të cilat vaditeshin me kanale. Egjipti kishte pak reshje shiu, kështu që bujqit mbështeteshin në ujin e Nilit për të vaditur të korrat.<ref>Nicholson (2000) p. 514</ref> Nga Marsi në Maj, bujqit përdornin drapërinjtë për të korrur prodhimet e tyre bujqësore, të cilat më vonë i shinin me një rrahës drithi për të ndarë kashtën nga drithi. Shoshitja hiqte mbeturinat nga drithi dhe pastaj ai bluhej në miell, i cili përdorej për të bërë birrë ose ruhej për përdorim të mëvonshëm.<ref>Nicholson (2000) p. 506</ref> Egjiptianët e lashtë kultivonin grurin foragjer dhe elbin dhe disa drithëra të tjera, të cilat përdoreshin të gjitha për të bërë dy ushqimet kryesore, bukën dhe birrën.<ref>Nicholson (2000) p. 510</ref> Bimët e lirit, që çrrënjoseshin përpara se të lulëzonin, rriteshin për fibrat e kërcellit të tyre. Këto fibra ndaheshin sipas gjatësisë dhe përdoreshin si fill për tjerrje, me të cilat pastaj endeshin veshjet prej liri. Papirusi, që rritej në brigjet e Nilit, përdorej për të bërë letër. Frutat dhe perimet rriteshin në kopshte, pranë vendbanimeve dhe në toka më të larta, dhe ujiteshin me dorë. Te perimet dhe frutat përfshiheshin preshi, qepa, bostani, kungulli, bishtaja, marulja dhe prodhime të tjera bujqësore, plus rrushi që duhej për të bërë verën.<ref>Nicholson (2000) pp. 577 and 630</ref> [[Skeda:Maler der Grabkammer des Sennudem 001.jpg|thumb|left|Sennexhemi plugon fushat e veta me dy qe, që shërbejnë për të ngarkuar pesha dhe si burim ushqimi.]] ==== Kafshët ==== Egjiptianët besonin se një marrëdhënie e shëndoshë mes njerëzve dhe kafshëve ishte një element thelbësor i rendit kozmik; prandaj njerëzit, kafshët dhe bimët besoheshin se ishin njësh sëbashku.<ref name="Strouhal117">Strouhal (1989) p. 117</ref> Kafshët, si të zbuturat, si të egrat, ishin kësisoj një burim jetësor shpirtëror, shoqëror dhe sigurisht ushqimor për egjiptianët e lashtë. Gjedhët ishin bagëtia më e rëndësishme; administrata mblidhte taksa për bagëtinë gjatë regjistrimeve të shpeshta të popullsisë dhe sasia e kopesë përcaktonte prestigjin dhe rëndësinë e pronës apo tempullit që i zotëronte ato. Përveç gjedhëve, egjiptianët e lashtë mbanin edhe dele, dhi dhe derra. Shpendë si rosat, patat dhe pëllumbat kapeshin në rrjeta dhe shumoheshin në ferma, ku ato ushqeheshin me forcë për t’i majmur.<ref name="Manuelian381">Manuelian (1998) p. 381</ref> Nili ofronte një burim plot me peshq. Bletët gjithashtu janë zbutur të paktën që nga Mbretëria e Vjetër dhe siguronin mjalt dhe dyllë.<ref>Nicholson (2000) p. 409</ref> Egjiptianët e lashtë përdornin gomerët dhe qetë si kafshë pune për të pluguar tokat dhe për të shkelur farën në tokë. Therja e qeve të majmur ishte një pjesë shumë e rëndësishme e ritualeve të dhënies.<ref name="Manuelian381"/> Kuajt u prezantuan nga Hyksosët në Periudhën e Dytë të Mesme dhe devetë, ndonëse të njohura në Mbretërinë e Re, filluan të përdoreshin si kafshë pune vetëm në Periudhën e Vonë. Ka gjithashtu prova se elefantët u përdorën për një kohë të shkurtër në Periudhën e Vonë, por u braktisën se mungonin kullota.<ref name="Manuelian381"/> Qentë, macet dhe majmunët ishin kafshë të shtëpiake të zakonta, kurse kafshë shtëpiake të tjera më ekzotike, si luanët, importoheshin nga qendra e Afrikës dhe ishin të rezervuar vetëm për familjen mbretërore. [[Herodoti]] vëzhgoi se egjiptianët ishin i vetmi popull i cili i mbante kafshët e tyre në shtëpi.<ref name="Strouhal117"/> Gjatë periudhave Paradinastike dhe të Vonë, adhurimi i perëndive në formën e tyre të kafshëve ishte shumë popullor, si perëndesha mace Bastet dhe perëndia ibis Tot, dhe këto kafshë shumoheshin në numra të mëdhenj në ferma për tu sakrifikuar në rituale fetare.<ref>Oakes (2003) p. 229</ref> === Burimet natyrore === Egjipti është i pasur në gur ndërtues e dekorativ, bakër dhe xeherorë, ar dhe gurë gjysmë të çmueshëm. Këto burime natyrore u lejuan egjiptianëve të lashtë të ndërtonin monumente, të skulptonin statuja, të krijonin vegla dhe bizhuteri.<ref>Greaves (1929) p. 123</ref> Balsamuesit përdornin kripëra nga uadi El Natruni për mumifikim, vend nga ku merrnin gjitthashtu gipsin për të bërë allçinë.<ref>Lucas (1962) p. 413</ref> Formacione guri që përmbanin xeherorë u gjetën në uade të largëta, jomiqësore në shkretëtirën lindore dhe Sinai, që kërkonte ekspedita të mëdha, të kontrolluara nga shteti për të marrë burimet natyrore të gjendura atje. Kishte miniera ari të shumta në Nubi dhe një nga hartat e para të njohura është e një miniere ari në këtë rajon. Uadi Hammamat ishte një burim i shquar për granitin dhe arin. Stralli ishte minerali i parë që u mblodh dhe u përdor për të bërë vegla dhe sëpatat prej stralli janë një nga provat e para të banimit në luginën e Nilit. Copëzat e mineralit zhvoshkeshin me kujdes për të bërë shpata dhe maja shigjetash të një fortësie dhe durueshmërie të mesme edhe pasi bakri u adoptua për këtë qëllim.<ref>Nicholson (2000) p. 28</ref> Egjiptianët e lashtë ishin nga të parët që përdorën minerale si squfuri si substanca kozmetike.<ref>C.Michael Hogan. 2011. [http://www.eoearth.org/article/Sulfur?topic=49557 ''Sulfur''. Encyclopedia of Earth, eds. A.Jorgensen and C.J.Cleveland, National Council for Science and the environment, Washington DC]</ref> [[Skeda:Relief of Hatshepsut's expedition to the Land of Punt by Σταύρος.jpg|thumb|Ekspedita tregtare e Hatshepsutit në Punt.]] === Tregtia e jashtme === Egjiptianët e lashtë kryenin tregti me fqinjët e jashtëm për të siguruar mallra të ralla, ekzotike që nuk gjendeshin në Egjipt. Në Periudhën paradinastike, ata vendosën marrëdhënie tregtare me Nubinë për të siguruar ar dhe temjan. Ata vendosën marrëdhënie tregtare edhe me Palestinën, so provë kanat e mbushura me vaj të stilit palestinez të gjetura në varret e faraonëve të Dinastisë së Parë.<ref>Shaw (2002) p. 72</ref> Një koloni egjiptiane e vendosur në Kananin jugor i takon pak përpara Dinastisë së Parë.<ref>Naomi Porat and Edwin van den Brink (editor), "An Egyptian Colony in Southern Palestine During the Late Predynastic to Early Dynastic," in ''The Nile Delta in Transition: 4th to 3rd Millennium BC'' (1992), pp. 433–440.</ref> Narmeri bëri që qeramika egjiptiane të prodhohej në Kanan dhe të eksportohej mbrapa në Egjipt.<ref name="Naomi">Naomi Porat, "Local Industry of Egyptian Pottery in Southern Palestine During the Early Bronze I Period," in ''Bulletin of the Egyptological, Seminar 8'' (1986/1987), pp. 109–129. See also [http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/foreignrelations/1stdynegyppotsinpalestine.html University College London web post, 2000].</ref> Deri nga Dinastia e Dytë, tregtia e egjiptianëve të lashtë me Biblosin sillte një sasi jetësore të lëndëve drusore të një cilësie që nuk mund të gjendej në Egjipt. Nga Dinastia e Pestë, Punti furnizonte Egjiptin me ar, rrëshira aromatike, abanoz, fildish dhe kafshë të egra si majmunë dhe babunë.<ref>Shaw (2002) p. 322</ref> Egjipti mbështetej te Anadolli për sasi të rëndësishme të kallajit si dhe për furnizim suplementar me bakër, pasi të dy metalet ishin të nevojshme për prodhimin e bronzit. Egjiptianët e lashtë çmonin lapisin, që importohej nga Afganistani i largët. Tregtia mesdhetare e Egjiptit përfshinte Greqinë dhe Kretën, të cilat sillnin, ndërmjet mallrave të tjerë, vajin e ullirit.<ref>Manuelian (1998) p. 145</ref> Si shkëmbim për këto importe luksoze dhe materiale të papunuara, Egjipti eksportonte kryesisht drithëra, ar, copëra liri dhe papirus, shtuar këtyre edhe mallra të përfunduar si objekte prej qelqi dhe guri.<ref>Harris (1990) p. 13</ref> == Gjuha == === Zhvillimi historik === [[Skeda:Papyrus Ani curs hiero.jpg|240px|thumb|upright|Një fragment i papirusit të Anit që shfaq hieroglifet.]] Gjuha egjiptiane është një gjuhë afro-aziatike veriore e lidhur ngushtë me gjuhët berbere dhe semitike.<ref>Loprieno (1995b) p. 2137</ref> Ka historinë e dytë më të gjatë nga të tërë gjuhët (pas asaj sumeriane), duke qënë e shkruar që nga 3200 p.e.r deri në mesjetë dhe duke vazhduar të jetë një gjuhë e folur edhe për më gjatë. Fazat e gjuhës së lashtë egjiptiane janë egjiptianishtja e vjetër, egjiptianishtja e mesme (klasike), egjiptianishtja e vonë, demotike dhe koptike.<ref>Loprieno (2004) p. 161</ref> Shkrimet egjiptiane nuk shfaqin ndonjë dallim dialektor përpara koptikes, por ka qenë me shumë mundësi e folur në dialekte rajonale në Memfis dhe më vonë në Tebë.<ref>Loprieno (2004) p. 162</ref> Egjiptianishtja e lashtë ishtë një gjuhë sintetike, por u bë më analitike më vonë. <ref>Loprieno (1995b) p. 2137-38</ref> Hieroglifet egjiptiane dhe skriptet demotike u zëvendësuan nga alfabeti më fonetik koptik. Gjuha koptike akoma përdoret në liturgjinë e Kishës Ortodokse të Egjiptit dhe gjurmë të saj kanë mbetur në arabishten egjiptiane.<ref>Vittman (1991) pp. 197–227</ref> == Shënime == {{Reflist|3}} == Referime == {{Refbegin|colwidth=30em}} * {{Cite book |author=Aldred, Cyril |title=Akhenaten, King of Egypt |publisher=Thames and Hudson |location=London, England |year=1988 |isbn=0-500-05048-1 }} * {{Cite book |author=Allen, James P. |title=Middle Egyptian: An Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge, UK |year=2000 |isbn=0-521-77483-7}} * {{Cite book | last=Badawy | first=Alexander | title=A History of Egyptian Architecture. Vol III | publisher=University of California Press | location=Berkeley, California | year=1968 | isbn=0-520-00057-9}} * {{Cite book |last=Billard|first=Jules B.|title=Ancient Egypt: Discovering its Splendors|publisher=National Geographic Society|location=Washington D.C.|year=1978}} * {{Cite book|first =J|last=Cerny|title=Egypt from the Death of Ramesses III to the End of the Twenty-First Dynasty' in The Middle East and the Aegean Region c.1380–1000&nbsp;BC|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, UK|year=1975|isbn=0-521-08691-4}} * {{Cite book|title= Ancient Egyptian Construction and Architecture |url= https://archive.org/details/ancientegyptianc0000clar |language=en|author1=Somers Clarke |publisher=Dover Publications, Unabridged Dover reprint of Ancient Egyptian Masonry: The Building Craft originally published by Oxford University Press/Humphrey Milford, London, (1930)| location=New York, New York |year=1990 |isbn=0-486-26485-8 |author2=R. Engelbach}} * {{Cite book|last=Clayton |first=Peter A. |title = Chronicle of the Pharaohs |publisher= Thames and Hudson |location=London, England| year= 1994 |isbn=0-500-05074-0 }} * {{Cite book |author1=Cline, Eric H.|author2= O'Connor, David Kevin |title=Amenhotep III: Perspectives on His Reign |publisher=University of Michigan Press |location=Ann Arbor, Michigan |year=2001 |page= 273|isbn=0-472-08833-5}} * {{Cite book |title=Egyptian Rock Cut Tombs |url=https://archive.org/details/egyptianrockcutt0000dods |language=en|last=Dodson |first=Aidan |publisher=Shire Publications Ltd |year=1991 |location=Buckinghamshire, UK |isbn=0-7478-0128-2}} * {{Cite book|author1=Dodson, Aidan|author2=Hilton, Dyan|title=The Complete Royal Families of Ancient Egypt|url=https://archive.org/details/completeroyalfam0000dods_a3h8|publisher=Thames & Hudson |location=London, England|year=2004|isbn=0-500-05128-3}} * {{Cite book | last=El-Daly | first=Okasha | title=Egyptology: The Missing Millennium | location=London, England | publisher=UCL Press | year=2005 | isbn=1-84472-062-4}} * {{Cite book |author=Filer, Joyce |title=Disease |url=https://archive.org/details/disease00file |language=en|publisher=University of Texas Press |location=Austin, Texas |year=1996 |isbn=0-292-72498-5}} * {{Cite book | last=Gardiner | first=Sir Alan | title=[[Egyptian Grammar: Being an Introduction to the Study of Hieroglyphs]] | publisher=Griffith Institute | location=Oxford, England | year=1957 | isbn=0-900416-35-1}} * {{Cite journal | last=Hayes | first= W. C. | title=Most Ancient Egypt: Chapter III. The Neolithic and Chalcolithic Communities of Northern Egypt | url=https://archive.org/details/sim_journal-of-near-eastern-studies_1964-10_23_4/page/217 |language=en| journal=[[Journal of Near Eastern Studies|JNES]] | edition=No. 4 | year=1964 | pages=217–272 | volume= 23}} * {{Cite book |author1= [[Eleanor Robson]]|author2=[[Joseph Dauben|Joseph W. Dauben]]|author3=Kim Plofker|author4=J. Lennart Berggren|author5=Victor J. Katz|author6=Annette Imhausen| title=The Mathematics of Egypt, Mesopotamia, China, India, and Islam: A Sourcebook |url= https://archive.org/details/mathematicsofegy0000unse| publisher=Princeton University Press | location=Princeton | year=2007 | isbn=0-691-11485-4}} * {{Cite book|last=James|first=T.G.H.|title=The British Museum Concise Introduction to Ancient Egypt |url=https://archive.org/details/britishmuseumcon00jame|language=en|publisher=University of Michigan Press|location=Ann Arbor, Michigan|year=2005 |isbn=0-472-03137-6}} * {{Cite book|author=[[Barry Kemp|Kemp, Barry]]|title=Ancient Egypt: Anatomy of a Civilization|publisher=Routledge|year=1991|location=London, England|isbn=0-415-06346-9}} * {{Cite book |last= Lichtheim |first=Miriam|title=Ancient Egyptian Literature, vol 1|publisher=University of California Press|year=1975|location=London, England |isbn=0-520-02899-6}} * {{Cite book |last= Lichtheim | first=Miriam | title=Ancient Egyptian Literature, A Book of Readings. Vol III: The Late Period | publisher=University of California Press | year=1980 | location=Berkeley, California| isbn=0-520-24844-1}} * {{Cite book | last=Loprieno | first=Antonio | title= Ancient Egyptian: A linguistic introduction | url=https://archive.org/details/ancientegyptianl0000lopr |language=en| publisher=Cambridge University Press | location=Cambridge, UK | year=1995a |isbn=0-521-44849-2}} * {{Cite book | last=Loprieno | first=Antonio | work=Ancient Egyptian and other Afroasiatic Languages | title=Civilizations of the Ancient Near East | editor-last=Sasson | editor-first=J. M. | volume=4 | publisher=Charles Scribner | place=New York, New York | year=1995b | pages=2137–2150 | isbn=1-56563-607-4}} * {{Cite book | last=Loprieno | first=Antonio | work=Ancient Egyptian and Coptic | title=The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages | url=https://archive.org/details/cambridgeencyclo0000unse_t8o9 | editor-last=Woodward | editor-first=Roger D. | publisher=Cambridge University Press | place=Cambridge, UK | year=2004 | pages=[https://archive.org/details/cambridgeencyclo0000unse_t8o9/page/160 160]–192 | isbn=0-521-56256-2}} * {{Cite book |last=Lucas |first=Alfred |title=Ancient Egyptian Materials and Industries, 4th Ed |location=London, England |year=1962 |publisher=Edward Arnold Publishers|isbn=1-85417-046-5}} * {{Cite journal | last=Mallory-Greenough | first=Leanne M. | title=The Geographical, Spatial, and Temporal Distribution of Predynastic and First Dynasty Basalt Vessels | journal=The Journal of Egyptian Archaeology | location=London, England | publisher=Egypt Exploration Society | year=2002 | volume=88 | pages=67–93 | doi=10.2307/3822337 | url=http://jstor.org/stable/3822337|language=en}} * {{Cite book|year=1998|author=Manuelian, Peter Der|title=Egypt: The World of the Pharaohs|location=Bonner Straße, Cologne Germany|publisher=Könemann Verlagsgesellschaft mbH|isbn=3-89508-913-3}} * {{Cite book |author=McDowell, A. G. |title=Village life in ancient Egypt: laundry lists and love songs |publisher=Oxford University Press |location=Oxford, England |year=1999|isbn=0-19-814998-0 }} * {{Cite book |author=Meskell, Lynn |title=Object Worlds in Ancient Egypt: Material Biographies Past and Present (Materializing Culture) |publisher=Berg Publishers |location=Oxford, England|year= 2004|isbn=1-85973-867-2}} * {{Cite book | last=Midant-Reynes | first=Béatrix | title=The Prehistory of Egypt: From the First Egyptians to the First Pharaohs | location=Oxford, England | publisher=Blackwell Publishers | year=2000 | isbn=0-631-21787-8}} * {{Cite book |last=Nicholson |first=Paul T. |title=Ancient Egyptian Materials and Technology |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge, UK |year=2000 |isbn=0-521-45257-0}} * {{Cite book |author=Oakes, Lorna |title=Ancient Egypt: An Illustrated Reference to the Myths, Religions, Pyramids and Temples of the Land of the Pharaohs |publisher=Barnes & Noble |location=New York, New York |year=2003|isbn=0-7607-4943-4}} * {{Cite book |last=Robins |first=Gay |title=The Art of Ancient Egypt |publisher=Harvard University Press |year=2000 |location=Cambridge, Massachusetts|isbn=0-674-00376-4 }} * {{Cite book |author=[[Kim Ryholt|Ryholt, Kim]]|title=The Political Situation in Egypt During the Second Intermediate Period |year=1997|location=Copenhagen, Denmark|publisher=Museum Tusculanum |isbn=87-7289-421-0}} * {{Cite book |last=Scheel |first=Bernd |title=Egyptian Metalworking and Tools |publisher= Shire Publications Ltd |location=Haverfordwest, Great Britain |year=1989|isbn=0-7478-0001-4}} * {{Cite book|last=Shaw|first=Ian|title=The Oxford History of Ancient Egypt|publisher=Oxford University Press|year=2003|location=Oxford, England|isbn=0-500-05074-0 }} * {{Cite book |author=Siliotti, Alberto |title=The Discovery of Ancient Egypt |publisher=Book Sales, Inc |location=Edison, New Jersey |year=1998|isbn=0-7858-1360-8}} * {{Cite book | last=Strouhal | first=Eugen | title=Life in Ancient Egypt | publisher=University of Oklahoma Press | location=Norman, Oklahoma | year=1989 | isbn=0-8061-2475-X}} * {{Cite book|author=Tyldesley, Joyce A. |title=Ramesses: Egypt's greatest pharaoh |url=https://archive.org/details/ramessesegyptsgr0000tyld |language=en|publisher=Penguin|location=Harmondsworth, England|year=2001|pages= [https://archive.org/details/ramessesegyptsgr0000tyld/page/76 76]–77|isbn=0-14-028097-9}} * {{Cite journal | last=Vittman | first=G. | title=Zum koptischen Sprachgut im Ägyptisch-Arabisch | journal=Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes | location=Vienna, Austria | publisher=Institut für Orientalistik, Vienna University | year=1991 | volume=81 | pages=197–227}} * {{Cite book |author=Walbank, Frank William |authorlink = F. W. Walbank|title=The Cambridge ancient history |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge, UK |year=1984 |isbn=0-521-23445-X}} * {{Cite book |author1=Wasserman, James|author2= Faulkner, Raymond Oliver|author3= Goelet, Ogden|author4= Von Dassow, Eva |title=The Egyptian Book of the dead, the Book of going forth by day: being the Papyrus of Ani |publisher=Chronicle Books |location=San Francisco, California |year=1994 |isbn=0-8118-0767-3}} * {{Cite book|last=Wilkinson|first=R. H.|year=2000|title=The Complete Temples of Ancient Egypt|url=https://archive.org/details/completetempleso0000wilk_d0s2|language=en|location=London, England|publisher=Thames and Hudson|isbn=0-500-05100-3}} {{Refend}} == Lexim i mëtejshëm == * {{Cite book|author=[[John Baines|Baines, John]] and [[Jaromir Malek]]|title=The Cultural Atlas of Ancient Egypt|edition=revised|publisher=Facts on File|year=2000|isbn=0-8160-4036-2}} * {{Cite book | last = Bard | first = KA | title = Encyclopedia of the Archaeology of Ancient Egypt | publisher = Routledge | location = NY, NY | year = 1999|isbn=0-415-18589-0}} * {{Cite book|first=Nicolas|last=Grimal|title=A History of Ancient Egypt|publisher=Blackwell Books|year=1992|isbn=0-631-19396-0}} * {{Cite book|author=[[Mark Lehner|Lehner, Mark]]|title=The Complete Pyramids|location=London|publisher=Thames & Hudson|year=1997|isbn=0-500-05084-8}} * {{cite book|editor-last=Redford|editor-first=Donald B.|editor-link=Donald B. Redford|title=The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt|publisher=Oxford University Press|year=2001|isbn=0-19-510234-7}} * {{Cite book|last=Wilkinson|first=R.H.|title=The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt|location=London|publisher=Thames and Hudson|year=2003|isbn=0-500-05120-8}} == Lidhje të jashtme == {{Sister project links |wikt= |b=Ancient History/Egypt |q= |s=Wikisource:Ancient Egypt |commons=Category:Ancient Egypt |n= |v=}} * [http://www.bbc.co.uk/history/ancient/egyptians/ BBC History: Egyptians]—jep një përmbajtje të përgjitshme dhe lidhje të tjera * [http://www.ancient.eu.com/egypt/ Ancient History Encyclopedia] mbi Egjiptin * [http://books.google.com/books?vid=ISBN&id=9ToLAAAAIAAJ&dq=PtahHotep&as_brr=1 Ancient Egyptian Science: A Source Book Door Marshall Clagett, 1989] * [http://www.aldokkan.com/science/metallurgy.htm Ancient Egyptian Metallurgy] Sit për historinë e punimit të metaleve në Egjipt. * ''Napoleon on the Nile: Soldiers, Artists, and the Rediscovery of Egypt'', [https://web.archive.org/web/20080602082144/http://arthistory.about.com/od/from_exhibitions/ig/Napoleon-on-the-Nile/Joseph--1874.htm Histori arti]. * [http://www.ancientegypt.co.uk/ Ancient Egypt]—maintained by the [[British Museum]], hyrje në Egjiptin e lashtë për adoleshentët. * [http://www.digitalegypt.ucl.ac.uk/ Digital Egypt for Universities.] Trajtim akademik me mbulim të gjerë e kros referencawith broad coverage and cross references (të brendshme e të jashtme). Artifakte janë te përdorur shpesh për të ilustruar probleme. * [http://www.ancient-egypt-priests.com/ Priests of Ancient Egypt] Informacion i gjerë për priftërinjtë e Egjiptit të lashtë, shërbimet fetare dhe tempujt. Goxha foto dhe bibliografi. Anglisht dhe gjermanisht * [http://www.history.com/topics/ancient-egypt Egjipti i lashtë] 4v8viq1v50e00ved21bevvt3n4ga2y1 0 103836 2470505 2313041 2022-08-28T11:26:40Z 151.18.207.118 Shkruajta disa informacione sepse un vet jam nga Këneta wikitext text/x-wiki {{ Infobox settlement | name = Kënetë | image_skyline = | rrethi = [[Rrethi i Durrësit]] | komuna = [[Komuna Gjepalaj]] | banorë = | viti = 2007 | dendësia = | sipërfaqja = | postal_code = | lartësia = | latitude = | longitude = | website = }} '''Kënetë''' është një [[fshat]] në [[Komuna Gjepalaj|Komunën Gjepalaj]] në [[Rrethin e Durrësit]] të [[Shqipërisë]]. <!-- == Gjeografia == !--> <!-- == Historia == --!> <!-- == Demografia == --!> <!-- == Ekonomia == --!> <!-- == Politika == --!> <!-- == Kultura == --!> <!-- == Lidhje të jashtme == !--> == Shiko edhe == {{Komuna Gjepalaj}} {{AL-gjeo-cung}} [[Kategoria:Fshatra në Shqipëri]] [[Kategoria:Fshatra në Rrethin e Durrësit]] Fshati Kënetë është një fshat i vogël ku sot ka pak shtëpi. Aty ka një shkollë ( shkolla eshtë ndërtuar para disa vitesh ) aty gjendet akoma dhe shkolla 8 vjeçare e braktisur dhe jasht përdorimit. Duke zbritur të vetmen rrugë që te çon ne fshatin e Smoqve ( Smoqi ) nga ana e djatht eshte ndërtuar nje zhami. Pasi kalon urën me pllaka të mëdha hekuri arrin të shikosh liqenin dhe sapo ngjitesh arrin tek shtëpit e Smoqve ( nuk jan ne shum se 20 shtëpi ) pasi kan ikur të gjith në emigrim. bgvllg28u5p8he5ml7uo5x6zpbv04m9 0 114322 2470378 2310642 2022-08-27T13:51:02Z Elton Heta 136145 /* Shih edhe */ Shtova informacion rreth fshatit Vilëz wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = Vilëz | name (Rasa dhanore) = Vilëzi | image_skyline = | Shteti = Shqipëria | Rrethi = Rrethi i Tiranës | Bashkia = Bashkia Tiranë | postal_code = | Sipërfaqja = | population_total = | Regj. i popullsisë = | Dend. e popullsisë = | website = <!--- Koordinatat ----> | Gjerësia = | Gjatësia = | Lartësia = }} '''Vilëzi''' është një [[Fshati|fshat]] në [[Bashkia Tiranë|Bashkinë Tiranë]] në [[rrethin e Tiranës]] të [[Shqipëria|Shqipërisë]]. <!-- == Gjeografia == --> <!-- == Historia == --> <!-- == Demografia == --> == Shih edhe == {{Komuna Zall-Bastar}} {{SQ-Administrata-Cung}} Vilëz është një fshat i njësisë administrative Zall-Bastar. Fshati Vilëz kufizohet me fshatet e tjera të njësisë administrative Zall-Bastar si Bastar, Zall-Bastar, Mal-Vilëz dhe Përkolaj dhe Zgurë. Fshati Vilëz është fshati më i madh i njësisë administrative Zall-Bastar. [[Kategoria:Fshatra në Shqipëri]] [[Kategoria:Fshatra në Rrethin e Tiranës]] [[Kategoria:Vendbanime në Shqipëri]] cwnwu4wunofert7ks4urggdlcuxc7f7 2470379 2470378 2022-08-27T13:51:30Z Elton Heta 136145 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = Vilëz | name (Rasa dhanore) = Vilëzi | image_skyline = | Shteti = Shqipëria | Rrethi = Rrethi i Tiranës | Bashkia = Bashkia Tiranë | postal_code = | Sipërfaqja = | population_total = | Regj. i popullsisë = | Dend. e popullsisë = | website = <!--- Koordinatat ----> | Gjerësia = | Gjatësia = | Lartësia = }} '''Vilëz''' është një [[Fshati|fshat]] në [[Bashkia Tiranë|Bashkinë Tiranë]] në [[rrethin e Tiranës]] të [[Shqipëria|Shqipërisë]]. <!-- == Gjeografia == --> <!-- == Historia == --> <!-- == Demografia == --> == Shih edhe == {{Komuna Zall-Bastar}} {{SQ-Administrata-Cung}} Vilëz është një fshat i njësisë administrative Zall-Bastar. Fshati Vilëz kufizohet me fshatet e tjera të njësisë administrative Zall-Bastar si Bastar, Zall-Bastar, Mal-Vilëz dhe Përkolaj dhe Zgurë. Fshati Vilëz është fshati më i madh i njësisë administrative Zall-Bastar. [[Kategoria:Fshatra në Shqipëri]] [[Kategoria:Fshatra në Rrethin e Tiranës]] [[Kategoria:Vendbanime në Shqipëri]] s2nb0wesvahff6xqypp0x3lxk155az0 0 118224 2470444 2456019 2022-08-27T22:18:01Z Fjorilda09 17675 wikitext text/x-wiki {{Infobox football club | clubname = FK Tirana | image = KF Tirana Logo.png | clubname_i_plotë = Futsal Klub Tirana | nickname = Legjenda Bardhë e Blu, Tirona | vendndodhja = [[Tiranë]], [[Shqipëri]] | founded = 10 Janar 2002 | owner = [[Refik Halili]] | trajner = Artur Angoni | ngjyrat_e_klubit = Bardhë e Blu | adresa = Rruga "Muhamet Gjollesha". Stadiumi "Selman Stërmasi" (Ish Stadiumi "Dinamo"), Kati II, No 3, Tiranë, Shqipëri | website = | ground = | capacity = | league = [[Liga Shqiptare e Futsal]] | season = 2021–22 | position = 1 | sukseset = <!-- Fillojn veshjet --> | pattern_la1=_espanyol1011h | pattern_b1=_depor1112h | pattern_ra1=_espanyol1011h | pattern_sh1=_gamba_osaka_2nd_11 | pattern_so1=_top_on_white | leftarm1=0000FF|body1=FFFFFF|rightarm1=0000FF|shorts1=0000FF|socks1=0b00de | pattern_la2=_whiteborder | pattern_b2=_whitearc | pattern_ra2=_whiteborder | pattern_sh2=_gamba_osaka_domestic_home_09 | pattern_so2=_band_white | leftarm2=000000|body2=000000|rightarm2=000000|shorts2=000000|socks2=000000 }} '''Futsal Klub Tirana''' ose shkurt '''FK Tirana''' janë klubi më i suksesshëm në [[Shqipëri]] në sportin e Futbollit të Sallës (ose Futsal). Ata kanë fituar 10 tituj kampionë në [[Liga Shqiptare e Futsal|Ligë]] dhe janë fitues të një [[Kupa Shqiptare e Futsal|Kupe]].<ref>{{Cite web |url=http://www.futsalplanet.com/champs/champs-01.asp?stagioni=88&paeseclub=121&compnazionale=3300 |title=Liga Shqiptare e Futsalit 2011-12 |url-status=dead |access-date=6 shkurt 2012 |archive-date=8 janar 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120108051057/http://www.futsalplanet.com/champs/champs-01.asp?stagioni=88&paeseclub=121&compnazionale=3300 }}</ref>. Gjithashtu bardheblutë kanë fituar një trofe të [[Kupa Mbarëkombëtare Futsal|Kupës Mbarëkombëtare]] në sezonin 2010. Është dega e Minifutbollit të Klubit Shumësportësh [[SK Tirana]]. FK Tirana kanë marrë pjesë 11 herë në Kupën Futsal (aktivitet i UEFA-s, sot quhet Liga e Kampionëve Futsal), më shumë se çdo klub tjetër shqiptar në minifutboll. Në disa nga këto paraqitje bardheblutë kanë arritur suksese, si ato të sezoneve 2004-05, 2009-10, 2018-19 apo 2022-23 ku janë arritur fitore të rëndësishme dhe vetëm një humbje e vetme ka penguar kualifikimin e Tiranës në Turin Kryesor të aktivitetit.<ref>[http://www.kftirana.info/futsal.html FK Tirana në Europë]</ref> == Arritjet Kombëtare == '''[[Liga Shqiptare e Futsal]]''' - '''10''' (2003-04, 2005-06, 2007-08, 2008-09, 2009-10, 2015-16, 2017-18, 2018-19, 2020-21, 2021-22)<ref>[http://www.futsalplanet.com/competitions.aspx Futsal Planet]</ref> '''[[Kupa Shqiptare e Futsal]]''' - '''1''' (2012) == Ndërkombëtare == '''[[Kupa Mbarëkombëtare Futsal]]''' - '''1''' (2010) == FK Tirana Futsal në Europë == {| class="wikitable" |- ! Kompeticioni ! Turi ! Vendi ! Shteti ! Klubi ! Rezultati ! Shteti ! Klubi ! Rezultati ! Shteti ! Klubi ! Rezultati ! K/E |- |[[2004-05 UEFA Futsal Cup]] |TE |[[Sheffield]] |{{flamuri|Anglia}} |[[Sheffield Hallam]] |6-4 |{{flamuri|Bullgaria}} |[[MAG Varna]] |3-3 | - | - | - |style="text-align:center;"|[[Skeda:Symbol keep vote.svg|17px]] |- |rowspan="2"|[[2004-05 UEFA Futsal Cup]] |- |T1 |[[Moscow]] |{{flamuri|Rusia}} |[[MFK Dinamo Moskva]] |2-23 |{{flamuri|Polonia}} |[[Baustal Krakow]] |3-6 |{{flamuri|Gjeorgjia}} |[[Iberia Star]] |5-7 |style="text-align:center;"|[[Skeda:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2006-07 UEFA Futsal Cup]] |TE |[[Sofia]] |{{flamuri|Suedia}} |[[Skövde AIK]] |5-8 |{{flamuri|Malta}} |[[Hibernians F.C.]] |7-3 |{{flamuri|Bullgaria}} |[[FC Mladost Sofia]] |10-9 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2008-09 UEFA Futsal Cup]] |TE |[[Ekaterinburg]] |{{flamuri|Danimarka}} |[[Albertslund IF]] |2-2 |{{flamuri|Moldavia}} |[[Dinamo Chisinau]] |4-9 |{{flamuri|Lituania}} |[[FK Nautara Kaunas|Nautara]] |4-6 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2009-10 UEFA Futsal Cup]] |TE |[[Kaunas]] |{{flamuri|Malta}} |[[White Eagles FC]] |4-3 |{{flagicon|Andorra}} |[[Futbol Club Madriu|Madriu]] |4-2 |{{flamuri|Lituania}} |[[FK Nautara Kaunas|Nautara]] |3-4 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2010-11 UEFA Futsal Cup]] |TE |[[Cospicua]] |{{flamuri|Finlanda}} |[[Ilves FC Tampere]] |1-3 |{{flamuri|Danimarka}} |[[Futsal BGA]] |4-5 |{{flamuri|Malta}} |[[ZC Excess Futsal]] |2-4 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2016–17 UEFA Futsal Cup]] |TE |[[Maribor]] |{{flagicon|SLO}} |[[ŠD Brezje|Brezje Maribor]] |2-4 |{{flagicon|POL}} |[[Gatta Zduńska Wola]] |3-8 |{{flagicon|LUX}} |[[ALSS Munsbach Futsal]] |1-5 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2018–19 UEFA Futsal Champions League|2018-19 UEFA Futsal CHL]] |TE |[[Hohenstein-Ernstthal]] |{{flagicon|GER}} |[[VfL 05 Hohenstein-Ernstthal|Hohenstein-Ernstthal]] |2-4 |{{flagicon|GRE}} |[[Doukas SAC]] |1-1 |{{flagicon|NIR}} |[[Belfast United Futsal Club|Belfast United]] |5-4 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2019–20 UEFA Futsal Champions League|2019-20 UEFA Futsal CL]] |TE |[[Tallinn]] |{{flagicon|FIN}} |[[Kampuksen Dynamo]] |0-1 |{{flagicon|EST}} |[[SMS Viimsi]] |2-7 |{{flagicon|FRA}} |[[Toulon Elite]] |3-9 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2020–21 UEFA Futsal Champions League|2020-21 UEFA Futsal CL]] |TE |[[Pristina]] |{{flagicon|KOS}} |[[FC Prishtina Futsal]] |0-3 | - | - | - | - | - | - |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2021–22 UEFA Futsal Champions League|2021-22 UEFA Futsal CL]] |TE |[[Tirana]] |{{flagicon|LUX}} |[[Differdange 03]] |4-2 |{{flagicon|HUN}} |[[Haladás]] |2-3 |{{flagicon|NOR}} |[[Utleira]] |2-4 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | rowspan="3" |[[2022–23 UEFA Futsal Champions League|2022–23]] | rowspan="3" |UEFA Futsal Champions League |rowspan=3 |Preliminary Round |align=center|{{flagicon|Cyprus}} |APOEL Futsal |style="background:#dfd;"|5-2 |rowspan=3 align="center"|[[Olympic Park]], [[Tirana]] |rowspan=3 align="center"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]]<br/>'''2nd place''' |- |align=center|{{flagicon|NIR}} |Belfast United |style="background:#dfd;"|15-0 |- |align=center|{{flagicon|Luxembourg}} |Differdange03 |style="background:#fdd;"|3-4 |} * TE = Turi eliminator * T1 = Turi i parë * T2 = Turi kryesor * K/E = Kualifikuar/Eliminuar {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- ! style="width:120px;"|Total ! style="width:35px;"|PJ ! style="width:35px;"|ND ! style="width:35px;"|FT ! style="width:35px;"|BZ ! style="width:35px;"|HU ! style="width:35px;"|GS ! style="width:35px;"|GP ! style="width:35px;"|DG ! style="width:35px;"|Pikë |- |- style="background:#eee;" |'''Total''' |'''11''' |'''33''' |'''9''' |'''3''' |'''21''' |'''119''' |'''163''' |'''-44''' |'''30''' |} == Ekipi 2021–22 == {{Fs start}} {{Fs player|no=1|nat=ALB|name=Alban Shiba|pos=GK}} {{Fs player|no=3|nat=ALB|name=[[Fatos Lala]]|pos=MF}} {{Fs player|no=5|nat=ALB|name=Klevis Malaj|pos=DF}} {{Fs player|no=6|nat=ALB|name=Klodian Shehi|pos=DF}} {{Fs player|no=7|nat=ALB|name=Olsi Bajollari|pos=DF}} {{Fs player|no=9|nat=ALB|name=Mario Mocka|pos=FW}} {{Fs player|no=8|nat=ALB|name=Lorin Xhaferraj|pos=MF}} {{Fs mid}} {{Fs player|no=10|nat=ALB|name=Endrit Kaca|pos=FW}} {{Fs player|no=11|nat=ALB|name=Arben Skonja|pos=FW}} {{Fs player|no=12|nat=ALB|name=Klodian Rrapi|pos=GK}} {{Fs player|no=13|nat=ALB|name=Arjan Nikolli|pos=FW}} {{Fs player|no=15|nat=ALB|name=Arjan Bllumbi|pos=DF}} {{Fs player|no=16|nat=ALB|name=Shkelqim Bylyku|pos=DF}} {{Fs end}} == Referime == {{Reflist}} == Shih edhe == * [[KF Tirana]] në Futboll * [[Tirana AS]] në Futboll Femra * [[PBC Tirana]] në Basketboll Meshkuj * [[KF Tirana (Volejboll)|KV Tirana]] në Volejboll Meshkuj * [[PBC Tirana (femra)]] në Basketboll Femra * [[KF Tirana (Volejboll)|KV Tirana]] në Volejboll Femra [[Kategoria:KF Tirana]] [[Kategoria:Klubet Shqiptare në Futsal]] qldhtpgr4x9fjo6ijkkicydfd4d7uz7 2470447 2470444 2022-08-27T22:23:50Z Fjorilda09 17675 /* FK Tirana Futsal në Europë */ wikitext text/x-wiki {{Infobox football club | clubname = FK Tirana | image = KF Tirana Logo.png | clubname_i_plotë = Futsal Klub Tirana | nickname = Legjenda Bardhë e Blu, Tirona | vendndodhja = [[Tiranë]], [[Shqipëri]] | founded = 10 Janar 2002 | owner = [[Refik Halili]] | trajner = Artur Angoni | ngjyrat_e_klubit = Bardhë e Blu | adresa = Rruga "Muhamet Gjollesha". Stadiumi "Selman Stërmasi" (Ish Stadiumi "Dinamo"), Kati II, No 3, Tiranë, Shqipëri | website = | ground = | capacity = | league = [[Liga Shqiptare e Futsal]] | season = 2021–22 | position = 1 | sukseset = <!-- Fillojn veshjet --> | pattern_la1=_espanyol1011h | pattern_b1=_depor1112h | pattern_ra1=_espanyol1011h | pattern_sh1=_gamba_osaka_2nd_11 | pattern_so1=_top_on_white | leftarm1=0000FF|body1=FFFFFF|rightarm1=0000FF|shorts1=0000FF|socks1=0b00de | pattern_la2=_whiteborder | pattern_b2=_whitearc | pattern_ra2=_whiteborder | pattern_sh2=_gamba_osaka_domestic_home_09 | pattern_so2=_band_white | leftarm2=000000|body2=000000|rightarm2=000000|shorts2=000000|socks2=000000 }} '''Futsal Klub Tirana''' ose shkurt '''FK Tirana''' janë klubi më i suksesshëm në [[Shqipëri]] në sportin e Futbollit të Sallës (ose Futsal). Ata kanë fituar 10 tituj kampionë në [[Liga Shqiptare e Futsal|Ligë]] dhe janë fitues të një [[Kupa Shqiptare e Futsal|Kupe]].<ref>{{Cite web |url=http://www.futsalplanet.com/champs/champs-01.asp?stagioni=88&paeseclub=121&compnazionale=3300 |title=Liga Shqiptare e Futsalit 2011-12 |url-status=dead |access-date=6 shkurt 2012 |archive-date=8 janar 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120108051057/http://www.futsalplanet.com/champs/champs-01.asp?stagioni=88&paeseclub=121&compnazionale=3300 }}</ref>. Gjithashtu bardheblutë kanë fituar një trofe të [[Kupa Mbarëkombëtare Futsal|Kupës Mbarëkombëtare]] në sezonin 2010. Është dega e Minifutbollit të Klubit Shumësportësh [[SK Tirana]]. FK Tirana kanë marrë pjesë 11 herë në Kupën Futsal (aktivitet i UEFA-s, sot quhet Liga e Kampionëve Futsal), më shumë se çdo klub tjetër shqiptar në minifutboll. Në disa nga këto paraqitje bardheblutë kanë arritur suksese, si ato të sezoneve 2004-05, 2009-10, 2018-19 apo 2022-23 ku janë arritur fitore të rëndësishme dhe vetëm një humbje e vetme ka penguar kualifikimin e Tiranës në Turin Kryesor të aktivitetit.<ref>[http://www.kftirana.info/futsal.html FK Tirana në Europë]</ref> == Arritjet Kombëtare == '''[[Liga Shqiptare e Futsal]]''' - '''10''' (2003-04, 2005-06, 2007-08, 2008-09, 2009-10, 2015-16, 2017-18, 2018-19, 2020-21, 2021-22)<ref>[http://www.futsalplanet.com/competitions.aspx Futsal Planet]</ref> '''[[Kupa Shqiptare e Futsal]]''' - '''1''' (2012) == Ndërkombëtare == '''[[Kupa Mbarëkombëtare Futsal]]''' - '''1''' (2010) == FK Tirana Futsal në Europë == {| class="wikitable" |- ! Kompeticioni ! Turi ! Vendi ! Shteti ! Klubi ! Rezultati ! Shteti ! Klubi ! Rezultati ! Shteti ! Klubi ! Rezultati ! K/E |- |[[2004-05 UEFA Futsal Cup]] |TE |[[Sheffield]] |{{flamuri|Anglia}} |[[Sheffield Hallam]] |6-4 |{{flamuri|Bullgaria}} |[[MAG Varna]] |3-3 | - | - | - |style="text-align:center;"|[[Skeda:Symbol keep vote.svg|17px]] |- |rowspan="2"|[[2004-05 UEFA Futsal Cup]] |- |T1 |[[Moscow]] |{{flamuri|Rusia}} |[[MFK Dinamo Moskva]] |2-23 |{{flamuri|Polonia}} |[[Baustal Krakow]] |3-6 |{{flamuri|Gjeorgjia}} |[[Iberia Star]] |5-7 |style="text-align:center;"|[[Skeda:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2006-07 UEFA Futsal Cup]] |TE |[[Sofia]] |{{flamuri|Suedia}} |[[Skövde AIK]] |5-8 |{{flamuri|Malta}} |[[Hibernians F.C.]] |7-3 |{{flamuri|Bullgaria}} |[[FC Mladost Sofia]] |10-9 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2008-09 UEFA Futsal Cup]] |TE |[[Ekaterinburg]] |{{flamuri|Danimarka}} |[[Albertslund IF]] |2-2 |{{flamuri|Moldavia}} |[[Dinamo Chisinau]] |4-9 |{{flamuri|Lituania}} |[[FK Nautara Kaunas|Nautara]] |4-6 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2009-10 UEFA Futsal Cup]] |TE |[[Kaunas]] |{{flamuri|Malta}} |[[White Eagles FC]] |4-3 |{{flagicon|Andorra}} |[[Futbol Club Madriu|Madriu]] |4-2 |{{flamuri|Lituania}} |[[FK Nautara Kaunas|Nautara]] |3-4 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2010-11 UEFA Futsal Cup]] |TE |[[Cospicua]] |{{flamuri|Finlanda}} |[[Ilves FC Tampere]] |1-3 |{{flamuri|Danimarka}} |[[Futsal BGA]] |4-5 |{{flamuri|Malta}} |[[ZC Excess Futsal]] |2-4 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2016–17 UEFA Futsal Cup]] |TE |[[Maribor]] |{{flagicon|SLO}} |[[ŠD Brezje|Brezje Maribor]] |2-4 |{{flagicon|POL}} |[[Gatta Zduńska Wola]] |3-8 |{{flagicon|LUX}} |[[ALSS Munsbach Futsal]] |1-5 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2018–19 UEFA Futsal Champions League|2018-19 UEFA Futsal CHL]] |TE |[[Hohenstein-Ernstthal]] |{{flagicon|GER}} |[[VfL 05 Hohenstein-Ernstthal|Hohenstein-Ernstthal]] |2-4 |{{flagicon|GRE}} |[[Doukas SAC]] |1-1 |{{flagicon|NIR}} |[[Belfast United Futsal Club|Belfast United]] |5-4 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2019–20 UEFA Futsal Champions League|2019-20 UEFA Futsal CL]] |TE |[[Tallinn]] |{{flagicon|FIN}} |[[Kampuksen Dynamo]] |0-1 |{{flagicon|EST}} |[[SMS Viimsi]] |2-7 |{{flagicon|FRA}} |[[Toulon Elite]] |3-9 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2020–21 UEFA Futsal Champions League|2020-21 UEFA Futsal CL]] |TE |[[Pristina]] |{{flagicon|KOS}} |[[FC Prishtina Futsal]] |0-3 | - | - | - | - | - | - |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2021–22 UEFA Futsal Champions League|2021-22 UEFA Futsal CL]] |TE |[[Tirana]] |{{flagicon|LUX}} |[[Differdange 03]] |4-2 |{{flagicon|HUN}} |[[Haladás]] |2-3 |{{flagicon|NOR}} |[[Utleira]] |2-4 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |- |[[2022–23 UEFA Futsal Champions League|2022-23 UEFA Futsal CL]] |TE |[[Tirana]] |{{flagicon|Cyprus}} |[[APOEL Futsal]] |5-2 |{{flagicon|NIR}} |[[Belfast United]] |15-0 |{{flagicon|LUX}} |[[Differdange03]] |3-4 |style="text-align:center;"|[[File:Symbol delete vote.svg|17px]] |} * TE = Turi eliminator * T1 = Turi i parë * T2 = Turi kryesor * K/E = Kualifikuar/Eliminuar {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- ! style="width:120px;"|Total ! style="width:35px;"|PJ ! style="width:35px;"|ND ! style="width:35px;"|FT ! style="width:35px;"|BZ ! style="width:35px;"|HU ! style="width:35px;"|GS ! style="width:35px;"|GP ! style="width:35px;"|DG ! style="width:35px;"|Pikë |- |- style="background:#eee;" |'''Total''' |'''11''' |'''33''' |'''9''' |'''3''' |'''21''' |'''119''' |'''163''' |'''-44''' |'''30''' |} == Ekipi 2021–22 == {{Fs start}} {{Fs player|no=1|nat=ALB|name=Alban Shiba|pos=GK}} {{Fs player|no=3|nat=ALB|name=[[Fatos Lala]]|pos=MF}} {{Fs player|no=5|nat=ALB|name=Klevis Malaj|pos=DF}} {{Fs player|no=6|nat=ALB|name=Klodian Shehi|pos=DF}} {{Fs player|no=7|nat=ALB|name=Olsi Bajollari|pos=DF}} {{Fs player|no=9|nat=ALB|name=Mario Mocka|pos=FW}} {{Fs player|no=8|nat=ALB|name=Lorin Xhaferraj|pos=MF}} {{Fs mid}} {{Fs player|no=10|nat=ALB|name=Endrit Kaca|pos=FW}} {{Fs player|no=11|nat=ALB|name=Arben Skonja|pos=FW}} {{Fs player|no=12|nat=ALB|name=Klodian Rrapi|pos=GK}} {{Fs player|no=13|nat=ALB|name=Arjan Nikolli|pos=FW}} {{Fs player|no=15|nat=ALB|name=Arjan Bllumbi|pos=DF}} {{Fs player|no=16|nat=ALB|name=Shkelqim Bylyku|pos=DF}} {{Fs end}} == Referime == {{Reflist}} == Shih edhe == * [[KF Tirana]] në Futboll * [[Tirana AS]] në Futboll Femra * [[PBC Tirana]] në Basketboll Meshkuj * [[KF Tirana (Volejboll)|KV Tirana]] në Volejboll Meshkuj * [[PBC Tirana (femra)]] në Basketboll Femra * [[KF Tirana (Volejboll)|KV Tirana]] në Volejboll Femra [[Kategoria:KF Tirana]] [[Kategoria:Klubet Shqiptare në Futsal]] dni06dgiu2fklpii48hv83dsd6cgi44 0 118846 2470501 2418986 2022-08-28T11:15:11Z Ikranjani 127687 + 5 categories; ± 3 categories using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[ [[Skeda:Kadrush Radogoshi|parapamje|djathtas|lidhje=Special:FilePath/Kadrush_Radogoshi]] <ref><ref> [[Skeda:Kadrushi.png|i_kornizuar|djathtas]] </ref></ref>]] {{Faqe e palidhur|data=shtator 2012}}Kadrush Radogoshi lindi në Gjakovë më 15.09.1948, ku kreu shkollën fillore, gjimnazin dhe SHLP, ndërsa studimet universitare të gjuhës e letërsisë dhe studimet pasuniversitare të letërsisë i kreu në Universitetin e Prishtinës, ku mbrojti tezën “Poetika e romanit bashkëkohor me tematikë të shek. XV” dhe mori gradën shkencore Magjistër i shkencave filologjike. Në “NorQuest College” (Edmonton, Kanada) kreu 8 semestra të Studimeve Interkulturore dhe Anglishtes si Gjuhë e Dytë (Intercultural Studies and English as a Second Language), pastaj ishte njëri nga katër kandidatët e zgjedhur në Programin njëvjeçar kanadez për shkrimtarë “Borderlines Writers Circle” 2013-2014. Prej vitit 1969 e deri në vitin 1981 punoi në arsim, kur e burgosën dhe e dënuan për propagandë antijugosllave. Ishte i vetmi gjakovar në mesin e 237 intelektualëve të arrestuar më 28 mars 1989 e të dërguar në izolim fillimisht në Burgun e Leskovcit e pastaj në Burgun e Prokuples me arsyetimin se rrezikonte rendin dhe qetësinë publike në Kosovë. Në të vërtetë ky intelektual kishte kundërshtuar publikisht rrënimin e dhunshëm të autonomisë së Kosovës si njësi e Federatës jugosllave. Vite të tëra ka qenë i papunë dhe i përsekutuar, herë-herë gjer në linç publik. 18 vjet me radhë iu mor e drejta e ushtrimit të profesionit në fushën edukativo-arsimore. Vetëm pas Luftës së Kosovës, në vitin 1999 u lejua të ushtronte profesionin e tij të profesorit të letërsisë shqiptare. Ka qenë kryetar i Klubit letrar “Gjon N. Kazazi” 1992-1997 dhe redaktor i Revistës letrare “Shtigje” (1979-1986) në Gjakovë. Në vitet 2005-2007 ishte nënkryetar, ndërsa në vitet 2007-2009 ishte kryetar i Lidhjes së Shktimtarëve të Kosovës. Nga 1 Shtatori i vitit 2010 jeton në Edmonton, kryeqytet Albertës (njësi federale kanadeze). Gjerë tani ka botuar 20 vepra letrare dhe gjashtë tjera i ka në dorëshkrim. Poezitë e tij pos antologjive në gjuhën shqipe, suedeze, rumune janë botuar edhe në 9 antologji kanadeze dhe një antologji botërore në gjuhën angleze. Pos dhjetëra çmimesh letrare të fituara në gazetat dhe revistat e Kosovës, me librin “Nëpër universin letrar” (ese, studime dhe kritikë letrare) ka fituar Çmimin Pjetër Bogdani për librin më të mirë në Kosovë në të gjitha zhanret letrare gjatë vitit (2003) dhe me librin “Çabrat Antologjia-Seancë e përshpirtshme” fitoi Çmimin për libër më të mirë poetik në Kosovë në vitin 2009. Në vitin 2013 ka fituar medaljen e artë me stemën e University of Alberta nga Borderlines Writer Circle, ndërsa në vitin 2014 ka fituar EAC Project Grant for Individual Artists vlera e të cilit arrin 25.000 $ për projektin e romanit “Laocoon” në gjuhën angleze. Libri i tij poetik “Orpheus’ Palimpsest” në vitin 2018 arriti të hynte në listën e ngushtë prej pesë autorësh (shortlisted) të Shtëpisë Botuese “The University of Alberta Press”. Pos mediave tjera, profilit të tij letrar ia kanë kushtuar nga një faqe dy nga gazetat më të mëdha kanadeze “Edmonton Journal” e Edmontonit (82 faqe) dhe “The Gazette” e Montrealit. Është anëtar i tri asociacioneve të shkrimtarëve kanadezë. Për veprat e tij letrare kanë shkruar shkrimtarë dhe kritikë të shumtë shqiptarë, të cilët i kanë vlerësuar lartë ato, ndërsa pas shkuarjes në Kanada poezia e tij është pritur shumë mirë. Shkrimtari dhe kritiku letrar Richard Davies shkrimin e tij për poezinë e Kadrush Radogoshit e ka titulluar “Një Orfe i Edmontonit”, ndërsa në një rast gjatë performancës së tij në skenën e poezisë ka deklaruar: “Jam i nderuar që e ndaj të njëjtën skenë me shkrimtarin shqiptar e tani edhe kanadez Kadrush Radogoshin, i cili padyshim është ndër poetët më të mirë në Edmonton” (kryeqytet i Albertës) . Ky autor është prezantuar në shumë kategori enciklopedike në enciklopedi (botime klasike apo online) në gjuhën shqipe, angleze, holandeze, gjermane etj. Gjerë tash ka botuar këta libra: • Në mes heshtjes e këngës, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1981, • Në udhëkryq, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1984, • Poetika e romanit bashkëkohor me tematikë të shek.XV, studim letrar, Fakulteti Filozofik, Prishtinë, 1985, • Nekrologji për Sodomën, poezi, Zëri, Prishtinë, 1991, • Jeta artistike e Ilir Shkretës, roman, Rilindja, Prishtinë, 1993, • Interpretime, kritikë dhe studime letrare, Rilindja, Prishtinë, 1993, • Heraldika e pikëllimit, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1997, • Homo dardanicus, roman, Rilindja, Prishtinë, 2000, • Adem Jashari dhe Vdekja, dramë, Rilindja, Prishtinë, 2001, • Nëpër universin letrar, ese, studime dhe kritikë letrare, Rilindja, Prishtinë, 2003, • Pikon çati e shpirtit, poezi, Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë, 2004, • Orfeu nga Vendenisi, poezi, Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë, 2005, • Nëpër rrathët e Ferrit serb, publicistikë dokumentare, Brezi ‘81, Prishtinë, 2005, • Pikëllim i buzëqeshur, poezi, Buzuku, Prishtinë, 2006, • Çabrat Antologjia-Seancë e përshpirtshme, poezi, Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, 2008, • Semantika e bregut tjetër, ese dhe kritikë letrare, Lidhja e Shkrimtarëve e Kosovës, Prishtinë, 2008, • Seancë e përshpirtshme 2, poezi (Libër bilingual:anglisht-shqip), Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë, 1914, • Laokooni, roman, Toena, Tiranë, 2017, • Orpheus’ Palimpsest, poezi në gjuhën angleze, Nacional, Tiranë, 2018, • Palimpsest orfeik, poezi 2, poezi, Nacional, Tiranë, 2018. [[Kategoria:Poetë shqiptarë]] [[Kategoria:Lindje 1948]] [[Kategoria:Njerëz nga Gjakova]] [[Kategoria:Arsimtarë shqiptarë]] [[Kategoria:Disidentë shqiptarë në Jugosllavi]] [[Kategoria:Novelistë shqiptarë]] [[Kategoria:Dramaturgë shqiptarë]] [[Kategoria:Romancierë shqiptarë]] https://www.voal.ch/ftese-20-prill-ora-1100-promovimi-romanit-te-shkrimtarit-kadrush-radogoshi-laokooni/ https://www.youtube.com/watch?v=HVtkLc0JLjI [https://books.google.no/books?id=0ZdOAQAAIAAJ&redir_esc=y Të burgosurit politikë shqiptarë në Kosovë 1945-1990] sizx084r0nivbw06pzlop22s8j37zp2 2470503 2470501 2022-08-28T11:16:09Z Ikranjani 127687 added [[Category:Memuaristë shqiptarë]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki [[ [[Skeda:Kadrush Radogoshi|parapamje|djathtas|lidhje=Special:FilePath/Kadrush_Radogoshi]] <ref><ref> [[Skeda:Kadrushi.png|i_kornizuar|djathtas]] </ref></ref>]] {{Faqe e palidhur|data=shtator 2012}}Kadrush Radogoshi lindi në Gjakovë më 15.09.1948, ku kreu shkollën fillore, gjimnazin dhe SHLP, ndërsa studimet universitare të gjuhës e letërsisë dhe studimet pasuniversitare të letërsisë i kreu në Universitetin e Prishtinës, ku mbrojti tezën “Poetika e romanit bashkëkohor me tematikë të shek. XV” dhe mori gradën shkencore Magjistër i shkencave filologjike. Në “NorQuest College” (Edmonton, Kanada) kreu 8 semestra të Studimeve Interkulturore dhe Anglishtes si Gjuhë e Dytë (Intercultural Studies and English as a Second Language), pastaj ishte njëri nga katër kandidatët e zgjedhur në Programin njëvjeçar kanadez për shkrimtarë “Borderlines Writers Circle” 2013-2014. Prej vitit 1969 e deri në vitin 1981 punoi në arsim, kur e burgosën dhe e dënuan për propagandë antijugosllave. Ishte i vetmi gjakovar në mesin e 237 intelektualëve të arrestuar më 28 mars 1989 e të dërguar në izolim fillimisht në Burgun e Leskovcit e pastaj në Burgun e Prokuples me arsyetimin se rrezikonte rendin dhe qetësinë publike në Kosovë. Në të vërtetë ky intelektual kishte kundërshtuar publikisht rrënimin e dhunshëm të autonomisë së Kosovës si njësi e Federatës jugosllave. Vite të tëra ka qenë i papunë dhe i përsekutuar, herë-herë gjer në linç publik. 18 vjet me radhë iu mor e drejta e ushtrimit të profesionit në fushën edukativo-arsimore. Vetëm pas Luftës së Kosovës, në vitin 1999 u lejua të ushtronte profesionin e tij të profesorit të letërsisë shqiptare. Ka qenë kryetar i Klubit letrar “Gjon N. Kazazi” 1992-1997 dhe redaktor i Revistës letrare “Shtigje” (1979-1986) në Gjakovë. Në vitet 2005-2007 ishte nënkryetar, ndërsa në vitet 2007-2009 ishte kryetar i Lidhjes së Shktimtarëve të Kosovës. Nga 1 Shtatori i vitit 2010 jeton në Edmonton, kryeqytet Albertës (njësi federale kanadeze). Gjerë tani ka botuar 20 vepra letrare dhe gjashtë tjera i ka në dorëshkrim. Poezitë e tij pos antologjive në gjuhën shqipe, suedeze, rumune janë botuar edhe në 9 antologji kanadeze dhe një antologji botërore në gjuhën angleze. Pos dhjetëra çmimesh letrare të fituara në gazetat dhe revistat e Kosovës, me librin “Nëpër universin letrar” (ese, studime dhe kritikë letrare) ka fituar Çmimin Pjetër Bogdani për librin më të mirë në Kosovë në të gjitha zhanret letrare gjatë vitit (2003) dhe me librin “Çabrat Antologjia-Seancë e përshpirtshme” fitoi Çmimin për libër më të mirë poetik në Kosovë në vitin 2009. Në vitin 2013 ka fituar medaljen e artë me stemën e University of Alberta nga Borderlines Writer Circle, ndërsa në vitin 2014 ka fituar EAC Project Grant for Individual Artists vlera e të cilit arrin 25.000 $ për projektin e romanit “Laocoon” në gjuhën angleze. Libri i tij poetik “Orpheus’ Palimpsest” në vitin 2018 arriti të hynte në listën e ngushtë prej pesë autorësh (shortlisted) të Shtëpisë Botuese “The University of Alberta Press”. Pos mediave tjera, profilit të tij letrar ia kanë kushtuar nga një faqe dy nga gazetat më të mëdha kanadeze “Edmonton Journal” e Edmontonit (82 faqe) dhe “The Gazette” e Montrealit. Është anëtar i tri asociacioneve të shkrimtarëve kanadezë. Për veprat e tij letrare kanë shkruar shkrimtarë dhe kritikë të shumtë shqiptarë, të cilët i kanë vlerësuar lartë ato, ndërsa pas shkuarjes në Kanada poezia e tij është pritur shumë mirë. Shkrimtari dhe kritiku letrar Richard Davies shkrimin e tij për poezinë e Kadrush Radogoshit e ka titulluar “Një Orfe i Edmontonit”, ndërsa në një rast gjatë performancës së tij në skenën e poezisë ka deklaruar: “Jam i nderuar që e ndaj të njëjtën skenë me shkrimtarin shqiptar e tani edhe kanadez Kadrush Radogoshin, i cili padyshim është ndër poetët më të mirë në Edmonton” (kryeqytet i Albertës) . Ky autor është prezantuar në shumë kategori enciklopedike në enciklopedi (botime klasike apo online) në gjuhën shqipe, angleze, holandeze, gjermane etj. Gjerë tash ka botuar këta libra: • Në mes heshtjes e këngës, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1981, • Në udhëkryq, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1984, • Poetika e romanit bashkëkohor me tematikë të shek.XV, studim letrar, Fakulteti Filozofik, Prishtinë, 1985, • Nekrologji për Sodomën, poezi, Zëri, Prishtinë, 1991, • Jeta artistike e Ilir Shkretës, roman, Rilindja, Prishtinë, 1993, • Interpretime, kritikë dhe studime letrare, Rilindja, Prishtinë, 1993, • Heraldika e pikëllimit, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1997, • Homo dardanicus, roman, Rilindja, Prishtinë, 2000, • Adem Jashari dhe Vdekja, dramë, Rilindja, Prishtinë, 2001, • Nëpër universin letrar, ese, studime dhe kritikë letrare, Rilindja, Prishtinë, 2003, • Pikon çati e shpirtit, poezi, Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë, 2004, • Orfeu nga Vendenisi, poezi, Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë, 2005, • Nëpër rrathët e Ferrit serb, publicistikë dokumentare, Brezi ‘81, Prishtinë, 2005, • Pikëllim i buzëqeshur, poezi, Buzuku, Prishtinë, 2006, • Çabrat Antologjia-Seancë e përshpirtshme, poezi, Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, 2008, • Semantika e bregut tjetër, ese dhe kritikë letrare, Lidhja e Shkrimtarëve e Kosovës, Prishtinë, 2008, • Seancë e përshpirtshme 2, poezi (Libër bilingual:anglisht-shqip), Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë, 1914, • Laokooni, roman, Toena, Tiranë, 2017, • Orpheus’ Palimpsest, poezi në gjuhën angleze, Nacional, Tiranë, 2018, • Palimpsest orfeik, poezi 2, poezi, Nacional, Tiranë, 2018. [[Kategoria:Poetë shqiptarë]] [[Kategoria:Lindje 1948]] [[Kategoria:Njerëz nga Gjakova]] [[Kategoria:Arsimtarë shqiptarë]] [[Kategoria:Disidentë shqiptarë në Jugosllavi]] [[Kategoria:Novelistë shqiptarë]] [[Kategoria:Dramaturgë shqiptarë]] [[Kategoria:Romancierë shqiptarë]] [[Kategoria:Memuaristë shqiptarë]] https://www.voal.ch/ftese-20-prill-ora-1100-promovimi-romanit-te-shkrimtarit-kadrush-radogoshi-laokooni/ https://www.youtube.com/watch?v=HVtkLc0JLjI [https://books.google.no/books?id=0ZdOAQAAIAAJ&redir_esc=y Të burgosurit politikë shqiptarë në Kosovë 1945-1990] c5ch821u1y6yivf6jn4a9xqiauko64j 2470504 2470503 2022-08-28T11:19:48Z Ikranjani 127687 wikitext text/x-wiki '''Kadrush Radogoshi''' ([[Gjakova|Gjakovë]], 15 shtator 1948) është një poet, dramaturg, novelist, romancier dhe kritik letrar shqiptar. Disident shqiptar në Jugosllavi, kundërshtoi heqjen e autonomisë së Kosovës, arsye për të cilën u burgos në kohën e Millosheviqit. Radogoshi u emërua kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës. Që më 2010 është vendosur në Kanada. == Biografia == U lind në Gjakovë, ku kreu shkollën fillore, gjimnazin dhe SHLP, ndërsa studimet universitare të gjuhës e letërsisë dhe studimet pasuniversitare të letërsisë i kreu në Universitetin e Prishtinës, ku mbrojti tezën “Poetika e romanit bashkëkohor me tematikë të shek. XV” dhe mori gradën shkencore Magjistër i shkencave filologjike.Në “NorQuest College” (Edmonton, Kanada) kreu 8 semestra të Studimeve Interkulturore dhe Anglishtes si Gjuhë e Dytë (Intercultural Studies and English as a Second Language), pastaj ishte njëri nga katër kandidatët e zgjedhur në Programin njëvjeçar kanadez për shkrimtarë “Borderlines Writers Circle” 2013-2014. Prej vitit 1969 e deri në vitin 1981 punoi në arsim, kur e burgosën dhe e dënuan për propagandë antijugosllave. Ishte i vetmi gjakovar në mesin e 237 intelektualëve të arrestuar më 28 mars 1989 e të dërguar në izolim fillimisht në Burgun e Leskovcit e pastaj në Burgun e Prokuples me arsyetimin se rrezikonte rendin dhe qetësinë publike në Kosovë. Në të vërtetë ky intelektual kishte kundërshtuar publikisht rrënimin e dhunshëm të autonomisë së Kosovës si njësi e Federatës jugosllave. Vite të tëra ka qenë i papunë dhe i përsekutuar, herë-herë gjer në linç publik. 18 vjet me radhë iu mor e drejta e ushtrimit të profesionit në fushën edukativo-arsimore. Vetëm pas Luftës së Kosovës, në vitin 1999 u lejua të ushtronte profesionin e tij të profesorit të letërsisë shqiptare. Ka qenë kryetar i Klubit letrar “Gjon N. Kazazi” 1992-1997 dhe redaktor i Revistës letrare “Shtigje” (1979-1986) në Gjakovë. Në vitet 2005-2007 ishte nënkryetar, ndërsa në vitet 2007-2009 ishte kryetar i Lidhjes së Shktimtarëve të Kosovës. Nga 1 Shtatori i vitit 2010 jeton në Edmonton, kryeqytet Albertës (njësi federale kanadeze). Gjerë tani ka botuar 20 vepra letrare dhe gjashtë tjera i ka në dorëshkrim. Poezitë e tij pos antologjive në gjuhën shqipe, suedeze, rumune janë botuar edhe në 9 antologji kanadeze dhe një antologji botërore në gjuhën angleze. Pos dhjetëra çmimesh letrare të fituara në gazetat dhe revistat e Kosovës, me librin “Nëpër universin letrar” (ese, studime dhe kritikë letrare) ka fituar Çmimin Pjetër Bogdani për librin më të mirë në Kosovë në të gjitha zhanret letrare gjatë vitit (2003) dhe me librin “Çabrat Antologjia-Seancë e përshpirtshme” fitoi Çmimin për libër më të mirë poetik në Kosovë në vitin 2009. Në vitin 2013 ka fituar medaljen e artë me stemën e University of Alberta nga Borderlines Writer Circle, ndërsa në vitin 2014 ka fituar EAC Project Grant for Individual Artists vlera e të cilit arrin 25.000 $ për projektin e romanit “Laocoon” në gjuhën angleze. Libri i tij poetik “Orpheus’ Palimpsest” në vitin 2018 arriti të hynte në listën e ngushtë prej pesë autorësh (shortlisted) të Shtëpisë Botuese “The University of Alberta Press”. Pos mediave tjera, profilit të tij letrar ia kanë kushtuar nga një faqe dy nga gazetat më të mëdha kanadeze “Edmonton Journal” e Edmontonit (82 faqe) dhe “The Gazette” e Montrealit. Është anëtar i tri asociacioneve të shkrimtarëve kanadezë. Për veprat e tij letrare kanë shkruar shkrimtarë dhe kritikë të shumtë shqiptarë, të cilët i kanë vlerësuar lartë ato, ndërsa pas shkuarjes në Kanada poezia e tij është pritur shumë mirë. Shkrimtari dhe kritiku letrar Richard Davies shkrimin e tij për poezinë e Kadrush Radogoshit e ka titulluar “Një Orfe i Edmontonit”, ndërsa në një rast gjatë performancës së tij në skenën e poezisë ka deklaruar: “Jam i nderuar që e ndaj të njëjtën skenë me shkrimtarin shqiptar e tani edhe kanadez Kadrush Radogoshin, i cili padyshim është ndër poetët më të mirë në Edmonton” (kryeqytet i Albertës) . Ky autor është prezantuar në shumë kategori enciklopedike në enciklopedi (botime klasike apo online) në gjuhën shqipe, angleze, holandeze, gjermane etj. Gjerë tash ka botuar këta libra: • Në mes heshtjes e këngës, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1981, • Në udhëkryq, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1984, • Poetika e romanit bashkëkohor me tematikë të shek.XV, studim letrar, Fakulteti Filozofik, Prishtinë, 1985, • Nekrologji për Sodomën, poezi, Zëri, Prishtinë, 1991, • Jeta artistike e Ilir Shkretës, roman, Rilindja, Prishtinë, 1993, • Interpretime, kritikë dhe studime letrare, Rilindja, Prishtinë, 1993, • Heraldika e pikëllimit, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1997, • Homo dardanicus, roman, Rilindja, Prishtinë, 2000, • Adem Jashari dhe Vdekja, dramë, Rilindja, Prishtinë, 2001, • Nëpër universin letrar, ese, studime dhe kritikë letrare, Rilindja, Prishtinë, 2003, • Pikon çati e shpirtit, poezi, Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë, 2004, • Orfeu nga Vendenisi, poezi, Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë, 2005, • Nëpër rrathët e Ferrit serb, publicistikë dokumentare, Brezi ‘81, Prishtinë, 2005, • Pikëllim i buzëqeshur, poezi, Buzuku, Prishtinë, 2006, • Çabrat Antologjia-Seancë e përshpirtshme, poezi, Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, 2008, • Semantika e bregut tjetër, ese dhe kritikë letrare, Lidhja e Shkrimtarëve e Kosovës, Prishtinë, 2008, • Seancë e përshpirtshme 2, poezi (Libër bilingual:anglisht-shqip), Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, Prishtinë, 1914, • Laokooni, roman, Toena, Tiranë, 2017, • Orpheus’ Palimpsest, poezi në gjuhën angleze, Nacional, Tiranë, 2018, • Palimpsest orfeik, poezi 2, poezi, Nacional, Tiranë, 2018. == Referime == [[Kategoria:Poetë shqiptarë]] [[Kategoria:Lindje 1948]] [[Kategoria:Njerëz nga Gjakova]] [[Kategoria:Arsimtarë shqiptarë]] [[Kategoria:Disidentë shqiptarë në Jugosllavi]] [[Kategoria:Novelistë shqiptarë]] [[Kategoria:Dramaturgë shqiptarë]] [[Kategoria:Romancierë shqiptarë]] [[Kategoria:Memuaristë shqiptarë]] https://www.voal.ch/ftese-20-prill-ora-1100-promovimi-romanit-te-shkrimtarit-kadrush-radogoshi-laokooni/ https://www.youtube.com/watch?v=HVtkLc0JLjI [https://books.google.no/books?id=0ZdOAQAAIAAJ&redir_esc=y Të burgosurit politikë shqiptarë në Kosovë 1945-1990] k7toi62eukt0rhvb2rngankzph9qto4 0 124918 2470386 2351296 2022-08-27T15:03:29Z Elton Heta 136145 Shtova informacion pasi e mora nga Wikipedia Anglisht dhe e perktheva. wikitext text/x-wiki {{Ky artikull|Për përdorime të tjera shiko: [[Lankaran (kthjellim)]]}} {{Infobox settlement | name = Lankaran | name_amtar = Lənkəran | settlement_type = [[Njësitë administrative të Azerbajxhanit|Rajon]] (Qark) | nicknames = | mottoesja = | image_skyline = | image_skyline_përshkrimi = | image_flag = | flag_link = | flag_size = | image_seal = | seal_link = | seal_size = | shteti = AZE | shteti_shënim = | shkalla_administrative = 2 | ndarja_adm_shkalla_1 = Lankaran | ndarja_adm_shkalla_2 = | ndarja_adm_shkalla_3 = | kryeqëndra = | kryetari = | partia_udhëheqëse = | lartësia = | sipërfaqja = 70 | sipërfaqja_urbane = | sipërfaqja_metropolitane = | sipërfaqja_tokë = | sipërfaqja_ujë = | population_total = | population_total_data = <small>Përllogaritje e vitit 2011</small> | population_total_urbane = | population_total_metropolitane = | dendësia = | prefiksi = | targa = | etnohoronimi = | established_date = | zona_klimatike = | zona_kohore = [[UTC+1]] | ora_verore = | kodi_postar = | aeroporti = | aeroporti_largësia = | website = | website_përshkrimi = | website_gjuha = | image_map = | image_map_përshkrimi = | map_size = | image_map_përshkrimi = | gjer_g = | gjer_m = | gjer_s = | gjer_dr = | gjat_g = | gjat_m = | gjat_s = | gjat_dr = | image_map2 = | map_size2 = | image_map_përshkrimi2 = | gjerësia = | gjatësia = }} '''Lankaran''' {{#if:Lənkəran|([[Gjuha azerbajxhane|Gjuha azere]]: ''Lənkəran'')|}} është një {{#if:|[[Njësitë administrative të Azerbajxhanit|rajon]] (qark)|qytet}} pjesë e [[Rajonet ekonomike të Azerbajxhanit|rajonit ekonomik]] Lankaran në [[Azerbajxhani|Azerbajxhan]]. {{#if:|.|}} Sipas regjistrimeve të vitit [[2011]] përllogaritet se {{#if:|rajoni|qyteti}} ka një popullsi prej banorësh. Sipërfaqja e {{#if:|rajonit|qytetit}} është 70&nbsp;km².<ref>{{Cite web |url=http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gadm&lng=en&des=wg&geo=-26&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&va=x |title=Të dhëna nga world-gazetteer.com |language=en |accessdate=5 dhjetor 2012 |archiveurl=https://archive.is/20121205060008/http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gadm&lng=en&des=wg&geo=-26&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&va=x |archivedate=5 dhjetor 2012 |url-status=live }}{{Lidhje e vdekur}}</ref> {{#if:| është kryeqëndra e rajonit.|Lankaran gëzon të njëjtin status me [[Njësitë administrative të Azerbajxhanit|rajonet]] e [[Azerbajxhani]]t.}} === <u>Etimologjia :</u> === Forma e vjetër e emrit ishte "Langarkanan" që në persisht do të thotë "vendi i tërheqjes së spirancës" : "Langar" ( لنگر , spirancë) + "kan" ( کن , për të tërhequr) + "an"( آن , prapashtesa e vendeve). Megjithatë, disa burime thonë se Lankaran thuhet se vjen nga fjalët talish për 'Shtëpia Cane', e cila tingëllon si 'Lan Kəon'.  Përndryshe, nga medianishtja ''*Lan(a)karan-'' , ku * ''karan-'' do të thotë 'kufir, rajon, tokë' dhe ''Lan'' është ndoshta një emër i një fisi të Kaspikut . === <u>Historia :</u> === Qyteti u ndërtua në një moçal përgjatë bregut verior të lumit që mban emrin e qytetit. Në zonë ka mbetje të vendbanimeve njerëzore që datojnë në periudhën neolitike, si dhe rrënoja të fshatrave të fortifikuara nga epoka e bronzit dhe e hekurit. Me vdekjen e Nader Shahut (r. 1736–1747), Khanate Talysh u themelua nga njëfarë Sejjid Abbas, paraardhësit e të cilit ishin anëtarë të dinastisë iraniane Safavide dhe ishin zhvendosur në rajonin e Talishit në vitet 1720 gjatë një periudhe të trazuar në Historia iraniane. Nga themelimi i khanatit deri në vitin 1828, ai ishte nën sundimin e dinastive iraniane Zand dhe Qajar . Në gjysmën e parë të shekullit të 18-të, rusët fituan kontrollin mbi të për disa vjet gjatë Luftës Ruso-Persiane të 1722-1723 ; në 1732 ajo iu dorëzua Iranit me Traktatin e Reshtit . Gjatë Luftës Ruso-Persiane të 1804-1813, Gjenerali Kotlyarevsky , i cili drejtonte kontigjentin më jugor rus gjatë luftës, sulmoi dhe pushtoi kështjellën e Lankaran . Pas Traktatit të Gulistanit të vitit 1813, ai iu dorëzua Rusisë.  Irani Qajar do të rimarrë qytetin më vonë gjatë Luftës Ruso-Persiane të 1826-1828 , por u detyrua ta kthejë atë pas Traktatit të Turkmenchay (1828), i cili pa fundin përfundimtar të ndikimit pers në Kaukazin e Jugut. Nën sundimin rus, Lankaran, i njohur si Lenkoran ( Ленкорань ) në rusisht , ishte qendra e Lenkoran Uyezd të Guvernatorit të Baku . Pas rënies së Perandorisë Ruse, ajo ishte pjesë e Republikës Demokratike të Azerbajxhanit jetëshkurtër (1918–1920), më pas u bë pjesë e Republikës Sovjetike Socialiste të Azerbajxhanit pas sovjetizimit të Azerbajxhanit . Në vitin 1991, pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik , ai u bë pjesë e Azerbajxhanit të pavarur. === <u>Gjeografia :</u> === Ka plazhe me rërë afër Lankaran. Ujërat termike sulfide , klorurore , natriumi - kalciumi të burimeve minerale Andjin (E sipërme dhe e Poshtme) ndodhen 12 km në perëndim të qytetit. Gjithashtu në perëndim gjenden rrënojat e kalasë së Ballaburit , pranë fshatit me të njëjtin emër. Rajoni ka një sipërfaqe të madhe parqesh kombëtare, ku ruhen një shumëllojshmëri e faunës dhe florës. Rezerva shtetërore Gizil-Agach pret mbi 250 lloje bimësh, 30 lloje peshqish dhe më shumë se 220 lloje zogjsh. Lankaran është gjithashtu i njohur për ''Parrotia'' , ose dru hekuri. Është rritur natyrshëm në rajon dhe mund të shihet në Parkun Kombëtar Hirkan . Miti vendas thotë se është i vetmi dru që zhytet në ujë, prandaj emri (dru hekuri). Historikisht është përdorur për ngrohje pasi digjet për një kohë të gjatë dhe nuk shuhet lehtë. Nënlloji i leopardit pers (Panthera pardus saxicolous) i leopardit , jeton gjithashtu në parkun kombëtar. Në vitin 1937, anëtarët e ''Opilio lepidus''Në zonë u panë lloje të korrësve . === <u>Ekonomia :</u> === Sferat mbizotëruese në ekonominë e Lankaran janë perimtaria, kultivimi i çajit , kultivimi i barit, blegtoria, agrumet, bletaria , peshkimi dhe bujqësia e drithërave.  Klima e favorshme subtropikale e lagësht, disponueshmëria e tokës së mirë të punueshme, ujit dhe burimeve të mjaftueshme të punës së qytetit ofron një bazë të mirë për aktivitetet bujqësore si dhe zhvillimin e ndërmarrjeve agro-përpunuese. Qyteti është gjithashtu shtëpia e fabrikës së parë të çajit në Azerbajxhan , e ndërtuar në vitin 1937. == Demografia == Shumica dërrmuese e popullsisë së Lankaran janë talysh , dhe pjesa tjetër janë azerbajxhanë dhe kombësi të tjera. === Feja === Feja me bashkësinë më të madhe të ndjekësve është Islami. Shumica e muslimanëve janë myslimanë shiitë , dhe Republika e Azerbajxhanit ka përqindjen e dytë më të lartë të popullsisë shiite në botë pas Iranit .  Xhamitë e shquara të qytetit përfshijnë Xhaminë Kichik Bazar dhe Xhaminë Boyuk Bazar . == Kultura == Që nga viti 2012, qyteti së bashku me Baku dhe Ganja morën pjesë në lëvizjen Ora e Tokës . === <u>Kuzhina</u> === Kuzhina e Lankaran është ndikuar kryesisht nga historia e saj multikulturore, prandaj shumëllojshmëria e madhe e ushqimit e ka origjinën gjatë Khanate Talysh . Kuzhina e njohur e Lankaran përfshin lavangi, Lankaran kulcha, marji plov, plov të bardhë, plov kungull dhe turshu kebab. === Muzika dhe media === Kolektivi popullor dhe i vallëzimit Bajilar Lankaran është shtëpia e disa interpretuesve folklorikë kombëtarë, duke përfshirë kolektivin kombëtar të folklorit dhe vallëzimit Talysh ''Bacılar'' (The Sisters) . Kanali rajonal ''Janub TV'' dhe gazeta ''Lankaran'' janë me seli në qytet. === Sportive === Tifozët Khazar Lankaran në stadiumin e qytetit të Lankaran Qyteti dikur kishte një ekip profesionist futbolli që garonte në ligën më të lartë të futbollit Azerbajxhan - Khazar Lankaran , i cili luante në Ligën Premier të Azerbajxhanit . Vendet sportive në qytet përfshijnë Stadiumin e Qytetit Lankaran dhe Kompleksin Sportiv Olimpik Lankaran.  Stadiumi ishte një nga vendet për fazat e grupeve të Kupës së Botës FIFA U-17 të Grave 2012 . Në vitin 2012, qyteti fitoi për të pritur Kampionatin Evropian të Masters në Peshëngritje. == Transporti == === Ajri === Terminali ndërkombëtar i Aeroportit Ndërkombëtar Lankaran u hap në shtator 2008. === Hekurudha === Qyteti ka shërbim hekurudhor nga terminalet historike në qendër të qytetit deri në Baku në lindje dhe Astara në jug. == Referime == {{referenca}}2. Informacione të marra nga [[:en:Lankaran|Wikipedia Englisht]]. Marrë më 27/08/2022 {{Ndarja administrative e Azerbajxhanit}} [[Kategoria:Qytete në Azerbajxhan]] {{Cung|Azerbajxhani}} my19g54brjq9cmooteb58yqeeu9vgam 3 136506 2470375 2265388 2022-08-27T12:33:13Z GZWDer 53107 wikitext text/x-wiki {{TungWiki|'''[[Përdoruesi:Euriditi|<span style="text-shadow:#000 0.1em 0.1em 0.1em; background: #C44747; color:white;">&nbsp;Euriditi&nbsp;</span>]]''' 17 prill 2013 16:39 (CEST)}} == RE: Kolega2357-Bot == Hello Kolega2357, actually your bot is at the group of autochecked users, so need to worry. --'''[[Përdoruesi:Euriditi|<span style="text-shadow:#000 0.1em 0.1em 0.1em; background: #C44747; color:white;">&nbsp;Euriditi&nbsp;</span>]]''' 16 qershor 2013 13:35 (CEST) == questions == Are you Albanian? [[Përdoruesi:AnonyAlbanian|AnonyAlbanian]] ([[Përdoruesi diskutim:AnonyAlbanian|diskutimet]]) 16 qershor 2017 06:38 (CEST) == Global ban proposal notification == There is an on-going discussion about a proposal that you be globally banned from editing all Wikimedia projects. You are invited to participate at [[m:Requests for comment/Global ban for Velimir Ivanovic]] on Meta-Wiki. [[Përdoruesi:GZWDer|GZWDer]] ([[Përdoruesi diskutim:GZWDer|diskutimet]]) 27 gusht 2022 14:33 (CEST) sekto6a7psu9japs4qb5az8i0dbpv1j 0 153366 2470391 2272971 2022-08-27T16:10:17Z 79.27.33.253 wikitext text/x-wiki {{Infobox album | name = 100% | type = Album | artist = [[Eliza Hoxha]] | cover = | madhësia e kopertinës = | released = 7 Shkurt 2003 | recorded = 2003-2004 | genre = Pop, R&B | length = | gjuha = [[Gjuha shqipe|Shqip]] | label = Zico Company | producer = [[Enis Presheva]] (2003) Zico Producers (2003-2004) | kronologjia = Kronologjia e Eliza Hoxhes | prev_title =[[Ti Po Shkon]] (2000) | ky album = '''100%''' (2003) | next_title = [[Goodbyes to me]] (2010) {{Singles | Name = 100% | Type = Album | Single 1 = [[Pendimi (Kenga)]] | Single 1 date = 28 Nentor 2002 | Single 2 = [[Kthehu]] | Single 2 date = 13 Shkurt 2003 | Single 3 = [[Mos I Mbyll Sytë]] | Single 3 date = 17 Korrik 2003 | Single 4 = [[No. 1]] | Single 4 date = 4 Tetor 2003 | Single 5 = [[Behu me Trim]] | Single 5 date = 31 Janar 2003 }} }} '''100%''' është një album i këngëtares shqiptare [[Eliza Hoxha]]. ==Kengët== *1. Behu me Trim *2. Ëndrrat *3. Mos I Mbyll Sytë *4. Revolucion *5. Pendimi *6. No. 1 *7. Lart në Qellin Tim *8. Kthehu Bonus Track: *9. Pendimi (Baby Version) 0g23m2f6c9isvtcn1xn4jawdqg0iuk9 0 165145 2470417 2459966 2022-08-27T20:04:02Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki '''Tara A. Smith''' (lindur më [[1961]]) është një profesoreshë filozofie dhe studiuese e [[Objektivizmi|Objektivizmit]] në Universitetin e Teksasit në [[Austin]].<ref>"[http://www.utexas.edu/news/2008/03/20/lib_arts_ayn_rand/ BB&T Donates $2 Million for Ayn Rand Research at The University of Texas at Austin] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080324000201/http://www.utexas.edu/news/2008/03/20/lib_arts_ayn_rand/ |date=24 mars 2008 }}". ''Utexas.edu''. 2008-12-07</ref><ref>"[http://www.utexas.edu/news/2007/10/01/lib_arts-2/ Anthem Foundation Renews Gift for Ayn Rand Research on 50th Anniversary of “Atlas Shrugged] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150214152030/http://www.utexas.edu/news/2007/10/01/lib_arts-2/ |date=14 shkurt 2015 }}” | The University of Texas at Austin. ''Utexas.edu. ''2007.10.01</ref> Smith është e specializuar në teorinë politike dhe morale. Doktoratën e ka marrë nga Universiteti Johns Hopkins. Ndër veprat e botuara nga ajo janë edhe: ''Viable Values: A Study of Life as the Root and Reward of Morality'' ([[2000]]), ''Moral Rights and Political Freedom'' ([[1995]]), dhe ''Ayn Rand's Normative Ethics: The Virtuous Egoist'' ([[2006]]). Ajo është gjithashtu edh enjë autor që ka dhënë kontribute në koleksione të ndryshme me ese mbi novelat e filozofes ruso-amerikane [[Ayn Rand]]. Smith ka shkruar në revista të specializuara si ''Journal of Philosophy'', ''American Philosophical Quarterly'', ''Social Philosophy and Policy'', dhe ''Law and Philosophy''.<ref>"[http://www.cambridge.org/catalogue/catalogue.asp?isbn=9780511190131&ss=fro Ayn Rand's Normative Ethics]". ''Cambridge University Press.''</ref> Smith është anëtare e "Ayn Rand Society",<ref>"[http://www.aynrandsociety.org/ The Ayn Rand Society]". Ayn Rand Society. 1982-03-06.</ref> që është pjesë e American Philosophical Association (''Shoqata Filozofike Amerikane''). Gjithashtu është pjesë e bordit të drejtorëve të Institutit Ayn Rand.<ref>"[http://www.aynrand.org/site/PageServer?pagename=media_TaraSmith The Ayn Rand Institute] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130213121821/http://www.aynrand.org/site/PageServer?pagename=media_TaraSmith |date=13 shkurt 2013 }}". ''Aynrand.org''. 29 korrik 2005.</ref> == Botime të zgjedhura == === Libra === * {{cite book |title=Moral Rights and Political Freedom |location=Lanham, Maryland |publisher=Rowman & Littlefield |year=1997 |isbn=0-8476-8026-6}} * {{cite book |title=Viable Values: A Study of Life as the Root and Reward of Morality |url=https://archive.org/details/viablevaluesstud0000smit |location=Lanham, Maryland |publisher=Rowman & Littlefield |year=2000 |isbn=0-8476-9760-6}} * {{cite book |title=Ayn Rand's Normative Ethics: The Virtuous Egoist |location=New York |publisher=Cambridge University Press |year=2006 |isbn=0-521-86050-4}} === Artikuj akademikë === * {{cite journal |title=On Deriving Rights to Goods from Rights to Freedom |journal=Law and Philosophy |date=shtator 1992 |volume=11 |issue=3 |pages=217–234 |doi=10.1007/BF01000643}} * {{cite journal |title=Why a Teleological Defense of Rights Needn't Yield Welfare Rights |journal=Journal of Social Philosophy |date=dhjetor 1992 |volume=23 |issue=3 |pages=35–50 |doi=10.1111/j.1467-9833.1992.tb00131.x}} * {{cite journal |title=Rights Conflicts: The Undoing of Rights |journal=Journal of Social Philosophy |date=shtator 1995 |volume=26 |issue=2 |pages=139–156 |doi=10.1111/j.1467-9833.1995.tb00078.x}} * {{cite journal |title=Tolerance & Forgiveness: Virtues or Vices? |journal=Journal of Applied Philosophy |date=prill 1997 |volume=14 |issue=1 |pages=31–41 |doi=10.1111/1468-5930.00037}} * {{cite journal |title=Reconsidering Zero-Sum Value: It's How You Play the Game |journal=Journal of Social Philosophy |date=shtator 1997 |volume=28 |issue=2 |pages=128–139 |doi=10.1111/j.1467-9833.1997.tb00381.x}} * {{cite journal |title=Rights, Wrongs, and Aristotelian Egoism: Illuminating the Rights/Care Dichotomy |journal=Journal of Social Philosophy |date=shtator 1998 |volume=29 |issue=2 |pages=5–14 |doi=10.1111/j.1467-9833.1998.tb00104.x}} * {{cite journal |title=Intrinsic Value: Look-Say Ethics |url=https://archive.org/details/sim_journal-of-value-inquiry_1998-12_32_4/page/539 |journal=The Journal of Value Inquiry |date=dhjetor 1998 |volume=32 |issue=4 |pages=539–553 |doi=10.1023/A:1004333128077}} * {{cite journal |title=The Practice of Pride |journal=Social Philosophy and Policy |date=dhjetor 1998 |volume=15 |issue=1 |pages=71–90 |doi=10.1017/S0265052500003071}} * {{cite journal |title=The Metaphysical Case for Honesty |journal=The Journal of Value Inquiry |date=dhjetor 2003 |volume=37 |issue=4 |pages=517–531 |doi=10.1023/B:INQU.0000019033.95049.1e}} * "'Social' Objectivity and the Objectivity of Value" in {{cite book |title=Science, Values, and Objectivity |url=https://archive.org/details/sciencevaluesobj0000unse |editor1-last=Machamer |editor1-first=Peter K. |editor2-last=Wolters |editor2-first=Gereon |location=Pittsburgh, Pennsylvania |publisher=University of Pittsburgh Press |year=2004 |isbn=0-8229-4237-2 |name-list-style=amp}} * {{cite journal |title=Morality Without the Wink: A Defense of Moral Perfection |journal=Journal of Philosophical Research |year=2004 |volume=29 |pages=315–331 |doi=10.5840/jpr_2004_6}} * "Forbidding Life to Those Still Living" in {{cite book |title=Essays on Ayn Rand's We the Living |editor-last=Mayhew |editor-first=Robert |location=Lanham, Maryland |publisher=Lexington Books |year=2004 |isbn=0-7391-0697-X}} * "Independence in ''The Fountainhead''" in {{cite book |title=Essays on Ayn Rand's The Fountainhead |editor-last=Mayhew |editor-first=Robert |location=Lanham, Maryland |publisher=Lexington Books |year=2006 |isbn=0-7391-1577-4}} * {{cite journal |title=Why Originalism Won't Die – Common Mistakes in Competing Theories of Judicial Interpretation |journal=Duke Journal of Constitutional Law & Public Policy |year=2007 |volume=2 |pages=159–215}} * {{cite journal |title=The Importance of the Subject in Objective Morality: Distinguishing Objective from Intrinsic Value |journal=Social Philosophy and Policy |year=2008 |volume=25 |pages=126–148 |doi=10.1017/S0265052508080059}} * "'Humanity's Darkest Evil': The Lethal Destructiveness of Non-Objective Law" in {{cite book |title=Essays on Ayn Rand's Atlas Shrugged |editor-last=Mayhew |editor-first=Robert |location=Lanham, Maryland |publisher=Lexington Books |year=2009 |isbn=978-0-7391-2779-7}} == Shiko dhe == {{portali|Filozofi}} * [[Ayn Rand]] * [[Objektivizmi]] == Referime dhe shënime == {{reflist}} ==Lidhje të jashtme== * [http://www.utexas.edu/cola/depts/philosophy/faculty/smithta Faculty page] at University of Texas at Austin Department of Philosophy * [http://ndpr.nd.edu/review.cfm?id=8123 Academic review of ''Ayn Rand's Normative Ethics: The Virtuous Egoist''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110724115647/http://ndpr.nd.edu/review.cfm?id=8123 |date=24 korrik 2011 }} * [https://web.archive.org/web/20140328111053/http://www.theobjectivestandard.com/issues/2007-spring/egoism-explained.asp The Objective Standard's review of ''Ayn Rand's Normative Ethics: The Virtuous Egoist''] * [http://www.reasonpapers.com/pdf/30/rp_30_5.pdf Carrie-Ann Biondi, Review of "Ayn Rand's Normative Ethics: The Virtuous Egoist" Reason Papers 30 (2008)] * [https://ari.aynrand.org/experts/tara-smith Page] at the [[Ayn Rand Institute]] which lists her books and some articles * [https://web.archive.org/web/20160303173903/http://www.capmag.com/author.asp?name=56 Archive] of Tara Smith's articles at the Capitalism Magazine website {{Ayn Rand}} {{Kapitalizmi}} {{DEFAULTSORT:Smith, Tara}} [[Kategoria:Filozofë]] [[Kategoria:Filozofë amerikanë]] [[Kategoria:Objektivizmi]] [[Kategoria:Lindje 1961]] t9345arymvefv3lm3pq4e1zjubjxu4p 0 167321 2470460 2459993 2022-08-27T23:28:02Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | name = Nina Simone | alias = | image = [[Skeda:Nina Simone 1965.jpg|250px]] | titulli = Simone në 1965 | birth_name = Eunice Kathleen Waymon | birth_date = {{Birth date|1933|2|21}} - Tryon, [[North Carolina|Karolina e Veriut]], SH.B.A | death_date = {{Death date and age|2003|4|21|1933|2|21}} - Carry-le-Rouet, [[Bouches-du-Rhône]], Francë | years_active = 1954–2003 | origin = | instrument = | genre = [[Jazz]], [[blues]], [[rhythm and blues|R&B]], [[Muzika Folk|folk]], [[Muzika Gospel|gospel]] | occupation = [[Këngëtari|këngëtare]], [[tekstshkruese]], [[pianiste]], [[aktiviste]] | label = [[Bethlehem Records|Bethlehem]], [[Colpix Records|Colpix]], [[Philips Records|Philips]], [[RCA Records|RCA Victor]], [[CTI Records|CTI]], [[Legacy Recordings]] | associated_acts = | website = {{url|http://www.ninasimone.com/|www.NinaSimone.com}} }} '''Nina Simone''' (e lindur me emrin '''''Eunice Kathleen Waymon'''''; 21 shkurt, 1933&nbsp;– 21 prill, 2003) ishte një aktiviste e të drejtave [[Lëvizja për të drejtat civile të Afrikano-Amerikanëve (1954–68)|civile]], këngëtare, tekst-shkruese, dhe pianiste [[amerikan]]e. Ajo ka punuar në një gamë të gjerë të stileve muzikore, duke përfshirë atë [[Muzika klasike|klasike]], [[jazz]], ''[[blues]]'', folk, [[rhythm and blues|''R&B'']], [[Muzika Gospel|''gospel'']], dhe ''[[pop]]''. Fëmija i gjashtë i një familje predikuese nga [[North Carolina|Karolina e Veriut]], Simone synonte të bëhej një pianiste e koncerteve <ref name="Ref=none 2003 1–62">{{Harvnb|Ref=none|Simone|Cleary|2003|pp=1–62}} {{en}}</ref>. Rruga e saj muzikore ndryshoj drejtim pasi iu refuzua bursa nga Instituti i Muzikës Curtis (''Curtis Institute of Music'') në [[Filadelfia]], pavarësisht nga audion u pranua mirë."Simone ka thënë se më vonë ka kuptuar nga një i brendshëm i Institutit Curtis se asaj i ishte refuzuar pranimi për shkak se ishte e zezë" <ref>[http://www.jazz.com/encyclopedia/simone-nina-eunice-kathleen-waymon Enciklopedia e Muzikantëve të Xhazit] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160322030327/http://www.jazz.com/encyclopedia/simone-nina-eunice-kathleen-waymon |date=22 mars 2016 }}. Jazz.com; marrë më 28 tetor, 2013.{{en}}</ref>. Për të financuar vazhdimin e studimeve në muzikë dhe të bëhej një pianiste klasike, ajo filloi të luajë në piano në një klub të vogël në Filadelfia, aty gjithashtu ajo ishte e detyruar të këndojë. Ajo u kontaktua nga [[Bethlehem Records]], dhe intepretimi i saj "[[I Loves You, Porgy]]" ishte një hit në Shtetet e Bashkuara në vitin 1958 <ref name="Ref=none 2003 1–62" />.Gjatë karrierës së saj Simone ka regjistruar më shumë se 40 albume, kryesisht në mes të 1958, kur ajo bëri debutimin e saj me ''[[Little Girl Blue (album)|Little Girl Blue]]'', e deri në vitin 1974. ==Biografia== ===Rinia (1933–54)=== Simone lindi si Eunice Kathleen Waymon në Tryon, [[North Carolina|Karolina Veriore]]. Fëmija i gjashtë nga tetë, në një familje të varfër, ajo filloj të luaj në piano në moshën 3 vjeçare; kënga e parë që mësoj ishte "God Be With You, Till We Meet Again"("Zoti qoftë me ty, derisa të takohemi përsëri"). Duke treguar një talent me instrumentin, ajo ka performuar në kishë e vendit të saj, por debutimi në koncert, një shfaqje klasike, ishte në moshën 12 vjeçare. Simone më vonë ka thënë se gjatë kësaj shfaqje prindërit e saj që ishin ulur në rreshtin e parë, u detyruan të shkojnë mbas, dhe të lirojnë vendet për njerëzit e bardhë. Simone ka thënë se ajo ka refuzuar të luaj derisa prindërit e saj u sollën përsëri në rreshtat e para <ref>{{Harvnb|Ref=none|Simone|Cleary|2003|p=26}}</ref><ref>{{Harvnb|Ref=none|Hampton|2004|p=15}}</ref>, dhe ky incident më vonë ka kontribuar në përfshirjen e saj në [[Lëvizja për të drejtat civile të Afrikano-Amerikanëve (1954–68)|lëvizjen e të drejtave civile]]. ==Stili muzikor== ===Stili i paraqitjeve=== Prezantimi në skenë dhe qëndrimi i Simone-s, bëri që ajo të marr titullin "''High Priestess of Soul''"(''Priftëresha e lartë e shpirtit'')<ref>{{cite journal|last1=Henley|first1=Jon|last2=Campbell|first2=Duncan|date=22 prill 2003|title=Nina Simone, high priestess of soul, dies aged 70 |url=http://www.guardian.co.uk/world/2003/apr/22/duncancampbell.jonhenley/print |journal=[[The Guardian]]|location=London}}</ref>. Ajo luante në piano, këndonte dhe performonte, "veç e veç dhe në të njëjtën kohë" <ref name="hommage">{{cite web|url=http://www.high-priestess.com/biography.html|title=L'hommage: Nina Simone Biography|url-status=dead|access-date=15 korrik 2015|archive-date=23 korrik 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070723024651/http://www.high-priestess.com/biography.html}}</ref>. Simone lëvizi në disa zhanre të muzikës, nga gospel në blue, xhaz, dhe folk, dhe në disa stile klasike evropiane. Përveç përdorimit në sfond të stilit-[[Johann Sebastian Bach|Bach]], ajo vuri me virtuozitet të veçantë repertoin e Romantik në piano të shekullit 19—[[Frédéric Chopin|Chopin]], [[Franz Liszt|Liszt]], [[Sergei Rachmaninoff|Rachmaninoff]], dhe të tjerë. Në skenë, ajo përfshinte monologje dhe dialogje me publikun, dhe shpesh përdorte heshtjen si një element muzikor <ref>{{cite web|url=http://fornina.com/2010/05/09/biography-by-roger-nupie-president-international-dr-nina-simone-fan-club-da-httpwww-ninasimone-com|title=Dr. Nina Simone: Biography|accessdate=21 shkurt 2013|last=Nupie|first=Roger|archive-date=24 qershor 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130624072347/http://fornina.com/2010/05/09/biography-by-roger-nupie-president-international-dr-nina-simone-fan-club-da-httpwww-ninasimone-com/|url-status=dead}}</ref>. Ajo e krahasonte atë me "hipnozë masive. Unë e përdor gjatë gjithë kohës"<ref name=legende>{{cite video|people=Lords, Frank|title=Nina Simone, La Legende (documentary)|url=http://www.imdb.com/title/tt0381450|medium=DVD|publisher=Quantum Leap|location=France, United Kingdom|date=1992}}</ref>. Përgjatë gjithë jetës dhe karrierës muzikore të saj ajo u shoqërua nga perkusionisti Leopoldo Fleming dhe kitaristi njëkohësisht drejtori muzikor Al Schackman <ref>{{Harvnb|Ref=none|Simone|Cleary|2003|pp=58–59}}</ref>. ==Trashëgimia dhe ndikimi== ===Muzikë=== Muzikantë të cilët kanë cituar Simone-n si e rëndësishme për muzikën që ata kanë krijuar përfshihen [[Elton John]] (i cili emëroj një nga pianot e tij me emrin e saj), [[David Bowie]], [[Emeli Sandé]], [[Antony and the Johnsons]], [[Nick Cave]], [[Van Morrison]], [[Christina Aguilera]], [[Elkie Brooks]], [[Talib Kweli]], [[Mos Def]], [[Kanye West]], [[Lena Horne]], [[Bono]], [[John Legend]], [[Elizabeth Fraser]], [[Cat Stevens]], [[Anna Calvi]], [[Lykke Li]], [[Peter Gabriel]], [[Maynard James Keenan]], [[Cedric Bixler-Zavala]], [[Mary J. Blige]], [[Fantasia Barrino]], [[Michael Gira]], [[Angela McCluskey]], [[Lauryn Hill]], [[Patrice Bart-Williams|Patrice Babatunde]], [[Alicia Keys]], [[Lana Del Rey]], [[Hozier (musician)|Hozier]], [[Matt Bellamy]], [[Ian MacKaye]], [[Kerry Brothers, Jr.]], Krucial, [[Amanda Palmer]], [[Steve Adey]] dhe [[Jeff Buckley]].<ref name=seeingblack>{{cite web |url=http://www.seeingblack.com/2003/x060403/nina_simone.shtml |title=Nina Simone: She Cast a Spell — and Made a Choice |accessdate=14 gusht 2007 |last=Neal |first=Mark Anthony |date=4 qershor 2003 |archive-date=15 korrik 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070715151155/http://www.seeingblack.com/2003/x060403/nina_simone.shtml |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite news| url=http://www.guardian.co.uk/music/2011/feb/12/anna-calvi-guide-interview|location=London, UK|work=The Guardian|first=Rebecca|last=Nicholson|title=Anna Calvi: 'Without performing I'd be a nervous wreck'|date=12 shkurt 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.mtv.com/movies/news/articles/1518220/12152005/story.jhtml|title=Mary J. Wants To Bring Nina Simone Back To Life|accessdate=14 gusht 2007|last=Vineyard|first=Jennifer|year=2005|archive-date=28 dhjetor 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091228192215/http://www.mtv.com/movies/news/articles/1518220/12152005/story.jhtml|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.ew.com/ew/article/0,,1222282__1186026,00.html|title=Entertainment Weekly: Seven who influenced Alicia Keys' Life|accessdate=14 gusht 2007|last=Fiore|first=Raymond|archive-date=16 tetor 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141016015352/http://www.ew.com/ew/article/0,,1222282__1186026,00.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.theage.com.au/entertainment/music/lolita-in-the-hood-20140505-37r6n.html|title=Lolita in the 'hood|accessdate=2 qershor 2014|last=Tranter|first=Kirsten|date=10 maj 2014}}</ref><ref name=influenced>{{cite web|url=http://boscarol.com/nina/html/manual/influ.html|title=The Nina Simone Web: Influenced by Nina|url-status=dead|access-date=16 tetor 2015|archive-date=3 maj 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070503062957/http://www.boscarol.com/nina/html/manual/influ.html}}</ref> [[John Lennon]] ka cituar versionin e Simones të "[[I Put a Spell on You]]" si një burim inspirimi për këngën "[[Michelle (song)|Michelle]]" të [[The Beatles|Beatles]].<ref name=influenced/> Muzika e Simone është paraqitur si muzikë e prapavijës në disa filam dhe video lojra, duke përfshirë, [[Nikita (film)|''La Femme Nikita'']] (1990), ''[[Point of No Return (1993 film)|Point of No Return]]'' (1993), ''[[The Big Lebowski]]'' (1998), ''[[Notting Hill (film)|Notting Hill]]'' (1999), ''[[Any Given Sunday]]'' (1999), ''[[The Thomas Crown Affair (1999 film)|The Thomas Crown Affair]]'' (1999), ''[[Disappearing Acts]]'' (2000), ''[[Six Feet Under (TV series)|Six Feet Under]]'' (2001), ''[[The Dancer Upstairs (film)|The Dancer Upstairs]]'' (2002), ''[[Before Sunset]]'' (2004), ''[[Cellular (film)|Cellular]]'' (2004), ''[[Inland Empire (film)|Inland Empire]]'' (2006), ''[[Miami Vice (film)|Miami Vice]]'' (2006), ''[[Sex and the City]]'' (2008), ''[[The World Unseen]]'' (2008), ''[[Revolutionary Road (film)|Revolutionary Road]]'' (2008), ''[[Watchmen (film)|Watchmen]]'' (2009), ''[[The Saboteur]]'' (2009), ''[[Repo Men]]'' (2010), dhe ''[[Beyond the Lights]]'' (2014). Shpesh muzika e saj është pjesë e këngëve ''remix'', komercilaeve televizive, dhe serialeve televizive duke përfshirë "[[Feeling Good]]", e cila kishte një paraqitje të dukshme në Promon e Sezonit të Katërt ''[[Six Feet Under (TV series)|Six Feet Under]]'' (2004). ===Film=== ===Nderime=== ==Diskografia== ===Albumet=== {| class="wikitable" |- ! Viti ! Albumi ! Lloji ! Label ! Billboard |- | 1958 |''[[Little Girl Blue (album)|Little Girl Blue]]'' | Studio |rowspan="2"| [[Bethlehem Records]] | style="text-align:center;"| |- |rowspan="3"| 1959 |''[[Nina Simone and Her Friends]]'' | Studio, compilation {{small|with four tracks by Simone}} | style="text-align:center;"| |- |''[[The Amazing Nina Simone]]'' | Studio |rowspan="9"| [[Colpix Records]] | style="text-align:center;"| |- |''[[Nina Simone at Town Hall]]'' |Live and studio | style="text-align:center;"| |- |rowspan="2"| 1960 |''[[Nina Simone at Newport]]'' |Live | style="text-align:center;"|23 (pop) |- |''[[Forbidden Fruit (Nina Simone album)|Forbidden Fruit]]'' |Studio | style="text-align:center;"| |- |rowspan="2"| 1962 |''[[Nina at the Village Gate]]'' |Live | style="text-align:center;"| |- |''[[Nina Simone Sings Ellington]]'' |Studio | style="text-align:center;"| |- |rowspan="2"| 1963 |''[[Nina's Choice]]'' |Compilation | style="text-align:center;"| |- |''[[Nina Simone at Carnegie Hall]]'' |Live | style="text-align:center;"| |- |rowspan="3"| 1964 |''[[Folksy Nina]]'' |Live | style="text-align:center;"| |- |''[[Nina Simone in Concert]]'' |Live |rowspan="5"| [[Philips Records]] | style="text-align:center;"|102 (pop) |- |''[[Broadway-Blues-Ballads]]'' | Studio | style="text-align:center;"| |- |rowspan="3"| 1965 |''[[I Put a Spell on You (album)|I Put a Spell on You]]'' |Studio | style="text-align:center;"|99 (pop) |- |''[[Sincerely Nina]]'' | Live and studio | style="text-align:center;"| |- |''[[Pastel Blues]]'' | Studio | style="text-align:center;"|8 (black) |- |rowspan="3"| 1966 |''[[Nina Simone with Strings]]'' |Studio (strings added) | Colpix | style="text-align:center;"| |- |''[[Let It All Out]]'' |Live and studio |rowspan="3"| Philips | style="text-align:center;"|19 (black) |- |''[[Wild Is the Wind (album)|Wild Is the Wind]]'' |Studio | style="text-align:center;"|12 (black) |- |rowspan="3"| 1967 |''[[High Priestess of Soul]]'' |Studio | style="text-align:center;"|29 (black) |- |''[[Nina Simone Sings the Blues]]'' |Studio |rowspan="5"|[[RCA Records]] | style="text-align:center;"|29 (black) |- |''[[Silk & Soul]]'' |Studio | style="text-align:center;"|24 (black) |- | 1968 |''[['Nuff Said!]]'' | Live and studio | style="text-align:center;"|44 (black) |- |rowspan="3"| 1969 |''[[Nina Simone and Piano]]'' |Studio | style="text-align:center;"| |- |''[[To Love Somebody (album)|To Love Somebody]]'' |Studio | style="text-align:center;"| |- |''A Very Rare Evening'' |Live |[[PM Records]] | style="text-align:center;"| |- |rowspan="2"|1970 |''Gifted & Black'' |Studio |Canyon Records {{small|(Hollywood)}} | style="text-align:center;"| |- |''[[Black Gold (Nina Simone album)|Black Gold]]'' |Live |rowspan="3"|[[RCA Records]] | style="text-align:center;"|29 (black) |- |1971 |''[[Here Comes the Sun (album)|Here Comes the Sun]]'' |Studio | style="text-align:center;"|190 (pop) |- |rowspan="2"|1972 |''[[Emergency Ward (album)|Emergency Ward]]'' |Live and studio | style="text-align:center;"| |- |''Sings Billie Holiday – Lady Sings the Blues'' |Live |rowspan="3"|[[James Stroud|Stroud]] | style="text-align:center;"| |- |rowspan="2"|1973 |''Live at Berkeley'' |Live | style="text-align:center;"| |- |''Gospel According to Nina Simone'' |Live | style="text-align:center;"| |- |1974 |''[[It Is Finished]]'' |Live |[[RCA Records]] | style="text-align:center;"| |- |1978 |''[[Baltimore (album)|Baltimore]]'' |Studio |[[CTI Records]] | style="text-align:center;"|12 (jazz) |- |1980 |''The Rising Sun Collection'' |Live |[[Enja Records|Enja]] | style="text-align:center;"| |- |1982 |''[[Fodder on My Wings]]'' |Studio |[[Carrere Records|Carrere]] | style="text-align:center;"| |- |1984 |''Backlash'' |Live |StarJazz | style="text-align:center;"| |- |1985 |''Nina's Back'' |Studio |rowspan="2"|VPI | style="text-align:center;"| |- |1985 |''Live & Kickin'' |Live | style="text-align:center;"| |- |rowspan="3"| 1987 |''Let It Be Me'' <small>(Recorded Live at Vine St.)</small> |Live |[[Verve Records|Verve]] | style="text-align:center;"| |- |''[[Live at Ronnie Scott's (Nina Simone album)|Live at Ronnie Scott's]]'' |Live |Hendring-Wadham | style="text-align:center;"| |- |''The Nina Simone Collection'' |Compilation |Deja Vu | style="text-align:center;"| |- |1989 |''Compact jazz'' |Compilation |Mercury | style="text-align:center;"| |- |1993 |''[[A Single Woman (album)|A Single Woman]]'' |Studio |[[Elektra Records]] | style="text-align:center;"|3 (top jazz) |- !colspan=5|Lëshime të tjera |- |1972 |''[[The Great Show Live in Paris|Live in Europe]]'' |Live |Trip | style="text-align:center;"| |- |1997 |''Released'' |Compilation |RCA Victor Europe | style="text-align:center;"| |- |rowspan="3"|2003 |''Four Women: The Nina Simone Philips Recordings'' |Compilation |Verve | style="text-align:center;"| |- |''Gold'' |Studio remastered |Universal / UCJ | style="text-align:center;"| |- |''Anthology'' |Compilation (from many labels) |RCA / BMG Heritage | style="text-align:center;"| |- |2004 |''Nina Simone's Finest Hour'' |Compilation |Verve / Universal | style="text-align:center;"| |- |rowspan="3"|2005 |''[[The Soul of Nina Simone]]'' |Compilation + DVD |RCA [[DualDisc]] | style="text-align:center;"| |- |''Nina Simone Live at Montreux 1976'' |DVD only |Eagle Eye Media | style="text-align:center;"| |- |''Nina Simone Live'' |DVD only: Studio 1961 & 1962 |Kultur / Creative Arts Television | style="text-align:center;"| |- |rowspan="4"|2006 |''[[The Very Best of Nina Simone]]'' | Compilation |Sony / BMG | style="text-align:center;"| |- |''[[Remixed and Reimagined (album)|Remixed and Reimagined]]'' |Remix |Legacy / BMG |5 (contemp.jazz) |- |''Songs to Sing: the Best of Nina Simone'' |Compilation/Live Compilation |Deluxe | style="text-align:center;"| |- |''Forever Young, Gifted, & Black: Songs of Freedom and Spirit'' |Remix |RCA | style="text-align:center;"| |- |2008 |''To Be Free: The Nina Simone Story'' |Compilation |Sony / Legacy / BMG | style="text-align:center;"| |- |2009 |''[[The Definitive Rarities Collection – 50 Classic Cuts]]'' |Compilation |Artwork Media | style="text-align:center;"| |} ===Këngë=== {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- ! rowspan="2"| Viti ! rowspan="2"| Kënga ! colspan="3"| Pozita e ranguar |- style="font-size:smaller;" ! width="40"| [[Billboard Hot 100|US Pop]]<ref>{{cite book|first=Joel|last=Whitburn|year=2003|title=Top Pop Singles 1955-2002|url=https://archive.org/details/joelwhitburnstop00whitbur|edition= 1st|publisher=Record Research Inc.|location=Menomonee Falls, Wisconsin|isbn= 0-89820-155-1|page=[https://archive.org/details/joelwhitburnstop00whitbur/page/643 643]}}</ref> ! width="40"| [[Hot R&B/Hip-Hop Songs|US<br>R&B]]<ref name="whitburnr&b">{{cite book |title= Top R&B/Hip-Hop Singles: 1942-1995|last=Whitburn |first=Joel |authorlink=Joel Whitburn |year=1996 |publisher=Record Research |page=402}}</ref> ! width="40"| [[UK Singles Chart|UK]]<ref name="betts">{{cite book| first= Graham| last= Betts| year=2004| title= Complete UK Hit Singles 1952-2004| url= https://archive.org/details/collinscompleteu0000bett| edition= 1st|publisher= Collins| location= London| isbn= 0-00-717931-6| page=[https://archive.org/details/collinscompleteu0000bett/page/703 703]}}</ref> |- | rowspan="1"| 1959 | align="left"| "[[I Loves You, Porgy]]" | 18 | 2 | - |- | rowspan="1"| 1960 | align="left"| "[[Nobody Knows You When You're Down and Out]]" | 93 | 23 | - |- | rowspan="1"| 1961 | align="left"| "[[Trouble in Mind (song)|Trouble In Mind]]" | 92 | 11 | - |- | rowspan="1"| 1965 | align="left"| "[[I Put a Spell on You]]" | - | 23 | 49 |- | rowspan="2"| 1968 | align="left"| "[[Ain't Got No, I Got Life]]" | 94 {{small|(1969)}} | - | 2 |- | align="left"| "Do What You Gotta Do" | 83 | 43 | 2 |- | rowspan="4"| 1969 | align="left"| "[[To Love Somebody (song)|To Love Somebody]]" | - | - | 5 |- | align="left"| "I Put A Spell On You" {{small|(reissue)}} | - | - | 28 |- | align="left"| "[[Revolution (Nina Simone song)|Revolution (Part 1)]]" | - | 41 | - |- | align="left"| "[[To Be Young, Gifted and Black]]" | 76 | 8 | - |- | rowspan="1"| 1987 | align="left"| "[[My Baby Just Cares for Me]]" {{small|(1958 recording)}} | - | - | 5 |- | rowspan="1"| 1994 | align="left"| "[[Feeling Good]]" {{small|(1965 recording)}} | - | - | 40 |- |} == Referime == {{reflist|30em}} ==Bibliografia== * {{cite book |last = Brun-Lambert|first = David|others = parathënie nga Lisa Celeste Stroud, pasthënje nga Gerrit de Bruin|title = Nina Simone, het tragische lot van een uitzonderlijke zangeres| origyear = 2006| publisher = Sirene| location = Zwolle| language = nl | isbn = 90-5831-425-1 |date=tetor 2006}} * {{cite journal | last = Feldstein | first = Ruth | title = 'I Don't Trust You Anymore': Nina Simone, Culture, and Black Activism in the 1960s | journal = '''Journal of American History''' | volume = 91 | issue = 4 | pages = 1349–1379|date=1 mars 2005 | doi = 10.2307/3660176}} * {{cite book |last = Hampton|first = Sylvia|others = David Nathan, pasthënje nga Lisa Celeste Stroud|title = Break Down and Let It All Out|url = https://archive.org/details/ninasimonebreakd0000hamp| origyear = 2004| publisher = Sanctuary| location = Londër| isbn = 1-86074-552-0 |year = 2004}} * {{cite book |last=Simone |first=Nina |author2=Stephen Cleary |others= Parathënie nga Dave Marsh |title= [[I Put a Spell on You (libër)|I Put a Spell on You]] |origyear= 1992|edition= 2-të|year= 2003|publisher= Da Capo Press |location= Nju Jork|isbn= 0-306-80525-1}} ==Lidhje të jashtme== {{commons}} * {{Official website|http://www.ninasimone.com}} * [http://www.amazingnina.com The Amazing Nina Simone: A Documentary Film] * {{IMDb name|id=0800510|emri=Nina Simone}} * {{Dmoz|Arts/Music/Bands_and_Artists/S/Si/Simone%2C_Nina/}} * [https://web.archive.org/web/20160322030327/http://www.jazz.com/encyclopedia/simone-nina-eunice-kathleen-waymon Nina Simone] në Enciklopedinë e Muzikantëve të Xhezit * [https://web.archive.org/web/20081207063043/http://www.legacyrecordings.com/Nina-Simone.aspx Nina Simone] në [[Legacy Recordings]] {{Nina Simone|state=autocollapse}} [[Kategoria:Lindje 1933]] [[Kategoria:Vdekje 2003]] [[Kategoria:Nina Simone]] <!--Kategori qe nuk ekzistojne [[Kategoria:Aktivistë Afrikano-Amerikanë]] [[Kategoria:Krishterë Afrikano-Amerikanë]] [[Kategoria:Këngëtarë femra Afrikano-Amerikanë]] [[Kategoria:Tekstshkrues femra Afrikano-Amerikanë]] [[Kategoria:Aktivistë të të drejtave civile Afrikano-Amerikanë]] [[Kategoria:American contraltos]] [[Kategoria:American expatriates in France]] [[Kategoria:American expatriates in Liberia]] [[Kategoria:American expatriates in Switzerland]] [[Kategoria:American expatriates in the Netherlands]] [[Kategoria:American jazz pianists]] [[Kategoria:American jazz singers]] [[Kategoria:American rhythm and blues singer-songwriters]] [[Kategoria:American soul musicians]] [[Kategoria:American tax resisters]] [[Kategoria:American women activists]] [[Kategoria:Cancer deaths in France]] [[Kategoria:Charly Records artists]] [[Kategoria:Deaths from breast cancer]] [[Kategoria:Female jazz musicians]] [[Kategoria:Jazz songwriters]] [[Kategoria:Juilliard School alumni]] [[Kategoria:Musicians from North Carolina]] [[Kategoria:People from Polk County, North Carolina]] [[Kategoria:People from Provence-Alpes-Côte d'Azur]] [[Kategoria:People with bipolar disorder]] [[Kategoria:Soul-jazz musicians]] [[Kategoria:Torch singers]] --> mg7elytxubr9nrc6992bcy1psa3pfz4 0 169862 2470461 2466607 2022-08-27T23:32:54Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Systems engineering application projects collage.jpg|300px|parapamje|djathtas|Teknikat e sistemeve inxhinierike janë përdorur në projekte komplekse si: projektimi i anijeve kozmike, projektimi i mikroprocesorëve kompjuterike, robotikë, integrimet software, dhe ndërtimin e urave.]] '''Inxhineria e sistemeve''' është një fushë ndërdisiplinore e [[Inxhinieria|inxhinierisë]] që fokusohet mbi atë se si të projektohen dhe menaxhohen sisteme komplekse inxhinierike gjatë ciklit të tyre të jetës. Çështje të tilla si kërkesat inxhinierike, besueshmëria, logjistika, koordinimin i ekipeve të ndryshme, testimi dhe vlerësimi, mirëmbajtja dhe shumë disiplina të tjera të nevojshme për zhvillim e suksesshëm të sistemit, projektimit, implementimit , dhe dekompozimi përfundimtar bëhet më i vështirë kur bëhet fjalë për projekte të mëdha ose komplekse. ==Historia== [[Image:A1 House of Quality.png|left|thumb|QFD [[Shtëpia e Cilësisë]] përdoret në proceset për zhvillin e produkteve të ndërmarrjeve]] Termi Inxhineri e sistemeve (''systems engineering'') i ka gjurmët në vitet 1940 në [[Bell Labs|Laboratorët e Bell Labs]] <ref>{{Cite journal | last =Schlager | first =J. | title =Systems engineering: key to modern development | journal =IRE Transactions | volume =EM-3 | pages =64–66 |date=korrik 1956 | doi =10.1109/IRET-EM.1956.5007383 | issue =3 }}</ref> Nevoja për të identifikuar dhe të manipuluar vetitë e një sistemi si një tërësi, e cila në projekte inxhinierike komplekse mund të ndryshojnë në masë të madhe nga shuma e vetive të pjesëve, motivoj shumë industri të aplikojnë këtë disiplinë, veçanërisht ato që zhvillonin sisteme për Ushtrinë e SHBA-së <ref>{{Cite book | author =[[Arthur D. Hall]] | title =A Methodology for Systems Engineering | url =https://archive.org/details/methodologyforsy0000hall | publisher =Van Nostrand Reinhold | isbn =0-442-03046-0 | year =1962 }}</ref>. Atëherë kur nuk ishte më e mundur të mbështetej në evolucionin e projektimit që të përmirësohej mbi një sistem, dhe mjetet ekzistuese nuk ishin të mjaftueshme të përmbushin kërkesat në rritje, metoda të reja filluan të zhvillohen të cilat e trajtonin drejtpërdrejtë kompleksivitetin <ref>{{Cite book| title=Systems Engineering | url=https://archive.org/details/systemsengineeri0000sage | author = Andrew Patrick Sage | publisher=Wiley IEEE | year = 1992 | isbn= 0-471-53639-3}}</ref>. Evolucioni i vazhdueshëm i inxhinerisë të sistemeve përfshin zhvillimin dhe identifikimin e teknikave të modelimit dhe metodave të reja. ==Koncepti== ==Arsimi== ==Degët e inxhinierisë të sistemeve== == Referime == {{reflist}} {{teknologjia}} [[Kategoria:Profesione]] [[Kategoria:Disiplinat e inxhinierisë]] [[Kategoria:Inxhinieri e sistemeve]] 3sw8lb3fhaqm7ely0plvncmr17rco7h 0 170626 2470449 2459923 2022-08-27T22:37:43Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki '''Lidhja e Kombeve''' ("''League of Nations''" me shkurtesë '''LN''' në anglisht, ''"Société des Nations"'' me shkurtesë '''SDN''' në frëngjisht) ishte një [[organizatë ndërqeveritare]] e themeluar më 10 janar 1920 si rezultat i [[Konferenca e Paqes në Paris|Konferencës së paqes në Paris]] e cila e përfundoj [[Lufta e Parë Botërore|Luftën e parë botërore]]. Ajo ishte organizata e parë ndërkombëtare qëllimi i së cilës ishte të mbajë paqe në botë.<ref><cite class="citation book" contenteditable="false">Christian, Tomuschat (1995). </cite></ref> Qëllimet kryesore, siç thuhet në konventën e saj, përfshijnë parandalimin e luftërave nëpërmjet sigurisë kolektive dhe çarmatimit, dhe zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ndërkombëtare përmes negociatave dhe arbitrazhit.<ref><cite class="citation web" contenteditable="false">[http://avalon.law.yale.edu/20th_century/leagcov.asp "Covenant of the League of Nations"]. </cite></ref> Çështje të tjera si kjo dhe traktate në lidhje me këtë duke përfshirë kushtet e punës, trajtimin e drejtë të banorëve vendas, trafikimi njerzor dhe i drogës, tregëtia e armëve, shëndeti global, robërit e luftës, dhe mbrojtja e pakicave në Evropë.<ref>See Article 23, <cite class="citation web" contenteditable="false">[http://avalon.law.yale.edu/20th_century/leagcov.asp "Covenant of the League of Nations"].</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fen.wikipedia.org%3ALeague+of+Nations&rft.btitle=Covenant+of+the+League+of+Nations&rft.genre=book&rft_id=http%3A%2F%2Favalon.law.yale.edu%2F20th_century%2Fleagcov.asp&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" contenteditable="false">&nbsp;</span></ref> Në zgjerimin e saj më të madh nga 28 shtatori 1934 deri më 23 shkurt 1935, ajo kishte 58 shtete anëtare. == Krijimi i lidhjes se Kombeve== Lidhja e kombeve u krijua me 10 janar te vitit 1920.Plani prej 14 pikash, i Udro Uillson, propozuar ne Konferencen e Paqes se Versajes, kerkonte formimin e nje ''organizate nderkombetare'' qe te mund te mbronte si kombet e medha ashtu edhe kombet e vegjel. Ajo duhet te punonte ne zgjidhjen paqesore te konflikteve boterore. Te medhenjte e Konferences se Paqes e aprovuan planin e tij.<ref name=Nathanaili>{{Cite book|title=Historia 8|last=Nathanaili|first=Petrit|publisher=Shtepia botuese & Shtypshkronja Filara|year=2017|isbn=978-9928-142-68-9|location=Tirane|pages=119}}</ref> Qendra e Lidhjes u vendos ne Gjeneve te Zvicres, pasi Zvicra ishte nje vend neutral. Organet kryesore te Lidhjes ishin: Asambleja, ku benin pjese gjithe anetaret e Lidhjes ; Keshilli, i perbere nga pese anetaret em perhershem dhe kater anetaret e radhes; Gjykata nderkombetare e Drejtesise.<ref name=Nathanaili/> Gjermania dhe Rusia nuk u be anetare te Lidhjes se Kombeve. SHBA propozuan krijimin e Lidhjes por nuk u be anetare e saj. SHBA-ja per kete arsye, nuk mundi te luaje asnje rol ne mbeshtetje te veprimtarise se Lidhjes. Dy anetaret me te rendesishem ishin Britania dhe Franca, te cilet u perpoqen pa shume sukses te mbeshtesin veprimtarine e Lidhjes. Te dy kishin vuajtur shume gjate luftes-dhe nuk ishin entuziast per tu perfshire ne veprimtarine e Lidhjes. Krijimi i Lidhjes ishte i rendesishem. Ajo ishte nje shprese per forcimin e bashkepunimit nderkombetar dhe per te siguruar nje paqe afatgjate.<ref name=Nathanaili/> == Gjuhët dhe simbolet == Gjuhët zyrtare të Lidhjes së Kombeve ishin Frëngjisht dhe Anglisht. Lidhja refuzoi adoptimin e Esperantos si gjuhë pune. Kina dhe Japonia e donin Esperanton, por Franca kundërshtoi fuqishëm. Në vitin 1939, një emblemë zyrtare për Lidhjen e Kombeve doli: dy yje me pesë cepa brenda një pesëkëndëshi blu. Ata simbolizuan pesë kontinentet e Tokës. Në një hark në krye shfaqet emri anglisht ("League of Nations"), ndërsa në një tjetër në fund tregohet në Frëngjisht ("Société des Nations"), == Anëtarët == [[Skeda:LN_member_states_animation.gif|right|thumb|350x350px|Një hartë e botës nl vitet 1920–45, e cila paraqet anëtarët e Lidhjes së Kombeve gjatë historisë.]] == Mandati == == Zgjidhja e mosmarrëveshjeve territoriale == === Shqipëria === Kufinjtë e [[Shqipëria|Shqipërisë]] nuk ishin vendosur gjatë [[Konferenca e Paqes në Paris|Konferencës së paqes së Parisit]] në vitin 1919, pasi ato u lanë që Lidhja të vendosë; megjithatë, atp akoma nuk ishin përcaktuar deri në shtator 1921, duke krijuar një situatë të paqëndrueshme. Trupat greke kryenin operacione ushtarake në jug të Shqipërisë. Edhe forcat jugosllave u përfshin, pas përleshjeve me fiseve shqiptare, në pjesën veriore të vendit. Lidhja dërgoi një komision të përfaqësuesve nga fuqitë e ndryshme në rajon. Në nëntor 1921, Lidhja vendosi që kufijtë e Shqipërisë duhet të jenë të njëjta si ato kishin qenë në vitin 1913, me tre ndryshime të vogla që favorizonin Jugosllavinë. Forcat jugosllave u tërhoqën disa javë më vonë, ndonëse duke protestuar.{{Sfn|Northedge|1986|pp = 103–105}} == Dështimi i çarmatimit == Neni 8 i Konventës i dha Lidhjes detyrën për reduktime në "armatimet deri në pikën më të ulët në përputhje me sigurinë kombëtare dhe zbatimin nëpërmjet veprimeve të përbashkëta të detyrimeve ndërkombëtare. "<ref><cite class="citation web" contenteditable="false">League of Nations (1924). </cite></ref> Një sasi e konsiderueshme e kohës dhe energjisë së Lidhjes i është kushtuar këtij qëllimi, edhe pse shumë qeveri anëtare ishin të pasigurt nëse mund të arrihet çarmatimi i tillë i gjerë ose nëse ishte një veprim i dëshirueshëm.{{Sfn|Northedge|1986|pp = 113, 123}} Fuqitë aleate ishin gjithashtu nën detyrimin nga ana e Traktatit të Versajës në përpjekje për të çarmatosur, dhe duke kufizuar armatimet për vendet e mposhtura, i cili ishte përshkruar si hap i parë drejt çarmatimit në mbarë botën.{{Sfn|Northedge|1986|pp = 113, 123}} == Shih edhe == * [[Karta e Atlantikut]] == Shënime == {{Reflist|2}} == Referime == {{refbegin|60em}} * {{cite book |last=Archer |first=Clive |title=International Organizations |url=https://archive.org/details/internationalorg0000arch_d4u9 |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=0-415-24690-3 }} * {{cite book |last=Baer |first=George W|title=Test Case: Italy, Ethiopia, and the League of Nations|url=https://archive.org/details/testcaseitalyeth0000baer |publisher=Hoover Institution Press |year=1976 |isbn=0-8179-6591-2 }} * {{cite book |last=Barnett |first=Correlli |title=The Collapse of British Power |publisher=Eyre Methuen |year=1972 |isbn=978-0-413-27580-6 }} * {{cite book |last=Baumslag |first=Naomi |year=2005 |title=Murderous Medicine: Nazi Doctors, Human Experimentation, and Typhus |url=https://archive.org/details/murderousmedicin0000baum |publisher=Praeger |isbn= 978-0-275-98312-3 }} * {{cite book |last=Bell |first=P.M.H |year=2007 |title=The Origins of the Second World War in Europe |url=https://archive.org/details/originsofsecondw0000bell_m5f6 |publisher=Pearson Education Limited |isbn= 978-1-4058-4028-6 }} * {{cite book |last=Bethell |first=Leslie |year=1991 |title=The Cambridge History of Latin America: Volume VIII 1930 to the Present |publisher=Cambridge University Press |isbn= 0-521-26652-1 }} * {{cite book |last1=Bouchet-Saulnier |first1=Françoise |last2=Brav |first2=Laura |last3=Olivier |first3=Clementine |year=2007 |title=The Practical Guide to Humanitarian Law |url=https://archive.org/details/practicalguideto0000bouc_d8v3 |publisher=Rowman & Littlefield |isbn= 0-7425-5496-1 }} * {{cite journal |last=Burkman |first=Thomas W |year=1995 |title=Japan and the League of Nations: an Asian power encounters the European Club |journal= World Affairs |volume=158 |issue=1 |pages=45–57 |url=http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=a9h&AN=9507273188&site=ehost-live }} * {{cite book |last=Churchill |first=Winston |year=1986 |title=The Second World War: Volume I The Gathering Storm|publisher=Houghton Mifflin Books |isbn= 0-395-41055-X }} * {{cite book |last=Crampton |first=Ben |year=1996 |title=Atlas of Eastern Europe in the Twentieth Century |url=https://archive.org/details/atlasofeasterneu0000cram |publisher=Routledge |isbn= 0-415-16461-3 }} * {{cite book |last=Forster |first=Peter |year=1982 |title=The Esperanto Movement |url=https://archive.org/details/esperantomovemen0000fors |publisher=Mouton |isbn= 978-90-279-3399-7 }} * {{cite book |last1=Frowein |first1=Jochen A |last2=Rüdiger |first2=Wolfrum |year=2000 |title=Max Planck Yearbook of United Nations Law |publisher= Martinus Nijhoff Publishers |isbn= 90-411-1403-3 }} * {{cite book |last=Goldblat |first=Jozef |year=2002 |title=Arms control: the new guide to negotiations and agreements |publisher=SAGE Publications Ltd |isbn=0-7619-4016-2 }} * {{cite book |last=Gorodetsky |first=Gabriel |year=1994 |title=Soviet Foreign Policy, 1917–1991: A Retrospective |publisher=Routledge |isbn=0-7146-4506-0 }} * {{cite book |editor-last=Henig|editor-first=Ruth B |year=1973 |title=The League of Nations |publisher=Oliver and Boyd |isbn=978-0-05-002592-5 }} * {{cite book |last1=Hill |first1=Robert |last2=Garvey|first2=Marcus|author3=Universal Negro Improvement Association |year=1995 |title=The Marcus Garvey and Universal Negro Improvement Association Papers |publisher=University of California Press |isbn= 978-0-520-07208-4 |ref=CITEREFHillGarvey1995}} * {{cite book |last=Iriye |first=Akira |year=1987 |title=The Origins of the Second World War in Asia and the Pacific|url=https://archive.org/details/originsofsecondw0000iriy |publisher=Longman Group UK Limited |isbn= 0-582-49349-8 }} * {{cite journal |last=Kennedy |first=David |title=The Move to Institutions |journal= Cardozo Law Review |volume=8 |issue=5 |pages= 841–988 |date=prill 1987 |url= http://www.law.harvard.edu/faculty/dkennedy/publications/cardozo.pdf |format=PDF |accessdate=17 maj 2008 }} * {{cite book |last= Knock |first= Thomas J|year=1995 |title=To End All Wars: Woodrow Wilson and the Quest for a New World Order |url= https://archive.org/details/toendallwarswood0000knoc |publisher= Princeton University Press |isbn= 0-691-00150-2 }} * {{cite book |last1= Kontra |first1=Miklós |last2=Phillipson |first2=Robert |last3=Skutnabb-Kangas |first3=Tove |last4=Varady |first4=Tibor |year=1999 |title=Language, a Right and a Resource: Approaching Linguistic Human Rights|publisher= Central European University Press |isbn= 978-963-9116-63-4 }} * {{cite book |last= Lannon |first= Frances |year=2002 |title=The Spanish Civil War, 1936–1939 |publisher= Osprey Publishing |isbn= 1-84176-369-1 }} * {{cite book |last1=Levinovitz |first1=Agneta Wallin |last2=Ringertz |first2=Nils |year=2001 |title=The Nobel Prize: The First 100 Years |publisher=World Scientific |isbn=981-02-4665-X }} * {{cite book |last= Levy |first= Marcela López |year=2001 |title=Bolivia:Oxfam Country Profiles Series |url= https://archive.org/details/bolivia0000lope |publisher= Oxfam Publishing |isbn= 0-85598-455-4 }} * {{cite book |last=Magliveras |first=Konstantinos D |year=1999 |title=Exclusion from Participation in International Organisations: The Law and Practice behind Member States' Expulsion and Suspension of Membership |publisher=Martinus Nijhoff Publishers |isbn= 90-411-1239-1 }} * {{cite book |last=McAllister |first=William B |year=1999 |title=Drug Diplomacy in the Twentieth Century: An International History |publisher=Routledge |isbn=0-415-17990-4 }} * {{cite book |last=McDonough |first=Frank |year=1997 |title=The Origins of the First and Second World Wars|url=https://archive.org/details/originsoffirstse0000mcdo |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-56861-7 }} * {{cite book |last=Miers |first= Suzanne |year=2003 |title=Slavery in the Twentieth Century: The Evolution of a Global Problem |publisher= AltaMira Press |isbn= 0-7591-0340-2 }} * {{cite book |last=Nish |first=Ian |year=1977 |title=Japanese foreign policy 1869–1942:Kasumigaseki to Miyakezaka |url=https://archive.org/details/japaneseforeignp0000nish |publisher= Routledge & Kegan Paul |isbn= 0-415-27375-7 }} * {{cite book |last=Northedge |first=F.S |year=1986 |title=The League of Nations: Its Life and Times, 1920–1946 |url=https://archive.org/details/leagueofnationsi0000nort |publisher=Holmes & Meier|isbn= 0-7185-1316-9 }} * {{cite book |last1=Osmanczyk |first1=Edmund Jan |last2=Mango |first2=Anthony |year=2002 |title=Encyclopedia of the United Nations and International Agreements |publisher=Taylor & Francis |isbn=0-415-93924-0 }} * {{cite book |last=Raffo |first= P |year=1974 |title=The League of Nations |publisher= The Historical Association }} * {{cite book |last=Rapoport |first=Anatol |title=The Origins of Violence: Approaches to the Study of Conflict |publisher=Transaction Publishers |year=1995 |isbn=1-56000-783-4 }} * {{cite book |last=Reichard |first=Martin |title=The EU-NATO relationship: a legal and political perspective |publisher=Ashgate Publishing, Ltd |year=2006 |isbn=0-7546-4759-5 }} * {{cite book |last=Scheina |first=Robert L |year=2003 |title=Latin America's Wars:Volume 2 The Age of the Professional Soldier, 1900–2001 |publisher=Potomac Books Inc |isbn= 1-57488-452-2 }} * {{cite book |last=Scott |first=George |year=1973 |title=The Rise and Fall of the League of Nations |url=https://archive.org/details/risefallofleague0000scot |publisher=Hutchinson & Co LTD |isbn= 0-09-117040-0 }} * {{cite book |last1=Skirbekk |first1=Gunnar |last2=Gilje |first2=Nils |year=2001 |title=History of Western Thought: From Ancient Greece to the Twentieth Century |url=https://archive.org/details/historyofwestern0000skir |publisher=Routledge |isbn= 0-415-22073-4 }} * {{cite book |last=Torpey |first=John |year=2000 |title=The Invention of the Passport: Surveillance, Citizenship and the State |url=https://archive.org/details/pdfy-S0NQwPjPkMlzZ2eS |publisher=Cambridge University Press |isbn= 0-521-63493-8 }} * {{cite book |last=Tripp |first=Charles |year=2002 |title=A History of Iraq |url=https://archive.org/details/historyofiraq0000trip_l9l3 |publisher=Cambridge University Press |isbn= 0-521-52900-X }} {{refend}} == Lexime më tej == * Cooper, John Milton. ''Breaking the Heart of the World: Woodrow Wilson and the Fight for the League of Nations'' (2001) 454pp [http://www.amazon.com/dp/0521807867/ excerpt and text search] * {{Cite book|last = Egerton|first = George W|title = Great Britain and the Creation of the League of Nations: Strategy, Politics, and International Organization, 1914–1919|url = https://archive.org/details/isbn_9780807813201|publisher = University of North Carolina Press|year = 1978|isbn = 0-807-81320-6}} * {{Cite book|last = Gill|first = George|year = 1996|title = The League of Nations from 1929 to 1946|url = https://archive.org/details/leagueofnationsf0000gill|publisher = [[Avery Publishing|Avery Publishing Group]]|isbn = 0-89529-637-3}} * Ginneken, Anique H.M. van. ''Historical Dictionary of the League of Nations'' (2006) [http://www.amazon.com/Historical-Dictionaries-International-Organizations-ebook/dp/B002CQUSQ6/ excerpt and text search] * {{Cite book|last = Kitsikis|first = Dimitri|authorlink = Dimitri Kitsikis|title = Le rôle des experts à la Conférence de la Paix de 1919. Gestation d'une technocratie en politique internationale|language = Fr|location = Ottawa|publisher = Editions de l'Université d'Ottawa|year = 1972|page = 227|oclc = 643562008}} * {{Cite book|last = Kuehl|first = Warren F|author2 = Dunn, Lynne K|title = Keeping the Covenant: American Internationalists and the League of Nations, 1920–1939|year = 1997}} * {{Cite book|last = Malin|first = James C|title = The United States after the World War|url = http://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=5260560|year = 1930|pages = 5–82}} * {{Cite book|last = Marbeau|first = Michel|year = 2001|title = La Société des Nations|publisher = Presses Universitaires de France|isbn = 2-13-051635-1|language = Fr}} * {{Cite book|last = Ostrower|first = Gary|year = 1995|title = The League of Nations from 1919 to 1929 (Partners for Peace|publisher = [[Avery Publishing|Avery Publishing Group]]|isbn = 0895296365}} * {{Cite book|last = Pfeil|first = Alfred|year = 1976|title = Der Völkerbund|isbn = 978-3-534-06744-2|publisher = Wissenschaftliche Buchgesellschaft|language = De}} * {{Cite book|last = Walters|first = Francis P.|title = A History of the League of Nations|url = https://archive.org/details/historyofleagueo0002walt|publisher = Oxford University Press|year = 1952}} * [https://web.archive.org/web/20130518143316/http://libcudl.colorado.edu/wwi/pdf/i73728238.pdf ''The League of Nations.''], Boston : Old Colony Trust Company, 1919. A collection of charters, speeches, etc. on the topic. == Lidhje të jashtme == * [http://www.indiana.edu/~league/ Arkivi i Fotografive të Lidhjes së Kombeve] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191209224005/http://www.indiana.edu/~league/ |date=9 dhjetor 2019 }}, Indiana.edu * [http://www.unog.ch/80256EDD006B8954/%28httpAssets%29/3DA94AAFEB9E8E76C1256F340047BB52/$file/sdn_chronology.pdf Kronologjia e Lidhjes së Kombeve] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110211042444/http://www.unog.ch/80256EDD006B8954/%28httpAssets%29/3DA94AAFEB9E8E76C1256F340047BB52/$file/sdn_chronology.pdf |date=11 shkurt 2011 }} * [http://worldatwar.net/timeline/other/league18-46.html Periudhat kohore të Lidhjes së Kombeve], worldatwar.net * [http://www.leagueofnationshistory.org/ Historia e Lidhjes së Kombeve] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210103171122/http://www.leagueofnationshistory.org/ |date=3 janar 2021 }}, University of Oxford-led project * [http://www.americanrhetoric.com/speeches/wilsonleagueofnations.htm Wilson's Final Address in Support of the League of Nations], Fjalim i bërë më 25 shtator 1919 * [http://www.unog.ch/80256EE60057D930/(httpPages)/1247483E6FED755A80256EF8004FE8FD?OpenDocument Historua (1919–1946)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110322235128/http://www.unog.ch/80256EE60057D930/(httpPages)/1247483E6FED755A80256EF8004FE8FD?OpenDocument |date=22 mars 2011 }} nga Zyra e Kombeve të Bashkuara në Gjenevë * [http://www.unog.ch/80256EE60057D930/(httpPages)/775F57EE7B39FC0D80256EF8005048A6?OpenDocument Arkivat e Lidhjes së Kombeve] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210101084153/http://www.unog.ch/80256EE60057D930/(httpPages)/775F57EE7B39FC0D80256EF8005048A6?OpenDocument |date=1 janar 2021 }} nga Zyra e Kombeve të Bashkuara në Gjenevë * [http://www.indiana.edu/~league/tcassemblies.htm Table of Assemblies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190716150842/http://www.indiana.edu/~league/tcassemblies.htm |date=16 korrik 2019 }} Dates of each annual assembly, links to list of members of each country's delegation * [http://www.lonsea.org/ LONSEA – League of Nations Search Engine, Cluster of Excellence "Asia and Europe in a Global Context", Universität Heidelberg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200107224111/http://www.lonsea.org/ |date=7 janar 2020 }} [[Kategoria:Organizata me bazë në Gjenevë]] [[Kategoria:Luftëra]] l4oexid8tum4axeq53nxvkno2jk1x9c 0 185709 2470440 2429671 2022-08-27T21:58:22Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Footjob_with_soles_&_toes.jpg|parapamje|Femër duke stimuluar partnerin me këmbë.]] '''Stimulimi me këmbë''' është një praktikë seksuale jo-penetrative, ku njëri partner përdor këmbët për të stimuluar organet seksuale të partnerit tjetër,<ref>{{Cite book|title=The Penthouse Erotic Video Guide|publisher=[[Grand Central Publishing]]|isbn=0-446-61293-6|page=263|author=Eric Danville}}</ref><ref>{{Cite book|title=My Other Self: Sexual Fantasies, Fetishes and Kink|publisher=The Great American Publishing Society|page=18|author=Angela Lewis}}</ref> në mënyrë për të ndjellë epshin seksual, i cili mund të përfundojë në [[orgazma (seksualitet)|orgazmë]].<ref name="illfootsex">Brukner, A. (2010).</ref> Ky lloj stimulimi performohet më shpeshmbi një mashkull, por stimulimi seksual me këmbë mund të performohet edhe mbi femra, duke përdorur këmbët ose gishtat e këmbëve për të përkëdhelur [[Gjiri|gjinjtë]] ose [[Vulva|vulvën]] e partneres.<ref>{{Cite book|title=The Enlightened Sex Manual|url=https://archive.org/details/enlightenedsexma0000deid|publisher=Sounds True, Inc.|year=2007|isbn=1-59179-585-0|page=[https://archive.org/details/enlightenedsexma0000deid/page/123 123]|author=David Deida}}</ref> == Referime == {{Reflist|30em}} {{Uncategorized|date=qershor 2016}} 5v90vf9boi36bfkc7iist98dl6w0r8a 0 189393 2470411 2433478 2022-08-27T19:32:05Z 46.99.98.40 /* Shih edhe */ wikitext text/x-wiki {{Infobox vend historik | emri = Kalaja e Vjetër | emri_amëtar =: Kulla e Vjetër | gjuha_amëtare = | foto =Kulla e Vjetër, Vushtrri - 2.jpg | përshkrimi = Kalaja e Vjetër në Vushtrri | lloji = Arkitekturale | locmapin = | gjer_g = 42 | gjer_m =49 | gjer_s =20 | gjer_dr = N | gjat_g =20 | gjat_m =58 | gjat_s =3 | gjat_dr = E | lokacioni = [[Vushtrri]], [[Kosovë]] | sipërfaqja = | ndërtuar = | arkitekt = | arkitektura = | organi_drejtues = | përcaktimi1 = KOSOVË | përcaktimi1_offname = Monument }} ==Historiku== Kalaja ndodhet në qendër të bërthamës së vjetër të qytetit të Vushtrrisë. Kalaja në burimet historike përmendet si Kala e Vjetër. Kjo nënkupton se Kalaja vertetë është e lashtë. Gjatë historisë Kalaja përmendet nga kronikët dhe gjeografët e ndryshëm. Evlia Çelebiu në shekullin e XVII e përmend Vushtrrinë dhe thotë së më 1389 (792 h) Sulltan Murati I (Gazi Hudavendingar), pas pushtimit e shkatërroi Kalanë. E rindërtuar disa herë, ajo ka arritur të mbijetojë deri më sot.<ref name="VAI">[http://vushtrriantike.info/monumentet.php# Kalaja e Vjetër e Vushtrrisë,] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161115084744/http://vushtrriantike.info/monumentet.php |date=15 nëntor 2016 }} http://vushtrriantike.info {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161113113331/http://vushtrriantike.info/ |date=13 nëntor 2016 }}. 8.07.2016</ref> Sipas historianëve shqiptarë Dr. Skender Riza, Dr. Jahja Drançolli dhe të tjerë thonë se kalaja u ndërtua gjatë periudhës së hershme Iliro-Dardane. Izet Miftari saktësisht thekson se kalaja ishte ndërtuar në shek. VII nga perandori bizantin Justiniani I. Konkludimet e tyre mbështeten në ekzistencën e themeleve të vjetra në të cilat u rindërtua kalaja. Ismet Bylykemini, që jeton në Turqi, shpjegon se themelet e vjetra u zbuluan në vitin 1981 gjatë restaurimit të kalasë. Në kohërat e vjetra kalaja ka shërbyer si strehim për karvanët e huaj tregtarë. Gjatë sundimit osman kalaja një periudhë ka shërbyer si burg, pastaj si depo e armatimit, si dhe për qëllime të tjera varësisht sipas nevojës. (CHëB, MESP & ISP, 2011, f. 75) Në vitin 1455 me depërtimin e ushtrisë Osmane në Vushtrri, kalaja kalon në duart e Fatih Sulltan Mehmedit. Sipas Shabanoviqit (1973) gjatë pushtimit Osman, Kalaja pësoj dëmtime dhe më pas me pushtimin e qytetit, ushtria Osmane e rinderton për nevojat e ushtrisë. Për shkak të pozitës strategjike, në kohën kur është ndërtuar si dhe në kohën e osmanëve Kalaja është përdorur për nevoja të ushtrisë. Në vitin 1918 dhe deri më 1922, kalaja është përdorur si burg. Gjatë viteve 1935-1944 ndërtesa është shfrytëzuar nga Shaban Mulla Gërguri, si torishtë. Me hyrjen e partizanëve dhe më vonë, kalaja është përdorur si depo për mbeturinat e luftës. Në vitet 1955-1960 është vënë rrjeta e volejbollit për stërvitje. Në vitet 1955-1958 kalaja shfrytëzohej si kinema dhe restorant. Ana jugore e kalasë, ku ishte edhe kabina për kino-projektor, ka qenë e mbuluar me çati, ndërsa në murin e jashtëm të kullës shihen edhe sot pjesët metalike ku janë vendosur perdet për shfaqjen e filmave verorë. Kalaja u përdor nga qytetarët deri në vitin 1962. Në kohën e komunizmit, rreth viteve të 70-ta është bërë një intervenim emergjent në kala, në murin jugor kah ana e çarshisë dhe rrugës kryesore për ti mbrojtur kalimtarët nga gurët. (Buçinca, 2012) .<ref name="DTK">[http://dtk.rks-gov.net/tkk_objekti.aspx?id=8708 Kështjella "Kalaja" Kulla e Vjetër (Vushtrri) - Databaza e Trashëgimisë Kulturore të Kosovës] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191029044949/https://dtk.rks-gov.net/tkk_objekti.aspx?id=8708&id=8708 |date=29 tetor 2019 }} 4.07.2016</ref> ==Përshkrimi== Sistemi fortifikues i Kalasë ka planimetri drejtkëndëshi. Përbehet nga dy pjesë, kullës dykatëshe ne lindje dhe mureve rrethuese ne perëndim. Muret rrethuese te Kalasë mbështeten ne skajet e mureve anësore te Kullës duke e lëne pjesën më të madhe të Kullës jashtë mureve rrethuese. Kulla me bazë katrori përbehej nga dy etazhe, mbi te cilat është ndërtuar platoja për mbrojtje me dhëmbë të gjerë prej gurëve. Lidhje mes kateve behej përmes shkallëve te drurit nga ana jugore. Kalaja ka pasur dy hyrje, një qendrore për karroca e cila me gjasë ndodhej ne mes te murit rrethues në anën jugore, e cila edhe sot gjendet po aty, ndërsa hyrja për këmbësor e cila gjendet ne skajin lindor te murrit rrethues, ne vendtakimin e murit rrethues me kullën. Kalaja është ndërtuar nga gurët ranor dhe lumor të lidhur me llaç gëlqeror. Përveç rrënojave të bedeneve mbrojtëse ne gjendje te mjerueshme është edhe kulla dy katëshe.<ref name="DTK" /> Sipërfaqja e Kalasë është rreth 1.100 m2. Pjesë e Kalasë është edhe kulla dykatëshe me përmasa 11.30 x 11.30 m. Lartësia e mureve ruhet deri në 8 m, ndërsa trashësia deri në 2 m. Kalaja kishte edhe gypat e kanalizimit të cilët shërbenin për përcjellje të mbeturinave dhe të ujit. Gjatë gërmimit me rastin e ndërtimit të rrugës pranë ‘Çeshmes së Kalasë’ janë gjetur gypa me diametër rreth 40&nbsp;cm, të cilët e kanë ppërcjellë ujin nga Çeshmja, ndoshta edhe nga Kalaja. Thuhet se në brendësi të Kalasë gjendej një farë ‘zgafelle’, që sipas legjendës shërbente në rast rreziku të dilej te lumi Sitnica. Hulumtimet arkeologjike ende nuk e kanë vërtetuar këtë legjendë. Në shumë vende në murin e Kalasë gjenden nga dy gurë çift të vendosura mbi një pllakë guri për të cilat ende nuk është dhënë ndonjë spjegim se çka në të vërtetë paraqesin ata. Nga viti 2008 në Kalanë e Vushtrrisë janë zhvilluar gërmime arkeologjike nga Instituti për Mbrojtjen e Monumenteve e më vonë edhe nga Instituti Arkeologjik, të cilat gërmime vazhduan deri në vitin 2013. Ndërsa nga viti 2011 filloi konzervimi i mureve të kalasë nga CHëB-ja.<ref name="VAI" /> ==Shih edhe== * [[Iliria]] * [[Dardania]] * [[Ura e Gurit (Vushtrri)]] * [[Hamami i Gazi Ali Beut]] * [[Kompleksi i Gazi Ali Beut]] * [[Vendbanimet neolitike në Kosovë]] * [[Vendbanimet e kohës së metaleve në Kosovë]] * [[Vendbanimet e antikitetit të vonë dhe mesjetare në Kosovë]] ==Galeria== <gallery mode="packed-hover" heights="100"> Skeda:Kulla e Vjetër, Vushtrri - 5.jpg Skeda:Kalaja e Vushtrrise bw.jpg Skeda:Kulla e Vjetër, Vushtrri - 3.jpg Skeda:Porta e kalase-Vushtrri.JPG Skeda:Pista e vallëzimit.jpg Skeda:Kalaja e Vjeter Vushtrri.jpg </gallery> ==Lidhje të jashtme== *[https://dtk.rks-gov.net/default.aspx Databaza e trashëgimisë kulturore të Kosovës] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160326033858/http://dtk.rks-gov.net/default.aspx |date=26 mars 2016 }} ==Referime== [[Kategoria:Monumente kulturore në Vushtrri]] [[Kategoria:Kala në Kosovë]] [[Kategoria:Kulla në Kosovë]] hr43fsi3ytwqeyhpzn7bqoclmbsc8wp 0 191415 2470432 2392656 2022-08-27T21:15:56Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{Infobox sëmundje | Name = Ovarian cancer (human) | ICD10 = {{ICD10|C|56||c|51}} | ICD9 = {{ICD9|183}}, {{ICD9|220}} | ICDO = varied | Image = mucinous_lmp_ovarian_tumour_intermed_mag.jpg | Caption = [[Micrograph]] of a mucinous ovarian carcinoma | OMIM = | OMIM_mult = | MedlinePlus = 000889 | eMedicineSubj = med | eMedicineTopic = 1698 | DiseasesDB = 9418 | MeshID = D010051 }} <!-- Definition and Symptoms --> '''Kanceri ovarian''' është një [[Kanceri|kancer]] që e ka zanafillën në një vezore.<ref name = NCI2014PrePt/> Çon në qeliza anormale që kanë aftësi të pushtojnë apo të përhapin [[metastaza|përhap]] në pjesë të tjera të trupit.<ref>{{cite web|title=Defining Cancer|url=http://www.cancer.gov/cancertopics/cancerlibrary/what-is-cancer|website=National Cancer Institute|accessdate=10 qershor 2014}}</ref> Në fillim të këtij procesi, simptomat mund të jenë të lehta ose të padukshme, por shfaqen më shumë me përparimin e kancerit. <!-- <ref name=NCI2014TxPt/> --> Një prej simptomave mund të jetë zmadhim apo fryrje e barkut dhe [[dhimbje barku]].<ref name=NCI2014TxPt/> Zonat më të zakonshme ku kanceri mund të përhapet përfshijnë [[lëkurën e brendshme të barkut]], [[nyjet limfatike]], [[mushkëritë]], dhe [[mëlçinë]].<ref>{{cite book|last1=Ruddon|first1=Raymond W.|title=Cancer biology|date=2007|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=9780195175431|page=223|edition=i katërt|url=http://books.google.ca/books?id=PymZ1ORk0TcC&pg=PA223}}</ref> ==Shkaku dhe Diagnoza == Rreziku i kancerit ovarian është më i lartë tek gratë që [[ovulojnë]] më shumë. Për këtë arsye, te femrat që kanë [[Nulipariti|nuk kanë lindur ndonjëherë fëmijë]] rreziku është më i lartë se sa tek ato femra që kanë nisur ovulacionin në një moshë të re ose kanë arritur menopauzën më vonë. <ref name=WCR2014/> Faktorë të tjerë rreziku përfshijnë [[terapi hormonale]] pas [[menopauzës]], [[mjekim fertiliteti]], dhe [[mbipeshë]].<ref name=NCI2014PrePt>{{cite web|title=Ovarian Cancer Prevention (PDQ®)|url=http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/prevention/ovarian/Patient/page1/AllPages|website=NCI|accessdate=1 korrik 2014|date=6 dhjetor 2013}}</ref><ref name=NCI2014PrePro>{{cite web|title=Ovarian Cancer Prevention (PDQ®)|url=http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/prevention/ovarian/HealthProfessional/page1/AllPages|website=NCI|accessdate=1 korrik 2014|date=2014-06-20}}</ref> Faktorë që ndikojnë në uljen e rrezikut janë [[kontroll hormonal ndaj lindjes]], [[mbyllja e tubave]], dhe [[gjidhënia]].<ref name=NCI2014PrePro/> Rreth 10% e rasteve lidhen me rrezik të trashëguar gjenetik dhe ata me mutacionet gjenetike ''[[BRCA1]]'' ose ''[[BRCA2]]'' kanë rreth 50% shans që vuajnë nga kjo sëmundje.<!-- <ref name=WCR2014/> --> Lloji më i përhapur i kancerit ovarian, që gjendet në me shumë se 95% të rasteve, është tumori kanceroz ovarian.<!--<ref name=WCR2014/> --> Njihen pesë nënlloje kryesore të këtij tumori, nga të cilët më i zakonshmi është ai i lëngshëm.<!-- <ref name=WCR2014/> --> Besohet se këto tumore nisin në qelizat që mbulojnë vezoret, <ref name=WCR2014/> megjithëse disa prej tyre mund të formohen nga [[tubi fallopian]].<ref>{{cite journal | author=Piek JM, van Diest PJ, Verheijen RH | title=Ovarian carcinogenesis: an alternative hypothesis | journal=Adv. Exp. Med. Biol. | volume=622 | pages=79–87 | year=2008 | pmid=18546620 | doi=10.1007/978-0-387-68969-2_7 | series=Advances in Experimental Medicine and Biology | isbn=978-0-387-68966-1 }}{{closed access}}</ref> Lloje më pak të zakonshme përfshijnë [[tumorin e embrionit të qelizës]] dhe [[tumorin stromal të kordës së seksit]].<ref name=WCR2014/> Diagnoza konfirmohet pas ekzaminimit të biopsisë që hiqet me operacion.<ref name=NCI2014TxPt/> ==Parandalimit, trajtimi dhe prognoza == Nuk rekomandohet kontrolli për ato femra që i përkasin një rreziku mesatar, pasi faktet nuk konfirmojnë ulje në vdekje dhe numri i lartë i testeve të gabuara positive çon në operacione të panevojshme që kanë rreziqet e veta.<ref>{{cite journal|last1=Moyer|first1=VA|last2=U.S. Preventive Services Task|first2=Force|title=Screening for ovarian cancer: U.S. Preventive Services Task Force reaffirmation recommendation statement.|url=https://archive.org/details/sim_annals-of-internal-medicine_2012-12-18_157_12/page/900|journal=Annals of internal medicine|date=18 dhj 2012|volume=157|issue=12|pages=900–4|pmid=22964825|doi=10.7326/0003-4819-157-11-201212040-00539}}</ref> Rastet me rrezik të lartë do t’i nënshtrohen operacionit për heqjen e vezoreve si masë parandaluese.<ref name=NCI2014PrePt/> Nëse dallohet dhe mjekohet në një fazë të hershme, kanceri ovarian mund të jetë i kurueshëm.<!-- <ref name=NCI2014TxPt/> --> Trajtimi zakonisht përfshin disa operacione të ndryshme, [[rrezatim]], ose [[kimioterapi]].<ref name=NCI2014TxPt>{{cite web|title=Ovarian Epithelial Cancer Treatment (PDQ®)|url=http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/treatment/ovarianepithelial/Patient/page1/AllPages|website=NCI|accessdate=1 korrik 2014|date=2014-05-12}}</ref> Rezultatet variojnë në bazë të përhapjes së sëmundjes dhe nënllojit të kancerit.<ref name=WCR2014/> [[Përqindja e mbijetesës pesëvjeçare]] në SHBA është 45%.<ref>{{cite web|title=SEER Stat Fact Sheets: Ovary Cancer|url=http://seer.cancer.gov/statfacts/html/ovary.html|website=NCI|accessdate=18 qershor 2014}}</ref> Shifrat janë më të ulëta në vendet në zhvillim.<ref name=WCR2014/> == Epidemiologjia == Në vitin 2012, kanceri ovarian u zbulua ne 239,000 femra dhe shkaktoi 152,000 vdekje në mbarë botën.<!-- <ref name=WCR2014/> --> Kjo e etiketoi si kancerin e shtatë më të përhapur dhe të tetin si shkaktar të vdekjeve të femrave nga kanceri.<!-- <ref name=WCR2014/> --> Ky lloj kanceri është më i përhapur në Amerikën e Veriut dhe në Europë se sa në Afrikë e në Azi.<ref name=WCR2014>{{cite book|title=World Cancer Report 2014|url=https://archive.org/details/worldcancerrepor0000unse_p0u5|date=2014|publisher=World Health Organization|isbn=9283204298|pages=Chapter 5.12}}</ref> ==Referime== <references /> [[Kategoria:Mjekësi]] n9j2akpdxhygz1haw1t3uwovwsh7570 0 192644 2470433 2392671 2022-08-27T21:19:37Z InternetArchiveBot 115207 Adding 2 books for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{Infobox sëmundje | Name = Cervical Cancer | Image = File:Blausen 0221 CervicalDysplasia.png | Caption = Location of cervical cancer and an example of normal and abnormal cells | DiseasesDB = 2278 | ICD10 = {{ICD10|C|53||c|51}} | ICD9 = {{ICD9|180}} | ICDO = | OMIM = 603956 | MedlinePlus = 000893 | eMedicineSubj = med | eMedicineTopic = 324 | eMedicine_mult = {{eMedicine2|radio|140}} | MeshID = D002583 }} '''Kanceri i qafës së mitrës''' është [[Kanceri|kancer]] që e ka zanafillën në qafën e mitrës.<ref name=NCI2014Pt/> Ky kancer vjen si pasojë e rritjes anormale të qeliza, të cilat kanë aftësinë të pushtojnë apo të përhapen në pjesë të tjera të trupit.<ref name=NCI2014Def>{{cite web|title=Defining Cancer|url=http://www.cancer.gov/cancertopics/cancerlibrary/what-is-cancer|website=National Cancer Institute|accessdate=10 qershor 2014}}</ref> Përgjithësisht, ky lloj kanceri nuk ka simptoma të hershme.<!-- <ref name=NCI2014Pt/> --> Simptoma më të vonshme mund të përfshijnë: gjakderdhje anormale vaginale, [[dhimbje barku]] ose dhimbje gjatë aktit seksual.<ref name=NCI2014Pt>{{cite web|title=Cervical Cancer Treatment (PDQ®)|url=http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/treatment/cervical/Patient/page1/AllPages|website=NCI|accessdate=24 qershor 2014|date=2014-03-14}}</ref> == Shkaku dhe diagnoza == Infeksioni me [[virusin human papilloma]] (HPV) është shkaktari i zhvillimit të më shumë se 90% të rasteve;<ref name=Robbins>{{cite book| author= Kumar V, Abbas AK, Fausto N, Mitchell RN | year = 2007 | title = Robbins Basic Pathology| edition = i tetë| publisher = Saunders Elsevier| pages=718–721 | isbn= 978-1-4160-2973-1}}</ref><ref>{{cite book|first1=Donald W. Kufe|title=Holland-Frei cancer medicine.|date=2009|publisher=McGraw-Hill Medical|location=New York|isbn=9781607950141|page=1299|edition= i tetë|url=http://books.google.ca/books?id=R0FbhLsWHBEC&pg=PA1299}}</ref> megjithatë shumë njerëz të infektuar me këtë virus, nuk vuajnë nga kanceri i qafës së mitrës.<ref name=WCR2014/><ref>{{cite journal|last1=Dunne|first1=EF|last2=Park|first2=IU|title=HPV and HPV-associated diseases.|journal=Infectious disease clinics of North America|date=dhj 2013|volume=27|issue=4|pages=765–78|pmid=24275269|doi=10.1016/j.idc.2013.09.001}}</ref> Faktorë të tjerë rreziku përfshijnë: [[pirjen e duhanit]], një [[imunosupresioni|sistem të dobët imunitar]], [[pilulat kontraceptive]], seksi në moshë të re dhe numri i lartë i partnerëve seksualë, por këto janë më pak të rëndësishme.<ref name=NCI2014Pt/><ref name=NCI2014Pro/> Zakonisht, kanceri i qafës së mitres zhvillohet nga [[ndryshimet parakanceroze]] nga 10 deri në 20 vite.<ref name=WCR2014/> Ekzistojnë disa lloje të kancerit të qafës së mitrës.<!-- <ref name=NCI2014Pro/> --> Rreth 90% janë [[karcinoma qelizore bazale]], 10% janë [[karcinoma gjendre]] dhe një numër i vogël janë lloje të tjera.<ref name=NCI2014Pro/> Diagnostifikimi bëhet përmes një [[skaneri të qafës së mitrës]] e më pas bëhet një [[biopsi]]<!-- <ref name=NCI2014Pt/> --> [[Medical imaging]] për të përcaktuar nëse kanceri është përhapur apo jo.<ref name=NCI2014Pt/> == Parandalimi dhe trajtimi == [[Vaksina HPV]] shërben si mbrojtje ndaj dy lloj gjenotipeve me rrezik të lartë të kësaj familje [[virusesh]] dhe mund të parandalojë nga 65 deri në 75% të rasteve të kancerit të qafës së mitrës.<ref name=NCI2011HPV/><ref>{{cite journal|last1=Tran|first1=NP|last2=Hung|first2=CF|last3=Roden|first3=R|last4=Wu|first4=TC|title=Control of HPV infection and related cancer through vaccination.|journal=Recent results in cancer research. Fortschritte der Krebsforschung. Progres dans les recherches sur le cancer|date=2014|volume=193|pages=149–71|pmid=24008298|doi=10.1007/978-3-642-38965-8_9}}</ref> Rekomandohen [[Pap teste]] të rregullta, meqënëse ekziston ende rreziku për kancer. <ref name=NCI2011HPV>{{cite web|title=Human Papillomavirus (HPV) Vaccines|url=http://www.cancer.gov/cancertopics/factsheet/prevention/HPV-vaccine|website=National Cancer Institute|accessdate=25 qershor 2014|date=2011-12-29}}</ref> Metoda të tjera parandaluese përfshijnë: ndalimin e marrëdhënieve seksuale ose të paturit më pak partnerë seksualë, si dhe përdorimin e [[prezervativëve]].<ref>{{cite web|title=Cervical Cancer Prevention (PDQ®)|url=http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/prevention/cervical/HealthProfessional/page1/AllPages|website=National Cancer Institute|accessdate=25 qershor 2014|date=2014-02-27}}</ref> Kontrollet e kancerit të mitrës përmes Pap testeve ose [[acid açetik]] mund të nxjerrë në pah ndryshimet parakanceroze, të cilat, nëse trajtohen, mund të ndalojnë zhvillimin e kancerit. <ref name=WHO2014/> Trajtimet e kancerit të qafës së mitrës mund të konsistojë ne disa kombinime të [[operacioneve]], [[kimioterapisë]] dhe [[radiotherapisë]].<ref name=NCI2014Pt/> [[Përqindja e mbijetesës pesëvjeçare]] në SHBA është 68%.<ref>{{cite web|title=SEER Stat Fact Sheets: Cervix Uteri Cancer|url=http://seer.cancer.gov/statfacts/html/cervix.html|website=NCI|accessdate=18 qershor 2014}}</ref> Megjithatë, rezultatet varen në bazë të stadit ku ndodhet kanceri kur zbulohet. <ref name=NCI2014Pro>{{cite web|title=Cervical Cancer Treatment (PDQ®)|url=http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/treatment/cervical/HealthProfessional/page1/AllPages|website=National Cancer Institute|accessdate=25 qershor 2014|date=2014-03-14}}</ref> == Epidemiologjia == Kanceri i qafës së mitrës njihet në mbarë botën si kanceri i katërt më i përhapur, si dhe shkaktari i katërt i vdekjeve të femrave nga kanceri. <ref name=WCR2014>{{cite book|title=World Cancer Report 2014|url=https://archive.org/details/worldcancerrepor0000unse_p0u5|date=2014|publisher=World Health Organization|isbn=9283204298|pages=Chapter 5.12}}</ref> Në vitin 2012, u përllogaritën 528,000 raste të kancerit të qafës së mitrës, si dhe 266,000 vdekje.<ref name=WCR2014/> Këto shifra përbëjnë rreth 8% të rasteve dhe vdekjeve totale të vdekjeve nga kanceri.<ref name=WCR2014Total>{{cite book|title=World Cancer Report 2014|url=https://archive.org/details/worldcancerrepor0000unse_p0u5|date=2014|publisher=World Health Organization|isbn=9283204298|pages=Chapter 1.1}}</ref> Përafërsisht 70% të rasteve të këtij lloj kanceri shfaqen në [[vendet në zhvillim]].<ref name=WCR2014/> Në vendet me ekonomi të ulët njihet si shkaktari kryesor i vdekjeve nga kanceri.<ref name=WHO2014>{{cite web |author=World Health Organization |date=shkurt 2014 |title=Fact sheet No. 297: Cancer |url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs297/en/index.html |accessdate=2014-06-24 |authorlink=World Health Organization}}</ref> Në [[vendet në zhvillim]], përdorimi i shpeshtë i programeve të kontrolleve të kancerit ka ulur në mënyrë të ndjeshme rastet e kancerit të qafës së mitrës.<ref name="pmid10735343">{{cite journal | author = Canavan TP, Doshi NR | title = Cervical cancer | journal = Am Fam Physician | volume = 61 | issue = 5 | pages = 1369–76 | year = 2000 | pmid = 10735343 | url = http://www.aafp.org/afp/20000301/1369.html | access-date = 5 gusht 2016 | archive-date = 6 shkurt 2005 | archive-url = https://web.archive.org/web/20050206141303/http://www.aafp.org/afp/20000301/1369.html | url-status = dead }}</ref> Në kërkimet mjekësore, [[linja qelizore]] që njihet si [[HeLa]] u zhvillua nga qelizat kancerogjene të një gruaje me emrin [[Henrieta Laks]].<ref>{{cite book|last1=Jr|first1=Charles E. Carraher|title=Carraher's polymer chemistry|date=2014|publisher=Taylor & Francis|location=Boca Raton|isbn=9781466552036|page=385|edition=i nëntë|url=http://books.google.ca/books?id=YXo0AAAAQBAJ&pg=PA385}}</ref> ==Referime== <references /> [[Kategoria:Sëmundje]] [[Kategoria:Mjekësi]] b3sy859u473rv0citknkqzv56heosmu 0 194269 2470431 2430054 2022-08-27T21:09:13Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[File:Arimeya Vinnagaram - Kuamadukoothan3.jpg|thumb|Tempulli Thiruarimeya Vinnagarami]] '''Thiruarimeya Vinnagarami''' ose '''Tempulli Kudamudakoothan Perumal''' i është kushtuar hyjnisë Hindu [[Vishnu]] i vendosur në Thirunangur, një fshat në rrethinat e Sirkazhit në shtetin e Indisë së Jugut [[Tamil Nadu]]. I ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Dravidian të arkitekturës]], tempulli është lartësuar në ''Divya Prabandha'', kanoni i hershëm mesjetar tamil i shenjtëve Alvarsë nga shekujt e VI–IX. Është një nga 108 ''Divyadesamët'' kushtuar Vishnut, i cili adhurohet si Kudamudakoothani dhe bashkëshortja e tij [[Lakshmi]] si Amirtagadavalli. Është një nga njëmbëdhjetë ''divyadesamët'' e Thirunangur Tirupathisit dhe është ngushtësisht i lidhur me Alvarin Thirumangai. Tempulli qëndron i hapur nga ora 8 deri në 10 të mëngjesit dhe nga ora deri në 7 të mbasdites dhe ka katër rituale ditore në kohë të ndryshme të ditës. Alvari Thirumangai, Mangalasasana Utsavam që festohet çdo vit gjatë muajit tamil të ''Thait'' është një festë e rëndësishme e tempullit gjatë të cilës imazhet festive të njëmbëdhjetë Thirunangur Tirupathive sillen mbi dorinj si Garuda, i quajtur Garuda Vahana, në Thirunangur. ==Legjenda== [[File:Arimeya Vinnagaram - Kuamadukoothan5.jpg|left|thumb|358px|Tempulli me [[vimana]]n dhe [[gopurami]]n e tij]] Legjendat e të njëmbëdhjetë tempujve të Thirunangurit janë ngushtësisht të lidhura me njëra-tjetrën. Sipas legjendës, hyjnia hindu [[Shiva]] nis të kërcej me tërbim në këtë vend pas vdekjes së bashkëshortes së tijUma për shkak të ''yagnas'' (flijimit) së Dakshas. Çdo herë që gërsheti i tij prekte tokën, shfaqeshin njëmbëdhjetë forma të tjera të Shivës. Hyjnitë qiellore u shqetësuan, se nëse kërcimi do të vazhdonte, do të rezultonte në shkatërrimin e krijesave. Ata iu lutën [[Vishnu]]t ti ndihmonte, i cili u shfaq në këtë vend. Me të parë Vishnun, tërbimi i Shivës u zbut dhe i kërkoi Vishnut të shfaqej në njëmbëdhjetë forma ashtu si dhe ai. Me kërkesën e tij, Vishnu u shfaq në njëmbëdhjetë forma të ndryshme në Tirunangur. Njëmbëdhjetë vendet ku Vishnu u shfaqq besohet se janë aty ku ndodhen njëmbëdhjetë tempujt në Tirunangur.<ref name="R">{{cite book|title=An introduction to religion and Philosophy - Tévarám and Tivviyappirapantam|last=R.|first=Dr. Vijayalakshmy|publisher=International Institute of Tamil Studies| location=Chennai|year=2001|edition=1st|pages= 470-1}}</ref> ''Arimeya Vinnagarami'' fjalë për fjalë do të thotë vendi ku qëndron Hari (një nga format e Vishnut). Besohet se i urti Uthanga në këtë vend kreu vetëmohimin e tij. Sipas një legjende tjetër vendore Govardana (një formë e Vishnut) zbriti këtu me kërkesë të Shivës.<ref name="R1">{{cite book|title=An introduction to religion and Philosophy - Tévarám and Tivviyappirapantam|last=R.|first=Dr. Vijayalakshmy|publisher=International Institute of Tamil Studies| location=Chennai|year=2001|edition=1st|pages=439-40}}</ref> ==Tempulli== Tempulli ka një ''[[gopurami|gopuram]]'' me tre nivele. Është e rrethuar nga fusha orizoresh dhe gjendet në Thirunangur, një fshat i vogël, 10&nbsp;km larg Sirkalit në rrugën për në Thiruvenkadu. Depozita e tempullit gjendet në veri të tempullit. I urti Uthankar besohet se ka adhuruar hyjninë kryesore të këtij tempulli.<ref>{{Cite book |last=Ayyar |first=P. V. Jagadisa |title=South Indian shrines: illustrated|year=1993|edition=2 |publisher=Asian Educational Services |location=New Delhi |isbn=81-206-0151-3|url=http://books.google.co.in/books?id=NLSGFW1uZboC&pg=PA535&dq=tiruvidaimaruthur&hl=en&sa=X&ei=_ybKU9r7OpCXuASGooCADA&redir_esc=y#v=onepage&q=tiruvidaimaruthur&f=false|page=535}}</ref> Faltorja qendrore bujt imazhin e Krishnas të ulur me këmbët e tij mbi një ibrik. Thirumangai Alvari e përmend këtë veprim dhe e quan hyjninë "Kudamadukoothar", që do të thotë "Oh, kërcimtari i ibrikut ".<ref name="T."> {{cite book |last=T. |first=Padmaja |title=Temples of Kr̥ṣṇa in South India: history, art, and traditions in Tamilnāḍu |year=2002 |publisher=Shakti Malik |location=New Delhi |isbn=81-7017-398-1 |url=http://books.google.co.in/books?id=pzgaS1wRnl8C&pg=PA94&dq=kavalambadi&hl=en&sa=X&ei=t0feU8v2PIKGuATig4K4Dw&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q=kavalambadi&f=false|page= 94}}</ref> [[Vimana]] e tempullit quhet Vedamodha Vimanam.<ref name="dinamalar">{{cite web|title=Sri Kudamadu Koothan temple|url=http://temple.dinamalar.com/en/new_en.php?id=274|publisher=dinamalar|accessdate=4 gusht 2014}}</ref> Hyjnia kryesore shihet në një posturë të ulur i drejtuar nga lindja. Hyjnia e festës, Gopala, është një imazh panchaloha që shihet me katër krahë dhe bashkëshortja e tij është Amruthakadavalli.<ref name=A>{{cite book|title=Temples of South India|url=https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan|first=Ambujam|last=Anantharaman|pages=[https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan/page/65 65]-67|publisher=East West Books (Madras)|year=2006|isbn=978-81-88661-42-8}}</ref> ==Domethënia fetare== Tempulli nderohet në kanonin e shekujve të VII-IX ''Nalayira Divya Prabhandam'', nga Periazhwari, Thirumalisai Alvari dhe Thirumangai Alvari. Tempulli klasifikohet si një ''Divyadesam'', një nga 108 tempujt e Vishnut që janë përmendur në libër. Gjatë shekujve të XVIII dhe të XIX, tempulli përmendet në mjaft vepra si ''108 Tirupathi Anthathit'' nga Divya Kavi Pillai Perumal Aiyangari.<ref name="dinamalar"/> [[File:Arimeya Vinnagaram - Kuamadukoothan4.jpg|thumb|Imazhi i ndihmësit hyjnor Garuda i përdorur gjatë festave]] ==Praktikat e adhurimit dhe festat== Tempulli është i hapur nga ora 8 deri në 10 të mëngjesit dhe nga ora 5 deri në 7 të mbasdites. Priftërinjtë e tempullit kryejnë ''puja'' (rituale) gjatë festave në një bazë ditore. Si tempujt e tjerë të Vishnut në [[Tamil Nadu]], priftërinjtë i përkasin komunitetit Vaishnavait, një nën kastë Brahmine. Ritualet e tempullit kryehen katër herë në ditë: ''Ushathkalami'' në orën 8 të mëngjesit, ''Kalasanthi'' në orën 10:00 të mëngjesit, ''Sayarakshai'' në orën 5:00 pasdite dhe ''Ardha Jamami'' në orën 7:00 pasdite. Çdo ritual ka tre faza: ''alangarami'' (dekorimi), ''neivethanami'' (ofrimi i ushqimit) dhe ''deepa aradanai'' (tundja e llampave) si për Kudamudakoothanin ashtu dhe për bashkëshorten e tij Amirtagadavalli. Gjatë adhurimit, recitohen mësime fetare nga ''Vedat'' (libra të shenjtë) nga priftërinjtë dhe adhuruesit përkulen përballë statujës hyjnore. Në tempull kryehen rituale javore, dy-javore dhe mujore. Gjatë hënës së re të muajit të kalendarit tamil, ''Thai'', festa e hyjnisë së Thirumangai Alvarot sillet në tempull nga Thiruvali-Thirunagari.<ref name="hindu">{{cite news|title=Shrine dedicated to Arjuna|url=http://www.thehindu.com/features/friday-review/history-and-culture/shrine-dedicated-to-arjuna/article3631326.ece|work=The Hindu|date=12 korrik 2012|accessdate=9 shtator 2013|last=S.|first=Prabhu}}</ref> Thirumangai Alvari Mangalasasana Utsavam festohet në muajin tamil të ''Thai'' (janar–shkurt). Kulmi i festës është ''Garudasevai'', një ngjarje në të cilën imazhet festive të njëmbëdhjetë Thirunangur Tirupathive sillen të hipur mbi mjetin e Garudas, të qujtur Garuda ''Vahana'', për në Thirunangur. Imazhi festiv i Thirumangai Alvarit sillellet gjithashtu mbi një ''Hamsa Vahanam'' dhe me atë rast recitohen ''paasuramat'' (vargjet) e tij kushtuar secilit nga njëmbëdhjetë tempujve. Imazhet festive të Thirumangai Alvarit dhe bashkëshortes së tij Kumudavalli Naachiyar çohen me një Hamsa Vahana në secilin nga njëmbëdhjetë tempujt. Vargjet kushtuar secilit nga njëmbëdhjetë tempujt këndohen në faltoret përkatëse. Kjo është një nga festat më të rëndësishme në rajon që sjell mijëra vizitorë.<ref name="hindu"/><ref name="Garuda Sevai Festival">{{cite news| title=Garuda Sevai| work=Ramanuja.org|format=PDF|url = http://www.ibiblio.org/sripedia/ramanuja/archives/feb08/pdfUQOxvBFB4v.pdf|accessdate=19 gusht 2011}}</ref> ==Shiko edhe== * [[Arkitektura Dravidiane]] * [[Arkitektura e tempujve hindu]] * [[Tempulli hindu]] == Referime == {{reflist}} ==Bibliografia== {{commons category|Thiruarimeya Vinnagaram}} * {{Cite book |last=Ayyar |first=P. V. Jagadisa |title=South Indian shrines: illustrated|year=1993|edition=2 |publisher=Asian Educational Services |location=New Delhi |isbn=81-206-0151-3|url=http://books.google.co.in/books?id=NLSGFW1uZboC&pg=PA535&dq=tiruvidaimaruthur&hl=en&sa=X&ei=_ybKU9r7OpCXuASGooCADA&redir_esc=y#v=onepage&q=tiruvidaimaruthur&f=false}} * {{cite book|title=An introduction to religion and Philosophy - Tévarám and Tivviyappirapantam|last=R.|first=Dr. Vijayalakshmy|publisher=International Institute of Tamil Studies| location=Chennai|year=2001|edition=1st}} * {{cite book |last=T. |first=Padmaja |title=Temples of Kr̥ṣṇa in South India: history, art, and traditions in Tamilnāḍu |year=2002 |publisher=Shakti Malik|location=New Delhi|isbn=81-7017-398-1|url=http://books.google.co.in/books?id=pzgaS1wRnl8C&pg=PA94&dq=kavalambadi&hl=en&sa=X&ei=t0feU8v2PIKGuATig4K4Dw&ved=0CBwQ6AEwAA#v=onepage&q=kavalambadi&f=false}} [[Kategoria:Hinduizëm]] [[Kategoria:Monumente në Indi]] [[Kategoria:Tempuj]] nop96ugnr42jupiq2kzjx5ickj4th8e 0 194384 2470421 2430059 2022-08-27T20:26:48Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[File:Chand Baori 01.jpg|thumb|Pusi i shkallezuar i Chand Baorit në Raxhastan]] [[File:Abhaneri Step Well-0063.jpg|thumb|Pusi i shkallëziar o Abhanerit]] '''Puset e shkallëzuar''' janë puse ose pellgje në të cilët uji mund të arrihet duke zbritur një seri shkallësh. Ata mund të jenë të mbuluar dhe të mbrojtur dhe shpesh janë të ndërtuar me një arkitekturë domethënëse. Ata mund të jenë gjithashtu shumë-katësh që ka një ka që mund të tërheqi rrotullën e ujit ("rehat") për ta ngjitur ujin e pusit në katin e parë ose të dytë. Ata janë më të zakonshëm në Indianë perëndimore. Ata mund të gjenden gjithashtu edhe në rajone të tjera më të thata të [[Azia Jugore|Azisë Jugore]], si në [[Pakistani|Pakistan]]. Ndërtimi mund të jetë për të plotësuar nevojat por herë pas here përfshin zbukurime të rëndësishme arkitekturore. Të gjitha format e puseve të shkallëzuara janë shembuj të shumë tipeve të depozitave dhe ujëmbledhësve vaditës që u zhvilluan në Indi, kryesisht për të përballuar ndryshimet stinore në disponibilitetin e ujit. Një ndryshim thelbësor midis puseve të shkallëzuar nga një anë dhe depozitave dhe puseve nga ana tjetër ishte që ta bënte më të lehtë për njerëzit të arrinin ujin tokësor dhe të menaxhonin pusin. Në disa tipe të lidhura strukturash (puset ''johara''), janë ndërtuar shkallë për të lejuar bagëtitë të arrijnë te uji. Ndërtuesit gërmuan trashe të thella në tokë në varësit të kushteve. Ata i rrethojnë me mure këto trashe me blloqe guri, pa llaç dhe duke krijuar shkallë që të zbresin deri te uji.<ref name="Shekhawat">{{cite web|last=Shekhawat|first=Abhilash|title=Stepwells of Gujarat|url=http://www.indiasinvitation.com/stepwells_of_gujarat/|publisher=India's Invitation|accessdate=30 mars 2012}}</ref> Shumica e puseve të shkallëzuar që kanë mbijetuar fillimisht shërbenin gjithashtu për qëllime shlodhëse, si puse që ofronin ujë. Kjo për shkak se baza e pusit kishte relieve nga vapa e përditshme dhe më shumë prej këtyre relieveve mund arriheshin nëse pusi ishte i mbuluar. Puset e shkallëzuar shërbenin gjithashtu si një vend për mbledhjet shoqërore dhe ceremonitë fetare. Zakonisht, gratë ishin më të lidhura me këta puse për shkak se ishin ato që mbushnin ujë. Gjithashtu, ishin ato që luteshin dhe ofronin dhurata për hyjneshën e pusit për bekimin e saj.<ref name="Shekhawat"/> Kjo çoi në ndërtimin e disa elementeve domethënëse zbukuruese arkitekturore, shpesh të lidhura me banesat dhe zonat urbane. Ata e siguronin mbijetesën e tyre edhe si monumente. Puset e shkallëzuar zakonisht konsistojnë në dy pjesë: një hapësirë vertikale nga e cila nxiret uji dhe kalimet e pjerrta rrethuese nëntokësore, dhomat dhe shkallët që ofronin afrimin për te pusi. Galeritë dhe dhomat që rrethojnë këta puse shpesh ishin të skalitura me detaje të rafinuara dhe bëheshin vendpushime të freskëta dhe të qeta gjatë verave të nxehta.<ref name="Davies 1989">{{cite book|last=Davies|first=Philip|title=The Penguin guide to the monuments of India|year=1989|publisher=Viking|location=London|isbn=0-14-008425-8}}</ref> == Emërtimet == [[File:Rajaon Ki Baoli.JPG|thumb|left|327px|Pamje e pusit të shkallëzuar Rajon Ki Baoli ne Delhi]] [[File:Sun Temple, Modhera 02.jpg|thumb|327px|Pusi i shkallëzuar i Tempullit Diellor të Modheras]] Për puset e shkallëzuar ekzistojnë një numër emrash të veçantë, disaherë thjeshtë vendorë. Në rajonet që flasin [[gjuha hindi|Hindi]], ata përshfshijnë emra të bazuar te ''baudi'' (duke përfshirë bawdi, bawri, baoli, bavadi, ose bavdi). Në gjuhën guxharati dhe marwari, ata zakonisht quhen ''vav'' ose ''vaav'' (në gjuhën guxharati: ''વાવ''). Emërtime të tjera përfshijnë ''kalyani ose pushkarani'', ''bawdi (në gjuhën raxhastani: बावड़ी)'', ''baoli'' (në gjuhën hindi: बावली) dhe ''barav'' (në gjuhën marathi: ''बारव''). ==Historia== {{Shiko gjithashtu|Historia e puseve të shkallëzuar në Guxharat}} [[File:Hoysala Stepped Well (Pushkarni) at Hulikere.jpg|thumb|left|345px|Pusi i shkallëzuar Hoysal ne Hulikere, distrikti Hassan ne Karnataka]] Pusi i shkallëzuar mund të jetë krijuar për të siguruar ujë gjatë periudhës së thatësirës. Uji konsiderohet i shenjtë që nga periudha Vedike dhe shkallët për të arritur te niveli i ujit në ujëmbledhësit artificialë mund të gjenden në sitet e [[Qytetërimi i Luginës së Indusit|Qytetërimit të Luginës së Indusit]] si [[Dholavira]] dhe [[Mohenjo-daro]].<ref name=news>{{Cite web|first=Suichi|last=Takezawa|journal=The Diverse Architectural World of The Indian Sub-Continent|volume=III|url=http://news-sv.aij.or.jp/jabs/s1/jabs0208-019.pdf|format=pdf|title=Stepwells -Cosmology of Subterranean Architecture as seen in Adalaj|accessdate=18 nëntor 2009}}</ref> [[Banja e Madhe e Mohenjo-daro-s|Mohenjo-daro]] ka puse cilindrikë të veshur me tulla që mund të jenë pararendësit e puseve të shkallëzuar.<ref name=L&B2>Morna Livingston & Milo Beach: ''Steps to Water: The Ancient Stepwells of India''; 2002, Princeton Architectural Press, ISBN 1-56898-324-7, fq. 19</ref> Puset e parë të [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|skalitur në shkëmb në Indi]] datojnë midis viteve 200-400 të e.s..<ref name=L&B/> Shembulli më i hershëm i pellgjeve si banja i arritshëm me shkallë gjendet në [[Grupet e shpellave budiste Junagadh|Shpellat Uperkot]] në Junagadh. Këto shpella datojnë nga shekulli i IV i e.s.. Navghan Kuvo, një pus me shkallë rrethore në afrsi është një tjetër shembull. Me gjasa i ndërtuar në Periudhën e Satrapisë Perëndimore (vitet 200-400 të e.s.) ose në Periudhën Maitreka (vitet 600-700) megjithëse disa e vendosin atë nga shekulli i XI. Adi Kadi ni Vavi i afërt është ndërtuar në gjysmën e dytë të shekullit të X ose në shekullin e XV.<ref name="Jain-Neubauer1981">{{cite book|author=Jutta Jain-Neubauer|title=The Stepwells of Gujarat: In Art-historical Perspective|url=http://books.google.com/books?id=61fSwBF4bbYC|year=1981|publisher=Abhinav Publications|isbn=978-0-391-02284-3|pages=19–25}}</ref> [[File:Stepped well at Jama Masjid Champaner.jpg|thumb|555px|Pusi i shkallëzuar i Xhamise Xhama Masjid ne Champaner, shembull i adoptimit mysliman te puseve te shkallezuar]] Puset e shkallëzuar në Dhank të distriktit Rajkot datojnë midis viteve 550-625 të e.s.. Pellgjet e shkallëzuar në Bhinmal (të viteve 850-950) kanë ndjekur ata.<ref name=L&B>Morna Livingston & Milo Beach: ''Steps to Water: The Ancient Stepwells of India''; 2002, Princeton Architectural Press, ISBN 1-56898-324-7, fq. xxiii</ref> Puset e shkallëzuar u ndërtuan në rajonin jug-perëndimor të [[Guxharat]]it rreth vitit 600 të e.s. nga ku u përhapën në veri në Raxhastan dhe në vazhdim në Indinë Veriore dhe Perëndimore. Fillimisht përdoreshin si një formë arti nga hindutë, ndërtimi i këtyre puseve të shkallëzuar arriti kulmin gjatë sundimit mysliman nga shekulli i XI deri në shekullin e XVI.<ref name="Davies 1989"/> Një nga shembujt më të hershëm ekzistues të puseve të shkallëzuar u ndërtua në shekullin e XI në [[Historia e puseve të shkallëzuar të Guxharatit|Guxharat]], [[Pusi i shkallëzuar i Mata Bhavanit]]. Një seri e gjatë shkallësh të çon te uji poshtë një serie pavjonesh të hapur shumë-katësh të vendosur përgjatë aksit lindje perëndim. Zbukurimet e rafinuara të kolonave, kllapave dhe trarëve janë një shembull i hershëm se si përdoreshin puset e shkallëzuar si një formë arti.<ref name="Tadgell 1990">{{cite book|last=Tadgell|first=Christopher|title=The History of Architecture in India|year=1990|publisher=Phaidon Press|location=London|isbn=0-7148-2960-9}}</ref> Sunduesit [[Perandoria Mogule|Mogul]] nuk e ndërprenë kulturën që praktikohej në këta puse të shkallëzuar dhe e inkurajuan ndërtimin e tyre. Autoritetet gjatë Sundimit Britanik e konsideruan higjenën e puseve të shkallëzuar më pak se të dëshirueshme dhe vendosën tubo dhe sisteme pompimi për ta zëvendësuar funksionin e tyre.<ref name="Tadgell 1990"/> [[File:Rani ki vav 02.jpg|thumb|right|345px|''[[Rani ki vavi]]'', Patan, Guxharat]] ==Domethënia== Pusi i shkallëzuar siguronë disponibilietetin e ujit gjatë periudhës së thatësirës. Puset e shkallëzuar kishin domethënie shoqërore, kulturore dhe fetare.<ref name="Tadgell 1990"/> Këta puse të shkallëzuar provuan se ishin struktura të forta të ndërtuara mirë, pas përballimit të tërmeteve të shumta të fuqishme.<ref name="Shekhawat"/> ==Detajet== Shumë puse të shkallëzuar kanë zbukurime dhe detaje aq të rafinuara sa ato të [[Tempulli hindu|tempujve hindu]]. Proporcionet në lidhje me trupin njerëzor u përdorën në dizajnin e tyre, ashtu si në shumë struktura të tjera të [[Arkitekturës Indiane]].<ref name="Livingston 2002">{{cite book|last=Livingston|first=Morna|title=Steps to Water: The Ancient Stepwells of India|url=https://archive.org/details/stepstowateranci0000livi|year=2002|publisher=Princeton Architectural|location=New York|isbn=1-56898-324-7}}</ref> [[File:Kalyani (temple tank) in Vijayanagara style in the Bhoganandishwara temple in Chikkaballapur district.jpg|thumb|345px|Kalyani i shkallezuar ne stilin Vijayanagara ne Tempullin Bhoga Nandishwara ne distriktin Chikkaballapur]] ==Në Indi== [[File:Public Bath in Mahanavami Dibba.JPG|thumb|left|358px|Pusi i shkallëzuar në [[Hampi]]]] Shumë puse të shkallëzuar të mbijetuar mund të gjenden në Karnatakan Veriore ([[Karnataka]]), [[Guxharat]], [[Raxhastani|Raxhastan]], [[Delhi]], [[Madia Pradeshi|Madia Pradesh]] dhe [[Maharashtra]]. Më domethënësit përfshijnë: * Chandinath Ki Bawadi, Bhinmal * Daadeli Vav, Bhinmal * [[Agrasen ki Baoli]], [[New Delhi]] * [[Rajon ki baoli]], [[New Delhi]] * [[Chand Baori]] në Abhaneri pranë Jaipurit në Raxhastan * Jachcha Ki Baori, qyteti i Hindaunit në bllokun Hindaun, Raxhastan * Charthana Baravi, distrikit Parbhani, [[Maharashtra]] * [[Rani ki vavi]] në Patan, [[Guxharat]] * [[Pusi i shkallëzuar Adalaj|Adalaj ni Vavi]] në Adalaj, Gandhinagar, [[Guxharat]] * [[Pusi i shkallëzuar Dada Harir]], Ahmedabad * Toor Ji Ki Baori, Jodhpur * Birkha Bawari, Jodhpur * Bhoot Baori, Jodhpur * Shahi Baoli, Lucknow * Raniji ki Baori në Bundi, Raxhastan; Bundi ka mbi 60 baolis mbrenda dhe rreth qytetit. ===Në Karnataka=== {{commons category|Stepwells in Karnataka|Puse të shkallëzuar në Karnataka}} * [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hampi aug09 243.jpg Pusi i shkallëzuar ose Pushkarani pranë Mahanavami dibbas] në [[Hampi]] ose ai në [[Vijayanagara]] në Karnatakan Veriore * [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stepped Well at ManikesvaraTemple in Lakkundi.JPG Pusi i shkallëzuar i Tempullit Manikesvara] në [[Lakkundi]] gjithashtu në Karnatakan Veriore * [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sudi_Nagakunda.jpg Nagakunda] [[Sudi]], Karnataka Veriore * [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kanakagiri Venkatappa Naik royal bath 1.jpg Banja mbretërore Venkatappa Naik] në Kanakagiri, Karnataka Veriore * [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mallikarjuna temple complex at Aihole.jpg Pusi i shkallëzuar në kompleksin tempullor të Mallikarjuna] [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Aihole Temple tank 1.jpg dhe Pusi i shkallëzuar] në [[Aihole]], Karnataka Veriore ==Në Pakistan== Puset e shkallëzuar nga Periudha Mogule ekzistojnë akoma në Pakistan. Disa janë ruajtur në kushtet e ruajtjes ndërsa të tjerë nuk janë. Midis tyre përfshihen: * [[Fortesa e Rohtas]], pranë Jhelumit * Wan Bhachrani, pranë Mianwalit * Losar Baoli, pranë [[Islamabadi]]t * Losar Baoli, Parku Sher Shah, Wah Cantt * Makli Baoli, pranë Thattas [[File:Shravanabelagola2007_-_05.jpg|thumb|333px|Pellgu i shkallëzuar i [[Shravanabelagola]]s, Karnataka]] ==Pellgjet e shkallëzuar== Pellgjet e shkallëzuar janë shumë të ngjashëm me puset e shkallëzuar në funksione por është e rëndësishme të bëhet dallimi midis këtyre dy tipeve të strukturave. Për shembull, pellgjet e shkallëzuar ndërtoheshin gjithmonë për të shoqëruar në tempull të afërt ndërsa puset e shkallëzuar pozicionoheshin larg nga vendet e zhurmshme dhe tërheqjet e ardhshme turistike.<ref>{{cite book|last=Jain-Neubauer|first=Jutta|title=The Stepwells of Gujarat: In Art-historical Perspective|year=1981|publisher=Abhinav|location=New Delhi|isbn=0-391-02284-9}}</ref> Ndërsa puset e shkallëzuar janë të errët dhe vështirësisht të dukshëm nga sipërfaqja, pellgjet e shkallëzuar janë të ndriçuar me dritë nga dielli. Gjithashtu, puset e shkallëzuar janë mjaft linearë në dizajn krahasuar me formën drejtkëndore të pellgjeve të shkallëzuar.<ref name="Livingston 2002"/> ==Ndikimi== [[File:Stepped Well at ManikesvaraTemple in Lakkundi.JPG|thumb|left|345px|Pusi i shkallezuar ne Tempullin Manikesvara ne [[Lakkundi]]]] Puset e shkallëzuar janë në mënyrë të padiskutueshme një nga kontributet më të pazakonta, por pak të njohura ndaj arkitekturës. Ata ndikuan shumë struktura të tjera në Arkitekturën Indiane, veçanërisht shumë që përfshijnë ujin në dizajnin e tyre.<ref name="Davies 1989"/> Ram Baghu në Agra ishte kopështi i parë Mogul në [[India|Indi]].<ref name="Livingston 2002"/> U projektua nga perandori Mogul Babur dhe pasqyron nocionin e parajsës jo vetëm përmes ujit dhe peizazhit, por edhe nëpërmjet simetrisë duke përfshirë një pishinë pasqyruese në planimetri. Natyrisht, ai ishte gjithashtu shumë i tërhequr nga puset e shkallëzuar dhe besoi se një i tillë do të plotësonte kopështin e pallatit të tij dhe ndërtoi një baoli në Fortesën e Agras. Shumë kopështe të tjera Mogule përfshijnë pishina pasqyruese për të zbukuruar peizazhin ose si një hyrje elegante. Kopështe të tjera të famshme që përfshijnë ujin në dizajnin e tyre përfshijnë: * [[Varri i Humayunit]], Nizamuddini Lindor, [[Delhi]] * [[Taxh Mahal]]i, [[Agra]] * Mehtab Baghu, [[Agra]] * Varri i Safdarjungut * [[Shalimar Baghu në Srinagar]], Jammu dhe Kashmir * Kopështet e Nishatit, Jammu dhe Kashmir * Kopështet e Yadvindras, Pinjore * Khusro Baghu, Allahabad * Roshanara Baghu * Kopështet e Brindavanit, Mysore, [[Karnataka]] (1927-1932) * Rashtrapati Bhavani, [[New Delhi]] (1911-1931) ==Shiko edhe== * [[Inxhinieria hidraulike e Qytetërimit të Luginës së Indusit]] * [[Ujëmbledhësit tempullor indianë]] * [[Ghatet]] * [[Johadi]] * [[Ujëmbledhësit vaditës të Indisë]] == Referime == <references/> ==Bibliografia== * Morna Livingston & Milo Beach: ''Steps to Water: The Ancient Stepwells of India''; 2002, Princeton Architectural Press, ISBN 1-56898-324-7. *Jutta Jain Neubauer: ''The Stepwells of Gujarat: An Art-historical Perspective'' (2001) * Morna Livingston: ''Steps to Water: The Ancient Stepwells of India'' (Princeton 2002) * Philip Davies: The Penguin guide to the monuments of India, Vol II (Londër: Viking, 1989) * Christopher Tadgell: The History of Architecture in India (Londër: Phaidon Press, 1990) *Abhilash Shekhawat: [http://www.indiasinvitation.com/stepwells_of_gujarat/ "Stepwells of Gujarat"]; India's Invitation. 2010. Kontrolluar më 29 mars 2012. ==Lidhje të jashtme== *[https://web.archive.org/web/20100903160914/http://www.infinityfoundation.com/hooja_book.htm Rima Hooja: "Channeling Nature: Hydraulics, Traditional Knowledge Systems, And Water Resource Management in India – A Historical Perspective"]. At infinityfoundation.com *{{cite web|url=http://www.indoarch.org/arch_glossary.php|title=Architecture of the Indian Subcontinent - glossary|publisher= Indoarch.org|accessdate=18 dhjetor 2006}} *[https://web.archive.org/web/20160625132516/http://agrasenkibaoli.com/ Agrasen ki Baoli] *[http://www.thisiscolossal.com/2015/08/stepwell-architecture/ Stepwell architecture] [[Kategoria:Arkitektura Indiane]] [[Kategoria:Uji]] [[Kategoria:Hinduizëm]] [[Kategoria:Arkitektura e Azisë Jugore]] 291nzyjab7wl721mzuum1ze78yydcmb 0 198128 2470408 2431033 2022-08-27T19:25:32Z InternetArchiveBot 115207 Adding 2 books for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[File:Singaperumalkovil1.JPG|thumb|318px|Tempulli Padalathri]] {{coord|12|45|43|N|80|00|15|E|display = title}} '''Tempulli Padalathri''' (i quajtur edhe '''Tempulli Singaperumalkoil''' ose '''Tempulli Narasimhar''') është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Vishnut, vendosur në Singaperumalkoil të distriktit të [[Kanchipurami]]t, në shtetin jugor [[India|indian]] [[Tamil Nadu]]. I ndërtuar në [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Arkitekturën e skalitur në shkëmb]], kushtuar Vishnut, që adhurohet si Narasimhari dhe bashkëshortja e tij Lakshmi si Ahobilavalli. Tempulli është ndërtuar nga sunduesit Pallava gjatë shekullit të VIII. Tempulli është i hapur nga ora 7 e mëngjesit deri në orën 12 të drekës dhe nga ora 4:30 pasdite deri në orën 8:30 të darkës si dhe ka katër rituale të përditshme në kohë të ndryshme të ditës. Në tempull zhvillohen festa të ndryshme, ku më të shquarat janë Chittirai Brahmotsavami gjatë prill–majit, Narasimha Jayanthi, Pavithra Utsavam gjatë ''Aanit'' (qershor–korrik) dhe festa e pluskimit Maasi gjatë shkurt–marsit. Tempulli mirëmbahet dhe administrohet nga Bordi i Besimit Hindu dhe Përkrahjes i Qeverisë së Tamil Nadusë. ==Legjendat== [[File:Singaperumalkovil8.JPG|thumb|left|327px|Shkallët që të çojnë te tempulli]] Sipas legjendave hindu, Singaperumalkovil referohet me fjalën sanskrite Padalathri. Tempulli përmendet te ''Brahmanda Purana'', që tregon se Vishnu iu shfaq si Narasimha të urtit që kryente pendesë në këtë vend pasi vrau mbretin demon Hiranyakasipu. Hiranyakasipu ishte duke shqetësuar Devat pasi ai mori një bekim nga [[Brahma]] që asnjë njeri nuk mund ta vriste atë. Djali i tij Prahlada ishte një besimtar i flaktë i Vishnut, gjë që Hiranyakasipu e shkurajonte. Ai u përpo gjithashtu ta vriste Prahaladin me mënyra të ndryshme, por u shpëtua nga hiri hyjnor i Vishnut si avatari i Narasimhas dhe i shfaqur nga një kolonë. Narasimha ishte një formë njerëzore me fytyrë luani e Vishnut dhe vrau Hiranyakasipun gjatë një mbrëmjeje në një portë, që nuk ishte as tokë as ajër. Inati i tij nuk u shua as pas vrasjes së mbretit demon, por Prahaladi këndoi dhe iu lut Narasimhas ta qetësonte, që ai pranoi ta bënte.<ref name=Madhavan/> Ai besohet gjithashtu se e qetësoi inatin e tij duke u larë në depozitën e tempullit në këtë vend. Uji besohet se u bë i kuq pas ngjarjes.<ref name=A>{{cite book|title=Temples of South India|url=https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan|first = Ambujam|last = Anantharaman|page = [https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan/page/149 149]|publisher = East West Books (Madras)|year = 2006|isbn=978-81-88661-42-8}}</ref> ==Historia== Singaperumalkovili fillimisht quhej me emra të ndryshëm si Azhwar Narasingadevar dhe Narsinga Vinnagar Azhwar. Tempulli zanafillor besohet se u ndërtuar në [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Arkitekturën e skalitur në shkëmb]] nga sunduesit Pallava, që ndërtuan tempujt shpellorë të një stili të ngjashëm në zonë.<ref>{{Cite book|title = Tourist guide to Tamil Nadu|year = 2007|publisher = T. Krishna Press|location = Chennai|page=26 |isbn=81-7478-177-3}}</ref> Mbishkrimet në muret e tempullit janë nga mbretëria Chola gjatë shekujve të X-XI. Mbishkrimet janë bërë në gjuhën tamile ose në shkrimin e vjetër tamil që tregojnë dhurime toke, fenerësh dhe banesash për tempullin.<ref>{{cite book|title = Lists of the Antiquarian Remains in the Presidency of Madras, Volume 1|url = https://books.google.co.in/books?id=QswOAAAAQAAJ&pg=PA191&dq=singaperumal&hl=en&sa=X&ved=0CDoQ6AEwBmoVChMIuIWMisSIyQIVpRamCh19CQhO#v=onepage&q=singaperumal&f=false|page = 191|last = Sewell|first=Robert|publisher = E. Keys|year = 1882}}</ref> Mbishkrimi më i vjetër i përket periudhës së mbretërimit të Raja Raja Cholas (985-1016), perandori më i famshëm Chola nga [[Thanjavuri]] në 990 që tregon një dhurim prej 26 delesh për ndriçimin e tempullit. Një tjetër mbishkrim nga faltorja Andal është dëmtuar, por tregon dhurimin e një individi për hyjninë kryesuese. Mbishkrimi i tretë është i dëmtuar, me gjasa nga shekulli i XI që paraqet dhurime për tempullin.<ref name=Madhavan/> ==Arkitektura== [[File:Singaperumalkovil3.JPG|thumb|327px|Hyrja e tempullit]] Tempulli është ndërtuar në [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Arkitekturën e skalitur në shkëmb]], zë rreth 0.61 hektarë dhe ka dy rrethime. Është i vendosur në Singaperumalkoil, një rrethin e vendosur 45 km nga [[Chennai]], kryeqyteti i shtetit indian [[Tamil Nadu]]. Hyjnia kryesuese e bujtur në shenjtëroren shpellore është një statujë e skalitur në shkëmb, në pozicion të ulur me këmbën e tij të djathtë të përthyer dhe këmbën e majtë të varur. Narasimha ka katër krahë me dy duartë e krejit që mbajnë guackën e kërmillit të detit dhe çakran, ndërsa dy duartë e poshtme që paraqesin Abaya Mudran dhe Uru hastan (duke qëndruar mbi gjunjët e tij). Ugra Narasimha paraqitet me një sy të tretë në ballin e tij, që zakonisht është një karakteristikë e tempujve të Shivës. Shenjtorja është e ruajtur nga dy statuja dvarapala, nga një në secilin krahë. Faltorja e bashkëshortes së tij, Ahobilavallit gjendet në rrethimin e dytë, që besohet se është një shtim i mëvonshëm. Në të djathtë të shenjtërores ndodhet një faltore për Andalin. Ndërsa dy faltoret për Ahobilavallin dhe Andalin kanë rrethime ndryshe nga faltorja e Narasimharit.<ref name="dinamalar"/> Faltorja e Garudës e drejtuar nga Narasimhari, kalërimi shqiponjë i Vishnut, gjendet në aksin e faltores qendrore. Faltorja qendrore arrihet nëpërmjet mahamandapas, salla e adhurimit dhe një ardha mandapa e ngushtë. Shtylla e flamurit gjendet mbrapa faltores së Garudës, në aksin e faltores qendrore dhe kullës së portikut. Në të dy krahët e sallës së adhurimit ka imazhe të azhwarëve dhe faltorja e Ahobilavallit gjendet në rrethimin e dytë. [[Vimana]], kulla me çati mbi [[Garbhagriha|shenjtërore]], ka imazhe prej stukoje të avatarëve të ndryshëm të Vishnut. Në kompleks ka gjithashtu faltore të veçanta për Lakshmi Narasimhan, Ramanujan, Manavala Mamunigalin dhe Vishwaksenan.<ref name=Madhavan/> ==Praktikat adhuruese dhe festat== [[File:Singaperumalkovil4.JPG|thumb|left|327px|Pamje e kullave të tempullit]] Tempulli ndjek traditën e sektit vaishnavit Thenkalai bazuar mbi traditën agamike Vaikasana. Tempull qëndron i hapur nga ora 6:30 e mëngjesit deri në orën 12 të mesditës dhe nga ora 4:00 pasdite deri në orën 8:30 të mbrëmjes. Priftërinjtë e tempullit i kryejnë ritualet ''puxha'' gjatë festave dhe mbi një bazë ditore. Si në tempujt e tjerë të Vishnut në [[Tamil Nadu]], priftërinjtë i përkasin nënkastës brahmine të bashkësisë Vaishnavaite. Ritualet e tempullit kryhen katër herë në ditë: ''Ushathkalami'' në orën 8 të mëngjesit, ''Kalasanthi'' në orën 10:00 po të mëngjesit, ''Sayarakshai'' në orën 5:00 pasdite dhe ''Ardha Jamami'' në orën 8:00 të mbrëmjes. Çdo ritual ka tre faza: ''alangarami'' (dekorimi), ''neivethanami'' (ofrimi i ushqimit) dhe ''deepa aradanai'' (tundja e fenerëve) si për Narasimharin ashtu dhe për bashkëshorten e tij Ahobilavalli. Në tempull zhvillohen gjithashtu rituale javore, dy-javore dhe mujore.<ref name="dinamalar">{{cite web|title=Sri Patalathri Narasimhar temple|url=http://temple.dinamalar.com/en/new_en.php?id=946|publisher=Dinamalar|year=2014|accessdate=9 nëntor 2015}}</ref><ref name=Madhavan>{{cite book|title=Vishnu Temples of South India Volume 1 (Tamil Nadu)|first=Chithra|publisher=Chithra Madhavan|last=Madhavan|isbn=978-81-908445-0-5|year=2007|pages=101-5}}</ref> Në tempull zhvillohen festa të ndryshme, ku më të shquarat prej tyre janë Chittirai Brahmotsavami gjatë muajve prill–maj, Narasimha Jayanthi, Pavithra Utsavami gjatë ''Aanit'' (qershor–korrik) dhe festa e pluskimit Maasi gjatë muajve shkurt–mars. Gjatë Aani Brahmotsavamit, karroja tempullore që bujt hyjnitë festive të Narasimharit dhe Ahobilavallit shëtitet përreth rrugëve të Singaperumalkoilit. Gjatë festës së pluskimit në shkurt-mars, hyjnitë kryesuese çohen në lundrim përreth depozitës ujëmbledhëse të tempullit. Në tempull zhvillohen festa pothuajse çdo muaj. Tempulli mirëmbahet dhe administrohet nga Bordi i Besimt Hindu dhe Përkrahjes së Qeverisë së Tamil Nadusë.<ref name=Hindu>{{cite news|title=Brahmotsavam at Singaperumalkoil|url=http://www.thehindu.com/thehindu/fr/2003/06/06/stories/2003060601400400.htm|newspaper=The Hindu|date=6 qershor 2003|accessdate=9 nëntor 2015|last=T.A.|first=Srinivasan|archive-date=19 nëntor 2004|archive-url=https://web.archive.org/web/20041119174916/http://www.thehindu.com/thehindu/fr/2003/06/06/stories/2003060601400400.htm|url-status=dead}}</ref> ==Shiko edhe== * [[Tempulli Marundeeswarar në Thirukachur|Tempulli Thirukachur Marundeeswarar]] * [[Tempulli Kachabeswarar në Thirukachur|Tempulli Thirukachur Kachabeswarar]] * [[Arkitektura shkëmbore e Indisë]] * [[Tempulli hindu]] * [[Arkitektura Pallava]] * [[Arkitektura Dravidiane]] == Referime == {{reflist}} ==Bibliografia== * {{cite book|title=Temples of South India|url=https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan|first = Ambujam|last = Anantharaman|publisher = East West Books (Madras)|year = 2006|isbn=978-81-88661-42-8}} * {{cite book|title=Vishnu Temples of South India Volume 1 (Tamil Nadu)|first=Chithra|publisher=Chithra Madhavan|last=Madhavan|isbn=978-81-908445-0-5|year=2007}} * {{cite book|title = Lists of the Antiquarian Remains in the Presidency of Madras, Volume 1|url = https://books.google.co.in/books?id=QswOAAAAQAAJ|last = Sewell|first=Robert|publisher = E. Keys|year = 1882}} * {{Cite book|title = Tourist guide to Tamil Nadu|year = 2007|publisher = T. Krishna Press|location = Chennai|page=26 |isbn=81-7478-177-3}} ==Lidhje të jashtme== {{Commons category|Singaperumalkovil}} * {{cite web|title=Sri Patalathri Narasimhar temple|url=http://temple.dinamalar.com/en/new_en.php?id=946|publisher=Dinamalar|year=2014|accessdate=9 nëntor 2015}} [[Kategoria:Hinduizëm]] [[Kategoria:Tempuj]] [[Kategoria:Monumente në Indi]] [[Kategoria:Shekulli VIII]] dpjgy1me8rdm07jbdzo4cp6cqy03s5b 0 198273 2470414 2431038 2022-08-27T19:44:13Z InternetArchiveBot 115207 Adding 2 books for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[File:Thiruvidanthai1.JPG|thumb|280px|Kolonë me relieve në Tempullin Nithyakalyana Perumal]] {{coord|13.05|80.27|display= title}} '''Tempulli Nithyakalayana Perumal''' ose '''Nithya Kalyana Perumal''' në Thiruvidandai, një fshat në distriktin e [[Kanchipurami]]t në shtetin jugor [[India|indian]] [[Tamil Nadu]], është një [[tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar adhurimit Vishnut. I ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]], tempulli është lartësuar nga ''Divya Prabandha'', kanoni i hershëm mesjetar tamil i shenjtëve alvarë nga shekujt e VI-IX. Për rrjedhojë është një prej 108 ''[[Divya Desamët|Divyadesamëve]]'' kushtuar Vishnut, që adhurohet si Nithyakalayana Perumali dhe bashkëshortes së tij Lakshmi si Komalavalli Thayar.<ref>{{cite book|title=108 Vaishnavite Divya Desams: Divya desams in Pandya Nadu|first = M. S.|last=Ramesh|year=1993}}</ref> Struktura zanafillore e tempullit u ndërtua nga Dinastia Pallava gjatë shekullit të VII, me shtesa të mëvonshme nga Dinastia mesjetare Chola gjatë shekullit të XI. Tempulli rrethohet nga një mur graniti që përfshin të gjitha faltoret e tij. Depozita e tempullit gjendet përkundrejt tempullit jashtë hyrjes kryesore. Tempulli ndjek traditën e sektit Thenkalai të Vaishnavizmit. Në tempull zhvillohen katër rituale të përditshme dhe shumë festa vjetore, nga të cilat më të shquarat janë Chittirai Brahmotsavam gjatë muajit tamil të ''Chittirait'' (gjatë prill - majit) dhe Vaikuntha Ekadashi gjatë ''Margazhit'' (dhjetor - janar). Tempulli mirëmbahet dhe administrohet nga Bordi i Besimit Hindu dhe Përkrahjes në Qeverinë e Tamil Nadusë. ==Historia== {{Multiple image|caption_align=center|header_align=center |align=left | total_width = 516 | width1 = 3264 | height1 = 2448 | width2 = 3264 | height2 = 2448 |direction=horizontal |image1=Thiruvidanthai3.JPG |image2=Thiruvidanthai5.JPG |footer=Imazhe të faltoreve në kompleksin tempullor |footer_align=center }} Tempulli u ndërtua gjatë mbretërimit të Dinastisë Pallava në shekullin e VII.<ref name=hindu1>{{cite news|title = Rare Vishnu sculpture found at Thiruvidanthai|url = http://www.thehindu.com/2005/05/31/stories/2005053111450500.htm|date = 31 maj 2005|accessdate = 29 nëntor 2015|publisher = The Hindu|first = T.A.|last = Subramanian}}</ref> [[Kanchipurami]] ishte kryeqyteti i mbretërisë Pallava që sundonte rajonin gjatë shekujve të VI dhe të IX. [[Mahabalipurami|Mamallapurami]] dhe Thiruvidanthai u shfaqën si qytete dhe porte të fuqishme të mbretërisë së tyre. Tempulli tempulli mendohet se u ndërtua bashkë me tempujt e tjerë monumentalë në rajon.<ref>{{Cite book|last=Rao|first=P.V.L. Narasimha|title=Kanchipuram – Land of Legends, Saints & Temples|year=2008|url = https://books.google.co.in/books?id=GTMTQLuCNSMC&pg=PA141&dq=thiruvidantai+history&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiOjvfgh5rLAhXMV44KHao2Bp8Q6AEIHTAA#v=onepage&q=thiruvidantai%20history&f=false|page=141}}</ref> The temple has inscriptions dated 959 CE from the Pallava times.<ref>{{cite book|title=PILC Journal of Dravidic Studies: PJDS., Volume 13|year=2003|page=111}}</ref> Në tempull u bënë shtesa të mëvonshme nga mbretërit Chola siç tregohet nga një mbishkrim i vitit të 35-të të mbretërimit të Rajadhiraja Cholas gjatë vitit 1052. Raja Raja Chola mendohet se ka organizuar festën Panguni Uthiram gjatë vitit 1003. Në tempull gjenden edhe mbishkrime që tregojnë kontributet dashamirëse nga Kulothunga Chola I gjatë vitit 1115.<ref name=census>{{cite book|title = Temples of Tamil Nadu - Kancheepuram district|first = Dr. C.|last = Chandramouli|year = 2003}}</ref> Tempulli është shpallur monument i Archaeological Survey of India bazuar mbi mbishkrimet e tij.<ref name="ASI">{{cite web|url = http://asi.nic.in/asi_monu_alphalist_tamilnadu.asp|title = List of Ancient Monument and Archeological Sites and Remains of Chennai and Tiruchur Circle|accessdate = 28 shkurt 2016|work=ASI|publisher = Archaeological Survey of India}}</ref> Është një monumente i mirëmbajtur nga qarku i [[Chennai]]t dhe nënqarku i Mamallapuramit të institucionit.<ref name="ASI1">{{cite web|url = http://asichennai.gov.in/mamallapuram_sub_circle.html|title = List of Monuments and Sites: Mamallapuram subcircle|accessdate = 28 shkurt 2015|work=ASI|publisher = Archaeological Survey of India, Chennai}}</ref> Tempulli ka një palakin të bërë prej fildishi, i vetmi në llojin e tij për ndonjë tempull hindu.<ref name=R/> ==Arkitektura== [[File:Thiruvidanthai14.JPG|thumb|327px|Salla me kolona të pajisura me relieve përpara tempullit]] Tempulli Nithyakalyana Perumal është i vendosur në Thiruvidandai, një fshat në distriktin e [[Kanchipurami]]t gjatë Rrugës së Bregut Lindore [[Chennai]] - [[Mahabalipurami|Mahabalipuram]], 38 km nga Chennai. Depozita tempullore gjendet përballë tempullit në skajin e rrugës. [[Garbhagriha|Shenjtërorja]] arrihet nëpërmjet një salle me gjashtëmbëdhjetë kolona të skalitura me relieve përballë tempullit. Tempulli ka dy rrethime që hyhen nëpërmjet dy kullave [[Gopurami|gopuram]] me çati të sheshta. Të tëra faltoret në tempull janë të përfshira brenda rrethimit të mureve prej [[graniti]]. Rrethimi i dytë ka dy shtylla, secila prej të cilave e vendosur në aksin e shenjtërores dhe hyrjes. Rrethimi ka gjithashtu një sallë për të bujtur [[Karroja tempullore|karron tempullore]]. Shenjtërorja arrihet nëpërmjet një salle mbledhjeje dhe lutjesh. Statuja prej graniti e Nithyakalyana Perumalit në formën e Varahas që mban Bhudevin në prehrin e tij është e vendosur në shenjtërore. Statuja është rreth 2.14 m e lartë dhe është një imazhet më të rralla të hyjnisë.<ref name=hindu1/> Garuda, shqiponja ''vahana'' e Vishnut ka një faltore të vogël të drejtuar nga shenjtërorja. Faltorja e Ranganatharit gjendet në rrethimin e parë, paralele me shenjtëroren. Këndi veri-perëndimor i tempullit bujt faltoren e Komalavallit. Në muret përreth sallës së mbledhjes dhe lutjeve ka disa mbishkrime.<ref name=A/> Depozita tempullore (Teertham ose pushkarani) quhet Kalyana Theertham, ndërsa [[vimana]] mbi shenjtërore quhet Kalyana Vimana. ==Aspektet fetare== {{Multiple image|caption_align=center|header_align=center |align=left | total_width = 432 | width1 = 2234 | height1 = 3200 | width2 = 2268| height2 = 3242 |direction=horizontal |image1=Thiruvidanthai9.JPG |image2=Thiruvidanthai10.JPG |footer=Skulptura të Varahas dhe Narasimhas në kolona |footer_align=center }} ===Legjendat=== Sipas legjendave hindu, gardianët dvarapala të portës së Vishnut Jaya dhe Vijaya janë mallkuar nga të urtit që ata të lindin si [[asura]] (demonë) gjatë lindjes së tyre të ardhshme. Ata lindën në tokë si Hiranyaksha dhe Hiranyakashipu të urtit Kashyapa dhe gruas së tij Diti. Vëllezërit demonë sipas fuqisë së tyre, morën kontrollin e universit. Vëllai i madh, Hiranyaksha kreu pendesë dhe mori bekimin nga Brahma, që e bëri atë të pamposhtshëm nga çdo kafshë apo njeri. Hiranyaksha zaptoi tokën, të personifikuar si hyjnesha Bhudevi dhe e fsheu nën oqean. Të gjitha hyjnitë qiellore dhe të urtët shkuan te Vishnu për zgjidhje. Meqë Hiranyaksha nuk e përfshinte derrin e egër në lisën e kafshëve që nuk mund ta vrisnin atë, Vishnu mori këtë formë me çataj të stërmëdhenj dhe zbriti në oqeanin zanafillor. Hiranyaksha e pengoi Varahan dhe kështu zhvilloi një përleshje të gjatë. Të dy luftuan me njëri-tjetrin me çomagat e tyre, ku Varaha do të dilte fitimtar pas një dueli njëmijë-vjeçar. Varaha doli nga oqeani me tokën në çatallet e tij dhe e vendosi në vendin e saj të mëparshëm. Varaha me tokën mbi çatajt e tij do të bëhej paraqitja më e shpeshtë e tij. Hyjnesha-Tokë, Bhudevi ra në dashuri me Varahan, të cilën besohet se ai e mori në gjunjtë e tij në këtë vend.<ref name=dinamalar/> Besohet gjithashtu se një numër shërbyesesh pritën të martoheshin me Varahan, derrin e egër me pamje të zgjuar. Besohet gjithashtu se sipas dëshirës së të urtit Kalava, që donte që Vishnu të martohej me 360 vajzat e tij. Varaha u martua me 360 vajzat, një në çdo ditë gjatë gjithë vitit. Meqë ai besohet se u martua me shërbyese ditore, ai u bë i njohur si Nithyakalyana Perumal (që do të thotë zoti që martohet përditë).<ref name=A>{{cite book|title=Temples of South India|url=https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan|first=Ambujam|last=Anantharaman|pages=[https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan/page/136 136]–7|year=2006|isbn=978-81-88661-42-8}}</ref> [[File:Thiruvidanthai8.JPG|thumb|327px|Tempulli Nithya Kalyana Perumal]] Sipas një tjetër legjende hindu, një mbret i quajtur Harikesarivarman e kishte zakon ta vizitonte tempullin çdo ditë nga [[Mahabalipurami]] dhe që donte të ngulitej në këtë vend. Vishnu ishte i kënaqur nga përkushtimi i tij dhe iu shfaq si Sthalasayana Perumali në Mahabalipuram – legjenda është e lidhur me Tempullin Thirukadalmallai në Mahabalipuram.<ref name=R>{{cite book|title=An introduction to religion and Philosophy - Tévarám and Tivviyappirapantam|first = Dr. R.|last = Vijayalakshmy|year = 2001|pages=449–51}}</ref> ===Domethënia fetare=== [[File:Thiruvidanthai15.JPG|thumb|left|309px|Një sallë me kolona dhe Kalayana Theerthami, depozita tempullore]] Tempulli Nithyakalayana Perumal është lartësuar nga ''Nalayira Divya Prabhanda'', kanoni vaishnavit i shekujve të VII-IX, nga Thirumangai Azhwari. Tempulli për rrjedhojë është klasifikuar si ''[[Divya Desamët|Divyadesam]]'', një nga 108 tempujt e Vishnut që janë përmendur në vepër. Thirumangai Azhwari i ka thurur lavde fuqive të Komalavalli Thayarit.<ref>{{cite book|title = Sri Pei Azhwar's Moonram Thiruvandhadi|author1 = Pēyāl̲vār|author2 = M. Rajagopalan|year = 2004|publisher = N. Rajagopalan|page=75}}</ref> Tempulli përmendet edhe në veprat e mëvonshme të Nathamunit, Thirukachi Nambit, Ramanujas dhe Manavala Mamunigalit. Gjatë shekujve të XVIII dhe të XIX, tempulli përmendet në mjaft vepra si ''108 Tirupathi Anthathi'' nga Divya Kavi Pillai Perumal Aiyangari.<ref name=dinamalar>{{cite web|title = Sri Nitya Kalyana Perumal temple|url = http://temple.dinamalar.com/en/new_en.php?id=263|publisher = Dinamalar|accessdate = 31 maj 2014|year=2014}}</ref> Sipas legjendës së Nithyakalyana Perumalit, ku Vishnu besohet se martohet përditë, tempulli frekuentohet nga njerëzit që kërkojnë të martohen ose që po u vonohet martesa. Një praktikë e zakonshme adhurimi është ti ofrohen kurora hyjnisë kryesuese, duke ja vendosur atij dhe duke ecur në mënyrë rituale përreth shenjtëores së tempullit nëntë herë. Ranganatha, forma e shtrirë e Vishnut, besohet se ka ndjekur martesën e parë dhe pasi mësoi se është një martesë e përditshme, e vendosi banesën e tij në tempull.<ref name=A/> ===Praktikat e adhurimit dhe festat=== Megjithëse tempulli është një monument arkeologjik, ai vazhdon të kryej praktikat e adhurimit.<ref name=hindu2>{{cite news|title=Conservation and worship at temples can co-exist|url = http://www.thehindu.com/news/cities/chennai/conservation-and-worship-at-temples-can-coexist/article3525118.ece|location = Chennai|date=14 qershor 2012|accessdate=29 nëntor 2015|publisher=The Hindu|last = Sridhar|first=Ashaa}}</ref> Tempulli ndjek traditën e sektit Thenkalai të adhurimit vaishnavit bazuar mbi traditën agamike Vaikasana. Tempulli është i hapur nga ora 6:30 e mëngjesit deri në orën 12 të mesditës dhe nga ora 3:00 pasdite deri në orën 9:00 të darkës. Priftërinjtë e tij kryejnë rituale ''puxha'' gjatë festave dhe mbi një bazë ditore. Ritualet kryhen katër herë në ditë: ''Ushathkalami'' në orën 8 të mëngjesit, ''Kalasanthi'' në orën 10:00 po të mëngjesit, ''Sayarakshai'' në orën 5:00 pasdite dhe ''Ardha Jamami'' në orën 8:00 të mbrëmjes. Çdo ritual ka tre faza: ''alangarami'' (dekorimi), ''neivethanami'' (ofrimi i ushqimit) dhe ''deepa aradanai'' (tundja e fenerëve) si për Nithyakalyana Perumalin ashtu dhe për bashkëshorten e tij, Komalavallin. Në tempull zhvillohen gjithashtu rituale javore, dy-javore dhe muajore. Në tempull zhvillohen festa të ndryshme, ku më të shquarat janë Chittirai Brahmotsavami gjatë muajit tamil të ''Chittirait'' (prill - maj) dhe Vaikuntha Ekadashi gjatë ''Margazhit'' (dhjetor - janar).<ref name=dinamalar/> Gjatë festës Brahmotsavam, hyjnitë festive të Nithyakalyana Perumalit dhe Komalavallit shëtiten në procesion përreth rrugëve të tempullit. Tempulli mirëmbahet dhe administrohet nga Bordi i Besimit Hindu dhe Përkrahjes së Qeverisë së Tamil Nadusë.<ref name=hindu1/> Tempulli është një nga destinacionet më të vizituara turistike në rajonin [[Chennai]] - Mahabalipuram.<ref name=hindu3>{{cite news|title= Hop-on, hop-off bus service in Chennai withdrawn|url=http://www.thehindu.com/news/cities/chennai/hopon-hopoff-bus-service-in-chennai-withdrawn/article5563325.ece|date=11 janar 2014|accessdate=29 nëntor 2015|publisher=The Hindu|last=Sekar|first=Sunitha}}</ref> ==Shiko edhe== * [[Arkitektura Dravidiane]] * [[Arkitektura Pallava]] * [[Tempulli hindu]] == Referime == {{reflist}} ==Bibliografia== * {{cite book|title=Temples of South India|url=https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan|first=Ambujam|last=Anantharaman|publisher=East West Books (Madras)|year=2006|isbn=978-81-88661-42-8}} * {{cite book|title = Temples of Tamil Nadu - Kancheepuram district|first = Dr. C.|last = Chandramouli|publisher = Directorate of Census Operations, Tamil Nadu|year = 2003|location = Chennai}} * {{cite book|title = Sri Pei Azhwar's Moonram Thiruvandhadi|author1 = Pēyāl̲vār|author2 = M. Rajagopalan|year = 2004|publisher = N. Rajagopalan|page=75}} * {{cite book|title=108 Vaishnavite Divya Desams: Divya desams in Pandya Nadu|first = M. S.|last=Ramesh|publisher = Tirumala Tirupati Devasthanams|location = Tirupati|year=1993}} * {{Cite book|last=Rao|first=P.V.L. Narasimha|title=Kanchipuram – Land of Legends, Saints & Temples|year=2008|publisher=Readworthy Publications (P) Ltd.|location=New Delhi|isbn=978-93-5018-104-1|url = https://books.google.co.in/books?id=GTMTQLuCNSMC}} * {{cite book|title=An introduction to religion and Philosophy - Tévarám and Tivviyappirapantam|first = Dr. R.|last = Vijayalakshmy|publisher = International Institute of Tamil Studies|location = Chennai|year = 2001|edition = 1st}}</ref> * {{cite book|title=PILC Journal of Dravidic Studies: PJDS., Volume 13|publisher=Pondicherry Institute of Linguistics and Culture|year=2003}} ==Lidhje të jashtme== {{commons category|Nithyakalyana Perumal temple|Tempulli Nithyakalyana Perumal}} * [http://www.indiantemples.com/Tamilnadu/df064.html About Thirukadigai] [[Kategoria:Hinduizëm]] [[Kategoria:Tempuj]] [[Kategoria:Monumente në Indi]] [[Kategoria:Shekulli VII]] cy5soaptn3t8l8oodmtkh1202cdwm7a 0 198367 2470457 2431042 2022-08-27T23:08:08Z InternetArchiveBot 115207 Adding 2 books for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[File:Sundaravarada Perumal temple1.JPG|thumb|280px|Tempulli Sundaravarada Perumal]] {{coord|12|36|53|N|79|45|18|E|display = title}} '''Tempulli Sundaravarada Perumal''' në [[Uthirameruri|Uthiramerur]], një fshat në shtetin jugor të [[India|Indisë]] [[Tamil Nadu]], është një [[tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Vishnut. Tempulli është ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]]. Vishnu adhurohet si Sundaravarada Perumali ndërsa bashkëshortja e tij Lakshmi si Anandavalli. Tempulli u ndërtua fillimisht nga Dinastia Pallava, me shtesa të mëvonshme nga dinastitë Chola, Pandya, Sambuvaraya, Vijayanagara dhe Nayak. Tempulli rrethohet nga një mur graniti, që përfshin të gjitha faltoret. Ai ka një [[Gopurami|raxhagopuram]], kulla mbi portik, me pesë kate. Depozita tempullore gjendet pranë tempullit, jashtë hyrjes kryesore. Ndryshe nga tempujt e tjerë, ai ka tre shenjtërore në një strukturë dy katëshe dhe tre faltore në tre drejtimet kardinale në katin e poshtëm. Sundaravarada Perumali besohet se iu shfaq Arjunas, Nakulas dhe Sahadevas, princave Pandava të ''[[Mahabharata]]s'', ndërsa Anandavalli u shfaq për gruan e tyre, Draupadin. Tempulli ndjek traditën Vadakalai të adhurimit. Ai zhvillon gjashtë rituale të përditshme dhe shumë festa të përvitshme, nga të cilat më të shquarat janë Brahmotsavami gjatë muajit tamil të ''Chittirait'' (prill - maj), Pavitrotsava gjatë ''Adit'' (korrik - gusht) dhe Sri Jayanti gjatë ''Avanit'' (gusht - shtator). Tempulli mirëmbahet dhe administrohet nga Bordi Përkrahjes dhe Besimit Hindu në Qeverinë e Tamil Nadusë. ==Historia== [[File:Sundaravarada Perumal temple2.JPG|thumb|left|339px|Pamje e depozitës tempullore]] [[Uthirameruri]] ka qenë sunduar nga dinastitë Pallava, Chola, Pandya, Sambuvaraya, Vijayanagara dhe Nayak. Sipas mbishkrimeve në tempull, mbreti Pallava, Nandivarman II (720–796) e krijoi fshatin rreth vitit 750.<ref name="Constitution 1,000 years ago">{{cite news|url = http://www.hindu.com/fr/2008/07/11/stories/2008071151250300.htm|location = Chennai, India|work = The Hindu|title = Constitution 1,000 years ago|date = 11 korrik 2008|access-date = 30 shtator 2016|archive-date = 14 korrik 2008|archive-url = https://web.archive.org/web/20080714154459/http://www.hindu.com/fr/2008/07/11/stories/2008071151250300.htm|url-status = dead}}</ref> Besohet se ai ia dhuroi fshatin brahminëve vedik nga bashkësia Vaishanvite. Mbishkrimet përmendin katër mbretër Pallava deri në vitin 900. Në tempull ka një tërësi prej 25 mbishkrimesh nga Periudha Pallava. Tempulli u ndërtua nga Nandivarmani II i modeluar sipas [[Tiru Parameswara Vinnagarami|Tempulli Vaikuntantha Perumal]] i [[Kanchipurami]]t. Nga mbishkrimet, mësohet se tempulli u ndërtua sipas parimeve agamike nga arkitekti Takshaka i Patakas dhe me këshillimin ekspert të agamikëvë të fshatit.<ref name=M/> {{Multiple image|caption_align=center|header_align=center |align=right | total_width = 567 | width1 = 3264 | height1 = 2448 | width2 = 3264 | height2 = 2448 |direction=horizontal |image1 = Sundaravarada Perumal temple16.JPG |image2 = Sundaravarada Perumal temple8.JPG |footer = Pamje të kompleksit }} Dinastia Chola e pushtoi rajonin dhe vuri sundimin e saj gjatë gjysmës së dytë të shekullit të IX. Ka mbishkrime nga periudha e Parantaka Cholas I (907–950), Rajaraja Cholas I (985–1014), Rajendra Cholas I (1012–1044) dhe Kulothunga Cholas I (1070–1120) që tregojnë dhurime të ndryshme për tempullin. Në mbishkrime dokumentohet procesi i zgjedhjes demokratike të përfaqësuesve vendorë gjatë sundimit Chola nëpërmjet një sistemi të quajtur Kudavolai.<ref name=Nag1216>{{cite book|title = Uttaramerur|first = R.|last = Nagaswamy|year = 2003|pages = 12-6}}</ref><ref>{{cite book|title = Temples of Kr̥ṣṇa in South India: History, Art, and Traditions in Tamilnāḍu|page = 88|first = T.|last = Padmaja}}</ref> Rajoni dhe fshati ranë nën ndikimin Pandyan gjatë shekullit të XIII dhe për pasojë nën sundimin e e Vijaya Gandagopalas. Ai e riemërtoi fshatin e Gandagopala Chaturvedhi Managalamit. Gjatë periudhës së fundit, fshati i shkëmbeu sunduesit nga ata Pallava, Telugu Chola, Samburavarayarë dhe më në fundi te Kumara Kampana. Perandori Vijayanagara, Krishnadevaraya (1502–29) bëri modifikime te Tempulli Sundaravarada, Subhramanya dhe ai Kailasanatha në fshat. Fshati ishte skena e luftës midis Lingmas dhe Yachamas gjatë shekullit të XVII. Luftërat Karnatike u luftuan në Vandavasin e afërt midis britanikëve dhe francezëve gjatë shekullit të XVIII.<ref name=Nag1216/> Tempulli mirëmbahet dhe administrohet nga Bordi i Përkrahjes dhe Besimit Hindu në Qeverinë e Tamil Nadusë. Bazuar te mbishkrimet, tempulli është quajtur me shumë emra, si Vellai Vishnugraham, Vellai Murthi Emperan, Vellaimurthi Azhwar, Rajendra Chola Vinnagar Azhwar dhe Sokka Perumal.<ref name=M/> ==Arkitektura== {{Multiple image| total_width = 543 | align = left | direction = horizontal | width1 = 3264 | height1 = 2448 | width2 = 3264 | height2 = 2448 | image1 = Sundaravarada Perumal temple9.JPG | image2 = Sundaravarada Perumal temple10.JPG | footer = Imazhe të kompleksit }} Tempulli Sundaravarada Perumal shtrihet në një sipërfaqe prej rreth 0.81 hektarësh (ose 2 akresh) dhe ka një ''[[Gopurami|gopuram]]'' (kullë mbi portik) me pesë kate. Tempulli është i rrethuar në një rrethim drejtkëndor me mure të stërmëdhenj prej [[graniti]]. Ndryshe nga tempujt e tjerë të Indisë së Jugut, ku ka vetëm një shenjtërore që bujt hyjninë kryesuese, Tempulli Sundaravarada ka shenjtërore dykatëshe dhe tre faltore në drejtimet kardinale përreth shenjtërores.<ref name=M/> Shenjtërorja në katin e poshtëm bujt imazhin e Chaturbhujanga Vishnut të paraqitur me katër krahë. Dy nga krahët e tij mbajnë shankha (guackë kërmilli deti) dhe Sudarshan Çakran, ndërsa i treti është paraqitur në ''Abhaya hasta'' (shenja e ruajtjes) dhe i katërti në ''kati hasta'' (duke qëndruar mbi kofshë). Statuja është paraqitur në këmbë, zakonisht i quajtur Sundaravarada Perumal. Shenjtërorja bujt gjithashtu statujat e Sridevit dhe Bhudevit në të dy krahët e Sundaravaradas. Statuja festive e Sundaravaradas bujtet po në të njëjtën shenjtërore. Kati i parë arrihet nga një palë shkallë në të dy krahët, ku zakonisht njëra përdoret për tu ngjitur dhe tjetra për të zbritur. Shenjtërorja e katit të parë bujt imazhet e Vaikuntavaradas në posturë të ulur me Sridevin dhe Bhudevin në të dy krahët e tij. Shenjtërorja është bërë prej druri dhe kanjë rrethim të ngushtë përreth saj. Përreth saj ndodhen faltore për Arjunan, Krishnan dhe Yoga Narasimhan. Një tjetër palë shkallë të çojnë në katin e kreut që përmban shenjtëroren e Ananda Padmanabhas në posturë të shtrirë mbi gjarpërin e tij Adisesha. Në shenjtëore shihen po ashtu imazhet e Bhudevit dhe të urtit Markendeya. [[Vimana]], kulla mbi çatinë e shenjtërores, e quajtur Padma Kosthta Ashtanga Vimana, paraqet relieve skulpturore të nëntë formave të ndryshme të Vishnut.<ref name=M/><ref name=A>{{cite book|title = Temples of South India|url = https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan|first = Ambujam|last = Anantharaman|page = [https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan/page/175 175]|year = 2006|isbn=978-81-88661-42-8}}</ref> Faltorja e bashkëshortes së Sundaravarada Perumalit, Anandavalli, gjendet në jug të faltores kryesore në katin poshtëm. Përreth rrethimit të parë gjenden faltoret e veçanta për Lakshmi Narasimhan, Raman, Andalin, Narasimhan dhe Manavala Mamunigalin. Depozita tempullore, e quajtur Vairamegha tataka, e vendosur në perëndim të tempullit, është përmendur në mjaft mbishkrime.<ref name=M/> ==Aspektet fetare== {{Multiple image|caption_align = center|header_align = center | align = right | total_width = 549 | width1 = 3264 | height1 = 2448 | width2 = 3264 | height2 = 2448 | direction = horizontal | image1 = N-TN-C75.jpg | image2 = Sundaravarada Perumal temple6.JPG | footer = Imazhe stukoje të [[vimana]]s së tempullit }} ===Legjendat=== Sipas legjendave hindu, Tempulli Sundara Varada Perumal është i lidhur ngushtësisht me eposin e ''[[Mahabharata]]s''. Bhima, princi Pandava i ''Mahabharatas'' në këtë vend adhuroi Vishnun. Përreth shenjtërores kryesore ndodhen tre Varada në katin përdhes, përkatësisht Achyuta Varada, Anirudhha Varada dhe Kalyana Varada, që besohet se kanë bërë relieve për Arjunan, Nakulan dhe Sahadevan, tre princat e tjerë Pandava. Bashkëshortja e hyjnisë kryesuese, Anandavalli besohet se iu shfaq Draupadit, gruas së Pandavave. Imazhet e tre Varadave janë të vendosura përreth shenjtores në drejtimet kardinale. Te ta të çojnë nga një palë shkallë.<ref name=M>{{cite book|title = Vishnu Temples of South India Volume 1 (Tamil Nadu)|first = Chithra|last = Madhavan|isbn = 978-81-908445-0-5|pages = 67–71|year = 2007}}</ref> ===Praktikat dhe festat fetare=== Tempulli ndjek traditat e sektit Thenkalai të Vaishnavizmit si dhe ''Vaikasana agaman''. Në kohët moderne, priftërinjtë e tempullit kryejnë rituale ''puxha'' gjatë festave dhe mbi një bazë ditore. Si në tempujt e tjerë të Vishnut në [[Tamil Nadu]], ata i përkasin Bashkësisë Vaishnavaite, një nënkastë brahminësh. Në tempull zhvillohet katër rituale në kohë të ndryshme të ditës dhe shumë festa vjetore, prej të cilave më të shquarat janë Brahmotsavami gjatë muajit tamil të ''Chittirait'' (prill - maj), Pavitrotsava gjatë ''Adit'' (korrik - gusht) dhe Sri Jayanti gjatë ''Avanit'' (gusht - shtator). Në tempull zhvillohen gjithashtu rituale javore, dy-javore dhe mujore.<ref name=M/> ==Shiko edhe== * [[Arkitektura Dravidiane]] * [[Arkitektura Pallava]] * [[Arkitektura Chola]] * [[Arkitektura e tempujve hindu]] == Referime == {{reflist}} ==Bibliografia== {{commons category|Sundaravarada Perumal Temple|Tempulli Sundaravarada Perumal}} * {{cite book|title = Temples of South India|url = https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan|first = Ambujam|last = Anantharaman|page = [https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan/page/175 175]|publisher=East West Books (Madras)|year = 2006|isbn=978-81-88661-42-8}} * {{cite book|title = Uttaramerur|first = R.|last = Nagaswamy|ref=Naga|publisher = Tamil Arts Academy|location = Chennai|year = 2003}} * {{cite book|title = Temples of Kr̥ṣṇa in South India: History, Art, and Traditions in Tamilnāḍu|first = T.|last = Padmaja|publisher = Abhinav Publications|id = ISBN 81-7017-398-1, ISBN 978-81-7017-398-4}} * {{cite book|title=Vishnu Temples of South India Volume 1 (Tamil Nadu)|first = Chithra|publisher = Chithra Madhavan|last = Madhavan|isbn = 978-81-908445-0-5|year = 2007}} [[Kategoria:Hinduizëm]] [[Kategoria:Tempuj]] [[Kategoria:Monumente në Indi]] [[Kategoria:Shekulli VIII]] fz1wpkfng7fhb6a38zwxpkeaqvp0l1n 0 198704 2470442 2455821 2022-08-27T22:08:41Z InternetArchiveBot 115207 Adding 3 books for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[File:Shore Temple 01.jpg|thumb|309px|[[Tempulli bregdetar në Mahabalipuram]], pjesë e [[Shtatë Pagodat e Mahabalipuramit|Shtatë Pagodave të Mahabalipuramit]]]] '''Arti dhe Arkitektura Pallava''' përfaqësojnë një fazë të hershme të Artit dhe [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturës Dravidiane]] që lulëzoi plotësisht gjatë sundimit të Dinastisë Chola. Tempujt e parë me gurë dhe llaç të Indisë Jugore u ndërtuan gjatë sundimit Pallava dhe u bazuan mbi prototipet e mëparshme prej tulle dhe druri. Dinastia Pallava sundoi midis viteve 600–900 dhe arritjet e tyre më të mëdha ndërtuese janë [[Grupi i monumenteve në Mahabalipuram|tempujt shkëmbor të Mahabalipuramit]] dhe kryeqyteti i tyre, [[Kanchipurami]], të gjendur në shtetin indian [[Tamil Nadu]]. Arkitektura e Dinastisw Pallava ishte një nga pararendëset e Arkitekturës Indiano-Jugore. Shembujt më të hershëm të tempujve në stilin Dravidian i përkasin periudhës Badami Chalukya-Pallava. Tempujt e heshëm ishin kryesisht të kushtuar për zotin Shiva. Tempulli Kailasanatha i quajtur edhe Rajasimha Pallaveswaram në [[Kanchipurami|Kanchipuram]], i ndërtuar nga Narasimhavarmani II i njohur edhe si Rajasimha është një shembull i shkëlqyer i tempujve të stilit Pallava. Vlen të përmendet veçanërisht [[Tempulli bregdetar në Mahabalipuram|Tempulli bregdetar]] i ndërtuar nga Narasimhavarmani II afër [[Mahabalipurami]]t që është një pjesë e [[Lista e Vendeve të Trashëgimisë Botërore në Indi|Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s]]. Arkitektura Pallava ishte ndërmjetëse e kalimit nga [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Arkitektura e skalitur në shkëmb]] në tempujt strukturor prej guri. Shembujt më të hershëm të arkitekturës Pallava janë tempujt e skalitur në shkëmb që datojnë midis viteve 610 dhe 690 dhe tempujt strukturorë midis viteve 690 dhe 900. Një numër tempujsh të skalitur në shkëmb mbajnë mbishkrime të mbretit Pallava, Mahendravarmani I dhe pasuesve të tij.<ref>Nilakanta Sastri: A History of South India; fq. 412–3</ref> Duke filluar me tempujt e skalitur në shkëmb, skulptorët Pallava më vonë përparuan te faltoret e shkëputurura strukturore që frymëzuan [[Arkitektura Chola|Tempujt Chola]] të periudhës së mëvonshme. Disa nga shembujt më të mirë të artit dhe arkitekturës Pallava janë [[Tempulli Kanchi Kailasanathar|Tempulli Kailasanathar]] i [[Kanchipurami]]t, [[Tempulli bregdetar në Mahabalipuram|Tempulli bregdetar]] dhe [[Pancha Rathat]] e [[Mahabalipurami]]t. Akshara ishte skulptori më i madh i periudhës së tyre. [[File:Mamallapuram rock carvings.jpg|thumb|right|345px|Relievi i skalitur në shkëmb ''[[Zbritja e Gangut]]'' në Mahabalipuram]] Tempulli Kailasanatha në Kanchipuram dhe Tempulli bregdetar në Mahabalipuram të ndërtuar nga Narasimhavarmani II, Tempulli i skalitur në shkëmb në [[Mahendravadi]] nga Mahendravarmani janë shembujt mjeshtëror të stilit tempullor Pallava.<ref>Nilakanta Sastri: A History of South India; fq.139</ref> Tempulli i [[Nalanda Gedige]]s në Kandy të [[Sri Lanka]]s është gjithashtu një shembull i tillë. Tempulli i famshëm i [[Tempulli i Tenavaramit|Tondeswaramit]] në Tenavarai dhe Tempulli i lashtë i [[Tempulli i Koneswaramit|Koneswaramit]] në Trincomaleet u patronizuan dhe u zhvilluan strukturalisht nga mbretërit Pallava në shekullin e VII në Sri Lanka. Në kundërshtim me përshtypjen popullore rreth perandorisë pasuese Chola që eksperimentoi në ndërtimin e komplekseve të mëdhenj tempullor, ishte dinastia Pallava që në fakt eksperimentoi jo vetëm në krijimin e tempujve të mëdhenj pasi filloi ndërtimin e tempujve shkëmborë pa përdorur llaç, tulla etj. Shembujt e shkëlqyer të këtyre tempujve janë Tempujt Thiruppadagam dhe Thiruooragam që kanë imazhe 8.5 dhe 11 m të larta të zotit Vishnu në mishërimin e formave të tij Pandavadhoothar dhe Trivikraman. Në krahasim, Siva Lingamën në Tempujt mbretëror të Dinastisë Chola në Thanjavur dhe [[Gangaikonda Cholapurami|Gangaikonda Cholapuram]] janë 5.2 dhe 5.5 metra të lartë. Duke konsideruar se Tempulli Kanchi Kailasanatha i ndërtuar nga Rajasimha Pallava ishte frymëzimi për Tempullin Brihadeeswara në Thanjavur të Raja Raja Cholas, mund të përfundohet me siguri se sunduesit Pallava ishin mes sunduesve të parë në [[India|Indi]] për të ndërtuar që ndërtuan si komplekse të mëdha tempullore ashtu dhe statuja shumë të mëdha hyjnish dhe idhujsh. Shumë tempuj të Shivës dhe Vishnut në Kanchi të ndërtuar nga sunduesit e mëdhenj Pallava dhe që përfshijnë [[Pancha Rathat|Rathat dhe Relievin [[Zbritja e Gangut]] (të quajtur edhe Pendesa e Arjunas) janë shembuj të pakrahasueshëm të [[Lista e Vendeve të Trashëgimisë Botërore në Indi|Monumenteve të mbrojtur nga UNESCO në Indi]]. Brezi i vazhdueshëm i tempujt Chola, Pallava dhe Pandiya (bashkë me ata Adigaimanë pranë Karurit dhe Namakkalit), ashtu si dhe trupi tempullor Sethupathy midis Pudukottait dhe Rameswarami, përfaqëson njëtrajtësisht Stilin Arkitekturor Jugor të Indisë që tejkalon çdo formë tjetër arkitekture mbizotëruese midis rrafshirës së Dekanit dhe Kaniyakumarit. E panevoshme të shtohet se në vendin Telugu stili ishte pak a shumë njëtrajtësisht sipas stilit Indiano-Jugor ose Dravidian të arkitekturës. == Historia == [[File:Five Rathas @ Mamallapuram.jpg|thumb|327px|Një nga pesë Rathat në Mahabalipuram ku paraqitet një pellg kushtuar Nandit]] Arkitektura Pallava mund të ndahet në dy faza – faza e skalitjes në shkëmb dhe faza strukturore. Faza e skalitjes në shkëmb zgjati nga viti 610 deri në vitin 668 dhe konsiston në dy grupe monumentesh – Grupi i Mahendras dhe Grupi i Mamallas. Grupi i Mahendras është emri i vendosur për monumentet e ndërtuara gjatë mbretërimit të Mahendravarmanit I (610 - 630). Monumentet e këtij grupi janë në mënyrë të pandryshueshme salla me kolona të skalitura nga faqet e malit. Këto salla ose [[mandapa]] me kolona ndjekin prototipin e [[Tempulli xhainist|tempujve xhainistë]] të kësaj periudhe. Shembujt më të mirë të Grupit të Mahendras janë Tempujt shpellorë në Mandagapattu, Pallavarami dhe [[Mamanduri]]. Grupi i dytë i monumenteve të skalitur në shkëmb i përket Grupit të Mamallas (nga viti 630 deri në vitin 668). Gjatë kësaj periudhe përkrahë sallave me kolona ose [[Mandapa]]ve u ndërtuan faltoret e veçuara monolitike të quajtura ''ratha''. Disa nga shembujt më të mirë të këtij stili janë [[Pancha Rathat]] dhe [[Zbritja e Gangut]] në Mahabalipuram. Faza e dytë e Arkitekturës Pallava është faza strukturore kur u ndërtuan faltoret e veçuara me gurë dhe llaç të sjell për këtë qëllim. Monumentet e kësaj faze ndahen në dy grupe – Grupi i Rajasimhas (nga viti 690 deri në vitin 800) dhe Grupi i Nandivarmanit (nga viti 800 deri në vitin 900). Grupi i Rajasimhas përfshin tempujt e hershëm strukturorë të Arkitekturës Pallava, kur u zhvilluan mjaft eksperimentime arkitekturore. Shembujt më të mirë të kësaj periudhe janë [[Tempulli bregdetar në Mahabalipuram]] dhe [[Tempulli Kailasanathar]] në Kanchipuram, të dy të ndërtuar nga Narasimhavarmani II, që ishte i njohur si Rajasimha. Shembulli më i mirë i Grupit të monumenteve të Nandivarmanit është [[Tempulli Vaikunta Perumal]] në Kanchipuram. Gjatë kësaj periudhe, Arkitektura Pallava arriti pjekurinë e plotë dhe ofroi modele sipas të cilave u ndërtuan [[Tempulli Brihadeeswarar]] i Dinastisë Chola në Thanjavur dhe [[Tempulli Brihadeeswarar në Gangaikonda Cholapuram|Gangaikonda Cholapuram]] si dhe vepra të tjera arkitekturore të shquara. ==Arkitektura e skalitur në shkëmb== ===Mahabalipurami=== [[File:Mahabalipuram shore temple.JPG|thumb|left|327px|Tempulli i bregut në Mahabalipuram]] '''[[Grupi i monumenteve në Mahabalipuram]]''' është një kompleks monumentesh në distriktin e Kancheepuramit të shtetit indian [[Tamil Nadu]]. Me afërsisht 40 shenjtërore, duke përfshirë relievin e Zbritjes së Gangut, Mahabalipurami është pjesë e Trashëgimisë Botërore të [[UNESCO]]-s që në vitin 1984.<ref name=Unesco/> Këta monumente të periudhës Pallava përfshijnë: [[Pancha Rathat]] me [[Dharmaraja Ratha]]n, [[Arjuna Ratha]]n, [[Bhima Ratha]]n, [[Draupadi Ratha]]n, [[Nakula Sahadeva Ratha]]n dhe [[Ganesha Ratha]]n; mjaft [[Tempujt shpellorë të Mahabalipuramit|tempuj shpellorë]] që përfshijnë [[Varaha Mandapa]]n, [[Krishna Mandapa]]n, [[Mahishasuramardini Mandapa]]n, [[Panchapandava Mandapa]]n; tempuj strukturorë që përfshijnë [[Tempulli bregdetar në Mahabalipuram|tempullin bregdetar]], [[Tempulli Olakkannesvara|tempullin Olakkannesvara]], [[Thirukadalmallai]]n si dhe [[Zbritja e Gangut|Zbritjen e Gangut]], një nga relievet më të mëdhenj në botë në qiell të hapur.<ref name=Unesco>{{Cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/249/|title=Group of Monuments at Mahabalipuram|accessdate=23 tetor 2012|publisher=UNESCO.org}}</ref><ref name=Advisory>{{Cite web|url=http://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/249.pdf|title=Advisory body evaluation|accessdate=23 tetor 2012|publisher=UNESCO.org}}</ref> [[Mahabalipurami]] është i njohur për madhështinë e tij arkitekturore. Mahabalipurami njihet edhe me emrat Mamallapuram, Mahamallapuram dhe Mavalipuram<ref name=ASI>{{Cite web|url=http://www.art-and-archaeology.com/india/mamallapuram/mam01.html|title=Pancha Rathas, Mamallapuram|accessdate=23 tetor 2012|publisher=Archaeological Survey of India}}</ref> dhe është mbiquajtur "vendi i shtatë pagodave" nga lundruesit evropianë që zbarkuan në këtë breg pasi panë shtatë majat ose [[stupa (arkitekturë)|stupa]]t e tempujve hindu.<ref name="Ayyar1982">{{cite book|author=P. V. Jagadisa Ayyar|url=http://books.google.com/books?id=NLSGFW1uZboC&pg=PA157|title=South Indian Shrines: Illustrated|year=1982|isbn=978-81-206-0151-2|pages=157–}}</ref> Dokumentet përmendin se siti gjatë kohës së Periplusit (shekulli i I i e.s.) dhe Ptolemeut (viti 140 i e.s.) ishte një port. U bë qytet i shquar në shekullin e VII nga mbretërit Pallava që sundonin jugun e Madrasit (tashmë të njohur si [[Chennai]]) që ishte një qendër e tregëtisë detare. Në periudhat pasuese u bë më i famshëm për tempujt e tij shkëmbor dhe shpellat si dhe tempujt strukturorë të ndërtuar midis viteve 630 dhe 728 të e.s..<ref name=Unesco/><ref name=Sites>{{Cite web|url = http://asi.nic.in/asi_monu_whs_mahabalipuram.asp|title=World Heritage Sites – Mahabalipuram, Group of Monuments Mahabalipuram (1984), Tamil Nadu|accessdate=23 tetor 2012|publisher=Archaeological Survey of India}}</ref> Gjatë shekullit të VII aktiviteti i ndërtimit të tempujve shënoi fillimin e arkitekturës shkëmbore në Indinë jugore si pjesë e stilit arkitekturor dravidian. Disa nga monumentet e ndërtuar gjatë kësaj periudhe janë: Pancha Rathat shkëmbore (pesë Rathat) ose karrot, relievet në qiell të hapur të njohura si [[Zbritja e Gangut]], shpella e skalitura shkëmbore si Govardhanadhari, Mahishasuramardini dhe tempulli Jala-Sayana Perumal, të gjitha të atribuara Mamalla-s.<ref name="Sites" /> [[File:Bhima and Dharmaraja temples.jpg|thumb|381px|Rathat e Bhimas dhe Dharma Raja-s]] Monumentet unikë në Mahabalipuram paraqesin një shkrirje fetare, kulturore dhe legjendash të gjitha të lidhura me panteonin hindu.<ref name="BruynBain2010"/> Të gjithë këta monumente të gjendur në brigjet e gjirit të Bengalit janë në stilin ekskluziv të arkitekturës dravidiane, duke përthithur artin dhe kulturën e Tamil Nadu-së. Monumentet janë: [[Mandapa]], të quajtura edhe tempuj shpellorë; Ratha, ose karro; relievi shkëmbor në qiell të hapur që paraqet pendimin e Arjuna-s ndaj Shivës për të marr armën Pashupata; dhe tempujt strukturorë.<ref name="Nagasëamy2010">{{cite book|author=R. Nagaswamy|url=http://books.google.com/books?id=oHY5YgEACAAJ|title=Mahabalipuram (Mamallapuram)|year=2010|isbn=978-0-19-807127-3}}</ref> Arkitektura e tempujve të skalitur në shkëmb, veçanërisht rathat, u bënë model për stilin arkitekturor të tempujve të Indisë së jugut në periudhat pasuese.<ref name=Brit>{{Cite web|url = http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apaçphotocoll/t/019pho0000472s1u00027000.html|title = The Rathas, monolithic [Mamallapuram]|accessdate = 23 tetor 2012|publisher = Online Gallery of British Library}}{{Lidhje e vdekur}}</ref> Veçoritë arkitekturore, veçanërisht të skulpturave u adoptuan gjerësisht në Indinë e jugut dhe në ndërtimin e tempujve në [[Kamboxhia]], Annam dhe Java.<ref name=Unesco/> Pasardhësit e skulptorëve të këtyre tempujve janë artizanë aktivë dhe të përfshirë në kulturën bashkëkohore të qytetit të Mahabalipuramit.<ref name="BruynBain2010">{{cite book|author1=Pippa de Bruyn|author2 = Keith Bain|author3=David Allardice|author4=Shonar Joshi|url = http://books.google.com/books?id=qG-9cëHOcCIC&pg=PA333|title=Frommer's India|year=2010|isbn=978-0-470-64580-2|pages=333–}}</ref> ;Tempujt Ratha [[File:Varaha-Caves-Mahabalipuram-2.JPG|left|thumb|318px|Relieve nga muret e tempullit shpellor Varaha]] [[Pancha Rathat]] janë tempuj të skalitur në formën e karrove. Këto janë pesë struktura monolitike të skaltitura shkëmb dioriti ose graniti që shfaqen mbi plazhin ranor dhe duken si karro në një tablo ose procesion.<ref name=Unesco/> Pesë Rathat, të njohura gjithashtu si Pandava Rathat (Pandavat ishin pesë vëllezër dhe me gruan e tyre të përbashkët Draupadi bëjnë pjesë në eposin indian [[Mahabharata]]) të datuara në shekullin e VII gjatë mbretërimit të Dinastisë Pallava përfshijnë [[Dharmaraja Ratha]]n, [[Bhima Ratha]]n, [[Arjuna Ratha]]n, [[Nakula Sahadeva Ratha]] dhe [[Draupadi Ratha]]. Ato janë të skalitura nga një shkëmb i vetëm, por me projekte të ndryshme. Ato nuk u përfunduan plotësisht dhe kështu që në asnjë nga tempujt nuk janë kryer oferta fetare.<ref name="Sites"/><ref name=Brit /> Përveç këtyre pesë rathave është edhe një tjetër ratha që u ndërtua në fund të shekullit të VII e njohur si [[Ganesha Ratha]]. Datimi i kësaj rathe është bazuar në një mbishkrjim të emrit Parameshvaravarman I, i cili ishte nipi i Mahamalla-s.<ref name=Ganesh>{{Cite web|url = http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apaçphotocoll/g/019pho000000027u00066000.html|title = Ganesha ratha, Mamallapuram|accessdate = 23 tetor 2012|publisher = Online Gallery of British Library}}{{Lidhje e vdekur}}</ref><ref name=monolith>{{Cite web|url = http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apaçphotocoll/g/019pho0000472s1u00028000.html|title = Ganesh Temple, monolith [Mamallapuram]|accessdate = 23 tetor 2012|publisher = Online Gallery of British Library}}{{Lidhje e vdekur}}</ref> ;Shpellat e skalitura në shkëmb Mandapat ose shpellat e skalitura në shkëmb janë shenjtore ose tempuj të mbuluar me relieve. Periudha më e hershme e përdorimit të shpellave si tempuj haset në periudhat budiste dhe xhainiste kur këto u gërmuan dhe pastaj u skalitën në shkëmb me dalta dhe çekiçë hekuri. Nga njëmbëdhjetë mandapat ose shpellat e para në Mahabalipuram, më të shquarat janë [[Varaha Mandapa]], [[Krishna Mandapa]], [[Panchapandava Mandapa]], [[Mahishasuramardini Mandapa]] dhe [[Shpella Tigër]];<ref name=Unesco/><ref name="Michell1977">George Michell: [http://books.google.com/books?id=ajgImLs62gwC&pg=PA81 The Hindu Temple: An Introduction to Its Meaning and Forms]; 1977, isbn 978-0-226-53230-1, fq. 81–</ref> të skalitura dhe të dekoruara me panele në stilin Mamalla gjatë periudhës Pallava në shekullin e VII, ku Tempujt shpellorë Adiranchanda janë datuar në periudhën Mahendraverman të shekullit të VII. Mbetjet e dukshme në shpella tregojnë se ato ishin gjithashtu të suvatuara dhe të pikturuara kur u ndërtuan.<ref name="Sites"/> Një nga relievet më mbresëlënës të skalitur në muret e shpellave është ai i hyjneshës Durga (një formë e hyjneshës [[Shakti]]), që vret Mahishasura-n, demoni me kokë bualli. Ky panel me relieve në shpellën e tempullit Mahsisuramardhini është konsideruar një kryevepër e artit indian.<ref name=Durga>{{Cite web|url=http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apaçphotocoll/d/019pho0000472s1u00025000.html|title=Durga Temple [Mahishasuramardini Cave Temple, Mamallapuram]|accessdate=23 tetor 2012|publisher=Online Gallery of British Library}}{{Lidhje e vdekur}}</ref> Shumë nga shpellat e periudhës Pallava kanë mbetur të papërfunduara. [[File:Descent of the Ganges 01.jpg|thumb|right|381px|Relievet shkëmbore të Zbritjes së Gangut]] ;Relievet shkëmbore Relievet shkëmbore janë skalitur në shkëmbinjtë ose në popla të veçanta guri. Relievi më i famshëm shkëmbor që shihet në Mahablipuram quhet [[Zbritja e Gangut]] (gjithashtu i njohur edhe si ''Pendimi i Arjuna-s'' ose ''Pendimi i Bhagiratha-s''), që është përmendur edhe si relievi shkëmbor më i madh në botë në qiell të hapur.<ref name=Unesco/><ref name="Sites"/> Ky reliev është skalitur në dy popla (gurë gjigandë) të mëdha 27 m të gjatë dhe 9 m të lartë me paraqitje të panumërta lavdëruese nga episodet e mitologjisë hindu.<ref name=Animal>{{Cite web|url= http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/photocoll/a/019pho0000807s1u00020000.html|title=Animals crowding in to admire Arjuna performing Penance [Mamallapuram]| accessdate=23 tetor 2012|publisher=Online Gallery of British Library}}</ref> Këto i përkasin fillimit ose mesit të shekullit të VII në popla gjigande graniti dhe konsiderohen nga hindutë si "një nga mrekullitë e artit skulpturor indian".<ref name=Hindu>{{Cite web|url=http://www.frontlineonnet.com/fl2425/stories/20080104242506600.htm|title= Mamallapuram|accessdate=30 dhjetor 2012|publisher=Frontline: India’s national Magazine from the publishers of The Hindu}}</ref> ===Vende të tjera=== [[File:India Tamil Nadu Mahendravadi near Kanchipuram.JPG|thumb|left|327px|Tempull i skalitur në shkëmb nga Mahendra Varmani I]] ;Mahendravadi {{coord|12|59|30|N|79|32|0|E|display=inline}} '''[[Mahendravadi]]''' është një fshat në talukun Arakonam në [[Tamil Nadu]]. Sipas sitit ''Indiaan Indians'', pwr sa i pwrket historisw sw fshatit: "Mahendravadi ia detyron zanafillën e tij mbretit Pallava, Mahendra Varmani I (580–630 i e.s.). Sipas një mbishkrimi në shkrimin Pallava ''grantha'', ky tempull shpellor u gërmua nga Gunabhara në bregun e një ujëmbledhësi të madh të quajtur Mahendra thataka në qytetin e Mahendrapuras. Tempulli shpellor është formuar nga skalitja e një pople të madhe shkëmbore që qëndronte e veçuar. Tani [[Garbhagriha]] e tempullit ka një imazh të Narasimhas".<ref>{{Cite web |url=http://www.indiaandindians.com/tamilnadu/vellore/vellore_temple.php |title=Kopje e arkivuar |url-status=dead |access-date=7 tetor 2016 |archive-date=3 mars 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303213302/http://www.indiaandindians.com/tamilnadu/vellore/vellore_temple.php }}</ref> Kontributi i Dinastisë Pallava për zhvillimin kulturor ishte mjaft domethënës. Ajo fitoi famë nëpërmjet zhvillimit të artit dhe Arkitekturës së tyre. Edhe sot, tempujt dhe skulpturat e tyre dëshmojnë për arritjet kulturore të Dinastisë Pallava. [[File:V0003.JPG|thumb|309px|Monumente historike ne liqen]] Ky fshat u themelua nga mbreti Mahendra Varmani I që sundonte mbretërinw e madhe Pallava. Më vonë, djali i tij Narasimha Varmani I erdhi në pushtet dhe u përqëndrua më shumë te [[Mahabalipurami|Mamallapurami]]. Fshati ka një histori prej 1,700 vjetësh dhe dëshmitë e skulpturave dhe tempujve shpellorë të Mahendravarmanit janë akoma të shquara. Një tempull shumë i lashtë shpellor (një tempull i monolitik i skalitur në shkëmb) është nën kontrollin e Departamentit të Archeologic Survey of India (ASI). Mirëmbajtja është shqetësimi kryesor me tempujt e skalitur në shkëmb për shkak të përqëndrimit të kufizuar nga Departamenti i ASI-t. [[File:V0005.JPG|thumb|left|318px|Monumente pranë Tempullit Vinayagar]] Rruga Brahmanan tregon dëshmi të një sistemi shumë të vjetër të kulturës së shtëpive si dhe të adhurimit të Lakshmi Narayanit dhe Shivës. Në fshat ndodhen dy tempuj të vjetër, përkatësisht tempulli i Shivës dhe tempulli i Lakshmi Narayananit, që përcaktojnë dhe historinë e fshatit. Besohet se tempujt i përkasin historisë së vjetër Pallava. Tempulli i Lakshmi Narayananit ka statujat më të vjetra dhe çdo dhjetor zhvillohet një festë. Tempulli pranë liqenit është shumë tërheqës për besimtarët e fshatit dhe në fshatrat e qytetet e tjerë përreth tij, ku shumë njerëz vijnë dhe adhurojnë hyjneshën e quajtur "Madhuvathammani" (ose "Madhagu Kattha Amman") që do të thotë "Hyjnia e liqenit ujëmbledhës". Në fshat ekzistojnë tempuj historikë disa shekullorë të Shivës dhe Vishnut, që përbëjnë trashëgimi të rëndësishme kulturore. Qyteti më i afërt është Nemili. Turistët mund ta vizitojnë qytetin për tempullin e famshëm të Veerabhatra Sëamyt, tempullin e Shivës dhe Tempujt Ponniammanë. [[File:Mamandur rock cut caves 5.JPG|thumb|318px|Shpellat e skalitura në shkëmb të Mamandurit]] ;Mamanduri {{Coord|12.74|N|79.66|E|display=inline}} '''[[Mamanduri]]''' është një fshat në distriktin Tiruvanamalai të shtetit indian [[Tamil Nadu]]. Gjendet në rrugën [[Kanchipurami|Kanchipuram]] - Vandavasi, pranë Dusit. Është i njohur për tempujt [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|shpellorë të skalitur në shkëmb]] të shekullit të VII, që janë [[Lista e Monumenteve të Rëndësisë Kombëtare në qarkun e Chennait|monumente të rëndësisë kombëtare]] të shpallur nga Archaeological Survey of India (ASI).<ref>{{cite web|url=http://asi.nic.in/asi_monu_alphalist_tamilnadu.asp|title=Alphabetical List of Monuments - Tamil Nadu|publisher=Archaeological Survey of India|accessdate=9 mars 2014|quote=S. No. 200 — shpellat e skalitura në shkëmb, skulpturat dhe mbishkrimet në Mamandur}}</ref> Mbishkrimet në [[Lista e tempujve indianë të skalitur në shkëmb|tempujt e skalitur në shkëmb]], ia atribuojnë tempujt mbretit Pallava të shekullit të VII, Mahendravarmani I.<ref name="Jouveau-Dubreuil1917">{{cite book|author=Gabriel Jouveau-Dubreuil|title=The Pallavas|url = http://books.google.com/books?id=6o9XCT3XiaMC&pg=PA39|year=1917|isbn=978-81-206-0574-9|pages=39–}}</ref> Narsimha është hyjnia kryesore e shpellës I,<ref name="Ramasëami1989">{{cite book|author=N. S. Ramaswami|title=2000 Years of Mamallapuram: Text|url = http://books.google.com/books?id=DiJuAAAAMAAJ|year=1989|page=201}}</ref> ndërsa shpella II në kompleks është e njohur nga mbishkrimet e vona si Shpella Saiva Rudravalisvaram.<ref name="Srinivasan1964">{{cite book|author=K. R. Srinivasan|title=Cave-temples of the Pallavas|url = http://books.google.com/books?id=ZNdOAAAAYAAJ|year=1964|page=37}}</ref> Shpellat janë të vendosura në brigjet e lumit Palar. Një ujëmbledhës i emërtuar ''Chitramegha tataka'',<ref name="BhattacharyyaSengupta1991">{{cite book|author1=Asoke Kumar Bhattacharyya|author2=Pradip Kumar Sengupta|title=Foundations of Indian Musicology: Perspectives in the Philosophy of Art and Culture|url=http://books.google.com/books?id=JMjpz-lAm0sC&pg=PA105|date=1 janar 1991|isbn=978-81-7017-273-4|pages=105–}}</ref> gjithashtu i njohur si ujëmbledhësi Dusi-Mamandur gjendet mbrapa shpellave, që besohet se është ndërtuar nga Mahendravarmani I.<ref>{{cite news|url=http://www.hindu.com/fr/2011/03/18/stories/2011031850130300.htm|title=Back to its grandeur|work=The Hindu|date=18 mars 2011|accessdate=11 mars 2014|archive-date=25 mars 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110325073206/http://www.hindu.com/fr/2011/03/18/stories/2011031850130300.htm|language=en|url-status=dead}}</ref> Shpellat përmbajnë mbishkrime tamile Brahmi dhe piktura shpellore.<ref>{{cite news|url=http://www.sundayobserver.lk/2013/08/11/mon07.asp|title=The impact of paintings on dance|work=Sunday Observer|date=11 gusht 2013|accessdate=11 mars 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20130816155509/http://www.sundayobserver.lk/2013/08/11/mon07.asp|language=en|archive-date=16 gusht 2013|url-status=dead}}</ref> ;Tempulli Pundarikakshan Perumal {{coord|10.96|N|78.67|E|display=inline}} [[File:tiruvellarai3.jpg|thumb|left|264px|Një nga kullat e portikëve të brendshëm të tempullit me mure drejtkëndore përreth]] '''[[Tempulli Pundarikakshan Perumal]]''' ose '''Tempulli i Thiruvellarait''' në Thiruvellarai, një fshat në rrethinat e [[Tiruchirappalli]]t në [[Tamil Nadu]], është një [[tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar adhurimit të Vishnut. I ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturën Dravidiane]]. Tempulli është një nga 108 ''Divya Desamët'' kushtuar Vishnut, që adhurohet si Pundarikakshani dhe bashkëshortja e tij [[Lakshmi]] si Pankajavalli. [[Tempulli Pundarikakshan Perumal]] mendohet se është ndërtuar nga Dinastia Pallava, siç tregohet nga tre mbishkrimet në dy shpellat e tij të skalitura në shkëmb. Ky tempull është më i vjetër se [[Tempulli Ranganathaswamy në Srirangam|Tempulli i Srirangamit]]. Ai ka tre mbishkrime në dy shpellat e tij të skalitura në shkëmb, dy prej të cilëve që datojnë nga periudha e Nandivarmanit II (732–796) dhe një nga ajo e Dantivarmanit (796–847). Ndërtimi i tempullit me gjasa u përfundua gjatë mbretërimit të Dantivarmanit.<ref name="temple">{{cite journal|title=Thiruvellarai|work=Thirukoyil|publisher=Hindu Religious And Endoëment Board Tamil Nadu|volume=55|series=02|date=shkurt 2013|url=http://www.thirukoilmagazine.tnhrce.in/online_magazine.html|pages=10-1|last=S.|first=Venkatraman|access-date=7 tetor 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029185946/http://www.thirukoilmagazine.tnhrce.in/online_magazine.html|archive-date=29 tetor 2013|url-status=dead}}</ref><ref name="hindu3"/><ref name="India 1903, p. 63">Epigraphy; Archaeological Survey of India. Southern Circle; 1903, fq. 63</ref><ref name="Verma94">Archana Verma: Temple imagery from early mediaeval peninsular India; 2012, fq. 94</ref><ref name="T.">T. Padmaja: Temples of Kr̥ṣṇa in South India: history, art, and traditions in Tamilnāḍu; 2002, fq. 110-1</ref><ref name="Madras (India: State)"/> Ai përmban gjithashtu paraqitje skulpturore të Narasimhas dhe Varahas, dy nga dhjetë avatarët e Vishnut në Artin Pallava. Një mur graniti rrethon tempullin, duke përfshirë të gjitha faltoret dhe gjashtë nga shtatë pellgjet e tij me ujë. ''[[gopurami|Rajagopurami]]'', kulla e portikut të tempullit është e pambaruar. Një ujëmbledhës tempullor në formë ''svastike'' i ndërtuar në vitin 800 nga Kamban Araiyani gjatë mbretërimit të Dantivarmanit është jashtë kompleksit tempullor. Mbretërit Vijayanagarë dhe Nayakë porositën pikturat e mureve të faltores së Pudarikakshanit, disa prej të cilave janë akoma të pranishme. [[File:tiruvellarai8.jpg|309px|thumb|Kullë e pa mabaruar e portikut hyrës në kompleks]] Ndikimi i azhwarëve, shenjtëve vaishnavitë të shekujve të VII-IX ndihmoi në përhapjen e Vaishnavizmit në një shtrirje më të madhe mes publikut dhe mbretërve Pallava, që u bënë padronë përkrahës të tempujve.<ref>T. Padmaja: Temples of Kr̥ṣṇa in South India: history, art, and traditions in Tamilnāḍu; 2002, fq. 127</ref><ref>{{cite book|title=The Pallavas|first=Tony|last=Jouveau-Dubreuil|year=1994|isbn= 81-206-0574-8|url = http://books.google.com/books?id=6o9XCT3XiaMC&pg=PA76&dq=tiruvellarai&hl=en&sa=X&ei=DH5YUczHEoXm8gSW3YCIAg&ved=0CGoQ6AEwCQ#v=onepage&q=tiruvellarai&f=false|page=76}}</ref> Një mbishkrim Chola tregon përkrahjen për faltoret e Krishnas (një avatar i Vishnut) dhe bashkëshorten e tij Rukmini brenda tempullit nga mbreti Parakesarivarman (907-955).<ref name="T."/><ref>Epigraphy; Archaeological Survey of India. Southern Circle; 1903, fq. 70</ref><ref>{{cite book|title=Fluid Signs: Being a Person the Tamil Way|last=Daniel|first=Val|url=http://books.google.com/books?id=KwZatzse3CsC&pg=PA139&dq=tiruvellarai&hl=en&sa=X&ei=DH5YUczHEoXm8gSW3YCIAg&ved=0CEIQ6AEwAg#v=onepage&q=tiruvellarai&f=false|year=1984|isbn=9780520061675|pages=139-40}}</ref><ref>{{cite book|title=South-Indian inscriptions, Volumes 9–10|last=Hultzsch|first=Eugen|page = 298|url=http://books.google.com/books?id=MlpBAQAAIAAJ&pg=PA298&dq=tiruvellarai&hl=en&sa=X&ei=DH5YUczHEoXm8gSW3YCIAg&ved=0CFMQ6AEwBQ#v=onepage&q=tiruvellarai&f=false|year=1890}}</ref> Tempulli pësoi shtesa të mëvonshme nga Dinastia pasuese Chola, Pandya e vonë, Hoysala dhe mbretërit Vijayanagara.<ref name = "hindu3">{{cite news|title=Tamil inscriptions found near Tiruvellarai temple|work=The Hindu|date=24 gusht 2008|accessdate=4 mars 2013|location=Tiruchi|url=http://www.hindu.com/2008/08/24/stories/2008082454970500.htm|last=Subramanian|first=T.S.|archive-date=29 tetor 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029193122/http://www.hindu.com/2008/08/24/stories/2008082454970500.htm|language=en|url-status=dead}}</ref> Tempulli pësoi dëmtime të mëdha gjatë një përmbytjeje dhe u riparua nga një tregtar rreth viteve 1262–63.<ref name="hindu3"/><ref name="India 1903, p. 63"/><ref name="Verma94"/><ref name="T."/><ref name="Madras (India: State)"/> [[File:Tiruvellarai tank.jpg|thumb|left|Depozita në formë svastike, me hyrje të shkallëzuara në të katër krahët, e ndërtuar në vitin 800]] Faltorja e Pundarikakshanit është ndërtuar mbi një kodër artificiale 15 metra të lartë.<ref>{{cite book|title=Essays on Indian History and Culture|page=56|url=http://books.google.com/books?id=2jMg8K5dPZUC&pg=PA56&dq=tiruvellarai&hl=en&sa=X&ei=RZdbUYfvHo7o8gTh34H4AQ&ved=0CGYQ6AEwCTgK#v=onepage&q=tiruvellarai&f=false|first=H. V.|last=Sreenivasa Murthy|year=1990|isbn=9788170992110}}</ref> Kompleksi ka dy hyrje të shkallëzuara për në shenjtërore, Utharayana Vaasali dhe Dhakshanayana Vaasali, secila e hapur për një periudhë prej gjashtë muajsh. Dy portat e tempullit besohet se përfaqësojnë ciklin e vazhdueshëm të hyrjes në jetë dhe daljes prej saj. Bashkëshortja e Pundarikakshanit, Shenbagavalli, (e quajtur gjithashtu "Peri Pirattiyaar Lakshmi Devi") ka një faltore të veçantë. Muret drejtkëndore përreth tempullit përfshijnë të teta faltoret dhe gjashtë nga shtatë pellgjet me ujë të lidhur me tempullin. Përkrahë faltores kryesore për Pundarikakshanin dhe Pangayavallin, tempulli ka faltore për azhwarët, Garudën, Ramanujarin dhe Uyyakondarin. Shtatë pellgjet me ujë janë Divya Theerthami, Kanda Kshree Theerthami, Theerthami, Chakkara Theerthami, Pushkala Theerthami, Padma Theerthami dhe Varaaha Manikarnika Theerthami. ''[[Vimana]]'' (strukturë kulle mbi shenjtëroren e tempullit) quhet Vimalaakkruthi Vimaana.<ref name = "temple"/> Në kolonat e tempullit ka paraqitje të ndryshme skulpturore të Krishnës, në më të shquarën prej të cilave është paraqitur duke kërcyer mbi një vazo.<ref name="T."/> Mbretërit Vijayanagarë dhe Nayakë porositën pikturat e Krishnës në muret e jashtme të faltores së Pundarikakshanin; ato kanë etiketa të qarta në gjuhën telugu.<ref>T. Padmaja: Temples of Kr̥ṣṇa in South India: history, art, and traditions in Tamilnāḍu; 2002, fq. 108-9</ref> Pikturat me disa prej temave popullore nga eposi ''[[Ramayana]]'' në tempull u porositën gjishtashtu nga mbretërit Nayakë.<ref name="epic">{{cite book|title=Indian Epic Values: Rāmāyaṇa and Its Impact: Proceedings of the 8th International Rāmāyaạ Conference|pages=85-7|url=https://books.google.com/books?id=EVnK3q48dL0C&pg=PA86&dq=veeraraghava+perumal+temple&hl=en&sa=X&ei=MeMsUvLbNJLiyAH4ooCIAw&ved=0CCwQ6AEwAA#v=onepage&q=veeraraghava%20perumal%20temple&f=false|first1=K. V.|last1=Raman|first2=T.|last2=Padmaja|isbn=9789068317015|date=1 janar 1995}}</ref> ''[[Gopurami|Rajagopurami]]'', kulla kryesore hyrëse, është një strukturë e papërfunduar.<ref name="Madras (India: State)">{{cite book|title=Madras district gazetteers, Volume 1|last=Madras (India: State)|url=http://books.google.com/books?id=QztuAAAAMAAJ&pg=PA325&dq=tiruvellarai&hl=en&sa=X&ei=YYpbUaHRNor49QSIjICwDA&ved=0CC4Q6AEwADgK#v=onepage&q=tiruvellarai&f=false|page = 325|publisher=Superintendent, Government Press|year=1907}}</ref> Një ujëmbledhës tempullor në formë svastike i ndërtuar gjatë vitit 800 është i pranishëm në këndin jug-perëndimor të rrugës përreth tempullit. Tempulli ka katër portikë të shkallëzuar, që kanë secili nga 51 shkallë. Depozita besohet se është ndërtuar nga Kamban Araiyani gjatë mbretërimit të Dantivarmanit. Kompleksi tempullor shtrihet në një hapësirë prej 2.62 hektarësh, ndërsa depozita shtrihet në një sipërfaqe prej 0.1256 hektarësh.<ref name="temple"/><ref name="Arch">{{cite web|title=Swastik Well, Tiruvellarai|url=http://www.tnarch.gov.in/cons/tank/tank2.htm|publisher=Department of Archaeology, Government of Tamil Nadu|accessdate=7 korrik 2013|archive-date=1 korrik 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150701163919/http://www.tnarch.gov.in/cons/tank/tank2.htm|url-status=dead}}</ref><ref name="hinduBalaganessin2">{{cite news|title=Pallava-built tank plagued by vandalism at Tiruvellarai|work=The Hindu|date=17 maj 2008|first=M.|last=Balaganessin|accessdate=4 mars 2013|location=Tiruchi|url=http://www.hindu.com/2008/05/17/stories/2008051754240600.htm|archive-date=20 maj 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080520052836/http://www.hindu.com/2008/05/17/stories/2008051754240600.htm|language=en|url-status=dead}}</ref> Një studim arkeologjik në vitin 2010 tregoi se planimetria e shpellave të skalitura në shkëmb në tempull është e ngjashme me atë të [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|tempujve të skalitur në shkëmb]] si [[Fortesa shkëmbore e Tiruchirapallit]] dhe tempulli shpellor Pechipalai. Shpellat e papërfunduara në tempull, bashkë me tempujt e shpellave të poshtme në [[Tiruchirappalli]] dhe Tiruparankunram, kanë secila nga një faltore për Shivën në lindje dhe Vishnun në perëndim, të ndara nga një gji qendror midis tyre.<ref name="hindu4">{{cite news|title=Study uncovers interesting details of cave temple architecture|work=The Hindu|date=27 tetor 2010|accessdate=4 mars 2013|url = http://www.thehindu.com/features/friday-review/history-and-culture/study-uncovers-interesting-details-of-cave-temple-architecture/article852218.ece}}</ref> Skulpturat në kolonat e tempullit tregojnë praktikën më të hershme të adhurimit të Krishnës në [[Tamil Nadu]].<ref name="T91">T. Padmaja: Temples of Kr̥ṣṇa in South India: history, art, and traditions in Tamilnāḍu]]; 2002, fq. 91</ref> Sipas legjendave hindu, tetëmbëdhjetë shkallët në tempull përfaqësojnë tetëmbëdhjetë kapitujt e shkrimit hindu ''[[Bhagawad Gita]]'' ndërsa katër shkallët e fundit përfaqësojnë katër ''vedat'', tekstet e shenjta hindu. Tingulli i bërë përballë disa prej kolonave të mëdha të tempullit jehon përreth gjithë tempullit. Disa prej vargjeve të shenjta janë recituar më shumë se një herë përballë këtyre kolonave gjatë adhurimit.<ref name="temple"/><ref name="ayyar533">{{Cite book|last=Ayyar|first=P. V. Jagadisa|title=South Indian shrines: illustrated|year=1991|isbn=81-206-0151-3|url=http://books.google.com/books?id=NLSGFW1uZboC&pg=PA533&dq=tiruvellarai&hl=en&sa=X&ei=nZlbUYT-LYfO9QSw14Ew&ved=0CDYQ6AEwATgU#v=onepage&q=tiruvellarai&f=false|page=533}}</ref><ref name="dinamalar-Pundarikakshan">{{cite web|title=Sri Pundarikakshan Perumal temple|url=http://temple.dinamalar.com/en/new_en.php?id=182|publisher=Dinamalar|accessdate=4 maj 2013}}</ref> [[File:Tiruchirapalli Rock Fort.jpg|thumb|381px|Fortesa shkëmbore e Tiruchirapallit]] ;Fortesa shkëmbore e Tiruchirappallit {{coord|10|49|43|N|78|41|49|E|display=inline}} '''[[Fortesa shkëmbore e Tiruchirappallit]]''' ose '''Fortesa shkëmbore e Trichinopolit''' është një fortifikim historik dhe kompleks tempullor i ndërtuar mbi një shkëmb të lashtë. Gjendet në qytetin e [[Tiruchirappalli]]t në [[Tamil Nadu]] e ndërtuar mbi një shkëmb 83 metra të lartë<ref name="India">Sarina Singh, Joe Bindloss, Paul Clammer & Janine Eberle: India</ref><ref name="historyjournalp119">{{cite journal|journal=Journal of Indian History|volume=59|year=1981|title=A Historical Sketch of Trichinopoly Rock Fort|first=T.|last=Sundararaj|page=119}}</ref> që mund të datoi mbi një miliard vjet më parë. Shkwmbi konsiston në një grup shkëmbinjsh monolitikë që bujtin shumë tempuj shpellorë të skalitur në shkëmb. Fillimisht të ndërtuar nga Dinastia Pallava, më vonë u rikonstruktuan dhe modeluan nga Dinastia Madurai Nayak dhe sunduesit Vijayanagara.<ref name=Nuvena>{{cite news|last=Rajendran|first=Nuvena|title=Trichy, rich in heritage and history|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-11-14/travel/32684563_1_srirangam-temple-cauvery-bridge-trichy|accessdate=3 tetor 2013|newspaper=The Times of India|date=14 nëntor 2013|archive-date=3 dhjetor 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131203011150/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-11-14/travel/32684563_1_srirangam-temple-cauvery-bridge-trichy|language=en|url-status=dead}}</ref> Kompleksi kryesor në tempull mendohet se u ndërtua gjatë shekullit të VIII nga Perandoria Pandyane.<ref name="Knapp"/> [[File:Thayumanavar shrine.jpg|thumb|left|280px| Kulla e [[Tempulli Thayumanaswami në fortesën shkëmbore|Tempullit të Thayumanavarit]] në [[Fortesa shkëmbore e Tiruchirappallit|fortesën shkëmbore të Tiruchirappallit]]]] Në fortesë ndodhen mjaft [[Tempulli hindu|tempuj hindu]], [[Tempulli Ucchi Pillayar në fortesën shkëmbore]], [[Tempulli Thayumanaswami në fortesën shkëmbore]] dhe disa tempuj shpellorw. Tërheqje të tjera turistike vendore përfshijnë Tempullin e famshëm të Ganeshës nga periudha Pallava dhe [[Fortesa e Tiruchirappallit|fortesa e periudhës Madurai Nayak]]. Fortesa shkëmbore është simboli më i shquar i qytetit të [[Tiruchirappalli]]t.<ref>{{cite book|title=India through the ages|url=https://archive.org/details/indiathroughages00mada|last=Gopal|first=Madan|year=1990|page=[https://archive.org/details/indiathroughages00mada/page/185 185]|editor=K.S. Gautam|publisher=Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India}}</ref> [[Tiruchirappalli]] ishte pjesë e mbretërisë Chola dhe bujtëte një numër tempujsh dhe fortesash të skalitura mjeshtërisht, qendra e të cilit është Tempulli i Fortesës shkëmbore.<ref name="thehindu_20010422">{{cite news|title=Poetry in stone|work=The Hindu|url=http://www.hindu.com/2001/04/22/stories/1322049n.htm|date=22 prill 2001|accessdate=6 dhjetor 2011|archive-date=16 tetor 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131016083522/http://www.hindu.com/2001/04/22/stories/1322049n.htm|language=en|url-status=dead}}</ref> Tempulli është ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]];<ref>Oppi Untracht: Traditional Jewelry of India; 1997, fq. 389</ref> [[File:Thayumanavar (2).jpg|thumb|327px|Faltorja e Mattuvar Kuzhalammait]] Ndërtimi i fortesës fillon që nga viti 580 me Dinastinë Pallava dhe vazhdon me plotësime dhe shtesa nga dinastitë e mëvonshme. Struktura më e vjetër në fortesë është një tempull shpellor i ndërtuar nga Dinastia Pallava në vitin 580. Gjatë pjesës së parë të shekullit të XVI, rajoni ra nën kontrollin e Madurai Nayakëve, që ishin guvernatorët e mëparshëm të Perandorisë Vijayanagara. Megjithatë, qe nën sundimin e tyre që [[Tiruchirappalli]] lulëzoi duke u bërë qyteti që është sot. Madurai Nayakët ndërtuan ujëmbledhësin e Tempullit të Fortesës shkëmbore bashkë me mure të rëndësishme të themeleve, duke e bërë qytetin një qytet tregtar dhe më vonë kryeqytetin e tyre. Pallati i fortesës qe dëshmitar po ashtu i zhvendosjes së pushtetit nga mbretëresha Meenakshi te Chanda Sahibi, pasi ai sundoi në aleancë me mbretërinë e Francës. Fortesa është një prej destinacioneve të shquara turistike në [[Tamil Nadu]].<ref name="ASI Trichy">{{cite web|title=List of Monuments and Sites: Trichy sub circle|url=http://www.asichennai.gov.in/trichy_sub_circle.html|publisher=Archaeological Survey of India|accessdate=30 nëntor 2013}}</ref> [[File:Thayumanavar (2).jpg|thumb|left|327px|Pamje e Tempullit të Thayamanavarit në fortesën shkëmbore]] Në fundin e shekullit të XVIII, qyteti u kthye në mënyrë të qëndrueshme në një qytet kazermë dhe porta e fortesës u bë e njohur si porta kryesore e rojës. Robert Clive, kur ishte në [[Tiruchirappalli]], jetoi pranë depozitës së fortesës. Fortesa është ndërtuar në Stilet Pallava, [[Arkitektura Chola|Chola]] dhe Madurai Nayake të [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturës Dravidiane]]. Sistemi i saj strukturor është një përzierje e [[Arkitektura Indo-Saraçene|Arkitekturës Indo-Saraçene]] dhe asaj Dravidiane. Siç sugjeron emri, Tempulli i fortesës shkëmbore gjendet në një lartësi prej 83 metrash në shkëmb. Ky tempull u ndërtua fillimisht nga Dinastia Pallava, por më vonë pozicioni u fortifikua dhe dizajnua nga Nayakët duke përdorur pozicionin e tij të fortifikuar natyror. Tempulli arrihet nëpërmjet ngjitjes së 344 shkallëve të skalitura në shkëmb deri në majë të tij.<ref>{{cite news|title=Rockfort Temple|url = https://www.trichycorporation.gov.in/cityvisit.php#menu|publisher=Tiruchirapalli Municipal Corporation|accessdate=1 janar 2014}}</ref> Tempujt shpellorë të skalitur në shkëmb të Fortesës shkëmbore, bashkë me Portikun dhe Tempullin Erumbeeswarar, janë listuar si [[Lista e Monumenteve të Rëndësisë Kombëtare në Tamil Nadu|monumente të rëndësisë kombëtare]] nga Archaeological Survey of India (ASI).<ref>{{cite web|title=Alphabetical List of Monuments – Tamil Nadu|url=http://asi.nic.in/asi_monu_alphalist_tamilnadu.asp|publisher=Archaeological Survey of India|accessdate=3 tetor 2013}}</ref> Kompleksi tempullor në fortesë bujt këtë grup tempujsh: [[File:Rockfort -2.JPG|thumb|296px|[[Gopurami]] i Tempullit Ucchi Pillayar]] * Tempulli Manikka Vinayakar në fundin e kodrës, kushtuar Ganeshës. * Taayumaanavar Koyil Shivastalami, një tempull i skalitur në shkëmb kushtuar një shenjti të periudhës Nayaka, Taayumaanavarit. Mathrubutheswarari, kushtuar Shivës, ka një lingam që ësthë një e dalë nga vetë shkëmbi. Arrihet nëpërjet një palë shkallëve gjatë rrugës për te [[Tempulli Ucchi Pillayar në fortesën shkëmbore|Tempulli Ucchi Pillayar]]. * [[Tempulli Ucchi Pillayar në fortesën shkëmbore|Tempulli Ucchi Pillayar]] në majë të kodrës, kushtuar po Ganeshës<ref name="India"/> '''Tempulli Ucchi Pillayar''' ose '''Koili apo Kovili Ucchi Pillayar''' në fortesën shkëmbore (në gjuhën tamile: உச்சிப் பிள்ளையார் கோயில்) është një [[tempulli hindu|tempull hindu]] i shekullit të VII, kushtuar hyjnisë Ganesha. Tempulli gjendet në majën e ''[[Fortesa shkëmbore e Tiruchirappallit|Fortesës shkëmbore]]'' në [[Tiruchirappalli]]. [[File:Trichy 057.jpg|thumb|left|309px|Pamje e tempullit në majë të shkëmbit]] Tempulli i fortesës shkëmbore qëndron në lartësinë 83 metra në majë të shkëmbit. Ai është me natyrë mistike me një [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|arkitekturë shkëmbore]] që të fut frikën. Tempulli i Ganeshës është shumë më i vogël me një hyrje nëpërmjet shkallëve të skalitura në shkëmb dhe që ofron një pamje mahnitëse të qytetit të [[Tiruchirappalli]]t, [[Srirangami]]t dhe lumenjve Kaveri dhe Kollidam. Tempulli është ndërtuar në Stilin Pallava të [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturës Dravidiane]]. Për shkak të arkitekturës së tij të lashtë dhe mbresëlënëse të krijuar nga Dinastia Pallava, tempulli mirëmbahet dhe administrohet nga Departamenti Arkeologjik i Indisë. [[Image:Thayumanavar (10).jpg|thumb|345px|Tavanë me zinxhirë guri në Tempullin e Thayumanavarit]] * [[Tempulli Thayumanaswami në fortesën shkëmbore]] ose '''[[Tempulli Thayumanaswami në fortesën shkëmbore|Tempulli i Thayumanavarit]]''' është një [[tempulli hindu|tempull hindu]] i vendosur në kompleksin e ''[[Fortesa shkëmbore e Tiruchirappallit|Fortesës shkëmbore]]'' në qytetin e [[Tiruchirappalli]]t në shtetin [[india]]n [[Tamil Nadu]]. Tempulli gjendet pranë bazës së ''Fortesës shkëmbore'' dhe u ndërtua nga mbreti Pallava, Mahendravarmani I në shekullin e VI të e.s.. Në këtë tempull Shiva adhurohet në formën e Thayumanavarit dhe është i paraqitur nga ''lingami'' ndërsa bashkëshortja e tij Parvati është paraqitur si Mattuvar Kuzhalammai. Perëndia kryesuese është lartësuar në veprën kanonike tamile shaivite të shekullit të VII, ''Tevarami'', i shkruar nga poetët shenjtë tamilë të njohur si nayanarë dhe për rrjedhojë klasifikohet si ''[[Paadal Petra Sthalamët|Paadal Petra Sthalam]]''. [[File:WP 20130929 013.jpg|thumb|left|327px|Kolonat e hyrjes së Tempullit të Poshtëm Shpellor në fortesë]] Kompleksi tempullor ka tre faltore, dy prej të cilave i janë kushtuar Ganeshës, njëra në fund dhe [[Tempulli Ucchi Pillayar në fortesën shkëmbore|Tempulli Ucchi Pillayar]] në majë, ndërsa [[Tempulli Thayumanaswmi në fortesën shkëmbore|Tempulli Thayumanavar]] midis tyre. Tempulli i Thayumanavarit, më i madhi prej të treve, bujt një faltore për hyjneshën Amman ashtu si dhe hyjninë kryesore. Fortesa shkëmbore është e dukshme pothuajse në çdo pjesë të veriut të qytetit.<ref name=Nuvena /> Teppakulami në fundin e Fortesës shkëmbore është i rrethuar nga pazaret.<ref name="de Bruyn243">P. de Bruyn, N. Venkatraman & K. Bain: Frommer's India; 2006]], fq. 243</ref> Ai ka një [[mandapa|mandapë]] në qendrën e tij dhe ka mundëson shërbimin e lundrimit me varkë. Të gjitha festat e pluskimit të lidhura me tempullin zhvillohen në depozitën e tempullit.<ref>{{cite news|first=S.|last=Ganesan|title=Crocodile in Rockfort temple tank keeps visitors away|url=http://www.hindu.com/2005/03/10/stories/2005031004690600.htm|newspaper=The Hindu|date=10 mars 2005|accessdate=3 tetor 2013|archive-date=6 prill 2005|archive-url=https://web.archive.org/web/20050406075441/http://www.hindu.com/2005/03/10/stories/2005031004690600.htm|language=en|url-status=dead}}</ref> Tempulli gjendet në mes të rrugës së Fortesës shkëmbore. Tempulli ka strukturë të mbajtur nga kolonat dhe faltorja qendrore e Thayumanaswamyt është e vendosur një nivel mbi gjysmën e poshtme që bujt faltoren e Mattuvar Kuzhalammait. Niveli i poshtëm bujt edhe niket e Vinayagarit, Arumugarit, Navagrahas dhe Veerabadraswamit. Muret përreth faltores qendrore bujtin imazhin e Dakshinamurthyt, Somaskandarit, Natarajarit, Suryas, Brahmas dhe Durgas.<ref name="Knapp">Stephen Knapp: Spiritual India Handbook; 2009, fq. 359</ref> [[File:UPPER CAVE , ROCKFORT, TRICHY.jpg|thumb|345px|Tempulli i Sipërm Shpellor në fortesë]] * Përveç këtyre tempujve në fortesë ndodhen edhe dy tempuj të skalitur në shkëmb, një një pjesën e poshtme të fortesës i quajtur Tempulli i Poshtëm Shpellor dhe tjetri në kompleks jashtë Thayumanswamny-t gjatë rrugës për tu ngjitur te Uchi Pillayar Kovili, i quajtur Tempulli i Sipërm Shpellor. Një studim arkeologjik i vitit 2010 tregoi se planimetria e shpellave të skalitura në shkëmb në kompleks është e ngjashme me atë të [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|tempujve të tjerë të skalitur në shkëmb]] si [[Tempulli Pundarikakshan Perumal]] në Thiruvellarai dhe tempulli shpellor Pechipalai. Shpellat e papërfunduara në kompleksin tempullor, bashkë me tempujt shpellorë të poshtëm në Thiruvellarari dhe Tirupparankunram, ku secila ka një faltore për Shivën në lindje dhe për Vishnun në perëndim, të ndara nga një gji qendror midis tyre. Studimi tregoi edhe se Tempulli i Poshtëm Shpellor bashkë me Tempullin Kudumiyan Malai paraqesin forma unike kolonash, që nuk shihen në tempujt e tjerë në [[Tamil Nadu]].<ref name="hindu4"/> Tempulli i skalitur në shkëmb në kompleksin tempullor të kodrës u ndërtua gjatë Periudhës Pallava edhe është emërtuar ''Lalitankura Pallaveswaram'', me mjaft mbishkrime të atribuara Mahendravarmanit I. Në këtë kompleks sunduesi Chola, Vijayanagara dhe Nayakët e [[Madurai]]t kanë kontribuar në periudhën e mëvonëshme. Tempujt dy katësh të Taayumaanavas janë konsideruar si një kryevepër e ndërtimtarisë. Porta kryesore e rojës ishte një nga hyrjet kryesore për kompleksin e fortesës. Ajo gjendet në murin kryesor të fortesës që përfshin periferinë e [[Fortesa shkëmbore e Tiruchirappallit|Fortesës shkëmbore]] me tempujt, pallatin, ujëmbledhësin dhe pazaret e saj. Hyrja kryesore është e drejtuar nga veriu. ;Tempulli Thiruporur Kandaswamy {{Coord|12|43|31|N|80|11|20|E|display=inline}} [[File:Flag pole of Thiruporur murugan temple.jpeg|thumb|left|309px|shtylla e flamurit të Tempullit të Muruganit në Thiruporur]] '''[[Tempulli Thiruporur Kandaswamy]]''' (gjithashtu i quajtur dhe '''Tempulli Thiruporur Murugan''' ose '''Tempulli Kanthswamy''') në [[Thiroporuri|Thiruporur]], një qytezë panchayat në distriktin e [[Kanchipurami]]t, është një [[tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar adhurimit të Muruganit. I ndërtuar në [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Stilin e skalitur në shkëmb]] të [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturës Dravidiane]], tempulli mendohet se është ndërtuar gjatë sundimit Pallava. Tempulli ka një [[Gopurami|kullë portiku]] tempullore me pesë kate që të çon në një sallon me kolona dhe te [[Garbhagriha|shenjtëorja]]. [[Tempulli Thiruporur Kandaswamy]] i njohur edhe si Tempulli Subramanya Swamy është një tempull i lashtë që daton nga Periudha Pallava dhe është një nga 33 tempujt madhorë në [[Tamil Nadu]] kushtuar adhurimit të Muruganit. Megjithatë mendohet gjithashtu se tempulli është zgjeruar gjatë shekullit të XVIII me imazhet e gërmuara nga [[Thiruporuri]]. Thirupporur Devasthanami ruan mbishkrime Pallava, nga shekulli i X dhe nga periudha e Vikrama Cholas së shekullit të XII. Siç dëshmohet nga një mbishkrim i gjetur në një kolonë guri në këtë tempull, studiuesit priren ta konsiderojnë këtë tempull si të ndërtuar fillimisht në mbretërit Pallava për shkak të dy biruduve të Atyantakamas dhe Adiranachandras të atribueshme mbretit Pallava, Rajasimhas (Narasimha Varma II). [[File:Thiruporur kulam.JPG|thumb|327px|Depozita tempullore, e vendosur përballë tempullit]] [[Thiruporuri]] në atë kohë lulëzoi, por u zhduk duke dalë nga kujtesa për disa kohë. Gjatë mesit të shekullit të shtatëmbëdhjetë, Thirupporuri u rizbulua dhe u rikonstruktua nga Chidambara Swamigali, që thuhet se ishte pasardhës i një prej poetëve të Tamil Sangamit të [[Madurai]]t. Tempulli është i vendosur në [[Thiruporuri|Thiruporur]], në rrugën e Vjetër të [[Mahabalipurami]]t, 28&nbsp;km nga [[Chennai]], kryeqyteti i [[Tamil Nadu]]së. Ai ka një ''[[Gopurami|raxhagopuram]]'' me pesë kate, që ngrihet deri në një lartësi prej 21.4 metrash dhe një gjerësi prej 61 metrash. Tempulli mbulon një sipërfaqe prej 16.000 m².<ref name=census-Kanchipuram>{{cite book|title=Temples of Tamil Nadu - Kancheepuram district|last=C.|first=Dr.Chandramouli|publisher=Directorate of Census Operations, Tamil Nadu|year=2003}}</ref> Shenjtërorja e tempullit arrihet nëpërmjet një salle me 24 kolona pranë portikut. Depozita e tempullit gjendet jashtë tempullit. Shenjtërorja është ndërtuar me granit, që bujt imazhin e Muruganit në formën e Kandaswamyt që qëndron në këmbë. Shenjtërorja është e drejtuar nga lindja dhe statuja e hyjnisë kryesuese është 2.14 metra e lartë. Statuja paraqitet me dy duar, ku njëra prej tyre është duke mbajtur velin (shtizën hyjnore), ndërsa tjetra një imazh palloi përkrahë hyjnisë kryesuese. Përreth rrethimit të parë ndodhen faltore të veçanta për bashkëshortet e tij Valli dhe Deivanai. Ndodhet edhe një faltore e veçantë për Shivën dhe Parvatin si dhe të gjitha Parsvatah Devatat (hyjnitë ndihmëse) të lidhura me tempujt e Shivës.<ref name="dinamalar-Kandaswamy">{{cite web|title=Sri Kandaswamy Temple|publisher = Dinamalar|url=http://temple.dinamalar.com/New.php?id=1365|year=2011|accessdate=4 nëntor 2015}}</ref><ref>{{cite book|title=பல்நோக்குப் பார்வையில் முருகத் தத்துவம் II: Proceedings of The International Conference on Murugabhakthi|year=2014|editor1-last=Virupa|editor1-first=Kumaresan|pages=1048–9}}</ref> Salla me 24 kolona dhe salla rrethore me 30 kolona janë veçori të tjera të këtij tempulli. Nën një pemë neemi është një faltore për Vembadi Vinayakarin. Në anën jugore të tempullit ndodhet Saravana Poigai dhe Valliyar Odai, dy teerthamët e shenjtë. Në anën lindore të teerthamëve, ndodhet një [[mandapa]] me katër kolona. Në [[mandapa]]n e jashtme është vendosur sannidhi i Teyvayanait. Në tempull ndodhet gjithashtu edhe një tjetër teertham i quajtur Pranavāmritam. [[Garbhagriha|Shenjtëorja]] e këtij tempulli është vendosur në anën lindore, ku mund të shihet pema e palmës dhe pirgu i milingonave nën të, ku është Kanda Perumali me Vallin dhe Devayanain mbi një peetham të vogël. Relievi në bazë i Upadesas deri te Agastya, Vallikalyana dhe Agni-ganta Subrahmanya janë skalitur në mënyrë shumë të bukur te kolonat e Sarvavaidya Mandapas. Yantra e vendosur nga Chidambaram Swamigali mund të gjendet në veri-lindje të tempullit mbi një platformë me kūrma, ashtagaja, astnaga dhe gana. ;Tempulli Padalathri {{coord|12|45|43|N|80|00|15|E|display=inline}} [[File:Singaperumalkovil1.JPG|thumb|left|327px|Tempulli Padalathri]] '''[[Tempulli Padalathri]]''' (i quajtur edhe '''Tempulli Singaperumalkoil''' ose '''Tempulli Narasimhar''') është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Vishnut, vendosur në Singaperumalkoil të distriktit të [[Kanchipurami]]t. I ndërtuar në [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Arkitekturën e skalitur në shkëmb]], kushtuar Vishnut, që adhurohet si Narasimhari dhe bashkëshortes së tij Lakshmi si Ahobilavalli. Tempulli është ndërtuar nga sunduesit Pallava gjatë shekullit të VIII. [[File:Singaperumalkovil8.JPG|thumb|327px|Shkallët që të çojnë te tempulli]] Singaperumalkovili fillimisht quhej me emra të ndryshëm si Azhwar Narasingadevar dhe Narsinga Vinnagar Azhwar. Tempulli zanafillor besohet se u ndërtuar në [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Arkitekturën e skalitur në shkëmb]] nga sunduesit Pallava, që ndërtuan tempuj shpellorë të një stili të ngjashëm në zonë.<ref>{{Cite book|title=Tourist guide to Tamil Nadu|year=2007|page=26|isbn=81-7478-177-3}}</ref> Mbishkrimet në muret e tempullit janë nga mbretëria Chola gjatë shekujve të X-XI. Mbishkrimet janë bërë në gjuhën tamile ose në shkrimin e vjetër tamil që tregojnë dhurime toke, fenerësh dhe banesash për tempullin.<ref>{{cite book|title=Lists of the Antiquarian Remains in the Presidency of Madras, Volume 1|url=https://books.google.co.in/books?id=QswOAAAAQAAJ&pg=PA191&dq=singaperumal&hl=en&sa=X&ved=0CDoQ6AEwBmoVChMIuIWMisSIyQIVpRamCh19CQhO#v=onepage&q=singaperumal&f=false|page = 191|last=Sewell|first=Robert|year=1882}}</ref> Mbishkrimi më i vjetër i përket periudhës së mbretërimit të Raja Raja Cholas (985-1016), perandori më i famshëm Chola nga [[Thanjavuri]] në 990 që tregon një dhurim prej 26 delesh për ndriçimin e tempullit. Një tjetër mbishkrim nga faltorja e Andalit është i dëmtuar, por tregon dhurimin e një individi për hyjninë kryesuese. Mbishkrimi i tretë është i dëmtuar, me gjasa nga shekulli i XI që paraqet dhurime për tempullin.<ref name=Madhavan>{{cite book|title=Vishnu Temples of South India Volume 1 (Tamil Nadu)|first=Chithra|last=Madhavan|isbn=978-81-908445-0-5|year=2007|pages=101-5}}</ref> [[File:Singaperumalkovil3.JPG|thumb|left|327px|Hyrja e tempullit]] Tempulli është ndërtuar në [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Arkitekturën e skalitur në shkëmb]], zë rreth 0.61 hektarë dhe ka dy rrethime. Është i vendosur në Singaperumalkoil, një rrethin e vendosur 45&nbsp;km nga [[Chennai]], kryeqyteti i shtetit indian [[Tamil Nadu]]. Idhulli kryesor i bujtur në shenjtëroren shpellore është një statujë e skalitur në shkëmb. Shenjtërorja është e ruajtur nga dy statuja dvarapala, nga një në secilin krahë. Faltorja e bashkëshortes së tij, Ahobilavallit gjendet në rrethimin e dytë, që besohet se është një shtim i mëvonshëm. Në të djathtë të shenjtërores ndodhet një faltore për Andalin. Ndërsa dy faltoret për Ahobilavallin dhe Andalin kanë rrethime ndryshe nga faltorja e Narasimharit.<ref name="dinamalar-Patalathri Narasimhar">{{cite web|title=Sri Patalathri Narasimhar temple|url = http://temple.dinamalar.com/en/new_en.php?id=946|publisher=Dinamalar|year=2014|accessdate=9 nëntor 2015}}</ref> Faltorja e Garudës e drejtuar nga Narasimhari, kalërimi shqiponjë i Vishnut, gjendet në aksin e faltores qendrore. Faltorja qendrore arrihet nëpërmjet mahamandapas, salla e adhurimit dhe një ardha mandapa e ngushtë. Shtylla e flamurit gjendet mbrapa faltores së Garudës, në aksin e faltores qendrore dhe kullës së portikut. Në të dy krahët e sallës së adhurimit ka imazhe të azhwarëve dhe faltorja e Ahobilavallit gjendet në rrethimin e dytë. [[Vimana]], kulla me çati mbi [[Garbhagriha|shenjtërore]], ka imazhe prej stukoje të avatarëve të ndryshëm të Vishnut. Në kompleks ka gjithashtu faltore të veçanta për Lakshmi Narasimhan, Ramanujan, Manavala Mamunigalin dhe Vishwaksenan.<ref name=Madhavan/> [[File:Seeyamangalam Nandhi.JPG|thumb|264px|Faltorja e Nandit në kompleksin Avanibhajana Pallaveshwaram]] ;Tempulli Avanibhajana Pallaveshwaram {{coord|12|25|52|N|79|27|59|E|display = inline}} '''[[Tempulli Avanibhajana Pallaveshwaram]]''' i quajtur edhe '''Tempulli Stambeswarar''' është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Shivës, i vendosur në qytezën e [[Seeyamangalami]]t, në distriktin [[Tiruvannamalai]] në [[Tamil Nadu]]. Tempulli është ndërtuar në [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Arkitekturën e skalitur në shkëmb]] nga mbreti Pallava, Mahendravarmani I (600-630) gjatë shekullit të VII. Tempulli shpellor Pallava pësoi shtesa të mëvonshme nga mbretërit Chola dhe Vijayanagara. Tempulli ka një ''[[Gopurami|raxhagopuram'' të vogël tre-katësh, që është kulla e portës hyrëse. Tempulli është shpallur monument i trashëgimisë dhe administrohet nga Archaeological Survey of India (ASI) si një monument i mbrojtur. Faqja tjetër e kodrës bujt shtratet xhainiste të krijuara nga shekulli i IX gjatë sundimit të mbretit Ganga, Rajamalla II. [[File:சியமங்கலம் கோவில்.jpg|thumb|left|327px|Pamje e kompleksit tempullor Avanibhajana Pallaveshwaram]] Tempulli Stambeswarar është një nga paraqitjet më të hershme të [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Arkitekturës së skalitur në shkëmb]]. Tempulli është quajtur [[Tempulli Avanibhajana Pallaveshwaram]] pasi Avani është një nga titujt e mbretit Mahendravarman.<ref name = "business The praying caves"/><ref>{{cite book|title=Indian Civilization and Culture|url=https://books.google.co.in/books?id=KItocaxbibUC&pg=PA411&dq=siyamangalam&hl=en&sa=X&ved=0CCQQ6AEwAjgKahUKEwjdoofwqJXJAhULwo4KHWnMAh0#v=onepage&q=siyamangalam&f=false| last=Chatterjee|first=Suhas|year=1998|isbn=9788175330832|page=411}}</ref> Megjithëse pamja e luanëve të skalitur nëpër kolona çon në hamendjen se tempulli mund të ketë qenë filluar me gjasa nga Simhavishnu, babai i Mahendravarmanit, kjo pikëpamje nuk ka gjetur mbështetje. Mbishkrimet, të përfshira te ''Epigrahia Indica'', janë shkruar në sanskritisht me alfabetin Grantha të mbretërisë Pallava. Mbishkrimet tregojnë se u gërmua nga Lalitankura, që është e ngjashme me atë të tempullit shpellor në [[Fortesa shkëmbore e Tiruchirappallit]] që tregojnë Mahendravarmanin.<ref>{{cite book|title=The Pallavas|url=https://books.google.co.in/books?id=6o9XCT3XiaMC&pg=PA31&dq=siyamangalam&hl=en&sa=X&ved=0CCMQ6AEwAWoVChMIn7e-jaSVyQIVCo6OCh0Q1gch#v=onepage&q=siyamangalam&f=false|page = 35|last1=Jouveau-Dubreuil|first1=Gabriel |last2=Dikshitar|first2=V. S. Swaminadha|year=1995|isbn=9788120605749}}</ref> Tempulli ka shtesa të mëvonshme nga Dinastia Chola dhe Perandoria Vijayanagara. [[Gopurami]], kulla e portikut besohet se është një shtesë nga mbretërit Vijayanagara.<ref name="business The praying caves">{{cite news|title=The praying caves|url=http://www.thehindubusinessline.com/news/variety/the-praying-caves/article2834106.ece|publisher=Business Line|last=Sharath|first=Lakshmi|date=26 janar 2012|accessdate=15 nëntor 2015}}</ref> [[File:Siyamangalam Rock cut temple view.JPG|thumb|327px|Pamje e faltoreve të skalitura në shkëmb në Seeyamangalam]] Faltorja e Stambeswararit është e strehuar në [[Garbhagriha|shenjtëroren]] rrethore në një shpellë të skalitur në shkëmb. Ka një sallë të madhe me kolona (mahamandapa) dhe një sallë të vogël me kolona (ardhmandapa) që të çojnë te shenjtërorja shpellore. Faltorja e Nadit gjendet jashtë sallës me kolona, në aksin e faltores qendrore. Në të dy krahët e hyrjes së [[Garbhagriha|shenjtërores]] së tempullit janë vendosur dy dvarapala (hyjni gardiane). Veçoria interesante e këtyre dvarapalave është prania e sfurqeve trisula. Në pjesët e sipërme të kolonave janë skalitur zambakë, ndërsa në pjesët e poshtme janë skalitur luanë.<ref name=Pallava>{{cite book|title=Pallava Antiquities - 2 Vols.|url=https://books.google.co.in/books?id=QbYKPXQ3DaAC&pg=PA33&dq=siyamangalam&hl=en&sa=X&ved=0CB0Q6AEwAGoVChMIn7e-jaSVyQIVCo6OCh0Q1gch#v=onepage&q=siyamangalam&f=false|pages=33-5|first=Gabriel|last=Jouveau-Dubreuil|year=1994|isbn=9788120605718}}</ref> Hyjnia kryesuese është quajtur Thoonandavar ose Stambeswarar bazuar në praninë e mbishkrimeve në dy kolonat përballë tempullit.<ref name=CPR>{{cite web|title=Seeyamangalam|url=http://www.cpreecenvis.nic.in/Database/Seeyamangalam_2921.aspx|publisher=C.P.R. Environmental Education Centre, Chennai|accessdate=16 nëntor 2015|year=2011}}</ref> Një nga kolonat në tempull ka një nga paraqitjet më të hershme të Nataraxhas (Shiva i mishëruar si kërcimtari kozmik) në posturën e Ananda Thandavas. Salla me kolona ka imzhet e ''yalive'', krijesave mitike që përfaqësojnë artin Vijayanagara.<ref name="business The praying caves"/> Imazhet e hyjnive të tjera ndihmëse të Shivës janë vendosur në faltore më të vogla përreth shenjtërores.<ref>{{cite book|title=Lists of the Antiquarian Remains in the Presidency of Madras, Volume 1|url=https://books.google.co.in/books?id=QswOAAAAQAAJ&pg=PA170&dq=siyamangalam&hl=en&sa=X&ved=0CDAQ6AEwA2oVChMIn7e-jaSVyQIVCo6OCh0Q1gch#v=onepage&q=siyamangalam&f=false|page=170|last=Sewell|first=Robert|year=1882}}</ref> ;Tempulli shpellor Kunnandarkoil {{coord|10|34|56|N|78|53|50|E|display = inline}} [[File:"Entrance of Rock Cut Siva Cave Temple".JPG|thumb|left|264px|Hyrja e Tempullit shpellor Kunnandarkoil]] '''[[Tempulli shpellor Kunnandarkoil]]''' në Kunnandarkoil, një fshat në distriktin e Pudukottait në [[Tamil Nadu]], është një [[tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Shivës. I ndërtuar në [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Arkitekturën e skalitur në shkëmb]], tempulli mendohet se është ndërtuar gjatë shekullit të VIII nga sunduesiit Muttaraiyarë, vasalë të Dinastisë Pallava, me zgjerime të mëvonshme nga Perandoria Vijayanagara. [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Arkitektura e skalitur në shkëmb]] në tempull është një shembull i Artit të vonë Pallava dhe një shembull i hershëm i [[Arti Chola|Artit Chola]]. Tempulli ka mbishkrime të ndryshme nga dinastitë Chola, Chalukya, Pandya dhe Perandoria Vijayanagara. Tempulli është konsideruar një nga tempujt më të vjetër prej guri në Indinë e Jugut. Tempulli mirëmbahet dhe administrohet nga Deparatamenti i Archaeological Survey of India si një monument i mbrojtur. {{Multiple image|caption_align=center|header_align=center | align=right | total_width = 567 | width1 = 2256 | height1 = 1504 | width2 = 2256 | height2 = 1504 | direction=horizontal | image1="A Hall Of Hundred Pillared Mandapam Or Car".JPG | caption1 = Pamje nga jashtë e sallës me 100 kolona | image2="An amazing Hall Of Hundred Pillared Mandapam".JPG | caption2 = Pamje e brendshme e sallës me 100 kolona }} Kunnandarkoili dhe rajoni përreth tij sundohej nga Dinastia Muttaraiyara gjatë shekujve të VII deri në të IX, që ishin vasalë të Dinastisë Pallava. Rajoni më vonë u mor nën kontroll nga Dinastia mesjetare Chola. Tempulli shpellor u ndërtua fillimisht nga mbreti Muttaraiyar që ishte vasal i mbretit Pallava, Nandivarmani II (710-775), që quhet edhe Nandivarman Pallava Malla. Mbishkrimi më i hershëm i përket periudhës së Nandivarmanit dhe djalit të tij Dantivarman që tregon kontribute bujare për banorët vedikë gjatë festës Thiruvadirai.<ref>{{cite book|title=Collected Papers: Studies in South Indian Epigraphy and History of Land Organisation, Development and Accounts and Select Chola, and Pandyan Townships|year=1994|first=R.|last=Tirumalai}}</ref> Soundara Rajani identifikon një shtesë të tempullin gjatë gjysmës së parë të shekullit të VIII.<ref>{{cite book|title=Rock-cut temple styles: early Pandyan art and the Ellora shrines|page=41|first = K. V.|last=Soundara Rajan|year=1998|isbn=9788170392187}}</ref> Në tempull gjenden mbishkrime edhe nga Dinastia Chola, Chalukya, Pandya dhe Perandoria Vijayanagara. [[File:"Hall Of Hundred Pillared Mandapam Or Car 1".JPG|left|327px|thumb|Salla me 100 kolona]] [[Tempulli shpellor Kunnandarkoil|Tempulli i skalitur në shkëmb]] bart tre skulptura në madhësi natyrore të formave të ndryshme të Shivës.<ref>{{cite book|title=India Handbook|url=https://archive.org/details/footprintsouthin00foot|year=2000|first1=Robert|last1=Bradnock|first2=Roma|last2=Bradnock|isbn=978-1-900949-81-1|page=821}}</ref> Faltorja kryesore është e drejtuar nga lindja dhe [[garbhagriha|shenjtërorja]] bujt imazhin e lingamit, një paraqitje jo ikonike e Shivës, që adhurohet si Parvathagiriswarari. Muret e shenjtërores janë të thjeshtë, ndryshe nga tempujt e mëvonshëm Chola që kanë nike për të bujtur imazhe të ndryshme. Shenjtërorja arrihet nëpërmjet një ardhamandapa, një sallë e mbajtur nga kolona. Shenjtërorja ruhet nga dvarapala (hyjni gardiane) në të dy krahët. Mbishkrimet janë bërë në bazën e dvarapalave. Tempulli në [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Arkitekturë të skalitur në shkëmb]] është një shembull i hershëm i [[Arti Chola|Artit Chola]], që vazhdoi traditën e atij Pallava. Imazhet individuale të marra nga vendi mirëmbahen në Pudukottia Government Museum. Nrita [[Mandapa]] ka kolona të skalitura, një shembull tipik i [[Arkitektura Vijayanagara|Artit Vijayanaagara]]. Imazhet prej bronxi në tempull janë shembujt më të hershëm të imazheve të skalitura mjeshtërisht në Artin e Indisë Jugore.<ref>{{cite book|title=Temples of Tamil Nadu|last=Rao|first=A.V.Shankaranarayana|isbn=978-81-8468-112-3|year=2012|pages=152-3}}</ref> [[File:തിരുനന്ദിക്കര ഗുഹ.jpg|thumb|264px|Tempulli Thirunandikkara]] ; Tempulli shpellor Thirunadhikkara {{coord|8.3986|N|77.2977|E|display = inline}} '''[[Tempulli shpellor Thirunadhikkara]]''' është një tempull i skalitur në shkëmb në Stilin Pallava që daton nga shekulli i shtatë dhe i tetë. Është pjesë e Tempullit Thirunandikkara, që është pranë Thiruvattarit në distriktin e Kanyakumarit në [[Tamil Nadu]]. Fillimish u ndërtua si një [[Tempulli xhainist|tempull xhainist]] në shekullin e VII por i kthyer më vonë në një [[Tempulli hindu|tempull hindu]].<ref name=Murals>{{Cite web|url=http://www.keralamurals.com/mural-paintings/important-murals.htm|title=Kerala Murals|publisher=Kerala Murals|url-status=dead|access-date=7 tetor 2016|archive-date=29 korrik 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120729105513/http://www.keralamurals.com/mural-paintings/important-murals.htm}}</ref><ref name=Cave>{{Cite web|url=http://pages.rediff.com/thirunadhikkara-cave-temple/478456|title = Thirunadhikkara Cave Temple|accessdate=27 tetor 2012|publisher=Rediff.com}}</ref> [[File:Rock cut Cave temple.JPG|thumb|left|339px|Shpella Thirunadhikkara]] Salla e shpellës është hamendësuar se ka qenë dekoruar me piktura të pasura. Megjithatë, tashmë shihen vetëm gjurmë të mbetura përgjatë viteve. Afresket e zbehura datojnë nga shekujt e IX-X.<ref name=Murals/><ref name=Cave/> Disa nga muralet më të hershme janë në stilin Kerala. Afresket paraqesin skena nga eposet e [[Ramayana]]s dhe [[Mahabharatha]]s. Afresket ose muralet në këtë shpellë janë konsideruar si antikuaret më të vjetra të muraleve të stilit Kerala.<ref name=Cave/><ref name=Art>{{Cite web|url=http://www.artkerala.net/node/1018|title=Mural Paintings|publisher=Art Kerala|url-status=dead|access-date=7 tetor 2016|archive-date=21 shkurt 2013|archive-url=https://archive.today/20130221061414/http://www.artkerala.net/node/1018}}</ref><ref name=Indian>{{Cite web|url=http://www.kwintessential.co.uk/articles/india/indian-mural-paintings/2983|title=Indian Mural Paintings|accessdate=17 tetor 2012|publisher=Kwint Essential|archive-date=22 janar 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200122180448/https://www.kwintessential.co.uk/resources/guide-to-india-etiquette-customs-culture-business|language=en|url-status=dead}}</ref> Në stilin e mëparshëm tradicional të artit mural përdoreshin pigmente natyrore dhe bimore, që i përket teknikës Seko të muraleve, ndryshe nga teknika ''Buon Fresco''. Ky artë u rigjallërua nga një gjeneratë e re artistësh që janë përfshirë në kërkimet dhe mësimin e artit mural në Sree Sankara Sanskrit College në Kalady dhe gjithashtu te një shkollë e artit mural të përkrahur nga [[Tempulli Guruvayur]].<ref name=Art/><ref name=Indian/> ;Tempulli Mandagapattu Tirumurti '''[[Tempulli Mandagapattu Tirumurti]]''' është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]] i vendosur në fshatin e Mandagapattusë në distriktin e Viluppurami në [[Tamil Nadu]]. I skalitur në shkëmb nga sunduesi Pallava, Mahendravarmani I në nder të trinesë hindu, [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|shpella tempullore]] është konsideruar si një nga faltoret më të vjetra për një perëndi hindu në [[Tamil Nadu]].<ref name="sastrip690">{{cite book|first=K. A.|last=Nilakanta Sastri|origyear=1935|year=2000|title=The Chōlas|page=690}}</ref> Në një mbishkrim, Mahendravarmani I krenohet se ai bëri të ndërtohej në tempull guri në nder të Trinisë Hindu pa përdorimin e tullave, llaçit, drurit ose metalit. ==Arkitektura strukturore== ===Tempujt strukturorë të Mahabalipuramit=== {{double image|right| 01MahabalipuramShoreTemple.jpg|280|The Lord.JPG |255|Majtas pamje e kompleksit të tempullit bregdetar; djathtas: Ananthshayana Vishnu kompleksin e tempullit bregdetar}} Tempujt strukturorë u bënë popullorë gjatë mbretërimit të një tjetër mbreti Pallava, Rajasimhas (700-728 i e.s.). Ky kontribuim në arkitekturën strukturore ishte monumental, pasi ai ndërtoi një nga tempujt më madhështorë të njohur në atë kohë, Tempullin bregdetar. Ky kompleks tempujsh përfshin tre tempuj: Rajasimhesvara-n, një strukturë e drejtuar nga perëndimi që ka një tritala vimana të vogël; Kshatriyasimhesvara-n, një strukturë e drejtuar nga lindja që ka vimanan më të madhe; dhe Nripatisimha Pallava Vishnugriha, një tjetër strukturë e drejtuar nga lindja që ka mandapa me çati të sheshtë në një formë të zgjatur dhe që bart një Vishnu të shtrirë. Dy muret prakara që rrethojnë tempujt në këtë kompleks janë të datuar në një periudhë më të vonë.<ref name="Sites"/> Dinastia Pallava mbretëroi nga shekulli i IV deri në shekullin e IX kur u mund nga Dinastia Chola në vitin [[897]]. Pas kësaj rëndësia historike e Mahabalipuramit u zvogëlua dhe për disa kohë u njohë vetëm si një port dhe më vonë për tu braktisur fare. Tempujt strukturorë u ndërtuan po ashtu nga mbretërit Pallava, por gjatë fillimit të shekullit të VIII gjatë mbretërimit të Rajasimha-s (700-728 i e.s.). Gjenden në brigjet e Oqeanit indian dhe kanë pësuar goditjen e valëve të [[cunami]]t. Më i famshmi dhe i shquari nga këto forma tempujsh është kompleksi i tempullit bregdetar që ka dy tempuj të vegjël dhe një të madh të rrethuar brenda një muri të përbërë nga dy rreshta me imazhe të Nandit, vahana (mjeti transportues) i Shivës. Tempulli kryesor është i lartë (ngrihet në një lartësi prej 18.3 m mbi një bazë katrore 15.25 m) dhe është një kullë piramidale e shkallëzuar e vendosur në pesë radhë. Është e dekoruar me mijëra skulptura kushtuar zotit Shiva. Gjendet edhe një tempull i vogël në një oborr të përparëm origjinal të këtij tempulli. Dy tempujt e tjerë në të njëjtin kompleks janë mbrapa këtij tempulli të madh kryesor, përballë njëri tjetrit dhe janë të njohur si Rajasimhesvara ose Nripatisimha Pallava Vishnugriha dhe Kshatriyasimhesvara. Tempulli i dytë i është kushtuar Shivës ndërsa tempulli i parë ka një imazh të lashtë të shtrirë të Anantashayana Vishnu-t të skalitur në shtratin e lumit të afërt.<ref name="Sites"/><ref name=Great>{{Cite web|url = http://www.greatbuildings.com/buildings/Shore_Temple.html|title=Shore Temple of the Seven Pagodas at Mahabalipuram. Five story pyramid, 60 ft. high|accessdate=23 tetor 2012|publisher=Great Buildings}}</ref> Muret e tempullit në krahun e mbrapëm janë të skalitur me panele relievesh që paraqesin Shivën, Parvatin dhe djalin e tyre Murugan (ose Skanda).<ref name=Hindu/> Mandapa përballë Rajasimheshvara-s shtrihet gjatë bazamentit. I gjithë kompleksi i tempujve është i mbuluar nga një prakara (mur i përbërë) me Nandin.<ref name=Stand>{{Cite web|url=http://www.hindu.com/2004/12/30/stories/2004123001602200.htm|title=The Shore Temple stands its ground|date=30 dhjetor 2004|accessdate=30 janar 2013|publisher=The Hindu|archive-date=30 dhjetor 2004|archive-url=https://web.archive.org/web/20041230202537/http://www.hindu.com/2004/12/30/stories/2004123001602200.htm|language=en|url-status=dead}}</ref> Ashtu si dhe Tempulli i bregdetit është i vendosur pranë detit, i prekur nga stuhitë dhe erërat e mbushura me kripë të detit. Përpjekjet e ndërmarra nga ASI si ndërtimi i groyne-ve, trajtim me mur letre të butë dhe plantancione casurina në linjën e bregut që janë metoda zbutëse.<ref name=Stand/> Një tempull i rëndësishëm strukturor në [[Mahabalipurami|Mahabalipuram]] është dhe '''[[Thirukadalmallai]]''' ose '''Koili Sthalasayana Perumal''', në [[Arkitektura Dravidiane|stilin arkitekturor Dravidian]]. Ai lartësohet në ''Divya Prabandha'', kanoni mesjetar tamil i shenjtëve azhwar midis shekujve të VI dhe të IX dhe kështu është një nga 108 ''Divyadesamët'' kushtuar zotit [[Vishnu]], që adhurohet si Sthalasayana Perumali dhe bashkëshortes së tij [[Lakshmi]] nën formën e quajtur Nilamangai Thayar. Tempulli besohet se u ndërtua nga Dinastia Pallava, me kontribute të mëdha nga dinastitë e mëpasme si ajo mesjetare Chola, Vijayanagar dhe Nayakët e Madurait. Tempulli qëndron në bregun e detit dhe u ndërtua bashkë me skulptura të tjera. Është një tempull i vogël me dy faltore kryesore kushtuar zotit Sthalasayana Perumal dhe Nilamangai Thayaar. Ky besohet është vendlindja e Bhoothathazhwarit, azhwari i dytë. Ndodhet gjithashtu edhe një faltore e veçuar për zotin Narasimha. [[Arkitektura]] paraqet Stilin Pallava, pasi kjo faltore u ndërtua nga mbretërit Pallava. Bhoothathazhwari u gjet në një depozitë që është përballë tempullit. Vendi është gjithashtu i famshëm për faltoren e tij Adivaraha pranë bregut të detit, ku zoti njihet si "Valavendai Gnanapiran". Gjatë shekullit të XIV, mbreti Vijayanagar, Parankusa e zhvendosi tempullin në vendndodhjen e tanishme, larg nga bregu. Ai besohet se ka ndërtuar katër rrugët Mada përreth tempullit.<ref>{{cite news|title = Reverberations on sea shore|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/reverberations-on-sea-shore/article5426795.ece|publisher=The Hindu|last=S.|first=Prabhu|date=6 dhjetor 2013|accessdate=19 tetor 2014}}</ref> Tempulli pati gjithashtu zgjerime nga mbreti Chola, Vikrama Chola (1118-35) në vitin 1120.<ref>{{cite news|title=Plan to take over Pallava era temple dropped following opposition|url=http://www.thehindu.com/news/national/tamil-nadu/plan-to-take-over-pallava-era-temple-dropped-following-opposition/article5094153.ece|publisher=The Hindu|date=5 shtator 2013|accessdate=15 tetor 2014|first=D.|last=Madhavan}}</ref> ;Tempulli Subrahmanya nw Saluvankuppam [[File:Subrahmanya Temple, Saluvanakuppam front view.jpg|thumb|left|327px|Pamje e rrënojave të Tempullit Subrahmanya në Saluvankuppam]] '''[[Tempulli Subrahmanya në Saluvankuppam]]''' pranë [[Mahabalipurami]]t në distriktin e [[Kanchipurami]]t është një faltore kushtuar Muruganit. Arkeologët besojnë se faltorja, e zbuluar në vitin 2005, konsiston në dy shtresa: një tempull me tulla i ndërtuar gjatë Periudhës Sangam (shekulli i III p.e.s. deri në shekullin e III të e.s.) dhe një tempull prej graniti i Periudhës Pallava që daton nga shekulli i VIII dhe i ndërtuar mbi faltoren prej tullash. Skuadra e Archaeological Survey of India (ASI) që drejtoi gërmimet beson se tempulli prej tulle mund të jetë më i vjetri i llojit të tij i zbuluar në [[Tamil Nadu]].<ref name="thehindu_20050921">{{cite news|title=Remains of ancient temple found|work=The Hindu|author=N. Subramanian|url=http://www.hindu.com/2005/09/21/stories/2005092104692000.htm|date=21 shtator 2005|access-date=7 tetor 2016|archive-date=10 nëntor 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121110082332/http://www.hindu.com/2005/09/21/stories/2005092104692000.htm|language=en|url-status=dead}}</ref><ref name="toi_20100801">{{cite news|title=New finds of old temples enthuse archaeologists|work=Times of India|author=N. Ramya|date=1 gusht 2010|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-08-01/chennai/28281794_1_inscription-shore-temple-oldest-temples|access-date=7 tetor 2016|archive-date=15 shtator 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120915014729/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-08-01/chennai/28281794_1_inscription-shore-temple-oldest-temples|url-status=dead}}</ref> Megjithatë, arkeologu i shquar indian R. Nagaswamy është kritik me këtë mendim për shkak të mungesës së referencave për faltoren në literaturën popullore të periudhës.<ref name="toi_20100801" /> [[File:SaluvanakuppamVel.jpg|thumb|327px|''Vel'' guri mbi një platformë tulle në hyrjen e faltores]] Tempulli u zbulua nga një skuadër arkeologësh të ASI-t bazuar në të dhënat e gjetura në një mbishkrim në shkëmb të lënë të ekspozuar nga [[cunami]] i Oqeanit Indian të vitit 2004. Fillimisht, gërmimet treguan një faltore Pallava të shekullit të VIII, ndërsa gërmimet e mëtejshme treguan se faltorja e shekullit të VIII kishte qenë ndërtuar mbi themelet prej tulle të një faltoreje më të hershme. Faltorja prej tulle është datuar nga Periudha Sangam. Tempulli është i drejtuar nga veriu, ndryshe nga shumica e [[Tempulli hindu|tempujve hindu]]. Janë gjetur artifakte nga të dyja fazat, si nga faza Sangam ashtu dhe nga ajo Pallava. Tempulli është faltorja më e vjetër e Muruganit në [[Tamil Nadu]].<ref name="toi_20100801" /> Mendohet gjithashtu se është një nga vetëm dy tempujt para Pallava që janë zbuluar në Tamil Nadu, ndërsa tjetri është Tempulli Veetrirundha Perumal në Veppathur.<ref name="toi_20100801" /> [[File:Garbagriha Saluvankuppam temple.jpg|thumb|left|327px|''[[Garbhagriha]]'' ose ''sanctum sanctorumi'' i Tempullit Subrahmanya në Saluvankuppam. Ndërsa tullat e holla tabulare në majë u vendosën nga sunduesit Pallava, tullat e mëdha të zbuluara datojnë nga Periudha Sangam]] Kishte hamendësime se tempulli mund të ishte një nga "[[Shtatë Pagodat e Mahabalipuramit]]".<ref name="thehindu_20050727">{{cite news|title=Remains of Subrahmanya temple found near Mahabalipuram|url=http://www.hindu.com/2005/07/12/stories/2005071214881300.htm|work=The Hindu|author=T. S. Subramanian|date=27 korrik 2005|access-date=7 tetor 2016|archive-date=3 nëntor 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121103235414/http://www.hindu.com/2005/07/12/stories/2005071214881300.htm|language=en|url-status=dead}}</ref> Sipas Thirumoorthyt, ''[[garbhagriha]]'' ose ''sanctum sanctorumi'' i tempullit prej tulle ishte mbushur me rërë dhe mbuluar me pllaka graniti mbi të cilat ishte ndërtuar tempulli më i ri.<ref name="frontline_20051104">{{cite journal|title=Another surprise in Mamallapuram|work=Frontline|author=T. S. Subramanian|volume=22|issue=22|date=4 nëntor 2005|url=http://www.flonnet.com/fl2222/stories/20051104005113000.htm|access-date=7 tetor 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20070809174458/http://www.flonnet.com/fl2222/stories/20051104005113000.htm|language=en|archive-date=9 gusht 2007|url-status=dead}}</ref> Sathyamurthy, mbikqyrësi i ASI-t për qarkun e [[Chennai]]t, tha se tempulli prej tulle mund të datonte nga periudha Sangam pasi faltorja qe e drejtuar nga veriu ndryshe nga tempujt modernë që janë të drejtuar nga lindja ose nga perëndimi.<ref name="thehindu_20100813">{{cite news|title=Much more than stone|work=The Hindu|date=13 gusht 2010|url=http://www.hindu.com/fr/2010/08/13/stories/2010081351260800.htm|author=S. Sivakumar|access-date=7 tetor 2016|archive-date=10 nëntor 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121110070737/http://www.hindu.com/fr/2010/08/13/stories/2010081351260800.htm|url-status=dead}}</ref> Kjo provonte në mënyrë të vendosur se tempulli ishte ndërtuar përpara shekullit të VI ose të VII, kur ishin shkruar ''[[Shilpa shastrat]]'', tekstet kanonike të [[Arkitektura e tempujve hindu|arkitekturës tempullore]].<ref name="thehindu_20050921" /> Vlerësimet e moshës së faltores prej tulle variojnë nga 1700<ref name="thehindu_20070317">{{cite news|title=Pillars with inscriptions of Pallava, Chola kings found|work=The Hindu|url=http://www.hindu.com/2007/03/17/stories/2007031701111600.htm|date=17 mars 2007|author=T. S. Subramanian|access-date=7 tetor 2016|archive-date=24 gusht 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110824042809/http://www.hindu.com/2007/03/17/stories/2007031701111600.htm|url-status=dead}}</ref> deri në 2200 vjet.<ref name="bbc">{{cite news|title=Tsunami reveals ancient temple sites|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4312024.stm|author = Paddy Maguire|work=British Broadcasting Corporation|date=27 tetor 2005}}</ref> Arkeologët besojnë se faltorja prej tulle u shaktërrua nga një cunami ose një ciklon, që ka ndodhur rreth 2,200 vjet më parë.<ref name="bbc" /> Dinastia Pallava ndërtoi një tempull graniti mbi themelet prej tulle në shekullin e VIII, që me gjasa u shkatërrua gjithashtu nga një cunami.<ref name="bbc" /> Sipas arkeologëve cunami i dytë duhet të ketë ndodhur në shekullin e XIII pasi mbishkrimet e fundit, që flasin për faltoren datojnë nga viti 1215.<ref name="toi_20100801"/> [[File:Saluvankuppam artifacts.jpg|thumb|327px|Rrënoja dhe pllaka granit të zbuluara gjatë gërmimeve në sit]] Pranë tempullit gjenden shumë mbishkrime shkëmbore. Zbulimi i tre kolonave prej granit me mbishkrime dhurimesh të bëra për faltoren çuan në zbulimin e vetë tempullit.<ref name="thehindu_20050727" /> Ndërsa një kolonë përmban një mbishkrim që regjistron dhurimin e dhjetë ''kazhanchuve'' (topa të vegjël<ref name="thehindu_20070317" />) prej ari nga një Kirarpiriyan i [[Mahabalipurami]]t në vitin 858,<ref name="thehindu_20050727" /> një tjetër regjistron dhurimin e 16 ''kazhanchuve'' prej ari në vitin 813 për mirëmbajtjen e një feneri nga një grua brahmine e quajtur Vasanthanar.<ref name="thehindu_20050727" /> Kolona e tretë ka një mbishkrim nga Raja Raja Chola I.<ref name="thehindu_20070317" /> Përveç këtyre, në tempull ndodhen pesë kolona të tjera me mbishkrime nga mbretërit Pallava, Dantivarmani I, Nandivarmani III dhe Kambavarmani, mbreti Rashtrakuta, Krishna III dhe mbreti Chola, Rajendra Chola III.<ref name="thehindu_20070317" /> ''[[Garbhagriha]]'' ose ''shenjtërorja'' është 2 metra e gjatë dhe 2.2 metra e gjerë si dhe përbëhet prej 27 rreshta tullash.<ref name="thehindu_20050921" /> Tullat e përdorura janë të ngjashme me ato të përdorura në sitet e tjera të Periudhës Sangam si Puhari, [[Urayuri]], Mangudi dhe [[Arikamedu]].<ref name="thehindu_20050921" /> Një ''vel'' (shtizë hyjnore) guri është pozicionuar në hyrje të faltores.<ref name="thehindu_20100813" /> Gjatë gërmimeve u zbulua një pllakë terrakote që paraqiste një ''Kuravai Koothu'', një kërcimi përmendur te eposi tamil i shekullit të I të e.s. ''Silappadhikaram''.<ref name="thehindu_20100813" /> Sathyamoorthy mendon se mund të mos ketë patur ndonjë idhull në ''[[garbhagriha]]n'' katrore pasi është shumë e vogël për të bujtur një të tillë. Tempulli është i rrethuar nga një ''prakara'' ose mur rrethues që daton nga Periudha Sangam.<ref name="thehindu_20050921" /> Sipas Thirumoorthyt, faltorja është "kompleksi më i madh prej tulle që daton nga periudha para-Pallava".<ref name="thehindu_20070317" /> Tempulli është ndërtuar mbi një shtresë aluvionale mbi të cilën është vendosur një shtresë tullash të bëra nga njeriu.<ref name="currentscience_20110410">{{cite journal|title=Saluvankuppam coastal temple – excavation and application of soil micromorphology|work = Current Science|volume=100|issue=7|date=10 prill 2011|author1=Sathyabhama Badhreenath|author2=Hema Achyuthan|author3=Smriti Haricharan|author4=K. P. Mohandas|url=http://www.currentscience.ac.in/Volumes/100/07/1071.pdf|accessdate=23 gusht 2012}}</ref> Mbi këtë shtresë ishin katër shtresa të tjera me tulla të ndara nga katër shtrsa lateriti.<ref name="currentscience_20110410" /> Në sit janë përdorur dy lloje tullash: tulla të mëdha prej lateriti të Periudhës Sangam dhe tulla të holla tabulare të periudhës së mëvonshme. Tullat janë lidhur bashkë me llaç gëlqere.<ref name="currentscience_20110410" /> === Kanchipurami=== [[File:Kailasanathar temple Kanchipuram (16).jpg|thumb|left|318px|Tempulli Kailasanathar, tempulli më i vjetër në qytet]] I vendosur në brigjet e lumit Vegavathy, [[Kanchipurami]] ka qenë sunduar nga Dinastia Pallava, Dinastia Mesjetare Chola, Dinastia e Vonë Chola, Dinastia Pandya, Perandoria Vijayanagar, Mbretëria Karnatike dhe Perandoria Britanike. Monumentet historike të qytetit përfshijnë [[Tempulli Kanchi Kailasanathar|Tempullin Kailasanathar]] dhe [[Tiru Parameswara Vinnagarami|Tempullin Vaikunta Perumal]]. Historikisht, Kanchipurami ishte një qendër arsimi<ref name=Raoxviii>Rao: Kanchipuram – Land of Legends, Saints & Temples; 2008, fq. xviii</ref> dhe ishte i njohur si ''Ghatikasthanami'', ose "vendi i mësimit".<ref name=Raman80>K. V. Raman: Sri Varadarajaswami Temple, Kanchi: A Study of its History, Art and Architecture; 1975, fq. 80</ref> Qyteti ishte gjithashtu një qendër fetare e mësimit të përparuar për [[Xhainizmi]]n dhe [[Budizmi]]n midis shekullit të I dhe të V të e.s. .<ref name=344Thapar345>Romila Thapar: Early India: From the Origins to AD 1300; 2001, fq. 344-5</ref> {|class = "wikitable" width="339" cellpadding="5" cellspacing="1" style="float: right; margin: 0 0 1em 1em; font-family: arial; font-size: 100%; background-color: ##F0F8FF; border: 1px solid #cccccc;" |- |colspan="3" style="text-align:center;background-color:#99CCCC"|<big>'''Kronologjia e [[Kanchipurami]]t'''</big> 300 - 2016 |- |Mbretëria Pallava |300 - 896 |- |Dinastia Chola |897 - 1296 |- |Perandoria Vijayanagara |1361 - 1645 |- |Prijësit Arcot |1701 - 1750 |- |Britania |1751 - 1947 |- |India e pavarur |1947 - 2016 |} Në teologjinë hindu të sektit vaishnavit, Kanchipurami është një nga shtatë [[Vende pelegrinazhi hindu në Indi|vendet e pelegrinazhit hindu]] (Tirtha), për çlirim shpirtëror.<ref>{{cite book|author1=Jean Holm|author2=John Bowker|title=Sacred Place|url = http://books.google.com/books?id=5xlfCgAAQBAJ|year=2001|isbn=978-1-62356-623-4|page=70}}</ref> Qyteti bujt [[Tempulli Varadharaja Perumal|Tempullin Varadharaja Perumal]], [[Tempulli Ekambareswarar|Tempullin Ekambaresvarar]], [[Tempulli Kamakshi Amman|Tempullin Kamakshi Amman]] dhe [[Tempulli Kumarakottam|Tempullin Kumarakottam]], që janë disa nga tempujt më të rëndësishëm hindu në shtetin [[Tamil Nadu]]. Nga 108 tempujt e shenjtë të zotit Hindu [[Vishnu]], 14 gjenden në Kanchipuram. Qyteti është veçanërisht i rëndësishëm për Vaishnavizmin, por është gjithashtu edhe një vend i shenjtë pelegrinazhi për Shaivizmin. Qyteti është i mirënjohur për sarit e tij të thurur me dorë dhe shumica e forcës punëtore të qytetit është e përfshirë në industrinë e endjes.<ref name="industrial profile">{{cite web|url=http://www.dickpm.in/profile.htm|publisher=Department of Industries and Commerce district industries centre, Kanchipuram District|title=Kanchipuram Industrial profile|year=2012|accessdate=26 qershor 2012|archive-date=31 mars 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120331120624/http://www.dickpm.in/profile.htm|url-status=dead}}</ref> Ndërsa pranohet gjerësisht se Kanchipurami kishte shërbyer si kryeqyteti i Dinastisë së Hershme Chola,<ref name=Kamath127>{{cite book|title=Chennai|year=2000|publisher=Orient Longman Limited|first=Rina|last=Kamath|isbn=81-250-1378-4|url=http://books.google.co.in/books?id=bw2vDg2fTrMC&pg=PA127&dq=kanchipuram+%2B+kamath&hl=en&sa=X&ei=kviiUIfRF6iO0QGDqYCoCw&ved=0CCwQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false|page=127}}</ref><ref name=Hoiberg2000>{{cite book|title=Student's Britannica: India (Set of 7 Vols.) 39|volume=7|first=Indu Ramchandani|last = Hoiberg|year=2000|publisher=Encyclopædia Britannica (India) Private Limited|place=New Delhi|isbn=0-85229-760-2|url = http://books.google.co.in/books?id=kEj-2a7pmVMC}}</ref> pohimi është kontestuar nga historiani indian P. T. Srinivasa Iyengar, që shkroi se kultura tamile e Periudhës Sangam nuk u përhap nëpërmjet distriktit të Kanchipuramit dhe përmend zanafillën sanskrite të emrit të tij në mbështetje të opinionit të tij.<ref name=322Iyengar333>{{cite book|title=History of the Tamils from the Earliest Times to the Present Day|last=Iyengar|first=P. T. Srinivasa|year=1929|publisher=University of Madras|location=Madras|url=http://books.google.co.in/books?id=ERq-OCn2cloC&printsec=frontcover&dq=p+t+srinivasa+iyengar&source=bl&ots=Fr2ktuPmEU&sig=tvMzpnL8RsuHmtP9SE7yP4Q8Xvc&hl=en&sa=X&ei=KimCUNqpIYvRrQfOnIHIDw&ved=0CC8Q6AEwAA#v=onepage&q=p%20t%20srinivasa%20iyengar&f=false|pages=322–33}}</ref> Përmendjet më të hershme të Kanchipuramit janë në librat e gramaticienit të sanskritishtes Patanjali, që jetonte midis shekujve të III dhe të II p.e.s..<ref name=322Iyengar333/> Qyteti besohet se ka qenë pjesë e Mbretërisë mitike Dravida të eposit të ''[[Mahabharatha]]s'',<ref name=322Iyengar333/> dhe përshkruhej si "më i miri mes qyteteve" (sanskritisht: ''Nagareshu Kanchi'') nga poeti sanskrit i shekullit të IV, Kalidasa.<ref name="Historical Importance">{{cite web|url=http://kanchi.nic.in/history.htm|year=2011|title=Historical Importance of Kanchipuram|publisher=National Informatics centre|accessdate=26 qershor 2012|archive-date=18 maj 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20060518021820/http://kanchi.nic.in/history.htm|language=en|url-status=dead}}</ref> Qyteti vlerësohej si "Banarasi i Jugut".<ref name=Gopal177>{{cite book|title=India through the ages|url=https://archive.org/details/indiathroughages00mada|last=Gopal|first=Madan|year=1990|editor=K. S. Gautam|publisher=Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India|page=[https://archive.org/details/indiathroughages00mada/page/177 177]}}</ref> [[File:Kailayanathar10.jpg|318px|thumb|Skulptura brenda Tempullit Kailasanathar]] Kanchipurami u bë një qytet më i rëndësishëm kur Mbretëria Pallava e Andra Pradeshit të jugut, të vëmenshëm për pushtimet e vazhdueshme nga veriu, e zhvendosën kryeqytetin e tyre në jug në shekullin e VI.<ref name=Pochhammer99>Pochhammer: India’s Road to Nationhood: A Political History of the Subcontinent; 2005, fq. 99</ref><ref name=544Madras546>{{cite journal|work=Imperial Gazetteer of India|title=Madras: The presidency; mountains, lakes, rivers, canals, and historic areas – Provincial Series Madras|publisher = Superintendent of Government Printing|location=Kalkuta|year=1908|url=http://books.google.com/books?id=xXglUxeS_WkC&pg=PA544&lpg=PA544&dq=kanchipuram+climate&source=bl&ots=-tGxc1F_ra&sig=4P5LlucTilwSBpNTTq3xXBUwbG4&hl=en&sa=X&ei=H2hWUInmOI6C9QSMhIC4Bw&ved=0CEsQ6AEwBA#v=onepage&q=kanchipuram&f=false|accessdate = 12 qershor 2012|pages=544-6}}</ref> Sunduesit Pallava e fortifikuan qytetin me ledhe, hendeqe të gjera, rrugë të planifikuara mirë dhe tempuj me punime mjeshtrore. Nën sundimin Pallava, Kanchipurami lulëzoi si një qendër e mësimit Hindu dhe Budist. Mbreti Narasimhavarmani II ndërtoi tempuj të rëndësishëm hindu në qytet, [[Tempulli Kanchi Kailasanathar|Tempullin Kanchi Kailasanathar]], [[Tempulli Varadharaja Perumal|Tempullin Varadharaja Perumal]] dhe [[Tempulli Iravatanesvara në Kanchipuram|Tempullin Iravatanesvara]].<ref name=Jouveau-Dubreuil71>{{cite book|title=The Pallavas|first=Tony|last=Jouveau-Dubreuil|year=1994|isbn=81-206-0574-8|url=http://books.google.co.in/books?id=6o9XCT3XiaMC&printsec=frontcover&dq=kanchipuram+%2B++Jouveau-Dubreuil&hl=en&sa=X&ei=N_uiUJa9HKHz0gHg-oHgCQ&ved=0CDMQ6AEwAw#v=onepage&q=kanchipuram%20%2B%20%20Jouveau-Dubreuil&f=false|page=71}}</ref> Xuanzangu, një udhëtar kinez që vizitoi Kanchipuramin në vitin 640, shënoi se qyteti ishte 9.7&nbsp;km në perimetër dhe se banorët e tij ishin të shquar për guximin, përkushtimin, dashurinë për drejtësinë dhe vlerësimin e mësimit.<ref name=544Madras546/><ref name=Smith473>{{cite book|last=Smith|first=Vincent Aruthur|title=The Early History of India from 600 B.C. to the Muhammadan Conquest including the invastion of Alexander the Great|publisher = Clarendon Press|year=1914|edition=3rd|url=http://books.google.com/books?id=b9a1AAAAIAAJ&pg=PA474&lpg=PA474&dq=kanchi+etymology&source=bl&ots=vDguSehbBg&sig=MEi4Wt-peeLDnwhQag6EotHUCCw&hl=en&sa=X&ei=o9lsUOLNPJHm9gSKmICYAw&ved=0CDwQ6AEwAg#v=onepage&q=kanchi%20etymology&f=false|page=473}}</ref> Mbreti i Dinastisë Mesjetare Chola, Aditya I pushtoi Mbretërinë Pallava, duke përfshirë edhe Kanchipuramin, pasi mundi sunduesin Pallava, Aparajitavarman (880-897) rreth vitit 890.<ref name=Sastri113>{{cite book|first=K. A. Nilakanta|last=Sastri|origyear=1935|year=1935|title = The Chōlas|url=https://archive.org/details/dli.csl.7720|publisher=University of Madras|location=Madras|page=113}}</ref> Nën sundimin Chola, qyteti ishte qendra e nënmbretërisë veriore.<ref name=Aiyangar60>{{Cite book|last=Aiyangar|first=Sakkottai Krishnaswami|title=Ancient India: Collected Essays on the Literary and Political History of|year=2004|isbn=81-206-1850-5|url = https://books.google.com/books?id=htArUg0OMpcC|page=60}}</ref> Provinca u riemërtua "Jayamkonda Cholamandalam" gjatë mbretërimit të Raja Raja Cholas I (985-1014),<ref name="11Raman26">{{Cite book|first=K. V.|last = Raman|title=Sri Varadarajaswami Temple, Kanchi: A Study of Its History, Art and Architecture|year=1975|isbn=8170170265|url = http://books.google.co.in/books?id=myK8ZYEIu4YC&pg=PA36&lpg=PA36&dq=conjeevaram+history&source=bl&ots=WmeTpPlbHq&sig=RL3_ayRKsBZnUvcOSODAny-X588&hl=en&sa=X&ei=CI9rUPP5NIec8gTOgoH4Bg&ved=0CE8Q6AEwBQ#v=onepage&q&f=false|pages=11-26}}</ref><ref name=Rao126>{{cite book|last = Rao|first=P. V. L. Narasimha|title=Kanchipuram: Land of Legends, Saints and Temples|url=http://books.google.com/books?id=HJFldI75dRcC|year=2008|publisher=Readworthy|isbn=978-81-89973-54-4|page=126}}</ref> ====Tempujt==== {{Shiko gjithashtu|Lista e tempujve në Kanchipuram}} '''[[Kanchipurami]]''' është një qytet i famshëm tempullor në Indi. i njohur me nofkën "Qyteti i Njëmijë Tempujve"<ref>[http://www.kanchi.tn.nic.in/tourism%20place.html Tourist Places] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120423094259/http://www.kanchi.tn.nic.in/tourism%20place.html |date=23 prill 2012 }}; Government of Tamil Nadu, 2001</ref> Midis tempujve madhor hindu në Kanchipuram janë disa nga tempujt më të shquar të Vishnut Shivës në Tamil Nadu si [[Tempulli Varadharaja Perumal]] i [[Vishnu]]t dhe [[Tempulli Ekambaranatha]] është "banesa tokësore" e [[Shiva|Shivës]]. [[Tempulli Kamakshi Amman]], Kumara Kottam, Tempulli Kachapeshwarar [[Tempulli Kanchi Kailasanathar|Tempulli Kailasanathar]] janë disa nga tempujt e tjerë të shquar. * {{color box|#00FFFF| * |#00FFFF}} ''Divya Desamët'' – tempujt kushtuar Vishnut të hyjnizuar te ''Divya Prabandha'', kanoni i hershëm mesjetar i letërisë tamile të shenjtëve alvarë midis shekujve të VI dhe të IX. Në Kanchipuram ndodhen '''15 Divya Desamë'''. * {{color box|#FFA07A| * |#FFA07A}} ''Padal Petra Stalamët'' – ku tre nga nayanarët më të nderuar (shenjtë shaivitë), Appari, Sundarari dhe Tirugnana Sambandari kanë hyjnizuar tempujt e Shivës në ''Tevaram'' gjatë shekujve të VII dhe të VIII. Në Kanchipuram ndodhen '''11 Paadal Petra Stalamë'''. =====Budizmi===== Budizmi besohet se ka lulëzuar në Kanchipuram midis shekujve të I dhe të V.<ref name=Trainor13>{{Cite book|last=Trainor|first=Kevin|title = Buddhism The Illustrated Guide|url=https://archive.org/details/buddhism00kevi|year=2001|publisher=Oxford University Press|location=New York|isbn=0-19-517398-8|page=[https://archive.org/details/buddhism00kevi/page/13 13]}}</ref> Disa budistë të shquar të lidhur me Kanchipuramin janë Aryadeva (shekulli II-III), një pasues i Nagarjunas së Universitetit të [[Nalanda]]s, Dignaga dhe komentuesit Pali, Buddhaghosa dhe Dhammapala.<ref name=Rao20>{{cite book|last=Rao|first=P. V. L. Narasimha|title=Kanchipuram: Land of Legends, Saints and Temples|url=http://books.google.com/books?id=HJFldI75dRcC|year=2008|publisher=Readworthy|isbn=978-81-89973-54-4|page=20}}</ref> Sipas një tradite popullore, Bodhidharma, një murg budist i shekullit V-VI dhe themeluesi i [[Shaolin Kung Fu]]së ishte djali i tretë i një mbreti Pallava nga Kanchipurami.<ref name=125Zvelebil126>{{Cite journal|last=Zvelebil|first=Kamil V.|title=The Sound of the One Hand|journal=Journal of the American Oriental Society|volume=107|issue=1|year=1987|pages=125-6|doi=10.2307/602960|publisher = Journal of the American Oriental Society, Vol. 107, Nr. 1|jstor=602960}}</ref> Megjithatë, tradita të tjera ia caktojnë zanafillën nga vende të tjera të Indisë.<ref name=McRae26>{{Cite book|last=McRae|first=John R.|year=2000|contribution=The Antecedents of Encounter Dialogue in Chinese Ch'an Buddhism|url=http://kr.buddhism.org/zen/koan/John_McRae.htm|editor1-last=Heine|editor1-first=Steven|editor2-last=Wright|editor2-first=Dale S.|title=The Kōan: Texts and Contexts in Zen Buddhism|publisher=Oxford University Press|page=26}}</ref> Institucionet budiste të Kanchipuramit ishin përhapëse të Budizmit Theravada te populli Mon i [[Mianmari]]t dhe Tailandës që nga ana tjetër e përhapën besimin budist te popujt e tjerë të Azisë Jug-Lindore.<ref name=Harvey56>{{Cite book|last=Harvey|first=G. E.|title = History of Burma|year=2000|url=http://books.google.ca/books?id=vmIVhKXwrFcC&pg=PA56&lpg=PA56&dq=Conjeveram-Thaton&source=bl&ots=xoq3cJ29TI&sig=GoD9hIKQe0mczNFUqdYgwB14VPQ&hl=en&sa=X&ei=11wuUb2xLuifyAGF9IGABQ&ved=0CFEQ6AEwBg#v=onepage&q=Conjeveram-Thaton&f=false|page=56}}</ref> Kanchipurami ka qenë tradicionalisht një qendër arsimimi për Hinduizmin,<ref name=Raoxviii/><ref name=Raman80/> [[Xhainizmi]]n dhe [[Budizmi]]n.<ref name=344Thapar345/> Manastiret budiste vepronin si bërthama të sistemit arsimor budist. Me rigjallërimin gradual të [[Hinduizmi]]t gjatë mbretërimit të mbretit Pallava, Mahendra Varmani I, sistemi arsimor Hindu mori rëndësi me sankritishten që u shfaq si gjuhë zyrtare.<ref name=344Thapar345/> =====Tempujt xhainistë===== [[File:Tiruparuthikundram (13).jpg|thumb|left|345px|Verandë me kolona e Tempullit Trilokyanatha]] Mendohet se [[Xhainizmi]] u fut në Kanchipuram nga Kunda Kundacharya (shekulli i I i e.s.) .<ref name=Rao20/> Xhainizmi u përhap në qytet nga Akalanka (shekulli i III i e.s.). Dinastia Kalabhra, sunduesit e Kanchipuramit përpara Dinastisë Pallava, ndiqnin xhainizmin që, nga përkrahja mbretërore fitoi popullaritet.<ref name=Rao20/> Mbretërit Pallava, Simhavishnu, Mahendra Varmani dhe Simhavarmani (550-560) ishin gjithashtu ndjekës të Xhainizmit, deri në ardhjen e ''Nayanmarëve'' dhe ''Azhwarëve'' gjatë shekujve të VI dhe të VII.<ref name = Rao20/> Mahendravarmani I u konvertua nga Xhainizmi në [[Hinduizmi|Hinduizëm]] nën ndikimin e naynamarit Appar, që shënoi një pikë kthese në gjeografinë fetare.<ref name=Rao20/> Dy sektet e [[Hinduizmi]]t, Shaivizmi dhe Vaishnavizmi u gjallëruan përkatësisht nën ndikimin e Adi Sankaras dhe Ramanujas.<ref name=Ayyar69>{{cite book|last=Ayyar|first=P. V. Jagadisa|title=South Indian shrines: illustrated|year = 1991|isbn=81-206-0151-3|url=http://books.google.co.in/books?id=NLSGFW1uZboC|accessdate=7 shkurt 2013|page=69}}</ref><ref name=Smith468>{{cite book|last=Smith|first=Vincent Aruthur|title=The Early History of India from 600 B.C. to the Muhammadan Conquest including the invastion of Alexander the Great|year=1914|url=http://books.google.com/books?id=b9a1AAAAIAAJ|page=468}}</ref> Dinastia e Vonë Chola dhe mbretërit Vijayanagara e toleruan Xhainizmin dhe besimi ishte akoma i praktikuar në Kanchipuram.<ref name=Rao20/> [[File:Tiruparuthikundram (15).jpg|thumb|264px|kulla piramidale e tempullit Trilokyanatha]] ;Tempulli Trilokyanatha [[Tempulli Trilokyanatha|Tempulli Trilokyanatha/Chandraprabha]] është një [[Tempulli xhainist|tempull i dyfishtë xhainist]] që ka mbishkrime nga mbreti Pallava, Narasimhavarmani II dhe mbretërit Chola, Rajendra Chola I, Kulothunga Chola I dhe Vikrama Chola si dhe mbishkrime kanareze të mbretit Vijayanagara, Krishnadevaraya. '''[[Tempulli Trilokyanatha]]''' i quajtur edhe '''[[Tempulli xhainist]] i Thiruparthikundramit''' për shkak se ndodhet në lagjen Thiruparthikundram të [[Kanchipurami]]t, është një tempull kushtuar figurave fetare xhainiste. Tempulli, i lidhur me sektin Digambara të [[Xhainizmi]]t është ndërtuar në stilin dhe materialet e [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturës Dravidiane]] dhe besohet se është ndërtuar gjatë sundimit të Dinastisë Pallava gjatë shekullit të VIII bashkë me Tempullin Chandraprabha në rajonin e kompleksit rrethues që emërtohet si Xhaina Kanchi, ndërsa dy pjesët e tjera të qytetit janë të emërtuara përkatësisht Shiva Kanchi dhe Vishnu Kanchi. [[File:Tiruparuthikundram (12).jpg|thumb|left|327px|Tempulli Trilokyanatha]] Dinastia Pallava, sunduese e rajonit gjatë viteve të saj të para përqafoi [[Xhainizmi]]n. Sipas legjendës vendore, tempulli u ndërtua nga dishepulli Pallava i të diturve Vamana dhe Mallisena. Ka edhe legjenda të tjera që ia atribuojnë ndërtimin e tempullit Simhavishnut, mbretit të parë Pallava gjatë dhjetëvjeçarit të fundit të shekullit të VI.<ref name=hindu2/> Megjithatë tempulli besohet se është ndërtuar gjatë shekullit të VIII afër vitit 800. Mbishkrimet Chola dhe Vijayanagara tregojnë përkrahjen e madhe të tempullit. Tempulli është ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturën Dravidiane]] me një [[Gopurami|gopuram]] (kulla e portikut) tre-katësh. Në tempull ndodhen tre faltore paralele me imazhin e Mahaviras që zë qendrën. Imazhi i Lokanatharit, shenjti i 24ërt xhainist tirthankara, është i vendosur në anën veriore, ndërsa Neminatha i vendosur në anën jugore. Të tre faltoret janë në formë rrethore dhe bujtin imazhe prej bronxi. Faltorja e Mahaviras bujt Dharmadevin dhe një tirthankara përbri tij.<ref name=hindu2/> Në sallonin që të çon në shenjtërore ka kollona të pikturuara. Si në tempujt Hindu Indiano-Jugor, ndodhet një shtyllë flamuri (e quajtur ''Dwajastamba'') midis aksit të hyrjes dhe shenjtërores.<ref name=Rao111>{{cite book|last=Rao|first=P. V. L. Narasimha|title=Kanchipuram: Land of Legends, Saints and Temples|url=http://books.google.com/books?id=HJFldI75dRcC|year=2008|isbn=978-81-89973-54-4|page=111}}</ref> Tempulli ka një numër të madh pikturash në tavane të shoqëruara me shkrime në alfabetin tamil Grantha qëm endohet se përmbajnë historinë e jetës së Krishnas të paraqitur nga shumica e pikturave.<ref name=hindu2>{{cite news|title=Art languishes in dilapidated Jain temple|url=http://www.thehindu.com/thehindu/fr/2003/05/23/stories/2003052301431000.htm|date=23 maj 2005|accessdate=25 gusht 2016|publisher=The Hindu|last=Chakravarthy|first=Pradeep|archive-date=8 korrik 2003|archive-url=https://web.archive.org/web/20030708081111/http://www.thehindu.com/thehindu/fr/2003/05/23/stories/2003052301431000.htm|url-status=dead}}</ref> [[File:Sri Veerattaaneswarar Temple.JPG|thumb|318px|Tempulli Thriuvathigai]] ;Tempulli i Thiruvadigait '''[[Tempulli i Thiruvadigait]]''' i quajtur edhe Tempulli Sri Veerattaaneswarar (në gjuhën tamile: அருள்மிகு வீரட்டான்டேஸ்வரர் திருக்கோவில்) është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Shivës. Është i vendosur në fshatin Thiruvathigai që është rreth 2 kilometra në lindje të qytetit të Panrutit. Shiva në këtë tempull adhurohet në formën e Veerattaaneswararit. Tempulli<ref>[http://www.tamilnadutourism.org/places/citiestowns/Cuddalore.aspx?catid=C1&subcat1id=C1S1&subcat2id=C1S1S30&sm=C1S1S30 Cuddalore, Tamil Nadu Tourism Department]</ref> është i vendosur në distriktin e Arcotit Jugor 2&nbsp;km nga Panruti. [[Tempulli i Thiruvadigait]] u ndërtua fillimisht si një [[tempulli xhainist|tempull xhainist]] nga mbreti Pallava, Mahendravarmani I në shekullin e VI në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Dravidian]]. Megjithatë me konvertimin nga [[Xhainizmi]] në [[Hinduizmi|Hinduizëm]], Mahendravarmani e shkatërroi tempullin e mëparshëm dhe në këtë vend ndërtoi një tempull për Shivën. Gjithësesi në tempull kanë mbetur disa shenja të artifakteve xhainiste. Në këtë kompleks gjendet edhe një tempull tjetër i Shivës si dhe një Tempull i Vishnut në afërsi që besohet se është ndërtuar me mbetjet e shkatërruara të tempullit xhainist. =====Tempujt Hindu===== [[File:Ekam.jpg|thumb|left|Kulla me një liqen përpara e Tempullit Ekambareswarar – tempulli më i madh në qytet]] Hindutë e konsiderojnë Kanchipuramin si një nga shtatë qytetet më të shenjta në Indi, [[Sapta Puri]]t.<ref name=Gopal177/> Sipas Hinduizmit, një kshetra është një vend i shenjtë, një fushë e fuqisë vepruese dhe një vend ku mund të arrihet shpëtimi përfundimtar ose ''[[moksha]]''. ''Garuda Purana'' thotë se shtatë qytetet, duke përfshirë edhe Kanchipuramin janë mundësues të ''mokshas''.<ref name = Ayyar69/> Qyteti është një vend pelegrinazhi si për sektin shaivit ashtu dhe për atë vaishnavit.<ref name=Ayyar69/> Ai ka afërsisht 108 tempuj shaivitë.<ref>http://www.columbuslost.com/2013/12/108-shiva-temples-of-kanchipuram.html</ref> [[Tempulli Ekambareswarar]] në Kanchipuramin verior, kushtuar Shivës, është tempulli më i madh në qytet.<ref name="Let’s Go584">{{Cite book|title=Let's Go India & Nepal 8th Edition|year=2004|isbn=0-312-32006-X|url=http://books.google.com/books?id=oM2ZqMfg7hYC&pg=PA584&dq=ekambaranathar+temple&hl=en&sa=X&ei=HM0gT_vjA8PDgQfP0qztCA&ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&q=ekambaranathar%20temple&f=false|page=584}}</ref> Kulla e portikut të tij ose ''[[gopurami]]'', është 59 m i lartë, duke e bërë atë një nga kullat tempullore më të mëdha në Indi. Tempulli është një nga pesë tempujt e quajtur ''Pancha Bhoota Stalam'', që përfaqësojnë shfaqjen e pesë elementeve kryesorë të natyrës; [[toka]], [[uji]], [[ajri]], [[qielli]] dhe [[zjarri]].<ref name=301Ramasëmy302>{{Cite book|last=Ramaswamy|first = Vijaya|title=Historical dictionary of the Tamils|year=2007|isbn=978-0-470-82958-5|pages=301-2}}</ref> Tempulli Ekambareswarar temple përfaqëson tokën.<ref name=301Ramasëmy302/> [[Tempulli Kanchi Kailasanathar|Tempulli Kailasanathar]], kushtuar Shivës dhe i ndërtuar nga mbretërit Pallava, është [[Tempulli hindu|tempulli më i vjetër Hindu]] që ekziston dhe është shpallur monument arkeologjik nga Archaeological Survey of India (ASI). Ai ka një seri qelish me skulptura brenda.<ref name=Ayyar73>{{cite book|last=Ayyar|first=P. V. Jagadisa|title=South Indian shrines: illustrated|year = 1991|isbn=81-206-0151-3|accessdate=7 shkurt 2013|url=http://books.google.co.in/books?id=NLSGFW1uZboC|page=73}}</ref> Në [[Tempulli Kamakshi Amman|Tempullin Kamakshi Amman]], hyjnesha Parvati është paraqitur në formën e një ''yantra'', ''Chakra'' ose ''peetami'' (bazamenti). Në këtë tempull, ''yantra'' është vendosur përballë hyjnisë.<ref name=70Ayyar71>{{cite book|last=Ayyar|first=P. V. Jagadisa|title=South Indian shrines: illustrated|year=1991|isbn=81-206-0151-3|accessdate=7 shkurt 2013|pages=70-1|url = http://books.google.co.in/books?id=NLSGFW1uZboC}}</ref> Adi Sankara është i lidhur ngushtësisht me këtë tempull dhe besohet se ka vendosur [[Kanchi Kamakoti Peethami|Kanchi matha]]n pranë këtij tempulli.<ref name="Tourist places in Kanchipuram">{{cite web|url=http://www.kanchi.tn.nic.in/tourism%20place.html|title=Tourist places in Kanchipuram|publisher=National Informatics centre|year=2012|accessdate=26 qershor 2012|archive-date=23 prill 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120423094259/http://www.kanchi.tn.nic.in/tourism%20place.html|url-status=dead}}</ref> Tempulli Muktheeswarar, i ndërtuar nga Nandivarman Pallava II (720-796)<ref name=Ayyar86>{{cite book|last=Ayyar|first=P. V. Jagadisa|title = South Indian shrines: illustrated|year=1991|isbn=81-206-0151-3|accessdate=7 shkurt 2013|url=http://books.google.co.in/books?id=NLSGFW1uZboC|page=86}}</ref> dhe [[Tempulli Iravatanesvara në Kanchipuram|Tempulli Iravatanesvara]] i ndërtuar nga Narasimhavarman Pallava II (720-728) janë tempuj të tjerë të Shivës nga Periudha Pallava. Kachi Metrali – Tempulli Karchapeswarar,<ref name=Ayyar73/> Tempulli Onakanthan Tali, Tempulli Kachi Anekatangapadam,<ref name=Ayyar86/> Tempulli Kuranganilmuttam,<ref name="Soundara Rajan27">{{Cite book|last=Soundara Rajan|first=Kodayanallur Vanamamalai|title=Concise classified dictionary of Hinduism|year=2001|isbn=81-7022-857-3|url = http://books.google.co.in/books?id=lAWS49f8HKoC&pg=PA27&dq=kuranganilmuttam&hl=en&sa=X&ei=sBsnT-yQGI6Ttwfko_3PBA&ved=0CF4Q6AEwCA#v=onepage&q=kuranganilmuttam&f=false|page=27}}</ref> dhe Tempulli Karaithirunathar në Tirukalimedu janë tempuj të Shivës në qytet të lartësuar nga ''Tevarami'', vepra kanonike Shaivite në gjuhën tamile e shekujve të VII dhe të VIII. [[File:Varadharajar1.jpg|thumb|right|Kolona të skalitura dhe zinxhirë të varur guri në Tempullin Varadarajar]] [[Tempulli Kumarakottam]], kushtuar Murugas, është i vendosur midis Tempullit Ekambareswarar dhe Tempullit Kamakshi Amman, që zhvillon kultin e Somaskandas (Skanda, djali i Shivës dhe Parvatit). ''Kandapuranami'', vepra fetare tamile mbi Murugan, e përkthyer nga sanskritishtja ''Skandapurana'', u hartua në vitin 1625 nga Kachiappa Shivacharya në këtë tempull.<ref name=Rao110>{{cite book|last = Rao|first=P. V. L. Narasimha|title=Kanchipuram: Land of Legends, Saints and Temples|url=http://books.google.com/books?id=HJFldI75dRcC|year=2008|isbn=978-81-89973-54-4|page=110}}</ref> [[Tempulli Varadharaja Perumal]], kushtuar [[Vishnu]]t dhe që shtrihet në 93.000 m², është tempulli më i madh i Vishnut në Kanchipuram. Ai u ndërtua nga Dinastia Chola në vitin 1053 dhe u zgjerua gjatë mbretërimeve të Kulottunga Cholas I (1079–1120) dhe Vikrama Cholas (1118–1135). Ai është një nga ''divyadesamët'', 108 banesat e shenjta të Vishnut.<ref>{{cite news|title=Divya Desams of Lord Vishnu|url=http://www.stephen-knapp.com/divya_desams_of_lord_vishnu.htm}}</ref> Tempulli përmban hardhuca të skalitura, një e veshur me ar dhe dhe një tjetër e veshur me argjend, mbi [[garbhagriha|shenjtërore]].<ref>Gateway to Kanchipuram district – Varadaraja Temple; 2011</ref> Robert Clive thuhet se ka paraqitur një varëse smeraldi në tempull. Është quajtur Clive Makarakandi dhe është akoma e përdorur për të dekoruar hyjninë me raste ceremoniale.<ref name=26Raman39>K. V. Raman: Sri Varadarajaswami Temple, Kanchi: A Study of its History, Art and Architecture; 1975, fq. 26-39</ref> [[Tiru Parameswara Vinnagarami]] është vendlindja e shenjtit ''azhwar'', Poigai Alvar.<ref name=Ayyar80>{{cite book|last=Ayyar|first=P. V. Jagadisa|title=South Indian shrines: illustrated|year = 1991|isbn=81-206-0151-3|accessdate=7 shkurt 2013|url=http://books.google.co.in/books?id=NLSGFW1uZboC|page=80}}</ref> Faltorja qendrore ka godinë tre-katëshe me Vishnun të paraqitur në secilin prej tyre.<ref name=Ayyar80/> Korridori përreth shenjtërores ka një seri skulpturash që paraqesin sundimin dhe pushtimin Pallava.<ref name=Ayyar80/> Është tempulli më i vjetër i Vishnut në qytet dhe u ndërtua nga mbreti Pallava, Paramesvaravarmani II (728–731).<ref name=Ayyar80/> [[Ashtabujakarami]], [[Tempulli Yathothkari Perumal|Tiruvekkaa]], [[Tiruththanka]], [[Tiruvelukkai]], [[Tempulli Ulagalantha Perumal në Kanchipuram|Tempulli Ulagalantha Perumal]], [[Tempulli Pavalavannam|Tiru Pavla Vannami]], [[Tempulli Pandava Thoothar Perumal]] janë midis ''divyadesamëve'', 108 tempujt e famshëm të Vishnut në qytet.<ref name=Ayyar539>{{cite book|last=Ayyar|first=P. V. Jagadisa|title=South Indian shrines: illustrated|year=1991|isbn=81-206-0151-3|url=http://books.google.co.in/books?id=NLSGFW1uZboC|accessdate=7 shkurt 2013|page=539}}</ref> Në qytet ndodhen edhe pesë ''divyadesamë'' të tjerë, tre brenda Tempullit Ulagalantha Perumal, një në Tempullin Kamakshi Amman dhe një në Tempullin Ekambareswarar.<ref name=Rao109>Rao: Kanchipuram – Land of Legends, Saints & Temples; 2008, fq. 109</ref> [[Kanchi Kamakoti Peethami|Kanchi Matha]] është një institucion manastiror, historia zyrtare e të cilit pohon se u themelua nga Adi Sankara i Kaladit, duke e gjurmuar historinë e tij që nga shekulli i V p.e.s..<ref name=Sarasëati492>Saraswati: The True History and the Religion of India; 2001, fq. 492</ref><ref name=Dalal186>Dalal: The Religions of India: A Concise Guide to Nine Major Faiths; 2006, fq. 186</ref><ref name=Kuttan244-Arunachalam245>{{cite book|last=Kuttan|first=Mahadevan|author2=P. V. Arunachalam|title=The Great Philosophers of India|year=2009|url=http://books.google.co.in/books?id=nERVRxj22W0C&pg=PA245&dq=kanchi+matha&hl=en&sa=X&ei=eAuPUOzlNYqm9AT594GwCg&ved=0CFAQ6AEwBw#v=onepage&q=kanchi%20matha&f=false|isbn = 978-1-4343-7780-7|pages=244-5}}</ref> Një pohim i lidhur është se Adi Sankara erdhi në Kanchipuram dhe se vendosi Kanchi muttin të emërtuar "Dakshina Moolamnaya Sarvagnya Sri Kanchi Kamakoti Peetam" në një pozicion sipëran, përkatësisht Sarvagnya Peetha, mbi [[matha]]t (institucion fetar hindu) e tjera të nënkontinentit, përpara vdekjes së tij aty.<ref name=Kuttan244-Arunachalam245/><ref name=44Sharma46>{{cite book|last=Sharma|first=Varanasi Raj Gopal|title=Kanchi Kamakoti Math, a myth|year=1987|url=http://books.google.co.in/books?id=T5DXAAAAMAAJ&q=Sarvagnya+Peetha&dq=Sarvagnya+Peetha&hl=en&sa=X&ei=cCKPUNvcNYXg8ATMqIG4Aw&ved=0CDEQ6AEwAA|isbn=0-415-40868-7|pages=44-6}}</ref> Të dhënat e tjera historike tregojnë se mutti u vendos me gjasa në shekullin e XVIII në [[Kumbakonami|Kumbakonam]], si një degë e [[Sringeri Sharada Peethami|Sringeri Matha]]s dhe se e shpalli veten të pavarur.<ref name=Dalal186/> Një tjetër mutt që ishte e famshme në kohët e lashta ishte Upanishad Bramham Mutti, e vendosur pranë Tempullit Kailasanathar në Kanchipuram. Ajo ka Mahasamadhin e Upanishad Brahmayoginit, një shenjt që shkroi komentarë mbi të tërë upanishadet madhore në Hinduizëm. Thuhet se i dituri i madh, Sadasiva Brahmendra në këtë mutt u bë sanyasa. [[File:Kailasanathar Temple - Kanchipuram 2.jpg|thumb|left|264px|Kulla e tempullit Kailasanathar në Kanchipuram]] ;Tempulli Kanchi Kailasanathar '''[[Tempulli Kanchi Kailasanathar]]''' është struktura më e vjetër në Kanchipuram,<ref name=Dobbie111>Dobbie: India: The Elephant's Blessing; 2006, fq. 111</ref> kushtuar Shivës dhe i njohur për rëndësinë e tij historike. Tempulli u ndërtua midis viteve 685-705 nga mbreti Narasimhavarmani II (i quajtur edhe '''Rajasimha''') i Dinastisë Pallava. Kompleksi i vendosur ulët prej guri ranor përmban një numër të madh skalitjesh, duke përfshirë shumë hyjni gjysëm-kafshërore që ishin popullore gjatë Periudhës së hershme të Arkitekturës Dravidiane.<ref name=Singh145>{{cite book|last=Singh|first=Sarina|title=South India|year=2007|isbn=9781740594219|page=145}}</ref> Struktura përmban 58 faltore të vogla që i janë kushtuar formave të ndryshme (Avatarëve) të Shivës. [[File:Kailasanathar Temple.jpg|thumb|327px|Tempulli Kanchi Kailasanathar]] Tempulli Kailasanathar (që do të thotë: “Zoti i Malit Kozmik”), është ndërtuar sipas traditës Smartha të adhurimit të Shivës, Vishnut, Devit, [[Surya]]s (dielli), Ganeshës dhe Kartikeyas, në [[Hinduizmi|Hinduizëm]], një praktikë që zëvendësoi [[Budizmi]]n.<ref name=Rao96>Rao: Kanchipuram: Land of Legends, Saints and Temples; 2008, fq. 96</ref> Tempulli u ndërtua gjatë viteve 685-705<ref name=Ninan132>M. M. Ninan: The Development Of Hinduism; 2008, 132</ref> dhe është tempulli i parë strukturor i ndërtuar në Indinë e Jugut nga Narasimhavarmani II që është gjithashtu i njohur si Rajasimha Pallaveswarami. Djali i tij, Mahendravarman III, përfundoi façatën ballore dhe [[gopurami]]n (kulla portiku). Tempujt e mëparshëm ndërtoheshin si me dru ashtu dhe të skalitur në faqe shkëmbore në shpella ose popla të stërmëdha shkëmbore, siç shihen në [[Mahabalipurami|Mahabalipuram]].<ref name = Kailasa>{{cite web|url=http://www.kanchi.tn.nic.in/kailasanathar.htm|title=Kailasanathar Temple|accessdate=27 korrik 2013|publisher=National Informatics Centre of Government of India|archive-date=30 korrik 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130730053532/http://www.kanchi.tn.nic.in/kailasanathar.htm|language=en|url-status=dead}}</ref><ref name=Subburaj33>Subburaj: Turist Guide to South India; 2006, fq. 33</ref> Tempulli Kailasanathar u bë krijues i prirjes për tempujt e tjerë të ngjashëm në Indinë Jugore.<ref name="DK Publishing11">D. K. Publishing: Great Monuments of India; 2009, fq. 11</ref> Sipas besimit vendor, tempulli ishte një strehim i sigurt për sunduesit e mbretërisë gjatë luftërave. Një tunel sekret, i ndërtuar nga mbretërit, përdorej si një rrugë shpëtimi dhe që është akoma i dukshëm.<ref name=Kailasa/> {{multiple image |direction = vertical |align = left |width = 264 |image1 = Kailasawaathar innercourt.jpg |caption1 = Oborri i brendshëm ose mesorja për ecjen rituale përreth shenjtërores me 58 faltorëze të vogla. |image2 = 01Kailasanathar Temple Rich Architecture in Sculptures Design.jpg |caption2 = Dizajni tipik i kolonës me luanë mitikë shumë -drejtimësh. |image3 = Kailayanathar2.jpg |caption3 = Pamje e tempullit }} Tempulli, në formën e tij të stilizuar fillestare, u ndërtua në Arkitekturën Pallava me ndikime të stileve të mëvonshme të zhvilluar nga Dinastia Chola dhe Perandoria Vijayanagara.<ref name=Kailasa/> Është një arkitekturë e ndërtuar prej guri ndryshe nga [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Arkitektura e skalitur në shkëmb]] e shpellave të hapura ose në faqet shkëmbore si në Mahabalipuram. [[Gopurami]] (kulla e portikut) i lartë ëshë në të majtë dhe kompleksi tempullor është në të djathtë.<ref name=Rao93>Rao: Kanchipuram: Land of Legends, Saints and Temples; 2008, fq. 93</ref> Themelet e tempullit janë bërë prej [[graniti]], që mund të mbajë peshën e tempullit, ndërsa struktura sipërore, duke përfshirë edhe relievet janë bërë prej guri ranor. Fillimisht ekzistonte vetëm faltorja kryesore me ''[[vimana]]n'' e saj piramidale dhe një [[mandapa]] (sallë kryesore me kolona) të shkëputur. Kompleksi tempullor është i plotë në të gjitha aspektet pasi ka ''[[garbagriha]]'' ([[sanctum sanctorumi]]), antarala (rrethimi i brendshëm), mandapa, një mur të lartë të përbërë dhe një kullë të lartë porte, [[gopurami]]n.<ref name=National>{{cite web|url=http://asi.nic.in/asi_monu_whs_cholabt_features.asp|title=General features of a Chola temple|accessdate=27 korrik 2013|publisher=National Informatics Centre of Government of India|archive-date=18 korrik 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130718045143/http://asi.nic.in/asi_monu_whs_cholabt_features.asp|language=en|url-status=dead}}</ref> Mandapa, që fillimisht ishte e veçuar, u bë pjesë e faltores kryesore nga pranëvendosja e një ''ardhamantapa'' (sallë më e vogël me kolona). Kolonat e [[mandapa]]s kanë vecorinë përsëritëse të luanëve mitologjikë të ngritur mbi dy këmbë. {{multiple image |direction = vertical |align = right |width = 208 |image1 = Kailayanathar4.jpg |caption1 = Një skulpturë në një nga niket e 58 faltorëzave të vogla. |image2 = Kailayanathar6.jpg |caption2 = Skulpturë |image3 = Kailayanathar11.jpg |caption3 = Skulpturë |image 4 = DSC_0997.jpg |caption4 = Skulpturë }} Struktura ka një projekt të thjesht me kullë [[shikara]] në qendër të kompleksit. [[Shikara]] e tempullit, mbi shenjtëroren ([[garbhagriha|garbagrihën]]), është katrore në planimetri dhe ngrihet në një stil kurvilinear dhe formë piramidale. Kulla ka shumë nivele që ngrihen në mënyrë proporcionale. Në krye të kësaj kulle, ndodhet një çatizë e vogël në formën e një kubeje. Elementet e kolonave me forma kafshësh mitologjike (luanët në bazë) janë veçori shtesë të stilit Pallava.<ref name=National/><ref name="Ring-Salkin-La Boda435">Ring, Salkin & La Boda: International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania: 1996, fq. 435</ref> Në hyrje, muret e ''[[gopurami]]t'' janë të suvatuar. Muri i hyrjes së tempullit ka tetë faltorëze të vogla dhe një gopuram, pararendëse e gopuramit kryesor. Në një fazë të mëvonshme, [[mandapa]] dhe shenjtërorja u bashkuan nga një sallë e ndërmjetme e quajtur ''ardhamantapa'', që në një farë mase thuhet se ka ndjekur bukurinë e [[tempulli]]t. Tempulli është i rrethuar brenda mureve në një planimetri drejtkëndore. Faltorja kryesore ka një shivalinga me 16 faqe prej shkëmbi graniti të zi të vendosur në shenjtëroren e tempullit. Brenda mureve të faltores kryesore ndodhet ''padabhanda adhisthana'' (piedestali kryesor) me imazhe të skalitura në mënyrë shumë elegante të zotave me një skulpturë të Nandit, në një largësi që i bën roje hyjnisë. Në secilën faqe të mureve të jashtme të faltores kryesore ka shumë relieve të hyjnive. Në relievet e murit jugor paraqitet statuja e Shivës si ''Umamaheshavara'' (Shiva me bashkëshorten e tij Parvati) me Lingodbhavan (shfaqjen e Shivës si kolonë e flaktë) e rrethuar nga [[Brahma]] dhe [[Vishnu]] dhe amarat duke fluturuar në nivele të ulëta. Salla perëndimore ka skulptura të Shivës në formën e ''Sandhya Tandavamurtit'' dhe ''Urdhava Tandvamurtit'' dhe ansambli plotësohet me imazhet e ''ganave'' në poza kërcimi dhe gjithashtu me imazhe të Brahmas, Vishnut, Nandit dhe Parvatit. Relievet e Shivës në muret veriore janë një kompozim i ''Tripurantakas'' të shoqëruar nga tre ''gana'', hyjnesha [[Durga]] me tre ''gana'' dhe hyjneshat Bhairavi, Kaushiki dhe Jyestha. Faqet e jashtme të ''[[vimana]]s'' (kullës) kanë imazhe të mishërimeve të Shivës - Bhikshatana, Somaskanda dhe në pozën ''Samhara-Tandava'' (kërcimi shkatërrues). Muri jugor i vinamës ka imazhe shumë elegante të Shivës në një posturë të ulur në paqe dhe qetësi të njohur si Dakshinamurti dhe muri i saj perëndimor ka Shivën në formën e Lingodbhavas. Kulla ka faltorëza të shumta të bashkangjitura në faqet e saj të jashtme që kanë pamjen e faltoreve në miniaturë. Këto faltore kanë tre stile të vecanta, sala (drejtkëndore), kuta (katrore) dhe panjara (absidale). Tetë falëtorëze të vogla dokorojnë gjithashtu murin e hyrjes. 58 faltorëzet e vogla janë ndërtuar në nike të kompleksit të mureve që përfshijnë faltoren kryesore; dhe paraqesin relievet e Somaskanada të Shivës dhe bashkëshortes së tij Parvathi në shumë forma kërcimi.<ref name=Kailasa/> Veçoria e shquar e skulpturave është moria e paraqitjeve të luanëve të ngritur mbi dy këmbë të dalë në shumë drejtime.<ref name="DK Publishing11"/> Këtu gjenden dy skulptura të Shivës që shihen duke mbajtur Veenan (instrument muzikor me tela) në dorë. Ka mjaft dallime midis Veenas së gjetur në këto skulptura dhe Veenas që përdoret në kohët e sotme.<ref name="Leela-Veena">{{cite book|last=Leela|first=S. V.|title=Veena, self-taught: an introduction to Carnatic music|url=http://books.google.com/books?id=uGxXAAAAMAAJ|year=1976}}</ref> ;Tiru Parameswara Vinnagarami [[Image:Parameshwaravinnagaram3.jpg|thumb|left|Skulptura në muret e tempullit Tiru Parameswara Vinnagarami]] '''[[Tiru Parameswara Vinnagarami]]''' ose '''Tempulli Vaikunta Perumal''' është një tempull kushtuar Vishnut në [[Kanchipurami|Kanchipuram]], i ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]]. Ai nderohet në kanonin e hershëm mesjetar tamil të shenjtëve alvarë midis shekujve të VI dhe të IX, ''Divya Prabandha''. Tempulli besohet se është ndërtuar nga mbreti Pallava, Nandivarmani II (720-96), me kontribute të mëvonshme nga Dinastia Mesjetare Chola dhe mbretërit Vijayanagarë. Tempulli është i rrethuar nga një mur graniti që përfshin të gjitha faltoret dhe [[ujëmbledhësit tempullor indianë|pellgjet ujore të tempullit]]. [[File:Parameswara Vinnagaram.JPG|thumb|327px|Parameshwara Vinnagarami gjatë hënës së plotë]] Sipas Dr. Hultzh, Parameswara Vinnagarami u ndërtua nga mbreti Pallava, Nandivarmani II në vitin 690, ndërsa studiues të tjerë e vendosin datën e ndërtimit më vonë, në fundin e shekullit të VIII.<ref name="BV162">B.V. Ramanujam: History of Vaishnavism in South India Up to Ramanuja; 1973, fq. 161-2</ref> Pallavamallani, që ishte një adhurues i Vishnut rikonstruktoi shumë tempuj të vjetër dhe ndërtoi mjaft të rinj. Midis këtyre të fundit ishte dhe Parameswara Vinnagarami ose Tempulli Vaikunta Perumal në Kanchipuram, që përmban panele skulpturore me mbishkrime, që përshkruajnë ngjarjet që çuan në hipjen e Pallavamallas në fron.<ref>{{cite book|author=K. A. Nilakanta Sastri|title=A History of South India|year=1955|edition=ribotim i vitit 2003|isbn=0-19-560686-8|page=142}}</ref><ref>{{cite book|title=Heritage of the Tamils: Temple Arts|page=298|first1=Ca. Vē|last1=Cuppiramaniyan|first2=G.|last2=Rajendran|year=1985}}</ref><ref>{{cite journal|title = Proceedings and Transactions of the All-India Oriental Conference|volume=1|work=Oriental philology|year=1951|page=146}}</ref> Tre faltoret bujtin imazhe të Vishnut në qëndrime të ndryshme – i ulur (kati përdhes), i shtrirë (kati i parë; i lejueshëm për besimtarët vetëm në ditët ekadashi) dhe në këmbë (kati i dytë; i palejueshëm për të hyrë besimtarët, por vetëm priftërinjtë e zgjedhur). Planimetria logjike dhe e ndërlikuar e tempullit u bë një prototip për faltoret e mëvonshme që do të ndërtoheshin në të gjithë [[Tamil Nadu]]në. Për shembull verandat e jashtme me kolonat e tyre luanore janë pararendëse të sallave madhështore me njëmijë kolona të tempujve të mëvonshëm.<ref name="dinamalarParamapada">{{cite web|title=Sri Paramapada Nathar temple|url=http://temple.dinamalar.com/en/new_en.php?id=271|publisher=Dinamalar|accessdate=8 gusht 2013}}</ref> Ai është një nga katërmbëdhjetë ''Divyadesamët'' e [[Kanchipurami]]t dhe është pjesë e Vishnu Kanchit, vendi ku gjenden shumica e tempujve të Vishnut në Kanchipuram.<ref name="BV162"/><ref>{{cite book|title=Spiritual India Handbook|url=http://books.google.co.in/books?id=djI5mL2qeocC&pg=PT305&dq=parameswara+vinnagaram&hl=en&sa=X&ei=G8ksUu7kDujN2wXq6IGwAQ&ved=0CC4Q6AEwAA#v=onepage&q=parameswara%20vinnagaram&f=false|last=Knapp|first=Stephen|page=305|isbn=9788184950243|year=2009}}</ref><ref>{{cite book|title=Temples of Tamil Nadu Kancheepuram District|year=2003|first=C.|last=Chandramouli}}</ref> ;Tempulli Ekambareswarar [[File:Ekambareswarar Temple, Kanchipuram, Tamil Nadu.jpg|thumb|left|264px|[[Gopurami]] i Tempullit Ekambareswarar]] '''[[Tempulli Ekambareswarar]]''' ose '''Tempulli Ekambaranathar''' (në gjuhën tamile: ஏகாம்பரநாதர் கோயில் = ''Arulmigu Kanchi Ekambaranathar Thirukoil'') është një [[Tempulli hindu|Tempull Hindu]] kushtuar Shivës i vendosur në pjesën veriore të Kanchipuramit dhe është tempulli më i madh i tij.<ref name="Let’s Go585">Let’s Go India & Nepal 8th Edition; 2004, fq. 585</ref> ''[[Gopurami]]'' (kullë e portikut tempullor) i tempullit është 59 m i lartë, që përbën një nga gopuramët më të mëdhenj në [[India|Indi]].<ref name="Sajnani305">{{cite book|author=Dr. Manohar Sajnani|url=http://books.google.com/books?id=nxtnsT8CdZ4C|title=Encyclopedia of tourism resources in India|year=2001|isbn=81-7835-014-9|page=305}}</ref> Është një nga pesë tempujt kryesor të Shivës ose ''Pancha Bootha Sthalamët'' (secili prej të cilëve përfaqëson një element natyror) duke përfaqësuar elementin '''[[Toka|Tokë]]'''. {{Multiple image|caption_align=center|header_align=center | align=right | total_width = 500 | height1 = 3264| width1 = 2448 | height2 = 3264| width2 = 2448 | direction=horizontal | image1=Ekambareswarar11.jpg | image2=Ekambareswarar13.jpg | footer= Skulptura në muret e tempullit | footer_align = center }} Ky tempull i stërmadh është një nga më të vjetrit në Tamil Nadu që ekziston të paktën që nga viti 600 i e.s.. Fillimisht tempulli u ndërtua nga Dinastia Pallava, por struktura ekzistuese u rindërtua nga mbretërit e mëvonshëm Chola. Adi Sankara, shenjti i shekullit të X e rimodeloi Kanchipuramin bashkë me zgjerimin e këtij tempulli si dhe tempujve [[Tempulli Kamakshi Amman|Kamakshi Amman]] dhe [[Tempulli Varadaraja Perumal|Varadaraja Perumal]] me ndihmën e sunduesve vendorë.<ref name=Rao43>Rao: Kanchipuram: Land of Legends, Saints and Temples; 2008, fq. 43</ref> [[File:Ekambareswarar6.jpg|thumb|left|280px|Faltore brenda tempullit]] Mbretërit Vijayanagarë, gjatë shekullit të XV, bënë gjithashtu një mjaft kontribute në tempull<ref name="Bhargava"/> Tempulli shtrihet në një sipërfaqe mbi 93.000 m².<ref name="Sajnani305"/> Duke arritur një lartësi prej 59 metrash, Raxha-''gopurami'' (Kullë në portikun hyrës të tempullit) i tempullit është një nga më të lartit në Indinë e Jugut.<ref name="Bhargava"/> Një veçori e shquar e tempullit është ''Aayiram Kaal Mandapami'', ose "paradhoma me njëmijë kolona", që u ndërtua nga mbretërit Vijayanagarë.<ref name="Bhargava"/> Muret e brendshëm të tempullit janë të dekoruar me një gamë prej 1,008 Shiva-lingamësh.<ref name="Alexander">{{Cite book|author=Jane Alexander|url=http://books.google.com/books?id=PIrgsI46CNsC|title=The Body, Mind, Spirit Miscellany: The Ultimate Collection of Fascinations|year=2009|isbn=978-1-84483-837-0|page=91}}</ref> [[File:Ekambareshwarar2.jpg|345px|thumb|Veranda e brendshme e tempullit]] Kompleksi është gati 100.000&nbsp;km me 5 ''prakaramë'' (oborre) dhe ka një sallë me njëmijë kolona dhe Kampai Tirthan, [[Ujëmbledhësit tempullor indianë|depozita e tempullit]] që besohet se furnizohet nga një lum i shenjtë i nëndheshëm. Oborri i katërt përmban një tempull të vogël të Ganeshës dhe një pellg. Oborri i tretë përmban mjaft faltore më të vogla. [[Garbhagriha|Shenjtërorja]] përmban lingamin bashkë me imazhin e Shivës.<ref name="Schreitmüller">{{Cite book|author=Karen Schreitmüller|url=http://books.google.com/books?id=bGgf_LkeG2kC|title=India|year=2009|page=545}}</ref> Brenda kompleksit nuk ka ndonjë faltore të veçantë për Parvatin si dhe në tempujt e tjerë të Shivës në Kanchipuram. Brenda kompleksit tempullor ndodhet një faltore e vogël për Vishnun e quajtur [[Tempulli Nilaathingal Thundam Perumal]]. ''Sthala-Virutchami'' ose pema e tempullit është një mango 3,500-vjeçare, degët e të cilës thuhet se prodhojnë katër tipe të ndryshme mangosh nga katër degët e saj kryesore.<ref name="Let’s Go585"/><ref name="Bhargava">{{cite book|author1=Gopal K. Bhargava|author2=Shankarlal C. Bhatt|url=http://books.google.com/books?id=wyCoMKZmRBoC|title=Land and people of Indian states and union territories|chapter=25. Tamil Nadu|year=2007|isbn=81-7835-381-4|page=402}}</ref><ref name="Alexander"/><ref name="Rajaiah">Për prej ardhjen e emrit Ekambareswar të shihet: {{cite book|author=Ratna Rajaiaih|url=http://books.google.com/books?id=tniWzM0AOcUC How|title=the Banana Goes to Heaven|year=2010|isbn=978-93-8065-860-5|chapter=A King of Kings}}</ref> ;Tempulli Kumarakottam [[File:The mandapam where Kantha puranam was released.jpg|thumb|left|327px|[[Mandapa]] (Salloni) në Kompleksin Tempullor Kumarakottam ku u krijua eposi i Kandapuranamit]] '''[[Tempulli Kumarakottam]]''' është një [[Tempulli hindu|tempull Hindu]] në [[Kanchipurami|Kanchipuram]] kushtuar Muruganit, zotit Hindu të luftës dhe djalit të Shivës dhe Parvatit. Tempulli është gjithashtu i njohur si Tempulli Subramanyam Swamy dhe është ndërtuar nga Dinastia Pallava me shtesa të mëvonshme Chola në [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturën Dravidiane]], megjithatë në formën e tij të tanishme tempulli i vjetër u rindërtua në vitin 1915. [[Tempulli Kumarakottam]] është i vendosur në rrugën kryesore Raja,<ref name=Rao-Temples56>A. V. Shankaranarayana Rao: Temples of Tamilnadu; 2001, fq. 56</ref> ku konsiderohet se formon një grup me [[Tempulli Ekambareswarar|Tempullin Ekambareswarar]] dhe [[Tempulli Kamakshi Amman|Tempullin Kamakshi Amman]], por secili tempull ka identitetin e tij liturgjik.<ref name=Michell30>George Michell: Temple Towns of Tamil Nadu; 1993, fq. 30</ref> që janë tempujt e prindërve të tij. Të gjithë tempujt në Kanchipuram thuhet se i përkasin një familjeje të zgjeruar.<ref name=Michell30/> Tempulli më i afërt hindu i Tempullit Kumarakottam është Tempulli Arulmigu Thirumagaraleeswar në Magaral. [[File:Kumarakottam Temple towers.jpg|381px|thumb|Kullat e Tempullit Kumarakottam]] Tempulli, në formën e tanishme të rindërtuar, ka kullë tempullore (''[[shikara]]'') mbi shenjtëroren kryesore (''[[garbhagriha]]''), që është ndërtuar në granite dhe është në formën e një kubeje të quajtur ''chakravimanam'' (kubeja rrethore) që është një strukturë e periudhës Chola. Konsujt dhe kolonat me mbishkrime dekorojnë muret e tempullit.<ref name=Rao-Temples55>A. V. Shankaranarayana Rao: Temples of Tamilnadu; 2001, fq. 55</ref> Tempulli ka dy ''prakaramë'' (korridore rrethore për ecjen rituale rreth shenjtërores) dhe shumë nga ''parivara devatat'' (hyjni familjare) janë vendosur në faltorëzet dytësore përreth tij.<ref name=Koti>{{Cite web|url = http://www.kamakoti.org/kamakoti/visitors/temples%20in%20Kanchi.html?PHPSESSID=8fbec77f0783fc108c69fea4bedc569d#muruga|title=Temples in Kanchi Near Srimatam|accessdate=22 gusht 2013|publisher=Kamakti organization}}</ref> Lingami i adhuruar nga Murugani është hyjnizuar në një faltore të veçantë brenda kompleksit të tempullit dhe është quajtur ''Devasenapatisar'' ose ''Senapatisvara''.<ref name=Rao159>Rao: Kanchipuram: Land of Legends, Saints and Temples; 2008, fq. 159</ref> Tempulli është një nga 21 tempujt madhor në Kanchipuram dhe është një qendër e rëndësishme pelegrinazhi.<ref name=Knapp305>{{cite book|last=Knapp|first=Stephen|title=Spiritual India Handbook|url=http://books.google.com/books?id=djI5mL2qeocC&pg=PT305|date=1 janar 2009|isbn=978-81-8495-024-3|page=305}}</ref> Shenjti Arunagirinathar ka kënduar hymne adhuruese për ikonën tempullore të Muruganit.<ref name=Koti/> Salla ''Kandapurana Arangetra [[Mandapa]] ''(një pavjon i jashtëm) ku Kachiyapperi hartoi tekstin e eposit të Kandapuranamit, ekziston akoma në kompleksin tempullor, ku akoma edhe sot paraprijnë tufa pallonjsh.<ref name=109Rao110>Rao: Kanchipuram: Land of Legends, Saints and Temples; 2008, fq. 109-10</ref> ;Ashtabujakarami '''[[Ashtabujakarami]]''' është një tempull hindu kushtuar zotit Vishnu, i vendosur në [[Kanchipurami|Kanchipuram]]. Tempullit, të ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]], i janë thurur lavde në ''Divya Prabandha'', kanoni i hershëm mesjetar tamil i shenjtëve alvarë midis shekujve të VI dhe të IX. Është një nga 108 ''Divyadesamët'' kushtuar Vishnut, që adhurohet si Ashta Bhuja Perumali dhe bashkëshortja e tij Lakshmi si Alamelumangai. Tempulli besohet se është ndërtuar nga Dinastia Pallava në fundin e shekullit të VIII me kontribute të mëvonshme nga Dinastia mesjetare Chola dhe mbretërit Vijayanagara. Tempulli ka tre mbishkrime në muret e tij, dy që datojnë nga periudha e Kulothunga Cholas I (1070–1120) dhe një nga ajo e Rajendra Cholas (1018-54). Një mur graniti e rrethon tempullin duke e përfshirë të gjitha faltoret dhe dy pellgjet e ujit. Në tempull ndodhet një ''[[gopurami|raxhagopuram]]'', kulla e portikut të tempullit, me katër kate. Tempulli i Ashtabhujakaramit gjendet në zonën Vishnu Kanchi të Kanchipuramit. Tempulli është i vogël me një depozitë përballë dhe ka një ''[[Gopurami|gopuram]]'' (kullë portiku) tre-katësh që rrethohet nga mure drejtkëndorë koncentrikë. Hyjnia kryesore e tempullit është Ahstabhuja Perumali i drejtura nga perëndimi, imazhi i të cilit në faltoren qendrore është paraqitur me tetë krahë. Tetë krahët vërehet se mbajnë shpatë, mburojë, topuz, hark, shigjetë, zambak, guackë kërmilli deti dhe chakra. Ai shihet duke mbajtur Mahalakshmin në kraharorin e tij dhe një kurorë të bërë prej Saligrama. Në kompleksin e tempullit ndodhet edhe një faltore për Alamelumangain. Tempull ka gjithasthu edhe faltore kushtuar Hanumanit, shenjtëve alvarë, Andalit, Chakras dhe Sarabeswaras. [[Ujëmbledhësit tempullor indianë|Depozita e tempullit]], Gajendra Pushkarani, gjendet jashtë kullës hyrëse.<ref name="hindu">{{cite news|title=Samprokshanam at Kanchi|url=http://www.thehindu.com/thehindu/fr/2003/11/21/stories/2003112101380600.htm|publisher=The Hindu|date=21 nëntor 2003|accessdate=28 gusht 2016|first=K.|last=Subramaniam|archive-date=20 nëntor 2004|archive-url=https://web.archive.org/web/20041120084751/http://www.thehindu.com/thehindu/fr/2003/11/21/stories/2003112101380600.htm|language=en|url-status=dead}}</ref> Tempulli është i përmendur gjithashtu edhe në vargjet e Manavala Maamunigalit, Vedanata Desikarit dhe Pillai Perumal Iyengarit.<ref name="hindu"/> ;Tempulli Yathothkari Perumal [[File:thiruvekka - yathothkari1.jpg|thumb|left|309px|Tempulli Yathothkari Perumal]] '''[[Tempulli Yathothkari Perumal]]''' ose '''Tiruvekkaa''' në [[Kanchipurami|Kanchipuram]] është një tempull hindu kushtuar Vishnut. I ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]], tempulli lavdërohet në ''Divya Prabandha'', kanoni i hershëm tamil i shenjtëve azhwarë midis shekujve të VI dhe të IX dhe për rrjedhojë është një nga 108 ''Divya Desamët'' kushtuar Vishnut, që adhurohet në formën e Yathothkari Perumalit dhe bashkëshortes së tij Lakshmi në formën e Komalavallit. Tempulli konsiderohet si një nga tre tempujt më të vjetër në Kanchipuram, ndërsa dy të tjerët janë [[Tempulli Ulagalantha Perumal në Kanchipuram|Tempulli Ulagalantha Perumal]] dhe [[Tempulli Pandava Thoothar Perumal]].<ref name=M4>{{cite book|author=Chithra Madhavan|title=Vishnu Temples of South India|year=2007|pages=4-5}}</ref> Tempulli mendohet se është ndërtuar nga Dinastia Pallava në fundin e shekullit të VIII, me kontribute të mëvonshme nga Dinastia mesjetare Chola dhe mbretërit Vijayanagara. Tempulli ka tre mbishkrime në muret e tij, dy që datojnë nga periudha e Kulothunga Cholas I (1070–1120) dhe një nga ajo e Rajadhiraja Cholas (1018-54). Një mur graniti rrethon tempullin duke përfshirë të gjitha faltoret. Në tempull gjendet një ''[[gopurami|raxhagopuram]]'' me tre kate, kulla mbi portikun e tempullit. Faltorja qendrore e tempullit ka imazhin e hyjnisë mbizotëruese, "Sonnavannam Seitha Perumali" i vërejtur në posturën Bhuganja Sayanam. Tempulli ka faltore të veçuara për shenjtët azhwarë, Ramanë bashkë me Seethan, Hanumanin dhe Garudan. ''[[Vimana]]'' e faltores qendrore është emërtuar Vedasara Vimana. [[File:Iratheshwarar2.jpg|264px|thumb|Tempulli Kanchi Iravatanesvara]] ;Tempulli Iravatanesvara '''Tempulli Iravatanesvara''' i quajtur edhe '''Tempulli Kanchi Iravatanesvara''' është një tempull kushtuar Shivës i ndërtuar në Stilin Dravidian nga Dinastia Pallava në fillim të shekullit të VIII. Ky tempull u ndërtua nga mbreti Pallava, Narasimhavarmani II (i njohur edhe Rajasimhani) në vitet 700-728 dhe është klasifikuar si një nga faltoret minore të Kanchipuramit, por që është i famshëm për [[vimana|''vimanan'']] e tij të mahnitshme.<ref name="Rao-Temples52">A. V. Shankaranarayana Rao: Temples of Tamilnadu; 2001, fq. 52</ref> ;Tiruvelukkai [[Image:Thiruvelukai azhagiya singar1.jpg|thumb|left|258px|Portiku i tempullit [[Tiruvelukkai]]]] '''[[Tiruvelukkai]]''' i vendosur në Kanchipuram është një tempull hindu i ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]] dhe që lavdërohet në ''Divya Prabandha'', kanoni i hershëm tamil i shenjtëve alvarë midis shekujve të VI dhe të IX. Për rrjedhojë ai është një nga 108 ''[[Divyan Desami|Divya Desamët]]'' kushtuar Vishnut, që adhurohet në formën e Azhagiya Singarit dhe bashkëshortes së tij Lakshmi që adhurohet në formën e Amruthavallit. Tempulli mendohet se është ndërtuar nga Dinastia Pallava në fund të shekullit të VIII, me kontribute të mëvonshme nga Dinastia Mesjetare Chola dhe Ajo Vijayanagara. Tempulli ka tre mbishkrime në muret e tij, dy që datojnë nga periudha e Kulothunga Cholas I (1070–1120) dhe nga ajo e Rajadhiraja Cholas (1018-54). Tempulli rrethohet nga një mur graniti që përfshin të gjitha faltoret dhe dy pellgjet me ujë të kompleksit tempullor. Tempulli ka një ''[[gopurami|raxhagopuram]]'' katër-katësh, kulla e portikut të kompleksit tempullor. Tempulli gjendet pranë Tempullit [[Tiruththanka]] në zonën Vishnu Kanchi të Kanchipuramit. Ai ka tre faltore, një për hyjninë mbizotëruese, Azhagiyasingarin, një për bashkëshorten e tij, Amruthavallin dhe tjetra për ndihmësin e tyre, Garuda.<ref name=MS79>{{cite book|author=M. S. Ramesh|title=108 Vaishnavite Divya Desam|year=1993|pages=79-81}}</ref> [[File:Ulagalantha perumal Kanchipuram4.jpg|thumb|264px|[[Gopurami|Raxhagopurami]] tre katësh i Tempullit Ulagalantha Perumal]] ;Tempulli Ulagalantha Perumal '''[[Tempulli Ulagalantha Perumal në Kanchipuram|Tempulli Ulagalantha Perumal]]''' është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Vishnut i ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]]. I lëvduar në ''Divya Prabandha'', kanoni i hershëm mesjetar tamil i shenjtëve alvarë nga shekujt VI-IX tempulli është një nga 108 ''Divyadesamët'' kushtuar Vishnut, që adhurohet si Ulagalantha Perumali dhe bashkëshortja e tij Lakshmi si Amudavalli. Mendohet se është ndërtuar nga Dinastia Pallava, me kontribute të mëvonshme nga Dinastia Mesjetare Chola, mbretërit Vijayanagara dhe Nayakët e Madurait. Tempulli gjendet i vendosur pranë [[Tempulli Kamakshi Amman|Tempullit Kamakshi Amman]] dhe është i drejtuar nga perëndimi. Tempulli bujt gjithashtu katër [[Divya Desami|Divya Desamë]] të tjerë, përkatësisht Thirukkarvaanami, Thirukaaragami, Thiruooragami dhe Thiruneeragami. [[File:Ulagalantha perumal Kanchipuram2.jpg|369px|left|Pamje e çatisë së Tempullit Ulagalantha Perumal|thumb]] Tempulli ka një sipërfaqe prej rreth 5600 m² dhe një ''raxhagopuram'' (kullë kryesore e portikut) tre katësh me shtatë kalasa (majëza çatishë). Tempulli bujt katër ''divya desamë'' në kompleksin e tij – ata janë Thirukkarvaanami, Thirukaaragami, Thiruooragami dhe Thiruneeragami.<ref name=Ayyar539/> Besohet se të gjitha faltoret me gjasa ishin tempuj të veçantë, por rrethanat që bënë që këta tempuj të strehohen në Tempullin Ulagalantha Perumal janë të panjohura.<ref name=R452>Dr. R. Vijayalakshmy: An introduction to religion and Philosophy - Tévarám and Tivviyappirapantam; 2001, fq. 452</ref> Thirumangai Azhwari ka kënduar lavde për të katërt këta tempuj në një varg të tijin. Depozita e tempullit, Naga Tirtha, është e vendosur jashtë kompleksit të tempullit kryesor.<ref name=M74>Chithra Madhavan: Vishnu Temples of South India Volume 1; 2007, fq. 74</ref> Statuja e Ulagalantha Perumalit është mbi 11 metra i lartë i paraqitur me këmbën e tij të majtë në një kënd të drejtë me trupin dhe paralel me tokën. Çatia e [[Garbhagriha|shenjtërores]], [[vimana]] ka një çati të ngritur për të bujtur statujën e stërmadhe të hyjnisë mbizotëruese.<ref name=M72>Chithra Madhavan: Vishnu Temples of South India Volume 1; 2007, fq. 72</ref> Tempulli ka 15 mbishkrime nga dinasti të ndryshme si Pallava, Chola dhe Sambuvarayar. Mbishkrimi më i hershëm është nga viti 846 gjatë mbretërimit të Nandivarmanit III (846 - 869).<ref name=M75>Chithra Madhavan: Vishnu Temples of South India Volume 1; 2007, fq. 75</ref><ref name="hindu Chakravarthy">{{cite news|title=Chola temple with a Pallava surprise|date=22 qershor 2007|accessdate=18 tetor 2014|url=http://www.hindu.com/fr/2007/06/22/stories/2007062250630300.htm|publisher=The Hindu|last=Chakravarthy|first=Pradeep|archive-date=20 tetor 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20071020150759/http://www.hindu.com/fr/2007/06/22/stories/2007062250630300.htm|language=en|url-status=dead}}</ref> Mbishkrimet në tempull tregojnë gjithashtu tregëtinë e zgjeruar gjatë Periudhës Pallava, me leje të dhëna për dyqane vaji, gije (një lloj gjalpi i përdorur në gatimet e Azisë jugore), perimesh, lulesh, sheqeri, arra kokosi, rroba dhe sandale.<ref>N. Jayapalan: Economic History of India; 2008, fq. 41-2</ref> [[File:Pandavathootar.jpg|thumb|280px|Tempulli Pandava Thoothar Perumal]] ;Tempulli Pandava Thoothar Perumal '''[[Tempulli Pandava Thoothar Perumal]]''' ose '''Thirupadagam''' është një [[tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Vishnu, i ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]]. Tempulli lëvdohet te ''Divya Prabandha'', kononi i hershëm mesjetar tamil i shenjtëve alvarë nga shekujt e VI-IX dhe për rrjedhojë është një nga 108 ''Divyadesamët'' kushtuar Vishnut, që adhurohet si Pandava Thoothar Perumali dhe bashkëshortja e tij Lakshmi si Rukmini. Tempulli konsiderohet si një nga tre tempujt më të vjetër në Kanchipuram, ku dy të tjerët janë [[Tempulli Ulagalantha Perumal në Kanchipuram|Tempulli Ulagalantha Perumal]] dhe [[Tempulli Yathothkari Perumal]]. Tempulli mendohet se është ndërtuar nga Dinastia Pallava në fund të shekullit të VIII, me kontribute të mëvonshme nga Dinastia Mesjetare Chola dhe mbretërit Vijayanagarë. Tempulli ka tre mbishkrime në muret e tij, dy që i përkasin periudhës së Kulothunga Cholas I (1070–1120) dhe një nga ajo e Rajadhiraja Cholas (1018-54). Tempulli rrethohet nga mure graniti, duke përfshirë të gjitha faltoret dhe dy pellgje me ujë. Në tempull ndodhet një ''[[gopurami|raxhagopuram]]'' katër katësh, kulla e portikut të tempullit. Tempulli ka një seri mbishkrimesh të lidhura me Dinastinë Chola. Një regjistrim i mbretit Chola, Rajakesari Varaman i quajtur Kulothunga Chola I, daton nga viti i pestë i mbretërimit të tij ndërsa në murin jugor të tempullit ka mbishkrime të Kulothunga Cholas I, të datuara nga viti i 39-të i mbretërimit të tij.<ref name=M4/><ref name=Ayyar95>P. V. Jagadisa Ayyar: South Indian shrines: illustrated; 1991, fq. 95</ref> Në bazën e murit perëndimor të faltores qendrore ka mbishkrime nga periudha e Rajadhiraja Cholas II (1166-78) që tregojnë dhurimin e 32 lopëve për ndriçimin e fenerëve të tempullit.<ref name=MS57>M.S. Ramesh: 108 Vaishnavite Divya Desam Volume 1; 1993, fq. 57-60</ref> [[File:Matangesvara Temple.JPG|thumb|left|264px|[[Tempulli Matangesvara]], në Kanchipuram]] Tempulli është i vendosur pranë [[Tempulli Ekambareswarar|Tempullit Ekambareswarar]].<ref name=PVR2>P.V.R. Chari: The Glorious Temples of Kanchi; 1982, fq. 49</ref> Hyrja kryesore e tempullit është e drejtuar në lindja dhe tempulli ka një plan drejtkëndor. Tempulli ka një ''[[gopurami|raxhagopuram]]'' katër katësh dhe rrethim me vetëm një mur. Maha [[mandapa]] mendohet se është ndërtuar nga Dinastia Chola, ndërsa salla e afërt është ndërtuar gjatë periudhës së Perandorisë Vijayanagara. Faltorja qendrore e tempullit ka një statujë të madhe të hyjnisë kryesuese, Pandava Thoothar, që ka një lartësi prej 7.6 metrash. Salla pararendëse e e [[Garbhagriha|shenjtërores kryesore]], Mukha Mandapa, ka imazhe prej bronxi të hyjnive festive të tempullit dhe shenjtëve alvarë. Faltorja e Rukminit gjendet në jug të faltores kryesore dhe ka imazhin e Rukminit. Mbrapa faltores kryesore ndodhen shtesa moderne si Chakrathazhwari me një imazh të Narasimhas përballë tij. Matsya Theerthami, [[ujëmbledhësit tempullor indianë|Pushkarni]] i tempullit, është i vendosur në krahun veri-lindor të tempullit.<ref name=M2>Chithra Madhavan: Vishnu Temples of South India Volume 1; 2007, fq. 2-3</ref> ;Tempulli Matangesvara '''[[Tempulli Matangesvara]]''' është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]] i vendosur në qytetin e [[Kanchipurami]]t, kushtuar hyjnisë [[Shiva]]. Tempulli mendohet se është ndërtuar nga Dinastia Pallava në fund të shekullit të VIII. Veçantia e faltores është se shtatoret e ''dvarapalëve'' (hyjni gardiane të tempullit) kanë katër krahë. Tempulli më i afërt është Tempulli Arulmigu Thirumagaraleeswar në Magaral. ===Vende të tjera=== [[File:SrikalahastiGaligopuram.jpg|thumb|Gopurami i Tempullit Srikalahasteeswara]] ;Tempulli Srikalahasteeswara {{coord|13|44|58|N|79|41|54|E|display=inline}} '''[[Tempulli Srikalahasteeswara]]''' (në gjuhën telugu: శ్రీకాళహస్తీశ్వర స్వామి వారి ఆలయం) gjendet në qytetin e [[Srikalahasti]]t në shtetin indian të [[Andra Pradesh]]it. Është një nga tempujt më të famshëm të Shivës në Indinë Jugore dhe thuhet se ndodhet në vendin ku Kannappa qe gati të ofronte sytë e tij për të mbuluar rrjedhjen e gjakut nga Shiva linga përpara se Shiva ta ndalonte atë dhe ti dhuronte muktin.<ref>{{cite web|url=http://www.srikalahastiswaraswamy.webs.com|title=Sree Kalahasti – One of the Pancha Bhoota Shrines of Shiva|accessdate=1 shtator 2012}}</ref> Tempulli Srikalahasteeswara, i vendosur 36&nbsp;km larg [[Tirupati]]t është i famshëm për Vayu lingan e tij, një nga [[Paadal Petra Sthalamët|Panchabhoota Sthalamët]], që përfaqëson erën. Tempulli konsiderohet gjithashtu si ''Rahu-Ketu kshetra'' dhe ''Dakshina Kasi''. Në këtë tempull [[Shiva]] adhurohet në aspektin e tij Vayu si Kalahasteeswara. Ky tempull është një nga tempujt më mbresëlënës të Shivës në [[India|Indi]]. Ai përmban një, ''[[gopurami|gopuram]]'' (kullë hyrjeje) të lashtë të stërmadh mbi portën kryesore. Kulla është 36.5&nbsp;m (120 këmbë) e lartë. I gjithë tempulli është i skalitur në faqen e një kodre të madhe shkëmbore. Struktura fillestare e këtij tempulli u ndërtua nga Dinastia Pallava në shekullin e V. Mbretërit Chola si Rajaditya (që mbretëroi në vitet 947-949), Raja Raja Chola (që mb. në vitet 985-1014), djali i tij Rajendra Chola (1012-1044), djali i tij Rajadhiraja (1018-1054), Kulottunga I (1070-1120) dhe Kulotunga III (1178-1218) si dhe mbretërit Vijayanagara kryen gjithashtu kontribute të shumta në zhvillimin e tempullit. Si tempujt e tjerë, periudha e ndërtimit të tempullit të Srikalahasthit zgjati disa shekuj. Rreth shekullit të X, mbretërit Chola e rikonstruktuan tempullin dhe ndërtuan strukturën kryesore.<ref name="History of Temple">[http://www.thehindu.com/features/friday-review/history-and-culture/blow-to-history/article445404.ece History begin]</ref> [[Gopurami]] kryesor 37 metra i lartë dhe [[mandapa]] me 100 kolona u ndërtuan nga Krishnadevaraya, mbreti Vijayanagara në vitin 1516. Brenda kompleksit tempullor ka dy faltore kryesore kushtuar Shivës dhe Parvatit. Shiva paraqitet në formën e Lingas së drejtuar nga perëndimi. Linga mban emrin ''Srikalahasteeswara''. Parvati është paraqitur në këmbë e drejtuar nga lindja dhe me emrin ''Gnana Prasunamba''. Në hyrje të tempullit ndodhet një faltore e vogël kushtuar Dakshinamurthyt që konsiderohet si një nga format e Shivës. Përveç këtyre ndodhen shumë hyjni dhe idhuj kushtuar Venkateswaras, Vinayakas, Natarajas, Subramanyas, Surya Narayanas si dhe kopje të lingave të tempujve të tjerë të famshëm të Shivës përgjatë Indisë. [[File:Panamalai temple 3.jpg|thumb|309px|Pamje e vimanës së tempullit të [[Panamalai]]t]] ;Panamalai {{coord|12.1010300|N|79.3823500|E|display=inline}} '''[[Panamalai]]''' (në gjuhën tamile: பனமலை) Panamalai është një fshat i vendosur në distriktin Villupuram të shtetit [[Tamil Nadu]] të [[India|Indisë]]. Ai qëndron 23 kilometra nga Gingee i distriktit Vilupuram. Siti është i njohur si vendndodhja e tempujve të ndryshëm strukturor të ndërtuar gjatë sundimit të Dinastisë Pallava. Një prej tyre është [[Tempulli Talagirisvara]].<ref>{{cite news|last = Ashok|first=Sowmiya|title=Seeing Pallava architecture through a shared lens|url=http://www.thehindu.com/arts/history-and-culture/article3255361.ece?homepage=true|accessdate=7 prill 2012|newspaper=The Hindu|date=29 mars 2012}}</ref> Narasimhavarmani II, i njohur edhe si Rajashimani konsiderohet si ndërtuesi i tempujve strukturorë të Dinastisë Pallava, përkatësisht [[Tempulli bregdetar në Mahabalipuram|Tempullin bregdetar]] në [[Mahabalipurami|Mamallapuram]], [[Tempulli Kanchi Kailasanathar|Tempullin Kailsanatha]] dhe [[Tempulli Talagirisvara|Tempullin Talagirisvara]] në [[Panamalai]]. Tempulli është ndërtuar mbi një kodër të vogël mbi liqenin e Panamalait.<ref>{{cite book|last=Hardy|first=Adam|title=Indian temple architecture: form and transformation: the Karṇāṭa Drāviḍa tradition 7th to 13th centuries|year=1995|isbn=8170173124|page=614|url=http://books.google.co.in/books?id=aU0hCAS2-08C&dq}}</ref> Kjo strukturë e shekullit të VII ka një [[Vimana]] që ngjan me atë të [[Tempulli Kailasanatha|Tempullit Kailasanatha]] të [[Kanchipurami]]t. [[Garbhagriha]] e tij bujt një ''Dharalingam'' dhe si në tempujt Pallava të asaj kohe, në purin e mbrapëm të shenjtërores ndodhet një panel i Somaskandas. Tempulli ka një ''Ardhamandapa'' (gjysëm [[Mandapa]]). Faltorja është e drejtuar nga lindja dhe [[garbhagriha]] është e rrethuar nga të tre anët nga faltorëze të vogla (Anga Kovili ose faltoret gjymtyrë – që janë të bashkangjitura me faltoren kryesore) .<ref>{{cite book|author1=Ca. Vē Cuppiramaṇiyan̲|author2=G. Rajendran|title=Heritage of the Tamils: temple arts|year=1985|page=553|url = http://books.google.co.in/books?id=VtojAAAAMAAJ&q}}</ref> Pak më shumë faltorëze të vogla gjymtyrë dhe një ''mahamandapa'' (një [[mandapa]] e madhe) i janë shtuar strukturës në një periudhë shumë më të vonë. [[Vimana]] është tre-katëshe dhe kati i sipërm është rikonstruktuar më vonë. Në tempull mund të gjenden gjithashtu kolona me luanë të ulur, një karakteristikë tipike e Arkitekturës Pallava. Faltorëzja e vogël gjymtyr në veri, ka një seksion të vogël pikturash murore që kanë mbijetuar përgjatë viteve, duke mbajtur dëshmi të mjeshtrisë së Artit Pallava.<ref>{{cite book|last=Srinivasan|first=P. R.|title=The Indian temple, art and architecture|year=1982|url = http://books.google.co.in/books?id=JBZsVlhcCZwC&q}}</ref> Pikturat e Shivës si "Nataraja" në muret e shpellës janë paraqitja më e hershme e Shivës si Nataraja.<ref name="ngc">[http://ngm.nationalgeographic.com/2008/01/india-ancient-art/map-interactive Talagirishwara Temple]</ref> ;Tempulli Kapaleeshwarar {{coord|13|02|N|80|16|E|display=inline}} [[File:Chennai.in Mylapore Kapaleeswarar - panoramio.jpg|thumb|left|327px|Pamje e kompleksit Kapaleeshwarar]] '''[[Tempulli Kapaleeshwarar]]''' (në gjuhën tamile: கபாலீஷ்வரர் திருக்கோவில்,மயிலாப்பூர்,சென்னை) është një [[tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Shivës i vendosur në [[Mylapore]] të [[Chennai]]t në shetin [[india]]n [[Tamil Nadu]]. Tempulli u ndërtua rreth shekullit të VII në [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturën Dravidiane]].<ref>Sandeep Silas: Discover India by Rail; 2007, fq. 114</ref><ref name="kamath">Rina Kamath: Chennai; 2000, Orient Longman Limited, fq.28-31</ref> [[File:Kapaleeswarar1.jpg|thumb|327px|Tempulli Kapaleeshwarar dhe depozita e shenjtë në [[Mylapore]]]] Tempulli ka faltore të shumta, ku kryesoret janë ato të Kapaleeswararit dhe Karpagambalit. Kompleksi tempullor bujt gjithashtu shumë sallone. Sipas mendimit të përgjithshëm tempulli u ndërua në shekullin e VII nga sunduesit Pallava.<ref name="V.">V. Subburaj: Tourist Guide to Chennai; 2006, fq. 13</ref> Por sipas mendimit të tyre fillimisht tempulli u ndërtua në bregun e detit por u shkatërrua nga portugezët (që ndërtuan kishën e tanishme Santhome),<ref name="about" /> dhe tempulli i tanishëm (që është 1-1.5&nbsp;km nga bregu i detit) u ndërtua nga mbretërit Vijayanagarë gjatë shekullit të XVI, duke përdorur disa mbetje të tempullit të vjetër.<ref name="kamath" /> Struktura e tanishme e mureve u ndërtua nga sunduesit Vijayanagara gjatë Periudhës së Dinastisë Tuluva (1491–1570). [[File:Kapaleeswarar Temple (6708410751).jpg|thumb|left|327px|Kompleksi Tempullor Kapaleeshwarar]] Brenda tempullit ka mbishkrime që datojnë nga shekulli i XII.<ref name="frommers">Pippa de Bruyn, Keith Bain & David Allardice: Frommer's India; 2010, fq. 320</ref> ''[[Gopurami]]''<ref name = "frommers" /> i tempullit (kulla e portikut të tempullit) 36.6 metra i lartë u ndërtua në vitin 1906 me figura stukoje që e zbukurojnë atë.<ref name="kamath" /><ref name="V." /> Tempulli Kapaleeshwarar është në stilin tipik të [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturës Dravidiane]], me ''[[gopurami]]n'' që lartësohet mbi rrugën që qëndron tempulli. Ky tempull është gjithashtu një dëshmi për vishwakarmas sthapathit. Tempulli ka dy hyrje të shënuara nga ''gopuramë'' në të dy krahët. ''[[Gopurami]]'' lindor është rreth 40 m i lartë, ndërsa gopurami më i vogël perëndimor është i drejtuar nga [[ujëmbledhësit tempullor indianë|depozita e shenjtë]].<ref name="about">{{cite web|title=About the Temple|url=http://www.mylaikapaleeswarar.tnhrce.in/history-kapaleeswarar.html|publisher=Arulmigu Kapaleeswarar Temple|location=Mylapore, Chennai|accessdate=22 nëntor 2013|archive-date=17 nëntor 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131117212802/http://www.mylaikapaleeswarar.tnhrce.in/history-kapaleeswarar.html|language=en|url-status=dead}}</ref> [[File:Bakthavtsala perumal gopuram.jpg|thumb|309px|Gopurami i [[Tempulli Bhaktavatsala Perumal në Thirunindravur|Tempullit Bhaktavatsala Perumal]]]] ;Tempulli Bhaktavatsala Perumal në Thirunindravur {{coord|13|6|45|N|80|1|34|E|display=inline}} '''[[Tempulli Bhaktavatsala Perumal në Thirunindravur]]''' (i quajtur edhe Tempulli Bakthavatsala Perumal ose Bakthavatsala Perumal Kovil) është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]], i vendosur në zonën Thirunindravur të qytetit të [[Chennai]]t në shtetin [[India|inidan]] [[Tamil Nadu]], kushtuar adhurimit të Vishnut. I ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]], tempulli është lartësuar te ''Divya Prabandha'', kanoni i hershëm mesjetar tamil i shenjtëve azhwarë midis shekujve të VI dhe të IX. Për rrjedhojë është një nga 108 ''[[Divya Desamët]]'' kushtuar Vishnut, që adhurohet si Bhaktavatsala Perumali dhe bashkëshortes së tij Lakshmi si Ennai Petra Thayari. Tempulli mendohet se është ndërtuar nga Dinastia Pallava në fundin e shekullit të VIII ose në shekullin e IX, me kontribute të mëvonshme nga Dinastia mesjetare Chola dhe mbretërit Vijayanagarë. Tempullin e rrethon një mur graniti, që përfshin të gjitha faltoret dhe dy pellgjet me ujë. Në kompleks ndodhet një ''[[gopurami|raxhagopuram]]'', kulla mbi portikun e tempullit, me katër kate. Mbishkrimet më të hershme të tempullit datojnë midis viteve 820 dhe 890 gjatë periudhës së Nripatungavarmanit. Në tempull ka gjithashtu mbishkrime nga mbretërit e mëvonshëm Chola si Rajendra Chola II (1051–1063), Virarajendra Chola (1063–1070) dhe Rajaraja Chola II (1146–1173). Mbishkrimet Pallava e përmendin këtë vend si Ninravur dhe disa prej tyre e përmendin atë si Virudhurajabhayankar-chaturvertimangalam, një nën-ndarje e Punarkottamit.<ref name=M36>Chithra Madhavan: Vishnu Temples of South India Volume 1 (Tamil Nadu); 2007, fq. 36</ref> Tempulli ka një ''[[Gopurami|gopuram]]'' 5 katësh në hyrje dhe dy mjedise. Statuja e ''Moolavarit'' (hyjnia kryesuese) qëndron në këmbë i drejtuar nga lindja. Lartësia e saj është rreth 3.05 metra. ''Utsavari'' (hyjnia e procesionit) i quajtur Patharaavi është bërë prej panchaloka dhe është i shoqëruar nga dy bashkëshorte si në shumciën e tempujve ''vaishnavitë''. Në kompleks ndodhet një faltore e veçantë për ''Ennai Petra Thayarin'' të quajtur edhe Sudhavalli, bashkëshortja e Bakthavasalas. Tempulli ka gjithashtu faltore të veçanta për Andalin, Chakkarathazhwarin, alvarët dhe Sri Ramanujan. Në brigjet e një liqeni pak metra mbrapa këtij tempulli është një tjetër tempull kushtuar Ramas. Në këtë tempull ndodhet një statujë e Hanumanit duke ngritur Raman dhe Lakshmanan në shpinën e tij. ;Tempulli Hridayaleeswarar [[File:திருநின்றவூர் இருதயாலீஸ்வ ரர் கோவில் 1.jpg|thumb|left|327px|Hyrja e [[Tempulli Hridayaleeswarar|Tempullit Hridayaleeswarar]]]] '''[[Tempulli Hridayaleeswarar]]''' ose '''Tempulli Sri Hridayaleeswarar Sivan''' (i quajtur edhe Kovili Hridayaleeswarar) është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]], i vendosur në zonën Thirunindravur të qytetit të [[Chennai]]t në [[Tamil Nadu]]. Tempulli mendohet se është ndërtuar në shekullin VI nga Rajasimha Pallava, mbreti Pallava i [[Kanchipurami]]t në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]]. Thirunindravuri, vendi ku është vendosur [[Tempulli Hridayaleeswarar]] gjendet në distriktin Thiruvallur në [[Tamil Nadu]] pranë [[Chennai]]t. Në faltoren e Irudhayaleeswararit gjendet statuja e Poosalaarit, shenjt shaivit nayanar, me duarë të mbledhura. Çatia e brendshme e tempullit është e modeluar si ajo e një zemre të ndarë në katër ndarje me gjasa duke paraqitur konceptimin e Poosalaarit. Parvati këtu adhurohet si Maragathambigai. [[File:Tiruvallur7.jpg|thumb|296px|[[Tiruevvuli]]]] ;Tiruevvuli {{coord|13|8|35|N|79|54|25|E|display=inline}} '''[[Tiruevvuli]]''' (i quajtur edhe Thiruevvul, Tirvallur ose '''Tempulli Veerarghavaswamy''') është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar adhurimit të hyjnisë Vishnu, i vendosur në Thiruvallur, një qytet dhe qendër e distriktit të Tiruvallurit në [[Tamil Nadu]]. I ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]], tempulli është lartësuar te ''Divya Prabandha'', kanoni i hershëm mesjetar tamil i shenjtëve alvarë nga shekujt e VI-IX. Për rrjedhojë tempulli konsiderohet si një prej 108 [[Divya Desamët|Divya Desamëve]] kushtuar Vishnut. Vishnu në këtë tempull adhurohet si Veeraraghava Perumali (i quajtur edhe Sri Veeraraghava Swami ose Vaidhya Veera Raghava Swami) dhe bashkëshortja e tij Lakshmi si Kamalavalli Thayari (e quajtur edhe Kanakavalli Thayaar ose Vasumathi).<ref name = "epic86">{{cite book|title=Indian Epic Values: Rāmāyaṇa and Its Impact: Proceedings of the 8th International Rāmāyaạ Conference|url = http://books.google.co.in/books?id=EVnK3q48dL0C&pg=PA86&dq=veeraraghava+perumal+temple&hl=en&sa=X&ei=MeMsUvLbNJLiyAH4ooCIAw&ved=0CCwQ6AEwAA#v=onepage&q=veeraraghava%20perumal%20temple&f=false|year=1995|first1=K.V.|last1=Raman|first2=T.|last2=Padmaja|isbn=9789068317015|page=86}}</ref> [[File:Tiruvallur1.jpg|thumb|left|327px|Tempulli i Tiruvallurit]] Historia e tempullit shpjegohet edhe te ''Markandeya Purana''. Tempulli është mjaft i vjetër dhe mendohet se u ndërtua fillimisht nga Dinastia Pallava në fundin e shekullit të VIII, me kontribute të mëvonshme nga Mbretëria Thanjavur Nayak. Ai ka mbishkrime që datojnë nga gjysma e dytë e shekullit të IX nga Dinastia Pallava. Tempulli ka tre mbishkrime që datojnë nga Periudha Chola. Gjithashtu ai ka një ''[[Gopurami|raxhagopuram]]'' (kullë portiku) me shtatë kate të vendosur brenda një muri [[graniti]]. Kompleksi përmban të gjitha faltoret dhe depozita tempullore gjendet në perëndim të tempullit. Sipas historianit K.V. Soundararajan, tempujt Rangantha në Indinë e Jugut u ndërtuan gjatë shekujve të IX dhe të X, kanë një vendosje sistematike të hyjnive dytësore siç shihen në këtë tempull bashkë me [[Tempulli Appakkudathaan Perumal|Tempullin Appakkudathaan Perumal]] në Koviladi, [[Tempulli Sowmya Narayana Perumal|Tempullin Sowmya Narayana Perumal]] në Thirukoshtiyur, [[Tempulli Rajagopalaswamy në Mannargudi|Tempullin Rajagopalaswamy]] në [[Mannargudi]] dhe [[Tempulli Ranganathaswamy në Srirangapatna|Tempullin Rangantha]] në [[Srirangapatna]].<ref>{{cite journal|title=The Typology of the Anantaśayī Icon|page=80|url=http://www.jstor.org/stable/3250291|last=K. V.|first=Soundara Rajan|journal=Artibus Asiae|volume=29|issue=1|year=1967|accessdate=16 qershor 2016}}</ref> {{Multiple image|caption_align=center|header_align=center | align=right | total_width = 532 | width1 = 3264 | height1 = 2448 | width2 = 3264 | height2 = 2448 | direction=horizontal | image1=Tiruvallur5.jpg | image2=Tiruvallur3.jpg | footer=Faltore brenda kompleksit tempullor }} Shumica e studiuesve besojnë se strukturat kryesore të tempullit u ndërtuan gjatë vitit 1409. Në murin lindor të tempullit ndodhet një mbishkrim nga viti 1542 që tregon dhurime për tempullin nga një person privat.<ref>{{cite book|title=Lists of the Antiquarian Remains in the Presidency of Madras, Volume 1|last=Sewell|first=Robert|page=174|year=1882|url=https://books.google.co.in/books?id=QswOAAAAQAAJ&pg=PA174&dq=tiruvallur+temple&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjDg6Oz24vOAhVKqY8KHdv8AhUQ6AEIHTAA#v=onepage&q=tiruvallur%20temple&f=false}}</ref> Në kompleks ndodhen faltore të veçanta për Kanakavallin, Ganeshën, alvarët dhe Gajalakshmi Thayaarin. Në kompleks gjenden gjithashtu edhe faltoret e Ganeshës, Gopalanit, Nammazhwarit, Chakrattazhwarit, Andalit, Vedanta Desikas, Ramanuja charyarit dhe Lakshmi Narasimharit. [[Vimana]] (kullë mbi shenjtërore) quhet Vijayakoti Vimana pasi është një simbol i fitores kundër asurave Madhukaidapa, që u vranë nga Vishnu. Thayari quhet Kanakavalli (i njohur edhe me emrin Vasumati) dhe faltorja e saj gjendet paralel me shenjtëroren. Në rrethimin e parë të kompleksit të vendosura përreth shenjtërores gjenden faltore për azhwarët, Ranganathan dhe Hanumanit. Depozita e shenjtë quhet Hrutatapanasini Pushkarani. Në rrethimin e këtij tempulli gjendet një faltore e vogël për Shivën.<ref>{{cite book|title=Spiritual India Handbook|last=Knapp|first=Stephen|url=https://books.google.co.in/books?id=djI5mL2qeocC&pg=PT300&dq=tiruvallur+temple&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi0nrvR4YvOAhVJv48KHaFbBNQQ6AEILzAD#v=onepage&q=tiruvallur%20temple&f=false|isbn=9788184950243|page=300|year=2000}}</ref> ;Tempulli Nithyakalyana Perumal {{coord|13.05|80.27|display = inline}} [[File:Thiruvidanthai8.JPG|thumb|left|327px|Tempulli Nithya Kalyana Perumal]] '''[[Tempulli Nithyakalyana Perumal]]''' ose '''Nithya Kalyana Perumal''' në Thiruvidandai, një fshat në distriktin e [[Kanchipurami]]t në [[Tamil Nadu]], është një [[tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar adhurimit Vishnut. I ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]], tempulli është lartësuar nga ''Divya Prabandha'', kanoni i hershëm mesjetar tamil i shenjtëve alvarë nga shekujt e VI-IX. Për rrjedhojë është një prej 108 ''[[Divya Desamët|Divyadesamëve]]'' kushtuar Vishnut, që adhurohet si Nithyakalayana Perumali dhe bashkëshortes së tij Lakshmi si Komalavalli Thayar.<ref>{{cite book|title=108 Vaishnavite Divya Desams: Divya desams in Pandya Nadu|first=M. S.|last=Ramesh|year=1993}}</ref> Struktura zanafillore e tempullit u ndërtua nga Dinastia Pallava gjatë shekullit të VII, me shtesa të mëvonshme nga Dinastia mesjetare Chola gjatë shekullit të XI.<ref name=hindu1>{{cite news|title=Rare Vishnu sculpture found at Thiruvidanthai|url=http://www.thehindu.com/2005/05/31/stories/2005053111450500.htm|date=31 maj 2005|accessdate=29 nëntor 2015|publisher=The Hindu|first=T.A.|last=Subramanian}}</ref> Tempulli rrethohet nga një mur graniti që përfshin të gjitha faltoret e tij. Depozita e tempullit gjendet përkundrejt tempullit jashtë hyrjes kryesore. {{Multiple image|caption_align=center|header_align=center | align=right | total_width = 516 | width1 = 3264 | height1 = 2448 | width2 = 3264 | height2 = 2448 | direction=horizontal | image1=Thiruvidanthai3.JPG | image2=Thiruvidanthai5.JPG | footer=Imazhe të faltoreve në kompleksin tempullor | footer_align=center }} [[Kanchipurami]] ishte kryeqyteti i mbretërisë Pallava që sundonte rajonin gjatë shekujve të VI dhe të IX. [[Mahabalipurami|Mamallapurami]] dhe Thiruvidanthai u shfaqën si qytete dhe porte të fuqishme të mbretërisë së tyre. Tempulli tempulli mendohet se u ndërtua bashkë me tempujt e tjerë monumentalë në rajon.<ref>{{Cite book|last=Rao|first=P.V.L. Narasimha|title=Kanchipuram – Land of Legends, Saints & Temples|year=2008|url=https://books.google.co.in/books?id=GTMTQLuCNSMC&pg=PA141&dq=thiruvidantai+history&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiOjvfgh5rLAhXMV44KHao2Bp8Q6AEIHTAA#v=onepage&q=thiruvidantai%20history&f=false|page=141}}</ref> Tempulli ka mbishkrime që datojnë nga Periudha Pallava.<ref>{{cite book|title=PILC Journal of Dravidic Studies: PJDS., Volume 13|year=2003|page=111}}</ref> Në tempull u bënë shtesa të mëvonshme nga mbretërit Chola siç tregohet nga një mbishkrim i vitit të 35-të të mbretërimit të Rajadhiraja Cholas gjatë vitit 1052. Në tempull gjenden edhe mbishkrime që tregojnë kontributet dashamirëse nga Kulothunga Chola I gjatë vitit 1115.<ref>{{cite book|title=Temples of Tamil Nadu - Kancheepuram district|first=Dr. C.|last=Chandramouli|year=2003}}</ref> Tempulli është shpallur monument i Archaeological Survey of India bazuar mbi mbishkrimet e tij.<ref>{{cite web|url=http://asi.nic.in/asi_monu_alphalist_tamilnadu.asp|title=List of Ancient Monument and Archeological Sites and Remains of Chennai and Tiruchur Circle|accessdate=28 shkurt 2016|work=ASI|publisher=Archaeological Survey of India}}</ref> Është një monumente i mirëmbajtur nga qarku i [[Chennai]]t dhe nënqarku i Mamallapuramit të institucionit.<ref name="ASI1">{{cite web|url = http://asichennai.gov.in/mamallapuram_sub_circle.html|title=List of Monuments and Sites: Mamallapuram subcircle|accessdate=28 shkurt 2015|work=ASI|publisher=Archaeological Survey of India, Chennai}}</ref> Tempulli ka një palakin të bërë prej fildishi, i vetmi në llojin e tij për ndonjë tempull hindu.<ref name=449R451>Dr. R. Vijayalakshmy: An introduction to religion and Philosophy - Tévarám and Tivviyappirapantam; 2001, fq. 449–51.</ref> [[File:Thiruvidanthai14.JPG|thumb|left|327px|Salla me kolona të pajisura me relieve përpara tempullit]] Depozita tempullore (Teerthami ose pushkarani) gjendet përballë tempullit në skajin e rrugës dhe quhet Kalyana Theertham, ndërsa [[vimana]] mbi shenjtërore quhet Kalyana Vimana. [[Garbhagriha|Shenjtërorja]] arrihet nëpërmjet një salle me gjashtëmbëdhjetë kolona të skalitura me relieve përballë tempullit. Tempulli ka dy rrethime që hyhen nëpërmjet dy kullave [[Gopurami|gopuram]] me çati të sheshta. Të tëra faltoret në tempull janë të përfshira brenda rrethimit të mureve prej [[graniti]]. Rrethimi i dytë ka dy shtylla, secila prej të cilave e vendosur në aksin e shenjtërores dhe hyrjes. Rrethimi ka gjithashtu një sallë për të bujtur [[Karroja tempullore|karron tempullore]]. Para shenjtërores gjendet një sallë mbledhjeje dhe lutjesh. Statuja prej graniti e Nithyakalyana Perumalit në formën e Varahas që mban Bhudevin në prehrin e tij, e vendosur në shenjtërore, është rreth 2.14 m e lartë dhe është një nga imazhet më të rralla të hyjnisë.<ref name=hindu1/> Garuda, shqiponja ''vahana'' e Vishnut ka një faltore të vogël të drejtuar nga shenjtërorja. Faltorja e Ranganatharit gjendet në rrethimin e parë, paralele me shenjtëroren. Këndi veri-perëndimor i tempullit bujt faltoren e Komalavallit. Në muret përreth sallës së mbledhjes dhe lutjeve ka disa mbishkrime.<ref name=Anantharaman136>{{cite book|title=Temples of South India|url=https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan|first = Ambujam|last=Anantharaman|pages=[https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan/page/136 136]-7|year=2006|isbn=978-81-88661-42-8}}</ref> [[File:Uthiramerur temple.jpg|thumb|264px|Tempulli i [[Uthirameruri]]t]] ;Uthirameruri {{coord|12.616|N|79.753|E|display = inline}} '''[[Uthirameruri]]''' (në gjuhën tamil: உத்திரமேரூர்; ndërsa qyteza quhet edhe me emrat Uttaramerur dhe Uttiramerur) është një qytezë panchayat në distritktin e [[Kanchipurami]]t në [[Tamil Nadu]]. Qyteza 62 metra mbi nivelin e detit është e shquar për mbishkrimet e saj tempullore që përshkruajnë një sistem vetëqeverisjeje që ekzistonte në kohën midis shekujve të VII dhe të IX-in. Uthirameruri fillimisht ekzistonte si një ngulim Brahmin. Mbreti Pallava Nandivarmani II (720–796) formalisht e vendosi si një fshat brahamdeya rreth vitit 750.<ref name=TH_2008_constitution>{{cite news|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/article1434867.ece|location=Chennai, India|work=The Hindu|title=Constitution 1,000 years ago|date=11 korrik 2008}}</ref> Mendohet se ai ia dhuroi fshatin brahminëve vedikë nga Bashkësia Vaishanvite. Një mbishkrim i shekullit të dhjetë e tregon emrin e fshatit si "Uttaramerur Chaturvedi Mangalam".<ref>{{cite book|author=Romila Thapar|title=Early India: From the Origins to A.D. 1300|url = http://books.google.com/books?id=-5irrXX0apQC&pg=PA377|year=2004|isbn=978-0-520-24225-8|pages=375-7}}</ref> Në Uthiramerur janë zbuluar rreth 25 mbishkrime që përfshijnë rreth katër mbretër Pallava. Në pjesën e fundit të shekullit të IX, Dinastia mesjetare Chola pushtoi rajonin. Si pasojë në Uthiramerur ka mbishkrime nga periudha e Parantaka Cholas I (907–50), Rajaraja Cholas I (985–1014), Rajendra Cholas I (1012–44) dhe Kulothunga Cholas I (1070–120), që tregojnë dhurime të ndryshme për tempujt.<ref name = "RNaga_2003">{{cite book|title=Uttaramerur|first=R.|last=Nagaswamy|publisher=Tamil Arts Academy|year=2003|pages=12-6}}</ref> [[File:Sundaravarada Perumal temple2.JPG|thumb|left|327px|Pamje e depozitës tempullore]] Rajoni dhe fshati bashkë me të ra nën sundimin e Dinastisë Pandya gjatë shekullit të XIII. Më vonë, sunduesi Telugu Chola, Vijaya Gandagopala mori nën kontroll territorin dhe e riemërtoi fshatin ''Gandagopala Chaturvedhi Managalam''. Gjatë periudhës së vonë, fshati qe pjesë e territoreve të Dinastisë Sambuvaraya dhe Kumara Kampana. Perandori Vijayanagara, Krishnadevaraya (1502–29) bëri kontribute te [[Tempulli Sundaravarada Perumal]], Tempulli Subhramanya dhe Tempulli Kailasanatha. Mbishkrimet tempullore të Uthiramerurit janë të shquara për përshkrimet e tyre historike të vetëqeverisjes vendore. Ata tregojnë se Uthirameruri kishte dy asamble fshatare: ''Sabha'' dhe ''Uri''. ''Sabha'' ishte një asamble ekskluzivisht brahmine (e klasës priftërore), ndërsa ''Uri'' përbëhej nga banorë që i përkisnin të gjitha klasave.<ref name="VKA_2010">{{cite book|title=Indian History|editor=V. K. Agnihotri|url=http://books.google.com/books?id=MazdaWXQFuQC&pg=SL2-PA62|publisher=Allied|isbn=978-81-8424-568-4|year=2010|pages=B-62–5}}</ref> Mbishkrimet më të hershme të mbijetuara nga Uthirameruri datojnë nga mbretërimi i mbretit Pallava, Dantivarmani (795-846). Qyteza ka mjaft tempuj hindu të rëndësishëm: [[Tempulli Sundaravarada Perumal]], [[Tempulli Vaikunda Perumal në Uthiramerur|Tempulli Vaikunda Perumal]], Tempulli Subramanya dhe Tempulli Kailasanatha. [[File:Sundaravarada Perumal temple1.JPG|thumb|264px|Tempulli Sundaravarada Perumal]] '''[[Tempulli Sundaravarada Perumal]]''' {{coord|12|36|53|N|79|45|18|E|display = inline}} në [[Uthirameruri|Uthiramerur]] është një [[tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Vishnut, i cili është rreth 1200 vjeçar, i ndërtuar nën sundimin e mbretit Pallava, Nandivarmani II. Thuhet se u ndërtua nga muratori Paramesa Vathan, që ishte jashtëzakonisht i aftë në [[Vastu shastra]]. Hyjnia kryesore në tempull është Sundara Varada Perumal. Ky tempull ka mbishkrime të shumta — ato të Raja Raja Cholas (985-1015), djalit të tij, Rajendra Cholas dhe perandorit Vijayanagara, Krishnadevaraya. Si Rajendra Chola ashtu dhe Krishnadeva Raya e vizituan [[Uthirameruri]]n. Tempulli është ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]]. Vishnu adhurohet si Sundaravarada Perumali ndërsa bashkëshortja e tij Lakshmi si Anandavalli. Tempulli u ndërtua fillimisht nga Dinastia Pallava, me shtesa të mëvonshme nga dinastitë Chola, Pandya, Sambuvaraya, Vijayanagara dhe Nayak. [[Gopurami]] i këtij tempulli u rindërtua në vitin 1998 dhe që paraqet skulptura të shumta të hyjnive hindu (kryesisht rimishërime të Vishnut). Ai paraqet edhe Kshira Saagara Madhanamin (Oqeanin e qumështit), Sri Vikhanasa Acharyan me katër dishepujt e tij (Brigu, Marichi, Atri, Kasyapa), Goda devi, Sudarshana, Sri Rama Parivari dhe shumë skulptura të tjera nga '''vikhanasa sutra'''. Një gjë e veçantë rreth këtij tempulli është se do të jenë 9 Mula Viratë (hyjni kryesuese) në të njëjtën [[vimana]]. Katër Perumal vigraha të drejtuara në katër drejtime të ndryshme përreth mula viratit bashkë me katër statuja të tjera të Perumalit janë të vendosura në shkallë. Shumë pak tempuj në Indinë e jugut ka një arkitekturë të tillë. {{Multiple image| total_width = 538 | align = left | direction = horizontal | width1 = 3264 | height1 = 2448 | width2 = 3264 | height2 = 2448 | image1 = Sundaravarada Perumal temple9.JPG | image2 = Sundaravarada Perumal temple10.JPG | footer = Pamje të kompleksit [[Tempulli Sundaravarada Perumal|Sundaravarada Perumal]] }} Tempulli rrethohet nga një mur graniti, që përfshin të gjitha faltoret. Ai ka një [[Gopurami|raxhagopuram]], kulla mbi portik, me pesë kate. Depozita tempullore gjendet pranë tempullit, jashtë hyrjes kryesore. Ndryshe nga tempujt e tjerë, ai ka tre shenjtërore në një strukturë dy katëshe dhe tre faltore në tre drejtimet kardinale në katin e poshtëm. Tempulli u ndërtua nga Nandivarmani II i modeluar sipas [[Tiru Parameswara Vinnagarami|Tempullit Vaikuntantha Perumal]] të [[Kanchipurami]]t. Nga mbishkrimet, mësohet se tempulli u ndërtua sipas parimeve agamike nga arkitekti Takshaka i Patakas dhe me këshillimin ekspertëve agamikë të fshatit.<ref name=M/> Bazuar te mbishkrimet, tempulli është quajtur me shumë emra, si Vellai Vishnugraham, Vellai Murthi Emperan, Vellaimurthi Azhwar, Rajendra Chola Vinnagar Azhwar dhe Sokka Perumal.<ref name=M/> {{Multiple image|caption_align=center|header_align=center | align=right | total_width = 532 | width1 = 3264 | height1 = 2448 | width2 = 3264 | height2 = 2448 | direction=horizontal | image1 = Sundaravarada Perumal temple16.JPG | image2 = Sundaravarada Perumal temple8.JPG | footer = Pamje të kompleksit [[Tempulli Sundaravarada Perumal|Sundaravarada Perumal]] }} [[Tempulli Sundaravarada Perumal]] shtrihet në një sipërfaqe prej rreth 0.81 hektarësh (ose 2 akresh) dhe ka një ''[[Gopurami|gopuram]]'' (kullë mbi portik) me pesë kate. Tempulli është i rrethuar nga një rrethim drejtkëndor me mure të stërmëdhenj prej [[graniti]]. Ndryshe nga tempujt e tjerë të Indisë së Jugut, ku ka vetëm një shenjtërore që bujt hyjninë kryesuese, Tempulli Sundaravarada ka shenjtërore dykatëshe dhe tre faltore në drejtimet kardinale përreth shenjtërores.<ref name=M/> Shenjtërorja në katin e poshtëm bujt imazhin e Chaturbhujanga Vishnut të paraqitur me katër krahë. Kati i parë arrihet nga një palë shkallë në të dy krahët, ku zakonisht njëra përdoret për tu ngjitur dhe tjetra për të zbritur. Shenjtërorja e katit të parë bujt imazhet e Vaikuntavaradas në posturë të ulur me Sridevin dhe Bhudevin në të dy krahët e tij. Shenjtërorja është bërë prej druri dhe ka një rrethim të ngushtë përreth saj. Përreth saj ndodhen faltore për Arjunan, Krishnan dhe Yoga Narasimhan. Një palë të tjetra shkallësh të çojnë në katin e kreut që përmban shenjtëroren e Ananda Padmanabhas në posturë të shtrirë mbi gjarpërin e tij Adisesha. Në shenjtëore shihen po ashtu imazhet e Bhudevit dhe të urtit Markendeya. [[Vimana]], kulla mbi çatinë e shenjtërores, e quajtur Padma Kosthta Ashtanga Vimana, paraqet relieve skulpturore të nëntë formave të ndryshme të Vishnut.<ref name=M/><ref name=A>{{cite book|title=Temples of South India|url=https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan|first=Ambujam|last=Anantharaman|page=[https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan/page/175 175]|year=2006|isbn=978-81-88661-42-8}}</ref> [[File:Vaikunta Perumal, Uthiramerur5.JPG|thumb|left|327px|Tempulli Vaikunta Perumal në Uthiramerur]] Faltorja e bashkëshortes së Sundaravarada Perumalit, Anandavalli, gjendet në jug të faltores kryesore në katin poshtëm. Përreth rrethimit të parë gjenden faltore të veçanta për Lakshmi Narasimhan, Raman, Andalin, Narasimhan dhe Manavala Mamunigalin. Depozita tempullore, e quajtur Vairamegha tataka, e vendosur në perëndim të tempullit, është përmendur në mjaft mbishkrime.<ref name=M/> '''[[Tempulli Vaikunda Perumal në Uthiramerur]]''' ({{coord|12|52|49|N|79|42|45|E|display=inline}}) është një [[tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Vishnut, i ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Stilin Arkitekturor Dravidian]]. Vishnu në këtë tempull adhurohet si Vaikunta Perumali, ndërsa bashkëshortja e tij Lakshmi si Anandavalli. Tempulli u ndërtua fillimisht nga Dinastia Pallava, me shtesa të mëvonshme nga Dinastia Chola. Ndërtesa është shpallur një monument i trashëgimisë dhe administrohet nga Archeological Survey of India (ASI). [[File:Vaikunta Perumal, Uthiramerur7.JPG|327px|thumb|Faltorja kryesore e tempullit Vaikunda Perumal]] Tempulli Vaikunta Perumal shtrihet në një sipërfaqe prej rreth 0.2 hektarësh (0.5 akresh). [[Garbhagriha|Shenjtërorja]] bujt imazhet e Vaikuntanathas në posturë të ulur me Sridevin dhe Bhudevin përkrahë tij.<ref name=M>{{cite book|title=Vishnu Temples of South India Volume 1 (Tamil Nadu)|first=Chithra|last=Madhavan|isbn=978-81-908445-0-5|page=71|year=2007}}</ref> Tempulli ka një sallë mbledhjeje prej 230 m². Çatia e tempullit qëndron mbi mure dhe nuk ka kolona. Në muret e sallës së mbledhjes gjenden mbishkrimet nga periudha Chola.<ref name=business>{{cite news|title=Temple of democracy|url=http://www.business-standard.com/article/beyond-business/temple-of-democracy-112070700027_1.html|publisher=Business Standard|first=T. E.|last=Narasimhan|date=7 korrik 2012|accessdate=7 nëntor 2015}}</ref> Çatia e sallës së mbledhjes mendohet se është ndërtuar nga Kulothunga Chola.<ref name=business/> Sipas një pikëpamjeje tjetër, e gjithë struktura fillimisht ishte një sallë mbledhjeje dhe u rrënua gjatë sundimit të Kulothunga Cholas. Ai e rindërtoi sallën e mbledhjes bashkë me tempullin që bart imazhin e Vaikunta Perumalit. Disa nga mbishkrimet tregojnë gjithashtu se fshati ishte planifikuar sipas teksteve agamike me sallën e mbledhjeve në qendrën e tij dhe tempujt të ndërtuar përreth saj.<ref>{{cite news|title=Constitution 1,000 years ago|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/constitution-1000-years-ago/article1434867.ece|date=11 korrik 2008|accessdate=7 nëntor 2015}}</ref> ;Tempulli Atulya Nadheswarar {{coord|11|58|28|N|79|13|13|E|display = inline}} [[File:Arkandanallur11.JPG|thumb|left|264px|[[Gopurami]] i Tempullit Atulya Nadheswarar]] '''[[Tempulli Atulya Nadheswarar]]''' është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Shivës, i vendosur në [[Arakandanalluri]], një qytezë panchayat në distriktin Viluppuram në [[Tamil Nadu]]. Shiva në këtë tempull adhurohet si Atulya Nadheswarari dhe është i përfaqësuar nga ''lingami''. Bashkëshortja e tij Parvati është paraqitur si Azhagiya Ponnazhagi. Hyjnia kryesuese është lartësuar në veprën kanonike tamile të shekullit të VII, ''Tevaram'', e shkruar nga poetët-shenjtë tamilë të njohur si nayanarë dhe për rrjedhojë klasifikohet si ''[[Paadal Petra Sthalamët|Paadal Petra Sthalam]]''. Kompleksi tempullor është ndërtuar mbi një kodër graniti dhe bujt një ''[[Gopurami|gopuram]]'' (kulla mbi portikun e tempullit) me shtatë kate. Tempulli ka një numër faltoresh, ku ato të Atulya Nadheswararit dhe bashkëshortes së tij Azhagiya Ponnazhagi janë më të shquarat. Kompleksi mendohet se u ndërtua fillimisht nga Dinastia Pallava, me zgjerime të mëvonshme nga Dinastia Chola, ndërsa struktura e tanishme e mureve u ndërtua gjatë Perandorisë Vijayanagara gjatë shekullit të XVI. Në sit ndodhen tre shpella të skalitura në shkëmb nga periudha e mbretërisë Pallava. [[File:Arkandanallur3.JPG|thumb|264px|Pamje të faltores së Annamalaiyarit dhe Ammanit të kompleksit tempullor]] Tempulli besohet se më parë ishte një [[Tempulli xhainist|tempull xhainist]] i mbyllur nga murgjit xhainistë dhe i përshtatur për praktikat adhuruese të Sambandarit. Faltorja e tanishme e Draupadi Ammanit mendohet se ka qenë një tempull i Muruganit.<ref name=R>{{cite book|title=An introduction to religion and Philosophy - Tévarám and Tivviyappirapantam|first=Dr. R.|last=Vijayalakshmy|year=2001|pages = 155-6}}</ref> Në kompleks ka mjaft mbishkrime nga perandorët mesjetarë dhe të vonë Chola, nga mbretërit Pandyanë si dhe mbishkrime që tregojnë kontributet e perandorëve Vijayanagara ashtu si dhe nga Periudha Sambuvaraya. [[File:Arkandanallur6.JPG|left|thumb|Faltorja e vimanas në tempull]] Tempulli i Shivës në Arkandanallur shtrihet në një sipërfaqe prej 8100 m² (2 akre). [[Gopurami|Raxhagopurami]] kryesor është në krahun perëndimor me shtatë kate dhe i vendosur në mure të mëdhenj drejtkëndorë prej graniti. Depozita tempullore (Pushkarani), Indra Theertha, gjendet 1&nbsp;km nga tempulli. Tempulli është ndërtuar mbi një kodër graniti dhe brenda tempullit ndodhen dy korridore. Në të djathtë të faltores së Atulya Nadheswararit në rrethimin e dytë ndodhet një faltore e veçantë për Azhagiya Ponnazhagin. Muret e rrethimit të parë në katër krahët e [[Garbhagriha|shenjtërores]] janë të dekoruar me imazhe të nayanmarëve, navagrahave, Bhairavas, Murugan Sannadhit në veri-perëndim dhe Durga Sannadhit në veri-lindje.<ref name=R/> Dy Nandit në tempull quhen Pradosha Nandi dhe Adigara Nandi – ndodhen të vendosur pak jashtë aksit të shenjtërores. Faltorja e Annamalaiyarit është e vendosur në jug-lindje të faltores qendrore në rrethimin e dytë.<ref name="dinamalar Atulya Nadeswarar">{{cite web|title=Sri Atulya Nadeswarar temple|url=http://temple.dinamalar.com/en/new_en.php?id=158|publisher=Dinamalar|year=2014|accessdate=24 nëntor 2015}}</ref> [[Arkitektura shkëmbore e Indisë|Tempujt e skalitur në shkëmb]] nga Periudha Pallava janë të përqendruar përreth lumit Pennar, duke formuar skajin jugor të serive.<ref>{{cite book|title=Temple Imagery from Early Mediaeval Peninsular India|url=https://books.google.co.in/books?id=HOc9RG6MSzgC&pg=PA32&dq=arakandanallur&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi8-Pb2rPLLAhUVCY4KHRkRDKM4ChDoAQg_MAg#v=onepage&q=arakandanallur&f=false |page=32|last=Verma|first=Archana|year=2012|isbn=9781409430292}}</ref> ;Tempulli Thiruthaleeshwarar '''[[Tempulli Thiruthaleeshwarar]]''' është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]] i vendosur 1.5 kilometra në jug-lindje të Aranvoyalit në distriktin e Thiruvallurit në [[Tamil Nadu]]. Me këtë fshat të vogël lidhen shumë legjenda por asnjëra nuk shpjegon praninë e imazhit të Vishnut në fushat e hapura. Një imazh i bashkëshortes së Vishnut ishte gjithashtu i pranishëm në afërsi. Ky tempull u ndërtua nga sunduesi Pallava, Nandhivarmani II rreth 1200 vjet më parë. Tempulli tani është vetëm një grumbull rrënojash. Hyjnitë e pranishme përfshijnë Thiruthaleeshwararin (mishërim i Shivës), hyjneshën Marakathaambika, Shri Dakshinamurthyn (Guru Bhagwani), Prahara Ganeshin, Muruganin, Surya Bhagwanin, Shri Kailashanatharin, Shri Chandrasekarin, Shri Kasi Viswanatharin, Shri Bhairavarin, Somasakandharin, Maanikavaasagarin dhe të Urtin Pathanjali. Tempulli është i drejtuar nga jugu i ndërtuar pa [[Gopurami|gopuram]] kryesor. Në vitin 2012 u përfundua procesi i ndërtimit të një [[Gopurami|raxhagopurami]] (gopurami kryesor i hyrjes) 9,1 metra. Pas kalimit të oborrit është shenjtërorja e idhullit të Thiruthaleeshwararit e drejtuar nga drejtimi lindor. Hyjnesha Marakathaambika është e drejtuar nga jugu. Në [[garbhagriha|shenjtëroren]] e Thiruthaleeshwararit, [[vimana]] (kullë mbi shenjtërore që simbolizon një makinë fluturuese të perëndive hindu) është paraqitur si makina fluturuese 'Gaja Bristha'. Ky tempull ka shenja në muret e tij, shenjtëroren e brendshme, statujën e Nandit dhe [[vimana]]n që mund të hedhin më tepër dritë mbi kulturën e lashtë tamile dhe sjelljen e banorëve. Ato gjithashtu mund të tregojnë detaje të hollësishme rreth historisë së këtij tempulli. Në muret e tempullit shihen edhe mjaft mbishkrime. Tempulli është i shpërndar në një sipërfaqe prej 14 akresh, nga të cilat 7 akre (afërsisht) janë të zëna nga depozita e shenjtë tempullore. Tempulli ka një sipërfaqe ndërtimi prej rreth 1524 m². [[File:Thyagaraswamy2.jpg|thumb|264px|''[[Gopurami]]'' i Tempullit Thyagaraswaramy]] ;Tempulli Thyagaraja në Tiruvottiyur {{coord|13|9| N|80|18|E|display=inline}} '''[[Tempulli Thyagaraja në Tiruvottiyur]]''' (i quajtur edhe Tempulli Thiruvotriyur Thiyagaraja Swamy, Tempulli Thiyagaraja Swamy si dhe Tempulli Vadivudai Amman) është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Shivës. Është i vendosur në Tiruvottiyur në pjesën veriore të [[Chennai]]t në [[Tamil Nadu]]. Tempulli lartësohet nga hymnet e ''Tevaramit'' të nayanarëve shaivitë dhe për rredhojë i klasifikuar si [[Paadal Petra Sthalamët|Paadal Petra Sthalam]]. Tempulli ka qenë ndërtuar nga Dinastia Pallava në shekullin e VII dhe i zgjeruar nga mbretërit Chola gjatë shekullit të XI. Ai ka një kullë portiku ([[gopurami]]) me shtatë kate, një depozitë tempullore, me një sipërfaqe të përgjithshme që e kalon në 1 akre. Tempulli ngjason me [[Tempulli Thyagaraja në Tiruvarur|Tempullin Thygaraja]] në Tiruvarur pasi të dy tempujt u zgjeruan nga Rajendra Chola I dhe të dy paraqesin të njëtat poza kërcimi të Shivës. [[File:Thyagaraswamy5.jpg|thumb|left|345px|Tempulli Thyagaraswamy]] Tempulli ishte qendër mësimi, me sallat brenda tempullit që funksiononin si vende për diskutime fetare në lëndë si ''vyakarna'' (përkthimi), ''Somasiddantha'' (filozofia) dhe gramatika e Paninit.<ref name=Ayyar18>{{Cite book|last=Ayyar|first=P. V. Jagadisa|title = South Indian shrines: illustrated|year=1991|isbn=81-206-0151-3|url=http://books.google.co.in/books?id=NLSGFW1uZboC&pg=PA42&dq=tiruvorriyur&hl=en&sa=X&ei=gXziT4bDHonk9ASOqvSHCA&ved=0CDwQ6AEwAA#v=onepage&q=tiruvorriyur&f=false|page=18}}</ref><ref name="Madras Tercentenary Celebration Committee357">{{Cite book|author=Madras Tercentenary Celebration Committee|title=The Madras Tercentenary Commemoration Volume|year=1994|isbn=81-206-0537-3|url=http://books.google.com/books?id=pwMk4FIcpuUC&pg=PA333&dq=parthasarathy+temple&hl=en&sa=X&ei=pCjdT-GoK4mW8gTc0tiFCw&ved=0CD0Q6AEwATgK#v=onepage&q=parthasarathy%20temple&f=false|page=357}}</ref> Bashkangjitur me tempullin ndodhej një strehim vetmitar eremiti gjatë shekullit të IX, e kryesuar nga Caturananas Pandithari.<ref name="Madras Tercentenary Celebration Committee357"/> Tempulli zhvillonte gjithashtu diskutime filozofike dhe mbi gramatikën.<ref name=Kamath275>{{Cite book|last=Kamath|first = Rina|title=Chennai|year=2000|publisher=Orient Longman Limited|isbn=9788125013785|url=http://books.google.co.in/books?id=bw2vDg2fTrMC&pg=PA19&dq=tiruvottiyur+temple&hl=en&sa=X&ei=Bl3iT8fGDIGm8QSMipCGCA&ved=0CE0Q6AEwAzgK#v=onepage&q=tiruvottiyur%20temple&f=false|page=275}}</ref> Brenda tempullit gjendet një numër mbishkrimesh që datojnë nga Periudha Pallava.<ref name="Madras Tercentenary Celebration Committee357"/> Mbishkrimi që daton nga viti 1046 tregon se 64 statuja bronxi ''nayanmar'' u vendosën në tempull.<ref name=Dehejia123-4>{{Cite book|author = Vidya Dehejia|title=Art of the Imperial Cholas|url=https://books.google.al/books?id=86xKnwEACAAJ |publisher=Columbia University Press|year=1990|isbn=0231071884|pages=123-4}}</ref> Në tempull kishte një numër prej 64 vajzash kërcimtare të quajtura ''Devadasi'', që ndaheshin në dy grupe - ''valankai dasis'' kërcente për Thyagarajan dhe ''idangai dasis'' kërcente për Vadivudai Ammanin.<ref name = Ghose33>{{Cite book|last=Ghose|first=Rajeshwari|title=The Tyāgarāja cult in Tamilnāḍu: a study in conflict and accommodation|year = 1996|isbn=81-208-1391-X|url=http://books.google.co.in/books?id=ORwNmkDswqwC|page=33}}</ref> Gjatë mbretërimit të Malik Kafurit, një pjesë e tempullit u shkatërrua dhe idhujt prej bronxi të pranishëm tani në tempull u vendosën gjatë Periudhës Vijayanagara në shekullin e XV.<ref name=Dehejia123-4/> [[Image:Thiuvotriyur3.jpg|thumb|358px|Faltorja e Vadivudai Ammanit]] Hyjnia kryesuese është Aadhipureeswarari, që paraqitet në formën e një pirgu balte<ref name="Hastings92">{{cite book|last=Hastings|first = James|editor=John A. Selbie (redaktor)|title=Encyclopedia of Religion and Ethics, Part 21|url=http://books.google.co.in/books?id=PciGnGPiOo8C&pg=PA92&dq=tiruvottiyur+temple&hl=en&sa=X&ei=EivhT6isIYOK8QSp8LGjDQ&ved=0CF0Q6AEwBg#v=onepage&q=tiruvottiyur%20temple&f=false|year=2003|isbn=0-7661-3700-7|page=92}}</ref> i mbuluar nga një armaturë. Gjatë ditës së hënës së plotë të muajit tamil të ''karthigait'', armatura hiqet dhe paraqitja e perëndisë bëhet e dukshme për besimtarët. Në krahun verior të tempullit ndodhet një faltore kushtuar [[Durga|Durgës]]. Brenda kompleksit të tempullit kryesor – pikërisht përkundrejt faltores kryesore gjendet faltorja e Nataraxhas dhe në koshta është faltorja e Ganapatit. Ganapati është i njohur si Gunalaya Ganapati (banesa e lumturisë) dhe pasi ecën në mënyrë rituale përreth faltores gjendet statuja e Adi Shankaras – pak mbrapa faltores kryesore brenda kompleksit. Të vendosura aty gjenden edhe hyjni si Subrahmanya. Statuja e Dakshinamurthyt është në koshtan veriore e drejtuar nga jugu dhe duke shkuar te nënkompleksi i faltores së Kalit. Emri i hyjneshës në këtë tempull është Vadivudai Amman e mbiquajtur Tripurasundari. Hyjnesha bujtet në një faltore të veçantë brenda kompleksit tempullor. Hyjni të tjera të pranishme në tempull janë Thiruptheeswarari, Kuzhandhai Eesari, Jaganadhari, Annamalayari, Jambukeswarari, Nagalingari, Meenakshi, Sundareswarari, Sagasralingami, Amirthakandeesari, Gowrieeswarari dhe Ekapaadhari. Në këtë tempull besohet se janë adhuruar njëzet e shtatë yjet e kalendarit tamil. ;Tempulli Dandeeswarar {{coord|12|50|46|N|80|03|53|E|display= inline}} '''[[Tempulli Dandeeswarar]]''' është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Shivës i vendosur në Velachery, një lagje e [[Chennai]]t në [[Tamil Nadu]]. Ai u ndërtua gjatë sundimit Pallava dhe u riparua dhe rikonstruktua gjatë sundimit Chola. Kompleksi tempullor konsiston në një kompleks tempullor kryesor dhe një depozitë tempullore dhe gjendet 2 kilometra në lindje nga Guru Nanak College gjatë rrugës kryesore të Velacheryt. Ai administrohet nga Departamendi i Besimit Hindu dhe Përkrahjes së Bamirësisë së Qeverisë së Tamil Nadusë. Mitet e tempullit janë të lidhur me mitologjinë e hyjnisë Yama (perëndia e vdekjes). Tempulli është ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturën Dravidiane]] dhe ka një [[Vimana]] me pesë kate dhe ka po ashtu faltore të veçanta për Ganapatin, Subrahmanyan dhe Shastan. Në këtë kompleks gjenden idhujt e Suryas dhe hyjnive të tjera duke përfshirë edhe 63 shenjtët nayanmarë. Thuhet se rrezet e diellit bien mbi lingam saktësisht në ditën e vitit të ri tamil, por kjo tani nuk mund të ndodh për shkak të ndërtesave të larta që janë ndërtuar përreth tempullit. ;Tempulli Parthasarathy në Triplicane {{coord|13.05395|N|80.27675|E|display=inline}} [[File:Parthasarathy-Temple-Triplicane-Chennai-3.JPG|thumb|left|264px|Gopuram i Tempullit Parthasarathy]] '''[[Tempulli Parthasarathy në Triplicane]]''' (I quajtur edhe '''Tempulli Venkatakrishna Parthasarathy Perumal në Triplicane''', Tempulli Sri Parthasarathy Perumal, ose Thiruvallikēñi Venkatakrishna Parathasarathy Perumal Thirukoil; në gjuhën tamile திருவல்லிக்கேணி அருள்மிகு வெங்கதக்ரிஷ்ணா பார்தசாரதி பெருமாள் திருக்கோவில் ose thjesht பார்த்தசாரதி திருக்கோயில்) është një [[Tempulli hindu|tempull]] vaishnavit i shekullit të VIII kushtuar Krishnas, i vendosur në [[Triplicane]] të [[Chennai]]t.<ref name="Silas"/><ref>{{cite book|title=The Development of Hinduism|author=Madathil Mammen Ninan|year=2008|isbn=978-1-4382-2820-4|url = http://books.google.com/books?id=-8RTZcjg9awC&pg=PA133&dq=parthasarathy+temple&hl=en&sa=X&ei=wCbdT-bmNIKm8ATJ8JHHCg&ved=0CGQQ6AEwCA#v=onepage&q=parthasarathy%20temple&f=false|page=133}}</ref> Tempulli është lartësuar nga ''Divya Prabandha'', kanoni i hershëm mesjetar tamil i shenjtëve alvarë nga shekujt e VI-IX dhe për rrjedhojë është klasifikuar midis 108 ''[[Divya Desamët|Divya Desamëve]]'' kushtuar Vishnut.<ref name="kamath31"/> Emri 'Parthasarathy', në [[gjuha sanskrite|sanskritisht]] do të thotë 'karrocieri i Arjunas', duke iu referuar rolit të Krishnas si një karrocier i Arjunas në eposin ''[[Mahabarata]]''. [[Tempulli Parthasarathy në Triplicane|Tempulli]] u ndërtua fillimisht nga Dinastia Pallava në shekullin e VIII<ref name="Silas">{{cite book|last = Silas|first=Sandeep|title=Discover India by Rail|year=2007|url=http://books.google.com/books?id=gL7pGaL3vooC&pg=PA114&dq=kapaleeswarar+temple&hl=en&sa=X&ei=XvIBT_OkO4iFtgeXjNXFBA&ved=0CFkQ6AEwBw#v=onepage&q=kapaleeswarar%20temple&f=false|isbn=81-207-2939-0|page=114}}</ref><ref>{{cite book|last = Sullivan|first=Sullivan|title=Historical Dictionary of Hinduism|year=1997|isbn=81-250-2800-5|url=http://books.google.com/books?id=cvhGP8NRx4QC&pg=PA126&dq=parthasarathy+temple&hl=en&sa=X&ei=RtzdT7-vDpGi8QTB3fjWCg&ved=0CEkQ6AEwAzgK#v=onepage&q=parthasarathy%20temple&f=false|page=126}}</ref> nga mbreti Narasimhavarmani I. Tempulli ështënjë nga strukturat më të vjetra në [[Chennai]].<ref>{{cite book|title=Frommer's India|first1=Pippa|last1=de Bruyn|first2=Keith|last2=Bain|first3=David|last3=Allardice|isbn=978-0-470-55610-8|id=ISBN 0-470-55610-2|year=2010|url=http://books.google.com/books?id=HlqM2CR4vfUC&pg=PA320&dq=parthasarathy+temple+legend&hl=en&sa=X&ei=XgPdT5mfBIem8QSYssiECw&ved=0CFkQ6AEwBg#v=onepage&q=parthasarathy%20temple%20legend&f=false|page=320}}</ref><ref name="chennai, rina kamath">{{cite book|last=Kamath|first=Rina|title=Chennai|year=2000|isbn = 978-81-250-1378-5|url=http://books.google.com/books?id=bw2vDg2fTrMC&pg=PA31&dq=parthasarathy+temple+legend&hl=en&sa=X&ei=XgPdT5mfBIem8QSYssiECw&ved=0CEMQ6AEwAg#v=onepage&q=parthasarathy%20temple%20legend&f=false|page=275}}</ref><ref>{{cite news|author=K. V. Raman|title=Unique Temple|url=http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/05/07/stories/2002050700080200.htm|accessdate=8 prill 2012|newspaper=The Hindu, Metro Plus, Chennai|date=7 maj 2002|archive-date=1 korrik 2003|archive-url=https://web.archive.org/web/20030701043138/http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/05/07/stories/2002050700080200.htm|language=en|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|last=Lalithasai|title=Religious facets of Thirumayilai, Thiruvallikeni|url = http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-downtown/article2725003.ece|accessdate=8 prill 2012|newspaper=The Hindu, Downtown, Chennai|date=18 dhjetor 2011}}</ref><ref name="official website">{{cite web|url=http://www.sriparthasarathyswamytemple.org/|title=Parthasarathy Temple, Official Website|publisher=Parthasarathy Temple, Official Website|accessdate=8 prill 2012|archive-date=12 tetor 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161012095416/http://www.sriparthasarathyswamytemple.org/|url-status=dead}}</ref> Në kompleks ndodhen edhe faltore për VedavalliThayarin, Ranganathan, Raman, Gajendra Varadarajan, Narasimhan, Andalin, Hanumanin, shenjtët alvarë, Ramanujan, Swami Manavala Mamunigalin dhe Vedanthachariarin. Tempulli është pjesë e Vaikhanasa agamas dhe ndjek traditën e sektit Thenkalai. Në kompleks ka hyrje të veçanta për tempujt e Krishnas dhe Narasimhas. [[Gopurami|Gopuramët]] (kullat) dhe [[mandapa]]t (salla me kolona) janë dekoruar me skalitje të rafinuara,<ref name="official website" /> një veçori standard e [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturës Tempullore Indiano-Jugore]]. [[File:Tiruvallikeni1.jpg|thumb|345px|[[Tempulli Parthasarathy në Triplicane]]]] Zgjerimi i parë arkitekturor i tempullit mori udhë gjatë mbretërimit të Dinastisë Pallava (Tondaiyar Kon) siç përshkruahet gjallërisht nga Tirumangai Azhwari. Reminishent i këtij zgjerimi ëshë mbishkrimi i mbretit Pallava, Dantivarman (796-847), që është ruajtur në tempull. Tempulli ka mjaft mbishkrime që datojnë nga shekulli i VIII në gjuhën tamile dhe telugu<ref name="kamath31"/> me gjasa nga periudha e mbretit Dantivarman, që ishte një ndjekës i përkushtuar i Vishnut.<ref name="madras">{{cite book|last=Madras Tercentenary Celebration Committee|title=The Madras Tercentenary Commemoration Volume|year=1994|isbn=81-206-0537-3|url=http://books.google.com/books?id=pwMk4FIcpuUC&pg=PA333&dq=parthasarathy+temple&hl=en&sa=X&ei=pCjdT-GoK4mW8gTc0tiFCw&ved=0CD0Q6AEwATgK#v=onepage&q=parthasarathy%20temple&f=false |pages=356-7}}</ref> Thirumangai Alvari, shenjti i shekullit të IX ia atribuon gjithashtu tempullin këtij mbreti Pallava.<ref name="madras"/> [[Gopurami]] i tempullit u ndërtua gjithashtu nga një mbret Pallava - Tondaiman Chakravarthy. Për njëfarë kohe tempulli u administrua nga East India Company. Tempulli u zgjerua mjaft gjatë periudhës Chola dhe mjaft mbishkrime datojnë nga kjo periudhë. Ai u zgjerua më pas edhe nga mbretërit Vijayanagara në shekullin e XV.<ref name="kamath31">{{cite book|last=Kamath|first=Rina|title=Chennai|year=2000|isbn=978-81-250-1378-5|url = http://books.google.com/books?id=bw2vDg2fTrMC|pages=31-3}}</ref><ref name="Sajnani306">{{cite book|last=Sajnani|first=Dr. Manohar|title = Encyclopedia of tourism resources in India, Volume 2|year=2001|isbn=81-7835-014-9|page=306}}</ref> Në tempull shihen mbishkrime nga Dantivarman Pallava i shekullit të VIII, nga mbretërit Chola dhe Vijayanagara. Mbishkrimet në tempull regjistrojnë kontributet e mbretërve Chola, Raja Raja dhe Kulottunga III, mbreti Pandya, Maravarman dhe shumë sundues të tjerë të Dinastisë Vijayanagara, duke përfshirë Ramaraja Venkatapathirajan dhe Vira Venkatapathyn. Nga referencat e brendshme të tempullit, duket se tempulli u restaurua gjatë vitit 1564 kur u ndërtuan faltore të reja.<ref name="19ayyar20">{{cite book|last=Ayyar|first=P. V. Jagadisa|title=South Indian shrines: illustrated|year=1991|isbn=81-206-0151-3|url=http://books.google.co.in/books?id=NLSGFW1uZboC&pg=PA27&dq=triplicane&hl=en&sa=X&ei=GCvdT9DKF4Wa9gSLwan_Cg&ved=0CD8Q6AEwAQ#v=onepage&q=triplicane&f=false|pages=19-20}}</ref> [[File:Parthasarathy-Temple-Triplicane-Chennai-1.JPG|thumb|left|339px|Statuja hyjnish në Tempullin Parthasarathy në Triplicane]] [[Tempulli Parthasarathy në Triplicane|Tempulli]] pa një zgjerim të rëndësishëm gjatë sundimit të mbretërve Vijayanagara si Sadasiva Raya, Sriranga Raya dhe Venkatapati Raya II (shekulli i XVI). Gjatë kësaj kohe u shtuan shumë faltore të vogla dhe pavjone ([[mandapa]]) si Tiruvaimozhi Mandapa. [[Mandapa]] e jashtme është e mbushur me skulptura të formave të ndryshme të Vishnut, veçanërisht avatarët e tij. Pushkarani (depozita tempullore) quhet Kairavani dhe rrethohet nga pesë teerthamë të shenjtë (depozita të shenjta) - Indra, Soma, Agni, Meena dhe Vishnu. Shtatë rishi - Bhrigu, Atri, Marichi, Markandeya, Sumati, Saptaroma dhe Jabali – këtu kryen pendesa. Të pesë hyjnitë në tempull janë lartësuar nga Tirumangai Azhvari.<ref name="culture not changed">{{cite news|title=The benign radiance of Gitacharyan|url=http://www.hindu.com/fr/2004/05/21/stories/2004052102020600.htm|accessdate=4 prill 2012|newspaper=The Hindu, Online Edition, Chennai - Entertainment section|date=21 maj 2004|archive-date=12 shtator 2004|archive-url=https://web.archive.org/web/20040912105125/http://www.hindu.com/fr/2004/05/21/stories/2004052102020600.htm|language=en|url-status=dead}}</ref><ref name="google books south indian shrines">{{cite book|author=P. V. Jagadisa Ayyar|title = South Indian Shrines|year=1982|publisher=Asian Educational Services|id=ISBN1 8120601513, ISBN2 9788120601512|url = https://books.google.al/books?id=NLSGFW1uZboC}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.hindubooks.org/temples/tamilnadu/triplicane/index.htm |title=Kopje e arkivuar |url-status=dead |access-date=7 tetor 2016 |archive-date=21 qershor 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160621213544/http://hindubooks.org/temples/tamilnadu/triplicane/index.htm }}</ref> [[File:Tiruvallikeni.jpg|thumb|339px|Hyrja perëndimore e tempullit të Tiruvallikenit]] [[Tempulli Parthasarathy në Triplicane|Tempulli]] ka dy [[Gopurami|gopuramë]] (kulla portikësh), njëra në hyrjen lindore, tjetra në atë perëndimore.<ref name="official website"/> Ai ka pesë [[vimanam]], përkatësisht Anatha Nilaya Vimana mbi faltoren e Parthasarathyt, Ranganathar Sannidhi Vimana, Ramar Sannathy Vimana, Narasimha Sannidhi Vimana dhe Andal Sannidhi Vimana.<ref name="official website"/> Depozita tempullore e quajtur "Thiruallikeni", ka rrjedhur nga vendi ku bashkëshortja e Vishnut, Lakshmi i lindi vetë si Vedavalli të urtit Bhrigu. Depozita përmban pesë puse dhe qëndron përballë hyrjes lindore të tempullit.<ref name="official website"/> Tempulli ka dy faltore kryesore të ndërtuara në shpinën e njëra-tjetrës. Ky është një nga tempujt e Krishnas ku ai është i pranishëm bashkë me tre brezat e tij. Faltorja e Narasimhas (Thellia Singhari) është drejtuar nga perëndimi dhe si shenjtërorja kryesore, ka një hyrje të veçantë dhe shtyllë flamuri (''Dwajasthambam'') për Narasimhan.<ref name="official website"/> [[File:Parthasarathy-Temple-Triplicane-Chennai-5.JPG|thumb|left|327px|[[Gopurami|Gopuram]] i veshur me statuja hyjnish në Tempullin Parthasarathy në Trilplicane]] Dy [[Garbhagriha|shenjtëroret]] gjenden shpinë më shpinë me një kalim shumë të ngusht në mes. Në kalimin për te shentërorja kryesore ndodhet një faltore për Ranganathan (Sri Mannanathari) dhe Raman (një avatar i Vishnut).<ref name="19ayyar20"/> Faltorja e bashkëshortes së tij, Vedavalli Thayaar, gjendet paralel me shenjtëroren kryesore, e drejtuar nga lindja. Në kompleks ndodhen edhe faltore për Gajendra Varadarajan,<ref name="19ayyar20"/> për Raman, këtu të njohur si Chakravarthi Thirumagani.<ref name="19ayyar20"/> Në tempull ndodhet gjithashtu edhe një faltore e veçantë për Andalin, që konsiderohet gjithashtu si një bashkëshorte e hyjnisë kryesore. Është një nga shumë pak faltoret në vend kushtuar Krishnas si Parthasarathy, karrocieri i Arjunas dhe që përmban idhujt e tre avatarëve të Vishnut: Narasimhas, Ramas dhe Krishnas.<ref name="Let's Go India & Nepal">Jane Yang (redaktor): Let's Go India & Nepal 8th edition; Let's Go, Inc.</ref> Për shkak të lidhjes së tempullit me Krishnan, Tiruvallikeni u konsiderua si Vrindavana Jugore.<ref name="Hindu - Religious facets">{{cite news|title=Religious facets of Thirumayilai, Thiruvallikeni|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-downtown/article2725003.ece|accessdate=3 prill 2012|author=Lalithasai|newspaper=The Hindu|date=18 dhjetor 2011}}</ref><ref name = "dinamalar temples">{{cite web|title=Parthasarathy Temple - Article From Dinamalar Temples|url = http://temple.dinamalar.com/en/new_en.php?id=498|work=Dinamalar Temples|publisher=Dinamalar, Temples, In English Language, Available in Tamil also|accessdate=8 prill 2012}}</ref><ref name="book temples of krishna">{{cite book|author=T. Padmaja|title=Temples of Kr̥ṣṇa in South India|year=2002|isbn=81-7017-398-1|url=https://books.google.al/books?id=pzgaS1wRnl8C}}</ref> [[File:Madhuranthakan3.jpg|thumb|280px|Vendi ku Ramanuja u iniciua në ''Pancha Samskaram'' (rrokjen hyjnore) në [[Tempulli Eri-Katha Ramar|Tempullin Eri-Katha Ramar]]]] ; Tempulli Eri-Katha Ramar {{coord|12|29|11|N|79|53|28|E|display=inline}} '''[[Tempulli Eri-Katha Ramar]]''' apo '''Tempulli Yeri Katha Raamar''' (në gjuhën tamile: ஏரி காத்த ராமர் ) është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Ramas i vendosur në qytetin e Maduranthakamit në [[Tamil Nadu]].<ref name="Dubey">{{cite book|title=Rays and ways of Indian culture|last=Dubey|first=S. P.|isbn=81-85880-98-0|year=1996|url=http://books.google.com/books?id=pSMLz85WO1QC&pg=PA52&dq=eri+katha+ramar&hl=en&sa=X&ei=GbR4T7rQEYe_2QXb3Ym2Bg&ved=0CDkQ6AEwAA#v=onepage&q=eri%20katha%20ramar&f=false |page=52}}</ref> Tempulli është gjithashtu i njohur me emra të tjerë si Mathuranthaka Chaturvedi Mangalam, Vaikunda Varthanam, Thirumathurai, Thirumanthira Tirupathi dhe Karunagara Vilagam. Hyjnia kryesore e tempullit është Rama me bashkëshorten e tij Sita dhe vëllain e tij Lakshmana. Statujat e hyjnive janë bërë me stuko si në rastin e disa tempujve të tjerë si [[Tempulli Ulagalantha Perumal në Kanchipuram]]. Përreth shenjtërores ndodhen faltore të ndryshme dhe njëra prej tyre është ajo e Sitas që adhurohet si Janakavalli.<ref name=85Madhavan89>{{cite book|title=Vishnu temples of South India, Volume 2|last=Madhavan|first=Chitra|year=2008|isbn=978-81-908445-1-2|pages=85-9}}</ref> [[File:Madhuranthakan2.jpg|thumb|left|264px|[[Gopurami]] i [[Tempulli Eri-Katha Ramar|Tempullit Yeri Katha Ramar]]]] Ky tempull është i vendosur pranë bregut të liqenit të Madhuranthakamit. Maduranthakami është në autostradën Trichy-Chennai (Autostrada Kombëtare 45) në një largësi prej 89&nbsp;km nga [[Chennai]] dhe 25&nbsp;km nga Chengalpattu. Ky është ''sthalami'' (vendi) ku Udayavari (hyjnia kryesore e tempullit) u emërtua Ramanuja. Thirumalisai Alvari në këtë ''sthalam'' (vend) arriti siddhin (ndriçimin). Gjithashtu, Sri Ramanuja në këtë vend arriti ''Pancha Samskara Mantramin''. Tempulli u ndërtua gjatë sundimit Pallava dhe vlerësohet se është rreth 1600 vjeçar. Vendi ishte dikur i famshëm gjatë sundimit të Dinastisë Chola që sundonin këtë vend si Maduranthaga Chaturvedi Mangalam pas sunduesit Chola, Madurantaga Uttama Chola (973-85). Besohet se Gandaraditya ia dhuroi fshatin vedikëve të vendit dhe kështu u bë i njohur si Chaturvedi Mangalam (Chaturvedi do të thotë ai që njeh të katërta vedat). Ai ka mbishkrime që tregojnë dhurime bujare nga mbreti Chola, Parantaka I.<ref name="epic85">{{cite book|title=Indian Epic Values: Rāmāyaṇa and Its Impact: Proceedings of the 8th International Rāmāyaạ Conference, Leuven, 6-8 July 1991|page=85|url = http://books.google.co.in/books?id=EVnK3q48dL0C&pg=PA86&dq=veeraraghava+perumal+temple&hl=en&sa=X&ei=MeMsUvLbNJLiyAH4ooCIAw&ved=0CCwQ6AEwAA#v=onepage&q=veeraraghava%20perumal%20temple&f=false|author=Gilbert Pollet|isbn=9789068317015|date=1 janar 1995}}</ref> [[File:Thirupadhiripuliyur temple,Cuddalore(2).jpg|thumb|309px|[[Tempulli Pataleeswarar në Cuddalore|Tempulli Pataleeswarar]]]] ;Tempulli Pataleeswarar në Cuddalore '''[[Tempulli Pataleeswarar në Cuddalore|Tempulli Pataleeswarar]]''' është një [[Tempulli hindu|tempull hindu]] kushtuar Shivës në qytetin e Cuddalores. Ai është ndërtuar gjatë Periudhës Pallava dhe i zgjeruar gjatë sundimit të Dinastisë Mesjetare Chola. Shenjti shaivit Appar besohet se në këtë tempull ka adoptuar Shaivizmin. Tempulli është 0.5&nbsp;km nga stacioni hekurudhor i Thirupathiripuliyurit. [[Tempulli Pataleeswarar në Cuddalore|Tempulli Pataleeswarar]] është një nga tempujt e lashtë në [[Tamil Nadu]]. Ai është një nga tempujt më të fuqishëm të perëndisë [[Shiva]], ai luajti një rol në historinë e [[Hinduizmi|Besimit]], Artit dhe [[Arkitektura e tempujve hindu|Arkitekturës Hindu]]. [[Tempulli Pataleeswarar në Cuddalore|Tempulli Pataleeswarar]] është një faltore hindu kushtuar Shivës i ndërtuar në [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturën Dravidiane]]. Sipas një [[mitologjia hindu|miti hindu]] duke adhuruar një herë të vetme këtë hyjni është e barabartë me adhurimin 16 herë të Shivës në Kasi, 8 herë në Thiruvannamalai dhe 3 herë në Chidambaram. Thirupathiripuliyuri në Cuddalore është një tempujt më të lashtë në [[Tamil Nadu]]. Ai është emërtuar sipas Pemës Pathiri dhe Puliyur, një shenjt me këmbë tigri që në këtë zonë arriti shpëtimin hyjnor. ===Arkitektura Pallava në Sri Lanka=== [[File:TenavaraiTemple.jpeg|thumb|left|264px|Skicim i Tempullit të Tenavaramit]] ;Tempulli i Tenavaramit '''[[Tempulli i Tenavaramit]]''' (në gjuhën tamile தென்னாவரம் கோயில்) (historikisht i njohur si '''Tenavaram Kovil''', '''Tevanthurai Kovil''' ose '''Naga-Risa Nila Kovil''') ishte një kompleks historik [[Tempulli hindu|tempullor hindu]] i vendosur në qytetin port të Tenavaramit, Tevanthurai pranë Galles, në provincën jugore të [[Sri Lanka|Sri Lankës]].<ref>{{Cite web |url=http://www.panoramio.com/photo/14342785 |title=pic |url-status=dead |access-date=7 tetor 2016 |archive-date=5 nëntor 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121105094025/http://www.panoramio.com/photo/14342785 }}</ref> Hyjnia i tij kryesor ishte ''Tenavarai Nayanari'' dhe në zenitin e tij ishte një nga komplekset më të shquara hindu në ishull, që përmbante tetë ''[[koili|kovile]]'' të rëndësishme faltoresh deri në një mijë statuja hyjnish dhe dy faltore të rëndësishme për Vishnun dhe Shivën. Kompleksi, i kufizuar nga një grup i madh katërkëndësh, ishte një grumbull i mjaft faltoreve historike hindu, me faltoren kryesore të projektuar në [[Arkitektura e Keralas|Stilin Kerala]] dhe Pallava të [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturës Dravidiane]]. Tempulli qendror kushtuar Vishnut (Tenavarai Nayanari) ishte më i shquari, më i madhi. Ai ishte popullor midis popullsisë së tij tw madhe tamile, pelegrinëve dhe mirëbërësve të besimeve të tjera si [[Budizmi]]t ashtu si dhe për mbretërit dhe artizanët. Faltoret e tjera që përbënin Kovil Vattan i ishin kushtuar Ganeshit, Murukanit, Kannagit dhe Shivës, shembuj gjerësisht të ekzaltuar të ndërtimeve prej guri të stilit dravidian. Faltorja e Shivës është lavduar si Pancha Ishwarami i lashtë më jugor i Shivës (i quajtur Tondeswaram), i ndërtuar në zonën bregdetare përreth ishullit në periudhën klasike. Për shkak të patronazhit nga mbretërit e dinastive të ndryshme dhe pelegrinët nga [[Azia]], ai u bë një nga ndërtesat më të rëndësishme të mbijetuara të [[Arkitektura Dravidiane|Periudhës së Arkitekturës Klasike Dravidiane]] nga fundi i shekullit të XVI. Kompleksi i tempullit u shkatërrua nga portugezi Souza d'Arronches, që shkatërroi gjithë bregun jugor, prona pastaj ju dha katolikëve. Shkëlqimi dhe fama e Tenavaramit e rendisnin atë përkrahë komplekseve të tjera të famshme hindu të zhvilluara nga Dinastia Pallava në rajon si [[Tempulli i Koneswaramit|Koneswarami]] në [[Trincomalee]]. Duke pasqyruar kulminimin e ndikimit tw Artit Pallava dhe kontributet në jug të ishullit janë statujat tempullore të shekullit V-VII të Ganeshit, Lingami, skulptura e Nandit dhe Makara Thoranami (portiku prej guri) i faltores së Vishnut nga shekulli i X, korniza dhe trari i të cilës përfshin gardianë të vegjël, një Lakshmi të lustruar, kërcimtarë, muzikanë, ganat dhe kalorësit yali. Tempulli i Tenavaramit u ndërtua me harqe kupole mbi bregun që shikon Oqeanin Indian. Kulla qëndrore e [[gopurami]]t të [[Vimana|vimanës]] dhe kullat e tjera gopuramë që mbizotëronin qytetin i kishin çatitë e tyre të veshura me tunxh, ar dhe bakër. Pjesa e jashtme e tyre përmbante kube të skalitura në mënyrë të stërholluara, me harqe të rafinuar dhe porta që hapeshin në veranda të të ndryshme dhe faltore të kompleksit, duke i dhënë Tenavaramit pamjen e një qyteti të artë lundruesish që vizitonin portin për të tregtuar dhe që i besonin dritës së tij që pasqyrohej nga çatitë e gopuramëve për synime lundrimi. Tenavara Naga Risa Nila Kovil – faltorja e Shivës – është ndërtuar para erës sonë, megjithëse data e saktë është e panjohur. Tenavara Ganeshwara Kovil – faltorja e Ganeshit – u ndërtua në vitin 790 nga Rama Chandra, ndërsa Tenavara Vishnu Kovil – faltorja e Vishnut – u ndërtua në vitin 790 nga Dappula Seni dhe Rama Chandra. Ptolemeu në vitin 98 të e.s. shënon qytetin si "Dagana" ose "Dana" (Hëna e shenjtë), një vend "i shenjtë për hënën", që gjeografët thonë se përputhet me Tenavaramin.<ref name="autogenerated54">Jean Baptiste Bourguignon d' Anville: ''A geographical illustration of the map of India''; përkthyer nga frengjishtja në anglisht nga Mon. d'Anville ... me disa shënime shpjeguese; 1759, fq. 54</ref> Në këtë tempull hyjnia kryesuese ishte e njohur si "Chandra Maul Eshwaran". Gildat tregtare nga [[Tamilakkami]] shpesh ndërtoheshin pranë faltoreve të Shivës dhe Vishnut përgjatë [[Azia Jugore|Azisë Jugore]] dhe [[Azia Jug Lindore|Azisë Jug-Lindore]] gjatë sundimit të mbretërve Pallava, Chola dhe Pandyanë. Gjatë pushtimit të Cejlonit nga mbreti Pallava, Narasimhavarmani I (630 - 668) dhe sundimi i këtij ishulli nga gjyshi i tij, besimtar i Vishnut, mbreti Simhavishnu (537 - 590), u ndërtuan shumë tempuj shkëmborë Pallava në rajon për hyjni të ndryshme dhe ky stil arkitekturor mbeti popullor dhe shumë ndikues edhe për disa shekuj.<ref name="autogenerated36">Humphrey William Codrington: ''Short History of Ceylon''; fq. 36</ref><ref name="ReferenceA">Sachindra Kumar Maity: ''Masterpieces of Pallava Art''; fq. 4</ref> Kompleksi tempullor u zhvillua me një Stil Arkitekturor Pallava midis shekujve të VI dhe të VIII. Sipas traditës një faltore e tempullin të Tenavaramit u ndërtua nga mbreti Aggabodhi IV në mes të shekullit të VII, duke shkrirë [[Arkitektura Dravidiane|ndërtimin tempullor dravidian prej guri]] me një interpretim vendor.<ref name="autogenerated36"/> Naga Risa Nila Kovili i Shivës ishte në afërsi të kësaj zone të Tenavaramit. [[File:TenavaraiThevanthuraiKovillocation.jpeg|thumb|264px|Vendndodhja e faltores kryesore të Tenavaram Kovilit në Thevan Thurai, Matura pranë bregut, përpara shkatërrimit të kompleksit. Skicim portugez, i publikuar rreth vitit 1650]] Çatitë e realizuara me ar dhe bakër të Tenavaramit fituan famë mes pelegrinëve dhe lundruesve, për shkak të qëllimeve lundruese dhe kontributit të tij në pamjen e qytetit si një "qytet i artë". I përfshirë nga një kompleks katërkëndor që hapej nën verandat dhe tarracat në faltoret e hyjnive të ndryshme, kompleksi përmbante kopshte shkurresh dhe pemësh që priftërinjtë i përdorinin për të nxitur ofertat për hyjnitë.<ref name="jetceylon">{{cite book|first=James Emerson|last=Tennent|title=Ceylon; an account of the island physical, historical and topographical, with notices of its natural history, antiquities, and productions|chapter=The Northern Forests|year=1859|oclc=2975965}}</ref><ref name=autogenerated1>Henry W. Cave: ''Golden Tips''; 1996, fq. 466</ref> Rrënojat e mjaft kolonave prej granit nga një nga faltoret e Tenavaramit dhe një portë e skalitur në mënyrë të stërholluar përmbajnë ndikime të Arkitekturës Pallava, njëlloj si kolonat e rizbuluara të [[Tempulli i Koneswaramit|Tempullit të lashtë të Koneswaramit]] që u shkatërrua pothuajse dyzet vjet më vonë.<ref name="jetceylon"/> James Emerson Tennent e përshkruan Tenavaramin si kompleksi më madhështor hindu i ishullit përpara shkatërrimit të tij.<ref name="jetceylon"/> Pllakatat prej [[graniti]], punimet në gurë dhe kolonat e rrënojave përfshinin mjaft koka elefantësh dhe skalitje të njerëzve të zhveshur dhe që tregonin adhurimin e lingamit për vizitorët.<ref name="autogenerated153">Robert Percival: ''An account of the island of Ceylon, containing its history, geography, natural history, with the manners and customs of its various inhabitant''; 1805, fq. 153</ref><ref>John Whitchurch Bennett: ''Ceylon and its capabilities: an account of its natural resources, indigenous productions, and commercial facilities''; fq. 325.</ref> Një ndërtesë e vogël prej guri aktualisht e quajtur ''Galge'' or ''Galgane''<ref>{{Cite web |url=http://www.panoramio.com/photo/14342785 |title=''Galge'' or ''Galgane'' |url-status=dead |access-date=7 tetor 2016 |archive-date=5 nëntor 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121105094025/http://www.panoramio.com/photo/14342785 }}</ref> në Tenavaram që dikur konsiderohet se ka mbajtur një kube tulle ose kate të sipërme ([[Vimana|Kullë Vimana]]) në majë të çatisë së saj paraqet një stil ndërtimi dhe [[Arkitektura Dravidiane|arkitekture provinciale dravidiane]] të atribuar fundit të Periudhës Pallava me ngjashmëri të madhe me [[Tempulli Kanchi Kailasanathar|Tempullin Kailasanathar]] në [[Kanchipurami|Kanchipuram]]. Sikur të kishte qenë [[Vimana]]-[[Garbhagriha]] ose [[koili|Sreekovili]] i një prej faltoreve, kjo ndërtesë u rikonstruktua/riparua në vitin 1947. Është një strukturë e thjeshtë kuboide guri me një çati të sheshtë mbi shenjtëroren e saj. ;Tempulli i Koneswaramit [[File:Sri Lanka-Trincomalee-Tempel.JPG|thumb|left|264px|Porta ballore me kullën e kambanës në [[Tempulli i Koneswaramit|Tempullin e Shivës]]]] '''[[Tempulli i Koneswaramit]]''' në Trincomalee (në gjuhën tamile: திருக் கோணேச்சரம் கோயில்) ose '''Tempulli Thirukonamalai Konesar – Tempulli i Njëmijë Kolonave''' dhe '''Dakshina-Then Kailasam''' (i njohur edhe si Thirukonamamalai Koneswaram Kovili dhe Koneswaram Kovili) është një kompleks klasik mesjetar [[Tempulli hindu|tempullor hindu]] në [[Trincomalee]], një qendër pelegrinazhi hindu në Provincën Lindore të [[Sri Lanka|Sri Lankës]]. Është një nga Pancha Ishwaramët kushtuar Shivës. Ndërtuar në mënyrë domethënëse gjatë sundimit të Dinastisë së hershme Chola dhe Periudha e Pesë Dravidianëve të Mbretërisë së Hershme Pandyane në majë të Konesar Malait, një breg i lartë në distriktin e Trincomaleet në Gjirinë e Gokarnas të Oqeanit Indian, dizajni i tij Pallava, [[Arkitektura Chola|Chola]], Pandyan dhe Jaffna pasqyron ndikimin shaivit tamil në rajonin Vannimai që nga periudha klasike. Monumentet përmbajnë faltoren kryesore të Shivës në formën e ''Kona-Eiswaras'', të shkurtuar në ''Konesar'' dhe që është një vend i rëndësishëm i pelegrinazhit hindu, i etiketuar si "Roma e të pafeve/paganëve të Lindjes". I lidhur në grykderdhjen e lumit Mahavilli Ganga me gjurmën e Shivës në Sivan Oli Padam Malai në burimin e lumit, tempulli kurorëzon simbolikisht rrjedhjen e lumit Gang nga koka e Shivës në Malin Kailash deri te këmbët e tij. {|class = "wikitable" width="327" cellpadding="4" cellspacing="1" style="float: right; margin: 0 0 1em 1em; font-family: arial; font-size: 100%; background-color: ##F0F8FF; border: 1px solid #cccccc;" |- |colspan="2" style="text-align:center;background-color:#99CCCC"|<big>'''Kronologjia e [[Tempulli i Koneswaramit|Tempullit të Koneswaramit]]'''</big> <br>(p.e.s. - 1982)<br /> |- |Themelohet si një kompleks tempullor hindu kushtuar Shivës |(p.e.s.) |- |Përshkruhet te ''Mahabharata'' dhe ''Ramayana'' |(400-100 p.e.s.) |- |Zhvillohet nga Elara Manu Needhi Chola |(235 p.e.s.) |- |Vendlindja e Patanjalit, hartuesit të ''Yoga Sutrave'' |(200-150 p.e.s.) |- |Tempulli restaurohet nga mbreti Chola, Kankani ("Kullakottani") |(103 - 88 p.e.s.) |- |Përmendet nga Dionysios Periegetes te ''Orbis Descriptio'' |(117-138 i e.s.) |- |Përmendet te ''Vayu Purana'' |(300 i e.s.) |- |Përshkruhet nga Rufius Festus Avienus te ''Gjeografia e Avienus'' |(350 i e.s.) |- |Përmendet nga Sambandhari dhe Sundarari te ''Tevaramët'' |(600 – 630 të e.s.) |- |Përmendet te ''Skanda Purana'' - ''Dakshina Kailasa Manmiami'' |(rreth v. 650 të e.s.) |- |Përmendet nga Kachiyapperi te ''Kanda Purana'' |(viti 780) |- |Përmendet në mjaft mbishkrime në gurë |(vitet 1000 - 1200) |- |Përshkruhet nga Eustathiusi i Selanikut |(1115 - 1196) |- ||Përmendet te ''Dakshina Kailasa Purana'' e hartuar nga Jeyaveera Cinkaiariyani |(v. 1380-1410) |- ||Vizitohet nga Arunagirinathari, i cilësuar te ''Thiruppugazhi'' |(v. 1468) |- ||Shkatërrohet nga portugezët |(v. 1622) |- |Ndërtohet tempulli pasues në Tampalakamam |(1650-1690) |- |Përmendet te Konesar Kalvettu |(1750) |- |Restaurohet nga Shoqëria për Restaurimin e Koneswaramit, Trincomalee |(1952) |- |Rekonstruktohet nga tamilët e lidhur me të |(1982) |- |} Përmendja më e hershme e tempullit i përket shekullit të VI p.e.s.,<ref name="paulEPeiris">Dr. Paul E. Pieris deklaroi në vitin 1917, në një takim të Royal Asiatic Society (dega e Cejlonit), se në Lanka ndodheshin pesë 'Eeswararnë' të njohur të Shivës, që shquheshin dhe adhuroheshin në të gjithë Indinë. Këta ishin Tiruketheeswarami pranë Mahathithas, [[Tempulli Munneswaram|Munneswarami]], Thondeswarami, Tirukoneswarami dhe Naguleswarami. - ''Royal Asiatic Society (Ceylon Branch)''</ref> ndërsa rikonstruksioni më i fundit i përket vitit 1952. I zhvilluar nga viti 205 p.e.s., ''[[Koili|kovili]]'' zanafillor kombinonte veçori kyçe për të formuar planin e tij bazë [[Arkitektura Dravidiane|Tempullor Dravidian]], siç është salla e tij me njëmijë kolona – "Aayiram Kaal Mandapa" – dhe Jagati i zgjeruar nga mbreti Elara, Manu Needhi Cholani. I konsideruar si ndërtesa më e madhe e kohës së tij për arkitekturën, zbukurimet e rafinuara skulpturore në granit të zi, ndërsa kullat e tij të shumëfishta ''[[gopurami|gopuramë]]'' të veshura me ar u zgjeruan në periudhën mesjetare. Një nga tre faltoret kryesore hindu në breg me një kullë kolosale [[gopurami]], ajo qëndronte në mënyrë të dallueshme në pikën më të shquar të kepit. Udhëtimi për pelegrinët në qytet fillonte në nisjen e rrugës Konesar dhe vazhdonte një rrugicë përmes oborrit të kompleksit të faltoreve të Bhadrakalit, Ganeshit, Vishnu Thirumalit, Suryas, Raavanas, Ambal-Shaktit, Murukanit dhe Shivës që kryesonte në lartësinë e bregut. Festa e përvitshme e Tempullit të Koneswaramit, Ther Thiruvilah përfshinte Tempullin e Bhadrakalit në Trincomalee, Pavanasam Theerthamin në pusin e shenjtë Papanasuchunai dhe një gjirin e afërt të mbrapëm të detit (Theertham Karatkarai) që rrethonte Konesar Malain. Kompleksi u shkatërrua nga sulmet koloniale portugeze midis viteve 1622 dhe 1624 si dhe në vendin e tij u ndërtua një fortese duke përdorur mbetjet e tij. [[Tempulli Ati Konanayakar]] i ndërtuar në vitin 1632 i vendosur larg qytetit bujt disa nga idhujt e tij origjinalë. Koha e ndërtimit të Koneswaramit është vlerësuar nga krahasimi midis relieveve të skalitura të rrënojave të tempullit, literaturës mbi faltoren dhe mbishkrimeve të përdorura zakonisht në pllakatat mbretërore nga shekulli i V deri në të XV-in. Koneswarami me gjasa u themelua përpara vitit 400 p.e.s., megjithëse data e saktë e ndërtimit të tij mbetet e paqartë. Dëshmitë ekzistuese tregojnë për lashtësinë klasike të faltores. Ndërtimi i tempujve hindu u bë i mundur për shkak të besimit mbizotërues mes banorëve vendas dhe bashkësive tregtare në rajon gjatë Periudhës Sangam.<ref name="paulEPeiris"/> Sipas arkeologëve fazën e tij fillestare e ndërtimit konsistonte në një shpell shkëmbore, [[Arkitektura Dravidiane|faltorja shumë-shtresëshe prej tullash]] e ndërtuar në mënyrë popullore për hyjnitë tamile të një game besimesh gjatë Periudhës Sangam. {{multiple image | align = left | direction = vertical | image1 = Lovers' Leap at Koneswaram.JPG | width1 = 264 | alt1 = E çara e të dashuruarve | caption1 = {{center|''E Çara e të dashuruave'' ose ''E Çara e Ravanas'' në Shkëmbin Swami (Konamalai).}} | image2 = Spiritual 15.jpg | width2 = 264 | alt2 = Portik i dekoruar në Koneswaram | caption2 = {{center|Portik i dekoruar në Koneswaram}} }} Në shekullin e VI, një rrugë e veçantë lundruese bregdetare shkonte nga gadishulli i Jaffnas drejt jugut te Tempulli i Koneswaramit dhe më tej në jug të Batticaloas te tempulli i Thirukkovilit.<ref>{{cite book|last=Ismail|first=Marina|year=1995|title=Early settlements in northern Sri lanka|url=https://books.google.com/books?id=R1VuAAAAMAAJ&q=koneswaram+marina&dq=koneswaram+marina&hl=en&ei=Zi67S-TbEYGd-AbY_IHJCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CEMQ6AEwAw|isbn=978-81-7013-137-3|oclc=243878815|quote=Në shekullin e VI ishte një rrugë bregdetare me varka nga gadishulli i Jaffnas në veri, për në jug te Trincomalee, veçanërisht te qendra fetare e Koneswaramit dhe më tej drejt Batticaloas dhe qendrës fetare të Tirukovilit, përgjatë bregut lindor. Përgjatë kësaj rruge ndodheshin pak ngulime të vogla tregtare si Mullativu në bregun verior.}}</ref> Tempulli i Koneswaramit të Kona-ma-malait është përmendur në veprën Shaivite ''Tevaram'' në fundin e shekullit të VI nga Thirugnana Sambandari.<ref>{{cite book|last=Indrapala|first=Karthigesu|title=The evolution of an ethnic identity: The Tamils in Sri Lanka C. 300 BCE to C. 1200 CE|year=2007|isbn=978-955-1266-72-1|page=230}}</ref> Bashkë me [[Tempulli Ketheeswaram|Tempullin Ketheeswaram]] në Mannar, Tempulli i Koneswaramit lëvdohet në të njëjtin vepër kanonike nga shenjti nayanar i shekullit të VIII, Sundaramoorthy Nayanari në [[Tamilakkami|Tamilakkam]].<ref>{{cite book|last=Raghavan|first=M. D.|title=Tamil culture in Ceylon: a general introduction|year=1971|oclc=453189836|page=233|quote=Përmendja më e hershme e faltores është një hymnet e Thirugnana Sambandarit}}</ref> Koneswarami për rrjedhojë është lavdizuar si një nga 275 ''Shiva Sthalamët'' (banesat e shenjta të Shivës të lavdëruar në hymnet ''Tevaramë'') e kontinentit, pjesë të grupit "[[Paadal Petra Sthalamët|Paadal Petra Sthalam]]". Tempulli tjetër i vetëm i shenjtë nga Eela Naduja (vendi i tempullit siç emërtohet në literaturën tamile) është Ketheeswarami.<ref>{{cite book|last = Arumugam|first=S.|year=1980|title=The Lord of Thiruketheeswaram, an ancient Hindu sthalam of hoary antiquity in Sri Lanka|publisher = Colombo|page=106|oclc=10020492}}</ref><ref>{{cite journal|last=Varadachari|first=K. C.|title=Journal of the Sri Venkatesvara Oriental Institute|journal=Journal of the Sri Venkatesvara Oriental Institute|publisher=Sri Venkateswara University, University of California|volume=3|page=64|oclc=52321640}}</ref> [[File:Trincomalee 0482a.jpg|thumb|right|327px|Hyrja anësore për në tempull]] Gjatë kësaj periudhe, tempulli pësoi zhvillime strukturoe në [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturën shkëmbore Dravidiane]] të stilit të Dinastisë Pallava.<ref name="shoh">{{cite book|last=Navaratnam|first=C. S.|title=A Short History of Hinduism in Ceylon|year=1964|pages=43-7}}</ref><ref>{{cite journal|last=Singhal|first=Damodhar P.|year=1969|title=Artikull i India and world civilization, Volume 2|journal = India and world civilization|publisher=University of Michigan Press|volume=2|oclc=54202}}</ref> Kjo ndodhi kur ushtritë e mbretit Pallava, Narasimhavarmani I (630–668) pushtuan ishullin dhe kur ishulli ishte nën sovranitetin e gjyshit të tij mbretit Simhavishnu (537–590), kur u ndërtuan shumë tempuj shkëmborë Pallava në rajon, ku ky stil arkitekturor mbeti popullor edhe për disa shekuj.<ref name="autogenerated36"/><ref name="ReferenceA"/> ''Kanda Purana'' e shekujve të VIII-X (një literaturë epike puranike në gjuhën tamile që ishte përkthim i ''Skanda Puranas'') të shkruar nga Kachiyappa Sivachariari [[Kanchipurami]]t përshkruan faltoren e Koneswaramit si një nga tre banesat më të shquara të Shivës në botë, bashkë me [[Tempulli Thillai Nataraja në Chidambaram|Tempullin e Chidambaramit]] në [[Tamil Nadu]] dhe Mali Kailash i [[Tibeti]]t.<ref name="CSHindu">{{cite book|last=Sivaratnam|first=C.|year=1964|title=An outline of the cultural history and principles of Hinduism|oclc=12240260|quote=Tempulli i Koneswaramit. Tiru-Kona-malai, mali i shenjtë i Konas ose Koneserit, Iswarës ose Shivës. Data e ndërtimit të tempullit zanafillor është dhënë rreth vitit 1580 p.e.s. sipas një poeme tamile të Kavi Raja Virothayanit të përkthyer në anglisht në vitin 1831 nga Simon Cassie Chitty... }}</ref> Mjaft mbishkrime të shkruara në shkrimet tamile dhe Vatteluttu të përziera me gërma të shkrimit Grantha informojnë për tempullin gjatë kësaj periudhe. Tempulli i Koneswaramit është përmendur në mbishkrimet tamile të shekullit të X Nilaveli si marrës i një dhurimi toke në vendin tamil prej një mijë e shtatëqind e dhjetë akre (dy qind e pesëdhjetë e katër ''vèli'') toke të thatë dhe nën ujë për të plotësuar shpenzimet e tij të përditshme – duke treguar rolin e tempullit në ofrimin e shërbimeve të ndryshme për bashkësinë vendore midis viteve 900—1000.<ref name="jots">{{cite journal|title=Journal of Tamil studies|publisher=International Association of Tamil Research, International Institute of Tamil Studies|year=1980|location=Tamil Nadu|issue=17-18|issn=0022-4855|page=33|oclc=1773647}}</ref><ref>{{cite book|last=Pathmanathan|first=S.|year=1978|title=The Kingdom of Jaffna|publisher=University of London/Colombo: Arul M. Rajendran|volume=1|page=56|oclc=6530926|quote=Mbishkrimet Nilaveli përshkruajnë dhurimin e tokës perj 250 velish ''në bregdet'' për tempullin e Maccakesvaramin (një tjetër emër për Koneswaramin) të Konaparvatamin, Konamamalai nga lokalitetet e Urakirikamamit, Kirikantas dhe Kirikamamit për faltoren e Nilakanta Mahadevas}}</ref> Zona pjellore e Koddiyapuramit të distriktit Trincomalee paguante një qind avanamë oriz për faltoren dhe ishte e ngarkuar me rritjen e farave të vajit për Koneswaramin në mënyrë të përvitshme.<ref name="perspectives">{{cite book|first1=Leelananda|last1=Prematilleka|first2=Sudharshan|last2 = Seneviratne|year=1990|title=Perspectives in archaeology: Leelananda Prematilleke festschrift|page=96|quote=Queyroz e krahason Konesvaramin me tempujt e famshëm hindu në Rameswaram, [[Tempulli Ekambareswarar|Kanchipuram]], [[Tempulli Venkateswara në Tirumala|Tirupatti]], Tirumalai, Jagannath dhe Vaijayanthi si dhe përfundon se ndërsa tempujt e fundit ishin mjaft të vizituar nga hindutë, i pari i tejkalonte të gjithë këta të fundit.}}</ref> [[File:Ravanan - King of Lanka.jpg|thumb|left|264px|Ikonografia e Ravanës, mbretit mitik të Lankas i paraqitur mbi muret e tempullit]] Në vitin 1950, statujat zanafillore prej ari dhe aliazhi bakri dhe bronxi të faltores nga shekulli i X i një figure të ulur të Shivës (në formën e Somaskandas), Shiva si Chandrasekhari, bashkëshortja e tij Parvati, një statujë e hyjneshës Mathumai Ambal dhe statuja e mëvonshme e Ganeshit u gjetën nga Këshilli Urban i [[Trincomalee]]t të varrosura rreth 460 metra larg nga siti i Koneswaramit ndërsa po gërmohej për një pus uji.<ref name="HLtoSL">{{cite book|last=Ramachandran|first=Nirmala|year=2004|title=The Hindu legacy to Sri Lanka|isbn=978-955-8733-97-4}}</ref><ref name="reef">{{cite book|last=Clarke|first=Arthur C.|title=The Reefs of Taprobane; Underwater Adventures around Ceylon|year=1957|isbn=0-7434-4502-3}}</ref><ref>{{cite book|last=Indrapala|first=Karthigesu|title=The evolution of an ethnic identity: The Tamils in Sri Lanka C. 300 BCE to C. 1200 CE|year=2007|isbn=978-955-1266-72-1|page=308}}</ref> Ato u çuan në procesion përreth rajonit përpara se të rivendoseshin në Koneswaram. Statujat e tjera të Koneswaramit që mbijetuan mbetën te [[Tempulli Ati Konanayakar]].<ref name=p102>{{Cite book|last=Pathmanathan|first=Sivasubramaniam|title=Hindu Temples of Sri Lanka|year=2006|isbn=955-9429-91-4|page=102}}</ref><ref name=r86-88>{{cite book|last=Ramachandran|first=Nirmala|year=2004|title=The Hindu legacy to Sri Lanka|pages = 86-8}}</ref> Një kolonë nga tempulli zanafillor qëndron nën një pemë të dekoruar Vilvami (''Aegle marmelos'') mbi Shkëmbin Swami. Në vitin 1956, ndërsa ishin duke u zhytur, fotografi Mike Wilson dhe studiuesi Arthur C. Clarke zbuluan muret e rrënuara, arkitekturën dhe statujat e idhujve të fundosura të tempullit zanafillor — duke përfshirë kolona të skalitura me emblema lulesh dhe gurë në formën e kokave të elefantëve — të përhapura në shtratin e cekët të detit.<ref name="reluctant">{{cite book|last=E. Greig|first=Doreen|year=1987|title=The reluctant colonists: Netherlanders abroad in the 17th and 18th centuries|location=Sh. B. A.|publisher=Assen, The Netherlands; Wolfeboro, N.H., U.S.A.|oclc=14069213|page=227}}</ref><ref>{{cite journal|year=1965|title=Expedition in the waters of Ceylon|journal=Science Digest|location=Chicago|issn=0036-8296|oclc=1624458|volume=57|page=142|url=https://books.google.com/books?id=i9QCAAAAIAAJ&q=konesar&dq=konesar&lr=&client=safari&cd=14|quote=Një nga arritjet madhore në Cejlon ishte zbulimi i rrënojave të Tempullit të fundosur të Konesarit, që u zbulua me anije thesarësh të mbytur...}}</ref> Kolona ashtu dhe rrënojat paraqesin ndikime të [[Arkitektura Tamile|Arkitekturës Tamile]], Pallava dhe [[Arkitektura Chola|Chola]] të periudhës midis shekujve të II-IX, të konfirmuara nga zbulimi i mbishkrimeve në shkrimin Pallava Grantha dhe Chola si dhe imazhet hindu të gjetura në vendin e kompleksit që sugjerojnë se dinastitë kishin një interes të fortë për tempullin.<ref name="shoh"/> 350 vjet pas shkatërrimit të tij, popullsia hindu tamile e Trincomaleet në [[Sri Lanka]] organizoi komitetin për restaurimin e tempullit; statujat e vjetra u rivendosën mes ceremonive hapëse në faltoren e sapo restauruar më 3 mars 1963.<ref name="CSHindu"/> Faltoja ishte e njohur për evropianët si ''Pagoda e Trincomaleet – Tempulli i Njëmijë Kolonave''. Faltorja kryesore u ndërtua mbi jagati, ndërsa salla e saj me njëmijë kolona ishte ''Aayiram Kaal [[Mandapa]]'' – një platformë e veçantë me njëmijë kolona pranë [[vimana]]s së [[koili]]t që formon një pjesë të veçantë të planit të sitit të [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturës tempullore Dravidiane]]. Rrënojat e kësaj veçorie në Koneswaram tregojnë se salloni ishte një shtesë strukturore e ndërtuar nga artizanët Pallava, midis viteve 537–668. Ajo formonte një nga nëntë ''prakarat'' ose oborret e rëndësishme të kompleksit të Koneswaramit. Dy tempuj të tjerë ishin monumente të shquara të kompleksit në breg, që përmbanin struktura të shumta gopuramësh mbi faltoret e ndërtuara për Vishnu-Thirumalin dhe hyjneshën Ambal-Shakti. Së bashku, ato u bënë të njohura si Tre Pagodat e Thirukonamalait. Kompleksi shtrihej përgjatë rrugës së Konesarit në breg dhe përfshin faltoret e Ganeshit, Murukanit dhe Bhadrakalit. [[File:Nalanda Gedige - left side view.jpg|thumb|264px|Pamja e krahut të majtë të Nalanda Gediges]] ;Nalanda Gedige '''[[Nalanda Gedige]]''' (në gjuhën sinhaleze: නාලන්දා ගෙඩිගේ; në gjuhën tamile: நாலந்த கெடிகே; '''Nālanda Gedige''') është një kompleks i lashtë ndërtimor prej guri pranë Matales në [[Sri Lanka]]. Kjo ndërtesë ishte një [[Tempulli hindu|tempull i lashtë hindu]] i ndërtuar midis shekujve të VIII dhe të X në [[Arkitektura Dravidiane|Arkitekturën Dravidiane]] (Stili Pallava) dhe më pas mendohet se është përdorur nga budistët.<ref name="TempleConsecrationRitualsInAncientIndia">Anna Aleksandra Ślączka: ''Temple consecration rituals in ancient India: text and archaeology - Volume 26 of Brill's indological''. BRILL, fq. 343</ref><ref name="HistoryOfHumanity">J. Harmatta, J. K. Litvak, R. Lonis, T. Obenga, R. Thanmar dhe Zhou Yiliang: ''History of Humanity: From the seventh century BC to the seventh century AD- Vol III''; Sri Lanka and South-East Asia; fq. 100</ref> Disa studiues e përshkruajnë këtë ndërtesë gjithashtu si një [[Arkitektura Dravidiane|ndërtim dravidian]] kushtuar një kulti Mahayanaa me mësime të theksuara tantrike dhe të njohur për një monument të mudshëm të afërt me [[Budizmi]]n Vajrayana (Tantrik).<ref>Nandasena Mudiyanse: ''Mahayana monuments in Ceylon''; M. D. Gunasena, 1967, fq. 28.</ref> [[Nalanda Gedige]] është projektuar si një tempull hindu me një [[mandapa|mandapë]], një sallon hyrjeje (fillimisht me çati), një kalim të shkurtër në një qeli të zhveshur dhe një ambulator përreth [[garbhagriha|qendrës së shenjtë]]. Tashmë nuk ka mbetur ndonjë shenjë e zotave hindu, pasi siç thuhet, tempulli ka qenë përdorur nga budistët. Seksionet e dekoruara pasurisht të façatës, të rikonstruktuara me mundim në vitin 1975, janë në mënyrë mbizotëruese në Stilin Jugor Indian dhe mund të jenë ndërtuar në shekujt VIII-XI, por data e saktë nuk mund të përcaktohet. Megjithatë, zoti Kubera shfaqet në krahun jugor të timpanit mbi shenjtërore dhe kjo është një veçori që gjendet vetëm në [[Sri Lanka]]. [[File:Nalanda Gedige temple.jpg|thumb|left|327px|Pamje ballore e Nalanda Gediges]] Periudha e ndërtimit ishte kohë trazirash të mëdha në ishull, kur mbretërit e Indisë Jugore kërkonin të vendoseshin në vend me fillimin e rënies së monarkisë sinahaleze. Ka të ngjarë që [[Nalanda Gedige]] të ketë qenë një përpjekje e e fortë për një shkrirje të kulturave tamile dhe sinhaleze. Këtij tempulli unik i vishet një rëndësi e vaçantë duke qenë shembulli i vetëm i zbuluar deri tani në Cejlon i stileve të përzjera arkitekturore të përzierë në mënyrë të mirëmenduar për të formuar një ndërtesë të mrekullueshme homogjene.<ref name="tourismSl">Richard Boyle: [http://www.angelfire.com/planet/heritagesl2/nalanda/nalanda.htm ''Heritages-History of Nalanda Gedige'']</ref> [[Nalanda Gedige]] është një hibrid kurioz i [[Arkitektura Budiste|Arkitekturës Budiste]] dhe [[Arkitektura e tempujve hindu|Arkitekturës Hindu]]. Disa elemente dizajni janë qartësisht hindu, siç është [[mandapa]] ose salla e pritjes. Nuk ka shenja të zotave hindu. Në të ndodhen skalitje erotike por të gërryera të Budizmit Tantrik, shumë të ngjashme me ato të famshme në [[Grupi i monumenteve në Khajuraho|Khajuraho]] në [[India|Indi]]. Seksionet e façatës të dekoruara në mënyrë të pasur janë në stilin e shekullit të VII që lulëzoi në Madras të Indisë së Jugut. Megjithatë, seksioni jugor ka një nike gjysëm-rrethore që përmban një reliev të figurës së Kuveras, zotit të pasurisë, të ulur galiç mbi një blindë zambaku – një imazh që gjendet vetëm në [[Sri Lanka]].<ref name="tourismSl" /> ==Shiko edhe== {{Commons category|Architecture of the Pallava dynasty|Arkitektura Pallava}} * [[Arkitektura shkëmbore e Indisë]] * [[Arkitektura e tempujve hindu]] * [[Arkitektura Indiane]] * [[Arkitektura Tamile]] * [[Arkitektura e Tamil Nadusë]] * [[Arkitektura Dravidiane]] == Referime == {{reflist|2}} ==Bibliografia== {{refbegin|2}} * {{cite book|title=Indian History|editor=V. K. Agnihotri|url=http://books.google.com/books?id=MazdaWXQFuQC|publisher=Allied|isbn=978-81-8424-568-4|year=2010|edition=26th}} * {{Cite book|last=Aiyangar|first=Sakkottai Krishnasëami|title=Ancient India: Collected Essays on the Literary and Political History of|year=2004|publisher=Asian Educational Services|location=New Delhi|isbn=81-206-1850-5|url=https://books.google.com/books?id=htArUg0OMpcC}} * {{Cite book|last=Alexander|first=Jane|title=The Body, Mind, Spirit Miscellany: The Ultimate Collection of Fascinations|year=2009|publisher=Duncain Baird Publishers|location=New York|isbn=978-1-84483-837-0|url=http://books.google.com/books?id=PIrgsI46CNsC}} * {{cite book|title=Temples of South India|url=https://archive.org/details/templesofsouthin0000anan|first=Ambujam|last=Anantharaman|publisher=East West Books (Madras)|year=2006|isbn=978-81-88661-42-8}} * {{cite book|last=Arumugam|first=S.|year=1980|title=The Lord of Thiruketheesëaram, an ancient Hindu sthalam of hoary antiquity in Sri Lanka|publisher=Colombo|url=https://books.google.com/books?id=7g4YAAAAIAAJ|oclc=10020492}} * {{cite book|last=Ayyar|first=P. V. Jagadisa|title=South Indian shrines: illustrated|year=1991|publisher=Asian Educational Services|location=New Delhi|isbn=81-206-0151-3|url=http://books.google.co.in/books?id=NLSGFW1uZboC|accessdate=7 shkurt 2013}} * John Whitchurch Bennett: ''Ceylon and its capabilities: an account of its natural resources, indigenous productions, and commercial facilities''. * {{Cite book|last1=Bhargava|first1=Gopal K.|first2=Shankarlal C.|last2=Bhatt|title=Land and people of Indian states and union territories|chapter=25|year=2007|publisher=Kalpaz Publications|location=Delhi|isbn=81-7835-381-4|url=http://books.google.com/books?id=wyCoMKZmRBoC}} * {{cite book|author1=Asoke Kumar Bhattacharyya|author2=Pradip Kumar Sengupta|title=Foundations of Indian Musicology: Perspectives in the Philosophy of Art and Culture|url=http://books.google.com/books?id=JMjpz-lAm0sC|date=1 janar 1991|publisher=Abhinav Publications|isbn=978-81-7017-273-4}} * {{cite book|title=India Handbook|url=https://archive.org/details/footprintsouthin00foot|year=2000|publisher=Trade & Travel Publications|first1=Robert|last1=Bradnock|first2=Roma|last2=Bradnock|isbn=978-1-900949-81-1}} * {{cite book|title=Frommer's India|first1=Pippa|last1=de Bruyn|first2=Keith|last2=Bain|first3=David|last3=Allardice|id=ISBN 0-470-55610-2, ISBN 978-0-470-55610-8|publisher=Frommer's|year=2010|url=http://books.google.com/books?id=HlqM2CR4vfUC|accessdate=7 shkurt 2013}} * {{cite book|last1=de Bruyn|first1=Pippa|last2=Venkatraman|first2=Niloufer|last3=Bain|first3=Keith|title=Frommer's India|url=http://books.google.com/books?id=P3wKhPA0lfYC|year=2006|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-0-471-79434-9}} * {{cite book|author=Jean Baptiste Bourguignon d' Anville|title=''A geographical illustration of the map of India''; përkthyer nga frengjishtja në anglisht nga Mon. d'Anville ... me disa shënime shpjeguese|year=1759}} * {{cite book|title=The Glorious Temples of Kanchi|last=Chari|first=P. V. R.|publisher=Sri Kanchi Ambal Devasthanam - Sarada Navarathri Kalai Nigazhchi Trust|location=Big Kancheepuram|year=1982|edition=1}} * {{cite book|title=Temples of Tamil Nadu - Kancheepuram district|first=Dr. C.|last=Chandramouli|publisher=Directorate of Census Operations, Tamil Nadu|year=2003|location=Chennai}} * {{cite book|title=Indian Civilization and Culture|url=https://books.google.co.in/books?id=KItocaxbibUC|last=Chatterjee|first=Suhas|publisher=M. D. Publications Pvt. Ltd.|year=1998|isbn=9788175330832}} * {{cite book|author1=Ca. Vē Cuppiramaṇiyan̲|author2=G. Rajendran|title=Heritage of the Tamils: temple arts|year=1985|publisher=International Institute of Tamil Studies|location=University of Michigan|url=http://books.google.co.in/books?id=VtojAAAAMAAJ}} * {{cite book|last=Dalal|first=Roshan|title=The Religions of India: A Concise Guide to Nine Major Faiths|publisher=Penguin Books India|year=2006|url=http://books.google.co.in/books?id=pNmfdAKFpkQC|isbn=978-0-14-341517-6}} * {{Cite book|author=Vidya Dehejia|title=Art of the Imperial Cholas|url=https://books.google.al/books?id=86xKnwEACAAJ|publisher=Columbia University Press|year=1990|isbn=0231071884}} *{{cite book|title=Great Monuments of India|url=http://books.google.com/books?id=PUmMR7RVF5AC|date=21 dhjetor 2009|publisher=D. K. Publishing|isbn=978-0-7566-6561-6}} *{{cite book|last=Dobbie|first=Aline|title=India: The Elephant's Blessing|url=http://books.google.com/books?id=ckpEd4emnCkC|year=2006|publisher=Melrose Press|isbn=978-1-905226-85-6}} * {{cite book|title=Rays and ways of Indian culture|last=Dubey|first=S. P.|publisher=M. D. Publications Pvt. Ltd|isbn=81-85880-98-0|year=1996|url=http://books.google.com/books?id=pSMLz85WO1QC}} * {{cite book|author1=Robert Fellowes|author2=Robert Knox|title=''The history of Ceylon: from the earliest period to the year MDCCCXV [1815]: with characteristic details of the religion, laws, & manners of the people and a collection of their moral maxims & ancient proverbs''|year=1817|url=https://archive.org/details/b22013234}} * {{Cite book|last=Ghose|first=Rajeshwari|title=The Tyāgarāja cult in Tamilnāḍu: a study in conflict and accommodation|year=1996|publisher=Motilal Banarsidass Publishers Private Limited|location=Delhi|isbn=81-208-1391-X|url=http://books.google.co.in/books?id=ORwNmkDswqwC}} * {{cite book|title=India through the ages|url=https://archive.org/details/indiathroughages00mada|last=Gopal|first=Madan|year=1990|editor=K. S. Gautam|publisher=Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India}} * {{cite book|last=E. Greig|first=Doreen|year=1987|title=The reluctant colonists: Netherlanders abroad in the 17th and 18th centuries|location=Sh.B.A.|publisher=Assen, The Netherlands; Ëolfeboro, N.H., U.S.A.|oclc=14069213}} * {{cite book|last=Hardy|first=Adam|title=Indian temple architecture: form and transformation: the Karṇāṭa Drāviḍa tradition 7th to 13th centuries|year=1995|publisher=Abhinav Publ.|location=New Delhi|isbn=8170173124|url=http://books.google.co.in/books?id=aU0hCAS2-08C|edition=1}} * {{cite book|last=Hastings|first=James|editor=John A. Selbie (redaktor)|title=Encyclopedia of Religion and Ethics, Part 21|publisher=Kessinger Publishing, LLC|url=http://books.google.co.in/books?id=PciGnGPiOo8C|year=2003|isbn=0-7661-3700-7}} *{{Cite book|last=Harvey|first=G. E.|title=History of Burma|year=2000|publisher=Asian Educational Services|url=http://books.google.ca/books?id=vmIVhKXwrFcC}} * {{cite book|author1=J. Herramann|author2=E. Zurcher|author3=J. Harmatta|author4=J. K. Litvak|author5=R. Lonis|author6=T. Obenga|author7=R. Thanmar|author8=Zhou Yiliang|year=1996|title=History of Humanity: From the seventh century BC to the seventh century AD|chapter=Sri Lanka and South-East Asia|publisher=UNESCO|location=New York|volume=III|isbn=92-3-102812-X|url=http://books.google.com.sg/books?id=WGUz01yBumEC}} *{{cite book|author1=Jean Holm|author2=John Bowker|title=Sacred Place|url=http://books.google.com/books?id=5xlfCgAAQBAJ|year=2001|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=978-1-62356-623-4}} * {{cite book|title=Student's Britannica: India (Set of 7 Vols.) 39|volume=7|first=Indu Ramchandani|last=Hoiberg|year=2000|publisher=Encyclopædia Britannica (India) Private Limited|place=New Delhi|isbn=0-85229-760-2|url=http://books.google.co.in/books?id=kEj-2a7pmVMC}} * {{cite book|title=South-Indian inscriptions, Volumes 9–10|last=Hultzsch|first=Eugen|url=http://books.google.com/books?id=MlpBAQAAIAAJ|publisher=Superintendent, Gov't press|year=1890}} * {{cite book|last=Ismail|first=Marina|year=1995|title=Early settlements in northern Sri lanka|publisher=Navrang|location=New Delhi|url=https://books.google.com/books?id=R1VuAAAAMAAJ|isbn=978-81-7013-137-3|oclc=243878815}} * {{cite book|title=History of the Tamils from the Earliest Times to the Present Day|last=Iyengar|first=P. T. Srinivasa|year=1929|publisher=University of Madras|location=Madras|url=http://books.google.co.in/books?id=ERq-OCn2cloC}} * {{cite book|title=Economic History of India|url=http://books.google.co.in/books?id=TCKserudM2AC |first=N.|last=Jayapalan|publisher=Atlantic Publishers & Dist|year=2008|isbn=9788126906970}} * {{cite book|title=The Pallavas|url = https://books.google.co.in/books?id=6o9XCT3XiaMC|last1=Jouveau-Dubreuil|first1=Gabriel|last2 = Dikshitar|first2=V. S. Swaminadha|publisher=Asian Educational Services|year=1995|isbn=9788120605749}} * {{cite book|title=Chennai|year=2000|publisher=Orient Longman Limited|first=Rina|last=Kamath|isbn=81-250-1378-4|url=http://books.google.co.in/books?id=bw2vDg2fTrMC}} * {{cite book|last=Indrapala|first=Karthigesu|title=The evolution of an ethnic identity: The Tamils in Sri Lanka C. 300 BCE to C. 1200 CE|publisher=Vijitha Yapa|year=2007|location=Colombo|isbn=978-955-1266-72-1}} * {{cite book|last=Knapp|first=Stephen|title=Spiritual India Handbook|url=http://books.google.com/books?id=djI5mL2qeocC|date=1 janar 2009|publisher=Jaico Publishing House|isbn=978-81-8495-024-3}} * {{cite book|last=Kuttan|first=Mahadevan|author2=P. V. Arunachalam|title=The Great Philosophers of India|publisher=Author House|year=2009|url=http://books.google.co.in/books?id=nERVRxj22W0C|isbn=978-1-4343-7780-7}} * {{cite book|last=Leela|first=S. V.|title=Veena, self-taught: an introduction to Carnatic music|url=http://books.google.com/books?id=uGxXAAAAMAAJ|year=1976|publisher=S.l.: s.n. }} *{{Cite book|title=Let's Go India & Nepal 8th Edition|year=2004|publisher=Let's Go Publications|location=New York|isbn=0-312-32006-X|url=http://books.google.com/books?id=oM2ZqMfg7hYC}} * {{cite book|title=Vishnu Temples of South India Volume 1 (Tamil Nadu)|first=Chithra|publisher=Chithra Madhavan|last=Madhavan|isbn=978-81-908445-0-5|year=2007}} * {{cite book|title=Vishnu temples of South India, Volume 2|last=Madhavan|first=Chitra|year=2008|publisher=Chitra Madhavan|isbn=978-81-908445-1-2}} * {{Cite book|author=Madras Tercentenary Celebration Committee|title=The Madras Tercentenary Commemoration Volume|year=1994|publisher=Asian Educational Services|location=New Delhi|isbn=81-206-0537-3|url=http://books.google.com/books?id=pwMk4FIcpuUC}} * Sachindra Kumar Maity: ''Masterpieces of Pallava Art''. * {{Cite book|last=McRae|first=John R.|year=2000|contribution=The Antecedents of Encounter Dialogue in Chinese Ch'an Buddhism|url=http://kr.buddhism.org/zen/koan/John_McRae.htm|editor1-last=Heine|editor1-first=Steven|editor2-last=Wright|editor2-first=Dale S.|title=The Kōan: Texts and Contexts in Zen Buddhism|publisher=Oxford University Press}} * {{cite book|author=George Michell|url=http://books.google.com/books?id=ajgImLs62gwC|title=The Hindu Temple: An Introduction to Its Meaning and Forms|year=1977|publisher=University of Chicago Press|accessdate=7 shkurt 2013|isbn=978-0-226-53230-1}} *{{cite book|last=Michell|first=George|title=Temple Towns Of Tamil Nadu|url=http://books.google.com/books?id=D3XXAAAAMAAJ|date=1 mars 1993|publisher=Marg Publications|isbn=978-81-85026-21-3}} * {{cite book|first=Nandasena|last=Mudiyanse|year=1967|title=Mahayana monuments in Ceylon|publisher=M. D. Gunasena|location=Colombo, Sri Lanka|lccn=sa68008358|url=http://books.google.com.sg/books?id=JeneXe6xyAwC}} * {{cite book|title=Essays on Indian History and Culture|url=http://books.google.com/books?id=2jMg8K5dPZUC|publisher=Mittal Publications|first=H. V.|last=Sreenivasa Murthy|year=1990|isbn=9788170992110}} * {{cite book|author=R. Nagaswamy|url=http://books.google.com/books?id=oHY5YgEACAAJ|title=Mahabalipuram (Mamallapuram)|date=tetor 2010|publisher=Oxford University Press India|accessdate=7 shkurt 2013|isbn=978-0-19-807127-3}} * {{cite book|title=Uttaramerur|first=R.|last=Nagaswamy|publisher=Tamil Arts Academy|location=Chennai|year=2003}} * {{cite book|last=Navaratnam|first=C. S.|title=A Short History of Hinduism in Ceylon|year=1964|location=Jaffna|oclc=6832704}} *{{cite book|last=Ninan|first=Madathil Mammen|title=The Development of Hinduism|url=http://books.google.com/books?id=-8RTZcjg9awC|date=23 qershor 2008|publisher=Madathil Mammen Ninan|isbn=978-1-4382-2820-4}} * {{cite book|first=T.|last=Padmaja|title=Temples of Kr̥ṣṇa in South India: history, art, and traditions in Tamilnāḍu|year=2002|publisher=Shakti Malik|location=New Delhi|isbn=81-7017-398-1|url=http://books.google.com/books?id=pzgaS1wRnl8C}} * {{cite book|last=Pathmanathan|first=Sivasubramaniam|title=Hindu Temples of Sri Lanka|publisher=Kumaran Book House|year=2006|isbn=955-9429-91-4}} * {{cite book|last=Pathmanathan|first=S.|year=1978|title=The Kingdom of Jaffna|volume=1|url=https://books.google.com/books?id=IMcLAAAAIAAJ|publisher=University of London/Colombo: Arul M. Rajendran|oclc=6530926}} * {{cite book|author=Robert Percival|title=An account of the island of Ceylon, containing its history, geography, natural history, with the manners and customs of its various inhabitant|year=1805}} * {{cite book|last=Pieris|first=Paulus Edward|year=1983|title=Ceylon, the Portuguese era: being a history of the island for the period, 1505–1658|publisher=Tisara Prakasakayo|location=Sri Lanka|volume=1|oclc=12552979}} *{{Cite book|last=Pochhammer|first=Wilhelm von|title=India's Road to Nationhood: A Political History of the Subcontinent|year=2005|publisher=Allied Publishers (P) Ltd.|location=Mumbai|isbn=81-7764-715-6|url=http://books.google.com/books?id=mHLB4m75pisC}} * {{cite book|title=Indian epic values: Rāmāyaṇa and its impact: proceedings of the 8th International Rāmāyaạ Conference, Leuven, 6-8 July 1991|last=Pollet|first=Gilbert|publisher=Peeters Press & Department of Oriental Studies|isbn=90-6831-701-6|year=1995|url=http://books.google.com/books?id=EVnK3q48dL0C}} * {{cite book|first1=Leelananda|last1=Prematilleka|first2=Sudharshan|last2=Seneviratne|year=1990|title=Perspectives in archaeology: Leelananda Prematilleke festschrift}} * {{cite book|last=Raghavan|first=M. D.|title=Tamil culture in Ceylon: a general introduction|publisher=Colombo: Kalai Nilayam|year=1971|location=Colombo|oclc=453189836}} * {{Cite book|last=Rajaiah|first=Ratna|title=How the Banana Goes to Heaven|year=2010|publisher=Manipal Press Limited| location=Chennai|isbn=978-93-8065-860-5|url=http://books.google.com/books?id=tniWzM0AOcUC}} * {{cite book|last=Ramachandran|first=Nirmala|year=2004|title=The Hindu legacy to Sri Lanka|publisher=Stamford Lake (Pvt.) Ltd. 2004|location=Pannapitiya|oclc=230674424|isbn=978-955-8733-97-4}} * {{Cite book|first=K. V.|last=Raman|title=Sri Varadarajaswami Temple, Kanchi: A Study of Its History, Art and Architecture|year=1975|publisher=Abhinav Publications|location=New Delhi|isbn=8170170265|url=http://books.google.co.in/books?id=myK8ZYEIu4YC}} * {{cite book|title=History of Vaishnavism in South India Upto Ramanuja|first=B. V.|last=Ramanujam|publisher=Annamalai University|year=1973}} *{{Cite book|last=Ramaswamy|first=Vijaya|title=Historical dictionary of the Tamils|year=2007|publisher=Scarecrow Press, INC.|location=Sh.B.A.|isbn=978-0-470-82958-5}} * {{cite book|author=N. S. Ramaswami|title=2000 Years of Mamallapuram|url=http://books.google.com/books?id=DiJuAAAAMAAJ|year=1989|publisher=Navrang}} * {{cite book|title=108 Vaishnavite Divya Desam Volume 1|publisher=Tirumala Tirupati Devasthanams|location=Tirupati|year=1993|first=M.S.|last=Ramesh}} *{{cite book|last=Rao|first=A. V. Shankaranarayana|title=Temples of Tamilnadu|url=http://books.google.com/books?id=1IgRAQAAIAAJ|year=2001|publisher=Vasan Publications}} * {{cite book|last=Rao|first=P. V. L. Narasimha|title=Kanchipuram: Land of Legends, Saints and Temples|url=http://books.google.com/books?id=HJFldI75dRcC|year=2008|publisher=Readworthy|isbn=978-81-89973-54-4}} *{{cite book|last1=Ring|first1=Trudy|last2=Salkin|first2=Robert M.|first3=Sharon|last3=La Boda|title=International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania|url=http://books.google.com/books?id=vWLRxJEU49EC|date=janar 1996|publisher=Fitzroy Dearborn Publishers|isbn=978-1-884964-04-6}} * {{Cite book|last=Sajnani|first=Dr. Manohar|title=Encyclopedia of tourism resources in India, Volume 2|year=2001|publisher=Kalpaz Publications|location=Delhi|isbn=81-7835-014-9|url=http://books.google.com/books?id=nxtnsT8CdZ4C}}. * {{cite book|first=Prakashanand|last=Saraswati|year=2001|title=The True History and the Religion of India: A Concise Encyclopedia of|edition=1st|publisher=Motilal Banarsidass|location=New Delhi, India|isbn=81-208-1789-3|url=http://books.google.co.in/books?id=IhLN2I9yTTkC}} * {{cite book|author=K.A. Nilakanta Sastri|title=''A History of South India''|url=https://archive.org/details/dli.ernet.448836|year=1955|edition=ribotuar në vitin 2003|publisher=Oxford University Press|location=New Delhi|isbn=0-19-560686-8}} * {{cite book|first=K. A. Nilakanta|last=Sastri|origyear=1935|year=1935|title=The Chōlas|url=https://archive.org/details/dli.csl.7720|publisher=University of Madras|location=Madras}} * {{Cite book|last=Schreitmüller|first=Karen|title=India|year=2009|publisher=Karl Baedeker Verlag|location=Gjermani|url=http://books.google.com/books?id=bGgf_LkeG2kC}} * {{cite book|title=Lists of the Antiquarian Remains in the Presidency of Madras, Volume 1|last=Sewell|first=Robert|year=1882|url=https://books.google.co.in/books?id=QswOAAAAQAAJ}} * {{cite book|last=Sharma|first=Varanasi Raj Gopal|title=Kanchi Kamakoti Math, a myth|publisher=Ganga-Tunga Prakashan|year=1987|url=http://books.google.co.in/books?id=T5DXAAAAMAAJ}} *{{cite book|last=Silas|first=Sandeep|title=Discover India by Rail|year=2007|publisher=Sterling Publishers|location=New Delhi|url=http://books.google.com/books?id=gL7pGaL3vooC|isbn=81-207-2939-0}} * {{cite book|last=Singh|first=Sarina|title=South India|year=2007|edition=4th|publisher=Lonely Planet|isbn=9781740594219}} * Sarina Singh, Joe Bindloss, Paul Clammer & Janine Eberle: India. * {{cite book|last=Sivaratnam|first=C.|year=1968|title=Tamils in early Ceylon|oclc=248358279|url=https://books.google.com/books?id=hlocAAAAMAAJ}} * {{cite book|first=Anna Aleksandra|last=Ślączka|year=2007|title=Temple consecration rituals in ancient India: text and archaeology|publisher=BRILL|isbn=9789004158436|url=http://books.google.com.sg/books?id=9LznwzyNE18C}} * {{cite book|last=Smith|first=Vincent Aruthur|title=The Early History of India from 600 B.C. to the Muhammadan Conquest including the invastion of Alexander the Great|publisher=Clarendon Press|year=1914|edition=3rd|url=http://books.google.com/books?id=b9a1AAAAIAAJ}} * {{cite book|title=Rock-cut temple styles: early Pandyan art and the Ellora shrines|last=Soundara Rajan|first=Kodayanallur Vanamamalai|year=1998|isbn=9788170392187}} *{{Cite book|last=Soundara Rajan|first=Kodayanallur Vanamamalai|title=Concise classified dictionary of Hinduism|year=2001|publisher=Concept Publishing Company|location=New Delhi|isbn=81-7022-857-3|url=http://books.google.co.in/books?id=lAWS49f8HKoC}} * {{cite book|author=K. R. Srinivasan|title=Cave-temples of the Pallavas|url=http://books.google.com/books?id=ZNdOAAAAYAAJ|year=1964|publisher=Archaeological Survey of India}} * {{cite book|last=Srinivasan|first=P. R.|title=The Indian temple, art and architecture|year=1982|publisher=Prasaranga|location=University of Mysore|url=http://books.google.co.in/books?id=JBZsVlhcCZwC}} *{{cite book|editor-last=Subburaj|editor-first= V. V. K.|title=Tourist Guide to South India|url=http://books.google.com/books?id=ta6AD7MNFioC|accessdate=30 korrik 2013|year=2006|publisher=Sura Books|isbn=978-81-7478-175-8}} *{{cite book|first=V.|last=Subburaj|title=Tourist Guide to Chennai|year=2006|publisher=Sura Books|location=Chennai|url=http://books.google.com/books?id=Wy9ZtMmsZmQC|isbn=81-7478-040-8}} * {{cite book|last=Sullivan|first=Sullivan|title=Historical Dictionary of Hinduism|year=1997|publisher=Scarecro Press INC.|location=Angli|isbn=81-250-2800-5|url=http://books.google.com/books?id=cvhGP8NRx4QC}} * {{cite book|first=James Emerson|last=Tennent|title=Ceylon; an account of the island physical, historical and topographical, with notices of its natural history, antiquities, and productions|url=https://archive.org/details/b29352770_0001|chapter=The Northern Forests|publisher=Longman, Green; Longman, Roberts|year=1859|location=Londër|oclc=2975965}} * {{cite book|last=Thapar|first=Romila|title=Early India: From the Origins to AD 1300|isbn=0-520-24225-4|location=[[Kalifornia|Kaliforni]]|publisher=University of California Press|year=2001|url=http://books.google.co.in/books?id=-5irrXX0apQC|accessdate=15 qershor 2012}} * {{cite book|title=Collected Papers: Studies in South Indian Epigraphy and History of Land Organisation, Development and Accounts and Select Chola, and Pandyan Townships|publisher=Department of Archaeology, Government of Tamilnadu|year=1994|first=R.|last=Tirumalai}} *{{Cite book|last=Trainor|first=Kevin|title=Buddhism The Illustrated Guide|url=https://archive.org/details/buddhism00kevi|year=2001|publisher = Oxford University Press|location=New York|isbn=0-19-517398-8}} * {{cite book|last=Untracht|first=Oppi|title=Traditional Jewelry of India|year=1997|publisher=Harry N. Abrams, Inc.|isbn=978-0-8109-3886-1}} * {{cite book|title=Fluid Signs: Being a Person the Tamil Way|last=Daniel|first=Val|publisher=University of California Press|url=http://books.google.com/books?id=KwZatzse3CsC|year=1984|isbn=9780520061675}} * {{cite book|title=Temple imagery from early mediaeval peninsular India|url=http://books.google.com/books?id=HOc9RG6MSzgC|last=Verma|first=Archana|isbn=9781409430292|publisher=Ashgate Publishing|year=2012}} * {{cite book|title=An introduction to religion and Philosophy - Tévarám and Tivviyappirapantam|first=Dr. R.|last=Vijayalakshmy|publisher=International Institute of Tamil Studies|location=Chennai|year=2001|edition=1st}} * {{cite book|title=Epigraphy|publisher=Archaeological Survey of India. Southern Circle|url=http://books.google.com/books?id=HkflYvqYadQC|year=1903}} {{refend}} [[Kategoria:Historia Indiane]] [[Kategoria:Monumente në Indi]] [[Kategoria:Arkitektura Indiane]] dsn6czz4tvyho9iuq0vxqjqzeuyz3vi 0 199620 2470406 2431195 2022-08-27T19:14:06Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[File:Baburnama 1.jpeg|thumb|Perandori Mogul Babur duke mbikqyrur krijimin e një kopshti]] '''Kopshtet Mogule''' janë një grup kopshtesh të ndërtuar nga [[Perandoria Mogule]] në [[Arkitektura Iraniane|stilin arkitekturor persian]]. Ky stil ishte i ndikuar shumë nga [[kopshtet persiane]], veçanërisht nga struktura e çarbagut.<ref>{{cite book|title=Gardens of Persia|author1=Penelope Hobhouse|author2=Erica Hunningher|author3=Jerry Harpur|publisher=Kales Press|year=2004|pages=7-13|url=http://books.google.com/books?id=AMFRyiAxZ6YC&printsec=frontcover&dq=Persian+garden&hl=en&ei=xhROTd-yLsT58AbDmt3YDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=9&ved=0CFUQ6AEwCA#v=onepage&q=Persian%20garden&f=false|language=en}}</ref> Përdorimi domethënës i planimetrive drejtvizore janë bërë brenda rrethimeve me mure. Disa nga veçoritë tipike përfshijnë pellgjet, krojet dhe kanalet brenda kopështeve. ==Historia== [[File:Shalamar Garden July 14 2005-South wall pavilion with fountains.jpg|thumb|left|327px|Kopshtet Shalimar në [[Lahore]]]] Themeluesi i [[Perandoria Mogule|Perandorisë Mogule]], Baburi, e përshkruan tipin e tij të parapëlqyer të kopshtit si një [[çarbagu|charbagh]]. Ata përdorin termin bāgh, baug, bageecha ose bagicha për kopësht. Kjo fjalë zhvilloi një kuptim të ri në [[India|Indi]], siç e shpjegon Baburi; India nuk kishte rrjedha të shpejta rrëkesh të kërkuara për çarbagun e Azisë Qendrore. Kopshti i [[Agra]]s, tani i njohur si Ram Bagh, mendohet se ka qenë [[çarbagu]] i parë. India, [[Bangladeshi]] dhe [[Pakistani]] kanë një numër kopshtesh Mogule që dallojnë nga pararendësit e tyre të Azisë Qendrore përkundrejt gjeometrisë tepër të disiplinuar. Referime të hershme tekstuale rreth kopshteve Mogule gjenden në kujtimet dhe biografitë e perandorëve Mogulë, duke përfshirë ato të Baburit, Humayunit dhe [[Akbar]]it. Referime të mëvonshme gjenden nga "The accounts of India" të shkruara nga udhëtarë të ndryshëm evropianë (Bernier për shembull). Studimi i parë serioz historik i kopshteve Mogule u shkrua nga Constance Villiers-Stuart, me titullin ''Gardens of the Great Mughals'' (1913). Burri i saj ishte një kolonel në Ushtrinë Britanike në Indi. Kjo i dha asaj një rrjet të mirë kontaktesh dhe një mundësi për të udhëtuar. Gjatë qëndrimit të tyre në Kopshtet e Pinjores, Villiers-Stuart pati gjithashtu mundësinë të mirëmbante drejtpërdrejtë një kopësht të rëndësishëm Mogul. Libri i saj i referohej dizajnit të një kopshti të planifikuar në Government House në [[New Delhi]] (tani i njohur si Rashtrapati Bhavani).<ref>{{cite book|author=Constance Villiers-Stuart|year=1913|url=https://archive.org/details/gardensofgreatmu00villiala|title=The Gardens of the Great Mughals|publisher=Adam and Charles Black|location=Londër|language=en}}</ref> Ajo u konsultua nga Edwin Lutyens dhe kjo mund të ketë ndikuar zgjedhjen e saj të stilit Mogul për këtë projekt. Studime të fundit mbi historinë e kopshteve Mogule janë zhvilluar nën drejtimin e mbarë të Dumbarton Oaks (duke përfshirë ''Mughal Gardens: Sources, Places, Representations, and Prospects'' të redaktuar nga L. Wescoat Jr. Dhe Joachim Wolschke-Bulmahn) dhe Smithsonian Institution. Disa shembuj kopshtesh Mogule janë Kopshtet Shalimar në [[Lahore]], [[Fortesa e Lalbaghut]] në Dhaka dhe Shalimar Baghu në Srinagar. [[File:TajGardenWide.jpg|thumb|327px|Kopshte Mogule në [[Taxh Mahali|Taxh Mahal]]]] Nga fillimi i Perandorisë Mogule, ndërtimi i kopshteve ishte një kalim kohe i dashur për perandorët.<ref>{{cite book|author=Susan Jellicoe|title=The Development of the Mughal Garden|language=en}}</ref><ref>{{cite book|author1=Elisabeth B. MacDougall|author2=Richard Ettinghausen|title=The Islamic Garden, Dumbarton Oaks|publisher=Trustees for Harvard University|location=Washington D.C.|year=1976|page=109|language=en}}</ref> Baburi, mbreti i parë pushtues Mogul, kishte kopshte të ndëddrtuar në [[Lahore]] dhe Dholpur. Humayuni, djali i tij, nuk duket se kishte shumë kohë për ndërtimin—ai ishte i zënë duke pretenduar dhe duke rritur mbretërinë—por ai është i njohur se ka shpenzuar një pjesë të madhe të kohës në kopshtet e babait të tij.<ref>{{Cite book|author1=Mahmood Hussain|author2=Abdul Rehman|author3=James L. Wescoat Jr|title=The Mughal Garden: Interpretation, Conservation and Implications|publisher=Ferozsons Ltd.|location=Lahore|year=1996|page=207|language=en}}</ref> [[Akbar]]i ndërtoi mjaft kopshte fillimisht në Delhi,<ref>{{cite book|author1=Neeru Misra|author2=Tanay Misra|title=Garden Tomb of Humayun: An Abode in Paradise|publisher=Aryan Books International|location=Delhi|year=2003|language=en}}</ref> pastaj në [[Agra]], kryeqyteti i ri i Akbarit.<ref>{{cite book|author=Ebba Koch|title=The Char Bagh Conquers the Citadel: an Outline of the Development if the Mughal Palace Garden|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|author1=Mahmood Hussain|author2=Abdul Rehman|author3=James L. Wescoat Jr|title=The Mughal Garden: Interpretation, Conservation and Implications|publisher=Ferozsons Ltd.|location=Lahore|year=1996|page=55|language=en}}</ref> Këto prireshin të ishin kopshte pranë lumenjve në vend se kopshte të fortesave që kishin ndërtuar pararendësit e tyre. Duke i ndërtuar përballë lumenjve në vend se kopshte fortesash ndikuan në mënyrë të konsiderueshme arkitekturën kopështare të mëvonshme Mogule. Pasardhësi i Akbarit, Jahangiri, nuk ndërtoi aq shumë, por ai ndihmoi të krijoheshin kopshtet e famshme Shalimar dhe ishte i njohur pr dashurinë e tij të madhe për lulet.<ref>Me djalin e tij, Shah Jahanit. {{cite book|author=Susan Jellicoe|title=The Development of the Mughal Garden|language=en}}{{cite book|author1=Elisabeth B. MacDougall|author2=Richard Ettinghausen|title=The Islamic Garden, Dumbarton Oaks|publisher=Trustees for Harvard University|location=Washington D.C.|year=1976|page=115|language=en}}</ref> Në fakt, udhëtimet e tij në Kashmir besohet se kanë filluar një modë për dizajnet natyrore dhe të mbushur me lule.<ref>{{cite book|author=Elizabeth B. Moynihan|title=Paradise as Garden in Persia and Mughal India|publisher=Scholar Press|location=Londër|year=1982|pages=121-3|language=en}}</ref> Djali i Jahangirit, Shah Jahani, shënoi kulmin e arkitekturës kopështare Mogule dhe dizajnit floreal. Ai është i famshëm për ndërtimin e [[Taxh Mahal]]it, një monument mortor parajsor në kujtim të gruas së tij të parapëlqyer, [[Mumtaz Mahali]]t.<ref>{{cite book|author=Constance Villiers-Stuart|year=1913|url=https://archive.org/details/gardensofgreatmu00villiala|title=The Gardens of the Great Mughals|publisher=Adam and Charles Black|location=Londër|page=53|language=en}}</ref> Ai është gjithatu krijuesi i [[Fortesa e Kuqe|Fortesës së Kuqe]] në Delhi që përmban Mahtab Baghun, një kopësht nate që u mbush me xhazmina që lulëzonin natën dhe lule të tjera.<ref>{{cite book|author=Susan Jellicoe|title=The Development of the Mughal Garden|language=en}}</ref><ref>{{cite book|author1=Elisabeth B. MacDougall|author2=Richard Ettinghausen|title=The Islamic Garden, Dumbarton Oaks|publisher=Trustees for Harvard University|location=Washington D.C.|year=1976|page=121|language=en}}</ref> Pavjonet brenda janë të veshura me mermer të bardhë për të ndriçuar në dritën e hënës. Kjo dhe mermeri i Taxh Mahalit janë të zbukuruar me gurë gjysëm të çmuar që paraqesin motive natyrore floreale, ku më të rëndësishmet janë tulipanët, që Shah Jahani adoptoi si një simbol personal.<ref>Tulipanët konsiderohen në mënyrë metaforike si “të prodhuar nga dashuria” në poezinë persiane. {{cite journal|author=Julie Scott Meisami|title=Allegorical Gardens in the Persian Poetic Tradition: Nezami, Rumi, Hafez|journal=International Journal of Middle East Studies|volume=17|issue=2|date=maj 1985|page=242}}</ref> ==Dizajni dhe simbolizmi== [[File:Shalimar gardens.jpg|thumb|left|327px|Shalimar Baghu në Srinagar të Kashmirit]] Dizajni i kopshteve Mogule rrjedh më së pari nga kopshtet mesjetare islamike, megjithëse ka ndikime nomade që vijnë nga paraardhësit turko-mongolë të Mogulëve. Julie Scott Meisami e përshkruan kopshtin mesjetar islamik si “një ''hortus conclusus'', i rrethuar me mure dhe i mborjtur nga bota e jashtme; brenda, dizajni i tij ishte në mënyrë të përpiktë formal dhe hapësira e tij e brendshme ishte e mbushur me ato elemente që njeriu gjente më të pëlqyeshme në natyrë. Veçoritë e tij thelbësore përfshinin ujin e rrjedhshëm (ndoshta elementi më i rëndësishëm) dhe një pellg për të pasqyruar bukurinë e qiellit dhe kopshtit; pemë të llojeve të ndryshme, disa për të mundësuar thjeshtë hije, ndërsa të tjerat për të prodhuar fruta; lule me ngjyra dhe aroma të ëmbla; bar, zakonisht që rritej vetë nën pemë; zogj për të mbushur kopshtin me këngë; i gjithi i freskuar nga një fllad i këndshëm. Kopshti mund të përfshijë një kodër të ngritur në qendër, reminishencë e malit në qendër të universit në përshkrimet kozmologjike dhe shpesh të kurorëzuar nga një pavjon ose pallat”.<ref>{{cite journal|author=Julie Scott Meisami|title=Allegorical Gardens in the Persian Poetic Tradition: Nezami, Rumi, Hafez|journal=International Journal of Middle East Studies|volume=17|issue=2|date=maj 1985|page=231|language=en}}; fjala e vjetër persiane pairideaza (e përkthyer në anglisht si paradise, dmth. parajsë) do të thotë “kopësht i rrethuar me mure”. {{cite book|author=Elizabeth B. Moynihan|title=Paradise as Garden in Persia and Mughal India|publisher=Scholar Press|location=Londër|year=1982|page=1|language=en}}</ref> Elementet turko-mongole të kopshteve Mogule janë më së pari të lidhura me përfshirjen e tendave dhe tapeteve që pasqyrojnë rrënjët nëmade. Tendat tregonin statusin në këto shoqëri, kështu që pasuria dhe pushteti ishin të paraqitura nëpërmjet pasurisë së realizimit ashtu si dhe nga madhësia dhe numri.<ref>{{cite book|author=Thomas T. Allsen|title=Commodity and Exchange n the Mongol Empire: A Cultural History of Islamic Textiles|publisher=Cambridge University Press|year=1997|page=12-26|language=en}}</ref> Mogulët ishin të obsesionuar me simbolikën dhe e përfshinë atë në kopshtet e tyre në shumë mënyra. Referimet Kuranore standarde për parajsën ishin për arkitekturën, planimetrinë dhe në zgjedhjen e jetës bimore; por referencat më shekullore, duke përfshirë domethëniet numerologjike dhe zodiakale të lidhura me historinë e familjes ose domethënie të tjera kulturore, ishin shpesh të drejtë vendosura. Numrat tetë dhe nëntë konsideroheshin fatmbarë nga mogulët dhe mund të gjenden në numrin e tarracave ose arkitekturën kopshtare si pishinat tetëkëndore.<ref>{{cite book|author=Elizabeth B. Moynihan|title=Paradise as Garden in Persia and Mughal India|publisher=Scholar Press|location=Londër|year=1982|page=100|language=en}}</ref> ==Sitet e kopshteve Mogule== [[File:Shalimar Bagh, Srinagar.jpg|thumb|Shalimar Baghu në Srinagar, Indi]] [[File:Pinjore Garden Chandigarh India (5).JPG|thumb|Kopshtet e Pinjores në [[Haryana]] të Indisë]] [[File:Humayuns Tomb Delhi 31-05-2005 pic2.jpg|thumb|[[Varri i Humayunit]] në Delhi të [[India|Indisë]]]] ===Afganistan=== * Bagh-e Babur ([[Kabuli|Kabul]]) ===Indi=== * [[Varri i Humayunit]], Nizamuddini Lindor, Delhi. * [[Taxh Mahali]], [[Agra]]. * Ram Baghu, [[Agra]]. * Mehtab Baghu, [[Agra]]. * Varri i Safdarjungut. * Shalimar Baghu në Srinagar, [[Jammu dhe Kashmir]]. * Kopshtet Nishat, [[Jammu dhe Kashmir]]. * Kopshtet Yadavindra në Pinjore. * Khusro Baghu, Allahabad. * Roshanara Baghu. * Kopshtet Brindavan, [[Mysore]], [[Karnataka]] (1927-1932). * Rashtrapati Bhavan, [[New Delhi]] (1911-1931). * Vernagu * Chashma Shahi. * Pari Mahali. * Kopshtet Achabal. ===Pakistan=== * Chauburji. * [[Fortesa e Lahores]] * Shahdara Baghu * Kopshtet Shalimar në Lahore. * Varri i Jahangirit në [[Lahore]]. * Hazuri Baghu. * Hiran Minari (Sheikhupura) * Kopshti Mogul Wah. ===Bangladesh=== *[[Fortesa e Lalbaghut]] ==Shiko edhe== {{Commons category|Mughal gardens|Kopshtet Mogule}} * [[Arkitektura Mogule]] * [[Kopshtet Persiane]] * [[Kopshtet Islamike]] == Referime == {{reflist|2}} ==Bibliografia== * {{cite book|author=Thomas T. Allsen|title=Commodity and Exchange n the Mongol Empire: A Cultural History of Islamic Textiles|publisher=Cambridge University Press|year=1997|language=en}} * {{cite book|last=Crowe|first=Sylvia|title=The gardens of Mughul India: a history and a guide|year=2006|publisher=Jay Kay Book Shop|isbn=978-8-187-22109-8|language=en}} * {{cite book|title=Gardens of Persia|author1=Penelope Hobhouse|author2=Erica Hunningher|author3=Jerry Harpur|publisher=Kales Press|year=2004|url=http://books.google.com/books?id=AMFRyiAxZ6YC|language=en}} * {{Cite book|author1=Mahmood Hussain|author2=Abdul Rehman|author3=James L. Wescoat Jr|title=The Mughal Garden: Interpretation, Conservation and Implications|publisher=Ferozsons Ltd.|location=Lahore|year=1996|language=en}} * {{cite book|author=Susan Jellicoe|title=The Development of the Mughal Garden|language=en}} * {{cite book|author=Ebba Koch|title=The Char Bagh Conquers the Citadel: an Outline of the Development if the Mughal Palace Garden|language=en}} * {{cite book|author=Jonas Benzion Lehrman|year=1980|url=http://books.google.com/books?id=WwH5L6u6tu0C|title=Earthly paradise: garden and courtyard in Islam|publisher=University of California Press|isbn=0-520-04363-4|language=en}} * {{cite book|author1=Elisabeth B. MacDougall|author2=Richard Ettinghausen|title=The Islamic Garden, Dumbarton Oaks|publisher=Trustees for Harvard University|location=Washington D.C.|year=1976|language=en}} * {{cite journal|author=Julie Scott Meisami|title=Allegorical Gardens in the Persian Poetic Tradition: Nezami, Rumi, Hafez|journal=International Journal of Middle East Studies|volume=17|issue=2|date=maj 1985|language=en}} * {{cite book|author1=Neeru Misra|author2=Tanay Misra|title=Garden Tomb of Humayun: An Abode in Paradise|publisher=Aryan Books International|location=Delhi|year=2003|language=en}} * {{cite book|author=Elizabeth B. Moynihan|title=Paradise as Garden in Persia and Mughal India|publisher=Scholar Press|location=Londër|year=1982|language=en}} * {{cite book|author=D. Fairchild Ruggles|year=2008|url=http://books.google.com/books?id=848k_veh0IkC|title=Islamic Gardens and Landscapes|publisher=University of Pennsylvania Press|isbn=0-8122-4025-1|language=en}} * {{cite book|last1=Wescoat|first1=James L.|last2=Wolschke-Bulmahn|first2=Joachim|title=Mughal gardens: sources, places, representations, and prospects|url=https://archive.org/details/mughalgardenssou0000unse|year=1996|publisher=Dumbarton Oaks|isbn=978-0-884-02235-0|language=en}} * {{cite book|author=Constance Villiers-Stuart|year=1913|url=https://archive.org/details/gardensofgreatmu00villiala|title=The Gardens of the Great Mughals|publisher=Adam and Charles Black|location=Londër|language=en}} ==Lidhje të jashtme== * [http://www.mughalgardens.org/ Gardens of the Mughal Empire, Smithsonian Institution] * [https://web.archive.org/web/20100130185156/http://www.pem.org/library/collections/offen The Herbert Offen Research Collection of the Phillips Library at the Peabody Essex Museum] [[Kategoria:Kopshtari]] [[Kategoria:Arkitektura e Azisë Jugore]] [[Kategoria:Arkitektura Indiane]] 0563ko76e7y4wqulqadtzon92z2mvad 2 200879 2470485 1978673 2022-08-28T10:30:38Z CommonsDelinker 1198 Materiali multimedial [[:c:File:W_Turner_Bodensee_1842.jpg|W_Turner_Bodensee_1842.jpg]] u zëvendësua me materialin multimedial [[:c:File:Joseph_Mallord_William_Turner_-_Bodensee_1842.jpg|Joseph_Mallord_William_Turner_-_Bodensee_1842.jpg]] nga përdoruesi [ wikitext text/x-wiki '''Konstanz''' ( shqiptimi lokal [<span><span class="IPA"><span title="Aussprache im Internationalen Phonetischen Alphabet (IPA)">ˈkɔnʃdants</span></span></span>],<ref>Uschi Götz, Stephan Rehfeld: [http://www.deutschlandradiokultur.de/ein-ausbund-an-gegend.1001.de.html?dram:article_id=156477 ''Ein „Ausbund an Gegend“.''] </ref> ne gjuhen e lartë gjermane [<span><span class="IPA"><span title="Aussprache im Internationalen Phonetischen Alphabet (IPA)">ˈkɔnstants</span></span></span>], Alemannic [<span><span class="IPA"><span title="Aussprache im Internationalen Phonetischen Alphabet (IPA)">ˈkoːʃdəts, ˈxoʃdəts</span></span></span>] dhe të ngjashme me<ref>Badisches Wörterbuch, Bd.&nbsp;III, S.&nbsp;224, Artikel ''Konstanz,'' auch Schweizerisches Idiotikon, Bd.&nbsp;III, Sp.&nbsp;553, Anmerkung zum Artikel ''Chostenzer'' ([https://www.idiotikon.ch/Register/faksimile.php?band=3&spalte=553 Digitalisat]).</ref>), është Qyteti më i madhe  në [[Liqeni i Bodenit|liqenin Bodensee]] dhe Qark i qytetit  të rrethit  Konstanz. Ky i takon [[Gjermania|Republikës Federale të Gjermanisë]] dhe shtrihet në kufi të [[Zvicra|Konfederatës Zvicerane]]. Që nga 1.&#x20;prilli1956, Konstanzi është një Qytet i madh me rrethin dhe perban nje mbiqender brenda Rajonit të lartë Rhine-Bodensee  në qarkun  administrativ  të Freiburgut në [[Njësitë federative të Gjermanisë|vendin]] [[Baden-Vyrtemberg|e Baden-Württemberg]]<nowiki/>ut . Në Konstanz, janë dy shkolla te larta.Univerziteti i Konstanzit. Dhe shkolla e larte e Teknikes.ekonomise dhe BAT-it(HTWG)Historia e Qytetit daton qysh nga Koha Romake. == Gjeografia == [[Skeda:Konstanz_Imperia_01.jpg|parapamje| Imperia në Hyrje te portit në [[Liqeni i Bodenit|liqenin]] Bodensee, në Sfond Alpet]] [[Skeda:Hafenareal-6-7-2016_(6).JPG|parapamje|Konstanz në liqenin Bodensee, shtëpiz niveli në port. Niveli me 6. Korrik 2016: 4,78 Metra.]] Konstanzi është i vendosur në [[Liqeni i Bodenit|liqenin]] Bodensee aty ku derdhet lumi Rhein(Rajn) nga pjesa e sipërme e liqenit , direkt në kufirin me [[Zvicra|Zvicër]] ([[Thurgau|Kantonit të Thurgau]]).Qyteti Zviceran fqinje [[Kreuzlingen]] është rritur dhe ështe bere se bashku, në mënyrë që  kufiri shtetëror kalon në mes ndërmjet çdo  shtëpive dhe rrugëve , por edhe  nepër Tägermoos rrugën përgjatë kufirit Përrua ose Prrojit-te Derrit kalon. Në mot të mirë mund të shihen [[Alpet|Alpe]]<nowiki/>t , sidomos në rastin me mot te that. Në anen e majtë (në jug) te Rhein(Rajnit) janë kryesisht Pjesa e vjetër e qytetit ,dhe pjesa  e Parajsës; shumica e pjesëve të reja te qytetit, megjithatë, janë të vendosura në ane të djathtë (Veriore)te Rhein(Rajnit) në Gadishullin Bodanrück mes Liqejve Untersee dhe Überlingersee. Qyteti i vjetër Konstanz dhe pjeset Perëndimore pasuese  jane pjesë të vetme te qytetit në Gjermani,qe shtrihen në Jug të Seerhein, në anen e zvicrres. Kjo zonë është gjithashtu  – përveç  ishullit Koller në Brühl – një e dy, në anën e majtë të bregut të Rhine(Rajnit) ne Vendin e Baden-württembergut. Grumbullimi  Konstanz-Kreuzlingen përbëhet nga mbi 115,000 banorë (2005). Shumë banor konstazez jane me pune ose kane dyqanet ne anen e zvicrres apo në zonën përreth. Në të kundërtën,  Kreuzlingenasit kryejn nevojat e tyre të përditshme per te Bler shpesh në Konstanz. Kreuzlingeni dhe Konstanzi në disa ngjarje punojn së bashku, për shembull, në natën e festivalit te Liqenit, GEWA-të drejtë,të<ref>[http://www.gewa-messe.com/ GEWA-Messe]</ref> , në Flohmarkt(Treg per shitje e blerje te gjerave te vjetra)dy-ditore, dhe ndertimin e përbashkët të salles per skijim.Gjithashtu ka  pjesërisht sherbime të perbashkëta per autobus dhe shërbime të objekteve (rrjetit të energjisë elektrike, furnizimit me gaz, kanalizim). Që Zvicra nuk është pjesë e Bashkimit monetar Evropian , ka në dy qytete valuta të ndryshme, në [[Euro]] ([[Simboli i Euros|€]], [[Euro|EUR]]) dhe [[Franga zvicerane|franga Zvicerane]] ([[Franga zvicerane|SFr.]], CHF). Për më tepër, ekziston një kufi gardh (pjesërisht të ndërtuar), vendkalimet kufitare, dogana e kontrollet, si dhe kufizimet për Mallrat dhe paratë e trafikut. Që nga dhjetori i vitit 2008, kur Zvicrra u ba antare në zonën Shengen, e cila ka kanë aderuar në të, kontrollet për personat  vetëm përjashtimisht . Dokumente të vlefshme identifikimi, janë në kalimin e kufirit për të i marre me veti. Qyteti ka 34 kilometra të linjës bregdetare dhe mbulon 1,31&#x20;km2  sipërfaqe të ujit. Pika më e ulët është niveli i Liqenit, me një 395&#x20;<abbr title="Meter über Normalnull">m&#x20;a.s.&#x20;</abbr><abbr title="Meter über Normalnull">NN</abbr><span style="border-width:0px; padding:0px; margin:0px;"></span> (e mesme e nivelit të ujit), pika më e lartë 570&#x20;<abbr title="Meter über Normalnull">m&#x20;.një. s.&#x20;</abbr><abbr title="Meter über Normalnull">NN</abbr><span style="border-width:0px; padding:0px; margin:0px;"></span> është ne Rohnhauser oborr në Dettingen. === Komunat fqinje === Komunat fqinje, përkatësisht komunat qe kufizohen menjëherë  në qytetin e Konstanzit jane, komuna e Reichenau (rajone toksore) dhe e Organistit në rrethin e Konstanzit dhe [[Kreuzlingen]]<nowiki/>it, Gottlieben (nuk ka vend kufitar, kufiri kalon ne mes te Seerheinit)Tägerwilen(Gemarkung Tägermoos) në [[Thurgau|Kantonit të Thurgau]]<nowiki/>s (Zvicër). Meersburg (Bodensee),  janë të ndara,nga liqeni Bodensee prej Konstanzit megjithatë ka nje lidhje trafiku me autoanije nate e dit xhdo 15 minuta per udhtim ka tjetra ane dhe lidh Konstanzin.  === përshkruarja e Qytetit === ==== Pjesët e qytetit ==== [[Skeda:Konstanz_Stadtteile_mehrfarbig.png|parapamje|Pjesët e qytetit të Konstanzit]] Qyteti i Konstanzit ndahet ne 15 - pjesë të Qytetit. Këto janë disa nga ish bashki të pavarura, të cilat, i ju Bashkuan Konstanzit. në anën tjetër, edhe për pjesët e qytetit, emrat e të cilëve,i u dhane gjate zhvillimit dhe ndertimit, ose pas një referencë të veçantë u emruan. 15 pjesët e qytetit, me sipërfaqe dhe popullsi: {| class="wikitable sortable" ! align="right" | Nr. ! align="left" | Stadtteil ! Fläche<ref>Information des Städtischen Vermessungsamtes am 2. </ref><br> [ha] ! Bevölkerung<br> [31. Dezember 2011]<ref>[http://www.konstanz.de/rathaus/00749/01594/04880/index.html Bevölkerungsstatistiken] auf Konstanz.de.</ref> ! Region<ref>[https://web.archive.org/web/20090219023126/http://konstanz.de/imperia/md/content/_pressereferent/lebenszufriedenheit.pdf Lebenszufriedenheit]<span> (</span>Memento<span> vom 19. </span></ref> ! Bemerkungen |- | 010 | Altstadt | align="right" | 129,1216 | align="right" | 11.866 | linksrheinisch Innenstadt | mit der Niederburg einschl. Dominikanerinsel, und Stadelhofen<br> Bahnhof (DB, SBB) |- | 020 | Paradies | align="right" | 63,2034 | align="right" | 5.808 |linksrheinisch Innenstadt | Stadterweiterung des 19. Jh. nach Westen, früheres Fischerdorf |- | 030 | Petershausen-West | align="right" | 181,8892 | align="right" | 13.436 | Stadtrand | Bahnhof (DB, VHB) |- | 035 | Petershausen-Ost | align="right" | 163,4805 | align="right" | 6.828 | Stadtrand | mit Eichhorn, Musikerviertel, Salzberg, Sierenmoos |- | 040 | Königsbau | align="right" | 107,2120 | align="right" | 5.536 | Stadtrand | mit Pfeifferhölzle, Sonnenbühl, Sonnenhalde, Stockäcker |- | 050 | Allmannsdorf | align="right" | 214,5832 | align="right" | 5.274 | Stadtrand |- | 060 | Staad | align="right" | 94,0913 | align="right" | 1.710 | Stadtrand | Autofähre Konstanz–Meersburg |- | 070 | Fürstenberg | align="right" | 175,8485 | align="right" | 11.680 | Stadtrand | mit Berchengebiet, Elberfeld; Bahnhof (VHB) |- | 080 | Wollmatingen | align="right" | 1026,0229 | align="right" | 6.232 | Stadtrand | mit Eichbühl, Öhmdwiesen; Bahnhof (VHB) |- | 090 | Industriegebiet | align="right" | 492,4143 | align="right" | 933 | Stadtrand | mit Oberlohn, Stromeyersdorf, Unterlohn<br> und den Vogelschutzinseln Mittler oder Langbohl und Triboldingerbohl |- | 100 | Egg | align="right" | 314,2647 | align="right" | 699 | Stadtrand | mit Hohenegg, Universität Konstanz |- | 110 | Litzelstetten | align="right" | 511,3703 | align="right" | 3.810 | Vororte | mit dem ehemaligen Kloster St. Katharina und der Insel Mainau |- | 120 | Dingelsdorf | align="right" | 643,4243 | align="right" | 2.103 | Vororte | mit Oberdorf, Fließhorn, Klausenhorn |- | 130 | Dettingen | align="right" | 1075,6934 | align="right" | 3.055 | Vororte | mit Dobel oder Mühlhalden (ehemals Dobel- oder Mühlhalder Mühle) und Rohnhauser Hof |- | 140 | Wallhausen | align="right" | 174,9133 | align="right" | 1.130 | Vororte | mit Burghof und Ziegelhof |- class="sortbottom" style="background: #DDD;" | Konstanz | align="right" | 5367,5329 | align="right" | 80.100 |} [[Skeda:Konstanz_Niederburggasse.jpg|parapamje|Te kalaja e ulët ]] Gjithashtu, pjesët e qytetit të Konstanzit kanë një histori të gjatë. Ata i takonin kryesisht  manastirit  Reichenau , dhe erdhen më vonë me Ardhjen e Mainau në [[Urdhri Teutonik|gjermanisht mënyrë]] , dhe me këtë në 1805 në Baden. Këtu ata i përkisnin zyrtarisht Konstanzit, që nga viti 1939 e qarkut të Konstanzit. Vetëm në qendër të qytetit (qyteti pjesë të qytetit të vjetër, dhe Parajsë) është në të majtë të Rhine, të gjitha pjesët e tjera të qytetit janë ne anen e djatht te Rheinit. Ndryshimet dhe shkatërrimi i shkaktuar nga ndërtimi i Hekurudhave në shekullin e 19-të. dhe të shitjes me pakicë dhe ndërtimi i rrugëve në shekullin e 20-të. ndonjëherë janë drastike. ==== Pjeset e qytetit ne anen e majt te Rheinit ==== [[Skeda:Rheintorturm_in_Konstanz.jpg|parapamje|Rhein porta e kullës në Konstanz]] [[Skeda:Konstanz_Altstadt_Hussenstrasse.jpg|parapamje| rruga e Hussenit në pjesën jugore të qytetit të vjetër]] Në rrethin e ''qytetit të vjetër'' , në bazë të klasifikimit nga administrata komunale – ka me shumë  zonë dhe popullsi, se sa ne anen e majtë te Parajsës se Rheint, sepse qarku  "qyteti i vjetër" larg neper Qytetin e vjeter historik mbrenda ish-mureve të qytetit të vjetër dhe e tejkalon , dhe një pjesë te madhe perban.Qe Konstazezet sie Parajsë e numerojn.gjate ndryshimeve te siperfaqes se ujit te Liqenit Bodensee Konstanzi ka fituar vende te reja. Shembuj janë vendet e tregut dhe ish-tregu i peshkut në  shekullin 13. dhe 14 .  ''qyteti i vjetër'' i Konstanzit është ruajtur më mirë se në shumë qytete të tjera të Gjermanisë, ndër të tjera, pasi që ata nuk janë as në [[Lufta Tridhjetëvjeçare|tridhjetë vitet e ' luftës]] në [[Lufta e Dytë Botërore|luftën e Dytë botërore]] dukshëm të dëmtuara. Numri i ruajtur objektet nga [[mesjeta]], si qytetin e tyre të lulëzuar me përvojë. pjesa e ''poshtme të kalasë'' , brenda qytetit të vjetër është me e vjeter. Zona shtrihet midis Münster, të Këshillit të rrugës, Rini dhe më të Ulët arbor, ish-qyteti moat. Këtu u vendosën në Domherrenhöfe në afërsi të Ministrit. E poshtme të kalasë është shtëpi për të marrë e shoqërisë kështjellë.<ref>[http://www.narrengesellschaft-niederburg.de/ Große Konstanzer Narrengesellschaft Niederburg e.]</ref> Sot, në rrugët dredha-dredha të verës dyqane, libri Bindery, je Glaser, dhe të tjera të mjeshtrit, autoritetet, Dominicans të manastirit e Zoffingen, gjykatës së qarkut, noteri zyra e qytetit teatri i Konstanz dhe spitali bodrum Konstanz .<ref>''Die Niederburg.'' </ref><ref>Anna-Maria Schneider: ''Sie gibt Büchern ein neues Outfit.'' </ref><ref>Kirsten Schlüter: ''Dieser Mann brennt für das Glas.'' </ref> Në ''periferi të Stadelhofen'' , brenda qytetit të vjetër është nëpërmjet Bodanstraße, Zviceran kufitare, stacioni zonë e përbashkët hapësirë është i kufizuar. Në Suedi hill ishin Suedezët në tridhjetë vitet e luftës, pushtimit të Konstanz të paraburgosur. Me lidhjen e Baden të gjermanisë Unionit doganor është Stadelhofen përkohësisht doganore përjashtim të zonës. Georg Elser, të cilit përpjekje për të assassinate [[Adolf Hitler|Hitleri]] ka dështuar të tij për të ikur në Suedi-kodrat-arrestuar – pas një bust përkujton atë. Qendrën tregtare është një ''LIQEN'' me një supra-rajonale të asaj zone (gjithashtu e përdorur gjerësisht në Zvicër), ishte në Bodanstraße ndërtuar.<ref>''Die Vorstadt Stadelhofen.'' </ref> ==== Pjeset e Qytetit ne anen e djatht te Rheinit ==== ''Pjetri Hausen'' ndoshta ishte, së bashku me homonymous manastirit dhe kishte një të veçantë të fshatrave të komunës, por tashmë në 1417, si një betejë në qytetin e Konstanz është i integruar në 15. Shekulli në qytetin e walling përfshirë dhe një kapiten i menaxhon. Lidhur pasur të manastirit e Petershausen ishte në 1802 në Vazhdën e secularization shfuqizohet.<ref>''Allmannsdorf-Staad.'' </ref> Pjesa e qarkut ''Wollmatingen'' ishte 724 për herë të parë si një "VValamotinga", 811 "Walmütingen" e përmendur. ==== vendet periferike te Konstanzit ==== Në rrethin e ''Staad'' si një ish-fshat peshkimi në liqen një kohë të Gjatë ka qenë që përmes makinave-traget Konstanz–Meersburg në anën tjetër të Überlinger liqenit, e kundërta e detit kështjellën e lidhur. E qarkut ''Allmannsdorf'' ishte 722 si "Alamantiscurt" përmendet për herë të parë. Ai është mbi të ''Staad''. Monumentet janë ish-town hall në Mainau street, ish-kulla e ujit në allmann lartësi (sot një nikoqir i të rinjve), si dhe Loretto sallën e Loretto lartësi, në Kishën e kryqit të Shenjtë ishte nga Bauhaus-nxënësit, Herman Blomeier projektuar.<ref>Landesdenkmalpflege Baden-Württemberg, Untere Denkmalschutzbehörde der Stadt Konstanz: Tag des offenen Denkmals 2010 – ''Konstanzer Ländebauten''. </ref> Në ''Veza'' ishte në Mainaustraße 252 nga gusht 1947 deri në prishjen e objekteve në dhjetor 1961, një kazermat e kampit për të gjermanisë Lindore refugjatëve dhe personave të Zhvendosur me qëllim për të ju në Konstanz të integrohen.<ref>Stadt Konstanz, Pressereferent: ''Konstanzer Chronik – Der Rathaus-Rückblick 2014.'' </ref> Në rrethin e ''Litzelstetten'' ishte 839 si "Luzzilonssteti" përmendet për herë të parë. Në shekullit të 14-të. Shekulli ishin dy vende në "sipërme të fshatit" dhe "fshati". Në hamleti ''gjë elsdorf'' ishte 947 si "thingolt fshat", qëndrueshmëria e themelor ''Wallhausen'' në 1187 për herë të parë si "villa Walarhusin" e përmendur. Në rrethin e ''Dettingen'' ishte 811 si "Tettingen" përmendet për herë të parë. 839 erdhi vend në manastirin e Reichenau. 12. Shekuj sundoi Mbretërinë Auer Ministrore në vend. Kishte dy kështjella, Alt-Dettingen dhe Ri-Dettingen, të paktën që prej shekullit të 14-të. Shekulli doli jashtë. Në Reichenau kishte deri në moshën 18 vjeç. Në shekullin e gjykatës së lartë për vendin. E ulët e gjykatës ishte që në moshën 15 vjeçare. Shekulli i gjerman në mënyrë ardhjen e Mainau. ==== Traktet Lokale ==== [[Skeda:Konstanz_Gemarkungen.png|parapamje|Traktet e Konstanzit]] {| class="wikitable" width="350&quot;" style="margin-bottom: 10px;" ! align="right" | Gemarkungs-<br> Jo. ! align="left" | Qarkut ! Sipërfaqja në ha ! Im zgjatje |- | 6660 | Konstanz | align="right" | 3005 | data-sort-value="1934-08-01" |Allmannsdorf 1.Jan. 1915<br> Wollmatingen është 1.Gusht. 1934 |- | 6661 | Dettingen | align="right" | 1250 | data-sort-value="1975-22-04" |22. Prill. 1975 |- | 6662 | Gjë elsdorf | align="right" | 644 | data-sort-value="1975-01-01" |1. Jan. 1975 |- | 6663 | Litzelstetten | align="right" | 512 | data-sort-value="1971-12-01" |1. Dhj. 1971 |- class="sortbottom" style="background: #DDD;" | Qyteti I Konstanz | align="right" | 5411 | data-sort-value="0000-01-01" | - |- class="sortbottom" style="background: #FFF;" | 6664? | Tägermoos | align="right" | 154 | data-sort-value="1931-03-28" | 28. Mars 1831 |} Për më tepër, si e pestë e qarkut gjithashtu Tägermoos me një sipërfaqe prej 154 hektarë të Konstanz, kjo, megjithatë, qëndron në anën e majtë të bregut të Rhine, dhe në territorin e Zvicrës. E tyre Status të veçantë në një Traktati i 1831. ==== Fshatrat ==== Ish-bashkësitë e Dettingen (tani nën emrin e Dettingen-Wallhausen), Ding elsdorf dhe Litzelstetten janë në të njëjtën kohë, qytetet në kuptimin e baden-württemberg komunale kodin me i Këshillit të fshatit dhe rajonale të administratës. === Planifikimi hapësinor === Konstanz është në përputhje me të shtetit të planit të zhvillimit për Baden-Württemberg, si një qendër e raportuar. Kjo është përgjegjës për komunat e Allensbach, dhe Reichenau, detyrat e zona Qendrore. Përveç kësaj, ka lidhje me Kantonit të Thurgau në Zvicër. === Klimë === Për shkak të vendndodhjes në liqenin Constance, mbizotëron në Konstanz tipike liqeni Constance klimatike , gjatë gjithë vitit dhe është pak më i butë sesa në pjesën Tjetër të Gjermanisë. Në verë mund të temperaturave të larta dhe pak Era, megjithatë, të lehtë për të Sultry . Që nga liqeni si një nxehtësi e magazinimit funksionet, nuk është në Dimër, vetëm pak ditë acar (përafërsisht. 80), shpesh nuk është një shkallë të madhe [[Mjegulla|nga mjegulla]]<nowiki/>dhe të lartë mjegull shtresa, shpesh për ditë të mos të të shpërndajë. 95 të një mesatare prej 160 ditët me re janë në muajt tetor-shkurt. Një borë batanije është deri në ~30 ditë në vit, kryesisht në janar dhe shkurt. Këto dy muaj janë edhe coldest në 0.4 dhe 1.2&#x20;°C. Ngrohta muajve korrik dhe gusht me 18.7, respektivisht, të 18.1&#x20;°C. Edhe në Konstanz është ndryshimi i klimës për shkak të [[Ndryshimet klimatike|ngrohjes së klimës]]<nowiki/>dukshëm. Të dhënat e private motit stacioni Kressbronn tregojnë se temperatura në krahasim me matjen periudhë 1981-2010, 2007-2014 0.5&#x20;°C rritje, numri i orëve me diell me afro 360 2,061 orë në vit (moti online, megjithatë, të regjistruar një rritje prej vetëm rreth 110 orë). Kështu, Konstanz është një e ngrohta dhe sunniest qytetet në Gjermani. == Histori == === Drejtshkrime Historike per  Konstanzin === Constance u emërua në rrjedhën e kohës, shumë e ndryshme. Kjo larmi e sotme më të zakonshme emrat, kanë Ulrich Büttner, dhe Egon Bork hartuar:<ref>Ulrich Büttner, Egon Schwär: ''Konzilarium ze Kostnitz. Über die nicht vorhandene Rechtschreibung des Mittelalters.'' </ref> === Antike === [[Skeda:Konstanz_RoemerTurm.jpg|parapamje|Roman kullë Themelet Konstanzer münster katror]] [[Skeda:Constantia_Konstanz_HotelBarbarossa_a.jpg|parapamje|Alegoria e Constantia në Hotel Barbarossa në Konstanz]] Deri në fund të 2. Në shekullin v. Chr. u vendosën Keltët, ndoshta nga fisi i [[Helvetikët|helvetii]], në fushën e sotme të poshtme të kalasë. Nën Perandori [[Augusti|Augustus,]] zona ishte e liqenit Constance vetëm para pikë kthese për [[Roma e lashtë|Perandorisë Romake]] pushtuan dhe i përkiste krahinës së ''Raetia'', Celtic ''oppidum'' u shkatërrua, dhe pak më vonë, ishte në fushën e Katedrales kodrës nuk është një pjesë e vogël e zgjidhjes, madje edhe nëse trupat Perandorake nën [[Klaudi|Claudius]] së pari, përsëri, janë zbritur. Edhe në Veri të lumit Rhine mund të gjenden në disa nga referencat për Romake të kolonizimit. Si lokalitet në Katedralen hill ishte thirrur, nuk është i njohur për sigurt. Në ''Geographike Hyphegesis'' e [[Klaudio Ptolomeu|Claudius Ptolemaeus]] (160 n. C.), por është një zgjidhje e quajtur ''Drusomagus'' përmendur (Ptolem. Geogr. 2,12,3), e cila ka identifikuar një grup i studiuesve në vitin 2010, si aktuale të Konstanz.<ref>A. Kleineberg u.&nbsp;a.: ''Germania und die Insel Thule. ''</ref> Në 2.&#x20;Në shekullin e parë, guri ndërtesave në 3-të të Shekullit të ishte zgjidhje dy herë fikse. Një pikë kthese në historinë e qytetit ishte e pastaj, rreth vitit 300: Constance ishte në fund të antikitetit, pasi Romakët, Dekumatland braktisur, e kishin vendin, njëri në të majtë të Bankës së Rini kufitare fortifikim (shih Danub-Iller-Rini-Limes). Gjurmët e fuqishme në fund-Romake, kështjella e mureve dhe kullën nga [[Shekulli IV|4.]] [[Shekulli IV|Shekulli]] kanë qenë që nga viti 2003, në sheshin e Katedrales për të excavate , dhe sot një pjesë e vogël e një e-Metër i lartë gotë piramidale është konsideruar, dhe (në kontekst të udhëhequr turne) nëntokësore të kryera. Kjo vonë Romake Fort ''Constantia'' , ka shërbyer si një fillor mbrojtjes kundër bastisjen [[Alemanët|Alamanni]] dhe kontrollin e Rhine kalimit.<ref>Vgl. </ref> me sa Duket, lulëzoi në strehimore të këtij ushtarake të sistemit –&#x20;më së shumti&#x20;– gjithashtu civile të vendbanimit. ''Constantia'' duket të mos jenë të papërfillshme. Jo larg kalasë në afërsi Romake banjot, nga 4. Xx, janë jashtëzakonisht të madh për këtë kohë. Edhe Emrin e vonë antike sistemi dëshmon për rëndësinë e tij, si e caktuar në vendin e ri të krahinës së ''Raetia prima'' i përkiste një Perandori Romak. Në pyetje është një [[Konstantius Chlorus|Constantius I.]], rreth vitit 300 fitore mbi Alamanni fituar, dhe kufijtë e ''[[Roma e lashtë|Perandorisë Romake]]'' në Rini dhe Danubi sërish e kishte të siguruar. Për shkak të afërt vazhdimësinë e sotme [[Stein am Rhein]] përshkrimin e vonë Romake Fort ''Tasgetium'' nga një ndërtesë e mbishkrimit në periudhën midis 293 dhe 305 datë, ka shumë për të sugjeruar se ''Constantia'' në këtë kohë u ndërtua.<ref>Vgl. bereits B. Schenk: ''Die römischen Ausgrabungen bei Stein am Rhein''. </ref> Sipas studiues të tjerë kontribuon në qëndrueshmërinë, megjithatë, emrin e nipit të tij, Perandorit Constantius II., 354, 355, në Rini dhe në ''Raetia'' kundër Alamanni luftuan<ref>Vgl. </ref> dhe ndoshta edhe në Konstanz ishte, mund të në këtë rast, ishte emëruar pas tij. Ndoshta vizituar nga Perandori [[Gratiani|Gratian]] 378 ''Constantia'', siç është ai në bregun jugor të liqenit Constance, në Lindje. Sipas 420 shkruar ''Notitia dignitatum'', një fund trupat Romake directory, nën në Konstanz dhe Bregenz të stacionuar trupat Romake, një ''praefectus numeri Barcariorum'' (Jo. Të gërmoj. occ. 35, 32).<ref>In den erhaltenen Handschriften ist allerdings nicht von ''Constantia'', sondern von ''Confluentes'' die Rede, doch geht man aufgrund des Kontextes zumeist davon aus, dass nicht [[Koblenci|Koblenz]], sondern Konstanz gemeint ist. </ref> E parë sigurt tradicionale përmendet emri ''Constantia'' daton rreth 525 dhe mund të gjenden në amerikën latine travel guide e Romanised [[Gotët|Ostrogoths]] Anarid. === Në fillim të mesjetës === [[Skeda:Konstanz_Altstadt2.jpg|parapamje|Schnetztor kullë në qytetin e vjetër të Konstanz]] Ndoshta rreth 585 lëvizur Peshkopi Maksimus, në [[Invazionet barbare|migrimit periudhe]] disa trazuar Vindonissa (sot [[Windisch]]) në dëshmi të shtrirë në vazhdimësinë dhe ishte në qytetin e njerëzve. Edhe këtë herë, pjesërisht në themelet e vonë antike kalaja e parë ndërtimin e kësaj Katedrale e ndërtuar. Constance ishte në rrugën nga [[Mesjeta|mesjetare]] Gjermani, Grisons Alpine kalon në Itali, në mënyrë që ajo është më shumë dhe më të begatë [[Komerciale|në distanca të gjata të tregtisë]] në mesjetë, ka përfituar. Si pasojë, qyteti ishte disa herë në drejtim të Jugut të zgjeruar, dhe port ishte disa herë të transferuara. Constance ishte në qendër të çarçaf të tregtisë ("Tela di Costanza").<ref name="Oberbadische Verlagsanstalt Merk 1947">Lilly Braumann-Honsell: ''Bodensee ahoi!'' </ref> Conrad e Constance, ''Konrad&#x20;unë e Altdorf'' (* um 900; † 26. Nëntor 975) ishte [[Ipeshkvi|Peshkop]] në dioqeza të Constance nga 934 të 975 dhe është që nga viti 1123 si një Katolike e [[Shenjtori|Shën]] nderuar. Qëndron në [[Roma|Romë,]] e la atë për të vendimit, urbane topografia e Constance në atë të Romës. Nën ndikimin e Patriarkale basilicas e Romës, ishte Konrad, për shembull, analogjikisht në San Paolo fuori le mura , një Pol të ndërtuar Kishën. Në afërsi të menjëhershme, u ndërtua Kisha e Shën Gjonit, në bazë të San Giovanni në Laterano. Edhe në frontin e qendrës së qytetit, Laurentius Kishës (më vonë Ratskapelle Shën Lawrence; sot, jo më në ekzistencën), ai kishte për të ripërtërirë. Nën përshtypjen e tij në [[Jerusalemi|Jeruzalem]] haxhin, ai e la Mauritius rotunda si një kopje e varrit të Kishës, të ndërtimit, i cili tani shërben si një rajonale haxhit destinacion. Për këtë direkt në korin e Katedrales përshkrimi i kishës që ai themeloi një bashkësi e dymbëdhjetë të Kanuneve , si tretë Kanunin e komunitetit pranë Konstanzer Münster Katedrales dhe i paraardhësi i tij , Salomonit, III. dekoruar stilolaps në Shën Stephan Kishën , por vetëm për një kohë të shkurtër. === Perandoria qytetit (1192-1548) === [[Skeda:Schedelsche_Weltchronik_d_241.jpg|parapamje|Schedelsche weltchronik , 1493: Konstanz]] Gjithnjë e më Autonome qytetarëve të qytetit luftuan në 1192, dhe 1213 një qëndrim i vetëm, nga ish qyteti i njerëzve –&#x20;Peshkopi&#x20;– Pozicion të pavarur, dhe u është dhënë –&#x20;kështu mendimit të disa historianëve&#x20;– pas të gjitha, Statusin e Lirë të qytetit dhe të pasur të qytetit. Një qytet është përcaktuar nga Imperial menjëhershme, që do të thotë se ata nuk kanë taksa të shtetit përkatës, zotërinj, por të gjitha taksat direkt në Perandori, aq e [[Perandoria e Shenjtë Romake|pasur]], për të paguar. Pasi që qyteti i Konstanz tuaj taksat provuar për gjysmën e Perandorit dhe gjysma në Peshkopi, për të paguar,<ref>Reichssteuerliste von 1241.</ref> kjo ndoshta mund të jetë jo e pastër nga lloji i Lirë të qytetit ose hartë të qytetit. Në vitin 1295 fituar Konstanz i ka blerë të drejtën për të mint monedha dhe të shpikur e të ashtu-quajtur të Përjetshme qindarkë, vjetore Monedhë përmes ndonjë të humbur.<ref>Friedrich von Schrötter, N. Bauer, K. Regling, A. Suhle, R. Vasmer, J. Wilcke: ''Wörterbuch der Münzkunde'', Berlin 1970 (Nachdruck der Originalausgabe von 1930), S. 440.</ref> 24. Mund të 1312 mbyllur katër qytetet [[Zyrihu|e Cyrihut]], Konstanz, [[Schaffhausen]] dhe [[St. Gallen]] për një Federatë të qyteteve .<ref>''24.5. 700 Jahre Städtebund.'' </ref> Në kulmin e tyre ekonomike dhe politike në Pushtet, për qytetin e Port, në vitin 1388, blerjen e shtëpisë, si një depo dhe shpërndarjes qendrën e sotme të Këshillit të ndërtimit. Zhvillimin e [[Sen Gotard|Gotthard të kaluar,]] u shndërrua e qarkullimit të mallrave në periudhën e ardhshme, gjithnjë e më shumë në Rrugën e [[Zyrihu|Cyrihut]]–[[Bazeli|Bazel]], në mënyrë që zhvillimi i qytetit në fund të mesjetës stagnated. Prandaj, ka mbetur i [[Arti gotik|Gotik]] ndërtesat e qytetit nga një më vonë transformimi kryesisht të mbrojtura. Më të rëndësishme të tregtisë dhe eksportit ishte papërpunuara, të zbardhura dhe kanavacë, e cila është e njohur gjerësisht me emrin e ''Constance kanavacë'' (tela di Costanza). ==== Këshilli i Constance ==== [[Skeda:Konstanz.jpg|parapamje|Këshilli Ndërtimin E Constance]] Nga 1414 të 1418, u zhvillua në Këshillin e Constance . E Këshillit të ndërtimit, në të cilën vetëm Shtëpiake, papal zgjedhore u zhvillua, ende qëndron sot në brigjet e liqenit Constance, pranë portit dhe stacioni i trenit. Aktuale të gjyqit ishte Provosti Kishën e sotme Münster. Zgjedhja e [[Martini V|Martin V]] në 11. Nëntor 1417, ishte vetëm papnore të zgjedhjeve në Veri të [[Alpet|Alpeve]]. Në të njëjtën kohë ishte Perëndimore schism e 1378 nga depozitimi i counter-papë dhe ekzekutimin e çekisë [[Reformimi Protestant|reformatorit]] Jan Hus lënë.<ref>Kompass (Hrsg.</ref> në Romë si fronin e Papës është konfirmuar dhe të vendosur. Në krye të tregut në 1417, kalaja e numërimit von Nürnberg nga Perandori sigismond e Shënuar e Brandenburgut si në rusi.<ref name="Oberbadische Verlagsanstalt Merk 1947">Lilly Braumann-Honsell: ''Bodensee ahoi!'' </ref> Jan Hus ishte në anën e liqenit përballë në raundin kullë të ishullit manastirit (tani ishull hotel në Domenikane island)<ref>Infotafel im Inselhotel anlässlich des Tags des offenen Denkmals 2010.</ref> dhe më vonë në kështjellën e Peshkopit të Constance në dashurinë e Perëndisë është burgosur. Në 6. Korrik, 1415, reformatorit në rastin e Këshillit si një heretik në pyre dhe digjet, hiri i tij të shpërndahet në [[Rhein|Rini,]] të shpërndara. Procesi u zhvillua në Katedralen e Constance. Hus ishte mundësi për t'u angazhuar në detaje mendimit të pikat e aktakuzës. Premtimi për Kalim të lirë të mbretit Sigismund ishte thyer. Përmbarimi nga laike fuqive të bërë një fundit kërkesë të dërguarit e mbretit për revokimin. E Hus përkujtimore në arbour në Constance, në anën e kundërt të Luterane, ishte projektuar nga Adéla Kacabová. Ajo është themeluar në vitin 2015 dhe në transmetim. Kjo është një dhuratë e Czechoslovak Hussite Kishës në qytetin e Konstanz. Tre Metra të lartë monument i bërë nga guri në Piedestalin e saj, në vitin 1415 gdhendur dhe tregon se në pjesën Qendrore auflodernde flakët e zjarrit. Kreu pjesë e lapidarit është një simbolik chalice si një Simbol të së vërtetës dhe të pajtimit. Siluetë e lapidarit të kujton figurën e kalasë në një lojë shahu, e drejta dhe e vërteta simbolizon.<ref>Claudia Rindt: ''Säule der Versöhnung und eine Legende.'' </ref> Një i zi, tërthor foundling me e Artë mbishkrimin e John Hus në dyshuar mesjetare vendin e ekzekutimit (në sot, të quajtur pas rrugën ''Për slipcovers guri'', në Brühl, në Perëndim të qytetit të vjetër, në afërsi të kufirit Zviceran) kujton. E ''slipcovers guri'' i quajtur gur të kujton në të njëjtën kohë, edhe ndaj edhe në Këshillin e Constance më 30 maj. Mund të 1416 ekzekutuar Jerome të Pragës. Prandaj, në anën tjetër e gurit, Hieronymus të Pragës, janë gdhendur. E Hus Muze në Hus quajtur hussen rrugë kur schnetztor kullë me dokumente të Hus dhe Hussite lëvizje ishte për një kohë të gjatë si një nga vendet e qëndrimit e Jan Hus në fillim të Këshillit të Constance, dhe ishte, në vitin 1923, e Pragës Muzeut të shoqërisë për të përkujtuar reformatorit. Emri i ''Jan Hus shtëpinë'' nxënës (banimit) është gjithashtu e kujton reformimin tezat e Jan Hus dhe fati i tij në Konstanz. Në 13-të të shekullit. Shekulli, qyteti nuk ishte vetëm ''Constantia'' ka qenë i thirrur, por edhe për të ''Costanze'' dhe ''Kostinz''. Në shekullin e 15të. Shekulli ishte nga të fundit, nga një lexim gabim emrin ''Costnitz'', e cila rezultoi në Këshillin e Constance në literaturë shpesh si ''Këshilli i Costnitz'' .<ref>Wilhelm Raabe: ''Sämtliche Werke 9.2.: Erzählungen''. </ref><ref name="kurka">Pavel B. Kůrka: [http://www.brrp.org/proceedings/brrp6/kurka.pdf ''How Constantia became Kostnice (and vice versa)''.] </ref> Nga 1895 nuk ishte, prandaj, një dietë Lajbnici Strasse në Berlin-Wilmersdorf, para Emrin tuaj në vitin 1908 për ''Constance rrugë'' ka ndryshuar.<ref>[http://berlingeschichte.de/strassen/bez09h/K802.htm ''Kostnitzer Straße in Wilmersdorf''.]<span> </span></ref> Në [[Gjuha çeke|republika çeke]] është vendi që të jetë sot si një ''ushqim të mirë'' .<ref name="kurka">Pavel B. Kůrka: [http://www.brrp.org/proceedings/brrp6/kurka.pdf ''How Constantia became Kostnice (and vice versa)''.] </ref> ==== Koha e Reformacionit ==== Constance do të kishte qenë në 15. Xx, si Federata e lidhur, por me çfarë vendit vende të sotme në Zvicër nuk është e lejuar, sepse ata kanë një Epërsi të qyteteve frikë. Do të jetë e Konstanz, në të njëjtën kohë, Federale të qytetit, kështu që ajo do të ishte edhe sot në vend të [[Frauenfeld|Frauenfeld,]] kryeqyteti i [[Thurgau]], natyral të tyre jugore hinterland. Një kurioz pasojë e kësaj është unike fakti se qarkut për një pjesë të vogël në territorin Zviceran, e fundit në vitin 1831, të fiksuara në kontratë. Si pasojë, kalaja e qëndrueshmërinë, me një rënda në zemër e Swabian Konfederata . Qyteti ishte pjesë e 1529 përfaqësuesit e pakicave Protestante (protesta) në Reichstag në Speyer. Në shtetësinë thirrur për të papenguar përhapjen e besimit Protestant. 1527 ishte Constance, i reformuar, dhe hyri në rezultatin e schmalkaldic Konfederata . E peshkopët e Constance u vendosën në det, kalaja në kala të detit të kështjellës . Në vitin 1548 ishte Constance përsëri Katolike, Princ-peshkopët, megjithatë, të mbajtura detit kalaja si një e banimit të qytetit.<ref>Rolf Zimmermann: ''Am Bodensee.'' </ref> ==== Plaga epidemitë ==== Në vitin 1439, më shumë se 4.000 njerëz në Konstanz vdiq nga një sëmundje.<ref>[[iarchive:DieChronikenDerStadtKonstanz|Ph. Ruppert: ''Das alte Konstanz in Schrift und Stift. '']]</ref> E [[Murtaja|plaga epidemitë]] e shekullit të 16-të. Shekulli në liqenin Constance zonë e mbuluar edhe për Konstanz në vitet 1518, 1519, 1529, dhe 1541/1542. Në vitet 1611/1612 vdiq një e treta e Constance të popullsisë për plagën.<ref>Vgl. </ref> === Koha e Habsburgve (1548-1806) === [[Skeda:De_Merian_Sueviae_078.jpg|parapamje|Panorama e Konstanz, bakri gdhendje me Merian në vitin 1633]] [[Skeda:Konstanzer_Brücke_1799_Abbruch.jpg|majtas|parapamje|Rrënimi i Konstanz Rini urë në 1799 me urdhër të francës i Përgjithshëm korije gjurmët]] [[Skeda:August_Friedrich_Pecht_Übergabe_der_Stadt_Konstanz_an_das_Haus_Österreich.jpg|parapamje|''Dorëzimi i qytetit të Constance në shtëpinë e Austrisë, – emigrimi për të Reformuar (1548)'', një pikturë nga August Friedrich Pecht]] Pas zbulimit [[Amerika (kontinent)|të Amerikës,]] TRANS-Alpine të tregtisë, të qytetit pasurinë e tij detyrohej, ngadalë humbur rëndësinë e tij, si të tregtisë ndërkombëtare rrugët e zhvendosur, ishte edhe kjo e Konstanz. Pas disfatës në schmalkaldic luftës,i ka humbur të Konstanz në 1548 edhe Statusin si të Lirë të qytetit, ishte dhuruar nga Perandori Charles V. vëllait të tij Ferdinand<ref>Albert am Zehnthoff: ''Bodensee.'' </ref> në [[Dinastia Habsburg|Habsburg]] më tej Austri, përfshirë dhe në rrjedhën e [[Kundërreforma|counter-reformimit]] rekatholisiert. Qyteti ka shërbyer [[Dinastia Habsburg|Habsburgs]] si një mur mbrojtës kundër realizimit më tej Zgjerimin e Konfederatës Zvicerane për Veriun. Për forcimin e Katolike ndërgjegjes, ajo ishte me një Papnore bull në vitin 1604 në fytyrën e rezistencë në qytet, një Kolegj Jezuit , i themeluar si një gjimnaz, edhe Franz Anton Mesmer, nga 1746 të 1750, e vizitoi dhe deri më sot, si një humanist , Heinrich-Suso-Gjimnazit . Në [[Lufta Tridhjetëvjeçare|tridhjetë vitet e ' luftës,]] ishte qëndrueshmëria e Suedezët në 1633 nën rrethimin, por qyteti nuk ishte i marrë (shih detare të luftës në liqenin e Constance 1632-1648). Për të përkujtuar e të mbërthyer përpara Suedia është pranë urës nga kontinent në ishullin e Mainau, "suedez kryqit", në një suedeze top tub montuar, në liqenin e Constance për të vizituar. Për promovimin e të prapambetur ekonomikisht e Konstanz bazuar në qeverinë para në Austri në 1785, në qytetin e Huguenot e emigrantëve nga [[Gjeneva|Gjenevës]] , shtëpi për ideologjike dhe shkaqe ekonomike, kishte për të lënë. Për këto përkiste Jacques Louis Macaire de L'or (1740-1824) dhe familjen e tij. Përveç Banka e parë në kohën e Constance, ai foli për Constance "Domenikane ishull" Indienne-manufactory me Llullaqitngjyrosje.<ref>Daniela Frey/Claus-Dieter Hirt: ''Französische Spuren in Konstanz'', UVK Verlagsgesellschaft, Konstanz 2011, ISBN 978-3-86764-322-1, S. 40ff.</ref> Me këtë kompani e tekstilit, ai e ngriti në baza më e rëndësishme Konstanz degë të industrisë të shekullit të 19. dhe 20. Shekulli.<ref>Ralf Seuffert/Benjamin Güller: ''Die Insel'', erschienen in der Reihe „Bodensee Magazin Spezial“, Labhard Medien, Konstanz 2006, ISBN 3-939142-05-0, S. 32.</ref> Në kursin e Parë të koalicionit të luftës, të zëna nga frëngjisht revolucionare trupat sipas të Përgjithshëm, Jean-Viktor Moreau (1763-1813) 1796 Konstanz për dy muaj.<ref>Albert am Zehnthoff: ''Bodensee.'' </ref> Në të Dytë dhe të tretë të koalicionit, lufta mori trupave franceze të Constance në 1799 dhe 1805 përsëri.<ref>Martin Burkhardt/Wolfgang Doras/Wolfgang Zimmermann: ''Konstanz in der frühen Neuzeit'', (Geschichte der Stadt Konstanz, Bd. 3), Stadler Verlagsgesellschaft, Konstanz 1991, ISBN 3-7977-0259-0, S. 425ff, 430ff und 448.</ref> si rezultat i përsëritur profesione të qytetit të varfër Konstanz dhe popullsia e saj e refuzoi. Kjo ishte më pak për shkak të drejtpërdrejtë të luftuar veprimet si, për shkak të kostos së lartë të akomodimit, pajisjet dhe ushqimet, të alternuara franceze dhe Austriake ushtarë.<ref>Martin Burkhardt/Wolfgang Doras/Wolfgang Zimmermann: ''Konstanz in der frühen Neuzeit'', (Geschichte der Stadt Konstanz, Bd. 3), Stadler Verlagsgesellschaft, Konstanz 1991, ISBN 3-7977-0259-0, S. 437f.</ref> === Koha e Badenve (1806-1952) === [[Skeda:Konstanz_Vermessung_1807_retouched.jpg|parapamje|Plani i qytetit të Konstanz, me fortifications në 1807]] ==== Grand Duchy E Baden ==== Në 1806, ishte Constance, të sapo-themeluar Grand Duchy e Baden, përfshirë dhe kryeqytetin e Seekreises. [[Skeda:Joseph Mallord William Turner - Bodensee 1842.jpg|majtas|parapamje|Pamja e Konstanz në vitin 1842 (ndoshta me muret e qytetit) nga William Turner]] Në Austro-Prussian luftës ishte e Konstanz në maj 1809 në rrjedhën e betejave të [[Vorarlberg]] kundër francez aleat i Bavarisë nga deti i rrethuar.<ref>[http://www.vol.at/chronik/viewpage.aspx?viewtype=artikel&id=51&left=artikel Bernhard Riedmiller (1757–1832)]</ref> Sulmet dhe rrethimit ishte e udhëhequr nga kapiteni Bernhard Ried Miller nga Bludenz. Ky studim u shkëput, por tashmë në korrik të të njëjtit vit.<ref>[http://www.vol.at/chronik/viewpage.aspx?viewtype=artikel&id=70&left=suche&top=personenlink&themen=&von=&bis=&link=&gemeinden=&personen=Hofer,Andreas&special= Die Volkserhebung des Jahres 1809]</ref> Në vitin 1816, zona ishte në Konstanz dhe liqenin Constance, një zi buke. 1817 nga të lartë të ujit të [[Liqeni i Bodenit|liqenit Constance,]] e Tägermoos, Briel, në rrethin e Parajsës , dhe rreth gjysma e tregut vend të përmbytur.<ref>Ralf Baumann: ''„Menschen grasten nun mit dem Vieh.''</ref> Në Baden të Revolucionit filloi, Heckerzug me moderuar rezonancë të Konstanz. Për më 12. Prill 1848, gjermane [[Republika|Republikës]] shpalli kanë qenë, çfarë, megjithatë, të tre në Konstanz-bazuar [[Gazeta|Gazetat]], e duhur të të folurit të raportuara, nuk përmendet. Në 1863, Konstanz në rrugë të Mannheim-Basel të Constance, e Baden shtetërore të Hekurudhave të lidhur. Kjo ka rezultuar –&#x20;së bashku me vitin 1862, në Baden, shpalli lirinë e tregtisë&#x20;– një bum ekonomik, popullata u rrit në masë të madhe, dhe ju plas mesjetare të qytetit të mureve, në masë të madhe. Me rrënoja u llogoret e mbushur me zbuluar materiale nga zoomed-në Liman pellgun në Parkun e qytetit –&#x20;''qytet kopsht,'' të quajtur&#x20;– liqeni i mbushur. Modernizimi të masave të ndërmarra në vite nga 1866 të 1877 nga Constance kryetari Max Stromeyer iniciuar dhe realizuar, për shembull, ndërtimin e liqenit të rrugës, port hekurudhor, lidhjeve në Zvicër dhe reformën e shkollës. Mbetet të fundit muret janë ende në Fund të arbor (si një rindërtim), shihet në schnetztor kulla, dhe që nga ajo gërmimet në vitin 2008 së bashku krijuar rishtazi të betejës së portë. Në brigjet e lumit Rhine të ekzistojnë në afërsi të urës mbi Rini, Rini porta e kullës (shih figurën) dhe në lartësi të Ulët, arbor e pluhur kullë në jugperëndim cep të qytetit mbeti schnetztor kullë. Në [[Lufta e Parë Botërore|para luftës së Parë botërore,]] ishte e kufirit të jashtëm të Perandorisë gjermane, Zvicra, e cila është mbyllur, kështu që ende gjallë marrëdhëniet e qytetit të tyre tradicionale Hinterland, [[Thurgau|e Kantonit të Thurgau]] është shumë i kufizuar. Constance të rregullt vajtje-ardhje për në Punë nuk ishin më në Kreuzlingen, Thurgau fermerët nuk është më në Constance rrugë tregjet, kontrabanda ishte krijuar. E upswing që e gjelbër aktualisht është përfunduar. Mes Konstanz dhe [[Lion|Lyon]] kishin filluar në Mars të 1915, rreth 180,000 lënduan rëndë [[Rob lufte|të burgosurit e luftës]] të luftës së Parë botërore zëvendësohet.<ref>Arnulf Moser: ''Austauschstation Konstanz. ''</ref><ref>Nikolaj Schutzbach: ''Konzil, Krieg und Kreidolf.'' </ref><ref>''Ende des kleinen Grenzverkehrs.'' </ref> ==== Koha e nacional socializmit ==== Në vitin 1935, Konstanz qarkut , në kuptimin e gjermane komunale mënyrë , dhe katër vjet më vonë, të qarkut të lirë të qytetitnga nga rrethi i Konstanz jepen. Qyteti mbeti në selinë e administratës së qarkut, të qarkut të Konstanz. Në kanë nata e 1938 ishte Constance sinagogë nga anëtarët e Përgjithshme SS, neni XIX i Konstanz, SS-Oberführer Walter Stein në zjarr. Një fikjen e zjarrit ishte brigada e zjarrit nuk lejohen. Në të kundërtën, shteti tentativë për të përdorur çati çelet nga sinagoga e hapur për zjarrin më të mirë trajnohen për të fituar. Atëherë ishte në sinagogën e SS-trupa III./Waffen-SS Germania nga Radolfzell lulëzim lart.<ref>Vgl. </ref> 16 meshkuj të Judenjve që ishin në [[Kampi i përqëndrimit Dachau|kampin e përqendrimit Dachau]] . Disa nga Constance familjet arritur të 1939, në Zvicër, Palestina, Angli, SHBA, Argjentinë dhe vende Aziatike për të shpëtuar. Zviceran liqenin e Constance-kantonet scho prerë veten e tyre.<ref>Tobias Engelsing: ''Auch Juden führten Konstanz zur Blüte.'' </ref> Në mbrëmjen e 8. Nëntor 1939 ishte në Konstanz, Gjermani , Georg Elser është arrestuar, ndërsa ai u përpoq në Zvicër për të shpëtuar. Elser kishte para në Mynih, një bombë e vendosur nga [[Adolf Hitler|Adolf Hitleri]] për të vrarë, por ishte kjo e vrasjes, rastësisht, kishte shpëtuar. Në vitin 1940 ishte i njëanshëm nga gjermanisht [[Wehrmacht]] , ka një kufi gardh në mes të Emmishofer doganore dhe Rini ndërtuar. Judenjtë, robër lufte, punëtorë të detyruar dhe gjermane deserters bërë përpjekje për të shpëtuar në Saubach. Refugjatët në Kantonit të Thurgau bërë të kishte qenë në Gjermani dorëzuar.<ref>''Konstanz und die Grenze im Krieg.'' </ref> Më 22. Tetor 1940, 110 Hebre Konstanz në kamp përqendrimi Gurs në Jug të Francës dhe më vonë të deportuar, për të kaluar tetë në vitet 1941 1944 në Riga, Izbica , dhe Theresienstadt.<ref>[http://www.alemannia-judaica.de/konstanz_synagoge_a.htm Die Synagoge in Konstanz (bis 1938)]</ref> shumica e tyre ishin në Kampet dhe e vrau. Gjatë [[Lufta e Dytë Botërore|luftës së Dytë botërore,]] mbeti në Constance, edhe pse të rëndësishme si një industrial në vend, ndryshe nga qytete të tjera në liqenin e Constance, si, për shembull, Friedrichshafen, Gjermani, me aleate bomber sulmeve të mbrojtura. Zvicër, gjithashtu, kishin nga 7. Nëntor 1940 deri në 12. Në shtator të vitit 1944, një dimming detyrë e rregulluar. Lokale dimming ishte për shkak të rrezikut të rastësishme të sulmeve në qytetet Zvicerane në 12. Shtator 1944 nga Këshilli Federal shfuqizohet. Kjo çoi është gjithashtu në pajtim me aleate deklarimet e rastësishme të bombardimeve të [[Schaffhausen]] në 1. Prill 1944. Kjo ishte nga gjermanisht anash, e errësuar të majtë të Bankës së Rini qyteti i vjetër i Konstanz të revokohet. Kështu ishte jo e qartë vijën kufitare në mes të qytetit të vjetër të Konstanz dhe Kreuzlingen më të mjegulluar. Tani, nuk ishte një i qeverisë Zvicerane me furi për një përjashtim të gjermanisë qytetit. E drejta-Rhenish pjesë të qytetit, me Rini të qartë të Zvicerane rajone të ndara, ende janë të zhdukur, por në dritën e kompanive të tilla si Degussa dhe Stromeyer nuk sulmuan.<ref>Egon Schwär: ''Erleuchtete Stadt in dunkler Zeit.'' </ref> ==== Zona E Okupimit Francez ==== Konstanz ishte në 26. Prill 1945, dhunës, pa marrë. Me 1. Ushtria franceze arriti në Konstanz të Radolfzell dhe të gjitha Bach dhe e dëboi spanjolle në rrugë të Vjetër Rini urë. Për mbrojtjen tuaj, mori francez profesion forcë disa qindra Konstanz qytetarëve në manastirin e kazermave për të urës mbi Rini në peng. Shkolla ishte për disa muaj të ekspozuar ndaj. Ushtarët u dha fëmijëve çokollata dhe biskota.<ref>Ramona Löffler: ''Als die Franzosen in Konstanz einzogen.'' </ref> si të nëntorit të vitit 1945, ka qenë i trageteve në dispozicion nga qershori 1946 topsy-turvy e prapme të Autobusit të "kuqe Arnold" mes Konstanz stacioni i trenit dhe Konstanz-Staad. Kjo lidhje ka qenë që të hamster udhëtime në liqen.<ref>Kirsten Schlüter: ''Auf Hamstertour mit dem Roten Arnold.'' </ref> Në periudhën post-lufte i përkiste vazhdimësinë brenda frëngjisht zonën e okupimit, së pari, për vendin e Jugut Baden. Trupave franceze ishin në tre kazermat stacionuar në manastirin e kazermës, në mënyrë të drejtpërdrejtë në Rini të urës, hunter kazermat dhe Chérisy kazermë. 18. Korrik 1978, ishte e fundit francez i njësisë për t'u miratuar. === Konstanz në Baden-Württemberg === Në vitet e vitit 1952, ishte Constance bashkimin e Baden, Württemberg-Baden dhe Württemberg-Hohenzollern, një qytet i ri e shtetit Federal të [[Baden-Vyrtemberg|Baden-Württemberg]]. Ata i përkisnin të qeverisë së qarkut të Südbaden. Në vitin 1953, ajo ishte e përfshirë në e vet të kërkesës, në rrethin e Constance, dhe me hyrjen në fuqi të baden-württemberg komunale kodi mbi 1. Në prill 1956, ajo është me fuqi të ligjit të Qarkut të qytetit shpjeguar. Me themelimin e Universitetit në vitin 1966 ishte një i ri upswing e qytetit filloi, e cila, në dallim nga shumë rajone të tjera në Gjermani, në fillim të shekullit të 21-të. Shekulli ende vazhdon. Prania e shumta të studentëve dhe shkencëtarëve, ka të qytetit ndryshoi. Në rrethin e reformës në vitin 1973 ishte e Konstanz, qendra e zgjeruar rrethin e Konstanz, në të njëjtën kohë, new Shoqatës rajonale të lartë Rhine-liqeni Constance ka qenë të ndarë. Në vitin 1978 u zhvillua në Konstanz, e parë kombëtare ditë Baden-württemberg . === Bashkimi i komunave === E incorporations me popullatën në kohën e mia extension: {| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;" ! Kohë ! Komuna ! Popullsia<br> përafërsisht. |- | 1. Jan. 1915 | align="center" | Allmannsdorf (me Veze, e Vështirë, pas Hausen,<br> Sieren moss, Sonnenbühl dhe Staad) | align="right" | 1.600 |- | 1. Gusht. 1934 | Wollmatingen (me Fürstenberg dhe<br> sot një qarkun e zona industriale) | align="right" | 3.600 |- | 1. Dhj. 1971 | Litzelstetten | align="right" | 4.600 |- | 1. Jan. 1975 | Gjë elsdorf (e sipërme të fshatit) | align="right" | 2.200 |- | 22. Prill. 1975 | Dettingen (Wallhausen) | align="right" | 3.000 |} === Zhvillimi i popullsisë === Constance kishte në [[Mesjeta|mesjetë]] dhe në periudhën e hershme moderne, vetëm disa mijëra banorë. Vetëm gjatë Këshillit nga 1414 të 1418 ishin rreth 10,000-40,000 njerëz në qytet. Popullsia u rrit vetëm ngadalë dhe shkoi nëpër të shumta luftërat, epidemitë dhe zi buke. E ashtuquajtura [[Murtaja|plaga epidemitë]] e 1348 dhe 1518, si dhe një zi buke në 1513, një numër i madh i vdekjeve. Vetëm me fillimin e industrializimit në shekullin e 19-të. Shekulli, popullsia u rrit shumë shpejt. Jetoi në 1806, e para 4,400 njerëzit në qytet, ajo ishte 1900 tashmë 21.000. Nga 1950, dyfishohet këtë shifër për të 42,000. Disa incorporations në fillim dhe në mes të viteve 1970 solli një rritje prej rreth 10,000 persona në një popullsi prej 70,000 në vitin 1975. 30. Qershor 2005 ishte Zyrtare, numri i banorëve për Konstanz për të rinovuar enti i Statistikave të Baden-Württemberg, 80.980 (vetëm kryesore domiciles dhe pas harmonizimit me zyrat e tjera të vendit). Kjo ishte një historik i lartë. Konstanz i takon të rëndësishëm "popullsia rënie" perlë. REGJISTRIMI i vitit 2011 e 100 më të madh të komunave në Gjermani. Tabela e mëposhtme tregon numrin e banorëve pas ''përkatëse'' fushë. Deri 1833 ajo vepron zakonisht rreth vlerësimet, pas rreth [[Census|rezultatet e regjistrimit]] (1) ose më të reja zyrtare nga enti shtetëror për statistikë. Informacion nga 1871 "të popullatës lokale", nga vitit 1925 në popullsinë rezidente dhe që nga viti 1987 për të "popullsisë në vendin e rezidenca kryesore". Para 1871 numri i banorëve jo-uniforme procedurat e mbledhjes janë të përcaktuara. {| class="" | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jahr ! style="background:#efefef;" | Einwohner |- | 1413 | align="right" | 6.000 |- | 1518 | align="right" | 5.000 |- | 1604 | align="right" | 5.446 |- | 1763 | align="right" | 3.714 |- | 1775 | align="right" | 3.956 |- | 1806 | align="right" | 4.419 |- | 1815 | align="right" | 4.516 |- | 1829 | align="right" | 5.635 |- | 3. Dezember 1843 ¹ | align="right" | 6.379 |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jahr ! style="background:#efefef;" | Einwohner |- | 3. Dezember 1852 ¹ | align="right" | 7.556 |- | 3. Dezember 1864 ¹ | align="right" | 8.516 |- | 1. Dezember 1871 ¹ | align="right" | 10.061 |- | 1. Dezember 1880 ¹ | align="right" | 13.372 |- | 1. Dezember 1890 ¹ | align="right" | 16.235 |- | 1. Dezember 1900 ¹ | align="right" | 21.445 |- | 1. Dezember 1910 ¹ | align="right" | 27.591 |- | 8. Oktober 1919 ¹ | align="right" | 30.119 |- | 16. Juni 1933 ¹ | align="right" | 32.961 |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jahr ! style="background:#efefef;" | Einwohner |- | 17. Mai 1939 ¹ | align="right" | 37.700 |- | 31. Dezember 1945 | align="right" | 38.596 |- | 13. September 1950 ¹ | align="right" | 42.934 |- | 6. Juni 1961 ¹ | align="right" | 52.651 |- | 27. Mai 1970 ¹ | align="right" | 61.160 |- | 31. Dezember 1980 | align="right" | 68.305 |- | 31. Dezember 1990 | align="right" | 75.089 |- | 31. Dezember 2000 | align="right" | 78.087 |- | 31. Dezember 2010 | align="right" | 84.693<ref>[http://www.statistik-bw.de/Veroeffentl/Statistische_Berichte/3126_10001.pdf www.statistik-bw.de] (PDF; 2,1&nbsp;MB)</ref> |- | 31. Dezember 2011 | align="right" | 78.539 |- | 31. Dezember 2012 | align="right" | 79.645 |} |} == Fetë == === Krishterimi === [[Skeda:MPano_07_3.jpg|parapamje|E Konstanzer Münster]] Konstanz ishte fundi i 6. Shekulli vend të peshkopëve (peshkopëve të Constance), Kisha e krahinës së Mainz i përkiste. Qytet ishte selia e një Archidiakonats. Ab 1522 ishte e [[Reformimi Protestant|Reformacionit]] në fillim, disa rimorkio. Këshilli konkludoi edhe në 1526, disa manastire, dhe 1529 ishin Katolike shërbimet e ndaluar. Por kishte për të Konstanz pas Tranzicionit në Austri, në 1548 dhe përsëri në të vjetër të Besimit të kthehen (Katolike reformacioni). Protestantët janë shumicë në Zvicër. Një pakicë të vogël kishte mbetur në qytet. Megjithatë, ajo ka mbetur në Konstanz deri edhe në shekullin e 19-të. Shekulli kryesisht Katolike. 1785, është ri-themeluar në Protestante, komunitetin e emigrantëve nga Zvicra, 1796 tretur. 1820 ishte përsëri një Kishave Protestante. [[Skeda:(Ghzgt._Baden)_Plan_von_CONSTANZ_(1844).jpg|parapamje|Planin e qytetit të vjetër të Konstanz (1843)]] Katolike banorëve i takojnë 1821 e peshkopëve të Constance , dhe pastaj erdhi sapo ngritur Kryedioqeza e Freiburg. Kjo ishte në Prag të një shteti të nisura nga vendi Kishë madhështore të regiment, të krijuar nga dioqeza e kufijve me politike kufijtë e Grand Duchy e Baden ndeshje. Për shpërbërjen e këshillit të peshkopit të Constance, të cilit historike territorin e mirë, shkoi, veshur, madje edhe në atë të Peshkopit të zgjedhur vicar i Përgjithshëm Ignaz Heinrich von Wessenberg , për shkak të tij, liberal me pikëpamjet nga Vatikani nuk e ka pranuar. Konstanz u bë vatër e një dekanati (shih Kryedioqeza e Freiburg#dioqeza të përshkruajë). Përveç parish e Katedrales u shfaq në rrjedhën e historisë, disa Katolike parishes, në një pjesë të mëparshme të manastireve. Sot, nuk janë në qytet të zonës, ndër të tjera, në vijim Katolike parishes ose komuna: * E münster, një parish formimin, me famullitare të Shën Stephan dhe parish e Hl. Trinisë baritore njësia e Konstanz qytetin e vjetër. * E famullisë të Shën Gebhard , Peter Hausen, së bashku me parishes e Shën Suso dhe vëllai Klaus, pastorale njësia e Konstanz-Petershausen. * E parishes të St. Martin dhe Shën Gallus së bashku formojnë baritore njësi të St. Martin dhe Shën Gallus. * E parishes e Shën Pjetrit dhe Palit Litzelstetten, Shën Verena Dettingen (me Shën Leonhard Wallhausen) dhe Shën Nikollës gjë elsdorf (me Hl. Ndër-sipërme të fshatit) gjithashtu formojnë një të përbashkët baritore njësi (Bodanrück). Këto bashkësi ose kisha kanë pjesërisht një Traditë shumë e vjetër. Kisha e Shën Stephan tashmë është 615 përmendet për herë të parë. Në atë kohë, ajo ishte në Jug, jashtë qytetit dhe ishte ndoshta një varrezat e Kishës. 10. Shekulli ishte e Kishës famullitare të qytetarëve të komunës. E [[Bazilika|shigjeta në Bazilikën]] ishin, në 1770, Barok transformuar. Në Kishën e Trinisë së Shenjtë ishte Kisha e një Augustinian vetmitar manastirit, në vitin 1797, u shpërbë. Atëherë i përkiste Kishës së spitalit. Në 1813 e kishes u Bashkuar me Shën Jodok dhe Pali. Në atë kohë, Kisha ishte një kullë të vogël. Ish - Jezuit e Kishës në mes Katedrales dhe qytetin e teatrit që nga viti 1904, si në Kishën e Krishtit është e Kishës famullitare në vitin 1873, i themeluar më të vjetër të Kishës Katolike. E më shumë kohëve të fundit tani janë Kishës Katolike të Shën Gebhard, 1928/30 në Veri të ish-homonymous manastiri është ndërtuar, por tashmë në vitin 1920, vet parish ishte Kisha e Shën Suso, 1937/38, e ndërtuar në vitin 1957, parish mbledhur (në vitin 1975, ndërtimit të Kishës së re), vëllai Klaus Kishës, 1955 si i pari Kisha pas luftës së Dytë botërore, Konstanz u ndërtuar dhe në vitin 1962 e famullisë të Shën Nikollës e Flüe është mbledhur, në Kishën e Maria-Hilf, e ndërtuar në vitin 1967 (që nga viti 1970 parish) dhe Kisha e Shën Gallus, e ndërtuar në vitin 1971. Në pjesët e qytetit të Konstanz, ka të tjera Katolike në kisha të cilat gjithashtu i përkasin zyra e Dekanit të Konstanz. Komuna e Shën Martin Wollmatingen ka një Kishë, e cila në vitin 1960 ishte konvertuar. Ajo ka ende Gotik elemente. Për Wollmatingen më parë ishte pjesë e Allmannsdorf. Lokale të Kishës së Shën Gjergjit, zoja, Pjetri dhe Pali, Pankratius dhe Martin, megjithatë, ishte ndoshta në shekullin 16-të. Të shekullit të parish e mbledhura. Kishës Katolike të Shën Verena Dettingen ishte në radhë të parë një degë gjë, elsdorf dhe ishte në 1740, parish e mbledhura. Fund-Gotik Kisha ishte në 1779, Barok transformuar. E parish që i takojnë kishës së Shën Leonhard Wallhausen ishte 1714 ndërtuar. Kishës Katolike të Shën Nikollës gjë elsdorf është një fund-Gotik sallën e Kishës me më vonë bashkangjitur në Perëndim kullë. Kishës Katolike të Shën Pjetri dhe Shën Pali Litzelstetten gjithashtu ishte fillimisht një degë e gjë elsdorf dhe ishte në 1826 në qarkun e mbledhura. Fund-Gotik Kisha ishte ndërtuar në 18 vjet. Shekulli Barok shtesa, anije, megjithatë, në vitin 1978, të prishur dhe pastaj të rindërtuar. Virgjëresha dhe Kisha e ngjitjes në ish politikisht për të Litzelstetten që i përkasin ishullin e Mainau ishte nga 1732 të 1739 ndërtuar. Për më tepër, ka të tjera më të vogla kisha dhe kapela. E SCHOTT kishëz në SCHOTT vend, shërbeu si një varrezat e kishës në zhavorr e varrezave, nga mund të 1785 30. Prill, 1870, Konstanz kryesore të varrezave.<ref>Philipp Lämmle: ''Das Humboldt-Gymnasium und seine Kapelle.'' </ref> Përveç kësaj, të kishës së Shën Martin në Parajsë (e ndërtuar në vitin 1922). Nga në 13. Shekulli-ndërtuar kishës së Shën Lawrence në krye të tregut, vonë është për të Ratkapelle dhe rindërtuar në 1839 përdhosur. Të shumta të manastireve dhe manastirin e komplekseve, krh. seksioni mbi ndërtesat. '''bashkësitë Protestante/ungjillore''' Në 1820-ën themeloi Protestante komunitetit të Constance është quajtur me emrin e [[Martin Luther|Martin luther]]. E kishes festohet parë në ish-Capuchin e Kishës, pastaj në ish-Jezuit Kishën e Perëndisë shërbimet e para 1873 Kishën Luterane ishte ndërtuar. Në vitin 1918, Shën Pali i kishes. Në ' 30, ishte e lindur në këtë parish e një, fillimisht e paramenduar si e përkohshme marrëveshje druri Kishës. Pas një suksesshme renovimi dhe rimodelimin e brendshme ishte e Shën Palit Kishës (druri Kishës) në 1. Ardhjen 2007 shqetësim i madh i Constance e popullsisë, edhe një herë solemnisht. Luteri parish u nda në vitin 1947, Ambrosius-Blarer-kishes. Nga tre parishes rezultuar në më tej parishes. Në Allmannsdorf në vitin 1957, u krijua një të veçantë kishes. Më parë ishin Protestantët e Shën Palit parish e Constance kujdesur për të. 1958 allmann fshatin marrë e vet në Kishë (Kishën e kryqit të Shenjtë). E Shën Palit parish, ishin ndarë për qarkun e Petershausen-Perëndimore në vitin 1974, Peter parish, për të cilat të veçantë të Kishës me qendrën komunitare përveç kryesor varrezat ishte ndërtuar. 1. Ardhjen 2006 dy parishes e Palit dhe Pjetrit të përbashkët të komunitetit, së bashku, emri "Lutheran Pjetrit dhe Palit parish e Constance" është veshur. Gjithashtu Protestantët në Wollmatingen ishin të parë të Shën Palit parish kujdes. Në vitin 1935, një xhirollogari të ndarë parish është themeluar, pas 1934, Kisha ishte e ndërtuar. Komuna është e ndarë në Krishtin parish dhe në në vitin 1976, e juaj të veçantë Johann kishes. Të dy parishes janë përsëri që nga viti 2010, në një Gruppenamt . Nga Wollmatingen ishte edhe Litzelstetten me furnizimet; 1969/70 marrë, vendin tuaj në Kishë (Kishën e ringjalljes), në vitin 1971, një xhirollogari të ndarë parish ishte ngritur. Protestantët e Dettingen dhe gjë elsdorf janë nga vendet fqinje të fshatit të Allensbach të marrë kujdesin e. Gjithë sa më sipër-përmendur kishat Protestante në Konstanz të qytetit zonë i përkasin dekanati i vazhdimësinë e Ungjillore vendin e Kishës në Baden me zyrën e Dekanit të banimit në Wollmatinger komunitetit. ''' kisha te tjera Krishterë''' Përveç dy kishat e mëdha nuk janë në Constance, një e vjetër Katolike parish, që në vitet e para pas themelimit të saj (1874), rreth 60 % e Konstanz e popullsisë e mbuluar, por shumica e të cilave përsëri për të Kishës Katolike Romake. Kisha u kthyen. Në zonën e lirë kisha ka disa komuna, duke përfshirë një Adventiste Kishës (e themeluar në 1914<ref>Fritz-Gerhard Link: ''Aus Gottes Hand. ''</ref>), [[Baptistët|Kisha Baptiste]], një Kishë Metodiste, Hillsong Kishës dhe një të Pavarur Ungjillore-Luterane. E [[Dëshmitarët e Jehovait|dëshmitarëve të Jehovait]], të ri Apostolik të Kishës dhe të Kishës së Jezu Krishtit të shenjtorëve të ditëve të mëvonshme janë në Konstanz të përfaqësuar. === Judaizmi === Mesjetare komunitetit Hebre të qytetit të Konstanz gjithmonë ka qenë objekt i përndjekjes. E në Rini vend, pluhur kulla ishte dikur edhe bindshëm epitetin "Çifut kulla", që popullsia Çifute të qytetit u kapur, dhe në këtë kullë, pjesërisht për vite të eke nga një qenie e gjallë. 1537 është shitur gjatë kohës së reformacionit e komunitetit Hebre plotësisht. Vetëm në 1847 ishte përsëri një Hebre zgjidhjen në Konstanz miratuar; në 1862, u bashkua me emancipim ligjit në Baden në fuqi, dhe në 1863 në Konstanz, Izraelit i bashkësisë fetare ishte nisur. Në 1875, ajo kishte 251 anëtarë, 1895 528, rreth 2.5 % të qytetit të popullsisë. 1882/83 ishte në qytet në këtë Sigismund rrugës, një sinagogë e ndërtuar. 1936 ishte një sinagogë, një arson sulm të kryer gjatë e kanë natën në vitin 1938, ai ishte i vendosur në zjarr dhe, më në fund, e në Radolfzell vendosur SS-trupa III./'Germania' shkatërruar.<ref>Allemania Judaica: [http://www.alemannia-judaica.de/konstanz_synagoge_a.htm. Text- und Bild-Informationen zum jüdischen Leben in Konstanz bis zu seiner Auslöschung 1938/40.]</ref> Diagonalisht të kundërta ish sinagogë, të drejtë prapa e Trinitetit të Kishave, qëndron një përmendoreje për 108 Constance qytetarët, për shkak të besimit Hebre në 20. Tetor 1940, në kuadrin e të ashtuquajturit Wagner-Bürckel-Aktion në jug të francës kampin e internimit Gurs qenë të deportuar, dhe në shfarosjen kampet e [[Kampi Auschwitz-Birkenau|Auschwitz-Birkenau]] ose Sobibor u vranë.<ref>[https://web.archive.org/web/20120618090322/http://www.denkmalprojekt.org/2011/konstanz_wk2_bw.html Denkmal für die 1940 deportierten und ermordeten Konstanzer Juden]<span> (</span>Memento<span> vom 18. </span></ref> Në faqen e sinagogës ndërtuar nga çifutët biznesmen dhe themelues i israelitische Gemeinde Konstanz, Sigmund Nissenbaum (1926-2001), në vitet 1960, banimi dhe ndërtimi zyra, e cila gjithashtu ka një lutje dhomë. Lutja salla ishte ngritur në vitin 1999 për një të vogël sinagogë u zgjerua, si ky që 60s, sot e komunitetit Hebre të Constance K. d.ö.R. (IKG). Perëndia shërbimeve çdo Shabbat dhe mbi të gjitha Hebre pushimet . Këtu në Sigismund rrugë 19, ka edhe parish zyra dhe të komunitetit në qendrën e komunitetit Hebre, si dhe Dr-Erich-Bloch-dhe-jetës-shtëpi-bibliotekë (Judaica) të komunitetit Hebre. Në Krye të gazebo ishte një çift të viteve të lutjes dhomën e Këshillit të lartë të bijve të Izraelit të Baden , të mbështetur edhe e komunitetit Hebre në themelues. Në mes të dy organizatave e komunitetit Çifut dhe të komunitetit Hebre Foundation) aktvendimi i mosmarrëveshjes ka vonuar ndërtimin e një sinagogë në një qytet dhënë tokën për një kohë të gjatë. === Islami === Në tetor të vitit 2001, në rrethin e Petershausen, Mevlana xhami, e turke-bashkësisë Islame të hapur. Kështu, kemi rreth 3000 Muslimanëve në Konstanz, një private në shtëpinë e lutjes me 225 metra katrore me lutje hall, një kube dhjetë metra në diametër dhe një 35-metra-të lartë të minares, një nga më të lartat në Gjermani. === Budizëm === Që nga viti 1984 ekziston në Konstanz, Budiste diamanti mënyrë Budisteqendër të Karma Kagyu, nga Ole Nydahl u themelua nën shpirtërore patronazhin e shekullit të 17-të. Karmapa Thaye Dorje . Përveç kësaj, ekzistojnë edhe grupe të tjera Budiste drejtime. === Freemasonry === Në Konstanz ka tre Masonic llozha, të cilat Johannis Shtëpizë ''Constantia për Besimin'' e Grand Lodge e Lashtë të Lirë dhe të Pranuar masonët e Gjermani . Të tjera dy Llozha, përsosmërinë Shtëpizë ''Jan Amos Comenius'' dhe Sovran Kreu i ''Pons Libertatis'', të punuar sipas të Lashtë dhe të Pranuar Scottish rite.<ref>[http://aasr.net/index.php?id=87 Website des Alten und Angenommenen Schottischen Ritus], aasr.net.</ref> Në ishullin e Mainau është nga familja Bernadotte të suedisë rit i përfaqësuar. Në Konstanz të Gënjejë për të ruajtur veçanërisht marrëdhënie të afërta në Zvicër. == Politika == Konstanz është në jug të Baden zakonshme – tradicionalisht politikisht konservator-[[Liberalizmi|liberal]] i orientuar. Përmes themelimit të Universitetit në vitin 1966, i erdhi një të fortë social liberale weft, në mënyrë që në vitin 1990 për shkak të një fortë jeshile përafrimit u zëvendësua (shih gjithashtu përbërja aktuale e Këshillit bashkiak). Në vitin 1996, ajo ishte në Konstanz, Horst Frank , e parë jeshile kryetari i Gjermanisë dhe, në vitin 2004, ri-zgjedhur. Që prej 10. Në shtator të vitit 2012, me Uli Burchardt , përsëri, një i Krishterë Demokrat, kryetari i Konstanz. === Këshilli === E Këshillit bashkiak , në përputhje me § 25, paragrafi 1, fjalia 2 e komunale të kodit , emërtimin e Këshillit të qytetit. Ai është, përveç të kryetarit të komunës nga 40 këshilltarë komunal/të qytetit këshillat e mëposhtme [[Partite politike|partive]]/listat. Konstanz është qyteti i parë në shtetin e Baden-Württemberg, qyteti i mbledhjeve të Këshillit me një vonesë kohore, si një Podcast në Internet transferet. Këshilli bashkiak ka vazhduar pasi zgjedhjet lokale të 7-të. Në qershor të vitit 2009, si më poshtë: [[Skeda:Gemeinderat_Konstanz_2009.svg|parapamje|300x300px|Shpërndarja e mandateve në Këshillin bashkiak 2009-2014]] {| class="wikitable" style="text-align:center" width="460" ! Partia/Lista ! Zëri i ndarë ! +/− ! Vende ! +/− |- | align="left" | Falas Lista Jeshile<ref name="fgl-konstanz.de">[http://www.fgl-konstanz.de/ fgl-konstanz.de]</ref> | 23,3 % | + 0,5 | 10 | ± 0 |- | align="left" | [[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]] | 22.2% e të | − 4,6 | 9 | − 2 |- | align="left" | [[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]] | 17,7 % | − 0,2 | 7 | ± 0 |- | align="left" | FWG | 14,3 % | − 0,8 | 6 | ± 0 |- | align="left" | [[Freie Demokratische Partei|FDP]] | 10,8 % | + 3,1 | 4 | + 1 |- | align="left" | PDS/Majtë lista | 4,6 % | + 1,1 | 2 | + 1 |- | align="left" | Frank Dhe Falas/Ngjyra Listë<ref><cite style="font-style:italic">Die erste Hürde ist genommen</cite><span>. </span></ref> | 3,6 % | + 3,6 | 1 | + 1 |- | align="left" | Linjë E Re Konstanz | 3,5 % | − 2,6 | 1 | − 1 |} Këshilli bashkiak në përbërjen sipas zgjedhjet komunale në vitin 2014,<ref>[http://www.konstanz.de/ergebnisse_wahlen/gr2014.htm Amtliches Endergebnis] auf der Website der Stadt Konstanz, abgerufen am 29. </ref> është për të planifikuar në 3. Korrik 2014<ref>[http://www.konstanz.sitzung-online.de/bi/si018_a.asp?GRA=2 Amtlicher Kalender der Stadtgremien] auf der Website der Stadt Konstanz, abgerufen am 29. </ref> për seancën inauguruese nisi dhe e theu e mëparshme të Këshillit të qytetit. [[Skeda:Gemeinderat_Konstanz_2014.svg|parapamje|300x300px|Shpërndarja e mandateve në Këshillin bashkiak nga korriku 2014]] {| class="wikitable" style="text-align:center" width="460" ! Partia/Lista ! Zëri i ndarë ! +/− %p ! Vende ! +/− |- | align="left" | [[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]] | 25.1% e | + 2,9 | 10 | + 1 |- | align="left" | Falas lista Jeshile (FGL)<ref name="fgl-konstanz.de">[http://www.fgl-konstanz.de/ fgl-konstanz.de]</ref> | 23,6 % | + 0,3 | 10 | ± 0 |- | align="left" | [[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]] | 18,2 % | + 0,5 | 7 | ± 0 |- | align="left" | Të lirë të votuesve Konstanz (FWK) | 13.3% të | − 1,0 | 5 | − 1 |- | align="left" | [[Freie Demokratische Partei|FDP]] | 6,9 % | − 3,9 | 3 | − 1 |- | align="left" | Të rinjtë e Forumit të Konstanz (JFK)<ref>[http://jungesforumkonstanz.de/ Website des JFK] abgerufen am 29. </ref> | 6,9 % | + 6,9 | 3 | + 3 |- | align="left" | La listën Constance (LLK) | 6,1 % | + 1,5 | 2 | ± 0 |} === Këshillat e fshatit dhe të administratës lokale === Qytetet e Dettingen-Wallhausen, gjë elsdorf dhe Litzelstetten e tyre këshillat e fshatit, të cilat këshillojnë qytetet përkatëse çështje; vendimet e tyre duhet të Këshillit në rastin e vendore apo të vendimeve administrative të qytetit si një tërësi i takon dhe, nëse është e mundur, dhe të merret parasysh. Përbërja sipas rezultateve të zgjedhjeve lokale nga 7. Qershor 2009: {| width="450" | ● Litzelstetten: | FWG: 4 (±0), | [[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]]: 3 (±0), | [[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]]: 3 (±0) |- | ● Dettingen/Wallhausen: | [[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]]: 6 (±0), | [[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]]: 4 (±0), | FWG: 4 (±0) |- | ● Gjë elsdorf: | [[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]]: 5 (+ 1), | SLWD:^* 3 (-1), | FWG: 2 (±0) |} Si e korrik të vitit 2014, përbërjen e këshillit është si më poshtë: {| width="450" | ● Litzelstetten: | [[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]]: 4 (+1), | [[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]]: 3 (±0), | FWL^**: 3 (-1) |- | ● Dettingen/Wallhausen: | [[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]]: 8 (+2), | [[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]]: 6 (+2) |- | ● Gjë elsdorf: | [[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]]: 5 (±0), | SLWD:^* 3 (±0), | FWG: 2 (±0) |} ^* <small>Social-Liberale Të Votuesve Të Komunitetit Gjë Elsdorf</small> &#x20;&#x20;&#x20; ^** <small>Të Lirë Të Votuesve Litzelstetten</small> Qytetet kanë një kryetar komune dhe një zyrë komunale. === Kryetari i komunës === Në [[Mesjeta|mesjetë]] ishin të gjykatës dhe Këshillit në Konstanz në njërën Anë, nën kryesinë e Provost. Pas kalimit në Austri, në 1548 përcillet kryetarit të zyrës. Pjesërisht mori përsipër detyrat e kryesore e qytetit njeri. Qyteti gjykata përbëhet nga një gjyqtar, duke e vogël u zgjodh Këshilli, dhe dymbëdhjetë nga vlerësuesit e vogla dhe të mëdha Këshillit. Në 1785, duke e zëvendësuar Austri dhe qeverinë e qytetit nga një magistrate të një kryetari dhe pesë pagë të këshilltarëve. Pas lidhje të Baden në 1805, gjykata shkoi në Punët e shtetit. Në krye të qytetit, mandej kryetari i komunës, në 1818, një orar të plotë, Këshilli bashkiak dhe një 32-anëtare të qytetarëve të Komisionit. Nga 1870 e këndej, ishin të kryetarit të komunës dhe Këshillit zgjedhen në mënyrë të drejtpërdrejtë. Në 1874 kryetari i bashkisë u zgjodh nga qytetarët Komiteti, i përbërë prej 96 Këshillit të qytetit. Ai kishte një nëntë-vjeçar. E tij ishin të një kryetari dhe Këshilli bashkiak i përbërë nga 14 anëtarë. Duke filluar në vitin 1933, ishte Zoti, kryetari i bashkisë, kryetari i bashkisë, aldermen, dhe qytetit të Këshillit nga Guvernatori i emëruar. Pas luftës së Dytë botërore ishin të shumta e Zotit kryetar, si pasojë e okupimit francez forca e përdorur. Në vitin 1946, popullsia e zgjodhi parë të Këshillit të qytetit të zgjedhur kryetarin e komunës. Sot është i Zoti kryetar nga votuesit për një afat prej tetë vitesh i zgjedhur drejtpërdrejt. Ai është Kryetar i Këshillit bashkiak. E tij të Përgjithshme Zëvendës është Parë dhe të Dytë të koordinuar, secili me titullin e kryetarit të komunës. Zoti kryetar Horst Frank (e GJELBËR) ndryshimi i fundit më 25 tetor. Korrik 2004, në raundin e dytë të zgjedhjeve për një të dytë, tetë-vjeçar të mandatit të ri-zgjedhur. E Aldermen janë Andreas Osner (([[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]]), në qershor 2013: Claus Boldt ([[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]])) dhe Karl Panjohur Steiner-Schönborn (që nga shkurti i vitit 2014, qyteti këshilltari për ndërtimin e Z.; para Kurt Werner (i pavarur)). Në vitin 2012, Frank nuk e ri-kandidimit. Uli Burchardt (për qind) të votave u zgjodh në votimin e dytë, të reja Constance, kryetari i komunës u zgjodh më 10. Shtator 2012 betuar në. '''Qytetare Nderi E Komunës''' * 1810-1832: Johann Anton Burkart * 1832-1849: Karl Hüetlin * 1849 dhe 1851: Në Vazhdën e gjermane Revolucionit , qeveria e Grand Duchy e Baden , të ndryshme "qytetarët zakonisht amtsverweser".<ref>Gert Zang: „Konstanz in der Grossherzoglichen Zeit“, Verlag Stadler, Konstanz 1994, S.191ff., ISBN 3-7977-0301-5.</ref> * 1851-1861: Karl Steiner * 1861-1861: Karl Hüetlin * 1861-1866: Jakobi Stadler '''(I Sipërm)Kryetari I Komunës''' * 1866-1877: Max Stromeyer * 1877-1888: Oto Winterer * 1888-1914: Franc Weber * 1914-1919: Herman Dietrich (kombëtare të partisë liberale, 1918: DDP) * 1919-1933: Oto Moericke * 1933-1945: Albert Herrmann * 1945: Josef Benz, Vincent Kerrle, Hans Schneider, Komisioneri i kryetarit të komunës * 1946: Fritz Arnold ([[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]]), duke vepruar * 1946-1957: Franc Vetëm ([[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]]) * 1957-1959: Alfred ky lumë ([[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]]) * 1959-1980: Bruno Helmle ([[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]]) * 1980-1996: Horst Eickmeyer (FWG) * 1996-2012: Horst Frank (Jeshile) * që prej 10. Shtator 2012: Ulrich Burchardt ([[Christlich Demokratische Union Deutschlands|CDU]]) === Shtresë e armëve === [[Skeda:Wappen_Konstanz.svg|djathtas|63x63px|Stemës së qytetit të Konstanz]] Blazon: një e kuqe shield-në argjend e vazhdueshme të zi kryq. E zeza, kryqi është që nga e kuqe e Peshkopit kryq (qyteti origjinale të njerëzve, Princi-Peshkopi e Constance) janë nxjerrë. Kuq Band (Zagel) në buzë e sipërme quhet gjakut, grupi i gjakut juridiksionin e ish të lirë Perandorake qytetit simbolizon. E drejta për të pasur trumpeter, të vulosur me të kuqe dylli e Perandorit, të mbretërve dhe cardinals, si dhe të kuqe bar në qytetin e stemës ishte në 1417 duke e Perandorit Sigismund dhuruar.<ref name="Oberbadische Verlagsanstalt Merk 1947">Lilly Braumann-Honsell: ''Bodensee ahoi!'' </ref><ref>''Der Blutbalken.'' </ref> === Qytetet e partneriteteve === [[Skeda:Konstanz-rathaus-skulptur-bello-partnerschaft-fontainebleau.JPG|parapamje|Constance, në oborrin e bashkisë: skulpturë Bello. Simbol e qytetit të binjakëzimit Konstanz-Fontainebleau.]] Konstanz mban me këto qytete të partneriteteve në mes të qyteteve:<ref>[http://www.konstanz.de/rathaus/00746/00854/index.html ''Konstanz – Städtepartnerschaften''.]</ref> * Franca[[Datei:Flag_of_France.svg|lidhje=Frankreich|kufi|18x18px]] Fontainebleau , pranë Parisit (Franca) që nga viti 1960 * Mbretëria e bashkuar[[Datei:Flag_of_the_United_Kingdom.svg|lidhje=Vereinigtes_Königreich|20x20px]] Richmond mbi Thames, një komunë të Londrës (britani e madhe) që nga viti 1983 * Republika çeke[[Datei:Flag_of_the_Czech_Republic.svg|lidhje=Tschechien|kufi|18x18px]] Tabor në Pragë (çeki) që nga viti 1984 * Itali[[Datei:Flag_of_Italy.svg|lidhje=Italien|kufi|18x18px]] Lodi , pranë Milan (Itali) që nga viti 1986 * Kina, e njerëzve të Republikës së[[Datei:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg|lidhje=Volksrepublik_China|20x20px]] Suzhou në Jiangsu province, pranë Shanghai (Kinë) që nga viti 2007 Lidhjet e mëtejshme tek: * Serbia[[Datei:Flag_of_Serbia.svg|lidhje=Serbien|kufi|18x18px]] Pančevo në Beograd (Serbi) === Regio ÇATI === Konstanz është koordinator i projektit të qyteteve të rrjetit ''të mësuarit deri në fund të administratës'', e cila ka tetë qytete në Gjermani, Austri dhe Zvicër, si-CH , në dhe rreth liqenit Constance në kufi. Në nëntor të vitit 2014, të autoriteteve të qarkut të Constance dhe [[Thurgau|Kantonit të Thurgau]] , një ndër-kufitare të sigurimit të ushtrimit të kryera, pasojat e afat-gjatë, të zonave të gjera ndërprerje të energjisë.<ref>Franz Domgörgen: ''Wenn das Licht ausgeht am Bodensee.'' </ref> Nga Konstanz dhe Kreuzlingen zjarrfikësit do të përbashkët Ushtrime dhe, nëse është e nevojshme, edhe operacione të përbashkëta të kryera.<ref>Sandra Pfanner (Interviewerin): „Das läuft schon top zusammen“. </ref> == Kultura dhe tërheqjet == [[Skeda:Konstanz_Hafeneinfahrt.jpg|parapamje|Bazuar në Constance, port me Statuja e Imperia]] === Dialekti === Konstanz është pjesë e Alemannic gjuhën zonë të seealemannischen dialektin e ulët Alemannic, ndërsa fqinje Höri dhe jugore Hegau sipas të vjetër në dialektin e hartave, në zonën e lartë Alemannic . Shqiptimin e emrit në Alemannic dhe në Përgjithësi e Jugut gjermanisht – përdorimit të gjuhës është "Konschdanz".<ref>Manfred Kammerlander: ''Mundart. ''</ref> në jug Të mediave në Përgjithësi, sipas Alemannic shqiptim. Jashtë jugore të zonës është edhe emri i qytetit, ndonjëherë në injorancën e lokale debat dhe në (dyshuar) imitim i praktikave të gjermanisë për nivel të lartë të gjuhës me një të Vetme"s-t" si ''Constance'' është e theksuar – me emra të qyteteve të tilla si "Immenstaad" është përkatëse Sipas rregullit të "prerë". === Ndërtesat e === * Lista e ndërtesave fetare në Konstanz * Lista e emrave në Konstanz === Teatër === * Salla e ndërtuar në 1607 Jezuit e shkollës së mesme, në shekullin e 19-të. Të shekullit të një ''teatri'' ishte rindërtuar, është konsideruar të jetë më i vjetër i regjistruar fjalës fazë në Gjermani. * E ''Komunës qendër e artit, kulturës dhe K9'' ofron që nga viti 1990 një i pasur me programin e kabare (kabare vjeshtë që nga viti 1999), Komedi (Komedi në pranverë të vitit 2004), mujore të hapur fazë "sliver e natës" (prej vitit 2004), shumë koncerte dhe valle. === Je === [[Skeda:Konstanz, Deutschland, Bushaltestelle Konzilstrasse.jpg|parapamje|Në Aziatike stil-ndërtuar stacioni i autobusëve, të Këshillit të rrugës]] * E Kunstverein Konstanz është më e vjetra Kunstverein në zonën e liqenit Constance dhe një nga më të vjetra të artit shoqatave në Gjermani (14. Pikë). Që nga fillimi i tij në vitin 1858 ishte interesi, në radhë të parë, në Konstanz është një Forum i artit bashkëkohor të krijuar – deri sot, Kunstverein Konstanz është i vetmi Institucion, i vetmi ekspozita e artit bashkëkohor. * E Wessenberg-Galerie shtëpitë komunale je mbledhjen në qendrën kulturore në Münster. Shtëpia është pjesë e një koleksioni prej rreth 450 dorë vizatime nga mbledhja e bankier Wilhelm Brandes. Ekspozitat kryesisht me fokus rajonal. * Përveç kësaj, ka disa komerciale galeritë, duke përfshirë galeria Geiger në tregun e peshkut, me solo ekspozita me artistë të tillë si Heinz Mak, Oto Piene, Mel Ramos dhe Daniel Spoerri , një ndërkombëtar program paraqet. === Muzetë === [[Skeda:Konstanz,_Kulturzentrum_am_Münster.jpg|parapamje|Qendra kulturore në Münster qytetit biblioteka dhe Wessenberg galeria]] * Në Muzeun Arkeologjik të Baden-Württemberg në manastir ndërtesën e ish - Benedictine Abbey e Petershausen tregon me anë të përzgjedhjes së përfaqësuesve të arkeologjike të gjetura nga një seksion kryq e historinë e vendit. * Në liqenin Constance natyrës Muzeut tregon historinë e liqenit Constance, ujërat ekspozita etnografike rreth liqenit dhe mjedisin e saj, si dhe të kafshëve dhe bimëve të botës në vendbanimet e liqenit dhe të liqenit Constance peisazhit. Në natyrë fushë është gjeologjike përvoja e ekspozitës "gurë në lumë".<ref>''Bodensee-Naturmuseum''. </ref> * Në kopshtin Botanik të Universitetit të Konstanz ofron rreth 1400 lloje të bimëve në sera dhe në natyrë fushat, dhe dy shtigje për temat e pyjeve ekologjia dhe pushtimit të biologjisë. * E Hus-Muzeu tregon imazhe dhe dokumentet për Hussite lëvizjes dhe jetën dhe veprën e Jan Hus. * E ''rosgarten Muzeu'' është një 1870 themelua Muzeu për artin, kulturën dhe historinë e liqenit Constance rajon. Ajo është e vendosur në 1454 të kryera nga ish - [[Esnafi|Sporti shtëpinë]] e Constance kasap. Ajo gjithashtu përmban ruajtur sallë Sporti dhe një sallë ekspozimi me orendi origjinale, që nga koha e themelimit të Muzeut.<ref>''Rosgartenmuseum''. </ref> * Në ''Jetën e Detit Qendra'' tregon botës të çuditëshme nënujore e Rini dhe liqeni Constance. Nënujore udhëtim ju merr nga burimi i Rhine në Alpeve, dhe në vijim të tij të përzënë në liqenin Constance dhe Rotterdam të detit të Veriut. Tetë Metra e gjatë akrilik tunelin e çon nëpër mes të të 320,000 litra [[Deti i Kuq|detit të Kuq]]<nowiki/>basenit. Zi tip reef peshkaqenë, dy Gjelbër breshkat e detit dhe Ngjalat moray not mbi kokat e vizitorëve.<ref>''Sauwettertipps''. </ref> * E Städtische Wessenberg-Galerie është e vendosur në qendrën kulturore në Münster dhe tregon artit të shekullit të 19. dhe 20. Shekulli. === Parqet === * Qyteti i kopshtit: në 1863, Konstanz në rrugën e Mannheim-Basel të Constance, Baden shtetërore të Hekurudhave të lidhur. Kjo zgjidhet së bashku me vitin 1862, në Baden, shpalli lirinë e tregtisë rritjes ekonomike dhe një pjesë të madhe rritjes së popullsisë dhe çoi në vendimin e qytetit, muret rrënimin. Parkun e qytetit të Konstanz, ''qytet kopsht'' është një artificialisht e grumbulluara! deri terrenit menjëherë në Jug të Domenikane ishull. Në embankment ishte nga më 1863, me rrënojat e qytetit mur. Zona është rreth 2.7 hektarë. Në faqen e qytetit të kopshtit duhet të jetë në përputhje me kërkesën e më pas kryetari i bashkisë , Max Stromeyer fillimisht e ndërtuar. Pas kësaj të fundit dorëheqjes ishte Plani, por ajo u refuzua.<ref>Eva-Maria Bast: ''Ein Bürgermeister verkalkuliert sich.'' </ref> qytetit kopsht ishte në 1879 hapur.<ref>Elisabeth Müller-Widmann: ''Geschichten aus dem alten Konstanz.'' </ref> * Herosé-Parku: Në anën tjetër të Rini është e vendosur në Petershausen në Seerhein , Herosé-Parku, në pjesën Lindore të vendit të ish - fabrikave tekstile ''Herosé'' ishte krijuar. * Hoerlé Parktë Vendosura në Konstanz të qarkut, Staad. Ajo shtrihet mbi një gjatësi prej afro 600 [[Metri|metrash]] në brigjet e [[Liqeni i Bodenit|liqenit Constance]] së bashku dhe ka një madhësi prej rreth 0.5&#x20;km2. Nuk është një shesh Lojërash, një sunbathing lëndinë, si dhe mundësinë, në Bodensee në baden. Parku është një donacion i një Huguenot familjes . Pas vdekjes së sipërmarrësit Eugène Hoerlé (1861-1941) ishte Park, në jo-fitimprurëse "Hoerlé-Pahud-Fondacioni",, qëllimet e të cilave përfshijnë ruajtjen e Parqeve për publikun e Përgjithshëm. Krijimi i Parkut të qytetit të Konstanz me qira. === Memorialet === [[Skeda:Hus_památník.jpg|parapamje|E mbuluar guri kujton reformatorit Jan Hus, i cili u ekzekutua këtu]] [[Skeda:Konstanz-bahnhofstraße-ecke-sigismundstraße-deportierte-konstanzer-juden-monolith.JPG|parapamje|Kujtim: Konstanz stacioni rrugor Sigismund rruga: Monolit me emrat e deportees Konstanz Judenjve. Katër faqet me emër.]] * Në rrethin e Parajsës është e mbuluar gur, një pjesë të madhe të çrregullt gur me një mbishkrim për çeke Kishës reformatorit Jan Hus dhe shokët e tij, Jerome të Pragës, kujton. Ata ishin në Këshillin e Constance, për shkak të [[Herezia|herezisë]] dhe u dënua me vdekje, dhe, sipas Traditës, në vendin e monumentit të djegur. Financuar nga donacionet, guri ishte në 1863, në fund të një rrugicë. Çdo vit në 6. Korrik, në përvjetorin e vdekjes së Hus, gjen këtu një ceremoni përkujtimore do të mbahet. Qyteti i Constance merr edhe Hus përkujtimore në Pragë.<ref>''6.7. 150 Jahre Hussenstein.'' </ref> * Dy përkujtimore gurë në gjermanisht dhe gjuhën hebraike në varrezat Çifute, një pjesë e ''kryesore të varrezave'' të ''Wollmatinger rrugor'', të kujton një [[Sinagoga|sinagogë zjarr]] e 1936 dhe varrimin e [[Torah]]-rrotullon, si dhe shkatërrimin e fundit të sinagogës nga SA-njerëzit në nëntor kanë të 1938.<ref>Eva-Maria Bast: ''Grabsteine. ''</ref> * Një pllakë përkujtimore në Sinagogën e Judenjve biznesit shtëpi në ''Sigismund rrugë 19'' informuar për shkatërrimin e komunitetit Hebre dhe e tuaj shtëpinë e Perëndisë, * Në afërsi të ish-vendndodhja e sinagogës është një Obelisk të kujton Nazistët e vranë Çifutët. * Në frontin e ndryshme të ndërtesave në qytet kujtoj, që nga viti 2006, pengesat (në katin e pllaka prej bronzi) gjatë kombëtar regjimi socialist, të deportuar, të vrarë apo të refugjatëve, qytetarët e Konstanz, jetoi dhe punoi. * Në ''Suso-Gjimnazit'' në ''Neuhauser Strasse'' është në një panel i përbërë nga një prift Katolik dhe pacifist Max Josef Metzger është menduar që për shkak të aktiviteteve të saj në 1944 ishte ekzekutuar.<ref>''Gedenkstätten für die Opfer des Nationalsozialismus''. </ref> * Në Suedi kodër është bust bronzi në kujtesën e Georg Elser, të cilët, pak para dështuar atentati përpjekje për Adolf Hitlerin në Munih bürgerbräu Keller në arrati në Zvicër në kufirin gardh është arrestuar. === Varrezat === [[Skeda:KonstanzFriedhofshalle.jpg|parapamje|E crematorium Qendrore varrezat e Konstanz]] Më të madhe varrezave në Konstanz është kryesore varrezat. Në faqen kryesore të varrezave është Hebre varrezat (Konstanz). Më varrezat janë allmann dorfer varrezat, Wollmatinger varrezat, Litzelstetter varrezat dhe varrezat e Konstanz-Dettingen. === Muzikë === Konstanz është vend i jugperëndim gjermane Filharmonia orkestër. Të tjera muzikore institucionet janë: dhoma e orkestër ''Concerto Constanz'', ''jazz club Konstanz e.&#x20;V.'', Universiteti orkestra, dy grupe të mëdha, disa prej bronzi band klubet, si dhe ''Simfonike kori i Konstanz'', ''ansambli vokal i Konstanz'', Bahun, të korit, dhoma e korit, Universiteti i korit, jazz kori i Konstanz, gratë e korit ''zoff zëra'', ''dezibella''-Constance korit të grave, burrave kori i Burrave kori, një zyrtar i lartë i korit, një këngëtarët ' Association, një Shanty korit, si dhe një gay dhe lesbike të korit. Që nga rreth 20 vjet, është që mbahet çdo vit në muajin gusht, ''dhoma Opera në city hall'' . === Monumentet natyrore === Në Konstanz, nuk është natyra rezervë Wollmatinger Ried, e cila është një nga më të rëndësishme pushimi dhe wintering vende për migratore të shpendëve . Një të dytë monument është i djallit tabela, një shkëmb gjilpërë nën sipërfaqen e ujit të Überlinger liqenit, pjerrta mur në frontin e Wallhausen në rrjedhën e sipërme. === Klubet === ==== Sport ==== Kryesore sportive në Konstanz është [[Hendboll]]. Nëpërmjet shkrirjes së futbollit të Departamentit të VETË Konstanz dhe e hendboll klubit HC DJK Konstanz në vitet 1980, filloi të vazhdueshme për rritje të HSG Konstanz, në fillim të viteve 2000, loja e komunitetit për tri sezone në 2. Hendboll-Bundesliga . Sipas jugore gjermane kampionatin në 2015/16 sezonit<ref><span class="cite">[http://www.hsgkonstanz.de/saison/berichte/entry/hsg-konstanz-ist-sueddeutscher-meister-und-aufsteiger-in-die-2-bundesliga.html ''HSG Konstanz ist Süddeutscher Meister und Aufsteiger in die 2. '']</span></ref> me mbi 1000 Tifozë në sezonin e shtëpisë lojë në pjesën e pasme të<ref><span class="cite">[http://www.hsgkonstanz.de/saison/berichte/entry/ausblick-zweite-bundesliga.html ''20414 Kilometer: HSG Konstanz einer der „Reisemeister“ der 2. '']</span></ref> u kthye nga HSG të kthehet në Bundesliga. Përveç kësaj, HSG Konstanz një shumë të suksesshme punën me të rinjtë në<ref><span class="cite">[http://www.hsgkonstanz.de/teams/jugend/jugenderfolge.html ''Jugenderfolge - HSG Konstanz.'']&#x20;</span></ref> , dhe mban një shkallë vendi unik në bashkëpunim me Universitetin e Shkëlqesinë e Konstanz dhe HTWG Konstanz për promovimin e nivelit të lartë sportiv, në kontekstin e ekskluzive bursa për të rinj, të motivuar talenteve do të jenë të shpërblyera.<ref><span class="cite">[http://www.hsgkonstanz.de/kooperationen/spitzensportfoerderung.html ''Spitzensportförderung - HSG Konstanz.'']&#x20;</span></ref> Nga tetë Klube 17 Konstanzer të futbollit skuadrat e Shoqatës marrin pjesë në lojë. E futbollistët të DJK Konstanz, e cila është më e vjetër e futbollit të klubit të atij qyteti, i përkiste, në vitin 1978, anëtarët themelues të Oberliga Baden-Württemberg dhe i përkiste Ligën e deri në vitin 1981. E SC-Konstanz-Wollmatingen dhe SG Dettingen-gjë elsdorf të luajë në vend të Ligës së Jugut Baden. Basketboll për meshkuj ekipi i TV Konstanz u ngrit në vitin 2010, nën emrin e ''të festave të kontrolluar Shporta'' pas viteve që i përkasin 1. Regionalliga në jugperëndim në 2. Bundesliga Pro B . Pas menjëhershëm ri-prejardhja e vitit 2011, me kampionatin në Regionalliga, në jugperëndim në vitin 2012, në anën tjetër, rritje të. Pas basketboll lojtarët, tani me emrin ''ifm SHPORTA'', përsëri nuk League do të mund të luajnë për sezonin 2013/14 përsëri në Regionalliga, në jugperëndim. Rugby është luajtur në Konstanz që nga mesi i viteve 1990. Rugby Klubit Konstanz (RCK) luan në Regionalliga Baden-Württemberg. Shumë i suksesshëm për studentët e ekipit të të dy universiteteve, dy të Gjermanisë Ekipet më të suksesshme të viteve të fundit në vjetor gjermane të Universitetit të sporteve të kampionatit (DHM). E suksesi më i madh për meshkujt është gjermane kampionatin titullin në vitin 2004, dhe Zëvendës-të të kampionatit titullin në vitin 2005 dhe në vendin e tretë në vitin 2007. Gratë e ekipit ishte runner-up në vitin 2004, në vitin 2011 gjermane të fitojë kampionatin. Në Tannenhof, në periferi të Allmannsdorf, që nga viti 1955, pistë i 1953, e cila u themelua në Konstanz, rul dhe akull patinazh e klubit.&#x20;V. (KREC). Nuk e Trajnimit të rrokulliset, të artit, të drejtuar, dhe rul hokej , në rul patina luajtur. E balerinë të trajnimit në bashkëpunim me akull patinazh klubit Kreuzlingen në akull-shesh patinazhi patinazhi, liqeni Constance Arena. Me sukses, ruderverein 'Neptuni Konstanz, të cilat prodhohen tre atletët që shkoi në Olimpiadën – dy prej tyre u kthyen me një medalje të artë. Në Kampionatin gjerman dhe gjermane rinisë Kampionatin në gati një viti, fitoi medalje dhe Kampionatin botëror janë rowers e Neptuni në intervale të rregullta të përfaqësuar. Përveç kësaj, ajo është shtëpi në qytetin e Konstanz, Lacrosse Klubit Konstanz e.&#x20;V., një nga disa LacrosseEkipeve në Gjermani. U themelua klubi në fillim të vitit 2009 dhe për të vendosur veten në pjesën e Dytë të Ligës së Jugut. ==== Kulturë ==== Tradicionale Shoqata ''e moshës-Konstanz'' mban kujtimin e veshjeve të pasur Constance borgjezi, 1850 e dylli. Gratë veshin tipike të Artë Radhaube të liqenit Constance fushë-bërë bobbin dantella.<ref>Karin Stei: ''Liebe zur Tradition.'' </ref> === Të Rregullt Të Ngjarjeve Të === [[Skeda:Konstanz_2012-09-08_Batch_(178).JPG|parapamje|200x200px|Burimi në wessenberg rrugës Zoller rrugës për në kujtesën e Constance Fasnachter Karl tatimore]] [[Skeda:Konstanz_carnival_March_1997_1.jpg|parapamje|Blätzlebuebe në pothuajse të natës]] Çdo vit në janar/shkurt është Shrove (Karnaval) është i famshëm. Në të mërkurën para Shrove e diel, slug drejtimin e komunitetit, një maskë, kryerjen e klubeve dhe gildë mes schnetztor kullë dhe të sipërme të tregut.<ref>Philipp Zieger: ''Wendelgard kehrt mit Butzenlauf zurück.'' </ref> Në Schmotzige Dunschtig në 19:00 fillon hemdglonker paradë në më të ulët kështjellën nga ishulli i rrugicë/cep lane dhe gjykata lane. Lëvizje të çon përmes konradi lane, manastiri i rrugës, Rini në rrugë, në sheshin e Katedrales, të cilit i malit rruga dhe përfundon në Stephansplatz. Pjesëmarrësit janë rreth 3.000 nxënës nga njëmbëdhjetë Konstanz shkolla. Të gjithë janë në të bardhë (natë)këmisha e veshur. Gjashtë festë trenat në tren. Katër deri në tetë më të mëdha-se-jetën bardhë hemdglonker kukulla (Gole e Goliathit) për të kryer. Grupet e studentëve të tregojnë në paradë, rreth 52 Transparente, në të cilën tipike mësues-nxënës konfliktet në një humor caricatures.<ref>Selma Badawi: ''Alles bereit für den Umzug.'' </ref> Pastaj e madhe paradë në Karnavalin e diel vijon në orën 14:00, rreth dy orë të gjata, me rreth 4,000 pjesëmarrësit, të shpërndarë në rreth 75 grupe dhe deri në 25,000 vizitorët. Treni rrugë çon nga Luteri vend në gazebo, Stephansplatz, tregun e peshkut, treg, rosgarten rrugës për në Kishën e Trinisë së Shenjtë.<ref>[http://www.suedkurier.de/region/kreis-konstanz/konstanz/25-000-Zuschauer-verfolgen-Narrentreiben;art372448,4760920 25.000 Zuschauer verfolgen Narrentreiben], Südkurier, 6. </ref> Në një goditës Fasnetshäs "të sjellë fotografitë e Karnavaleve", të kujton vitin e "Blätzlebuebe shatërvan" në Blätzleplatz pranë slipcovers rrugës. Tradicionale Konschdanzer karnaval këngët janë në Alemannic dialektin është kënduar.<ref>Wolfgang Mettler (Hrsg.</ref> Në fillim të qershorit të vitit 2009, pas dekadave të ndërprerjes, për herë të parë në ujë ngjarje sportive, e Ndërkombëtare të liqenit Constance javë në Konstanz. Në mbi njëqind vjeçare Traditë, është Constance e javës është një social platformë që përveç hapësirës ekspozuese me prezantim të zhvillimeve të reja në sportet e ujit dhe makinë zonë është gjithashtu një port festival me e ngjarjeve sportive dhe kulturore – vela regattas, Katonazh racave, Gota ujë, të vjela PitStopps, Liman koncerte dhe Tregon–. Në fundjavë të dytë të qershorit, një pjesë e madhe dy-ditore pleshti tregut është mbajtur. Ai mbulon Kreuzlinger Strasse, gazebo, Banka e Rini deri në ure mbi Rini. Ajo do të paraqesë 1,300 tregtarët dhe për të marrë 80,000 vizitorë.<ref>''1300 Händler bei Flohmarkt im Juni.'' </ref> Gjatë verës, që përkon me Zvicerane të afërmit Kreuzlingen në liqenin e natës festival (në Kreuzlingen, ''Fantastical'') në fundjavë të dytë, në gusht të organizuar. E theksoj, e cila është e përbashkët zjarri punë. Përveç kësaj, festival: në korrik, verë, si dhe në verë gjysma e vitit, shumë e qarkut në festivale. Në fund të shtatorit e deri në fillim të tetorit, Oktoberfest, mes-për-fundi i tetorit, ''Konstanzer jazz Herbst'' , dhe në Ajër të Hapur Festivalin, Shkëmbin në liqen. Në dhjetor të, e Krishtlindjeve tregut, si dhe të vitit të ri bëhet për një notuar. E DLRG-natën e vitit të ri notuar në sport - dhe-shpëtimit, të ndryshme dhe të notonin në wetsuits çon deri në fund të dhjetorit në lidhje me 5 shkallë Celsius ujë të ftohtë rreth 1.5 km nga Konstanz gondolë e portit më poshtë ura e vjetër mbi Rini përmes Rini plazh. Rreth 200 të notonin të marrë pjesë në të.<ref>Claudia Rindt: ''Selbst der Heilige St. Florian schwimmt mit.'' </ref> == Trafiku == [[Skeda:Konstanz_Seehas.jpg|parapamje|Seehas Gjenerata e parë në Zviceran stacioni hekurudhor i Konstanz]] [[Skeda:Konstanz_Hafen_1892.jpg|parapamje|Port në 1892, me një vozis avullore, dhe pa Imperia]] [[Skeda:Katamaranbodensee.jpg|parapamje|E catamaran lidhje nga Friedrichshafen për Konstanz]] Konstanz është pjesë e Verkehrsverbund Hegau-Bodensee në dhe është e trafikut teknikisht për shkak të vendndodhjes së saj në kufirin e një endpoint në distancë të gjatë transportit të Deutsche Bahn dhe SBB, ndërsa firma Zvicerane Thurbo (një degë e SBB) mundësuar transportin hekurudhor përtej kufijve të ndodh. Në Zviceran anën e përfunduar të autostradës lidhje është qëndrueshmëria në drejtim të automjeteve të trafikut në Zvicër është i lidhur. Në gjermanisht anë, ka një përkatës lidhje. Me pjesën Veriore të bregut të liqenit Constance, Konstanz është shpesh një traget të shërbimeve të lidhura. Kjo lidhje kryesisht shërben lokale të rregullt vajtje-ardhje dhe turistët. Urban është me aftësi të kufizuara në Konstanz qytetin e vjetër, qasje të liqenit përmes historikisht të kushtëzuara hekurudhor rrugë në mes të qytetit të vjetër dhe liqeni dhe nëpër qytetin e vjetër të rrethit, të zënë unazes. === Ajri === Konstanz ka një aeroport, e ardhshme të pasagjerëve aeroportet janë në gjermanisht aeroportin e Friedrichshafen (rreth 30&#x20;km nëpërmjet trageteve), Zviceran aeroportin St. Gallen-Altenrhein (40&#x20;km), Zviceran i aeroportit të Zurich-Kloten (75&#x20;km) dhe aeroportin e Stuttgart (150&#x20;km) dhe aeroport aeroporti Basel-Mulhouse (150&#x20;km), në kufi me trekëndëshin Gjermani-Zvicër-Francë. E themeluar në 1909, kishte nga Konstanz aeroportit që nga viti 1919 pasagjerëve fluturime në [[Berlini|Berlin]]. Nga 1925 deri në vitin 1940, dhe funksionimin e Deutsche Lufthansa një linjës së fluturimit mes Konstanz dhe [[Frankfurti mbi Majn|Frankfurt am Main]]. === Rruga/Traget === E Federale të rrugës 33 lidh Konstanz, Radolfzell dhe vazhdojnë të Këndojnëprej aty, qasje në gjermanisht autostradës rrjetit, nëpërmjet Federale autostrade të një 81 drejtim [[Shtutgarti|Stuttgart]]. Për makinën-traget Konstanz–Meersburg , Konstanz është me detin e kalasë, në bregun Verior të liqenit dhe përmes B 33 / B, 30 me Ravensburg dhe Ulm . Në lidhje me B 33 çon Zvicerane autostradës 7 në drejtim të [[Frauenfeld]], [[Zyrihu|Cyrih]] , si dhe në rrugën kryesore 13 drejt Rorschach, [[Chur]] të [[Kantoni Ticino|Ticino]] dhe në drejtimin tjetër [[Schaffhausen]]. Zviceran rruga kryesore 1 çon nëpërmjet [[Zyrihu|Cyrihut]] dhe [[Berna|Bern]] të [[Gjeneva|Gjenevës]], Perëndia preferojnë të inç fillim e në fund të rrugës kryesore 16 ju merr mbi [[Wil]] dhe Wildhaus të librit. Tani ka disa distancave të gjata shërbimet e autobusëve nga dhe për në Konstanz.<ref><span class="cite">[http://www.fernbusse.de/buslinien/konstanz/ ''Übersichtsportal aller Fernbusse ab/nach/über Konstanz.'']&#x20;</span></ref> Konstanz është e vendosur në pushime rrugë, gjermanisht rrugë, deti kalaja është vijnë në Reichenau . === Transporti hekurudhor === Në rastin e transportit hekurudhor lidh S-Bahn-si tren pako "Seehas" Konstanz, Radolfzell, Singen dhe Engen. Në Konstanz, Konstanz stacioni i trenit dhe e ndaluar në pika të Petershausen, Fürstenberg dhe Wollmatingen. Në një të ardhme të parashikueshme është një shtesë Seehas-breakpoint në Nyjen "star vend". Në Konstanz stacioni i trenit është Terminus e sipërme Rini hekurudhor. Stacioni i përdorur nga trenat rajonal (IRE, RI) nga Karlsruhe operuar, operatori i ''DB REGIO AG'' dhe nën emrin e "forest zi Express" ose "forest zi hekurudhor". Një e përditshme Interurbane-palë e trenave në [[Hamburgu|Hamburg]] dhe në muajt e verës, Stralsund është përfunduar në dhjetor të vitit 2014; që atëherë, operon një Interurbane-tren nga drejtimi i Këln/Emden të premten dhe të shtunën në Konstanz, të shtunën dhe të dielën në drejtim të kundërt. Në të Kënduar , duke u lidhur me Interurbane trenat për të Cyrihut dhe Shtutgart. Që nga dhjetori i vitit 2017 janë dy herë në ditë drejtpërdrejtë IC lidhjet mes Konstanz dhe Stuttgart është dhënë<ref><span class="cite">[http://www.deutschebahn.com/presse/stuttgart/de/aktuell/presseinformationen/10646648/2016-013_pi_neu_umsteigefreie_ic_konstanz_singen_2017.html ''Neu: Umsteigefreie IC-Verbindungen Konstanz–Stuttgart von Ende 2017 an.'']&#x20;</span></ref> "Zviceran stacioni i trenit" pranë stacionit të trenit të Konstanz, të drejtpërdrejtë e Tranzicionit të rrjetit hekurudhor të Zvicrës. Në distancë të gjatë lidhjet e transportit në orë të SBBInterregio Konstanz, [[Zyrihu|Zürich]] dhe Biel/Bienne. Për shkak të një Ndryshimi në Kreuzlingen (ose, në gjermanisht Kënduar) mund të mëtejshëm të objektivave në drejtim të [[Stein am Rhein]] dhe Schaffhausen ose Rorschach dhe Romanshorn . Ai gjithashtu rregullisht trenat për Weinfelden. === Transporti Publik === Qyteti është pjesë e Verkehrsverbund Hegau-Bodensee . Ka disa herë në javë të shpejtë të autobusëve në rrugë të Friedrichshafen (qendra dhe aeroport), dhe Ravensburg. Autobusi të linjës rrjetit të Stadtwerke Konstanz lidh gjatë ditës në çdo 15 ose 30 minuta, në majtë dhe të djathtë-Banka pjesë të qytetit. Përveç kësaj, ekziston një Anijes për të traget Staad të Meersburg, dhe në varkë për të Überlingen nga Wallhausen. Gjithashtu fqinje qytetin [[Kreuzlingen]] është një ndër-kufitare autobus të linjës është e lidhur. Në trafiku i udhëtarëve gjatë tërë vitit gjatë ditës, në orën e catamaran anije në Friedrichshafen (rreth 45 minuta), makina me traget nga Konstanz-Staad të Meersburg , si dhe anijet nga Wallhausen në Überlingen. Në verën dhe e kufizuar në Dimër, nuk janë të tjera Detare lidhjet, kryesisht për turizmin. Këto të lidhur në Konstanz, Meersburg, Lindau, Bregenz, Radolfzell, [[Schaffhausen]], Radolfzell, Kreuzlingen, si dhe me ishullin e Mainau. Nga port privat udhëtim me varkë largohet në verë në kurs për të Konstanz Seestraße, Bodensee-Therme, Zviceran Bottighofen dhe të kthehet në Konstanz e portit.<ref>[http://www.moewe-konstanz.de/ Website der privaten Personenschifffahrt]</ref> Ish-baden-württemberg të transportit Ministri Ulrich Müller në maj të vitit 2004, Stadtwerke Konstanz , falë blerjes të liqenit Constance anije operacionet, më të fuqishme dhe më të pasura në brendësi të anijeve të kompanisë në Evropën Qendrore dhe një gamë të transportit publik ofertë që është më e mirë se e kapitalit shtetëror.<ref name="SZ 17. Mai 2004">''Das größte Fährschiff auf dem See heißt „Tábor“''. </ref> == Ekonomia dhe infrastruktura == === Si një biznes vendndodhjen dhe kompani === [[Skeda:Stadtrelief_(Konstanz)_1646.jpg|parapamje|Lehtësim të qytetit të vjetër të Konstanz si një udhërrëfyes për turistët, gjuhën e të paditur dhe të Verbër]] Mbi 3,300 kompanitë me më shumë se 33.500 punonjësit formë shkencore dhe ekonomike në vend Konstanz. Në prodhim botë, nuk janë 10,000 Punëtorë, ndërsa ajo është në zonën e shërbimit të rreth 23.500. Shumë Zviceran kompanitë kanë vendosur në Konstanz, për shkak të kufirit në afërsi të një degë ose filial. Fokusi i Konstanz-bazë të ekonomisë janë: Komunikimi dhe teknologjia e informacionit. [[Siemens]] është me fushën e logjistikës, postar klasifikimit të sistemeve, pakove, ajër të mallrave dhe të udhëtarëve bagazh të përfaqësuar.<ref>Jörg-Peter Rau: ''Siemens bekennt sich klar zu Konstanz.'' </ref> Kimi, duke përfshirë farmaceutike (Nycomed, dikur më e madhe tregtare të tatimpaguesit, por pas Blerjes së Altana Pharma AG në vitin 2007, një pjesë e madhe e vendeve të punës në Konstanz, të minuar), Tjetër janë në bioteknologji (GATC Biotech), inxhinieri mekanike, media dhe në shtyp, si dhe të rinovueshme dhe energjitë alternative (Sunways, 1993-2014). E Stadtwerke Konstanz GmbH për të vepruar autobusë, tragete, furnizimin me ujë të pijshëm, furnizimi me energji elektrike, dhe liqeni Constance anije të zotërimeve (BSB).<ref>Stadtwerke Konstanz GmbH (Hrsg.</ref> Një faktor të rëndësishëm ekonomik, turizmit si dhe në konferenca dhe kongrese. Në vitin 2011 vizituar afro 280,000 udhëtarët në Konstanz me një gjatësia mesatare e qëndrimit të 2.3 ditë. Numri i ditëve të vizitorëve në vitin 2009 ishte në 6.1 milionë njerëz.<ref>Michael Lünstroth: ''Konziljubiläum soll Touristen anlocken.'' </ref> === Autoritetet dhe gjykatat === [[Skeda:Konstanz-Landgericht1-Bubo_rectified.jpg|parapamje|Ndërtesa e gjykatës së qarkut]] Konstanz është selia e qarkut të Konstanz, dhoma e Tregtisë dhe industrisë dhe oda e artizanatit në të sipërm Rhine-liqeni Constance. Për më tepër, qyteti ka një të gjykatës së qarkut, gjykatës së qarkut, një social gjykata, Prokurori publik dhe të një noteri. Konstanz është vend i Federale gjermane Agjencinë për punësim, që nga viti 2012, përgjegjës për viset rurale të Bodenseekreis, Ravensburg, dhe Konstanz.<ref>[http://www.suedkurier.de/region/bodenseekreis-oberschwaben/bodenseekreis/Konstanz-wird-Hauptsitz-der-Agentur-fuer-Arbeit;art410936,5199418 suedkurier.de]</ref> Konstanz është edhe selia e dekanati i Constance në Archbishopric e Freiburg dhe Kisha rrethin e vazhdimësinë e Evangjeliste Luterane në Baden. === Ura === Majtë dhe të djathtë të Bankës së Rini në Konstanz është e përbërë nga disa ura mbi Rini . E janë në rend poshtë Rini: * Rini e urës në Konstanz, të Vjetër Rini urë për të drejtën e Bankës së Rini trafiku rrugor dhe hekurudhor dhe në qendër të qytetit. * Biçikleta urë (Constance), një urë për këmbësorët dhe çiklistët. * Schänzle urë, ura të Reja mbi Rini, një urë për në distancë të gjatë transportit në rrjedhën e shtetit rrugës 33 në drejtim të një Zviceran autostradë. === Vendkalimeve Kufitare (Doganore) === [[Skeda:Kunstgrenze.jpg|parapamje|E ''artificiale të kufirit'' mes Konstanz dhe [[Kreuzlingen]]]] ==== Kryesore të tranzicionit ==== Kryesore të kalimit të kufirit të hapur dhe është në vazhdim e B 33 të ''detyrës në Zviceran autostradës 7'' për Cyrih.<ref>''Zoll passt sich Kunden an.'' </ref> Dogana ''Emmishofer Tor'' kryen procedurat doganore vetëm gjatë kufizuar Orarit të hapjes. Ai lidh dy qytetet e Konstanz dhe Kreuzlingen. [[Skeda:Emmishofer_Zoll_-_Sept._2015.jpg|parapamje|Emmishofer Inç]] ==== Përveç ndryshimeve ==== E ''Perëndisë dashur doganor'' , në të shërbimeve rajonale mes Konstanz-Paradies, Tägermoos dhe dashuria e Perëndisë është përdorur. Këtu është një seksion të kufirit gardh prej 2.5 metra në lartësi, në kujtesë të majtë. Kjo kufitare gardhit ishte e Gjermanëve nga Dimrit 1939/40 të foreclosure të Gjermanisë (për të parandaluar rrjedhjen e informacionit përmes Zvicër, në Francë, dhe për të parandaluar ikjen e hebrenjve dhe të përndjekurve politikë). Historia e Constance që i përkasin Zvicerane territorin Tägermoos është, edhe sot, në bashkëpunim me autoritetet Zvicerane e Konstanz arritur. Dogana ''Kreuzlingen qëllimi'' është për të qetësuar trafikun e përreth zonave të banuara që nga fundi i 2013 në një bazë të gjykimit dhe pasi që të Pashkëve 2014 përgjithmonë për të motorizuara të trafikut të mbyllura.<ref><span class="cite">[http://www.tagblatt.ch/ostschweiz/thurgau/kreuzlingen/tz-kr/Hauptzoll-bleibt-fuer-Fahrzeuge-gesperrt;art123852,3661963 ''Hauptzoll bleibt für Fahrzeuge gesperrt.'']&#x20;</span></ref><ref><span class="cite"><meta />[http://www.tagblatt.ch/ostschweiz/thurgau/kantonthurgau/tz-tg/Hauptzoll-zwischen-Kreuzlingen-und-Konstanz-bleibt-zu;art123841,3786555 ''Hauptzoll zwischen Kreuzlingen und Konstanz bleibt zu.'']&#x20;</span></ref> ==== Këmbësorë/Biçikletë Vendkalimeve ==== E kalimit kufitar ''pak Venecia'' është e vendosur direkt në lakefront dhe është vetëm për këmbësorët dhe çiklistët hapur: Në varg prej rreth 280 Metra të gjatë pjesë e Zvicrës gjermane të kufirit shtetëror në Gjirin e Constance (''pak Venecia'') në mes të Konstanz dhe Kreuzlingen, në vjeshtë të vitit 2006, në kufirin gardh për të prishur. Në vend të kësaj, ajo ishte në 22. Në prill të vitit 2007, ''je kufitare, Konstanz/Kreuzlingen,'' të drejtën për të kufirit (gjysma gjermane, gjysma tjetër është në territorin Zviceran) me 22 skulptura e artistit Johannes Dörflinger në transmetim. E kalimit kufitar ''livadh rrugë'' vetëm për këmbësorët dhe çiklistët e hapur. Rruga mbart në Konstanz dhe Kreuzlingen fushën me të njëjtin emër. === Media === * Eva Mattes dhe Sebastian Bezzel identifikuar si ''Klara Blum'' dhe ''Kai Perlmann'' në të ARD-krimit seri Tatort Konstanz dhe liqeni Constance. ==== Gazeta e përditshme ==== * Südkurier me disa lokale botimet ==== Gazetë e përjavshme ==== * Konstanzer Anzeiger, Hg.: Treguesi Südwest GmbH (Südkurier) ==== Dy Javore Lë ==== * Konstanz Të Qytetit Të Revistës, Hg.: Südkurier (Mars 2007) * Qlt (fillimisht "kultura e fletëve"), botues Rößler & partners ==== Muajin e revistës ==== * theks – revistë për qytetin e Madh, Constance, ed.: akzent Verlags GmbH (i takon botuesi i Swabian gazetë Schwäbischer Verlag) * Re herë – ruse-gazetës gjermane në Konstanz për të gjitha grupet e ruse-folëse popullsisë, lajmet e fundit nga jeta kulturore e Rajonit të liqenit Constance, çështjet e integrimit, Fesë dhe arsimit, EDS. Tatiana Reichert/klub të Ri kohët e.&#x20;V./ Shoqata ruse e shkollës "Znaika" e.&#x20;V. Konstanz * Gazeta ruse – gazetë e rajonit të liqenit Constance për gjermano-ruse kulturore të kuptuarit, ruajtjen e gjuhes ruse dhe kulturës, Forumin e ruse-Folëse Hg.: Alina Titova/ruse-e Klubit.&#x20;V. Konstanz, gazeta ruse ==== Ish-në Konstanz të bazuar në publikime të ==== * Futbollit magazina kicker ishte në Konstanz, Gjermani nga Walther Bensemann themeloi dhe botoi për herë të parë * E1NS – pafundme revistë për Konstanz | Kreuzlingen u shfaq 2010-2012 në Konstanz dhe fqinj [[Kreuzlingen]] 14, përditshme revistë. ==== Radio dhe televizioni ==== Konstanz është selia e radio stacioni lokal Radio, radio detare, gjithashtu, e transmetuar studiot e SWR liqenin e Constance për radion dhe Radio 7 . Që nga viti 2005 nuk është i Lirë në Radio valë Radio polic. Organi i studentëve është anë e Universitetit Radio Knatterton dhe studenti TV Campus TV, dhe peshkatar e nuses-të-të me mediat e tyre të përfaqësuara. Gjithashtu rajonale [[Televizioni|VETË stacioni,]] Regio Bodensee është një Studio në Konstanz të përfaqësuar. === Arsimi === Në vitin 1966, Universiteti i Konstanz është më i vogël dhe më e vogël e nëntë të ashtu-quajtur në universitetet elitare, me lëndët e tjera mësimore, të Shkencave Humane, drejtësisë, Ekonomisë dhe Shkencave administrative. Për më tepër, që nga viti 1971, Universitetin e Shkencave të aplikuara, tani Universitetin e teknologjisë, të biznesit dhe të projektimit, të cilëve më të hershme të paraardhësi institucioni, një inxhinieri të shkollës, deri në vitin 1906. Si rezultat i reformuar kishat në baden-württemberg të arsimit të lartë akti mban FH, që nga viti 2006, zyrtarisht i quajtur në hochshule Konstanz Technik, Wirtschaft und Gestaltung (HTWG), dhe zyrtar ndërkombëtar për përcaktim ''të Konstanz, Universitetin e Shkencave të Aplikuara''. Në Konstanz Universitetin e Shkencave të aplikuara është e lidhur në Akademinë Teknike në Konstanz gGmbH ATK-së. Instituti për vazhdimin e shkollimit të tyre akademik, ishte nga Stifterverband gjerman shkencës, në një garë kombëtare si "më e Mirë gjermane e Universitetit në aspektin e arsimit," të shkëlqyer. Teknike të Akademisë në Konstanz, ka selinë në Seminar dhe konferencën e qendrës "Villa Rheinburg" në afërsi të menjëhershme të Kampusin e HTWG. Që nga viti 2012, biznesit Ekonomia e mjedisit Universitar, Nürtingen-Geislingen, me ''liqenin Constance Kampus,'' një vend në Konstanz, Gjermani. Që nga viti 2015 ka ''të gjitha brook University'' (pasardhëse e Shkencor i Universitetit të Lahr (WHL)) e ka të regjistruar zyrën në Konstanz. Në Konstanz 43 fëmijë kujdesin ditor të pajisjeve, duke përfshirë kopshtet, ditë-për qendra të kujdesit, shtëpitë e pleqve, qendrat ditore dhe crèches. Për shkollën e arsimit mban të qytetit shtatë shkolla fillore (Allmannsdorf, gjë elsdorf, të shkollës fillore në Haidelmoos, të shkollës fillore Në Wallgut, Litzelstetten, Wollmatingen dhe Sonnenhalde-shkolla fillore), katër bazëdhe shkolla fillore (berchen të shkollës është Wollmatingen, Gebhard-shkollën fillore dhe të mesme, fillore dhe shkollë të mesme në Shën Stefanit sheshi dhe shkollës fillore dhe të mesme me Werkrealschule Dettingen). Fillore dhe shkollën e mesme (vajzat në shkollë të lartë Zoffingen), një tjetër në shkollë të lartë (Theodor-Heuss-Realschule) dhe është themeluar në vitin 1976 në Geschwister-Scholl-Schule, një shkollë kompleks, shkolla llojet Hauptschule, Realschule, Gjimnaz, dhe një shkollë e ndër-orientimi fazë (klasa 5/6). Tre shkolla trena në ditë të udhëtojnë zërat për një pjesë të përmbajtjeve mësimore. Gjithashtu, një shkëmbim në mes trenave në vitet e para. Janë pesë [[Gjimnazi|shkolla të mesme]], 1604, e themeluar Heinrich-Suso-Gjimnazi (klasike), në vitin 1830, themeloi Alexander-von-Humboldt-Gjimnazi (matematikore-natyrore Shkencave, neusprach-letrare-artistike, sociale, shkencore), si dhe 1859-ndërtuar Ellenrieder-Gjimnazi (neusprach), shkollën e mesme ekonomike dhe Teknike të shkollave të mesme. Përveç kësaj, nuk është një muzikë e shkollës. Në rrethin e Constance është fitues i të cilit malit-të shkollës Tregtare të shkollës (shkollave profesionale, të shkollave profesionale, Kolegji profesional, BVJ, dhe shkollën e biznesit) dhe Zeppelin-komerciale të shkollës (shkollave profesionale, shkollat profesionale, shkollat tregtare dhe Teknike shkolla e lartë), si dhe të rainbow-in e shkollës për fizikisht dhe me të meta mentale, shkolla për të Sëmurët dhe të shkollës të fëmijëve të kopshtit për personat me aftësi të Konstanz. Për më tepër, ka ende një shkollë të veçantë (Comenius-shkollë) Një numër i shkollave private të plotë të shkollës ofrojnë në Konstanz. Kështu që nuk është një natë e shkollës, një infermierinë shkollë e profesional, trajnime të avancuara të punës për punën dhe të mirëqenies, Bio-bukuri e shkollës Dr. Gümbel Konstanz-Meersburg, pa Pagesë, aktive të shkollës për të Gjallë e të Mësuarit (shkolla fillore), Inlingua shkolla e gjuhës, artit shkollës në Akademinë e artit dhe Dizajnit, të shkollës së fizioterapisë Konstanz GmbH, një të veçantë të arsimit të kopshtit për të paaftët fizikisht, Säntis-shkolla e asistencës arsimore dhe shkollat për shëndetin e fëmijëve dhe të infermierisë në Klinikum Konstanz. Konstanz është selia e një trupi të kombëtar Universiteti i Konstanz-Singen e.&#x20;V. === Sport dhe kohë të lirë objektet === ==== Banjo ==== E Konstanz, me një pjesë të saj e qytetit ka shtatë banjo.<ref>''Bäder.'' </ref> E ''Bodensee-Therme Konstanz'' është më 22. Korrik 2007-hapur banjot termale. Ndërtimi shpenzimet arriti në rreth 25 milionë euro. Ajo ka një pishinë termale me një fëmijë aventurë botë, sauna botë, Spa dhe sporteve në Natyrë, pishinë të (verën).<ref>Katy Cuko: ''Wettbewerb der Wellnesstempel. ''</ref> është me 384.752 vizitorëve në vitin 2014, e më të vizituara në dush në Konstanz, Gjermani. Brenda pishinë në Rini është përdorur për të Shkollës dhe klubi i sportit. Rini e Shpejtë është të paguar një pishinë dhe kishte 17.168 vizitorëve në vitin 2014.<ref>Christopher Pape und Georg Geiger: ''Wo das Baden Tradition hat.'' </ref><ref>[http://www.suedkurier.de/ab-zum-baden./Rheinstrandbad-Konstanz-Mitten-in-der-City;art372448,3357926 ''Rheinstrandbad-Konstanz-Mitten-in-der-City'']. </ref> Më banjo janë: * Schwaketenbad (179.782 vizitorët në 2014 – djegur deri në themel në 4. Korrik 2015) * Plazh gjë elsdorf (përafërsisht 45.600 vizitorët në 2014) * E Lido Bri (përafërsisht. 140.800 vizitorët në 2014) * Strandbad Litzelstetten (rreth 22.700 vizitorët në 2014) * Strandbad Wallhausen (përafërsisht. 73.700 vizitorët në 2014) == Personalitete == == Imazhe panoramike == == Të tjera == Constance është gjithashtu pjesë e Überlinger liqenit, përballë lule ishullin e Mainau. Ju do të jetë një vit shumë se një Milion turistë vizituan. Konstanz është qyteti i parë në Gjermani me një rrugë të reja sistemin e ndriçimit. Kështu, qytetarët në rrethin allmannsdorf 23 në rrugë dritat me shtytje e një butoni për të aktivizuar. Pas 15 minuta, ndriçim LED automatikisht.<ref><cite style="font-style:italic">[http://www.suedkurier.de/region/kreis-konstanz/konstanz/Neu-Strassenlaternen-gehen-auf-Knopfdruck-an;art372448,4003416 Neu.]</cite></ref> Punishte Haltnau mes Meersburg dhe Hagnau është pjesë e spitalit, punishte vazhdimësinë, në mënyrë që një verë nga deti Burger vend në Konstanz është krijuar (Wendelgard-Thotë). Në zonën kufitare Qendrore asischen malet e Hindukush, Pamir dhe Karakoram , nuk është një 5902&#x20;m të larta malore me emrin "Constancia Sar" (Konstanz-samit). Patronit Shën e qytetit është Pelagius i Aemona. == Ecën në Konstanz == === Nga porti në Staad === Nga porti në qytet kopsht, në Susosteig gjatë në ishullin hotel (cloister të parë!) përgjatë Hekurudhave të pista në urën mbi Rini. Në anën tjetër në liqenin e rrugës poshtë dhe të vazhdojë përgjatë liqenit. Përfaqësuesi ndërtesat e historicism së bashku pjesën e parë të Seestraße, pastaj vila moderne densification së bashku për të ''Hörnle'', të mëdha, të lirë pishinë në natyrë. Aty në një liqen, në Loretto pyjeve, të fundit të ujit të bimëve për të Staad – në vendin e makinave-traget Konstanz–Meersburg, ose pak më lart ardhshëm të birrarisë në Hohenegg. === Përgjatë kufirit të Bahun === Në Konstanz anën Emmishofer inç përgjatë kufirit të Bahun, atëherë në Perëndi në vend inch (paneli në strukturën dhe funksionin e kufirit gardh) që të kalojnë kufirin dhe në Zviceran anën tjetër në gojën e ''Saubachs'' në Seerhein. Mbrapsht në Gotttlieber inç, ndoshta në gjermanisht anë të "Schänzle" në Rini, nuk përgjatë bregut të urës mbi Rini. === Nga tregu, sipas Perëndisë === Nga port në treg, firma rrugën e Perëndisë, preferojnë rrugë. Në fund të kësaj rruge është B33n nëpërmjet një këmbësore ura e kalimit, dhe menjëherë pas kësaj, Perëndia preferojnë doganore në Zvicër ka ndodhur (e vjetër kufitare gardh). Rreth 400 metra pas kufirin e footpath në drejtim të Rini marrë. Rruga të çon në afërsi të natyrshme të Bankës në drejtim të dashurisë së Perëndisë. Në rrugë, pak përpara se dashuria e Perëndisë është ish-të ujit të kalasë, e sot është Schloss Gottlieben me dy kulla prej shekullit të 14-të. Shekulli. Nga dashuria e Perëndisë është varkë për të Konstanz. === Rruga e St. James === [[Skeda:Jakobsweg-Schwabenweg,_Start_beim_Konstanzer_Münster.jpg|parapamje|Camino de Santiago/Schwabenweg, të Fillojë në Konstanzer Münster]] Në Konstanz skajet e Ulm herführende sipërme Swabian rrugën e St. James dhe Tübingen herführende Nëpërmjet Beuronensis. Si Schwabenweg e Camino de Santiago me një gol në [[Spanja|spanjoll]] [[Santiago de Compostela|Santiago të kompostelës]] nga Konstanzer Münster Katedralen e saj me Mauritius rotunda më shumë rreth Hofhalde dhe përmes të cilit e malit të rrugës deri në Zviceran kufirit. Nga atje, ai të çon në Thurgau, dhe të tjera kantonet Zvicerane. Distanca nga Konstanz në Santiago të kompostelës është 2340 km. == Shih edhe == * Gjykata Z. kabinë në Kantonit të Thurgau * Historia e Kantonit të Thurgau * Portal:Liqeni Constance == Letërsi == * [[iarchive:DieChronikenDerStadtKonstanz|Ph. Ruppert: ''E vjetër Konstanz me shkrim dhe me penë. Kronikat e qytetit të Konstanz.'' Strukturën E Klubit, Konstanz, 1891]] * Theodor Ludwig: ''E Konstanz historiografinë deri në moshën 18 vjeç. Shekulli''. Disertacionit. Trübner, Strasburg, 1894. * Jozef Laible: ''historia e qytetit të Konstanz''. Ackermann, Constance Vitin 1896, Autengruber dhe Hrdina, Offenbach, 2000 (Ribotim), ISBN 3-934743-17-X. * Wilhelm Martens: ''historia e qytetit të Konstanz.'' Karl Geß, Shitësve Me Shumicë. Hofbuchhändler, Konstanz, 1911. * Josef Tjetër: ''Nga fillimet e librit shtypjen në Konstanz''. Në: ''Konstanzer Zeitung.'' Numër të caktuar të 200-vjeçare festë e Konstanzer Zeitung. Reuss & Itta, Constance, 1928. * Oto Feger: ''histori e Vogël e qytetit të Konstanz''. 3., unv. Edicioni. E Rosgarten, Konstanz, 1972, ISBN 3-87685-050-9. * Herman Fiebing: ''Konstanz shtypjen dhe botuese e shekuj më parë. Kontribut për historinë e saj që nga fillimet e deri në fillimin e shekullit të 19. Shekulli''. Shtypjen dhe botuese institucioni i Konstanz, Konstanz, 1974, ISBN 3-87940-046-6. * Alexander-von-Humboldt-Gjimnazi (Hrsg.): ''E Shkollave Publike, Zeppelin-Oberrealschule. Alexander-von-Humboldt-Gjimnazi, 1930-1980.'' Konstanz 1980, ISBN 3-7977-0060-1. * Richard Friedenthal: ''Jan Hus. E heretik dhe shekullit të revolucionit, të luftërave''. 2. Ed. Piper, Mynih, 1987, ISBN 3-492-10331-6. * Elmar B. Fetscher: ''E Constance kryetari Karl Hüetlin dhe koha e tij (1832-1849)''. Südkurier, Konstanz 1988, ISBN 3-87799-085-1. * Helmut Maurer u.&#x20;a.: ''historia e qytetit të Konstanz.'' 6 Bzha-së. Stadler, Konstanz, 1989-1995, ISBN 3-7977-0182-9. * Bruno Helmle: ''kujtime dhe mendimet e një kryetari''. Stadler, Konstanz 1990, ISBN 3-7977-0222-1. * Städtische Museen Konstanz, Rosgarten Muzeu (Hrsg.): ''E stampuara shekuj. Konstanz si Austriak qytetin e 1548-1806''. Constance Muzeut Journal. Të qytetit Muze, rosgarten Muze, Constance, 1996, ISBN 3-929768-01-1. * Erich Bloch: ''historia e Judenjve e Constance, në shekullin e 19-të. dhe 20. Shekulli. Një Dokumentacion''. 3., unv. Edicioni. Stadler, Konstanz, 1996, ISBN 3-7977-0355-4. * Hanna Sophia Perandorisë: [http://www.ub.uni-konstanz.de/kops/volltexte/2004/1178/ ''studimet e jetës së përditshme në Konstanz, Gjermani 1945-1949''.] Tezës Master, Universiteti I Konstanz, 2004. * Ralf Seuffert: ''Konstanz – 2000 Vjetëve Të Historisë''. UVK, Konstanz, 2003, ISBN 3-89669-922-9. * Gert Zang: ''histori e Vogël e qytetit të Konstanz''. Braun, Karlsruhe, Gjermani 2010, ISBN 3-7650-8588-X. * Eva Maria Bast, Heike Thissen: ''sekretet e shtëpisë. E Konstanz.'' Edicioni Südkurier, Konstanz, 2011. ISBN 978-3-00-035899-9. == Media == * ''E Konstanz. Portave, Kullat, Ëndrrat. E Hapur Për Botën E Konstanz.'' Në: SWR e 23. Në mars të vitit 2010, 22:00-22:30, ngarje kohë, mënyra se si. SWR 2010. (E vjetër Rini ura, më e ulët Burg, kalimi në Kreuzlingen, feve, Huss, pengesë, rosgarten Muze). == Weblinks == * [http://www.konstanz.de/ Faqja zyrtare e qytetit të Konstanz] * <span>Helmut Maurer:</span>&#x20;[http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/d/D7046.php Konstanz (qytet)]&#x20;<span>në</span>&#x20;enciklopedi Historike e Zvicrës * [http://www.konstanz-magazin.de/Fotostrecken/knportrait2/index.php Foto Galeria E Konstanz] * [http://www.bodenseebibliotheken.de/links/orte/konstanz/konstanz.html Konstanz, Link Directory, Të Kulturës, Të Arsimit, Të Historisë] == Referenca dhe shënime == <references /> cgx9qcvp2uq8dvdsrq62dmzzjl8z77l 0 229285 2470436 2458444 2022-08-27T21:32:19Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Apple Trees - panoramio (2).jpg|parapamje]] [[File:Sad wiśniowy w Piasecznie.jpg|thumb]] [[Skeda:Marker-Miller Orchards A - Sarah Stierch.jpg|parapamje]] '''Pemëtaria''' është një degë e rëndësishme e ekonomise bujqësore, e cila studion dhe trajton veprimtarine jetësore dhe prodhuese të llojeve të ndryshme të [[Fruti|pemëve frutorë]] në kushtet e caktuara të mjedisit. Kjo behet me qellim të marrjes së prodhimeve sa me të larta e të pershtatshme për konsumim, për tregetimin, me kosto sa me të ulet dhe me një fitim sa më të lartë për njësi të siperfaqës.<ref>{{Cite web |url=http://agri.al/fileadmin/agri/downloads/pdf/teknologjia/pemetaria_rendesia_klasifikimi_dhe_ndertimi_njohuri_per_pemetarine.pdf |title=PEMETARIA |url-status=dead |access-date=22 nëntor 2017 |archive-date=8 janar 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200108171820/http://agri.al/cgi-sys/suspendedpage.cgi }}</ref> <ref>{{cite web |url= http://extension.oregonstate.edu/gardening/node/413 |title=Pears can be ripened to perfection |work=extension.oregonstate.edu |year=2011 |author1=Scott, Judy |author2=Sugar, David |name-list-style=amp |access-date=30 gusht 2011}}</ref> <ref> {{Citation|first1=Michel|last1=Chauvet|title=Encyclopédie des plantes alimentaires|edition=Belin|location=Paris|date=2018|pages=878|ISBN=978-2-7011-5971-3|url=https://www.belin-editeur.com/encyclopedie-des-plantes-alimentaires}}</ref> == Llojet e pemëve == == Shih edhe == * [[Fruti]] * [[Lulëtaria]] * [[Botanika]] * [[Bujqësia]] * [[Kopshtaria]] * [[Hortikultura]] == Literatura == * André Louis, ''Traité d’arboriculture fruitière'', Paris, Le Courrier du livre, 1988, {{ISBN|2-7029-0156-5}}. * {{cite book |last=Ferree |first=David Curtis |author2=Ian J. Warrington |title=Apples: Botany, Production and Uses |publisher=CABI Publishing |isbn=978-0-85199-357-7 |year=1999 |oclc=182530169}} * Georges Delbard, ''Les beaux fruits de France'', Paris, Éditions Georges Delbard, 1947, * {{cite book |title=The Book of Pears: The Definitive History and Guide to Over 500 Varieties |url=https://archive.org/details/bookofpearsdefin0000morg |author=Joan Morgan |year=2015 |publisher=Chelsea Green Publishing |isbn=978-1603586665}} * {{cite book| last1=Kohen| first1=Reʼuven| title= he Kibbutz Settlement: Principles and Processes| url=https://books.google.com/books?id=daraAAAAMAAJ| publisher=Hakibbutz Hameuchad | date=1972}} * {{Cite book|last=Lincoln|first=William|title=World Woods in Color|url=https://archive.org/details/worldwoodscolour00linc|location=Fresno, California, USA|publisher=Linden Publishing Co. Inc.|year=207|isbn=978-0-941936-20-0|pages=[https://archive.org/details/worldwoodscolour00linc/page/n32 33], 207}} * {{cite web |url=http://www.ces.ncsu.edu/hil/hil-300-a.html |title=Apple Rootstocks and Tree Spacing |date=shtator 1993 |access-date=1 shtator 2013 |author=ML Parker |publisher=North Carolina Cooperative Extension Service |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130911051127/http://www.ces.ncsu.edu/hil/hil-300-a.html |archive-date=11 shtator 2013 }} == Referime == <references/> == Lidhje të jashtme == * [https://www.researchgate.net/publication/292414746_Pemetaria_Praktike_-_Practical_Pomology Pemëtaria praktike] * [http://ask.rks-gov.net/media/3176/pem%C3%ABtarija-n%C3%AB-republik%C3%ABn-e-kosov%C3%ABs.pdf Pemëtaria në Republikën e Kosovës (2014)] [[Kategoria:Agronomi]] [[Kategoria:Bujqësi]] [[Kategoria:Pemëtari]] ll14erg2pi6f89pptg9i2yrpa8sxbio 0 239524 2470469 2434667 2022-08-28T00:17:21Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --> | name = Firdeusiu | name i vërtetë = {{lang|fa| فردوسی}} | image = Courtpoets1532max.jpg | image_madhësia = 250px | caption = Firdeusi dhe tre vjershëtarët e oborrit ghaznavid | birth_date = c. 940 | birth_place = [[Tus, Iran|Tus]], [[Perandoria Samanide]] | death_date = 1020 | death_place = [[Tus, Iran|Tus]], [[Ghaznavids|Perandoria Ghaznavide]] | occupation = Vjershëtar | genre = Poezi perse, poemë epike | language = Early [[Gjuha perse|Modern Persian]] | movement = | period = [[Samanidët]] and [[Ghaznavidët]] | influences = | influenced = | website = }} [[File:Ferdowsi Square (Tehran).jpg|thumb]] '''Ebu ʾl-Kasim Ferdousi Tusi''' (c. 940-1020), ose '''Firdeusiu''' ishte vjershëtar pers, krijues i ''[[Shahnameja|Shahnamesë]]'' ("''Libri i mbretërve''"), e cila është [[Poezia epike|poema epike]] më e gjatë në botë e krijuar nga një autor i vetëm. Kjo poemë është eposi kombëtar i [[Irani i Madh|Iranit të Madh]]. Firdeusi çmohet si figura më me ndikim në letërsinë perse si dhe një prej figurave më të mëdha në historinë e letërsisë. Ai quhej "Zot i Fjalës" dhe "Shpëtimtar i persishtes". == Jeta == === Familja === Firdeusi leu në vitin 940 në një familje pronarësh tokash (''dehkanë'') në fshatin Paj, pranë qytetit [[Tus, Iran|Tus]], në rajonin [[Horasani|Horasan]] të Perandorisë Samanide, që në ditët e sotme ndodhet në [[Razavi Horasan|Provincën Razavi Khorasan]] në verilindje të [[Irani|Iranit]]. Mbi jetën e hershme të Firdeusit dihet shumë pak. Ai kishte një grua, që me gjasë dinte shkrim e këndim dhe vinte poashtu nga klasa e ''dehkanëve''. Kishte një djalë, i cili vdiq në moshën 37 vjeçare, dhe u vajtua nga Firdeusi me një këngë zie që e futi në ''Shahname''. === Sfondi === Firdeusi i përkiste shtresës së ''dehkanëve''. Këta ishin aristokratë dhe pronarë tokash iranianë, të cilët kishin lulëzuar nën dinastinë sasanide të Persisë (dinastia e fundit që sundoi Persinë para pushtimit islamik). Fuqia e dehkanëve, ndonëse e dobësuar, kishte mbijetuar edhe në epokën islamike e cila pasoi pushtimet islamike të shekullit VII. Dehkanët ishin të lidhur me trashëgiminë letrare para-islamike, meqë me të ishte i lidhur statusi i tyre shoqëror (madje deri në atë masë sa në Shahname nganjëherë "''dehkan"'' përdoret si sinonim për "iranian"). Kështu, ata e panë si detyrë të tyre ruajtjen e traditave kulturore para-Islamike, duke përfshirë edhe rrëfimet për mbretërit legjendarë. Pushtimet islamike të shekullit VII sollën ndryshime të graduale gjuhësore dhe kulturore në rrafshnaltën e Iranit. Nga fundi i shekullit IX, meqenëse fuqia e kalifatit ishte dobësuar, në Iranin e Madh u shfaqën dinasti të shumta vendase. Firdeusi u rrit në Tus, një qytet nën sundimin e Samanidëve, njërës prej këtyre dinastive, të cilët pohonin prejardhje nga gjenerali sasanid Behram Çubin (i përfshirë në Shahname) Burokracia samanide përdorte [[Gjuha perse|persishten e re]], e cila ishte përdorur për të sjellë Islamin në rajonet lindore të botës iraniane dhe zëvendësoi gjuhët vendase. Ata autorizuan përkthimet nga gjuha pahlavi në persishten e re. Guvernatori i Tusit, dehkani [[Abu Mansur Muhammad|Ebu Mensur Muhamet]], kishte urdhëruar ministrin e tij [[Abu Mansur Mamari|Ebu Mensur Mamari]] të ftonte disa dijetarë vendasë për të hartuar një libër të mbretërve (shehnahme) në prozë. Ky u përfundua më 1010. Edhe pse nuk ka mbijetuar deri në ditët e sotme, Firdeusi e përdori atë si burim për epin e tij. Sundimtarët samanidë i mbështesnin poetët e rëndësishëm persë si [[Rudaki]] dhe [[Daqiqi|Dakiki]], dhe Firdeusi ndoqi gjurmët e këtyre shkrimtarëve.{{Citim i duhur}} Të dhënat rreth arsimimit të Firdeusit mungojnë. Duke gjykuar nga ''Shahnameja'', nuk ka ndonjë dëshmi që ai dinte qoftë gjuhën arabe apo gjuhën pahlavi. === Jeta si vjershëtar === Është e mundur që Firdeusi ka shkruar disa vjersha të hershme të cilat nuk kanë mbijetuar. Ai filloi punën në ''Shahname'' rreth vitit 977, duke e menduar si vazhdim të veprës së vjershëtarit [[Daqiqi|Dakiki]], i cili ishte vrarë nga një skllav. Ashtu si Dakiki, Firdeusi përdori si burim ''Shahnamenë'' në prozë nga ʿAbd el-Razzāk. Nën patronazhin bujar të princit Mensur, ai e përfundoi motërzimin e parë të Shahnamesë në vitin 994. Kur ghaznavidët turq përmbysën Samanidët në fund viteve të 990-ta, Firdeusi vijoi punën në poemë, duke rishkruar disa pjesë për t'i thurur lavde sulltanit ghaznavid, Mahmudit. Qëndrimi i Mahmudit ndaj Firdeusit dhe çështja se sa e shpërbleu vjershëtarin, kanë qenë prej kohësh pikë mosmpajtimesh dhe kanë bërë të lindin legjenda rreth vjershëtarit dhe patronit të tij (shih më poshtë). Mahmudi turk mund të ketë qenë më pak i interesuar në rrëfime nga historia e Iranit sesa Samanidët. Pjesët e mëvonshme të Shahnamesë kanë pasazhe që zbulojnë luhatje disponimi të Firdeusit: në disa ai ankohet për pleqërinë, varfërinë, sëmundjen dhe vdekjen e birit të tij, kurse në pasazhe tjera, ai duket më i lumtur. Më në fund, Firdeusi e përfundoi epin e tij më 8 mars 1010. Pothuajse asgjë nuk dihet me siguri mbi vitet e fundit të jetës së tij. === Varri === [[Skeda:Ferdowsi_tomb3.jpg|djathtas|parapamje|Varri i Firdeusit]] Firdeusi u varros në kopshtin e vet, meqenëse  kleriku vendas ia kishte ndaluar varrimin në varrezat e Tusit. Një guvernator ghaznavid i Horasanit ia ndërtoi një mauzole mbi varr ndaj vendi u bë i përnderuar. Varri u rindërtua mes viteve 1928 dhe 1934 nga Shoqëria Kombëtare e Trashëgimisë të Iranit me urdhër të Rezā Shāh, dhe tani është bërë ekuivalent me një vend të shenjtë kombëtar. == Legjenda == Sipas legjendës, Sulltan Mahmud Ghazni i ofroi Firdeusit nga një monedhë ari për çdo kuplet të ''Shahnamesë'' që ai shkruante. Vjershëtari pranoi t'i merrte paratë njëherësh pasi ta kishte përfunduar poemën. Ai e bëri nijet t'i përdorte ato për të rindërtuar digat në vendlindje. Pas një pune tridhjetë vjeçare, Firdeusi përfundoi kryeveprën e tij. Sulltani u bë gati për t'i dhënë atij 60,000 monedha ari, nga një për çdo kuplet, siç ishin marrë vesh. Megjithatë, oborrtari të cilit Mahmudi ia kishte lënë në dorë paratë, e përbuzte Firdeusin dhe e shihte si heretik, prandaj i zëvendësoi monedhat e arta me monedha argjendi. Firdeusi po lahej në hamam kur ia çuan shpërblimin. Me të kuptuar se monedhat ishin nga argjendi dhe jo nga ari, ai ua fali ato pronarit të hamamit, shitësit të pijeve freskuese dhe skllavit që i kishte bartur. Kur oborrtari i tregoi sulltanit për sjelljen e Firdeusit, ai u tërbua dhe kërcënoi ta ekzekutonte atë. Firdeusi iku prej Horasani, pasi kishte shkruar më parë një satirë mbi Mahmudin, dhe kaloi pjesën më të madhe të jetës së mbetur në mërgim. Në fund Mahmudi mori vesh të vërtetën rreth dredhisë së oborrtarit dhe e dëboi ose e ekzekutoi atë. Në këtë kohë, Firdeusi plak ishte kthyer në Tus. Sulltani i dërgoi atij një dhuratë të re prej 60,000 copash ari, por mu kur karvani me para hyri në portat e Tusit, një kortezh mortor doli nga to: poeti kishte ndërruar jetë. == Veprat == ''Shahnameja'' e Firdeusit është epi kombëtar më i shquar dhe më me ndikim në [[Irani|Iran]] dhe në vendet tjera ku flitet persishtja. Ajo është vepra e vetme e mbijetuar e Firdeusit, autorësia e së cilës quhet e padiskutueshme. Ai mund të ketë shkruar edhe poema dhe vjersha tjera por ato nuk kanë arritur deri në ditët e sotme. Një poemë narrative, ''Yūsof o Zolaykā'' (Jusufi dhe Zuleika), një kohë mendohej se ishte e tij, por kjo ide tani është hedhur poshtë me konsensus akademik. Ka pasur gjithashtu spekulime rreth satirës që Firdeusi thuhet se ka shkruar mbi sulltanin Mahmud Ghazni, pasi ai nuk e shpërbleu mjaftueshëm. [[Skeda:Tus_shahnameh.jpg|djathtas|parapamje|Skena nga ''Shehnameja,'' gdhendur në reliev në mauzoleun e Firdeusit në Tus, Iran. ]] == Galeria == <gallery widths="140px" heights="210px" perrow="3"> The Sasanian King Khusraw and Courtiers in a Garden, Page from a manuscript of the Shahnama (Book of Kings) of Firdawsi, late 15th-early 16th century.jpg|Mbreti sasanid Krosavi dhe oborrtarët e tij në kopsht, faqe nga një dorëshkrim i Librit të Mbretërve (Shahnamesë) së Firdeusit, fundi i shek XV-fillim i shek XVI, Muzeu i Bruklin Shahnameh - The Div Akvan throws Rustam into the sea.jpg|Skenë nga Shahnameja: Divi Akvan e hedh Rrustemin në det Bathscene.jpg|Skena e larjes </gallery><gallery widths="220px" heights="150px" perrow="3"> Ferdowsi phoenixferdowsi.jpg|Simurghu, një zog mitik nga Shahnameja, reliev nga mauzoleu i Firdeusit Artaban and Ardashir.jpg|Një skenë nga Shahnameja ku tregohet mbreti i parthëve Artabani duke u përballur me mbretin sasanid Ardashirin </gallery> == Ndikimi == [[Skeda:Ferdowsi_tomb4.jpg|djathtas|parapamje|Mauzoleu i Firdeusit në Tus, Iran]] [[Skeda:Ferdowsi's_verse_1.JPG|djathtas|parapamje|Një nga vargjet e Firdeusit: "Think for your lord's gratification be intellectual and truthful", shkruar në murin e një shkolle në Iran]] Firdeusi është një nga gjigantët e padiskutueshëm të  letërsisë perse. Pas ''Shahnamesë ''së tij, përgjatë shekujve u shfaqën një numër veprash të ngjashme në sferën persisht-folëse. Pa përjashtim, të gjitha veprat e tilla u bazuan në stilin dhe metodën e ''Shahnamesë ''së Firdeusit, por asnjëra prej tyre nuk mundi ta arrijë të njëjtin nam dhe popullaritet  si ajo.{{Citim i duhur}} Firdeusi zë një vend të veçantë në historinë perse për shkak të hapave që bëri në rigjallërimin dhe rigjenerimin e gjuhës dhe traditave kulturore perse. Veprat e tij janë cituar si një komponent thelbësor në vazhdimësinë e gjuhës perse, meqë mundësuan që një pjesë e madhe e gjuhes të mbetej e kodifikuar dhe e paprekur. Në këtë drejtim, Firdeusi tejkalon Nizamin, [[Omer Hajami|Khajamin]], Asadi Tusin dhe figura tjera letrare perse. Shumë iranianë modernë e shohin atë si babain e Persishtes moderne.{{Citim i duhur}} Ndikimi i Firdeusit në kulturën persiane shpjegohet nga Encyclopedia Britannica: : Persët e shohin Firdeusin si më të madhin vjershëtar të tyre. Për gati një mijë vjet, ata kanë vazhduar të lexojnë dhe të dëgjojnë recitime të kryeveprës së tij Shahnamesë, në të cilën eposi kombëtar pers gjeti formën e tij përfundimtare dhe të qëndrueshme. Edhe pse e shkruar 1,000 vjet më parë, kjo vepër është po aq e kuptueshme për një iranian të rëndomtë të sotëm, sa ç'është për një folës të sotëm të anglishtes Bibla në përkthimin King Xhejms. Gjuha, e bazuar ashtu si poezia në darin origjinal, është persishte e pastër e përzier me fare pak arabisht. == Shënime == {{Cite book|title=The Golden Age of Persia|last=Frye|first=Richard N.|publisher=Weidenfield|year=1975}} == Referime == * {{Cite book|title=Shahnameh: the Persian book of kings|url=https://archive.org/details/shahnamehpersian0000fird|last=Ferdowsi|first=Abolqasem|publisher=Viking|year=2006|isbn=0-670-03485-1|chapter=Introduction}} * {{Cite book|title=The Golden Age of Persia|last=Frye|first=Richard N.|publisher=Weidenfield|year=1975|isbn=90-277-0143-1|oclc=460598}} * {{Cite book|title=Literary History of Persia|last=Browne|first=E.G.|year=1998|isbn=0-7007-0406-X|location=Spånga, Sweden}} * {{Cite book|title=History of Iranian Literature|last=Rypka|first=Jan|publisher=Reidel|year=1968|isbn=90-277-0143-1|location=Nyköping, Sweden|oclc=460598}} * {{Cite book|title=Imazh-ha-ye mehr va mah dar Shahnameh-ye Ferdousi (Sun and Moon in the ''Shahnameh'' of Ferdousi|last=Aghaee|first=Shirzad|publisher=I.B.Tauris|year=1997|isbn=91-630-5369-1|location=Spånga, Sweden}} * {{Cite book|title=Nam-e kasan va ja'i-ha dar Shahnameh-ye Ferdousi (Personalities and Places in the ''Shahnameh'' of Ferdousi|last=Aghaee|first=Shirzad|publisher=Harvard University, Center for Middle Eastern Studies|year=1993|isbn=91-630-1959-0|location=Nyköping, Sweden}} * {{Cite book|title=Ancient Persia|last=Wiesehöfer|first=Josef|last2=Harrop|first2=W. Scott|publisher=I.B.Tauris|year=2008|isbn=1-86064-675-1}} * {{Cite book|title=Ferdowsi: a critical biography|url=https://archive.org/details/ferdowsicritical0000shah|last=Shahbazi|first=A. Shapur|publisher=Harvard University, Center for Middle Eastern Studies|year=1991|isbn=0-939214-83-0|location=Kolkata}} * {{ISBN|978-93-81324-10-3}} * {{Cite book|title=Great Poets of Classical Persian|last=Chopra|first=R. M.|publisher=Sparrow|year=2014|isbn=978-81-89140-75-5|location=Kolkata}} <div class="cx-template-editor-source-container" lang="en" dir="ltr" style="display: none;"><div class="cx-template-editor-source"><div class="cx-template-editor-title" title="This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.">Cite book</div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="title" class="cx-template-editor-param-key">Title</span><span data-key="title" title="The title of the book; displays in italics" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="title" style="position: relative;">Great Poets of Classical Persian</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="last" class="cx-template-editor-param-key">Last name</span><span data-key="last" title="The surname of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="last" style="position: relative;">Chopra</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="first" class="cx-template-editor-param-key">First name</span><span data-key="first" title="Given or first name, middle names, or initials of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="first" style="position: relative;">R. M.</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="publisher" class="cx-template-editor-param-key">Publisher</span><span data-key="publisher" title="Name of the publisher; displays after title" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="publisher" style="position: relative;">Sparrow</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="year" class="cx-template-editor-param-key">Year of publication</span><span data-key="year" title="Year of the source being referenced; use 'date' instead, if month and day are also known" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="year" style="position: relative;">2014</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="isbn" class="cx-template-editor-param-key">ISBN</span><span data-key="isbn" title="International Standard Book Number; use the 13-digit ISBN where possible" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="isbn" style="position: relative;">978-81-89140-75-5</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="location" class="cx-template-editor-param-key">Location of publication</span><span data-key="location" title="Geographical place of publication; usually not wikilinked; omit when the publication name includes place" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="location" style="position: relative;">Kolkata</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="authors" class="cx-template-editor-param-key">Authors list</span><span data-key="authors" title="List of authors as a free form list. Use of this parameter is discouraged, &quot;lastn&quot; to &quot;firstn&quot; are preferable. Warning: do not use if last or any of its aliases are used." class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="authors" style="position: relative;">Chopra</div></div></div></div><div class="cx-template-editor-source-container" lang="en" dir="ltr" style="display: none;"><div class="cx-template-editor-source"><div class="cx-template-editor-title" title="This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.">Cite book</div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="title" class="cx-template-editor-param-key">Title</span><span data-key="title" title="The title of the book; displays in italics" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="title" style="position: relative;">Great Poets of Classical Persian</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="last" class="cx-template-editor-param-key">Last name</span><span data-key="last" title="The surname of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="last" style="position: relative;">Chopra</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="first" class="cx-template-editor-param-key">First name</span><span data-key="first" title="Given or first name, middle names, or initials of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="first" style="position: relative;">R. M.</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="publisher" class="cx-template-editor-param-key">Publisher</span><span data-key="publisher" title="Name of the publisher; displays after title" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="publisher" style="position: relative;">Sparrow</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="year" class="cx-template-editor-param-key">Year of publication</span><span data-key="year" title="Year of the source being referenced; use 'date' instead, if month and day are also known" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="year" style="position: relative;">2014</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="isbn" class="cx-template-editor-param-key">ISBN</span><span data-key="isbn" title="International Standard Book Number; use the 13-digit ISBN where possible" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="isbn" style="position: relative;">978-81-89140-75-5</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="location" class="cx-template-editor-param-key">Location of publication</span><span data-key="location" title="Geographical place of publication; usually not wikilinked; omit when the publication name includes place" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="location" style="position: relative;">Kolkata</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="authors" class="cx-template-editor-param-key">Authors list</span><span data-key="authors" title="List of authors as a free form list. Use of this parameter is discouraged, &quot;lastn&quot; to &quot;firstn&quot; are preferable. Warning: do not use if last or any of its aliases are used." class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="authors" style="position: relative;">Chopra</div></div></div></div><div class="cx-template-editor-source-container" lang="en" dir="ltr" style="display: none;"><div class="cx-template-editor-source"><div class="cx-template-editor-title" title="This template formats a citation to a book using the provided bibliographic information (such as author and title) as well as various formatting options.">Cite book</div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="title" class="cx-template-editor-param-key">Title</span><span data-key="title" title="The title of the book; displays in italics" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="title" style="position: relative;">Great Poets of Classical Persian</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="last" class="cx-template-editor-param-key">Last name</span><span data-key="last" title="The surname of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="last" style="position: relative;">Chopra</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="first" class="cx-template-editor-param-key">First name</span><span data-key="first" title="Given or first name, middle names, or initials of the author; don't wikilink, use 'authorlink'; can suffix with a numeral to add additional authors" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="first" style="position: relative;">R. M.</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="publisher" class="cx-template-editor-param-key">Publisher</span><span data-key="publisher" title="Name of the publisher; displays after title" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="publisher" style="position: relative;">Sparrow</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="year" class="cx-template-editor-param-key">Year of publication</span><span data-key="year" title="Year of the source being referenced; use 'date' instead, if month and day are also known" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="year" style="position: relative;">2014</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="isbn" class="cx-template-editor-param-key">ISBN</span><span data-key="isbn" title="International Standard Book Number; use the 13-digit ISBN where possible" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="isbn" style="position: relative;">978-81-89140-75-5</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="location" class="cx-template-editor-param-key">Location of publication</span><span data-key="location" title="Geographical place of publication; usually not wikilinked; omit when the publication name includes place" class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="location" style="position: relative;">Kolkata</div></div><div class="cx-template-editor-param"><div class="cx-template-editor-param-title"><span id="authors" class="cx-template-editor-param-key">Authors list</span><span data-key="authors" title="List of authors as a free form list. Use of this parameter is discouraged, &quot;lastn&quot; to &quot;firstn&quot; are preferable. Warning: do not use if last or any of its aliases are used." class="cx-template-editor-param-desc"></span></div><div class="cx-template-editor-param-value" data-key="authors" style="position: relative;">Chopra</div></div></div></div> * Waghmar, Burzine and Sharma, Sunil (2016). Firdawsi: a Scholium. In Sunil Sharma and Burzine Waghmar, eds. ''Firdawsii Millennium Indicum: Proceedings of the Shahnama Millenary Seminar, K R Cama Oriental Institute, Mumbai, 8-9 January, 2011'', pp 7-18. Mumbai: K. R. Cama Oriental Institute, {{ISBN|978-93-81324-10-3}}978-93-81324-10-3. {{Cite book|title=The Golden Age of Persia|last=Frye|first=Richard N.|publisher=Weidenfield|year=1975}} [[Kategoria:Iranianë]] [[Kategoria:Vdekje 1020]] [[Kategoria:Poetë]] 8ys4hssicqakn9r7e9yjliw3byfhyif 0 244456 2470434 2456832 2022-08-27T21:23:42Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Open_Science_-_Prinzipien.png|parapamje|320x320px| Gjashtë parimet e hapur dhe e shkencës<ref>[http://openscienceasap.org/open-science/ Was ist Open Science?] online 23.06.2014 from OpenScience ASAP</ref>]] '''Shkenca e hapur''' është e lëvizjes për të bërë kërkime shkencore, e të dhënave dhe shpërndarjen e arritshme për të gjithë nivelet e një kureshtar të shoqërisë, amator apo profesional. Ajo përfshin praktika të tilla si botuese e hapur kërkimore, fushata për një qasje të hapur, duke i nxitur shkencëtarët për të praktikuar hapur fletoren e shkencës, dhe në përgjithësi duke e bërë atë më të lehtë për të publikuar dhe për të komunikuar njohuritë shkencore. Shkenca e hapur filloi të shekullit të 17-të me ardhjen e akademik journal, kur shoqëror të kërkesës për qasje në njohuri shkencore arritur në një pikë ku ajo u bë e nevojshme për grupet e shkencëtarët që të ndajnë burimet<ref>[https://www.academia.edu/download/38678263/Open_Science_open_issues_Digital.pdf#page=190 Machado, J. "Open data and open science". ''In'' Albagli, Maciel & Abdo. "Open Science, Open Questions", 2015]{{Lidhje e vdekur}}</ref> me njëri-tjetrin në mënyrë që ata të mund të së bashku të bëjnë punën e tyre. Në kohët moderne nuk ka debat në lidhje me shkallën në të cilën informacioni shkencor duhet të jenë të përbashkëta.{{sfn|Nielsen|2011|p=198-202}} E konfliktit në mes dëshirën e shkencëtarëve të ketë qasje të përbashkët të burimeve kundrejt dëshirës së individit subjekteve të fitimit, kur entet e tjera marrim nga burimet e tyre. Përveç kësaj, statusin e qasjes së hapur dhe resurset që janë në dispozicion për promovimin e saj ka të ngjarë të ndryshojnë nga një fushë akademike hetimor për një tjetër<ref>{{Cito web|url=http://openscience.com/|title=OpenScience|website=De Gruyter Open}}</ref>. == Sfond == [[Shkenca]] në përgjithësi është kuptuar si një grumbullimin, analizimin, publikimin, reanalyzing, critiquing, dhe të ripërdorimit të të dhënave. Ithtarët e hapur shkencës identifikuar një numër i pengesave që pengojnë ose mendjen e gjerë dhe shpërndarjen e të dhënave shkencore. Këto përfshijnë financiare paywalls e për-fitimprurëse kërkimore botuesit, kufizimet në përdorimin e aplikuar nga botuesit e të dhënave, të varfër formatimin e të dhënave ose të përdorimit të software-it pronësor, që e bën të vështirë për të ri-qëllim, kulturor dhe ngurrimi për të publikuar të dhënat për frikën e humbjes së kontrollit e se si informacion është përdorur.<ref>{{Cito web|url=https://im2punt0.wordpress.com/2017/03/27/defining-open-science-definitions/|title=Defining Open Science Definitions|date=2017-03-26|accessdate=2017-03-27|website=I&M / I&O 2.0|last=Bosman|first=Jeroen}}</ref> [[Skeda:Os_taxonomy.png|parapamje|320x320px| Shkenca E Hapur Taxonomy<ref>[https://figshare.com/articles/Open_Science_Taxonomy/1508606] online 02.09.2015</ref>]] Sipas të NXITUR taxonomy shkenca e Hapur shpesh mund të përfshijnë aspektet e qasjes së Hapur, Open data dhe [[Lëvizjet me burim të hapur|open source lëvizjes]] përmes të cilës shkenca moderne kërkon software në mënyrë që të procesit të të dhënave dhe informacionit.<ref>{{Cito web|url=http://www.h-online.com/open/features/Open-Source-Open-Science-Open-Source-Science-1365622.html?page=2|title=Open Source, Open Science, Open Source Science|date=26 tetor 2011|accessdate=3 janar 2012|last=Glyn Moody}}</ref> Hapur kërkimore llogaritjen gjithashtu trajton problemin e reproducibility shkencore rezultatet. FOSTER Shkenca e Hapur taxonomy është në dispozicion në [https://web.archive.org/web/20180307082324/https://www.fosteropenscience.eu/about#download RDF/XML] dhe me rezolucion të lartë [https://web.archive.org/web/20180307082324/https://www.fosteropenscience.eu/about#download imazhi]. === Lloje të ndryshme të "Shkenca e Hapur" === Termi "shkenca e hapur" nuk ka një përkufizim fiks ose operationalization. Në njërën anë, ajo ka qenë të referuara si një "fenomen i çuditshëm".<ref>David, P. A. (2008). The historical origins of ‘Open Science’: An essay on patronage, reputation and common agency contracting in the scientific revolution. Capitalism and Society, 3(2), 5.</ref> Në anën tjetër, termi është përdorur për të encapsulate një seri parimesh që synon të nxisë shkencore dhe të rritjes saj plotësuese qasje për publikun. Dy ndikim sociologët, Benedikt Fecher dhe: Sascha Friesike, kanë krijuar të shumta "shkolla e mendimit" që të përshkruajë interpretimet e ndryshme të termit. Sipas Fecher dhe Friesike "Shkenca e Hapur" është një term ombrellë për supozime të ndryshme në lidhje me zhvillimin dhe përhapjen e dijes. Për të treguar termi është multitudinous perceptimet, ata dallojnë mes pesë Shkenca e Hapur shkollat e mendimit: ==== Infrastruktura E Shkollës ==== Infrastruktura shkollore është e bazuar në supozimin se "efikas" hulumtimi varet nga disponueshmëria e mjeteve dhe aplikimet. Prandaj, "qëllimi" i shkollës është që të promovojë krijimin e hapur në dispozicion në platforma, mjetet dhe shërbimet për shkencëtarët. Prandaj, infrastruktura shkollore është e shqetësuar me infrastrukturën teknike që nxit zhvillimin e reja dhe zhvillimin e kërkimit praktikat nëpërmjet përdorimit të internetit, duke përfshirë përdorimin e softuerit dhe aplikacioneve, përveç konvencionale rrjetet kompjuterike. Në këtë kuptim, infrastrukturën e shkollës përket shkenca e hapur si një sfidë teknologjike. Infrastruktura shkollore është i lidhur ngushtë me nocionin e "cyberscience", i cili përshkruan prirje për të zbatuar teknologjitë e informimit dhe komunikimit për kërkime shkencore, e cila ka çuar në një miqësore zhvillimin e infrastrukturës shkollore. Specifike elemente të këtij prosperitetit përfshijnë rritjen e bashkëpunimit dhe ndërveprimit në mes të shkencëtarëve, si dhe zhvillimin e "hapur-burim i shkencave" praktika. E sociologë të diskutuar dy qendror trendet në Infrastrukturën e shkollës: 1. Të shpërndarë informatikë: Ky trend përfshin praktikat që të transferojmë kompleks, procesi i rëndë shkencore informatikë rrjetit të vullnetarëve të kompjuterëve në mbarë botën. Shembujt që sociologët e citoj në letrën e tyre është e Hapur Shkencës Rrjetit, e cila mundëson zhvillimin e projektet e mëdha që kërkojnë të lartë të vëllimit të dhënat e menaxhimit dhe të përpunimit, e cila është arritur përmes një shpërndarë në rrjetin kompjuterik. Për më tepër, rrjet i siguron mjetet e nevojshme që shkencëtarët mund të përdorni për të lehtësuar këtë proces. 2. Sociale dhe Rrjetet e Bashkëpunimit për Shkencëtarët: Ky trend përfshin zhvillimin e softuerit që e bën të ndërveprimit me studiues të tjerë shkencore dhe bashkëpunime shumë më e lehtë se sa tradicionale, jo dixhitale praktikave. Në mënyrë të veçantë, trendi është e fokusuar në implementimin e reja të Web 2.0 mjete për të lehtësuar hulumtimin e aktiviteteve të lidhura me të në internet. De Roure dhe kolegët (2008) <ref>De Roure, D., et al. (2008). myExperiment: defining the social virtual research environment. In IEEE (pp. 182–189). Available at: http://ieeexplore.ieee.org/lpdocs/epic03/wrapper. htm?arnumber=4736756.</ref> lista një seri prej katër kyçe, aftësitë për të cilat besojnë që përbëhet Social Research Virtual Mjedisit (SVRE): * E SVRE duhet kryesisht të ndihmës menaxhimin dhe ndarjen e hulumtimit të objekteve. Autorët përcaktojnë këto për të të jetë një shumëllojshmëri të dixhitale mallrave të cilat janë përdorur në mënyrë të përsëritur nga hulumtuesit. * Së dyti, SVRE duhet të ketë inbuilt stimuj për studiuesit për të bërë kërkime objekteve në dispozicion në platformë online. * Së treti, SVRE duhet të jetë "e hapur" si dhe "extensible", duke lënë të kuptohet se llojet e ndryshme të dixhitale objekte kompozimin e SVRE mund të integrohet lehtësisht. * Së katërti, autorët propozojnë që SVRE është më shumë se një e thjeshtë të magazinimit mjet për kërkimin e informacionit. Në vend të kësaj, shkencëtarët propozojnë se platforma duhet të jetë "actionable". Që është, platforma duhet të jetë e ndërtuar në mënyrë të tillë që të hulumtimit objekteve mund të përdoret në kryerjen e kërkimeve në krahasim të thjesht duke u ruajtur. ==== Matjen E Shkollës ==== Matjen e shkollës, në pikëpamje të autorëve, ka të bëjë me zhvillimin e metodave alternative për përcaktimin shkencor të ndikimit. Kjo shkollë pranon se matjet e shkencore ndikimi është kyç për një studiues që ka reputacionin, fondet dhe zhvillimit të karrierës. Prandaj, autorët argumentojnë, se çdo ligjërim për të Hapur Shkencës është pivoted rreth zhvillimin e fuqishme masën e shkencore ndikim në moshën dixhitale. Autorët më pas diskutoni tjera të hulumtimit që tregon mbështetje për matjen e shkollës. Tre kyçe rrymat e mëparshme të letërsisë diskutua nga autorët: * Me peer-review është përshkruar si kohë-konsumojnë. * Ndikimi i një artikull, i lidhur me emrin e autorëve të këtij neni, është e lidhur më të tirazhit të revistës, në vend se të cilësisë së përgjithshme të nenit tv. * Re botuese formatet që të janë të lidhura ngushtë në përputhje me filozofinë e Hapur Shkencës janë të rrallë të gjenden në formatin e një gazete, që i lejon për caktimin e ndikimit të faktorit. Prandaj, kjo shkollë argumenton se nuk janë më të shpejtë e ndikimit matjen e teknologjive që mund të llogarisë për një gamë të publikimit llojet si dhe mediat sociale në web mbulimit të një shkencore kontribut për të arritur në një të plotë të vlerësimit se si impactful e shkencës kontribut ishte. Esencë e argument për këtë shkollë është se fshehur përdor si të lexuar, bookmarking, për ndarjen, për të diskutuar dhe vlerësim janë gjurmimi aktivitetet, dhe këto gjurmë mund dhe duhet të përdoret për të zhvilluar një të reja të masës së shkencore ndikim. Ombrellën zhargon për këtë lloj të ri të ndikimit matjet quhet altmetrics, i shpikur në vitin 2011 nga neni Priem et al., (2011).<ref>Priem, J., et al. (2011). Uncovering impacts: CitedIn and total-impact, two new tools for gathering altmetrics (pp. 9–11). In iConference 2012. Available at: http://jasonpriem.org/selfarchived/{{Lidhje e thyer}} two-altmetrics-tools.pdf</ref> në mënyrë domethënëse, autorët të diskutuar dëshmi se altmetrics ndryshojnë nga tradicionale webometrics të cilat janë të ngadalshme dhe të spontane. Altmetrics janë propozuar për të mbështeten në mënyrë më të vendosur e masave që përbëjnë mesazhe të shkurtra, blogs, diskutime, dhe bookmarks. Autorët pretendojnë se ekzistues letërsisë shpesh ka propozuar që altmetrics duhet gjithashtu të encapsulate procesit shkencor, dhe masa e procesit të hulumtimit dhe të bashkëpunimit për të krijuar një të përgjithshme metrike. Megjithatë, autorët janë të qarta në vlerësimin e tyre se disa dokumente të ofrojë metodologjike detaje se si për të arritur këtë. Autorët përdorin këtë dhe në përgjithësi mungesë të provave për të konkluduar që hulumtime në fushën e altmetrics është ende në fillimet e saj. ==== E Shkollave Publike ==== Sipas autorëve, qendrore shqetësim i shkollës është t'i bëjë të shkencës të arritshme për një audiencë më të gjerë. E natyrshme supozimin se kjo shkollë, siç është përshkruar nga autorët, është se reja teknologjitë e komunikimit, të tilla si Web 2.0 i të lejojë shkencëtarët për të hapur deri procesit të hulumtimit dhe të lejojë gjithashtu shkencëtar për të përgatitur më mirë e tyre "produktet e hulumtimit" për interesuara jo-ekspertë. Prandaj, shkolla është e karakterizuar nga dy të gjerë rryma: njëra argumenton për qasjen e procesit të hulumtimit të masave, ndërsa të tjera, argumenton për të rritur qasjen shkencore e produktit për publikun. * Qasje të Procesit të Hulumtimit: teknologjia e Komunikimit i lejon jo vetëm për të vazhdueshëm dokumentacionin e kërkimit, por edhe promovon përfshirjen e ndryshme të jashtme të individëve në vetë procesin. Autorët citojnë një afat të përsëritura në këtë aktuale të hulumtimit; shkenca qytetar. termi është përshkruar si të përcaktimit të një term i cili përfshin pjesëmarrjen e jo shkencëtarë dhe amatorë në hulumtim. Autorët diskutojnë raste në të cilat lojrave mjete të lejojë shkencëtarët për të shfrytëzuar fuqinë e trurit të vullnetarëve të fuqisë punëtore për të drejtuar nëpër disa permutations e proteinave-palosur strukturave. Kjo lejon për shkencëtarët që të eliminojë shumë më bindës proteina të strukturave, ndërsa edhe "pasurimin" e qytetarëve për shkencën. Autorët gjithashtu të diskutojnë një të përbashkët kritika të kësaj qasjeje: amator natyrën e pjesëmarrësve kërcënon të përshkohen shkencore ashpërsi të eksperimentuar. * Comprehensibility Hulumtimi i Rezultatit: Ky lumë e hulumtimit shqetësohet me bërjen e hulumtimit të kuptueshme për një audiencë më të gjerë. Autorët përshkruajnë një mori të autorëve që të promovojë përdorimin e mjeteve konkrete për shkencore të komunikimit, të tilla si microblogging shërbimeve, për të drejtuar përdoruesit të rëndësishme të letërsisë. Autorët pretendojnë se kjo shkollë propozon që është obligim i çdo hulumtuesi për të bërë kërkime të qasshme për publikun. Autorët pastaj të vazhdojë për të diskutuar nëse ekziston një treg në zhvillim për agjentët dhe ndërmjetësuesit e njohurive që përndryshe është shumë e komplikuar për publikun, për të kuptuar lehtësisht. ==== Demokratike Të Shkollës ==== Shkollës demokratike shqetësohet me konceptin e qasjes në njohuri. Në krahasim me duke u fokusuar në qasjen e hulumtimit dhe understandability, avokatët e kësaj shkolle të fokusohet në qasjen e produkteve të hulumtimit të opinionit publik. Qendrore shqetësimin e shkollës është ligjore dhe pengesa të tjera të cilat e pengojnë qasjen e hulumtimit botime shkencore dhe të dhënave për publikun. Autorët argumentojnë se mbështetësit e kësaj shkolle pohojnë se çdo hulumtim produkt duhet të jetë i lirë dhe në dispozicion. Autorët argumentojnë se nocioni themelor i kësaj shkolle është se të gjithë kanë të njëjtë, të barabartë e drejta për qasje në njohuri, sidomos në rastet e shtetit të financuara nga eksperimentet dhe të dhënave. Autorët kategorizojnë dy rrymat qendrore që karakterizojnë këtë shkollë: Qasje të Hapur dhe të Hapur të të Dhënave. * Të Dhënat e hapura: autorët të diskutuar qëndrimet ekzistuese në fushën që ngrini krye kundër idesë se botimin e revistave duhet të pretendojnë të drejtën e autorit mbi të dhënat eksperimentale, e cila parandalon ri-përdorimin e të dhënave dhe prandaj ul e efikasitetit të përgjithshëm të shkencës në përgjithësi. Kërkesa është që revista nuk kanë përdorur të dhënat eksperimentale dhe se duke i lejuar studiues të tjerë për të shfrytëzuar këto të dhëna do të jenë të frytshme. Autorët citojnë të tjera të letërsisë përrenj që zbuloi se vetëm një e katërta e studiuesve bien dakord për të ndarë të dhënat e tyre me studiues të tjerë për shkak të përpjekjeve të nevojshme për pajtim. * Qasje të hapur për Kërkime Botimit: Sipas kësaj shkolle, ka një hendek në mes të krijimit dhe shkëmbimit të dijes. Mbështetësit të argumentojnë, si autorët përshkruajnë, se edhe njohuritë shkencore të dyfishohet çdo 5 vjet, qasje në këtë njohuri të mbetet i kufizuar. Këto mbështetësit e konsiderojnë qasje në njohuri si një domosdoshmëri për zhvillimin njerëzor, veçanërisht në kuptimin ekonomik. ==== Pragmatike Shkollës ==== Pragmatik shkolla e konsideron të Hapur Shkencë, si mundësinë për të bërë njohuri krijimin dhe shpërndarjen më efikase, duke rritur bashkëpunimin gjatë procesit të hulumtimit. Mbështetësit argumentojnë se shkenca mund të jetë i optimizuar nga modularizing procesin dhe hapja e shkencore të zinxhirit të vlerës. 'Të hapur' në këtë kuptim ndjek shumë konceptit të inovacionit të hapur. Marrë për shembull transfertat e jashtme-në (duke përfshirë të jashtëm të njohurive në procesin e prodhimit) dhe brenda-jashtë (spillovers nga ish mbyllur procesi i prodhimit) parimet e shkencës.<ref>Tacke, O., 2010. Open Science 2.0: How Research and Education Can Benefit from Open Innovation and Web 2.0. In T. J. Bastiaens, U. Baumöl, & B. J. Krämer, eds. On Collective Intelligence. Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg, pp. 37–48..</ref> Web 2.0 është konsideruar si një grup të dobishme mjetet që mund të nxisë bashkëpunim (nganjëherë referuar edhe si Shkencë 2.0). Më tej, qytetari shkenca është parë si një formë e bashkëpunimit, që përfshin njohuritë dhe informacionin nga jo-shkencëtarët. Fecher dhe Friesike përshkruajnë ndarja e të dhënave si një shembull të pragmatike shkolla si ajo mundëson studiuesit për të përdorur studiues të tjerë " të dhëna për të vazhduar kërkimet e reja pyetje apo për kryerjen e të dhënave të shtyrë replications. == Histori == Përhapja miratimin e institucionit të revistës shkencore shënon fillimin e konceptit modern të hapur shkencës. Para kësaj kohe shoqëritë detyrojnë shkencëtarët në fshehtë sjellje. === Para të revistave === Para ardhjes së revista shkencore, shkencëtarët kishin pak për të fituar dhe shumë për të humbur nga publikuar zbulimet shkencore.{{sfn|Nielsen|2011|p=172-175}} Shumë shkencëtarëve, duke përfshirë [[Galileo Galilei|Galileo]], [[Johannes Kepler|Kepler]], [[Isak Njutoni|Isak Njuton]], Christiaan Huygens, dhe Robert Hooke, bëri kërkesë për zbulimet e tyre duke i përshkruar ato në gazetat e koduar në anagrams ose cyphers dhe pastaj shpërndarjen e koduar teksti.{{sfn|Nielsen|2011|p=172-175}} qëllimi i Tyre ishte për të zhvilluar e tyre të zbulimit në diçka jashtë të cilat ata mund të përfitojnë, atëherë të zbulojë tyre të zbulimit për të provuar pronësinë, kur ata ishin të përgatitur për të bërë një kërkesë.{{sfn|Nielsen|2011|p=172-175}} Sistemi i nuk e publikuar zbulimet shkaktuar probleme për shkak zbulimet nuk janë ndarë shpejt dhe për shkak se ajo ndonjëherë është e vështirë për discoverer për të provuar prioritet. Njuton dhe [[Gotfried Leibniz|Gottfried Lajbnici]] dy pretenduar prioritet në zbulimin e gur.{{sfn|Nielsen|2011|p=172-175}} Njutonit thënë se ai shkroi në lidhje me gur në 1660s dhe 1670s, por nuk e kanë publikuar deri më 1693.{{sfn|Nielsen|2011|p=172-175}} Lajbnici botuar "Nova Methodus pro Maximis et Minimis", një traktat mbi gur]] në 1684. Debatet mbi prioritet janë të natyrshme në sistemet, ku shkenca nuk është publikuar haptas, dhe kjo ishte problematike për shkencëtarët që të kërkuar për të përfituar nga prioritet.{{Citim i duhur}} Këto raste janë përfaqësues të një sistemi të aristokratike patronazhi në të cilën shkencëtarët marrë fonde për të zhvilluar ose menjëherë gjëra të dobishme ose të argëtojnë. Në këtë kuptim, financimi i shkencës i dha prestigj për mbrojtës në të njëjtën mënyrë që financimi i artistë, shkrimtarë, arkitektë, dhe filozofët e bëri. për Shkak të kësaj, shkencëtarët ishin nën presion për të kënaqur dëshirat e tyre të artit, dhe të dekurajuar nga të qenit të hapur me kërkime, të cilat do të sjellë prestigj për persona të tjerë të tyre të artit. === Shfaqja e akademive dhe revista === Përfundimisht individuale patronazhin e sistemit të pushuar, për të siguruar shkencore të prodhimit të cilën shoqëria filloi ta kërkojë. të Vetëm të artit nuk mund të mjaft të fondit shkencëtarët, të cilët kishin një karrierë të paqëndrueshme dhe të nevojshme të qëndrueshme financimi. E zhvillimit që e ka ndryshuar kjo ishte një prirje për të pool të hulumtimit nga shumë shkencëtarë në një akademi të financuar nga shumta të artit. Në 1660 Angli, themelohet Shoqëria Mbretërore dhe në 1666 francez themeluar në frëngjisht Akademia e Shkencave. Mes 1660s dhe 1793, qeveritë dha njohjen zyrtare të 70 të tjerë të organizatave shkencore të modeluar pas ata të dy akademive.<ref>{{Cite book|title=Science reorganized : scientific societies in the eighteenth century|last=McClellan III|first=James E.|publisher=Columbia University Press|year=1985|isbn=978-0-231-05996-1|location=New York}}</ref> Në 1665, Henri Oldenburg u bë redaktor i Filozofike Transaksionet e Shoqërisë Mbretërore, e para akademike të revistës kushtuar shkencës, dhe fondacioni për rritjen e shkencore dhe botuese.{{sfn|Groen|2007|p=215-216}} Nga 1699 ka qenë 30 revista shkencore; nga 1790 nuk ishin 1052.{{sfn|Kronick|1976|p=78}} Që atëherë botimin e ka zgjeruar edhe më të madh në normat.{{sfn|Price|1986}} === Popullore Shkenca E Shkrimit === E para popullore shkencës periodike në llojin e vet u botua në vitin 1872, nën një sugjerim emër që është ende një vend modern portal për të ofruar shkencës gazetari: Njohura të Shkencës. Revista pretendon të ketë të dokumentuara shpikjen e telefonit, phonograph, dritën elektrike dhe fillimin e teknologjisë automobilistike. Revista shkon aq larg sa të pohojë se "historia e Njohura të Shkencës është një reflektim i vërtetë i njerëzimit progresit mbi të kaluarën 129+ vjet".<ref>http://www.popsci.com/scitech/article/2002-07/history-popular-science</ref> Diskutimet e njohura të shkencës shkrim më shpesh grinden argumentet e tyre rreth disa lloj të "Shkencës Boom". Kohëve të fundit historiographic llogari të njohura të shkencës gjurmët e përmend termin"shkenca bum" të Daniel Greenberg e Shkencës dhe Qeveria e Raporteve në vitin 1979 i cili posited se "revista Shkencore janë duke shpërthyer nga të gjithë. Në mënyrë të ngjashme, kjo llogari diskuton publikimit Kohë, dhe mbulesën e saj histori e Carl Sagan në vitin 1980 si propaganduar pretendojnë se popullore shkenca ka "u kthye në entuziazëm".<ref>Lewenstein, Bruce V. "Was there really a popular science "boom"?." Science, Technology, & Human Values 12.2 (1987): 29-41.</ref> në mënyrë të veçantë, këtë të mesëm llogaritë e pyet pyetja e rëndësishme si për atë që ishte konsideruar si të popullarizuara të "shkencës" për të filluar me. Gazeta pohon se çdo llogari e si njohura të shkencës shkrim bridged hendeku midis të informuar masat dhe eksperti shkencëtarë së pari duhet të konsiderojnë i cili ishte konsideruar si një shkencëtar për të filluar me. === Bashkëpunimi në mes të akademitë === Në kohët moderne shumë akademitë kanë bërë presion punonjësit shkencorë të financohet me fonde publike, universitete dhe institucione kërkimore për t'u angazhuar në një përzierje e ndarjes së hulumtimeve dhe duke e bërë disa nga zhvillimet teknologjike të pronarit. Disa hulumtime produkte kanë potencial për të gjeneruar komerciale të ardhura, dhe në shpresën e kapitalizuar në këto produkte, shumë institucione kërkimore të mbajë në burim të informacionit dhe të teknologjisë të cilat përndryshe do të çojë në përgjithësi përparimi shkencor në qoftë se e tjera të hulumtimit të institucioneve të pasur qasje në këto burime. Kjo është e vështirë për të parashikuar potencial pagesa të teknologjisë apo për të vlerësuar shpenzimet e mbajtjes në burim, por nuk është marrëveshje e përgjithshme që të përfitojnë në ndonjë institucion të vetëm të mbajtur teknologjisë nuk është aq i madh sa që kostoja e mbajtjes në burim nga të gjitha të tjerë të institucioneve kërkimore. == Politikë == Në shumë vende, qeveritë e fondit të disa hulumtimeve shkencore. Shkencëtarët shpesh publikojnë rezultatet e hulumtimit të tyre duke shkruar artikuj dhe dhurimin e tyre për të publikohen në revista shkencore, të cilat shpesh janë komerciale. Entitetet publike siç janë universitetet dhe bibliotekat regjistrohu për këto revista. Michael Eisen, një themelues i Bibliotekë Publike e Shkencës, e ka përshkruar këtë sistem, duke thënë se "tatimpaguesit, të cilët tashmë e paguar për hulumtim do të duhet të paguajnë sërish për të lexuar rezultatet." Në dhjetor të vitit 2011, disa Shteteve të Bashkuara ligjvënësit prezantua një projekt-ligj të quajtur Hulumtimit të Veprave të Veprojë, të cilat do të ndalojnë federale agjencitë e dhënies së granteve me çdo dispozitë e cila kërkon që nenet raportimi për tatimpaguesit e financuara nga hulumtimit të publikuar për të lira për publikun në internet.<ref>{{Cito web|url=http://chronicle.com/article/Hot-Type-Who-Gets-to-See/130403/|title=Who Gets to See Published Research?|date=22 janar 2012|accessdate=12 shkurt 2012|website=[[The Chronicle of Higher Education]]|last=Howard|first=Jennifer}}</ref> Darrell Issa, një bashkë-sponsor i faturës, shpjegoi bill duke thënë se "të financuara Publikisht hulumtim është dhe duhet të vazhdojë të jetë absolutisht në dispozicion të publikut. Ne duhet gjithashtu të mbrojtur vlerën e shtuar për të financohet me fonde publike, hulumtimet nga ana e sektorit privat dhe për të siguruar se nuk ka ende një aktiv komerciale dhe jo-fitimprurëse e hulumtimit të komunitetit."<ref>{{Cito web|url=https://www.theatlantic.com/technology/archive/2012/01/why-is-open-internet-champion-darrell-issa-supporting-an-attack-on-open-science/250929/|title=Why Is Open-Internet Champion Darrell Issa Supporting an Attack on Open Science? - Rebecca J. Rosen|date=5 janar 2012|accessdate=12 shkurt 2012|website=[[The Atlantic]]|last=Rosen|first=Rebecca J.}}</ref> Një përgjigje të këtij ligji u protestave nga disa studiues, ndër ta ishte bojkoti i komerciale botues Elsevier quajtur Kostoja e Njohurive. Holandeze Presidenca e Këshillit të Bashkimit Evropian thirrje për veprim në prill 2016 për të migruar të financuara nga Komisioni Evropian kërkime për të Hapur Shkencës. Komisioneri europian Carlos Moedas prezantoi Shkenca e Hapur Re në Shkenca e Hapur Konferencën në Amsterdam në Prill 4-5. Gjatë këtij takimi gjithashtu Të Amsterdamit Thirrje për Veprim për të Hapur Shkenca u paraqit një dokument i gjallë që përshkruan veprime konkrete për Bashkësinë Evropiane për të lëvizur për të Hapur Shkencës. == Argumente kundër shkenca e hapur == [[Skeda:To_deposit_or_not_to_deposit,_that_is_the_question_-_journal.pbio.1001779.g001.png|parapamje|Të hapur për ndarjen e të dhënave kërkimore nuk është praktikuar gjerësisht]] Argumente kundër shkenca e hapur kanë tendencë për të çuar përpara disa shqetësime. Këto përfshijnë mundësinë që disa studiues të kapitalizojë në të dhëna të tjera studiuesit kanë punuar shumë për të mbledhur, pa mbledhjen e të dhënave të tyre, potenciali për më pak individë të kualifikuar për keqpërdorim të të dhënave të hapura dhe argumente që romani të dhëna janë shumë më kritik se sa riprodhimin ose të përsëritur të vjetër gjetjet. ; Shumë unsorted informacion pushton shkencëtarët. Disa shkencëtarë të gjetur frymëzim në mendimet e tyre duke kufizuar sasinë e informacionit që ata marrin nga të tjerët.{{sfn|Nielsen|2011|p=198}} Aleksandër Grothendieck është cituar si një shkencëtar të cilët dëshironin të mësojnë me procedurë të kufizuar ndikimin kur ai i tha se ai donte "të arritur nga në të (e tij) mënyrën e vet të gjërave (ai) do të kishin dashur të mësojmë, jo duke u mbështetur në nocionet e konsensusit."<ref>{{Cite book|title=The trouble with physics : the rise of string theory, the fall of a science, and what comes next|url=https://archive.org/details/troublewithphysi0000smol|last=Smolin|first=Lee|publisher=Houghton Mifflin|year=2006|isbn=978-0-618-55105-7|edition=1st Mariner Books|location=Boston}}</ref> ; Potenciale të keqpërdorimit. Në vitin 2011, holandisht hulumtuesit njoftuar qëllimin e tyre për publikimin e punimeve shkencore në revistën ''Shkenca'' përshkruan krijimin e një tendosje e H5N1 i gripit të cilat mund të jenë lehtësisht të kaluar në mes ferrets, gjitarët që më të ngushtë të imitojnë njeriut përgjigje për të e të gripit.<ref>{{Cito web|url=http://news.sciencemag.org/scienceinsider/2011/11/scientists-brace-for-media-storm.html|title=Scientists Brace for Media Storm Around Controversial Flu Studies|date=23 nëntor 2011|accessdate=19 prill 2012|last=Enserink, Martin|archive-date=20 prill 2013|archive-url=https://www.webcitation.org/6G1xVB9uJ?url=http://news.sciencemag.org/scienceinsider/2011/11/scientists-brace-for-media-storm.html|url-status=dead}}</ref> shpallja shkaktuar një polemikë në të dy politike<ref>{{Cito web|url=http://news.sciencemag.org/scienceinsider/2012/03/senior-us-lawmaker-leaps-into-h5.html|title=Senior U.S. Lawmaker Leaps Into H5N1 Flu Controversy|date=4 mars 2012|accessdate=19 prill 2012|publisher=Science Insider - AAAS.ORG|last=Malakoff, David|archive-date=20 prill 2013|archive-url=https://www.webcitation.org/6G1xVlrqL?url=http://news.sciencemag.org/scienceinsider/2012/03/senior-us-lawmaker-leaps-into-h5.html|url-status=dead}}</ref> dhe shkencore<ref>{{Cito web|url=http://news.sciencemag.org/scienceinsider/2012/01/a-central-researcher-in-the-h5n1.html|title=A Central Researcher in the H5N1 Flu Debate Breaks His Silence|date=25 janar 2012|accessdate=19 prill 2012|publisher=Science Insider - AAAS.ORG|last=Cohen, Jon|archive-date=20 prill 2013|archive-url=https://www.webcitation.org/6G1xWRtBX?url=http://news.sciencemag.org/scienceinsider/2012/01/a-central-researcher-in-the-h5n1.html|url-status=dead}}</ref> qarqe në lidhje me implikimet etike të publikimit të të dhënave shkencore të cilat do të mund të përdoret për krijimin e armëve biologjike. Këto ngjarje janë shembuj se si shkenca e të dhënave potencialisht mund të keqpërdoret.{{sfn|Nielsen|2011|p=200}} Shkencëtarët kanë bashkëpunim të rënë dakord për të kufizuar fushën e vet hetimor në raste të tilla si Asilomar konferencë për recombinant të ADN-së në vitin 1975,<ref name="Crotty">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=NjeJhUa8xJIC&pg=PA232|title=Ahead of the curve : David Baltimore's life in science|last=Crotty|first=Shane|date=2003|publisher=University of California Press|accessdate=23 maj 2015|isbn=9780520239043|location=Berkeley, Calif.}}</ref>{{Rp|111}} dhe një propozuar në vitin 2015 të gjithë botën shtyrja e afatit për një njeriut-gjenomit-redaktimi teknikë. ; Publiku do të kenë keqkuptime të shkencës e të dhënave. Në vitin 2009, NASA lansoi Kepler sovietik dhe premtoi se do të lirimit të të dhënave të mbledhura në qershor të vitit 2010. Më vonë ata kanë vendosur që ta shtyjë për lirimin e tyre në mënyrë që shkencëtarët të mund ta shohin atë më parë. Tyre arsyeja ishte se jo-shkencëtarët mund të paqëllimshëm keqinterpretojë e të dhënave, dhe shkencëtarët e NASA-s menduar se do të ishte e preferueshme për ata që të jenë të njohur me të dhëna paraprakisht, kështu që ata mund raport me nivelin e tyre të saktësisë. ; Rritja e shkallës së shkencës do të bëjë verifikimin e çdo zbulimi më i vështirë. Kur më shumë njerëz të dhënave të raportit ajo do të marrë më të gjatë për këdo që të marrë parasysh të gjitha të dhënat, dhe ndoshta më shumë të dhëna të cilësisë më të ulët, para se të tërhequr ndonjë përfundim. ; Me Cilësi Të Ulët Shkencës Pas publikimit të një rishikimi të hollësishëm, një lëndë e hapur shkencës, ka qenë i kritikuar në nxitjen e prodhimit të cilësisë më të ulët letrat që janë tejet voluminoz.<ref>http://ronininstitute.org/open-science-and-its-discontents/1383/</ref> në mënyrë të veçantë, kritikët pohojnë se, si cilësia nuk është e garantuar nga preprint serverat, vërtetësinë e punimeve do të jetë e vështirë për të vlerësuar individualisht nga lexuesit. Kjo do të çojë në rippling efektet e rreme shkencë, e ngjashme të kohëve të fundit epidemi e lajme të rreme, të përhapet me lehtësi në mediat sociale faqet.<ref>https://www.npr.org/tags/502124007/fake-news</ref> zgjidhje të Përbashkëta për këtë problem kanë qenë të cituar si përshtatje e re formatin në të cilin çdo gjë është e lejuar për të publikuar, por një pasuese filter-kuratori model është i imponuar për të siguruar disa bazë të cilësisë e standardeve janë plotësuar me të gjitha botimet.<ref>https://thewinnower.com/</ref> == Argumentet për shkenca e hapur == Një numër i dijetarëve të gjithë disiplinat e kanë avancuar të ndryshme argumente në favor të hapur shkencës. Në përgjithësi, këto të përqëndrohet në vlerën e perceptuar të hapur shkencës në përmirësimin e transparencës dhe vlefshmërinë e të kërkimit, si dhe në lidhje me pronësia publike e shkencës, veçanërisht atë që është e financuara publikisht. Për shembull, në janar të vitit 2014 J. Christopher Lindi publikuar në një të plotë "Udhëzues për Shkenca e Hapur".<ref>http://digitheadslabnotebook.blogspot.co.uk/2014/01/guide-to-open-science.html </ref> po kështu në janar 2017, një grup studiuesish të njohur për avokimin shkenca e hapur të publikuar në një "manifest" për shkenca e hapur në revistën ''Nature.'' Në nëntor 2017, një grup të hershme të karrierës së hulumtuesve të publikuar e tyre "manifest" në revistën ''Gjenomin e Biologjisë'', duke deklaruar se ajo është detyra e tyre për të ndryshuar kërkimore shkencore në të hapur kërkimit shkencor dhe të angazhohen për të Hapur parimet e Shkencës. ; Qasje të hapur publikimi i raporteve për hulumtim dhe të dhënave lejon për zbatimin rigoroz të peer-review Një artikull i botuar nga një ekip i NASA-s astrobiologists në 2010, në ''Shkencat'' raportuar një [[Bakteret|baktere]] e njohur si GFAJ-1 që do të mund të purportedly metabolize arsenik (ndryshe nga çdo i njohur më parë lloje të lifeform). Ky konstatim, së bashku me të NASA-s pretendojnë se në letër "do të ketë ndikim në të kërkoni për dëshmi të jetës extraterrestrial", u takua me kritikat brenda bashkësisë shkencore. Shumë e shkencore koment dhe kritikë rreth kësaj çështje u zhvillua në forumet publike, më së shumti në [[Twitter]], ku qindra shkencëtarë dhe jo-shkencëtarët kanë krijuar një etiketën e komunitetit rreth etiketën #arseniclife.<ref>{{Cito web|url=http://www.slate.com/articles/health_and_science/science/2011/05/the_discovery_of_arsenicbased_twitter.html|title=The Discovery of Arsenic-Based Twitter|date=27 maj 2011|accessdate=19 prill 2012|publisher=Slate.com|last=Zimmer, Carl}}</ref> Universitetin e British Columbia astrobiologist Rosie Redfield, një nga më të zëshëm kritikët e NASA-s e ekipit të kërkimit, gjithashtu ka paraqitur një draft i raportit hulumtues të një studimi që ajo dhe kolegët e kryer e cila kundërshtohet NASA ekipit të përfundimeve; draft raporti u shfaq në arXiv, hapur kërkimore-depo, dhe Redfield quajtur në saj të laboratorit blog kërkimore për rishikimin e hollësishëm të dy hulumtimet e tyre dhe të NASA e ekipit origjinale në letër.<ref>{{Cito web|url=http://rrresearch.fieldofscience.com/2012/02/open-peer-review-of-our-arseniclife.html|title=Open peer review of our arseniclife submission please|date=1 shkurt 2012|accessdate=19 prill 2012|publisher=RRResearch - the Redfield Lab, University of British Columbia|last=Redfield, Rosie}}</ref> Studiues Jeff Rouder përcaktuar Shkenca e Hapur "si duke u përpjekur për të ruajtur të drejtat e të tjerëve për të arritur pavarur konkluzione në lidhje me të dhënat tuaja dhe të punojnë".<ref>Jeff Rouder, https://twitter.com/JeffRouder/status/938147822431502337, 06 December 2017</ref> '''Shkenca është financohet me fonde publike, pra të gjitha rezultatet e hulumtimit duhet të jetë në dispozicion të publikut'''<ref>{{Cito web|url=https://www.research.hsbc.com/midas/Res/RDV?ao=20&key=RxArFbnG1P&n=360010.PDF|title=Academic Publishing: Survey of funders supports the benign Open Access outcome priced into shares|accessdate=2015-10-22|publisher=HSBC}}</ref> Financimi publik i hulumtimit ka kohë që janë përmendur si një nga arsyet kryesore për të siguruar Qasje të Hapur për kërkime nene. Pasi që ka vlera të rëndësishme në pjesët e tjera të hulumtimit të tillë si kodi, të dhënave, formularëve, dhe të hulumtimit propozime një argument të ngjashëm është bërë që nga viti këto janë të financuara publikisht, ata duhet të jenë në dispozicion të publikut nën [[Licencat Creative Commons|creative commons licence]]. '''Shkenca e hapur do të bëjë shkencën më reproducible dhe transparente''' Gjithnjë e më shumë reproducibility e shkencës është duke u marrë në pyetje dhe termi "reproducibility krizës", ka qenë e shpikur. Shkenca e Hapur qasjet janë propozuar si një mënyrë për të ndihmojë në rritjen e reproducibility e punës. '''Shkenca e hapur që ka më shumë ndikim''' Ka disa përbërës që të ndikojë në hulumtime, shumë prej të cilave janë të debatueshme.<ref>{{Cito web|url=http://www.nature.com/news/specials/impact/index.html|title=Specials : Nature|accessdate=2015-10-22|website=www.nature.com}}</ref> Megjithatë, sipas tradicionale shkencore metrics pjesë të Hapur shkenca të tilla si Qasje të Hapur dhe të Hapur të Dhënat e kanë provuar të bëj më mirë versionet tradicionale.<ref>Swan, Alma. "The Open Access citation advantage: Studies and results to date." (2010).</ref> '''Shkenca E Hapur Do Të Ndihmuar Të Përgjigjet Në Mënyrë Unike Komplekse Pyetje''' Kohëve të fundit argumente në favor të Hapur Shkencës kanë ruajtur që Shkenca e Hapur është një instrument i domosdoshëm për të filluar duke u përgjigjur jashtëzakonisht komplekse pyetje, të tilla si nervoz bazë të ndërgjegjes.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=OXFB-SDCSX8</ref> tipike argument propagates faktin se këto lloj hetimet janë shumë komplekse për t'u kryer nga çdo individ, dhe për këtë arsye, ata duhet të mbështeten në një rrjet të hapur shkencëtarët për të bërë. By default, natyra e këtyre hetimeve gjithashtu e bën këtë "shkenca e hapur" si "big shkencës".<ref>https://www.braininitiative.nih.gov/</ref> == Organizatat dhe projektet e hapur shkencës == Big projektet shkencore janë më shumë gjasa për të praktikuar shkenca e hapur se projekte të vogla.{{sfn|Nielsen|2011|p=109}} projekte të Ndryshme sjelljes, avokat, të zhvillojnë mjetet për të, ose e fondit të hapur shkencës, dhe shumë organizata të drejtuar projekte të shumta. Për shembull, Allen Instituti për Trurin e Shkencës kryen shumta shkenca e hapur projekte, ndërsa Qendra për të Hapur Shkencës ka projekte për të kryer, avokati, dhe për të krijuar mjete për shkenca e hapur. Shkenca e hapur është stimulimi i lindjes së nën-degëve të tilla si të hapur sintetike të biologjisë dhe [https://Therapoid.net/ të hapur therapeutics] <ref>{{Cite web |url=https://static.therapoid.net/doc/The-Open-Therapeutics-mission-20171107.a17e0eabe333.pdf/ |title=Kopje e arkivuar |url-status=dead |access-date=9 maj 2018 |archive-date=16 mars 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180316214445/https://static.therapoid.net/doc/The-Open-Therapeutics-mission-20171107.a17e0eabe333.pdf }}</ref>. Cilat janë jashtëzakonisht të madhësive të ndryshme dhe të strukturave. E Dije të Hapur e Fondacionit (OKF) është një organizatë globale për ndarjen e mëdha të dhëna katalogë, drejtimin ballë për ballë konferenca, dhe mbështetjen e software me burim të hapur të projekteve. Në të kundërt, Blu Obelisk është një grupi joformal i kimistëve dhe i lidhur cheminformatics projekteve. I tableau e organizatave është dinamike me disa organizata të bëhet i vdekur, për shembull, Shkenca Commonsdhe organizatat e reja duke u përpjekur të rritet, p.sh., Vetë-buletini i Shkencave.<ref>http://www.sjscience.org</ref> të Përbashkët të organizimit të forcave të përfshijnë njohuri domain, llojin e shërbimit të ofruar, dhe madje edhe gjeografinë, p.sh., OCSDNets'<ref>http://www.ocsdnet.org</ref> përqendrim më të botës në zhvillim. === Drejtimi shkenca e hapur projekteve === Shumë shkenca e hapur projekte të përqëndrohen në mbledhje dhe koordinimin enciklopedike koleksionet e sasive të mëdha të organizuara të të dhënave. E Allen Trurit Atlas hartat e gjen shprehje në të njeriut dhe mouse trutë; e Enciklopedia e Jetës dokumente të gjitha tokësore llojeve; Galaxy kopshtin Zoologjik klasifikon galaktikave; Ndërkombëtar HapMap Projektit hartat e haplotypes e gjenomit të njeriut; e Monarku Iniciativë vë në dispozicion të integruar publik modelin e organizmit dhe klinike të të dhënave; dhe Sloan Digital Sky Survey që regularizes dhe publikon të dhënat e përcakton që, nga shumë burime. Të gjitha këto projekte accrete informacionin e dhënë nga shumë të ndryshme studiuesit me standardet e ndryshme të curation dhe kontributin e tyre. Projekte të tjera janë organizuar rreth përfundimin e projekteve që kërkojnë të gjerë bashkëpunimi. Për shembull, OpenWorm kërkon të bëjë një nivel qelizor simulimi i një roundworm, një multidisiplinare të projektit. E Polymath Projekti synon të zgjidhë vështirë matematikore problemeve duke i mundësuar më të shpejtë të komunikimit brenda disiplinës së matematikës. Bashkëpunuese Replications dhe projekti i Edukimit të [https://osf.io/wfc6u/] rekrutëve studenteve si qytetar shkencëtarët , duke ofruar financim. Çdo projekt përcakton nevojat e saj për kontribuesit dhe bashkëpunim. === Avokimi shkenca e hapur === Dokumentet e shumta, të organizatave dhe lëvizjeve shoqërore avokatit të gjerë miratimin e hapur shkencës. Deklaratat e parime përfshijnë Budapest Qasje të Hapur Iniciativës nga një dhjetor 2001 konferenca dhe Panton Parimet. Re deklaratat janë vazhdimisht të zhvilluara, të tilla si Amsterdam Thirrje për Veprim në Shkenca e Hapur për të paraqitur holandez Presidenca e Këshillit të Bashkimit Evropian në fund të Majit, në vitin 2016. Këto deklarata shpesh përpiqen të vendoste licencat dhe paraqitja e të dhënave dhe literaturë shkencore. Të tjera avokatëve të përqëndrohen në edukimin e shkencëtarëve të përshtatshme për të hapur shkencë mjetet software. Arsimi është në dispozicion si seminareve të trajnimit, për shembull, Software Zdrukthtari projekt [https://software-carpentry.org/lessons/]; si sferë specifike e materialeve të trajnimit, për shembull, të Dhënat Zdrukthtari projektit [http://www.datacarpentry.org/lessons/]; dhe si materiale për mësimin e diplomuar klasave, p.sh., Shkenca e Hapur Trajnimit Iniciativë [http://www.opensciencetraining.com/index.php]. Shumë organizata gjithashtu ofrojnë arsim në parimet e përgjithshme të hapur shkencës. Brenda shkencore shoqëri ka edhe seksione dhe grupe interesi që promovojnë shkenca e hapur praktikave. E Ekologjike Shoqëri të Amerikës ka Hapur një Shkencës Seksion [http://esa.org/openscience/]. Në mënyrë të ngjashme, të Shoqërisë për Amerikan i Arkeologjisë ka Hapur një Shkencës Grupi të Interesit. === Botuese shkenca e hapur === Zëvendësimi i aktuale shkencore, botuese model është një synim i hapur shkencës. Kosto e lartë për të hyrë në letërsi i dha të rritet në protesta të tilla si Kostoja e Njohurive dhe për ndarjen e punimeve pa botues pëlqimin, p.sh., [[Sci-Hub|Sci-hub]] dhe ICanHazPDF. Re organizatat janë duke eksperimentuar me këtë qasje të hapur të modelit: Biblioteka Publike e Shkencës, ose PLOS, është krijuar një bibliotekë me qasje të hapur revistave dhe literaturës shkencore; F1000Research ofron hapur botuese dhe të hapur një rishikimi të hollësishëm për jetën e shkencave; figshare dhe arkiva e aksioneve imazhet, lexime, dhe të dhënat e tjera; dhe arXiv të sigurojë elektronike preprints në shumë fusha; dhe individuale shumë revista. Të tjera botuese eksperimente të përfshijë vonuar dhe hibride të modeleve. === Softueri i hapur i shkencës === Një shumëllojshmëri e kompjuterit burimeve mbështetje të hapur shkencës. Këto përfshijnë software si Shkenca e Hapur Kuadrin nga Qendra për Shkenca e Hapur për të menaxhuar projektin e informacionit, të dhënave, arkivimit dhe ekipi i koordinimit; informatikë shpërndarë shërbime si Ibercivis për të shfrytëzuar të papërdorura CPU kohë për computationally intensive detyrave; dhe shërbimeve si Experiment.com për të siguruar crowdsourced fonde për projekte kërkimore. Blockchain platforma për shkenca e hapur kanë qenë të propozuar. I parë i tillë platformë është [http://oso.network Shkenca e Hapur Organizatë], e cila ka për qëllim për të zgjidhur problemet urgjente me fragmentimin e shkencore të ekosistemit dhe vështirësitë e prodhimit të miratohet, cilësi të shkencës. Ndër nismat e Hapur Shkencës Organizata përfshijnë Interplanetary Ide e Sistemit (IPIS), Studiues Indeksi (RR-index), Unike Studiues të Identitetit (URI), dhe Hulumtues të Rrjetit. E Interplanetary Ide e Sistemit është një blockchain sistem të bazuar se gjurmët e evolucionit të idetë shkencore me kalimin e kohës. Ajo shërben për të përcaktoj sasinë e ideve të bazuara në unike dhe të një rëndësie të veçantë, duke lejuar komunitetin shkencor për të identifikuar dhimbje pikë me aktuale shkencore tema dhe parandalimin e panevojshme ri-shpikja e parë të kryer shkencës. Hulumtuesi Indeksi synon të krijojë një të dhënave të shtyrë statistikore metrik për kuantifikimi studiues të ndikimit. Unike Studiues e Identitetit është një blockchain teknologjinë e bazuar zgjidhje për të krijuar një të vetme bashkuese të identitetit për çdo studiues, e cila është e lidhur me studiues të profilit, veprimtaritë kërkimore dhe publikime. Hulumtimi është Rrjeti social networking platformë për hulumtuesit. === Preprint Serverat === Preprint Serverat vijnë në shumë varieteteve, por standardi tipare të gjithë ata janë të qëndrueshme: ata kërkojnë për të krijuar një të shpejtë, të lirë mënyrë për të komunikuar njohuritë shkencore për publikun. Preprint serverat e të veprojë si një vend për të shpejt të shpërndarë kërkimore dhe të ndryshojë në politikat e tyre në lidhje kur artikuj, mund të paraqiten në raport me ditarin e pranimit të<ref>{{Cito web|url=https://www.biorxiv.org/about-biorxiv|title=Advancing the sharing of research results for the life sciences|accessdate=2018-02-17|website=www.biorxiv.org|language=en}}</ref><ref>{{Cito web|url=https://www.marxivinfo.org/training|title=Copyright Training Resources {{!}} MarXiv|accessdate=2018-02-17|website=www.marxivinfo.org|language=en}}</ref>. Gjithashtu tipike e preprint serverat e tyre është mungesa e një peer-review procesi - zakonisht, preprint servers kanë disa lloj e cilësi të kontrolluar në vend për të siguruar një minimum standardi i botimit, por ky mekanizëm nuk është i njëjtë si një peer-review mekanizëm. Disa preprint servers kanë në mënyrë eksplicite në partneritet me të gjerë e të hapur shkenca të lëvizjes.<ref name="socopen.org">https://socopen.org/2016/07/09/announcing-the-development-of-socarxiv-an-open-social-science-archive/</ref> Preprint serverat mund të ofrojnë shërbim të ngjashme me ato të revistave,<ref>Tierney, H. L., Hammond, P., Nordlander, P., & Weiss, P. S. (2012). Prior Publication: Extended Abstracts, Proceedings Articles, Preprint Servers, and the Like.</ref> dhe Google Scholar indekseve shumë preprint serverat dhe mbledh informacion rreth burimeve të preprints. Rasti për preprint serverat shpesh është bërë bazuar në ritëm të ngadaltë konvencionale publikimit të formateve. Motivimi për të filluar Socarxiv, një të hapur-qasje preprint server për kërkimeve të shkencave sociale, është kërkesë që të vlefshme të hulumtimit të publikohen në tradicionale të mjediseve shpesh herë merr disa muaj me vite për të marrë e publikuar, e cila e ngadalëson procesin e shkencës në mënyrë të konsiderueshme. Një tjetër argument i bëri në favor të preprint serverat si Socarxiv është cilësi dhe shpejtësi e reagime të ofruara për shkencëtarët e tyre të para të publikuara të punës.<ref>Binfield, P. (2014). Novel scholarly journal concepts. In Opening science (pp. 155-163). Springer International Publishing.</ref> themeluesit e Socarxiv pretendojnë se platforma e tyre i lejon kërkuesit për të fituar lehtë reagime nga kolegët e tyre në platformë, duke i lejuar të shkencëtarëve për të zhvilluar punën e tyre në shkallën më të lartë të mundshëm të cilësisë para formale botimit dhe e qarkullimit. Themeluesit e Socarxiv kërkesë tjetër që platforma e tyre lejojnë autorët në nivelin më të lartë të fleksibilitetit në përditësimin dhe redaktimi punën e tyre për të siguruar që versioni i fundit është në dispozicion të shpejtë për shpërndarjen. Themeluesit pretendojnë se kjo nuk është tradicionalisht rasti formal revista, të cilat instate procedurave formale për të bërë më të reja për të publikuar artikuj{{Citim i duhur}}. Ndoshta më e fortë avantazhin e disa preprint serverat e tyre është seamless pajtueshmërinë me Shkenca e Hapur software të tilla si Shkenca e Hapur Kornizë. Themeluesit e SocArXiv pretendojnë se tyre preprint server lidh të gjitha aspektet e hulumtimit të ciklit të jetës në OSF me artikullin e botuar në preprint server. Sipas themeluesve, kjo lejon për një transparencë më të madhe dhe punë minimale në autorëve pjesë. === Kritikat e Preprint Serverat === Një kritikë e para-shtyp serverat e tyre të mundshëm për të nxitur një kulturë e plagjiaturës. Për shembull, e njohura të fizikës preprint server ArXiv kishte për të tërhequr 22 letrat e cila ndodhi në dritë se ata ishin plagiarized . Në qershor të vitit 2002, një energji të lartë fizikan në Japoni ishte kontaktuar nga një burrë i quajtur Ramy Naboulsi, një organizatë jo-institucionale të lidhur matematikore fizikan. Naboulsi kërkuar Watanabe të ngarkoj letrat e tij, në ArXiv si ai nuk ishte në gjendje ta bëjnë këtë, për shkak të mungesës së një përkatësia institucionale. Më vonë, punimet janë realizuar për të kanë qenë kopjuar nga procedurat e fizikës konferencë.<ref>https://www-nature-com.proxy.uchicago.edu/nature/journal/v426/n6962/full/426007a.html</ref> Preprint serverat janë gjithnjë e më shumë zhvillimin e masave për të anashkaluar këtë plagjiatura problem. Në vendet në zhvillim si India dhe Kina, ku plagjiatura është e zakonshme{{Citim i duhur}}të qarta masat janë duke u ndërmarrë për të luftuar atë.<ref>Chaddah, P. (2016). On the need for a National Preprint Repository. Proceedings of the Indian National Science Academy, 82(4), 1167-1170.</ref> Këto masa zakonisht përfshijnë krijimin e një lloj magazine qendrore për të gjithë në dispozicion për para-shtyp, duke lejuar përdorimin e tradicionale zbulimin e plagjiaturës algoritme për të zbuluar mashtrimet e {{Citim i duhur}}. Megjithatë, kjo është një çështje të ngutshme në diskutimin e para-shtyp serverat, dhe si pasojë për të Hapur Shkencës. == Shih edhe == * GeneLab * Të dhënat e hapura * Shkenca e hapur e të dhënave * Qasje të hapur * Hapur kërkimore * Të Hapur Të Energjisë Modelimin E Iniciativës * Gjykim e regjistrimit * Të Hapur Të Biologjisë Sintetike == Referime == {{reflist|2}} == Referime == * {{Cite book|title=[[Reinventing Discovery: The New Era of Networked Science]]|last=Nielsen|first=Michael|authorlink=Michael Nielsen|publisher=Princeton University Press|year=2011|isbn=978-0-691-14890-8|location=Princeton, N.J.}} * {{Cite book|title=Access to medical knowledge : libraries, digitization, and the public good|url=https://archive.org/details/accesstomedicalk0000groe|last=Groen|first=Frances K.|publisher=Scarecrow Press|year=2007|isbn=9780810852723|location=Lanham, Mar.}} * {{Cite book|title=A history of scientific & technical periodicals : the origins and development of the scientific and technical press, 1665-1790|url=https://archive.org/details/historyofscienti0000kron|last=Kronick|first=David A.|publisher=Scarecrow Press|year=1976|isbn=0810808447|edition=2d|location=Metuchen, N.J.}} * {{Cite book|title=Little science, big science-- and beyond|url=https://archive.org/details/littlesciencebig00pric|last=Price|first=Derek J. de Solla|publisher=Columbia University Press|year=1986|isbn=978-0231049566|edition=2nd|location=New York}} * {{Cite book|url=http://cyber.law.harvard.edu/hoap/Open_Access_%28the_book%29|title=Open access|last=Suber|first=Peter|authorlink=Peter Suber|publisher=[[MIT Press]]|accessdate=2016-07-28|year=2012|isbn=9780262517638|edition=The MIT Press Essential Knowledge Series|location=Cambridge, Mass.}} == Lidhje të jashtme == * [http://science.okfn.org/ Shkenca e hapur në Grup Njohuri e Hapur e Fondacionit] * [https://www.youtube.com/watch?v=DnWocYKqvhw TED flasim video] nga Michael Nielsen për shkenca e hapur * https://www.nytimes.com/2012/01/17/science/open-science-challenges-journal-tradition-with-web-collaboration.html?hpw *[https://ru.ops-hub.org/ Shkenca e hapur] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200604123401/https://ru.ops-hub.org/ |date=4 qershor 2020 }} e Hapur e bibliotekës dhe të dhënat e hapura * [http://openscience.com Shkenca e hapur] një faqe interneti e dedikuar për të hapur shkencës, qasje të hapur dhe të hapur të të dhënave * [https://web.archive.org/web/20160408213851/http://openuct.uct.ac.za/blog/open_science_development_goals_shaping_research_questions Shkenca e hapur dhe zhvillimin qëllime: heqja e hulumtimit pyetje] & [https://web.archive.org/web/20160826061011/http://openuct.uct.ac.za/blog/open_science_development_goals_way_forward shkenca e Hapur dhe zhvillimi: përmbledhje e lajmeve dhe mënyra për të ecur përpara] me [https://web.archive.org/web/20131112132806/http://www.openuct.uct.ac.za/ Iniciativë OpenUCT] * [https://www.scienceopen.com/ ScienceOpen.com], faqen e ScienceOpen lirisht të qasshme rrjetit hulumtues bb8jd9y9lzq212z8alf670a9ud9csti 0 249665 2470425 2435128 2022-08-27T20:52:44Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{multiple image |align=right |direction=vertical |image1= |caption1=''[[tigri Bengalez|Panthera tigris tigris]]'', i nënllojit të [[tigri]]t në [[tigri i Azisë Kontinentale|Azinë Kontinemtale]].<ref name="Catsg2017">{{cite journal |author1=A. C. Kitchener|author2=C. Breitenmoser-Würsten|author3= E. Eizirik|author4=A. Gentry|author5=L. Werdelin|author6=A. Wilting|author7=N. Yamaguchi|author8=A. V. Abramov|author10=P. Christiansen|author11=C. Driscoll|author12=J. W. Duckworth|author13=W. Johnson|author14=S. J. Luo|author15=E. Meijaard|author16=P. O’Donoghue|author17=J. Sanderson|author18=K. Seymour|author19=M. Bruford|author20=C. Groves|author21=M. Hoffmann|author22=K. Nowell|author23=Z. Timmons|author24=S. Tobe|year=2017 |title=A revised taxonomy of the Felidae: The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group |journal=Cat News |volume=Special Issue 11 |url=http://www.catsg.org/fileadmin/filesharing/5.Cat_News/5.3._Special_Issues/5.3.10._SI_11/CN_Special_Issue_11_Revised_taxonomy_of_the_Felidae.pdf}}</ref> |width1=220 |image2=Sumatran Tiger 4 (6964676168).jpg |caption2=''[[Tigri Javan|Panthera tigris sondaica]]'', nënlloj i [[tigri i ishujve Sunda|tigrit të Ishullit Sunda]].<ref name="Catsg2017"/> |width2=220 }} Në [[taksonomia|klasifikimin biologjik]], termi '''nënlloje''' ose '''nënspecie''' i referohet një njësie të popullatave të një [[lloji]] që jeton në një nënndarje të gamës globale të llojeve dhe ndryshon nga popullatat e tjera të të njëjtit lloj me karakteristikat morfologjike<ref>{{Cite journal|last=Mayr, E.|year=1982|title=Of what use are subspecies?|journal=The Auk|issue=99 (3)|pages=593−595}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Monroe, B. L.|year=1982|title=A modern concept of the subspecies|journal=The Auk|issue=99 (3)|pages=608−609}}</ref> Një nënlloj nuk mund të jetë i njohur në mënyrë të pavarur. Një specie ose njihet se nuk ka asnjë nënlloj ose të paktën dy, duke përfshirë edhe ato që janë zhdukur.  Në [[Zoologjia|zoologji]], sipas Kodit Ndërkombëtar të Nomenklaturës Zoologjike, nënllojet janë vetëm grada taksonomie më poshtë se të llojeve që mund të marrin një emër. Në [[Botanika|botanikë]] dhe [[Mikologjia|mikologji]], sipas Kodit Ndërkombëtar të Nomenklaturës për algat, kërpudhat dhe bimët, mund të përmenden edhe radhët e tjera infraspecifike, si varietet. Në [[Bakteriologjia|bakteriologji]] dhe [[Virologjia|virologji]], sipas nomenklaturës bakteriale standarde dhe nomenklaturës së virusit, ka rekomandime, por jo kërkesa strikte për njohjen e rendeve të tjera të rëndësishme infraspecifike. Një taksonomist vendos nëse do të njohë një nënlloj ose jo. Një kriter i përbashkët për një nënlloj është aftësia e saj për të ndërthurur me një nënlloj të ndryshëm të llojeve të njëjta dhe për të prodhuar pasardhës pjellor. Në llojet e egra, nënllojet nuk ndërthuren për shkak të izolimit të tyre gjeografik dhe përzgjedhjes seksuale. Dallimet në mes të nënllojeve janë më pak të dallueshme sesa dallimet midis llojeve. == Llojet monotipike dhe politetike == [[Skeda:One_horned_Rhino.jpg|parapamje|[[Rinoceronti indian|Rinoceront Indian]] (''Rinoceront unicornis'') është një lloj monotipik]] Në terma biologjike, në vend se në lidhje me nomenklaturën, një lloj ''politipik'' ka dy ose më shumë nënlloje, [[raca]], ose në përgjithësi, [[popullata]] që kanë nevojë për një përshkrim të veçantë.<ref>[//en.wikipedia.org/wiki/Mayr,_Ernst Mayr, Ernst]. ''Populations, Species, and Evolution: An Abridgment of Animal Species and Evolution''.</ref> Këto janë grupe të veçanta që dallohen qartë nga njëra tjetra dhe nuk ndërthuren në përgjithësi (edhe pse mund të ketë një zonë hibridizimi relativisht të ngushtë), por që mund të ndërthuren nëse i jepet mundësia për ta bërë këtë. Këto nënlloje, raca, ose popullsi, mund të quhet si nënlloje nga zoologët, ose në mënyra më të ndryshme nga botanistët dhe mikrobiologët. == Referime == {{Reflist}} * {{Cite book|title=A Passion for Birds: American Ornithology after Audubon|url=https://archive.org/details/passionforbirdsa0000barr|last=Barrow|first=Mark V.|publisher=Princeton University Press|year=1998|isbn=9780691044026|location=Princeton, NJ}} * {{Cite book|url=http://yalepress.yale.edu/yupbooks/book.asp?isbn=9780300175523|title=The Feathery Tribe: Robert Ridgway and the Modern Study of Birds|last=Lewis|first=Daniel|publisher=Yale University Press|year=2012|isbn=9780300175523|location=New Haven, CT}} * {{Cite book|title=Principles of Systematic Zoology|last=Mayr, E.|authorlink=Ernst W. Mayr|last2=Ashlock, P. D.|publisher=McGraw-Hill Inc.|year=1991|isbn=0-07-041144-1|edition=2nd|location=New York}} [[Kategoria:Nomenklaturë botanike]] [[Kategoria:Taksonomi e bimëve]] [[Kategoria:Nomenklaturë zoologjike]] [[Kategoria:Terminologji biologjike]] 5vc3k8oq0a0zvgmkqqtbkmasboivwcl 0 252462 2470416 2435266 2022-08-27T20:00:20Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Yoshitoshi The Ghost of Seigen.jpg|thumb|Tsukioka Yoshitoshi, ''The Ghost of Seigen'', mars 1889. Nga seria Tridhjetë e gjashtë Fantazma. Shtypja përshkruan Sakurahime, një kurtizane e bukur e përhumbur nga një fantazmë në varrin e Seigen.]] '''Yūrei''' ([[Gjuha japoneze|Japonisht]]: 幽霊) janë figura në mitologjinë japoneze, janë të ngjajshme me kulturën perëndimore me famtazmë. ==Besimi japonezë== Sipas besimit tradicional japonezë, të gjithë njerëzit kanë një shpirt që quhet ''[[Reikon|reikon]]''. Kur një person vdes, ''reikon'' lë trupin dhe hyn në një formë të [[Purgatori|purgatorit]], ku pret për funeralin e duhur dhe ritet pas varrimit, në mënyrë që të mund të bashkohet me paraardhësit e tij.{{sfn|Davisson|2014|p=81-85}} Nëse kjo bëhet mirë, ''reikon'' besohet të jetë mbrojtës i familjes së gjallë dhe të kthehet çdo vit në gusht gjatë [[Festivali Bon|Festës së Obonit]] për të marrë falënderime.{{sfn|Davisson|2014|p=139-140}} Megjithatë, nëse personi vdes në mënyrë të papritur ose të dhunshme siç është vrasja apo vetëvrasja, nëse ritet e duhura nuk janë kryer ose nëse ndikohen nga emocione të fuqishme si dëshira për hakmarrje, dashuri, xhelozi, urrejtje ose pikëllim, ''reikon'' mendohet të shndërrohet në një ''yūrei'', i cili pastaj mund të kapërcejë boshllëkun përsëri në [[Toka|botën fizike]]. Emocioni ose mendimi nuk duhet të jetë veçanërisht i fortë ose ngarje, dhe madje edhe mendimet e padëmshme mund të shkaktojnë që një vdekje të shqetësohet. Pasi një mendim hyn në mendjen e një personi që vdes, ''Yūrei'' i tyre do të kthehet për të përfunduar veprimin që mendohet kohët e fundit para se të kthehet në ciklin e rimishërimit.{{sfn|Davisson|2014|p=81}} ==Paraqitja== ''Yūrei'' shpesh veshin me veshje bardha, duke nënkuptuar [[Kimono|kimono]] të varrit të bardhë që përdoret në ritualet funerale të periudhës [[Periudha Edo|Edo]]. Në [[Shinto]], e bardha është një ngjyrë e pastërtisë rituale, tradicionalisht e rezervuar për priftërinjtë dhe të vdekurit.{{sfn|Davisson|2014|p=44}} Ky kimono mund të jetë ose një ''katabira'' (një kimono e thjeshtë, e bardhë e pashuar) ose një ''kyokatabira'' (një katabira e bardhë e gdhendur me sutra budiste). Ata ndonjëherë kanë një [[Hitaikakushi|hitaikakushi]] (lit., "mbulesë ballore"), e cila është një copë e vogël e bardhë trekëndëshi e lidhur rreth kokës.{{sfn|Davisson|2014|p=45-46}} Flokët e një ''yūrei'' shpesh janë të gjata, të zeza dhe të çrregullta, të cilat disa besojnë se janë një markë tregtare e mbartur nga [[Kabuki|teatri kabuki]], ku përdoren parukë për të gjithë aktorët.{{sfn|Davisson|2014|p=48}} Kjo është një ide e gabuar: Gratë japoneze tradicionalisht u rritën flokët e tyre të gjatë dhe e mbanin atë të mbështetur, dhe u hodh poshtë për funeralin dhe varrimin. Duar të një ''yūrei'' përkundur nga gjembat, të cilat mbahen të shtrirë me bërryla pranë trupit. Zakonisht u mungojnë këmbët dhe shputat, duke lundruar në ajër. Këto karakteristika kanë origjinën në periudhat e Edo periudhës [[Ukiyo-e|ukiyo-e]], dhe u kopjuan shpejt në kabuki.{{sfn|Davisson|2014|p=49}} Në kabuki, kjo mungesë e këmbëve dhe shputave shpesh përfaqësohet duke përdorur një kimono shumë të gjatë ose madje ngrit aktorin në ajër nga një seri litarësh.{{sfn|Davisson|2014|p=49-50}} ''Yūrei'' përshkruhet shpesh si i shoqëruar nga një palë flakë lundrues ([[Hitodama|hitodama]] në japonisht) në ngjyra të tmerrshme të tilla si blu, jeshile ose vjollcë. Këto flaka shpirtërore janë pjesë të veçanta të fantazisë dhe jo shpirtra të pavarur.{{sfn|Davisson|2014|p=215}} ==Shënimet== {{reflist}} == Referime == *{{cite book|last=Balmain|first=Collette|title=Introduction to Japanese Horror Film|date=2008|publisher=Edinburgh University Press|isbn=978-0-7486-2475-1}} *{{cite journal|last=Blacker|first=Carmen|title=The Divine Boy in Japanese Buddhism|journal = Asian Folklore Studies|jstor=1177563|year=1963|pages = 77–88|volume=22}} *{{cite book|last=Davisson|first=Zack|title=Yūrei The Japanese Ghost|date=2014|publisher=Chin Music Press|isbn=978-09887693-4-2}} *{{cite web|last1=Davisson|first1=Zack|title=Yūrei Stories|url=http://hyakumonogatari.com/category/yurei-stories/|website=hyakumonogatari.com|accessdate=20 dhjetor 2015}} *{{cite book|last=Foster|first=Michael Dylan|title=Pandemonium and Parade Japanese Demonology and the Culture of Yōkai|date=2009|publisher=University of California Press|location=Berkeley|isbn=9780520253629}} *{{cite book|last=Foster|first=Michael Dylan|others=Shinonome Kijin|title=The Book of Yōkai: Mysterious Creatures of Japanese Folklore|url=https://archive.org/details/isbn_9780520271029|date=2014|publisher=University of California Press|location=Oakland|isbn=978-0-520-27102-9}} *{{cite book|last=Hearn|first=Lafcadio|title=Kwaidan|date=2006|publisher=Dover Publications|isbn=978-0-486-45094-0}} *{{cite book|last1=Iwasaka|first1=Michiko|last2=Toelken|first2=Barre|title=Ghosts And The Japanese: Cultural Experience in Japanese Death Legends|url=https://archive.org/details/ghostsjapanesecu0000iwas|date=1994|publisher=Utah State University Press|location=Utah|isbn=978-0874211795}} *{{cite web|last = Meyer|first = Matthew|title = Rokujō no Miyasundokoro|url = http://yokai.com/rokujounomiyasundokoro/|website = yokai.com|date = 2014|accessdate =16 maj 2016}} *{{cite book|last = Murasaki|first = Shikibu|translator = Royall Tyler|title = The Tale of Genji|date = 2001|publisher = Penguin Books|isbn = 978-0-14-243714-8}} *{{cite book|last = Reider|first = Noriko T.|title = Japanese Demon Lore: Oni from Ancient Times to the Present|url = https://archive.org/details/JapaneseDemonLore|date = 2010|publisher = Utah State University Press|isbn = 978-0-87421-793-3}} *{{cite book|last1=Yanigata|first1=Kunio|title=定本柳田國男集|date=1970|publisher=Chikuma Shobō|location=Tokyo}} *{{cite web|last=Zensho-an|url=http://www.theway.jp/zen/yuureiga_goaisatsu.html|title=Yurei Goaisatsu|accessdate=16 maj 2016}} [[Kategoria:Fantazma japonezë]] os9ja9hwi2p0pr0nuaair2g6dkc1ini 0 261087 2470451 2435737 2022-08-27T22:48:13Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Bundesarchiv Bild 183-L09218, Berlin, Japanische Botschaft.jpg|parapamje|Itali-Gjermani-Japoni]] '''Fuqitë e Boshtit''' ([[gjermanisht]]: ''Achsenmächte'', [[italisht]]: ''Potenze dell'Asse'', [[japonisht]]: 枢軸 国 Sūjikukoku), gjithashtu të njohura si "'''Boshti Roma-Berlin-Tokio'''" (gjithashtu me nofkën me emrin italian "'''Roberto'''" nga inicialet e: "ROma", "BERlin" dhe" TOkio"),<ref>{{cite book | last = Horten | first = Gerd | title = Radio goes to war : the cultural politics of propaganda during World War II | publisher = University of California Press | location = Berkeley | year = 2002 | isbn = 978-0-520-24061-2 |page=71 |url=https://books.google.co.uk/books?id=6aYwDwAAQBAJ&pg=PA71|language=en}}</ref> ishin kombet që luftuan në [[Luftën e Dytë Botërore]] kundër [[Aleatët e Luftës së Dytë Botërore|Aleatëve]]. Fuqitë e Boshtit ranë dakord për kundërshtimin e tyre ndaj Aleatëve, por nuk e koordinuan plotësisht veprimtarinë e tyre. Boshti u rrit nga përpjekjet diplomatike të [[Gjermania Naziste|Gjermanisë]], [[Mbretëria e Italisë|Italisë]] dhe [[Perandoria e Japonisë|Japonisë]] për të siguruar interesat e tyre specifike ekspansioniste në mesin e viteve [[1930]]. Hapi i parë ishte traktati i nënshkruar nga Gjermania dhe Italia në tetor [[1936]]. [[Benito Mussolini]] deklaroi më 1 nëntor se të gjitha vendet e tjera evropiane nga ajo kohë do të rrotulloheshin në boshtin Romë-Berlin, duke krijuar kështu termin "Boshti" (në italisht: ''Asse'').<ref name="Schmitz">{{cite book |author=Cornelia Schmitz-Berning |title=Vokabular des Nationalsozialismus |url=https://archive.org/details/vokabulardesnati0000schm_f5m8 |location=Berlin |publisher=De Gruyter |page=[https://archive.org/details/vokabulardesnati0000schm_f5m8/page/n285 745] |year=2007 |isbn=978-3-11-019549-1|language=de}}</ref><ref name="GlobSec">{{cite web |url=http://www.globalsecurity.org/military/world/int/axis.htm |title=Axis |publisher=GlobalSecurity.org |accessdate=16 mars 2019 |language=en }}</ref> Hapi i dytë pothuajse i njëkohshëm ishte nënshkrimi i nëntorit 1936 i [[Pakti Anti-Comintern|Paktit Anti-Comintern]], një traktat antikomunistik midis Gjermanisë dhe Japonisë. Italia u bashkua me Paktin në vitin [[1937]]. "Boshti i Romës dhe Berlinit" u bë një aleancë ushtarake në vitin [[1939]] nën të ashtuquajturën "[[Pakti i Çelikut]]", me Paktin Trepalësh të vitit [[1940]] që çoi në integrimin e qëllimeve ushtarake të Gjermanisë, Italisë dhe Japonisë. Në zenitin e saj gjatë Luftës së Dytë Botërore, Boshti kryesonte territoret që zinin pjesë të mëdha të [[Evropa|Evropës]], [[Afrika veriore|Afrikës veriore]] dhe [[Azia Lindore|Azisë Lindore]]. Nuk pati takime të nivelit të lartë në tre drejtime dhe bashkëpunimi dhe koordinimi ishte minimal, me pak më shumë midis Gjermanisë dhe Italisë. Lufta përfundoi në vitin [[1945]] me humbjen e fuqive të Boshtit dhe shpërbërjen e aleancës së tyre. Ashtu si në rastin e Aleatëve, anëtarësimi në Bosht ishte i lëngshëm, me disa vende që kalonin anët ose ndryshonin shkallën e përfshirjes ushtarake gjatë rrjedhës së luftës. == Referime == <references /> [[Kategoria:Lufta e Dytë Botërore]] 7rx6s4czefgudq2ytj6ooq6l90tywe7 0 264174 2470409 2469326 2022-08-27T19:28:03Z 46.99.86.255 /* Shih edhe */ wikitext text/x-wiki [[File:Vushtrri, Kosovo.jpg|thumb|370px|Pamja e [[Vushtrria|Vushtrrisë]] nga [[Bukoshi]]]] == Monumente kulturore == {| class="wikitable sortable" |- ! Nr. ! Emri ! Përshkrimi ! Lokacioni ! Foto |- | 1 |[[Hamami i Vjetër (Vushtrri)]] | '''Hamami i qytetit në Vushtrri''' është një monument i trashëgimisë kulturore i kategorisë arkitekturale i cili gjendet në qendër të qytetit. Ky hamam, ndoshta i të njëjtës kohë me [[Xhamia e Gazi Ali Beut|Xhaminë e Gazi Ali Beut]] në [[Vushtrri]] (shek. XV) përbën një nga hamamet më të hershme në [[Ballkan]]. Sipas burimeve historike, Hamami i Vushtrrisë është ndërtuar në dy faza. Pjesa e ambientit të brendshëm me tri kupola është ndërtuar në shek. XV nga ana e [[Gazi Ali Beu Mihalogllu|Gazi Ali Beut]] gjersa pjesa hyrëse me gurë shtufi thuhet se është ndërtuar në shek. XVII. Hamami shërbente si banjë publike për meshkuj dhe femra, të cilët e përdornin me radhë në ditë të caktuara. Sipas vushtrriasve, përveç larjes Hamami është shfrytëzuar nga qytetarët edhe si hapësirë për relaksim, me muzikë dhe shërbim të çajit.<ref>{{Cite web |title=Konservimi dhe Restaurimi i Hamamit të Vushtrrisë|url=http://chwb.org/kosovo/activities/konservimi-dhe-restaurimi-hamamit-te-vushtrrise/?lang=sq |access-date=25 maj 2019 |archive-date=7 prill 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160407161908/http://chwb.org/kosovo/activities/konservimi-dhe-restaurimi-hamamit-te-vushtrrise/?lang=sq |url-status=dead |language=sq}}</ref> | <small>{{Coord|42.821667|20.964306|format=dms|type:landmark}}</small> | [[File:Hamami i Vjetër, Vushtrri.JPG|thumb|Hamami i Vjetër në Vushtrri]] |- | 2 |[[Ndërtesa e Arkivit të Vjetër në Vushtrri]] | '''Ndërtesa e Arkivit të Vjetër në Vushtrri''' është një monument i trashëgimisë kulturore në [[Vushtrri]].<ref name="mei-ks">{{cite book|title=LISTA E TRASHËGIMISË KULTURORE PËR MBROJTJE TË PËRKOHSHME|publisher=Republika e Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit|url=http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/LISTA_E_TRASHEGIMISE_KULTURORE_NEN_MBROJTJE_TE_PERKOSHME_2015.pdf|accessdate=17 gusht 2016|ref=mei-ks |language=sq }}</ref> Ky monument është i kategorisë "Arkitekturor", i miratuar me numër X022 (1140/101010). | {{Coord|42.822530|20.964660|format=dms|type:landmark}}</small> | [[File:Ndertesa e Arkivit - Vushtrri.JPG|thumb|Ndertesa e Arkivit të Vjetër Historik në Vushtrri]] |- | 3 |[[Kalaja e Vjetër (Vushtrri)]] | '''Kalaja e Vjetër e Vushtrrisë''' është një monument i trashëgimisë kulturore i kategorisë arkitekturore në qytetin e [[Vushtrri]]së. Kalaja ndodhet në qendër të bërthamës së vjetër të qytetit të Vushtrrisë. Në burimet historike përmendet si Kala e Vjetër. Kjo nënkupton se Kalaja vertetë është e lashtë. Gjatë historisë Kalaja përmendet nga kronistët dhe gjeografët e ndryshëm. [[Evlia Çelebia|Evlia Çelebiu]] në shekullin e XVII e përmend [[Vushtrri]]në dhe thotë së më 1389 (792 h) Sulltan Murati I (Gazi Hudavendingar), pas pushtimit e shkatërroi Kalanë. E rindërtuar disa herë, ajo ka arritur të mbijetojë deri më sot. | {{Coord|42.822222|20.967500|format=dms|type:landmark}} | [[File:Kulla e Vjetër, Vushtrri - 2.jpg|thumb|Kalaja e Vjetër në Vushtrri]] |- | 4 |[[Kompleksi arkitektonik në Gumnisht]] | '''Kompleksi arkitektonik i Gumnishtit''' është një monument i trashëgimisë kulturore i cili gjendet në fshatin [[Gumnishti (Vushtrri)|Gumnisht]] të [[Vushtrri]]së.<ref name="mei-ks">{{cite book|title=LISTA E TRASHËGIMISË KULTURORE PËR MBROJTJE TË PËRKOHSHME|publisher=Republika e Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit|url=http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/LISTA_E_TRASHEGIMISE_KULTURORE_NEN_MBROJTJE_TE_PERKOSHME_2015.pdf|accessdate=17 gusht 2016|ref=mei-ks |language=sq }}</ref> Ky monument është i kategorisë "Arkitekturor", i miratuar me numër. | | [[File:Gumnishta Village.jpg|thumb|[[Kompleksi arkitektonik në Gumnisht]]]] |- | 5 |[[Kulla e Azem dhe Shotë Galicës]] | '''Kulla e Azem dhe Shotë Galicës''' është një monument i trashëgimisë kulturore në [[Galica|Galicë]], [[Vushtrri]].<ref name="mei-ks">{{cite book|title=LISTA E TRASHËGIMISË KULTURORE PËR MBROJTJE TË PËRKOHSHME|publisher=Republika e Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit|url=http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/LISTA_E_TRASHEGIMISE_KULTURORE_NEN_MBROJTJE_TE_PERKOSHME_2015.pdf|accessdate=17 gusht 2016|ref=mei-ks |language=sq }}</ref> Ky monument është i kategorisë "Arkitekturor", i miratuar me numër. | | [[File:Kulla e Azem dhe Shote Galices.jpg| thumb|[[Kulla e Azem dhe Shotë Galicës]]]] |- | 6 |[[Kulla e Kadri Hysenit]] | '''Kulla e Kadri Hysenit''' është një monument i trashëgimisë kulturore në [[Oshlani|Ashlan]], [[Vushtrri]].<ref name="mei-ks">{{cite book|title=LISTA E TRASHËGIMISË KULTURORE PËR MBROJTJE TË PËRKOHSHME|publisher=Republika e Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit|url=http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/LISTA_E_TRASHEGIMISE_KULTURORE_NEN_MBROJTJE_TE_PERKOSHME_2015.pdf|accessdate=17 gusht 2016|ref=mei-ks |language=sq }}</ref> Ky monument është i kategorisë "Arkitekturor", i miratuar me numër. Kulla është e ndërtuar në shekullin XIX, nga gurët e gdhendur, në oborrin e gjerë të rrethuar me mur guri. Kulla është dykatëshe, ku përveç dritareve të hapura në formë katërkëndëshi hapje këto të realizuara me kërkesat e kohës, karakterizohet edhe me frëngji të hapur në të katër anët gjë që bënë të kuptohet se Kulla në fillim ndriçohej vetëm nga hapësira e frëngjive duke pasur parasysh rolin dhe funksionin e saj historik të kohës. Kulmi është i mbuluar me qeramidhe. Përveç kullës karakteristike janë edhe objektet përcjellëse të saj prej të cilave dallohen dyert e drurit të mbuluara me kulm, muri i oborrit nga guri si dhe rrethi i pusit (bunarit) të ujit i punuar po ashtu nga guri masiv. | | [[File:Kulla e Kadri Hysenit- Ashlan.jpg|thumb|Kulla e Kadri Hysenit- Ashlan]] |- | 7 |[[Kulla e Zejnullah Beut]] | '''Kulla e Zejnullah Beut''' është një monument i trashëgimisë kulturore në [[Balinca (Vushtrri)|Balincë]], [[Vushtrri]].<ref name="mei-ks">{{cite book|title=LISTA E TRASHËGIMISË KULTURORE PËR MBROJTJE TË PËRKOHSHME|publisher=Republika e Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit|url=http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/LISTA_E_TRASHEGIMISE_KULTURORE_NEN_MBROJTJE_TE_PERKOSHME_2015.pdf|accessdate=17 gusht 2016|ref=mei-ks |language=sq }}</ref> Ky monument është i kategorisë "Arkitekturor", i miratuar me numër. Kulla një kohë ka shërbyer si shtëpi e banimit e Zejnullah Beut. Ajo është e ndërtuar në fillim të shek. XX, si pjesë e shumë pronave që i kishte në pronësi ky tregtar i pasur. Besohet se objekti fillimisht ishte ndërtuar si vilë pushimore, pasi që familja jetonte në shtëpitë dhe pronat tjera që kishin në rajonin e Vushtrrisë. Si patriot dhe arsimdashës, Zejnullah Beu e la këtë shtëpi të përdoret si shkollë. | {{Coord|42.808630|20.890357|format=dms|type:landmark}} | [[File:KullaZejnullahBeut.jpg|thumb|[[Kulla e Zejnullah Beut]]]] |- | 8 |[[Mulliri i Hajrizit (Mulliri i Zotnisë)]] | '''Mulliri i Hajrizit (Mulliri i Zotnisë)''' është një monument i trashëgimisë kulturore në [[Smrekonica|Smrekonicë]], [[Vushtrri]].<ref name="mei-ks">{{cite book|title=LISTA E TRASHËGIMISË KULTURORE PËR MBROJTJE TË PËRKOHSHME|publisher=Republika e Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit|url=http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/LISTA_E_TRASHEGIMISE_KULTURORE_NEN_MBROJTJE_TE_PERKOSHME_2015.pdf|accessdate=17 gusht 2016|ref=mei-ks |language=sq }}</ref> Ky monument është i kategorisë "Arkitekturor", i miratuar me numër. Në lagjen “Mustafa” të fshatit Smrekovnicë, komuna e Vushtrrisë, në pjesën veriore, në distancë nga qyteti i Vushtrrisë 7,5&nbsp;km, gjendet Mulliri i Zotnisë. Mullirin thuhet se e ka ndërtuar zotëria i fshatit, i cili edhe ka qenë përgjegjës i gjithë fshatit gjatë shek. XIX. Mulliri i Zotnisë ka shërbyer për bluarjen e drithërave (misër, grurë). Mulliri me dimensionet afërsisht 10 x 5 metra është ndërtuar nga guri i përforcuar nga hatulla horizontale druri me një konstrukt kulmi katërfaqësor të mbuluar me tjegulla mediterane. | {{Coord|42.864280|20.941134|format=dms|type:landmark}}</small> | [[File:MulliriZotnisë.png|thumb|[[Mulliri i Hajrizit (Mulliri i Zotnisë)]]]] |- | 9 |[[Muri i Zotnise (Smrekonicë)]] | '''Muri i Zotnisë''' është një monument i trashëgimisë kulturore në [[Smrekonica|Smrekonicë]], [[Vushtrri]].<ref name="mei-ks">{{cite book|title=LISTA E TRASHËGIMISË KULTURORE PËR MBROJTJE TË PËRKOHSHME|publisher=Republika e Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit|url=http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/LISTA_E_TRASHEGIMISE_KULTURORE_NEN_MBROJTJE_TE_PERKOSHME_2015.pdf|accessdate=17 gusht 2016|ref=mei-ks |language=sq }}</ref> Ky monument është i kategorisë "Arkitekturor". Në lagjen “Kajtazi” të fshatit Smrekovnicë, komuna e Vushtrrisë, në një distancë afro 7&nbsp;km nga qyteti, gjendet Muri i Zotnisë. Murin thuhet se e ka ndërtuar Zotnia i fshatit, i cili edhe ka qenë përgjegjës i gjithë fshatit gjatë shek. XIX. Muri rrethues ka pasur karakter mbrojtës për objektet që rrethonte ai. I ndërtuar nga gurët e formësuar arrinte lartësi deri në 4 m, i mbuluar me kulm dyfaqësor me konstruksion druri të veshur me tjegulla meridianë. Thuhet se zotnia ka qenë një pasanik i kohës, por në të njëjtën kohë ka qenë edhe si administrator i këtij fshati. | | |- | 10 |[[Ura e gurit (Vërnicë)]] | '''Ura e Vjetër e Gurit në Vërnicë (Vrri)''' është një monument i trashëgimisë kulturore në [[Vërnica (Vushtrri)|Vrri (Vërnicë)]], [[Vushtrri]].<ref name="mei-ks">{{cite book|title=LISTA E TRASHËGIMISË KULTURORE PËR MBROJTJE TË PËRKOHSHME|publisher=Republika e Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit|url=http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/LISTA_E_TRASHEGIMISE_KULTURORE_NEN_MBROJTJE_TE_PERKOSHME_2015.pdf|accessdate=17 gusht 2016|ref=mei-ks |language=sq }}</ref> Ky monument është i kategorisë "Arkeologjik". | | [[File:Ura e Vërnicës.jpg|thumb|Ura e Vërnicës]] |- | 11 | [[Ura e Gurit (Vushtrri)]] | '''Ura e Vjetër e Gurit''' është një monument tjetër i vjetër i trashëgimisë kulturore i cili gjendet në qytetin e [[Vushtrria|Vushtrrisë]]. Ura gjendet në pjesën veriperëndimore të hyrjes së qytetit. Sipas hulumtimeve të fundit llogaritet të jetë ndër urat më të vjetra të llojit të vetë në [[Kosovë]]. Ajo lidhte fshatrat e rrëzë [[Çyçavica|Çyçavicës]] me qytetin e [[Vushtrria|Vushtrrisë]] dhe nëpërmes Grykës së Klysyrës e lidhte [[Rrafshi i Kosovës|Rrafshin e Kosovës]] me rajonin e [[Drenica|Drenicës]]. Po nëpër këtë urë kalonte edhe rruga e cila e lidhte qytetin e [[Vushtrria|Vushtrrisë]] me stacionin e trenit në fshatin [[Shtitarica|Shtruerë]]. Urën e Gurit në [[Vushtrri]] e përmendin edhe udhëpërshkrues të ndryshëm të kohës, si psh. francezi Filip Difre - Kane (1573) i cili mes tjerave thot edhe këtë:"...''prej aty arritëm në Vushtrri, qytet i madh me xhami të shumta, dhe me urë të madhe të gurit'' ". Sipas shënimeve osmane të vitit 1873/74, [[Vushtrria]] ishte një kasaba me tri xhami, një konak shtetëror ... me dy ura mbi lumin Sitnicë, njëra prej druri e tjetra prej materialit të fortë guror. | <small>{{Coord|42.8236|20.9603|format=dms|type:landmark}}</small> | [[File:Ura e gurit, Vushtrri, Kosova.JPG|thumb|Ura e Vjetër e Gurit]] |- | 12 |[[Ura e Hekurit në Vushtrri]] |'''Ura e Hekurit në Vushtrri''' është një urë që kalon mbi [[Lumi i Tërstenës|Lumin e Tërstenës]] dhe e tëra është e ndërtuar me material të hekurit. Ndërtimi i saj ka filluar në vitin 1928 ndërsa është finalizuar në vitin 1934, njësoj sikurse edhe [[Ura e Ibrit]] në Mitrovicë.<ref>{{YouTube|QDHYlJoURC0|title=Historia e Urës së Ibrit në Mitrovicë, 26 08 2013}} (11:52 min)</ref> Ura ka një gjatësi prej 27 metrash, gjërësi prej 5.5 metrash ndërsa pesha maksimale e lejuar mbi urë është 18 ton (18 000 kg).<ref>{{YouTube|-LPG4WJZS6o|title="Ura e hekurit" - Ura 100 vjeçare në Vushtrri}} (4:43 min)</ref> | | [[File:Urahekurit6.jpg|thumb|Ura e Hekurit në Vushtrri.]] |- | 13 |[[Ura e Silnicës (Vushtrri)]] |'''Ura e Sitnicës në Vushtrri''' është një urë mbi [[Lumi i Sitnicës|Lumin e Sitnicës]] dhe e cila është ndërtaur në vitin 1980. Materiali i përdorur për ndërtimin e kësaj ure është kryesisht betoni. | | [[File:SitnisaVushtrri1.jpg|thumb|[[Ura e Silnicës në Vushtrri]]]] |- | 14 | [[Ura e Pestovës]] |'''Ura e Pestovës''' është një urë mbi [[Lumi i Sitnicës|Lumin e Sitnicës]] në fshatin [[Pestova|Pestovë]] të [[Komuna e Vushtrrisë|Komunës së Vushtrrisë]]. Karakteristikë e saj është se e tëra është ndërtuar nga materiali i drurit. | | [[File:UraePestovës.jpg|thumb|[[Ura e Pestovës]]]] |- | 15 | [[Çeshmja e Kalasë në Vushtrri]] | | | [[File:Çeshmja e Kalasë në Vushtrri.jpg|thumb|Çeshmja e Kalasë në Vushtrri]] |- | 16 | [[Nishani i Mustafë Beut]] | | | |- |} == Lokalitete arkeologjike == {| class="wikitable sortable" |- ! Nr. ! Emri ! Përshkrimi ! Lokacioni ! Foto |- | 1 |[[Fortesa antike (Gradina e Malokëve)]] | '''[[Fortesa antike (Gradina e Malokëve)|Fortesa Antike në Samadrexhë]]''' e njohur edhe si '''Gradina e Malokëve''' është një monument i trashëgimisë kulturore në [[Samadrexha|Samadrexhë]], [[Vushtrri]].<ref name="mei-ks">{{cite book|title=LISTA E TRASHËGIMISË KULTURORE PËR MBROJTJE TË PËRKOHSHME|publisher=Republika e Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit|url=http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/LISTA_E_TRASHEGIMISE_KULTURORE_NEN_MBROJTJE_TE_PERKOSHME_2015.pdf|accessdate=17 gusht 2016|ref=mei-ks |language=sq }}</ref> Ky monument është i kategorisë "Arkeologjik", i miratuar me numër 249/71 (3104). | <small>{{Coord|42.8311|21.0481|format=dms|type:landmark}}</small> | [[File:ForteseAntike1.JPG|thumb|[[Fortesa Antike - Gradina e Malokëve]]]] |- | 2 |[[Gërmadhat e kalasë antike dhe mesjetare në Duboc]] | | <small>{{Coord|42.777704|20.896652|format=dms|type:landmark}}</small> | [[File:KalajaDubocit2.jpg|thumb|[[Kalaja e Dubocit]]]] |- | 3 |[[Gjurmët e vilës romake në Pestovë]] | | <small>{{Coord|42.785109|20.998956|format=dms|type:landmark}}</small> | [[File:Villa Rustica (Pestova).jpg|thumb|[[Gjurmët e vilës romake në Pestovë|Villa Rustica (Pestova)]]]] |- | 4 |[[Kalaja (Gjyteti) në Strofc]] | | <small>{{coord|42.707994|N|20.980610|E|format=dms|type:landmark}}</small> | [[File:Kalaja e Strofcit (Gjyteti).png|thumb|[[Kalaja (Gjyteti) në Strofc|Kalaja e Strofcit (Gjyteti)]]]] |- | 5 |[[Lokaliteti Arkeologjik "Te jorgovanët"]] | | | |- | 6 |[[Lokaliteti parahistorik dhe mesjetar në Samadrexhë]] | | | |- | 7 |[[Lokaliteti Arkeologjik Ligata]] | | | |- | 8 |[[Lokaliteti arkeologjik në Dobërllukë]] | | | |- | 9 |[[Lokaliteti arkeologjik në Mirash të Vushtrrisë]] | | | |- | 10 |[[Lokaliteti Arkeologjik Selishtë]] | | | |- | 11 |[[Lokaliteti Arkeologjik Selishtë (Çeremidëhane)]] | | | |- | 12 |[[Vendbanimi parahistorik dhe antikitetit të vonë në Zhilivodë]] | | | |- | 13 | | | | |} == Shtëpi të vjetra == {| class="wikitable sortable" |- ! Nr. ! Emri ! Përshkrimi ! Lokacioni ! Foto |- | 1 | [[Shtëpia e Shaban Agës]] | | | [[File:Shtepia e Shaban Ages 01.jpg|thumb|[[Shtëpia e Shaban Agës]]]] |- | 2 | [[Shtëpia e Nezir Hysenit]] | | | |- | 3 | [[Shtëpia e Familjes Bunjaku - Pantina]] | | | |- | 4 | [[Shtëpia e Mahmut Pashë Gjinollit]] | '''Shtëpia e Mahmut Pashë Gjinollit''' gjendet në pjesën perëndimore të qytetit të Vushtrrisë afër lumit Tërstenë. Sipas të dhënave historike dhe banorëve lokal shtëpia në fjalë besohet të jetë ndërtuar kah fundi i shekullit XIX, si shtëpi banimi. Në kohën e vonë të [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]] në këtë shtëpi janë vendosur organet e pushtetit komunal (Beledije). Shtëpia edhe pas [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]], ka shërbyer si ndërtesë e administratës komunale, më vonë (rreth viteve 1960 - 1970 ) ka shërbyer si ambulancë, e pas vërshimeve të ujit në vitin 1978 shtëpia është shfrytëzuar për strehim nga familjet që kanë pasur dëmtime nga vërshimi.<ref>[https://dtk.rks-gov.net/tkk_objekti.aspx?id=9152 Shtëpia e Mahmut Pashë Gjinollit - Databaza e Trashegimise Kulturore te Kosoves] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200107234450/https://dtk.rks-gov.net/tkk_objekti.aspx?id=9152 |date=7 janar 2020 }} 4.07.2016.</ref> | | [[File:Gjinolli Vushtrri DSCN0887.JPG|thumb|Shtëpia e Mahmut Pashë Gjinollit]] |- | 5 | [[Shtëpia e Zymer Musiqit]] | | | [[File:Shtëpia e Zymer Musiqit.jpg|thumb|[[Shtëpia e Zymer Musiqit]]]] |- | 6 | | | | |} == Monumente fetare == {| class="wikitable sortable" |- ! Nr. ! Emri ! Përshkrimi ! Lokacioni ! Foto |- | 1 |[[Kisha mesjetare në Smrekonicë]] | '''Kisha mesjetare në Smrekonicë''' është një monument i trashëgimisë kulturore në [[Smrekonicë]], [[Vushtrri]].<ref name="mei-ks">{{cite book|title=LISTA E TRASHËGIMISË KULTURORE PËR MBROJTJE TË PËRKOHSHME|publisher=Republika e Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit|url=http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/LISTA_E_TRASHEGIMISE_KULTURORE_NEN_MBROJTJE_TE_PERKOSHME_2015.pdf|accessdate=17 gusht 2016|ref=mei-ks |language=sq }}</ref> Ky monument është i kategorisë "Arkeologjik". | | |- | 2 | [[Kisha mesjetare dhe lokaliteti parahistorik në Samadrexhë]] |'''Kisha mesjetare dhe lokaliteti parahistorik në Samadrexhë''' është një monument i trashëgimisë kulturore në [[Samadrexha (Vushtrri)|Samadrexhë]], [[Vushtrri]].<ref name="mei-ks">{{cite book|title=LISTA E TRASHËGIMISË KULTURORE PËR MBROJTJE TË PËRKOHSHME|publisher=Republika e Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit|url=http://www.mkrs-ks.org/repository/docs/LISTA_E_TRASHEGIMISE_KULTURORE_NEN_MBROJTJE_TE_PERKOSHME_2015.pdf|accessdate=17 gusht 2016|ref=mei-ks |language=sq }}</ref> Ky monument është i kategorisë "Arkitekturale" dhe Arkeologjike. | | [[File:Samodreža, Church of Saint Lazar.jpg|thumb|Kisha mesjetare dhe lokaliteti parahistorik në Samadrexhë]] |- | 3 |[[Teqja e qytetit (Vushtrri)]] | '''Teqja ose tyrbja e qytetit''' gjendet në parkun e qytetit të Vushtrrisë, afër shkollave të mesme. Arkitektura e saj është në formë të tetëkëndshit, brenda së cilës gjinden gjashtë varre, të cilët konsiderohen të jenë varret e shehlerëve, por ka edhe mendime se këto varreza janë të njerëzve që kanë pasur grada të larta ushtarake në kohën e [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]]. | | [[File:Prishtinë Tyrbja e Vushtrris.jpg|thumb|[[Teqja e Vushtrrisë]]]] |- | 4 |[[Xhamia e Gazi Ali Beut]] | [[Xhamia e Gazi Ali Beut]] ndodhet në bërthamen e vjetër të qytetit të Vushtrrisë, në largësi prej 100 m nga Hamami i vjetër. Xhamia u ndërtua nga mesi i shek. XV nga ana e [[Gazi Ali Beu Mihalogllu|Gazi Ali Beut]]. Që nga fillimi e deri në ditët e sotme Xhamia gjithherë ka sherbyer si objekt sakral për ritet dhe ceremonitë fetare të komunitetit mysliman. Xhamia përbehej nga salla e lutjeve, me elementet tjera, orenditë e fiksura si dhe minarja. Deri në vitin 1999, edhe pse me disa intervenime të vogla xhamia kishte ruajtur tiparet arkitektonike orgjinale. Me rastin e shkatërrimit të xhamisë në vitin 1999, ajo pas disa muajve u rindërtua duke mos ruajtur asnjë tipar arkitektonik nga orgjinali, përfshirë dhe hapësirat tjera dhe të minares.<ref>[http://dtk.rks-gov.net/tkk_objekti.aspx?id=8700 Xhamia e Gazi Ali Beut (Vushtrri) - Databaza e Trashegimise Kulturore te Kosoves] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191029010821/https://dtk.rks-gov.net/tkk_objekti.aspx?id=8700 |date=29 tetor 2019 }} 4.07.2016.</ref> | | [[File:Xhamia Gazi Ali Begu - Vushtrri 01.JPG|thumb|Xhamia e Gazi Ali Beut]] |- |5 | [[Xhamia Karamanli (Vushtrri)|Xhamia Karamanli]] | Xhamia Karamanli është një monument i kulturës në qytetin e Vushtrrisë. | | [[File:Xhamia Karamanli - Vushtrri.JPG|thumb|Xhamia Karamanli - Vushtrri]] |- |6 | [[Kisha e Vushtrrisë]] | [[Kisha e Vushtrrisë]] i është kushtuar Shën Elias dhe është ndërtuar në vitin 1834 mbi themelet e një [[Kisha Ortodokse Lindore|kishe të vjetër ortodokse]] (ndoshta një [[Kishat paleokristiane në Kosovë|kishë paleokristiane]]) në pjesën lindore të [[Vushtrria|Vushtrrisë]], ku ishin gjetur artefakte të varrosura kishtare. [[Piktura Murore|Muralet]] në muret e kishës janë pikturuar në vitin 1871 nga një mjeshtër nga [[Dibra]]. | |[[File:Kisha e Vushtrrisë.jpg|thumb|[[Kisha e Vushtrrisë]]]] |} == Monumente natyrore == === Monumente natyrore të mbrojtura === {| class="wikitable sortable" |- ! Nr. ! Emri ! Përshkrimi ! Lokacioni ! Foto |- | 1 |[[Trungu i shpardhit në Zhilivodë]] | '''Trungu i shpardhit''' ({{Lang-la|Quercus frainetto}}) në [[Zhilivoda|Zhilivodë]] si monumnet i natyrës me karakter botanik. | | |- | 2 |[[Trungjet e dushkut në Druarë]] | '''Trungjet e dushkut''' ({{Lang-la|Quercus sp.}}) në [[Druari|Druarë]] si monumnet i natyrës me karakter botanik. | | |- | 3 |[[Kompleksi i trungjeve të dushkut në Galicë]] | '''Kompleksi i trungjeve të dushkut''' (Quercus sp) në [[Galica (Vushtrri)|Galicë]] si monument i natyrës me karakter botanik.. | | |- | 4 |[[Trungu i bungut në Shtitaricë]] |'''Trungu i bungut''' ({{Lang-la|Quercus petraea}}) në [[Shtitarica|Shtitaricë (Shtruerë)]] si monument i natyrës me karakter botanik. | |[[File:Lisi i Bungut në Shtruerë.png|thumb|[[Lisi i Bungut në Shtruerë]]]] |- | 5 |[[Trungu i rrënjës në Dumnicë të Llugës]] |'''Trungu i rrënjës''' ({{Lang-la|Quercus robur}}) në [[Dumnica e Llugave|Dumnicë të Llugës]] si monument i natyrës me karakter botanik. | | |- | 6 |[[Trungu i qarrit në Ceceli]] |'''Trungu i qarrit''' ({{Lang-la|Quercus cerris}}) në [[Cecelia|Ceceli]] si monument i natyrës me karakter botanik. | | |- | 7 |[[Burimi i ujit termomineral në Gjelbishtë]] |'''Burimi i ujit termomineral''' në fshatin [[Sllatina (Vushtrri)|Gjelbisht (Sllatinë)]] të [[Vushtrri]]së si monument i natyrës me karakter hidrologjik.<ref>[http://ammk-rks.net/?page=1,7,342 Merren në mbrojtje edhe 7 monumente të natyrës], 22 shkurt 2016, Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit të Kosovës, 21 maj 2019.</ref><ref>[https://kk.rks-gov.net/vushtrri/news/informate-per-monumentet-natyrore-te-komunes-se-vushtrrise/ Informatë për monumentet natyrore të komunës së Vushtrrisë], 2016/02/01</ref> | | |- |8 | | | | |} === Monumente natyrore të propozuara === {| class="wikitable sortable" |- ! Nr. ! Emri ! Përshkrimi <ref>http://unkt.org/wp-content/themes/unkt-wp-template/dist/pdf/some-facts-on-environment-2011.pdf</ref><ref>{{Cite web |url=https://kk-arkiva.rks-gov.net/vushtrri/getattachment/Faqe-tjera/Diskutimet-publike/PLVM-Vushtrri-(Draft).pdf.aspx |title=Plani Lokal për Veprim në Mjedis për Komunën e Vushtrrisë 2014-2019|url-status=dead |language=sq |access-date=25 maj 2019 |archive-date=7 janar 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200107234450/https://kk-arkiva.rks-gov.net/vushtrri/getattachment/Faqe-tjera/Diskutimet-publike/PLVM-Vushtrri-%28Draft%29.pdf.aspx }}</ref> ! Lokacioni ! Foto |- | 1 |Trungu i bungut (Quercus sp.) në [[Banjska (Vushtrri)|Bajë (Banjskë)]] | Trungu i bungut (Quercus sp.) në Bajë | | |- | 2 |Burimi i ujit termal në [[Banjska (Vushtrri)|Bajë (Banjskë)]] |Burimi i ujit termal në Bajë | | |- | 3 |Burimi i ujit natyral në [[Karaça|Karaçë]] |Burimi i ujit natyral në Karaçë | | |- | 4 |Burimi i ujit natyral në [[Skroma|Skromë]] |Burimi i ujit natyral në Skromë | | |- | 5 |Kompleksi i trungjeve të ahut (Fagus sp.) në [[Vesekoci|Kodërflamur (Vesekoc]] |Kompleksi i trungjeve të ahut (Fagus sp.) në Kodërflamur | | |- | 6 |Trungu i bungut (Quercus sp.) në [[Oshlani|Ashlan]] |Trungu i bungut (Quercus sp.) në Ashlan | | |- | 7 |Parku i ketrit në [[Samadrexha (Vushtrri)|Lumkuq (Samadrexhë)]] |Parku i ketrit në Lumkuq | | |- | 8 |Trungu i bungut (Quercus sp.) në [[Brusniku (Vushtrri)|Brusnik]] |Trungu i bungut (Quercus sp.) në Brusnik | | |- | 9 |Trungu i bungut (Quercus sp.) në [[Rezniku|Rreznik]] |Trungu i bungut (Quercus sp.) në Resnik | | |- | 10 |[[Trungu i lisit në Bukosh]] |[[Trungu i lisit në Bukosh|Trungu i lisit (Quercus)]] në [[Bukoshi|Bukosh]] është një monument i rrallë natyror me karakter botanik me një perimetër të trungut në bazë prej {{convert|3.10|cm|abbr=on}} dhe me një gjatësi/lartësi maksimale të kurorës së e tij e cila sillet rreth {{convert|22|m|abbr=on}}. Vjetërsia e saktë e tij nuk dihet por supozohet që të jetë rreth 150 vjeçare. | |[[File:QuercusBukosh1.jpg|thumb|[[Trungu i lisit në Bukosh|Trungu i lisit (Quercus) në Bukosh]]]] |- |11 | | | | |} == Shih edhe == * [[Vushtrria]] * [[Komuna e Vushtrrisë]] * [[Kompleksi i Gazi Ali Beut]] * [[Lista e monumenteve në Prizren]] == Referime == {{reflist}} ==Lidhje të jashtme== *[https://dtk.rks-gov.net/default.aspx Databaza e Trashëgimisë Kulturore të Kosovës (faqe zyrtare)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160326033858/http://dtk.rks-gov.net/default.aspx |date=26 mars 2016 }} *[https://www.ammk-rks.net/?page=1,1 Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit të Kosovës (faqe zyrtare)] [[Kategoria:Monumente kulturore në Vushtrri]] [[Kategoria:Vushtrri]] [[Kategoria:Monumente natyrore në Vushtrri]] mv2re1fydmgp74zmmeepv9qhv6yn4kk 0 265543 2470441 2436162 2022-08-27T22:04:10Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Hike above Valley of the Kings (2347044735).jpg|parapamje|Ecje me këmbë mbi Luginën e Mbretërve]] '''Lugina e Mbretërve''' ([[Gjuha arabe|Arabisht]]: وادي الملوك‎ ''Wādī al Mulūk'') është një luginë në [[Egjipti|Egjipt]], ku, për një periudhë prej afro 500 vjetësh nga shekulli 16-të deri në shekullin e 11-të para erës sonë, varret e prera nga shkëmbinjtë u gërmuan për faraonët dhe fisnikët e fuqishëm të [[Mbretëria e Re e Egjiptit|Mbretërisë së Re]].<ref>Maspero (1913), p.182</ref><ref>{{cite web | title = Theban Mapping Project |publisher=Theban Mapping Project| url=http://www.thebanmappingproject.com | accessdate = 2006-12-04 }}</ref> Lugina qëndron në bregun perëndimor të [[Nili]]t, përballë [[Teba (Egjipt)|Tebës]] brenda zemrës së [[Nekropoli i Tebës|Nekropolit të Tebës]].<ref name="silottip13">Siliotti (1997), p.13</ref> The [[uadja]] përbëhet nga dy lugina, Lugina Lindore (ku shumica e varreve mbretërore ndodhen aty) dhe Lugina Perëndimore. Ishte vendi kryesor i varrosjes së figurave kryesore mbretërore të Mbretërisë së Re Egjiptiane, si dhe një numër fisnikësh të privilegjuar. Varret mbretërore janë zbukuruar me skena nga mitologjia egjiptiane dhe japin të dhëna për besimet dhe ritualet më funerale të periudhës. Pothuajse të gjitha varret duket se janë hapur dhe plaçkitur në antikitet, por ato ende japin një ide për zgjuarësinë dhe fuqinë e faraonëve. Kjo zonë ka qenë një fokus i eksplorimeve [[Arkeologjia|arkeologjike]] dhe [[Egjyptologjia|egjiptologjike]] që nga fundi i shekullit të tetëmbëdhjetë, dhe varret vazhdojnë të stimulojnë kërkime dhe interes. Në kohët moderne lugina është bërë e famshme për zbulimin e [[KV62|varrit]] të [[Tutanhamuni]]t (me thashethemet e tij për [[Mallkimi i faraonëve|mallkimin e faraonëve]]),<ref>{{cite web | url=http://news.nationalgeographic.com/news/2005/05/0510_050506_tvcurse.html | title = Egypt's "King Tut Curse" Caused by Tomb Toxins? | publisher = National Geographic | accessdate = 2006-12-08}}</ref> dhe është një nga vendet më të famshme arkeologjike në botë. Në vitin 1979, ai u bë një [[Vende të trashëgimisë botërore|vend i trashëgimisë botërore]], së bashku me pjesën tjetër të Nekropolit të Tebës.<ref>{{cite web | title = Ancient Thebes and its necropolis | publisher = UNESCO Work Heritage Sites | url=http://whc.unesco.org/en/list/87| accessdate = 2006-12-04 }}</ref> Hulumtimet, gërmimet dhe konservimet vazhdojnë në luginë, dhe një qendër e re turistike është hapur kohët e fundit. == Referime == {{col-begin}} {{col-2}} {{refbegin}} * {{cite book | author =Ambros, Eva | title = Egypt: an up-to-date travel guide with 145 color photos and 21 maps | isbn=3-88618-140-5|year=2001|publisher=Hunter Publishing }} * {{cite book | author =Baines, John |author2=Jaromir Malik | title = Cultural Atlas of Ancient Egypt | isbn=0-8160-4036-2|year=2000 | publisher =Facts on file | location =New York }} * {{cite book | author = Baillet, Jules| title=Inscriptions grecques et latines des tombeaux des rois ou Syringes à Thèbes | publisher= Institut Français d'Archéologie Orientale du Caire, Mémoires publiés par les membres | location = Cairo | year= 1920–1926 }} * {{cite book | author = M. L. Bierbrier|title=The Tomb-Builders of the Pharaohs|publisher=American Univ in Cairo Press|year=1993| isbn=977-424-210-6|location=Cairo}} * {{cite journal|last=Cross|first=Stephen W.|title=The Hydrology of the Valley of the Kings | year = 1993|pages=303–310|journal = JEA | volume = 94}} * {{cite book | author =Davis, Theodore M. | title = The Tomb of Siphtah with The Tomb of Queen Tiyi | url =https://archive.org/details/tombofsiphtahwit0000davi_l6s5 | year = 2001 | location= London | publisher = Gerald Duckworth & Co Ltd | isbn = 0-7156-3073-3}} * {{cite book|last=Davis|first=Theodore M.|title=The Tombs of Harmhabi and Touatânkhamanou|location=London|publisher=Duckworth Publishing|year=2001|isbn=0-7156-3072-5}} * {{cite book | author =Dodson, Aidan | year = 1991 | title = Egyptian Rock-cut Tombs | url =https://archive.org/details/egyptianrockcutt0000dods | publisher = Shire Publications Ltd | location = Buckinghamshire | isbn = 0-7478-0128-2}} * {{cite book | author=El Mahdy, Christine | title = Tutankhamen: The Life and Death of the Boy-King | year = 2001 | publisher = St. Martin's Press | isbn = 0-312-28064-5}} * {{cite book | author= Maspero, Gaston | title = Manual of Egyptian Archaeology, Sixth English Edition | publisher = H. Grevel and Co | year = 1913 | isbn = 1-4219-4169-4}} * {{cite book | author =Reeves, Nicholas | title = Valley of the Kings: The Decline of a Royal Necropolis | publisher= Keegan Paul | year = 1990|isbn = 0-7103-0368-8}} * {{cite book | author =Reeves, Nicholas |author2=Richard H. Wilkinson | title=The Complete Valley of the Kings | year=1996 | publisher= Thames and Hudson | isbn = 0-500-05080-5 }} – Details of all the major tombs, their discovery, art and architecture * {{cite book | author=Romer, John | title = Valley of the Kings | publisher=Henry Holt | year= 1981 | isbn = 0-8050-0993-0 }} – Covers the history of the exploration of the Valley in chronological order * {{cite journal | last = Rossi | first = Corinna | title = Dimensions and Slope in the Nineteenth and Twentieth Dynasty Royal Tombs | journal = The Journal of Egyptian Archaeology | volume = 87 | pages = 73–80 | year = 2001 | publisher = The Egyptian Exploration Society | issn = 0307-5133 | doi = 10.2307/3822372 | jstor = 3822372 }} * {{cite book | author=Sampsell, Bonnie M. | year=2003 | title = A Traveler's Guide to the Geology of Egypt | publisher= American University Press | location = Cairo | isbn = 977-424-785-X }} * {{cite book | author=Siliotti, Alberto | title=Guide to the Valley of the Kings| url=https://archive.org/details/guidetovalleyofk0000sili |publisher=Barnes and Noble|year= 1997|isbn = 88-8095-496-2 }} – A good introduction to the valley and surroundings * {{cite book | author =Strudwick, Nigel |author2=Helen Strudwick | title = Thebes in Egypt| url =https://archive.org/details/thebesinegyptgui0000stru | publisher=Cornell University | year = 1999 | isbn=0-8014-8616-5 }} * {{cite book | author= Weeks, Kent R. | title=Valley of the Kings | publisher = Friedman/Fairfax| year= 2001| isbn = 88-8095-712-0 }} – Spectacular photography of the best tombs * {{cite book |author=Weeks, Kent R. | title=KV 5: A Preliminary Report on the Excavation of the Tomb of the Sons of Ramesses II in the Valley of the Kings | location = Cairo | publisher= American University Press| year= 2000 | isbn = 977-424-574-1 }} * {{cite book | author= Weigall, Arthur | title=A Guide to the Antiquities of Upper Egypt|publisher=Mentheun & Co| location=London| year = 1910| isbn = 1-4253-3806-2 }} * {{cite book | author= Wilkinson, Richard H. |title=Valley of the Sun Kings: New Explorations in the Tombs of the Pharaohs| publisher=University of Arizona Egyptian Expedition|year= 1994| isbn = 0-9649958-0-8|location=Tucson}} – chapters by archaeologists working in the valley from an international conference on the Valley of the Kings * {{cite journal | last = Wilkinson | first = Richard H. | title=The paths of Re: Symbolism in the royal tombs of Wadi Biban El Moluk | journal = KMT | volume = 4 | issue =3 | year = 1993}} {{refend}} {{col-end}} == Referime == {{reflist}} [[Kategoria:Lugina e Mbretërve |*]] [[Kategoria:Lugina në Egjipt]] r6awkk1j5kkoq31yqkd2tfd1c6cj6b5 2 272210 2470464 2470136 2022-08-27T23:48:53Z Klein Muçi 52109 wikitext text/x-wiki <code>utilities.set_message ('err_language_missing'); -- emit an error message and add to category</code> (Main) + <code>GABIM ME PËRPUNIMIN MATEMATIKOR</code> (COinS) + 3 lines <code>True</code> (Configuration - Exports) + gjuha → language (Suggestions) + [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Moduli:Citation/CS1/Date_validation&diff=2392335&oldid=2388253 this edit] (Date validation) Bashkepunimi me DT (bashkepunimi me CD) - njoftimet, ninja mode as gateway, switching through modes in talkspace Citation/Citim - AWB OSM - Hartat e koordinatat eefuq12c00ch9fp4lqbzdtsdu2mhnxh 0 275473 2470456 2436612 2022-08-27T23:03:21Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Sharri_Mountain_-_Malet_e_Sharrit.jpg|parapamje|Pyje në [[Bjeshkët e Sharrit]]]] [[Skeda:Zall_Dajti.jpg|parapamje| Pyll në [[Mali i Dajtit|Malin e Dajtit]], [[Shqipëria|Shqipëri]]]] [[Skeda:The_forest_near_Blatets,_Vinitsa.JPG|parapamje| Një pyll afër [[Vinica|Vinicas]], [[Maqedonia e Veriut]] ]] [[Skeda:Biogradska_suma.jpg|parapamje| Pylli Biogradska në [[Mali i Zi|Mal të Zi]] ]] '''Pylli''' është një zonë e madhe e mbizotëruar nga [[Pema|pemët]]. <ref>{{Cito web|url=http://dictionary.reference.com/browse/forest|title=Forest|website=Dictionary.com|accessdate=2014-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141019171930/http://dictionary.reference.com/browse/forest|archivedate=19 tetor 2014|language=en}}</ref> Qindra përkufizime më të sakta të pyjeve përdoren në të gjithë botën, duke përfshirë faktorë të tillë si dendësia dhe lartësia e pemëve, përdorimi i tokës, gjendja ligjore dhe funksioni ekologjik. <ref>{{Cito web|url=http://www.efi.int/files/attachments/publications/ir_06.pdf|title=Compilation of Forestry Terms and Definitions|first=Andreas|last=Schuck|publisher=European Forest Institute|location=Joensuu, Finland|year=2002|format=PDF|accessdate=2014-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150605064820/http://www.efi.int/files/attachments/publications/ir_06.pdf|archivedate=5 qershor 2015|language=en }}</ref> <ref name="cbd">{{Cito web|url=http://www.cbd.int/forest/definitions.shtml|title=Definitions: Indicative definitions taken from the Report of the ad hoc technical expert group on forest biological diversity|publisher=Convention on Biological Diversity|accessdate=2014-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141219030427/http://www.cbd.int/forest/definitions.shtml|archivedate=19 dhjetor 2014|language=en }}</ref> <ref name="unep">{{Cito web|url=http://www.unep.org/vitalforest/Report/VFG-01-Forest-definition-and-extent.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100726140947/http://www.unep.org/vitalforest/Report/VFG-01-Forest-definition-and-extent.pdf|archivedate=2010-07-26|title=Forest definition and extent|date=2010-01-27|publisher=United Nations Environment Programme|format=PDF|accessdate=2014-11-16|language=en}}</ref> Sipas përcaktimit të përdorur gjerësisht nga <ref>{{Cito web|url=http://www.fao.org/docrep/005/y4171e/y4171e10.htm|title=Comparative framework and Options for harmonization of definitions|website=Second Expert Meeting on Harmonizing Forest-Related Definitions|publisher=FAO|accessdate=2014-11-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141129024755/http://www.fao.org/docrep/005/y4171e/y4171e10.htm|archivedate=29 nëntor 2014|language=en}}</ref> <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=apBDAgAAQBAJ&pg=PA32&lpg=PA32&dq=forest+definition+%22widely+used%22#v=onepage&q=%20%22widely%20used%22&f=false|page=32|title=Transformations in EU biofuels markets under the Renewable Energy Directive and the implications for land use, trade and forests|last=Johnson|first=F.X.|last2=Pacini|first2=H.|last3=Smeets|first3=E|publisher=CIFOR|year=2013|isbn=978-602-8693-81-3|language=en}}</ref> [[Organizata e Ushqimit dhe Bujqësisë]], pyjet mbulojn {{Convert|4|e9ha}} (15 milion milje katror) ose afërsisht 30 përqind e sipërfaqes së tokës në botë në vitin 2006. Pyjet janë [[ekosistemi]] mbizotërues tokësor i planetit tonë, dhe shpërndahen në të gjithë globin. <ref name="yude">{{Cite journal|last=Pan|first=Yude|last2=Birdsey|first2=Richard A.|last3=Phillips|first3=Oliver L.|last4=Jackson|first4=Robert B.|year=2013|title=The Structure, Distribution, and Biomass of the World's Forests|url=http://www.nrs.fs.fed.us/pubs/jrnl/2013/nrs_2013_pan_001.pdf|journal=Annu. Rev. Ecol. Evol. Syst.|volume=44|pages=593–62|doi=10.1146/annurev-ecolsys-110512-135914|archive-url=https://web.archive.org/web/20160807012240/http://www.nrs.fs.fed.us/pubs/jrnl/2013/nrs_2013_pan_001.pdf|archive-date=7 gusht 2016|language=en}}</ref> Pyjet përbëjnë 75% të prodhimit parësor bruto të [[Biosfera|biosferës]] së Tokës dhe përmbajnë 80% të biomasës bimore të Tokës. Prodhimi parësor neto vlerësohet në 21.9 gigatonnes karbon në vit për pyjet tropikale, 8.1 për pyjet e buta dhe 2.6 për [[Tajga|pyjet boreale]]. Pyjet në gjerësi dhe lartësi të ndryshme formojnë ekozona të ndryshme: [[Tajga|pyje boreale]] rreth [[Rajonet polare|poleve]], pyje tropikale rreth [[Zona tropike|Ekuatorit]], dhe pyje të buta në gjerësi të mesme gjeografike. Zonat me lartësi mbidetare më të larta kanë tendencë të mbështesin pyje të ngjashme me ato në gjerësi më të madhe, dhe sasia e reshjeve gjithashtu ndikon në përbërjen pyjore. Shoqëria njerëzore dhe pyjet ndikojnë në njëra tjetrën në mënyra pozitive dhe negative. <ref>{{Cite book|chapter=Global Societies and Forest Legacies Creating Today's Forest Landscapes|pages=[https://archive.org/details/forestssocietysu0000unse/page/30 30]–59|title=Forests and Society: Sustainability and Life Cycles of Forests in Human Landscapes|url=https://archive.org/details/forestssocietysu0000unse|editor-last=Vogt|editor-first=Kristina A|year=2007|publisher=CABI|isbn=978-1-84593-098-1|language=en}}</ref> Pyjet ofrojnë shërbime ekosistemi për njerëzit dhe shërbejnë si atraksione turistike. Pyjet gjithashtu mund të ndikojnë në shëndetin e njerëzve. Aktivitetet njerëzore, përfshirë prerjen e burimeve pyjore, mund të ndikojnë negativisht në ekosistemet pyjore. == Përkufizimi == Megjithëse fjala ''pyll'' përdoret zakonisht, nuk ka ndonjë përcaktim të saktë të njohur botërisht, me më shumë se 800 përkufizime të pyjeve të përdorura në të gjithë botën. <ref name="unep">{{Cito web|url=http://www.unep.org/vitalforest/Report/VFG-01-Forest-definition-and-extent.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100726140947/http://www.unep.org/vitalforest/Report/VFG-01-Forest-definition-and-extent.pdf|archivedate=2010-07-26|title=Forest definition and extent|date=2010-01-27|publisher=United Nations Environment Programme|format=PDF|accessdate=2014-11-16|language=en}}</ref> Megjithëse një pyll zakonisht përcaktohet nga prania e pemëve, nën shumë përkufizime edhe një zonë plotësisht pa pemë ende mund të konsiderohet një pyll nëse aty rriteshin pemë në të kaluarën, do të rrisë pemë në të ardhmen, <ref name="ap862">{{Cito web|url=http://www.fao.org/docrep/017/ap862e/ap862e00.pdf|title=Forest Resources Assessment Working Paper 180|first=Kenneth|last=MacDicken|publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations Forestry Department|location=Rome|date=2013-03-15|format=PDF|accessdate=2014-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924131113/http://www.fao.org/docrep/017/ap862e/ap862e00.pdf|archivedate=24 shtator 2015|language=en}}</ref> ose është caktuar ligjërisht si pyll pavarësisht nga lloji i bimësisë. <ref name="ipcc">{{Cito web|url=http://www.ipcc.ch/ipccreports/sres/land_use/index.php?idp=46|title=Land Use, Land-Use Change and Forestry|publisher=Intergovernmental Panel on Climate Change|year=2000|accessdate=2014-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141129020202/http://www.ipcc.ch/ipccreports/sres/land_use/index.php?idp=46|archivedate=29 nëntor 2014|language=en}}</ref> <ref>{{Cito web|url=http://www.forestfacts.org/l_3/forests_1.htm#1p1|title=Facts on Forests and Forestry|first=Nicholas|last=Menzies|publisher=ForestFacts.org, a subsidiary of GreenFacts.org|date=2007-10-22|accessdate=2014-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150508030720/http://www.forestfacts.org/l_3/forests_1.htm#1p1|archivedate=8 maj 2015|language=en}}</ref> Sipas përkufizimeve të përdorimit të tokës, ekziston një ndryshim i konsiderueshëm se ku pikat e ndërprerjes ndodhen midis një pylli, mali dhe [[Savana|savane]]. Sipas disa përkufizimeve, pyjet kërkojnë nivele shumë të larta të mbulesës së lëndës drnore (të pemëve), nga 60% në 100%, <ref>{{Cito web|url=http://www.museum.state.il.us/muslink/forest/htmls/intro_def.html|title=Introduction: Definition of a Forest|publisher=MuseumLink Illinois|accessdate=2014-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141029231145/http://www.museum.state.il.us/muslink/forest/htmls/intro_def.html|archivedate=29 tetor 2014|language=en}}</ref> duke përjashtuar savanat dhe tokat pyjore në të cilat pemët kanë një mbulesë të ulët. Përkufizime të tjera i konsiderojnë edhe savanat si një lloj pylli, dhe përfshijnë të gjitha zonat me masë drunore (pemë) mbi 10%. <ref name="ap862">{{Cito web|url=http://www.fao.org/docrep/017/ap862e/ap862e00.pdf|title=Forest Resources Assessment Working Paper 180|first=Kenneth|last=MacDicken|publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations Forestry Department|location=Rome|date=2013-03-15|format=PDF|accessdate=2014-11-16|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150924131113/http://www.fao.org/docrep/017/ap862e/ap862e00.pdf|archivedate=24 shtator 2015|language=en}}</ref> == Shih edhe == * [[Pylltaria]] * [[Pyjet tropikale]] * [[Pyjet e Kosovës]] * [[Pyjet e Vjenës]] * [[Dita Ndërkombëtare e Pyjeve]] == Referime == {{Reflist}} == Lidhje të jashtme == * [http://www.barrameda.com.ar/ecology/forests-in-danger.htm Forests in danger] * [https://web.archive.org/web/20150908225225/http://intactforests.org/ Intact Forests] with maps and reports * [http://www.fao.org/docrep/008/a0400e/a0400e00.htm Global Forest Resources Assessment 2005] by the [[Organizata e Ushqimit dhe Bujqësisë|Food and Agriculture Organization]] * [https://web.archive.org/web/20080124171741/http://www.coolforests.org/ CoolForests.org – Conservation Cools the Planet] * [http://data.worldbank.org/indicator/AG.LND.FRST.ZS Forest area is land under natural or planted stands of trees of at least 5 meters in situ, whether productive or not, and excludes tree stands in agricultural production systems] * [http://www.google.com/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9_&ctype=l&strail=false&nselm=h&met_y=ag_lnd_frst_k2&hl=en&dl=en Forest area (sq. km)] data from the [[Banka Botërore|World Bank]]'s World Development Indicators, made available by Google * {{Cite news|url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/948_discovery_2008/page12.shtml|title=The first forests – Discovery 2008|last=Luck Baker|first=Andrew|date=18 nëntor 2008|work=BBC Online|language=en}} * {{Cito web|url=http://www.conservation.org/newsroom/pressreleases/Pages/The-Worlds-10-Most-Threatened-Forest-Hotspots.aspx|title=The World's 10 Most Threatened Forest Hotspots|date=2 shkurt 2011|publisher=Conservation International|language=en}} * Wilhelm Schlich and Gifford Pinchot (1911). "Forests and Forestry" . Encyclopædia Britannica (11th ed.). [[Kategoria:Drunj]] [[Kategoria:Pyje]] h7o0qo51bz1bgwwjtrzf76awqz7mdeb 0 275573 2470412 2436631 2022-08-27T19:40:15Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Trafalgar Square, London 2 - Jun 2009.jpg|thumb|240px|Pamja e sheshit më 2009]] '''Sheshi Trafalgar''' ([[Gjuha angleze|Anglisht]]: ''Trafalgar Square'' {{IPAc-en|t|r|ə|ˈ|f|æ|l|ɡ|ər}} {{respell|trə|FAL|gər}}) është një shesh publik në [[Qyteti i Westminster]], [[Central London]], e ndërtuar rreth zonës së quajtur [[Charing Cross]]. Sheshi mori emrin pas ngjarjes [[Beteja e Trafalgarit]], një betejë që ndodhi më 21 tetor 1805 jashtë bregdetit të [[Kepi Trafalgar|Kepit Trafalgar]]. Vendi i Sheshit Trafalgar kishte qenë një pikë referimi e rëndësishme që nga shekulli i 13-të dhe fillimisht përmbante [[Stalla Mbretërore|stallë të Mbretit]]. Pasi [[George IV i Mbretërisë së Bashkuar|George IV]] zhvendosi stallën në [[Buckingham Palace]], zona u rizhoq nga [[John Nash (arkitekt)|John Nash]], por përparimi ishte i ngadaltë pas vdekjes së tij, dhe sheshi nuk u hap deri në vitin 1844. [[Kolona e Nelsonit]] në qendër të saj ruhet nga katër statuja luani. Sheshi është përdorur për tubime të komunitetit dhe demonstrime politike, përfshirë të [[E Diela e Përgjakshme (1887)|Dielën e Përgjakshme]] e vitit 1887, protestat kundër luftës dhe fushatat kundër ndryshimit të klimës. Një [[Pema e vitit të ri|pemë e Krishtlindjes]] është dhuruar në shesh nga Norvegjia që nga viti 1947 dhe është ngritur për dymbëdhjetë ditë para dhe pas ditës së Krishtlindjes. Sheshi është një qendër e festimeve vjetore në prag të Vitit të Ri. Ishte e njohur për pëllumbat e saj të egër deri në heqjen e tyre në fillim të shekullit 21. Sheshi Trafalgar është shfaqur në filma dhe seriale gjatë viteve 1960, përfshirë ''[[The Avengers (serial)|The Avengers]]'',<ref>{{cite book|title=Saints and Avengers: British Adventure Series of the 1960s|url=https://archive.org/details/saintsavengersbr00chap|language=en|first=James|last=Chapman|p=[https://archive.org/details/saintsavengersbr00chap/page/72 72]|publisher=I.B.Tauris|year=2002|isbn=978-1-86064-753-6}}</ref> ''[[Casino Royale (film 1967)|Casino Royale]]'',<ref>{{cite book|title=The Music of James Bond|url=https://archive.org/details/musicjamesbond00burl|language=en|first=Jon|last=Burlingame|publisher=Oxford University Press|year=2012|p=[https://archive.org/details/musicjamesbond00burl/page/68 68]|isbn=978-0-19-986330-3}}</ref> ''[[Doctor Who]]'',<ref>{{cite book|title=A Critical History of Doctor Who on Television|language=en|first=John Kenneth|last=Muir|publisher=McFarland|p=228|year=1999|isbn=978-0-7864-3716-0}}</ref> dhe ''[[The Ipcress File (film)|The Ipcress File]]''.<ref>{{cite book|title=London Film Location Guide|url=https://archive.org/details/londonfilmlocati0000jame|language=en|first=Simon|last=James|publisher=Anova Books|p=[https://archive.org/details/londonfilmlocati0000jame/page/91 91]|year=2007|isbn=978-0-7134-9062-6}}</ref> Në korrik 2011, për shkak punimeve në [[Sheshi Leicester|Sheshin Leicester]], filmi ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows – Pjesa 2]]'' u xhirua në sheshin Trafalgar. [[Sheshi Kombëtar i Heronjëve]] kishte emrin Sheshi Trafalgar përpara se të riemërohej më 1999 në përkujtim të heronjëve kombëtar të [[Barbadosi|Barbadosit]]. == Referime == {{reflist}} ==Lidhje të jashtme== *[http://www.london.gov.uk/trafalgarsquare/ Faqja zyrtare e Sheshit Trafalgar në uebfaqen e Kryetarit të Londrës] {{Commonscat|Trafalgar Square}} [[Kategoria:Sheshe në Londër]] lj46g0oltenpblu1z075ae9dckllmvp 0 277054 2470419 2466776 2022-08-27T20:13:23Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Bridge on the River Kwai - tourist plaza.JPG|thumb|240px|Ura hekurudhore mbi lumin [[Mae Klong]] (ose lumi Kwai Yai) në [[Provinca Kanchanaburi|Provincën Kanchanaburi]], [[Tajlanda|Tajlandë]]. Hapësira e kësaj ure është e përbërë nga nëntë segmente të mbërthimit të lakuar (origjinalet që datojnë nga Lufta e Dytë Botërore) dhe dy segmente këndore-mbërthese (zëvendësime (nën dëmshpërblime të luftës) nga Japonia pas vitit 1945).]] '''Hekurudha e Birmanisë''' e njohur si '''Hekurudha e Vdekjes''', '''Hekurudha Tajlandë-Birmani''' e shumë emra tjerë të ngjajshme, ishte një hekurudhë 415 kilometra (258 milje) midis [[Distrikti Ban Pong|Ban Pong]], [[Tajlanda|Tajlandë]] dhe [[Thanbyuzayat]], [[Birmania|Birmani]], e ndërtuar nga [[Perandoria e Japonisë]] në vitin 1943 për të mbështetur forcat e saj në [[Fushata e Birmanisë|fushatën e Birmanisë]] të [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]]. Kjo hekurudhë përfundoi lidhjen hekurudhore midis [[Bangkoku|Bangkok]], Tajlandë dhe Rangoon, Birmani (tani [[Yangon]], Mjanmar). Linja u mbyll në vitin 1947, por seksioni midis [[Stacioni hekurudhor Nong Pla Duk|Nong Pla Duk]] dhe [[Stacioni hekurudhor Nam Tok|Nam Tok]] u rihap përsëri dhjetë vjet më vonë. Midis 180,000 dhe 250,000 punëtorë civilë të [[Azia Juglindore|Azisë Juglindore]] ([[Rōmusha|rōmusha]]) dhe rreth 61,000 të robërve aleatë të luftës iu nënshtruan [[Puna e detyruar|punës së detyruar]] gjatë ndërtimit të saj. Rreth 90,000 punëtorë civilë dhe më shumë se 12,000 të burgosur aleatë vdiqën. ==Historia== Një rrugë hekurudhore midis Birmanisë dhe Tajlandës, duke kaluar [[Qafa e Tre Pagodëve|Qafën e Tre Pagodëve]] dhe duke ndjekur luginën e lumit [[Lumi Khwae Noi|Khwae Noi]] në Tajlandë, ishte vrojtuar nga qeveria britanike e Birmanisë qysh në vitin 1885, por kursi i propozuar i linjës - përmes terrenit xhungël kodrinor e ndarë nga shumë lumenj - konsiderohej shumë e vështirë për t'u ndërmarrë.{{sfn|MacArthur|2005|p=43}} Në fillim të vitit 1942, [[Pushtimi japonez i Birmanisë|forcat japoneze pushtuan Birmaninë]] dhe kapën kontrollin e kolonisë nga [[Mbretëria e Bashkuar]]. Për të furnizuar forcat e tyre në Birmani, japonezët vareshin nga deti, duke sjellë furnizime dhe trupa në Birmani rreth [[Gadishulli Malajzezë|Gadishullit Malajzezë]] dhe përmes [[Ngushtica e Malakës|Ngushticës së Malakës]] dhe [[Deti Andaman|Detit Andaman]]. Kjo rrugë ishte e ndjeshme për të sulmuar nga nëndetësit e Aleatëve, veçanërisht pas humbjes japoneze në [[Beteja e Midway|Betejën e Midway]] në qershor të vitit 1942. Për të shmangur një udhëtim të rrezikshëm prej 2,000 milje (3,200 km) detare rreth gadishullit Malajzi, një hekurudhë nga Bangkoku në Rangoon dukej një alternative e mundshme. Japonezët filluan këtë projekt në qershor 1942..<ref>[http://www.roll-of-honour.org.uk/cemeteries/chungkai_war_cemetery/html/thailand_-_burma_railway.htm roll-of-honour.org.uk]</ref> Projekti synonte të lidhë [[Distrikti Ban Pong|Ban Pong]] në Tajlandë me [[Thanbyuzayat]] në Birmani, duke u lidhur me hekurudhat ekzistuese në të dy vendet. Rruga e saj ishte përmes Qafës së Tre Pagodëve në kufirin e Tajlandës dhe Birmanisë. 69 milje (111 km) e hekurudhës ishin në Birmani dhe 189 milje (304 km) të tjera ishin në Tajlandë. Lëvizja e POWs në veri nga [[Burgu Changi|burgu Changi]] në [[Singapori|Singapor]] dhe kampe të tjera të burgjeve në Azinë Juglindore filloi në maj 1942. Pas punës paraprake të fushave ajrore dhe infrastrukturës, ndërtimi i hekurudhës filloi në Birmani më 15 shtator 1942 dhe në Tajlandë në nëntor. Data e përfundimit të parashikuar ishte në dhjetor 1943.{{sfn|MacArthur|2005|pp=43–48}} Hekurudha ishte përfunduar përpara afatit. Më 17 tetor 1943, bandat e ndërtimit me origjinë nga Birmania që punonin në jug u takuan me bandat e ndërtimit me origjinë nga Tajlanda që punonin në veri. Dy seksionet e linjës u takuan në kilometër 263, rreth 18 km (11 milje) në jug të Qafës së Tre Pagodëve në Konkuita (Kaeng Khoi Tha, [[Distrikti Sangkhla Buri]], [[Provinca Kanchanaburi]]).{{sfn|Waterford|1994|p=243}} Siç tha një inxhinier amerikan pasi shikoi projektin, "Ajo që e bën këtë një inxhinieri inxhinierike është tërësia e tij, grumbullimi i faktorëve. Gjatësia totale e miljeve, numri i përgjithshëm i urave - mbi 600, përfshirë gjashtë deri në tetë gjatësi ura - numri i përgjithshëm i njerëzve që ishin të përfshirë (një e katërta e një milion), koha shumë e shkurtër në të cilën ata arritën ta realizojnë atë, dhe kushtet ekstreme që i realizuan nën të. Ata kishin shumë pak transport për të marrë sende në dhe nga punëtorët, ata nuk kishin pothuajse asnjë ilaç, ata nuk mund të merrnin ushqime le të vetëm materiale, ata nuk kishin mjete për të punuar me të, përveç për gjërat themelore si lopatë dhe çekiça, dhe ata punuan në kushte jashtëzakonisht të vështira - në xhungël me nxehtësinë e saj dhe lagështia. E gjithë kjo e bën këtë hekurudhë një arritje të jashtëzakonshme."<ref>{{cite web| title=The Bridges of the Thai Burma Railway| website=Public Broadcasting System| url=https://www.pbs.org/wnet/secrets/the-bridges-of-the-thailand-burma-railway/178/| accessdate=8 janar 2015}}</ref> Ushtria japoneze transportoi 500,000 ton mallra mbi hekurudhë para se të binte në duart e Aleatëve. Linja u mbyll në vitin 1947, por seksioni midis [[Stacioni hekurudhor Nong Pla Duk|Nong Pla Duk]] dhe [[Stacioni hekurudhor Nam Tok|Nam Tok]] u rihap përsëri dhjetë vjet më vonë në vitin 1957.<ref name=Beattie>{{cite book|last=Beattie|first=Rod|title=The Thai-Burma Railway|year=2007|publisher=Thailand-Burma Railway Centre|page=10}}</ref> Më 16 janar 1946, britanikët urdhëruan të burgosurit japonez të luftës që të largonin një hekurudhë prej katër kilometrash midis Nikki dhe Sonkrai.<ref name=":0" /> Lidhja hekurudhore midis Tajlandës dhe Birmanisë duhej të ndahej përsëri për të mbrojtur interesat britanike në Singapor.<ref name=":0" /> Pas kësaj, seksioni i hekurudhës u hoq sekuencialisht, binarët u mblodhën në [[Mawlamyine]] dhe shtrati i rrugës u kthye në xhungël.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://drive.google.com/open?id=1LRlUI-SqWTweLcrhihRzriUaNCEIw8HF|title=メクロンの永久橋-実録-戦場にかける橋-塚本和也-鉄道ファン1981年11月号|last=Tsukamoto|first=Kazuya|date=1981-11-01|website=Google Docs p18}}</ref> Qeveria britanike i shiti hekurudhën dhe materialet e lidhura qeverisë tajlandeze për 50 milion [[Baht i Thailand|baht]].<ref>{{Cite web|url=https://www.myonlinetour.com/thailand/TheBridgeOverTheRiverKwae/index.htm|title=The Bridge Over The River Kwae|website=Myonlinetour|access-date=2018-06-12|archive-date=27 maj 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160527140349/http://www.myonlinetour.com/thailand/TheBridgeOverTheRiverKwae/index.htm|url-status=dead}}</ref> ===Pas luftës=== Pas luftës hekurudha ishte në gjendje të dobët dhe kishte nevojë për rindërtim për t’u përdorur nga sistemi [[Hekurudha shetërore e Tajlandës]]. Më 24 qershor 1949, përfundoi pjesa nga [[Kanchanaburi]] në [[Stacioni hekurudhor Nong Pla Duk|Nong Pla Duk]]; në datën e parë të prillit 1952, u bë seksioni tjetër deri në Wang Pho. Më në fund, më 1 korrik 1958 linja hekurudhore u përfundua në [[Nam Tok Sai Yok Noi|Nam Tok]]. Pjesa në përdorim sot është rreth 130 km (81 mije) e gjatë. Linja u braktis përtej Nam Tok Sai Yok Noi; binarët e çelikut u shpartalluan për ripërdorimin në zgjerimin e oborrit hekurudhor [[Distrikti Bang Sue|Bangsue]], duke përforcuar gjurmën e dyfishtë BKK-Banphachi, duke rehabilituar gjurmët nga [[Distrikti Thung Song|Thung Song]] në [[Trang, Tajlandë|Trang]], dhe ndërtimin e të dy linjave të degës Nong Pla Duk-Suphanburi dhe Ban Thung Pho-Khirirat Nikhom. Pjesë të rrugës së braktisur janë shndërruar në një shteg në këmbë. Që nga vitet 1990 janë bërë propozime të ndryshme për të rindërtuar hekurudhorin e plotë, por që nga viti 2014 këto plane nuk ishin realizuar. Meqenëse një pjesë e madhe e linjës origjinale hekurudhore tani është zhytur nga [[Vajiralongkorn Dam]], dhe terreni përreth është malor, do të duhej të bënte tunele të gjera për të rilidhur Tajlandën me Birmaninë me hekurudha. ==Punëtorët== Ushtarë japonezë, 12,000 prej tyre, përfshirë 800 koreanë, ishin të punësuar në hekurudhë si inxhinierë, roje dhe mbikëqyrës të të burgosurëve të luftës dhe punëtorëve të ''rōmusha''. Megjithëse kushtet e punës ishin shumë më të mira për japonezët sesa të të burgosurëve të luftës dhe punëtorët e ''rōmusha'', rreth 1.000 (tetë përqind) e tyre vdiqën gjatë ndërtimit. Shumë kujtojnë ushtarët japonezë si mizorë dhe indiferentë ndaj fatit të të burgosurve të luftës aleatë dhe ''rōmusha'' aziatik. Shumë burra në forcën punëtore hekurudhore bartën roje të pamëshirshme ose të palara. Mizoria mund të marrë forma të ndryshme, nga dhuna ekstreme dhe torturat e deri te veprimet e vogla të ndëshkimit fizik, poshtërimit dhe neglizhencës.<ref>{{cite web| url=http://hellfire-pass.commemoration.gov.au/the-enemy/treatment-of-prisoners.php| title=The Enemy: Treatment of prisoners| accessdate=9 janar 2015| website=The Thai-Burma Railway & Hellfire Pass| archive-date=15 janar 2015| archive-url=https://web.archive.org/web/20150115192131/http://hellfire-pass.commemoration.gov.au/the-enemy/treatment-of-prisoners.php| url-status=dead}}</ref> Numri i punëtorëve të Azisë Juglindore të rekrutuar ose të bërë përshtypje për të punuar në hekurudhën e Birmanisë është vlerësuar të ketë qenë më shumë se 180,000 punëtorë civilë të [[Azia Juglindore|Azisë Juglindore]] ([[Rōmusha|rōmusha]]). Ata, të detyruar të punonin nga Ushtria Perandorake Japoneze, vdiqën gjatë ndërtimit.<ref>{{cite web|url=http://www.freemalaysiatoday.com/category/nation/2016/07/09/stories-of-death-railway-heroes-to-be-kept-alive/|title=Stories of Death Railway heroes to be kept alive|last=Kaur|first=Minderjeet|date=9 korrik 2016|website=FMT News|access-date=8 shkurt 2020|archive-date=12 shkurt 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200212180749/https://www.freemalaysiatoday.com/category/nation/2016/07/09/stories-of-death-railway-heroes-to-be-kept-alive/|url-status=dead}}</ref><ref name="Boggett">{{cite web|url=http://www.freemalaysiatoday.com/category/opinion/letters/2015/11/22/cast-into-oblivion-malayan-tamils-of-the-death-railway/|title=Cast into oblivion: Malayan Tamils of the Death Railway|last=Boggett|first=David|date=22 nëntor 2015|website=FMT News: Letters|access-date=9 gusht 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160310210333/http://www.freemalaysiatoday.com/category/opinion/letters/2015/11/22/cast-into-oblivion-malayan-tamils-of-the-death-railway/#|archive-date=10 mars 2016|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> Gjatë fazave fillestare të ndërtimit të hekurudhës, birmanezët dhe tajlandezët ishin të punësuar në vendet e tyre përkatëse, por punëtorët tajlandeze, në veçanti, ka të ngjarë të zhduken nga projekti dhe numri i punëtorëve birmanë të rekrutuar ishte i pamjaftueshëm. Birmanët kishin mirëpritur pushtimin nga Japonia për t'i dhënë fund sundimit britanik dhe bashkëpunuan me Japoninë në rekrutimin e punëtorëve.<ref name="mansell.com">{{cite web|url=http://www.mansell.com/pow_resources/camplists/death_rr/movements_1.html|title=Death Railway Movements|last=MacPherson|first=Neil|accessdate=6 janar 2015}}</ref><ref name=romusha-recruitment>{{cite web| title=The Workers: Rōmusha recruitment| url=http://hellfire-pass.commemoration.gov.au/the-workers/romusha-recruitment.php| accessdate=6 janar 2015| website=The Thai-Burma Railway & Hellfire Pass| archive-url=https://web.archive.org/web/20150908011939/http://hellfire-pass.commemoration.gov.au/the-workers/romusha-recruitment.php| archive-date=8 shtator 2015| url-status=dead}}</ref> Në fillim të vitit 1943, japonezët reklamuan për punëtorë në Malajzi, Singapor dhe Inditë Lindore Holandeze, duke premtuar paga të mira, kontrata të shkurtra dhe strehim për familjet. Kur kjo nuk arriti të tërheqë punëtorë të mjaftueshëm, ata iu drejtuan metodave më shtrënguese, duke i rrumbullakosur punëtorët dhe duke i bërë përshtypje, veçanërisht në Malajzi. Shumica e ''rōmusha'' që punonte në hekurudhë ishin ndoshta të detyruar, sesa të ishin vullnetarë. Përafërsisht 90,000 birmanezë dhe 75,000 malajzezë punuan në hekurudhë. Nacionalitete të tjera dhe grupe etnike që punojnë në hekurudhë ishin tamilë, kinezë, karen, javanez dhe kinez singaporean.<ref name=romusha-recruitment /> Dokumente të tjera sugjerojnë se më shumë se 100,000 tamil malajzez u futën në projekt dhe rreth 60,000 u humbën.<ref>{{cite book| last=Gamba| first=C.| title=The National Union of Plantation workers| page=13}}</ref><ref>{{cite book| editor-last=விசயகுமார்| editor-first=க.| title=சாயம் மரண ரயில்| page=4| language=th}}</ref> ===Rob lufte=== Robërit e luftës, 3000 australianë, që shkuan në Birmani u larguan nga [[Burgu Changi|burgu Changi]] në [[Singapori|Singapor]] më 14 maj 1942 dhe udhëtuan me det në drejtim të [[Thanbyuzayat]], terminali verior i hekurudhës. Ata punuan në fushat ajrore dhe infrastrukturën tjetër fillimisht para fillimit të ndërtimit të hekurudhës në tetor 1942. Të burgosurit e parë të luftës për të punuar në Tajlandë, 3,000 ushtarë britanikë, u larguan nga Changi me tren në qershor 1942 në [[Ban Pong, Ratchaburi|Ban Pong]], terminali jugor i hekurudhës. Më shumë robër lufte u importuan nga Singapori dhe India Lindore Hollandeze ndërsa ndërtimet përparuan. Kampet e ndërtimit që strehojnë të paktën 1.000 punëtorë secili u krijuan çdo 5-10 milje (8-17 km) të rrugës. Punëtorët u zhvendosën lart e poshtë vijës hekurudhore sipas nevojës. Kampet e ndërtimit përbëheshin nga kazerma të njëanshme të ndërtuara me shufra bambuje me çati të thatë. Kazermat ishin të gjata rreth gjashtëdhjetë metra me platforma gjumi të ngritura sipër tokës në secilën anë të një dyshemenë prej balte. Dyqind burra ishin vendosur në secilën kazermë, duke i dhënë secilit njeri një hapësirë ​​të gjerë me dy këmbë, në të cilën të jetonte dhe të flinte. Kampet zakonisht emëroheshin pas kilometrit ku ndodheshin. ==Vdekja dhe shkaqet== {| class="wikitable" style="width: 30%; height:40px" align="right" |+ '''Puntorët robër të luftë dhe vdekjet në Hekurudhën e Birmanisë, 1942-1945'''&nbsp;<ref name="mansell.com"/><ref name=Marcello>{{cite journal| last=Marcello| first=Ronald E.| title=Lone Star POWs: Texas National Guardsmen and the Building of the Burma-Thailand Railroad, 1942–1944| url=https://archive.org/details/sim_southwestern-historical-quarterly_1992-01_95_3/page/297| journal=The Southwestern Historical Quarterly| volume=95| issue=3| date=janar 1992| pages=297–319}}</ref> |- ! scope="col" | Vendi ! scope="col" | Robërit e luftës ! scope="col" | Numri i vdekjeve ! scope="col" | Shkalla e vdekjeve |- ! scope="row" | Mbretëria e Bashkuar, [[Raj britanik|India britanike]], [[Kolonia e trashëguar]] | 30,131 || 6,904 || 23% |- ! scope="row" | Holanda ose <br> [[Inditë Lindore Holandeze]] | 17,990 || 2,782 || 15% |- ! scope="row" | Australia | 13,004 || 2,802 || 22% |- ! scope="row" | Shtetet e Bashkuara | 686 || 133 || 19% |- ! scope="row" | ''Gjithsej'' | 61,811 || 12,621 || 20% |} Përveç kequshqyerjes dhe abuzimit fizik, [[Malaria|malaria]], [[Kolera|kolera]], [[Dizenteria|dizenteria]] dhe [[Ulçera tropikale|ulçerat tropikale]] ishin faktorë të zakonshëm që kontribuojnë në vdekjen e punëtorëve në Hekurudhat e Birmanisë. Sidoqoftë, autoritetet pajtohen që përqindja e vdekjeve në mesin e Rusisë ishte shumë më e lartë se në mesin e personelit ushtarak Aleat. Numri i përgjithshëm i ''[[Rōmusha|rōmusha]]'' që punonte në hekurudhë mund të ketë arritur në 300,000 dhe sipas disa vlerësimeve, niveli i vdekjes në mesin e tyre ishte deri në 50 përqind.<ref name=Boggett-pdf>{{cite web| last=Boggett| first=David| title=Notes on the Thai-Burma Railway. Part II: Asian Romusha: The Silenced Voices of History| url=http://www.kyoto-seika.ac.jp/researchlab/wp/wp-content/uploads/kiyo/pdf-data/no20/david.pdf| accessdate=9 janar 2015| archive-date=10 janar 2015| archive-url=https://web.archive.org/web/20150110153326/http://www.kyoto-seika.ac.jp/researchlab/wp/wp-content/uploads/kiyo/pdf-data/no20/david.pdf| url-status=dead}}</ref> Një shkallë më e ulët e vdekjes në mesin e Fuqive Hollandeze dhe të internuarve, në krahasim me ata nga Britania e Madhe dhe Australia, ka qenë e lidhur me faktin se shumë personel dhe civilë të burgosur në Inditë Lindore Holandeze kishin lindur atje, ishin banorë afatgjatë dhe / ose kishte prejardhjen euroaziane; ata priren kështu të ishin më rezistent ndaj sëmundjeve tropikale dhe të aklimatizohen më mirë se personeli tjetër i Aleatëve Perëndimor. Cilësia e kujdesit mjekësor të marrë nga grupe të ndryshme të të burgosurve ndryshonte jashtëzakonisht shumë. Një faktor ishte se shumë mjekë evropianë dhe amerikanë kishin pak përvojë me sëmundjet tropikale. Për shembull, një grup prej 400 të burgosurish Hollandezë, që përfshinin tre mjekë me përvojë të gjerë të mjekësisë tropikale, nuk pësuan vdekje fare. Një tjetër grup, që numëronte 190 personel amerikan, të cilit Luitenant Henri Hekking, një oficer mjekësor Hollandez me përvojë në tropikët ishte caktuar, pësoi vetëm nëntë vdekje. Një grup tjetër prej 450 personash amerikanë pësuan 100 vdekje.{{sfn|Daws|1994|pp=242–243}} Humbja e peshës midis oficerëve aleatë që punuan në ndërtim ishte, mesatarisht, 9-14 kg më pak se ajo e personelit të regjistruar.{{sfn|Daws|1994|pp=223–243}} Punëtorët në zona më të izoluara pësuan një normë shumë më të lartë të vdekjes sesa të tjerët.{{sfn|Daws|1994|pp=223–243}} ==Në kulturën popullore== Ndërtimi i hekurudhës ka qenë objekt i një romani dhe një filmi fitues të çmimeve, ''[[Ura në lumin Kwai]]'' (një adaptim i romanit në gjuhën frënge ''[[Le Pont de la rivière Kwaï|Ura mbi Lumin Kwai]]''); një roman, ''[[Rruga e Ngushtë në Veri të Thellë]]'' nga [[Richard Flanagan]], si dhe një numër i madh i llogarive personale të përvojave të robërve të luftës. Kohët e fundit, fotografia lëvizëse ''[[The Railway (film)|The Railway Man]]'' (bazuar në [[The Railway Man (libër)|librin me të njëjtin emër]]) gjithashtu jep pasqyrë në kushtet barbare dhe vuajtjet që u janë shkaktuar punëtorëve që ndërtuan hekurudhën. Libri i Flanagan për vitin 2013 ''Rruga e Ngushtë në Veri të Thellë'' përqendrohet në një grup robërish lufte asutralian dhe përvojat e tyre në ndërtimin e hekurudhës si punë skllevër, dhe iu dha [[Çmimi Man Booker 2014]]. Hekurudha e Birmanisë përdoret si frymëzim e Tequila Wolf, një vend fiktiv në East Blue në serialin e animuar ''[[One Piece]]''. Të dy janë ndërtuar nga punët e skllevërve dhe të burgjeve dhe të dy panë një humbje të rëndë të jetës nga ndërtimi i tyre. Ashtu siç ka shumë gërmadha nga kampet përgjatë urës së Tequila Wolf, vetë Hekurudha e Birmanisë ka shumë seksione që kanë mbetur të bien në gërmadha dhe të rikuperohen nga rritja e afërt e xhunglës. == Referime == {{Reflist|30em}} ===Referimet e librit=== * {{cite book | last = Blair | first = Clay, Jr. |author2=Joan Blair | year = 1979 | title = Return from the River Kwai | url = https://archive.org/details/returnfromriverk00blai | url-access = registration | publisher = Simon & Schuster | location = New York }} * {{cite book | last = Boulle | first = Pierre | year = 1954 | title = Bridge on the River Kwai | publisher = Secker & Warburg | location = London }} * {{cite book | last = Bradden | first = Russell | origyear = 1951| year = 2001 | title = The Naked Island | publisher = Birlinn | location = Edinburgh }} * {{cite book | last = Bradley | first = James | year = 1982 | title = Towards The Setting Sun: An escape from the Thailand-Burma Railway, 1943 | publisher = Phillimore & Co. Ltd. | location = London and Chichester | isbn = 0-85033-467-5 }} * {{cite book | last = Charles | first = H. Robert | year = 2006 | title = Last Man Out: Surviving the Burma-Thailand Death Railway: A Memoir | url = https://archive.org/details/lastmanoutsurviv0000char | publisher = Zenith Press | location = Minneapolis, MN | isbn = 978-0760328200 }} * {{cite book | last1 = Coast | first1 = John | first2=Laura| last2=Noszlopy| first3=Justin| last3=Nash | year = 2014 | title = Railroad of Death: The Original, Classic Account of the 'River Kwai' Railway | url = https://archive.org/details/railroadofdeath0000coas | publisher = Myrmidon | location = Newcastle | isbn = 9781905802937 }} * {{cite book | last = Commonwealth War Graves Commission | year = 2000 | title = The Burma-Siam Railway and its Cemeteries | publisher = Information sheet | location = England }} * {{cite book | last = Davies | first = Peter N. | year = 1991 | title = The Man Behind the Bridge: Colonel Toosey and the River Kwai | publisher = Athlone Press | location = London }} * {{cite book | last = Daws | first = Gavan | year = 1994 | title = Prisoners of the Japanese: POWs of World War II in the Pacific | publisher = William Morrow & Co. | location = New York }} * {{cite book | last = Dunlop | first = E. E. | year = 1986 | title = The War Diaries of Weary Dunlop: Java and the Burma-Thailand Railway | publisher = Penguin Books | location = Ringwood, Victoria, Aus }} * {{cite book | last = Eldredge | first = Sears | year = 2010 | title = Captive Audiences/Captive Performers: Music and Theatre as Strategies for Survival on the Thailand-Burma Railway 1942–1945 |url=http://digitalcommons.macalester.edu/captiveaudiences/ | publisher = Macalester College | location = Saint Paul, Minnesota, USA }} * {{cite book | last = Flanagan | first = Martin | authorlink = Martin Flanagan (journalist) |author2=Arch Flanagan | year = 2005 | title = The Line: A Man's Experience of the Burma Railway; A Son's Quest to Understand | publisher = One Day Hill | location = Melbourne | isbn = 9780975770818 }} * {{cite book | last = Flanagan | first = Richard | authorlink = Richard Flanagan | year = 2013 | title = The Narrow Road to the Deep North | publisher = Random House Australia | location = North Sydney, N.S.W. | isbn = 9781741666700 }} * {{cite book | last = Gordon | first = Ernest | authorlink = Ernest Gordon | year = 1962 | title = Through the Valley of the Kwai: From Death-Camp Despair to Spiritual Triumph | url = https://archive.org/details/throughvalleyofk00gord | publisher = Harper & Bros. | location = New York }} * {{cite book | last = Gordon | first = Ernest | authorlink = Ernest Gordon | year = 2002 | title = To End all Wars | url = https://archive.org/details/toendallwarstrue0000gord | publisher = HarperCollins | isbn = 0-00-711848-1 }} * {{cite book | last = Hardie | first = Robert | year = 1983 | title = The Burma-Siam Railway: The Secret Diary of Dr. Robert Hardie, 1942–1945 | publisher = Imperial War Museum | location = London }} * {{cite book | last = Harrison | first = Kenneth | authorlink = Kenneth Harrison (POW) | year = 1982 | title = The Brave Japanese (Original title, The Road To Hiroshima, 1966) | publisher = Guy Harrison | id = B003LSTW3O }} * {{cite book | last = Henderson | first = W. | year = 1991 | title = From China Burma India to the Kwai | publisher = Texian Press | location = Waco, Texas, USA }} * {{cite book | last = Hornfischer | first = James D. | authorlink = James D. Hornfischer | year = 2006 | title = Ship of Ghosts | url = https://archive.org/details/shipofghosts00jame | url-access = registration | publisher = Bantam | location = New York | isbn = 978-0-553-38450-5 }} * {{cite book | last = Kandler | first = Richard | year = 2010 | title = The Prisoner List: A true story of defeat, captivity and salvation in the Far East 1941–45 | publisher = Marsworth Publishing | location = London | isbn = 978-0-9564881-0-7 }} * {{cite book | last = Kinvig | first = Clifford | year = 1992 | title = River Kwai Railway: The Story of the Burma-Siam Railway | url = https://archive.org/details/riverkwairailway0000kinv | publisher = Brassey's | location = London | isbn = 0-08-037344-5 }} * {{cite book | last = La Forte | first = Robert S. | year = 1993 | title = Building the Death Railway: The Ordeal of American POWs in Burma | publisher = SR Books | location = Wilmington, Delaware, USA }} * {{cite book| editor1-last=La Forte| editor1-first=Robert S.| display-editors=etal| year=1994| title=With Only the Will to Live: Accounts of Americans in Japanese Prison Camps 1941–1945| location=Wilmington, Delaware| publisher=Scholarly Resources}} * {{cite book | last = Latimer | first = Jon | year = 2004 | title = Burma: The Forgotten War | publisher = John Murray | location = London }} * {{cite book | last = Lomax | first = Eric | authorlink = Eric Lomax | year = 1995 | title = The Railway Man: A POW's Searing Account of War, Brutality and Forgiveness | publisher = W. W. Norton | location = New York | isbn = 0-393-03910-2 | url-access = registration | url = https://archive.org/details/railwaymanpowsse00lomarich }} * {{cite book | last = MacArthur | first = Brian | year = 2005 | title = Surviving the Sword: Prisoners of the Japanese in the Far East, 1942–1945 | url = https://archive.org/details/survivingswordpr00maca | url-access = registration | publisher = Random House | location = New York }} * {{cite book | last = McLaggan | first = Douglas | year = 1995 | title = The Will to Survive, A Private's View as a POW | publisher = Kangaroo Press | location = NSW, Australia }} * {{cite book |last= Peek |first= Ian Denys |title= One Fourteenth of an Elephant |publisher= [[Macmillan Publishers|Macmillan]] |year= 2003 |isbn= 0-7329-1168-0}} * {{cite book | last = Rees | first = Laurence | year = 2001 | title = Horror in the East: Japan and the Atrocities of World War II | url = https://archive.org/details/horrorineastjapa0000rees | publisher = Da Capo Press | location = Boston }} * {{cite book | last = Reminick | first = Gerald | year = 2002 | title = Death's Railway: A Merchant Mariner on the River Kwai | url = https://archive.org/details/deathsrailwaymer0000remi | publisher = Glencannon Press | location = Palo Alto, CA, USA }} * {{cite book | last = Reynolds | first = E. Bruce | year = 2005 | title = Thailand's Secret War: The Free Thai, OSS, and SOE During World War II | url = https://archive.org/details/thailandssecretw0000reyn | publisher = Cambridge University Press | location = New York }} * {{cite book | last = Richards | first = Rowley |author2=Marcia McEwan | year = 1989 | title = The Survival Factor | publisher = Kangaroo Press | location = Sydney | isbn = 0-86417-246-X }} * {{cite book | last = Rivett | first = Rohan D. | year = 1946 | title = Behind Bamboo | publisher = Angus & Robertson (later Penguin, 1992) | location = Sydney | isbn = 0-14-014925-2 }} * {{cite book | last = Searle | first = Ronald | year = 1986 | title = To the Kwai and Back: War Drawings | url = https://archive.org/details/tokwaibackwardra0000sear | publisher = Atlantic Monthly Press | location = New York }} * {{cite book | last = Teel | first = Horace G. | year = 1978 | title = Our Days Were Years: History of the "Lost Battalion," 2nd Battalion, 36th Division | publisher = Nortex Press | location = Quanah, TX, USA }} * {{cite book | last = Thompson | first = Kyle | year = 1994 | title = A Thousand Cups of Rice: Surviving the Death Railway | publisher = Eakin Press | location = Austin, TX, USA }} * {{cite book | last = Urquhart | first = Alistair | year = 2010 | title = The Forgotten Highlander – My incredible story of survival during the war in the Far East | url = https://archive.org/details/isbn_9999660024031 | publisher = Little, Brown | location = London, UK | isbn=9781408702116 }} * {{cite book | last=Van der Molen | first=Evert | year=2012 | title=Berichten van 612 aan het thuisfront – Zuidoost-Azië, 1940–1945 |trans-title=Memoires of a Dutch POW who survived 15 camps on Java, in Thailand and in Japan | language=Nl | location=Leiden, Netherlands | publisher=LUCAS | isbn=978-90-819129-1-4 }} * {{cite book | last = Velmans | first = Loet | year = 2003 | title = Long Way Back to the River Kwai: Memories of World War II | url = https://archive.org/details/longwaybacktoriv0000velm | publisher = Arcade Publishing | location = New York }} * {{cite book| last=Waterford| first=Van| year=1994| title=Prisoners of the Japanese in World War II| location=Jefferson, NC| publisher=McFarland & Co. Inc, Publishers}} * {{cite book | last = Webster | first = Donovan | year = 2003 | title = The Burma Road: The Epic Story of the China-Burma-India Theater in World War II | url = https://archive.org/details/burmaroadepicsto0000webs | publisher = Straus & Giroux | location = New York }} * {{cite book | last = Wigmore | first = Lionel | year = 1957 | title = The Japanese Thrust – Australia in the War of 1939–1945 | publisher = Australian War Memorial | location = Canberra }} [[Kategoria:Marrëdhënie Mjanmar-Tajlandë]] [[Kategoria:Historia e Tajlandës]] [[Kategoria:Historia e Birmanisë]] [[Kategoria:Birmania në Luftën e Dytë Botërore]] [[Kategoria:Japonia në Luftën e Dytë Botërore]] 6peu4jnqkt6rlwjs6jcy8to14iwo1vh 0 277654 2470467 2436857 2022-08-28T00:01:43Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = John Wilkes Booth | image = John Wilkes Booth-portrait.jpg | image_size = | alt = | caption = Booth {{circa}} 1865 | birth_date = 10 maj 1838 | birth_place = [[Bel Air, Harford County, Maryland|Bel Air, Maryland]], Shtetet e Bashkuara | death_date = 26 prill 1865 | death_place = [[Port Royal, Virginia]], Shtetet e Bashkuara | other_names = J.B. Wilkes | occupation = aktor | years_active = 1855–1865 | party = [[Know Nothing]] (me mbështetjen e [[Partia Demokratike (ShBA)|Demokratëve]] jugor)<ref>https://www.biography.com/crime-figure/john-wilkes-booth</ref><ref>https://www.realclearhistory.com/2017/04/13/john_wilkes_booth_and_the_conspiracy_2073.html</ref><ref>https://study.com/academy/answer/was-john-wilkes-booth-a-democrat.html</ref> | known_for = [[Vrasja e Abraham Lincoln]] | familja = [[Familja Booth|Booth]] | signature = John Wilkes Booth autograph.svg }} '''John Wilkes Booth''' (10 maj 1838 - 26 prill 1865) ishte një aktor amerikan që [[Vrasja e Abraham Lincoln|vrau]] Presidentin [[Abraham Lincoln]] në [[Teatri i Fordit|Teatrin e Fordit]] në [[Uashington D.C.]], më 14 prill 1865. Një anëtar i [[Familja Booth|familjes së shquar teatrore Booth]] të shekullit të 19-të nga [[Maryland]], dhe një aktor i shquar,<ref name=Clarke>{{cite book|author=Clarke, Asia Booth|authorlink=Asia Booth Clarke|editor=Terry Alford|title=John Wilkes Booth: A Sister's Memoir|publisher=University Press of Mississippi|location=Jackson, Miss.|year=1996|isbn=0-87805-883-4|page=ix|url=https://archive.org/details/johnwilkesbooths00clar_0}}</ref> Booth ishte gjithashtu një simpatizant i [[Shtetet e Konfederatës së Amerikës|Konfederatës]] i cili, duke denoncuar Presidentin Lincoln, vajtoi për [[Çrrënjosja e skllavërisë në Shtetet e Bashkuara|çrrënosjen e skllavërisë në Shtetet e Bashkuara]].<ref name=NYTltr>{{cite news|title=The murderer of Mr. Lincoln|work=The New York Times |url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1865/04/21/78997175.pdf }}</ref> Fillimisht, Booth dhe grupi i tij i vogël i komplotuesve kishin komplotuar për të rrëmbyer Lincoln, por ata më vonë ranë dakord ta vrasin atë si dhe Zëvendës Presidentin [[Andrew Johnson]] dhe Sekretarin e Shtetit [[William H. Seward]], po kështu për të ndihmuar çështjen e Konfederatës.<ref>Hamner, Christopher. "[http://teachinghistory.org/history-content/ask-a-historian/24242 Booth's Reason for Assassination] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101202112805/http://teachinghistory.org/history-content/ask-a-historian/24242 |date=December 2, 2010 }}." [http://www.teachinghistory.org Teachinghistory.org]</ref> Megjithëse [[Ushtria e Virxhinias Veriore]], e komanduar nga Gjenerali [[Robert E. Lee]], ishte dorëzuar në [[Ushtria e Bashkimit|Ushtrinë e Bashkimit]] katër ditë më parë, Booth besoi se [[Lufta Civile Amerikane|Lufta Civile]] mbeti e pazgjidhur sepse ushtria e Konfederatës së gjeneralit [[Joseph E. Johnston]] vazhdoi luftimet. Booth qëlloi Presidentin Lincoln një herë në pjesën e pasme të kokës. Vdekja e Lincoln mëngjesin tjetër përfundoi pjesën e komplotit të Booth. Seward, i plagosur rëndë, u shërua, ndërsa nënkryetari Johnson nuk u sulmua kurrë. Booth u largua me kalë në Maryland jugore dhe, 12 ditë më vonë, në një fermë në [[Virginia]] rurale veriore, u gjurmua i strehuar në një hambar. [[David Herold]], shoku i Booth, u dorëzua, por Booth mbajti një pengesë. Pasi autoritetet vendosën flakën e hambarit, ushtari i Bashkimit [[Boston Corbett]] e qëlloi në qafë. I paralizuar, ai vdiq disa orë më vonë. Nga tetë komplotistët e dënuar më vonë, katër u varën. ==Jeta e hershme== Booth lindi tek prindërit [[Junius Brutus Booth]] dhe Mary Ann Holmes të cilët u zhvendosën nga Anglia në Shtetet e Bashkuara në qershor 1821.<ref>{{cite book|last=Smith|first=Gene|title=American Gothic: the story of America's legendary theatrical family, Junius, Edwin, and John Wilkes Booth|publisher=[[Simon & Schuster]]|location=New York|year=1992|isbn=0-671-76713-5|page=[https://archive.org/details/isbn_9780671767136/page/23 23]|url=https://archive.org/details/isbn_9780671767136/page/23}}</ref> Ai u lind më 10 maj 1838, i nënti ni dhjetë fëmijëve.<ref name="kaufman1">{{cite book|first=Michael W.|last=Kauffman|title=American Brutus: John Wilkes Booth and the Lincoln Conspiracies|url=https://archive.org/details/americanbrutusjo0000kauf|publisher=[[Random House]]|location=New York City|date=2004|isbn=0-375-50785-X|pages=[https://archive.org/details/americanbrutusjo0000kauf/page/81 81]–82}}</ref> Ai u emërua pas politikanit radikal anglez [[John Wilkes]], i afërm i largët.<ref>Smith, p. 18.</ref><ref>Xhaxhai i Booth Algernon Sydney Booth ishte paraardhës i [[Cherie Blair]] (née Booth), gruaja e ish-kryeministrit britanik [[Tony Blair]].</ref><ref>{{cite web|last=Westwood|first=Philip |title=The Lincoln-Blair Affair |url=http://www.genealogytoday.com/uk/columns/westwood/021025.html |publisher=Genealogy Today |year=2002 |accessdate=2 shkurt 2009}}</ref> Si djalë, Booth ishte atletik dhe popullor dhe u bë i aftë në kalërim dhe skermë.<ref>{{cite book|first=George Alfred|last=Townsend|authorlink=George Alfred Townsend|title=The Life, Crime and Capture of John Wilkes Booth|publisher= [[Dick and Fitzgerald]]|location=New York|date=1865|edition=1977|url=https://archive.org/details/lifecrimecapture01town|isbn=978-0-9764805-3-2|page=[https://archive.org/details/lifecrimecapture01town/page/20 20]}}</ref> Ai ndoqi Akademinë Bel Air dhe ishte një student indiferent, të cilin drejtori e cilësoi si "jo të mangët në inteligjencë, por nuk ishte i prirur të përfitonte nga mundësitë arsimore që i ofruan. Në vitet 1850–1851, ai ndoqi Shkollën e Konviktit të Miltonit të drejtuar nga [[Kuakerët]] për djem e cila ndodhet në [[Sparks, Maryland]], dhe më vonë St. Timothy's Hall, një akademi ushtarake episkopale në [[Catonsville, Maryland]].<ref>Clarke, pp. 39–40.</ref> Në shkollën Milton, studentët recituan vepra klasike nga autorë të tillë si [[Ciceroni]], [[Herodoti]] dhe [[Takitusi]].<ref name="kaufman2">{{cite book|first=Michael W.|last=Kaufman|title=American Brutus: John Wilkes Booth and the Lincoln Conspiracies|url=https://archive.org/details/americanbrutusjo0000kauf|publisher=[[Random House]]|location=New York City|isbn=0-375-50785-X|pages=[https://archive.org/details/americanbrutusjo0000kauf/page/87 87]–91|year=2004}}</ref> Studentët në St. Timothy kishin veshur uniforma ushtarake dhe i nënshtroheshin një regjimi të stërvitjeve të formimit të përditshëm dhe disiplinës së rreptë.<ref name="kaufman2"/> Booth u largua nga shkolla në moshën 14 pas vdekjes së babait të tij.<ref>{{cite book|first=Thomas|last=Goodrich|title=The Darkest Dawn|publisher=[[Universiteti i Indianës]]|location=Bloomington, Indiana|date=2005|isbn=0-253-32599-4|page=210}}</ref> Ndërsa ndiqte shkollën e konviktit të Miltonit, Booth takoi një fallxhor [[Romët|romë]] i cili lexoi pëllëmbën e tij dhe shqiptoi një fat të zymtë, duke i thënë atij se ai do të kishte një jetë të shkëlqyeshme, por të shkurtër, i dënuar të vdiste i ri dhe "do të ketë një fund të keq".<ref name=Clarke44>Clarke, pp. 43–45.</ref> Motra e tij kujtoi se ai e shkruajti parashikimin e lexuesit të palmës, ia tregoi familjes së tij dhe të tjerëve, dhe shpesh diskutonte për pjesët e tij në momente melankolie.<ref name=Clarke44 /><ref name="Goodrich, p. 211">Goodrich, p. 211.</ref> Në moshën 16 vjeç, Booth ishte i interesuar për teatrin dhe politikën, dhe ai u bë një delegat nga Bel Air në një miting nga partia [[Know Nothing]] për [[Henry Winter Davis]], kandidati i partisë anti-emigruese për Kongresin në zgjedhjet e vitit 1854. Booth aspironte të ndiqte gjurmët e babait të tij dhe vëllezërve të tij aktorë [[Edwin Booth|Edwin]] dhe [[Junius Brutus Booth, Jr.|Junius Brutus, Jr.]] Ai filloi të praktikojë goëtarinë çdo ditë në pyjet përreth Tudor Hall dhe të studiojë Shekspirin.<ref>Smith, p. 49.</ref> ==Vrasja e Abraham Lincoln== {{Main article|Vrasja e Abraham Lincoln}} [[Skeda:Assassination of President Lincoln (color) - Currier and Ives.jpg|thumb|240px|[[Abraham Lincoln]] vritet nga Booth. Afër Abraham është ulur [[Clara Harris]] dhe [[Mary Todd Lincoln]]. [[Henry Rathbone]] shihet se ai pa Booth para se të qëllonte Lincoln dhe përpiqej ta ndalonte.]] Më 12 prill 1865, Booth dëgjoi lajmet se [[Robert E. Lee]] kishte rrethuar Dhomën e Gjykatës së Appomattox. Ai i tha [[Louis J. Weichmann]], një mik i John Surratt dhe një konviktor në shtëpinë e Mary Surratt, se ai ishte bërë me skenën dhe se e vetmja shfaqje që ai donte të paraqiste tani e tutje ishte ''[[Venecia Preserv'd]]''. Weichmann nuk e kuptoi referencën; ''Venecia Preserv'd'' është në lidhje me një komplot vrasjesh. Skema e Booth për të rrëmbyer Lincoln nuk ishte më e zbatueshme me kapjen e Ushtrisë së Bashkimit për dorëzimin e Richmond dhe Lee dhe ai e ndryshoi qëllimin e tij në atentat.<ref>{{cite book|last=Stern|first=Philip Van Doren|authorlink=Philip Van Doren Stern|title=The Man Who Killed Lincoln|publisher=Dolphin|location=Garden City, NY|year=1955|page=20|lccn=99215784}}</ref> Një ditë më parë, Booth ishte në turmë jashtë Shtëpisë së Bardhë kur Lincoln mbajti një fjalim të ngulitur nga dritarja e tij. Gjatë fjalimit, Lincoln deklaroi se ishte në favor të [[Amendamenti i Pesëmbëdhjetë i Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara|dhënies së votës për skllevërit e mëparshëm]]; i inatosur, Booth deklaroi se do të ishte fjalimi i fundit që Lincoln do të bënte ndonjëherë.<ref name=Don588>Donald, p. 588.</ref><ref>Wilson, p. 80.</ref><ref>Kauffman, ''American Brutus'', p. 210.</ref> Në mëngjesin e së [[E premtja e shenjtë|Premtes së Shenjtë]], 14 Prill 1865, Booth shkoi në [[Teatri i Fordit|Teatrin e Fordit]] për të marrë postën e tij. Ndërsa ishte atje, ai u tha nga vëllai i John Ford se Presidenti dhe [[Mary Todd Lincoln|Zonja Lincoln]] do të merrnin pjesë në shfaqjen ''[[Our American Cousin]]'' në Teatrin e Fordit atë mbrëmje, i shoqëruar nga gjenerali [[Ulysess S. Grant]].<ref>Goodrich, pp. 37–38.</ref> Ai menjëherë u përpoq për të bërë plane për atentatin, i cili përfshinte bërjen e marrëveshjeve me pronarin e qëndrueshëm jetësor [[James W. Pumphrey]] për një kalë largimi dhe një rrugë shpëtimi. Booth informoi [[Lewis Powell|Powell]], [[David Herold|Herold]] dhe [[George Atzerodt|Atzerodt]] për qëllimin e tij për të vrarë Lincoln. Ai e caktoi Powell për të vrarë Sekretarin e Shtetit [[William H. Seward]] dhe Atzerodt për ta vrarë Zëvendës Presidentin [[Andrew Johnson]]. Herold do të ndihmonte në arratisjen e tyre në Virxhinia.<ref name=Townsend>Townsend, pp. 42–43.</ref> Boat u hyri në vendin ku ishte ulur Lincoln atë mbrëmje rreth orës 10:00. ndërsa loja vazhdonte, ai qëlloi Presidentin në pjesën e pasme të kokës me një pistoletë të kalibrit .41 në [[Derringer]].<ref>Kauffman, ''American Brutus'', p. 227.</ref> Majori [[Henry Rathbone]], i cili ishte në vendin e Presidentit së bashku me Mary Todd Lincoln,<ref>Townsend, p. 8.</ref> tentonte ta ndalonte Booth të ikte, por u godit me thikë befasishëm kur iu sul.<ref name=Toomey>{{cite book|first=Daniel Carroll|last=Toomey|title=The Civil War in Maryland|year=1983|url=https://archive.org/details/civilwarinmaryla0000toom|publisher=Toomey Press|location=Baltimore, Maryland|isbn=0-9612670-0-3|pages=[https://archive.org/details/civilwarinmaryla0000toom/page/149 149]–151}}</ref> E fejuara e Rathbone, [[Clara Harris]] ishte gjithashtu aty, por nuk u dëmtua. Booth ishte i vetmi nga atentatorët që pati sukses. Powell ishte në gjendje të [[Vrasja e Abraham Lincoln|godiste me thikë Seward]], i cili ishte në shtrat si rezultat i një aksidenti të mëparshëm me karrocë; Seward u plagos keq, por mbijetoi. Atzerodt humbi nervin dhe e kaloi mbrëmjen duke pirë alkool, duke mos bërë asnjëherë përpjekje për të vrarë Johnson. ==Vdekja== Conger gjurmoi Jett dhe e pyeti, duke mësuar vendndodhjen e Booth në fermën Garrett. Para agimit të 26 prillit, ushtarët kapën të arratisurit, të cilët ishin fshehur në stallën e duhanit të Garrett. David Herold u dorëzua, por Booth refuzoi kërkesën e Conger për t'u dorëzuar, duke thënë: "Unë preferoj të dal dhe të luftoj". Ushtarët më pas e vunë hambarin në zjarr.<ref name=Smith210>Smith, pp. 210–213.</ref><ref name=Byron>{{cite book|last=Johnson|first=Byron B.|title=John Wilkes Booth and Jefferson Davis&nbsp;– a true story of their capture|publisher=The Lincoln & Smith Press|location=Boston|year=1914|url=https://archive.org/details/abrahamlincolnbo00john|pages=[https://archive.org/details/abrahamlincolnbo00john/page/35 35]–36}}</ref> Ndërsa Booth u zhvendos brenda në hambarin e flakshëm, rreshteri Boston Corbett e qëlloi atë. Sipas tregimit të mëvonshëm të Corbett, ai qëlloi Booth sepse i arratisuri "ngriti pistoletën e tij për të qëlluar" ndaj tyre.<ref name=Byron /> Raporti i Conger për Stanton thoshte se Corbett qëlloi Booth "pa urdhër, pretekst apo justifikim" dhe rekomandoi që Corbett të ndëshkohej për mosbindje të urdhrave për të marrë Booth gjallë.<ref name=Byron /> Booth, i plagosur rëndë në qafë, u tërhoq nga hambari në verandën e shtëpisë së fermës së Garrett, ku vdiq tre orë më vonë, në moshën 26 vjeç.<ref name=NYT1896>{{cite news|url=https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1906/10/27/101716285.pdf|title=John Wilkes Booth's Last Days|work=The New York Times|accessdate=1 shkurt 2009}}</ref> Plumbi kishte shpuar tre rruaza dhe pjesërisht kishte prerë palcën kurrizore, duke e paralizuar.<ref name="Goodrich, p. 211"/><ref name=Smith210 /> Në momentet e tij të vdekjes, ai thuhet se pëshpëriti, "Thuaji nënës sime që unë vdiqa për vendin tim."<ref name=NYT1896 /><ref name=Smith210 /> Duke kërkuar që duart e tij të ngriheshin në fytyrën e tij, në mënyrë që t'i shihte ata, Booth shqiptoi fjalët e tij të fundit, "E padobishme , e padobishme," dhe vdiq ndërsa agimi po lindte.<ref name=Smith210 /><ref>{{cite book |author=Hanchett, William |title=The Lincoln Murder Conspiracies |publisher=[[University of Illinois Press]] |pages=140–141 |url=https://books.google.com/?id=LkpXNY32FVoC |year=1986 |isbn=0-252-01361-1}}</ref> == Referime == ===Shënimet=== {{reflist|20em}} ===Bibliografia=== {{refbegin|colwidth=30em}} *{{cite book | last = Allen | first = Thomas B. | authorlink = Thomas B. Allen (author) | title = The Blue and the Gray | url = https://archive.org/details/bluegray0000alle | publisher = [[National Geographic Society]] | location = Washington, D.C. | year = 1992 | isbn = 0-87044-876-5 }} *{{cite book | title = The Lincoln Conspiracy | publisher = Buccaneer | year = 1994 | isbn = 1-56849-531-5 |author1=Balsiger, David |author2=Sellier, Charles Jr.}} *{{cite book | last = Bates | first = Finis L. | authorlink = Finis L. Bates | title = Escape and Suicide of John Wilkes Booth | publisher = J. L. Nichols | location = Atlanta, Ga. | url = https://archive.org/details/escapesuicideofj00bate | year = 1907 | lccn = 45052628 }} *{{cite book | last = Bishop | first = Jim | authorlink = Jim Bishop | title = The Day Lincoln Was Shot | url = https://archive.org/details/daylincolnwassho00bish | url-access = registration | publisher = Harper & Row | year = 1955 | lccn = 54012170 }} *{{cite book | last = Clarke | first = Asia Booth | authorlink = Asia Booth | editor = Terry Alford | title = John Wilkes Booth: A Sister's Memoir | publisher = University Press of Mississippi | location = Jackson, Miss. | year = 1996 | isbn = 0-87805-883-4 | url = https://archive.org/details/johnwilkesbooths00clar_0 }} *{{cite web |last=Coates |first=Bill |title=Tony Blair and John Wilkes Booth |url=http://www.maderatribune.com/life/lifeview.asp?c=193252 |work=Madera Tribune |date=22 gusht 2006 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080918092102/http://www.maderatribune.com/life/lifeview.asp?c=193252 |archivedate=18 shtator 2008 |access-date=24 shkurt 2020 |archive-date=18 shtator 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080918092102/http://www.maderatribune.com/life/lifeview.asp?c=193252 }} *{{cite book | last = Donald | first = David Herbert | authorlink = David Herbert Donald | title = Lincoln | url = https://archive.org/details/lincoln00dona | url-access = registration | publisher = Simon & Schuster | location = New York | year = 1995 | isbn = 0-684-80846-3 }} *{{cite news | last = Freiberger | first = Edward | title = Grave of Lincoln's Assassin Disclosed at Last | work = [[The New York Times]] | url = https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1911/02/26/105022323.pdf }} *{{cite journal|last=Garrett|first=Richard Baynham|editor=Fleet, Betsy|title=A Chapter of Unwritten History: Richard Baynham Garrett's Account of the Flight and Death of John Wilkes Booth|journal=The Virginia Magazine of History and Biography|date=tetor 1963|publisher=Virginia Historical Society|jstor=4246969|pages=387–407|last2=Garrett|first2=R. B.|volume=71|issue=4}} *{{cite book|last=Goodrich|first=Thomas|title=The Darkest Dawn|publisher=Indiana University|location=Bloomington, Ind.|year=2005|isbn=0-253-32599-4}} *{{cite web |last=Gorman |first=Francis J. |title=Exposing the myth that John Wilkes Booth escaped |publisher=Gorman and Williams |url=http://www.gandwlaw.com/news/ArtPubView.asp?ID=23 |year=1995 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090103002315/http://www.gandwlaw.com/news/ArtPubView.asp?ID=23 |archivedate=3 janar 2009 |access-date=24 shkurt 2020 |archive-date=3 janar 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090103002315/http://www.gandwlaw.com/news/ArtPubView.asp?ID=23 }} *{{cite book | last = Hanchett | first = William | title = The Lincoln Murder Conspiracies | publisher = [[University of Illinois Press]] | url = https://books.google.com/?id=LkpXNY32FVoC | year = 1986 | isbn = 0-252-01361-1 }} *{{cite journal | last = Hansen | first = Peter A. | title = The funeral train, 1865 | journal = [[Trains (magazine)|Trains]] | publisher = Kalmbach | date = shkurt 2009 | volume = 69 | issue = 2 | issn = 0041-0934}} *{{cite book | last = Johnson | first = Byron B. | title = John Wilkes Booth and Jefferson Davis&nbsp;– a true story of their capture | publisher = The Lincoln & Smith Press | location = Boston | year = 1914 | url = https://archive.org/details/abrahamlincolnbo00john }} *{{cite journal|last=Johnston|first=Alva|title=John Wilkes Booth on Tour|journal=[[The Saturday Evening Post]]|volume= CCX|date=19 shkurt 1928}} *{{cite book | last = Kauffman | first = Michael W. | title = American Brutus: John Wilkes Booth and the Lincoln Conspiracies | url = https://archive.org/details/americanbrutusjo0000kauf | publisher = Random House | location = New York | year = 2004 | isbn = 0-375-50785-X }} *{{cite journal | last = Kauffman | first = Michael W. | title = Fort Lesley McNair and the Lincoln Conspirators | journal = Lincoln Herald | volume = 80 | year = 1978}} *{{cite journal | last = Kauffman | first = Michael W. | title = Historians Oppose Opening of Booth Grave | journal = Civil War Times | date = maj–qershor 1995}} *{{cite book | last = Kimmel | first = Stanley | title = The Mad Booths of Maryland | publisher=Dover|location=New York|year=1969 | lccn = 69019162}} *{{cite book | title = Twenty Days | publisher = Newcastle | location = North Hollywood, Calif. | year = 1965 | author1 = Dorothy Meserve Kunhardt |author2 = Philip B. Kunhardt Jr. | lccn = 62015660 }} *{{cite book | last = Kunhardt, Jr. | first = Philip | title = A New Birth of Freedom | publisher = Little, Brown | location = Boston | year = 1983 | isbn = 0-316-50600-1 | url-access = registration | url = https://archive.org/details/newbirthoffreedo0000kunh }} *{{cite journal | last = Kunhardt III | first = Philip B. | title = Lincoln's Contested Legacy | journal = [[Smithsonian (magazine)|Smithsonian]] | volume = 39 | issue = 11 |date=shkurt 2009}} *{{cite news | last = Lockwood | first = John | title = Booth's oil-field venture goes bust | work = [[The Washington Times]] | date = 1 mars 2003}} *{{cite book | last = Lorant | first = Stefan | authorlink = Stefan Lorant | title = The Life of Abraham Lincoln | publisher = New American Library | year = 1954 | lccn = 56027706 }} *{{cite news | last = McCardell | first = Lee | title = The body in John Wilkes Booth's grave | work = [[The Baltimore Sun]] | date = 27 dhjetor 1931}} *{{cite book | last = Mudd | first = Samuel A. | authorlink = Samuel Mudd | editor = Mudd, Nettie | title = The Life of Dr. Samuel A. Mudd | url = https://archive.org/details/lifeofdrsamuel2018mudd | year = 1906 | edition = 4th | publisher = Neale Publishing Company | location = New York and Washington }} *{{cite web | title = John Wilkes Booth's Escape Route | work = Ford's Theatre, National Historic Site | publisher = [[National Park Service]] | date = 22 dhjetor 2004 | url = http://www.nps.gov/archive/foth/escapjwb.htm | archiveurl = https://web.archive.org/web/20080125015510/http://www.nps.gov/archive/foth/escapjwb.htm | archivedate = 25 janar 2008 | accessdate = 15 tetor 2007 }} *{{cite book | last = Nottingham | first = Theodore J. | title = The Curse of Cain: The Untold Story of John Wilkes Booth | url = https://archive.org/details/curseofcainuntol0000nott | publisher = Sovereign | year = 1998 | isbn = 1-58006-021-8}} *{{cite journal | last = Pegram | first = William M. | title = The body of John Wilkes Booth | journal = Journal | publisher = [[Maryland Historical Society]] |date=dhjetor 1913}} *{{cite book|editor1=Rhodehamel, John |editor2=Taper, Louise|title=Right or Wrong, God Judge Me: The Writings of John Wilkes Booth|url=https://archive.org/details/rightorwronggodj0000boot |publisher=University of Illinois|location=Urbana, Ill.|year=1997|isbn=0-252-02347-1}} *{{cite news | last = Schlichenmeyer | first = Terri | title = Missing body parts of famous people | date = 21 gusht 2007 | publisher = [[CNN]] | url = http://www.cnn.com/2007/LIVING/wayoflife/08/21/mf.missing.famous/index.html?imw=Y&iref=mpstoryemail }} *{{cite book | title = Who Killed Abraham Lincoln?: An investigation of North America's most famous ex-priest's assertion that the Roman Catholic Church was behind the assassination of America's greatest President | publisher = Salmova Press | location = Prince George, B.C. | year = 2010 | isbn = 978-0-9811685-0-0 | author = Serup, Paul}} *{{cite book | title = Baltimore During the Civil War | url = https://archive.org/details/baltimoreduringc0000shea | publisher = Toomey Press | location = Linthicum, Md. | year = 1997 | isbn = 0-9612670-7-0 |author1=Sheads, Scott |author2=Toomey, Daniel}} *{{cite book|last=Smith|first=Gene|title=American Gothic: the story of America's legendary theatrical family, Junius, Edwin, and John Wilkes Booth|publisher=[[Simon & Schuster]]|location=New York|year=1992|isbn=0-671-76713-5|url=https://archive.org/details/isbn_9780671767136}} *{{cite book | last = Steers, Jr. | first = Edward | authorlink = Edward Steers, Jr. | title = Blood on the Moon: The Assassination of Abraham Lincoln | url = https://archive.org/details/bloodonmoonassas0000stee | publisher = University Press of Kentucky | year = 2001 | isbn = 978-0-8131-2217-5 }} *{{cite book|last=Stern|first=Philip Van Doren|authorlink=Philip Van Doren Stern|title=The Man Who Killed Lincoln|publisher=Dolphin|location=Garden City, NY|year=1955|lccn=99215784}} *{{cite news | title = Dredging up the John Wilkes Booth body argument | date = 13 dhjetor 1977 | work = [[The Baltimore Sun]]}} *{{cite news | title = Harford expected to OK renovation of Booth home | date = 8 shtator 2008 | work = [[The Baltimore Sun]]}} *{{cite book | last = Thomas | first = Benjamin P. | authorlink = Benjamin P. Thomas | title = Abraham Lincoln, a Biography | url = https://archive.org/details/abrahamlincolnbi00thom_0 | publisher = Knopf | location = New York | year = 1952 | lccn = 52006425 }} *{{cite news | title = The murderer of Mr. Lincoln | work = [[The New York Times]] | url = https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1865/04/21/78997175.pdf }} *{{cite news | url = https://timesmachine.nytimes.com/timesmachine/1896/07/30/108245545.pdf | title = John Wilkes Booth's Last Days | work = [[The New York Times]] }} *{{cite news | title = New Scrutiny on John Wilkes Booth | date = 24 tetor 1994 | work = [[The New York Times]] | url = https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9A07E4DC143FF936A15753C1A962958260&scp }} *{{cite book | last = Toomey | first = Daniel Carroll | title = The Civil War in Maryland | year = 1983 | url = https://archive.org/details/civilwarinmaryla0000toom | publisher = Toomey Press | location = Baltimore, Md. | isbn = 0-9612670-0-3}} *{{cite book | last = Townsend | first = George Alfred | authorlink = George Alfred Townsend | title = The Life, Crime and Capture of John Wilkes Booth | publisher = [[Dick & Fitzgerald]] | url = https://archive.org/details/lifecrimecapture01town | location = New York | year = 1865 | edition = 1977 | isbn = 978-0-9764805-3-2 }} *{{cite book | last = Ward | first = Geoffrey C. | title = The Civil War&nbsp;– an illustrated history | publisher = Alfred A. Knopf | location = New York | year = 1990 | isbn = 0-394-56285-2}} *{{cite web | last = Westwood | first = Philip | title = The Lincoln-Blair Affair | url = http://www.genealogytoday.com/uk/columns/westwood/021025.html | publisher = Genealogy Today | year = 2002 }} *{{cite book|last=Wilson|first=Francis|title=John Wilkes Booth|publisher=Blom|location=New York|year=1972|lccn=74091588}} {{refend}} [[Kategoria:Lindje 1838]] [[Kategoria:Vdekje 1865]] [[Kategoria:Aktorë amerikanë]] [[Kategoria:Vrasës amerikanë]] [[Kategoria:Anglezë në Shtetet e Bashkuara]] [[Kategoria:Vrasës të Presidentëve të Shteteve të Bashkuara]] sq5dwutrf6yh8kwarvlm0m6khq9aujj 0 277959 2470454 2465455 2022-08-27T22:59:10Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{Infobox book | name = Shteti <br> (Republika) | title_orig = | translator = | image = [[Image:Plato Republic 1713.jpg|200px]] | caption = | author = [[Platoni]] | illustrator = | cover_artist = | country = [[Greqia e lashtë]] | language = [[Gjuha greke|Greqisht]] | series = | subject = | zhanri = [[Filozofia]] | publisher = | data_e_botimit = rr. 375 p.e.s. | data_e_botimit_shqip = | media_type = | pages = | isbn = NA | oclc = | preceded_by = | followed_by = }} '''''Republika''''' ({{Lang-grc|Πολιτεία}}, '''Politeia'''; [[Gjuha latine|Latinisht]]: '''Res Publica''') <ref>Henri Estienne (ed.), ''Platonis opera quae extant omnia'', Vol. 2, 1578, [https://archive.org/stream/platonisoperaqua02plat#page/326/mode/2up p. 327].</ref> në disa variante e përkthyer edhe me titullin '''Shteti''', është një dialog sokratik, i shkruar nga [[Platoni]] rreth vitit 375 p.e.s. në lidhje me drejtësinë (δικαιοσύνη - dikaiosýni), rendin dhe karakterin e qytetit-shtet të drejtë si edhe njeriut të drejtë. <ref>Brickhouse, Thomas and Smith, Nicholas D. [http://www.iep.utm.edu/p/plato.htm Plato (c. 427–347 BC)], The Internet Encyclopedia of Philosophy, University of Tennessee, cf. ''Dating Plato's Dialogues''.</ref> Kjo është vepra më e njohur e Platonit dhe ka dëshmuar se është një nga veprat më me ndikim në botë të [[Filozofia|filozofisë]] dhe teorisë politike, si intelektualisht, ashtu edhe historikisht. <ref>National Public Radio (August 8, 2007). [https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=12594668 Plato's 'Republic' Still Influential, Author Says]. Talk of the Nation.</ref> <ref>[http://www.allphilosophers.com/ Plato: The Republic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180920120302/http://www.allphilosophers.com/ |date=20 shtator 2018 }}. Plato: His Philosophy and his life, allphilosophers.com</ref> Në dialogje, [[Sokrati]] bisedon me Athinas dhe të huaj të ndryshëm për kuptimin e drejtësisë si dhe nëse njeriu i drejtë është më i lumtur se njeriu i padrejtë. Ata i trajtojnë natyrat e regjimeve ekzistuese dhe më pas propozojnë një seri hipotetike të qyteteve të ndryshme, në krahasim, duke arritur kulmin me Kallipolis (Καλλίπολις), një qytet-shtet i qeverisur nga një mbret filozof. Ata diskutojnë gjithashtu teorinë e formave, [[Pavdekësia|pavdekësinë]] e shpirtit dhe rolin e filozofit dhe të [[Poezia|poezisë]] në [[Shoqëria|shoqëri]] . <ref>{{Cite book|last=Baird|first=Forrest E.|last2=Walter Kaufmann|title=From Plato to Derrida|url=https://archive.org/details/philosophicclass0005unse|publisher=Pearson Prentice Hall|year=2008|location=Upper Saddle River, New Jersey|isbn=978-0-13-158591-1}}</ref> Vendosja e dialogut duket se është gjatë [[Lufta e Peloponezit|Luftës Peloponeziane]] . == Shih edhe == * [[Polisi]] * [[Platoni]] * [[Sokrati]] * [[Aristoteli]] * [[Akademia e Platonit]] * [[Alegoria e shpellës]] == Përkthimet == * {{Cite book|title=Plato: Republic|last=Sachs|first=Joe|year=2007|publisher=Focus Publishing|location=Newburyport}} * {{Cite book|title=Plato: The Republic|last=Allen|first=R.E.|year=2006|publisher=Yale University Press|location=New Haven}} * {{Cite book|title=Plato: The Republic|last=Reeve|first=C.D.C.|year=2004|publisher=Hackett|location=Indianapolis}} * {{Cite book|title=Plato: The Republic|last=Griffith|first=Tom|year=2000|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge}} * {{Cite book|title=Plato: Republic. Translated, with notes and an introduction|last=Waterfield|first=Robin|year=1994|publisher=Oxford World's Classics|location=Oxford}} * {{Cite book|title=Plato: The Republic. Revised by C.D.C. Reeve|last=Grube|first=G.M.A.|year=1992|publisher=Hackett|location=Indianapolis}} * {{Cite book|title=The Republic of Plato. Translated, with notes and an interpretive essay|last=Bloom|first=Allan|origyear=1968|year=1991|publisher=Basic Books|location=New York}} * Lee, Desmond (1987) [1974, 1955]. Platoni: Republika. Përkthyer me një hyrje. London: Libra Penguin. * {{Cite book|title=Plato: Republic|last=Sterling|first=Richard W.|last2=Scott|first2=William C.|year=1985|publisher=W. W. Norton & Company|location=London}} * {{Cite book|title=Plato: The Republic|last=Larson|first=Raymond|year=1979|publisher=Harlan Davidson|location=Wheeling}} * {{Cite book|title=The Republic of Plato|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.149151|last=Cornford|first=F.M.|year=1941|publisher=Oxford University Press|location=New York & London}} * {{Cite book|title=Plato: Republic. Edited, translated, with notes and an introduction|last=Shorey|first=Paul|year=1930|publisher=W. Heinemann|location=London}} * {{Cite book|title=The Republic of Plato. Translated into English, with an analysis and notes|last=Davies|first=John L.|last2=Vaughan|first2=David J.|year=1929|publisher=Macmillan and Co.|location=London}} * {{Cite book|title=Plato: The Republic|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.148799|last=Lindsay|first=A.D.|year=1906|publisher=J.M. Dent|location=London}} * {{Cite book|title=Plato: The Republic|last=Jowett|first=Benjamin|year=1871}} * {{Cite book|title=Plato: The Republic, Timaeus and Critias. New and literal version|last=Burges|first=George|year=1854|publisher=H.G. Bohn|location=London}} * {{Cite book|title=The Republic|last=Taylor|first=Thomas|year=1804|publisher=R. Wilks|location=London}} * {{Cite book|title=The Republic of Plato in Ten Books|last=Spens|first=Harry|year=1763|publisher=Robert and Andrew Foulis|location=Glasgow}} == Shënime == {{Reflist|30em}} == Literatura == {{columns-list| *{{cite book|title=An Introduction to Plato's Republic|url=https://archive.org/details/introductiontopl0000anna|last=Annas|first=Julia|year=1981|publisher=Oxford University Press|location=Oxford}} *{{cite book|title=Socrates' Second Sailing: On Plato's Republic|last=Benardete|first=Seth|year=1989|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago}} *{{cite book|title=Plato's Republic: A Biography|last=Blackburn|first=Simon|year=2007|publisher=Atlantic Monthly Press|location=New York}} *{{cite book|title=A Companion to Plato's Republic|url=https://archive.org/details/acompaniontopla00bosagoog|last=Bosanquet|first=B.|year=1895|publisher=Rivington, Percival & Co|location=London}} *{{cite book|title=Pursuing the good|editor-last=Cairns|editor-first=Douglas|year=2007|publisher= University of Edinburgh Press}} *{{cite book|title=The War Lover: A Study of Plato's Republic|url=https://archive.org/details/warloverstudyofp0000crai|url-access=registration|last=Craig|first=Leon|year=1994|publisher= University of Toronto Press|location=Toronto}} *{{cite book|title=Plato's Republic: A Philosophical Commentary|url=https://archive.org/details/platosrepublicph0000rccr|last=Cross|first=R.C.|year=1964|publisher=Macmillan|location=London}} *{{cite book|title=études sur la république de platon|last=dixsaut|first=monique|year=2005|publisher=vrin|location=france}} *{{cite book|title=The Cambridge Companion to Plato's Republic|last=Ferrari|first=G.R.F.|year=2007|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge}} *{{cite book|title=The Republic: The Odyssey of Philosophy|last=Howland|first=Jacob|year=1993|publisher=Paul Dry Books|location=Philadelphia}} *{{cite book|title= Finitude and transcendence in the Platonic dialogues|last=Hyland|first=Drew|year=1995}} *{{cite book|title=Plato's Republic: Critical Essays|editor-last=Kraut|editor-first=Richard|year=1997|publisher=Rowman & Littlefield|location=Lanham}} *{{cite book|title=In Defense of Plato|last=Levinson|first=Ronald|year=1953|publisher=Harvard|location=Cambridge}} *{{cite book|title=the ascent to the good|last=lisi|first=francisco|year=2007|publisher=ACADEMIA VERLAG|location=London}} *{{cite book|title=Aristotle's Criticism of Plato's Republic|url=https://archive.org/details/aristotlescritic0000mayh|last=Mayhew|first=Robert|year=1997|publisher=Rowman & Littlefield|location=Lanham}} *{{cite book|title=An Image of the Soul in Speech|last=McNeill|first=David|year=2010|publisher=Pennsylvania State University Press|location=University Park}} *{{cite book|title=An Engagement with Plato's Republic: A Companion to Plato's Republic|last=Mitchell|first=Basil|last2=Lucas|first2=J.R.|year=2003|publisher=Ashgate|location=Aldershot}} *{{cite book|title=The Interpretation of Plato's Republic|last=Murphy|first=N.R.|year=1951|publisher=Oxford U.P|location=Oxford}} *{{cite book|title=Lectures on The Republic of Plato|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.462648|last=Nettleship|first=Richard.|year=1898|location=London}} *{{cite book|title=The Theory of Education in Plato's Republic|last=Nettleship|first=Richard.|year=1935|publisher=Oxford|location=London}} *{{cite book|title=Plato's Invisible Cities|last=Ophir|first=Adi|year=1991|publisher=Routledge|location=London}} *{{cite book|title=Routledge Philosophy Guidebook to Plato and the Republic|last=Pappas|first=Nikolas|year=1995|publisher=Routledge|location=London}} *{{cite book|title=Plato's Conception of Justice and the Question of Human Dignity|last=Piechowiak|first=Marek|year=2019|publisher=Peter Lang|location=Berlin}} *{{cite book|title=Plato's Republic|last=Purshouse|first=Luke|year=2007|publisher=Continuum|location=London}} *{{cite book|title=Philosopher-Kings: The Argument of Plato's Republic|url=https://archive.org/details/philosopherkings0000unse|last=Reeve|first=C.D.C.|year=1988|publisher=Princeton University Press|location=Princeton}} *{{cite book|title=A Guide to Plato's Republic|url=https://archive.org/details/guidetoplatosrep0000rice|last=Rice|first=Daryl H.|year=1998|publisher=Oxford University Press|location=Oxford}} *{{cite book|title=Beautiful City|last=Roochnik|first=David|year=2003|publisher=Cornell University Press|location=Ithaca}} *{{cite book|title=Plato's Republic: A Study|last=Rosen|first=Stanley|year=2005|publisher=Yale University Press|location=New Haven}} *{{cite book|title=The Blackwell Guide to Plato's Republic|editor-last=Santas|editor-first=Gerasimos|year=2006|publisher=Blackwell|location=Oxford}} *{{cite book|title=understanding Plato's Republic|editor-last=Santas|editor-first=Gerasimos|year=2010|publisher=wiley-Blackwell|location=Oxford}} *{{cite book|title=Plato's Republic: An Introduction|last=Sayers|first=Sean|year=1999|publisher=Edinburgh University Press|location=Edinburgh}} *{{cite book|title=Plato's Republic: Interpretation and Criticism|url=https://archive.org/details/platosrepublicin00seso|editor-last=Sesonske|editor-first=Alexander|year=1966|publisher=Wadsworth|location=Belmont}} *{{cite book|title=Reclaiming the Canon|url=https://archive.org/details/reclaimingcanone00sina|url-access=registration|last=Sinaiko|first=Herman|year=1998|publisher=Yale University Press|location=New Haven}} *{{cite book|title=The City and Man|last=Strauss|first=Leo|year=1964|publisher=Rand McNally|location=Chicago}} *{{cite book|title=A Companion to Plato's Republic|url=https://archive.org/details/companiontoplato0000whit|last=White|first=Nicholas P.|year=1979|publisher=Hackett|location=Indianapolis}} *{{cite book|title=Plato's Theory of Man|url=https://archive.org/details/platostheoryofma0000wild|url-access=registration|last=Wild|first=John|year=1946|publisher=Harvard |location=Cambridge}} *{{cite book|title=Plato's Modern Enemies and the Theory of Natural Law|url=https://archive.org/details/platosmodernenem0000wild|url-access=registration|last=Wild|first=John|year=1953|publisher=University of Chicago|location=Chicago}}|colwidth=50em}} == Lidhje të jashtme == * Texts of the ''Republic'': ** At Libertyfund.org: [http://oll.libertyfund.org/?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=767&chapter=93795&layout=html&Itemid=27 ''Plato's Republic'']: Translated by Benjamin Jowett (1892) with running comments & Stephanus numbers ** At [[Massachusetts Institute of Technology|MIT]].edu: [http://classics.mit.edu/Plato/republic.html ''Plato's Republic'']: Translated by Benjamin Jowett ** At Perseus Project: [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?lookup=Plat.+Rep.+toc ''Plato's Republic'']: Translated by Paul Shorey (1935) annotated and hyperlinked text (English and Greek) ** At Project Gutenberg: [[gutenberg:1497|e-text ''Plato's Republic'']]: Translated by Benjamin Jowett with introduction. The same [http://www.gutenberg.org/ebooks/55201 ''translation''] with Stephanus numbers, side notes and full index. * [http://campus.belmont.edu/philosophy/Book.pdf Approaching Plato: A Guide to the Early and Middle Dialogues] * "Plato's Republic". Internet Encyclopedia of Philosophy. * [http://plato.stanford.edu/entries/plato-ethics-politics/ ''Stanford Encyclopedia of Philosophy'' entry on Ethics and Politics in ''The Republic''] [[Kategoria:Libra filozofikë]] evzu28d7haggi8we9ieh0dpc78dt5ru 0 278551 2470470 2466783 2022-08-28T00:22:52Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:McKinleyAssassination.jpg|thumb|240px|[[Leon Czolgosz]] qëllon presidentin [[William McKinley|McKinley]] me një revole të fshehur nën një leckë. Një vizatim nga T. Dart Walker.]] Presidenti i Shteteve të Bashkuara [[William McKinley]] u qëllua për shkak të [[Ekspozita pan-amerikane|ekspozitës pan-amerikane]] në [[Temple of Music]] në [[Buffalo, New York]], më 6 shtator 1901. Ai po shtrëngonte duart me publikun kur anarkisti [[Leon Czolgosz]] e qëlloi atë dy herë në bark. McKinley vdiq më 14 shtator nga [[Gangrena|gangrena]] e shkaktuar nga plagët. Ai ishte presidenti i tretë amerikan që u vra, pas [[Vrasja e Abraham Lincoln|Abraham Lincoln]] më 1865 dhe [[Vrasja e James A. Garfield|James A. Garfield]] më 1881. McKinley u [[Zgjedhjet presidenciale në Shtetet e Bashkuara, 1900|zgjodh në vitin 1900]] për mandatin e tij të dytë. Ai i pëlqeu takimi me publikun dhe ishte i gatshëm të pranonte sigurinë në dispozicion të zyrës së tij. Sekretari i presidentit [[George B. Cortelyou]] kishte frikë se një atentat do të ndodhte gjatë një vizite në Temple of Music dhe e hoqi atë nga orari dy herë, por McKinley e restauroi atë çdo herë. Czolgosz kishte humbur punën e tij gjatë [[Paniku i vitit 1893|panikut ekonomik të vitit 1893]] dhe ishte kthyer në anarkizëm, një filozofi politike të cilës i është respektuar vrasësit e fundit të liderëve të huaj. Ai e vlerësoi McKinley si një simbol të shtypjes dhe ishte i bindur se ishte detyra e tij si anarkist ta vriste. Ai nuk ishte në gjendje të afrohej pranë presidentit gjatë një vizite të mëparshme, por ai e qëlloi atë dy herë kur McKinley arriti të shtrëngonte dorën në vijën e pritjes në tempull. Një plumb gërvishti McKinley; tjetri hyri në bark dhe nuk u gjet kurrë. McKinley fillimisht dukej se po shërohej, por ai mori një kthesë për më keq në 13 shtator pasi plagët e tij u bë gangrenoze, dhe ai vdiq herët në mëngjes; Nënkryetari [[Theodore Roosevelt]] e pasoi atë. Czolgosz u dënua me vdekje në [[Karriga elektrike|karrigen elektrike]], dhe Kongresi miratoi legjislacionin për të ngarkuar zyrtarisht [[Shërbimi Sekret i Shteteve të Bashkuara|Shërbimin Sekret]] me përgjegjësinë për mbrojtjen e presidentit. ==Prapaskena== Në shtator 1901, William McKinley ishte në kulmin e pushtetit të tij si president. I zgjedhur më 1896, gjatë [[Depresioni (ekonomia)|depresionit të rëndë ekonomik]] që rezultoi nga [[Paniku i vitit 1893]], ai kishte mposhtur rivalin e tij demokrat, [[William Jennings Bryan]]. McKinley e çoi kombin si në një rikthim në prosperitet, ashtu edhe në fitore në [[Lufta Spanjolle-Amerikane|Luftën Spanjolle-Amerikane]] në vitin 1898, duke marrë në dorë kolonitë e tilla spanjolle si [[Portorikoja]] dhe [[Filipinet]]. Ri-zgjidhet me lehtësi në një ndeshje kundër Bryan më 1900, sipas shkrimtarit historik [[Eric Rauchway]], "dukej sikur administrata McKinley do të vazhdonte paqësisht e pathyer për katër vjet të tjera, një qeveri kushtuar prosperitetit".{{sfn|Rauchway|pp=3–4}} Nënkryetari origjinal i McKinley, [[Garret Hobart]], kishte vdekur më 1899, dhe McKinley la zgjedhjen e një ndihmësi të tij në Konventën Kombëtare Republikane të vitit 1900. Para kongresit, shefi politik republikan i New York-ut, Senatori [[Thomas C. Platt]], pa një mundësi për të mënjanuar politikisht guvernatorin e shtetit të tij, ish-Ndihmës Sekretari i Marinës [[Theodore Roosevelt]], duke bërë presion për emërimin e tij si zëvendës president. Roosevelt pranoi nominimin dhe u zgjodh në biletën e McKinley.{{sfn|Rauchway|pp=9–11}}{{sfn|Horner|pp=262–266}} [[Leon Czolgosz]] lindi në [[Detroit]], [[Michigan]], në vitin 1873, djali i emigrantëve polakë.{{sfn|Johns|p=36}} Familja Czolgosz u zhvendos disa herë ndërsa Paul Czolgosz, babai i Leon, kërkoi punë në të gjithë Midwest.{{sfn|Miller|pp=39–41}} Si i rritur, Leon Czolgosz punoi në një fabrikë të Cleveland derisa humbi punën në një mosmarrëveshje pune më 1893. Pas kësaj, ai punoi në mënyrë të çrregullt dhe ndoqi takime politike dhe fetare, duke u përpjekur të kuptojë arsyet e trazirave ekonomike të Panikut të vitit 1893. Duke vepruar kështu, ai u interesua për [[Anarkizmi|anarkizmin]].{{sfn|Miller|pp=56–60}} Deri në vitin 1901, kjo lëvizje kishte frikë në Shtetet e Bashkuara - gjykata më e lartë e Nju Jorkut kishte vendosur që akti i identifikimit të vetvetes si anarkist para një publiku ishte një prishje e paqes. Anarkistët kishin marrë një tarifë në Evropë duke vrarë ose duke provuar atentat ndaj një gjysmë duzine zyrtarë dhe anëtarëve të shtëpive mbretërore,<ref name="GoogleBooks-3471243">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=iExwtwAACAAJ |title=The Anarchists: The Men who Shocked an Era |isbn=978-0-356-03721-9 |publisher=American Heritage Press |year=1971 |page=42 |first=Harry Roderick |last=Kedward}}</ref> dhe ishin fajësuar për [[Trazira në sheshin Haymarket|bombën e Hay86et]] të vitit 1886 në Çikago.{{sfn|Rauchway|p=17}} Dy presidentë amerikanë ishin vrarë në shekullin e 19-të: [[Abraham Lincoln]] [[Vrasja e Abraham Lincoln|në vitin 1865]] dhe [[James A. Garfield]] [[Vrasja e James A. Garfield|në vitin 1881]].{{sfn|Rauchway|pp=ix, 14–15}} Edhe duke marrë parasysh këtë histori, McKinley nuk i pëlqente që personeli i sigurisë të vinte midis tij dhe njerëzve. Kur ishte në qytetin e tij të lindjes, [[Canton, Ohio]], ai shpesh shëtiste në kishë ose rrethin e biznesit pa mbrojtje dhe në Uashington shkonte me disqe me gruan e tij pa asnjë roje në karrocë.{{sfn|Leech|pp=561–562}} ==Vizita presidenciale== ===Planet dhe arritjet=== McKinley mbajti një fjalim të shkurtër në [[Inaugurimi i dytë i William McKinley|inaugurimin e tij të dytë]] më 4 mars 1901.{{sfn|Morgan|p=391}} Duke qenë se prej kohësh ishte avokat i tarifave mbrojtëse, dhe duke besuar se Tarifa Dingley, e kaluar gjatë vitit të tij të parë në detyrë, i kishte ndihmuar kombit të arrijë prosperitetin, McKinley planifikoi të negociojë reciprok marrëveshjet tregtare me vendet e tjera. Kjo do të hapte tregje të huaja për prodhuesit e Shteteve të Bashkuara që kishin mbizotëruar në tregun e brendshëm falë tarifës, dhe që kërkuan të zgjerohen.{{sfn|Rauchway|pp=3–4}}{{sfn|McElroy|pp=151–152}} Gjatë një udhëtimi të gjatë të planifikuar për muajt pas inaugurimit të tij, ai synonte të bënte fjalime madhore për të promovuar këtë plan, duke arritur kulmin me një vizitë dhe fjalim në [[Ekspozita pan-amerikane|ekspozitën pan-amerikane]] në Buffalo më 13 qershor.{{sfn|Morgan|pp=392–394}}{{sfn|Leech|p=576}} McKinley, gruaja e tij [[Ida McKinley|Ida]] dhe partia e tyre zyrtare u larguan nga Uashingtoni më 29 prill për një turne në kombi me tren, i planifikuar të përfundojë në Buffalo për një fjalim mbi atë që ishte caktuar si "Dita e Presidentit". Ai u takua me pritje mahnitëse në Perëndimin e Largët, të cilat kurrë më parë nuk kishin parë një president. Në [[Kalifornia|Kaliforni]], [[Zonja e Parë e Shteteve të Bashkuara|Zonja e Parë]] u sëmur rëndë dhe për një kohë u mendua se po vdiste. Ajo u shërua në San Francisco, por burri i saj anuloi pjesën e mbetur të turneut dhe McKinleys u kthyen në Uashington. Fjalimi në ekspozitë u shty deri më 5 shtator, pasi McKinley kaloi disa javë në Uashington dhe dy muaj në Canton. Ai e shfrytëzoi kohën e tij në shtëpinë e tij në Ohio duke punuar në fjalimin Buffalo dhe duke mbikëqyrur përmirësimet e shtëpisë së tij.{{sfn|Morgan|pp=392–395}}{{sfn|Miller|p=293}} Ai synonte të qëndronte i vendosur në Canton deri në tetor.{{sfn|Leech|p=582}} Czolgosz kishte jetuar në fermën e prindërve të tij në afërsi të Cleveland, duke filluar në vitin 1898, duke punuar pak - ai mund të ketë pësuar një avari nervore.{{sfn|McElroy|pp=158–159}} Ai dihet se ka marrë pjesë në një fjalim të anarkistit [[Emma Goldman]] në maj 1901 në Cleveland: ai iu afrua asaj para fjalimit dhe i kërkoi asaj që të rekomandojë libra mbi anarkizmin; ajo e detyruar. Biseda, në të cilën Goldman nuk mbronte dhunë, por shprehu mirëkuptim për ata të shtyrë në të, ishte një ndikim i madh në Czolgosz; ai më vonë deklaroi se fjalët e saj digjeshin në kokën e tij.{{sfn|McElroy|pp=273–274}} Ai erdhi ta shihte atë në shtëpinë e saj në Çikago në korrik, ndërsa ajo ishte duke u nisur për të shkuar në një udhëtim me vajzën e saj në Buffalo për të parë panairin, dhe të dy anarkistët u hipën në stacionin e trenit. Goldman shprehu shqetësimin për një tjetër radikal që Czolgosz (i cili po përdorte pseudonimin Fred Nieman) po e ndiqte për rreth; shpejt pas kësaj, ai si duket u largua nga Çikago.{{sfn|McElroy|pp=285–286}} William Arntz, një punëtor në një park në Canton, deklaroi se kishte parë një njeri që ngjante me Czolgosz në mesin e vitit 1901, kur presidenti po qëndronte në shtëpi dhe ndonjëherë vizitonte parkun. Burri kishte veshur dy armë, dhe kur Arntz i kujtoi atij se armët e zjarrit nuk lejoheshin jashtë poligonit të qitjes në park, u përgjigj në mënyrë kundërshtuese. Arntz kërkoi policinë, por burri nuk u gjet kurrë.{{sfn|McElroy|pp=158–159}}{{sfn|Rauchway|p=101}} Më vonë gjatë verës, Czolgosz u transferua në Buffalo, megjithëse arsyet e tij për ta bërë këtë nuk dihen. Autori dhe gazetari Scott Miller spekuloi se ai mund të ketë zgjedhur Buffalo për shkak të popullsisë së tij të madhe polake. Ai u vendos në periferi të [[West Seneca, New York|West Seneca]] dhe kaloi pjesën më të madhe të kohës duke lexuar. Czolgosz më pas u nis për në Cleveland, megjithëse ajo që bëri atje është e pasigurt; ai mund të ketë marrë letërsi anarkiste ose të ketë blerë më shumë para. Pas Cleveland, Czolgosz shkoi në Çikago, ku pa një gazetë që përmendte vizitën e ardhshme të presidentit McKinley në Buffalo. Ai u kthye në Buffalo, si ende i pasigurt se çfarë do të bënte; në fillim, ai vetëm kërkoi të ishte pranë njeriut që i mishëroi padrejtësia. Më 3 shtator, Czolgosz shkoi në një dyqan të Buffalos dhe bleu një revole [[Iver Johnson]]. Ai ende nuk kishte ndonjë plan të qartë për vrasjen e presidentit McKinley.{{sfn|Miller|pp=297–298}} Një ditë më pas, William dhe Ida McKinley mbërritën në Buffalo me tren. Topi që lëshoi një përshëndetje për presidentin me ardhjen e tij në qytet ishte vendosur shumë afër gjurmës, dhe shpërthimet shpërtheu disa dritare në tren, duke mos zbuluar Zonjën e Parë. Ndërsa William McKinley u tërhoq nga treni në pritjen zyrtare, Czolgosz lëvizi përpara në turmë, por e gjeti presidentin shumë të mbrojtur për të bërë një përpjekje për jetën e tij.{{sfn|Miller|pp=297–298}} ==Të shtënat dhe vdekja e McKinley== == Referime == {{Reflist|20em}} === Referime === * {{cite book | last = Bumgarner | first = Jeffrey | year = 2006 | title = Federal Agents: The Growth of Federal Law Enforcement in America | publisher = Greenwood Press | location = Westport, Connecticut | isbn = 978-0-275-98953-8 | ref = {{sfnRef|Bumgarner}} }} * {{cite book | last = Horner | first = William T. | year = 2010 | title = Ohio's Kingmaker: Mark Hanna, Man and Myth | publisher = Ohio University Press | location = Athens, Ohio | isbn = 978-0-8214-1894-9 | ref = {{sfnRef|Horner}} }} * {{cite book | last = Johns | first = A. Wesley | year = 1970 | title = The Man Who Shot McKinley | url = https://archive.org/details/manwhoshotmckinl0000john | location = South Brunswick, New Jersey | publisher = A.S. Barnes | isbn = 978-0-498-07521-6 | ref = {{sfnRef|Johns}} }} * {{cite book | last = Leech | first = Margaret | authorlink = Margaret Leech | year = 1959 | title = In the Days of McKinley | url = https://archive.org/details/indaysofmckinley00leec | url-access = registration | publisher = Harper and Brothers | location = New York | oclc = 456809 | ref = {{sfnRef|Leech}} }} * {{cite book | last = McElroy | first = Richard L. | year = 1996 | title = William McKinley and Our America: A Pictorial History|edition=softcover | publisher = Stark County Historical Society | location = Canton, Ohio | isbn = 978-0-9634712-1-5 | ref = {{sfnRef|McElroy}} }} * {{cite book | last = Miller | first = Scott | year = 2011 | title = The President and the Assassin | publisher = Random House | location = New York | isbn = 978-1-4000-6752-7 | ref = {{sfnRef|Miller}} | url-access = registration | url = https://archive.org/details/presidentassassi00mill }} * {{cite book | last = Morgan | first = H. Wayne | year = 2003 | title = William McKinley and His America |edition=revised | publisher = The Kent State University Press | location = Kent, Ohio | isbn = 978-0-87338-765-1 | ref = {{sfnRef|Morgan}} }} * {{cite book | last = Olcott | first = Charles | year = 1916 | title = William McKinley | volume = 2 | publisher = Houghton Mifflin | location = Boston | url = https://books.google.com/?id=310TAAAAYAAJ&dq=the+life+of+william+mckinley+olcutt | accessdate = 23 mars 2012 | ref = {{sfnRef|Olcott}} }} * {{cite book | last = Rauchway | first = Eric | authorlink = Eric Rauchway | year = 2004 | title = Murdering McKinley: The Making of Theodore Roosevelt's America | url = https://archive.org/details/murderingmckinle0000rauc | publisher = Hill and Wang | location = New York | isbn = 978-0-8090-1638-9 | ref = {{sfnRef|Rauchway}} }} '''Burimet tjera''' * {{cite journal | last = Fine | first = Sidney | title = Anarchism and the assassination of McKinley | url = https://archive.org/details/sim_american-historical-review_1955-07_60_4/page/777 | journal = [[The American Historical Review]] | date=korrik 1955 | volume = 60 | issue = 4 | pages = 777–799 | jstor = 1844919 | doi = 10.2307/1844919 | ref = {{sfnRef|Fine}} }} * {{cite journal | last = Parker | first = LeRoy | title = The trial of the anarchist murderer Czolgosz | journal = [[Yale Law Journal]] | volume = 11 | issue = 2 | pages = 80–94 | jstor = 783764 | doi = 10.2307/783764 }} * {{cite news | title = President at Buffalo | periodical = The New York Times | url = https://www.nytimes.com/1901/09/05/archives/president-at-buffalo-mr-mckinley-and-party-greeted-by-thousands.html?sq=McKinley&scp=2&st=p | accessdate = 23 mars 2012 | ref = {{sfnRef|''The New York Times'', September 5, 1901}} }} * {{cite news | title = President going to big show | periodical = Philadelphia Record | url = https://news.google.com/newspapers?id=rspTAAAAIBAJ&sjid=xzgNAAAAIBAJ&dq=mckinley%20cleveland&pg=2891%2C2574511 | accessdate = 23 mars 2012 | ref = {{sfnRef|''Philadelphia Record'', September 4, 1901}} }} * {{cite journal | title = An interview with the President's nurses | journal = The Trained Nurse and Hospital Review | volume = 27 | issue = 4 | pages = 222–223 | url = https://books.google.com/?id=yXAXAQAAIAAJ&dq=pan-american+exposition+hospital | accessdate = 13 mars 2012 | ref = {{sfnRef|''Trained Nurse''}} }} * {{cite web |work=DoctorZebra.com |title=William McKinley: Autopsy Report |date=9 prill 2009 |url=http://www.doctorzebra.com/prez/z_x25autopsy_t.htm |access-date=1 qershor 2012 |ref={{sfnRef|Doctor Zebra}} |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20101123103247/http://doctorzebra.com/prez/z_x25autopsy_t.htm |archive-date=23 nëntor 2010 |df= }} [[Kategoria:Vrasja e presidentëve të Shteteve të Bashkuara|William McKinley]] [[Kategoria:1901 në Shtetet e Bashkuara]] [[Kategoria:Ngjarje në shtator 1901]] 8as2ex5zg5ncr7ww4khf8ou3226cmhy 0 279546 2470459 2466788 2022-08-27T23:18:12Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{Shiko gjithashtu|Natyralizmi}} '''Natyralizmi në [[Filozofia|filozofi]]''' është "ide ose besim që vetëm ligjet dhe forcat natyrore (në krahasim me mbinatyrorën ose [[Spiritualiteti|shpirtëroren]]) veprojnë në botë." <ref>Oxford English Dictionary Online [http://www.oed.com/view/Entry/125337?redirectedFrom=naturalism naturalism]</ref> Pasuesit e natyralizmit ''(dmth,'' natyralistët) pohojnë se ligjet natyrore janë rregullat që qeverisin strukturën dhe sjelljen e universit natyral, se ndryshimi i [[Gjithësia|gjithësisë]] në çdo fazë është një produkt i këtyre ligjeve. "Natyralizmi në mënyrë intuitive mund të ndahet në një komponent [[Ontologjia|ontologjike]] dhe [[Metodologjia|metodologjike]]," argumenton David Papineau. <ref name="Stanford">{{Cito web|url=http://plato.stanford.edu/entries/naturalism/|title=Naturalism|last=Papineau|first=David|date=22 shkurt 2007}}</ref> "Ontologjik" i referohet studimit filozofik të natyrës së qenies. Disa filozofë e barazojnë natyralizmin me [[Materializmi|materializmin]]. Për shembull, filozofi Paul Kurtz argumenton se natyra vlerësohet më së miri duke iu referuar parimeve [[Lënda|materiale]]. Këto parime përfshijnë [[Masa|masën]], [[Energjia|energjinë]] dhe vetitë e tjera fizike dhe kimike të pranuara nga komuniteti shkencor. Më tej, ky sens i natyralizmit mendon se [[Shpirti|shpirtrat]], [[hyjnitë]] dhe fantazmat nuk janë reale dhe se nuk ka një "qëllim" të caktuar në natyrë. Një besim i tillë absolut në natyralizëm zakonisht quhet ''natyralizëm metafizik''. <ref name="KurtzDistinction">{{Cite journal|last=Kurtz, Paul|date=Spring 1998|title=Darwin Re-Crucified: Why Are So Many Afraid of Naturalism?|url=http://www.secularhumanism.org/library/fi/kurtz_18_2.html|journal=Free Inquiry|volume=18|issue=2|access-date=2 prill 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20121018023306/http://www.secularhumanism.org/library/fi/kurtz_18_2.html|archive-date=18 tetor 2012|url-status=dead}}</ref> == Përmbledhje == Supozimi natyralist në metodat e punës si paradigma e tanishme, pa konsideruar më tej natyralizmin si një të vërtetë absolute me kërkesë filozofike, quhet ''natyralizëm metodologjik''. <ref>{{Cito web|url=http://www.stephenjaygould.org/ctrl/schafersman_nat.html|title=Naturalism is Today An Essential Part of Science|last=Schafersman|first=Steven D.|year=1996|quote=Methodological naturalism is the adoption or assumption of naturalism in scientific belief and practice without really believing in naturalism.|access-date=2 prill 2020|archive-date=5 korrik 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190705061915/http://www.stephenjaygould.org/ctrl/schafersman_nat.html|url-status=dead}}</ref> Lënda këtu është një filozofi e përvetësimit të njohurive bazuar në një paradigmë të supozuar. Me përjashtim të [[Panteizmi|panteistëve]] - të cilët besojnë se Natyra është identike me hyjninë ndërsa nuk njeh një perëndi të veçantë personale antropomorfe - [[Teizmi|teistët]] sfidojnë idenë se natyra përmban të gjithë realitetin. Sipas disa teologëve, ligjet natyrore mund të shihen si shkaqe dytësore të Zotit. Në shekullin XX, Willard Van Orman Quine, George Santayana, dhe filozofë të tjerë argumentuan se suksesi i natyralizmit në shkencë do të thoshte se metodat shkencore duhet të përdoren gjithashtu edhe në filozofi. Shkenca dhe filozofia thuhet se formojnë një vazhdimësi, sipas kësaj pikëpamjeje. Përdorimi i tanishëm i termit natyralizëm "rrjedh nga debatet në Amerikë në gjysmën e parë të shekullit XX. 'Natyralistët' e vetëshpallur nga ajo periudhë përfshinin [[John Dewey]], [[ Ernest Nagel |Ernest Nagel]], [[ Sidney Hook |Sidney Hook]] dhe [[Roy Wood Sellars]]." <ref>Papineau, David [http://plato.stanford.edu/entries/naturalism/ "Naturalism"], in "The Stanford Encyclopedia of Philosophy"</ref> Aktualisht, natyralizmi metafizik përqafohet më gjerësisht sesa në shekujt e kaluar, veçanërisht por jo ekskluzivisht në [[shkencat natyrore]] dhe komunitetet anglo-amerikane, analitike filozofike. Ndërsa shumica dërrmuese e popullsisë së botës mbetet fuqimisht e përkushtuar ndaj botëkuptimeve jo-natyraliste, mbrojtës të shquar bashkëkohorë të natyralizmit dhe / ose teza dhe doktrina natyraliste sot përfshijnë J.J.C. Smart, David Malet Armstrong, David Papineau, Paul Kurtz, Brian Leiter, Daniel Dennett, Michael Devitt, Fred Dretske, Paul dhe Patricia Churchland, Mario Bunge, Jonathan Schaffer, Hilary Kornblith, Quentin Smith, Paul Draper dhe Michael Martin, në mesin e shumë filozofëve të tjerë akademikë.   Sipas David Papineau, natyralizmi bashkëkohor është pasojë e krijimit të provave shkencore gjatë shekullit XX për "mbylljen shkakësore të fizikut", doktrina që të gjitha efektet fizike mund të llogariten nga shkaqe fizike. <ref>{{Cite book|first=David|last=Papineau|chapter=The Rise of Physicalism|title=Physicalism and its Discontents|location=Cambridge|date=2011|chapter-url=http://ebooks.cambridge.org/ebook.jsf?bid=CBO9780511570797}}</ref> Termi "natyralizëm metodologjik" është shumë më i ri. Sipas Ronald Numbers, ai u krijua në vitin 1983 nga Paul de Vries, një filozof i Kolegjit Wheaton. De Vries dalloi midis asaj që ai e quajti "natyralizëm metodologjik", një metodë disiplinore që nuk thotë asgjë për ekzistencën e Zotit dhe "natyralizëm metafizik", i cili "mohon ekzistencën e një Zoti transcendent". <ref>Nick Matzke: [http://www.pandasthumb.org/archives/2006/03/on_the_origins.html On the Origins of Methodological Naturalism] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060903191457/http://www.pandasthumb.org/archives/2006/03/on_the_origins.html |date=3 shtator 2006 }}. ''The Pandas Thumb'' (March 20, 2006)</ref> Termi "natyralizëm metodologjik" ishte përdorur në vitin 1937 nga Edgar S. Brightman në një artikull në ''"Rishikimi Filozofik"'' si një kontrast me "natyralizmin" në përgjithësi, por atje ideja nuk ishte zhvilluar me të vërtetë në dallimet e saj më të fundit. <ref>{{Cito web|url=http://www.calvin.edu/archive/asa/200603/0501.html|title=ASA March 2006 – Re: Methodological Naturalism|access-date=2 prill 2020|archive-date=1 gusht 2012|archive-url=https://archive.is/20120801144730/http://www.calvin.edu/archive/asa/200603/0501.html|url-status=dead}}</ref> Sipas Steven Schafersman, natyralizmi është një filozofi që e mbështet atë; # "Natyra përfshin gjithçka që ekziston në të gjithë [[Hapësirë-koha|hapësirën dhe kohën]] ; # Natyra ( [[Gjithësia|universi]] ose kozmosi ) përbëhet vetëm nga elementë natyrorë, dmth., Nga [[Masa|masa e]] substancës fizike hapësinore - [[Energjia|energjetike]]. Substancat jofizike ose kuazi-fizike, të tilla si [[informacioni]], [[Idea|idetë]], [[Vlerat kulturore|vleratë]], [[logjika]], [[matematika]], [[intelekti]], dhe të tjera fenomene emergjente, ose ndërlidhem mbi fizikën ose mund të reduktohen në një llogari fizike; # Natyra funksionon nga ligjet e [[Fizika|fizikës]] dhe në parim, mund të shpjegohet dhe kuptohet nga shkenca dhe filozofia; # E mbinatyrshmja nuk ekziston, d.m.th, vetëm natyra është e [[Realiteti|vërtetë]]. Natyralizmi është pra një filozofi [[Metafizika|metafizike e]] kundërshtuar kryesisht nga mbinatyralizmi". Ose, siç thoshte në mënyrë të përmbledhur [[Carl Sagan]] : " ''Kozmosi është gjithçka që është, që ka qenë ose që do të jetë ndonjëherë''". <ref>{{Cite book|last=Sagan|first=Carl|authorlink=Carl Sagan|title=Cosmos|publisher=Random House|year=2002|isbn=9780375508325}}</ref> == Shih edhe == * [[Ateizmi]] * [[Deizmi]] * [[Natyra]] * [[Filozofia]] * [[Empirizmi]] * [[Materializmi]] == Literatura == *{{cite book| last = Audi| first = Robert| editor-last = Borchert| editor-first = Donald M.| title = The Encyclopedia of Philosophy Supplement| year = 1996| publisher = Macmillan Reference| location = USA| pages= 372–374| chapter= Naturalism}} *{{cite book| last= Carrier| first= Richard|authorlink=Richard Carrier| title= Sense and Goodness without God: A defense of Metaphysical Naturalism| year= 2005| publisher = AuthorHouse| isbn= 1-4208-0293-3| pages= 444}} *{{cite book| last = Danto| first= Arthur C.| author-link=Arthur C. Danto| editor-last= Edwards| editor-first = Paul| title = The Encyclopedia of Philosophy| url = https://archive.org/details/encyclopediaofph0003paul| year= 1967| publisher = The Macmillan | location= New York| pages= [https://archive.org/details/encyclopediaofph0003paul/page/448 448]–450| chapter= Naturalism}} *{{cite CE1913|first=Charles Albert |last=Dubray|wstitle=Naturalism|volume=10}} * {{cite book|last=Gould|first=Stephen J.|authorlink=Stephen J. Gould|year=1984|editor1-last=Bergren|editor1-first=W. A.|editor2-last=Van Couvering|editor2-first=J. A.|title=Catastrophes and Earth History|chapter-url=https://archive.org/details/catastropheseart00berg|chapter-url-access=registration|chapter=Toward the vindication of punctuational change in catastrophes and earth history|publisher=Princeton University Press|location=Princeton, New Jersey}} * {{cite book| last = Gould| first = Stephen J.|authorlink=Stephen J. Gould| title = Time's Arrow, Time's Cycle: Myth and Metaphor in the Discovery of Geological Time| url = https://archive.org/details/timesarrowtimesc00step_0| url-access = registration|publisher = Harvard University Press| year = 1987| location = Cambridge, MA|pages = [https://archive.org/details/timesarrowtimesc00step_0/page/119 119]}} *{{cite book|last=Hooykaas|first=R.|year=1963|title=The principle of uniformity in geology, biology, and theology|edition=2nd|location=London|publisher=E.J. Brill}} *{{cite book| last = Kurtz| first= Paul|authorlink=Paul Kurtz| title = Philosophical Essays in Pragmatic Naturalism| url = https://archive.org/details/philosophicaless0000kurt| year= 1990| publisher = Prometheus Books}} *{{cite book| last = Lacey| first = Alan R.| editor-last = Honderich| editor-first = Ted| title= The Oxford Companion to Philosophy| chapter-url = https://archive.org/details/oxfordcompaniont00hond| chapter-url-access = registration| year= 1995| publisher = Oxford University Press| pages= [https://archive.org/details/oxfordcompaniont00hond/page/604 604–606]| chapter= Naturalism}} *{{cite book| last =Post| first=John F.| editor-last = Audi| editor-first = Robert| title= The Cambridge Dictionary of Philosophy| chapter-url =https://archive.org/details/cambridgediction00audi_0| chapter-url-access =registration| year = 1995| publisher = Cambridge University Press| pages = [https://archive.org/details/cambridgediction00audi_0/page/517 517–518]| chapter= Naturalism}} *{{cite book|last=Rea|first=Michael|authorlink=Michael Rea|title=World Without Design: The Ontological Consequences of Naturalism|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2002|isbn=0-19-924760-9}} *{{cite book|last=Sagan|first=Carl|authorlink=Carl Sagan|title=Cosmos|publisher=[[Random House]]|year=2002|isbn=978-0-375-50832-5}} * {{cite book|last=Simpson|first=G. G.|year=1963|chapter=Historical science|title=Fabric of geology|editor-last=Albritton Jr.|editor-first=C. C. |location=Stanford, California|publisher=Freeman, Cooper, and Company}} * {{cite book|first=Arthur N.|last=Strahler|authorlink=Arthur Newell Strahler|title=Understanding Science: An Introduction to Concepts and Issues|url=https://archive.org/details/understandingsci0000stra|url-access=registration|location=Buffalo|publisher=Prometheus Books|year=1992}} *{{cite book |first=J.A. |last=Stone |year=2008 |title=Religious Naturalism Today: The Rebirth of a Forgotten Alternative |series= G - Reference, Information and Interdisciplinary Subjects Series |publisher=State University of New York Press |isbn=978-0-7914-7537-9 |lccn=2007048682 |url=https://books.google.com/books?id=LZcjzjsXrHMC&pg=PA2 |page=2 }} * {{cite web | url = http://www.stephenjaygould.org/ctrl/schafersman_nat.html | title = Naturalism is Today An Essential Part of Science | first = Steven D. | last = Schafersman | authorlink = Steven Schafersman | year = 1996 | access-date = 2 prill 2020 | archive-date = 5 korrik 2019 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190705061915/http://www.stephenjaygould.org/ctrl/schafersman_nat.html | url-status = dead }} * Mario De Caro and David Macarthur (eds) ''Naturalism in Question.'' Cambridge, Mass: Harvard University Press, 2004. * Mario De Caro and David Macarthur (eds) ''Naturalism and Normativity.'' New York: Columbia University Press, 2010. * Friedrich Albert Lange, ''The History of Materialism,'' London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co Ltd, 1925,   * David Macarthur, "Quinean Naturalism in Question," Philo. vol 11, no. 1 (2008). == Referime == {{reflist|2}} [[Kategoria:Ateizëm]] [[Kategoria:Shekullarizëm]] [[Kategoria:Teori metafizike]] [[Kategoria:Faqe me përkthime të pashqyrtuara]] [[Kategoria:Filozofi]] [[Kategoria:Natyralizmi]] 7ps4iakromxnfg6119tn2703ejqpcfv 0 279978 2470510 2467620 2022-08-28T11:56:22Z 109.242.186.196 /* Jeta personale */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person|emri=Miguel Herrán|image=Miguel Herrán.jpg|alt=<!-- descriptive text for use by speech synthesis (text-to-speech) software -->|known_for=|datëlindja=25 prill 1996|vendlindja=[[Malaga]], [[Andaluzia]], [[Spanjë]]|kombësia=Spanjoll|profesioni=Aktor|vitet aktiv=2015-akoma}} '''Miguel Herrán''' (lindur më 25 prill 1996) është një aktor spanjoll. Ai njihet më së shumti për interpretimin e roleve të Aníbal "Río" Cortés në ''[[La casa de papel]]'' dhe Christian Varela Expósito në ''[[Élite]]''. Në vitin 2016, ai fitoi ''Çmimin Goya për Aktorin më të mirë të ri'' për rolin e tij në filmin ''[[ Asgjë në kthim |A cambio de nada]]''. == Jeta e hershme == Herrán lindi në [[Malaga]] dhe u zhvendos në [[Madridi|Madrid]] me nënën e tij si fëmijë, ku ata jetuan në lagjen [[ Chamberí |Chamberí]]. Ai nuk ishte shumë i dhënë pas shkollës dhe ëndërronte të rritet për të qenë një mekanik. == Karriera == Një takim i rastësishëm me aktorin dhe regjisorin Daniel Guzman në rrugët e Malaga çoi në audicionimin e Herrán për rolin e Dario në filmin ''[[ Një cambio de nada |A cambio de nada]]'', për të cilin ai fitoi një çmim Goya për vitin 2016.<ref>{{Cite news|url=https://www.revistavanityfair.es/sociedad/celebrities/articulos/miguel-herran-jaime-lorente-rio-denver-casa-de-papel-serie-netflix-asi-son-actores-motos-futbol-atletico-madrid-murcia-malaga-instagram-fans/32356|title=Así son Miguel Herrán y Jaime Lorente, 'hermanos' dentro y fuera de la pantalla|last=Hernández|first=Nuria|date=17 korrik 2018|work=[[Vanity Fair (magazine)|Vanity Fair]]|access-date=22 korrik 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190329210324/https://www.revistavanityfair.es/sociedad/celebrities/articulos/miguel-herran-jaime-lorente-rio-denver-casa-de-papel-serie-netflix-asi-son-actores-motos-futbol-atletico-madrid-murcia-malaga-instagram-fans/32356|archive-date=29 mars 2019|language=es|url-status=dead}}</ref> Në vitin 2017, ai aktroi si Rio në serialin e Antena 3 ''[[La casa de papel]]'', i cili u zgjodh më vonë nga Netflix. Më 2018, ai luajti si Christian Varela Expósito në [[Netflix|serialin]] origjinal të [[Netflix]] ''[[Élite]]''.<ref>{{Cite news|url=https://www.teenvogue.com/story/elite-netflix-cast|title=Meet the Cast of "Elite," Netflix's Thrilling New Mystery Series|last=Jeunesse|first=Marilyne|date=2 tetor 2018|work=[[Teen Vogue]]|access-date=22 korrik 2019|publisher=[[Condé Nast]]|language=es}}</ref> == Jeta personale == Që nga 2016, ai ka një lidhje me aktore spanjolle [[Úrsula Corberó]], të cilën e takoi në xhirimet e serialit televiziv ''[[La casa de papel]]''.<ref>{{Cite web|last=Hungama|first=Bollywood|date=2020-04-03|title=Money Heist couple Úrsula Corberó and Miguel Herrán share a kiss in April issue of GQ : Bollywood News - Bollywood Hungama|url=https://www.bollywoodhungama.com/news/features/money-heist-couple-ursula-corbero-miguel-herran-share-kiss-april-issue-gq/|access-date=2022-08-05|language=en}}</ref> == Filmografia == === Film === {| class="wikitable sortable" ! Viti ! Titulli ! Roli ! class="unsortable" | Shënime |- | 2015 | ''Nothing in Return'' | Darío | |- | 2016 | ''Nomeolvides'' | Asistent drejtori | Film i shkurter |- | 2016 | ''1898, Our Last Men in the Philippines'' | Soldado Carvajal | |- | 2017 | ''The Invisible Guardian'' | Miguel Ángel | |- | 2018 | ''Some Time Later'' | Ray | |- | 2018 | ''Alegría, tristeza'' | Terroristi | |- | 2020 | ''Hasta el cielo'' | Ángel |Rol Kryesor |} === Televizion === {| class="wikitable sortable" ! Viti ! Titulli ! Roli ! class="unsortable" | Shënime |- | 2017-2021 | ''[[La casa de papel]]'' | Aníbal "Río" Cortés | Roli kryesor |- | 2018–2019 <ref>{{Cito web|url=https://www.instagram.com/p/B3pvfV1JlNN/|title=La 3 temporada de Élite no contará con la participación de Miguel Herrán (Christian).|publisher=Instagram|date=16 tetor 2019|accessdate=22 tetor 2019}}</ref> | ''[[Élite]]'' | Christian Varela Expósito | Roli kryesor (sezoni 1) <br />Mysafir (sezoni 2) (9 episode) |} == Çmime dhe nominime == {| class="wikitable sortable" ! Viti ! Çmimi ! Kategoria ! Puna ! Rezultati ! class="unsortable" | {{Abbr|Ref.|Reference}} |- | 2016 | Goya Awards | Best New Actor | rowspan="3" | ''Nothing in Return'' |{{Won}} | <ref>{{Cite news|url=https://www.elespanol.com/cultura/20160209/100990267_0.html|title=El Goya que salvó mi vida|last=Zurro|first=Javier|date=10 shkurt 2016|work=[[El Español]]|access-date=30 mars 2019|language=es}}</ref> |- | 2016 | Premios CEC | Best New Actor |{{Nom}} | <ref>{{Cito web|url=http://www.imdb.com/event/ev0000179/2016/1/|title=Cinema Writers Circle Awards, Spain (2016)|website=IMDb|accessdate=2019-03-30}}</ref> |- | 2016 |ASECAN Awards | Best Male Performance |{{Nom}} | <ref>{{Cito web|url=http://www.imdb.com/event/ev0004228/2016/1/|title=ASECAN (2016)|website=IMDb|accessdate=2019-03-30}}</ref> |} == Referime == {{Reflist}} == Lidhje të jashtme == * {{IMDb name|id=5969653|name=Miguel Herrán}} [[Kategoria:Njerëz që jetojnë]] [[Kategoria:Lindje 1996]] 3jar3zunzvgh6tgk1qwzo5abrfm2vus 3 282114 2470377 2470283 2022-08-27T13:44:53Z Elton Heta 136145 /* Medalje */ Mesazh i ri WikiDashurie wikitext text/x-wiki {{Stampa:Tung|realName=|name=Qendrimi15}} -- [[Përdoruesi:Komuniteti|Komuniteti]] ([[Përdoruesi diskutim:Komuniteti|diskutimet]]) 20 prill 2020 02:00 (CEST) == Gostitje == Me rastin e hapjes së llogarisë pas kaq kohësh. {{Karamele Zana}}–[[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 20 prill 2020 20:50 (CEST) == Përshëndetje! == Të përgëzoj për punën e mirë që po bën në Wikipedia dhe artikujt interesantë që shkruan. Janë gjithmonë një ndihmesë e madhe për platësimin e seksioneve "Artikullit të javës" dhe "A e dini se..." në faqen kryesore. Uroj që të vazhdosh po kështu. Një mjet që do të të thjeshtojë punën është [[Ndihmë:Përkthimi i Përmbajtjes]]. Të uroj punë të mbarë! --'''[[Përdoruesi:Euriditi|<span style="text-shadow:#000 0.1em 0.1em 0.1em; background: #C44747; color:white;">&nbsp;Euriditi&nbsp;</span>]]''' 7 qershor 2020 20:31 (CEST) == Medalje == Për artikujt në lidhje me kulturën japoneze. {{Medalje Japonia}}–[[Përdoruesi:Berishasinan|Berishasinan]] ([[Përdoruesi diskutim:Berishasinan|diskutimet]]) 24 korrik 2020 00:15 (CEST) Në lidhje me artikujt e shumtë për ëmbëlsirat që po shton {{Medalje ushqimesh}}–[[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 30 korrik 2020 18:12 (CEST) == Komuna e Çashkës, Dollnenit, Krushevës == Tung Qëndrim Të lutem konfirmo verzionet e ndryshimeve te Komuna e Çashkës, Komuna e Dollnenit, Komuna e Krushevës. :{{done|U bë}} [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 30 gusht 2020 16:35 (CEST) == Medalje == {{Medalje udhëzimi}}–[[Përdoruesi:Anjen01|Anjen01]] ([[Përdoruesi diskutim:Anjen01|diskutimet]]) 5 shtator 2020 16:23 (CEST) == [[Lista e sulltanëve të Perandorisë Osmane|Sulltanët]] e [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]] == Ju keni përfunduar disa artikuj. Por dy artikuj mungojnë në [[Stampa:Sulltanët e Perandorisë Osmane]]: [[Bajaziti I]] dhe [[Mehmeti VI]]. [[Abdylmexhiti II]] është shumë i shkurtër.--[[Speciale:Kontributet/2003:E6:2F2B:8E00:B96D:C1CC:11D4:32F1|2003:E6:2F2B:8E00:B96D:C1CC:11D4:32F1]] 26 nëntor 2020 06:29 (CET) :Tani jam duke “rikrijuar” artikuj rreth republikave ruse. Më vonë do të krijoj rreth sulltanëve osman. [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 26 nëntor 2020 18:17 (CEST) == Artikuj që mungojnë == Mungon artikujt [[Shteti i Sllovenëve, Kroatëve dhe Serbëve]] ([[:en:State of Slovenes, Croats and Serbs]]), [[Mbretëria e Serbisë (mesjetare)]] ([[:en:Kingdom of Serbia (medieval)]]), [[Principata e Serbisë (mesjetare)]] ([[:en:Principality of Serbia (early medieval)]]), [[Principata e Madhe e Serbisë]] ([[:en:Grand Principality of Serbia]]), [[Serbia Moraviane]] [[:en:Moravian Serbia]]), [[Kriza e Kosovës veriore (2011–2013)]] ([[:en:North Kosovo crisis (2011–2013)]]), [[Trazirat e vitit 2008 në Kosovë]] ([[:en:2008 unrest in Kosovo]]), [[Shkatërrimi i trashëgimisë serbe në Kosovë]] ([[:en:Destruction of Serbian heritage in Kosovo]]), [[Kriza e Kosovës veriore (2021)]] ([[:en:2021 North Kosovo crisis]]), [[Sulmet ndaj serbëve (1876–1878)]] ([[:en:Attacks on Serbs during the Serbian–Ottoman War (1876–1878)]]), [[Osmanizmi]] ([[:en:Ottomanism]]), [[Revolucioni xhonturk]] ([[:en:Young Turk Revolution]]), [[Kalendari rumi]] ([[:en:Rumi calendar]]), [[Dita e Pikëllimit]] ([[:en:Day of Sorrow]]), [[bereqeti]] ([[:en:Barakah]]), [[mevlydi]] ([[:en:Mawlid]]), [[adeti]] ([[:en:Adat]]), [[Kaligrafia Islame]] ([[:en:Islamic calligraphy]]), [[el-Endelus]] ([[:en:al-Andalus]]), [[talebanët]] ([[:en:Taliban]]), [[mamlukët]] ([[:en:Mamluk]]), [[Mensur Hallaxh]] ([[:en:Al-Hallaj]]), [[Ibën Is'haku]] ([[:en:Ibn Ishaq]]), [[Xhemaledin Afgani]] ([[:en:Jamal al-Din al-Afghani]]), [[Reshid Riza]] ([[en:Rashid Rida]]), [[Musa el-Qazim]] ([[:en:Musa al-Kadhim]]), [[Ali er-Riza]] ([[:en:Ali al-Ridha]]), [[Muhamed el-Mehdiu]] ([[:en:Muhammad al-Mahdi]]), [[fallxhore]] ([[:en:Fortune-telling]]), [[marangozi]] ([[:en:carpentry]]), [[beqaria]] ([[:en:Celibacy]]), [[beqar]] ([[:en:Bachelor]]), [[çiftëzim]] ([[:en:Mating]]), [[halla]] ([[:en:Aunt]]), [[marifeti]] ([[:en:Stunt]]), [[shuplakë]] ([[:en:Slapping (strike)]]), [[zylfikari]] ([[:en:Zulfiqar]]), [[fisheku]] ([[:en:Cartridge (firearms)]]), [[dyshek]] ([[:en:Mattress]]), [[hambar]] ([[:en:Barn]]), [[kati]] ([[:en:Storey]]), [[karvansarai]] ([[:en:Caravanserai]]), [[qira]] ([[:en:Renting]]), [[beli]] ([[:en:Waist]]), [[xhuxhi]] ([[:en:Dwarf (folklore)]]), [[kuzhina turke]] ([[:en:Turkish cuisine]]), [[bakshishi]] ([[:en:Gratuity]]) dhe [[biber]] ([[:en:Black pepper]]). Shumë të shkurtër janë [[haraçi]] ([[:en:Tribute]]), [[nenexhiku]] ([[:en:Peppermint]]) dhe [[Hoxha]].--[[Speciale:Kontributet/2003:E6:2F49:3100:A0CF:4EB8:9F82:7BA8|2003:E6:2F49:3100:A0CF:4EB8:9F82:7BA8]] 19 prill 2022 01:05 (CEST) :Jo, Vella? 🥺--[[Speciale:Kontributet/2A02:3033:402:2E9E:1:0:8B81:EFD|2A02:3033:402:2E9E:1:0:8B81:EFD]] 30 korrik 2022 18:51 (CEST) == Ju lutem shqyrtoni faqen == Përshëndetje Qendrim, më falni shumë shumë shumë që po ju pengoj, ju lutna ta shqyrtoni faqen Adem Kastrati, si dhe kur ka raste të tilla të redaktuara qoft nga unë apo nga të tjerët ju lutna ta shqyrtoni. Në qofse ka ndonjë gabim ju mundeni lirisht që ta përmirësoni , nëse do e kishit bërë do isha i gëzuar shumë. Mirëbeqim nga Kumanova! :Një pyetje, është ky piktor ende gjallë apo ka vdekur? Pasi që duhet t'i shtosh edhe kategoritë kur ka lindur dhe kur ka vdekur (nëse ka vdekur). [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 20 dhjetor 2020 14:55 (CEST) Qendrim po e vërtetë është që AK vdiq në vitin 2000, por ju lutna kur bëhet ndonjë redaktim të kësaj faqeje ju lutna shqyrtoni Përshëndetje Qendrim, shpresoj që jeni mirë. Ju lutem shqyrtojeni sërish faqen Adem Kastrati sepse vepra Krushqit në dimër ishte grisur. :Pershendetje edhe juve, ndryshimin e fundit tuajin e paska shqyrtuar Përdoruesi:Olsi. [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 27 dhjetor 2020 18:14 (CEST) Përshëndetje Qendrim së pari ju uroj që të keni shëndet, dhe për shumë vjet viti i ri, ju lutem për hirë të zotit ta shqyrtoni faqen e Adem Kastratit, sepse bëra ca redaktime duke shtuar ca informacione të tjera, si dhe ca gabime drejtshkrimore përmirësova, besa më nuk do e redaktojë se ka informacione mjaftueshme nëse ka gabime mundeni ju ta rregulloni lirisht. Une rregullova gabimet qe kishin bere duke i permisuar :{{done|U bë}}, mundeni edhe ju të përmisoni nëse ka gabime drejtëshkrimore. Sa i përket informacioneve, mendoj që ka mjaft. Ju uroj shëndet edhe juve. Zoti ju ruajtë. [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 2 janar 2021 19:51 (CEST) ::Ju faliminderit shume @Qendrim, Zoti ju shperblefte me tere te mirat, me falni qe po ju bezdis [[Përdoruesi:Shkupi Kumanova 1234|Shkupi Kumanova 1234]] :::S'ka gjë, mund të pyesni për çdo gjë :) [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 2 janar 2021 20:04 (CEST) == Medalje == {{Medalje}}–[[Përdoruesi:Berishasinan|Berishasinan]] ([[Përdoruesi diskutim:Berishasinan|diskutimet]]) 11 janar 2021 22:15 (CET) == Adem Kastrati == Përshëndetje Qendrim, e di që shumë herë iu kam shkruar. E di që shumë shpejt kaluan prej 2 janarit redaktimi i im afro 20 ditësh por ashtu nuk ndodhi që të vazhdoj edhe më tej, unë sot nuk bëra asnjë redaktim për besë por wikipedia commons mi kishte fshirë të gjithë fotografitë që i kisha vendosur afro 1 muaj, nëse keni mundësi (dosadno iu kam bërë, ne themi kështu në Maqedoni kur bezdisim diçka) që ta shqyrtoni dhe besoj që të jetë për herë të fundit, wikimedia commons e mallkuar qoftë që i heqi fotografitë. Unë më nuk do vendos më fotografitë sepse vendos ato pas 1 jave apo 2 javeje po i heqin, kështu që vetëm fotografinë e Adem Kastratit dhe pikturën Magja do e lë sikur siq ishte më parë këto le të mjaftojnë ato, shumë herë e vendosa fotografitë i heqën kështu që gabimi im nuk është. Ju uroj që të keni shëndet për vete si dh familjen e juaj, faliminderit për mirëkuptimin! ([[Përdoruesi:Shkupi Kumanova 1234|A.Saiti]] ([[Përdoruesi diskutim:Shkupi Kumanova 1234|diskutimet]]) 18 janar 2021 12:56 (CET)) ::E shqyrtova, e di se si ndieni sepse edhe unë kam krijuar një foto dhe shtova në një artikull, por u fshi për shkak “copyright” (një gjë që nuk mund ta kuptoj). [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 18 janar 2021 17:52 (CEST) :::Ju faliminderit shumë, por besoj këto fotografi së paku 2 le të mbesin. Ju uroj shëndet dhe ju rujt zoti ([[Përdoruesi:Shkupi Kumanova 1234|A.Saiti]] ([[Përdoruesi diskutim:Shkupi Kumanova 1234|diskutimet]]) 18 janar 2021 17:54 (CET)) [[Përdoruesi:Shkupi Kumanova 1234|A.Saiti]] ([[Përdoruesi diskutim:Shkupi Kumanova 1234|diskutimet]]) 18 janar 2021 17:54 (CET) ::::Artikulli kur krijohet të gjtha fotot mbetën, por nëse ndokush nga Wikimedia Commons e fshinë foton, fotoja nga artikulli fshihet automatikisht. [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 18 janar 2021 18:00 (CEST) Tungjatjeta, a mundeni te vleresoni a janë të mira redaktimet e mia? Qëndrim vëllai, faleminderit për vlerësimin e artikullit letërsia shqipe por Ikranjani e prishi vlerësimin tënd duke keqpërdorur veglat e redaktorit [https://sq.wikipedia.org/wiki/Speciale:Log?type=&user=&page=Let%C3%ABrsia+shqipe&wpdate=&tagfilter=&wpfilters%5B%5D=review&wpfilters%5B%5D=newusers Shiko]. Mund ta vlerësosh prapë të lutem shumë? == Kujdes == Kujdes se çfarë ndryshime po pranon te lutem. Paske pranuar për shembull [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Gjon_Pali_II&diff=2148085&oldid=2052707 këtë editim] me të cilin u shtua artikullit një emër ("''Xhovan Pali''"), emër ky i shpikur tërësisht vetë nga autori. Nuk figurohet kurrkund, [https://www.google.al/search?source=hp&ei=F5hGYKreAY2xrgTG_Zu4Dw&iflsig=AINFCbYAAAAAYEamJ-zX47DpQlwscXk8v-cWe2IrreKt&q=%22Xhovan+Pali%22&oq=%22Xhovan+Pali%22&gs_lcp=Cgdnd3Mtd2l6EAM6AggAOgIILjoICC4QxwEQrwE6BAgAEAo6BAguEAo6BAgAEB46BggAEAoQHjoGCAAQFhAeUIYOWNEdYPEeaABwAHgAgAHVAYgBvAuSAQU2LjYuMZgBAKABAaoBB2d3cy13aXo&sclient=gws-wiz&ved=0ahUKEwjqxdXx0qHvAhWNmIsKHcb-BvcQ4dUDCAc&uact=5 ja krahaso], pra nuk mbështetet fare mbi asnjë burim. Është vetëm një shembull nga shumë tjerë. Në fund, Wikipedies i dëmtohet besueshmëria me raste të tilla të shumta. Po të shkruaj ty sepse këtë gjë tashmë kam vërejtur disa herë dhe bëhet shumë problem pastaj, me vështirësi dallohet se çka duhet hequr/çka jo. Sidomos dua të të vë në dijeni se ka përdorues keqdashës përreth nesh, që synojnë pikërisht këtë. Mjafton t'i hidhesh një sy [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Gjon_Pali_II&action=history historikut përkatës] ku mund të gjesh llogaritë që redaktuan kohët e fundit, dhe rezulton se krejt janë bllokuar për arësye. Të falenderoj për mirëkuptimin. Shumë nderime.--[[Përdoruesi:Hyllvegu|Hyllvegu]] ([[Përdoruesi diskutim:Hyllvegu|diskutimet]]) 8 mars 2021 22:49 (CET) :Faleminderit për paralajmërim, por e kam një pyetje nëse dikush ndryshon emrin e artikullin siç përmende artikullin e Gjon Palit II, kam provuar në disa artikuj t'i kthej ndryshimet (dmth të mos ia pranoj). A nuk ka ndonjë opsion për këtë? [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 9 mars 2021 16:38 (CET) ::Fatkeqsisht jo. Siç mësoja deri më tani, duhet të veprojë një administrues për t'i kthyer zhvendosjet e titujve. Ndoshta mund të na sqarojë [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] diçka më tepër mbi këtë. Sepse ka disa artikuj të zhvendosur nga një përdorues vandal në menyrë të qëllimshme/vazhdueshme (siç janë posaçërisht artikujt për papat [[Xhovan Pali I]] më parë Papa Gjon Pali I, apo [[Xhovani I]] më parë Papa Gjoni I edhe shum të tjere). Një zgjidhje për t'u parandaluar diçka të till sipas meje do të ishte që: mundësinë e zhvendosjes t'i japim vetëm kontrolluesve....--[[Përdoruesi:Hyllvegu|Hyllvegu]] ([[Përdoruesi diskutim:Hyllvegu|diskutimet]]) 17 mars 2021 22:40 (CET) :::Nëse s'gabohem, ashtu është. Zhvendosjen s'mund ta bëjë kushdo. Në të shkuarën, kur Bato ishte aktiv si administrator, ka pasur një fushatë për të ndryshuar privilegjet e anëtarëve dhe mënyrat si merren ato (më së shumti për të rregulluar problemin e kontrollimeve që ngel gjithnjë pa u bërë nga ndokush edhe pse de jure kemi shumë kontrollues) por fatkeqësisht, si shumë projekte të tjera, për mungesë vullnetarësh, dhe ai u la në mes si projekt me ikjen e Batos. :/ - [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 17 mars 2021 23:41 (CET) == Medalje == {{Medalje pune}}–[[User:Styyx|<span style="color: #126180">'''~Styyx'''</span>]]^{[[User talk:Styyx|<span style="color: #24d63f">''Po''</span><span style="color:gray">''?''</span>]]} 23 qershor 2021 19:41 (CEST) :I was looking at who accepted my revisions, seems like you're one of the rare active users here. :D Keep up the good work! [[User:Styyx|<span style="color: #126180">'''~Styyx'''</span>]]^{[[User talk:Styyx|<span style="color: #24d63f">''Po''</span><span style="color:gray">''?''</span>]]} 23 qershor 2021 19:42 (CEST) == Hello == Hello, please save the [[Qaem Shahr]] article and link it to the wiki data item. Thanks [[Përdoruesi:Viera iran|Viera iran]] ([[Përdoruesi diskutim:Viera iran|diskutimet]]) 25 korrik 2021 16:08 (CEST) :Hello, I already save it and link with other languages. I see you wrote too much short, but don't worry I will fix it. [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 25 korrik 2021 16:12 (CEST) Hello, please save the [[FC Nassaji Mazandaran]] article and link it to the wiki data item. Thanks [[Përdoruesi:Viera iran|Viera iran]] ([[Përdoruesi diskutim:Viera iran|diskutimet]]) 30 prill 2022 23:26 (CEST) :{{done|Done}} [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 30 prill 2022 23:32 (CEST) == Mungojnë artikujt për shqiptarët == [[Lista e shqiptarëve të Turqisë]] ([[:en:List of Albanians of Turkey]]): [[Ahmed Hilmi Pasha]] ([[:en:Ahmed Hilmi Pasha]]), [[Abdyl bej Koka]] ([[:en:Abdyl bej Koka]]), [[Celal Nuri İleri]] ([[:en:Celal Nuri İleri]]), [[Mahmut Pasha]] ([[:en:Mahmut Pasha of Begolli]]), [[Müge Anlı]] ([[:en:Müge Anlı]]), [[Fettah Can]] ([[:en:Fettah Can]]), [[Mahmut Pasha]] ([[:en:Mahmut Pasha of Begolli]]), [[Güzin Dino]] ([[:en:Güzin Dino]]), [[Damat Ferit Pasha]] ([[:en:Damat Ferit Pasha]]), [[Princesha Ferial e Egjiptit]] ([[:en:Princess Farial of Egypt]]),[[Abdyl Xhaja]] ([[:en:Abdyl Xhaja]]), [[Suphi Nuri İleri]] ([[:en:Suphi Nuri İleri]]), [[Kemal Edhem]] ([[:en:Kamal Adham]]), [[Hafuz Pasha]] ([[:en:Hafuz Pasha]]), [[Vorpsi]] ([[:en:Vorpsi family]]), [[Adel Darwish]] ([[:en:Adel Darwish]]), [[Namik Qemal]] ([[:en:Namık Kemal]]) dhe [[Fevzije Fuad e Egjiptit]] ([[:en:Fawzia Fuad of Egypt]]) mungon.--[[Speciale:Kontributet/2003:E6:2F00:1A00:391B:D0CA:89B:9D85|2003:E6:2F00:1A00:391B:D0CA:89B:9D85]] 22 gusht 2021 15:52 (CEST) == Medalje == {{Medalje zelli}}–[[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 17 gusht 2021 19:28 (CEST) Punë e zellshme prej kohësh në kontroll e krijim artikujsh. Të falëderojmë. - [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 17 gusht 2021 19:28 (CEST) == Çmimi për krijimin e artikujve të rinj == {{Çmim i parë|1=krijimin e artikujve të rinj|viti=2020|përdoruesi=Qendrimi15}} Faleminderit! :) [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 15 shtator 2021 14:11 (CEST) == Kandidaturë për burokrat == Përshëndetje! Si një anëtar goxha aktiv në komunitetin e Wikipedia-s shqip, je i ftuar të marrësh pjesë në votimin që po zhvillohet në faqen [[Wikipedia:Burokratë/Kandidatura/Klein Muçi]] ku po kandidoj për të përfituar privilegjet e burokratit. Votimi i fundit për burokracinë në Wikipedia-n shqip ka ndodhur më shumë se 12 vjet më parë kështu që mirë do të ishte të kishte sa më shumë pjesëmarrje. Ki parasysh që mund të votosh {{tl|PËR}}, {{tl|KUNDËR}} ose {{tl|ASNJANËS}} dhe votën ta shoqërosh me një koment të shkurtër. Vendimi yt është i mirëpritur. - [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 10 tetor 2021 10:24 (CEST) == Infobox television == Përshëndetje, Qendrim! Pashë kontributet e tua së fundmi nëpër artikuj në lidhje me stampën e përmendur më sipër. Më duhet të them që shumica prej tyre kanë gabime në lidhje me parametrat. Parametrat duhen kopjuar shabllon siç janë në anglisht, të papërkthyer. Pra parametra si "titulli", "regjisori", etj. nuk do të njihen nga stampa dhe do të sjellin gjithmonë gabime, që do të reflektohen me kategoritë e mirëmbajtjes që do të shtohen automatikisht. Lista e plotë e parametrave mund të gjendet [[w:en:Template:Infobox television#Usage|këtu]]. Kur artikulli të ruhet, vlerat do të dalin në shqip më pas, tani që i përkthyem. - [[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 19 nëntor 2021 10:05 (CET) == Medalje == {{Medalje Turqia}}–[[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 28 janar 2022 01:41 (CET) == Kontroll == Përshëndetje! Ky është një mesazh automatik i dërguar te të gjithë kontrolluesit shqipfolës që kanë qenë aktivë së fundmi. Aktualisht në listën e faqeve me ndryshime në pritje gjenden rreth 4000 faqe, disa prej tyre në pritje për më shumë se 1 viti. Kontrollimi i ndryshimeve në pritje është një nga përgjegjësitë bazë të çdo komuniteti Wiki kështu që ju ftojmë të ndihmoni ta zbrazim atë listë. Lista mund të gjendet [[Speciale:PendingChanges|këtu]]. - [[Përdoruesi:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Përdoruesi diskutim:MediaWiki message delivery|diskutimet]]) 16 mars 2022 15:04 (CET) <!-- Message sent by User:Klein Muçi@sqwiki using the list at https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Kontrolluesit_aktiv%C3%AB&oldid=2421118 --> == taksonomia == Ckemi! Po ta vesh re, taksobokset nuk fuksionojne si duhet, kjo sepse duhen krijuar shume stampa. Po te shtypes '''FIX''', do te ridrejtoje te nje stampe qe duhet krijuar, dhe ajo do kopjuar nga anglishtja. do te lutesha te provoje vetem nje nese edhe bere sic duhet ne menyre qe mos ti ngatoresh nese i ben. kjo do te ishte shume e dobishme per cdo artikull qe ben te krijosh keto stampa sepse automatikisht te ndihmon per speciet e tjera te ngjashme me te. Faleminderit! [[Përdoruesi:Punetor i Rregullt5|Alban]] ([[Përdoruesi diskutim:Punetor i Rregullt5|diskutimet]]) 17 mars 2022 05:59 (CET) :E vura re edhe unë kur isha duke krijuar artikullin [[Nenexhiku]]. Për shembull në anglisht aty përmendet klasifikimet si mbretëria, familja, gjinia etj, por në shqip nuk u shfaqenin. Do të mundohem nëse mund të bëj diçka, ose ndoshta dikush tjetër ta rregulloj këtë. [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 17 mars 2022 13:02 (CET) == Qendrimi15 = Nixfer? == Pershendetje, Te lutem shmang perdorimin e [[Wikipedia:Përdorues të shumëfishtë|me shume se nje llogarie]] ne Wikipedia. --[[Përdoruesi:Ftillimi|Ftillimi]] ([[Përdoruesi diskutim:Ftillimi|diskutimet]]) 4 prill 2022 00:00 (CEST) ::Përshëndetje, nuk e kam të qartë se çfarë do të thuash. Por nëse mendon se Nixfer është llogari e imja e dytë, atëherë nuk është e saktë. [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 4 prill 2022 03:06 (CEST) :::Pashe qe kishit redaktuar nje mori artikujsh njeri pas tjetrit, ndaj bera nje [https://sigma.toolforge.org/editorinteract.py?users=Qendrimi15&users=Nixfer&users=&startdate=&enddate=&ns=&server=sqwiki analize] qe tregon se ka shume redaktime te sinkronizuara brenda minutash e oresh midis juve. Thashe te te shkruaja per kete dukuri dhe te tregoja se Wp nuk parapelqen perdorues me 2+ llogari. Nese e kam gabim, kerkoj ndjese. --[[Përdoruesi:Ftillimi|Ftillimi]] ([[Përdoruesi diskutim:Ftillimi|diskutimet]]) 4 prill 2022 13:22 (CEST) ::::S'ka problem :). Kur krijoj artikuj (zakonisht me tema turke dhe arabe), Nixferi dhe Dasguti përmisojnë emra, fjalë apo zhvdendosin artikuj (si p.sh tek [[Khanjar]]). Andaj ndoshta keni menduar se kam 2 llogari shtesë. [[Përdoruesi:Qendrimi15|Qendrimi15]] ([[Përdoruesi diskutim:Qendrimi15|diskutimet]]) 4 prill 2022 15:57 (CEST) == Medalje == {{Medalje Shqipëria}}–[[Përdoruesi:Eltonheta|Eltonheta]] ([[Përdoruesi diskutim:Eltonheta|diskutimet]]) 27 gusht 2022 15:44 (CEST) t51coi9lbirsfuptaptdrhxkmwmcss1 0 282373 2470490 2437259 2022-08-28T10:48:43Z Drenisa 112234 wikitext text/x-wiki [[Skeda:Urahekurit6.jpg|parapamje|Lumi Tërstena te Ura e Hekurit në Vushtrri]] '''Lumi i Tërstenës''' është një degë e [[Lumi i Sitnicës|lumit Sillnica]], që kalon nëpër fshatin [[Tërstena (Mitrovicë)|Tërstenë]] të [[Komuna e Mitrovicës|Komunës së Mitrovicës]], prej nga edhe ka marr emrin. Në pjesën e poshtme të rrjedhës së tij paraqet hapësirën rreth të cilës është zhvilluar qyteti i [[Vushtrria|Vushtrrisë]] duke e ndarë qytetin në anën veriore dhe jugore. Zona burimore e lumit të Tërstenës shtrihet në shpatet jugperëndimore të [[Kopaoniku|Maleve të Kopaonikut]] dhe sipas karakteristikave gjeomorfologjike, hidrologjike dhe natyrore të shtratit të tij, ekzistojnë predispozita për ndërtimin e së paku një akumulimi artificial të ujit.<ref>{{Cite news|url=https://vushtrriaonline.net/2018/08/bie-ne-nivel-minimal-niveli-ujit-ne-lumin-terstena/|title=Bie në nivel minimal niveli ujit në Lumin Tërstena në Vushtrri|date=10 gusht 2018|work=vushtrriaonline.net|access-date=23 prill 2020|language=sq}}</ref> <ref>[{{Geonameslink|gnid=831830|name=trstena}} Trstena] sa [{{Geonamesabout}} Geonames.org (cc-by)]; post updated 2012-01-19; database download sa 2015-05-23</ref> == Shih edhe == * [[Vushtrria]] * [[Lumi i Sitnicës|Lumi i Sillnicës]] * [[Hidrografia e Kosovës]] * [[Lista e lumenjve në Kosovë]] == Referime == [[Kategoria:Lumenj në Kosovë]] 08hxb6h3wcxgn6d8m0s10mqulyzmf7z 0 302105 2470507 2438572 2022-08-28T11:32:49Z CommonsDelinker 1198 Materiali multimedial [[:c:File:Pullicino_-_View_of_Manoel_Island.jpg|Pullicino_-_View_of_Manoel_Island.jpg]] u zëvendësua me materialin multimedial [[:c:File:Giorgio_Pullicino_-_View_of_Manoel_Island.jpg|Giorgio_Pullicino_-_View_of_Manoel_Island.jpg]] ng wikitext text/x-wiki '''Ishulli Manoel''', i njohur më parë si '''Ishulli i Peshkopit''' ose '''''Isolotto''''', është një ishull i vogël i cili bën pjesë në komunën e Gżira në Portin Marsamxett, Maltë . Është emëruar pas Mjeshtrit të Madh Portugez António Manoel de Vilhena, i cili ndërtoi një fortesë në ishull në vitet 1720. == Gjeografia == [[Skeda:Giorgio Pullicino - View of Manoel Island.jpg|djathtas|parapamje| Piktura e ishullit Manoel në shekullin e 19-të]] Ishulli Manoel është një ishull i rrafshët, i formuar afërsisht si një gjethe. Ndodhet në mes të Portit Marsamxett, me përroin Lazzaretto në jug të tij dhe përroin Sliema në veri të tij. Ishulli është i lidhur me Maltën kontinentale me një urë. I gjithë ishulli mund të shikohet nga bastionet e kryeqytetit të [[Valeta|Valetës]] . <ref name="lca">{{Cito web|title=Manoel Island|url=http://lc.gov.mt/Page.aspx?catid=33&pid=235&lid=1|url-status=live|access-date=22 gusht 2014|website=Local Councils' Association|language=en}}</ref> == Historia == Në 1570, ishulli u ble nga Katedralja Kapitulli i Mdina dhe ajo u bë pronë e Ipeshkvit të Maltës . Prandaj u quajt ''l'Isola del Vescovo'' ose il- ''Gżira tal-Isqof'' (Ishulli i Peshkopit). [[Skeda:Malta_-_Gzira_-_Manoel_Island_-_Lazzaretto+Fort_(MSTHC)_01_ies.jpg|parapamje| [[Spitali i ishullit Manoel|Lazzaretto]]]] Në 1592, një spital karantinë i njohur si [[Spitali i ishullit Manoel|Lazzaretto]] u ndërtua gjatë shpërthimit të murtajës . Spitali ishte bërë me kasolle prej druri dhe u tërhoq një vit më vonë pasi sëmundja ishte qetësuar. Në 1643, gjatë sundimit të Grandmaster Lascaris, Urdhri i Shën Gjonit shkëmbeu ishullin me kishën për ndonjë tokë në Rabat dhe ndërtoi një Spital të përhershëm në një përpjekje për të kontrolluar fluksin periodik të murtajës dhe kolerës në bordin e anijeve që vizitonin. Fillimisht u përdor si një qendër karantine ku merreshin udhëtarët nga anijet në karantinë. Spitali u përmirësua më pas gjatë sundimit të Grandmasters Cotoner, Carafa dhe de Vilhena . <ref>{{Cite news|last=Muscat|first=Ben|date=27 tetor 2008|title=Brief history of the lazaretto (1)|language=en|work=Times of Malta|url=http://www.timesofmalta.com/articles/view/20081027/letters/brief-history-of-the-lazaretto-1.230650|url-status=live|access-date=22 gusht 2014}}</ref> [[Skeda:Malta_-_Gzira_-_Manoel_Island_-_Fort_Manoel_(Ferry_Sliema-Valletta)_02_ies.jpg|parapamje| Fort Manoel]] Midis 1723 dhe 1733, një fortesë e re me yje u ndërtua në ishull nga Mjeshtri i Madh Portugez António Manoel de Vilhena . Fortesa u quajt Fort Manoel sipas Mjeshtrit të Madh, dhe ishulli mori këtë emër. Fortesa konsiderohet si një shembull tipik i inxhinierisë ushtarake të shekullit të 18-të dhe planet e saj origjinale i atribuohen René Jacob de Tigné dhe thuhet se janë modifikuar nga shoku dhe kolegu i tij Charles François de Mondion, që është varrosur në një kriptë poshtë Fort Manoel. Fort ka një katërkëndësh madhështor, tokë paradash dhe arkade, dhe dikur strehonte një kishëz barok kushtuar Shën Antonit të Padovës, nën komandën e drejtpërdrejtë të Urdhrit. Në periudhën britanike, Lazzaretto vazhdoi të përdorej dhe u zgjerua gjatë qeverisjes së Sir Henry Bouverie në 1837 dhe 1838. Për pak kohë u përdor për të vendosur trupat por u kthye përsëri në një spital në 1871. Gjatë shekullit të 19-të, disa posta hyrëse u konsumuan dhe dezinfektuan në Profumo Office të spitalit për të parandaluar përhapjen e sëmundjeve. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur Malta ishte nën rrethim, Manoel Island dhe fortesa e saj u përdorën si një bazë detare nga Flotilla e 10-të nëndetëse e Marinës Mbretërore, në atë kohë ajo u referua si "HMS Talbot" ose "HMS Phœnicia". Chapel of St. Anthony u shkatërrua pas një goditje të drejtpërdrejtë nga bombarduesit Luftwaffe në Mars 1942. Ishulli dhe fortesa mbetën të shkretuara për shumë vite dhe Fort Manoel dhe Lazzaretto u shkatërruan të dy. <ref>{{Cite news|last=Said|first=Frans H.|date=27 tetor 2008|title=Brief history of the lazaretto (2)|language=en|work=Times of Malta|url=http://www.timesofmalta.com/articles/view/20081027/letters/brief-history-of-the-lazaretto-2.230651|url-status=live|access-date=22 gusht 2014}}</ref> == Ditët e sotme == === Jahti Marina dhe Jahti Yard === [[Skeda:Malta_-_Gzira_-_Triq_Il-Forti_Manoel_-_Yacht_Yard_(Triq_Ix-Xatt_(Sliema))_01_ies.jpg|djathtas|parapamje| Oborri i jahteve Ishulli Manoel]] [[Skeda:Malta_-_Gzira_-_Manoel_Island_Yacht_Marina_(Ix-Xatt_Ta'_Xbiex)_02_ies.jpg|s'ka|parapamje| Marina e jahteve Ishulli Manoel ]] Manoel Island aktualisht strehon një oborr të jahteve dhe marinës së jahteve. Marina e jahteve ka qenë nën menaxhim të ri që nga viti 2011 dhe ajo strehon anije me gjatësi deri në 80 metra. Ka gjithsej 350 anije. <ref>{{Cito web|title=About Us|url=http://www.miym.com.mt/about-us/|url-status=live|access-date=22 gusht 2014|website=Manoel Island Yacht Marina|language=en}}</ref> Oborri i jahteve mund të strehojë jahte dhe katamaranë me gjatësi deri në 50 metra dhe një zhvendosje prej 500 tonë. Oborri ofron depo anijesh, vendosje detare, riparime të pjesshme dhe riparime të plota. <ref>{{Cito web|title=Overview|url=http://www.yachtyard-malta.com/about/overview/|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20180418114800/http://www.yachtyard-malta.com/about/overview/|archive-date=18 prill 2018|access-date=22 gusht 2014|website=Manoel Island Yacht Yard|language=en}}</ref> === Fshati i rosave === [[Skeda:Malta_-_Gzira_-_Triq_Il-Forti_Manoel_-_Duck_Village_02_ies.jpg|parapamje| Fshati i rosave]] Për disa vjet, Ishulli Manoel ka strehuar një shenjtërore çuditëse, joformale për rosat dhe shpendët e tjerë të ujit pranë urës që lidh ishullin me ishullin kryesor. Është krijuar dhe mirëmbahet nga një vullnetar lokal, dhe financohet tërësisht nga donacione private. <ref>{{Cito web|title=Duck Village|url=http://www.howtomalta.com/2012/04/duck-village-manoel-island.html|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20121125054531/http://www.howtomalta.com/2012/04/duck-village-manoel-island.html|archive-date=25 nëntor 2012|access-date=22 gusht 2014|website=howtomalta.com|language=en}}</ref> == Referime == a4tf1r0bf02f99shu2hk5zxiymj4m7v 0 302108 2470502 2438573 2022-08-28T11:15:59Z CommonsDelinker 1198 Materiali multimedial [[:c:File:Gianni_-_Marsamxett_Harbour.jpg|Gianni_-_Marsamxett_Harbour.jpg]] u zëvendësua me materialin multimedial [[:c:File:Girolamo_Gianni_-_Marsamxett_Harbour.jpg|Girolamo_Gianni_-_Marsamxett_Harbour.jpg]] nga përdoruesi [[c:User: wikitext text/x-wiki [[Skeda:Sliema-marsamxett-creek.JPG|parapamje|300x300px| Pamja e Marsamxett nga Sliema]] [[Skeda:Malta_Marsamxett.png|parapamje| Harta e Marsamxett]] '''Marsamxett Harbour''' , historikisht referuar edhe si '''Marsamuscetto''', është një port natyror në ishullin e Maltës . Ndodhet në veri të Portit të Madh Grand . Porti zakonisht është më i përkushtuar për përdorimin e kohës së lirë sesa Porti Grand . <ref>{{Cito web|title=Other Ports|url=http://www.transport.gov.mt/ports-marinas/ports-in-malta/other-ports|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20141106040227/http://www.transport.gov.mt/ports-marinas/ports-in-malta/other-ports|archive-date=6 nëntor 2014|access-date=20 nëntor 2014|website=Transport Malta|language=en}}</ref> == Përshkrim == Gryka e portit shtrihet në veri-lindje dhe kufizohet në veri nga Pika e Dragut dhe Pika e Tigné . Bregu i tij në veriperëndim përbëhet nga qytetet Sliema, Gżira dhe Ta 'Xbiex . Porti pastaj shtrihet në brendësi të Pietà dhe Msida . Jashtë Gżira shtrihet [[ishulli Manoel]], i lidhur tani me tokën kontinentale nga një urë. Bregu jug-lindor i portit formohet nga gadishulli Sciberras, i cili mbulohet kryesisht nga qyteti i Floriana dhe qyteti i [[Valeta|Valetës]] . Në majën e saj qëndron Fort Saint Elmo i shekullit të 16-të. Gadishulli Sciberras ndan Marsamxett nga porti më i madh paralel natyror, Grand Harbour .  Së bashku me partnerin e tij Grand Harbor, Marsamxett shtrihet në qendër të një toke që ngrihet butësisht. Zhvillimi është rritur në të gjithë portet binjake dhe deri në shpatet, kështu që i gjithë tasi është në të vërtetë një ambient i madh. Pjesa më e madhe e popullsisë së Maltës jeton brenda një rreze prej tre kilometrash nga Floriana. Kjo tani është një nga zonat më të populluara në Evropë. Portet dhe zonat përreth përbëjnë Distriktet Veriore dhe Jugore të Porteve të Maltës. Së bashku, këto rrethe përmbajnë 27 nga 68 këshillat lokale . Ata kanë një popullsi prej 213,722 që përbëjnë mbi 47% të popullsisë totale të ishujve Maltese. <ref>{{Cito web|title=Estimated Population by Locality 31st March, 2013|url=http://www.lc.gov.mt/mediacenter/PDFs/1_Population%2031-3-13.pdf|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714184236/http://www.lc.gov.mt/mediacenter/PDFs/1_Population%2031-3-13.pdf|archive-date=14 korrik 2014|access-date=21 nëntor 2014|publisher=Malta Government Gazette 19,094|language=en}}</ref> == Historia == [[Skeda:Girolamo Gianni - Marsamxett Harbour.jpg|parapamje| Porti Marsamxett në shekullin e 19-të nga një pikturë e Girolamo Gianni]] [[Skeda:Aerial_Views_of_Mersa_Museta_Harbour,_Malta._3_August_1942._A11348.jpg|parapamje| Marsamxett parë nga Valeta në 1942]] [[Skeda:The_Royal_Navy_during_the_Second_World_War_A14538.jpg|parapamje| Nëndetëset e Marinës Mbretërore në ishullin Manoel në Luftën e Dytë Botërore]] Në 1551, Osmanët zbarkuan në Marsamxett dhe marshuan në Portin e Madh, por nuk sulmuan pasi gjetën mbrojtje të forta të ndërtuara nga Urdhri i Shën Gjonit . Kjo përleshje u pasua nga një sulm i pasuksesshëm kundër Mdinës, shkarkimi i suksesshëm i Gozos dhe pushtimi i Tripolit . Pas këtij sulmi, Fort Saint Elmo u ndërtua për të mbrojtur si portin Marsamxett ashtu edhe Portin e Madh. Një pushtim shumë më i madh osman erdhi në 1565, në Rrethimin e Madh të Maltës . Gjatë rrethimit, flota osmane ishte vendosur në Marsamxett dhe topat ishin vendosur në Tigné Point me qëllim që të bombardonin Fort Saint Elmo. Gjatë sulmit, admirali osman Dragut u vra nga të shtënat me armë të humbura. Rrethimi përfundimisht u hoq dhe Rendi dhe Maltezët dolën fitues. Një qytet i ri u ndërtua në Gadishullin Sciberras dhe u emërua Valeta pas porosisë së Grandmasterit . Periferia e Floriana u ndërtua më vonë jashtë qytetit, dhe tani është zhvilluar në një qytet më vete. Në 1592, një spital prej karantine prej druri u ndërtua në [[Ishulli Manoel|ishullin Manoel]], i njohur atëherë si ''l'Isola del Vescovo'' . Ajo u çmontua një vit më vonë, por një [[Spitali i ishullit Manoel|Lazzaretto i]] (spital) përhershëm u ndërtua në vend të tij në 1643, i cili u përmirësua disa herë deri në mbylljen e tij në 1929. Midis 1723-33, Fort Manoel u ndërtua në ishullin Manoel, ndërsa Fort Tigné u ndërtua në Tigné Point në 1793. Kazermat britanike u ndërtuan gjithashtu në Tigné Point, por ato janë shkatërruar që prej asaj kohe . Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Britanikët përdorën portin Marsamxett, veçanërisht ishullin Manoel , si një bazë nëndetëse. Ishulli ishte një fregatë guri, referuar si HMS ''Talbot'' ose HMS ''Phœnicia'' . Ishulli Manoel u bombardua nga bombarduesit Luftwaffe duke shkaktuar shumë shkatërrime. Në 1977, Bateria e Parë (Detare) e Forcave të Armatosura të Maltës zhvendosi bazën e saj në Hay Wharf në Marsamxett. <ref>{{Cito web|date=mars 2010|title=Maritime Squadron Armed Forces of Malta|url=http://steno.webs.com/112/afm/maritime.htm|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140407091957/http://steno.webs.com/112/afm/maritime.htm|archive-date=7 prill 2014|access-date=4 qershor 2015|website=steno.webs.com|language=en}}</ref> Sliema, Gżira dhe Ta 'Xbiex në skajin verior të portit kanë parë shumë zhvillime në vitet e fundit. Porti Marsamxett tani përdoret kryesisht për mjete ujore më të vogla kur krahasohet me Grand Harbor. Ka një numër marinash jahtesh duke përfshirë në Msida dhe ishullin Manoel , një oborr të jahteve, si dhe anije turistike të cilat operojnë nga Sliema. Më 10 shtator 2006, gjatë raundit maltez të serisë Aero GP, një përplasje në ajër midis dy avionëve mbi port shkaktoi vdekjen e njërit prej pilotëve, Gabor Varga . <ref>{{Cite news|date=10 shtator 2006|title=Stunt pilot dies in crash over Marsamxett|language=en|work=MaltaMedia News|url=http://www.maltamedia.com/news/2005/ln/article_11464.shtml|url-status=live|access-date=21 nëntor 2014}}</ref> == Galeri == <gallery class="center" mode="packed" heights="130"> Skeda:Malta - Sliema - Tigné Point - Fort Tigné 01 ies (Triq il-Lanca) 01 ies.jpg|Fort Tigné <small>Sliema</small> Skeda:Malta - Sliema - Tigné Point (Triq San Bastjan) 01 ies.jpg|Pika e Tigné <small>Sliema</small> Skeda:Malta - Sliema + Sliema Creek (MSTHC) 01 ies.jpg|Përroi i Sliema <small>Sliema</small> Skeda:Malta - Sliema (Triq Ix-Xatt (Gzira)) 01 ies.jpg|Porti Sliema <small>Sliema</small> Skeda:Malta - Gzira - Manoel Island - Fort Manoel (Tigné Pedestrian Bridge) 01 ies.jpg|Ishulli Manoel <small>Gżira</small> Skeda:Malta - Gzira - Triq Il-Forti Manoel - Yacht Yard (Triq Ix-Xatt (Sliema)) 01 ies.jpg|Oborri i jahteve Manoel Island <small>Gżira</small> Skeda:Malta - Gzira - Manoel Island - Fort Manoel (Ferry Sliema-Valletta) 02 ies.jpg|Fort Manoel <small>Gżira</small> Skeda:Malta - Gzira - Manoel Island - Lazzaretto (St. Andrew's Bastion) 01 ies.jpg|Lazzaretto <small>Gżira</small> Skeda:Malta - Gzira - Manoel Island Yacht Marina (Ix-Xatt Ta' Xbiex) 02 ies.jpg|Marina e jahteve Manoel Island <small>Gżira</small> Skeda:Panoramic view of the Old Walled City of Valletta and its harbor. Malta, Mediterranean Sea.jpg|Përroi i Lazzaretto <small>Gżira dhe Ta 'Xbiex</small> Skeda:Malta - Ta' Xbiex - ix-Xatt Ta' Xbiex+ir-Rampa Ta' Xbiex (MSTHC) 01 ies.jpg|Ta 'Xbiex Skeda:Malta - Msida+Pieta - Msida Marina (MSTHC) 01 ies.jpg|Brezi i detit Xbiex <small>Ta 'Xbiex</small> Skeda:Malta - Ta' Xbiex - ix-Xatt Ta' Xbiex - Msida Marina (MSTHC) 03 ies.jpg|Msida Marina <small>Ta 'Xbiex dhe Msida</small> Skeda:Malte, Msida, Parish church.jpg|Msida Skeda:Malta-marsamxett-harbour-stlukeshospital.jpg|Spitali i Shën Lukës <small>Pietà</small> Skeda:Malta - Floriana - Xatt it-Tiben + Pieta Creek 01 ies.jpg|Përroi i Pietà <small>Pietà</small> Skeda:Malta - Floriana - Triq Sa Maison+San Salvatore Bastion (Ix-Xatt Ta' Xbiex) 01 ies.jpg|Floriana Lines <small>Floriana</small> Skeda:Malta - Floriana - Xatt it-Tiben 02 ies.jpg|Skelë Hay <small>Floriana</small> Skeda:Valettasunrisepan1.jpg|[[Valletta]] Skeda:Malta - Valletta - Triq il-Lanca - Fort Saint Elmo (MSTHC) 03 ies.jpg|Fort Saint Elmo <small>Valletta</small> </gallery> == Referime == [[Kategoria:Faqe me përkthime të pashqyrtuara]] 8zd27luh2aml7qe2tmzhtosv017y80q 0 307198 2470415 2448047 2022-08-27T19:54:16Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki Fusha e '''fonetikës artikulative''' është një nënfushë e [[Fonetika|fonetikës]] që studion '''artikulimin''' dhe mënyrat se si njerëzit prodhojnë të folurit. Fonetikanët artikulues shpjegojnë se si njerëzit prodhojnë [[Tingulli|tinguj të të]] folurit përmes ndërveprimit të strukturave [[Fiziologjia|të ndryshme fiziologjike.]] Në përgjithësi, fonetika artikuluese merret me transformimin e [[Energjia|energjisë]] [[Aerodinamika|aerodinamike]] në energji [[Akustika|akustike.]] Energjia aerodinamike i referohet rrjedhës së ajrit përmes traktit vokal. Forma e tij [[Energjia potenciale|potenciale]] është [[Presioni atmosferik|presioni i ajrit]]; forma e tij [[Energjia kinetike|kinetike]] është [[Dinamika|rrjedhja dinamike]] aktuale e ajrit. Energjia akustike është ndryshim në presionin e ajrit që mund të përfaqësohet si [[Tingulli|valë zanore]], të cilat më pas perceptohen nga [[Dëgjimi|sistemi dëgjimor]] i njeriut si zë.<ref>Note that although sound is just air pressure variations, the variations must be at a high enough rate to be perceived as sound. If the variation is too slow, it will be inaudible.</ref> Tingulli prodhohet thjesht duke nxjerrë ajrin nga mushkëritë. Sidoqoftë, për të ndryshuar cilësinë e zërit në një mënyrë të dobishme për të folurit, dy organe të të folurit normalisht lëvizin drejt njëri-tjetrit për të kontaktuar njëri-tjetrin për të krijuar një pengesë që formon ajrin në një mënyrë të veçantë. Pika e pengesës maksimale quhet ''[[vendi i artikulimit]]'', dhe mënyra se si formohet dhe çlirohet pengesa është ''[[mënyra e artikulimit]]''. Për shembull, kur krijohet ''tingulli p'', buzët mblidhen fort, duke bllokuar ajrin në çast dhe duke shkaktuar një ngritje të [[Presioni atmosferik|presionit të ajrit]]. Buzët pastaj lëshohen papritur, duke shkaktuar një shpërthim zëri. Prandaj vendi i artikulimit të këtij tingulli quhet ''[[Bashkëtingëllorja dybuzore|dybuzor]]'' dhe mënyra quhet ''[[Bashkëtingëllorja mbylltore|mbylltore]]'' (e njohur edhe si ''shpërthyese''). == Përbërësit == Trakti vokal mund të shihet përmes një modeli aerodinamik-biomekanik që përfshin tre përbërës kryesorë: # zgavrat e ajrit # pistonat # valvulat e ajrit Zgavrat e ajrit janë kontejnerë të [[Molekula|molekulave të]] ajrit me vëllime dhe [[masa]] specifike. Zgavrat kryesore ajrore të pranishme në sistemin artikular janë zgavra supraglotale dhe zgavra nënglotale. Quhen kështu sepse [[glota]], hapësira e hapur midis palosjeve vokale të brendshme në [[Laringu|laring]], ndan dy zgavrat. Zgavra supraglotale ose zgavra orinazale ndahet në një nën-zgavër gojore (zgavra nga glota në [[Buza|buzë]] duke përjashtuar zgavrën e hundës) dhe një nën-zgavër hundore (zgavra nga porta velofaringale, e cila mund të mbyllet duke ngritur velumin). Zgavra nënglotale përbëhet nga [[Trakeja vertebrore|trakeja]] dhe [[Mushkëria|mushkëritë]]. [[Atmosfera]] e jashtme e rrjedhës artikulative mund të konsiderohet gjithashtu si një zgavër ajri, pikat e mundshme lidhëse të së cilës në lidhje me trupin janë vrimat e hundës dhe buzët. == Fillimi == Për të prodhuar çdo lloj tingulli, duhet të ketë lëvizje të ajrit. Për të prodhuar tinguj që njerëzit mund t'i interpretojnë si fjalë të folura, lëvizja e ajrit duhet të kalojë nëpër kordat vokale, lart nëpër fyt dhe, në gojë ose hundë, për të lënë më pas trupin. Tinguj të ndryshëm formohen nga pozicione të ndryshme të gojës - ose, siç e quajnë gjuhëtarët, "zgavra gojore" (për ta dalluar atë nga zgavra hundore). == Bashkëtingëlloret == Bashkëtingëlloret janë tinguj të të folurit që artikulohen me një mbyllje të plotë ose të pjesshme të traktit vokal. Ato prodhohen në përgjithësi nga modifikimi i rrjedhës së ajrit të nxjerrë nga mushkëritë. Organet e frymëmarrjes të përdorura për të krijuar dhe modifikuar rrjedhën e ajrit ndahen në tri rajone: trakti vokal (supralaringal), [[laringu]] dhe sistemi subglotal. Rrjedha e ajrit mund të jetë ose eksgresive (jashtë traktit vokal) ose ingresive (në traktin vokal). Në tingujt pulmonikë, rryma e ajrit prodhohet nga mushkëritë në sistemin subglotal dhe kalon nëpër laring dhe traktin vokal. [[Bashkëtingëllorja glotale|Tingujt glotalë]] përdorin një rrjedhë ajri të krijuar nga lëvizjet e laringut pa rrjedhë ajri nga mushkëritë. Bashkëtingëlloret klik janë artikuluar nëpërmjet rrallimeve të ajrit duke përdorur gjuhën, e ndjekur nga lëshimi i mbylljes së gjuhës përpara. === Vendi i artikulimit === [[Skeda:Places_of_articulation.svg|alt=A midsagittal view of the mouth with numbers marking places of articulation.|parapamje| Vendet pasive dhe aktive të artikulimit: (1) ''Jashtëbuzore''; (2) ''Brendabuzore''; (3) ''Dhëmbore''; (4) ''Alveolare''; (5) ''Pasalveolare''; (6) ''Parapalatale''; (7) ''Palatale''; (8) ''Velare''; (9) ''Uvulare''; (10) ''Faringale''; (11) ''Glotale''; (12) ''Epiglotale'' ; (13) R''adikale''; (14) ''Postero-dorsale''; (15) ''Antero-dorsale''; (16) ''Laminale''; (17) ''Apikale''; (18) ''Nën-apikale'' ose ''nën-laminale''.]] Bashkëtingëlloret shqiptohen në traktin vokal, zakonisht me gojë. Për të përshkruar vendin e artikulimit, duhet të njihet artikuluesi aktiv dhe pasiv. Në shumicën e rasteve, artikuluesit aktivë janë buzët dhe gjuha. Artikulatori pasiv është sipërfaqja në të cilën krijohet ngushtimi. Ngushtimet e bëra nga buzët quhen [[Buzorëzimi|buzore]]. Shtrëngimet mund të bëhen në disa pjesë të traktit vokal, të klasifikuara gjerësisht në vende të artikulimit paragjuhor, prapagjuhor dhe radikal. Artikulimet paragjuhore bëhen me pjesën e përparme të gjuhës, artikulimet prapagjuhore bëhen me pjesën e pasme të gjuhës dhe artikulimet radikale bëhen në [[Fyti|faring]].{{Sfn|Ladefoged|2001}} Këto ndarje nuk janë të mjaftueshme për të dalluar dhe përshkruar të gjithë tingujt e të folurit.{{Sfn|Ladefoged|2001}} Për shembull, në shqip tingujt {{IPA|[s]}} dhe {{IPA|[ʃ]}} janë të dy paragjuhorë, por ata prodhohen në vende të ndryshme të gojës. Për të shpjeguar këtë, nevojiten vende më të hollësishme të artikulimit bazuar në zonën e gojës në të cilën ndodh ngushtimi.{{Sfn|Ladefoged|Maddieson|1996}} === Mënyra e artikulimit === Njohja e vendit të artikulimit nuk është e mjaftueshme për të përshkruar plotësisht një bashkëtingëllore, mënyra se si ndodh shtrëngimi është po aq e rëndësishme. Mënyrat e artikulimit përshkruajnë sesi saktësisht artikuluesi aktiv modifikon, ngushton ose mbyll traktin vokal.{{Sfn|Ladefoged|Johnson|2011}} Mbylltoret (të referuara edhe si lëndë shpërthyese) janë bashkëtingëllore ku rrjedha e ajrit pengohet plotësisht. Presioni grumbullohet në gojë gjatë ngushtimit, i cili më pas lëshohet si një shpërthim i vogël zëri kur artikuluesit lëvizin larg. Velumi ngrihet në mënyrë që ajri të mos rrjedhë nëpër zgavrën e hundës. Nëse velumi është ulur dhe lejon që ajri të rrjedhë përmes hundës, rezulton në një ndalesë të hundës. Sidoqoftë, fonetikanët pothuajse gjithmonë u referohen mbylltoreve hundore si vetëm "hundore".{{Sfn|Ladefoged|Johnson|2011}} [[Afrikatet]] janë një sekuencë mbylltoresh, të ndjekura nga një fërkimore në të njëjtin vend.{{Sfn|Ladefoged|Johnson|2011}} == Zanoret == Zanoret prodhohen nga kalimi i ajrit përmes [[Laringu|laringut]] dhe [[Trakti vokal|traktit vokal]]. Shumica e zanoreve janë [[Zëshmëria (fonetikë)|të zëshme]] (p.sh. palosjet vokale dridhen). Përveç në disa raste margjinale, trakti vokal është i hapur, kështu që rryma e ajrit është në gjendje të shpëtojë pa gjeneruar zhurma fërkimore. Ndryshimi në cilësinë e zanoreve prodhohet me anë të strukturave artikuluese të mëposhtme: == Artikuluesit == === Glota === [[Glota]] është hapja midis kordave vokale të vendosura në [[Laringu|laring]]. Pozicioni i tij krijon modele të ndryshme dridhjeje për të dalluar tingujt me zë dhe pa zë.<ref name="Laver">"Laver, John ''Principles of Phonetics'', 1994, Cambridge University Press</ref> Për më tepër, [[Lartësia (muzikë)|lartësia]] e zanores ndryshon duke ndryshuar frekuencën e dridhjeve të kordave vokale. Në disa gjuhë ka kontraste midis zanoreve me lloje të ndryshme fonacionesh. === Faringu === Faringu është rajoni i traktit vokal nën velum dhe mbi laring. Zanoret mund të bëhen faringale (gjithashtu të ''epiglotalizuara'', ''sfinkterike'' ose të ''forta'') me anë të tërheqjes së rrënjës së gjuhës. === Qiellza e butë === Velumi - ose qiellza e butë - kontrollon rrjedhën e ajrit përmes zgavrës së hundës. Hundoret dhe tingujt e hundorëzuar prodhohen duke ulur velumin dhe duke lejuar që ajri të dalë përmes hundës. Zanoret prodhohen normalisht me [[Qiellza e butë|qiellzën e butë]] të ngritur në mënyrë që të mos dalë ajri përmes hundës. Sidoqoftë, zanoret mund të [[Zanorja hundore|hundorëzohen]] si rezultat i uljes së qiellzës së butë. === Gjuha === Gjuha është një organ shumë fleksibël që mund të lëvizet në mënyra të ndryshme. Për artikulimin e zanoreve ndryshimet kryesore janë ngritja e zanoreve dhe dimensioni i radhës. Një variacion më pak të zakonshme në cilësi zanore mund të prodhohen nga një ndryshim në formën e përparme të gjuhës, duke rezultuar në një zanore të rotacizuar. === Buzët === Buzët luajnë një rol të madh në artikulimin e zanoreve. Në përgjithësi besohet se dy variabla kryesore janë në fuqi: [[buzorëzimi]] (ose labializimi) dhe zgjatja e buzëve. == Rrjedha e ajrit == [[Skeda:Larynx_external_en.svg|parapamje|350x350px| Laringu, pamje anterolaterale]] Për të gjitha qëllimet praktike, [[temperatura]] mund të trajtohet si konstante në sistemin artikulues. Kështu, Ligji i Bojlit mund të shkruhet në mënyrë të dobishme si dy ekuacionet e mëposhtme. : <math>P_1 V_1 = P_2 V_2 \,</math> <ref>Stated in a less abbreviatory fashion: pressure₁ × volume₁ = pressure₂ × volume₂</ref> : <math>\frac{V_1}{(V_1+\Delta V)}=\frac{(P_1+\Delta P)}{P_1}</math> <ref>volume₁ divided by sum of volume₁ and change in volume = sum of pressure₁ and the change in pressure divided by pressure₁</ref> == Shiko edhe == {{div col|colwidth=15em}} * [[Mënyra e artikulimit]] * [[Vendi i artikulimit]] * [[Zanoret]] * [[Bashkëtingëlloret]] * [[Alfabeti Fonetik Ndërkombëtar]] * [[Fonologjia artikulative]] * [[Zëri i njeriut]]{{div col end}} == Referime == === Shënime === {{reflist|2}} === Referime === {{refbegin|2}} * {{cite book|last=Baumbach|first=E. J. M|year=1987|title=Analytical Tsonga Grammar|place=Pretoria|publisher=University of South Africa|language=en}} * {{cite book|last=Doke|first=Clement M|year=1926|title=The Phonetics of the Zulu Language|series=Bantu Studies|place=Johannesburg|publisher=Wiwatersrand University Press|language=en}} * {{cite journal|last=Fujimura|first=Osamu|year=1961|title=Bilabial stop and nasal consonants: A motion picture study and its acoustical implications|journal=Journal of Speech and Hearing Research|volume=4|issue=3|pages=233–47|pmid=13702471|doi=10.1044/jshr.0403.233|language=en}} * {{cite book|last1=Guthrie|first1=Malcolm|title=The classification of the Bantu languages|date=1948|publisher=Oxford University Press|location=London|language=en}} * {{cite book|author=International Phonetic Association|year=1999|title=Handbook of the International Phonetic Association|url=https://archive.org/details/handbookofintern0000inte|publisher=Cambridge University Press|language=en}} * {{cite book|author=International Phonetic Association|year=2015|title=International Phonetic Alphabet|publisher=International Phonetic Association|language=en}} * {{cite journal|last1=Keating|first1=Patricia|last2=Lahiri|first2=Aditi|year=1993|title=Fronted Velars, Palatalized Velars, and Palatals|journal=Phonetica|volume=50|issue=2|pages=73–101|doi=10.1159/000261928|pmid=8316582|language=en}} * {{cite journal|last=Ladefoged|first=Peter|year=1960|title=The Value of Phonetic Statements|journal=Language|volume=36|number=3|pages=387–96|jstor=410966|doi=10.2307/410966|language=en}} * {{cite book|last=Ladefoged|first=Peter|year=2001|title=A Course in Phonetics|url=https://archive.org/details/courseinphonetic00lade_0|url-access=registration|place=Boston|publisher=Thomson/Wadsworth|edition= 4th|isbn=978-1-413-00688-9|language=en}} * {{cite book|last=Ladefoged|first=Peter|year=2005|title=A Course in Phonetics|url=https://archive.org/details/courseinphonetic00lade_0|url-access=registration|place=Boston|publisher=Thomson/Wadsworth|edition= 5th|isbn=978-1-413-00688-9|language=en}} * {{cite book|last1=Ladefoged|first1=Peter|last2=Johnson|first2=Keith|year=2011|title=A Course in Phonetics|edition= 6th|publisher=Wadsworth|isbn=978-1-42823126-9|language=en}} * {{cite book|last1=Ladefoged|first1=Peter|first2=Ian|last2=Maddieson|year=1996|title=The Sounds of the World's Languages|place=Oxford|publisher=Blackwell|isbn=978-0-631-19815-4|language=en}} * {{Cite book|title=A Critical Introduction to Phonetics|url=https://archive.org/details/criticalintroduc0000lodg|last=Lodge|first=Ken|publisher=Continuum International Publishing Group|year=2009|isbn=978-0-8264-8873-2|location=New York|language=en}} * {{cite journal|last=Maddieson|first=Ian|year=1993|title=Investigating Ewe articulations with electromagnetic articulography|journal=Forschungberichte des Intituts für Phonetik und Sprachliche Kommunikation der Universität München|volume=31|pages=181–214|language=en}} * {{cite book|last=Maddieson|first=Ian|year=2013|chapter=Uvular Consonants|title=The World Atlas of Language Structures Online|editor1-last=Dryer|editor1-first=Matthew S.|editor2-last=Haspelmath|editor2-first=Martin|place=Leipzig|publisher=Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology|chapter-url=http://wals.info/chapter/6|language=en}} * {{cite book|last=Scatton|first=Ernest|year=1984|title=A reference grammar of modern Bulgarian|publisher=Slavica|isbn=978-0893571238|language=en}} {{refend}} == Lidhje të jashtme == * [http://www.chass.utoronto.ca/~danhall/phonetics/sammy.html Vendi dhe mënyra e artikulimit ndërveprues] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071220011219/http://www.chass.utoronto.ca/~danhall/phonetics/sammy.html |date=20 dhjetor 2007 }} * [https://users.castle.unc.edu/~moreton/Materials/Observing.html Duke vëzhguar artikuluesit tuaj] * [https://web.archive.org/web/20150930053732/http://www.qmu.ac.uk/casl/ultra/ Faqja e Qendrës Kërkimore CASL të QMU për imazhe me ultratinguj të gjuhës] * [http://www.seeingspeech.ac.uk/ Shikimi i të folurit - me shembuj referues të tingujve IPA duke përdorur MRI dhe imazhe me ultratinguj të gjuhës] * [http://www.linguistics.ucla.edu/faciliti/facilities/physiology/ema.html Artikulografi elektromagnetike UCLA] * [http://www.linguistics.ucla.edu/faciliti/facilities/physiology/aero/aero.htm Aerometria e UCLA] * [http://www.linguistics.ucla.edu/faciliti/facilities/physiology/egg.htm Elektrolaringografia e UCLA] * [https://web.archive.org/web/20110515153038/http://www.uiowa.edu/~acadtech/phonetics/ Faqja e internetit Interactive Flash për tingujt e anglishtes amerikane, spanjolle dhe gjermane] [[Kategoria:Fonetikë]] [[Kategoria:Fonetikë artikulative]] [[Kategoria:Faqe me përkthime të pashqyrtuara]] 1iqpq49zqriuhwyto3z3iru1jjos3rr 3 307513 2470381 2467230 2022-08-27T13:54:28Z Elton Heta 136145 Eltonheta zhvendosi faqen [[Përdoruesi diskutim:Eltonheta]] tek [[Përdoruesi diskutim:Elton Heta]] wikitext text/x-wiki {{Stampa:Tung|realName=|name=Elton Heta}} -- [[Përdoruesi:Komuniteti|Komuniteti]] ([[Përdoruesi diskutim:Komuniteti|diskutimet]]) 13 tetor 2021 23:08 (CEST) dbirvdrgfb7cxu2qfx9mdqhk87dhf00 0 311764 2470394 2384333 2022-08-27T16:19:10Z 79.106.211.27 /* Diskografia */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person|emri=Ergys Hyka |titulli=Ergys Hyka- Muzikant | nationality=[[Shqiptar]]|webfaqja=[http://ergyshyka.com/ www.ergyshyka.com]}}'''Ergys Hyka ''' është Muzikant [[Shqiptar]]. Ai është i njohur për kenget e tij popullore . == Biografia == '''Ergys Hyka''' lindi në Tiranei cili zbuloi pasionin e tij për te kenduar qe në moshë të vogel. Atij ju dha mundesia per te bere kenge ne studio profesionale ne moshen 18 vjecare dhe qe prej atehere ka krijuar mbi 60 kenge ne zhanrin e folklorit shqiptare.Ai Këndon kryesisht kenget popullore te Shqipërisë së jugut. ==Diskografia== {| class="wikitable sortable" |- ! Viti !! Titulli !! Ergys Hyka është këngëtar i njohur. Më datë 16 Dhjetor 2009, Ergys Hyka publikon videoklipin "Ku Bien Keto Daulle". Videoklipi u prodhua nga Shqipja Master. Më datë 19 Tetor 2011, Ergys Hyka publikon videoklipin "Mos Bej Si E Vogel". Videoklipi u prodhua nga Shqipja Master. Në Nëntor 2013, Ergys Hyka merr pjesë në Musical-Fest 2013 me këngën "Beqarise I Erdhi Fundi". Më datë 9 Tetor 2014, Ergys Hyka publikon videoklipin "Leri Ato Naze". Më datë 28 Korrik 2015, Luziana publikon videoklipin "Lozonjare", në bashkëpunim me Ergys Hyka. Më datë 11 Korrik 2016, Ergys Hyka publikon videoklipin "Akoma Te Dua". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci, ndërsa teksti u shkrua nga Armand Trebicka. Më datë 11 korrik-gusht 2017, Ergys Hyka publikon videoklipin "Borzilok Per Dhenderr". Më datë 27 Nëntor 2017, Ergys Hyka publikon videoklipin "Kolazh 2017". Më datë 13 Qershor 2018, Ergys Hyka publikon videoklipin "Unaza". Më datë 26 Nëntor 2018, Ergys Hyka publikon videoklipin "Skedina". Më datë 4 Mars 2019, Ergys Hyka publikon videoklipin "Keni Pare A S'keni Pare". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci & Ergys Hyka, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 6 Maj 2019, Blerina Balili publikon videoklipin "Dasma Jone", në bashkëpunim me Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Kleandro Harrunaj & Rino Boci, teksti u shkrua nga Armand Trebicka & Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 16 Nëntor 2019, Ergys Hyka publikon videoklipin "Çunat E Lalait", në bashkëpunim me Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Kleandro Harrunaj & Rino Boci, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 24 Dhjetor 2019, Kleandro Harrunaj publikon videoklipin "Kenga Jone Urim Per Ju", në bashkëpunim me Blerina Balili & Ergys Hykën. Muzika e këngës u punua nga Blerina Balili, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 11 Korrik 2020, Ergys Hyka publikon videoklipin "Bjonden Apo Brunen". Muzika e këngës u punua nga Vani Rushiti & Vojsava Alia, ndërsa për orkestrimin u kujdes Vani Rushiti. Më datë 27 Gusht 2020, Blerina Balili, Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj publikojnë videoklipin "Kolazh Dasme 2020". Orkestrimi i këngës u punua nga Rino Boci. Më datë 2 Janar 2021, Blerina Balili publikon videoklipin "Me Zuri Rakia", në bashkëpunim me Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Ergys Hyka, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 11 Mars 2021, Kleandro Harrunaj & Ergys Hyka publikojnë videoklipin "Derrullo Bejka Derrulle". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci & Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 1 qershor-22 korrik 2021, Kleandro Harrunaj publikon videoklipin "Noce", në bashkëpunim me Ergys Hykën. Muzika e këngës u punua nga Rino Boci, teksti u shkrua nga Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. ==Referimet== <references /> [https://www.instagram.com/gyshyka/ Instagram : Gyshyka] [https://www.facebook.com/Ergys-Hyka-103003325576753 Facebook: Ergys Hyka] [https://l.instagram.com/?u=https%3A%2F%2Fopen.spotify.com%2Fartist%2F3faYcneek2MZbCfVws2Svw%3Fsi%3DiQlpkhMwSu2FOCgQbB7cvA&e=ATOeluOy381-b_GmhSoDDN-YtpuIUgk6TTaFdjHaWBDlZHoRY_xzRCmrr7u9o15fDg42xVl9rqDlMx42&s=1 Spotify ] [https://www.youtube.com/watch?v=0WgaHB5p5Fk Ergys Hyka- Cunat e Lalait ] [https://www.youtube.com/watch?v=_jbzS7Dxbzk Ergys Hyka - Bjonden apo Brunen ] [https://www.youtube.com/watch?v=oNZ9jI4ngXk Ergys Hyka - Keni pare a s'keni pare ] [https://www.youtube.com/watch?v=K9B6ax5TP6M Ergys Hyka - Me zuri rakia ] [https://www.youtube.com/watch?v=wjvSYDlgurI Ergys Hyka - Kolazh Dasme ] [https://www.youtube.com/watch?v=0CxrkQ8QQJU Ergys Hyka - Mos bej si e vogel ] [https://www.youtube.com/watch?v=nSmabhousH4 Ergys Hyka - Dasma jone ] <references /> [[Kategoria:Muzikant shqiptarë]] g2a86fbmhuvqogizq5d4343e4llo9h6 2470395 2470394 2022-08-27T16:21:05Z 79.106.211.27 /* Diskografia */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person|emri=Ergys Hyka |titulli=Ergys Hyka- Muzikant | nationality=[[Shqiptar]]|webfaqja=[http://ergyshyka.com/ www.ergyshyka.com]}}'''Ergys Hyka ''' është Muzikant [[Shqiptar]]. Ai është i njohur për kenget e tij popullore . == Biografia == '''Ergys Hyka''' lindi në Tiranei cili zbuloi pasionin e tij për te kenduar qe në moshë të vogel. Atij ju dha mundesia per te bere kenge ne studio profesionale ne moshen 18 vjecare dhe qe prej atehere ka krijuar mbi 60 kenge ne zhanrin e folklorit shqiptare.Ai Këndon kryesisht kenget popullore te Shqipërisë së jugut. ==Diskografia== {| class="wikitable sortable" |- ! Viti !! Titulli !! Ergys Hyka është këngëtar i njohur. Më datë 16 Dhjetor 2009, Ergys Hyka publikon videoklipin "Ku Bien Keto Daulle". Videoklipi u prodhua nga Shqipja Master. Më datë 19 Tetor 2011, Ergys Hyka publikon videoklipin "Mos Bej Si E Vogel". Videoklipi u prodhua nga Shqipja Master. Në Nëntor 2013, Ergys Hyka merr pjesë në Musical-Fest 2013 me këngën "Beqarise I Erdhi Fundi". Më datë 9 Tetor 2014, Ergys Hyka publikon videoklipin "Leri Ato Naze". Më datë 11 Korrik 2015, Luziana publikon videoklipin "Lozonjare", në bashkëpunim me Ergys Hyka. Më datë 17-18 korrik-14 gusht 2016, Ergys Hyka publikon videoklipin "Akoma Te Dua". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci, ndërsa teksti u shkrua nga Armand Trebicka. Më datë 11 korrik-gusht 2017, Ergys Hyka publikon videoklipin "Borzilok Per Dhenderr". Më datë 27 Nëntor 2017, Ergys Hyka publikon videoklipin "Kolazh 2017". Më datë 13 Qershor 2018, Ergys Hyka publikon videoklipin "Unaza". Më datë 26 Nëntor 2018, Ergys Hyka publikon videoklipin "Skedina". Më datë 4 Mars 2019, Ergys Hyka publikon videoklipin "Keni Pare A S'keni Pare". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci & Ergys Hyka, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 6 Maj 2019, Blerina Balili publikon videoklipin "Dasma Jone", në bashkëpunim me Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Kleandro Harrunaj & Rino Boci, teksti u shkrua nga Armand Trebicka & Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 16 Nëntor 2019, Ergys Hyka publikon videoklipin "Çunat E Lalait", në bashkëpunim me Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Kleandro Harrunaj & Rino Boci, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 24 Dhjetor 2019, Kleandro Harrunaj publikon videoklipin "Kenga Jone Urim Per Ju", në bashkëpunim me Blerina Balili & Ergys Hykën. Muzika e këngës u punua nga Blerina Balili, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 11 Korrik 2020, Ergys Hyka publikon videoklipin "Bjonden Apo Brunen". Muzika e këngës u punua nga Vani Rushiti & Vojsava Alia, ndërsa për orkestrimin u kujdes Vani Rushiti. Më datë 2 Gusht 2020, Blerina Balili, Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj publikojnë videoklipin "Kolazh Dasme 2020". Orkestrimi i këngës u punua nga Rino Boci. Më datë 2 Janar 2021, Blerina Balili publikon videoklipin "Me Zuri Rakia", në bashkëpunim me Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Ergys Hyka, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 11 Mars 2021, Kleandro Harrunaj & Ergys Hyka publikojnë videoklipin "Derrullo Bejka Derrulle". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci & Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 1 qershor-22 korrik 2021, Kleandro Harrunaj publikon videoklipin "Noce", në bashkëpunim me Ergys Hykën. Muzika e këngës u punua nga Rino Boci, teksti u shkrua nga Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. ==Referimet== <references /> [https://www.instagram.com/gyshyka/ Instagram : Gyshyka] [https://www.facebook.com/Ergys-Hyka-103003325576753 Facebook: Ergys Hyka] [https://l.instagram.com/?u=https%3A%2F%2Fopen.spotify.com%2Fartist%2F3faYcneek2MZbCfVws2Svw%3Fsi%3DiQlpkhMwSu2FOCgQbB7cvA&e=ATOeluOy381-b_GmhSoDDN-YtpuIUgk6TTaFdjHaWBDlZHoRY_xzRCmrr7u9o15fDg42xVl9rqDlMx42&s=1 Spotify ] [https://www.youtube.com/watch?v=0WgaHB5p5Fk Ergys Hyka- Cunat e Lalait ] [https://www.youtube.com/watch?v=_jbzS7Dxbzk Ergys Hyka - Bjonden apo Brunen ] [https://www.youtube.com/watch?v=oNZ9jI4ngXk Ergys Hyka - Keni pare a s'keni pare ] [https://www.youtube.com/watch?v=K9B6ax5TP6M Ergys Hyka - Me zuri rakia ] [https://www.youtube.com/watch?v=wjvSYDlgurI Ergys Hyka - Kolazh Dasme ] [https://www.youtube.com/watch?v=0CxrkQ8QQJU Ergys Hyka - Mos bej si e vogel ] [https://www.youtube.com/watch?v=nSmabhousH4 Ergys Hyka - Dasma jone ] <references /> [[Kategoria:Muzikant shqiptarë]] 3xfkl16g98dk5pok8adwpm7kv7tehkm 2470396 2470395 2022-08-27T16:24:00Z 79.106.211.27 /* Biografia */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person|emri=Ergys Hyka |titulli=Ergys Hyka- Muzikant | nationality=[[Shqiptar]]|webfaqja=[http://ergyshyka.com/ www.ergyshyka.com]}}'''Ergys Hyka ''' është Muzikant [[Shqiptar]]. Ai është i njohur për kenget e tij popullore . == Biografia == '''Ergys Hyka''' lindi në Berat cili zbuloi pasionin e tij për te kenduar qe në moshë të vogel. Atij ju dha mundesia per te bere kenge ne studio profesionale ne moshen 18 vjecare dhe qe prej atehere ka krijuar mbi 60 kenge ne zhanrin e folklorit shqiptare.Ai Këndon kryesisht kenget popullore te Shqipërisë së jugut. ==Diskografia== {| class="wikitable sortable" |- ! Viti !! Titulli !! Ergys Hyka është këngëtar i njohur. Më datë 16 Dhjetor 2009, Ergys Hyka publikon videoklipin "Ku Bien Keto Daulle". Videoklipi u prodhua nga Shqipja Master. Më datë 19 Tetor 2011, Ergys Hyka publikon videoklipin "Mos Bej Si E Vogel". Videoklipi u prodhua nga Shqipja Master. Në Nëntor 2013, Ergys Hyka merr pjesë në Musical-Fest 2013 me këngën "Beqarise I Erdhi Fundi". Më datë 9 Tetor 2014, Ergys Hyka publikon videoklipin "Leri Ato Naze". Më datë 11 Korrik 2015, Luziana publikon videoklipin "Lozonjare", në bashkëpunim me Ergys Hyka. Më datë 17-18 korrik-14 gusht 2016, Ergys Hyka publikon videoklipin "Akoma Te Dua". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci, ndërsa teksti u shkrua nga Armand Trebicka. Më datë 11 korrik-gusht 2017, Ergys Hyka publikon videoklipin "Borzilok Per Dhenderr". Më datë 27 Nëntor 2017, Ergys Hyka publikon videoklipin "Kolazh 2017". Më datë 13 Qershor 2018, Ergys Hyka publikon videoklipin "Unaza". Më datë 26 Nëntor 2018, Ergys Hyka publikon videoklipin "Skedina". Më datë 4 Mars 2019, Ergys Hyka publikon videoklipin "Keni Pare A S'keni Pare". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci & Ergys Hyka, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 6 Maj 2019, Blerina Balili publikon videoklipin "Dasma Jone", në bashkëpunim me Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Kleandro Harrunaj & Rino Boci, teksti u shkrua nga Armand Trebicka & Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 16 Nëntor 2019, Ergys Hyka publikon videoklipin "Çunat E Lalait", në bashkëpunim me Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Kleandro Harrunaj & Rino Boci, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 24 Dhjetor 2019, Kleandro Harrunaj publikon videoklipin "Kenga Jone Urim Per Ju", në bashkëpunim me Blerina Balili & Ergys Hykën. Muzika e këngës u punua nga Blerina Balili, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 11 Korrik 2020, Ergys Hyka publikon videoklipin "Bjonden Apo Brunen". Muzika e këngës u punua nga Vani Rushiti & Vojsava Alia, ndërsa për orkestrimin u kujdes Vani Rushiti. Më datë 2 Gusht 2020, Blerina Balili, Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj publikojnë videoklipin "Kolazh Dasme 2020". Orkestrimi i këngës u punua nga Rino Boci. Më datë 2 Janar 2021, Blerina Balili publikon videoklipin "Me Zuri Rakia", në bashkëpunim me Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Ergys Hyka, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 11 Mars 2021, Kleandro Harrunaj & Ergys Hyka publikojnë videoklipin "Derrullo Bejka Derrulle". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci & Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 1 qershor-22 korrik 2021, Kleandro Harrunaj publikon videoklipin "Noce", në bashkëpunim me Ergys Hykën. Muzika e këngës u punua nga Rino Boci, teksti u shkrua nga Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. ==Referimet== <references /> [https://www.instagram.com/gyshyka/ Instagram : Gyshyka] [https://www.facebook.com/Ergys-Hyka-103003325576753 Facebook: Ergys Hyka] [https://l.instagram.com/?u=https%3A%2F%2Fopen.spotify.com%2Fartist%2F3faYcneek2MZbCfVws2Svw%3Fsi%3DiQlpkhMwSu2FOCgQbB7cvA&e=ATOeluOy381-b_GmhSoDDN-YtpuIUgk6TTaFdjHaWBDlZHoRY_xzRCmrr7u9o15fDg42xVl9rqDlMx42&s=1 Spotify ] [https://www.youtube.com/watch?v=0WgaHB5p5Fk Ergys Hyka- Cunat e Lalait ] [https://www.youtube.com/watch?v=_jbzS7Dxbzk Ergys Hyka - Bjonden apo Brunen ] [https://www.youtube.com/watch?v=oNZ9jI4ngXk Ergys Hyka - Keni pare a s'keni pare ] [https://www.youtube.com/watch?v=K9B6ax5TP6M Ergys Hyka - Me zuri rakia ] [https://www.youtube.com/watch?v=wjvSYDlgurI Ergys Hyka - Kolazh Dasme ] [https://www.youtube.com/watch?v=0CxrkQ8QQJU Ergys Hyka - Mos bej si e vogel ] [https://www.youtube.com/watch?v=nSmabhousH4 Ergys Hyka - Dasma jone ] <references /> [[Kategoria:Muzikant shqiptarë]] myfmmbrd5gre89tapk28zp76t3x1aks 2470397 2470396 2022-08-27T16:26:04Z 79.106.211.27 /* Diskografia */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person|emri=Ergys Hyka |titulli=Ergys Hyka- Muzikant | nationality=[[Shqiptar]]|webfaqja=[http://ergyshyka.com/ www.ergyshyka.com]}}'''Ergys Hyka ''' është Muzikant [[Shqiptar]]. Ai është i njohur për kenget e tij popullore . == Biografia == '''Ergys Hyka''' lindi në Berat cili zbuloi pasionin e tij për te kenduar qe në moshë të vogel. Atij ju dha mundesia per te bere kenge ne studio profesionale ne moshen 18 vjecare dhe qe prej atehere ka krijuar mbi 60 kenge ne zhanrin e folklorit shqiptare.Ai Këndon kryesisht kenget popullore te Shqipërisë së jugut. ==Diskografia== {| class="wikitable sortable" |- ! Viti !! Titulli !! Ergys Hyka është këngëtar i njohur. Më datë 16 Dhjetor 2009, Ergys Hyka publikon videoklipin "Ku Bien Keto Daulle". Videoklipi u prodhua nga Shqipja Master. Më datë 19 Tetor 2011, Ergys Hyka publikon videoklipin "Mos Bej Si E Vogel". Videoklipi u prodhua nga Shqipja Master. Në Nëntor 2013, Ergys Hyka merr pjesë në Musical-Fest 2013 me këngën "Beqarise I Erdhi Fundi". Më datë 9 Tetor 2014, Ergys Hyka publikon videoklipin "Leri Ato Naze". Më datë 11 Korrik 2015, Luziana publikon videoklipin "Lozonjare", në bashkëpunim me Ergys Hyka. Më datë 17-18 korrik-14 gusht 2016, Ergys Hyka publikon videoklipin "Akoma Te Dua". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci, ndërsa teksti u shkrua nga Armand Trebicka. Më datë 11 korrik-gusht 2017, Ergys Hyka publikon videoklipin "Borzilok Per Dhenderr". Më datë 27 Nëntor 2017, Ergys Hyka publikon videoklipin "Kolazh 2017". Më datë 13 Qershor 2018, Ergys Hyka publikon videoklipin "Unaza". Më datë 26 Nëntor 2018, Ergys Hyka publikon videoklipin "Skedina". Më datë 4 Mars 2019, Ergys Hyka publikon videoklipin "Keni Pare A S'keni Pare". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci & Ergys Hyka, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 6 Maj 2019, Blerina Balili publikon videoklipin "Dasma Jone", në bashkëpunim me Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Kleandro Harrunaj & Rino Boci, teksti u shkrua nga Armand Trebicka & Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 16 Nëntor 2019, Ergys Hyka publikon videoklipin "Çunat E Lalait", në bashkëpunim me Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Kleandro Harrunaj & Rino Boci, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 24 Dhjetor 2019, Kleandro Harrunaj publikon videoklipin "Kenga Jone Urim Per Ju", në bashkëpunim me Blerina Balili & Ergys Hykën. Muzika e këngës u punua nga Blerina Balili, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 11 Korrik 2020, Ergys Hyka publikon videoklipin "Brunen e zezë dhe e kafe". Muzika e këngës u punua nga Vani Rushiti & Vojsava Alia, ndërsa për orkestrimin u kujdes Vani Rushiti. Më datë 2 Gusht 2020, Blerina Balili, Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj publikojnë videoklipin "Kolazh Dasme 2020". Orkestrimi i këngës u punua nga Rino Boci. Më datë 2 Janar 2021, Blerina Balili publikon videoklipin "Me Zuri Rakia", në bashkëpunim me Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Ergys Hyka, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 11 Mars 2021, Kleandro Harrunaj & Ergys Hyka publikojnë videoklipin "Derrullo Bejka Derrulle". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci & Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 1 qershor-22 korrik 2021, Kleandro Harrunaj publikon videoklipin "Noce", në bashkëpunim me Ergys Hykën. Muzika e këngës u punua nga Rino Boci, teksti u shkrua nga Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. ==Referimet== <references /> [https://www.instagram.com/gyshyka/ Instagram : Gyshyka] [https://www.facebook.com/Ergys-Hyka-103003325576753 Facebook: Ergys Hyka] [https://l.instagram.com/?u=https%3A%2F%2Fopen.spotify.com%2Fartist%2F3faYcneek2MZbCfVws2Svw%3Fsi%3DiQlpkhMwSu2FOCgQbB7cvA&e=ATOeluOy381-b_GmhSoDDN-YtpuIUgk6TTaFdjHaWBDlZHoRY_xzRCmrr7u9o15fDg42xVl9rqDlMx42&s=1 Spotify ] [https://www.youtube.com/watch?v=0WgaHB5p5Fk Ergys Hyka- Cunat e Lalait ] [https://www.youtube.com/watch?v=_jbzS7Dxbzk Ergys Hyka - Bjonden apo Brunen ] [https://www.youtube.com/watch?v=oNZ9jI4ngXk Ergys Hyka - Keni pare a s'keni pare ] [https://www.youtube.com/watch?v=K9B6ax5TP6M Ergys Hyka - Me zuri rakia ] [https://www.youtube.com/watch?v=wjvSYDlgurI Ergys Hyka - Kolazh Dasme ] [https://www.youtube.com/watch?v=0CxrkQ8QQJU Ergys Hyka - Mos bej si e vogel ] [https://www.youtube.com/watch?v=nSmabhousH4 Ergys Hyka - Dasma jone ] <references /> [[Kategoria:Muzikant shqiptarë]] 20od4oeplof4kw8ewtmdab63f42svpa 2470497 2470397 2022-08-28T11:04:54Z Doardear 130818 Doardear zhvendosi faqen [[Ergys hyka]] tek [[Ergys Hyka]] wikitext text/x-wiki {{Infobox person|emri=Ergys Hyka |titulli=Ergys Hyka- Muzikant | nationality=[[Shqiptar]]|webfaqja=[http://ergyshyka.com/ www.ergyshyka.com]}}'''Ergys Hyka ''' është Muzikant [[Shqiptar]]. Ai është i njohur për kenget e tij popullore . == Biografia == '''Ergys Hyka''' lindi në Berat cili zbuloi pasionin e tij për te kenduar qe në moshë të vogel. Atij ju dha mundesia per te bere kenge ne studio profesionale ne moshen 18 vjecare dhe qe prej atehere ka krijuar mbi 60 kenge ne zhanrin e folklorit shqiptare.Ai Këndon kryesisht kenget popullore te Shqipërisë së jugut. ==Diskografia== {| class="wikitable sortable" |- ! Viti !! Titulli !! Ergys Hyka është këngëtar i njohur. Më datë 16 Dhjetor 2009, Ergys Hyka publikon videoklipin "Ku Bien Keto Daulle". Videoklipi u prodhua nga Shqipja Master. Më datë 19 Tetor 2011, Ergys Hyka publikon videoklipin "Mos Bej Si E Vogel". Videoklipi u prodhua nga Shqipja Master. Në Nëntor 2013, Ergys Hyka merr pjesë në Musical-Fest 2013 me këngën "Beqarise I Erdhi Fundi". Më datë 9 Tetor 2014, Ergys Hyka publikon videoklipin "Leri Ato Naze". Më datë 11 Korrik 2015, Luziana publikon videoklipin "Lozonjare", në bashkëpunim me Ergys Hyka. Më datë 17-18 korrik-14 gusht 2016, Ergys Hyka publikon videoklipin "Akoma Te Dua". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci, ndërsa teksti u shkrua nga Armand Trebicka. Më datë 11 korrik-gusht 2017, Ergys Hyka publikon videoklipin "Borzilok Per Dhenderr". Më datë 27 Nëntor 2017, Ergys Hyka publikon videoklipin "Kolazh 2017". Më datë 13 Qershor 2018, Ergys Hyka publikon videoklipin "Unaza". Më datë 26 Nëntor 2018, Ergys Hyka publikon videoklipin "Skedina". Më datë 4 Mars 2019, Ergys Hyka publikon videoklipin "Keni Pare A S'keni Pare". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci & Ergys Hyka, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 6 Maj 2019, Blerina Balili publikon videoklipin "Dasma Jone", në bashkëpunim me Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Kleandro Harrunaj & Rino Boci, teksti u shkrua nga Armand Trebicka & Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 16 Nëntor 2019, Ergys Hyka publikon videoklipin "Çunat E Lalait", në bashkëpunim me Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Kleandro Harrunaj & Rino Boci, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 24 Dhjetor 2019, Kleandro Harrunaj publikon videoklipin "Kenga Jone Urim Per Ju", në bashkëpunim me Blerina Balili & Ergys Hykën. Muzika e këngës u punua nga Blerina Balili, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 11 Korrik 2020, Ergys Hyka publikon videoklipin "Brunen e zezë dhe e kafe". Muzika e këngës u punua nga Vani Rushiti & Vojsava Alia, ndërsa për orkestrimin u kujdes Vani Rushiti. Më datë 2 Gusht 2020, Blerina Balili, Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj publikojnë videoklipin "Kolazh Dasme 2020". Orkestrimi i këngës u punua nga Rino Boci. Më datë 2 Janar 2021, Blerina Balili publikon videoklipin "Me Zuri Rakia", në bashkëpunim me Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Ergys Hyka, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 11 Mars 2021, Kleandro Harrunaj & Ergys Hyka publikojnë videoklipin "Derrullo Bejka Derrulle". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci & Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 1 qershor-22 korrik 2021, Kleandro Harrunaj publikon videoklipin "Noce", në bashkëpunim me Ergys Hykën. Muzika e këngës u punua nga Rino Boci, teksti u shkrua nga Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. ==Referimet== <references /> [https://www.instagram.com/gyshyka/ Instagram : Gyshyka] [https://www.facebook.com/Ergys-Hyka-103003325576753 Facebook: Ergys Hyka] [https://l.instagram.com/?u=https%3A%2F%2Fopen.spotify.com%2Fartist%2F3faYcneek2MZbCfVws2Svw%3Fsi%3DiQlpkhMwSu2FOCgQbB7cvA&e=ATOeluOy381-b_GmhSoDDN-YtpuIUgk6TTaFdjHaWBDlZHoRY_xzRCmrr7u9o15fDg42xVl9rqDlMx42&s=1 Spotify ] [https://www.youtube.com/watch?v=0WgaHB5p5Fk Ergys Hyka- Cunat e Lalait ] [https://www.youtube.com/watch?v=_jbzS7Dxbzk Ergys Hyka - Bjonden apo Brunen ] [https://www.youtube.com/watch?v=oNZ9jI4ngXk Ergys Hyka - Keni pare a s'keni pare ] [https://www.youtube.com/watch?v=K9B6ax5TP6M Ergys Hyka - Me zuri rakia ] [https://www.youtube.com/watch?v=wjvSYDlgurI Ergys Hyka - Kolazh Dasme ] [https://www.youtube.com/watch?v=0CxrkQ8QQJU Ergys Hyka - Mos bej si e vogel ] [https://www.youtube.com/watch?v=nSmabhousH4 Ergys Hyka - Dasma jone ] <references /> [[Kategoria:Muzikant shqiptarë]] 20od4oeplof4kw8ewtmdab63f42svpa 2470499 2470497 2022-08-28T11:07:11Z Doardear 130818 wikitext text/x-wiki {{Infobox person|emri=Ergys Hyka |titulli=Ergys Hyka- Muzikant | nationality=[[Shqiptar]]|webfaqja=[http://ergyshyka.com/ www.ergyshyka.com]}} '''Ergys Hyka ''' është muzikant [[shqiptar]]. Ai është i njohur për kenget e tij popullore. == Jetëshkrimi == Ergys Hyka lindi në Berat cili zbuloi pasionin e tij për te kenduar qe në moshë të vogel. Atij ju dha mundesia per te bere kenge ne studio profesionale ne moshen 18 vjecare dhe qe prej atehere ka krijuar mbi 60 kenge ne zhanrin e folklorit shqiptare.Ai Këndon kryesisht kenget popullore te Shqipërisë së jugut. == Diskografia == Ergys Hyka është këngëtar i njohur. Më datë 16 Dhjetor 2009, Ergys Hyka publikon videoklipin "Ku Bien Keto Daulle". Videoklipi u prodhua nga Shqipja Master. Më datë 19 Tetor 2011, Ergys Hyka publikon videoklipin "Mos Bej Si E Vogel". Videoklipi u prodhua nga Shqipja Master. Në Nëntor 2013, Ergys Hyka merr pjesë në Musical-Fest 2013 me këngën "Beqarise I Erdhi Fundi". Më datë 9 Tetor 2014, Ergys Hyka publikon videoklipin "Leri Ato Naze". Më datë 11 Korrik 2015, Luziana publikon videoklipin "Lozonjare", në bashkëpunim me Ergys Hyka. Më datë 17-18 korrik-14 gusht 2016, Ergys Hyka publikon videoklipin "Akoma Te Dua". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci, ndërsa teksti u shkrua nga Armand Trebicka. Më datë 11 korrik-gusht 2017, Ergys Hyka publikon videoklipin "Borzilok Per Dhenderr". Më datë 27 Nëntor 2017, Ergys Hyka publikon videoklipin "Kolazh 2017". Më datë 13 Qershor 2018, Ergys Hyka publikon videoklipin "Unaza". Më datë 26 Nëntor 2018, Ergys Hyka publikon videoklipin "Skedina". Më datë 4 Mars 2019, Ergys Hyka publikon videoklipin "Keni Pare A S'keni Pare". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci & Ergys Hyka, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 6 Maj 2019, Blerina Balili publikon videoklipin "Dasma Jone", në bashkëpunim me Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Kleandro Harrunaj & Rino Boci, teksti u shkrua nga Armand Trebicka & Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 16 Nëntor 2019, Ergys Hyka publikon videoklipin "Çunat E Lalait", në bashkëpunim me Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Kleandro Harrunaj & Rino Boci, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 24 Dhjetor 2019, Kleandro Harrunaj publikon videoklipin "Kenga Jone Urim Per Ju", në bashkëpunim me Blerina Balili & Ergys Hykën. Muzika e këngës u punua nga Blerina Balili, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 11 Korrik 2020, Ergys Hyka publikon videoklipin "Brunen e zezë dhe e kafe". Muzika e këngës u punua nga Vani Rushiti & Vojsava Alia, ndërsa për orkestrimin u kujdes Vani Rushiti. Më datë 2 Gusht 2020, Blerina Balili, Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj publikojnë videoklipin "Kolazh Dasme 2020". Orkestrimi i këngës u punua nga Rino Boci. Më datë 2 Janar 2021, Blerina Balili publikon videoklipin "Me Zuri Rakia", në bashkëpunim me Ergys Hyka & Kleandro Harrunaj. Muzika e këngës u punua nga Ergys Hyka, teksti u shkrua nga Armand Trebicka, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 11 Mars 2021, Kleandro Harrunaj & Ergys Hyka publikojnë videoklipin "Derrullo Bejka Derrulle". Muzika e këngës u punua nga Rino Boci & Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. Më datë 1 qershor-22 korrik 2021, Kleandro Harrunaj publikon videoklipin "Noce", në bashkëpunim me Ergys Hykën. Muzika e këngës u punua nga Rino Boci, teksti u shkrua nga Kleandro Harrunaj, ndërsa për orkestrimin u kujdes Rino Boci. == Referimet == [https://www.instagram.com/gyshyka/ Instagram : Gyshyka] [https://www.facebook.com/Ergys-Hyka-103003325576753 Facebook: Ergys Hyka] [https://l.instagram.com/?u=https%3A%2F%2Fopen.spotify.com%2Fartist%2F3faYcneek2MZbCfVws2Svw%3Fsi%3DiQlpkhMwSu2FOCgQbB7cvA&e=ATOeluOy381-b_GmhSoDDN-YtpuIUgk6TTaFdjHaWBDlZHoRY_xzRCmrr7u9o15fDg42xVl9rqDlMx42&s=1 Spotify ] [https://www.youtube.com/watch?v=0WgaHB5p5Fk Ergys Hyka- Cunat e Lalait ] [https://www.youtube.com/watch?v=_jbzS7Dxbzk Ergys Hyka - Bjonden apo Brunen ] [https://www.youtube.com/watch?v=oNZ9jI4ngXk Ergys Hyka - Keni pare a s'keni pare ] [https://www.youtube.com/watch?v=K9B6ax5TP6M Ergys Hyka - Me zuri rakia ] [https://www.youtube.com/watch?v=wjvSYDlgurI Ergys Hyka - Kolazh Dasme ] [https://www.youtube.com/watch?v=0CxrkQ8QQJU Ergys Hyka - Mos bej si e vogel ] [https://www.youtube.com/watch?v=nSmabhousH4 Ergys Hyka - Dasma jone ] {{reflist}} [[Kategoria:Muzikant shqiptarë]] p54dh57rx4wqkzzvs3t7rf84lv1yxkf 0 312050 2470475 2439288 2022-08-28T08:08:37Z Rhodesian05 135156 wikitext text/x-wiki '''Gjin Muzaka II''' ({{Lang-de|'''Johannes'''}}; rreth fundit të shekullit XIV - [[1455]] pak pas Betejës së Beratit në Sereziabunga) <ref>Allgemeine Encyklopädie der Wissenschaften und Künste. 1868, Hermann Brockhaus, Erste Section A–G, fq. 122</ref> <ref>Chroniques gréco-romanes inédites ou peu connues. 1873, Weidmann, fq. 293</ref> ishte një princ [[Historia e Shqipërisë|shqiptar.]] == Biografia == Gjini II vinte nga [[Muzakajt|familja aristokrate Muzaka]], e pasur [[Shqipëria|në Shqipërinë e]] mesme dhe ishte djali i madh i [[Andrea Muzaka III|Andrea Muzakës III]] dhe Kyranës, <ref>erhielt als Mitgift Grabossa</ref> e bija e [[Gjin Zenebishi|Gjin Zenebishit]], zotit të [[Gjirokastra|Gjirokastrës]] dhe [[Qarku i Çamërisë|Vagenetisë]] <ref>{{Cite book|url=http://www.vatrarberesh.it/biblioteca/ebooks/musachi.pdf|title=I Musachi, despoti d’Epiro|publisher=Edizioni del Centro Librario|pages=61|format=PDF}}</ref> Pas vdekjes së babait të tij (pas prillit 1393) mori dominimin e rajonit të Tomornic; pranë malit [[Mali i Tomorit|Tomorr]], dy luginat [[Lumi i Devollit|Devollit]], që ishte kufiri me Arianiti (gjithashtu: Arianiti Komnenen), <ref>Allgemeine Encyklopädie der Wissenschaften und Künste. 1868, Hermann Brockhaus, Erste Section A–G, fq. 121</ref> dhe rajoni i Kastorisë q; përfshinte të gjitha qytetet dhe domenet. <ref>Carl Hermann Friedrich Johann Hopf, S. 282</ref> <ref>''Allgemeine Encyklopädie der Wissenschaften und Künste'', 1868, S. 42</ref> Gjini II ishte bashkëluftëtar [[Skënderbeu|i Skënderbeut]] dhe vdiq pak pas Betejës së Beratit [[Mali i Tomorit|, luftoi në malet e Tomorrit në]] mesin e korrikut 1455. <ref>''Allgemeine Encyklopädie der Wissenschaften und Künste'', 1868, S. 134</ref> <ref>{{Cite book|title=Martino Segono di Novo Brdo, vescovo di Dulcigno: un umanista serbo-dalmata del tardo Quattrocento, vita e opere|date=1981|publisher=Istituto storico italiano per il Medio Evo|pages=247}}</ref> Rajoni përreth Tomorrit fillimisht u pushtua nga Skënderbeu dhe më pas u konfiskua pa marrë parasysh fëmijët e tij. Vetëm pas vdekjes së Skënderbeut (1468) djali i tij Gjin&nbsp;III arriti që të rikuperohej. <ref>''Allgemeine Encyklopädie der Wissenschaften und Künste'', 1868, S. 162</ref> Sipas kronikës familjare të djalit të tij [[Gjon Muzaka|Gjinit III]] thuhet se është varrosur me gruan e tij në Marienkirche në Bunga (?), të cilën e ka ndërtuar vetë. <ref name=":293">Carl Hermann Friedrich Johann Hopf, S. 293</ref> == Familja == Gjini II u martua me Kiranën, mbesa e Matarangës së Gorës, me të cilën pati tetë fëmijë: <ref>Rosario Jurlaro, S. 62</ref> * Andrea († rreth vitit 1484) ⚭ Yela [[Topiajt|Thopia]] * Zanfina (edhe Suina) ⚭ 1. Musachi Comneno, i biri i Komneno Arianitit; pas divorcit ⚭ 2. Motse ose Muzakë Arianiti i Dibrës * [[Gjon Muzaka|Gjin III]] (edhe Gjon; † pas vitit 1510), autori i kronikës familjare erdhi në Mbretërinë e Napolit më 1476 ⚭ Maria [[Dukagjinët|Dukagjini.]] * Maria († para 1444) ⚭ Giorgio Arianiti Komneni (i quajtur edhe Dangelino; nipi i [[Skënderbeu|Skënderbeut]] ) <ref name="Arianiti Comneno">{{citation|title=Arianiti Comneno|lang=it}}</ref> <ref>{{citation|title=Biografia Andronica Arianiti Commeno|lang=it}}</ref> * Elena ⚭ Gjergj Blandisi, Zoti i Nën- [[Komuna e Dibrës|Dibrës]] * Komita ⚭ Ananiti, i biri i Muzakë Arianiti Komnenit * Kondisa ⚭ Duru, i biri i Ajdini, zoti i Nepes * Teodora ⚭ 1. Goisava [[Balshajt|Balshiq]] ; ⚭ 2. [[Lekë Dukagjini]] == Shih edhe == * [[Muzakajt]] * [[Principata e Muzakajve]] == Literatura == * {{Cite book|url=http://www.vatrarberesh.it/biblioteca/ebooks/musachi.pdf|title=I Musachi, despoti d’Epiro|date=1970|publisher=Edizioni del Centro Librario|format=PDF|lang=it}} == Referime == {{reflist}} [[Kategoria:Lindje - Shekulli XIV]] [[Kategoria:Vdekje 1455]] [[Kategoria:Skënderbeu]] jf38upuljanwrnv9kzymwfvf1y0ntl2 0 312169 2470418 2439320 2022-08-27T20:08:10Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki Një '''kadi''' ([[turqisht]]: ''kadı'', nga [[arabisht]]: قاضي ''qāḍī'') ishte një zyrtar në [[Perandoria Osmane|Perandorinë Osmane]]. Termi ''[[Kadiu|kadi]]'' u referohet gjyqtarëve që kryesojnë çështjet në përputhje me ligjin [[islam]], por në Perandorinë Osmane, kadi u bë gjithashtu një pjesë thelbësore e hierarkisë administrative të autoritetit qendror. Pasi [[Mehmeti II]] kodifikoi kanunin e tij, kadi u mbështet në këtë ligj dinastik laik, zakonet lokale dhe [[sheriati]]n - ligjin hyjnor islam - për të udhëhequr vendimet e tyre.<ref name=":0">{{Cite book|title = The Ottomans and Europe|last = Kafadar|first = Cemal|publisher = EJ Brill|language = en|year = 1994|pages = 606}}</ref> Së bashku me gjykimin mbi çështjet penale dhe civile, kadiu mbikëqyrte administrimin e vakëfeve fetare dhe ishte kujdestari ligjor i jetimëve dhe të tjerëve pa kujdestar.<ref name=":1">{{Cite book|title = Capitulations and the Ottoman legal system: Qadis, Consuls and Beraths in the 18th Century|url = https://archive.org/details/capitulationsott00boog|last = van den Boogert|first = Maurits|publisher = Brill academic publishers|language = en|year = 2005|pages = [https://archive.org/details/capitulationsott00boog/page/n58 43]}}</ref> Megjithëse [[myslimanët]], veçanërisht burrat myslimanë, zotëronin një status më të lartë në oborrin e kadiut, jomyslimanët dhe të huajt gjithashtu kishin të drejtë në sistemin gjyqësor.<ref name=":1" /> Brenda sistemit administrativ provincial osman, i njohur si sistemi i [[timari]]t, kadiu shërbeu si një kontroll i rëndësishëm për fuqinë e klasës ushtarake.<ref>{{Cite book|title = Capitulations and the Ottoman Legal System : Qadis, Consuls and Beraths in the 18th Century|last = van den Boogert|first = Maurits|publisher = Brill Academic Publishers|language = en|year = 205|pages = 604}}</ref> Pavarësisht autoritetit të padiskutueshëm të [[sulltani]]t, kadinjtë zotëronin një shkallë të caktuar autonomie në vendimet e tyre.<ref name=":2">{{Cite journal|last = Jennings|first = Ronald|date = 1979|title = Limitations of the Judicial Powers of the Kadi in 17th C. Kayseri|journal = Studia Islamica|language = en}}</ref> Territori i kadiut quhej '''[[Kadillëk]]'''; mund të kishte disa kadilukë në një provincë ([[Sanxhaku|sanxhak]]). Çdo nën-provincë ose [[Kazaja|kaza]], e qeverisur nga një [[Kajmekami|kajmekam]], kishte një kadi (megjithëse jo çdo kadi ishte caktuar në një kaza dhe kufijtë do të ndryshonin me kalimin e kohës). == Lidhja me sistemin e timarit == Perandoria Osmane qeverisej nëpërmjet një hierarkie nga lart-poshtë me të gjithë autoritetin që në fund të fundit banonte me sulltanin. Ndërsa perandoria filloi të përvetësonte në mënyrë agresive territore të gjera me popullsi të ndryshme, autoriteti perandorak miratoi sistemin e [[timari]]t për të sunduar mbi këto toka dhe për të nxitur një burim të qëndrueshëm të ardhurash nga taksat. Duke zgjedhur nga anëtarët e ''[[ulema]]ve'' (dijetarë fetarë dhe juridikë), ''[[Beratli|beratët]]'' e sulltanit emëruan një kadi në një rreth.<ref name=":2" /> Brenda çdo rrethi, një ''[[bej]]'' nga klasa ushtarake kryente autoritetin ekzekutiv të sulltanit, ndërsa kadiu përfaqësonte autoritetin e tij ligjor. Ndarja e pushtetit ndërmjet këtyre dy autoriteteve prodhoi një ekuilibër delikat; beut i duhej gjykimi i kadiut për të ndëshkuar një subjekt dhe kadiu nuk mund të zbatonte vendimet e tij.<ref>{{Cite book|title = The Ottoman Empire The Classical Age 1300-1600|last = Inalcik|first = Halil|publisher = London, Weidenfeld & Nicolson|language = en|year = 1973|pages = 183}}</ref> Sipas [[Amy Singer]], "Ishin atyre që fshatarët u paraqitën ankesat e tyre për sjelljet abuzive të vuajtura nga ''[[Spahiu|sipahinjtë]]'' dhe të tjerët."<ref name=":3">{{Cite book|title = Palestinian Peasants and Ottoman Officials|url = https://archive.org/details/palestinianpeasa0000sing|last = Singer|first = Amy|publisher = Cambridge University Press|language = en|year = 1994|pages = [https://archive.org/details/palestinianpeasa0000sing/page/122 122]}}</ref> Klasa e taksapaguesve të adresohen ankesat e tyre pa përfshirë autoritetin perandorak të largët. Pushteti i dhënë nga kadiu i lejoi ata të mbronin legjitimitetin e sistemit të timarit, duke siguruar gjithashtu bazën tatimore të perandorisë.<ref>{{Cite book|title = Local Court, Provincial Society and Justice in the Ottoman Empire : Legal Practice and Dispute Resolution in Cankiri and Kastamonu (1652-1744)|last = Ergene|first = Bogac|publisher = Brill Academci Publishers|language = en|year = 2003|pages = 101}}</ref> == Autonomia e kadive == Delegimi i pushtetit kadiut nga sulltani i dha kadiut disa liri, veçanërisht në lidhje me zbatimin e ligjit nga ana e tyre, por gjithashtu ripohoi autoritetin e sulltanit. Siç vërehet nga Ronald Jennings, "Autoriteti perandorak lehtë mund të kishte lënë në hije ose të mbyste autoritetin dhe iniciativën e kadiut. Porta emëronte kadi dhe i shkarkonte sipas dëshirës, ​​caktoi kufijtë e njësive administrative gjyqësore dhe mbante korrespondencë të rregullt me ​​kadinjtë e saj. Jo shumë kadi do të kishin guxuar të tundonin vullnetin perandorak dhe akoma më pak do t'i bënin ballë zemërimit të tij.”<ref>{{Cite journal|last = Jennings|first = Ronald|date = 1979|title = Limitations of the Judicial Powers of the Kadi in 17th C. Ottoman Kayseri|journal = Studia Islamica |language = en}}</ref> Kaditë ndoqi urdhrat e sulltanit dhe oborrit të tij duke ruajtur autonominë në vendimet e tyre. Për shkak të kësaj autonomie, kadinjtë luajtën një rol të rëndësishëm në inicimin e ndryshimeve në jurisprudencën osmane.<ref name=":4">{{Cite book|title = Law, custom, and statute in the Muslim world : studies in honor of Aharon Layish|last = Hoexter|first = Miriam|publisher = Brill Academic Publishers|language = en|year = 2007|pages = 85}}</ref> Vendimet e një kadiu nuk shtriheshin përtej rasteve individuale, por mënyra në të cilën ata zbatonin ligjet shpesh ndikonte në interpretimin e ligjit nga autoriteti perandorak. Për shembull, gjykimet e kadiut në lidhje me disa dhurime në para ([[Vakëfi (në Islam)|vakëfet]] e [[para]]ve), të cilat u vunë nën shqyrtim për shkak të lidhjes me kamatë, përfundimisht ndihmuan në legjitimimin e praktikës.<ref name=":4" /> Shkalla në të cilën një kadi mund të pohonte pavarësinë e tij mbetet e paqartë, por ata kishin hapësirë ​​të mjaftueshme për të ndihmuar në drejtimin e zhvillimit të ligjit osman. == Referime == {{reflist}} [[Kategoria:Qeverisja e Perandorisë Osmane]] [[Kategoria:Gjyqtarë të sheriatit]] [[Kategoria:E drejta osmane]] dwmsra5hgv88fsajaodpvu0u3sbsqky 0 314282 2470468 2470108 2022-08-28T00:06:01Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki '''Pushimet verore''' ose '''pushimi''' '''veror''' është një [[Viti shkollor|pushim shkollor]] në [[Vera (stinë)|verë]] midis viteve shkollore dhe pushimit në vitin shkollor. Nxënësit dhe studentët zakonisht janë në pushim veror diku mes tetë dhe nëntë javësh. Në varësi të vendit dhe rrethit, stafi mund të përjashtohet pjesërisht ose plotësisht. == Përmbledhje == Në [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|Shtetet e Bashkuara]], pushimet verore janë afërsisht tre muaj e gjysmë, ku studentët zakonisht mbarojnë vitin shkollor nga fundi i majit deri në fund të qershorit dhe duke filluar vitin e ri midis fillimit të gushtit dhe fillimit të shtatorit. Në [[Spanja|Spanjë]], [[Portugalia|Portugali]], [[Republika e Irlandës|Republikën e Irlandës]], [[Italia|Itali]], [[Greqia|Greqi]], [[Gjeorgjia|Gjeorgji]], [[Lituania|Lituani]], [[Letonia|Letoni]], [[Libani|Liban]], [[Rumania|Rumani]] dhe [[Rusia|Rusi]], pushimi veror është normalisht tre muaj, krahasuar me tre deri në gjashtë javë (ndonjëherë 2 muaj) në [[Australia|Australi]], [[Brazili|Brazil]], [[Mbretëria e Bashkuar e Britanisë së Madhe dhe Irlandës së Veriut|Mbretëria e Bashkuar]], [[Pakistani]], [[Bangladeshi]], [[India]], [[Danimarka]], [[Holanda]], [[Sllovakia]] dhe [[Gjermania]] . Hulumtimi rreth ndikimit të pushimeve verore është i përzier. <ref>{{Cite web|last=Polikoff|first=David M. Quinn and Morgan|date=2017-09-14|title=Summer learning loss: What is it, and what can we do about it?|url=https://www.brookings.edu/research/summer-learning-loss-what-is-it-and-what-can-we-do-about-it/|access-date=2020-04-17|website=Brookings|language=en-US}}</ref> "Humbja e të mësuarit veror" (ose "rrëshqitja verore") <ref>{{Cite book|title=The summer slide: what we know and can do about summer learning loss|url=https://archive.org/details/summerslidewhatw0000unse|date=2016|editor1=Alexander, Karl L.|editor2=Pitcock, Sarah|editor3=Boulay, Matthew|other=Reville, Paul|isbn=978-0-8077-5799-4|location=New York, NY|oclc=957134420}}</ref> është humbja e perceptuar e përvojës së të mësuarit të nxënësve dhe studentëve për shkak të ndërprerjes së arsimit, por pasojat e sakta të pushimeve të zgjatura janë të paqarta. Mbrojtësit e pushimeve priren të përqendrohen në nevojën për t'u dhënë fëmijëve kohë larg streseve të fëmijërisë që ndonjëherë shoqërohen me shkollën, duke përfshirë presionin e bashkëmoshatarëve, klikat, [[Bullizmi|bullizmin]] dhe presionin e ngarkesave të rënda të detyrave të [[Detyrat shtëpiake|shtëpisë]]. <ref name="2011-NPR-Lieszkovszky">{{Cite web|last=Lieszkovszky|first=Ida|date=2011-08-10|title=Six Reasons Students Get Summer Off (And The Agrarian Calendar Isn't One of Them)|url=http://staging.ideastream.org/stateimpact/2011/08/10/six-reasons-students-get-summer-and-agrarian-calendar-isnt-one-them|access-date=2018-06-02|website=IdeaStream|publisher=National Public Radio|language=en}}{{Lidhje e vdekur}}</ref> <ref name="2014-PBS-deMelker">{{Cite web|last=de Melker|first=Saskia|last2=Weber|first2=Sam|date=2014-09-07|title=Agrarian roots? Think again. Debunking the myth of summer vacation's origins|url=https://www.pbs.org/newshour/education/debunking-myth-summer-vacation|access-date=2018-06-02|website=PBS News Hour|publisher=[[PBS]]|language=en}}</ref> == Shih edhe == * [[Vera]] * [[Shkolla]] * [[Pushime|Pushimet]] * [[Viti shkollor]] * [[Pushimi pranveror]] * [[Pushimet shkollore]] == Referime == ich0cyo27rqt5anhnxxsjy2vjiu5ku9 0 314863 2470466 2442584 2022-08-28T00:01:25Z 2.203.86.12 wikitext text/x-wiki '''Beteja e Podujevës''' ose '''Beteja e Tabeve të Llapashticës''' u zhvillua gjatë [[Lufta e Kosovës|Luftës së Kosovës]] ndërmjet [[UÇK|Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK)]] dhe [[Serbia|Njësisë Speciale Serbe (SAJ)]] në fshatin Llapashticë e Epërme, [[Komuna e Podujevës]]. Këto ngjarje nisën pas vrasjes së një polici serb nga luftëtarët e UÇK-së në atë zonë. {{Infobox military conflict | conflict = Beteja e Podujevës | partof = [[Lufta e Kosovës|Luftës së Kosovës]] | image = | image_size = | caption = | date = 23 – 27 Dhjetor 1998 | place = [[Podujevë]], [[Kosovë]] | coordinates = | map_type = | latitude = | longitude = | map_size = | map_caption = | map_label = | territory = | result = Fitore UÇK-së | combatant1 = [[File:UCK KLA.svg|25px]] [[Ushtria Çlirimtare e Kosovës]] | combatant2 = [[File:Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|26px]] [[Jugosllavia]] | strength1 = [[File:UCK KLA.svg|25px]] 25 luftëtarë | strength2 = [[File:Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|26px]] 250 policë <br> [[File:Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|26px]] 13 automjete të blinduara | casualties1 = [[File:UCK KLA.svg|25px]] 10 luftëtarë të vrarë | casualties2 = [[File:SAJ emblem.png|25px]] 8 policë të vrarë <br> [[File:SAJ emblem.png|25px]] 6 të plagosur | commander1 = [[File:UCK KLA.svg|25px]] [[Bedri Ahmeti]] | commander2 = [[File:Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|26px]] [[Sreten Lukiç]] | units1 = [[File:UCK KLA.svg|25px]] E panjohur | units2 = [[File:SAJ emblem.png|25px]] [[Serbia|Njësia Speciale e Serbisë]] | notes = | campaignbox = }} Beteja ndodhi midis 23–27 dhjetorit të vitit 1998. Sipas vëzhguesve ndërkombëtarë që kontribuan në Operacionin "Syri i Shqiponjës", kjo betejë shkatërroi një armëpushim të kërkuar nga forcat e huaja. Në përfundim të luftimeve, Misioni Vëzhgues Diplomatik i Kosovës monitoroi një kolonë automjetesh të Ushtrisë Jugosllave. ==Referencat== {{reflist}} {{coord missing|Kosovo}} {{Use dmy dates|date=June 2017}} {{Wars and battles involving Serbs}} [[Category:Military operations of the Kosovo War|Podujevo]] [[Category:Battles involving FR Yugoslavia|Podujevo]] [[Category:1998 in Kosovo]] [[Category:Conflicts in 1998|Podujevo]] [[Category:Podujevo]] [[Category:Kosovo Liberation Army]] [[Category:December 1998 events in Europe]] 6bc14szl0ggt0d8ltejfsegp5m1np1c 0 315486 2470486 2466870 2022-08-28T10:32:00Z Пан Хаунд 133331 /* Lidhje të jashtme */ wikitext text/x-wiki {{sidebar|image={{Photomontage| |photo1a = Латинський кафедральний собор (Львів) 16.jpg |photo2a = Львівський національний академічний театр опери та балету імені Соломії Крушельницької 13.jpg |photo2b = LvivOldTown1.jpg |photo3a = Кропивницького пл., 1, церква св. Ольги і Єлизавети, 9109-HDR-Edit.jpg |photo3b = Лвов Галиција.jpg |photo4a = Палац Потоцьких. Львів 12.jpg | size = 280 | spacing = 8 | color = transparent | border = 0 | text = | text_background = transparent }}}} '''Lvivi''' ({{Lang-uk|Львів}}) është qyteti më i madh në Ukrainën Perëndimore dhe qyteti i gjashtë më i madh në [[Ukraina|Ukrainë]] në përgjithësi, me një popullsi prej 717,510 (2021 est.) Lviv është një nga [[Kultura ukrainase|qendrat kryesore kulturore të Ukrainës]] . == Përmbledhje == Qyteti Lviv emëruar për nder të Leos, djalit të madh të Danielit, Mbretit të Rutenisë, ai ishte kryeqyteti i Mbretërisë së Galicisë–Volhynia <ref>Perfecky, George A. (1973). </ref> nga viti 1272 deri në 1349, kur u pushtua nga mbreti Kazimir III i Madh i Polonisë. Nga viti 1434, ai ishte kryeqyteti rajonal i Voivodeship Rutenian në Mbretërinë e Polonisë . Në 1772, pas Ndarjes së Parë të Polonisë, qyteti u bë kryeqyteti i Mbretërisë Habsburge të Galicisë dhe Lodomerisë . Në vitin 1918, për një kohë të shkurtër, ai ishte kryeqyteti i Republikës Popullore të Ukrainës Perëndimore . Midis luftërave, qyteti ishte qendra e Voivodeship Lwów në Republikën e Dytë Polake . Pas pushtimit gjermano-sovjetik të Polonisë në vitin 1939, Lviv u bë pjesë e [[Bashkimi Sovjetik|Bashkimit Sovjetik]] dhe në 1944–46 pati një shkëmbim popullsie midis Polonisë dhe Ukrainës Sovjetike. Në vitin 1991, ajo u bë pjesë e kombit të pavarur të Ukrainës. Lviv shërben si qendër administrative e Lviv Oblast dhe Lviv Raion dhe kishte statusin e qytetit me rëndësi të rajonit përpara se ky emërtim të shfuqizohej në vitin 2020. <ref>{{Cite web|title=Те, чого ніколи не було в Україні: Уряд затвердив адмінтерустрій базового рівня, що забезпечить повсюдність місцевого самоврядування|url=https://decentralization.gov.ua/admin/articles/12533.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220214180228/https://decentralization.gov.ua/admin/articles/12533.html|archive-date=14 shkurt 2022|access-date=2021-12-15|website=decentralization.gov.ua}}</ref> Ajo ka administrimin e romadës urbane Lviv, një nga romadat e Ukrainës. <ref name="admreform_2020_lviv">{{Cite web|title=Львівська територіальна громада|url=https://decentralization.gov.ua/newgromada/4215/composition|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220115184309/https://decentralization.gov.ua/newgromada/4215/composition|archive-date=15 janar 2022|access-date=15 janar 2022|publisher=decentralization.gov.ua|language=uk}}</ref> Lviv ishte qendra e rajoneve historike të Rutenisë së Kuqe dhe Galicisë. Zemra historike e qytetit, me ndërtesat e vjetra dhe rrugët me kalldrëm, i mbijetoi pushtimeve sovjetike dhe gjermane gjatë Luftës së Dytë Botërore kryesisht e padëmtuar. Qyteti ka shumë qendra industriale dhe institucione të [[Arsimi i lartë|arsimit]] të lartë si [[Universiteti i Lvivit]] dhe Politekniku i Lvivit. Lviv është gjithashtu qendra e shumë institucioneve kulturore, duke përfshirë një orkestër filarmonike dhe Teatrin e Operas dhe Baletit Lviv. <ref>{{Cite web|title=Archives|url=http://www.meest-tour.com/index.php?id=17|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20100225032259/http://www.meest-tour.com/index.php?id=17|archive-date=25 shkurt 2010|access-date=24 mars 2021}}</ref> Qendra historike e qytetit është në Listën e [[Listat e Vendeve të Trashëgimisë Botërore|Trashëgimisë Botërore]] të UNESCO-s. == Shih edhe == * [[Ukraina]] * [[Universiteti i Lvivit]] == Referime == {{reflist}} == Lidhje të jashtme == * {{Official website|http://www.city-adm.lviv.ua/}} (in Ukrainian) * [http://lviv.com/ Lviv.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220325053815/https://lviv.com/ |date=25 mars 2022 }} * [http://lviv.travel/en/index Faqja zyrtare e udhëtimit] * [http://historic-cities.huji.ac.il/ukraine/lviv/lviv.html Hartat e vjetra të Lviv] - [http://historic-cities.huji.ac.il/historic_cities.html Qytetet Historike] [[Kategoria:Qytete në Ukrainë]] [[Kategoria:Ukraina]] gwcw07rw3qjyhxv9ieq2v1fi4am7vsb 0 315921 2470476 2461054 2022-08-28T08:49:52Z Дејан2021 132989 wikitext text/x-wiki Kjo është lista e njerëzve më të vjetër nga Shqipëria dhe superqindvjeçarëve shqiptarë (njerëz nga Shqipëria që kanë mbushur 110 vjeç e lart). Deri më tani asnjëra prej tyre nuk është vërtetuar - jo të gjitha janë vërtetuar. Pretendimet mbi 115 vjeç, mosha e të cilëve nuk është konfirmuar, nuk përfshihen në këtë listë.<ref>{{Cite web|title=List of oldest people from Albania|url=https://gerontology.fandom.com/wiki/List_of_oldest_people_from_Albania|url-status=live|website=Gerontology Wiki|language=en}}</ref> ==Njerëzit më të vjetër që jetojnë në Shqipëri (106+)== {{legend2|#F9F9F9|<!-- Validated / Under 110 --> Mosha e konfirmuar dhe nën 110|border=1px solid #AAAAAA}}<!-- {{legend2|#9BDDFF|Pending|border=1px solid #AAAAAA}} --> {{legend2|#FFB6B6|<!-->Unvalidated supercentenarian--> Mosha e pakonfirmuar|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="wikitable" ! Vendi ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vite |- ! 1 | Anonim (Tirana)<ref name=Tirana>[https://www.facebook.com/100006228006625/posts/2961710624046509/?app=fbl 108th birthday] Facebook, 3 janar 2022</ref> | align=center|F | 2 janar 1914 | {{Age in years, months and days|1914|2|1}} |} ==Lista e njerëzve më të moshuar nga Shqipëria (107+)== <!-- {{legend2|#F9F9F9|Deceased (Validated)/Under 110|border=1px solid #AAAAAA}} --> {{legend2|#99FF99|<!-->Living (Validated)--> Të jetuarit|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFB6B6|<!-->Unvalidated--> Mosha e pakonfirmuar|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="wikitable" ! Vendi ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vdekja ! Vite |- bgcolor=FFB6B6 ! 1 | [[Zenepe Pirani]]<!--(b.{{MNE}})--><ref>[https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=AzQ6BJgW_lo Shkoder, vaksinohet 111-vjecarja Zenepe Pirani] YouTube, 20 Mars 2021 • [https://mattv.al/pas-vaksines-donte-te-takonte-ramen-kryeministri-viziton-111-vjecaren/ Pas vaksinës donte të takonte Ramën, kryeministri viziton 111-vjeçaren] Mattv.al, 18 Mars 2021</ref> | align=center|F | 10 Maj 1910 | ?.?.2021 | 111 vjet, 35-75 ditë |- ! 2 | Ndue Melyshi<ref>[https://www.shkodraweb.com/ndue-melyshi-rrefen-historine-e-rralle-deshmia-e-109-vjecarit-qe-u-shua-dje-ne-shkoder/ INTERVISTA E FUNDIT – Ndue Mëlyshi rrëfen historinë e rrallë, dëshmia e 109-vjeçarit që u shua dje në Shkodër,] ShkodraWeb, 2 Gust 2020 • [https://blokukombetarindependent.com/ndue-gjon-melyshi/ Ndue Gjon Melyshi] BLOKU KOMBETAR INDEPENDENT • [https://gjonmarkagjoni.com/jeta-i-malit-by-ndue-gjon-melyshi/ Jeta i Malit by Ndue Gjon Melyshi] Familja Gjon Markagjoni</ref> | align=center|M | 13 shkurt 1911 | 31 Korrik 2020 | 109 vjet, 169 ditë |- bgcolor=#99FF99 ! 3 | Anonim (Tirana)<ref name=Tirana/> | align=center|F | 2 janar 1914 | style=background-color:#9F9 data-sort-value="{{Date}}|Ajo është gjallë | {{Age in years, months and days|1914|2|1}} |- ! 4 | Marte Ndreca<ref>[https://archive.today/20140202113337/http://gazetatelegraf.com/marte-ndreca-108-vjecarja-nga-kukesi-qe-kerkon-te-lidhe-pension/ Marte Ndreca, 108-vjeçarja nga Kukësi që kërkon të lidhë pension] (Archived)</ref> | align=center|F | 6 tetor 1905 | 4 Shtator 2014 | 108 vjet, 331 ditë |- ! 5 | Gjok Nonaj<ref>[https://www.periskopi.com/vdes-rapsodi-njohur-shqiptar-foto/ Vdes rapsodi i njohur shqiptar (FOTO)] Periskopi, 27 Korrik 2017</ref> | align=center|M | 13 shkurt 1910 | 26 Korrik 2017 | 107 vjet, 163 ditë |- ! 6 | Janulla Lena<ref>[https://www.facebook.com/540999469606116/posts/1185849095121147/?app=fbl Death mention] Korca Report on Facebook, 19 Gusht 2020</ref> | align=center|F | 15 Korrik 1913 | 17 Gusht 2020 | 107 vjet, 32 ditë |} ==='''Rastet e paplota'''=== {{legend2|#F9F9F9|<!-->Under 110--> Nën 110|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFB6B6|<!-->Unvalidated--> Mosha e pakonfirmuar|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="wikitable" ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vdekja ! Vite |- | Merushe Shytaj<ref>[https://www.pacensure.com/gruaja-nga-tepelena-qe-jeton-prej-108-vitesh-tregon-sekretin-e-jetegjatesise-se-saj/ Gjyshja 108 vjeçe nga Tepelena, na tregon sekretin e jetëgjatësisë së saj] Pacensure, 28 Prill 2018</ref> | align=center|F | 10 Korrik 1910 | ?.?.2019 | 108 vjet, 150 ditë+ |} ==='''Rastet diskutabile'''=== <!-- {{legend2|#F9F9F9|Deceased (Validated)/Under 110|border=1px solid #AAAAAA}} --> {{legend2|#FFB6B6|<!-->Unvalidated--> Mosha e pakonfirmuar|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="wikitable" ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vdekja ! Vite |- bgcolor=FFB6B6 | Mineko Rrapa<ref>[http://argjirolajm.net/nena-112-vjec-nga-tepelena-thirrje-rames-me-shto-pensionin-ti-bej-derman-vetes/ Nëna 112 vjeç nga Tepelena thirrje Ramës: Më shto pensionin t’i bëj derman vetes] • [https://joqalbania.com/artikull/666087.html?1#fotogaleriStart Shteti e braktisi kur kërkoi ndihmë një vit më parë, ndërron jetë 113-vjeçarja nga Tepelena] JOQ Albania, 23 Dhjetor 2019</ref> | align=center|F | 4 tetor 1906? | 23 Dhjetor 2019 | 113 vjet, 80 ditë? |- bgcolor=FFB6B6 | Qamile Marra<ref>[https://kohajone.com/112-vjecarja-nga-kucova-me-shendet-te-mire-vazhdon-te-punoje-por-e-cregjistrojne-nga-gjendja-civile/ 112-vjeçarja nga Kuçova me shëndet të mirë vazhdon të punojë, por e çregjistrojnë nga gjendja civile] Kohajone, 28 Shkurt 2021</ref> | align=center|F | 19 Gusht 1909? | style=background-color:#9F9 data-sort-value={{Date}}|Ajo është gjallë | {{Age in years, months and days|1909|8|19}}? |} ==Emigrantët më të vjetër shqiptarë (106+)== {| class="wikitable" ! Vendi ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vdekja ! Vite ! Gjendja e vdekjes |- ! 1 | [[Xhemile Kaloshi Susuri]]<ref>[https://www.kosovarja-ks.com/nderron-jete-xhemile-susuri-gruaja-me-e-vjeter-ne-kosove/ Ndërron jetë Xhemile Susuri, gruaja më e vjetër në Kosovë] Kosovarja-ks, 28 Shkurt 2022</ref> | align=center|F | 1 Prill 1912 | 27 Shkurt 2022 | 109 vjet, 332 ditë | {{KOS}} |- ! 2 | Arshi Bazaj<ref>[https://telegraf.al/kulture/ndahet-nga-jeta-baba-arshi-bazaj/ Ndahet nga jeta Baba Arshi Bazaj] Telegraf.al, 28 Dhjetor 2015</ref> | align=center|M | 20 Maj 1906 | 26 Dhjetor 2015 | 109 vjet, 220 ditë | {{USA}} |- ! 3 | Mine Alliu Rexha<ref>[https://www.botasot.info/amerika-diaspora/1645729/ne-moshen-107-vjecare-vdiq-ne-new-york-mine-alliu-rexha-nga-dibra/ Në moshën 107 vjeçare, vdiq në New York, Mine Alliu Rexha nga Dibra] Botasot.info, 10 Gusht 2021</ref> | align=center|F | 5 Qershor 1914 | 3 Gusht 2021 | 107 vjet, 59 ditë | {{USA}} |} ==Shih edhe== * [[Njëqindvjeçarët]] * [[Superqindvjeçarët]] * [[Njëqindvjeçarët shqiptarë]] * [[Njerëzit më të vjetër në Kosovë]] * [[Njëqindvjeçarët e Maqedonisë së Veriut]] ==Referime== {{reflist|3}} [[Kategoria:Lista]] lehavwbfe48jo84yrtk4hc90ltm89is 2470477 2470476 2022-08-28T08:50:30Z Дејан2021 132989 /* Emigrantët më të vjetër shqiptarë (107+) */107+ wikitext text/x-wiki Kjo është lista e njerëzve më të vjetër nga Shqipëria dhe superqindvjeçarëve shqiptarë (njerëz nga Shqipëria që kanë mbushur 110 vjeç e lart). Deri më tani asnjëra prej tyre nuk është vërtetuar - jo të gjitha janë vërtetuar. Pretendimet mbi 115 vjeç, mosha e të cilëve nuk është konfirmuar, nuk përfshihen në këtë listë.<ref>{{Cite web|title=List of oldest people from Albania|url=https://gerontology.fandom.com/wiki/List_of_oldest_people_from_Albania|url-status=live|website=Gerontology Wiki|language=en}}</ref> ==Njerëzit më të vjetër që jetojnë në Shqipëri (106+)== {{legend2|#F9F9F9|<!-- Validated / Under 110 --> Mosha e konfirmuar dhe nën 110|border=1px solid #AAAAAA}}<!-- {{legend2|#9BDDFF|Pending|border=1px solid #AAAAAA}} --> {{legend2|#FFB6B6|<!-->Unvalidated supercentenarian--> Mosha e pakonfirmuar|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="wikitable" ! Vendi ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vite |- ! 1 | Anonim (Tirana)<ref name=Tirana>[https://www.facebook.com/100006228006625/posts/2961710624046509/?app=fbl 108th birthday] Facebook, 3 janar 2022</ref> | align=center|F | 2 janar 1914 | {{Age in years, months and days|1914|2|1}} |} ==Lista e njerëzve më të moshuar nga Shqipëria (107+)== <!-- {{legend2|#F9F9F9|Deceased (Validated)/Under 110|border=1px solid #AAAAAA}} --> {{legend2|#99FF99|<!-->Living (Validated)--> Të jetuarit|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFB6B6|<!-->Unvalidated--> Mosha e pakonfirmuar|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="wikitable" ! Vendi ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vdekja ! Vite |- bgcolor=FFB6B6 ! 1 | [[Zenepe Pirani]]<!--(b.{{MNE}})--><ref>[https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=AzQ6BJgW_lo Shkoder, vaksinohet 111-vjecarja Zenepe Pirani] YouTube, 20 Mars 2021 • [https://mattv.al/pas-vaksines-donte-te-takonte-ramen-kryeministri-viziton-111-vjecaren/ Pas vaksinës donte të takonte Ramën, kryeministri viziton 111-vjeçaren] Mattv.al, 18 Mars 2021</ref> | align=center|F | 10 Maj 1910 | ?.?.2021 | 111 vjet, 35-75 ditë |- ! 2 | Ndue Melyshi<ref>[https://www.shkodraweb.com/ndue-melyshi-rrefen-historine-e-rralle-deshmia-e-109-vjecarit-qe-u-shua-dje-ne-shkoder/ INTERVISTA E FUNDIT – Ndue Mëlyshi rrëfen historinë e rrallë, dëshmia e 109-vjeçarit që u shua dje në Shkodër,] ShkodraWeb, 2 Gust 2020 • [https://blokukombetarindependent.com/ndue-gjon-melyshi/ Ndue Gjon Melyshi] BLOKU KOMBETAR INDEPENDENT • [https://gjonmarkagjoni.com/jeta-i-malit-by-ndue-gjon-melyshi/ Jeta i Malit by Ndue Gjon Melyshi] Familja Gjon Markagjoni</ref> | align=center|M | 13 shkurt 1911 | 31 Korrik 2020 | 109 vjet, 169 ditë |- bgcolor=#99FF99 ! 3 | Anonim (Tirana)<ref name=Tirana/> | align=center|F | 2 janar 1914 | style=background-color:#9F9 data-sort-value="{{Date}}|Ajo është gjallë | {{Age in years, months and days|1914|2|1}} |- ! 4 | Marte Ndreca<ref>[https://archive.today/20140202113337/http://gazetatelegraf.com/marte-ndreca-108-vjecarja-nga-kukesi-qe-kerkon-te-lidhe-pension/ Marte Ndreca, 108-vjeçarja nga Kukësi që kërkon të lidhë pension] (Archived)</ref> | align=center|F | 6 tetor 1905 | 4 Shtator 2014 | 108 vjet, 331 ditë |- ! 5 | Gjok Nonaj<ref>[https://www.periskopi.com/vdes-rapsodi-njohur-shqiptar-foto/ Vdes rapsodi i njohur shqiptar (FOTO)] Periskopi, 27 Korrik 2017</ref> | align=center|M | 13 shkurt 1910 | 26 Korrik 2017 | 107 vjet, 163 ditë |- ! 6 | Janulla Lena<ref>[https://www.facebook.com/540999469606116/posts/1185849095121147/?app=fbl Death mention] Korca Report on Facebook, 19 Gusht 2020</ref> | align=center|F | 15 Korrik 1913 | 17 Gusht 2020 | 107 vjet, 32 ditë |} ==='''Rastet e paplota'''=== {{legend2|#F9F9F9|<!-->Under 110--> Nën 110|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFB6B6|<!-->Unvalidated--> Mosha e pakonfirmuar|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="wikitable" ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vdekja ! Vite |- | Merushe Shytaj<ref>[https://www.pacensure.com/gruaja-nga-tepelena-qe-jeton-prej-108-vitesh-tregon-sekretin-e-jetegjatesise-se-saj/ Gjyshja 108 vjeçe nga Tepelena, na tregon sekretin e jetëgjatësisë së saj] Pacensure, 28 Prill 2018</ref> | align=center|F | 10 Korrik 1910 | ?.?.2019 | 108 vjet, 150 ditë+ |} ==='''Rastet diskutabile'''=== <!-- {{legend2|#F9F9F9|Deceased (Validated)/Under 110|border=1px solid #AAAAAA}} --> {{legend2|#FFB6B6|<!-->Unvalidated--> Mosha e pakonfirmuar|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="wikitable" ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vdekja ! Vite |- bgcolor=FFB6B6 | Mineko Rrapa<ref>[http://argjirolajm.net/nena-112-vjec-nga-tepelena-thirrje-rames-me-shto-pensionin-ti-bej-derman-vetes/ Nëna 112 vjeç nga Tepelena thirrje Ramës: Më shto pensionin t’i bëj derman vetes] • [https://joqalbania.com/artikull/666087.html?1#fotogaleriStart Shteti e braktisi kur kërkoi ndihmë një vit më parë, ndërron jetë 113-vjeçarja nga Tepelena] JOQ Albania, 23 Dhjetor 2019</ref> | align=center|F | 4 tetor 1906? | 23 Dhjetor 2019 | 113 vjet, 80 ditë? |- bgcolor=FFB6B6 | Qamile Marra<ref>[https://kohajone.com/112-vjecarja-nga-kucova-me-shendet-te-mire-vazhdon-te-punoje-por-e-cregjistrojne-nga-gjendja-civile/ 112-vjeçarja nga Kuçova me shëndet të mirë vazhdon të punojë, por e çregjistrojnë nga gjendja civile] Kohajone, 28 Shkurt 2021</ref> | align=center|F | 19 Gusht 1909? | style=background-color:#9F9 data-sort-value={{Date}}|Ajo është gjallë | {{Age in years, months and days|1909|8|19}}? |} ==Emigrantët më të vjetër shqiptarë (107+)== {| class="wikitable" ! Vendi ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vdekja ! Vite ! Gjendja e vdekjes |- ! 1 | [[Xhemile Kaloshi Susuri]]<ref>[https://www.kosovarja-ks.com/nderron-jete-xhemile-susuri-gruaja-me-e-vjeter-ne-kosove/ Ndërron jetë Xhemile Susuri, gruaja më e vjetër në Kosovë] Kosovarja-ks, 28 Shkurt 2022</ref> | align=center|F | 1 Prill 1912 | 27 Shkurt 2022 | 109 vjet, 332 ditë | {{KOS}} |- ! 2 | Arshi Bazaj<ref>[https://telegraf.al/kulture/ndahet-nga-jeta-baba-arshi-bazaj/ Ndahet nga jeta Baba Arshi Bazaj] Telegraf.al, 28 Dhjetor 2015</ref> | align=center|M | 20 Maj 1906 | 26 Dhjetor 2015 | 109 vjet, 220 ditë | {{USA}} |- ! 3 | Mine Alliu Rexha<ref>[https://www.botasot.info/amerika-diaspora/1645729/ne-moshen-107-vjecare-vdiq-ne-new-york-mine-alliu-rexha-nga-dibra/ Në moshën 107 vjeçare, vdiq në New York, Mine Alliu Rexha nga Dibra] Botasot.info, 10 Gusht 2021</ref> | align=center|F | 5 Qershor 1914 | 3 Gusht 2021 | 107 vjet, 59 ditë | {{USA}} |} ==Shih edhe== * [[Njëqindvjeçarët]] * [[Superqindvjeçarët]] * [[Njëqindvjeçarët shqiptarë]] * [[Njerëzit më të vjetër në Kosovë]] * [[Njëqindvjeçarët e Maqedonisë së Veriut]] ==Referime== {{reflist|3}} [[Kategoria:Lista]] 3347zw2vu3ibnmf3bxpp5avw1mt77lg 2470478 2470477 2022-08-28T09:16:05Z Дејан2021 132989 wikitext text/x-wiki Kjo është lista e njerëzve më të vjetër nga Shqipëria dhe superqindvjeçarëve shqiptarë (njerëz nga Shqipëria që kanë mbushur 110 vjeç e lart). Deri më tani asnjëra prej tyre nuk është vërtetuar - jo të gjitha janë vërtetuar. Pretendimet mbi 115 vjeç, mosha e të cilëve nuk është konfirmuar, nuk përfshihen në këtë listë.<ref>{{Cite web|title=List of oldest people from Albania|url=https://gerontology.fandom.com/wiki/List_of_oldest_people_from_Albania|url-status=live|website=Gerontology Wiki|language=en}}</ref> ==Njerëzit më të vjetër që jetojnë në Shqipëri (106+)== {{legend2|#F9F9F9|<!-- Validated / Under 110 --> Mosha e konfirmuar dhe nën 110|border=1px solid #AAAAAA}}<!-- {{legend2|#9BDDFF|Pending|border=1px solid #AAAAAA}} --> {{legend2|#FFB6B6|<!-->Unvalidated supercentenarian--> Mosha e pakonfirmuar|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="wikitable" ! Vendi ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vite |- ! 1 | Anonim (Tirana)<ref name=Tirana>[https://www.facebook.com/100006228006625/posts/2961710624046509/?app=fbl 108th birthday] Facebook, 3 Janar 2022</ref> | align=center|F | 2 Janar 1914 | {{Age in years, months and days|1914|2|1}} |} ==Lista e njerëzve më të moshuar nga Shqipëria (107+)== <!-- {{legend2|#F9F9F9|Deceased (Validated)/Under 110|border=1px solid #AAAAAA}} --> {{legend2|#99FF99|<!-->Living (Validated)--> Të jetuarit|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFB6B6|<!-->Unvalidated--> Mosha e pakonfirmuar|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="wikitable" ! Vendi ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vdekja ! Vite |-bgcolor=FFB6B6 ! 1 | [[Zenepe Pirani]]<ref>[https://mattv.al/pas-vaksines-donte-te-takonte-ramen-kryeministri-viziton-111-vjecaren/ Pas vaksinës donte të takonte Ramën, kryeministri viziton 111-vjeçaren] Mattv, 18 Mars 2021 • [https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=AzQ6BJgW_lo Shkoder, vaksinohet 111-vjecarja Zenepe Pirani] YouTube</ref> | align=center|F | 10 Maj 1910 | ?.?.2021 | 111 vjet, 35-75 ditë |- ! 2 | Ndue Melyshi<ref>[https://www.shkodraweb.com/ndue-melyshi-rrefen-historine-e-rralle-deshmia-e-109-vjecarit-qe-u-shua-dje-ne-shkoder/ INTERVISTA E FUNDIT – Ndue Mëlyshi rrëfen historinë e rrallë, dëshmia e 109-vjeçarit që u shua dje në Shkodër,] Shkodra Web, 2 Gust 2020 • [https://blokukombetarindependent.com/ndue-gjon-melyshi/ Ndue Gjon Melyshi] BLOKU KOMBETAR INDEPENDENT • [https://gjonmarkagjoni.com/jeta-i-malit-by-ndue-gjon-melyshi/ Jeta i Malit by Ndue Gjon Melyshi] Familja Gjon Markagjoni</ref> | align=center|M | 13 Shkurt 1911 | 31 Korrik 2020 | 109 vjet, 169 ditë |-bgcolor=99FF99 ! 3 | Anonim (Tirana)<ref name=Tirana/> | align=center|F | 2 Janar 1914 | style=background-color:#9F9 data-sort-value="{{Date}}|Ajo është gjallë | {{Age in years, months and days|1914|2|1}} |- ! 4 | Marte Ndreca<ref>[https://archive.today/20140202113337/http://gazetatelegraf.com/marte-ndreca-108-vjecarja-nga-kukesi-qe-kerkon-te-lidhe-pension/ Marte Ndreca, 108-vjeçarja nga Kukësi që kërkon të lidhë pension] (Archived)</ref> | align=center|F | 6 Tetor 1905 | 4 Shtator 2014 | 108 vjet, 331 ditë |- ! 5 | Gjok Nonaj<ref>[https://www.periskopi.com/vdes-rapsodi-njohur-shqiptar-foto/ Vdes rapsodi i njohur shqiptar (FOTO)] Periskopi, 27 Korrik 2017</ref> | align=center|M | 13 Shkurt 1910 | 26 Korrik 2017 | 107 vjet, 163 ditë |- ! 6 | Janulla Lena<ref>[https://www.facebook.com/540999469606116/posts/1185849095121147/?app=fbl Death mention] Korca Report (Facebook), 19 Gusht 2020</ref> | align=center|F | 15 Korrik 1913 | 17 Gusht 2020 | 107 vjet, 32 ditë |} ==='''Rastet e paplota'''=== {{legend2|#F9F9F9|<!-->Under 110--> Nën 110|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#FFB6B6|<!-->Unvalidated--> Mosha e pakonfirmuar|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="wikitable" ! Vendi ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vdekja ! Vite |- ! – | Merushe Shytaj<ref>[https://www.pacensure.com/gruaja-nga-tepelena-qe-jeton-prej-108-vitesh-tregon-sekretin-e-jetegjatesise-se-saj/ Gjyshja 108 vjeçe nga Tepelena, na tregon sekretin e jetëgjatësisë së saj] Pacensure, 28 Prill 2018</ref> | align=center|F | 10 Korrik 1910 | ?.?.2019 | 108 vjet, 150+ ditë |} ==='''Rastet diskutabile'''=== <!-- {{legend2|#F9F9F9|Deceased (Validated)/Under 110|border=1px solid #AAAAAA}} --> {{legend2|#FFB6B6|<!-->Unvalidated--> Mosha e pakonfirmuar|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="wikitable" ! Vendi ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vdekja ! Vite |-bgcolor=FFB6B6 ! – | Mineko Rrapa<ref>[http://argjirolajm.net/nena-112-vjec-nga-tepelena-thirrje-rames-me-shto-pensionin-ti-bej-derman-vetes/ Nëna 112 vjeç nga Tepelena thirrje Ramës: Më shto pensionin t’i bëj derman vetes] • [https://joqalbania.com/artikull/666087.html?1#fotogaleriStart Shteti e braktisi kur kërkoi ndihmë një vit më parë, ndërron jetë 113-vjeçarja nga Tepelena] JOQ Albania, 23 Dhjetor 2019</ref> | align=center|F | 4 Tetor 1906? | 23 Dhjetor 2019 | 113 vjet, 80 ditë? |-bgcolor=FFB6B6 ! – | Qamile Marra<ref>[https://kohajone.com/112-vjecarja-nga-kucova-me-shendet-te-mire-vazhdon-te-punoje-por-e-cregjistrojne-nga-gjendja-civile/ 112-vjeçarja nga Kuçova me shëndet të mirë vazhdon të punojë, por e çregjistrojnë nga gjendja civile] Kohajone, 28 Shkurt 2021</ref> | align=center|F | 19 Gusht 1909? | style=background-color:#9F9 data-sort-value={{Date}}|Ajo është gjallë | {{Age in years, months and days|1909|8|19}}? |} ==Emigrantët më të vjetër shqiptarë (107+)== {| class="wikitable" ! Vendi ! Emri ! Gjinia ! Lindja ! Vdekja ! Vite ! Gjendja e vdekjes |- ! 1 | [[Xhemile Kaloshi Susuri]]<ref>[https://www.kosovarja-ks.com/nderron-jete-xhemile-susuri-gruaja-me-e-vjeter-ne-kosove/ Ndërron jetë Xhemile Susuri, gruaja më e vjetër në Kosovë] Kosovarja, 28 Shkurt 2022</ref> | align=center|F | 1 Prill 1912 | 27 Shkurt 2022 | 109 vjet, 332 ditë | {{KOS}} |- ! 2 | Arshi Bazaj<ref>[https://telegraf.al/kulture/ndahet-nga-jeta-baba-arshi-bazaj/ Ndahet nga jeta Baba Arshi Bazaj] Telegraf.al, 28 Dhjetor 2015</ref> | align=center|M | 20 Maj 1906 | 26 Dhjetor 2015 | 109 vjet, 220 ditë | {{USA}} |- ! 3 | Mine Alliu Rexha<ref>[https://www.botasot.info/amerika-diaspora/1645729/ne-moshen-107-vjecare-vdiq-ne-new-york-mine-alliu-rexha-nga-dibra/ Në moshën 107 vjeçare, vdiq në New York, Mine Alliu Rexha nga Dibra] Bota Sot, 10 Gusht 2021</ref> | align=center|F | 5 Qershor 1914 | 3 Gusht 2021 | 107 vjet, 59 ditë | {{USA}} |} ==Shih edhe== * [[Njëqindvjeçarët]] * [[Superqindvjeçarët]] * [[Njëqindvjeçarët shqiptarë]] * [[Njerëzit më të vjetër në Kosovë]] * [[Njëqindvjeçarët e Maqedonisë së Veriut]] ==Referime== {{reflist|3}} [[Kategoria:Lista]] 44y90by9c7ep3nn3708eddfkagkthcc 0 316280 2470474 2451230 2022-08-28T08:05:38Z Aranciodimassimo 143392 wikitext text/x-wiki '''Gülbin Tosun Ünaldı''', i njohur më mirë si '''Gülbin Tosun''' ose '''Gylbin Tosun''' (lindur më 10 nëntor 1977 në [[Stambolli]]), është një prezantuese dhe gazetare televizive turke. == Biografia == Pasi filloi karrierën e saj si gazetare në Reuters në [[1994]], ajo u diplomua për gazetari në [[Universiteti i Stambollit|Universitetin e Stambollit]] në [[1995]] dhe drejtoi programet e lajmeve të CNBC-E dhe Show TV (1995-2001), të Kanal D (2001-2006), nga Skyturk. (2006-2008), nga Bugün TV (2008-2009) dhe nga FOX (që nga shtatori 2009). Tosun është mik me gazetarët turq [[Nazlı Tolga]], [[Fatih Portakal]], Murat Güloğlu, İsmail Küçükkaya, Selçuk Tepeli dhe İrfan Değirmenci . Ajo u martua në vitin 2011 me Atıf Ünaldı në [[Venediku|Venecia]] . [[Kategoria:Gazetarë turk]] [[Kategoria:Njerëz të lindur në Stamboll]] [[Kategoria:Lindje 1977]] o05ziipfo4az2xlqjm4huwpswdz4pxb 0 317763 2470403 2467229 2022-08-27T17:30:40Z Elton Heta 136145 Shtova një tabele me listen e muzikave wikitext text/x-wiki Artur është këngëtar. Më datë 7 Mars 2021, Artur publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=GL8WJTULRRE N'Rruge]". Teksti i këngës u shkrua nga Artur. Më datë 18 Prill 2021, Artur publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=NOaIlMz4pqg Milano]". Teksti i këngës u shkrua nga Artur, ndërsa orkestrimi u punua nga Edlir Begolli. Produksioni audio u realizua nga Edlir Begolli. Më datë 22 Shtator 2021, [[Doni Dondada|Doni]] publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=xpMU-GiW0no Fibbonaci]", në bashkëpunim me Artur. Muzika e këngës u punua nga Edlir Begolli, ndërsa teksti u shkrua nga [[Doni Dondada|Doni]] & Artur. Produksioni audio u realizua nga Edlir Begolli. Më datë 2 Dhjetor 2021, Artur publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=8opCbJC0jzE Policia]", në bashkëpunim me Eliën. Më datë 14 Mars 2022, Artur publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=gzu7ck1vQrc Policia (Remix)]", në bashkëpunim me Elia, Dope Boyz, Nushi, Laioung. Më datë 6 Prill 2022, Enntz publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=rXDx11i_9FQ Karma]", në bashkëpunim me Artur. Produksioni audio u realizua nga Xhenty. Më datë 10 Prill 2022, Artur publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=JwVuVRWJAlo Paranoja]", në bashkëpunim me Jetnis. Më datë 2 Qershor 2022, Artur publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=Q-GEbTtWo3A O Shqipe]". Teksti i këngës u shkrua nga vetë [[Artur db|Artur]]. Produksioni audio u realizua nga Xhenty. == Të gjitha muzikat e këngëtarit == {| class="wikitable" |+Lista e të gjitha muzikave të publikuara nga Artisti në platformat zyrtare !Titulli !Muaji i publikimit |- |Artur - N’rruge [Prod: By Xhenty] |Mars 2021 |- |Artur - Milano [Prod: By Edlir Begolli] |Prill 2021 |- |Artur x Doni - Tek Plum [Prod: By Edlir Begolli] |Qershor 2021 |- |DONI ft. ARTUR - FIBONACCI (prod. Edlir Begolli) |Shtator 2021 |- |Artur ft. Stoner07 & Sisiró - Medellin [Prod: By Laioung] |Tetor 2021 |- |Artur - Policia (Feat. Elia) [Prod: By Xhenty] |Dhjetor 2021 |- |Artur Ft. Elia, Dope Boyz, Nushi, Laioung - Policia Remix [Prod: By Xhenty] |Mars 2022 |- |Artur - Paranoja (Feat. Jetnis) [Prod: By Xhenty] |Prill 2022 |- |Artur - O Shqipe 🇦🇱 [Prod: By Xhenty] |Qershor 2022 |} Këngëtarin Artur mund ta ndiqni në rrjetet e tij sociale për njoftimet e fundit rreth projekteve të tij si më poshtë : '''Burime të tjera për reperin''' : [https://www.facebook.com/profile.php?id=100063695756887 '''Facebook'''] '''| [https://www.instagram.com/artur__db/?hl=en Instagram] | [https://www.youtube.com/channel/UCGN6fEwGItMiz8W2j4WCX1A Youtube] | [https://open.spotify.com/artist/2ASVdvGJJCxG47Kg6YE1wE Spotify] | [https://music.apple.com/us/artist/artur/152783430 iTunes] | [https://www.deezer.com/en/album/276495422 Deezer]''' a4h829yauo0fj4xi3rd6a7o777zwc5l 2470404 2470403 2022-08-27T17:35:12Z Elton Heta 136145 wikitext text/x-wiki Artur është këngëtar. Më datë 7 Mars 2021, Artur publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=GL8WJTULRRE N'Rruge]". Teksti i këngës u shkrua nga Artur. Më datë 18 Prill 2021, Artur publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=NOaIlMz4pqg Milano]". Teksti i këngës u shkrua nga Artur, ndërsa orkestrimi u punua nga Edlir Begolli. Produksioni audio u realizua nga Edlir Begolli. Më datë 22 Shtator 2021, [[Doni Dondada|Doni]] publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=xpMU-GiW0no Fibbonaci]", në bashkëpunim me Artur. Muzika e këngës u punua nga Edlir Begolli, ndërsa teksti u shkrua nga [[Doni Dondada|Doni]] & Artur. Produksioni audio u realizua nga Edlir Begolli. Më datë 2 Dhjetor 2021, Artur publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=8opCbJC0jzE Policia]", në bashkëpunim me Eliën. Më datë 14 Mars 2022, Artur publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=gzu7ck1vQrc Policia (Remix)]", në bashkëpunim me Elia, Dope Boyz, Nushi, Laioung. Më datë 6 Prill 2022, Enntz publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=rXDx11i_9FQ Karma]", në bashkëpunim me Artur. Produksioni audio u realizua nga Xhenty. Më datë 10 Prill 2022, Artur publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=JwVuVRWJAlo Paranoja]", në bashkëpunim me Jetnis. Më datë 2 Qershor 2022, Artur publikon videoklipin "[https://www.youtube.com/watch?v=Q-GEbTtWo3A O Shqipe]". Teksti i këngës u shkrua nga vetë [[Artur db|Artur]]. Produksioni audio u realizua nga Xhenty. == Të gjitha muzikat e këngëtarit == {| class="wikitable" |+Lista e të gjitha muzikave të publikuara nga Artisti në platformat zyrtare !Titulli !Muaji i publikimit |- |Artur - N’rruge [Prod: By Xhenty] |Mars 2021 |- |Artur - Milano [Prod: By Edlir Begolli] |Prill 2021 |- |Artur x Doni - Tek Plum [Prod: By Edlir Begolli] |Qershor 2021 |- |DONI ft. ARTUR - FIBONACCI (prod. Edlir Begolli) |Shtator 2021 |- |Artur ft. Stoner07 & Sisiró - Medellin [Prod: By Laioung] |Tetor 2021 |- |Artur - Policia (Feat. Elia) [Prod: By Xhenty] |Dhjetor 2021 |- |Artur Ft. Elia, Dope Boyz, Nushi, Laioung - Policia Remix [Prod: By Xhenty] |Mars 2022 |- |Artur - Paranoja (Feat. Jetnis) [Prod: By Xhenty] |Prill 2022 |- |Artur - O Shqipe 🇦🇱 [Prod: By Xhenty] |Qershor 2022 |} Këngëtarin Artur mund ta ndiqni në rrjetet e tij sociale për njoftimet e fundit rreth projekteve të tij si më poshtë : '''Burime të tjera për reperin''' : [https://www.facebook.com/profile.php?id=100063695756887 '''Facebook'''] '''| [https://www.instagram.com/artur__db/?hl=en Instagram] | [https://www.youtube.com/channel/UCGN6fEwGItMiz8W2j4WCX1A Youtube] | [https://open.spotify.com/artist/2ASVdvGJJCxG47Kg6YE1wE Spotify] | [https://music.apple.com/us/artist/artur/152783430 iTunes] | [https://www.deezer.com/en/album/276495422 Deezer]''' [[Kategoria:Reper]] [[Kategoria:Kengetar]] [[Kategoria:Kengetaret Shqiptare]] [[Kategoria:Artistë Shqiptarë]] [[Kategoria:Artist]] loru6m4axyqdq544yd1puu4vj2kot6u 0 317897 2470422 2466976 2022-08-27T20:32:01Z InternetArchiveBot 115207 Adding 2 books for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki '''Qeveria botërore''' është koncepti i një autoriteti të vetëm politik për të gjithë njerëzimin, me juridiksion mbi të gjithë tokën. Qeveria botërore është konceptuar në forma të ndryshme, të cilat pasqyrojnë grupin e saj të gjerë të përkrahësve dhe kundërshtarëve.{{sfn|Lu|2021}} Një qeveri botërore, me degë ekzekutive, legjislative dhe gjyqësore që ushtrojnë autoritetin kushtetues, nuk ka ekzistuar kurrë. Krijimi i [[Organizata e Kombeve të Bashkuara|Kombeve të Bashkuara]] (OKB) në mesin e shekullit të 20-të mbetet përafrimi më i afërt me një qeveri botërore, pasi është deri tani institucioni më i madh dhe më i fuqishëm ndërkombëtar.{{sfn|Rawls|1999|p=36}} Megjithatë, OKB-ja është kryesisht e kufizuar në një rol këshillues, me qëllimin e deklaruar për të nxitur bashkëpunimin ndërmjet qeverive ekzistuese kombëtare, në vend që të ushtrojë autoritet mbi to. Megjithatë, organizata ende shihet zakonisht si një model ose një hap paraprak drejt një qeverie globale.{{sfn|Falk|1995|p=207}} Koncepti i qeverisjes universale ka ekzistuar që nga lashtësia dhe është diskutuar nga mbretërit e lashtë, filozofët [[Iluminizmi|iluministë]], udhëheqësit fetarë dhe humanistët laikë.{{sfn|Lu|2021}} Disa prej tyre e kanë diskutuar atë si një rezultat të natyrshëm dhe të pashmangshëm të evolucionit shoqëror njerëzor dhe interesimi për të ka përkuar me tendencat e [[globalizimi]]t.{{sfn|Archibugi|2008|}} Kundërshtarët e qeverisë botërore e shohin atë si një mjet për totalitarizmin e dhunshëm, ose në rastin e [[Fundamentalizmi i krishterë|krishterimit fondamentalist]], shqetësimi është për shfaqjen e [[Antikrishti]]t në [[Eskatologjia|kohën e fundit]]. Qeveria botërore paraqitet shpesh në [[Qeveria botërore në trillime|trillime]], veçanërisht në zhanrin e [[Fantashkenca|fantashkencës]]; shembuj të mirënjohur përfshijnë "Shteti Botëror" në ''[[Brave New World]]'' të [[Aldous Huxley]], "Diktaturën e Ajrit" në ''[[The Shape of Things to Come]]'' të [[H. G. Wells]], Kombet e Bashkuara në ''[[The Expanse (seri romane)|The Expanse]]'' të [[James S. A Corey]] dhe Toka e Bashkuar në [[Star Trek]]. ==Përkufizimi== [[Alexander Wendt|Wendt]] e përkufizon një shtet si një "organizatë që zotëron një monopol mbi përdorimin legjitim të dhunës së organizuar brenda një shoqërie."<ref name="Wendt 491–542">{{Cite journal|last=Wendt|first=Alexander|date=dhjetor 2003|title=Why a World State is Inevitable|journal=European Journal of International Relations|language=en|volume=9|issue=4|pages=491–542|doi=10.1177/135406610394001|s2cid=18670783|issn=1354-0661}}</ref> Sipas Wendt, një shtet botëror duhet të përmbushë kërkesat e mëposhtme: #[[Monopoli mbi dhunën|Monopoli mbi dhunën e organizuar]] - shtetet kanë përdorim ekskluziv të forcës legjitime brenda territorit të tyre. #[[Legjitimiteti (politikë)|Legjitimiteti]] - perceptohet si e drejtë nga popullsia e tyre, dhe ndoshta nga komuniteti global. #[[Sovraniteti]] - zotërimi i pushtetit dhe legjitimitet të përbashkët. #[[Veprimi i korporatës]] - një koleksion individësh që veprojnë së bashku në mënyrë sistematike.<ref name="Wendt 491–542"/> Një qeveri botërore nuk do të kërkonte një ushtri të kontrolluar nga qendra ose një organ qendror vendimmarrës, për sa kohë që plotësohen të katër kushtet.<ref name="Wendt 491–542"/> Për të zhvilluar një shtet botëror, duhet të ndodhin tre ndryshime në sistemin botëror: #Komuniteti universal i sigurisë - një sistem paqësor i zgjidhjes së detyrueshme të mosmarrëveshjeve pa kërcënim të dhunës ndërshtetërore. #[[Siguria kolektive]] universale - përgjigje e bashkuar ndaj krimeve dhe kërcënimeve. #Autoriteti mbikombëtar - merren vendime detyruese që vlejnë për secilin shtet. Zhvillimi i një qeverie botërore konceptohet si një proces përmes pesë fazave: #Sistemi i shteteve; #Shoqëria e shteteve; #Shoqëria botërore; #Siguria kolektive; #Shteti botëror.<ref name="Wendt 491–542"/> Wendt argumenton se një luftë midis individëve sovranë rezulton në formimin e një identiteti kolektiv dhe përfundimisht një shtet. Të njëjtat forca janë të pranishme brenda sistemit ndërkombëtar dhe mundësisht, dhe potencialisht në mënyrë të pashmangshme të çojnë në zhvillimin e një shteti botëror përmes këtij procesi pesë-fazor. Kur do të shfaqej shteti botëror, shprehja tradicionale e shteteve do të bëhej shprehje e lokalizuar e shtetit botëror. Ky proces ndodh brenda gjendjes së paracaktuar të anarkisë të pranishme në sistemin botëror. [[Immanuel Kant]] e konceptoi shtetin si individë sovranë të formuar nga konflikti.<ref name="Wendt 491–542"/> Një pjesë e kundërshtimeve tradicionale filozofike ndaj një shteti botëror (Kant, Hegel)<ref name="Wendt 491–542"/> kapërcehen nga inovacionet moderne teknologjike. Wendt argumenton se metodat e reja të komunikimit dhe koordinimit mund t'i kapërcejnë këto sfida. ==Shembuj të integrimit rajonal të shteteve== Ka një sërë organizatash rajonale që, megjithëse nuk janë sindikata mbikombëtare, kanë miratuar ose synojnë të miratojnë politika që mund të çojnë në një lloj të ngjashëm integrimi në disa aspekte. [[Bashkimi Evropian]] në përgjithësi njihet si më i integruari ndër to.<ref name="Bauböck-2007">{{cite journal|last=Bauböck|first=Rainer|date=2007|title=Why European Citizenship? Normative Approaches to Supranational Union|journal=[[Theoretical Inquiries in Law]]|volume=8|issue=2, Article 5|publisher=[[Berkeley Electronic Press]]|language=en|issn=1565-3404|url=http://www.bepress.com/til/default/vol8/iss2/art5|doi=10.2202/1565-3404.1157|access-date=2009-08-01|quote=A normative theory of supranational citizenship will necessarily be informed by the EU as the only present case and will be addressed to the EU in most of its prescriptions|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20100127190025/http://www.bepress.com/til/default/vol8/iss2/art5/|archive-date=2010-01-27|hdl=1814/7314|s2cid=32911981|hdl-access=free}}</ref> * [[Bashkimi Afrikan]] (AU) * [[Lidhja Arabe]] * [[Shoqata e Kombeve të Azisë Juglindore]] (ASEAN) * [[Komuniteti i Karaibeve]] (CARICOM) * [[Sistemi i Integrimit të Amerikës Qendrore]] (SICA) * [[Bashkësia e Shteteve të Pavarura]] (CIS) * [[Komonuelthi i Kombeve]] * [[Këshilli i Bashkëpunimit të Gjirit]] (CCASG) * [[Komuniteti i Afrikës Lindore]] (EAC) * [[Bashkimi Ekonomik Euraziatik]] (EAEU) * [[Bashkimi Evropian]] (EU) * [[NATO|Organizata e Traktatit të Atlantikut Verior]] (NATO) * [[Organizata e Shteteve Amerikane]] (OAS) * [[Shoqata e Azisë Jugore për Bashkëpunim Rajonal]] (SAARC) * [[Organizata e Shteteve Turkike|Këshilli Turkik]] (TurkKon) * [[Unioni i Kombeve të Amerikës Jugore]] (UNASUR) * [[Bashkimi Rusi Bellorusi]] Organizata të tjera që kanë diskutuar gjithashtu një integrim më të madh përfshijnë: * [[Lidhja Arabe]] në një "[[Bashkimi Arab|Bashkim Arab]]" * [[Komuniteti i Karaibeve]] (CARICOM) në një "Federatë Karaibe" * [[North American Free Trade Agreement]] (NAFTA) në një "[[Bashkimi i Amerikës së Veriut]]" * [[Forumi i Ishujve të Paqësorit]] në një "[[Bashkimi Paqësor|Bashkim Paqësor]]" ==Shënime== {{reflist|2}} ==Referime== {{refbegin}} *{{cite book |last=Archibugi |first=Daniele |date=2008 |title=The Global Commonwealth of Citizens: Toward Cosmopolitan Democracy |publisher=Princeton University Press |location=Princeton |language=en}} *{{cite book |last1=Clark |first1=Grenville |last2=Sohn |first2=Louis B. |date=1962 |orig-date=Copyright 1958 |title=World Peace Through World Law |url=https://archive.org/details/worldpeacethroug00clar |location=Cambridge, MA |publisher=Harvard University Press |language=en}} *{{cite book |last=Deudney |first=Daniel H. |date=2007 |title=Bounding Power: Republican Security Theory from the Polis to the Global Village |url=https://books.google.com/books?id=NalIdFN65e8C |publisher=Princeton University Press |isbn=978-1-4008-3727-4 |language=en}} *{{cite book |last=Falk |first=Richard A. |date=1995 |title=On Humane Governance: Toward a New Global Politics |url=https://archive.org/details/onhumanegovernan00falk |location=University Park, PA |publisher=Pennsylvania State University Press |language=en}} *{{cite encyclopedia |last=Lu |first=Catherine |date=2021 |title=World Government |url=https://plato.stanford.edu/archives/spr2021/entries/world-government/ |encyclopedia=The Stanford Encyclopedia of Philosophy |editor-last=Zalta |editor-first=Edward N. |edition=Spring 2021 |publisher=Metaphysics Research Lab, Stanford University |language=en |access-date=2021-11-24}} *{{cite book |last=Rawls |first=John |date=1999 |title=The Law of Peoples |location=Cambridge, MA |publisher=Harvard University Press |language=en}} *{{cite book |last=Wight |first=Martin |date=1991 |title=The Three Traditions of International Theory |location=Leicester, UK |publisher=Leicester University Press |language=en}} *{{cite web |last=Yglesias |first=Matthew |date=2013-05-15 |title=Why the Star Trek Franchise Is Great—and Meant for TV |url=https://slate.com/culture/2013/05/star-trek-movies-and-tv-series-which-are-the-best-why.html |access-date=2021-01-22 |website=Slate Magazine |language=en}} {{refend}} [[Kategoria:Qeveria botërore| ]] [[Kategoria:Globalizmi]] [[Kategoria:Politika globale]] d9ueeu360u3ntgmweuz47jsraqmdy21 0 318037 2470448 2467641 2022-08-27T22:27:57Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Mark_and_Scott_Kelly_at_the_Johnson_Space_Center,_Houston_Texas.jpg|lidhja=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Mark_and_Scott_Kelly_at_the_Johnson_Space_Center%2C_Houston_Texas.jpg/220px-Mark_and_Scott_Kelly_at_the_Johnson_Space_Center%2C_Houston_Texas.jpg|alt=|parapamje| Binjakët identikë Mark dhe Scott Kelly, të dy ish-astronautë të [[Administrata Kombëtare Aeronautike Hapësinore Amerikane|NASA]] -s]] '''Binjakët''' janë dy pasardhës të ardhur nga e njëjta [[Shtatzania|shtatzëni]]. <ref name="MedicineNet">[https://www.medterms.com/script/main/art.asp?articlekey=11428 MedicineNet > Definition of Twin] Last Editorial Review: 19 June 2000</ref> Binjakët mund të jenë ''monozigotikë'' ('identikë'), që do të thotë se ato zhvillohen nga një [[Zigota|zigotë]], e cila ndahet dhe formon dy embrione, ose ''dizigotike'' ('jo identike' ose 'vëllazërore'), që do të thotë se çdo binjak zhvillohet nga një vezë e veçantë dhe çdo vezë fekondohet nga qeliza e saj e spermës. <ref>Michael R. Cummings, ''5-7 Twin Studies and Complex Traits'' in "Human Heredity Principles and issues" p. 104.</ref> Meqenëse binjakët identikë zhvillohen nga një zigot, ata do të ndajnë të njëjtin seks, ndërsa binjakët vëllazërorë mund ose jo. Në raste të rralla, binjakët mund të kenë të njëjtën nënë dhe baballarë të ndryshëm ( superfekundacioni heteropaternal ). Në të kundërt, një [[Fetusi|fetus]] që zhvillohet i vetëm në barkun e [[Mitra (anatomi)|nënës]] (rasti shumë më i zakonshëm, te njerëzit) quhet ''singleton'' dhe termi i përgjithshëm për një pasardhës të një lindjeje të shumëfishtë është një ''lindje e shumëfishtë''. <ref>{{Cite web|title=Twins, Triplets, Multiple Births: MedlinePlus|url=https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/twinstripletsmultiplebirths.html|access-date=2016-06-16|publisher=Nlm.nih.gov}}</ref> Ngjashmëri të palidhura, ngjashmëria e të cilëve është paralele me atë të binjakëve, quhen doppelgängers . <ref>Orwant, Jon. "Heterogeneous learning in the Doppelgänger user modeling system." User Modeling and User-Adapted Interaction 4.2 (1994): 107-130.</ref> == Statistikat == Shkalla e lindjeve të njerëzve binjakë në Shtetet e Bashkuara u rrit 76% nga viti 1980 deri në vitin 2009, nga 9.4 në 16.7 grupe binjake (18.8 në 33.3 binjakë) për 1000 lindje. <ref>Martin, Joyce A.; Hamilton, Brady E.; Osterman, Michelle J.K. "Three Decades of Twin Births in the United States, 1980–2009", National Center for Health Statistics Data Brief, No. 80, January 2012</ref> Populli Joruba ka shkallën më të lartë të binjakëzimit në botë, me 45–50 grupe binjake (90–100 binjakë) për 1000 lindje të gjalla, <ref>{{Cite web|last=Zach|first=Terence|last2=Arun K Pramanik|last3=Susannah P Ford|date=2007-10-02|title=Multiple Births|url=https://www.emedicine.com/PED/topic2599.htm|url-access=registration|access-date=2008-09-29|website=[[WebMD]]}}</ref> <ref>{{Cite news|date=2007-11-12|title=Genetics or yams in the Land of Twins?|work=Independent Online|url=https://www.iol.co.za/news/africa/genetics-or-yams-in-the-land-of-twins-378435|access-date=2008-09-29}}</ref> <ref>{{Cite news|date=2001-06-07|title=The Land of Twins|publisher=[[BBC World Service]]|url=https://www.bbc.co.uk/worldservice/people/highlights/010607_twins.shtml|access-date=2008-09-29}}</ref> ndoshta për shkak të konsumit të lartë të një lloji të caktuar të ëmbëlsirave . që përmban një fitoestrogjen natyral i cili mund të stimulojë vezoret të lëshojnë një vezë nga secila anë. <ref>{{Cite book|last=O. Bomsel-Helmreich|title=Multiple Pregnancy: Epidemiology, Gestation & Perinatal Outcome|last2=W. Al Mufti|publisher=Taylor and Francis|year=1995|isbn=978-1-85070-666-3|editor-last=Louis G. Keith|page=34|chapter=The mechanism of monozygosity and double ovulation|editor-last2=Emile Papierik|editor-last3=Donald M. Keith|editor-last4=Barbara Luke}}</ref> <ref>{{Cite web|year=1999|title=What's in a yam? Clues to fertility, a student discovers|url=https://medicine.yale.edu/news/yale-medicine-magazine/article/whats-in-a-yam-clues-to-fertility-a/|access-date=2022-04-07|website=Yale Medicine Magazine}}</ref> Në [[Afrika qendrore|Afrikën Qendrore]], ka 18–30 grupe binjake (ose 36–60 binjakë) për 1000 lindje të gjalla. <ref name="Smits">{{Cite journal|last=Smits|first=Jeroen|last2=Christiaan Monden|author-link2=Christiaan Monden|year=2011|editor-last=Newell|editor-first=Marie-Louise|title=Twinning across the Developing World|journal=PLOS ONE|volume=6|issue=9|pages=e25239|bibcode=2011PLoSO...625239S|doi=10.1371/journal.pone.0025239|pmc=3182188|pmid=21980404|doi-access=free}}</ref> Në [[Amerika Veriore|Amerikën e Veriut]], [[Azia Jugore|Azinë Jugore]] (Indi, Pakistan, Bangladesh, Nepal) dhe [[Azia Juglindore|Azinë Juglindore]], janë gjetur normat më të ulëta; vetëm 6 deri në 9 grupe binjake për 1000 lindje të gjalla. Amerika e Veriut dhe Evropa kanë norma të ndërmjetme prej 9 deri në 16 grupe binjake për 1000 lindje të gjalla. <ref name="Smits" /> Shtatzënitë e shumëfishta kanë shumë më pak gjasa të kalojnë në afat të plotë sesa lindjet beqare, me shtatzënitë binjake që zgjasin mesatarisht 37 javë, tre javë më pak se shtatzënia e plotë. <ref>{{Cite journal|last=Elliott|first=JP|date=December 2008|title=Preterm labor in twins and high-order multiples|journal=Clinics in Perinatology|volume=34|issue=4|pages=599–609|doi=10.1016/j.clp.2007.10.004|pmid=18063108|quote=Unlike singleton gestation where identification of patients at risk for PTL is often difficult, every multiple gestation is at risk for PTL, so all patients can be managed as being at risk.}}</ref> Gratë që kanë një histori familjare të binjakëve vëllazërorë kanë një shans më të lartë për të prodhuar vetë binjakë vëllazërorë, pasi ekziston një tendencë e lidhur gjenetikisht për hiperovulacion . Nuk ka asnjë lidhje gjenetike të njohur për binjakëzimin identik. <ref name="twinheredity">{{Cite web|title=Probability of having twins hereditary?|url=https://goaskalice.columbia.edu/answered-questions/probability-having-twins-hereditary|access-date=2022-04-07|website=Go Ask Alice!|publisher=Columbia University}}</ref> Faktorë të tjerë që rrisin shanset për të pasur binjakë vëllazërorë përfshijnë moshën e nënës, ilaçet e fertilitetit dhe trajtime të tjera të fertilitetit, ushqimin dhe lindjet e mëparshme. <ref>{{Cite web|last=Fitch|first=Karen|date=26 January 2005|title=My father is an identical twin and my husband's grandfather is a fraternal twin. Does this increase our changes of having twins, or is the genetic trait only on the mother's side and only for fraternal twins?|url=https://www.thetech.org/ask-a-geneticist/ask86|access-date=2022-04-07|website=Ask a Geneticist|publisher=The Tech Interactive}}</ref> Disa gra i drejtohen qëllimisht ilaçeve të fertilitetit për të ngjizur binjakë. <ref>{{Cite news|date=14 February 2006|title=China: Drug bid to beat child ban|work=China Daily|agency=Associated Press|url=https://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2006-02/14/content_520025.htm|access-date=11 November 2008}}</ref>  == Llojet dhe zigoziteti == Shumica dërrmuese e binjakëve janë ose dizigotikë (vëllazërorë) ose monozigotikë (identikë). Variantet më pak të zakonshme diskutohen më tej në artikull. Binjakët vëllazërorë mund të jenë ndonjë nga këto: * Binjakët femër-femër: Ndonjëherë quhen binjakë sororal (25%). * Binjakë mashkull-mashkull: Ndonjëherë quhen binjakë vëllazërorë (25%). * Binjakët femër-mashkull: Ky është çiftimi më i zakonshëm (50%), thjesht për shkak të tij që përfshin binjakët "femër-mashkull" (25%) dhe "mashkull-femër" (25%). Në mesin e lindjeve jo binjake, meshkujt beqarë janë pak (rreth pesë për qind) më të zakonshëm se femrat beqare. Tarifat për beqarët ndryshojnë pak sipas vendit. Për shembull, raporti gjinor i lindjeve në SHBA është 1,05 meshkuj/femra, <ref>{{Cite web|date=2008-09-04|title=United States: People|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/|access-date=2008-10-02|website=[[The World Factbook]]|publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> ndërsa është 1,07 meshkuj/femra në Itali. <ref>{{Cite web|date=2008-09-04|title=Italy: People|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/italy/|access-date=2008-10-02|website=[[The World Factbook]]|publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> Megjithatë, meshkujt janë gjithashtu më të ndjeshëm se femrat për të vdekur ''në mitër'', dhe meqenëse shkalla e vdekjes ''në mitër'' është më e lartë për binjakët, kjo çon në faktin se binjakët femra janë më të zakonshme se binjakët meshkuj. <ref name="WSTR">{{Cite web|date=October 2015|title=Are there more male twins or female twins?|url=https://wstwinregistry.org/2015/10/01/are-there-more-male-twins-or-female-twins/|access-date=24 July 2018|publisher=Washington State Twin Registry}}</ref> === Binjake dyzigotikë (jo identikë). === [[Skeda:Red-haired_Siblings.jpg|lidhja=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Red-haired_Siblings.jpg/220px-Red-haired_Siblings.jpg|djathtas|parapamje| Binjakë të rritur dyzigotikë]] '''Binjakët dizigotikë''' të njohur edhe si " '''binjakë''' jo identikë", "binjakë të ndryshëm", "binjakë biovularë" dhe, joformalisht në rastin e femrave, "binjakë sooral") zakonisht ndodhin kur dy vezë të fekonduara janë implantuar në murin e mitrës në të njëjtën kohë. Kur dy vezë fekondohen në mënyrë të pavarur nga dy qeliza të ndryshme të spermës, lindin binjakë dyzigotikë. Dy vezët, ose ''vezët'', formojnë dy [[zigota]], prandaj termat ''dizigotike'' dhe ''biovulare'' . Binjakët jo identikë janë, në thelb, dy vëllezër e motra të zakonshëm që zhvillohen në mitër së bashku dhe që lindin në të njëjtën kohë, pasi ato lindin nga dy vezë të ndara të fekonduara nga dy spermatozoide të veçanta, ashtu si vëllezërit e motrat e zakonshme. Ky është lloji më i zakonshëm i binjakëve. <ref name="multi">{{Cite web|date=2013-07-16|title=Identical and Fraternal Twins – Determining Zygosity in Twins|url=https://multiples.about.com/cs/funfacts/a/twinzygosity.htm|access-date=2013-09-16|publisher=Multiples.about.com}}</ref> Binjakët dizigotikë, si çdo vëlla e motër tjetër, praktikisht gjithmonë do të kenë sekuenca të ndryshme në secilin kromozom, për shkak të kryqëzimit kromozomik gjatë [[Mejoza|mejozës]] . Binjakët dizigotikë ndajnë vetëm 50 për qind të gjeneve të njëri-tjetrit, të cilat ngjajnë me vëllezërit e motrat që janë ngjizur dhe lindur në periudha të ndryshme. Ashtu si çdo vëlla e mot tjetër, binjakët dizigotikë mund të duken të ngjashëm, veçanërisht pasi janë në të njëjtën moshë. Sidoqoftë, binjakët dizigotikë mund të duken gjithashtu shumë të ndryshëm nga njëri-tjetri (për shembull, të jenë të sekseve të kundërta). Studimet tregojnë se ekziston një prirje gjenetike për binjakëzimin dizigotik. Megjithatë, është vetëm nëna ajo që ndikon në shanset për të pasur binjakë të tillë; nuk ka asnjë mekanizëm të njohur që një baba të shkaktojë lëshimin e më shumë se një veze . Binjakëzimi dizigotik varion nga gjashtë për mijë lindje në Japoni (i ngjashëm me shkallën e binjakëve monozigotikë) në 14 e më shumë për mijë në disa vende afrikane. <ref>{{Cite book|last=R. Derom|title=Multiple Pregnancy: Epidemiology, Gestation & Perinatal Outcome|last2=J. Orlebeke|last3=A. Eriksson|last4=M. Thiery|publisher=Taylor and Francis|year=1995|isbn=978-1-85070-666-3|editor-last=Louis G. Keith|page=145|chapter=The epidemiology of multiple births in Europe}}</ref> Binjakët dizigotikë janë gjithashtu më të zakonshëm për nënat më të vjetra, me normat e binjakëzimit dyfishuar tek nënat mbi moshën 35 vjeç. <ref name="Bortolus">{{Cite journal|last=Bortolus|first=Renata|last2=Fabio Parazzini|last3=Liliane Chatenoud|last4=Guido Benzi|last5=Massimiliano Maria Bianchi|last6=Alberto Marini|year=1999|title=The epidemiology of multiple births|journal=Human Reproduction Update|volume=5|issue=2|pages=179–187|doi=10.1093/humupd/5.2.179|issn=1355-4786|pmid=10336022|doi-access=free}}</ref> Me ardhjen e teknologjive dhe teknikave për të ndihmuar gratë të mbeten shtatzënë, shkalla e vëllezërve është rritur ndjeshëm. === Binjakë monozigotikë (identikë). === '''Binjakët''' '''monozigotikë''' ose '''identikë''' ndodhin kur një vezë e vetme fekondohet për të formuar një [[Zigota|zigotë]] (pra, "monozigotike") e cila më pas ndahet në dy embrione të veçanta. Shanset për të pasur binjakë identikë janë relativisht të rralla - rreth 3 ose 4 në çdo 1000 lindje. <ref>{{Cite web|date=2020-12-14|title=What Are the Chances of Having Twins and Can You Increase Them?|url=https://www.healthline.com/health/pregnancy/chances-of-having-twins|access-date=2021-03-22|website=Healthline|language=en}}</ref> ==== Mekanizmi ==== Lidhur me binjakëzimin monozigotik spontan ose ''natyror'', një teori e kohëve të fundit propozon që binjakët monozigotikë formohen ndoshta kur një blastocist përmban dy masa të brendshme qelizore (ICM), secila prej të cilave do të çojë në një fetus të veçantë, në vend që embrioni të ndahet gjatë çelës nga zona . pellucida (veshja mbrojtëse xhelatinoze rreth blastocistit). <ref>{{Cite news|date=2007-07-02|title=Study: Time-lapse recordings reveal why IVF embryos are more likely to develop into twins|work=[[EurekAlert!]]|url=https://www.eurekalert.org/pub_releases/2007-07/esfh-trr070107.php|access-date=2019-08-05}}</ref> Binjakët monozigotikë mund të krijohen gjithashtu artificialisht nga ndarja e embrionit. Mund të përdoret si një zgjerim i fertilizimit in vitro (IVF) për të rritur numrin e embrioneve të disponueshme për transferimin e embrionit . <ref>{{Cite journal|vauthors=Illmensee K, Levanduski M, Vidali A, Husami N, Goudas VT|date=February 2009|title=Human embryo twinning with applications in reproductive medicine|journal=Fertil. Steril.|volume=93|issue=2|pages=423–7|doi=10.1016/j.fertnstert.2008.12.098|pmid=19217091}}</ref> ==== Incidenca ==== Binjakëzimi monozigotik ndodh në lindje me një normë prej rreth 3 në çdo 1000 lindje në mbarë botën (rreth 0.3% e popullsisë së botës). <ref name="wonderquest">{{Cite web|last=April Holladay|date=2001-05-09|title=What triggers twinning?|url=https://www.wonderquest.com/TwinsTrigger.htm|access-date=2007-03-22|publisher=WonderQuest}}</ref> Mundësia e një fekondimi të vetëm që rezulton në binjakë monozigotikë shpërndahet në mënyrë uniforme në të gjitha popullatat në mbarë botën. <ref name="Bortolus">{{Cite journal|last=Bortolus|first=Renata|last2=Fabio Parazzini|last3=Liliane Chatenoud|last4=Guido Benzi|last5=Massimiliano Maria Bianchi|last6=Alberto Marini|year=1999|title=The epidemiology of multiple births|journal=Human Reproduction Update|volume=5|issue=2|pages=179–187|doi=10.1093/humupd/5.2.179|issn=1355-4786|pmid=10336022|doi-access=free}}</ref> Kjo është në kontrast të dukshëm me binjakëzimin dizigotik, i cili varion nga rreth gjashtë për mijë lindje në Japoni (pothuajse e ngjashme me shkallën e binjakëve identikë, që është rreth 4-5) në 15 e më shumë për mijë në disa pjesë të Indisë <ref>{{Cite journal|last=Oleszczuk|first=Jaroslaw J.|last2=Donald M. Keith|last3=Louis G. Keith|last4=William F. Rayburn|date=November 1999|title=Projections of population-based twinning rates through the year 2100|url=https://www.reproductivemedicine.com/toc/auto_abstract.php?id=13594|journal=The Journal of Reproductive Medicine|volume=44|issue=11|pages=913–921|pmid=10589400|access-date=2008-10-02}}</ref> dhe deri në mbi 20 në disa vende të Afrikës Qendrore. <ref name="Smits">{{Cite journal|last=Smits|first=Jeroen|last2=Christiaan Monden|author-link2=Christiaan Monden|year=2011|editor-last=Newell|editor-first=Marie-Louise|title=Twinning across the Developing World|journal=PLOS ONE|volume=6|issue=9|pages=e25239|bibcode=2011PLoSO...625239S|doi=10.1371/journal.pone.0025239|pmc=3182188|pmid=21980404|doi-access=free}}</ref> Shkaku i saktë për ndarjen e një zigoti ose embrioni është i panjohur. Teknikat IVF kanë më shumë gjasa të krijojnë binjakë dizigotikë. Për lindjet me IVF, ka gati 21 çifte binjake për çdo 1000. <ref>{{Cite press release|title=Time-lapse recordings reveal why IVF embryos are more likely to develop into twins. Researchers believe the laboratory culture could be the cause|publisher=[[European Society of Human Reproduction and Embryology]]|url=https://www.eshre.com/emc.asp?pageId=939|access-date=2008-09-30}}</ref> == Shih edhe == * [[Lindja (biologji)|Lindja]] * [[Fëmija]] * [[Foshnja]] * [[Fëmijëria]] * [[Shtatzania]] * [[Lindja e fëmijës]]  == Literatura == *Bacon, Kate. ''Twins in Society: Parents, Bodies, Space, and Talk'' (Palgrave Macmillan; 2010) 221 pages; explores the experience of child twins, adult twins, and parents of twins, with a focus on Britain. * {{Cite journal |first1=Aggie |last1=Nieuwint |last2=Van Zalen-Sprock |first2=Rieteke |last3=Hummel |first3=Pieter |last4=Pals |first4=Gerard |last5=Van Vugt |first5=John |last6=Van Der Harten |first6=Hans |last7=Heins |first7=Yvonne |last8=Madan |first8=Kamlesh |display-authors=5 |title='Identical' twins with discordant karyotypes |journal=Prenatal Diagnosis |volume=19 |issue=1 |year=1999 |pages=72–6 |pmid=10073913 |doi=10.1002/(SICI)1097-0223(199901)19:1<72::AID-PD465>3.0.CO;2-V |s2cid=19112883 |lang=en}} * {{Cite journal|vauthors=Wenk RE, Houtz T, Brooks M, Chiafari FA | title=How frequent is heteropaternal superfecundation? |journal=Acta Geneticae Medicae et Gemellologiae | year=1992 | volume=41 | issue=1 | pages=43–7 | pmid=1488855| doi=10.1017/S000156600000249X |lang=en}} * {{Cite journal |first1=Eloy |last1=Girela |last2=Lorente |first2=Jose A. |last3=Alvarez |first3=J. Carlos |last4=Rodrigo |first4=Maria D. |last5=Lorente |first5=Miguel |last6=Villanueva |first6=Enrique |display-authors=5 |journal=Fertility and Sterility |title=Indisputable double paternity in dizygous twins |year=1997 |volume=67 |issue=6 |pages=1159–61 |pmid=9176461 |doi=10.1016/S0015-0282(97)81456-2|citeseerx=10.1.1.378.4082 |lang=en}} * {{Cite journal|vauthors=Shinwell ES, Reichman B, Lerner-Geva L, Boyko V, Blickstein I |title="Masculinizing" effect on respiratory morbidity in girls from unlike-sex preterm twins: a possible transchorionic paracrine effect |journal=Pediatrics |volume=120 |issue=3 |pages=e447–53 |date=September 2007 |pmid=17766488 |doi=10.1542/peds.2006-3574 |s2cid=20498737 |url=https://pediatrics.aappublications.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=17766488 |access-date=2008-10-06 |lang=en}} * {{Cite journal|vauthors=Lummaa V, Pettay JE, Russell AF |title=Male twins reduce fitness of female co-twins in humans |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=104 |issue=26 |pages=10915–20 |date=June 2007 |pmid=17576931 |pmc=1904168 |doi=10.1073/pnas.0605875104 |bibcode=2007PNAS..10410915L |doi-access=free |lang=en}} * {{Cite book|first=Elyse |last=Schein |author2=Paula Bernstein |title=Identical Strangers: A Memoir of Twins Separated and Reunited |url=https://archive.org/details/identicalstrange0000sche |publisher=Random House |location=New York |year=2007 |isbn=978-1-4000-6496-0 |oclc=123390922}} * {{Cite journal|last=Helle |first=Samuli |author2=Virpi Lummaa |author3=Jukka Jokela |year=2004 |title=Selection for Increased Brood Size in Historical Human Populations |journal=Evolution |volume=58 |pages=430–436 |doi=10.1111/j.0014-3820.2004.tb01658.x |url=https://www.huli.group.shef.ac.uk/helleevolution2004.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20081002173043/https://www.huli.group.shef.ac.uk/helleevolution2004.pdf |url-status=dead |archive-date=2008-10-02 |access-date=2008-10-02 |pmid=15068359 |issue=2|s2cid=9460009 }} * {{cite web|year=2008 |title=TWINS Guide to the First Year |work=TWINS Magazine |location=[[Fort Collins, Colorado]] |url=https://www.twinsmagazine.com/media/images/Guide2008.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20081030064734/https://www.twinsmagazine.com/media/images/Guide2008.pdf |url-status=dead |archive-date=2008-10-30 |access-date=2008-10-06}} * {{cite web|url=https://www3.telus.net/tyee/multiples/index.html |archive-url=https://arquivo.pt/wayback/20091015164305/https://www3.telus.net/tyee/multiples/index.html |url-status=dead |archive-date=2009-10-15 |title=Facts About Multiples: An Encyclopedia of Multiple Birth Records |access-date=2008-10-18 |first=Jennifer |last=Samson}} * {{cite web|url=https://theblackandwhiteblog.com/twin-zygosity-test-for-dichorionic-diamniotic-di-di-twins-zygosity-reveal/ |title=Twin Zygosity Test for Dichorionic Diamniotic (Di/Di) Twins! Zygosity Reveal |access-date=2018-03-30 |first=Ally |last=Taylor}} * Am J Med Genet C Semin Med Genet. 2009 May 15;151C(2):136-41. Not really identical: epigenetic differences in monozygotic twins and implications for twin studies in psychiatry. Haque FN, Gottesman II, Wong AH. *Twin brothers promoted as Majors General together. [https://www.dailymirror.lk/155256/Twin-brothers-promoted-as-Majors-General-together Seneviratne brothers], who are twins and joined the Army on a same day, were promoted to the rank of Major General, again on the same day. == Referimet == [[Kategoria:Zoologji]] fncq8px8baxnswgy9tsycenfye8c3ui 2470471 2470448 2022-08-28T01:03:48Z InternetArchiveBot 115207 Lidhje të jashtme të shpëtuara: 1 Lidhje të jashtme të etiketuara si të vdekura: 0) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki [[Skeda:Mark_and_Scott_Kelly_at_the_Johnson_Space_Center,_Houston_Texas.jpg|lidhja=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Mark_and_Scott_Kelly_at_the_Johnson_Space_Center%2C_Houston_Texas.jpg/220px-Mark_and_Scott_Kelly_at_the_Johnson_Space_Center%2C_Houston_Texas.jpg|alt=|parapamje| Binjakët identikë Mark dhe Scott Kelly, të dy ish-astronautë të [[Administrata Kombëtare Aeronautike Hapësinore Amerikane|NASA]] -s]] '''Binjakët''' janë dy pasardhës të ardhur nga e njëjta [[Shtatzania|shtatzëni]]. <ref name="MedicineNet">[https://www.medterms.com/script/main/art.asp?articlekey=11428 MedicineNet > Definition of Twin] Last Editorial Review: 19 June 2000</ref> Binjakët mund të jenë ''monozigotikë'' ('identikë'), që do të thotë se ato zhvillohen nga një [[Zigota|zigotë]], e cila ndahet dhe formon dy embrione, ose ''dizigotike'' ('jo identike' ose 'vëllazërore'), që do të thotë se çdo binjak zhvillohet nga një vezë e veçantë dhe çdo vezë fekondohet nga qeliza e saj e spermës. <ref>Michael R. Cummings, ''5-7 Twin Studies and Complex Traits'' in "Human Heredity Principles and issues" p. 104.</ref> Meqenëse binjakët identikë zhvillohen nga një zigot, ata do të ndajnë të njëjtin seks, ndërsa binjakët vëllazërorë mund ose jo. Në raste të rralla, binjakët mund të kenë të njëjtën nënë dhe baballarë të ndryshëm ( superfekundacioni heteropaternal ). Në të kundërt, një [[Fetusi|fetus]] që zhvillohet i vetëm në barkun e [[Mitra (anatomi)|nënës]] (rasti shumë më i zakonshëm, te njerëzit) quhet ''singleton'' dhe termi i përgjithshëm për një pasardhës të një lindjeje të shumëfishtë është një ''lindje e shumëfishtë''. <ref>{{Cite web|title=Twins, Triplets, Multiple Births: MedlinePlus|url=https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/twinstripletsmultiplebirths.html|access-date=2016-06-16|publisher=Nlm.nih.gov}}</ref> Ngjashmëri të palidhura, ngjashmëria e të cilëve është paralele me atë të binjakëve, quhen doppelgängers . <ref>Orwant, Jon. "Heterogeneous learning in the Doppelgänger user modeling system." User Modeling and User-Adapted Interaction 4.2 (1994): 107-130.</ref> == Statistikat == Shkalla e lindjeve të njerëzve binjakë në Shtetet e Bashkuara u rrit 76% nga viti 1980 deri në vitin 2009, nga 9.4 në 16.7 grupe binjake (18.8 në 33.3 binjakë) për 1000 lindje. <ref>Martin, Joyce A.; Hamilton, Brady E.; Osterman, Michelle J.K. "Three Decades of Twin Births in the United States, 1980–2009", National Center for Health Statistics Data Brief, No. 80, January 2012</ref> Populli Joruba ka shkallën më të lartë të binjakëzimit në botë, me 45–50 grupe binjake (90–100 binjakë) për 1000 lindje të gjalla, <ref>{{Cite web|last=Zach|first=Terence|last2=Arun K Pramanik|last3=Susannah P Ford|date=2007-10-02|title=Multiple Births|url=https://www.emedicine.com/PED/topic2599.htm|url-access=registration|access-date=2008-09-29|website=[[WebMD]]}}</ref> <ref>{{Cite news|date=2007-11-12|title=Genetics or yams in the Land of Twins?|work=Independent Online|url=https://www.iol.co.za/news/africa/genetics-or-yams-in-the-land-of-twins-378435|access-date=2008-09-29}}</ref> <ref>{{Cite news|date=2001-06-07|title=The Land of Twins|publisher=[[BBC World Service]]|url=https://www.bbc.co.uk/worldservice/people/highlights/010607_twins.shtml|access-date=2008-09-29}}</ref> ndoshta për shkak të konsumit të lartë të një lloji të caktuar të ëmbëlsirave . që përmban një fitoestrogjen natyral i cili mund të stimulojë vezoret të lëshojnë një vezë nga secila anë. <ref>{{Cite book|last=O. Bomsel-Helmreich|title=Multiple Pregnancy: Epidemiology, Gestation & Perinatal Outcome|last2=W. Al Mufti|publisher=Taylor and Francis|year=1995|isbn=978-1-85070-666-3|editor-last=Louis G. Keith|page=34|chapter=The mechanism of monozygosity and double ovulation|editor-last2=Emile Papierik|editor-last3=Donald M. Keith|editor-last4=Barbara Luke}}</ref> <ref>{{Cite web|year=1999|title=What's in a yam? Clues to fertility, a student discovers|url=https://medicine.yale.edu/news/yale-medicine-magazine/article/whats-in-a-yam-clues-to-fertility-a/|access-date=2022-04-07|website=Yale Medicine Magazine}}</ref> Në [[Afrika qendrore|Afrikën Qendrore]], ka 18–30 grupe binjake (ose 36–60 binjakë) për 1000 lindje të gjalla. <ref name="Smits">{{Cite journal|last=Smits|first=Jeroen|last2=Christiaan Monden|author-link2=Christiaan Monden|year=2011|editor-last=Newell|editor-first=Marie-Louise|title=Twinning across the Developing World|journal=PLOS ONE|volume=6|issue=9|pages=e25239|bibcode=2011PLoSO...625239S|doi=10.1371/journal.pone.0025239|pmc=3182188|pmid=21980404|doi-access=free}}</ref> Në [[Amerika Veriore|Amerikën e Veriut]], [[Azia Jugore|Azinë Jugore]] (Indi, Pakistan, Bangladesh, Nepal) dhe [[Azia Juglindore|Azinë Juglindore]], janë gjetur normat më të ulëta; vetëm 6 deri në 9 grupe binjake për 1000 lindje të gjalla. Amerika e Veriut dhe Evropa kanë norma të ndërmjetme prej 9 deri në 16 grupe binjake për 1000 lindje të gjalla. <ref name="Smits" /> Shtatzënitë e shumëfishta kanë shumë më pak gjasa të kalojnë në afat të plotë sesa lindjet beqare, me shtatzënitë binjake që zgjasin mesatarisht 37 javë, tre javë më pak se shtatzënia e plotë. <ref>{{Cite journal|last=Elliott|first=JP|date=December 2008|title=Preterm labor in twins and high-order multiples|journal=Clinics in Perinatology|volume=34|issue=4|pages=599–609|doi=10.1016/j.clp.2007.10.004|pmid=18063108|quote=Unlike singleton gestation where identification of patients at risk for PTL is often difficult, every multiple gestation is at risk for PTL, so all patients can be managed as being at risk.}}</ref> Gratë që kanë një histori familjare të binjakëve vëllazërorë kanë një shans më të lartë për të prodhuar vetë binjakë vëllazërorë, pasi ekziston një tendencë e lidhur gjenetikisht për hiperovulacion . Nuk ka asnjë lidhje gjenetike të njohur për binjakëzimin identik. <ref name="twinheredity">{{Cite web|title=Probability of having twins hereditary?|url=https://goaskalice.columbia.edu/answered-questions/probability-having-twins-hereditary|access-date=2022-04-07|website=Go Ask Alice!|publisher=Columbia University}}</ref> Faktorë të tjerë që rrisin shanset për të pasur binjakë vëllazërorë përfshijnë moshën e nënës, ilaçet e fertilitetit dhe trajtime të tjera të fertilitetit, ushqimin dhe lindjet e mëparshme. <ref>{{Cite web|last=Fitch|first=Karen|date=26 January 2005|title=My father is an identical twin and my husband's grandfather is a fraternal twin. Does this increase our changes of having twins, or is the genetic trait only on the mother's side and only for fraternal twins?|url=https://www.thetech.org/ask-a-geneticist/ask86|access-date=2022-04-07|website=Ask a Geneticist|publisher=The Tech Interactive}}</ref> Disa gra i drejtohen qëllimisht ilaçeve të fertilitetit për të ngjizur binjakë. <ref>{{Cite news|date=14 February 2006|title=China: Drug bid to beat child ban|work=China Daily|agency=Associated Press|url=https://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2006-02/14/content_520025.htm|access-date=11 November 2008}}</ref>  == Llojet dhe zigoziteti == Shumica dërrmuese e binjakëve janë ose dizigotikë (vëllazërorë) ose monozigotikë (identikë). Variantet më pak të zakonshme diskutohen më tej në artikull. Binjakët vëllazërorë mund të jenë ndonjë nga këto: * Binjakët femër-femër: Ndonjëherë quhen binjakë sororal (25%). * Binjakë mashkull-mashkull: Ndonjëherë quhen binjakë vëllazërorë (25%). * Binjakët femër-mashkull: Ky është çiftimi më i zakonshëm (50%), thjesht për shkak të tij që përfshin binjakët "femër-mashkull" (25%) dhe "mashkull-femër" (25%). Në mesin e lindjeve jo binjake, meshkujt beqarë janë pak (rreth pesë për qind) më të zakonshëm se femrat beqare. Tarifat për beqarët ndryshojnë pak sipas vendit. Për shembull, raporti gjinor i lindjeve në SHBA është 1,05 meshkuj/femra, <ref>{{Cite web|date=2008-09-04|title=United States: People|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/united-states/|access-date=2008-10-02|website=[[The World Factbook]]|publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> ndërsa është 1,07 meshkuj/femra në Itali. <ref>{{Cite web|date=2008-09-04|title=Italy: People|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/italy/|access-date=2008-10-02|website=[[The World Factbook]]|publisher=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref> Megjithatë, meshkujt janë gjithashtu më të ndjeshëm se femrat për të vdekur ''në mitër'', dhe meqenëse shkalla e vdekjes ''në mitër'' është më e lartë për binjakët, kjo çon në faktin se binjakët femra janë më të zakonshme se binjakët meshkuj. <ref name="WSTR">{{Cite web|date=October 2015|title=Are there more male twins or female twins?|url=https://wstwinregistry.org/2015/10/01/are-there-more-male-twins-or-female-twins/|access-date=24 July 2018|publisher=Washington State Twin Registry}}</ref> === Binjake dyzigotikë (jo identikë). === [[Skeda:Red-haired_Siblings.jpg|lidhja=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Red-haired_Siblings.jpg/220px-Red-haired_Siblings.jpg|djathtas|parapamje| Binjakë të rritur dyzigotikë]] '''Binjakët dizigotikë''' të njohur edhe si " '''binjakë''' jo identikë", "binjakë të ndryshëm", "binjakë biovularë" dhe, joformalisht në rastin e femrave, "binjakë sooral") zakonisht ndodhin kur dy vezë të fekonduara janë implantuar në murin e mitrës në të njëjtën kohë. Kur dy vezë fekondohen në mënyrë të pavarur nga dy qeliza të ndryshme të spermës, lindin binjakë dyzigotikë. Dy vezët, ose ''vezët'', formojnë dy [[zigota]], prandaj termat ''dizigotike'' dhe ''biovulare'' . Binjakët jo identikë janë, në thelb, dy vëllezër e motra të zakonshëm që zhvillohen në mitër së bashku dhe që lindin në të njëjtën kohë, pasi ato lindin nga dy vezë të ndara të fekonduara nga dy spermatozoide të veçanta, ashtu si vëllezërit e motrat e zakonshme. Ky është lloji më i zakonshëm i binjakëve. <ref name="multi">{{Cite web|date=2013-07-16|title=Identical and Fraternal Twins – Determining Zygosity in Twins|url=https://multiples.about.com/cs/funfacts/a/twinzygosity.htm|access-date=2013-09-16|publisher=Multiples.about.com}}</ref> Binjakët dizigotikë, si çdo vëlla e motër tjetër, praktikisht gjithmonë do të kenë sekuenca të ndryshme në secilin kromozom, për shkak të kryqëzimit kromozomik gjatë [[Mejoza|mejozës]] . Binjakët dizigotikë ndajnë vetëm 50 për qind të gjeneve të njëri-tjetrit, të cilat ngjajnë me vëllezërit e motrat që janë ngjizur dhe lindur në periudha të ndryshme. Ashtu si çdo vëlla e mot tjetër, binjakët dizigotikë mund të duken të ngjashëm, veçanërisht pasi janë në të njëjtën moshë. Sidoqoftë, binjakët dizigotikë mund të duken gjithashtu shumë të ndryshëm nga njëri-tjetri (për shembull, të jenë të sekseve të kundërta). Studimet tregojnë se ekziston një prirje gjenetike për binjakëzimin dizigotik. Megjithatë, është vetëm nëna ajo që ndikon në shanset për të pasur binjakë të tillë; nuk ka asnjë mekanizëm të njohur që një baba të shkaktojë lëshimin e më shumë se një veze . Binjakëzimi dizigotik varion nga gjashtë për mijë lindje në Japoni (i ngjashëm me shkallën e binjakëve monozigotikë) në 14 e më shumë për mijë në disa vende afrikane. <ref>{{Cite book|last=R. Derom|title=Multiple Pregnancy: Epidemiology, Gestation & Perinatal Outcome|last2=J. Orlebeke|last3=A. Eriksson|last4=M. Thiery|publisher=Taylor and Francis|year=1995|isbn=978-1-85070-666-3|editor-last=Louis G. Keith|page=145|chapter=The epidemiology of multiple births in Europe}}</ref> Binjakët dizigotikë janë gjithashtu më të zakonshëm për nënat më të vjetra, me normat e binjakëzimit dyfishuar tek nënat mbi moshën 35 vjeç. <ref name="Bortolus">{{Cite journal|last=Bortolus|first=Renata|last2=Fabio Parazzini|last3=Liliane Chatenoud|last4=Guido Benzi|last5=Massimiliano Maria Bianchi|last6=Alberto Marini|year=1999|title=The epidemiology of multiple births|journal=Human Reproduction Update|volume=5|issue=2|pages=179–187|doi=10.1093/humupd/5.2.179|issn=1355-4786|pmid=10336022|doi-access=free}}</ref> Me ardhjen e teknologjive dhe teknikave për të ndihmuar gratë të mbeten shtatzënë, shkalla e vëllezërve është rritur ndjeshëm. === Binjakë monozigotikë (identikë). === '''Binjakët''' '''monozigotikë''' ose '''identikë''' ndodhin kur një vezë e vetme fekondohet për të formuar një [[Zigota|zigotë]] (pra, "monozigotike") e cila më pas ndahet në dy embrione të veçanta. Shanset për të pasur binjakë identikë janë relativisht të rralla - rreth 3 ose 4 në çdo 1000 lindje. <ref>{{Cite web|date=2020-12-14|title=What Are the Chances of Having Twins and Can You Increase Them?|url=https://www.healthline.com/health/pregnancy/chances-of-having-twins|access-date=2021-03-22|website=Healthline|language=en}}</ref> ==== Mekanizmi ==== Lidhur me binjakëzimin monozigotik spontan ose ''natyror'', një teori e kohëve të fundit propozon që binjakët monozigotikë formohen ndoshta kur një blastocist përmban dy masa të brendshme qelizore (ICM), secila prej të cilave do të çojë në një fetus të veçantë, në vend që embrioni të ndahet gjatë çelës nga zona . pellucida (veshja mbrojtëse xhelatinoze rreth blastocistit). <ref>{{Cite news|date=2007-07-02|title=Study: Time-lapse recordings reveal why IVF embryos are more likely to develop into twins|work=[[EurekAlert!]]|url=https://www.eurekalert.org/pub_releases/2007-07/esfh-trr070107.php|access-date=2019-08-05}}</ref> Binjakët monozigotikë mund të krijohen gjithashtu artificialisht nga ndarja e embrionit. Mund të përdoret si një zgjerim i fertilizimit in vitro (IVF) për të rritur numrin e embrioneve të disponueshme për transferimin e embrionit . <ref>{{Cite journal|vauthors=Illmensee K, Levanduski M, Vidali A, Husami N, Goudas VT|date=February 2009|title=Human embryo twinning with applications in reproductive medicine|journal=Fertil. Steril.|volume=93|issue=2|pages=423–7|doi=10.1016/j.fertnstert.2008.12.098|pmid=19217091}}</ref> ==== Incidenca ==== Binjakëzimi monozigotik ndodh në lindje me një normë prej rreth 3 në çdo 1000 lindje në mbarë botën (rreth 0.3% e popullsisë së botës). <ref name="wonderquest">{{Cite web|last=April Holladay|date=2001-05-09|title=What triggers twinning?|url=https://www.wonderquest.com/TwinsTrigger.htm|access-date=2007-03-22|publisher=WonderQuest}}</ref> Mundësia e një fekondimi të vetëm që rezulton në binjakë monozigotikë shpërndahet në mënyrë uniforme në të gjitha popullatat në mbarë botën. <ref name="Bortolus"/> Kjo është në kontrast të dukshëm me binjakëzimin dizigotik, i cili varion nga rreth gjashtë për mijë lindje në Japoni (pothuajse e ngjashme me shkallën e binjakëve identikë, që është rreth 4-5) në 15 e më shumë për mijë në disa pjesë të Indisë <ref>{{Cite journal|last=Oleszczuk|first=Jaroslaw J.|last2=Donald M. Keith|last3=Louis G. Keith|last4=William F. Rayburn|date=November 1999|title=Projections of population-based twinning rates through the year 2100|url=https://www.reproductivemedicine.com/toc/auto_abstract.php?id=13594|journal=The Journal of Reproductive Medicine|volume=44|issue=11|pages=913–921|pmid=10589400|access-date=2008-10-02}}</ref> dhe deri në mbi 20 në disa vende të Afrikës Qendrore. <ref name="Smits"/> Shkaku i saktë për ndarjen e një zigoti ose embrioni është i panjohur. Teknikat IVF kanë më shumë gjasa të krijojnë binjakë dizigotikë. Për lindjet me IVF, ka gati 21 çifte binjake për çdo 1000. <ref>{{Cite press release|title=Time-lapse recordings reveal why IVF embryos are more likely to develop into twins. Researchers believe the laboratory culture could be the cause|publisher=[[European Society of Human Reproduction and Embryology]]|url=https://www.eshre.com/emc.asp?pageId=939|access-date=2008-09-30}}</ref> == Shih edhe == * [[Lindja (biologji)|Lindja]] * [[Fëmija]] * [[Foshnja]] * [[Fëmijëria]] * [[Shtatzania]] * [[Lindja e fëmijës]]  == Literatura == *Bacon, Kate. ''Twins in Society: Parents, Bodies, Space, and Talk'' (Palgrave Macmillan; 2010) 221 pages; explores the experience of child twins, adult twins, and parents of twins, with a focus on Britain. * {{Cite journal |first1=Aggie |last1=Nieuwint |last2=Van Zalen-Sprock |first2=Rieteke |last3=Hummel |first3=Pieter |last4=Pals |first4=Gerard |last5=Van Vugt |first5=John |last6=Van Der Harten |first6=Hans |last7=Heins |first7=Yvonne |last8=Madan |first8=Kamlesh |display-authors=5 |title='Identical' twins with discordant karyotypes |journal=Prenatal Diagnosis |volume=19 |issue=1 |year=1999 |pages=72–6 |pmid=10073913 |doi=10.1002/(SICI)1097-0223(199901)19:1<72::AID-PD465>3.0.CO;2-V |s2cid=19112883 |lang=en}} * {{Cite journal|vauthors=Wenk RE, Houtz T, Brooks M, Chiafari FA | title=How frequent is heteropaternal superfecundation? |journal=Acta Geneticae Medicae et Gemellologiae | year=1992 | volume=41 | issue=1 | pages=43–7 | pmid=1488855| doi=10.1017/S000156600000249X |lang=en}} * {{Cite journal |first1=Eloy |last1=Girela |last2=Lorente |first2=Jose A. |last3=Alvarez |first3=J. Carlos |last4=Rodrigo |first4=Maria D. |last5=Lorente |first5=Miguel |last6=Villanueva |first6=Enrique |display-authors=5 |journal=Fertility and Sterility |title=Indisputable double paternity in dizygous twins |year=1997 |volume=67 |issue=6 |pages=1159–61 |pmid=9176461 |doi=10.1016/S0015-0282(97)81456-2|citeseerx=10.1.1.378.4082 |lang=en}} * {{Cite journal|vauthors=Shinwell ES, Reichman B, Lerner-Geva L, Boyko V, Blickstein I |title="Masculinizing" effect on respiratory morbidity in girls from unlike-sex preterm twins: a possible transchorionic paracrine effect |journal=Pediatrics |volume=120 |issue=3 |pages=e447–53 |date=September 2007 |pmid=17766488 |doi=10.1542/peds.2006-3574 |s2cid=20498737 |url=https://pediatrics.aappublications.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=17766488 |access-date=2008-10-06 |lang=en}} * {{Cite journal|vauthors=Lummaa V, Pettay JE, Russell AF |title=Male twins reduce fitness of female co-twins in humans |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=104 |issue=26 |pages=10915–20 |date=June 2007 |pmid=17576931 |pmc=1904168 |doi=10.1073/pnas.0605875104 |bibcode=2007PNAS..10410915L |doi-access=free |lang=en}} * {{Cite book|first=Elyse |last=Schein |author2=Paula Bernstein |title=Identical Strangers: A Memoir of Twins Separated and Reunited |url=https://archive.org/details/identicalstrange0000sche |publisher=Random House |location=New York |year=2007 |isbn=978-1-4000-6496-0 |oclc=123390922}} * {{Cite journal|last=Helle |first=Samuli |author2=Virpi Lummaa |author3=Jukka Jokela |year=2004 |title=Selection for Increased Brood Size in Historical Human Populations |journal=Evolution |volume=58 |pages=430–436 |doi=10.1111/j.0014-3820.2004.tb01658.x |url=https://www.huli.group.shef.ac.uk/helleevolution2004.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20081002173043/https://www.huli.group.shef.ac.uk/helleevolution2004.pdf |url-status=dead |archive-date=2008-10-02 |access-date=2008-10-02 |pmid=15068359 |issue=2|s2cid=9460009 }} * {{cite web|year=2008 |title=TWINS Guide to the First Year |work=TWINS Magazine |location=[[Fort Collins, Colorado]] |url=https://www.twinsmagazine.com/media/images/Guide2008.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20081030064734/https://www.twinsmagazine.com/media/images/Guide2008.pdf |url-status=dead |archive-date=2008-10-30 |access-date=2008-10-06}} * {{cite web |url=https://www3.telus.net/tyee/multiples/index.html |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20091015164305/https://www3.telus.net/tyee/multiples/index.html |url-status=dead |archive-date=15 tetor 2009 |title=Facts About Multiples: An Encyclopedia of Multiple Birth Records |access-date=2008-10-18 |first=Jennifer |last=Samson |language= }} * {{cite web|url=https://theblackandwhiteblog.com/twin-zygosity-test-for-dichorionic-diamniotic-di-di-twins-zygosity-reveal/ |title=Twin Zygosity Test for Dichorionic Diamniotic (Di/Di) Twins! Zygosity Reveal |access-date=2018-03-30 |first=Ally |last=Taylor}} * Am J Med Genet C Semin Med Genet. 2009 May 15;151C(2):136-41. Not really identical: epigenetic differences in monozygotic twins and implications for twin studies in psychiatry. Haque FN, Gottesman II, Wong AH. *Twin brothers promoted as Majors General together. [https://www.dailymirror.lk/155256/Twin-brothers-promoted-as-Majors-General-together Seneviratne brothers], who are twins and joined the Army on a same day, were promoted to the rank of Major General, again on the same day. == Referimet == [[Kategoria:Zoologji]] gauey36n11j2zu4ehglk8wuqz1bqigz 0 318084 2470462 2470072 2022-08-27T23:37:57Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki '''Braktisja e fëmijës''' është praktika e heqjes dorë nga interesat dhe pretendimet mbi pasardhësit në mënyrë të paligjshme, me qëllimin për të mos rifilluar apo rivendosur kurrë kujdestarinë. <ref name=":2">{{Cite news|title=Child Abandonment|work=FindLaw|url=http://criminal.findlaw.com/criminal-charges/child-abandonment.html|access-date=2018-03-07}}</ref> Fraza zakonisht përdoret për të përshkruar braktisjen fizike të një fëmije, por mund të përfshijë gjithashtu edhe raste të rënda të neglizhencës dhe braktisjes emocionale, të tilla kur prindërit nuk arrijnë të ofrojnë mbështetje financiare dhe emocionale për fëmijët për një periudhë të gjatë kohore. <ref name=":2" /> Një fëmijë i braktisur nuk duhet të ngatërrohet me një fëmijë të arratisur ose një fëmijë [[Jetimi|jetim]]. <ref name=":2" /> Hedhja e foshnjave i referohet prindërve që lënë një fëmijë më të vogël se 12 muajsh në një vend publik ose privat me qëllimin për të ndërprerë kujdesin e tyre për fëmijën. <ref name=":2" /> Njihet gjithashtu si ristrehimi kur prindërit birësues përdorin mjete të paligjshme, si interneti, për të gjetur shtëpi të reja për fëmijët e tyre. <ref>{{Cite web|title=Reuters Investigates – The Child Exchange|url=https://www.reuters.com/investigates/adoption/|access-date=2018-03-07|website=Reuters}}</ref> <ref>{{Cite news|date=2015-12-29|title=What is Rehoming and What Can Be Done to Stop it|language=en-US|url=https://afth.org/rehoming-what-is-it-and-what-can-we-do-to-stop-it/|access-date=2018-03-07}}</ref> <ref>{{Cite news|date=2014-05-20|title=What is Adoption Rehoming, Disruption, Dissolution?|language=en-US|url=https://www.mljadoptions.com/blog/adoption-rehoming-disruption-dissolution-20140520|access-date=2018-03-08}}</ref> Në rastin kur braktisja e fëmijës është anonime brenda 12 muajve të parë, mund të quhet si braktisje e fshehtë e foshnjës . <ref name=":0">{{Cite journal|last=Navne|first=Laura|last2=Jakobsen|first2=Marie|date=2020-12-27|title=Child Abandonment and Anonymous Surrendering of Babies: Experiences in Ten High-income Countries|url=http://dx.doi.org/10.1080/17450128.2020.1861400|journal=Vulnerable Children and Youth Studies|volume=16|issue=3|pages=195–205|doi=10.1080/17450128.2020.1861400|issn=1745-0128}}</ref> Në [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|Shtetet e Bashkuara]] dhe shumë vende të tjera, braktisja e fëmijëve klasifikohet nën një nënseksion të abuzimit të fëmijëve. Në Shtetet e Bashkuara dënohet si një krim i klasës 4, dhe një vepër e dytë ose e mëpasshme pas një dënimi paraprak është një krim i klasës 3 me sisteme të ndryshme gjyqësore shtetërore që e trajtojnë atë me ashpërsi dhe klasifikime të ndryshme. <ref>{{Cite web|title=Child Abandonment Law and Legal Definition &#124; USLegal, Inc|url=https://definitions.uslegal.com/c/child-abandonment/}}</ref> Braktisja e fëmijëve mund të çojë në humbjen e përhershme të të drejtave prindërore të prindërve. <ref name=":3">{{Cite web|last=Chung|first=Cindy|title=Parental Rights Terminated Due to Child Abandonment|url=http://info.legalzoom.com/parental-rights-terminated-due-child-abandonment-21425.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20180308231633/http://info.legalzoom.com/parental-rights-terminated-due-child-abandonment-21425.html|archive-date=18 May 2013|website=Legal Zoom|publisher=}}</ref> Disa shtete lejojnë rivendosjen e të drejtave prindërore, me rreth gjysma e shteteve në SHBA që kanë ligje për këtë qëllim. <ref>{{Cite web|date=2018-02-05|title=Parental rights restoration|url=https://www.casey.org/how-have-states-implemented-parental-rights-restoration-and-reinstatement/|access-date=2022-06-19|website=Casey Family Programs|language=en-US}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Reinstatement of Parental Rights - Child Welfare Information Gateway|url=https://www.childwelfare.gov/topics/permanency/reunification/parental-rights/|access-date=2022-06-19|website=www.childwelfare.gov}}</ref> Autorët gjithashtu mund të akuzohen '''për''' braktisje të pamatur nëse viktimat vdesin si rezultat i veprimeve ose neglizhencës së tyre. <ref>{{Cite web|title=Reckless Abandonment|url=https://www.georgiacriminallawyer.com/reckless-abandonment|access-date=2022-06-19|website=Georgia Criminal Lawyer}}</ref> Statistikat zyrtare për braktisjen e fëmijëve nuk ekzistojnë në shumicën e vendeve. <ref name=":0">{{Cite journal|last=Navne|first=Laura|last2=Jakobsen|first2=Marie|date=2020-12-27|title=Child Abandonment and Anonymous Surrendering of Babies: Experiences in Ten High-income Countries|url=http://dx.doi.org/10.1080/17450128.2020.1861400|journal=Vulnerable Children and Youth Studies|volume=16|issue=3|pages=195–205|doi=10.1080/17450128.2020.1861400|issn=1745-0128}}</ref> Në Danimarkë, një vlerësim i prevalencës së braktisjes së fëmijëve ishte 1.7 foshnja për 100,000 lindje, <ref name=":0" /> me një burim tjetër që sugjeron prevalencë më të lartë në vendet e Evropës [[Evropa Qendrore|Qendrore]] dhe [[Evropa lindore|Lindore]] si [[Sllovakia]] me të dhëna që sugjerojnë 4,9 për 1,000 lindje të gjalla. <ref>{{Cite journal|last=Browne|first=Kevin|title=Child abandonment and its prevention|journal=Daphne foundation|publisher=Institute of Work, Health & Organisations, [[University of Nottingham]]}}</ref> == Shkaqet == * [[Varfëria]] dhe të pastrehët shpesh shkaktojnë braktisjen e fëmijëve. Njerëzit që jetojnë në vende me sisteme të varfëra [[Ndihma sociale|të mirëqenies sociale]] (d.m.th [[Kina]], [[Birmania|Mianmari]], [[Meksika]] dhe vende të tjera) që nuk janë të aftë financiarisht të kujdesen për një fëmijë, kanë më shumë gjasa të braktisin fëmijët e tyre për shkak të mungesës së burimeve. <ref name=":02">{{Cite book|last=Schweder|first=Richard|title=The Child: An Encyclopedic Companion|url=https://archive.org/details/childencyclopedi0000unse|publisher=University of Chicago Press|year=2009|isbn=978-0226475394|pages=[https://archive.org/details/childencyclopedi0000unse/page/n42 1]–3}}</ref> <ref name=":022">{{Cite book|title=Child abandonment and its prevention in Europe|date=2012|publisher=University of Nottingham; Institute of Work, Health and Organisations|isbn=978-0853582861|location=Nottingham|oclc=935864111}}</ref> Në disa raste prindërit tashmë kanë një fëmijë ose fëmijë, por nuk janë në gjendje të kujdesen për një fëmijë tjetër në atë kohë. <ref name=":022" /> * Në shoqëritë ku të rejat dhe të rinjtë shihen me përçmim për të qenë nëna adoleshente ose beqare dhe baballarë beqarë, braktisja e fëmijëve është më e zakonshme. <ref name=":02" /> <ref name=":022" /> * Fëmijët e lindur jashtë kufijve të martesës mund të braktisen në përpjekjen e një familjeje për të parandaluar turpërimin nga komuniteti i tyre. <ref name=":22">{{Cite journal|last=Delaunay|first=Valérie|date=2011-12-30|title=Improving knowledge on child abandonment and care in United States and other countries: A demographic contribution to the achievement of child protection|journal=African Population Studies|language=en-US|volume=25|issue=1|doi=10.11564/25-1-268|issn=2308-7854|doi-access=free}}</ref> * Paaftësia fizike, sëmundjet mendore dhe problemet e abuzimit me substancat me të cilat përballen prindërit <ref name=":02" /> <ref name=":022" /> * Fëmijët që lindin me çrregullime të lindura ose me komplikime të tjera shëndetësore mund të braktisen nëse prindërit e tyre ndihen të papajisur për t'u ofruar atyre nivelin e kujdesit që kërkon gjendja e tyre. <ref name=":02" /> <ref name=":022" /> <ref>{{Cite journal|last=Bailey|first=Heather|last2=Semenenko|first2=Igor|last3=Pilipenko|first3=Tatyana|last4=Malyuta|first4=Ruslan|last5=Thorne|first5=Claire|date=December 2010|title=Factors associated with abandonment of infants born to HIV positive mother: results from a birth cohort|journal=AIDS Care|volume=22|issue=12|pages=1439–1448|doi=10.1080/09540121.2010.482127|issn=0954-0121|pmc=3428901|pmid=20824547}}</ref> <ref>{{Cite news|title=The tragic tale of China's orphanages: 98% of abandoned children have disabilities|url=https://www.theglobeandmail.com/news/world/the-tragic-tale-of-chinas-orphanages-98-of-abandoned-children-have-disabilities/article17625887/|access-date=2018-03-04}}</ref> * Në kulturat ku seksi i fëmijës është i një rëndësie të madhe, prindërit kanë më shumë gjasa të braktisin një fëmijë të seksit të padëshiruar. <ref>{{Cite journal|last=Miller-Loessi|first=Karen|last2=Kilic|first2=Zeynep|date=2001|title=A Unique Diaspora?: The Case of Adopted Girls and Boys from the People's Republic of China|journal=Diaspora: A Journal of Transnational Studies|language=en|volume=10|issue=2|pages=243–260|doi=10.1353/dsp.2011.0057|issn=1911-1568}}</ref> Në mënyrë të ngjashme, njerëzit mund të zgjedhin të ndjekin opsionin shpesh të diskutueshëm të abortit selektiv sipas seksit . <ref>Citro, Brian; Gilson, Je; Kalantry, Sital; Stricker, Kelsey; University of Chicago Law School. International Human Rights Clinic; National Asian Paci c American Women's Forum (U.S.); and Advancing New Standards in Reproductive Health (Organization), "Replacing Myths with Facts: Sex-Selective Abortion Laws in the United States" (2014). Cornell Law Faculty Publications. Paper 1399. http://scholarship.law.cornell.edu/facpub/1399</ref> * Kushtet politike, si lufta dhe shpërngulja e një familjeje, gjithashtu bëjnë që prindërit të braktisin fëmijët e tyre. <ref name=":22" /> * Për më tepër, një prind i burgosur ose i dëbuar mund të rezultojë në braktisjen e pavullnetshme të një fëmije, edhe nëse prindi(ët) nuk kanë hequr dorë vullnetarisht nga roli i tyre prindëror. <ref name=":4">{{Cite web|title=How can abandonment of children by noncustodial parents be prevented?|url=http://www.custodyzen.com/divorce-terms/abandonment.html|access-date=2018-03-04|website=www.custodyzen.com}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Disrupting young lives: How detention and deportation affect US-born children of immigrants|url=http://www.apa.org/pi/families/resources/newsletter/2016/11/detention-deportation.aspx|access-date=2018-02-19|language=en}}</ref> * Mohimi i një fëmije është një formë braktisjeje që përfshin ndërprerjen e kontaktit dhe mbështetjen për të varurit e dikujt. Mohimi priret të ndodhë më vonë në jetën e fëmijës, përgjithësisht për shkak të një konflikti midis prindërve dhe fëmijës, por mund të ndodhë edhe kur fëmijët janë ende të vegjël. Arsyet përfshijnë: divorcin e prindërve, zbulimin e atësisë së vërtetë të një fëmije dhe veprimet e një fëmije që sjellin turp për një familje; më së shpeshti, shkelja e ligjit, shtatzënia në adoleshencë, dallime të mëdha fetare ose ideologjike dhe identifikimi si [[LGBT]] . <ref name=":4" /> <ref>{{Cite news|last=Hall|first=Macer|date=2001-02-11|title=False DNA test led father to reject daughter|language=en-GB|work=The Daily Telegraph|url=https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1322077/False-DNA-test-led-father-to-reject-daughter.html|url-status=live|url-access=subscription|access-date=2018-03-04|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220112/https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1322077/False-DNA-test-led-father-to-reject-daughter.html|archive-date=12 January 2022|issn=0307-1235}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Family functioning in families with alcohol and other drug addiction|url=https://www.msd.govt.nz/about-msd-and-our-work/publications-resources/journals-and-magazines/social-policy-journal/spj37/37-family-functioning-in-families-with-alcohol-and-other-drug-addiction.html|access-date=2018-03-04|website=www.msd.govt.nz|publisher=Ministry of Social Development (MSD)|language=en}}</ref> <ref>{{Cite news|last=Abuheweila|first=Iyad|last2=Kershner|first2=Isabel|date=2018|title=ISIS Declares War on Hamas, and Gaza Families Disown Sons in Sinai|language=en-US|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2018/01/10/world/middleeast/isis-hamas-sinai.html|access-date=2018-03-04|issn=0362-4331}}</ref> <ref>{{Cite news|last=Seaton|first=Jaimie|title=Homeless rates for LGBT teens are alarming, but parents can make a difference|language=en-US|work=chicagotribune.com|url=http://www.chicagotribune.com/lifestyles/ct-homeless-lgbt-teens-parents-20170329-story.html|access-date=2018-03-04}}</ref> <ref>{{Cite news|date=2012-07-13|title=America's Shame: 40% of Homeless Youth Are LGBT Kids|language=en-US|work=Williams Institute|url=https://williamsinstitute.law.ucla.edu/press/americas-shame-40-of-homeless-youth-are-lgbt-kids/|access-date=2018-03-04}}</ref> <ref>{{Cite news|date=2012-07-11|title=Serving Our Youth: Findings from a National Survey of Service Providers Working with Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender Youth Who Are Homeless or At Risk of Becoming Homeless|language=en-US|work=Williams Institute|url=https://williamsinstitute.law.ucla.edu/research/safe-schools-and-youth/serving-our-youth-july-2012/|access-date=2018-03-06}}</ref> == Efektet tek të mbijetuarit == * Mundësia e përjetimit të abuzimit dhe neglizhencës në kujdesin e institucionalizuar <ref>{{Cite journal|last=Hobbs|first=G. F.|last2=Hobbs|first2=C. J.|last3=Wynne|first3=J. M.|date=December 1999|title=Abuse of children in foster and residential care|url=https://archive.org/details/sim_child-abuse-neglect_1999-12_23_12/page/1239|journal=Child Abuse & Neglect|volume=23|issue=12|pages=1239–1252|doi=10.1016/S0145-2134(99)00096-4|issn=0145-2134|pmid=10626608}}</ref> * Vetëvlerësimi i ulët që rrjedh nga ndjenjat e fajit për shkak të fajit për të qenë të braktisur <ref name=":03">{{Cite news|last=Thorne|first=Roger|title=Child Abandonment Laws in Pennsylvania|language=en-US|work=Livestrong.com|url=https://www.livestrong.com/article/192317-child-abandonment-laws-in-pennslyvania/|access-date=2018-03-04}}</ref> * Ankthi i ndarjes : ndjenja e ankthit për ndarjen nga prindërit ose kujdestarët <ref name=":03" /> * Çështjet e lidhjes: vështirësi për t'u lidhur emocionalisht dhe për t'u besuar njerëzve të tjerë, veçanërisht kujdestarët <ref>{{Cite web|title=Child Attachment Disorder {{!}} Health|url=https://patient.info/health/child-attachment-disorder-leaflet#nav-2|access-date=2018-03-04|website=patient.info|language=en-GB}}</ref> * Çështjet e braktisjes, karakteristikë e sindromës së fëmijës së braktisur, duke përfshirë tjetërsimin social, ndjenjën e fajit, ankthin, ngjitjen, pagjumësinë dhe ankthet, çrregullimet e të ngrënit, çështjet e zemërimit, [[Depresioni|depresionin]], abuzimin me substancat dhe rishfaqjen traumatike përmes marrëdhënieve romantike <ref>{{Cite news|date=2016-06-02|title=Abandonment Issues – Are They Holding You Back In Life?|language=en-US|work=Harley Therapy™ Blog|url=https://www.harleytherapy.co.uk/counselling/abandonment-issues.htm|access-date=2018-03-04}}</ref> <ref>{{Cite news|date=2014-06-12|title=Understanding Clinginess|language=en-US|work=Evolution Counseling|url=https://evolutioncounseling.com/understanding-clinginess/|access-date=2018-03-05}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Traumatic Reenactment|url=http://www.bernsteininstitute.com/traumatic-reenactment/|access-date=2018-03-05|website=www.bernsteininstitute.com}}</ref> <ref>{{Cite journal|last=Levy|first=Michael S.|date=1998|title=A Helpful Way to Conceptualize and Understand Reenactments|journal=The Journal of Psychotherapy Practice and Research|volume=7|issue=3|pages=227–235|issn=1055-050X|pmc=3330499|pmid=9631344}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Traumatic Reenactment|url=http://www.bernsteininstitute.com/traumatic-reenactment/|access-date=2018-03-05|website=www.bernsteininstitute.com}}</ref> * Simptomat e çrregullimit të [[Stresi posttraumatik|stresit posttraumatik]] (PTSD), të referuara si çrregullimi i stresit posttraumatik i braktisjes . <ref>{{Cite web|title=Post Traumatic Stress Disorder of Abandonment, Part I: An Overview|url=http://www.abandonment.net/articles/post-traumatic-stress-disorder-of-abandonment-part-i-an-overview-and-list-of-30-characteristics|access-date=2018-03-04|website=Abandonment.net}}</ref> * Në varësi të ashpërsisë së simptomave të tyre, fëmijët që kanë zhvilluar tendenca të caktuara të keqpërshtatura në ndërveprim social mund të diagnostikohen me çrregullim të atashimit reaktiv ose me çrregullim të angazhimit social të dezinfrenuar . <ref>{{Cite web|last=AACAP|title=Attachment Disorders|url=https://www.aacap.org/aacap/Families_and_Youth/Facts_for_Families/FFF-Guide/Attachment-Disorders-085.aspx|access-date=2018-03-04|website=www.aacap.org}}</ref> * Për fëmijët që janë të braktisur në vende të rrezikshme, si p.sh. kosh, pragjet e dyerve dhe zona të tjera publike, ekspozimi ndaj elementeve dhe lëndimi fizik janë mundësi të dallueshme. <ref>{{Cite news|last=Ripley|first=Will|title=Meet China's abandoned children|work=CNN|url=https://www.cnn.com/2015/08/11/asia/china-orphanage-children/index.html|access-date=2018-03-07}}</ref> == Shih edhe == * [[Fëmija]] * [[Foshnja]] * [[Fëmijëria]] == Referimet == kbv1hu2hmjzrhcn9ruapwd81i1sh2zt 0 318208 2470407 2468531 2022-08-27T19:20:58Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder |name = Latife Uşaki |image name = Latife Hanım (1923) (cropped).jpg |caption = |imagesize = 175px |office = [[Lista e Zonjave të Parë të Turqisë|Zonja e Parë e Turqisë]] |term_label = Në rol |term_start = 29 tetor 1923 |term_end = 5 gusht 1925 |successor = [[Mevhibe İnönü]] |birth_date = 17 qershor 1898 |birth_place = [[İzmir]], [[Vilajeti i Ajdënit]]. [[Perandoria Osmane]] |birthname = Fatıma-tüz Zehra Latife Uşakîzâde |death_date = 12 korrik 1975 (77 vjet) |death_place = [[Stamboll]], [[Turqi]] |nationality = Turke |spouse = [[Mustafa Kemal Atatürk]] (1923–25) |residence = [[Mansioni Çankaya]] (zyrtare) |alma_mater = [[Universiteti i Parisit]]<br />Shkolla juridike në [[Londra|Londër]] |profession = [[Juristi|Juriste]] }} '''Latife Uşaklıgil''' (e lindur ''Fatıma-tüz Zehra Latife Uşakîzâde''; me nderime, '''Latife [[Hanëmi|Hanım]]''')<ref>{{cite web | url = http://news.independent.co.uk/europe/article1152032.ece | archive-url = https://web.archive.org/web/20060718072149/http://news.independent.co.uk/europe/article1152032.ece | url-status = dead | archive-date = July 18, 2006 | title = Turkey in the 21st century: The Legacy Of Mrs Ataturk | accessdate = 2007-09-29 | date = 1 korrik 2006 | work = Pelin Turgut| publisher = [[The Independent]] |language=en}}</ref> (17 qershor 1898 – 12 korik 1975) ishte gruaja e [[Mustafa Qemali]]t (më vonë [[Atatürk]]) mes viteve 1923 dhe 1925. Ajo ishte e lidhur nga ana e babait të saj me romancieren turke [[Halid Ziya Uşaklıgil]]. == Biografia == Lâtife Hanım lindi në 1898 në [[Izmiri|İzmir]] në një nga familjet më të shquara tregtare të qytetit, me rrënjë në qytetin e [[Uşak]], prej nga vjen emri i tyre jozyrtar i familjes ''Uşakizâde''. Studimet e gjimnazit i kreu në İzmir dhe në vitin 1919 shkoi jashtë vendit për të studiuar [[Shkolla e Ligjit|juridikun]] në Paris dhe Londër. Kur ajo u kthye në Turqi, [[Lufta për Pavarësi Turke]] po i afrohej fundit. Më 11 shtator 1922, kur u kthye në rezidencën e saj familjare në İzmir, ajo u përball me ushtarë që e njoftuan se Pashai e kishte marrë shtëpinë si Shtabi i Përgjithshëm në İzmir. Pasi i bindi ushtarët se ajo në të vërtetë i përkiste shtëpisë, ajo u lejua të hynte. Lâtife Hanım dhe Mustafa Kemal Pasha u martuan më 29 janar 1923 kur ai ishte kthyer në İzmir menjëherë pas vdekjes së nënës së tij [[Zübeyde Hanım]]. Për dy vjet e gjysmë, Lâtife Hanım simbolizonte fytyrën e re të femrave turke si një [[First Lady|zonjë e parë]] shumë e pranishme në jetën publike, e cila në Turqi ishte një risi për standardet e kohës së saj. Ajo pati një ndikim të rëndësishëm në reformat që filluan në Turqi në vitet 1920 për [[Të drejtat e grave|emancipimin e gruas]].<ref name="ipek"/> Megjithatë, marrëdhënia mes saj dhe burrit të saj nuk ishte e lumtur; pas debateve të shpeshta, të dy u divorcuan më 5 gusht 1925.<ref>{{Cite book |last=Akhtar |first=Salman |title=The Crescent and the Couch: Cross-Currents Between Islam and Psychoanalysis |url=https://archive.org/details/crescentcouchcro0000unse |publisher=Rowman & Littlefield |year=2008 |language=en |isbn=978-0-7657-0574-7 |page=[https://archive.org/details/crescentcouchcro0000unse/page/68 68]}}</ref> Lâtife Hanım jetoi pjesën tjetër të ditëve të saj në İzmir dhe [[Stambolli|Stamboll]] në izolim virtual, duke shmangur kontaktet jashtë rrethit të saj privat deri në vdekjen e saj në 1975. Ajo nuk u rimartua kurrë dhe heshti për marrëdhënien e tyre gjatë gjithë jetës së saj. Në vitin 2005, [[Shoqëria Historike Turke]] do t'i bënte publike ditarët e saj "përveç atyre më privatë, duke marrë parasysh pikëpamjet e familjes së saj". Megjithatë, familja e saj deklaroi publikisht se kishin të drejtën e pronësisë së letrave dhe deklaruan se nuk dëshironin që ditarët të publikoheshin. Për rrjedhojë, shoqëria vendosi kundër publikimit.<ref>{{cite web | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4235691.stm | title = Ataturk diaries to remain secret | accessdate = 2007-09-29 | date = 4 shkurt 2005 | publisher = [[BBC]] |language=en}}</ref><ref>{{cite web|title=Sezer'e verilmeyen mektupları bize verin|url=http://www.hurriyet.com.tr/sezer-e-verilmeyen-mektuplari-bize-verin-38688122|publisher=Hürriyet|language=tr|accessdate=19 maj 2017}}</ref> Një biografi gjithëpërfshirëse, por edhe e diskutueshme e Latife Hanım nga gazetarja veterane e ''[[Cumhuriyet]]'', İpek Çalışlar u botua në vitin 2006.<ref name="ipek">{{cite web | url = http://www.turkishdailynews.com.tr/article.php?enewsid=52361 | title = Atatürk, his wife and her biographer | accessdate = 2007-09-29 | date = 25 gusht 2006 | work = Emrah Güler | publisher = [[Turkish Daily News]] | language=tr | url-status = bot: unknown | archiveurl = https://web.archive.org/web/20060829133313/http://www.turkishdailynews.com.tr/article.php?enewsid=52361 | archivedate = 29 August 2006 }} (archive.org link )</ref> == Galeria == <gallery> Skeda:Latife Hanım (1923).jpg|Latife Uşakizâde më 1923. Skeda:Mustafa Kemal Atatürk and Latife Uşşaki (1923).jpg|Mustafa Kemal Atatürk dhe Latife Uşakizâde, gjatë një udhëtimi më 1923. Skeda:Karabekir, Latife Hanım ve Atatürk Edremit yolu üzerindeki Ergama köyünde (8 Şubat 1923) (3).jpg|[[Kâzım Karabekir]], Latife, dhe Mustafa Kemal në fshatin Ergama në rrugën për në [[Edremit, Balıkesir|Edremit]] më 8 shkurt 1923. Skeda:MustafaKemalPasha&LatifeHanim&Family early1923.jpg|Mustafa Kemal Pasha dhe Latife Hanım (krejt në të djathtë) me familjen e saj në fillim të vitit 1923. Skeda:LatifeUsakligil MustafaKemalAtaturk.gif|Mustafa Kemal dhe Latife. Skeda:Grave of Latife Hanım.jpg|Varri i Latife Hanım në [[Varrezat e Dëshmorëve Edirnekapi]], Stamboll </gallery> == Referime == {{Reflist}} [[Kategoria:Lindje 1989]] [[Kategoria:Vdekje 1975]] [[Kategoria:Njerëz nga Izmiri]] [[Kategoria:Mustafa Kemal Atatürk]] [[Kategoria:Zonjat e Parë të Turqisë]] [[Kategoria:Njerëz të shekullit të 20-të të Perandorisë Osmane]] ms4vtyamq6pvsgbspqwe8czww4jsomx 0 318260 2470439 2468960 2022-08-27T21:54:34Z InternetArchiveBot 115207 Adding 2 books for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Ataturk-1938-funeral-cortege.jpg|parapamje|240px|Varrimi i Mustafa Kemal Atatürk]] [[Mustafa Qemal Ataturku]], [[Presidenti i Turqisë|Presidenti i parë i Republikës së Turqisë]], vdiq në [[Saraji i Dolmabahçes|Pallatin Dolmabahçe]], rezidenca e tij zyrtare në [[Stamboll]], më 10 nëntor 1938. Varrimi i tij shtetëror u mbajt në kryeqytetin e [[Ankaraja|Ankarasë]] më 21 nëntor dhe morën pjesë personalitete nga shtatëmbëdhjetë kombe. Trupi i tij qëndroi në [[Muzeu Etnografik i Ankarasë|Muzeun Etnografik të Ankarasë]] deri më 10 nëntor 1953, në pesëmbëdhjetë vjetorin e vdekjes së tij, kur eshtrat e tij u transportuan në prehjen e fundit në [[Anıtkabir]]. == Shëndet dhe vdekja == Gjatë vitit 1937, filluan të shfaqen indikacione për përkeqësimin e shëndetit të Atatürk. Në vitin 1938, ndërsa ishte në një udhëtim në [[Jallova]], vuante nga një sëmundje e rëndë. Pas një periudhe të shkurtër trajtimi në Jallova, u vërejt një përmirësim i dukshëm në shëndetin e tij, por gjendja e tij u përkeqësua përsëri pas udhëtimeve të tij fillimisht në Ankara, e më pas në Mersin dhe Adana. Pas kthimit të tij në Ankara në maj, atij iu rekomandua të shkonte në Stamboll për trajtim, ku u diagnostikua me [[Cirroza|cirrozë]] të mëlçisë. Gjatë qëndrimit të tij në Stamboll, ai bëri një përpjekje për të vazhduar me stilin e tij të rregullt të jetesës për një kohë, duke drejtuar mbledhjen e Këshillit të Ministrave, duke punuar për çështjen e [[Shteti Hatay|Hatay]] dhe duke pritur Mbretin [[Carol II i Rumanisë|Carol II të Rumanisë]] gjatë vizitës së tij në qershor. Ai qëndroi në jahtin e tij të sapoardhur, ''[[MV Savarona|Savarona]]'', deri në fund të korrikut, pas së cilës shëndeti i tij u përkeqësua sërish dhe më pas u zhvendos në një dhomë të rregulluar për të në Pallatin Dolmabahçe. [[Certifikata e vdekjes]] së Atatürk, e nënshkruar nga nëntë profesorë të mjekësisë, deklaroi zyrtarisht se themeluesi dhe Presidenti i Republikës Turke kishte vdekur në orën 09:05 me orën lokale më 10 nëntor 1938, në rezidencën shtetërore të Pallatit Dolmabahçe në Stamboll nga sëmundja e tij e gjatë. == Shërbimet == Filluan përgatitjet për varrimin shtetëror të Atatürk të organizuar nga zyrtarët kryesorë. Megjithatë, ende nuk është marrë një vendim për vendin e prehjes përfundimtare.<ref name="h1"/> Të nesërmen, më 11 nëntor, parlamenti në Ankara u mblodh dhe zgjodhi [[İsmet İnönü]] si president të ri.<ref>Türkiye'nin 75 Yılı, Tempo Yayıncılık, 1998, İstanbul, p.79.</ref> === Shërbim fetar === [[Skeda:Atatürk için okunan mevlidin sonrası, Çaybaşı Fuadiye, 1938.jpg|parapamje|240px|Pas një ceremonie ''mevlid'' në fshatin Çaybaşı Fuadiye]] Në fillim nuk ishte parashikuar asnjë shërbim varrimi fetar. Megjithatë, motra e tij [[Makbule Atadan]], e cila qëndroi në pallat për disa ditë, këmbënguli që një ceremoni mortore fetare të bëhej në një [[Xhamia|xhami]], siç ndodh zakonisht, përpara se trupi i vëllait të saj të transferohej në Ankara. Ajo u bind më pas nga [[Drejtoria e Çështjeve Fetare|Presidenti i Çështjeve Fetare]] Rifat Börekçi se një ceremoni mortore [[islam]]e mund të mbahet edhe jashtë xhamisë. [[Namazi i të vdekurit]] u krye në orën 08:10 me orën lokale në mëngjesin e 19 nëntorit nga [[Mehmet Şerefettin Yaltkaya|Şerefettin Yaltkaya]], drejtor i Institutit për [[Studimet Islame|Studime Islame]]. Gjatë ceremonisë fetare, fotografitë nuk lejoheshin. Në namazin e të vdekurit morën pjesë njerëz të afërt të tij, disa gjeneralë, zyrtarë fetarë, shërbëtorë të pallatit dhe [[Major]]i Yaşar Okur, i cili shërbeu me Ataturkun për pesëmbëdhjetë vjet.<ref name="h1">{{cite news |url=http://dosyalar.hurriyet.com.tr/hur/turk/98/11/10/gundem/04gun.htm |newspaper=[[Hürriyet]] |title=Atatürk'ün cenaze namazı |date=1998-11-10 |language=tr |accessdate=2011-04-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719065033/http://dosyalar.hurriyet.com.tr/hur/turk/98/11/10/gundem/04gun.htm |archive-date=2011-07-19 |url-status=dead }}</ref><ref name="z1">{{cite news|url=http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=758216 |newspaper=[[Zaman (gazetë)|Zaman]] |title=Atatürk'ün cenaze namazı neden camide kılınmadı? |author=Armağan, Mustafa |date=2008-09-28 |language=tr|accessdate=2011-04-17 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120314014641/http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=758216 |archivedate=2012-03-14 }}</ref> === Katafalku === {{multiple image | footer = Katafalku | width = 100 | image1 = Ataturk deathbed Dolmabahce March 2008.JPG | alt1 = | image2 = Atatürk's death.jpg | alt2 = Shtrati i vdekjes në Pallatin Dolmabahçe }} Prof. Mehmet Kamil Berk, një nga nënshkruesit e certifikatës së vdekjes, e lidhi nofullën e Ataturkut me një shami mëndafshi dhe gishtat e mëdhenj të këmbës me fashë, sipas [[Varrimi islam|riteve islame]]. Meqenëse varrimi do të vonohej, trupi i tij u balsamos nga patologu Prof. Lütfi Aksu, i cili erdhi për këtë qëllim nga Akademia Mjekësore Ushtarake Gülhane (GMMA) në Ankara.<ref name="h1"/> Trupi i tij u preh më pas, ndërsa motra e tij Makbule Atadan, zyrtarë dhe oficerë të rangut të lartë qeveritar dhe njerëz të tjerë me ndikim erdhën në kohë të caktuara për të bërë nderimet e tyre. Trupi i Ataturkut u vendos në një arkivol sofër të veshur me zink prej druri arre. Arkivoli i veshur me flamur u vendos më 16 nëntor<ref name="ab">{{cite web |url=http://bizimmektep.azbuz.ekolay.net/blog/yazi/oku/5000000004723026/ATATURKUN-OLDUGU-AN-CEKILEN-FOTOGRAFI-VE-15-YIL-SONRA-TABUTUNUN-ACILDIGI-O-AN |publisher=AzBuz |title=Atatürk'ün Öldüğü An Çekilen Fotoğrafı ve 15 Yıl Sonra Tabutununu Açıldığı O AN... |language=tr |accessdate=2011-04-17 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110808012736/http://bizimmektep.azbuz.ekolay.net/blog/yazi/oku/5000000004723026/ATATURKUN-OLDUGU-AN-CEKILEN-FOTOGRAFI-VE-15-YIL-SONRA-TABUTUNUN-ACILDIGI-O-AN |archivedate=2011-08-08 }}</ref> në sallën e pritjes së pallatit mbi një katafalkë. Ai ishte i rrethuar nga tre pishtarë të lartë në secilën anë që simbolizonin gjashtë shtyllat e [[Qemalizmi|ideologjisë qemaliste]] dhe kurorëzohej me kurora për shtrirjen në gjendje.<ref name="h1"/><ref name="z1"/><ref>{{cite book |title=Nationalism in a global era: the persistence of nations |url=https://archive.org/details/nationalismgloba00youn |author=Young, Mitchell |author2=Eric Zuelow |author3=Andreas Sturm |name-list-style=amp |language=en |year=2007 |page=[https://archive.org/details/nationalismgloba00youn/page/n108 96] }}</ref> Për tre ditë, mijëra njerëz të zisë bënë nderimet e tyre duke kaluar pranë katafalkës, ku një gardë nderi oficerësh qëndronte vigjilentë.<ref name="h1"/> === Transferimi për në kryeqytet === Pas namazit të xhenazes, arkivoli i Ataturkut u nxor nga Pallati Dolmabahçe, u vendos në një karrocë e tërhequr nga kuaj dhe u soll përpara një kortezhi në [[Parku Gülhane|Parkun Gülhane]]. Nga [[Sarayburnu|Point Seraglio]], një varkë me silur e përcolli atë në anijen luftarake TCG Yavûz. Anijet e marinës turke dhe anijet e huaja shoqëruan TCG Yavûz me arkivolin e Ataturkut në bord deri në [[Büyükada]]. Më pas ''Yavûz'' e çoi trupin e Ataturkut në [[Izmit]].<ref name="ab"/><ref>{{cite web |url=http://www.k-ataturk.com/kronolojik-album-1938-ve-sonrasi/9905-yavuz-zirhlisinin-guvertesinde-19-kasim-1938.html |publisher=K-Atatürk |title=Yavuz zırhlısının güvertesinde (19 Kasım 1938) |language=tr |accessdate=2011-04-17 |url-status=dead |archiveurl=https://archive.today/20120903133411/http://www.k-ataturk.com/kronolojik-album-1938-ve-sonrasi/9905-yavuz-zirhlisinin-guvertesinde-19-kasim-1938.html |archivedate=2012-09-03 }}</ref> Më pas, arkivoli i Ataturkut u transferua në një tren varrimi në Izmit që e solli në Ankara duke mbërritur të nesërmen më 20 nëntor. Në Ankara, Presidenti [[İsmet İnönü]], Kryetari i Parlamentit [[Abdyl Halik Renda]], Kryeministri [[Celal Bayar]], ministra të qeverisë, shefi i Marshalli i Shtabit të Përgjithshëm [[Fevzi Çakmak]], oficerë të lartë dhe anëtarë të parlamentit ishin të gjithë të pranishëm gjatë mbërritjes së trenit të varrimit në [[Stacioni hekurudhor i Ankarasë|Stacionin Qendror të Ankarasë]].<ref name="ab"/><ref>{{cite web |url=http://www.k-ataturk.com/kronolojik-album-1938-ve-sonrasi/9903-izmitte-trene-verilirken-19-kasim-1938.html |publisher=K-Atatürk |title=İzmit'te trene verilirken (19 Kasım 1938) |language=tr |accessdate=2011-04-17 |url-status=dead |archiveurl=https://archive.today/20130126234835/http://www.k-ataturk.com/kronolojik-album-1938-ve-sonrasi/9903-izmitte-trene-verilirken-19-kasim-1938.html |archivedate=2013-01-26 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.k-ataturk.com/kronolojik-album-1938-ve-sonrasi/9902-ankaraya-varisi-20-kasim-1938.html |publisher=K-Atatürk |title=Ankara'ya varışı (20 Kasım 1938) |language=tr |accessdate=2011-04-17 |url-status=dead |archiveurl=https://archive.today/20130127101124/http://www.k-ataturk.com/kronolojik-album-1938-ve-sonrasi/9902-ankaraya-varisi-20-kasim-1938.html |archivedate=2013-01-27 }}</ref> == Varrimi shtetëror == {{multiple image | footer = Varrimi shtetëror | width = 100 | image1 = Atatürk'ün cenazesi.png | image2 = Ataturk-1938-funeral-public.jpg }} Arkivoli i Ataturkut u soll në një kuti në [[Muzeu i Luftës së Pavarësisë|ndërtesën]] e [[Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë|Asamblesë së Madhe Kombëtare Turke]] në [[Ulus, Ankara|Ulus]], ku u vendos në një katafalkë përpara ndërtesës së parlamentit për t'u shtrirë në gjendje. Mijëra banorë të Ankarasë bënë nderimet e tyre.<ref name="ab"/><ref>{{cite web |url=http://www.k-ataturk.com/kronolojik-album-1938-ve-sonrasi/9901-ankarada-meclis-onunde-katafalkta-20-kasim-1938.html |publisher=K-Atatürk |title=Ankara'da Meclis önünde Katafalkta (20 Kasım 1938) |language=tr |accessdate=2011-04-17 |url-status=dead |archiveurl=https://archive.today/20130127074117/http://www.k-ataturk.com/kronolojik-album-1938-ve-sonrasi/9901-ankarada-meclis-onunde-katafalkta-20-kasim-1938.html |archivedate=2013-01-27 }}</ref> [[Skeda:Ebedi Şefimiz Atatürk ün İstanbul ve Ankaradaki Cenaze Töreni Albümü (page 755 crop).jpg|parapamje|Zyrtarë të shtetit të huaj në varrim]] Të nesërmen, më 21 nëntor, u mbajt një ceremoni mortore më madhështore, në të cilën morën pjesë personalitete nga shtatëmbëdhjetë vende. Në kortezhin mortor ishte i pranishëm edhe një delegacion nga [[Lidhja e Kombeve]].<ref>{{Cite book|last=Liebisch-Gümüş|first=Carolin|url=https://books.google.com/books?id=-NlWxQEACAAJ|title=Verflochtene Nationsbildung: Die Neue Türkei und der Völkerbund|date=2020-07-06|publisher=Walter de Gruyter GmbH|isbn=978-3-11-064341-1|pages=309|language=de}}</ref> Kortezhi me arkivolin e mbuluar me flamur të Ataturkut mbi një karrocë e tërhequr nga kuaj, i përpunuar në [[Muzeu Etnografik i Ankarasë|Muzeun Etnografik të Ankarasë]], i shoqëruar gjithashtu nga nëntë detashmente të armatosura nga vende të huaja, mes tyre roje nderi britanike,<ref>{{cite web |url=http://www.k-ataturk.com/kronolojik-album-1938-ve-sonrasi/9900-ingiliz-kitasi-tarafindan-selamlanirken-21-kasim-1938.html |publisher=K-Atatürk |title=İngiliz Kıt'ası tarafından selamlanırken (21 Kasım 1938) |language=tr |accessdate=2011-04-17 |url-status=dead |archiveurl=https://archive.today/20130127005527/http://www.k-ataturk.com/kronolojik-album-1938-ve-sonrasi/9900-ingiliz-kitasi-tarafindan-selamlanirken-21-kasim-1938.html |archivedate=2013-01-27 }}</ref> [[irani]]ane<ref>{{cite web |url=http://www.k-ataturk.com/kronolojik-album-1938-ve-sonrasi/9899-iran-kitasin-tarafindan-selamlanirken-21-kasim-1938.html |publisher=K-Atatürk |title=İran Kıt'ası tarafından selamlanırken (21 Kasım 1938) |language=tr |accessdate=2011-04-17 |url-status=dead |archiveurl=https://archive.today/20130126225741/http://www.k-ataturk.com/kronolojik-album-1938-ve-sonrasi/9899-iran-kitasin-tarafindan-selamlanirken-21-kasim-1938.html |archivedate=2013-01-26 }}</ref> dhe [[Jugosllavia|jugosllave]].<ref>{{cite web |url=http://www.k-ataturk.com/kronolojik-album-1938-ve-sonrasi/9898-yugoslav-kitasi-tarafindan-selamlanirken-21-kasim-1938.html |publisher=K-Atatürk |title=Yugoslav Kıt'ası tarafından selamlanırken (21 Kasım 1938) |language=tr |accessdate=2011-04-17 |url-status=dead |archiveurl=https://archive.today/20130127131141/http://www.k-ataturk.com/kronolojik-album-1938-ve-sonrasi/9898-yugoslav-kitasi-tarafindan-selamlanirken-21-kasim-1938.html |archivedate=2013-01-27 }}</ref> == Transferimi në Anıtkabir == === Vend pushimi i përkohshëm === I mbërritur në Muzeun Etnografik të Ankarasë, arkivoli i Ataturkut u vendos brenda një [[sarkofagu]] të bardhë marmor të ndërtuar posaçërisht së bashku me [[Flamuri i Turqisë|flamurin turk]] që mbulonte. Zyrtarët planifikuan një [[mauzoleu]]m monumental për Ataturkun në kodrën më të lartë në Ankara, Rasattepe siç quhej në atë kohë. Gjatë pesëmbëdhjetë viteve të nevojshme për ndërtimin e mauzoleut, Muzeu Etnografik i Ankarasë u bë vendprehja e përkohshme e Ataturkut.<ref>{{cite book |title=Faces of the state: secularism and public life in Turkey |url=https://archive.org/details/facesstatesecula00nava |author=Navaro-Yashin, Yael |language=en |year=2002 |page=[https://archive.org/details/facesstatesecula00nava/page/n102 191] }}</ref> === Vend pushimi i fundit === {{multiple image | footer = Vend pushimi i fundit | width = 100 | image1 = Anitkabir.png | image2 = Anıtkabir, Kemal Atatürk's Mausoleum.jpg }} [[Skeda:Cumhuriyet gazetesi (1938).jpeg|parapamje|240px|Çështja e ''Cumhuriyet'' e 11 nëntorit 1938 që njofton vdekjen e presidentit Mustafa Kemal Atatürk]] {{See also|Anıtkabir}} Pas përfundimit të Anıtkabır në 1953, sarkofagu i tij u hap dhe arkivoli i tij u hoq me ndihmën e një trispastos në prani të motrës së tij Makbule Atadan, Presidentit [[Xhelal Bajar]], kryetarit të Parlamentit [[Refik Koraltan]], Kryeministrit [[Adnan Menderes]], Shefit të Shtabit të Përgjithshëm. Nuri Yamut, [[Abdylhalik Renda]] dhe disa zyrtarë të tjerë të lartë. Arkivoli u vendos në një katafakë. Patologu Prof. Kamile Şevki Mutlu nga Fakulteti i Mjekësisë në [[Universiteti i Ankarasë|Universitetin e Ankarasë]] u ngarkua nga Kemal Aygün, guvernatori i Ankarasë, me hapjen e arkivolit, inspektimin e eshtrave dhe mbikëqyrjen e përgatitjeve për varrimin e mëvonshëm, i cili është kërkohet nga zakonet tradicionale funerale. Më 9 nëntor, kolegët e saj dr. Cahit Özen dhe Dr. Şeref Yazgan dhe dhjetë mësues të shkollës së mesme teknike profesionale e ndihmuan atë në këtë operacion ku morën pjesë zyrtarë të lartë shtetërorë.<ref name="ab"/> Pas hapjes së veshjes së zinkut të arkivolit, u shfaq një thes plastik ngjyrë kafe që mbante mbetjet e tij, i mbështetur nga varëse druri. Pas heqjes së theses plastike dhe [[qefini]]t brenda duke mbështjellë trupin e tij, u pa se trupi i Ataturkut mbeti i paprekur dhe i papushtuar falë balsamimit të përsosur nga Prof. Lütfi Aksu, i cili vdiq në vitin 1951. U gjet një mostër e kimikatit balsamues të përdorur në arkivol në një shishe të mbyllur, të etiketuar me përshkrimin e kimikatit.<ref name="ab"/> Personazhet e pranishëm u ngjitën një nga një në katafalkë dhe shikuan fytyrën e Ataturkut. Pas këshillës së Mutlu, arkivoli u mbyll përsëri pas trajtimit të mbetjeve me një fiksues të veçantë dhe mbështjelljes përsëri me qefin.<ref name="ab"/> Më 10 nëntor, në 15-vjetorin e vdekjes së Ataturkut, arkivoli i tij i mbuluar me flamur u nxor nga Muzeu Etnografik dhe u mbajt mbi supet e dymbëdhjetë ushtarëve në një kuti. 138 oficerë të rinj rezervë në një procesion që shtrihej për dy milje (3 km) duke përfshirë Presidentin, Kryeministrin, çdo ministër kabineti, çdo deputet parlamentar, çdo guvernator provincial dhe çdo diplomat të huaj, ndërsa në të njëjtën kohë 21 milionë [[Turqit|turq]] qëndruan në heshtje dhe palëvizur për pesë minuta në të gjithë vendin.<ref name=burial>{{cite news | title=The Burial of Atatürk| url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,860125,00.html | archive-url=https://web.archive.org/web/20061114074222/http://www.time.com/time/magazine/article/0%2C9171%2C860125%2C00.html | url-status=dead | archive-date=November 14, 2006 | work=[[Time (revistë)|Time]] | pages= 37–39 | date=November 23, 1953 | language=en | accessdate=2007-08-07}}</ref> Një admiral ruante një jastëk prej kadifeje që mbante Medaljen e Pavarësisë; dekorata e vetme, ndër shumë të tjera, që Ataturku preferonte të vishte. Babai i turqve më në fund pushoi në mauzoleumin e tij, [[Anıtkabir]]. Një zyrtar vuri në dukje: {{quote|Isha në detyrë aktive gjatë varrimit të tij, kur derdha lot të hidhur në fund të vdekjes. Sot nuk jam i trishtuar, për 15 vjet më kanë mësuar se Ataturku nuk do të vdesë kurrë.<ref name=burial/>}} Në kortezh, liderët e komuniteteve të ndryshme fetare në Turqi si [[Patriarku Armen i Kostandinopojës|Patriarku Armen]], [[Patriarku Ekumenik i Kostandinopojës|Patriarku Ortodoks Grek]], [[Ipeshkvi]] [[Kisha katolike|Katolik]] dhe [[Haham Bashi|Krye Rabini]] [[Hebrenjtë|Hebre]] marshuan së bashku me Presidentin [[musliman]] të Çështjeve Fetare të Turqisë.<ref name="h1"/> == Lidhje të jashtme == * {{cite news |url=http://www.milliyet.com.tr/content/galeri/yeni/goster.asp?galeriid=2087 |newspaper=[[Milliyet]] |title=Image gallery: State funeral of Atatürk |language=tr |accessdate=2011-04-17 }} * {{cite web |url=http://www.veataturk.com/resimler.asp?islem=resimler&id=17 |title=İmage gallery: State funeral of Atatürk |publisher=veataturk.com |language=tr |accessdate=2011-04-23 }} * {{cite web|url=http://www.egitimyuvasi.com/forum/ataturk-resimleri/32988_ataturkun-dolmabahce-sarayindan-anitkabire-yolculugu-1938-1953-a |title=Atatürk'ün Dolmabahçe Sarayı'ndan Anıtkabir'e Yolculuğu. 1938–1953 |publisher=Eğitim Yuvası |language=tr |accessdate=2011-04-24 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120323032428/http://www.egitimyuvasi.com/forum/ataturk-resimleri/32988_ataturkun-dolmabahce-sarayindan-anitkabire-yolculugu-1938-1953-a |archivedate=2012-03-23 }} == Referime == {{Reflist}} [[Kategoria:Vdekje sipas personit në Evropë|Atatürk]] [[Kategoria:Mustafa Kemal Atatürk]] [[Kategoria:Varrime shtetërore|Atatürk]] [[Kategoria:Varrime në Turqi|Atatürk]] [[Kategoria:Varrime sipas personit|Atatürk]] rfdkxiv9t257oqb2s0hiv60js514b8q 0 318312 2470450 2469417 2022-08-27T22:41:46Z InternetArchiveBot 115207 Adding 2 books for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Facade with Turkish Flags and Ataturk Banner.jpg|parapamje|300px|Një fasadë ndërtese me [[Flamuri i Turqisë|flamujt turq]] dhe një banderolë e Atatürk.]] [[Skeda:Atatürk yarım ilah.jpg|parapamje|300px|Koment nga gazetari francez Marcel Sauvage mbi kultin e personalitetit të krijuar për Ataturkun në Turqi]] '''Kulti i individit të Mustafa Qemal Ataturkut''' filloi gjatë jetës së [[Mustafa Kemal Atatürk]]<ref>{{cite book |last1=Berger |first1=Lutz |title=Kemalism as a Fixed Variable in the Republic of Turkey |date=2019 |publisher=Ergon-Verlag |language=en |isbn=978-3-95650-632-1 |pages=119–128 |chapter=The Leader as Father. Personality Cults in Modern Turkey}}</ref> dhe vazhdoi nga pasardhësit e tij pas vdekjes së tij në vitin 1938, nga anëtarët e partive të tij [[Partia Republikane Popullore]] ashtu edhe nga partitë opozitare,<ref name="Mango2002">{{cite book|author=Andrew Mango|title=Ataturk: The Biography of the founder of Modern Turkey|url=https://books.google.com/books?id=dI1hUJWU4EIC&pg=PA36-IA168|date=26 August 2002|publisher=Overlook|language=en|isbn=978-1-59020-924-0|page=36|quote="In 1937, Bayar had sought to outdo Inönü in his adulation of Atatürk. Now the Democrat Party government outdid him in signs of respect for Atatürk's memory. His body was transferred to a grandiose mausoleum in 1953. A law was passed in 1951 making it a criminal offence to insult Atatürk's memory."}}</ref> dhe në një sasi të kufizuar nga ai vetë gjatë jetës së tij për të popullarizuar dhe çimentuar [[Reformat e Ataturkut|reformat e tij sociale dhe politike]] si themelues dhe presidenti i parë i [[Turqia|Turqisë]].<ref>{{cite book|last=Tezcür|first=Günes Murat|title=Muslim Reformers in Iran and Turkey: The Paradox of Moderation|year=2010|publisher=University of Texas Press|language=en|isbn=9780292773639|page=70|quote=A man who was either irreligious or did not wear his faith on his sleeve, Atatürk established a cult of personality that has survived until now. He did not bother to attend the Friday prayers, a symbol of ruler-people unity...}}</ref> Gazetari britanik, Alexander Christie-Miller, e ka përshkruar atë si "[[Kulti i individit|kultin e personalitetit]] më jetëgjatë në botë".<ref>{{cite news|title=Lookalike keeps alive the cult of Ataturk|url=http://www.thetimes.co.uk/tto/news/world/europe/article3744383.ece|newspaper=The Times of London|date=20 prill 2013|author=Alexander Christie-Miller|language=en}}</ref> == Pasqyra == Pas disfatës dhe [[Ndarja e Perandorisë Osmane|ndarjes]] së [[Perandorisë Osmane]] nga [[Aleatët e Luftës së Parë Botërore|Aleatët]] pas [[Lufta e Parë Botërore|Luftës së Parë Botërore]], Mustafa Qemal udhëhoqi [[Lëvizja Kombëtare Turke|Lëvizjen Kombëtare Turke]] përmes një [[Lufta Çlirimtare Turke|Lufte për Pavarësi]] kundër Greqisë, Armenisë, Francës, Britanisë dhe vendeve të tjera pushtuese. Nën udhëheqjen e tij, [[Republika e Turqisë]] u shpall në vitin 1923 dhe ai u nderua me emrin Atatürk ("Babai i turqve") nga [[Asambleja e Madhe Kombëtare e Turqisë]] në vitin 1934. Titujt e tjerë të tij përfshijnë Udhëheqës i Madh (Ulu Önder), Komandant i Përjetshëm (Ebedî Baskomutan), Kryemësues (Basögretmen), dhe Shef i Përjetshëm (Ebedî Sef).<ref>{{cite book|last=Levine|first=Lynn A.|title=Frommer's Turkey|url=https://archive.org/details/frommersturkeyfr00levi_025|year=2010|publisher=Wiley Pub.|location=Hoboken, NJ|isbn=9780470877739|language=en|page=[https://archive.org/details/frommersturkeyfr00levi_025/page/n40 31]|quote=Mustafa Kemal was given the name Atatürk ("father of the Turks") by the Grand National Assembly}}</ref><ref>{{cite book|last=Villar|first=Juan|title=The Seventh Wonder|year=2004|publisher=Llumina Press|location=Coral Springs, FL|isbn=9781595262417|language=en|page=28|quote=The Turkish parliament proclaimed Mustafa's last name to be Ataturk, "Father of the Turks." Today, his picture hangs in every government office and business establishment, his state appears in every city, and his statues forbid that anything bad or ridiculous be said about him. Free Speech was not among Ataturk's reforms.}}</ref> Kujtesa e Ataturkut mbetet një pjesë kryesore e politikës dhe shoqërisë turke në shekullin e 21-të.<ref>Foreign Press on Cyprus, Volumes 10-11, Public Information Office, 1997 "It is the army's self-appointed role to maintain the secular character of a state that is 90 percent Muslim, but whose modern founder Kemal Ataturk forcibly wrenched into Westernization. The Ataturk cult of personality still towers over Turkey"</ref> Pothuajse çdo qytet në Turqi ka rrugë të emëruara për të dhe statujat e tij zakonisht gjenden në sheshet e qytetit, shkollat dhe zyrat publike, dy të fundit prej të cilave shfaqin portretin e tij. Fraza ''[[Sa i lumtur është ai që thotë se jam turk|Ne mutlu Türküm diyene]]'' (Sa i lumtur është ai që thotë "Unë jam Turk"), të cilin Ataturku e përdori në fjalimin e tij të mbajtur për 10-vjetorin e Republikës më 1933, përdoret gjerësisht në Turqi dhe shpesh shihet së bashku me statujat e tij. Ai vazhdon të jetë pjesë e detyrueshme [[Betimi i Studentit (Turqi)|Betimi i Studentit]], megjithëse u hoq midis viteve 2013 dhe 2018.<ref>{{Cite news |date=Oct 18, 2018 |title=Court rules Student Oath should be reinstated in Turkey |url=https://ahvalnews.com/education/court-rules-student-oath-should-be-reinstated-turkey |website=Ahval News |language=en}}</ref> Kulti i personalitetit të Ataturkut ndonjëherë krahasohet me atë të sundimtarëve autoritarë të vendeve të [[Azia Qendrore|Azisë Qendrore]], si p.sh. [[Nursultan Nazarbayev]] dhe [[Saparmurat Niyazov]],<ref>{{cite book|last=Allison|first=Roy|title=Challenges for the former Soviet south|year=1996|publisher=Brookings Institution Press|location=Washington, D.C.|language=en|isbn=9780815703211|page=[https://archive.org/details/challengesforfor00roya/page/27 27]|quote=A state-promoted "cult of personality" is developing rapidly in some of the Central Asian republics (although here, as in other ... This was clearly modeled on Mustafa Kemal Ataturk, the authoritarian modernizing leader of republican Turkey.|url=https://archive.org/details/challengesforfor00roya/page/27}}</ref> por ndryshon dukshëm në dritën e [[Reformat e Ataturkut|reformave demokratike dhe progresive të Ataturkut]] në Turqi dhe sepse shumica e statujave dhe memorialeve të tij u ngritën pas vdekjes së tij. Për shembull, para viteve 1950, vetëm imazhi i presidentit aktual të Turqisë shfaqej në [[Lira turke|monedhën turke]], por kryeministri [[Adnan Menderes]] (1950–1960), në një goditje politike ndaj Presidentit rival [[İsmet İnönü]], miratoi një ligj për të rikthyer imazhin e të ndjerit Atatürk në monedhë, në mënyrë që të mohohet shfaqja e imazhit të Inönü.<ref name="Mango2002" /> Qeveria e Menderesit, edhe pse ishte kundër [[Partia Republikane Popullore|Partisë Republikane Popullore]] të Atatürk (e cila shërbeu si parti opozitare në parlament për qeverinë e [[Partia Demokratike (1946)|Partisë Demokratike]] të Menderesit), e zhvendosi trupin e tij në një [[Anıtkabir|mauzole]] 15 vjet pas vdekjes së tij në vitin 1953.<ref name="Mango2002" /> Ajo miratoi gjithashtu një ligj më 1951 që kriminalizonte fyerjen e "kujtimit të Ataturkut".<ref name="Mango2002" /> ''[[The Economist]]'' shkroi në vitin 2012 se kulti i tij i personalitetit "e mbulon vendin me buste dhe portrete të njeriut të madh" dhe se kjo është "ushqyer nga gjeneralët e Turqisë, të cilët kanë përdorur emrin e tij për të rrëzuar katër qeveri, për të varur një kryeministër dhe për të sulmuar armiqtë e republikë."<ref name="economist">{{cite news|title=A secularist's lament|url=http://www.economist.com/node/21548284|access-date=17 mars 2013|date=25 shkurt 2012|agency=''[[The Economist]]''|language=en}}</ref> Sipas kësaj të përjavshme britanike, "islamistët e fortë e përçmojnë Ataturkun për shfuqizimin e kalifatit në vitin 1924 dhe për fshirjen e devotshmërisë nga hapësira publike. Ata ushqejnë thashethemet se ai ishte një grashtar, një i dehur, madje edhe një kripto-hebre".<ref name="economist"/> Një artikull i vitit 2008 në ''Identitetet Kombëtare'' diskutoi gjithashtu praninë e kudondodhur të Ataturkut në vend: {{quote|quote=Shtëpitë e Ataturkut ekzistojnë në një kontekst të përmbytur nga Ataturku me fytyrën dhe thëniet e tij që shfaqen në të gjitha dokumentet zyrtare, ndërtesat, kanalet televizive, gazetat dhe oborret e shkollave, monedhat dhe kartëmonedhat. Për më tepër, pavarësisht besimit personal, çdo turk jeton në një vend ku nacionalizmi është pjesë e diskurseve standarde politike. Politikanët, mësuesit dhe gazetarët i bëjnë thirrje kombit dhe Ataturkut çdo ditë. Megjithatë ata nuk janë vetëm në këtë. Prania e kudondodhur e mjeteve të Ataturkut mund t'i atribuohet vetëm pjesërisht sponsorizimit shtetëror. Fytyra e Ataturkut shfaqet në postera prapa sporteleve të supermarketeve, në berberë dhe dyqane video, në librari dhe banka; Hajmalitë e Ataturkut varen edhe nga pasqyrat e makinave, ndërsa kunjat e Ataturkut zbukurojnë xhaketat. Dhe edhe turqit që nuk bashkohen me përkujtime të tilla spontane dinë të 'lexojnë' universin semiotik të Ataturkut.{{sfn|Glyptis|2008|p=356}}}} === Ligji mbi Atatürk === [[Ligji për krimet e kryera kundër Ataturkut|Ligji turk 5816]] ("Ligji në lidhje me krimet e kryera kundër Ataturkut")<ref>{{cite book|last=Bali|first=Rifat N.|title=New documents on Atatürk: Atatürk as viewed through the eyes of American diplomats|year=2007|publisher=Isis Press|language=en|page=32}}</ref> u kalua 13 vjet pas vdekjes së Ataturkut më 25 korrik 1951, nga qeveria e kryeministrit [[Adnan Menderes]],<ref>{{cite news|last=Seibert|first=Thomas|title=Some Turks ready to abolish law that protects memory of Ataturk|url=http://www.thenational.ae/news/world/some-turks-ready-to-abolish-law-that-protects-memory-of-ataturk|access-date=13 korrik 2013|newspaper=[[The National (Abu Dhabi)|The National]]|date=16 gusht 2011|language=en}}</ref> dhe mbron "kujtimin e Ataturkut" nga ofendimi i çdo qytetari turk.<ref>{{cite book|last=Kaya|first=Mehmed S.|title=The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society|year=2009|publisher=Tauris Academic Studies|location=London|language=en|isbn=9781845118754|page=209}}</ref> Në vitin 2011, kishte 48 dënime për "fyerje të Ataturkut"<ref name="economist"/> dhe fyerja e kujtesës së Ataturkut dënohet me deri në tre vjet burg.<ref>{{cite book|last=Finkel|first=Andrew|title=Turkey: What Everyone Needs to Know|year=2012|publisher=Oxford University Press|location=New York|language=en|isbn=9780199733040|page=[https://archive.org/details/turkeywhateveryo0000fink/page/32 32]|url=https://archive.org/details/turkeywhateveryo0000fink/page/32}}</ref> Ligji është interpretuar në një mënyrë shumë të gjerë, duke përfshirë jo vetëm mbrojtjen e kujtesës së Ataturkut, por edhe trashëgiminë e tij. Janë ngritur akuza në proceset e brendshme kundër personave që kundërshtojnë vlerësimin zyrtar, shumë pozitiv, të viteve të para të Republikës së Turqisë dhe rolin e Ataturkut.<ref>{{Cite book|last=Baranowska|first=Grazyna|url=https://www.peterlang.com/view/9783631813539/html/ch14.xhtml|title=Memory laws in Turkey: protecting the memory of Mustafa Kemal Atatürk|work=Criminalizing History. Legal Restrictions on Statements and Interpretations of the Past in Germany, Poland, Rwanda, Turkey and Ukraine|publisher=Peter Lang|language=en|year=2020|isbn=978-3-631-81353-9|editor-last=Bachmann|editor-first=Klaus|location=Berlin|pages=107–125}}</ref> == Statujat == Statuja e parë e Ataturkut u skalit në vitin 1926 në distriktin Sarayburnu të [[Stambolli]]t nga skulptori austriak Heinrich Krippel.<ref name=Hurriyet>{{cite news|last=EGRIKAVUK|first=ISIL|title=Unaesthetic Atatürk monuments remain taboo in Turkey|url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=unastethic-ataturk-monuments-remains-taboo-in-turkey-2011-01-09|access-date=21 mars 2013|newspaper=Hurriyet|date=9 janar 2011|language=en}}</ref> Sot, statujat e Ataturkut mund të gjenden në të gjithë Turqinë.<ref>{{cite book|last=Navaro-Yashin|first=Yael|title=Faces of the State: Secularism and Public Life in Turkey|url=https://archive.org/details/facesstatesecula00nava|year=2002|publisher=Princeton Univ. Press|location=Princeton|language=en|isbn=9780691088457|page=[https://archive.org/details/facesstatesecula00nava/page/n52 89]|quote=Today the statue that is most frequently encountered all over Turkey is still that of Ataturk.}}</ref><ref>{{cite book|last=Üngör|first=Ugur Ümit|title=The Making of Modern Turkey:Nation and State in Eastern Anatolia, 1913-1950|year=2011|publisher=Oxford University Press|isbn=9780191640766|language=en|page=180|quote=Mustafa Kemal Atatürk was the central focus of public manifestations of memory. Sculptures of him spread across the country in a matter of years and well before his death adorned every main square in the country.}}</ref> == Shih edhe == * [[Qemalizmi]] * [[Çmimi Ndërkombëtar i Paqes Atatürk]] == Referime == {{Reflist|2}} ;Bibliografia * Copeaux, Etienne, ?La transcendance d'Atatürk?, in Mayeur-Jaouen Catherine (ed.), ''Saints et héros du Moyen-Orient contemporain'', Paris, Maisonneuve et Larose, 2002, pp.&nbsp;121–138. * {{cite journal|last=Glyptis|first=Leda|title=Living up to the father: The national identity prescriptions of remembering Atatürk; his homes, his grave, his temple|journal=National Identities|date=dhjetor 2008|volume=10|issue=4|pages=353–372|language=en|doi=10.1080/14608940802271647|location=London|issn=1460-8944}} * Mandel, Mike, and Zakari, Chantal, ''The State of Ata. The Contested Imagery of Power in Turkey'', Eighteen Publications, Boston, 2010, 256-xvi p. [[Kategoria:Përshkrime kulturore të Mustafa Kemal Atatürk|Kult i personalitetit]] [[Kategoria:Politika e Turqisë]] [[Kategoria:Kultet e personalitetit]] [[Kategoria:Kemalizëm]] [[Kategoria:Mustafa Kemal Atatürk]] h4on512d8vttrbyx5ug30chzhfscupc 0 318405 2470437 2469806 2022-08-27T21:39:14Z InternetArchiveBot 115207 Adding 1 book for [[Wikipedia:Vërtetueshmëria]] (20220827)) #IABot (v2.0.9) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]] wikitext text/x-wiki [[Skeda:Mars_symbol.svg|lidhja=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Mars_symbol.svg/220px-Mars_symbol.svg.png|parapamje| Simboli i perëndisë romake Mars (zot i luftës) përdoret shpesh për të përfaqësuar gjininë mashkull. Ai gjithashtu qëndron për planetin [[Marsi|Mars]] dhe është simboli alkimik i [[Hekuri|hekurit]] .]] '''Mashkulli''' (simboli : ♂) është [[Gjenia|gjini]] i një [[organizmi]] që prodhon gametën (qelizën seksuale) të njohur si spermë, e cila shkrihet me gametën më të madhe [[Femra|femërore]], <ref>{{Cite journal|last=Lehtonen|first=Jussi|last2=Parker|first2=Geoff A.|date=2014-12-01|title=Gamete competition, gamete limitation, and the evolution of the two sexes|url=https://academic.oup.com/molehr/article/20/12/1161/1062990|journal=Molecular Human Reproduction|language=en|volume=20|issue=12|pages=1161–1168|doi=10.1093/molehr/gau068|issn=1360-9947|pmid=25323972|doi-access=free}}</ref> <ref>{{Cite book|last=Fusco|first=Giuseppe|url=https://books.google.com/books?id=AKGsDwAAQBAJ&q=the+biology+of+reproduction+define+sex|title=The Biology of Reproduction|last2=Minelli|first2=Alessandro|date=2019-10-10|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-108-49985-9|pages=111–113|language=en}}</ref> <ref>{{Cite book|last=Hine|first=Robert|url=https://books.google.com/books?id=gMf9CAAAQBAJ|title=A Dictionary of Biology|last2=Martin|first2=Elizabeth|date=2015|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-871437-8|page=354|language=en}}</ref> ose vezën, në procesin e fekondimit . == Përmbledhje == Një organizëm mashkullor nuk mund të riprodhohet seksualisht pa akses në të paktën një vezë nga një femër, por disa organizma mund të riprodhohen si seksualisht ashtu edhe në mënyrë aseksuale . <ref>{{Cite journal|last=Lively|first=Curtis M.|date=2010-03-01|title=A Review of Red Queen Models for the Persistence of Obligate Sexual Reproduction|url=https://academic.oup.com/jhered/article/101/suppl_1/S13/757712|journal=Journal of Heredity|language=en|volume=101|issue=suppl_1|pages=S13–S20|doi=10.1093/jhered/esq010|issn=0022-1503|pmid=20421322|doi-access=free}}</ref> Shumica e [[Gjitari|gjitarëve]] meshkuj, duke përfshirë njerëzit meshkuj, kanë një kromozom Y, <ref>{{Cite web|last=Reference|first=Genetics Home|title=Y chromosome|url=https://ghr.nlm.nih.gov/chromosome/Y|access-date=2020-07-22|website=Genetics Home Reference|language=en}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Y Chromosome|url=https://www.genome.gov/genetics-glossary/Y-Chromosome|access-date=2020-09-07|website=Genome.gov|language=en}}</ref> i cili kodon prodhimin e sasive më të mëdha të testosteronit për të zhvilluar [[Aparati riprodhues mashkullor te njeriu|organet riprodhuese mashkullore]] . Jo të gjitha speciet ndajnë një sistem të përbashkët të përcaktimit të gjinisë. Në shumicën e [[Kafshët|kafshëve]], duke përfshirë [[Njeriu|njerëzit]], gjinia përcaktohet [[Gjenetika|gjenetikisht]]; megjithatë, specie të tilla si ''Cymothoa exigua'' ndryshojnë seksin në varësi të numrit të femrave të pranishme në afërsi. <ref>{{Cite web|last=Creighton|first=Jolene|author-link=Jolene Creighton|title=Meet The Sex-Changing, Tongue-Eating Parasite|url=http://www.fromquarkstoquasars.com/the-most-horrifying-parasite-cymothoa-exigua/|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131107080752/http://www.fromquarkstoquasars.com/the-most-horrifying-parasite-cymothoa-exigua/|archive-date=November 7, 2013|access-date=7 April 2014|website=From Quarks to Quasars}}</ref>  Tek njerëzit, fjala ''mashkull'' mund të përdoret gjithashtu për t'iu referuar gjinisë . Ekzistenca e gjinive të veçanta ka evoluar në mënyrë të pavarur në kohë të ndryshme dhe në linja të ndryshme, një shembull i evolucionit konvergjent . <ref name=":1">{{Cite web|title=Sex|url=https://www.britannica.com/science/sex|access-date=2020-07-22|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> <ref name=":0">{{Cite news|date=2016-06-04|title=4.9: Sexual dimorphism|language=en|work=Biology LibreTexts|url=https://bio.libretexts.org/Bookshelves/Introductory_and_General_Biology/Book%3A_Biofundamentals_(Klymkowsky_and_Cooper)/04%3A_Social_evolution_and_sexual_selection/4.09%3A_Sexual_dimorphism|access-date=2020-07-22}}</ref> Modeli i përsëritur është riprodhimi seksual në speciet izogame me dy ose më shumë lloje çiftëzimi me gametë të formës dhe sjelljes identike (por të ndryshme në nivel molekular) me speciet anisogame me gametë të tipit mashkull dhe [[Femra|femër]] tek speciet oogame në të cilat gameta femër është shumë shumë më e madhe se te mashkulli dhe nuk ka aftësi për të lëvizur. Ekziston një argument i mirë se ky model u nxit nga kufizimet fizike në mekanizmat me të cilët dy gamete bashkohen siç kërkohet për riprodhimin seksual . <ref>{{Cite book|last=Dusenbery|first=David B.|title=Living at Micro Scale|url=https://archive.org/details/livingatmicrosca0000duse|publisher=Harvard University Press|year=2009|isbn=978-0-674-03116-6|location=Cambridge, Massachusetts|at=Chapter 20}}.</ref>  Rrjedhimisht, gjinia përcaktohet midis specieve nga lloji i gameteve të prodhuara (p.sh.: spermatozoa kundrejt vezëve) dhe dallimet midis meshkujve dhe femrave në një prejardhje nuk janë gjithmonë parashikuese të dallimeve në një tjetër. <ref name=":0"/> <ref>{{Cite news|last=Wilcox|first=Christie|date=23 April 2020|title=Why Sex? Biologists Find New Explanations.|language=en|work=Quanta Magazine|url=https://www.quantamagazine.org/why-sex-biologists-find-new-explanations-20200423/|access-date=2020-07-22}}</ref> [[Dimorfizmi gjinor|Dimorfizmi mashkull/femër]] ndërmjet organizmave ose organeve riprodhuese të gjinive të ndryshme nuk kufizohet vetëm tek kafshët; Gametet mashkullore prodhohen nga kitridet, diatomet dhe [[bimët]] tokësore, ndër të tjera. Në bimët tokësore, ''femra'' dhe ''mashkulli'' përcaktojnë jo vetëm organizmat dhe strukturat prodhuese të gameteve femërore dhe mashkullore, por edhe strukturat e sporofiteve që krijojnë bimë mashkullore dhe femërore.  == Shih edhe == * [[Djali]] * [[Burri]] * [[Gjinia]] * [[Femra]] == Referimet == ewsx5xt2b9efd9zvx1x8u9876n6t0nt 0 318422 2470398 2469960 2022-08-27T16:35:42Z Elserbio00 123960 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | name =Božidar Delić | image = General Božidar Delić.jpg | birth_date = [[20 Shkurt]] [[1956]] | birth_place = [[Beograd]] | death_date = {{death date and age|2022|8|23|1956|2|20}} | death_place = [[Moska]], [[Rusi]] | nationality = Serb | profession = Politikan | party = NN—IJS (2022)<br/> LJVN (2020–2022)<br/> SRS (2011–2020)<br/> SNS (2008–2011)<br/> SRS (2006–2008)<br/> }} '''Božidar Delić''' (Божидар Делић; l. [[20 shkurt]] [[1956]], [[Beograd]], [[Serbi]] – v. [[23 gusht]] [[2022]], [[Moska]], [[Rusi]]) ishte një politikan serb që shërbeu si nënkryetar i Asamblesë Kombëtare të Serbisë nga viti [[2007]] deri më [[2012]] dhe përsëri nga [[2 gusht]]i deri më [[23 gusht]] [[2022]]. Fillimisht anëtar i Partisë Radikale Serbe (SRS), Delić iu bashkua Partisë Progresive Serbe (SNS) në 2008 dhe më vonë u kthye në SRS në 2011. Në vitin 2020, Delić u largua përsëri nga SRS dhe themeloi organizatën politike Dashuria, Besimi, Shpresa (LJVN). së bashku me Nemanja Sharoviqin. Ai u largua nga LJVN në fillim të vitit 2022 dhe, pak më vonë, u shpall si mbajtësi i fletëvotimeve të koalicionit Alternativa Demokratike Kombëtare për zgjedhjet parlamentare serbe të vitit 2022. {{DEFAULTSORT:Delić, Božidar}} [[Kategoria:Lindje 1956]] [[Kategoria:Vdekje 2022]] [[Kategoria:Politikanë serbë]] t3y9ehamjrci581r2qwemuxcm5gkpy7 5 318435 2470390 2470198 2022-08-27T15:44:54Z Klein Muçi 52109 /* Note */ replying to Alexis Jazz: (Alexis Jazz, I see. We'll most likely go...) [[[w:en:User:Alexis Jazz/Bawl|Bawl!]]] wikitext text/x-wiki == Note == You have no templatedata for [[Stampa:Citation]] and [[Stampa:Cite thesis]] so type "thesis" and every type associated with [[Stampa:Citation]] probably won't work.<br style="margin-bottom:0.5em"/>[[Stampa:Citation]] is a redirect to [[Stampa:Citim]]. This should be resolved as well, probably by updating [[MediaWiki:Citoid-template-type-map.json]].<br style="margin-bottom:0.5em"/>The templatedata for [[Stampa:Cite web]], [[Stampa:Cite journal]], [[Stampa:Cite book]] and [[Stampa:Cite news]] all seemingly squeeze all authors into the "author" parameter instead of using first1, first2, etc. which the templates do support.<span id="Alexis_Jazz:1661368255805:Wikipedia_diskutimBWLCLNCitemap.json" class="BawlCmt"> —&nbsp;[[Përdoruesi:Alexis Jazz|Alexis Jazz]] ([[Përdoruesi diskutim:Alexis Jazz|diskutimet]]) 24 gusht 2022 21:10 (CEST)</span> :[[Përdoruesi:Alexis Jazz|Alexis Jazz]], thanks for notification! I didn't know a page such as [[Mediawiki:Citoid-template-type-map.json|Citoid-template-type-map.json]] existed. I updated it accordingly with EnWiki as all our citation system is 99% based on it. I also imported a doc page for [[:Stampa:Cite thesis]], no translation provided yet. Why exactly would I need to "resolve" the "redirect problem"? Can't I just add templatedata for [[:Stampa:Citim]]? I'll look at the other templates and update the templatedata as needed. Currently I'm the only active user who deals with citations here so I've only been able to provide the general utility. Documentation is really lacking.<span id="Klein_Muçi:1661374464677:Wikipedia_diskutimBWLCLNCitemap.json" class="BawlCmt"> —&nbsp;[[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 24 gusht 2022 22:54 (CEST)</span> ::Other templates' templatedata also updated. Only the redirection remains now. Can you explain me a bit more about it?<span id="Klein_Muçi:1661377366526:Wikipedia_diskutimBWLCLNCitemap.json" class="BawlCmt"> —&nbsp;[[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 24 gusht 2022 23:42 (CEST)</span> :::[[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]], VisualEditor would insert [[Stampa:Citation]] instead of [[Stampa:Citim]] for the citation types that use that template. If that's what you want you should move [[Stampa:Citim]] to [[Stampa:Citation]]. Otherwise you should change "Citation" to "Citim" in [[:MediaWiki:Citoid-template-type-map.json]].<span id="Alexis_Jazz:1661466178854:Wikipedia_diskutimBWLCLNCitemap.json" class="BawlCmt"> —&nbsp;[[Përdoruesi:Alexis Jazz|Alexis Jazz]] ([[Përdoruesi diskutim:Alexis Jazz|diskutimet]]) 26 gusht 2022 00:22 (CEST)</span> ::::[[Përdoruesi:Alexis Jazz|Alexis Jazz]], I see. We'll most likely go with {{tl|Citation}}. I'll solve the issue with AWB soon.<span id="Klein_Muçi:1661615094235:Wikipedia_diskutimBWLCLNCitemap.json" class="BawlCmt"> —&nbsp;[[Përdoruesi:Klein Muçi|Klein Muçi]] ([[Përdoruesi diskutim:Klein Muçi|diskutimet]]) 27 gusht 2022 17:44 (CEST)</span> 4mrrjc89ijtto7yiktxjfxjwbhj1k7r 2 318441 2470455 2470062 2022-08-27T22:59:28Z Endi cufi 139522 added content wikitext text/x-wiki = CUREER = [[Skeda:Hq720 2.jpg|alt=Football player|parapamje| {| class="wikitable" |+ !Name !Endi Cufi ! ! |- |Occupation |Football player | | |- |Birth Date |4,12,2003 (born 18 age) | | |- |Club |Atletik Club Shkodra | | |} [[Shkodra|Shkoder]],[[Albania]]]] Endi Cufi is a Footballer , he continued his Career at the age of 10 in the Rozafa team then in the current team of Atletik Klub Shkodra . = Tournament = The Football Tournament of the Cup was mainly in Rovereto [[Italia|Italy]] , he scored a Goal against [[Germany]] 5nsnx7tydabkmw0uv6styol7bp0ou7t 0 318462 2470405 2470332 2022-08-27T19:07:39Z 46.99.86.255 wikitext text/x-wiki [[Skeda:Xhamia e Gazi Ali Begut.jpg|thumb|Xhamia e Gazi Ali Beut diku në vitet e pesëdhjeta]] '''Kompleksi i Gazi Ali Beut''' i njohur edhe si '''Vakëfi i Gazi Ali Beut''' ka qenë një kompleks urbanistik dhe arkitektonik i themeluar kah mesi i shekullit XV në qytetin e Vushtrrisë. Në disa burime quhet edhe Mahalla e Gazi Ali Beut. == Historiku == Sipas disa burimeve<ref>Sabri Bajgora & Shemsi Rahimi (2000) Barbaria serbe ndaj monumenteve Islame në Kosovë (Shkurt '98-Qershor '99). Dituria islame, fq. 45</ref> fillet e Kompleksit Gazi Ali Beu në Vushtrri datojnë diku rreth vitit 1410 kur supozohet se është ngritur [[Xhamia e Gazi Ali Beut]] ndërsa sipas disa burimeve tjera kjo xhami është ngritur rreth vitit 1444.<ref name="VV">{{cite book |veditors=Gjocaj, Zenun et al.|title=Vushtrria - Viciana me rrethinë|trans-title=Vushtrri - Viciana and its surroundings|publisher=Kuvendi Komunal i Vushtrrisë (Municipal Assembly of Vushtrri)|location=Prishtina|date=2003|ol=OL27940463M|language=sq|pages=469–478}}</ref> Në periudhën 1444 - 1455 pranë xhamisë ndërtohet edhe [[Hamami i Gazi Ali Beut]],<ref>{{cite book |last1=Shtylla |first1=Valter |title=Monumente kulture në Kosovë |date=1998 |publisher=Botimet Toena |location=Tirana |isbn=9789992710272 |pages=38–39|lang=sq}}</ref> mejtepi, medreseja si dhe një varg objektesh tjera përcjellëse.<ref name="VV"/> Themelues i kompleksit ka qenë [[Ali bej Mihalolli|Gazi Ali Beu]] i cili konsiderohet themelues dhe sanxhakbe i parë i [[Sanxhaku i Viçitrinës|SanXhakut të Viçitrinës]] (1459 - 1462). Nga gjithë Kompleksi Gazi Ali Beu në Vushtrri deri në ditët tona kanë mbetur [[Hamami i Gazi Ali Beut]], [[Xhamia e Gazi Ali Beut]] [[Nishani i Mustafë Beut]] si dhe objekti i KBI në Vushtrri i cili dikur ka shërbyer si medrese. == Shih edhe == * [[Vushtrria]] * [[Sanxhaku i Viçitrinës]] * [[Xhamia e Gazi Ali Beut]] * [[Hamami i Gazi Ali Beut]] * [[Lista e monumenteve në Vushtrri]] == Referimet == [[Kategoria:Monumente kulturore në Vushtrri]] af7w2f59zbiukejx2do9so8itz4bmpz 2470428 2470405 2022-08-27T21:02:14Z 37.35.67.24 wikitext text/x-wiki [[Skeda:Xhamia e Gazi Ali Begut.jpg|thumb|Xhamia e Gazi Ali Beut diku në vitet e pesëdhjeta]] '''Kompleksi i Gazi Ali Beut''' i njohur edhe si '''Vakëfi i Gazi Ali Beut''' ka qenë një kompleks urbanistik dhe arkitektonik i themeluar kah mesi i shekullit XV në qytetin e Vushtrrisë. Në disa burime quhet edhe Mahalla e Gazi Ali Beut. == Historiku == Sipas disa burimeve<ref>Sabri Bajgora & Shemsi Rahimi (2000) Barbaria serbe ndaj monumenteve Islame në Kosovë (Shkurt '98-Qershor '99). Dituria islame, fq. 45</ref> fillet e Kompleksit Gazi Ali Beu në Vushtrri datojnë diku rreth vitit 1410 kur supozohet se është ngritur [[Xhamia e Gazi Ali Beut]] ndërsa sipas disa burimeve tjera kjo xhami është ngritur rreth vitit 1444.<ref name="VV">{{cite book |veditors=Gjocaj, Zenun et al.|title=Vushtrria - Viciana me rrethinë|trans-title=Vushtrri - Viciana and its surroundings|publisher=Kuvendi Komunal i Vushtrrisë (Municipal Assembly of Vushtrri)|location=Prishtina|date=2003|ol=OL27940463M|language=sq|pages=469–478}}</ref> Në periudhën 1444 - 1455 pranë xhamisë ndërtohet edhe [[Hamami i Gazi Ali Beut]],<ref>{{cite book |last1=Shtylla |first1=Valter |title=Monumente kulture në Kosovë |date=1998 |publisher=Botimet Toena |location=Tirana |isbn=9789992710272 |pages=38–39|lang=sq}}</ref> mejtepi, medreseja si dhe një varg objektesh tjera përcjellëse.<ref name="VV"/> Themelues i kompleksit ka qenë [[Ali bej Mihalolli|Gazi Ali Beu]] i cili konsiderohet themelues dhe sanxhakbe i parë i [[Sanxhaku i Viçitrinës|SanXhakut të Viçitrinës]] (1459 - 1462). Nga gjithë Kompleksi Gazi Ali Beu në Vushtrri deri në ditët tona kanë mbetur [[Hamami i Gazi Ali Beut]], [[Xhamia e Gazi Ali Beut]], [[Nishani i Mustafë Beut]] si dhe objekti i KBI në Vushtrri i cili dikur ka shërbyer si mejtep dhe medrese. == Shih edhe == * [[Vushtrria]] * [[Sanxhaku i Viçitrinës]] * [[Xhamia e Gazi Ali Beut]] * [[Hamami i Gazi Ali Beut]] * [[Lista e monumenteve në Vushtrri]] == Referimet == [[Kategoria:Monumente kulturore në Vushtrri]] px7evkr040zjmxw7e77x0eag7yn61sp 0 318466 2470376 2022-08-27T13:21:13Z Andinshania 16111 Krijimi i faqes Kreshnik Osmani. wikitext text/x-wiki Kreshnik Osmani është kryetar i "Partia Shqiptare Atdheu". Është arsimuar në Liban. Në vitin 2001 kthehet në Shqipëri për të dhënë kontributin e tij.[https://scontent.fist9-1.fna.fbcdn.net/v/t42.1790-2/10000000_194315119684881_4740443818431543290_n.mp4?_nc_cat=106&vs=c1ef3c4431740cda&_nc_vs=HBksFQAYJEdJQ1dtQUFSN2E2RHVyQUFBUHIzVG5PSmNNbEJidjRHQUFBRhUAAsgBABUAGCRHSUNXbUFBTjZ4SzM0WTRBQUVaWURhUElpamtJYnY0R0FBQUYVAgLIAQAoRC1pICclcycgLWZiX3VzZV90ZmR0X3N0YXJ0dGltZSAxIC1pICclcycgLWMgY29weSAtbW92ZmxhZ3MgZmFzdHN0YXJ0KwaIEnByb2dyZXNzaXZlX3JlY2lwZQExDXN1YnNhbXBsZV9mcHMAEHZtYWZfZW5hYmxlX25zdWIAIG1lYXN1cmVfb3JpZ2luYWxfcmVzb2x1dGlvbl9zc2ltAChjb21wdXRlX3NzaW1fb25seV9hdF9vcmlnaW5hbF9yZXNvbHV0aW9uABFkaXNhYmxlX3Bvc3RfcHZxcwAVACUAHAAAJrqdus3zrO0DFQIoAkMzGANhdjEcF0CsXXXCj1wpGBlkYXNoX2xpdmVfbWRfZnJhZ18yX3ZpZGVvEgAYGHZpZGVvcy52dHMuY2FsbGJhY2sucHJvZDgSVklERU9fVklFV19SRVFVRVNUGwqIFW9lbV90YXJnZXRfZW5jb2RlX3RhZwZvZXBfc2QTb2VtX3JlcXVlc3RfdGltZV9tcwEwDG9lbV9jZmdfcnVsZQp3YXNsaXZlX3NkE29lbV9yb2lfcmVhY2hfY291bnQFMTk4ODMRb2VtX2lzX2V4cGVyaW1lbnQADG9lbV92aWRlb19pZA85OTc2ODQ2OTc2NzkyMTQSb2VtX3ZpZGVvX2Fzc2V0X2lkEDEwMDU3MDk1ODM0MzY4NzkVb2VtX3ZpZGVvX3Jlc291cmNlX2lkEDEwODQ4ODk4OTU0ODczMjUcb2VtX3NvdXJjZV92aWRlb19lbmNvZGluZ19pZA84MjUzODEzOTU1NDAwNTkOdnRzX3JlcXVlc3RfaWQAJQQcACXEARsHiAFzBDc3NTgCY2QKMjAyMi0wOC0yNQNyY2IFMTk4MDADYXBwE0ZhY2Vib29rIGZvciBpUGhvbmUCY3QJQlJPQURDQVNUE29yaWdpbmFsX2R1cmF0aW9uX3MIMzYyOS42OTcCdHMUcHJvZ3Jlc3NpdmVfb3JkZXJpbmcA&ccb=1-7&_nc_sid=f6c681&efg=eyJ2ZW5jb2RlX3RhZyI6Im9lcF9zZCJ9&_nc_ohc=WJ5ONbpb5ekAX_tiKFh&_nc_rml=0&_nc_ht=scontent.fist9-1.fna&oh=00_AT8d9rwEX2nz5qem2Rwv5QyP9NbgKGon-Z0O98gmWC5Qug&oe=630A3612&_nc_rid=811888989752613] 30v7qs54s6tfxp741o2a6m7h33ab6qb 3 318467 2470382 2022-08-27T13:54:28Z Elton Heta 136145 Eltonheta zhvendosi faqen [[Përdoruesi diskutim:Eltonheta]] tek [[Përdoruesi diskutim:Elton Heta]] wikitext text/x-wiki #RIDREJTO [[Përdoruesi diskutim:Elton Heta]] ippe9prpwbvxj89hhu23ln4gms1f14k 0 318468 2470387 2022-08-27T15:14:04Z Elton Heta 136145 Krijuar nga përkthimi i faqes "[[:en:Special:Redirect/revision/1106046971|Daniel Kaluuya]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Daniel Kaluuya | image = Daniel Kaluuya (2017).jpg | caption = Kaluuya at the 2017 [[San Diego Comic-Con]] | birth_name = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|24|2|1989}} | birth_place = London, England | education = [[St Aloysius' College, Highgate]], [[Camden School for Girls]] | occupation = {{hlist|Aktor|Komedian|Shkrimtar}} | years_active = 2006–prezent | partner = | awards = [[List of awards and nominations received by Daniel Kaluuya|Listë e plotë]] }} [[Category:Articles with hCards]] [[Category:Articles with hCards]] [[Category:Articles with hCards]] Daniel Kaluuya (/kəˈluːjə/; lindur më 24 shkurt 1989) është një aktor britanik. I shquar si në ekran ashtu edhe në skenë, ai ka marrë vlerësime të shumta, duke përfshirë një çmim Oscar, dy çmime BAFTA, dy Çmime Screen Actors Guild, një çmim Golden Globe dhe nominime për një çmim Primetime Emmy dhe një çmim Laurence Olivier. Në vitin 2021, ai u emërua në mesin e 100 njerëzve më me ndikim në botë nga revista Time. [[Kategoria:Njerëz që jetojnë]] [[Kategoria:Lindje 1989]] 1j5vx03ng1952mkflx14ho5pwhegagc 2470388 2470387 2022-08-27T15:16:57Z Elton Heta 136145 Krijuar nga përkthimi i faqes "[[:en:Special:Redirect/revision/1106046971|Daniel Kaluuya]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Daniel Kaluuya | image = Daniel Kaluuya (2017).jpg | caption = Kaluuya at the 2017 [[San Diego Comic-Con]] | birth_name = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|24|2|1989}} | birth_place = London, England | education = [[St Aloysius' College, Highgate]], [[Camden School for Girls]] | occupation = {{hlist|Aktor|Komedian|Shkrimtar}} | years_active = 2006–prezent | partner = | awards = [[List of awards and nominations received by Daniel Kaluuya|Listë e plotë]] }} [[Category:Articles with hCards]] [[Category:Articles with hCards]] [[Category:Articles with hCards]] Daniel Kaluuya (/kəˈluːjə/; lindur më 24 shkurt 1989) është një aktor britanik. I shquar si në ekran ashtu edhe në skenë, ai ka marrë vlerësime të shumta, duke përfshirë një çmim Oscar, dy çmime BAFTA, dy Çmime Screen Actors Guild, një çmim Golden Globe dhe nominime për një çmim Primetime Emmy dhe një çmim Laurence Olivier. Në vitin 2021, ai u emërua në mesin e 100 njerëzve më me ndikim në botë nga revista Time. Kaluuya filloi karrierën e tij të aktrimit si adoleshent në teatrin improvizues. Ai më pas portretizoi Posh Kenneth në dy sezonet e para të serialit televiziv Skins; ai gjithashtu shkroi disa nga episodet. Kaluuya tërhoqi vlerësimin e kritikëve për performancën e tij kryesore në Sucker Punch në Teatrin Royal Court në Londër dhe ai fitoi çmimin Evening Standard dhe Critics' Circle Theatre Award për Ardhur të jashtëzakonshëm. Në vitin 2018, ai mori çmimin BAFTA Rising Star Award. Në fund të viteve 2000 dhe në fillim të viteve 2010, Kaluuya fitoi vëmendje të mëtejshme për performancat e tij si Michael "Tealeaf" Fry në serialin e komedisë së errët të BBC-së Psychoville, Michael "Mac" Armstrong në seritë e BBC Tri drama horror The Fades, Barclay në Doctor Who Easter speciale "Planet of the Dead", dhe Bingham "Bing" Madsen në episodin Black Mirror "Fifteen Million Merits". Ai u shfaq si agjenti Colin Tucker në filmin komedi aksion spiun të vitit 2011 Johnny English Reborn dhe si Vdekja e Zezë në filmin superheroik të vitit 2013 Kick-Ass 2. Në vitin 2015, ai pati një rol dytësor në filmin thriller të Denis Villeneuve Sicario. Në vitin 2017, Kaluuya arriti një përparim në karrierë pasi luajti në filmin horror të Jordan Peele, Get Out, i cili i dha atij një nominim për çmimin Oscar për aktorin më të mirë. Kjo u pasua nga rolet në Black Panther të Ryan Coogler (2018), Widows e Steve McQueen (2018), Queen & Slim e Melina Matsoukas (2019) dhe Nope e Peele (2022). Për portretizimin e liderit të Partisë Black Panther Fred Hampton në Judas and the Black Messiah (2021), ai fitoi Çmimin e Akademisë, Çmimin BAFTA, Çmimin e Zgjedhjes së Kritikëve, Çmimin Golden Globe dhe Screen Actors Guild Award për aktorin më të mirë dytësor. Në moshën 32-vjeçare, Kaluuya u bë fituesi i shtatë më i ri i Oscar-it për aktorin më të mirë dytësor. Ai është gjithashtu aktori i parë britanik i trashëgimisë afrikane që ka fituar një çmim Academy Award. == Jeta e hershme dhe edukimi == Kaluuya lindi më 24 shkurt 1989 në Londër nga prindër ugandas. Nëna e tij e rriti atë në një pronë të këshillit në Camden Town, së bashku me një motër më të madhe. Babai i tij jetonte në Balaka dhe ata nuk patën kontakte deri në moshën 15-vjeçare. Kaluuya ndoqi shkollën fillore Torriano dhe Kolegjin St Aloysius, Highgate. Më pas ai mori Histori, Dramë dhe Biologji të nivelit A në shkollën Camden për Vajzat në kolegjin e përzier gjysmë gjithëpërfshirës të formës së gjashtë. == Karriera == === Vitet 2000: Shfaqjet e teatrit shkollor dhe rolet e hershme të aktrimit === Kaluuya shkroi shfaqjen e tij të parë në moshën nëntë vjeç, pas së cilës ai filloi të interpretonte teatër improvizues. Ai filloi të aktrojë si fëmijë në shkollën e tij lokale të Teatrit Anna Scher dhe WAC Arts. Ai u shfaq në rolin e tij të parë të aktrimit në vitin 2006 si Reece në dramën kontroverse të BBC-së Shoot the Messenger. Kaluuya më pas iu bashkua kastit origjinal të Skins si Posh Kenneth; ai ishte gjithashtu një shkrimtar kontribues në dy sezonet e para të serialit, si dhe autori kryesor i episodeve me titull "Jal" dhe "Thomas". Pas Skins, Kaluuya u shfaq si një yll i ftuar në shumë seri televizive të njohura si Silent Witness, Doctor Who special "Planet of the Dead" dhe Lewis. Ai gjithashtu është shfaqur në skeçe-show-n That Mitchell dhe Webb Look dy herë dhe si personazhi i preferuar i fansave "Parking Patawayo" në skeçe-show-n Harry & Paul. Kaluuya gjithashtu shprehu një personazh në sitcomin e BBC Radio 4 Sneakiepeeks. Në vitin 2009, ai u bë anëtar i rregullt i kastit në komedinë ITV FM. Në fund të vitit 2009, Revista Screen International zgjodhi Kaluuya në raportin e tyre vjetor si Yll i së nesërmes në Mbretërinë e Bashkuar. === Vitet 2010: Vazhdimi i vlerësimit në skenë dhe zbulimi i filmit me Get Out === Në vitin 2010, Kaluuya luajti rolin kryesor në Sucker Punch të Roy Williams në Teatrin Royal Court në Londër; Kaluuya fitoi vlerësime të shkëlqyera për performancën e tij dhe ai fitoi çmimin Evening Standard dhe Critics' Circle Theatre Award për Ardhur të Shquar. Nga viti 2009 deri në 2011, ai portretizoi Michael "Tea Leaf" Fry në komedinë e errët të BBC Psychoville. Midis 2011 dhe 2013, Kaluuya u shfaq në disa filma të shkurtër, më së shumti në Daniel Mulloy's Baby, i cili u shfaq premierë në Festivalin e Filmit Sundance, dhe vazhdoi të fitojë çmimin e filmit më të mirë të shkurtër në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit në Edinburg, si dhe çmimin më të mirë të shkurtër. Çmimi i Filmit në British Independent Film Awards. Në vitin 2011, ai u shfaq në vazhdimin e filmit të vitit 2003 Johnny English, i titulluar Johnny English Reborn, si Agent Tucker. Gjithashtu në vitin 2011, ai luajti rolin e Mac Armstrong në serialin dramatik mbinatyror të BBC3 The Fades. Në vitin 2013, ai u shfaq në filmin komedi superhero, Kick Ass 2. Në vitin 2015, ai portretizoi një agjent të FBI-së në filmin thriller të Denis Villeneuve, Sicario. Kaluuya luajti një nga personazhet kryesore përballë Jessica Brown Findlay në "Fifteen Million Merits", një episod i serialit antologjik Black Mirror, për të cilin ai mori vlerësime pozitive nga kritikët. Episodi fillimisht u shfaq premierë në Channel 4 në 2011, por fitoi popullaritet pasi u publikua më pas në Netflix në Shtetet e Bashkuara. Ishte performanca e tij në Black Mirror që tërhoqi vëmendjen e Jordan Peele, i cili më vonë e zgjodhi atë në Get Out, i cili rezultoi të ishte roli i tij i madh. [[Kategoria:Njerëz që jetojnë]] [[Kategoria:Lindje 1989]] jqqxg9pfj0qt8xln88jbfkox2f1w7r8 2470389 2470388 2022-08-27T15:18:41Z Elton Heta 136145 Krijuar nga përkthimi i faqes "[[:en:Special:Redirect/revision/1106046971|Daniel Kaluuya]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = Daniel Kaluuya | image = Daniel Kaluuya (2017).jpg | caption = Kaluuya at the 2017 [[San Diego Comic-Con]] | birth_name = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|24|2|1989}} | birth_place = London, England | education = [[St Aloysius' College, Highgate]], [[Camden School for Girls]] | occupation = {{hlist|Aktor|Komedian|Shkrimtar}} | years_active = 2006–prezent | partner = | awards = [[List of awards and nominations received by Daniel Kaluuya|Listë e plotë]] }} [[Category:Articles with hCards]] [[Category:Articles with hCards]] [[Category:Articles with hCards]] Daniel Kaluuya (/kəˈluːjə/; lindur më 24 shkurt 1989) është një aktor britanik. I shquar si në ekran ashtu edhe në skenë, ai ka marrë vlerësime të shumta, duke përfshirë një çmim Oscar, dy çmime BAFTA, dy Çmime Screen Actors Guild, një çmim Golden Globe dhe nominime për një çmim Primetime Emmy dhe një çmim Laurence Olivier. Në vitin 2021, ai u emërua në mesin e 100 njerëzve më me ndikim në botë nga revista Time. Kaluuya filloi karrierën e tij të aktrimit si adoleshent në teatrin improvizues. Ai më pas portretizoi Posh Kenneth në dy sezonet e para të serialit televiziv Skins; ai gjithashtu shkroi disa nga episodet. Kaluuya tërhoqi vlerësimin e kritikëve për performancën e tij kryesore në Sucker Punch në Teatrin Royal Court në Londër dhe ai fitoi çmimin Evening Standard dhe Critics' Circle Theatre Award për Ardhur të jashtëzakonshëm. Në vitin 2018, ai mori çmimin BAFTA Rising Star Award. Në fund të viteve 2000 dhe në fillim të viteve 2010, Kaluuya fitoi vëmendje të mëtejshme për performancat e tij si Michael "Tealeaf" Fry në serialin e komedisë së errët të BBC-së Psychoville, Michael "Mac" Armstrong në seritë e BBC Tri drama horror The Fades, Barclay në Doctor Who Easter speciale "Planet of the Dead", dhe Bingham "Bing" Madsen në episodin Black Mirror "Fifteen Million Merits". Ai u shfaq si agjenti Colin Tucker në filmin komedi aksion spiun të vitit 2011 Johnny English Reborn dhe si Vdekja e Zezë në filmin superheroik të vitit 2013 Kick-Ass 2. Në vitin 2015, ai pati një rol dytësor në filmin thriller të Denis Villeneuve Sicario. Në vitin 2017, Kaluuya arriti një përparim në karrierë pasi luajti në filmin horror të Jordan Peele, Get Out, i cili i dha atij një nominim për çmimin Oscar për aktorin më të mirë. Kjo u pasua nga rolet në Black Panther të Ryan Coogler (2018), Widows e Steve McQueen (2018), Queen & Slim e Melina Matsoukas (2019) dhe Nope e Peele (2022). Për portretizimin e liderit të Partisë Black Panther Fred Hampton në Judas and the Black Messiah (2021), ai fitoi Çmimin e Akademisë, Çmimin BAFTA, Çmimin e Zgjedhjes së Kritikëve, Çmimin Golden Globe dhe Screen Actors Guild Award për aktorin më të mirë dytësor. Në moshën 32-vjeçare, Kaluuya u bë fituesi i shtatë më i ri i Oscar-it për aktorin më të mirë dytësor. Ai është gjithashtu aktori i parë britanik i trashëgimisë afrikane që ka fituar një çmim Academy Award. == Jeta e hershme dhe edukimi == Kaluuya lindi më 24 shkurt 1989 në Londër nga prindër ugandas. Nëna e tij e rriti atë në një pronë të këshillit në Camden Town, së bashku me një motër më të madhe. Babai i tij jetonte në Balaka dhe ata nuk patën kontakte deri në moshën 15-vjeçare. Kaluuya ndoqi shkollën fillore Torriano dhe Kolegjin St Aloysius, Highgate. Më pas ai mori Histori, Dramë dhe Biologji të nivelit A në shkollën Camden për Vajzat në kolegjin e përzier gjysmë gjithëpërfshirës të formës së gjashtë. == Karriera == === Vitet 2000: Shfaqjet e teatrit shkollor dhe rolet e hershme të aktrimit === Kaluuya shkroi shfaqjen e tij të parë në moshën nëntë vjeç, pas së cilës ai filloi të interpretonte teatër improvizues. Ai filloi të aktrojë si fëmijë në shkollën e tij lokale të Teatrit Anna Scher dhe WAC Arts. Ai u shfaq në rolin e tij të parë të aktrimit në vitin 2006 si Reece në dramën kontroverse të BBC-së Shoot the Messenger. Kaluuya më pas iu bashkua kastit origjinal të Skins si Posh Kenneth; ai ishte gjithashtu një shkrimtar kontribues në dy sezonet e para të serialit, si dhe autori kryesor i episodeve me titull "Jal" dhe "Thomas". Pas Skins, Kaluuya u shfaq si një yll i ftuar në shumë seri televizive të njohura si Silent Witness, Doctor Who special "Planet of the Dead" dhe Lewis. Ai gjithashtu është shfaqur në skeçe-show-n That Mitchell dhe Webb Look dy herë dhe si personazhi i preferuar i fansave "Parking Patawayo" në skeçe-show-n Harry & Paul. Kaluuya gjithashtu shprehu një personazh në sitcomin e BBC Radio 4 Sneakiepeeks. Në vitin 2009, ai u bë anëtar i rregullt i kastit në komedinë ITV FM. Në fund të vitit 2009, Revista Screen International zgjodhi Kaluuya në raportin e tyre vjetor si Yll i së nesërmes në Mbretërinë e Bashkuar. === Vitet 2010: Vazhdimi i vlerësimit në skenë dhe zbulimi i filmit me Get Out === Në vitin 2010, Kaluuya luajti rolin kryesor në Sucker Punch të Roy Williams në Teatrin Royal Court në Londër; Kaluuya fitoi vlerësime të shkëlqyera për performancën e tij dhe ai fitoi çmimin Evening Standard dhe Critics' Circle Theatre Award për Ardhur të Shquar. Nga viti 2009 deri në 2011, ai portretizoi Michael "Tea Leaf" Fry në komedinë e errët të BBC Psychoville. Midis 2011 dhe 2013, Kaluuya u shfaq në disa filma të shkurtër, më së shumti në Daniel Mulloy's Baby, i cili u shfaq premierë në Festivalin e Filmit Sundance, dhe vazhdoi të fitojë çmimin e filmit më të mirë të shkurtër në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit në Edinburg, si dhe çmimin më të mirë të shkurtër. Çmimi i Filmit në British Independent Film Awards. Në vitin 2011, ai u shfaq në vazhdimin e filmit të vitit 2003 Johnny English, i titulluar Johnny English Reborn, si Agent Tucker. Gjithashtu në vitin 2011, ai luajti rolin e Mac Armstrong në serialin dramatik mbinatyror të BBC3 The Fades. Në vitin 2013, ai u shfaq në filmin komedi superhero, Kick Ass 2. Në vitin 2015, ai portretizoi një agjent të FBI-së në filmin thriller të Denis Villeneuve, Sicario. Kaluuya luajti një nga personazhet kryesore përballë Jessica Brown Findlay në "Fifteen Million Merits", një episod i serialit antologjik Black Mirror, për të cilin ai mori vlerësime pozitive nga kritikët. Episodi fillimisht u shfaq premierë në Channel 4 në 2011, por fitoi popullaritet pasi u publikua më pas në Netflix në Shtetet e Bashkuara. Ishte performanca e tij në Black Mirror që tërhoqi vëmendjen e Jordan Peele, i cili më vonë e zgjodhi atë në Get Out, i cili rezultoi të ishte roli i tij i madh. Performanca e Kaluuya në Get Out, e cila u shfaq në kinema më 24 shkurt 2017, tërhoqi vlerësime të konsiderueshme nga kritikët. Steven Gaydos i Variety shkroi se "terrori, tensioni, humori dhe tërbimi i këtij akti balancues kinematografik të fuqishëm dhe efektiv, qëndron mbi supet e këtij aktori të ri brilant britanik, i cili komunikon ankthet universale pa humbur kurrë adresën thelbësore të shtëpisë së tij afrikane të rrethuar. Heroi amerikan”. Richard Lawson i Vanity Fair e quajti performancën e Kaluuya-s një "pjesë mjeshtërore dhe rrëfyese e aktrimit". Për interpretimin e tij, ai mori vlerësime të shumta, duke përfshirë një nominim për çmimin Oscar për aktorin më të mirë. Ai gjithashtu mori nominime për një çmim BAFTA, Critics' Choice Award, Golden Globe Award dhe SAG Award për rolin e tij. Në vitin 2018, ai mori çmimin BAFTA Rising Star Award. Në dhjetor 2016, Kaluuya mori pjesë në filmin Black Panther të Marvel Cinematic Universe. Filmi u publikua më 16 shkurt 2018, në Shtetet e Bashkuara. Kaluuya gjithashtu pati një rol të madh në filmin e grabitjes Widows (2018) dhe luajti në filmin e udhëtimit / krimit Queen & Slim (2019), përballë Jodie Turner-Smith. Në tetor 2019, u njoftua se Kaluuya do të prodhonte një film artistik bazuar në shfaqjen televizive për fëmijë Barney & Friends përmes kompanisë së tij të sapoformuar të prodhimit 59%, së bashku me Mattel Films. Sipas Kaluuya, filmi i Barney do të "befasonte audiencën dhe do të përmbyste pritshmëritë". Që nga viti 2022, filmi është ende herët në zhvillim dhe skenari është ende duke u ripunuar. === 2020: Sukses i mëtejshëm dhe Kuzhina === Në vitin 2020, Kaluuya u njoftua se do të prodhonte dhe luante në një adaptim të romanit debutues të Femi Fadugba, The Upper World në Netflix. Në vitin 2021, ai luajti si socialisti revolucionar Fred Hampton në dramën biografike Judas and the Black Messiah. Performanca e tij në film u vlerësua nga kritikët, duke fituar çmimin e Akademisë për aktorin më të mirë dytësor, çmimin BAFTA për aktorin më të mirë në rol dytësor, çmimin e filmit Critics' Choice për aktorin më të mirë dytësor, çmimin Golden Globe për aktorin më të mirë dytësor - Filmi dhe Çmimi i Guild-it të Aktorëve të Ekranit për performancë të jashtëzakonshme nga një aktor mashkull në një rol dytësor; duke u bërë interpretuesi i vetëm atë vit që fitoi të pesë çmimet kryesore të filmit. Në moshën 32-vjeçare, Daniel Kaluuya u bë fituesi i shtatë më i ri i Oscar-it si aktori më i mirë në rol dytësor. Në fillim të vitit 2021, Kaluuya u luajt në filmin horror fantastiko-shkencor të Peele, Nope, së bashku me Keke Palmer dhe Steven Yeun. Filmi u publikua më 22 korrik 2022 me vlerësime pozitive. Për shkak të konflikteve të planifikimit me Nope, u njoftua se Kaluuya nuk do të riprodhojë rolin e tij si W'Kabi në vazhdimin Black Panther, Black Panther: Wakanda Forever. Në prill, Kaluuya priti një episod të Saturday Night Live, me të ftuar muzikor St. Vincent. Kaluuya u përfshi gjithashtu në listën e 2021 të Time të 100 njerëzve më me ndikim në botë. Në mars 2022, u zbulua se Kaluuya po shkruante një dramë distopike për Netflix, të titulluar Kuzhina, me Kibwe Tavares që do të drejtonte. Drama do të luajë Kane Robinson dhe Jedaiah Bannerman, dhe është duke u bashkë-shkruar nga Joe Murtagh, dhe produksion ekzekutiv nga Michael Fassbender. Në maj të vitit 2022, u njoftua se Kaluuya ishte transmetuesi i dokumentacionit sportiv të Amazon Prime: Të gjitha ose asgjë: Arsenal, i cili ndoqi skuadrën e Premierligës angleze, Arsenalin në prapaskenë gjatë gjithë sezonit 2021–2222. == Jeta personale == Kaluuya jeton në Londrën Perëndimore. Ai është një mbështetës i zjarrtë i Arsenal F.C., deri në atë masë sa i referohet rivalëve të Londrës Veriore të Arsenalit, Tottenham Hotspur F.C., si "skuadra që nuk duhet të përmendet" dhe "Voldemort i Ligës". Ai ka deklaruar në Jimmy Kimmel Live! se nëna e tij nuk e kuptonte suksesin e tij. [[Kategoria:Njerëz që jetojnë]] [[Kategoria:Lindje 1989]] h6q66vj8g5vf88k0zsc1x5nl1pawylb 0 318469 2470399 2022-08-27T17:01:24Z Elton Heta 136145 Krijuar nga përkthimi i faqes "[[:en:Special:Redirect/revision/1103801142|James Mangold]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = James Mangold | image = James Mangold Press Conference Logan Berlinale 2017 03.jpg | caption = Mangold in 2017 | birth_date = {{birth date and age|1963|12|16}}<ref name="past_Walk">{{cite web |title=Walking within the Lines: The Films of James Mangold| author = Jeng, Jonah| work = Paste Magazine |date=March 6, 2017 |access-date=March 14, 2017 |url=https://www.pastemagazine.com/articles/2017/03/walking-within-the-lines-the-films-of-james-mangol.html}}</ref> | birth_place = [[New York City]], U.S. | education = [[California Institute of the Arts]] {{small|([[Bachelor of Fine Arts|BFA]])}}<br />[[Columbia University]] {{small|([[Master of Fine Arts|MFA]])}} | occupation = {{hlist|Film director|screenwriter|producer}} | years_active = 1985–present | spouse = {{marriage|[[Cathy Konrad]]|1999|2014|end=div}} | children = 2 | parents = [[Robert Mangold]]<br /> [[Sylvia Plimack Mangold]] }} [[Category:Articles with hCards]] James Mangold (lindur më 16 dhjetor 1963) është një regjisor amerikan. Ai është më i njohur për filmat Cop Land (1997), Girl, Interrupted (1999), Walk the Line (2005), 3:10 to Yuma (2007), The Wolverine (2013) dhe Logan (2017), i fundit i gjë që i dha atij një nominim për çmimin Oscar për skenarin më të mirë të adaptuar. Më pas ai drejtoi dhe prodhoi filmin dramatik sportiv Ford v Ferrari (2019), i cili i dha atij një nominim për Çmimin e Akademisë për Filmin më të Mirë. Ai është gjithashtu drejtor dhe bashkë-skenar i filmit të ardhshëm të Indiana Jones, filmi i pestë në ekskluzivitet, i cili do të dalë në 2023. == Jeta e hershme == Mangold ka lindur në Nju Jork në vitin 1963 dhe është djali i artistëve Robert Mangold dhe Sylvia Plimack Mangold. Ai u rrit në Hudson Valley dhe u diplomua në shkollën e mesme Washingtonville. Ai ndoqi programin filmik/video në Institutin e Arteve të Kalifornisë, ku studioi nën Alexander Mackendrick. Gjatë vitit të tretë të Mangold, Mackendrick sugjeroi që ai të studionte në Shkollën e Teatrit CalArts si aktor, krahas studimeve të tij të rregullta për film. == Karriera == Në 1985, Mangold siguroi një marrëveshje shkrimtari/regjisori në Disney. Ai shkroi një film televiziv dhe bashkë-shkruan filmin e animuar Oliver and Company. Disa vite më vonë, Mangold u transferua në Nju Jork dhe aplikoi në shkollën e filmit të Universitetit të Kolumbias, ku u diplomua me një MFA në film. Ndërsa atje, ai studioi nën Miloš Forman dhe zhvilloi Heavy and Cop Land. Ai ka punuar si shkrimtar dhe regjisor që nga viti 1995, kur i pari i tij artistik, filmi i pavarur Heavy, fitoi çmimin për regjinë më të mirë në Festivalin e Filmit Sundance. Mangold më pas shkroi dhe drejtoi Cop Land (1997), me Sylvester Stallone, Robert De Niro, Harvey Keitel dhe Ray Liotta; Girl, Interrupted, e cila fitoi Oscarin për aktoren më të mirë në rol dytësor në 1999 për Angelina Jolie; Kate & Leopold, me protagonistë Meg Ryan dhe Hugh Jackman, për të cilin Jackman u nominua për Golden Globe si aktori më i mirë në një muzikal ose komedi në 2001, dhe thriller i vitit 2003 Identity ku luajti John Cusack. Në 2005, Mangold shkroi bashkë (me Gill Dennis), prodhoi (nën flamurin e tij të prodhimit, Tree Line Film) dhe drejtoi Walk the Line, një film për jetën e re të kantautorit Johnny Cash dhe marrëdhënien e tij me June Carter Cash. . Me aktorët Joaquin Phoenix dhe Reese Witherspoon, ai u publikua më 18 nëntor 2005, me komente pozitive dhe fitoi 187 milionë dollarë në mbarë botën. Ajo u nominua për pesë Oscar dhe Witherspoon fitoi aktoren më të mirë për interpretimin e saj si June Carter Cash. Mangold u shfaq gjithashtu si aktor në "The Sweetest Thing" si mjek dhe i pëlqente Christina Applegate, si dhe në filmin e tij Kate & Leopold duke luajtur një regjisor filmi. Në vitin 2007, Mangold drejtoi një ribërje perëndimore, 3:10 për Yuma, me Russell Crowe dhe Christian Bale; mori vlerësime pozitive dhe fitoi rreth 71 milionë dollarë në mbarë botën. Në vitin 2009, Mangold u nënshkrua nga Universal Pictures për të drejtuar Juliet, bazuar në një roman të autores daneze Anne Fortier. Në vitin 2011, Paramount fitoi të drejtat e filmit me shkrimtarët Eyal Podell, Jonathon E. Stewart, Aryan Saha, Chad dhe Dara Creasey në bord për të zhvilluar skenarin. [[Skeda:James_Mangold_by_Gage_Skidmore.jpg|lidhja=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/James_Mangold_by_Gage_Skidmore.jpg/220px-James_Mangold_by_Gage_Skidmore.jpg|djathtas|parapamje|Mangold në San Diego Comic-Con për të promovuar The Wolverine, 2013.]] Në qershor 2011, Mangold u punësua, fillimisht vetëm për të drejtuar filmin X-Men The Wolverine. Së bashku me skenaristët Christopher McQuarrie, Scott Frank dhe Mark Bomback, Mangold gjithashtu përshtati skenarin bazuar në sagën japoneze Wolverine të Frank Miller dhe Chris Claremont dhe hyri në prodhim në Japoni dhe Australi në korrik 2012. Ai përfundoi fotografinë në nëntor të të njëjtit vit. Në publikim, ai ishte një sukses në arkë, duke përfunduar me një bruto botërore prej 414,828,246 dollarësh me një buxhet prej 120 milionë dollarësh, sipas Box Office Mojo. Pas suksesit në arkë dhe reagimit të moderuar kritik ndaj The Wolverine, Mangold firmosi për të shkruar historinë dhe për të drejtuar vazhdimin, Logan (2017). Filmi shënoi bashkëpunimin e tretë të Mangold dhe Jackman. Scott Frank u punësua për t'u rikthyer si bashkë-skenarist, duke punuar si ekip me Mangold dhe Michael Green. Zhvillimi i filmit ishte i gjatë, me Jackman që përmendi dëshirën e tij dhe të Mangold për të bërë drejtësinë e personazhit për herë të fundit në rol. Filmi përfshiu elemente nga Old Man Logan i Mark Millar-it të drejtuar në komike. Mangold ka deklaruar se komploti fokusohet kryesisht në zhvillimin e personazheve, në vend të spektaklit superhero. Logan ishte një sukses komercial dhe mori vlerësime të larta për qasjen e tij të ashpër mbi karakterin titullar dhe thellësinë emocionale. I quajtur shpesh si një nga filmat më të mëdhenj të superheronjve të të gjitha kohërave, filmi gjithashtu fitoi një nominim për çmimin Oscar për skenarin më të mirë të adaptuar, duke u bërë filmi i parë me superhero me veprim të drejtpërdrejtë që u nominua për Skenar të Përshtatur, si dhe nominimi i parë i Mangold për Oscar. Në mars 2017, Mangold ishte në negociata me Fox për të zhvilluar dhe drejtuar një adaptim të romanit të ardhshëm të Don Winslow The Force rreth oficerëve të korruptuar të NYPD. Në qershor 2017, Fox caktoi një datë të publikimit për The Force për 1 Mars 2019. Data e publikimit nuk u përmbush, pasi filmi ishte ende në zhvillim. Më vonë në shkurt 2018, u njoftua se Mangold ishte vendosur të drejtonte një film për 24 Hours of Le Mans të vitit 1966, me Christian Bale dhe Matt Damon që interpretonin respektivisht si Ken Miles dhe Carroll Shelby, dhe Jez Butterworth, John-Henry Butterworth dhe Jason. Keller duke shkruar skenarin. Filmi, i titulluar Ford v Ferrari, u publikua në nëntor 2019 me vlerësimin e kritikëve dhe u bë një sukses në arkë, duke fituar 225 milionë dollarë në mbarë botën. Filmi mori 4 nominime, duke përfshirë filmin më të mirë, me dy fitore për Editimin e Filmit më të Mirë dhe Editimin më të Mirë të Tingullit në 92th Academy Awards. Në janar 2020, u njoftua se Mangold do të drejtonte një film biografik me jetën e këngëtarit Bob Dylan, me Timothée Chalamet në rolin e Dylan. Në shkurt 2020, u njoftua se Mangold ishte në bisedime për të drejtuar filmin e pestë të patitulluar të Indiana Jones, duke marrë përsipër Steven Spielberg, i cili më parë drejtoi katër filmat e parë në ekskluzivitet, në vend të kësaj do të veprojë si producent. Në maj 2020, u konfirmua zyrtarisht se Mangold do të shërbejë si drejtor. Xhirimet filluan në Mbretërinë e Bashkuar në qershor 2021 dhe përfunduan në shkurt 2022. Filmi pritet të dalë më 30 qershor 2023. Në shkurt 2022, u njoftua se Mangold do të drejtonte dhe prodhonte një biografi të Buster Keaton në 20th Century Studios, bazuar në librin e Marion Meade të vitit 1995, Buster Keaton: Cut to the Chase. {| class="wikitable" |} [[Kategoria:Lindje 1963]] [[Kategoria:Njerëz që jetojnë]] q7g142a5ixzu1qlgyhgep2akv4d5xln 2470400 2470399 2022-08-27T17:07:54Z Elton Heta 136145 Krijuar nga përkthimi i faqes "[[:en:Special:Redirect/revision/1103801142|James Mangold]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = James Mangold | image = James Mangold Press Conference Logan Berlinale 2017 03.jpg | caption = Mangold në 2017 | birth_date = {{birth date and age|16|12|1963}}<ref name="past_Walk">{{cite web |title=Ecja brenda linjave: Filmat e James Mangold| author = Jeng, Jonah| work = Paste Magazine |date=March 6, 2017 |access-date=March 14, 2017 |url=https://www.pastemagazine.com/articles/2017/03/walking-within-the-lines-the-films-of-james-mangol.html}}</ref> | birth_place = [[New York City]], U.S. | education = [[California Institute of the Arts]] {{small|([[Bachelor of Fine Arts|BFA]])}}<br />[[Columbia University]] {{small|([[Master of Fine Arts|MFA]])}} | occupation = {{hlist|Film director|screenwriter|producer}} | years_active = 1985–prezent | spouse = {{marriage|[[Cathy Konrad]]|1999|2014|end=div}} | children = 2 | parents = [[Robert Mangold]]<br /> [[Sylvia Plimack Mangold]] }} [[Category:Articles with hCards]] James Mangold (lindur më 16 dhjetor 1963) është një regjisor amerikan. Ai është më i njohur për filmat Cop Land (1997), Girl, Interrupted (1999), Walk the Line (2005), 3:10 to Yuma (2007), The Wolverine (2013) dhe Logan (2017), i fundit i gjë që i dha atij një nominim për çmimin Oscar për skenarin më të mirë të adaptuar. Më pas ai drejtoi dhe prodhoi filmin dramatik sportiv Ford v Ferrari (2019), i cili i dha atij një nominim për Çmimin e Akademisë për Filmin më të Mirë. Ai është gjithashtu drejtor dhe bashkë-skenar i filmit të ardhshëm të Indiana Jones, filmi i pestë në ekskluzivitet, i cili do të dalë në 2023. == Jeta e hershme == Mangold ka lindur në Nju Jork në vitin 1963 dhe është djali i artistëve Robert Mangold dhe Sylvia Plimack Mangold. Ai u rrit në Hudson Valley dhe u diplomua në shkollën e mesme Washingtonville. Ai ndoqi programin filmik/video në Institutin e Arteve të Kalifornisë, ku studioi nën Alexander Mackendrick. Gjatë vitit të tretë të Mangold, Mackendrick sugjeroi që ai të studionte në Shkollën e Teatrit CalArts si aktor, krahas studimeve të tij të rregullta për film. == Karriera == Në 1985, Mangold siguroi një marrëveshje shkrimtari/regjisori në Disney. Ai shkroi një film televiziv dhe bashkë-shkruan filmin e animuar Oliver and Company. Disa vite më vonë, Mangold u transferua në Nju Jork dhe aplikoi në shkollën e filmit të Universitetit të Kolumbias, ku u diplomua me një MFA në film. Ndërsa atje, ai studioi nën Miloš Forman dhe zhvilloi Heavy and Cop Land. Ai ka punuar si shkrimtar dhe regjisor që nga viti 1995, kur i pari i tij artistik, filmi i pavarur Heavy, fitoi çmimin për regjinë më të mirë në Festivalin e Filmit Sundance. Mangold më pas shkroi dhe drejtoi Cop Land (1997), me Sylvester Stallone, Robert De Niro, Harvey Keitel dhe Ray Liotta; Girl, Interrupted, e cila fitoi Oscarin për aktoren më të mirë në rol dytësor në 1999 për Angelina Jolie; Kate & Leopold, me protagonistë Meg Ryan dhe Hugh Jackman, për të cilin Jackman u nominua për Golden Globe si aktori më i mirë në një muzikal ose komedi në 2001, dhe thriller i vitit 2003 Identity ku luajti John Cusack. Në 2005, Mangold shkroi bashkë (me Gill Dennis), prodhoi (nën flamurin e tij të prodhimit, Tree Line Film) dhe drejtoi Walk the Line, një film për jetën e re të kantautorit Johnny Cash dhe marrëdhënien e tij me June Carter Cash. . Me aktorët Joaquin Phoenix dhe Reese Witherspoon, ai u publikua më 18 nëntor 2005, me komente pozitive dhe fitoi 187 milionë dollarë në mbarë botën. Ajo u nominua për pesë Oscar dhe Witherspoon fitoi aktoren më të mirë për interpretimin e saj si June Carter Cash. Mangold u shfaq gjithashtu si aktor në "The Sweetest Thing" si mjek dhe i pëlqente Christina Applegate, si dhe në filmin e tij Kate & Leopold duke luajtur një regjisor filmi. Në vitin 2007, Mangold drejtoi një ribërje perëndimore, 3:10 për Yuma, me Russell Crowe dhe Christian Bale; mori vlerësime pozitive dhe fitoi rreth 71 milionë dollarë në mbarë botën. Në vitin 2009, Mangold u nënshkrua nga Universal Pictures për të drejtuar Juliet, bazuar në një roman të autores daneze Anne Fortier. Në vitin 2011, Paramount fitoi të drejtat e filmit me shkrimtarët Eyal Podell, Jonathon E. Stewart, Aryan Saha, Chad dhe Dara Creasey në bord për të zhvilluar skenarin. [[Skeda:James_Mangold_by_Gage_Skidmore.jpg|lidhja=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/James_Mangold_by_Gage_Skidmore.jpg/220px-James_Mangold_by_Gage_Skidmore.jpg|djathtas|parapamje|Mangold në San Diego Comic-Con për të promovuar The Wolverine, 2013.]] Në qershor 2011, Mangold u punësua, fillimisht vetëm për të drejtuar filmin X-Men The Wolverine. Së bashku me skenaristët Christopher McQuarrie, Scott Frank dhe Mark Bomback, Mangold gjithashtu përshtati skenarin bazuar në sagën japoneze Wolverine të Frank Miller dhe Chris Claremont dhe hyri në prodhim në Japoni dhe Australi në korrik 2012. Ai përfundoi fotografinë në nëntor të të njëjtit vit. Në publikim, ai ishte një sukses në arkë, duke përfunduar me një bruto botërore prej 414,828,246 dollarësh me një buxhet prej 120 milionë dollarësh, sipas Box Office Mojo. Pas suksesit në arkë dhe reagimit të moderuar kritik ndaj The Wolverine, Mangold firmosi për të shkruar historinë dhe për të drejtuar vazhdimin, Logan (2017). Filmi shënoi bashkëpunimin e tretë të Mangold dhe Jackman. Scott Frank u punësua për t'u rikthyer si bashkë-skenarist, duke punuar si ekip me Mangold dhe Michael Green. Zhvillimi i filmit ishte i gjatë, me Jackman që përmendi dëshirën e tij dhe të Mangold për të bërë drejtësinë e personazhit për herë të fundit në rol. Filmi përfshiu elemente nga Old Man Logan i Mark Millar-it të drejtuar në komike. Mangold ka deklaruar se komploti fokusohet kryesisht në zhvillimin e personazheve, në vend të spektaklit superhero. Logan ishte një sukses komercial dhe mori vlerësime të larta për qasjen e tij të ashpër mbi karakterin titullar dhe thellësinë emocionale. I quajtur shpesh si një nga filmat më të mëdhenj të superheronjve të të gjitha kohërave, filmi gjithashtu fitoi një nominim për çmimin Oscar për skenarin më të mirë të adaptuar, duke u bërë filmi i parë me superhero me veprim të drejtpërdrejtë që u nominua për Skenar të Përshtatur, si dhe nominimi i parë i Mangold për Oscar. Në mars 2017, Mangold ishte në negociata me Fox për të zhvilluar dhe drejtuar një adaptim të romanit të ardhshëm të Don Winslow The Force rreth oficerëve të korruptuar të NYPD. Në qershor 2017, Fox caktoi një datë të publikimit për The Force për 1 Mars 2019. Data e publikimit nuk u përmbush, pasi filmi ishte ende në zhvillim. Më vonë në shkurt 2018, u njoftua se Mangold ishte vendosur të drejtonte një film për 24 Hours of Le Mans të vitit 1966, me Christian Bale dhe Matt Damon që interpretonin respektivisht si Ken Miles dhe Carroll Shelby, dhe Jez Butterworth, John-Henry Butterworth dhe Jason. Keller duke shkruar skenarin. Filmi, i titulluar Ford v Ferrari, u publikua në nëntor 2019 me vlerësimin e kritikëve dhe u bë një sukses në arkë, duke fituar 225 milionë dollarë në mbarë botën. Filmi mori 4 nominime, duke përfshirë filmin më të mirë, me dy fitore për Editimin e Filmit më të Mirë dhe Editimin më të Mirë të Tingullit në 92th Academy Awards. Në janar 2020, u njoftua se Mangold do të drejtonte një film biografik me jetën e këngëtarit Bob Dylan, me Timothée Chalamet në rolin e Dylan. Në shkurt 2020, u njoftua se Mangold ishte në bisedime për të drejtuar filmin e pestë të patitulluar të Indiana Jones, duke marrë përsipër Steven Spielberg, i cili më parë drejtoi katër filmat e parë në ekskluzivitet, në vend të kësaj do të veprojë si producent. Në maj 2020, u konfirmua zyrtarisht se Mangold do të shërbejë si drejtor. Xhirimet filluan në Mbretërinë e Bashkuar në qershor 2021 dhe përfunduan në shkurt 2022. Filmi pritet të dalë më 30 qershor 2023. Në shkurt 2022, u njoftua se Mangold do të drejtonte dhe prodhonte një biografi të Buster Keaton në 20th Century Studios, bazuar në librin e Marion Meade të vitit 1995, Buster Keaton: Cut to the Chase. == Referencat == Jeng, Jonah (March 6, 2017). "[https://www.pastemagazine.com/articles/2017/03/walking-within-the-lines-the-films-of-james-mangol.html Walking within the Lines: The Films of James Mangold]". ''Paste Magazine''. Retrieved March 14, 2017. [https://www.bfi.org.uk/news-opinion/news-bfi/interviews/logan-wolverine-james-mangold-influences The films that influenced Logan: director James Mangold on the new Wolverine movie | BFI] [https://www.oscars.org/oscars/ceremonies/2018 2018|Oscars.org] [https://www.oscars.org/oscars/ceremonies/2020 2020|Oscars.org] "[https://comicbook.com/movies/news/indiana-jones-5-production-update-james-mangold-filming/ Indiana Jones 5 Director James Mangold Has Answered a Very 'Important]' Question About Harrison Ford's Indy". October 15, 2021. [[Kategoria:Lindje 1963]] [[Kategoria:Njerëz që jetojnë]] q23jq125td7k0hzpwky5bsgd1o3n1zl 2470401 2470400 2022-08-27T17:09:43Z Elton Heta 136145 Krijuar nga përkthimi i faqes "[[:en:Special:Redirect/revision/1103801142|James Mangold]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = James Mangold | image = James Mangold Press Conference Logan Berlinale 2017 03.jpg | caption = Mangold në 2017 | birth_date = {{birth date and age|16|12|1963}}<ref name="past_Walk">{{cite web |title=Ecja brenda linjave: Filmat e James Mangold| author = Jeng, Jonah| work = Paste Magazine |date=March 6, 2017 |access-date=March 14, 2017 |url=https://www.pastemagazine.com/articles/2017/03/walking-within-the-lines-the-films-of-james-mangol.html}}</ref> | birth_place = [[New York City]], U.S. | education = [[California Institute of the Arts]] {{small|([[Bachelor of Fine Arts|BFA]])}}<br />[[Columbia University]] {{small|([[Master of Fine Arts|MFA]])}} | occupation = {{hlist|Film director|screenwriter|producer}} | years_active = 1985–prezent | spouse = {{marriage|[[Cathy Konrad]]|1999|2014|end=div}} | children = 2 | parents = [[Robert Mangold]]<br /> [[Sylvia Plimack Mangold]] }} [[Category:Articles with hCards]] James Mangold (lindur më 16 dhjetor 1963) është një regjisor amerikan. Ai është më i njohur për filmat Cop Land (1997), Girl, Interrupted (1999), Walk the Line (2005), 3:10 to Yuma (2007), The Wolverine (2013) dhe Logan (2017), i fundit i gjë që i dha atij një nominim për çmimin Oscar për skenarin më të mirë të adaptuar. Më pas ai drejtoi dhe prodhoi filmin dramatik sportiv Ford v Ferrari (2019), i cili i dha atij një nominim për Çmimin e Akademisë për Filmin më të Mirë. Ai është gjithashtu drejtor dhe bashkë-skenar i filmit të ardhshëm të Indiana Jones, filmi i pestë në ekskluzivitet, i cili do të dalë në 2023. == Jeta e hershme == Mangold ka lindur në Nju Jork në vitin 1963 dhe është djali i artistëve Robert Mangold dhe Sylvia Plimack Mangold. Ai u rrit në Hudson Valley dhe u diplomua në shkollën e mesme Washingtonville. Ai ndoqi programin filmik/video në Institutin e Arteve të Kalifornisë, ku studioi nën Alexander Mackendrick. Gjatë vitit të tretë të Mangold, Mackendrick sugjeroi që ai të studionte në Shkollën e Teatrit CalArts si aktor, krahas studimeve të tij të rregullta për film. == Karriera == Në 1985, Mangold siguroi një marrëveshje shkrimtari/regjisori në Disney. Ai shkroi një film televiziv dhe bashkë-shkruan filmin e animuar Oliver and Company. Disa vite më vonë, Mangold u transferua në Nju Jork dhe aplikoi në shkollën e filmit të Universitetit të Kolumbias, ku u diplomua me një MFA në film. Ndërsa atje, ai studioi nën Miloš Forman dhe zhvilloi Heavy and Cop Land. Ai ka punuar si shkrimtar dhe regjisor që nga viti 1995, kur i pari i tij artistik, filmi i pavarur Heavy, fitoi çmimin për regjinë më të mirë në Festivalin e Filmit Sundance. Mangold më pas shkroi dhe drejtoi Cop Land (1997), me Sylvester Stallone, Robert De Niro, Harvey Keitel dhe Ray Liotta; Girl, Interrupted, e cila fitoi Oscarin për aktoren më të mirë në rol dytësor në 1999 për Angelina Jolie; Kate & Leopold, me protagonistë Meg Ryan dhe Hugh Jackman, për të cilin Jackman u nominua për Golden Globe si aktori më i mirë në një muzikal ose komedi në 2001, dhe thriller i vitit 2003 Identity ku luajti John Cusack. Në 2005, Mangold shkroi bashkë (me Gill Dennis), prodhoi (nën flamurin e tij të prodhimit, Tree Line Film) dhe drejtoi Walk the Line, një film për jetën e re të kantautorit Johnny Cash dhe marrëdhënien e tij me June Carter Cash. . Me aktorët Joaquin Phoenix dhe Reese Witherspoon, ai u publikua më 18 nëntor 2005, me komente pozitive dhe fitoi 187 milionë dollarë në mbarë botën. Ajo u nominua për pesë Oscar dhe Witherspoon fitoi aktoren më të mirë për interpretimin e saj si June Carter Cash. Mangold u shfaq gjithashtu si aktor në "The Sweetest Thing" si mjek dhe i pëlqente Christina Applegate, si dhe në filmin e tij Kate & Leopold duke luajtur një regjisor filmi. Në vitin 2007, Mangold drejtoi një ribërje perëndimore, 3:10 për Yuma, me Russell Crowe dhe Christian Bale; mori vlerësime pozitive dhe fitoi rreth 71 milionë dollarë në mbarë botën. Në vitin 2009, Mangold u nënshkrua nga Universal Pictures për të drejtuar Juliet, bazuar në një roman të autores daneze Anne Fortier. Në vitin 2011, Paramount fitoi të drejtat e filmit me shkrimtarët Eyal Podell, Jonathon E. Stewart, Aryan Saha, Chad dhe Dara Creasey në bord për të zhvilluar skenarin. [[Skeda:James_Mangold_by_Gage_Skidmore.jpg|lidhja=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/James_Mangold_by_Gage_Skidmore.jpg/220px-James_Mangold_by_Gage_Skidmore.jpg|djathtas|parapamje|Mangold në San Diego Comic-Con për të promovuar The Wolverine, 2013.]] Në qershor 2011, Mangold u punësua, fillimisht vetëm për të drejtuar filmin X-Men The Wolverine. Së bashku me skenaristët Christopher McQuarrie, Scott Frank dhe Mark Bomback, Mangold gjithashtu përshtati skenarin bazuar në sagën japoneze Wolverine të Frank Miller dhe Chris Claremont dhe hyri në prodhim në Japoni dhe Australi në korrik 2012. Ai përfundoi fotografinë në nëntor të të njëjtit vit. Në publikim, ai ishte një sukses në arkë, duke përfunduar me një bruto botërore prej 414,828,246 dollarësh me një buxhet prej 120 milionë dollarësh, sipas Box Office Mojo. Pas suksesit në arkë dhe reagimit të moderuar kritik ndaj The Wolverine, Mangold firmosi për të shkruar historinë dhe për të drejtuar vazhdimin, Logan (2017). Filmi shënoi bashkëpunimin e tretë të Mangold dhe Jackman. Scott Frank u punësua për t'u rikthyer si bashkë-skenarist, duke punuar si ekip me Mangold dhe Michael Green. Zhvillimi i filmit ishte i gjatë, me Jackman që përmendi dëshirën e tij dhe të Mangold për të bërë drejtësinë e personazhit për herë të fundit në rol. Filmi përfshiu elemente nga Old Man Logan i Mark Millar-it të drejtuar në komike. Mangold ka deklaruar se komploti fokusohet kryesisht në zhvillimin e personazheve, në vend të spektaklit superhero. Logan ishte një sukses komercial dhe mori vlerësime të larta për qasjen e tij të ashpër mbi karakterin titullar dhe thellësinë emocionale. I quajtur shpesh si një nga filmat më të mëdhenj të superheronjve të të gjitha kohërave, filmi gjithashtu fitoi një nominim për çmimin Oscar për skenarin më të mirë të adaptuar, duke u bërë filmi i parë me superhero me veprim të drejtpërdrejtë që u nominua për Skenar të Përshtatur, si dhe nominimi i parë i Mangold për Oscar. Në mars 2017, Mangold ishte në negociata me Fox për të zhvilluar dhe drejtuar një adaptim të romanit të ardhshëm të Don Winslow The Force rreth oficerëve të korruptuar të NYPD. Në qershor 2017, Fox caktoi një datë të publikimit për The Force për 1 Mars 2019. Data e publikimit nuk u përmbush, pasi filmi ishte ende në zhvillim. Më vonë në shkurt 2018, u njoftua se Mangold ishte vendosur të drejtonte një film për 24 Hours of Le Mans të vitit 1966, me Christian Bale dhe Matt Damon që interpretonin respektivisht si Ken Miles dhe Carroll Shelby, dhe Jez Butterworth, John-Henry Butterworth dhe Jason. Keller duke shkruar skenarin. Filmi, i titulluar Ford v Ferrari, u publikua në nëntor 2019 me vlerësimin e kritikëve dhe u bë një sukses në arkë, duke fituar 225 milionë dollarë në mbarë botën. Filmi mori 4 nominime, duke përfshirë filmin më të mirë, me dy fitore për Editimin e Filmit më të Mirë dhe Editimin më të Mirë të Tingullit në 92th Academy Awards. Në janar 2020, u njoftua se Mangold do të drejtonte një film biografik me jetën e këngëtarit Bob Dylan, me Timothée Chalamet në rolin e Dylan. Në shkurt 2020, u njoftua se Mangold ishte në bisedime për të drejtuar filmin e pestë të patitulluar të Indiana Jones, duke marrë përsipër Steven Spielberg, i cili më parë drejtoi katër filmat e parë në ekskluzivitet, në vend të kësaj do të veprojë si producent. Në maj 2020, u konfirmua zyrtarisht se Mangold do të shërbejë si drejtor. Xhirimet filluan në Mbretërinë e Bashkuar në qershor 2021 dhe përfunduan në shkurt 2022. Filmi pritet të dalë më 30 qershor 2023. Në shkurt 2022, u njoftua se Mangold do të drejtonte dhe prodhonte një biografi të Buster Keaton në 20th Century Studios, bazuar në librin e Marion Meade të vitit 1995, Buster Keaton: Cut to the Chase. == Referencat == [https://www.bfi.org.uk/news-opinion/news-bfi/interviews/logan-wolverine-james-mangold-influences The films that influenced Logan: director James Mangold on the new Wolverine movie | BFI] [https://www.oscars.org/oscars/ceremonies/2018 2018|Oscars.org] [https://www.oscars.org/oscars/ceremonies/2020 2020|Oscars.org] "[https://comicbook.com/movies/news/indiana-jones-5-production-update-james-mangold-filming/ Indiana Jones 5 Director James Mangold Has Answered a Very 'Important]' Question About Harrison Ford's Indy". October 15, 2021. [[Kategoria:Lindje 1963]] [[Kategoria:Njerëz që jetojnë]] 2vzepez6axt248beaeymr01xxbsameu 2470402 2470401 2022-08-27T17:12:33Z Elton Heta 136145 Krijuar nga përkthimi i faqes "[[:en:Special:Redirect/revision/1103801142|James Mangold]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = James Mangold | image = James Mangold Press Conference Logan Berlinale 2017 03.jpg | caption = Mangold në 2017 | birth_date = {{birth date and age|16|12|1963}}<ref name="past_Walk">{{cite web |title=Ecja brenda linjave: Filmat e James Mangold| author = Jeng, Jonah| work = Paste Magazine |date=March 6, 2017 |access-date=March 14, 2017 |url=https://www.pastemagazine.com/articles/2017/03/walking-within-the-lines-the-films-of-james-mangol.html}}</ref> | birth_place = [[New York City]], U.S. | education = [[California Institute of the Arts]] {{small|([[Bachelor of Fine Arts|BFA]])}}<br />[[Columbia University]] {{small|([[Master of Fine Arts|MFA]])}} | occupation = {{hlist|Film director|screenwriter|producer}} | years_active = 1985–prezent | spouse = {{marriage|[[Cathy Konrad]]|1999|2014|end=div}} | children = 2 | parents = [[Robert Mangold]]<br /> [[Sylvia Plimack Mangold]] }} [[Category:Articles with hCards]] James Mangold (lindur më 16 dhjetor 1963) është një regjisor amerikan. Ai është më i njohur për filmat Cop Land (1997), Girl, Interrupted (1999), Walk the Line (2005), 3:10 to Yuma (2007), The Wolverine (2013) dhe Logan (2017), i fundit i gjë që i dha atij një nominim për çmimin Oscar për skenarin më të mirë të adaptuar. Më pas ai drejtoi dhe prodhoi filmin dramatik sportiv Ford v Ferrari (2019), i cili i dha atij një nominim për Çmimin e Akademisë për Filmin më të Mirë. Ai është gjithashtu drejtor dhe bashkë-skenar i filmit të ardhshëm të Indiana Jones, filmi i pestë në ekskluzivitet, i cili do të dalë në 2023. == Jeta e hershme == Mangold ka lindur në Nju Jork në vitin 1963 dhe është djali i artistëve Robert Mangold dhe Sylvia Plimack Mangold. Ai u rrit në Hudson Valley dhe u diplomua në shkollën e mesme Washingtonville. Ai ndoqi programin filmik/video në Institutin e Arteve të Kalifornisë, ku studioi nën Alexander Mackendrick. Gjatë vitit të tretë të Mangold, Mackendrick sugjeroi që ai të studionte në Shkollën e Teatrit CalArts si aktor, krahas studimeve të tij të rregullta për film. == Karriera == Në 1985, Mangold siguroi një marrëveshje shkrimtari/regjisori në Disney. Ai shkroi një film televiziv dhe bashkë-shkruan filmin e animuar Oliver and Company. Disa vite më vonë, Mangold u transferua në Nju Jork dhe aplikoi në shkollën e filmit të Universitetit të Kolumbias, ku u diplomua me një MFA në film. Ndërsa atje, ai studioi nën Miloš Forman dhe zhvilloi Heavy and Cop Land. Ai ka punuar si shkrimtar dhe regjisor që nga viti 1995, kur i pari i tij artistik, filmi i pavarur Heavy, fitoi çmimin për regjinë më të mirë në Festivalin e Filmit Sundance. Mangold më pas shkroi dhe drejtoi Cop Land (1997), me Sylvester Stallone, Robert De Niro, Harvey Keitel dhe Ray Liotta; Girl, Interrupted, e cila fitoi Oscarin për aktoren më të mirë në rol dytësor në 1999 për Angelina Jolie; Kate & Leopold, me protagonistë Meg Ryan dhe Hugh Jackman, për të cilin Jackman u nominua për Golden Globe si aktori më i mirë në një muzikal ose komedi në 2001, dhe thriller i vitit 2003 Identity ku luajti John Cusack. Në 2005, Mangold shkroi bashkë (me Gill Dennis), prodhoi (nën flamurin e tij të prodhimit, Tree Line Film) dhe drejtoi Walk the Line, një film për jetën e re të kantautorit Johnny Cash dhe marrëdhënien e tij me June Carter Cash. . Me aktorët Joaquin Phoenix dhe Reese Witherspoon, ai u publikua më 18 nëntor 2005, me komente pozitive dhe fitoi 187 milionë dollarë në mbarë botën. Ajo u nominua për pesë Oscar dhe Witherspoon fitoi aktoren më të mirë për interpretimin e saj si June Carter Cash. Mangold u shfaq gjithashtu si aktor në "The Sweetest Thing" si mjek dhe i pëlqente Christina Applegate, si dhe në filmin e tij Kate & Leopold duke luajtur një regjisor filmi. Në vitin 2007, Mangold drejtoi një ribërje perëndimore, 3:10 për Yuma, me Russell Crowe dhe Christian Bale; mori vlerësime pozitive dhe fitoi rreth 71 milionë dollarë në mbarë botën. Në vitin 2009, Mangold u nënshkrua nga Universal Pictures për të drejtuar Juliet, bazuar në një roman të autores daneze Anne Fortier. Në vitin 2011, Paramount fitoi të drejtat e filmit me shkrimtarët Eyal Podell, Jonathon E. Stewart, Aryan Saha, Chad dhe Dara Creasey në bord për të zhvilluar skenarin. [[Skeda:James_Mangold_by_Gage_Skidmore.jpg|lidhja=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/James_Mangold_by_Gage_Skidmore.jpg/220px-James_Mangold_by_Gage_Skidmore.jpg|djathtas|parapamje|Mangold në San Diego Comic-Con për të promovuar The Wolverine, 2013.]] Në qershor 2011, Mangold u punësua, fillimisht vetëm për të drejtuar filmin X-Men The Wolverine. Së bashku me skenaristët Christopher McQuarrie, Scott Frank dhe Mark Bomback, Mangold gjithashtu përshtati skenarin bazuar në sagën japoneze Wolverine të Frank Miller dhe Chris Claremont dhe hyri në prodhim në Japoni dhe Australi në korrik 2012. Ai përfundoi fotografinë në nëntor të të njëjtit vit. Në publikim, ai ishte një sukses në arkë, duke përfunduar me një bruto botërore prej 414,828,246 dollarësh me një buxhet prej 120 milionë dollarësh, sipas Box Office Mojo. Pas suksesit në arkë dhe reagimit të moderuar kritik ndaj The Wolverine, Mangold firmosi për të shkruar historinë dhe për të drejtuar vazhdimin, Logan (2017). Filmi shënoi bashkëpunimin e tretë të Mangold dhe Jackman. Scott Frank u punësua për t'u rikthyer si bashkë-skenarist, duke punuar si ekip me Mangold dhe Michael Green. Zhvillimi i filmit ishte i gjatë, me Jackman që përmendi dëshirën e tij dhe të Mangold për të bërë drejtësinë e personazhit për herë të fundit në rol. Filmi përfshiu elemente nga Old Man Logan i Mark Millar-it të drejtuar në komike. Mangold ka deklaruar se komploti fokusohet kryesisht në zhvillimin e personazheve, në vend të spektaklit superhero. Logan ishte një sukses komercial dhe mori vlerësime të larta për qasjen e tij të ashpër mbi karakterin titullar dhe thellësinë emocionale. I quajtur shpesh si një nga filmat më të mëdhenj të superheronjve të të gjitha kohërave, filmi gjithashtu fitoi një nominim për çmimin Oscar për skenarin më të mirë të adaptuar, duke u bërë filmi i parë me superhero me veprim të drejtpërdrejtë që u nominua për Skenar të Përshtatur, si dhe nominimi i parë i Mangold për Oscar. Në mars 2017, Mangold ishte në negociata me Fox për të zhvilluar dhe drejtuar një adaptim të romanit të ardhshëm të Don Winslow The Force rreth oficerëve të korruptuar të NYPD. Në qershor 2017, Fox caktoi një datë të publikimit për The Force për 1 Mars 2019. Data e publikimit nuk u përmbush, pasi filmi ishte ende në zhvillim. Më vonë në shkurt 2018, u njoftua se Mangold ishte vendosur të drejtonte një film për 24 Hours of Le Mans të vitit 1966, me Christian Bale dhe Matt Damon që interpretonin respektivisht si Ken Miles dhe Carroll Shelby, dhe Jez Butterworth, John-Henry Butterworth dhe Jason. Keller duke shkruar skenarin. Filmi, i titulluar Ford v Ferrari, u publikua në nëntor 2019 me vlerësimin e kritikëve dhe u bë një sukses në arkë, duke fituar 225 milionë dollarë në mbarë botën. Filmi mori 4 nominime, duke përfshirë filmin më të mirë, me dy fitore për Editimin e Filmit më të Mirë dhe Editimin më të Mirë të Tingullit në 92th Academy Awards. Në janar 2020, u njoftua se Mangold do të drejtonte një film biografik me jetën e këngëtarit Bob Dylan, me Timothée Chalamet në rolin e Dylan. Në shkurt 2020, u njoftua se Mangold ishte në bisedime për të drejtuar filmin e pestë të patitulluar të Indiana Jones, duke marrë përsipër Steven Spielberg, i cili më parë drejtoi katër filmat e parë në ekskluzivitet, në vend të kësaj do të veprojë si producent. Në maj 2020, u konfirmua zyrtarisht se Mangold do të shërbejë si drejtor. Xhirimet filluan në Mbretërinë e Bashkuar në qershor 2021 dhe përfunduan në shkurt 2022. Filmi pritet të dalë më 30 qershor 2023. Në shkurt 2022, u njoftua se Mangold do të drejtonte dhe prodhonte një biografi të Buster Keaton në 20th Century Studios, bazuar në librin e Marion Meade të vitit 1995, Buster Keaton: Cut to the Chase. == Referencat == # [https://www.bfi.org.uk/news-opinion/news-bfi/interviews/logan-wolverine-james-mangold-influences The films that influenced Logan: director James Mangold on the new Wolverine movie | BFI] # [https://www.oscars.org/oscars/ceremonies/2018 2018|Oscars.org] # [https://www.oscars.org/oscars/ceremonies/2020 2020|Oscars.org] # [https://www.cinemablend.com/movies/indiana-jones-5-director-james-mangold-has-answered-a-very-important-question-about-harrison-fords-indy "Indiana Jones 5 Director James Mangold Has Answered a Very 'Important' Question About Harrison Ford's Indy"]. Tetor 15, 2021. [[Kategoria:Lindje 1963]] [[Kategoria:Njerëz që jetojnë]] 4i3vjwc0xzkbh0rirj30cu3irtzdu1r 0 318470 2470452 2022-08-27T22:54:14Z Qendrimi15 122927 Faqe e re: {{Infobox building | name = Rumah Gadang | image = Rumah Gadang.jpg | image_caption = ''Rumah gadang'' në fshatin Pandai Sikek të Sumatrës Përendimore, me dy hambarë orizi (''[[rangkiang]]'') përpara | alternate_names = ''Rumah Adat Rumah Gadang'', ''Rumah Adat Rumah Bagonjong'' | statusi = [[Residences]] | tipi_ndërtesës = [[Rumah adat|Shtëpi tradicionale]] | stili_arkitektural = Arkitektura e Indonezisë|Indon... wikitext text/x-wiki {{Infobox building | name = Rumah Gadang | image = Rumah Gadang.jpg | image_caption = ''Rumah gadang'' në fshatin Pandai Sikek të Sumatrës Përendimore, me dy hambarë orizi (''[[rangkiang]]'') përpara | alternate_names = ''Rumah Adat Rumah Gadang'', ''Rumah Adat Rumah Bagonjong'' | statusi = [[Residences]] | tipi_ndërtesës = [[Rumah adat|Shtëpi tradicionale]] | stili_arkitektural = [[Arkitektura e Indonezisë|Indonesian]] | vendndodhja_qyteti = [[Sumatra Perëndimore]] | vendndodhja_shteti = [[Indonezia]] | pronar = [[Minangkabau]] }} '''Rumah Gadang''' ([[Gjuha minangkabau|Minangkabau]]: "shtëpi e madhe") ose '''Rumah Bagonjong''' "shtëpi për popullin Minangkabau" ([[Gjuha minangkabau|Minangkabau]]: "shtëpi me çati me majë") janë shtëpitë tradicionale ([[Gjuha indoneziane|indonezisht]]: "''rumah adat''") të [[Minangkabau]] në [[Sumatra Perëndimore|Sumatrën Perëndimore]], [[Indonezi]]. Arkitektura, ndërtimi, dekorimi i brendshëm dhe i jashtëm dhe funksionet e shtëpisë pasqyrojnë kulturën dhe vlerat e Minangkabau. Një ''Rumah Gadang'' shërben si një vendbanim, një sallë për takime familjare dhe për aktivitete ceremoniale. Në shoqërinë matrilineale Minangkabau, ''Rumah Gadang'' është në pronësi të grave të familjes që jetojnë atje; pronësia kalon nga nëna tek vajza. Shtëpitë kanë strukturë dramatike të çatisë së lakuar me kapele me shumë nivele dhe të ngritura lart. Dritaret me grila janë ndërtuar në mure të gdhendura me gdhendje të bollshme lulesh. Termi Rumah Gadang zakonisht i referohet shtëpive më të mëdha komunale, megjithatë, rezidencat më të vogla të vetme ndajnë shumë nga elementet e saj arkitekturore.<ref name="DAWSON60">{{cite book | last =Dawson| first =Barry|last2=Gillow|first2=John | title =The Traditional Architecture of Indonesia| publisher=Thames and Hudson| year=1994| location =London| language=en| isbn =0-500-34132-X| page =60 }}</ref> Në Sumatrën Perëndimore, ''Rumah Gadang'' tradicionale pasqyron popullin Minangkabau të provincës dhe është bërë simbol i kulturës së Sumatrës Perëndimore dhe Minangkabau. Në të gjithë rajonin, ndërtesa të shumta demonstrojnë elementet e projektimit të Rumah Gadang, duke përfshirë struktura të vërteta prej druri të ndërtuara për ceremonitë e zakonshme, deri në strukturën moderne më të zakonshme si ato të zyrave qeveritare dhe objekteve publike. Sot, elementët arkitekturorë të Rumah Gadang, veçanërisht çatia e saj e lakuar si bri gonjong mund të gjenden në struktura moderne, të tilla si ndërtesat e zyrave të guvernatorit dhe regjencës, tregjet, hotelet, fasadat e [[Kuzhina Padang|restoranteve Padang]] dhe [[Aeroporti Ndërkombëtar Minangkabau]]. Megjithatë, një ''[[Pagaruyung Palace|istano basa]]'' është shembulli më i madh dhe më madhështor i këtij stili tradicional.<ref name ="JP1">{{cite web|url = http://www.thejakartapost.com/news/2013/11/23/istano-basa-pagaruyung-restored-glory.html | author = Syofiardi Bachyul Jb | title = Istano Basa Pagaruyung: Restored to glory | publisher = The Jakarta Post | date = 23 nëntor 2013 | language=en | access-date = 24 dhjetor 2013}}</ref> ==Prapavija== [[Skeda:IndonesiaWestSumatra.png|parapamje|majtas|Vendndodhja e shtëpisë së [[Sumatra Perëndimore|Sumatrës Perëndimore]] të [[Minangkabau]]]] Sumatra është [[Lista e ishujve sipas zonës|ishulli i gjashtë më i madh në botë]] dhe që nga koha e [[Marco Polo]] është referuar si 'ishulli i arit'. Është ishulli më i pasur me burime të Indonezisë, duke përfshirë plantacionet e tij me [[çaj]], [[piper]] dhe [[Goma natyrale|gome]], si dhe [[vaji]], [[kallaj]] dhe burime të tjera minerale.<ref name="DAWSON31">{{cite book | last =Dawson| first =Barry|author2=Gillow, John | title =The Traditional Architecture of Indonesia| publisher =Thames and Hudson|year=1994| location =London| language=en| isbn =0-500-34132-X| page =31 }}</ref> E shtrirë në [[ekuator]], Sumatra ka një klimë [[Monsunet|musonore]] dhe, megjithëse më shumë shi bien midis tetorit dhe majit, nuk ka [[Sezoni i thatë|sezon të thatë]] pa shi. Pavarësisht nga [[shpyllëzimi]] në shkallë të gjerë, Sumatra ka ende miliona hektarë pyje shiu të pashfrytëzuara që ofrojnë materiale ndërtimi. Pemët e mëdha të drurit të kërkuar për ndërtime në shkallë të gjerë janë tani, megjithatë, në furnizim rreptësisht të kufizuar.<ref name="DAWSON31"/> Sumatra është shtëpia e një prej popujve më të larmishëm në arkipelagun e Azisë Juglindore.<ref name="DAWSON31"/> Ky diversitet reflektohet në një sërë shtëpish tradicionale shpesh dramatike të njohura si rumah adat. Format më të zakonshme të banimit kanë qenë tradicionalisht prej druri dhe të ngritura mbi pirgje, të ndërtuara me materiale të grumbulluara në vend, me çati të pjerrëta. Përveç ''rumah gadang'' të Minangkabaut, rajoni [[Batak]] i [[Liqeni Toba|Liqenit Toba]] ndërtuan jabu në formë varke me kapa dominuese të gdhendura dhe çati të mëdha dramatike, dhe njerëzit e [[Nias]] ndërtojnë shtëpitë e fortifikuara omo sebua mbi shtylla masive prej druri hekuri me struktura të larta çatie. Minangkabau janë autoktonë në malësitë e [[Sumatra|Sumatrës]] qendrore. Kultura e tyre është [[Matrilinealiteti|matriline]], me pronat dhe tokën që kalojnë nga nëna te vajza; çështjet fetare dhe politike janë provincë e burrave. Minangkabau janë fort [[islami]]kë, por gjithashtu ndjekin traditat e tyre etnike ose ''[[adat]]''. Adat Minangkabau rrjedh nga besimet animiste dhe hindu-budiste përpara ardhjes së Islamit, dhe mbetjet e besimeve animiste ekzistojnë edhe në mesin e disa muslimanëve praktikues. Si të tilla, gratë zakonisht janë pronare të pronave; Burrat tolerohen në shtëpi vetëm në kohë të caktuara dhe në kushte të veçanta dhe duhet të kthehen në shtëpinë e motrave të tyre për të fjetur.<ref name="DAWSON74">{{cite book | last =Dawson| first =Barry|author2=Gillow, John | title =The Traditional Architecture of Indonesia| publisher =Thames and Hudson|year=1994| location =London| language=en| isbn =0-500-34132-X| page =74 }}</ref> Plotësimi i kësaj praktike është zakoni i ''merantaut'', sipas të cilit shumë nga burrat do të udhëtojnë larg për punë, duke u kthyer vetëm periodikisht në fshatin e tyre të origjinës. Paratë e fituara në këto udhëtime dërgohen për ndërtimin e ''rumah adat'' bashkëkohor.<ref name="DAWSON74"/> ==Referime== {{reflist}} [[Kategoria:Rumah adat]] [[Kategoria:Minangkabau]] [[Kategoria:Arkitektura e Indonezisë]] [[Kategoria:Arkitektura e Malajzisë]] p4sw2nh24t8jgxxsudsd84e1oi9vy34 1 318471 2470472 2022-08-28T01:03:49Z InternetArchiveBot 115207 Ndryshime te burimet/lidhjet e jashtme.) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki == Internet Archive Bot == Përshëndetje, redaktorë! Sapo ndryshova 1 lidhje të jashtme te artikulli ''[[Binjakët]]''. Ju lutem, shpenzoni pak kohë për të shqyrtuar [https://sq.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=2470471 redaktimin tim]. Nëse keni ndonjë pyetje ose dëshironi që t'i injoroj lidhjet apo faqet krejtësisht në të ardhmen, ju lutem, vizitoni [[:m:InternetArchiveBot/FAQ/sq|këtë faqe]] për informacione të mëtejshme. Ndër të tjera, aty mund të gjeni dhe informacion se si mund të rregulloni problemet që mund të kem shkaktuar. Kam bërë këto ndryshime: *U rregullua formatimi/përdorimi për lidhjen https://www3.telus.net/tyee/multiples/index.html. Gjithë të mirat!—[[:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:Courier New">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|Raportoni probleme]])</span> 28 gusht 2022 03:03 (CEST) jzuwzzzvomh1ebcvpezrg7c5mshqr0b 3 318472 2470479 2022-08-28T09:49:41Z Komuniteti 117282 Mirëpritje wikitext text/x-wiki {{Stampa:Tung|realName=|name=Llogaritari}} -- [[Përdoruesi:Komuniteti|Komuniteti]] ([[Përdoruesi diskutim:Komuniteti|diskutimet]]) 28 gusht 2022 11:49 (CEST) 6oidv5uqe3y94e4lb87h76ult4r7eys 0 318473 2470480 2022-08-28T10:22:54Z Drenisa 112234 Krijuar nga përkthimi i faqes "[[:ceb:Special:Redirect/revision/25559937|Prodanće]]" wikitext text/x-wiki [[Lumi]] '''Prodance''' është një lum që shtrihet në pjesën veriore të qytetit të Vushtrrisë . <ref name="gn831844">[{{Geonameslink|gnid=831844|name=prodance}} Prodanće] sa [{{Geonamesabout}} Geonames.org (cc-by)]; post updated 2012-01-19; database download sa 2015-05-23</ref> == Shih edhe == * [[Vushtrria]] * [[Lumi i Tërstenës]] * [[Komuna e Vushtrrisë]] [[Kategoria:Lumenj në Kosovë]] hgjcg2ao5da33bpt0u85alf4eeye7lz 2470481 2470480 2022-08-28T10:23:17Z Drenisa 112234 Drenisa zhvendosi faqen [[Prodance]] tek [[Lumi Prodance]] wikitext text/x-wiki [[Lumi]] '''Prodance''' është një lum që shtrihet në pjesën veriore të qytetit të Vushtrrisë . <ref name="gn831844">[{{Geonameslink|gnid=831844|name=prodance}} Prodanće] sa [{{Geonamesabout}} Geonames.org (cc-by)]; post updated 2012-01-19; database download sa 2015-05-23</ref> == Shih edhe == * [[Vushtrria]] * [[Lumi i Tërstenës]] * [[Komuna e Vushtrrisë]] [[Kategoria:Lumenj në Kosovë]] hgjcg2ao5da33bpt0u85alf4eeye7lz 2470483 2470481 2022-08-28T10:24:16Z Drenisa 112234 wikitext text/x-wiki '''Lumi Prodance''' është një lum që shtrihet në pjesën veriore të qytetit të Vushtrrisë . <ref name="gn831844">[{{Geonameslink|gnid=831844|name=prodance}} Prodanće] sa [{{Geonamesabout}} Geonames.org (cc-by)]; post updated 2012-01-19; database download sa 2015-05-23</ref> == Shih edhe == * [[Vushtrria]] * [[Lumi i Tërstenës]] * [[Komuna e Vushtrrisë]] == Referime == [[Kategoria:Lumenj në Kosovë]] 038ov92k73zsvfa6r5739ogalnw8n5m 2470484 2470483 2022-08-28T10:27:00Z Drenisa 112234 wikitext text/x-wiki '''Lumi Prodance''' është një lum që shtrihet në pjesën veriore të qytetit të Vushtrrisë. Në grykëderdhjen e tij në [[Lumi i Sitnicës|Lumin Sitnica]] lartësia mbidetare është 510 metra.<ref name="gn831844">[{{Geonameslink|gnid=831844|name=prodance}} Prodanće] sa [{{Geonamesabout}} Geonames.org (cc-by)]; post updated 2012-01-19; database download sa 2015-05-23</ref> == Shih edhe == * [[Vushtrria]] * [[Lumi i Tërstenës]] * [[Komuna e Vushtrrisë]] == Referime == [[Kategoria:Lumenj në Kosovë]] mmdv32ifcondh1n9s7lsozyexa5wymc 2470489 2470484 2022-08-28T10:42:51Z Drenisa 112234 #WPWP #WPWPSQ wikitext text/x-wiki [[Skeda:Prodance Vushtrri.jpg|thumb|Lumi Prodance]] '''Lumi Prodance''' është një lum që shtrihet në pjesën veriore të qytetit të Vushtrrisë. Në grykëderdhjen e tij në [[Lumi i Sitnicës|Lumin Sitnica]] lartësia mbidetare është 510 metra.<ref name="gn831844">[{{Geonameslink|gnid=831844|name=prodance}} Prodanće] sa [{{Geonamesabout}} Geonames.org (cc-by)]; post updated 2012-01-19; database download sa 2015-05-23</ref> == Shih edhe == * [[Vushtrria]] * [[Lumi i Tërstenës]] * [[Komuna e Vushtrrisë]] == Referime == [[Kategoria:Lumenj në Kosovë]] 6roxhgox67ulj193qk2vdyjx5sxub01 0 318474 2470482 2022-08-28T10:23:17Z Drenisa 112234 Drenisa zhvendosi faqen [[Prodance]] tek [[Lumi Prodance]] wikitext text/x-wiki #RIDREJTO [[Lumi Prodance]] 5kl1j0t5l5sqkwvuf2mqi2uupump60x 0 318475 2470498 2022-08-28T11:04:54Z Doardear 130818 Doardear zhvendosi faqen [[Ergys hyka]] tek [[Ergys Hyka]] wikitext text/x-wiki #RIDREJTO [[Ergys Hyka]] nr4w76z45gpowor7u160c8clwzkcxex