Wikipedia tlwiki https://tl.wikipedia.org/wiki/Unang_Pahina MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Midya Natatangi Usapan Tagagamit Usapang tagagamit Wikipedia Usapang Wikipedia Talaksan Usapang talaksan MediaWiki Usapang MediaWiki Padron Usapang padron Tulong Usapang tulong Kategorya Usapang kategorya Portada Usapang Portada TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 582 1959174 1954591 2022-07-29T00:03:30Z Rowandigitalphotography 118478 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = '''Republika ng Pilipinas''' {{lang|en|Republic of the Philippines}} <br /> {{lang|es|República de Filipinas}} | common_name = Pilipinas | image_flag = Flag of the Philippines.svg | image_coat = Coat of Arms of the Philippines.svg |other_symbol = [[File:Seal of the Philippines.svg|80px]] |other_symbol_type = [[Eskudo ng Pilipinas|Dakilang Sagisag ng Pilipinas]] | national_motto = [[Maka-Diyos, Maka-Tao, Makakalikasan at Makabansa]] | image_map = PHL orthographic.svg | map_caption = Kinaroroonan ng Pilipinas sa Asya | national_anthem = [[Lupang Hinirang]]<br /><br><center>[[File:Lupang Hinirang.ogg]]</center> | official_languages = [[Wikang Filipino|Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]] | regional_languages = {{collapsible list | title = [[Mga wika sa Pilipinas|19 na wika]] | [[Wikang Aklanon|Aklanon]] | [[Mga wikang Bikol|Bikol]] | [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]] | [[Wikang Ibanag|Ibanag]] | [[Wikang Iloko|Ilokano]] | [[Wikang Ibatan|Ibatan]] | [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]] | [[Wikang Kinaray-a|Kinaray-a]] | [[Wikang Maguindanao|Maguindanao]] | [[Wikang Maranao|Maranao]] | [[Wikang Pangasinan|Pangasinan]] | [[Wikang Sambal|Sambal]] | [[Wikang Sebwano|Sebwano]] | [[Wikang Surigaonon|Surigaonon]] | [[Wikang Tagalog|Tagalog]] | [[Wikang Tausug|Taūsug]] | [[Wikang Zamboangueño|Tsabakano]] | [[Wikang Waray-Waray|Waray]] | [[Wikang Yakan|Yakan]] }} | languages_type = Panghaliling Wika | languages = {{ublist | item_style = white-space:nowrap; | [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]] | [[Wikang Arabe|Arabe]] }} | demonym = [[Mga Pilipino|Pilipino/Pilipina]]<br> [[Pinoy|Pinoy/Pinay]] (katawagang palasak) | capital = [[Maynila]] | largest_city = [[Lungsod Quezon]]<br>{{small|{{coord|14|38|N|121|02|E|display=inline}}}} <!-- Although [[Davao City]] has the largest land area, the article on [[largest city]] says we should refer to the most populous city, which as of 2006 is [[Quezon City]]. See the discussion page for more information. Changing this information without citation would be reverted.--> | government_type = Unitaryong [[Pangulo|pampanguluhang]] [[republika]]ng [[Saligang batas|konstitusyonal]] | leader_title1 = [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]] | leader_title2 = [[Pangalawang Pangulo ng Pilipinas|Pangalawang Pangulo]] | leader_title3 = [[Pangulo ng Senado ng Pilipinas|Pangulo ng Senado]] | leader_title4 = [[Ispiker ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Ispiker]] | leader_title5 = [[Punong Mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Punong Mahistrado]] | leader_name1 = [[Bongbong Marcos|Ferdinand Marcos Jr.]] | leader_name2 = [[Sara Duterte|Sara Duterte-Carpio]] | leader_name3 = [[Juan Miguel Zubiri]] | leader_name4 = [[Martin Romualdez]] | leader_name5 = Alexander Gesmundo |legislature = [[Kongreso ng Pilipinas|Kongreso]] |upper_house = [[Senado ng Pilipinas|Senado]] |lower_house = [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Kapulungan ng mga Kinatawan]] | area_km2 = 300000<ref>https://www.gov.ph/ang-pilipinas</ref> | area_sq_mi = 132606 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | area_rank = Ika-72 | percent_water = 0.61<ref name=CIAfactbook>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |last=Central Intelligence Agency. |title=Silangan at Timog-Silangang Asya :: Pilipinas |work=The World Factbook |publisher=Washington, DC: Author |date=2009-10-28 |accessdate=2009-11-07 |archive-date=2015-07-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150719222229/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |url-status=dead }}</ref> (tubig sa kaloobang sakop ng Pilipinas) | population_estimate = 95,834,000<!--This figure doesn't correspond to the source: 90,420,000--><ref name="population">{{Cite web |title=Philippine Census 2005 Population Projection |url=http://www.census.gov.ph/data/sectordata/popprojtab.html |access-date=2010-09-17 |archive-date=2010-02-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100216181906/http://www.census.gov.ph/data/sectordata/popprojtab.html |url-status=dead }}</ref> | population_estimate_year = 2011 | population_estimate_rank = Ika-12 | population_census = 100,981,437 | population_census_year = 2015 | population_census_rank = Ika-13 | population_density_km2 = 336.60 | population_density_sq_mi = 871.8 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = Ika-38 | GDP_PPP_year = 2019 | GDP_PPP = $1.041 trilyon<!--IMF--> | GDP_PPP_per_capita = $9,538 | GDP_nominal = $354 bilyon | GDP_nominal_year = 2019 | GDP_nominal_per_capita = $3,246 | Gini = 40.1 <!--number only--> | Gini_year = 2015 | Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=World Bank |accessdate=2 Marso 2011}}</ref> | Gini_rank = Ika-44 | HDI_year = 2019 | HDI = 0.718 | HDI_ref = <ref>{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf|title=Human Development Report 2019|publisher=United Nations Development Programme|date=2019|accessdate=9 Disyembre 2019}}</ref> | HDI_rank = Ika-107 | sovereignty_type = [[Himagsikang Pilipino|Kalayaan]] | sovereignty_note = mula sa [[Espanya]] at [[Estados Unidos]] | established_event1 = [[Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas|Ipinahayag]] | established_date1 = 12 Hunyo 1898 | established_event2 = [[Batas Tydings-McDuffie|Pansariling pamahalaan]] | established_date2 = 24 Marso 1934 | established_event3 = [[Araw ng Republika|Kinikilala]] | established_date3 = 4 Hulyo 1946 | established_event4 = [[Saligang Batas ng Pilipinas|Kasalukuyang saligang batas]] | established_date4 = 2 Pebrero 1987 | currency = [[Piso ng Pilipinas]] (₱) | currency_code = PHP | time_zone = [[Pamantayang Oras ng Pilipinas]] | utc_offset = +8 | time_zone_DST = hindi sinusunod | utc_offset_DST = +8 |date_format = {{unbulleted list |buwan-araw-taon|araw-buwan-taon ([[Anno Domini|AD]])}} |drives_on = kanan<ref>{{cite web |url=http://www.brianlucas.ca/roadside/ |title=Which side of the road do they drive on? |author=Lucas, Brian |date=Agosto 2005 |accessdate=22 Pebrero 2009 |publisher=}}</ref> | cctld = [[.ph]] | calling_code = +63 | iso3166code = PH | footnotes = * Ang [[Wikang Sebwano|Sebwano]], [[Wikang Zamboangueño|Tsabakano]], [[Wikang Iloko|Ilokano]], [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[Mga wikang Bikol|Bikol]], [[Wikang Waray-Waray|Waray-Waray]], [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]], [[Wikang Pangasinan|Pangasinan]], [[Wikang Aklanon|Aklanon]], [[Wikang Ibanag|Ibanag]], [[Wikang Ibatan|Ibatan]], [[Wikang Kinaray-a|Kinaray-a]], [[Wikang Sambal|Sambal]], [[Wikang Surigaonon|Surigaonon]], [[Wikang Maranao|Maranao]], [[Wikang Maguindanao|Maguindanao]], [[Wikang Yakan|Yakan]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]], at [[Wikang Tausug|Taūsug]] ay ang mga auksilar na wikang opisyal sa kanilang sariling rehiyon. Ang [[Wikang Kastila|Kastila]] at [[Wikang Arabe|Arabe]] ay itinataguyod sa isang pangunahing at kusang batayan.}} Ang '''Pilipinas''', opisyal na '''Republika ng Pilipinas''', ([[Wikang Ingles|ingles]]: Republic of the Philippines) ay isang [[malayang estado]] at kapuluang bansa sa [[Timog-Silangang Asya]] na nasa kanlurang bahagi ng [[Karagatang Pasipiko]]. Binubuo ito ng 7,641 pulo na nababahagi sa tatlong kumpol ng mga pulo na ang: [[Luzon]], [[Kabisayaan]] (kilala rin bilang ''Visayas'') at [[Mindanao]]. Ang punong lungsod nito ay ang [[Maynila]] at ang pinakamataong lungsod ay ang [[Lungsod Quezon]]; pawang bahagi ng [[Kalakhang Maynila]]. Nasa pagitan ng 116° 40' at 126° 34' S. [[longhitud]], at 4° 40' at 21° 10' H. [[latitud]] ang Pilipinas. Napapalibutan ito ng [[Dagat Pilipinas]] sa silangan, ng [[Dagat Luzon]] sa kanluran, at ng [[Dagat ng Celebes]] sa timog. Nasa katimugang bahagi ng bansa ang bansang [[Indonesia]] habang ang bansang [[Malaysia]] naman ay nasa timog-kanluran. Sa silangan naman ay naroroon ang bansang [[Palau]] at sa hilaga ay naroroon naman ang bansang [[Taiwan]]. Ang kinaroroonan ng Pilipinas sa [[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]] at malapit sa ekwador ang dahilan kaya madalas tamaan ng bagyo at lindol, ngunit nagtataglay ito ng masaganang likas na yaman at ilan sa mga pinakamagandang sari-saring nilalang na nabubuhay. Ang lawak ng Pilipinas ay 300,000 kilometro kuwadrado (115,831 milya kuwadrado), at tinatayang may 103 milyong bilang ng tao. Ang Pilipinas ang ikawalong pinakamataong bansa sa Asya at ang [[Tala ng mga bansa ayon sa populasyon|ika-labindalawang pinakamataong bansa]] sa daigdig. Magmula noong 2013, tinatayang 10 milyong Pilipino naman ang naninirahan sa [[Balikbayan|ibayong-dagat]], na bumubuo sa isa sa pinakamalaking [[diaspora]] sa daigdig. Iba't ibang mga [[Mga pangkat etniko sa Pilipinas|pangkat etniko]] at kalinangan ang matatagpuan sa saan mang sulok ng bansa. Noong sinaunang panahon, ang mga [[Mga Negrito|Negrito]] ang ilan sa mga unang nanirahan sa kapuluan. Sinundan sila ng pagdating ng mga [[Mga Austronesyo|Austronesyo]]. Naganap ang pakikipagkalakalan sa mga [[Intsik]], Malay, [[India|Indiyano]], at mga bansang [[Islam|Muslim]]. Maraming mga magkakakompetensiyang bansa o bayan tulad ng [[Bayan ng Tondo|Tondo]], [[Kaharian ng Maynila|Maynila (bayan)]], [[Ma-i]], [[Konpederasyon ng Madyaas|Madyaas]] at [[Sultanato ng Sulu|Kasultanan ng Sulu]] na naitatag sa ilalim ng pamumunò ng mga [[Datu]], [[Raha]], [[Sultan]], at [[Lakan]]. Ang pagdating ni [[Fernando de Magallanes]] sa [[Homonhon]], [[Silangang Samar]] noong 1521 ay ang pasimula ng pananakop ng mga Kastila, ngunit naudlot ito nang mamatay siya sa [[Labanan sa Mactan]] kay [[Lapu-Lapu]], ang Datu ng Mactan. Noong 1543, pinangalanan ng isang Kastilang manggagalugad na si [[Ruy López de Villalobos]], ang kapuluan na ''Las Islas Filipinas'' (Mga Kapuluan ng Pilipinas) sa karangalan ni [[Felipe II ng Espanya]]. Sa pagdating ni [[Miguel López de Legazpi]] mula sa [[Lungsod ng Mehiko]] noong 1565, naitatag ang unang paninirahan ng mga Kastila sa kapuluan. Naging bahagi ang Pilipinas sa [[Imperyong Kastila]] nang mahigit 300 taon. Naging daan ito upang ang [[Katolisismo]] ang maging pangunahing pananampalataya. Sa gitna ng kapanahunang ito, ang Maynila ang naging sentro ng kalakalan ng kanluran sa Pasipiko na umuugnay sa Asya sa [[Acapulco]] sa [[Kaamerikahan]] gamit ang mga [[Galeon ng Maynila|galyon ng Maynila]]. Nang magbigay daan ang ika-19 na dantaon sa ika-20, sumunod ang pagsiklab at tagumpay ng [[Himagsikang Pilipino]], na nagpatatag sa sandaling pag-iral lamang ng [[Unang Republika ng Pilipinas]], na sinundan naman ng madugong [[Digmaang Pilipino-Amerikano]] ng panlulupig ng hukbong sandatahan ng [[Estados Unidos]]. Sa kabila ng [[Pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas|pananakop ng mga Hapon]], nanatili sa Estados Unidos ang kataas-taasang kapangyarihan sa kapuluan hanggang matapos ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], kung kailan kinilala na ang Pilipinas bilang isang malayang bansa. Mula noon, ang Pilipinas ay nagkaroon ng magulong karanasan sa demokrasya, kung saan kabilang ang pagpapatalsik ng diktadurya sa isang [[Rebolusyong EDSA ng 1986|di-marahas na himagsikan]]. Malaking impluwensiya o pagbabago sa wika at kinaugalian ng Pilipinas ang naidulot ng pagsakop ng [[Espanya]] (mula 1565 hanggang 1898) at Estados Unidos (mula 1898 hanggang 1946). Ang pananampalatayang Katoliko o Katolisismo ang pinakamalaking impluwensiya na naibahagi ng mga Kastila sa kaugaliang Pilipino. Tanyag ang bansang Pilipinas sa mga kalakal at yaring panluwas at sa kanyang mga Pilipinong Manggagawa sa Ibayong-Dagat o OFW. Kasalukuyang nakararanas ng pag-unlad ang bansa sa mga remitans na ipinapadala pauwi ng mga OFW. Isa sa mga pinakaumuunlad na bahagi ang [[teknolohiyang pang-impormasyon|teknolohiyang pangkaalaman]] sa ekonomiya ng Pilipinas. Marami ring mga dayuhan ang namumuhunan sa bansa dahil sa mataas na palitan ng dolyar at piso. Kasalukuyan ding umaangat ang bahagi ng pagsisilbi na dulot ng mga ''call center'' na naglipana sa bansa. Ang Pilipinas ay isang orihinal na kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]], [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan]], [[Samahan ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya]], ang [[Asia-Pacific Economic Cooperation|Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko]], at ang [[East Asia Summit|Pulong-Panguluhan ng Silangang Asya]]. Nandito rin ang himpilan ng [[Bangko sa Pagpapaunlad ng Asya]]. Itinuturing ang Pilipinas na isang bagong industriyalisadong bansa, kung saan mayroong ekonomiyang nagbabago mula sa isang nakabatay sa agrikultura patungo sa isang mas nakabatay naman sa mga serbisyo at pagmamanupaktura. Isa ang Pilipinas sa tanging dalawang bansa sa Timog-silangang Asya na [[Kristiyanismo]] ang pangunahing pananampalataya. Yaong isa ay ang [[Silangang Timor]]. Katiwalian sa pamahalaan, pagkasira ng kapaligiran, basura, kawalan ng hanapbuhay, labis na bilang ng tao at ''extra-judicial killings'' o pagpatay sa mga taong bumabatikos o kumakalaban sa pamahalaan ang mga pangunahing suliranin ng Pilipinas. Nagdudulot din ng suliranin sa bansa ang mga pangkat ng terorismo tulad ng [[Abu Sayyaf]] at BIFF sa Mindanao at [[Bagong Hukbong Bayan]]. == Pangalan == [[Talaksan:Pantoja de la Cruz Copia de Antonio Moro.jpg|thumb|upright|left|Si [[Felipe II ng Espanya]].]] Ang Pilipinas ay ipinangalan sa karangalan ni [[Felipe II ng Espanya|Haring Felipe II ng Espanya, Portugal, Inglatera at Irlanda]]. Pinangalanan ng Kastilang manggagalugad na si [[Ruy López de Villalobos]], sa gitna ng kaniyang paglalayag noong 1542, ang mga pulo ng [[Leyte]] at [[Samar]] bilang ''Felipinas'' ayon sa pangalan ng Prinsipe ng [[Asturias (Espanya)|Asturias]]. Sa huli, ang pangalang ''Las Islas Filipinas'' ang sasaklaw sa lahat ng mga pulo sa kapuluan. Bago ito naging pangkaraniwan, iba pang mga pangalan tulad ng ''Islas del Poniente'' (Mga Kapuluan ng Kanluran) at ang ipinangalan ni Magallanes para sa mga pulo na ''San Lázaro'' ay ginamit rin ng mga Kastila upang tukuyin ang kapuluan. Sa pagdaan ng kasaysayan, ilang beses nang nagbago ang opisyal na pangalan ng Pilipinas. Sa gitna ng [[Himagsikang Pilipino]], inihayag ng [[Kongreso ng Malolos]] ang pagtatag ng ''República Filipina'' (Republika ng Pilipinas). Mula sa panahon ng [[Digmaang Espanyol–Amerikano]] (1898) at [[Digmaang Pilipino–Amerikano]] (1899 hanggang 1902) hanggang sa panahon ng [[Komonwelt ng Pilipinas|Komonwelt]] (1935 hanggang 1946), tinawag ng mga Amerikano ang bansa bilang ''Philippine Islands'', na salin sa Ingles mula sa Kastila. Mula sa [[Kasunduan sa Paris (1898)|Kasunduan sa Paris]], nagsimulang lumutang ang pangalan na "Pilipinas" at mula noon ito na ang naging kadalasang ngalan ng bansa. Mula sa katapusan ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang opisyal na pangalan ng bansa ay "Republika ng Pilipinas". == Kasaysayan == {{main|Kasaysayan ng Pilipinas}} === Sinaunang Panahon === [[Talaksan:Tabon Cave 2014 04.JPG|thumb|left|Ang [[Kuwebang Tabon|Yungib ng Tabon]] ay ang pook kung saan natuklasan ang isa sa mga pinakamatandang labi ng tao sa Pilipinas, ang [[Taong Tabon]].]] [[Talaksan:Remains of a Rhinoceros philippinensis found in Rizal, Kalinga dated c. 709,000 years ago.jpg|thumb|Mga kinatay na labi ng isang ''Rhinoceros philippinensis'' na natuklasan sa Rizal, Kalinga na nagpapatunay na may mga naninirahan nang hominini sa bansa 709,000 taon na ang nakararaan.]] Ang kamakailang pagtuklas sa mga kasangkapang bato at buto ng mga labi ng kinatay na hayop sa [[Rizal, Kalinga|Rizal]], [[Kalinga]] ay patunay na may mga sinaunang [[hominini]] sa bansa 709,000 taon na ang nakararaan.<ref>[https://www.nature.com/articles/s41586-018-0072-8 Ingicco et al. 2018]</ref> Samantala, ayon sa mga naitalang labi ng tao sa bansa, maaaring dinayo na ng mga tao ang Pilipinas ilang libong taon na ang nakalipas. Inaakala na ang labi ng [[Homo luzonensis|Taong Callao]] na natuklasan sa [[Yungib ng Callao]] sa [[Cagayan (lalawigan)|Cagayan]] ay ang pinakamatandang labi ng tao sa Pilipinas na may tanda na 67,000 taon. Mas higit pang matanda sa naunang natuklasang labi ng [[Taong Tabon]] sa [[Palawan]] na tinatayang 26,500 taon na ang nakalipas. Tumawid sa mga sinaunang tulay na lupa ang mga [[Mga Negrito|Negrito]] o Ita, na siyang tinatayang kauna-unahang mga nanirahan sa Pilipinas. Sa kalaunan, dumayo sila sa kagubatan ng mga pulo. Sa kasalukuyan, nang sumapit ang ikalawang libong taon, nanirahan din sa Pilipinas ang iba pang mga mandarayuhan mula sa [[tangway ng Malay]], kapuluan ng [[Indonesia]], mga taga-[[Indotsina]] at [[Taiwan]]. Mayroon nang mga mangilan-ngilang teorya patungkol sa pinagmulan ng mga sinaunang Pilipino. Isa na ang teorya ni F. Landa Jocano na nagsasabing ang mga ninuno ng mga Pilipino ay lokal na umusbong. Ang teoryang "Pinagmulang Kapuluan" naman ni Wilhelm Solheim, ipinahihiwatig na ang pagdating ng mga tao sa kapuluan ay naganap sa pamamagitan ng mga network pangkalakalan na nagmula sa Sundaland sa pagitan ng 48,000 hanggang 5,000 BK at hindi sa pamamagitan ng malawak na pandarayuhan. Samantala, ipinapaliwanag ng teoryang "Paglawak ng mga Austronesyo" na ang mga Malayo-Polinesyong nagmula sa Taiwan ay nagsimulang lumipat sa Pilipinas noong 4,000 BK, taliwas sa mga naunang pagdating. [[Talaksan:Angono Petroglyphs1.jpg|right|thumb|[[Mga Petroglipo ng Angono]], ang pinakamatandang gawang [[Sining ng Pilipinas|sining]] sa Pilipinas.]] Ang pinakatinatanggap na teorya, batay sa lingguwistika at arkeolohikong katibayan, ay ang teoryang "Mula sa Taiwan", kung saan ipinapalagay na ang mga [[Mga Austronesyo|Austronesyo]] mula Taiwan, na sila mismo ay nagmula sa mga neolitikong kabihasnan ng [[Ilog Yangtze]] tulad ng kalinangang Liangzhu, ay lumipat sa Pilipinas noong 4,000 BK. Sa gitna ng Panahong Neolitiko, isang "kalinangan ng batong-luntian" ang sinasabing umiral na pinatunayan ng libu-libong magagandang gawang [[artipakto]] ng batong-luntian na nasumpungan sa Pilipinas na tinatayang noong 2,000 BK pa. Ang batong-luntian ay sinasabing nagmula sa kalapit na Taiwan at nasumpungan rin sa iba't ibang pook sa kapuluan at pangunahing kalupaan ng Timog-silangang Asya. Ang mga artipaktong ito ang sinasabing patunay ng malawak na pakikipag-ugnayan ng mga lipunan ng Timog-silangang Asya sa isa’t isa noong sinaunang panahon. Magmula noong 1,000 BK, ang mga naninirahan sa kapuluan ay binubuo ng apat na uri ng pangkat panlipunan: mga lipi ng mangangaso at mangangalakal, lipunan ng mga mandirigma, mga plutokrasi sa kabundukan, at mga ''port principality''. === Bago dumating ang mga mananakop === {{main|Kasaysayan ng Pilipinas (900–1521)}} {{multiple image |align = right |width = 110 |image1 = Visayans_3.png |alt1 = |caption1 = |image2 = Visayans_1.png |alt2 = |caption2 = |image3 = Visayans_2.png |alt3 = |caption3 = |image4 = Visayans_4.png |alt4 = |caption4 = |footer = Mga larawan mula sa [[Boxer Codex]] na ipinapakita ang sinaunang "kadatuan" o [[Maginoo|tumao]] (mataas na uri). '''Mula kaliwa pakanan''': (1) Mag-asawang Bisaya ng Panay, (2) ang mga "Pintados", isa pang pangalan sa mga Bisaya ng Cebu at sa mga pinalilibutang pulo nito ayon sa mga unang manlulupig, (3) maaaring isang [[tumao]] (mataas na uri) o [[timawa]] (mandirigma) na mag-asawang Pintado, at (4) isang mag-asawang maharlika ng mga Bisaya ng Panay. |footer_align = left }} [[Talaksan:LCI.jpg|thumb|Ang [[Inskripsiyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna]], {{circa}} 900. Ang pinakamatanda at makasaysayang kasulatan sa Pilipinas na natuklasan sa [[Lumban|Lumban, Laguna]].]] Nanirahan sa bansa noong ikawalong dantaon ang mga mangangalakal na [[Intsik|Tsino]]. Ang paglaganap ng mga bansang (kaharian) Budismo sa bahagi ng Asya ang nagpasimuno ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa [[Indonesia]], [[India]], [[Hapon]], at [[Timog-Silangang Asya]]. Subalit, humina ang mga kaharian sa Timog-Silangang Asya dahil sa mahigpit na alitan at hindi pagkakasundo. Samantala, ang paglaganap ng [[Islam]] sa pamamaraan ng panangalakal at proselitismo, tulad ng [[Kristiyanismo]], ang nagdala sa mga mangangalakal at tagakalat ng pananampalataya sa kabahagian; ang mga [[Arabe]] ay dumating sa Mindanao noong ika-14 na dantaon. Sa pagdating ng mga unang Europeo, sa pangunguna ni Fernando Magallanes noong 1521, mayroon nang mga [[raha]] hanggang sa hilaga ng [[Maynila]], na naging mga karugtungang-sangay ng mga kaharian ng Timog-Silangang Asya. Subalit, pawang mga nagsasarili ang mga pulo ng Pilipinas noon. Ang kasalukuyang paghihiwalay sa pagitan ng sinauna at [[Kasaysayan ng Pilipinas (900–1521)|maagang kasaysayan]] ng Pilipinas ay ang araw na 21 Abril, taong 900, na siyang katumbas sa [[Kalendaryong Gregoryano]] ng araw na nakalagay sa [[Inskripsiyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna]], na siyang pinakamatandang kasulatan na nagmula sa Pilipinas. Ang araw na ito ay sumapit sa gitna ng kung anong tinatawag ng mga antropolohista bilang ang "yugto ng pag-usbong" ng Pilipinas (una hanggang ika-14 na dantaon), na inilalarawan bilang ang bagong pag-usbong ng sosyo-kalinangang huwaran, simula ng pag-unlad ng mga malalaking pamayanan sa baybayin, mas higit na pagsasapin-sapin at pagdadalubhasa sa lipunan, at mga pagsisimula ng lokal at pandaigdigang kalakalan. Magmula ika-14 na dantaon, ilan sa mga malalaking pamayanan ay naging maunlad na sentrong pangkalakalan, at naging kalagitnaang punto ng mga pagbabago sa lipunan at paraan ng pamumuhay, kung saan inilarawan ng kung anong tinatawag ni F. Landa Jocano na "yugto ng mga [[Barangay]]" ng maagang kasaysayan ng Pilipinas, na nagsimula sa ika-14 na dantaon hanggang sa pagdating ng mga Kastila at ang pagsisimula ng panahong kolonyal ng Pilipinas. Batay rin sa kasulatan, ang [[Bayan ng Tondo|sinaunang Tondo]] ay umiral noong bago mag-900 at nakasaad rin na ang Tondo noon ay may ugnayan sa Kaharian ng Medang sa kapuluan ng Java sa Indonesia. Bagaman ang katayuan ng ugnayan ng dalawa ay hindi malinaw sa kasulatan, patunay ito na noong ika-10 dantaon pa lamang ay may koneksyon na ang mga kabihasnan sa Luzon at Java. Sa pagdating ng mga Europeo noong ika-16 na dantaon, ang Tondo ay pinamumunuan ng tinatawag na "[[Lakan]]". Umusbong ito bilang pangunahing sentro ng kalakalan na may bahagi ng monopolyo sa [[Kaharian ng Maynila|Karahanan ng Maynila]] sa mga produktong kalakal ng [[Dinastiyang Ming]] sa buong kapuluan. Ang susunod na makasaysayang tala ay tumutukoy sa isang pook sa Pilipinas ng Vol. 186&nbsp;ng opisyal na kasaysayan ng Dinastiyang Song kung saan isinasalarawan ang "bansa" ng [[Ma-i]]. Taun-taon binibisita ng mga Tsinong mangangalakal ang Ma-i at nagsasalarawan ang kanilang mga tala tungkol sa heograpiya, mga produktong kalakal, at ang pag-uugali ng mga namuno sa Ma-i. Isinaad ng mga Tsinong mangangalakal na ang mga mamamayan ng Ma-i ay tapat at mapagkakatiwalaan. Dahil sa hindi malinaw na mga pagsasalarawan ng mga tala tungkol sa kinaroroonan ng Ma-i, pinagdedebatihan pa rin kung saan ito umiral, may mga iskolar na inaakalang nasa [[Bay, Laguna]] ito, habang ang iba naman ay nag-aakalang nasa pulo ng [[Mindoro]] ito. [[Talaksan:Ivory seal of Butuan.jpg|thumb|Ang selyong garing ng Butuan na natuklasan noong dekada '70 sa lungsod ng Butuan na nagpapatunay na mahalagang sentro ng kalakalan ang kaharian noong panahong klasikal.]] Sumunod na itinukoy ng opisyal na kasaysayan ng Dinastiyang Song ang [[Karahanan ng Butuan]], isang maunlad na kabihasnan sa hilaga't-silangang Mindanao, kung saan ito ang unang naitalang bansa mula sa kapuluan ng Pilipinas na nagpadala ng sugo sa Tsina noong 17 Marso 1001. Nakamit ng Butuan ang katanyagan nito sa ilalim ng pamumuno ni Raha Sri Bata Shaja, na isang [[Budismo|Budistang]] namumuno sa isang bansang [[Hinduismo|Hindu]]. Naging makapangyarihan ang estadong ito dahil sa lokal na industriya ng panday-ginto at nagkaroon ito ng ugnayan at tunggaliang diplomatiko sa kaharian ng Champa. Ayon sa alamat, itinatag naman ang [[Kumpederasyon ng Madyaas|Kadatuan ng Madyaas]] kasunod ng isang digmaang sibil sa pabagsak na Srivijaya, kung saan ang mga tapat na datung Malay sa Srivijaya ay nilabanan ang pananakop ng Dinastiyang Chola at ang papet na Raha nitong si Makatunao, at nagtatag ng isang estadong gerilya sa Kabisayaan. Ang datu na nagtatag sa Madyaas na si Puti, ay bumili ng lupa para sa kaniyang kaharian mula sa isang katutubong [[Mga Ati (Panay)|Ati]] na si Marikudo. Itinatag ang Madyaas sa [[Panay]] (ipinangalan mula sa estado ng Pannai na kaalyado ng Srivijaya na nasa [[Sumatra]]). Pagkatapos, madalas na nilulusob ng mga taga-Madyaas ang mga daungang panlungsod sa katimugang Tsina at nakipaggulo sa hukbong pandagat ng Tsina. Kalapit ng Madyaas sa Kabisayaan ang Kaharian ng Cebu na pinamunuan ni Rahamuda Sri Lumay, isang maharlika na may liping Tamil mula sa India. Ipinadala si Sri Lumay ng Chola Maharajah upang sakupin ang Madyaas, subalit sumuway siya at bumuo na lamang ng sarili niyang malayang karahanan. Pawang magkaalyado ang Karahanan ng Butuan at Cebu at napanatili nila ang ugnayan at nagkaroon ng rutang pangkalakalan sa Kutai, isang bansang Hindu sa katimugang [[Borneo]] na itinatag ng mga Indiyanong mangangalakal. Ang pinakamatandang petsa na nagbanggit tungkol sa Kaharian ng Maynila sa Luzon sa kabila ng [[Ilog Pasig]] mula Tondo ay may kinalaman sa tagumpay ni Raha Ahmad ng Brunei laban kay Raha Avirjirkaya ng [[Majapahit]], na namuno sa parehong lokasyon bago ang paninirahan ng mga Muslim. Nabanggit rin sa mga tala ng Tsino ang isang bansa na tinatawag na "Luzon". Pinaniniwalaang may kinalaman ito sa sinaunang Maynila dahil inihayag sa mga tala ng Portuges at Kastila noong mga 1520 na ang ''Luçon'' at "Maynila" ay iisa lamang. Bagaman sinasabi ng ilang mga dalubhasa sa kasaysayan na dahil wala sa mga nakasaksi na ito ang talagang nakabisita sa Maynila, maaaring tinutukoy lamang ng ''Luçon'' ang lahat ng mga bayan ng mga [[Lahing Tagalog|Tagalog]] at [[Mga Kapampangan|Kapampangan]] na umusbong sa mga baybayin ng [[look ng Maynila]]. Gayun man, mula 1500 hanggang mga 1560, itong mga naglalayag na mga taga-Luzon ay tinatawag sa Portuges Malaka na ''Luções'' o "Lusong/Lusung", at nakilahok rin sila sa mga kilusang pang-militar sa Burma (Dinastiyang Toungoo), Kasultanan ng Malaka, at Silangang Timor bilang mga mangangalakal at mersenaryo. Ang isang prominenteng ''Luções'' ay si [[Regimo de Raja]], na isang magnate sa mga pampalasa at isang ''Temenggung'' (sulat Jawi: تمڠݢوڠ) o gobernador at pulis-punong heneral sa Portuges Malaka. Siya rin ang pinuno ng isang hukbong dagat kung saan nangalakal at pinrotektahan ang komersyo sa pagitan ng [[kipot ng Malaka]], [[dagat Luzon]], at mga sinaunang kaharian at bayan sa Pilipinas. Sa hilagang Luzon, ang Kaboloan (na ngayo'y nasa [[Pangasinan]]) ay nagpadala ng mga emisaryo sa Tsina noong 1406-1411, at nakipagkalakal rin ito sa [[Hapon]]. Sa ika-14 na dantaon dumating at nagsimulang lumaganap ang pananampalatayang [[Islam]] sa Pilipinas. Noong 1380, sina Karim ul' Makdum at Shari'ful Hashem Syed Abu Bakr, isang Arabong mangangalakal na isinilang sa [[Johor]], dumating sa [[Sulu]] mula Melaka at itinatag ang [[Sultanato ng Sulu|Kasultanan ng Sulu]] sa pagkumberto sa Raha ng Sulu na si Raha Baguinda Ali at pinakasalan ang kaniyang anak. Sa katapusan ng ika-15 dantaon, pinalaganap ni [[Mohammed Kabungsuwan|Shariff Kabungsuwan]] ng Johor ang Islam sa Mindanao at itinatag naman ang [[Sultanato ng Maguindanao|Kasultanan ng Maguindanao]]. Ang kasultanang uri ng pamahalaan ay lumawak pa patungong Lanao. {{multiple image|perrow=2|caption_align=center | image1 =|caption1 = Bantayog ni [[Lapu-Lapu]] sa [[Lungsod ng Lapu-Lapu]], [[Cebu]]. | image2 =|caption2 = Bantayog ni [[Raha Humabon]] sa [[Lungsod ng Cebu]]. }} Patuloy na lumaganap ang Islam sa Mindanao at umabot sa Luzon. Naging Islamisado ang Maynila sa gitna ng paghahari ni Sultan Bolkiah mula 1485 hanggang 1521. Naisakatuparan ito dahil nilabanan ng Kasultanan ng Brunei ang Tondo sa paggapi kay Raha Gambang sa labanan at matapos ay iniluklok ang Muslim na Raha Salalila sa trono at sa pagtatag ng estadong-papet ng Brunei na ang [[Kaharian ng Maynila]]. Pinakasalan din ni Sultan Bolkiah si Laila Mecana, ang anak ng Sultan ng Sulu na si Amir Ul-Umbra upang palawakin ang sakop ng Brunei sa Luzon at Mindanao. Nagpatuloy ang mga Muslim sa pakikipagdigma at nagsagawa ng mga slave-raid laban sa mga [[Mga Bisaya|Bisaya]]. Bunga ng pakikilahok sa mga pagsalakay ng mga Muslim, nilipol ng Kasultanan ng Ternate ang Kadatuan ng Dapitan sa [[Bohol]]. Nadali rin ang mga karahanan ng Butuan at Cebu ng mga isinagawang slave-raid at nakipagdigma laban sa Kasultanan ng Maguindanao. Kasabay ng mga slave-raid na ito, ay ang panghihimagsik ni Datu [[Lapu-Lapu]] ng [[Mactan]] laban kay [[Raha Humabon]] ng Cebu. Mayroon ding alitan sa teritoryo sa pagitan ng Tondo at ang Islamikong Kaharian ng Maynila, kung saan ang pinuno ng Maynila, na si [[Raha Matanda]], ay humiling ng tulong pang-militar laban sa Tondo mula sa kaniyang mga kamag-anak sa Kasultanan ng Brunei. Ang mga tunggalian sa pagitan ng mga Datu, Raha, Sultan, at Lakan ang nagpadali sa pananakop ng mga Kastila. Ang mga kapuluan ay kakaunti lamang ang bilang ng mga naninirahang tao dahil sa patuloy na mga nagdaraang unos at pagkakaalitan ng mga kaharian. Samakatuwid, naging madali ang kolonisasyon at ang mga maliliit na estado sa kapuluan ay dagliang nasakop ng [[Imperyong Kastila]] at nagsimula ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa Pilipinas. === Panahon ng mga Kastila === {{main|Kasaysayan ng Pilipinas (1521–1898)}} [[Talaksan:Spanish Galleon.jpg|upright=1.00|thumb|Guhit ng isang [[Galeon ng Maynila|galyon ng Maynila]] na ginamit sa gitna ng [[Kalakalang Galeon|Kalakalang Maynila-Acapulco]].]] Sinakop at inangkin ng mga Kastila, sa pamumuno ni [[Miguel López de Legazpi]], ang mga pulo noong ika-16 na dantaon at pinangalanan itong "Las Islas Filipinas" ayon sa ngalan ni Haring [[Felipe II ng Espanya|Felipe II]]. Kaagad na ipinakilala at ipinalaganap ang [[Simbahang Katoliko|Katolisismo]] sa pamamagitan ng mga tagakalat ng pananampalataya, at pati na rin ang mga Batas ng Indias (''Laws of the Indies'') at iba pang alituntuning pampatupad. Matigas na pagsuway ang itinugon ng mga pangkat katutubo sa kabundukan pati na rin ng mga mapanlabang Muslim na nagpapatuloy hanggang sa ngayon. Kabi-kabilang mga himagsikan at karahasan ang lumaganap sa mga baybayin sa kabuuan ng tatlong dantaong pananakop, bunga na rin ng pagsasamantala at kakulangan ng pagbabago. Pinamahalaan mula sa [[Nueva España|Bireynato ng Nueva España]] (Bagong Espanya sa ngayon ay [[Mehiko]]) ang bagong nasasakupan at nagsimula ang kalakalan sa [[Galyon ng Maynila]] sa pagitan ng Acapulco at Maynila noong ika-18 dantaon. Itinatag ng punong panlalawigan [[José Basco y Vargas]] noong 1781 ang Sociedad Económica de los Amigos del País (Samahang Pangkalakalan ng mga Kaibigan ng Bayan) at ginawang hiwalay ang bansa mula sa Bagong Espanya. Nagbukas ang pakikipagkalakalan ng bansa sa daigdig noong ika-19 na dantaon. Ang pag-angat ng mga masigasig at makabayang burges, binubuo ng mga nakapag-aral na mga katutubong Pilipino, mga Kastila at creole na ipinanganak sa Pilipinas, mga mestisong Espanyol at Tsino, silang mga ilustrado ang nagpahiwatig ng pagtatapos ng pananakop ng Kastila sa kapuluan. Naliwanagan sa [[José Rizal#Impact|Kilusang Propaganda]] na nagsiwalat sa kawalang-katarungan ng pamahalaang kolonyal, sama-sama silang sumigaw para sa kalayaan. Dinakip, nilitis, binigyang-sala, hinatulan ng kamatayan at binaril si [[José Rizal]], ang pinakasikat na propagandista, noong 1896 sa Bagumbayan (Luneta ngayon) dahil sa mga gawaing umano ng pagpapabagsak ng pamahalaan. Naglaon at pumutok ang [[Himagsikang Pilipino]] na pinangunahan ng [[Katipunan]], isang lihim panghimagsikang lipunan na itinatag ni [[Andrés Bonifacio]] at napamunuan din ni [[Emilio Aguinaldo]]. Halos tagumpay na napatalsik ng himagsikan ang mga Kastila noong 1898. === Panahon ng mga Amerikano at ang Pananakop ng mga Hapon === {{main|Kasaysayan ng Pilipinas (1898–1946)|Pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas}} Noong taon ding iyon, magkadawit ang Espanya at [[Estados Unidos]] sa [[Digmaang Kastila-Amerikano]]. Natalo ang Espanya at ipinasiya nilang ipasa ang kanilang mga nasasakupan na ang Pilipinas, Guam, Kuba, at Puerto Rico sa Estados Unidos. Binayaran naman ng Estados Unidos ang Espanya ng 20 milyong dolyar para sa mga ito, gayong nakapag-pahayag na ng kalayaan ang Pilipinas at itinatag ang [[Unang Republika ng Pilipinas]] at si Emilio Aguinaldo ang hinirang na pangulo, ngunit hindi ito kinilala noong dalawang bansa. [[File:Knocking Out the Moros. DA Poster 21-48.jpg|upright=1.00|thumb|Labanan sa pagitan ng mga [[Moro|mandirigmang Moro]] at mga sundalong Amerikano noong [[Digmaang Pilipino-Amerikano]], 1913.]] [[Talaksan:JapaneseTroopsBataan1942.jpg|thumb|180px|left|Ang mga sundalong Hapon sa [[Bataan]] noong 1942, sa gitna ng kanilang pagpapalawak ng teritoryo ng [[Imperyo ng Hapon]] sa Asya sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig.]] Ang pagtanggi ng mga Pilipino sa panibagong pananakop, ngayon ng mga Amerikano, ang nagtulak sa [[Digmaang Pilipino-Amerikano]] na natapos umano noong 1901 ngunit nagpatuloy hanggang 1913. Ang planong pagkalooban ng kalayaan ang bansa ay naudlot nang magsimula ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Sinakop ng Imperyong Hapon ang bansa at itinatag ang [[Ikalawang Republika ng Pilipinas]]. Maraming mga krimen ng digmaan ang ginawa ng mga Hapones sa panahon ng kanilang pananakop. Ang mga gerilya ay nagpatuloy sa kanilang pang-haharas sa mga Hapones. Bumalik sa bansa ang mga Amerikano noong Oktubre 1944. Tuluyang natalo ang mga Hapones noong 1945. Halos isang milyong Pilipino ang namatay sa digmaan. Naging isa sa mga unang naging kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]] ang Pilipinas. Noong 4 Hulyo 1946 ay ipinagkaloob ng Amerika ang kalayaan ng Pilipinas. === Panahon ng Ikatlong Republika at Rehimeng Marcos === [[Talaksan:Philippine Independence, July 4 1946.jpg|right|thumb|Ang pagpapahayag ng kasarinlan ng Pilipinas mula sa Estados Unidos noong 4 Hulyo 1946. Ipinapakita nito ang pagbaba sa watawat ng Estados Unidos habang itinataas naman ang watawat ng Pilipinas.]] Noong 11 Oktubre 1945, naging isa ang Pilipinas sa mga unang kasapi ng Mga Nagkakaisang Bansa at sa sumunod na taon, sa 4 Hulyo 1946, kinilala ng Estados Unidos ang kasarinlan ng Pilipinas, sa gitna ng pagkapangulo ni [[Manuel Roxas]]. Ang mga natitirang kasapi ng komunistang [[Hukbalahap]] ay nagpatuloy ang presensya sa bansa ngunit nasupil ito ng sumunod kay Pangulong [[Elpidio Quirino]] na si [[Ramon Magsaysay]]. Ang sumunod kay Magsaysay na si [[Carlos P. Garcia|Carlos P. García]], ay nilikha naman ang patakarang "Pilipino Muna" na itinuloy ni [[Diosdado Macapagal]]. Sa panunungkulan ni Macapagal, inilipat ang araw ng kalayaan mula sa Hulyo 4 at ginawang Hunyo 12, na siyang araw na [[Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas|inihayag]] ni Emilio Aguinaldo ang kasarinlan ng Pilipinas mula sa Espanya. Habang pinaigting naman ang pagbawi sa [[Sabah]]. Noong 1965, natalo si Macapagal sa pampanguluhang halalan kay [[Ferdinand Marcos]]. Sa kaniyang pagkapangulo, pinasimulan ni Marcos ang proyektong pang-imprastraktura ngunit napagbintangan naman ng malawakang katiwalian at lumustay ng bilyun-bilyong dolyar sa pampublikong pondo. Noong malapit na matapos ang termino ni Marcos ay nagpahayag siya ng [[batas militar]] noong 21 Setyembre 1972. Ang panahong ito ng kaniyang pamumuno ay inilalarawan bilang panunupil sa pulitika, pangtatakip, at paglabag sa karapatang pantao ngunit ang Estados Unidos ay matatag pa rin ang kanilang pagsuporta. Noong 21 Agosto 1983, ang kalaban ni Marcos at pinuno ng oposisyon na si [[Benigno Aquino, Jr.]], ay pinaslang sa [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino|Paliparang Pandaigdig ng Maynila]]. Sa huli, nagpatawag si Marcos ng [[dagliang halalan]] sa 1986. Si Marcos ang inihayag na nanalo, ngunit ang mga resulta ay itinuring na may daya, na humantong sa [[Rebolusyong EDSA ng 1986|Himagsikan ng Lakas ng Bayan]]. Si Marcos at ang kaniyang mga kaalyado ay lumipad patungong [[Hawaii]], at ang maybahay ni Benigno Aquino na si [[Corazon Aquino]] ay kinilala naman bilang pangulo. === Panahon ng Ikalimang Republika (1986 – kasalukuyan) === Sa pagbabalik ng demokrasya at reporma sa pamahalaan, hinarap ng administrasyong Cory Aquino ang problema sa malaking utang, korapsyon, mga kudeta, mga sakuna at mga komunista. Umalis ang mga amerikano sa Clark Air Base at Subic Bay noong Nobyembre taong 1991. == Politika == {{main|Politika ng Pilipinas}}{{english|Politics of the Philippines}} {{clear}} === Pambansang Pamahalaan ng Pilipinas === {{Main|Talaan ng mga Pangulo ng Pilipinas}} {{See|Pangulo ng Pilipinas}} [[Talaksan:Ferdinand Marcos Jr. Inauguration RVTM.jpg|thumb|150px|left|Si [[Bongbong Marcos|Ferdinand Marcos Jr.]], ang kasalukuyang pangulo ng Pilipinas.]] Ang pamahalaan ng Pilipinas, na hinalintulad sa sistema ng [[Estados Unidos]], ay natatag bilang [[Republika|Republika ng mga Kinatawan]]. Ang kanyang [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]] ay may tungkulin bilang [[pinuno ng estado]] at pati ng [[pinuno ng pamahalaan|pamahalaan]]. Siya rin ang punong kumandante ng [[Sandatahang Lakas ng Pilipinas|Hukbong Sandatahan]]. Naluluklok ang Pangulo sa posisyon sa pamamagitan ng isang pangkalahatang halalan at manunungkulan siya sa loob ng anim na taon. Siya ang may katungkulang maghirang ng mga kasapi at mamuno sa gabinete. Ang Batasan ng Pilipinas ay nahahati sa dalawang Kapulungan, ang Senado at Kapulungan ng mga Kinatawan. Ang mga kasapi ng dalawang kamarang [[Kongreso ng Pilipinas|Kongreso]], na binubuo ng [[Senado ng Pilipinas|Senado]] at ng [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Kapulungan ng mga Kinatawan]], ay hinahalal sa botong popular. Binubuo ang Mataas na Kapulungan o Senado ng 24 na senador na naninilbihan sa loob ng 6 na taon. Tuwing 3 taon, kalahati ng mga kasapi nito ay napapalitan sa pamamagitan ng pangkalahatang halalan at maaaring manungkulan ang isang senador nang hanggang 3 sunud-sunod na termino. Samantala, ang Mababang Kapulungan o Kapulungan ng mga Kinatawan naman ay inihahalal ng mga botante ng isang distrito o sektor at may terminong 3 taon. Maaari ring manilbihan ang isang Kinatawan ng hanggang 3 sunud-sunod na termino. Binubuo ang Mababang Kapulungan ng hindi bababà sa 225 kinatawan. Ang sangay panghukuman ng pamahalaan ay pinamumunuan ng [[Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Kataas-taasang Hukuman]], ang [[Punong Mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Punong Mahistrado]] ang namumuno nito at may 14 na Kasamang Mahistrado, lahat hinihirang ng Pangulo at manunungkulan hanggang sa panahon ng kaniyang pagreretiro. Ang Pangulo, Pangalawang Pangulo at Punong Mahistrado ng Pilipinas ay mapatatalsik lamang sa kaniyang posisyon sa pamamagitan ng isang prosesong pampolitika na kung tawagin ay [[pagsasakdal]], katulad ng nangyari sa dating Pangulong [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]] dahil sa pagkakasangkot sa Jueteng Scandal na nabunyag noong 2001. Napatalsik din sa puwesto ang dating Punong Mahistrado na si [[Renato Corona]] dahil sa pagiging tuta niya kay dating Pangulong [[Gloria Macapagal-Arroyo]]. Nagtagumpay ang pagsakdal noon sapagkat kusang umalis sa Malakanyang si Estrada at ang pumalit ay ang Pangalawang Pangulo nitong si Gloria Macapal ang fice === Ugnayan sa Ibang Bansa === [[File:Rodrigo Duterte with Vladimir Putin, 2016-02.jpg|thumb|Pagpupulong nina Pangulong Rodrigo Duterte at [[Vladimir Putin]] ng [[Rusya]] sa gitna ng pulong-panguluhan ng Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko sa [[Peru]], 2016.]] Ang Pilipinas ay isang prominenteng kasapi at isa sa tagapagtaguyod ng [[Samahan ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya]]. Ito rin ay isang aktibong tagalahok sa [[Asia-Pacific Economic Cooperation|Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko]], isang kasapi ng [[Pangkat ng 24]] at isa sa 51 mga bansang nagtatag sa [[Mga Nagkakaisang Bansa]] noong 24 Oktubre 1945. Pinapahalagahan ng Pilipinas ang ugnayan nito sa Estados Unidos. Sinuportahan ng Pilipinas ang Amerika sa [[Digmaang Malamig]] at ang [[Digmaang Pangterorismo]] at isang pangunahing kaalyado na hindi kasapi ng [[North Atlantic Treaty Organization|Organisasyon ng Tratado ng Hilagang Atlantiko]]. Ang mga ugnayan sa iba pang mga bansa ay maayos sa pangkalahatan. Ang ibinahaging pagpapahalaga sa demokrasya ay nagpapagaan sa ugnayan sa mga bansa sa kanluran at Europa. Habang ang parehong pang-ekonomiyang aalahanin ay nakatutulong sa pakikipagugnayan sa ibang mga bansang papaunlad pa lamang. Ang makasaysayang ugnayan at pagkakahalintulad sa kalinangan ay nagsisilbi rin bilang tulay sa pakikipagugnayan sa Espanya. Sa kabila ng mga isyu tulad ng pagmamalabis at mga digmaang nakadudulot sa [[Balikbayan|mga Pilipinong nasa ibayong-dagat]], ang ugnayan sa mga bansa sa [[Gitnang Silangan]] ay mabuti, na nakikita ito sa patuloy na pagbibigay hanapbuhay sa mahigit dalawang milyong Pilipinong naninirahan doon. Ang Pilipinas ay kasalukuyang nasa isang pagtatalo sa mga bansang [[Taiwan]], [[Tsina]], [[Vietnam]] at [[Malaysia]] patungkol sa kung sino ang tunay na may-ari ng [[Kapuluang Spratly]] na masagana ng langis at likas na petrolyo. Ito rin ay may 'di pagkakaunawaan sa bansang Malaysia sa usaping [[Sabah]]. Sinasabing ibinigay ng Sultan ng [[Brunei]] ang teritoryo ng Sabah sa Sultan ng [[Sultanato ng Sulu|Sulu]] pagkatapos nitong tumulong sa pagkawasak ng isang rebelyon doon. Iyon ang nagbigay karapatan at poder sa pamahalaan ng Pilipinas na angkinin muli ang kanyang nawalang lupain. Hanggang ngayon, tumatanggap ang Sultan ng Sulu ng pera para sa "upa" sa lupa mula sa pamahalaan ng Malaysia. Silipin din: * [[Ugnayang Panlabas ng Pilipinas]] * [[Saligang Batas ng Pilipinas]] == Mga rehiyon at lalawigan == {{Main|Mga rehiyon ng Pilipinas|mga lalawigan ng Pilipinas}} [[Talaksan:Ph general map.png|thumb|Ang mga lungsod kita mula sa Pilipinas]] Ang Pilipinas ay nababahagi sa mga pangkat ng pamahalaang pangpook (''local government units'' o LGU). Ang mga [[Mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ang pangunahin na pangkat. Hanggang 2002, mayroong 85 na lalawigan sa bansa. Ang mga ito ay nababahagi pa sa mga [[Mga lungsod ng Pilipinas|lungsod]] at [[Mga bayan ng Pilipinas|bayan]], na binubuo ng mga [[barangay]]. Ang barangay ang pinakamaliit na pangkat pampook ng pamahalaan. Ang lahat ng mga lalawigan ay nalulupon sa 23 [[Mga rehiyon ng Pilipinas|mga rehiyon]] para sa kadaliang pamumuno. Karamihan sa mga sangay ng pamahalaan ay nagtatayo ng tanggapan sa mga bahagi para magsilbi sa mga lalawigang saklaw nito. Subalit, ang mga bahagi sa Pilipinas ay walang bukod na pamahalaang pampook, maliban sa [[Bangsamoro]] at [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera|Kordilyera]], na mga nagsasariling rehiyon. Tumungo sa mga lathala ng mga rehiyon at mga lalawigan upang makita ang mas malaking larawan ng mga kinalalagyan ng mga bahagi at lalawigan. == Mga Rehiyon == {| class = "wikitable" style = "font-size: 100%;" |- ! Rehiyon {{flagicon|Philippines}} !! Awtonomo {{flagicon|Philippines}} !! Administratibo {{flagicon|Philippines}} !! Dating rehiyon {{flagicon|Philippines}} |- | * [[Kalakhang Maynila|NCR]]<br>* [[Ilocos]]<br>* [[Lambak ng Cagayan]]<br>* [[Gitnang Luzon]]<br>* [[Calabarzon]]<br>* [[Mimaropa]]<br>* [[Rehiyon ng Bicol]]<br>* [[Kanlurang Kabisayaan]]<br>* [[Gitnang Kabisayaan]]<br>* [[Silangang Kabisayaan]]<br>* [[Tangway ng Zamboanga]]<br>* [[Hilagang Mindanao]]<br>* [[Rehiyon ng Davao]]<br>* [[Soccsksargen]]<br>* [[Caraga]] || * {{flag|Bangsamoro}} || * [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera]] || * [[Timog Katagalugan]] (parte ng IV-A & IV-B)<br>* [[Rehiyon ng Pulo ng Negros]] (parte ng VI)<br>* [[Rehiyong Awtonomo ng Muslim Mindanao]] (parte ng BARMM) |} ===Rehiyon at isla=== {|class="wikitable sortable" style="text-align: center" |- !Rehiyon !Kabisera !Wika |- | colspan="3" style="background-color:yellow;"| '''[[Luzon]]''' |- | [[Kalakhang Maynila|Pambansang Punong Rehiyon]] (NCR) || '''''[[Maynila]]''''' || [[Taglish]] |- | [[Ilocos|Ilocos (Rehiyon I)]] || ''[[San Fernando, La Union|San Fernando]]'' || [[Wikang Iloko|Iloko]] |- | [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera]] (CAR) || ''[[Baguio]]'' || [[Wikang Kankanaey|Kankanaey]] |- | [[Lambak ng Cagayan|Lambak ng Cagayan (Rehiyon II)]] || ''[[Tuguegarao]]'' || [[Wikang Iloko|Iloko]] |- | [[Gitnang Luzon|Gitnang Luzon (Rehiyon III)]] || ''[[San Fernando, Pampanga|San Fernando]]'' || [[Wikang Kapampangan|Pampangan]], [[Wikang Pilipino|Pilipino]] |- | [[Calabarzon|Calabarzon (Rehiyon IV-A)]] || ''[[Calamba, Laguna|Calamba]]'' || [[Wikang Tagalog|Tagalog]] |- | [[MIMAROPA|Mimaropa (Rehiyon IV-B)]] || ''[[Calapan]]'' || [[Lumang Tagalog|Old Tagalog]] |- | [[Kabikulan|Kabikulan (Rehiyon V)]] || ''[[Legazpi]]'' || [[Wikang Bikol|Bikolano]] |- | colspan="3" style="background-color:red;"| '''[[Kabisayaan]]''' |- | [[Kanlurang Kabisayaan|Kanlurang Kabisayaan (Rehiyon VI)]] || ''[[Lungsod ng Iloilo]]'' || [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]] |- | [[Gitnang Kabisayaan|Gitnang Visayas (Rehiyon VII)]] || ''[[Lungsod ng Cebu]]'' || [[Wikang Sebwano|Cebuano]] |- | [[Silangang Kabisayaan|Silangang Kabisayaan (Rehiyon VIII)]] || ''[[Tacloban]]'' || [[Mga wikang Bisaya|Bisaya]] |- | colspan="3" style="background-color:green;"| '''[[Mindanao]]''' |- | [[Tangway ng Zamboanga|Tangway ng Zamboanga (Rehiyon IX)]] || ''[[Pagadian]]'' || Bisdak |- | [[Hilagang Mindanao|Hilagang Mindanao (Rehiyon X)]] || ''[[Cagayan de Oro]]'' || [[Mga wikang Bisaya|Bisaya]] |- | [[Rehiyon ng Davao|Rehiyon ng Davao (Rehiyon XI)]] || ''[[Lungsod ng Davao]]'' || [[Wikang Sebwano|Cebuano]] |- | [[SOCCSKSARGEN|SOCSKSARGEN (Rehiyon XII)]] || ''[[Koronadal]]'' || [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[Wikang Sebwano|Cebuano]] |- | [[Caraga|Caraga (Rehiyon XIII)]] || ''[[Butuan]]'' || [[Wikang Butuanon|Butuanon]], [[Wikang Kamayo|Kamayo]] |- | [[Bangsamoro|Bangsamoro]] (BARMM) || ''[[Lungsod ng Cotabato]]'' || [[Wikang Mëranaw]], [[Wikang Tausug|Tausug]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]] |} {| class="wikitable" style="text-align:right;" |+ 10 Pinakamataong Rehiyon sa Pilipinas <small>(2015)</small><ref name="PSA-2015-Highlights">{{cite web|title=2015 Population Counts Summary|url=http://psa.gov.ph/sites/default/files/attachments/hsd/pressrelease/2015%20population%20counts%20Summary_0.xlsx|website=Philippine Statistics Authority|accessdate=10 Hunyo 2017|format=XLSX|date=19 Mayo 2016}}</ref> |- ! scope="col" | Puwesto ! scope="col" | Itinalaga ! scope="col" | Pangalan ! scope="col" | Lawak ! scope="col" | Bilang ng tao ({{As of|2015|lc=y}}) ! scope="col" | Kapal ng bilang ng tao |- | style="text-align:center;" | Ika-1 | style="text-align:left;" | Rehiyon IV | style="text-align:left;" | [[Calabarzon]] | {{convert|16,873.31|km2|abbr=on}} | 14,414,744 | {{convert|{{sigfig|14,414,774/16,873.31|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-2 | style="text-align:left;" | NCR | style="text-align:left;" | [[Kalakhang Maynila|Pambansang Punong Rehiyon]] | {{convert|619.57|km2|abbr=on}} | 12,877,253 | {{convert|{{sigfig|12,877,253/613.94|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-3 | style="text-align:left;" | Rehiyon III | style="text-align:left;" | [[Gitnang Luzon]] | {{convert|22,014.63|km2|abbr=on}} | 11,218,177 | {{convert|{{sigfig|11,218,177/22,014.63|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-4 | style="text-align:left;" | Rehiyon VII | style="text-align:left;" | [[Gitnang Kabisayaan]] | {{convert|10,102.16|km2|abbr=on}} | 6,041,903 | {{convert|{{sigfig|6,041,903/10,102.16|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-5 | style="text-align:left;" | Rehiyon V | style="text-align:left;" | [[Bicol|Rehiyon ng Bikol]] | {{convert|18,155.82|km2|abbr=on}} | 5,796,989 | {{convert|{{sigfig|5,796,989/18,155.82|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-6 | style="text-align:left;" | Rehiyon I | style="text-align:left;" | [[Ilocos|Rehiyon ng Ilocos]] | {{convert|16,873.31|km2|abbr=on}} | 5,026,128 | {{convert|{{sigfig|5,026,128/16,873.31|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-7 | style="text-align:left;" | Rehiyon XI | style="text-align:left;" | [[Rehiyon ng Davao|Rehiyon ng Dabaw]] | {{convert|20,357.42|km2|abbr=on}} | 4,893,318 | {{convert|{{sigfig|4,893,318/20,357.42|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-8 | style="text-align:left;" | Rehiyon X | style="text-align:left;" | [[Hilagang Mindanao]] | {{convert|20,496.02|km2|abbr=on}} | 4,689,302 | {{convert|{{sigfig|4,689,302/20,496.02|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-9 | style="text-align:left;" | Rehiyon XII | style="text-align:left;" | [[Soccsksargen]] | {{convert|22,513.30|km2|abbr=on}} | 4,575,276 | {{convert|{{sigfig|4,545,276/22,513.30|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-10 | style="text-align:left;" | Rehiyon VI | style="text-align:left;" | [[Kanlurang Kabisayaan|Rehiyon ng Panay]] | {{convert|12,828.97|km2|abbr=on}} | 4,477,247 | {{convert|{{sigfig|4,477,247/12,828.97|2}}|PD/km2|abbr=on}} |} == Heograpiya == {{main|Heograpiya ng Pilipinas}} :''Tingnan din: [[:en:Ecoregions in the Philippines|Mga Ekorehiyon sa Pilipinas]]'' [[Talaksan:Relief Map Of The Philippines.png|thumb|200px|<div style="text-align:center;">Ang topograpiya ng Pilipinas.</div>]] [[Talaksan:Mt.Mayon tam3rd.jpg|right|thumb|Ang [[Bulkang Mayon]] ang pinakaaktibong bulkan sa Pilipinas.]] Ang Pilipinas ay isang [[kapuluan]] ng 7,641 mga pulo na ang kabuoan ng sukat ng lupa, kasama ang mga nakapaloob na bahagi ng tubig, ay tinatayang nasa {{convert|300,000|km2|sqmi|sp=us}}. Ang baybayin nito na ang sukat ay {{convert|36,289|km|mi|sp=us}} ang dahilan kung bakit ika-5 bansa ang Pilipinas sa pinakamalawak ang baybayin sa buong daigdig.<ref>Central Intelligence Agency. (2009). [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2060.html "Field Listing :: Coastline"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170716042040/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2060.html |date=2017-07-16 }}. Washington, DC: Author. Retrieved 2009-11-07.</ref> Nasa pagitan ito ng 116°&nbsp;40', at 126°&nbsp;34' E. longhitud at 4°&nbsp;40' at 21°&nbsp;10' N. latitud at humahangga sa [[Dagat Pilipinas]] sa silangan, sa [[Dagat Timog Tsina]] sa kanluran, at sa Dagat Sulawesi sa Timog (kasalukuyang [[Dagat Celebes]]). Ang pulo ng [[Borneo]] ay matatagpuan ilang daang kilometro sa timog kanluran at ang Taiwan ay nasa hilaga. Karamihan sa mga bulubunduking kapuluan ay nababalot ng mga kagubatang tropikal at mga nagmula sa mga pagsabog ng bulkan. Ang pinakamataas na bundok ay ang [[Bundok Apo]]. Ang sukat nito ay 2,954&nbsp;metro (9,692&nbsp;talampakan) mula sa kapatagan ng dagat. Nasa pulo ng Mindanao ang Bundok Apo. {{wide image|Pana Banaue Rice Terraces.jpg|1000px|<center>Ginamit ng mga [[Mga Igorot|Ifugao/Igorot]] ang [[Hagdan-hagdang Palayan ng Banawe]] upang magtanim ng mga pananim sa matarik na bulubunduking bahagi ng Hilagang Pilipinas.</center>}} Ang pampook na pangmatagalang panahon ay mainit, maalinsangan, at tropikal. Ang kalimitang taunang temperatura ay nasa 26.5° sentigrado. May tatlong panahon sa Pilipinas na pangkalahatang kinikilala ng mga Pilipino. Ito ay ang Tag-init o Tag-araw (mainit na panahon mula ika-3 buwan hanggang ika-5 buwan), ang Tag-ulan (maulan na panahon mula ika-6 buwan hanggang ika-11 buwan), at ang Taglamig (malamig na panahon mula ika-12 buwan hanggang ika-2 buwan). Karamihan sa mga pulong mabundok ay dating natatakpan ng tropikal na [[kagubatan]] at itong mga pulong ito ay nagmula sa bulkan. Ang pinakamataas na tuktok ay ang sa [[Bundok Apo]] sa Mindanao na 2,954 m ang taas. Maraming [[bulkan]] ang madalas na sumasabog sa bansa tulad ng [[Bulkang Pinatubo]] at [[Bulkang Mayon]]. Ang bansa rin ay nasa tinatawag na "typhoon belt" ng Kanlurang Pasipiko at ito ay tinatamaan ng mga 19 na [[bagyo]] taon-taon. Ang Pilipinas ay napapaloob din sa tinatawag na [[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]] na isa sa pinakaaktibong ''fault areas'' sa buong daigdig. <gallery mode="packed-hover"> Talaksan:Mount Pinatubo 20081229 01.jpg|''[[Bundok Pinatubo]]'' Talaksan:Chocolate Hills - edit.jpg|''[[Tsokolateng burol]]'' sa [[Bohol]] Talaksan:Big lagoon entrance, Miniloc island - panoramio.jpg|''[[El Nido, Palawan|El Nido]]'' sa [[Palawan]] Talaksan:Coron - Kayangan Lake.jpg|Ang makabighaning tanaw sa lawa ng ''Kayangan'' Talaksan:Puerto Princesa Subterranean River.jpg|''[[Pambansang Liwasang Ilog sa Ilalim ng Lupa ng Puerto Princesa]]'' Talaksan:Hinatuan enchanted river.jpg|Ilog ''Hinatuan'' Talaksan:Taal Volcano aerial 2013.jpg|Ang ''[[Bulkang Taal]]'', ang pinakamaliit na aktibong bulkan sa daigdig Talaksan:View south of the northern Sierra Madre from peak of Mt. Cagua - ZooKeys-266-001-g007.jpg|''[[Sierra Madre (Pilipinas)|Bulubunduking Sierra Madre]]'' Talaksan:FvfBokod0174 03.JPG|Tropikal na pinong kagubatan sa Luzon Talaksan:Coral reef in Tubbataha Natural Park.jpg|Ang ''[[Bahurang Tubbataha]]'' sa [[Palawan]] Talaksan:Apo Island of Apo Reef Natural Park.jpg|Ang ''[[Bahurang Apo]]'' sa pulo ng Apo Talaksan:Mount Hamiguitan peak.JPG|''[[Bundok Hamiguitan]]'' Talaksan:Boracay White Beach in day (985286231).jpg|Ang puting buhangin sa dalampasigan ng ''[[Boracay]]'' |Isang dalampasigan sa pulo ng ''Siargao'' </gallery> == Arimuhunan == {{main|Ekonomiya ng Pilipinas}} Ang Pilipinas ay isang [[umuunlad na bansa]] sa Timog-Silangang Asya. Ang lebel ng sahod sa Pilipinas ay [[:en:List of countries by GNI (nominal, Atlas method) per capita|mababang gitnang sahod]] (''lower middle income'')<ref>[[:en:List of countries by GNI (nominal, Atlas method) per capita|List_of_countries_by_GNI_%28nominal,_Atlas_method%29_per_capita]] {{languageicon|en|English Wikipedia}}</ref>. Ang [[GDP]] kada tao ayon sa [[Purchasing power parity]] (PPP) sa Pilipinas noong 2013 ay $3,383 na ika-130 sa buong mundo at mas mababa sa ibang mga bansa sa [[Timog Silangang Asya]] gaya ng Brunei, Singapore, Malaysia, Thailand at Indonesia <ref>[[:en:List of Asian countries by GDP per capita|List_of_Asian_countries_by_GDP_per_capita]] {{languageicon|en|English Wikipedia}}</ref>. Ang ''GDP kada tao ayon sa PPP'' ay naghahambing ng mga pangkalahatang pagkakaiba sa [[pamantayan ng pamumuhay]] sa kabuuan sa pagitan ng mga bansa dahil isinasaalang alang nito ang relatibong gastos ng pamumuhay at mga rate ng implasyon ng mga bansa. Ang Pilipinas ay ika-138 sa buong mundo sa [[indeks ng pagiging madaling magnegosyo]] o mahirap magnegosyo sa Pilipinas. Ang Pilipinas ay ika-105 sa [[Corruption Perceptions Index]] sa mga 176 bansa sa buong mundo o may napakataas na antas ng korupsiyon.<ref>http://www.transparency.org/cpi2012/results</ref> Ang kahirapan at hindi pantay na sahod sa pagitan ng mayaman at mahirap ay nananatiling mataas sa Pilipinas.<ref name=adb>http://www.adb.org/sites/default/files/pub/2009/Poverty-Philippines-Causes-Constraints-Opportunities.pdf</ref> Ang mga kamakailang paglago sa ekonomiya ng Pilipinas ay nangyayari lamang sa mga [[sektor ng serbisyo]] gaya ng industriyang pagluluwas ng semikondaktor, telekomunikasyon, BPO, real estate na sinusuportahan ng mga remitans o ipinadalang salapi ng mga OFW sa kanilang pamilya sa Pilipinas na may maliliit na negosyo. Ito ang pangunahing dahilan kung bakit mayroong hindi sapat na kalidad na trabaho at ang kahirapan at pagiging hindi pantay ng sahod ay hindi napabuti.<ref name=adb/> Ang sektor na lilikha ng mas maraming trabaho gaya ng agrikultura, pagmamanupaktura at industriya ay matamlay.<ref name=adb/> Iniulat ng World Bank na ang Pilipinas ay isa sa pinakamayamang ekonomiya sa [[Asya]] noong mga 1950 pagkatapos ng [[Hapon]] ngunit naging isa sa pinakamahirap na bansa sa Asya ngayon.<ref>http://www.insead.edu/facultyresearch/faculty/documents/5771.pdf</ref><ref name=marcos5>http://www.state.gov/outofdate/bgn/philippines/195236.htm</ref> Ito ay itinuturo ng mga ekonomista sa mga taon ng maling pangangasiwa sa ekonomiya at pababago-bagong kondisyon sa politika noong rehimen ni [[Ferdinand Marcos]] mula 1965 hanggang 1986 na nag-ambag sa bumagal na pag-unlad ng ekonomiya ng Pilipinas.<ref name=marcos5/> Ayon sa ilang sanggunian, ang taunang GDP ng Pilipinas mula 1976 hanggang 1986 sa ilalim ni Marcos ay 1.8% lamang.<ref>http://books.google.com/books?id=z1cpiEJMAi8C&pg=PA295</ref> Sa ilalim ni Marcos, ang [[kapitalismong crony|kapitalismong kroni]] at [[monopolyo]] ay itinatag kung saan ang kanyang mga kroni ay malaking nakinabang.<ref>http://articles.philly.com/1986-01-28/news/26055009_1_philippines-president-ferdinand-e-marcos-sugar-industry</ref> Sa ilalim ni Marcos, ang Pilipinas ay mabigat na [[panlabas na utang|umutang sa dayuhan]] na umabot ng 28 bilyong dolyar mula kaunti sa 2 bilyong dolyar nang maluklok siya sa puwesto noong 1965. Sa kasalukuyan, ang pamahalaan ng Pilipinas ay nagbabayad pa rin ng interes sa mga utang pandayuhan ng bansa na natamo noong panahon ng administrasyong Marcos hanggang sa 2025.<ref>http://www.indymedia.org.uk/en/2012/09/500590.html</ref> Ang Pilipinas ang [[Tala ng mga bansa ayon sa GDP (PPP)|ika-43 pinakamalaki sa buong daigdig]] ang pambansang ekonomiya ng Pilipinas, na may tinatayang $224.754 bilyon [[Kabuuan ng Gawang Katutubo|GDP]] (nominal) noong 2011.<ref>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=51&pr1.y=6&c=512%2C446%2C914%2C666%2C612%2C668%2C614%2C672%2C311%2C946%2C213%2C137%2C911%2C962%2C193%2C674%2C122%2C676%2C912%2C548%2C313%2C556%2C419%2C678%2C513%2C181%2C316%2C682%2C913%2C684%2C124%2C273%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C522%2C692%2C622%2C694%2C156%2C142%2C624%2C449%2C626%2C564%2C628%2C283%2C228%2C853%2C924%2C288%2C233%2C293%2C632%2C566%2C636%2C964%2C634%2C182%2C238%2C453%2C662%2C968%2C960%2C922%2C423%2C714%2C935%2C862%2C128%2C135%2C611%2C716%2C321%2C456%2C243%2C722%2C248%2C942%2C469%2C718%2C253%2C724%2C642%2C576%2C643%2C936%2C939%2C961%2C644%2C813%2C819%2C199%2C172%2C733%2C132%2C184%2C646%2C524%2C648%2C361%2C915%2C362%2C134%2C364%2C652%2C732%2C174%2C366%2C328%2C734%2C258%2C144%2C656%2C146%2C654%2C463%2C336%2C528%2C263%2C923%2C268%2C738%2C532%2C578%2C944%2C537%2C176%2C742%2C534%2C866%2C536%2C369%2C429%2C744%2C433%2C186%2C178%2C925%2C436%2C869%2C136%2C746%2C343%2C926%2C158%2C466%2C439%2C112%2C916%2C111%2C664%2C298%2C826%2C927%2C542%2C846%2C967%2C299%2C443%2C582%2C917%2C474%2C544%2C754%2C941%2C698&s=NGDPD&grp=0&a=|title=Report for Selected Countries and Subjects|work= World Economic Outlook Database, Oktubre 2012|publisher=[[International Monetary Fund]]|accessdate=9 Oktubre 2012}}</ref> Kinabibilangan ng mga kalakal na iniluluwas ang mga [[semiconductors]] at mga kalakal na eletroniko, mga kagamitang pang-transportasyon, [[damit]], mga produkto mula sa tanso, produktong [[petrolyo]], [[langis ng niyog]], at mga [[prutas]].<ref name=CIAfactbook /> Pangunahing kinakalakal ito sa mga bansang [[Estados Unidos]], [[Hapon (bansa)|Japon]], [[Republikang Popular ng Tsina|China]], [[Singapore|Singapur]], [[Timog Korea]], [[Netherlands]], [[Hong Kong]], [[Alemanya|Alemania]], [[Republika ng Tsina|Taiwan]], at [[Thailand|Tailandia]].<ref name=CIAfactbook /> {{wide image|Makati skyline mjlsha.jpg|1110px|<center>Ang Lungsod ng [[Makati]] sa [[Kalakhang Maynila]], ang sentrong lungsod pampinansiyal ng bansa.</center>}} Bilang isang bagong bansang industriyalisado, nagpapalit na ang ekonomiya ng Pilipinas mula sa pagiging isang bansang nakabatay sa agrikultura patungo sa ekonomiyang nakabatay ng higit sa mga paglilingkod at paggawa. Sa kabuoang bilang ng mga manggagawa sa bansa na nasa 38.1&nbsp;milyon<ref name=CIAfactbook />, 32% nito ay naghahanapbuhay sa sektor ng [[agrikultura]] subalit 13.8% lamang nito ang naiaambag sa GDP. ang sektor ng industriya na nasa 13.7% ng dami ng manggawa ay nakakapag-ambag ng 30% sa GDP. Samantala ang natitirang 46.5% ng mga manggawa ay nasa sektor ng paglilingkod na bumubuo sa 56.2% ng GDP.<ref name="nscb2009">{{cite web |url=http://www.nscb.gov.ph/sna/2009/3rdQ2009/2009gnpi3.asp |author=Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board |title=Third Quarter 2009 Gross National Product and Gross Domestic Product by Industrial Origin |accessdate=2009-12-11 |archive-date=2011-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629150040/http://www.nscb.gov.ph/sna/2009/3rdQ2009/2009gnpi3.asp |url-status=dead }}</ref><ref name="quickstat">{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/quickstat/qs0909tb.pdf |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |title=Quickstat |format=PDF |date=Oktubre 2009 |accessdate=2009-12-11 |archive-date=2012-07-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120711125757/http://www.census.gov.ph/data/quickstat/qs0909tb.pdf |url-status=dead }}</ref> Noong 1998 ang ekonomiya ng Pilipinas — pinaghalong [[agrikultura]], marahan na industriya, at mga serbisyong pansustento — ay nanghina dulot ng [[krisis pinansiyal sa Asya]] at ng mahinang kondisyon ng lagay ng panahon. Ang pag-angat ay bumaba sa 0.6% noong 1998 mula 5% noong 1997, pero nakabawi hanggang sa 3% noong 1999 at 4% noong 2000. Nangako ang pamahalaan na ipagpapatuloy ang mga reporma sa ekonomiya para makahabol ang bansa sa mga bagong nagsisipag-unlaran at industriyalisadong mga bansa sa [[Silangang Asya|Silangang Asia]]. Ang nagpapabagal sa pagsisikap ng pamahalaan na mapabuti ang ekonomiya ng bansa ay ang mismong utang nito (utang pampubliko na 77% ng GDP). Ang hinihinging badyet para sa pagbabayad ng utang ay higit na mas mataas pa sa badyet ng pinagsamang Kagawaran ng Edukasyon at Militar. Ang estratehiyang pinaiiral ng pamahalaan ay ang pagpapabuti sa [[impraestruktura]], ang paglilinis sa sistemang tax o [[buwis]] upang paigtingin ang kita ng pamahalaan, ang deregulasyon at [[pagsasapribado]] ng ekonomiya, at ang karagdagang pagkalakal sa rehiyon o mas integrasyon. Ang pagasa ng ekonomiya sa ngayon ay nakasalalay sa kaganapang pang-ekonomiya ng kanyang dalawang pangunahing sosyo sa kalakal, ang [[Estados Unidos]] at [[Hapon]], at sa isang mas mabisang administrasyon at mas matibay na patakaran ng pamahalaan. Sa ilalim ng pamumunò ni [[Noynoy Aquino]], ang rate ng paglago ng [[GDP]] ng Pilipinas noong 2012 ay 6.6 porsiyento na sinasabing ikalawang pinakamataas sa Asya. Ang Fitch Ratings ay nagtaas ng Pilipinas sa "BBB-" with a stable outlook na unang pagkakataong ang Pilipinas ay nakatanggap ng gayong katayuan ng grado ng pamumuhunan sa Pilipinas. Itinaas din ng World Economic Forum ang Pilipinas sa 10 punto sa itaas na kalahati ng ranggong pagiging kompetetibo nitong pandaigdigan sa unang pagkakataon sa kasaysayan ng Pilipinas. Ang mga pagbuti sa ekonomiya ay sinasabing sanhi ng mga hakbang na isinasagawa ni Noynoy upang pataasin ang pagiging bukas ng pamahalaan at sugpuin ang korapsyon na muling nagbigay ng pagtitiwalang internasyonal sa ekonomiya ng Pilipinas. Gayunpaman, sinasabing ang mga mayayamang pamilya lamang ang nakinabang at nakikinabang sa pagbuti ng ekonomiya. Ang pagiging hindi pantay ng sahod sa pagitan ng mga mayayaman at mahihirap sa Pilipinas ay nananatiling mataas. Noong 2012, isinaad ng Forbes Asia na ang magkakasamang kayamanan ng 40 pinakamayamang pamilya sa Pilipinas ay lumago ng $13 bilyong dolyar noong 2010 hanggang 2011 sa $47.4 bilyon na pagtaas na 37.9 porsiyento. Ang pagtaas sa kayamanan ng mga pamilyang ito ay katumbas ng 76.5 porsiyento ng kabuoang pagtaas ng GDP ng Pilipinas sa panahong ito. Ang hindi pantay na sahod ng mga mamamayang Pilipino ang pinakamataas sa Asya. Sa Thailand, ang kayamanan ng 40 mga mayayamang pamilya ay tumaas lamang nang 25 porsiyento sa 2012 samantalang sa Malaysia ay 3.7 porsiyento at sa Hapon ay 2.8 porsiyento lamang. === Transportasyon === {{main|Transportasyon sa Pilipinas}} [[Talaksan:NLEX Santa Rita northbound (Guiguinto, Bulacan)(2017-03-14).jpg|thumb|Left|Isang bahagi ng [[North Luzon Expressway]].]] Ang imprastrakturang pantransportasyon sa Pilipinas ay hindi gaanong maunlad. Ito ay dahil sa bulubunduking lupain at kalat-kalat na heograpiya ng kapuluan, ngunit bunga rin ito ng mababang pamumuhunan ng mga nakalipas na pamahalaan sa imprastraktura. Noong 2013, humigit-kumulang 3% ng pambansang GDP ay napunta sa pagpapa-unlad ng imprastraktura – higit na mas-mababa kung ihahambing sa karamihan sa mga karatig-bansa nito.<ref>{{cite web |url=http://www.investphilippines.info/arangkada/wp-content/uploads/2011/06/08.-Part-3-Seven-Big-Winner-Sectors-Reforming-the-Infrastructure-Policy-Environment2.pdf |title=Arangkada Philippines 2010: A Business Perspective – Infrastructure |accessdate=21 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|last=Larano |first=Cris |url=https://blogs.wsj.com/economics/2014/06/03/philippines-bets-on-better-infrastructure/ |title=Philippines Bets on Better Infrastructure |publisher=The Wall Street Journal |date=3 Hunyo 2014 |accessdate=21 Setyembre 2014}}</ref> May 216,387 kilometro (134,457 milya) ng mga daan sa Pilipinas; sa habang ito, tanging 61,093 kilometro (37,961 milya) lamang ng mga daan ay nailatag.<ref name=WBtransport>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |title=The CIA World Factbook – Philippines |accessdate=20 Setyembre 2017 |archive-date=2015-07-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150719222229/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |url-status=dead }}</ref> Madalas makakakuha ng mga bus, [[dyipni]], taksi, at [[de-motor na traysikel]] sa mga pangunahing lungsod at bayan. Noong 2007, may humigit-kumulang 5.53&nbsp;milyong mga nakarehistrong sasakyang de-motor. Dumarami nang 4.55% sa bawat taon ang mga pagpaparehistro ng mga sasakyan.<ref>Republic of the Philippines. Land Transportation Office. [https://www.webcitation.org/5stpn1gqg?url=http://www.lto.gov.ph/Stats2007/no_of_mv_registered_byMVType_2.htm Number of Motor Vehicles Registered]. (29 Enero 2008). Hinango noong 22 Enero 2009.</ref> Nangangasiwa ang [[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas]] sa mga paliparan at sa pagpapatupad ng mga polisiyang may kinalaman sa ligtas na paglalakbay sa himpapawid<ref>{{cite web |url=http://www.caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/214-repiblic-act-9497 |title=Republic Act No, 9447 |accessdate=21 Setyembre 2014 |publisher=[[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas|Civil Aviation Authority of the Philippines]] |archive-date=2014-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140716143711/http://caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/214-repiblic-act-9497 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/235-manual-of-standards-for-aerodromes|title=Manual of Standards for AERODROMES|accessdate=21 Setyembre 2014|publisher=[[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas|Civil Aviation Authority of the Philippines]]|archive-date=2014-08-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20140809172842/http://caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/235-manual-of-standards-for-aerodromes|url-status=dead}}</ref> na may 85 gumaganang pampublikong paliparan magmula noong 2014.<ref>{{cite web|url=http://www.caap.gov.ph/index.php/contact-us/directory/finish/22-contact/163-caap-airport-directory |archive-url=https://web.archive.org/web/20131222030945/http://www.caap.gov.ph/index.php/contact-us/directory/finish/22-contact/163-caap-airport-directory |dead-url=yes |archive-date=22 Disyembre 2013 |title=Airport Directory |publisher=[[Civil Aviation Authority of the Philippines]] |date=Hulyo 2014 |accessdate=23 Agosto 2014 |df= }}</ref> Naglilingkod ang [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino]] (NAIA) sa [[Malawakang Maynila]] kasama ang [[Paliparang Pandaigdig ng Clark]]. Ang [[Philippine Airlines]], ang pinakamatandang kompanyang panghimpapawid sa Asya na umiiral pa rin sa ilalim ng orihinal na pangalan nito, at ang [[Cebu Pacific]], ang pangunahing pang-mababang presyo na kompanyang panghimpapawid, ay mga pangunahing kompanyang panghimpapawid na naglilingkod sa karamihang mga panloob at pandaigdigang destinasyon.<ref name=PAL>{{cite web|url=http://www.philippineairlines.com/about_pal/about_pal.jsp |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303185823/http://www.philippineairlines.com/about_pal/about_pal.jsp |archivedate=3 Marso 2016 |title=About PAL |publisher=Philippineairlines.com |accessdate=4 Mayo 2013}}</ref><ref name="HAviation">State of Hawaii. Department of Transportation. Airports Division. [c. 2005]. "[https://web.archive.org/web/20110517040251/http://hawaii.gov/hawaiiaviation/hawaii-commercial-aviation/philippine-air-lines/ Philippine Air Lines]". ''Hawaii Aviation''. Hinango noong 9 Enero 2010.</ref><ref name=OxfordBG>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=eY-Oq1IGzdMC&pg=PT98|title=The Report: Philippines 2009|author=Oxford Business Group|year=2009|page=97|isbn=1-902339-12-6}}</ref> [[Talaksan:San juanico bridge 1.png|thumb|[[Tulay ng San Juanico]], na nagdadala ng Pan-Philippine Highway sa pagitan ng Samar at Leyte.]] Karamihang matatagpuan sa Luzon ang mga mabilisang daanan at lansangan kasama ang [[Pan-Philippine Highway]] na nag-uugnay ng mga pulo ng [[Luzon]], [[Samar]], [[Leyte]], at [[Mindanao]],<ref>{{cite web|url=http://www.photius.com/countries/philippines/geography/philippines_geography_transportation.html|title=Philippines Transportation |accessdate=23 Agosto 2014}}</ref><ref>{{cite journal|url=http://asiafoundation.org/resources/pdfs/RoRobookcomplete.pdf|title=Linking the Philippine Islands, Through the highway of the Sea.|page=51|accessdate=23 Agosto 2014}}</ref> ang [[North Luzon Expressway]], [[South Luzon Expressway]], at ang [[Subic–Clark–Tarlac Expressway]].<ref>[http://www.mntc.com/nlex/ The North Luzon Expressway Project] (NLEX) is for the rehabilitation, expansion, operation and maintenance of the existing {{convert|83.7|km|0|abbr=on}} NLEX that connects Metro Manila to the northern provinces of Bulacan and Pampanga.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.trb.gov.ph/index.php/toll-road-projects/south-luzon-expressway|title=South Luzon Expressway (SLEX)|author=Super User|work=Toll Regulatory Board|accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=85241 SCTEx delay worsens as Japan firm seeks new extension – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=81199 BCDA, Japanese contractor asked to explain SCTEx delay – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=76127 Arroyo adviser says SCTEx extension OKd – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=101211 Arroyo order: Open SCTEx, interchanges on time – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20080222100621/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=101211}}</ref> [[Talaksan:MRT-2 Train Santolan 1.jpg|thumb|left|Isang tren ng [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 2]] sa [[Estasyong Santolan ng LRT|Estasyong Santolan]].]] May papel lamang ang transportasyong daambakal sa Pilipinas sa paglululan ng mga pasahero sa loob ng Kalakhang Maynila. Ang rehiyon ay pinaglilingkuran ng tatlong mga linya ng mabilis na lulan: [[Unang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 1]], [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 2]] at [[Ikatlong Linya ng Sistema ng Metro Rail Transit ng Maynila|Linya 3]].<ref name="yellow">{{cite web|title=The Line 1 System – The Green Line|url=http://www.lrta.gov.ph/line_1_system.php|website=Light Rail Transit Authority|accessdate=15 Enero 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140714152448/http://www.lrta.gov.ph/line_1_system.php|archivedate=14 Hulyo 2014}}</ref><ref name=provision>[[United Nations Centre for Human Settlements]]. (1993). [https://books.google.com/books?id=lkH5Twa-OakC&printsec=frontcover ''Provision of Travelway Space for Urban Public Transport in Developing Countries'']. UN–HABITAT. pp. 15, 26–70, 160–179. {{ISBN|92-1-131220-5}}.</ref><ref name="times">{{cite web|title=About Us; MRT3 Stations|url=http://dotcmrt3.gov.ph/about.php?route=7|website=Metro Rail Transit|accessdate=15 Enero 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130122003116/http://dotcmrt3.gov.ph/about.php?route=7|archivedate=22 Enero 2013}}</ref> Noong nakaraan, nagsilbi ang mga daambakal sa mga pangunahing bahagi ng Luzon, at magagamit ang mga serbisyong daambakal sa mga pulo ng Cebu at Negros. Ginamit din ang mga daambakal para sa mga layong pang-agrikuktura, lalo na sa paggawa ng tabako at tubo. Halos wala nang transportasyong pangkargamento sa riles magmula noong 2014. Ilang nga sistemang transportasyon ay nasa ilalim ng pagpapa-unlad: nagpapatupad ang [[Kagawaran ng Agham at Teknolohiya (Pilipinas)|DOST]]-MIRDC at [[Unibersidad ng Pilipinas|UP]] ng mga unang pag-aaral ukol sa ''Automated Guideway Transit''.<ref>{{cite web|last=Valmero |first=Anna |title=DoST to develop electric-powered monorail for mass transport |url=http://ph.news.yahoo.com/dost-develop-electric-powered-monorail-mass-transport-100013094.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20110722190340/http://ph.news.yahoo.com/dost-develop-electric-powered-monorail-mass-transport-100013094.html |dead-url=yes |archive-date=22 Hulyo 2011 |accessdate=23 Setyembre 2014 |df= }}</ref><ref>{{cite web|title=UPD monorail project begins |url=http://www.upd.edu.ph/~updinfo/jul11/articles/upd_monorail_projects.html |work=July 27, 2011 |author=Regidor, Anna Kristine |publisher=University of the Philippines Diliman |accessdate=September 23, 2014 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140924045106/https://www.upd.edu.ph/~updinfo/jul11/articles/upd_monorail_projects.html |archivedate=24 Setyembre 2014 |df= }}</ref><ref>{{cite web|title=Bigger Automated Guideway Train ready for testing|url=http://www.mb.com.ph/bigger-automated-guideway-train-ready-for-testing/|archive-url=https://web.archive.org/web/20140924041039/http://www.mb.com.ph/bigger-automated-guideway-train-ready-for-testing/|dead-url=yes|archive-date=24 Setyembre 2014|date=27 Pebrero 2014|author=Usman, Edd K.|publisher=Manila Bulletin|accessdate=23 Setyembre 2014}}</ref> Magmula noong 2015 sinusubok din ang kung-tawaging "''Hybrid Electric Road Train''" na isang mahabang ''[[bi-articulated bus]]''.<ref>{{cite web|url=http://www.interaksyon.com/article/95283/bus-o-tren--dosts-road-train-rolls-off-to-vehicle-test|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140916004416/http://www.interaksyon.com/article/95283/bus-o-tren--dosts-road-train-rolls-off-to-vehicle-test|archivedate=2014-09-16|title=BUS O TREN? DOST's road train rolls off to vehicle test|publisher=Interaksyon|date=12 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.mb.com.ph/hybrid-electric-road-train-to-be-road-tested-this-month/|archive-url=https://web.archive.org/web/20140924051849/http://www.mb.com.ph/hybrid-electric-road-train-to-be-road-tested-this-month/|dead-url=yes|archive-date=24 Setyembre 2014|title=Hybrid electric road train to be road-tested this month|publisher=Manila Bulletin|date=13 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/headlines/2014/09/14/1368910/roadworthiness-tests-hybrid-train-start-next-month|title=Roadworthiness tests for hybrid train to start next month|publisher=[[The Philippine Star]]|date=14 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref> Bilang isang kapuluan, kadalasang kinakailangan ang paglalakbay sa mga pulo-pulo gamit ang sasakyang pandagat.<ref>[http://business.inquirer.net/203660/ph-firm-takes-on-challenge-to-improve-sea-travel PH firm takes on challenge to improve sea travel.] Published by Philippine Daily Inquirer (Written By: Ira P. Pedrasa)</ref> Ang mga pinaka-abalang pantalang pandagat ay [[Pantalan ng Maynila|Maynila]], [[Pandaigdigang Pantalan ng Batangas|Batangas]], [[Pantalan ng Subic|Subic]], [[Pantalan ng Cebu|Cebu]], [[Pantalan ng Iloilo|Iloilo]], [[Pantalan ng Dabaw|Dabaw]], Cagayan de Oro, at [[Pantalan ng Zamboanga|Zamboanga]].<ref name="transpo">[http://www.asianinfo.org/asianinfo/philippines/pro-transportation.htm The Philippine Transportation System]. (30 Agosto 2008). ''Asian Info''. Hinango noong 22 Enero 2009.</ref> Naglilingkod ang [[2GO Travel]] at [[Sulpicio Lines]] sa Maynila, na may mga ugnay sa iba't-ibang mga lungsod at bayan sa pamamagitan ng mga pampasaherong bapor. Ang 919-kilometro (571 milyang) ''[[Strong Republic Nautical Highway]]'' (SRNH), isang pinagsamang set ng mga bahagi ng lansangan at ruta ng ferry na sumasaklaw sa 17 mga lungsod, ay itinatag noong 2003.<ref>[http://www.macapagal.com/gma/initiatives/roro.php Strong Republic Nautical Highway]. (n.d.). Official Website of President Gloria Macapagal Arroyo. Hinango noong 22 Enero 2009.</ref> Naglilingkod ang [[Pasig River Ferry Service]] sa mga pangunahing ilog sa Kalakhang Maynila, kasama ang [[Ilog Pasig]] at [[Ilog Marikina]] na may mga estasyon sa Maynila, Makati, Mandaluyong, Pasig at Marikina.<ref>[http://www.gmanetwork.com/news/story/30644/pinoyabroad/gov-t-revives-pasig-river-ferry-service Gov't revives Pasig River ferry service]. (14 Pebrero 2007). ''GMA News''. Retrieved 18 Disyembre 2009.</ref><ref>{{cite web|url=http://news.pia.gov.ph/index.php?article=241398338587|title=MMDA to reopen Pasig River ferry system on April 28; offers free ride|publisher=Philippine Information Agency|date=25 Abril 2014|accessdate=3 Oktubre 2014|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006072725/http://news.pia.gov.ph/index.php?article=241398338587|archivedate=6 Oktubre 2014|df=mdy-all}}</ref> == Demograpiya == {{main|Demograpiya ng Pilipinas|Mga Pilipino|Balikbayan}} [[File:Philippines Population Density Map.svg|thumb|200px|upright=1.3|Kapal ng bilang ng tao sa bawat lalawigan {{As of|2009|lc=y}} sa bawat kilometro kuwadrado.]] Tumaas ang populasyon ng Pilipinas mula 1990 hanggang 2008&nbsp;ng tinatayang 28 milyon, 45% paglago sa nasabing panahon.<ref name=IEApop2011>[http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS CO2 Emissions from Fuel Combustion] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111021013446/http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS |date=2011-10-21 }} Population 1971–2008 ([http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120106205757/http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf |date=2012-01-06 }} page 86); page 86 of the pdf, IEA (OECD/ World Bank) (original population ref OECD/ World Bank e.g. in IEA Key World Energy Statistics 2010 page 57)</ref> Sa kauna-unahang opisyal na sensus ng Pilipinas na ginanap noong 1877 ay nakapagtala ng populasyon na 5,567,685.<ref>Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board. [http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_popn.asp Population of the Philippines Census Years 1799 to 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120704171010/http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_popn.asp |date=2012-07-04 }}. Retrieved 2009-12-11.</ref> Noong 2011, naging ika-12 pinakamataong bansa sa buong daigdig ang Pilipinas, na ang populasyon ay humihigit sa 94 milyon. Tinatayang ang kalahati ng populasyon ay naninirahan sa pulo ng Luzon. Ang antas ng paglago ng populasyon sa pagitan ng 1995 hanggang 2000 na 3.21% ay nabawasan sa tinatayang 1.95% para sa mga taong 2005 hanggang 2010, subalit nananatiling isang malaking isyu.<ref name=Officialpop>{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html |title=Official population count reveals.. |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |year=2008 |accessdate=2008-04-17 |archive-date=2012-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120910051344/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html |url-status=dead }}</ref><ref name=gma>{{cite web |url=http://www.gmanews.tv/100days/story/202186/bishops-threaten-civil-disobedience-over-rh-bill |date=2010-09-29 |title=Bishops threaten civil disobedience over RH bill |publisher=GMA News |accessdate=2010-10-16}}</ref> 22.7 Ang panggitnang gulang ng populasyon ay 22.7 taon gulang na may 60.9% ang nasa gulang na 15 hanggang 64 na gulang.<ref name=CIAfactbook/> Ang tinatayang haba ng buhay ay 71.94 taon, 75.03 taon para sa babae at 68.99 na taon para sa mga lalaki.<ref name="worldfactbook1">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html |last=Central Intelligence Agency |title=Field Listing :: Life expectancy at birth |publisher=Washington, D.C.: Author |accessdate=2009-12-11 |archive-date=2014-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140528191952/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html |url-status=dead }}</ref> May mahigit 11 milyong mga Pilipino sa labas ng Pilipinas.<ref name=PRB2003>{{cite web |url=http://www.prb.org/Articles/2003/RapidPopulationGrowthCrowdedCitiesPresentChallengesinthePhilippines.aspx |title=Rapid Population Growth, Crowded Cities Present Challenges in the Philippines |author=Collymore, Yvette. |date=Hunyo 2003 |publisher=Population Reference Bureau |accessdate=2010-04-26 |archive-date=2007-02-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070216053330/http://www.prb.org/Articles/2003/RapidPopulationGrowthCrowdedCitiesPresentChallengesinthePhilippines.aspx |url-status=dead }}</ref> Nang magsimula ang liberalisasyon ng batas pang-imigrasyon ng [[Estados Unidos]] noong 1965, ang bilang ng mga taong may liping Pilipino ay tumaas. Noong 2007, tinatayang nasa 3.1 milyon ang bilang nito.<ref>Asis, Maruja M.B. (Enero 2006). "[http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=364 The Philippines' Culture of Migration]". ''Migration Information Source''. Migration Policy Institute. Hinango noong 2009-12-14.</ref><ref name="Census2007 offilipinos">{{cite web |url=http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-context=ip&-reg=ACS_2007_1YR_G00_S0201:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201PR:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201T:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR:038&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201PR&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201T&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR&-ds_name=ACS_2007_1YR_G00_&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-geo_id=NBSP&-search_results=16000US3651000&-format=&-_lang=en |publisher=United States Census Bureau |title=Selected Population Profile in the United States: Filipino alone or in any combination |accessdate=2009-02-01 |archive-date=2012-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120107055111/http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-context=ip& |url-status=dead }} The U.S. Census Bureau 2007 American Community Survey counted 3,053,179 Filipinos; 2,445,126 native and naturalized citizens, 608,053 of whom were not U.S. citizens.</ref> Ayon sa Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos, ang mga imigrante mula sa Pilipinas ay bumubuo ng ikalawang pinakamalaking pangkat sunod sa [[Mehiko]] na naghahangad nang pagkakabuo ng pamilya.<ref>Castles, Stephen and Mark J. Miller. (Hulyo 2009). "[http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?id=733&feed=rss Migration in the Asia-Pacific Region]". ''Migration Information Source''. Migration Policy Institute. Retrieved 2009-12-17.</ref> May tinatayang dalawang milyong Pilipino ang naghahanapbuhay sa Gitnang Silangan, kung saan nasa isang milyon nito ay nasa [[Arabyang Saudi]].<ref>Ciria-Cruz, Rene P. (2004-07-26). [https://web.archive.org/web/20110716225842/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=%2Fchronicle%2Farchive%2F2004%2F07%2F26%2FEDGD56NB0H1.DTL 2&nbsp;million reasons for withdrawing 51 troops]. ''San Francisco Chronicle''.</ref> === Mga pinakamalaking lungsod === {{Mga pinakamalaking lungsod ng Pilipinas}} === Pangkat-tao === {{main|Mga pangkat etniko sa Pilipinas}} [[Talaksan:Philippine ethnic groups per province.PNG|thumb|Mga pangunahing pangkat etniko sa bawat lalawigan.]] [[Talaksan:Ang Aeta at Ang Igorot.jpg|thumb|left|Ang mga katutubong [[Mga Aeta|Aeta]] (itaas) at mga [[Mga Igorot|Igorot]] (ibaba).]] [[Talaksan:Subanen - Mount Malindang.jpg|thumb|Ang mga Subanon ng [[Tangway ng Zamboanga|Zamboanga]].]] Ayon sa pagtatala noong 2000, 28.1% ng mga Pilipino ay Tagalog, 13.1% ay Sebwano, 9% ay Ilokano, 7.6% ay Bisaya/Binisaya, 7.5% ay Hiligaynon, 6% ay Bikolano, 3.4% ay Waray, at ang nalalabing 25.3% ay kabilang sa iba pang mga pangkat,<ref name=CIAfactbook /><ref name=PIF2009>{{Cite book |url=http://www.census.gov.ph/data/publications/pif_2009.pdf |title=The Philippines in Figures 2009 |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |year=2009 |issn=1655-2539 |accessdate=2009-12-23 |archive-date=2012-07-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120711135118/http://www.census.gov.ph/data/publications/pif_2009.pdf |url-status=dead }}</ref> na kinabibilangan ng mga [[Moro (Pilipinas)|Moro]], [[Kapampangan]], [[Pangasinense]], mga [[Ibanag]] at mga [[Ivatan|Ibatan]].<ref>"[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/456399/Philippines Philippines]". (2009). In ''Encyclopædia Britannica''. Hinango noong 2009-12-18 mula sa Encyclopædia Britannica Online.</ref> Mayroon ding mga katutubong mga pangkat gaya ng mga [[Igorot]], mga [[Lumad]], [[Mangyan]], [[Badjao]], at mga pangkat-etniko ng Palawan. Ang mga [[Mga Negrito|Negrito]], gaya ng mga [[Mga Aeta|Aeta]], at ang mga [[Mga Ati (Panay)|Ati]], ay itinuturing na mga kauna-unahang nanahan sa kapuluan.<ref name="Negritos">Dolan, Ronald E. (Ed.). (1991). [http://countrystudies.us/philippines/35.htm "Ethnicity, Regionalism, and Language"]. [http://countrystudies.us/philippines/ ''Philippines: A Country Study'']. Washington: GPO for the Library of Congress. Hinango noong 2010-04-08 mula sa [http://countrystudies.us/ Country Studies US Website].</ref> Kasama ang mga grupong minorya ng kabundukan, mga dayuhan at mga etnikong Pilipinong Moro ng Mindanao sa natitirang 10 porsiyento. Ang mga Aeta o Negrito na dating aktibo sa kapuluan ilang libong taon ang nakaraan, ay nagsipaglikas sa loob ng kagubatan at kabundukan. Ang kapalaran nila ay katulad din ng sa ibang grupong katutubo sa buong mundo tulad ng mga katutubong Australyano at ang mga Katutubong Amerikano. Marami sa kanila na napasanib at napahalo sa mga etnikong Malay-Pilipino o kaya'y napahiwalay bunga ng "sistematikong pag-aalis" noon. Ayon sa tala ng pamahalaan ng Pilipinas at mga kasalukuyang datos ng senso, mga 95% ng mamamayan ay pangkat Malay, mga ninuno ng mga nandarayuhan mula sa Tangway ng Malaya at kapuluang Indonesya na dumating bago pa man ang panahong Kristiyano. Ang mga mestiso, na may halong lahing Pilipino-Kastila, [[Pilipinong Intsik|Pilipino-Tsino]], Pilipino-Hapones, [[Pilipinong Amerikano|Pilipino-Amerikano]] o Kastila-Tsino ([[Tornatra]]) ay bumubuo ng isang maliit ngunit makapangyarihan na pangkat pagdating sa ekonomiya at pamahalaan. Mayroon ding maliliit na pamayanan ng mga dayuhan tulad ng Kastila, Amerikano, [[Italya]]no, [[Portugal|Portuges]], [[Hapon]], Silangang [[Indiya]]n, at Arabo, at mga katutubong Negrito na nakatira sa mga malalayong pook at kabundukan. Kabilang sa mga wikang banyaga sa Pilipinas ang [[Wikang Ingles|Ingles]]; ([[Wikang Mandarin|Mandarin]], [[Wikang Hokyen|Hokyen]] at [[Wikang Kantones|Kantones]]); Ang [[Wikang Ingles|Ingles]]; [[Wikang Hapones|Hapones]]; [[Wikang Hindu|Hindu]] ay mula sa mga kasapi ng pamayanan ng mga, Indiyan, mga Amerikano, ay mula sa kanilang, [[Munting Indiya]] o ''LittleIndia'' [[pook ng korea]] o ''Koreatown'', [[pook ng mga Amerikano]] o ''Americantown'' at mga [[Munting Amerika]] o ''LittleAmerica'' at paaralan kung saan ang wika ng pagtuturo ay ang paggamit ng dalawang wika na Mandarin/English; [[Wikang Arabe|Arabe]] sa mga kasapi ng pamayanang [[Muslim]] o Moro; at [[Wikang Kastila|Espanyol]], na pangunahing wika ng Pilipinas hanggang 1973, ay sinasalita ng tinatayang 3% ng mamamayan. Gayun pa man, ang tanging nabubuhay na wikang halong Asyatiko-Espanyol, na ang [[Tsabakano]], ay wika ng ilan sa timog-kanlurang bahagi ng bansa. Mula 1939, sa pagsisikap na paigtingin ang pambansang pagkakaisa, pinalaganap ng pamahalaan ang paggamit ng opisyal na pambansang wika na ang [[Wikang Filipino|Filipino]] na ''[[de facto]]'' na batay sa [[Wikang Tagalog|Tagalog]]. Itinuturo ang Filipino sa lahat ng paaralan at unti-unting tinatanggap ng taongbayan bilang pangalawang wika. Ang [[Wikang Ingles|Ingles]] naman ay ginagamit bilang pangalawang pangunahing wika at kadalasang maririnig sa talakayan ng pamahalaan, pag-aaral at pangkabuhayan. === Wika === {{main|Mga wika sa Pilipinas}} {| class="wikitable sortable floatright" style="text-align:right; font-size:90%; background:white;" |+ style="font-size:100%;" |Bilang ng tao sa [[Katutubong wika|unang wika]] (2010) |- ! scope="col" style="text-align:left;" |Wika ! scope="col" style="text-align:center;" colspan="1" |Mananalita |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Tagalog|Tagalog]] |22,512,089 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Sebwano|Sebwano]] |19,665,453 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Iloko|Ilokano]] |8,074,536 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]] |7,773,655 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Waray-Waray|Waray]] |3,660,645 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Iba pang mga katutubong wika/diyalekto''}} |24,027,005 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Iba pang mga dayuhang wika/diyalekto''}} |78,862 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Hindi iniulat/hindi inihayag''}} |6,450 |- class="sortbottom" style="border-top:double gray;" ! scope="col" style="text-align:left;letter-spacing:0.02em;" colspan="1" |KABUUAN ! scope="col" style="text-align:right;" |92,097,978 |- class="sortbottom" |style="font-style:italic;" colspan="2" |Pinagkunan: Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas{{Sfn|Philippine Statistics Authority|2014|pp=29–34}} |} Ayon sa pinakabagong saliksik ng [[Komisyon sa Wikang Filipino]] (KWF), mayroong 131 wikang buhay sa Pilipinas. Bahagi ang mga ito ng pangkat ng mga wikang [[Mga wikang Borneo-Pilipinas|Borneo-Pilipinas]] ng [[mga wikang Malayo-Polinesyo]], na sangay ng mga [[mga wikang Austronesyo|wikang Austronesyo]].<ref name="Ethnol">Lewis, Paul M. (2009). [http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=PH Languages of Philippines]. ''Ethnologue: Languages of the World'' (16th ed.). Dallas, Tex.: SIL International. Hinango noong 2009-12-16.</ref> Ayon sa [[Saligang Batas ng Pilipinas|Saligang Batas ng Pilipinas ng 1987]], ang [[Wikang Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]] ang mga opisyal na wika. Ang Filipino ay ang wikang pambansa ng Pilipinas na ibinatay sa [[wikang Tagalog|Tagalog]] ngunit patuloy na nililinang at pinapagyayaman batay sa mga iba pang wika ng Pilipinas. Pangunahin itong sinasalita sa [[Kalakhang Maynila]] at sa ibang mga rehiyong urban. Kapuwa ginagamit sa pamahalaan, edukasyon, pahayagan, telebisyon at negosyo ang wikang Filipino at Ingles. Nagtalaga ang saligang batas ng mga wikang rehiyonal gaya ng [[mga wikang Bikol|Bikolano]], [[Wikang Sebwano|Sebwano]], [[wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[wikang Iloko|Ilokano]], [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]], [[wikang Pangasinan|Pangasinan]], Tagalog, at [[Wikang Waray-Waray|Waray]] bilang katulong na opisyal na wika at iniuutos na ang [[Wikang Kastila]] at [[Wikang Arabe|Arabe]] ay itaguyod nang kusa at opsiyonal.<ref name=OfficialLang>{{cite web|author=Joselito Guianan Chan, Managing Partner|url=http://www.chanrobles.com/article14language.htm|title=1987 Constitution of the Republic of the Philippines, Article XIV, Section 7.|publisher=Chan Robles &amp; Associates Law Firm|date=|accessdate=2013-05-04|archive-date=2007-11-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20071110234327/http://www.chanrobles.com/article14language.htm|url-status=dead}}</ref> === Pananampalataya === [[Talaksan:Paoay Church Ilocos Norte.jpg|thumb|left|Simbahan ng Paoay]] Ang Pilipinas ay [[estadong sekular|bansang sekular]] na may saligang batas na naghihiwalay sa simbahan at estado. Subalit, ang mahigit sa 80% ng populasyon ay Kristiyano: ang karamihan ay mga [[Katoliko Romano|Katoliko]] samantalang ang 10% ng mga Pilipino ay kasapi sa ibang denominasyong Kristiyano, gaya ng [[Iglesia ni Cristo]], ang mga kaanib sa [[Iglesia ng Dios o Dating Daan]], ang [[Iglesia Filipina Independiente]], [[Ang Nagkaisang Iglesia ni Cristo sa Pilipinas]], [[Sabadista]], [[Born Again Groups]] at ang [[Mga Saksi ni Jehova]]. Sa kabila ng mga relihiyong ito, hindi dapat mawala ang ating pananalig sa Panginoong Diyos.<ref name=2006census>{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html |title=2000 Census: Additional Three Persons Per Minute |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |date=2003-02-18 |accessdate=2008-01-09 |archive-date=2012-06-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120610051606/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html |url-status=dead }}</ref> Bunga ng impluwensiya ng kulturang Kastila, ang Pilipinas ay isa sa dalawang bansa sa Asya na may pinakamaraming Katoliko, na sinundan ng [[Silangang Timor]], isang dating kolonya ng [[Portugal]]. Ayon sa Pambansang Komisyon sa mga Pilipinong Muslim noong 2012, tinatayang nasa 11% ng mga Pilipino ang naniniwala sa [[Islam]]<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.ncmf.gov.ph/ |access-date=2014-08-23 |archive-date=2016-11-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161119145842/http://www.ncmf.gov.ph/ |url-status=dead }}</ref>, na ang karamihan sa mga ito ay mga [[Sunni]]. Sa katunayan, ang karamihan ng mga taga-katimugang Pilipinas ay mga Muslim. == Pag-aaral == [[Talaksan:UST mainjf22.JPG|thumb|Ang [[Pamantasan ng Santo Tomas]], na itinatag noong 1611, ay ang pinakamatandang pamantasan sa Asya.]] Iniulat ng Tanggapan ng Pambansang tagatala ng Pilipinas na ang payak na kamuwangan ng Pilipinas ay nasa 93.4% at ang nagagamit na kamuwangan ay nasa 84.1% noong 2003.<ref name=CIAfactbook /><ref name=quickstat /><ref name=UN /> Halos pantay ang kamuwangan ng mga babae at lalaki.<ref name=CIAfactbook /> Ang paggastos sa pag-aaral ay nasa tinatayang 2.5% ng GDP.<ref name=CIAfactbook /> Ayon sa [[Kagawaran ng Edukasyon (Pilipinas)|Kagawaran ng Edukasyon]], 44,846 na mababang paaralan at 10,384 na mataas na paaralan ang nakatala para sa taong pampaaralan ng 2009-2010<ref>Republic of the Philippines. Department of Education. (2010-09-23).[http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/2010%20_Sept23.xls Fact Sheet – Basic Education Statistics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511190454/http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/2010%20_Sept23.xls |date=2011-05-11 }}. Hinango noong 2010-04-17.</ref> samantalang itinala ng [[Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon (Pilipinas)|Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon]] o CHED na may 2,180 na mga institusyong pag-aaral, ang 607 dito ay pampubliko at ang 1,573 ay mga pribado.<ref name="CHED">Republic of the Philippines. Commission on Higher Education. (Agosto 2010). [https://web.archive.org/web/20110704102629/http://202.57.63.198/chedwww/index.php/eng/Information Information on Higher Education System]. ''Official Website of the Commission on Higher Education''. Hinango noong 2011-04-17.</ref> May ilang mga sangay ng pamahalaan ang kasama sa pag-aaral. Ang Kagawaran ng Edukasyon ang nakasasakop sa mababang paaralan, pangalawang mataas na paaralan, at mga hindi pormal na edukasyon; ang [[Pangasiwaan sa Edukasyong Teknikal at Pagpapaunlad ng Kasanayan]] o TESDA ang namamahala sa mga pag-aaral sa pagsasanay at pagpapaunlad pagkatapos ng pangalawang mataas na paaralan; at ang Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon ang nangangasiwa sa mga dalubhasaan at pamantasan at nag-aayos ng mga pamantayan sa lalong mataas na pag-aaral.<ref>Republic of the Philippines. Department of Education. [https://web.archive.org/web/20110716160809/http://www.deped.gov.ph/about_deped/history.asp "Historical Perspective of the Philippine Educational System"]. Hinango noong 2009-12-14.</ref> == Kalinangan at kaugalian == {{main|Kultura ng Pilipinas}} {{See also|Musika ng Pilipinas|Lutuing Pilipino|Kaugaliang Pilipino|Panitikan sa Pilipinas}} [[Talaksan:SAYAWIKA TINIKLING 1.gif|thumb|170px|left|Mga mananayaw ng [[Tinikling]].]] [[Talaksan:Oldest House in Ivatan.jpg|thumb|right|Ang batong bahay ng mga [[Ivatan|Ibatan]] sa [[Batanes]]. Isang magandang halimbawa ng arkitekturang Pilipino. Ang bahay ay gawa sa apog at [[sagay]] habang ang bubong nito'y sa [[kugon]].]] [[Talaksan:Indak-indak sa Kadalanan 06.JPG|thumb|right|Ang pista ng [[Kadayawan]] sa [[lungsod ng Dabaw]].]] [[Talaksan:Tinolalunch.jpg|thumb|right|150px|[[Tinola]], ang pagkaing kilala na binanggit sa nobelang ''[[Noli Me Tángere|Noli Me Tangere]]'' (Huwag Mo Akong Salingin) ni José Rizal.]] Sa buong kasaysayan ng Pilipinas, walang ni isang tanging pambansang pagkakakilanlang o pangkaugalian na nahubog. Sa isang bahagi, ito ay dahil marahil sa napakaraming wikang ginagamit sa buong kapuluan na tinatantiyang nasa 80, bukod pa sa mga wika nito. Ang pagkakabukod-bukod ng mga magkakaratig na barangay o mga pulo ay nakadagdag din sa pagkawalang pagkakaisa sa pagkakakilanlan. Sa pagdating ng mga Kastila, tumawag ang mga tagakalat pananampalatayang Katoliko ng mga katutubo para maging tagasalin, nakapaglikha ng mga dalawa ang wikang ginagamit na uri, ang mga Ladinos. Ang mga ito, tulad ng tanyag na makatang si [[Gaspar Aquino de Belen]], ay lumikha ng mga tula ng kabanalan na isinulat sa titik Romano, kalimitan sa wikang Tagalog. Ang [[pasyon]] ay isang pagsasalaysay ng simbuyo, pagkamatay at muling pagkabuhay ni Hesukristo na sinimulan ni Gaspar Aquino de Belen. Umusbong din ang mga panitikang (hindi-relihiyoso) na binase sa mga korido, mga baladang Kastila ng kabalyero. Ang mga salaysay na berso, o ang komedya, ay ginanap sa [[mga wikang pang-kabahagian]] para sa mga (di nakakabasa o nakakasulat). Nasulat din ang mga ito sa abakadang Romano ng mga pangunahin na wika at kumalat. Sa karagdagan, ang panitikan o panitikang klasikal ([[Jose Rizal]], [[Pedro Paterno]]) at mga kasulatan ng kasaysayan (pambansang awit, ''Constitución Política de Malolos''), ay nasa sa Espanyol, na hindi na pangunahing wika ngayon. Ang mga manunulat na Pilipino, tulad ni [[Claro M. Recto]] ay nagpatuloy sa pagsusulat sa wikang Espanyol hanggang 1946. Ang Pilipinas ay bayan ng maraming bayani. Sinasabing si [[Lapu-Lapu]] ng pulo ng [[Mactan]] ang unang pumigil sa paglusob kanluranin at ang pumatay kay Fernando Magallanes. Si [[Jose Rizal]] (ipinanganak noong ika-19&nbsp;ng ika-6 na buwan ng 1896 sa bayan ng [[Calamba, Laguna]]), ipinagmamalaki ng Lahing Malay, Pambansang Bayani ng Pilipinas, 22 wika ang alam: Arabe, Katalan, Tsino, Ingles, Pranses, Aleman, Griyego, Ebreo, Italyano, Hapones, Latin, Malay, Portuges, Ruso, Sanskrito, Espanyol, Tagalog at iba pang katutubong wika; siya ay naging tagaguhit ng mga gusali, tagapagtanghal, nakikipagkalakal, tagaguhit ng karikatyur, guro, ekonomista, etnolohista, siyentipikong magsasaka, bihasa sa kasaysayan, imbentor, peryodista, dalubhasa sa wika, bihasa sa awit, mitolohista, makabayan, naturalista, nobelista, siruhano sa mata, makata, propagandista, sikolohista, siyentista, manlililok, sosyolohista, at teologo. Pilipino ang unang Asyatikong Kalihim-Heneral ng Asamblea Heneral ng [[Mga nagkakaisang Bansa]] (UN) – si Carlos Peña Romulo. Itinuturing na [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] ang mga Barokeng Simbahan ng Pilipinas at ang Makasaysayang Bayan ng [[Vigan]]. Kabilang sana rito ang [[Intramuros]] ngunit nawasak ito matapos ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Isa ring Pandaigdigang Pamanang Pook ang mga Hagdan-hagdang Palayan o '''Pay-yo''' ng [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera|Kordilyera]], na kinikilala ring ikawalong nakakahangang-yaman ng daigdig. == Midya == {{Main|Pelikulang Pilipino|Telebisyon sa Pilipinas|Radyo sa Pilipinas|Teleserye}} [[Talaksan:Lino Brocka.jpg|thumb|Si [[Lino Brocka]], isang [[Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipinas]] sa larangan ng pelikula.]] Ang pangunahing wika na ginagamit sa midya sa Pilipinas ay ang [[Wikang Filipino|Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]]. Ginagamit din naman ang ibang mga wika sa Pilipinas, lalo na sa mga radyo dahil sa kakayahan nitong maabot ang mga malalayong pook na maaaring hindi kayang maabot ng ibang uri ng midya. Ang mga pangunahing himpilang pantelebisyon sa Pilipinas ay ang [[ABS-CBN]], [[GMA Network|GMA]] at [[TV5 (Philippines)|TV5]] na may malawak din na serbisyong panradyo.<ref name="BBC Pilipinas">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/country_profiles/1262783.stm Country profile: The Philippines]. (2009-12-08). ''BBC News''. Hinango noong 2009-12-20.</ref> Ang industriya ng aliwan o tinatawag na ''showbiz'' ay makulay at nagbibigay laman sa mga [[Listahan ng mga peryodiko sa Pilipinas|pahayagan at peryodiko]] ng mga detalye tungkol sa mga [[Talaan ng mga artista sa Pilipinas|artista]]. Tinatangkilik din ang mga [[teleserye]] gaya rin ng mga telenobelang Latino, Asyano (partikular ang mga dramang Koreano) at mga [[anime]]. Ang mga pang-umagang palabas ay pinangingibabawan ng mga ''game shows'', ''variety shows'', at mga ''talk shows'' gaya ng ''[[Eat Bulaga]]'' at ''[[Showtime|It's Showtime]]''.<ref name="Ratings">Santiago, Erwin (2010-04-12). [https://web.archive.org/web/20110623102641/http://www.pep.ph/news/25288/AGB-Mega-Manila-TV-Ratings-%28April-7-11%29:-Agua-Bendita-pulls-away AGB Mega Manila TV Ratings (Abril 7–11): ''Agua Bendita'' pulls away]. Hinango noong 2010-05-23 mula sa Philippine Entertainment Portal Website.</ref> Tanyag din ang mga [[Pelikulang Pilipino]] at mayroong mahabang kasaysayan, subalit nahaharap sa matinding kompetensiya mula sa mga pelikulang banyaga. Kabilang sa mga pinagpipitagang direktor si [[Lino Brocka]] para sa pelikulang ''[[Maynila, sa mga Kuko ng Liwanag]]''. Sa mga nakalipas na mga taon nagiging pangkaraniwan ang paglilipat-lipat ng mga artista mula sa telebisyon at pelikula at pagkatapos ay ang pagpasok sa politika na pumupukaw ng pangamba.<ref name="Celebrity">[http://www.economist.com/world/asia/displaystory.cfm?story_id=9084791 "The Philippines' celebrity-obsessed elections"]. (2007-04-26). ''[[The Economist]]''. Hinango noong 2010-01-15.</ref> == Tingnan din == * [[Balangkas ng Pilipinas]] * [[Talaan ng mga temang may kaugnayan sa Pilipinas]] == Talasanggunian == {{reflist|refs= <ref name="UN">{{Cite book|publisher=United Nations Development Programme|title=Table G: Human development and index trends, Table I: Human and income poverty|year=2009|isbn=978-0-230-23904-3|url=https://archive.org/details/humandevelopment0000unse_y2f1}}</ref> }} == Mga palabas na kawing == {{Canadian City Geographic Location (8-way) |North=''[[Taywan]]''<br />''Bashi Channel'' |West=''[[Biyetnam]], [[Dagat Luzon]]'' |Center=Pilipinas |East=''[[Dagat Pilipinas]], [[Pacific Ocean]]'' |South=''[[Indonesya]]'' |Northwest=''[[Biyetnam]]'' |Northeast=''[[Pacific Ocean]]'' |Southwest=''[[Malaysia]]'' |Southeast=''[[Palau]]'' }} === Mga pahinang opisyal === * [http://www.gov.ph www.gov.ph] - Portal ng Pamahalaan ng Pilipinas * [http://www.op.gov.ph www.op.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070609185330/http://www.op.gov.ph/ |date=2007-06-09 }} - Tanggapan ng Pangulo * [http://www.ovp.gov.ph www.ovp.gov.ph] Tanggapan ng Pangalawang Pangulo * [http://www.senate.gov.ph www.senate.gov.ph] - Senado * [http://www.congress.gov.ph www.congress.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200604085514/http://www.congress.gov.ph/ |date=2020-06-04 }} - Kapulungan ng mga Kinatawan * [http://www.supremecourt.gov.ph www.supremecourt.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080512084154/http://www.supremecourt.gov.ph/ |date=2008-05-12 }} - Kataas-taasang Hukuman * [http://www.comelec.gov.ph www.comelec.gov.ph] - Komisyon sa Halalan * [http://www.dfa.gov.ph www.dfa.gov.ph] - Kagawaran ng Ugnayang Panlabas * [http://www.itsmorefuninthephilippines.com www.itsmorefuninthephilippines.com] - Kagawaran ng Turismo * [http://www.afp.mil.ph www.afp.mil.ph] - Sandatahang Lakas ng Pilipinas * [http://www.gabinete.ph] - Kagawaran na bumubuo sa Gabinete sa Pilipinas 2005 === Kasaysayan === * [http://www.elaput.com/ Mga Panahon ng Pilipino: A Web of Philippine Histories] === Mga pahinang pambalita === * [http://friendly.ph/newsfeed/ Friendly Philippines News Online] * [http://www.abs-cbnnews.com ABS-CBN News] * [http://www.inq7.net Philippine Daily Inquirer at GMA News] * [http://www.philstar.com Philippine Star] * [http://www.mb.com.ph The Manila Bulletin Online] * [http://www.manilatimes.net The Manila Times Online] * [http://www.sunstar.com.ph Sun Star Network Online] * [http://www.tribune.net.ph The Daily Tribune Online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211221083336/https://tribune.net.ph/ |date=2021-12-21 }} * [http://www.malaya.com.ph Malaya Online] === Iba pang mga pahina === * [https://www.pilipinas.ph/ ''Pilipinas'' Website] * [http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/rp.html CIA World Factbook - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050721005826/http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/rp.html |date=2005-07-21 }} * [http://www.mytravelinks.com Philippines Travel Directory] - Philippines Travel Directory * [http://www.filipinolinks.com Tanikalang Ginto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211221015623/http://filipinolinks.com/ |date=2021-12-21 }} - Philippine links directory * [http://www.dmoz.org/Regional/Asia/Philippines/ Open Directory Project - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040819050600/http://dmoz.org/Regional/Asia/Philippines/ |date=2004-08-19 }} directory category * [http://www.odp.ph Philippine Website Directory] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210225155256/http://odp.ph/ |date=2021-02-25 }} - Open directory Philippines * [http://dir.yahoo.com/Regional/Countries/Philippines/ Yahoo! - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050719013926/http://dir.yahoo.com/Regional/Countries/Philippines |date=2005-07-19 }} directory category * [http://news.yahoo.com/fc?tmpl=fc&cid=34&in=world&cat=philippines Yahoo! News Full Coverage - ''Philippines''] news headline links * [http://www.yehey.com Yehey.com] - Most popular Philippine portal * [http://www.infophilippines.com Philippine Directory] - Philippine website directory * [http://jeepneyguide.com Jeepneyguide] - Guide for the independent traveler * [http://www.asinah.org/travel-guides/philippines.html Philippines Travel Info] and [http://www.asinah.org/blog/ Blog] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050328203747/http://www.asinah.org/blog/ |date=2005-03-28 }} * [http://inogami.com/paradise-philippines/category/paradise-philippines/ Philippines Travel Guide] * [http://www.manilamail.com ManilaMail] - a reference point for understanding the Philippines and Filipinos {{Philippines political divisions}} {{ASEAN}} {{Latinunion}} {{Asya}} [[Kategorya:Mga dating kolonya ng Espanya]] [[Kategorya:Pilipinas|*]] [[Kategorya:Mga bansa sa Asya]] [[Kategorya:Mga estadong-kasapi ng ASEAN]] pucelzyuseldj5x29ud6v5vmm67fedh 0 851 1959250 1958322 2022-07-29T05:15:14Z TKsdik8900 104954 Original colour ([[Commons:Commons:GlobalReplace|GlobalReplace v0.6.5]]) wikitext text/x-wiki {{year nav|{{PAGENAME}}}} == Pangyayari == * [[Enero 1]] - Ang [[Saarland]] sumali sa [[West Germany]]. ==Hindi Kilala== * Binigyan ng kalayaan ang [[Malaysia]] ng [[Gran Britanya|United Kingdonm]] == Kapanganakan == === Pebrero === * [[Pebrero 18]] – [[Vanna White]], Amerikanang aktres at modelo (''[[Wheel of Fortune]]'') === Marso === [[File:Osama bin Laden portrait.jpg|thumb|right|120px|[[Osama Bin Laden]]]] * [[Marso 10]] – [[Osama Bin Laden]] - Arabong terorista sa [[Saudi Arabia]] (namatay 2011) === Abril === [[File:Premier RP D Tusk.jpg|thumb|right|120px|[[Donald Tusk]]]] * [[Abril 22]] – [[Donald Tusk]], Dating Punong Ministro ng Poland at Pangulo ng Europa === Mayo === [[File:Mar Roxas 082014.jpg|thumb|right|120px|[[Mar Roxas]]]] [[File:Yoshihiko Noda 20110902 (original).jpg|thumb||right|120px|[[Yoshihiko Noda]]]] * [[Mayo 13]] – [[Mar Roxas]], Pilipinong Politiko * [[Mayo 20]] ** [[Yoshihiko Noda]], Ika-62 Punong Ministro ng Hapon ** [[Stewart Nozette]], Amerikanong astronomo === Nobyembre === [[File:Caroline Kennedy US State Dept photo.jpg|thumb|right|120px|[[Caroline Kennedy]]]] * [[Nobyembre 27]] – [[Caroline Kennedy]], Amerikanong may-akda, abugado at anak na babae ng ika-35 Pangulo na si John F. Kennedy === Disyembre === [[File:Matt_Lauer_2012_Shankbone_2.JPG|thumb|right|120px|[[Matt Lauer]]]] * [[Disyembre 30]] – [[Matt Lauer]], Amerikanong broadkaster at Dating ''Today'' Co-Anchor mula 1997 hanggang 2017 == Kamatayan == [[File:Ramon-Magsaysay-01.jpg|120px|thumb|[[Ramon Magsaysay]]]] * Marso 17 - [[Ramon Magsaysay]], Ikapitong [[Pangulo ng Pilipinas]] (ipinanganak [[1907]]) [[Kategorya:Taon]] {{stub}} boqyx9788eyjj9oc0h78cevbhf5nkxw 0 1166 1959068 1944548 2022-07-28T14:57:14Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{speciesbox | name = Tao<ref name=msw3>{{MSW3 Groves | pages = | id = 12100795}}</ref> | image = Akha cropped hires.JPG <!--The choice of image has been discussed at length. Please don't change it without first obtaining consensus.--> | image_caption = Mga taong mula sa [[Timog Silangang Asya]] | fossil_range = {{Fossil range|0.195|0}} <small>[[Pleistoseno]]-Kamakailan</small> | status = LC | trend = increasing | status_system = iucn3.1 | status_ref = <ref>Global Mammal Assessment Team (2008). ''[http://www.iucnredlist.org/apps/redlist/details/136584/0 Homo sapiens] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100124090010/http://www.iucnredlist.org/apps/redlist/details/136584/0 |date=2010-01-24 }}''. In: IUCN 2009. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2009.2. <www.iucnredlist.org>. Downloaded on 03 March 2010.</ref> | taxon = Homo sapiens | authority = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]] , 1758 | subdivision_ranks = [[Subspecies]] | subdivision = {{extinct}}''[[Homo sapiens idaltu]]'' <small>White ''et al.'', 2003</small><br/> ''Homo sapiens sapiens'' | range_map = Homo Sapien range.png | range_map_caption = Sakop ng ''Homo sapiens'' (luntian) |synonyms = {{collapsible list|bullets = true |title=<small>Species synonymy</small><ref name=msw3 /> |''aethiopicus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''americanus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''arabicus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''aurignacensis''<br><small>Klaatsch & Hauser, 1910</small> |''australasicus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''cafer''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''capensis''<br><small>Broom, 1917</small> |''columbicus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''cro-magnonensis''<br><small>Gregory, 1921</small> |''drennani''<br><small>Kleinschmidt, 1931</small> |''eurafricanus''<br><small>(Sergi, 1911)</small> |''grimaldiensis''<br><small>Gregory, 1921</small> |''grimaldii''<br><small>Lapouge, 1906</small> |''hottentotus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''hyperboreus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''indicus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''japeticus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''melaninus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''monstrosus''<br><small>Linnaeus, 1758</small> |''neptunianus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''palestinus''<br><small>McCown & Keith, 1932</small> |''patagonus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''priscus''<br><small>Lapouge, 1899</small> |''proto-aethiopicus''<br><small>Giuffrida-Ruggeri, 1915</small> |''scythicus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''sinicus''<br><small>Bory de St. Vincent, 1825</small> |''spelaeus''<br><small>Lapouge, 1899</small> |''troglodytes''<br><small>Linnaeus, 1758</small> |''wadjakensis''<br><small>Dubois, 1921</small> }} }} {{otheruses|Tao}} Ang '''tao''' ('''''Homo sapiens''''') ay isang [[hayop]] na [[primado]] ng pamilyang [[Hominidae]], at ang tanging nabubuhay na espesye ng henus na ''[[Homo]]''.<ref>{{cite journal |author=Goodman M, Tagle D, Fitch D, Bailey W, Czelusniak J, Koop B, Benson P, Slightom J |title=Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids |journal=J Mol Evol |volume = 30 |issue=3 |pages=260–266 |year=1990 |pmid=2109087 |doi=10.1007/BF02099995}}</ref><ref>{{cite web |title=Hominidae Classification |work=Animal Diversity Web @ UMich |url=http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/classification/Hominidae.html |accessdate=2006-09-25}}</ref><ref>{{L&S|homo|hŏmo}} {{L&S|sapiens|săpĭens}}, {{L&S|sapio|săpĭo|ref}}</ref> Ang mga tao ay nagmula sa [[Aprika]] kung saan ang mga ito ay umabot sa [[Anatomikong modernong mga tao|pagiging moderno sa anatomiya nito]] mga 200,000 taon ang nakalilipas at nagsimulang magpakita ng buong pagiging moderno sa pag-aasal mga 50,000 taon ang nakalilipas.<ref name="evolutionthe1st4billionyears">{{cite book|title=Evolution: The First Four Billion Years|author=McHenry, H.M|chapter=Human Evolution|editors=Michael Ruse & Joseph Travis|year=2009|publisher=The Belknap Press of Harvard University Press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-674-03175-3|page=265}}</ref> Ang lipi ng tao ay nag-[[diberhenteng ebolusyon|na diberhente]] mula sa [[huling karaniwang ninuno]] kasama ng pinaka-malapit na nabubuhay nitong kamag-anak na [[chimpanzee]] mga limang milyong taon ang nakalilipas na nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa [[Australopithecus|Australopithecines]] at kalaunan ay sa henus ''Homo''.<ref>Tattersall, Ian & Jeffrey Schwartz. 2009. Evolution of the Genus Homo. Annual Review of Earth and Planetary Sciences. Vol. 37: 67-92. DOI: 10.1146/annurev.earth.031208.100202</ref> Ang unang espesyeng ''Homo'' na lumisan sa [[Aprika]] ang ''[[Homo erectus]]'' na [[Homo ergaster|uring Aprikano]] na kasama ng ''[[Homo heidelbergensis]]'' ay itinuturing na agarang ninuno ng mga modernong tao.<ref>Antón, Susan C. & Carl C. Swisher, III. 2004. Early Dispersals of homo from Africa. Annual Review of Anthropology. Vol. 33: 271-296. DOI: 10.1146/annurev.anthro.33.070203.144024</ref><ref>Trinkaus, Erik. 2005. Early Modern Humans. Annual Review of Anthropology. Vol. 34: 207-30 DOI: 10.1146/annurev.anthro.34.030905.154913</ref> Nagpatuloy na sakupin o ikolonisa ng mga ''Homo sapiens'' ang mga kontinente na dumating sa [[Eurasya]] noong 125,000 hanggang 60,000 taon ang nakalilipas,<ref>{{cite web |url=http://www.sciencenews.org/view/generic/id/69197/title/Hints_of_earlier_human_exit_from_Africa |title=Hints Of Earlier Human Exit From Africa |doi=10.1126/science.1199113. |publisher=Science News |date= |accessdate=2011-05-01 |archive-date=2012-10-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121003145418/http://www.sciencenews.org/view/generic/id/69197/title/Hints_of_earlier_human_exit_from_Africa |url-status=dead }}</ref><ref>Paul Rincon [http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-12300228 Humans 'left Africa much earlier'] BBC News, 27 January 2011</ref> sa [[Australia]] noong mga 40,000 taon ang nakalilipas, sa [[Amerika]] mga 15,000 taon ang nakalilipas at sa mga malalayong isla gaya ng [[Hawaii]], [[Easter Island]], [[Madagascar]], at[[New Zealand]] sa pagitan ng mga taong 300 CE at 1280 CE.<ref name=Lowe>{{cite web|url=http://researchcommons.waikato.ac.nz/bitstream/10289/2690/1/Lowe%202008%20Polynesian%20settlement%20guidebook.pdf|title=Polynesian settlement of New Zealand and the impacts of volcanism on early Maori society: an update|last=Lowe|first=David J.|year=2008|publisher=University of Waikato|accessdate=29 April 2010}}</ref><ref>Tim Appenzeller, Nature [http://www.nature.com/news/human-migrations-eastern-odyssey-1.10560 Human migrations: Eastern odyssey] 485, 24–26 doi:10.1038/485024a 02 May 2012</ref> Noong mga 12,000 taon ang nakalilipas, ang mga tao ay nagsimulang magsanay ng sedentaryong agrikultura na [[domestikasyon]] ng mga [[halaman]] at [[hayop]] na pumayag para sa paglago ng [[kabihasnan]]. Ang tao ay kalaunang nagtatag ng iba't ibang mga anyo ng [[pamahalaan]], [[relihiyon]] at [[kultura]] sa buong mundo na nagpaisa ng mga tao sa loob ng isang rehiyon at tumungo sa pagpapaunlad ng mga estado at [[imperyo]]. Ang mabilis na pag-unlad ng pagkaunang pang-[[agham]] at [[medisina|medikal]] noong ika-19 at ika-20 siglo ay tumungo sa pagpapaunlad ng mga pinapatakbo ng gatong(fuel) na mga [[teknolohiya]] at napabuting kalusugan na nagsanhi sa populasyon ng tao na tumaas ng [[eksponente|eksponensiyal]]. Sa pagkalat sa bawat kontinente maliban sa [[Antarctica]], ang mga tao ay isang [[kosmopolitan]]ng espesye at sa 2012, ang populasyon ng daigdig ay tinatayang mga 7 bilyon.<ref name="popclock">{{cite web|url=http://www.census.gov/population/popclockworld.html|title=World Population Clock|work=Census.gov|publisher=[[United States Census Bureau]], Population Division|accessdate=2012-09-15}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.nytimes.com/2011/11/01/world/united-nations-reports-7-billion-humans-but-others-dont-count-on-it.html?_r=1|title=U.N. Reports 7 Billion Humans, but Others Don’t Count on It|last=Roberts|first=Sam|date=31 October 2011|work=[[The New York Times]]|accessdate=2011-11-07}}</ref> Ang mga tao ay inilalarawan sa pagkakaroon ng [[ensepalisasyon|malaking]] [[utak]] na relatibo sa sukat ng katawan nito na may isang partikular na mahusay na [[neokorteks]], [[preprontal na korteks]] at [[lobong temporal]] na gumagawa sa mga ito na may kakayahan sa pangangatwirang abstrakto, wika, [[instrospeksiyon]], paglutas ng problema at kultura sa pamamagitan ng pagkatutong panlipunan. Ang kakayahang pang-isip na ito na sinamahan ng [[pag-aangkop]] sa lokomosyong [[bipedal]] na nagpapalaya sa mga kanya sa pagmamanipula ng mga bagay ay pumayag sa mga to na gumawa ng mas higit na paggamit ng kasangkapan kesa sa anumang mga ibang nabubuhay na espesye ng daigdig. Ang mga tao ang mga tanging nabubuhay na espesye ng hayop na alam na makagagawa ng apoy at pagluluto gayundin ang tanging mga espesyeng makapagdadamit sa kanilang at lumikha at gumamit ng maraming ibang mga teknolohiya at mga sining. Ang pag-aaral ng mga tao ang disiplinang pang-agham na [[antropolohiya]]. Ang mga tao ay walang katulad na labis na may kasanayan sa paggamit ng mga sistema ng komunikasyong simboliko gaya ng wika para sa paghahayag ng sarli, ang pagpapalit ng mga ideya at organisasyon. Ang mga tao ay lumilikha ng mga komplikadong mga istrakturang panlipunan na binubuo ng maraming mga nakikipagtulungan at nakikipagtunggaling mga pangkat mula sa pamilya at ugnayang kamag-anak hanggang sa mga estado. Ang mga interaksiyong panlipunan sa pagitan ng mga tao ay naglatag ng isang sukdulang maluwag na uri ng mga halaga, mga asal panlipunan, at mga [[ritwal]] na ang magkakasamang ang bumubuo ng basehan ng lipunang pantao. Ang mga tao ay kilala sa pagnananis ng mga ito na maunawaan at maimpluwensiyahan ang kapaligiran nito na naghahangad na ipaliwag at imanipula ang phenomena sa pamamagitan ng [[agham]], [[pilosopiya]], [[mitolohiya]] at [[relihiyon]]. ==Kasaysayan ng tao== ===Ebolusyon=== {{Main|Ebolusyon ng tao}} {{seealso|Antropolohiya|Homo (henus)|Linyang panahong ng ebolusyon ng tao}} Ang siyentipikong pag-aaral ng [[ebolusyon ng tao]] ay nag-aaral ng pag-unlad ng henus na ''[[Homo (genus)|Homo]]'' na nagsasagawa ng rekonstruksiyon ng [[diberhenteng ebolusyon|diberhensiya]]ng [[ebolusyon]]aryo ng lipi ng tao mula sa ibang mga [[hominini]](na pinagsasaluhang ninuno ng mga tao at mga [[chimpanzee]]), mga [[hominidae|hominid]](dakilang mga ape) at mga [[primado]]. Ang mga ''modernong tao'' ay inilalarawan bilang kabilang sa espesyeng ''Homo sapiens'' na sa spesipiko ay sa isang umiiral sa kasalukuyang subespesyeng ''Homo sapiens sapiens''. ====Ebidensiya mula sa biolohiyang molekular==== [[File:Hominidae.PNG|300px|thumb|Isang puno ng pamilya na nagpapakita ng mga umiiral sa kasalukuyang hominoid: mga tao (henus ''[[Homo (genus)|Homo]]''), mga chimpanzee at bonobos (henus ''[[Chimpanzee|Pan]]''), mga gorilya (henus ''[[Gorilla]]''), mga orangutan (henus ''[[Orangutan|Pongo]]''), at mga gibbon (apat na henera ng pamilyang [[Hylobatidae]]: ''[[Hylobates]]'', ''[[Hoolock]]'', ''[[Nomascus]]'', at ''[[Symphalangus]]''). Ang lahat ng mga ito maliban sa mga gibbon ay mga '''hominid'''.]] Ang pinaka-malapit na nabubuhay na mga kamag-anak ng mga tao ang mga [[gorilya]] at mga [[chimpanzee]].<ref name=Wood>{{cite journal |author=Wood, Bernard; Richmond, Brian G. |title=Human evolution: taxonomy and paleobiology |journal=Journal of Anatomy |volume=197 |issue=1 |pages=19–60 |year=2000 |pmid=10999270 |pmc=1468107 |doi=10.1046/j.1469-7580.2000.19710019.x}}</ref> Sa [[pagsesekwensiyang henetiko]] ng parehong [[genome]] ng tao at chimpanzee, ang kasalukuyang mga pagtatantiya ng pagkakatulad ng mga sekwensiyang [[DNA]] ng mga tao at chimpanzee ay sa pagitan ng 95% at 99%.<ref name=Wood/><ref>Ajit, Varki and David L. Nelson. 2007. Genomic Comparisons of Humans and Chimpanzees. Annu. Rev. Anthropol. 2007. 36:191–209: "Sequence differences from the human genome were confirmed to be ∼1% in areas that can be precisely aligned, representing ∼35 million single base-pair differences. Some 45 million nucleotides of insertions and deletions unique to each lineage were also discovered, making the actual difference between the two genomes ∼4%."</ref><ref>Ken Sayers, Mary Ann Raghanti, and C. Owen Lovejoy. 2012 (forthcoming, october) Human Evolution and the Chimpanzee Referential Doctrine. Annual Review of Anthropology, Vol. 41</ref> Sa pamamagitan ng paggamit ng pamamaraang tinatawag na [[orasang molekular]] na nagtatantiya ng panahong kinakailang para sa bilang diberhenteng [[mutasyon]] na matipon sa pagitan ng dalawang mga lipi, ang tinatayang petsa para sa paghihiwalay sa pagitan ng mga lipi ay makukwenta. Ang mga gibbon (''[[hylobatidae]]'') at mga [[orangutan]] (henus ''Pongo'') ang mga unang pangkat na humiwalay mula sa linyang ebolusyon na tumutungo sa mga tao at pagkatapos ay mga [[gorilya]](henus ''gorilla'') na sinundan ng mga [[chimpanzee]] at mga [[bonobo]](henus ''Pan''). Ang petsang paghihiwalay sa pagitan ng mga liping tao at chimpanzee ay inilagay sa mga 4 hanggang 8 milyong taon ang nakalilipas sa epoch na [[Mioseno]].<ref>Ruvolo, M. 1997. Genetic Diversity in Hominoid Primates. Annual Review of Anthropology , Vol. 26, (1997), pp. 515-540</ref><ref name=Ruvolo1997>{{cite journal |author=Ruvolo, Maryellen |title=Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets |url=http://mbe.oxfordjournals.org/cgi/reprint/14/3/248 |journal=Molecular Biology and Evolution |volume=14 |issue=3 |pages=248–265 |year=1997 |pmid=9066793}}</ref><ref>Dawkins R (2004) The Ancestor's Tale. ^ "Query: Hominidae/Hylobatidae". Time Tree. 2009. Retrieved December 2010.</ref> ====Ebidensiya mula sa fossil rekord==== May kaunting ebidensiya ng [[fossil]] para sa diberhensiya ng mga liping gorilya, chimpanzee at hominin.<ref>Begun, David R. 2010. Miocene Hominids and the Origins of the African Apes and Humans. Annual Review of Anthropology, Vol. 39: 67 -84</ref><ref>Begun, David R., Mariam C. Nargolwalla, Laszlo Kordos. 2012. European Miocene Hominids and the Origin of the African Ape and Human Clade. Evolutionary Anthropology. 21:1 10-23. DOI 10.1002/evan.20329</ref> Ang pinaka-unang mga [[fossil]] na iminungkahing mga kasapi ng liping hominin ang ''[[Sahelanthropus tchadensis]]'' na may petsang mula {{mya|7}}, ang ''[[Orrorin tugenensis]]'' na may petsang mula {{mya|5.7}} at ang ''[[Ardipithecus kadabba]]'' na may petsang {{mya|5.6}}. Ang bawat isa sa mga ito ay ikinatwirang ninunong [[bipedal]] ng kalaunang mga hominin ngunit sa bawat mga kaso, ang mga pag-aangkin ay tinutulan. Posibleng alinman sa mga espesyeng ito ang mga ninuno ng isa pang sanga ng mga Aprikanong [[ape]] o ang mga ito ay kumakatawan sa isang pinagsaluhang ninuno sa pagitan ng mga hominin at iba pang mga ape. Ang tanong ng relasyon sa pagitan ng mga sinaunang espesyeng fossil na ito at ng mga liping hominin ay nilulutas pa rin. Mula sa mga sinaunang espesyeng ito, ang [[Australopithecines]] ay lumitaw sa fossil rekord mga {{mya|4}} at nag-diberhente sa mga sangang matipunong austrolapithecine(na tinatawag ring [[Paranthropus]]) at matikas na austrolapithecine na ang isa(na posibleng ang ''[[Australopithecus garhi|A. garhi]]'' )ay nagpatuloy na maging mga ninuno ng henus na ''Homo''. Ang pinaka unang mga kasapi ng henus na ''Homo'' ang ''[[Homo habilis]]'' na nag-[[ebolusyon|ebolb]] noong mga {{Mya|2.3}}. Ang ''Homo habilis'' ang unang espesye na may mga positibong ebidensiya ng paggamnit ng mga kasangkapang bato. Ang mga [[utak]] ng mga sinaunang hominin na ito ay tulad ng sukat ng sa chimpanzee at ang pangunahing pag-aangkop ng mga ito ang bipedalismo(dalawang paa) bilang pag-aangkop sa pamumuhay pang-lupain. Sa sumunod na milyong mga taon, ang isang proseso ng [[ensepalisasyon]] ay nagsimula at sa pagdating fossil rekord ng ''[[Homo erectus]]'', ang kapasidad na pang-bungo ay dumoble. Ang ''Homo erectus'' ang unang hominina na lumisan sa [[Aprika]] at ang mga espesyeng ito ay kumalat sa Aprika, Asya at Europa sa pagitan ng {{Mya|1.3|1.8}}. Ang isang populasyon ng ''H. erectus'' na minsan ring inuuri bilang isang hiwalay na espesyeng [[Homo ergaster]] ay nanatili sa Aprika at nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa ''Homo sapiens''. Pinaniniwalaang ang mga espesyeng ito ang una na gumamit ng apoy at mga komplikadong kasangkapan. Ang pinaka unang mga [[fossil na transisyonal]] sa pagitan ng ''H. ergaster/erectus'' at '''' [[Archaic Homo sapiens|Archaic H. sapiens]]'' ay mula sa Aprika gaya ng ''[[Homo rhodesiensis]]'' ngunit ang mga tila anyong transisyonal ay natagpuan rin sa [[Dmanisi]], [[Georgia (country)|Georgia]]. Ang mga inapo ng mga Aprikanong ''H. erectus'' na ito ay kumalat sa buong Eurasya mula ca. 500,000 taon ang nakalilipas at nag-ebolb sa ''[[Homo antecessor|H. antecessor]]'', ''[[Homo heidelbergensis|H. heidelbergensis]]'' at''[[Homo neanderthalensis|H. neanderthalensis]]''. Ang pinaka unang mga fossil ng [[anatomikong modernong mga tao]] ay mula sa [[Gitnang Paleolitiko]] gaya ng mga [[labing Omo]] ng [[Ethiopiya]]. Ang mga kalaunang mga fossil mula sa [[Skhul]] sa Israel at Katimugang Europa ay nagsimula noong mga 90,000 taon ang nakalilipas. ====Mga pag-aangkop na pang-anatomiya==== Ang ebolusyon ng tao ay inilalarawan ng isang bilang ng mga pagbabagong [[morpolohikal]], pang pag-unlad, pisiolohikal at pang-asal na nangyari simula ng paghihiwalay sa pagitan ng [[huling karaniwang ninuno ng mga tao at chimpanzee]]. Ang pinaka mahalaga sa mga pag-aangkop(adaptations) na ito ang bipedalismo, lumaking sukat ng [[utak]], humabang [[ontoheniya]](hestasyon at pagiging sanggol) at nabawasang [[dimorpismong seksuwal]]. Ang relasyon sa pagitan ng lahat ng mga pagbabagong ito ay paksa ng nagpapatuloy na debate ng mga siyentipiko.<ref name=Boyd2003>{{cite book |author=Boyd, Robert; Silk, Joan B. |year=2003 |title=How Humans Evolved |location=New York, New York |publisher=Norton |isbn=0-393-97854-0}}</ref> Ang iba pang mahalagang mga pagbabagong morpolohikal ay kinabibilangan ng malakas at tumpak na paghawak na isang pagbabagong unang nangyari sa [[Homo erectus]].<ref name=Brues1965>{{cite journal |author=Brues, Alice M.; Snow, Clyde C. |title=Physical Anthropology |journal=Biennial Review of Anthropology |year=1965 |volume=4 |pages=1–39 |url=http://books.google.com/books?id=9WemAAAAIAAJ&pg=PA1}}</ref> Ang bipedalismo o paglakad gamit ang dalawang paa ang basikong pag-aangkop ng linyang Hominin at itinuturing na pangunahing sanhi sa likod ng isang hanay ng mga pagbabagong pang-kalansay na pinagsasaluhan ng lahat ng mga bipedal na hominin. Ang pinaka unang Hominin na bipedal ay itinuturing na ang ''[[Sahelanthropus]]''<ref name=Brunet2002>{{cite journal |author=Brunet, M.; Guy, F.; Pilbeam, D.; Mackaye, H.; Likius, A.; Ahounta, D.; Beauvilain, A.; Blondel, C.; Bocherens, H.; Boisserie, J.; De Bonis, L.; Coppens, Y.; Dejax, J.; Denys, C.; Duringer, P.; Eisenmann, V.; Fanone, G.; Fronty, P.; Geraads, D.; Lehmann, T.; Lihoreau, F.; Louchart, A.; Mahamat, A.; Merceron, G.; Mouchelin, G.; Otero, O.; Pelaez Campomanes, P.; Ponce De Leon, M.; Rage, J.; Sapanet, M.; Schuster, M.; Sudre, J.; Tassy, P.; Valentin, X.; Vignaud, P.; Viriot, L.; Zazzo, A.; Zollikofer, C. |title=A new hominid from the Upper Miocene of Chad, Central Africa |url=http://www.nature.com/nature/journal/v418/n6894/full/nature00879.html |journal=Nature |volume=418 |issue=6894 |pages=145–151 |year=2002 |pmid=12110880 |doi=10.1038/nature00879}}</ref> o ang ''[[Orrorin]]''. Ang [[Ardipithecus]] na isang buong bipedal ay kalaunang dumating. Ang mga naglalakad gamit ang bukod(gorilya at chimpanze) ay nag-diberhente sa mga parehong panahon at maaaring ang Sahelanthropus o ang Orrorin ang huling pinagsasaluhang ninuno ng tao sa gorilya at chimpanzee. Ang mga sinaunang bipedal ay kalaunang nag-ebolb sa ''[[Australopithecines]]'' at kalaunan ay sa henus na ''[[Homo]]''. May ilang mga teoriya ng halagang pag-aangkop ng bipedalismo. Posibleng ang bipedalismo ay pinaboran dahil ito ay nagpalaya sa mga kamay sa pag-aabot at pagdadala ng pagkain, dahil ito ay nagtipid ng enerhiya sa lokomosyon, dahil pumayag sa mahabang distansiyang pagtakbo at pangangaso o isang stratehiya sa pag-iwas ng hipertermiya sa pamamagitan ng pagbabawas ng surpasiyong nalalantad sa direktang araw. Ang espesye ng tao ay nagpaunlad ng isang mas malaking [[utak]] kesa sa ibang mga [[primado]] na tipikal ay 1,330 [[cubic centimetres|cc]] sa mga modernong tao na higit dalawang beses ng sukat ng isang chimpanzee o gorilya.<ref name="Schoeneman">{{cite journal|title=Evolution of the Size and Functional Areas of the Human Brain|author= P. Thomas Schoenemann|journal=Annu. Rev. Anthropol|year= 2006|volume=35|pages=379–406}}</ref> Ang paterno ng ensepalisasyon ay nagsimula sa Homo habilis na sa tinatayang 600 cc ay may isang utak na katamtamang mas malaki sa utak ng chimpanzee, Ang ensepalisasyong ito ay nagpatuloy sa ''Homo erectus'' (800-1100 cc) at umabot sa pinakamataas sa mga [[Neandertal]] na may aberaheng sukat ng 1200-1900cc na mas malaki kahit sa mga Homo sapiens. Ang paterno ng pagkatapos ng kapanganakang paglago ng utak ay iba mula sa ibang mga ape([[heterokroniya]]) at pumapayag para sa tumagal na panahong pagkatutong panlipunan at pagkakamit ng wika sa mga batang tao. Gayunpaman, ang mga pagkakaiba ng istraktura ng utak ng tao at sa ibang mga ape ay maaaring mas mahalaga kesa sa mga pagkakaiba sa sukat.<ref name=Park2007>{{cite journal |author=Park, Min S.; Nguyen, Andrew D.; Aryan, Henry E.; U, Hoi Sang; Levy, Michael L.; Semendeferi, Katerina |title=Evolution of the human brain: changing brain size and the fossil record |journal=Neurosurgery |year=2007 |volume=60 |issue=3 |pages=555–562 |pmid=17327801 |doi= 10.1227/01.NEU.0000249284.54137.32}}</ref><ref name=Bruner2007>{{cite journal |author=Bruner, Emiliano |title=Cranial shape and size variation in human evolution: structural and functional perspectives |journal=Child's Nervous System |year=2007 |volume=23 |issue=12 |pages=1357–1365 |pmid=17680251 |url=http://www.emilianobruner.it/pdf/Bruner2007_CNS.pdf |format=PDF |doi=10.1007/s00381-007-0434-2 |access-date=2012-09-22 |archive-date=2012-03-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120302143129/http://www.emilianobruner.it/pdf/Bruner2007_CNS.pdf |url-status=dead }}</ref><ref>Potts, Richard. 2012. Evolution and Environmental Change in Early Human Prehistory. Annu. Rev. Anthropol. 41:151–67</ref><ref>Leonard, William R. , J. Josh Snodgrass, and Marcia L. Robertson. 2007. Effects of Brain Evolution on Human Nutrition and Metabolism. Annu. Rev. Nutr. 27:311–27</ref> Ang pagtaas sa bolyum ng utak sa paglipas ng panahon ay umapekto sa iba't ibang mga area sa utak ng hindi pantay. Ang [[lobong temporal]] na naglalaman ng mga sentro para sa pagpoproseso ng wika ay tumaas ng hindi proporsiyonal gayundin ang [[preprontal na korteks]] na nauugnay sa komplikadong pagggawa ng desisyon at nagpapagaan ng pag-aasal ng panlipunan.<ref name="Schoeneman"/> Ang ensepalisasyon ay naiugnay sa tumataas na pagbibigay diin sa diyeta<ref>{{cite web|url=http://berkeley.edu/news/media/releases/99legacy/6-14-1999a.html |title=06.14.99 - Meat-eating was essential for human evolution, says UC Berkeley anthropologist specializing in diet |work=Berkeley.edu |date=1999-06-14 |accessdate=2012-01-31}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thefreelibrary.com/Meat+in+the+human+diet:+an+anthropological+perspective-a0169311689 |title=Meat in the human diet: an anthropological perspective. - Free Online Library |work=Thefreelibrary.com |date=2007-09-01 |accessdate=2012-01-31}}</ref> o sa pag-unlad ng pagluluto,<ref name=PNAS>{{cite web| url= http://www.pnas.org/content/108/35/14555.full?sid=95c4876b-9870-4259-888f-24a6179be4fc | title = Phylogenetic rate shifts in feeding time during the evolution of Homo | first = Chris | last = Organ | work= [[PNAS]] | date = 22 August 2011 | accessdate=17 April 2012}}</ref> at iminungkahi na ang katalinuhan ay tumaas bilang tugon sa tumaas na pangangailangan para sa paglutas ng mga problemang panlipunan habang ang lipunang pantao ay naging mas masalimuot. Ang nabawasang digri ng dimorpismong seksuwal ay pangunahing makikita sa isang pagbabawas ng [[ngiping kanino]] ng lalake relatibo sa ibang mga epesye ng ape(maliban sa mga gibbon). Ang isa pang mahalagang pagbabagong pisiolohikal na nauugnay sa seksuwalidad ng tao ang ebolusyon ng [[tagong estrus]]. Ang mga tao ang tanging mga ape kung saan ang babae nito ay [[pagpupunlay|mapupunlayan]] sa buong taon kung saan ay walang mga espesyal na hudyat ng pertilidad na nalilikha ng katawan gaya ng pamamaga ng organong seksuwal sa estadong [[estrus]]. Gayunpaman, ang mga tao ay nagpapanatili ng isang digri ng dimorpismong seksuwal sa distribusyon ng buhok ng katawan at taba sa balat at sa kabuuang sukat na ang mga lalake ay mga 25% mas malaki kesa mga lalake. Ang mga pinagsamang pagbabagong ito ay pinakahulugang resulta ng isang tumaas na pagbibigay diin sa bigkis ng magkapares bilang isang posibleng solusyon sa pangangailangan ng pamumuhunang pang-magulang sanhi ng tumagal na pagkasanggol ng supling nito. ===Paglitaw ng mga ''Homo sapiens''=== {{main|Kamaikailang pinagmulang Aprikano}} [[File:Human spreading over history.png|thumb|right|400px|Ang landas na sinundan ng mga tao sa kurso ng kasaysayan.]] Sa pagsisimula ng panahong [[Itaas na Paleolitiko]] mga 50,000 taon bago ang kasalukuyan, ang buong pagiging moderno ng pag-aasal kabilang ang wika, musika at ibang mga pangkalahatang kultural ay umunlad.<ref>April Nowell. 2010. Defining Behavioral Modernity in the Context of Neandertal and Anatomically Modern Human Populations. Annual Review of Anthropology Vol. 39: 437-452. DOI: 10.1146/annurev.anthro.012809.105113</ref><ref>Francesco d'Errico and Chris B. Stringer. 2011. Evolution, revolution or saltation scenario for the emergence of modern cultures? Phil. Trans. R. Soc. B 12 April 2011 vol. 366 no. 1567 1060-1069. doi: 10.1098/rstb.2010.0340</ref> Habang ang mga modernong tao ay kumakalat mula sa Aprika, ang mga ito ay naka-enkwentro ng ibang mga hominin gaya ng mga [[Neandertal]], at mga [[Denisovan]] na maaaring nag-ebolb mula sa mga populasyon ng Homo erectus na lumnisan sa Aprika noong mga {{mya|2}}. Ang kalikasan ng interaksiyon sa pagitan ng mga sinaunang tao at mga espesyeng ito na Neandertal at Denisovan ay matagal ng pinagdedebatihan. Ang tanong ay kung ang mga tao ay pumalit sa mga mas naunang espesyeng ito o ang mga ito ay sapat na magkatulad upang magtalik, na sa kasong ito, ang mga mas naunang populasyong ito ay maaaring nag-ambag ng [[gene|materyal na henetiko]] sa mga modernong tao.<ref name=Grine2009>{{cite book |author=Wood, Bernard A. |editor-last=Grine, Frederick E.; Fleagle, John G.; Leakey, Richard E. (eds) |chapter=Where does the genus ''Homo'' begin, and how would we know? |title=The First Humans: Origin and Early Evolution of the Genus ''Homo'' |year=2009 |publisher=Springer |location=London, UK |isbn=978-1-4020-9979-3 |pages=17–27 |url=http://books.google.com/books?id=ITp_RnsPfzQC&pg=PA17}}</ref> Ang mga kamakailang pag-aral ng mga [[genome]] ng tao at [[Neandertal]] ay nagmumungkahi ng isang [[daloy ng gene|paglipat ng gene]] sa pagitan ng mga sinaunang Homo sapiens at mga [[Neandertal]] at [[Denisovan]].<ref>{{cite journal|journal=Nature|volume=464|pages=838–839|date= 8 April|year= 2010|doi=10.1038/464838a|title=Human evolution: Stranger from Siberia|author=Brown, Terence A.}}</ref><ref>{{Citation|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0002929711003958 | doi=10.1016/j.ajhg.2011.09.005|title=Denisova Admixture and the First Modern Human Dispersals into Southeast Asia and Oceania | journal=The American Journal of Human Genetics|pmid=21944045|pmc=3188841}}</ref><ref>{{cite journal|author=Hebsgaard MB, Wiuf C, Gilbert MT, Glenner H, Willerslev E|title=Evaluating Neanderthal genetics and phylogeny|journal=J. Mol. Evol.|volume=64|issue=1|pages=50–60|year=2007|pmid=17146600|doi=10.1007/s00239-006-0017-y}}</ref> Ang [[Kamaikailang pinagmulang Aprikano|migrasyong ito na mula sa Aprika]] ay tinatayang nagsimula noong mga 70,000 taon bago ang kasalukuyan. Ang mga modernong tao ay kalaunang kumalat sa daigdig na pumalit sa mga mas naunang hominin na maaaring sa pamamagitan ng kompetisyon o [[hibridisasyon]]. Ang mga ito ay tumira sa Eurasya at Oceania noong mga 40,000 tao bago ang kasalukuyan at sa Amerika ng hindi bababa sa 14,500 taon bago ang kasulukuyan.<ref name=Wolman2008>{{cite journal |author=Wolman, David |date=April 3, 2008 |url=http://news.nationalgeographic.com/news/2008/04/080403-first-americans.html |title=Fossil Feces Is Earliest Evidence of N. America Humans |publisher=news.nationalgeographic.com}}</ref><ref>{{cite journal | author = Wood B | year = 1996 | title = Human evolution | url = | journal = BioEssays | volume = 18 | issue = | pages = 945–954 | doi = 10.1002/bies.950181204 }}</ref> == Tingnan din == * [[Lalaki|Lalaking tao]] * [[Babae (kasarian)|Babaeng tao]] * [[Pagkatao]] * [[Mga araling pantao]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{usbong|Tao|Biyolohiya}} [[Kategorya:Tao|*]] [[Kategorya:Primates]] flve8v68h76yee6il0kkw94z0m0m9jb 0 1804 1959255 1952527 2022-07-29T06:30:25Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = Republikang Pederal ng Alemanya | common_name = Alemanya | native_name = {{native name|de|Bundesrepublik Deutschland}} | image_flag = Flag of Germany.svg | image_coat = Coat of arms of Germany.svg | national_motto = ''{{lang|de|Einigkeit und Recht und<br />Freiheit}}'' (''[[Wikang Aleman|Aleman]]'')<br />"Pagkakaisa at Katarungan at Kalayaan" | national_anthem = {{lang|de|[[Deutschlandlied]]}} (''[[Wikang Aleman|Aleman]]'')<br/>"Awit ng Alemanya"<br/><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:German national anthem performed by the US Navy Band.ogg]]</div> | image_map = [[File:EU-Germany (orthographic projection).svg|frameless]] | map_caption = Lokasyon ng '''Alemanya''' (lunting maitim) sa [[Unyong Europeo]] (lunting mapusyaw). | map_width = 250px | capital = [[Berlin]] | coordinates = {{Coord|52|31|N|13|23|E|type:city}} | largest_city = [[Berlin]] | languages_type = Official language | languages = [[Wikang Aleman|Aleman]] | demonym = Aleman<br>Hermano | government_type = [[Republika|Republikang]] [[parlamento|parlamentaryong]] [[pederasyon|pederal]] | leader_title1 = [[Pangulo ng Alemanya|Pangulo]] | leader_name1 = [[Frank-Walter Steinmeier]] | leader_title2 = [[Pamahalaang Pederal ng Alemanya#Kansilyer|Kansilyer]] | leader_name2 = [[Olaf Scholz]] | leader_title3 = [[Pamahalaang Pederal ng Alemanya#Pangalawang Kansilyer|Pangalawang Kansilyer]] | leader_name3 = [[Robert Habeck]] | legislature = {{sp}} | upper_house = [[Bundesrat (Alemanya)|Bundesrat]] (Konsehong Pederal) | lower_house = [[Bundestag (Alemanya)|Bundestag]] (Diyetang Pederal) | sovereignty_type = [[Kasaysayan ng Alemanya|Kasaysayan]] | established_event1 = [[Banal na Imperyong Romano]] | established_date1 = 2 Pebrero 962 | established_event2 = [[Kompederasyon ng Rin]] | established_date2 = 12 Hulyo 1806 | established_event3 = [[Kompederasyong Hermanika]] | established_date3 = 8 Hunyo 1815 | established_event4 = [[Kompederasyong Hilagang Aleman]] | established_date4 = 16 Abril 1867 | established_event5 = Pag-iisa ([[Imperyong Aleman]]) | established_date5 = 18 Enero 1871 | established_event6 = [[Republika ng Weimar]] | established_date6 = 11 Agosto 1919 | established_event7 = [[Alemanyang Nazi]] | established_date7 = 30 Enero 1933 | established_event8 = [[Kanlurang Alemanya]] | established_date8 = 23 Mayo 1949 | established_event9 = [[Silangang Alemanya]] | established_date9 = 7 Oktubre 1949 | established_event10 = [[Pag-iisa ng Alemanya|Muling Pag-iisa]] | established_date10 = 3 Oktubre 1990 | area_km2 = 357,022 | area_rank = ika-63 | area_sq_mi = 137,847 | percent_water = 1.27 (2015) | population_estimate = {{increase}} 83,190,556 | population_estimate_year = 2020 | population_estimate_rank = ika-18 | population_density_km2 = 232 | population_density_sq_mi = 601 | population_density_rank = ika-58th | GDP_PPP = {{increase}} $4.743 trilyon | GDP_PPP_rank = ika-5 | GDP_PPP_year = 2021 | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $56,956 | GDP_PPP_per_capita_rank = ika-15 | GDP_nominal = {{increase}} $4.319 trilyon | GDP_nominal_rank = ika-4 | GDP_nominal_year = 2021 | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $51,860 | GDP_nominal_per_capita_rank = ika-15 | Gini = 29.7 | Gini_year = 2019 | Gini_change = decrease | Gini_rank = | HDI = 0.947 | HDI_year = 2019 | HDI_change = increase | HDI_rank = ika-6 | currency = [[Euro]] ([[Euro sign|€]]) | currency_code = EUR | time_zone = [[Central European Time|CET]] | utc_offset = +1 | utc_offset_DST = +2 | time_zone_DST = [[Central European Summer Time|CEST]] | drives_on = kanan | calling_code = [[Telephone numbers in Germany|+49]] | cctld = [[.de]] }} Ang '''Alemánya'''<ref name=UPDF>{{cite-UPDF|Alemanya, ''Deutschland''}}</ref> ([[Wikang Aleman|Aleman]]: ''Bundesrepublik Deutschland'', pinakamalapit na bigkas [bun·des·re·pu·blík dóy<u>ch</u>·lant]) ay isang bansa sa gitnang [[Europa]] na kasáma sa [[Unyong Europeo]] (EU). Ito ay pinaliligiran ng [[Hilagang Dagat]], [[Dinamarka]] at ng [[Dagat Baltiko]] sa hilaga; ng [[Polonya]] at [[Tsekya]] sa silangan; [[Austria]] at [[Switzerland]] sa timog, at ng [[Pransiya]], [[Luxembourg]], [[Belhika]], at [[Netherlands]] sa kanluran. Ang teritoryo ng Alemanya ay sumasaklaw sa 375,201 kilometro kuwadradong lupain na may pabago-bagong [[klima]]. Ang bansa ay mayroong higit 82 milyong mamamayan at natatangi at unang bansang may pinakamataong kasapi ng [[Unyong Europeo]]. Pagkatapos ng [[Estados Unidos]], ang Alemanya ay ang pangalawang pinakasikat na destinasyon paglipat sa mundo.<ref>{{cite web|title=Germany Top Migration Land After U.S. in New OECD Ranking|url=http://www.bloomberg.com/news/2014-05-20/immigration-boom-propels-germany-past-u-k-in-new-oecd-ranking.html|publisher=Bloomberg|date=20 Mayo 2014|accessdate=29 August 2014}}</ref> Sa kabuuan ng kaniyang kasaysayan, ang Alemanya ay naging bahagi ng iba't ibang estado. Isang maliit na lugar na kung tawagin ay [[Germania]] ([[wikang Latin]]) ang tinirahan ng mga taong Hermaniko noong mga 100 AD. Ito ay nabuo lámang bílang estado mula 1871 hanggang 1945 (74 taon), at muli na namang nahati pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] sa dalawa: [[Republikang Pederal ng Alemanya]] na nakilala bílang ''[[Kanlurang Alemanya]]'' at [[Demokratikong Republika ng Alemanya]] na nakilala naman bilang ''Silangang Alemanya''. Noong 3 Oktubre 1990, bumagsak ang Silangang Alemanya sa Kanlurang Alemanya at muling nabuo ang bansa. Ang [[Berlin]] ang kabisera at ang pinakaimportanteng lungsod. == Kasaysayan == Ang bansa ng Alemanya ay masagana sa kasaysayan na nagmula noong 100 BC. Maliit lámang ang kaalaman sa dáting Alemanya ngunit alam na ang mga tribong Hermaniko ay madalas naglaban sa [[Imperyo ng Roma]]. Nang ika-9 siglo ay kumalat ang [[Kristyanismo]] sa bansa. Dito din pinanganak si [[Martin Luther]], isang monghe na naghimagsik sa batas ng [[Simbahan]] at nagsimula ng bagong relihiyon na ang [[Protestanismo]]. Ito ang naging mitsa ng Panahon ng Repormasyon. Nang ika-19 siglo naman ay dumating ang sikát na kaharian ng [[Prusya]] at sa pamumuno ni [[Otto von Bismarck]] at nakita ang tagumpay sa mga digmaan laban sa [[Dinamarka]] at [[Austria]]. Sa mga hulíng taon ng siglo natatag ang impyero ng Alemanya pagkatapos sa pagpapanalo sa digmaan laban sa [[Pranses]]. Nang ika-20 siglo naman ang karanasan ng bayan ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] at ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], nahati ang bansa sa silangan at kanluran. Ang [[Dingding ng Berlin]] ang naghati sa gitna ng kabisera at naging simbolo ng [[Digmaang Malamig]]. Nang 1989, pinatumba ang Dingding ng Berlin at nagkasama ulit ang kanluran at silangan. Sa kasulukuyan, ang ekonomiya ng Alemanya ay isa sa mga pinakamahusay sa mundo. == Pagkakahati == Labing-anim na [[estado]] (''Bundesländer'') ang bumubuo sa Alemanya at ang kani-kaniyang kabisera:<ref>[[:es:Organización territorial de Alemania]]</ref> # [[Baden-Württemberg]] (Stuttgart) # [[Baviera]] (Múnich) # [[Berlin]] (Berlin) # [[Brandeburgo]] (Potsdam) # [[Bremen]] (Bremen) # [[Hamburgo]] (Hamburgo) # [[Hesse]] (Wiesbaden) # [[Mecklemburgo-Kanlurang Pomerania]] (Schwerin) # [[Mababang Sahonya]] (Hanóver) # [[Hilagang Renania-Westfalia]] (Düsseldorf) # [[Renania-Palatinado]] (Maguncia) # [[Sarre]] (Sarrebruck) # [[Sahonya]] (Dresde) # [[Sahonya-Anhalt]] (Magdeburgo) # [[Schleswig-Holstein]] (Kiel) # [[Turingia]] (Erfurt) ==Kultura== Ang Alemanya ay isang [[kulturang indibidwalistiko]] na isang uri ng ng [[kultura]] na ang pagpapahalaga ay nasa isang [[indibidwal]] o sarili kesa sa isang [[grupo]]. Ang mga kulturang indidbidwalistiko ay nagbibigay halaga sa sariling pananaw, pribasiya, [[autonomiya]](pangangasiwa sa sariling buhay), pag-asa sa sarili at sariling sikap. Ang mga Aleman ay gumagamit ng diretsang pakipagtalastasan, naghahayag sa sariling naisin, at gumagamit ng mga iba't ibang paraan upang maayos ang mga alitan sa ibang kapwa tao. Ang Alemanya ay isang uri ng [[may mababang pagitan ng kapangyarihan]](low power distance culture) kung saan ito ay nagbibigay halaga sa bawat indibidwal na walang tinitingnang estado o katayuan sa buhay at nagtatakwil ng kawalang kapantayan sa lipunan. Tinatakwil ng mga Aleman ang mga autoridad sa ikabubuti ng bawat indibidwal na bahagi ng isang lipunan. == Tignan din == * [[Mga Pangalan ng Alemanya]] == Sanggunian == {{reflist}} == Mga kawing panlabas == * [http://www.publikation-deutschland.de/ Deutschland Online], ang internasyonal na magazin ng Republikang Federal ng Alemanya {{Europa}} {{EU countries and candidates}} {{Pangkat8}} [[Kategorya:Alemanya| ]] [[Kategorya:Mga bansa sa Europa]] rzibh1pxc8gxf058bz10obxzhk6tdjn 0 4693 1959251 1956297 2022-07-29T05:28:33Z Saliksik-ako 120086 wikitext text/x-wiki {{redirect|Diliman|halamang-gamot na diliman|Stenochlaena palustris|sa ibang gamit|Diliman (paglilinaw)}} {{Infobox Philippine city 2 | infoboxtitle = Lungsod Quezon | image_flag = Quezon City Flag.svg | sealfile = Ph_seal_ncr_quezoncity.png | locatormapfile = Ph_locator_ncr_quezoncity.png | imagesize = 250px | caption = Mapa ng [[Kalakhang Maynila]] na nagpapakita ng lokasyon ng Lungsod Quezon. | image_skyline = Quezon City Montage.png | image_caption = <!--(Mula itaas, kaliwa hanggang kanan): [[Eastwood City]], [[Quezon Memorial Circle]], tanawing himpapawid ng Lungsod Quezon, [[EDSA Shrine]], at [[Abenida Katipunan]].--> | region = [[Kalakhang Maynila|Pambansang Punong Rehiyon]] | province = — | districts = Una sa ika-apat na distrito ng Lungsod Quezon | barangays = 142 | class = Unang klaseng lungsod; mataas na urbanisado | mayor = Joy Belmonte | vice_mayor = Gian Sotto | founded = 12 Oktubre 1939 | cityhood = 12 Oktubre 1939 | website = [http://www.quezoncity.gov.ph www.quezoncity.gov.ph] | areakm2 = 161.12 | language = [[Wikang Tagalog|Tagalog]]<br>[[Taglish]] | population_as_of = 2000 | population_total = 2173831 | latd = 14| latm = 38| lats = | latNS = N | longd = 121| longm = 2| longs = | longEW = E }} Ang '''Lungsod Quezon''' (Ingles: ''Quezon City'', pinaikling '''QC''') o '''Lungsod ng Quezon''' ay ang dating [[kabisera]] at ang [[populasyon|pinakamataong]] lungsod sa [[Pilipinas]]. Matatagpuan sa pulo ng [[Luzon]], isa ang Lungsod Quezon sa mga [[Mga lungsod sa Pilipinas|lungsod]] at [[Munisipalidad sa Pilipinas|munisipalidad]] na binubuo ng [[Kalakhang Maynila]], ang Pambansang Punong Rehiyon. Ipinangalan ang lungsod kay [[Manuel L. Quezon]], ang dating [[Pangulo ng Pilipinas|pangulo]] ng [[Komonwelt ng Pilipinas]] na siya rin nagtatag ng lungsod at isinulong upang palitan ang [[Maynila]] bilang kabisera ng [[Pilipinas|bansa]]. Hindi ito matatagpuan at hindi rin dapat ipagkamali ang lungsod na ito sa lalawigan ng [[Quezon]], na ipinangalan din sa dating pangulo. Bilang dating kabisera, maraming opisina ng [[pamahalaan]] ang matatagpuan dito, kabilang ang [[Batasang Pambansa]], ang upuan ng [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas]], na siyang mababang kapulungan sa [[Kongreso ng Pilipinas]]. Matatagpuan din dito ang pangunahing kampus ng [[Unibersidad ng Pilipinas]] at ng [[Mataas na Paaralang Pang-Agham ng Pilipinas]] sa Diliman. Paki-tingnan rin ang [[RSHS-NCR]]. Makikita rin sa Lungsod Quezon ang maraming malalawak na liwasan, nakahilerang puno sa mga daan, at maraming mga pook pang-komersyo na popular sa mga mamimili sa buong kalakhan. Karamihang binubuo ng mga pamahayan (residential) na bahagi at maliit lamang ang mga lugar pang-industriya sa malaking siyudad na ito. == Kasaysayan == [[File:Manuel L. Quezon (November 1942).jpg|thumb|left|200px|Pangulo ng Komonwelt [[Manuel L. Quezon]].]] Bago malikha ang Lungsod Quezon, ito ay binubuo ng mga maliliit na bayan, tulad ng San Francisco del Monte, Novaliches, at Balintawak. Noong 23 Agosto 1896, ang Katipunan na pinamumunuan ni [[Andres Bonifacio]] ay nagsimula ng himagsikan laban sa [[Espanya]] sa tirahan ni [[Melchora Aquino]] sa Pugad Lawin (ngayon ay Bahay Toro at Project 8). Noong unang kalahati ng ikadalawampung siglo, pinangarap ni Pangulong Manuel L. Quezon na magkaroon ng isang bagong kapital ng bansa, papalitan nito ang Maynila na siyang kasalukuyan noong panahong iyon, at tirahan sa maraming manggagawa. Pinaniniwalaan na ang nauna niyang pagbisita sa bansang [[Mehiko]] ay ang nag-impluwensiya sa pangarap na ito. Noong 1938, nilikha ni Pangulong Quezon ang People's Homesite Corporation at bumili ng 15.29&nbsp;km² lupa mula sa lupain ng pamilya Tuason. Ipinasa ng Pambansang Asemblea ng Komonwelt ng Pilipinas ang Commonwealth Act 502 na kilala bilang "Charter ng Lungsod Quezon" na noong una ay inimungkahing Lungsod ng Balintawak. Matagumpay na namungkahi nina Narcisco Ramos at Ramon Mitra, Sr. na maipangalan ang nasabing lungsod sa kasalukuyang pangulo ng panahong iyon. Pinahintulutan ni Pangulong Quezon na maipasa ang nasabing bill upang maging batas ng wala ang kanyang pirma noong 12 Oktubre 1939, at dito naitatag ang Lungsod Quezon. Matapos ang digmaan, ang Republic Act No. 333 na kung saan naayos ang mga hangganan ng Lungsod Quezon at [[Caloocan|Lungsod ng Kalookan]] ay pinirmahan ni Pangulong Elpidio noong 17 Hulyo 1948. Isinasaad din nito na ang nasabing lungsod ang magiging bagong kapital ng bansa at ang lawak nito ay 156.60&nbsp;km². Ang Baesa, Talipapa, San Bartolome, Pasong Tamo, Novaliches Poblacion, Banlat, Kabuyao, Pugad Lawin, Bagbag, at Pasong Putik na dating mga bahagi ng Novaliches ay may lawak na 8, 100 hektarya, ay kinuha mula sa Lungsod ng Kalookan at ibinigay sa Lungsod Quezon. Ito ang dahilan kung bakit nahati ang Lungsod na Kalookan sa dalawa - ang katimugang hati ay urbanisado at ang hilagang bahagi ay sub-rural. Noong 16 Hunyo 1950, binago ang Charter ng Lungsod Quezon ng Republic Act 537, kung saan nabago ang lawak ng siyudad sa 153.59&nbsp;km². Eksaktong 6 na taon ang dumaan, noong 16 Hunyo 1956, marami pang binago sa lawak ng siyudad, ang Republic Act No. 1575 na nagbago sa lawak ng siyudad sa 151.06&nbsp;km². Nakasaad sa website ng pamahalaan ng Lungsod Quezon na ang lawak ng lungsod ay 161.12&nbsp;km². Noong 1 Oktubre 1975, idinaos sa Lungsod Quezon ang "[[Thrilla in Manila]]" na laban nina [[Muhammad Ali]] at [[Joe Frazier]]. Sa Presidential Decree No. 824 ni Pangulong [[Ferdinand Marcos]], nalikha ang Kalakhang Maynila (Metro Manila). Ang Lungsod Quezon ay naging isa sa 17 lungsod at munisipalidad ng Kalakhang Maynila. Nang sumunod na taon, ibinalik sa Lungsod ng Maynila ang pagiging kapital ng bansa mula sa Lungsod Quezon sa pamamagitan ng Presidential Decree No. 940. Noong 31 Marso 1978, inutos ni Pangulong [[Ferdinand Marcos]] na ilipat ang mga labi ni Pangulong Manuel L. Quezon mula sa Manila North Cemetery papunta sa bagung-tayong Quezon Memorial Monument na napapalibutan ng [[Elliptical Road]], Manuel L. Quezon monument, at ang City Hall. Noong 22 Pebrero 1986, ang bahagi ng [[Abenida Epifanio de los Santos]] (o EDSA) na nasa Lungsod Quezon ay ang lugar kung saan naganap ang mapayapang People Power Revolution. Noong 23 Pebrero 1998, pinirmahan ni Pangulong [[Fidel V. Ramos]] ang Republic Act No. 8535. Isinasaad ng nasabing batas na magkakaroon ng isang Lungsod ng Novaliches na binubuo ng 15 pinaka-hilagang mga barangay ng Lungsod Quezon. Ngunit sa sumunod sa plebesito noong 23 Oktubre 1999, mayorya ng mga nakatira sa lungsod ang tumutol sa paghiwalay sa Novaliches. Ang pamahalaan ng Lungsod Quezon ang unang lokal na pamahalaan sa Pilipinas na may kompyuterisadong paraan sa pagsisiyasat sa real estate at sa sistema ng pagbabayad nito. Nagdevelop ng sistemang database ang pamahalaang siyudad na ngayon ay may nasa 400, 000 property units na may kakayahan na itala ang mga bayad. == 1939 Masterplan == Noong 1938, itinulak ni Pangulong Manuel L. Quezon ang mga plano para sa isang bagong lungsod kapital. Sumisikip na sa Maynila at ang mga tagapayong pangmilitar ni Pangulong Quezon ay nagsasabi na ang Maynila, na nasa tabi ng isang look, ay isang madaling target para bombahin ng barkong pandigma kung sakaling atakihin at ang mga posibilidad ay mataas noong mga taon bago ay giyera. Wala sa isip ng mga tagapayo ni Pangulong Quezon ang posibilidad ng mga atake mula sa ere. Gayunman, itinulak pa rin ni Quezon ang ideyang magtayo ng kapital, 15&nbsp;km mula sa Look ng Maynila (malayo para sa mga baril pandagat). Kinontak niya si [[William E. Parsons]], isang Amerikanong arkitekto at planner, na siya ring konsultant na arkitekto mula pa sa simula ng okupasyon ng mga Amerikano sa bansa. Sinimulan ni Parsons ang plano at tumulong sa pagpili sa Diliman (Tuason) Estate bilang lugar para sa bagong lungsod. Sa kasamaang-palad, namatay si Parsons nang sumunod na taon. Ang partner niyang si Harry Frost ang nagtuloy ng plano. Nakipagtulungan si Frost kina [[Juan Arellano]], Engr. E. D. Williams, at Arkitektong Panlandscape at Planner na si Louis Croft para gumawa ng isang grand master plan para sa bagong kabisera, ang Lungsod Quezon. Inaprubahan ang plano ng mga Pilipinong awtoridad noong 1941. Sa kalagitnaan ng siyudad ay isang 400-ektaryang parke, halos kasing-laki ng Central Park ng New York at tinutukoy ng [[Abenida North|North]], [[Abenida Timog|South (Timog)]], East, at West Avenues. Sa isang panulukan ng inimungkahing Diliman Quadrangle ang pinlanong ilagay ang isang 25-ektaryang lote. Dito ilalagay ang isang malaking gusaling kapitolyo parang sa [[Lehislaturang Pilipino]] at mababang mga istruktura para sa mga tanggapan ng mga kongresista. Sa magkabilang panulukan ay pinlanong itayo - ang bagong Palasyo ng Malacañan at ang gusali ng [[Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas]]. Ang tatlong sangay ng pamahalaan ay sa wakas mailalagay na sa tabi ng isa't isa. == Topograpiya == [[Talaksan:Qc-welcome-rotonda-2010.JPG|thumb|200px|Tanawin ng Lungsod Quezon mula sa himpapawid, kasama ang Mabuhay Rotonda sa harapan.]] Ang siyudad ay nakapwesto sa itaas ng Talampas ng Guadalupe na isang medyo mataas na talampas sa hilagang-silangang bahagi ng siyudad - sa pagitan ng mga mababang lupain ng Maynila sa timog-kanluran at sa Lambak ng Marikina sa silangan. Sa katimugag bahagi matatagpuan ang makitid na Ilog San Juan at ang mga tributaryo nito sa Ilog Pasig, habang sa hilaga naman ng siyudad matatagpuan ang makitid ring Tullahan River. Ang Lungsod Quezon ay hinahangganan ng [[Maynila|Lungsod ng Maynila]] sa timog-kanluran, mga Lungsod ng [[Kalookan]] at [[Valenzuela]] sa kanluran at hilagang-kanluran. Sa timog naman ay ang mga Lungsod ng [[San Juan, Kalakhang Maynila|San Juan]] at [[Mandaluyong]]. Samantala, mga Lungsod ng [[Marikina]] at [[Pasig]] ang humahanggan sa Lungsod Quezon sa timog-silangan. Sa hilaga naman, sa kabila ng Ilog Marilao ay ang Lungsod ng [[San Jose del Monte]] sa probinsiya ng [[Bulacan]] at sa silangan ay ang mga bayan ng [[Rodriguez, Rizal|Rodriguez]] at [[San Mateo, Rizal|San Mateo]], parehong nasa probinsiya ng [[Rizal]]. Nahahati ang siyudad sa ilang mga pook. Ang katimugang bahagi ng siyudad ay nahahati sa Diliman, Commonwealth, ang mga Project, Cubao, Kamias, Kamuning, New Manila, San Francisco del Monte, at Santa Mesa Heights. Ang hilagang bahagi ng siyudad ay ang Fairview at Lagro, ngunit kadalasan ay tinatawag itong Novaliches. Karamihan sa mga pook na ito ay walang nakatukoy na hangganan at sa kalikasan ay pamahayan (residential). == Ekonomiya == [[Talaksan:Smart Araneta Coliseum Basketball setup.jpg|thumb|left|200px|Araneta Coliseum]] Malawak at Iba't iba ang pangunahing pinagkikitaan sa Lungsod Quezon. Subalit pangunahing mapapangkat ito sa telekomunikasyon, edukasyon, pangpamahalaan, komersyal, industrial, retail, at professional. Dahil malawak ang lungsod Quezon, binubuo ito ng limang pangunahing hiwa hiwalay na sentrong pangkalakalan. Ito ay ang mga sumusunod: ===== Cubao ===== Ang pinakalumang sentrong pangkalakalan ''(commercial)'' ng lungsod kung saan makikita ang Aurora Tower at mga shopping mall. Isang langkap na panlibangang parke ang Fiesta Carnival na napalitan na ng isang sangay ng Shopwise, isang lokal na pamilihan. Makikita rin dito ang [[Araneta Coliseum]], na isang kilalang lugar na pinagdadausan ng mga consyerto at laro. ===== Eastwood ===== Una itong tinaguyod at pinaunlad ng Megaword Corporation bilang isa sa natatanging sentro ng kalakalang Information Technology sa bansa. Sa kasulukuyan ang Eastwood City ay ang pinakakilalang lugar na kumakanlong sa negosyong IT. Mahigit sa 70,000 libong mangagawa, professional, at negosyante ang nagpapaunlad at nagtratrabaho dito. ===== Quezon City Central Business District ===== Matatagpuan sa Hilagang Tatsulok ng gitnang lungsod Quezon. Ito aya ang pinakabagong tinataguyod na sentrong pangkalakalan ng Lungsod. Binuo sa pamumuno ng dating alkalde na si Sonny Belmonte at sa pakikipagtulungan sa Ayala Corporation. Inaasahang maging sentro ito ng transportasyong pangmasa sa hilaga dahil na rin sa apat na pangmasang riles na inaasahang magsasabang dito. ===== Eton City ===== ===== U.P. Ayala land techno hub ===== Tinaguyod bilang hub ng mga kumpanya ng pananaliksik at pagunlad sa pagtutulungan ng Ayala Corporation at ng Unibersidad ng Pilipinas. Ito ay matatagpuan sa kanlurang lupain na sakop ng Unibersidad ng Pilipinas. Sa Quezon City rin matatagpuan ang punung-tanggapan ng mga malalaking estasyon ng telebisyon, tulad ng [[TV 5]], [[ABS-CBN]], [[GMA Network]], [[GEM TV]], [[UNTV]], [[Net 25]], [[PTV 4]], [[RPN]], at [[IBC 13]]. Ang mga abenida ng [[Abenida Tomas Morato|Tomas Morato]] at [[Abenida Timog|Timog]] ay kilala sa pagkakaroon ng mga hile-hilera ng mga restawran samantala ang [[Abenida Banawe|Banawe Avenue]] ay kilala bilang "Autoparts Capital of the Philippines" dahil dito matatagpuan ang malakas na konsentrasyon ng mga tindahan ng mga bahagi at aksesoryas ng mga kotse at tirahan din sa mga kumpol ng mga awtentikong restawrang Tsino bukod sa Binondo. == Komunikasyon == Ang komunikasyong sistema ng Lungsod Quezon ay sineserbisyuhan ng [[PLDT]], [[Globe Telecom]], [[BayanTel]], at iba pa. Ang networking selyular sa Pilipinas, patikular sa mga lugar metropolitano, ay bumibilis sa pagbilis kasama ang mababang halaga ng mga tawag at text messaging. Ilan sa mga malalaking kompanya na kumokontrol sa mga network selyular sa Pilipinas at sa Lungsod Quezon mismo ay ang Globe Telecom, [[Smart Communications|Smart Telecommunications (PLDT)]], at Sun Cellular mula sa [[Digitel]]. == Transportasyon == Ang lungsod ng Quezon ay binabagtas ng iilan sa pinakamalaking daanan at highway ng Kalakhang Maynila. Ang pangunahing gamit na transportasyon sa lungsod ay dyip,bus, at traysikel, meron ding pumapasadang pedicab sa ilang mga barangay. Bukod sa mga nabanggit ay sineserbisyuhan din ito ng ilan sa mga pangmasang riles. === Pangunahing Kalsada === Dahil ang Lungsod Quezon ay isang planadong lungsod, na benepisyuhan ito ng maayos na pagplaplano ng kalsada. Malalawak ang mga kalsada ng Lungsod Quezon, na dinisenyo para sa sasakyan. Ang mga pangunahing kalsada na bumabagtas dito at ang mga sumusunod: * [[Abenida Commonwealth]] * [[Bulebar Aurora]] * [[Abenida Quezon]] * [[Abenida Epifanio de los Santos|Abenida EDSA]] * [[Metro Manila Skyway|Skyway]] * [[Daang Palibot Blg. 5]] === Pangmasang Riles === Sa kasulukuyan, sineserbisyuhan ang lungsod ng tatlong pangmasang tren na bumabagtas sa mga pangunahin nitong daanan bilang alternatibong transportasyong pangmasa. Sila ang nagsisilbing tagahatid at tagakonekta sa mga katabi at karatig na lungsod at bayan ng Kalakhang Maynila. Ang mga sumsunod ay ang mga linya ng riles na nagseserbisyo sa lungsod. * [[Unang Linya ng Sistema ng Magaan na Riles Panlulan ng Maynila|Linya 1]] * [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Magaan na Riles Panlulan ng Maynila|Linya 2]] * [[Ikatlong Linya ng Sistema ng Pangkalakhang Riles Panlulan ng Maynila|Linya 3]] ==== Kasulukuyang Ginagawa ==== * Linya 7 * Metro Manila Subway ==== Nakaplanong gawin ==== * Linya 4 * Linya 8 (Silangan-Kanlurang riles ng PNR) == Edukasyon == [[Talaksan:UP Quezon Hall (Diliman, Quezon City)(2019-04-29).jpg|thumb|200px|UP Diliman]] {{Commonscat|Quezon_City|Lungsod Quezon}} Maraming kilalang pamantasan ang matatagpuan sa Lungsod Quezon, ang isa doon ay ang [[Unibersidad ng Pilipinas, Diliman|Diliman kampus]] ng [[Unibersidad ng Pilipinas]], na itinatag noong Pebrero 1949. Dito rin matatagpuan ang Loyola Heights kampus ng [[Pamantasang Ateneo de Manila|Unibersidad ng Ateneo de Manila]], ang pangatlo sa pinakamatandang pamantasan sa Pilipinas. Bukod sa UP at Ateneo marami ring pamantasang matatagpuan sa lungsod. Ito ay ang mga sumusod: * [[Quezon City Polytechnic University|Politeknikong Pamantasan ng Lungsod Quezon]] * [[Polytechnic University of the Philippines|Politeknikong Pamantasan ng Pilipinas]] - Commonwealth Campus * [[Pamantasang Manuel L. Quezon]] * [[New Era University|Pamantasang New Era]] * [[Pamantasan ng Dulong Silangan|Far Eastern University]] - Diliman Campus * [[Pamantasang Pangkompyuter ng AMA|AMA Computer University]] * [[Pamantasan ng Silangan|Unibersidad ng Silanganan]] * [[Philippine Women's University|Unibersidad ng Mga Kababaihang Pilipino]] * [[Pamantasang Our Lady of Fatima]] Sa Lungsod ng Quezon din matatagpuan ang pangunahing kampus ng Mataas na Paaralang Pang-agham ng Pilipinas, parte ng ahensyang pinamumunuan ng [[Kagawaran ng Agham at Teknolohiya (Pilipinas)|Kagawaran ng Agham at Teknolohiya]]. ==Demograpiko== {{Populasyon}} == Mga sanggunian == {{Reflist}} ==Mga Kawing Panlabas== *[http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp Philippine Standard Geographic Code] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413163013/http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp |date=2012-04-13 }} {{Metro Manila}} {{Authority control}} [[Kategorya:Mga bayan at lungsod sa Pilipinas|Quezon]] l5q2ad4ldfx0gv9egwlajvnwi0xpsbi 0 10716 1959277 1856078 2022-07-29T10:44:55Z Ricky Luague 66183 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = April Boy Regino | image = {{wikidata|property|raw|P18}} | alt = | caption = | birth_name = Dennis Regino Magloyuan Magdaraog | birth_date = {{birth date|1961|4|9}} | death_date = {{Death date and age|2020|11|29|1961|4|9}}<ref name="59 not 51">{{cite news |author1=Gabinete, Jojo |title=April Boy Regino dead at 59 years old, not 51 |url=https://www.pep.ph/pepalerts/cabinet-files/155268/april-boy-regino-age-a734-20201129 |access-date=November 29, 2020 |publisher=Philippine Entertainment Portal (PEP) |date=November 29, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201129050316/https://www.pep.ph/pepalerts/cabinet-files/155268/april-boy-regino-age-a734-20201129 |archive-date=November 29, 2020}}</ref> | birth_place = [[Marikina]], [[Rizal]], Philippines | death_place = [[Antipolo]], Rizal, Philippines | nationality = [[Mga Pilipino|Pilipino]] | other_names = | known_for = | occupation = [[mang-aawit]] at [[kompositor]] | years_active = | spouse = | partner = | website = }} Si '''Dennis Regino Magloyuan Magdaraog''' o mas kilala bilang '''April Boy Regino''' (9 Abril 1969 - 29 Nobyembre 2020) ay isang [[Music artist (occupation)|recording artist]] mula sa [[Pilipinas]] na nagpasikat sa mga kantang "''Paano Ang Puso Ko''", "''Esperanza''", "''Umiiyak Ang Puso''" at "''Di Ko Kayang Tanggapin''" noong 1990s at nakilala siya sa paghahagis ng mga [[sumbrero]].<ref>{{cite news|url=https://books.google.com/books?id=fA8EAAAAMBAJ&pg=RA1-PA52&dq=april+boy+regino&hl=en&ei=RcTRTZOiFIfPiALlxuzsCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCoQ6AEwAA#v=onepage&q=april%20boy%20regino&f=false|title=Asia Pacific Quarterly|last=Goros|first=Mark|date=May 24, 1997|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|page=52|accessdate=May 17, 2011}}</ref> ==Diskograpiya== <div style="-moz-column-count:2; column-count:2;"> * "1-2-8" * "Bagong Pag-asa(New Hope)" * "Baka Merong Iba" * "'Di Ko Kayang Malayo Sa 'Yo" * "Di Ko Malilimutan" * "Habang-buhay" * "Kailan Kaya" * "Kung Kailan Mahal" * "Lihim Na Pag-ibig" * "Madelyn Nag-iisang Ginto" * "Nagmamahal Ng Tapat Sa 'Yo" * "Nanghihinayang Ako" * "Pagmamahal at Pag-ibig" * "Pasumpa-sumpa" * "Sa'yo Lamang" * "Sayang Na Pagmamahal" * "Umiibig Na Nga" * "Umiiyak ang Puso" * "Ye... Ye... Vonnel" </div> {{BD|1961||Regino, April Boy}} == Mga sanggunian == <references /> [[Kategorya:Mga mang-aawit mula sa Pilipinas|Regino, April Boy]] {{pilipinas-stub}} {{musika-stub}} 3d1aqjswrumq6f4eqj7mywh6y5v6x52 0 11787 1959271 1958852 2022-07-29T09:33:06Z 67.220.180.82 /* The Simpsons */ Logo Television wikitext text/x-wiki {{Infobox television | image =File:The Simpsons yellow logo.svg | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = [[Kartun]]<br />Katatawanan | creator = [[Matt Groening]] | based_on = | inspired_by = | developer = [[James L. Brooks]]<br />Matt Groening<br />[[Sam Simon]] | writer = | screenplay = | story = | director = | creative_director = | presenter = | starring = | judges = | voices = [[Dan Castellaneta]]<br />[[Julie Kavner]]<br />[[Nancy Cartwright (actress)|Nancy Cartwright]]<br /> [[Yeardley Smith]] <br /> [[Hank Azaria]] <br /> [[Harry Shearer]] <br /> ([[List of cast members of The Simpsons|Complete list]]) | narrated = | theme_music_composer = [[Danny Elfman]] | open_theme = | end_theme = | composer = [[Alf Clausen]] | country = Estados Unidos | language = Ingles | num_seasons = 20 | num_episodes = 428 | list_episodes = | executive_producer = [[Al Jean]]<br />James L. Brooks<br />Matt Groening<br />Sam Simon | producer = | news_editor = | location = | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 22–24 minuto | company = | distributor = | budget = | network = [[:en:Fox Broadcasting Company|FOX]] | picture_format = [[:en:NTSC|NTSC]] or<br />[[ATSC]] [[720p60]] [[:en:pillar box (film)|pillarbox]] | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1989|12|17}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = ''[[:en:The Tracey Ullman Show|Ang Palabas ni Tracey Ullman]]'' | website = http://www.thesimpsons.com/ | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''''The Simpsons''''' ay isang ''[[animated]]'' ''[[sitcom]]'' o [[kartun]] mula sa [[Estados Unidos]].<ref>https://books.google.com.ph/books?id=GXwBT9CuU-sC&pg=PA9&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false</ref> Ang producers nito ay sina [[Al Jean]], [[Matt Groening]], [[James L. Brooks]] at [[Sam Simon]]. Si Matt Groening ang nag-imbento sa palabas. And istorya ay tungkol sa pamilyang Simpsons, sina Homer, Marge, Bart, Lisa at si Maggie at ang mga pangyayari sa lugar na Springfield. Unang ipinalabas ang ''The Simpsons'' noong 1987 sa ''The Tracey Ullman Show''. Ang opisyal na unang palabas ng The Simpsons ay noong 17 Disyembre 1989. Tumagal ang palabas ng ilang taon at gumawa sila ng palabas sa sinehan ng The Simpsons. Ang [[The Simpsons Movie]] ay lumabas sa sinehan noong 27 Hulyo 2007. Dahil sa kantanyagan nito, may 20 season na ang nagawa ang Fox para sa panoorin na ito. == Mga sanggunian == {{reflist}} == Panlabas na kawing == * {{imdb title|id=0096697}} * {{tv.com show|id=146}} [[Kategorya:Mga palatuntunang pantelebisyon|Simpsons, The]] {{stub}} omdlkv7v8ap24ksdfw9vlduvuvubvpz 1959274 1959271 2022-07-29T09:37:35Z 67.220.180.82 /* The Simpsons */ Logo Television wikitext text/x-wiki {{Infobox television | image =File:The Simpsons yellow logo.svg | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = Logo Television | alt_name = | native_name = | genre = [[Kartun]]<br />Katatawanan | creator = [[Matt Groening]] | based_on = | inspired_by = | developer = [[James L. Brooks]]<br />Matt Groening<br />[[Sam Simon]] | writer = | screenplay = | story = | director = | creative_director = | presenter = | starring = | judges = | voices = [[Dan Castellaneta]]<br />[[Julie Kavner]]<br />[[Nancy Cartwright (actress)|Nancy Cartwright]]<br /> [[Yeardley Smith]] <br /> [[Hank Azaria]] <br /> [[Harry Shearer]] <br /> ([[List of cast members of The Simpsons|Complete list]]) | narrated = | theme_music_composer = [[Danny Elfman]] | open_theme = | end_theme = | composer = [[Alf Clausen]] | country = Estados Unidos | language = Ingles | num_seasons = 20 | num_episodes = 428 | list_episodes = | executive_producer = [[Al Jean]]<br />James L. Brooks<br />Matt Groening<br />Sam Simon | producer = | news_editor = | location = | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 22–24 minuto | company = | distributor = | budget = | network = [[:en:Fox Broadcasting Company|FOX]] | picture_format = [[:en:NTSC|NTSC]] or<br />[[ATSC]] [[720p60]] [[:en:pillar box (film)|pillarbox]] | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1989|12|17}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = ''[[:en:The Tracey Ullman Show|Ang Palabas ni Tracey Ullman]]'' | website = http://www.thesimpsons.com/ | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''''The Simpsons''''' ay isang ''[[animated]]'' ''[[sitcom]]'' o [[kartun]] mula sa [[Estados Unidos]].<ref>https://books.google.com.ph/books?id=GXwBT9CuU-sC&pg=PA9&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false</ref> Ang producers nito ay sina [[Al Jean]], [[Matt Groening]], [[James L. Brooks]] at [[Sam Simon]]. Si Matt Groening ang nag-imbento sa palabas. And istorya ay tungkol sa pamilyang Simpsons, sina Homer, Marge, Bart, Lisa at si Maggie at ang mga pangyayari sa lugar na Springfield. Unang ipinalabas ang ''The Simpsons'' noong 1987 sa ''The Tracey Ullman Show''. Ang opisyal na unang palabas ng The Simpsons ay noong 17 Disyembre 1989. Tumagal ang palabas ng ilang taon at gumawa sila ng palabas sa sinehan ng The Simpsons. Ang [[The Simpsons Movie]] ay lumabas sa sinehan noong 27 Hulyo 2007. Dahil sa kantanyagan nito, may 20 season na ang nagawa ang Fox para sa panoorin na ito. == Mga sanggunian == {{reflist}} == Panlabas na kawing == * {{imdb title|id=0096697}} * {{tv.com show|id=146}} [[Kategorya:Mga palatuntunang pantelebisyon|Simpsons, The]] {{stub}} gypubs3fzddcjvbcry0du17gnjvwev2 1959278 1959274 2022-07-29T10:54:17Z 49.144.22.99 rv block evasion wikitext text/x-wiki {{Infobox television | image =File:The Simpsons Logo.png | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = [[Kartun]]<br />Katatawanan | creator = [[Matt Groening]] | based_on = | inspired_by = | developer = [[James L. Brooks]]<br />Matt Groening<br />[[Sam Simon]] | writer = | screenplay = | story = | director = | creative_director = | presenter = | starring = | judges = | voices = [[Dan Castellaneta]]<br />[[Julie Kavner]]<br />[[Nancy Cartwright (actress)|Nancy Cartwright]]<br /> [[Yeardley Smith]] <br /> [[Hank Azaria]] <br /> [[Harry Shearer]] <br /> ([[List of cast members of The Simpsons|Complete list]]) | narrated = | theme_music_composer = [[Danny Elfman]] | open_theme = | end_theme = | composer = [[Alf Clausen]] | country = Estados Unidos | language = Ingles | num_seasons = 20 | num_episodes = 428 | list_episodes = | executive_producer = [[Al Jean]]<br />James L. Brooks<br />Matt Groening<br />Sam Simon | producer = | news_editor = | location = | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 22–24 minuto | company = | distributor = | budget = | network = [[:en:Fox Broadcasting Company|FOX]] | picture_format = [[:en:NTSC|NTSC]] or<br />[[ATSC]] [[720p60]] [[:en:pillar box (film)|pillarbox]] | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1989|12|17}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = ''[[:en:The Tracey Ullman Show|Ang Palabas ni Tracey Ullman]]'' | website = http://www.thesimpsons.com/ | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''''The Simpsons''''' ay isang ''[[animated]]'' ''[[sitcom]]'' o [[kartun]] mula sa [[Estados Unidos]].<ref>https://books.google.com.ph/books?id=GXwBT9CuU-sC&pg=PA9&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false</ref> Ang producers nito ay sina [[Al Jean]], [[Matt Groening]], [[James L. Brooks]] at [[Sam Simon]]. Si Matt Groening ang nag-imbento sa palabas. And istorya ay tungkol sa pamilyang Simpsons, sina Homer, Marge, Bart, Lisa at si Maggie at ang mga pangyayari sa lugar na Springfield. Unang ipinalabas ang ''The Simpsons'' noong 1987 sa ''The Tracey Ullman Show''. Ang opisyal na unang palabas ng The Simpsons ay noong 17 Disyembre 1989. Tumagal ang palabas ng ilang taon at gumawa sila ng palabas sa sinehan ng The Simpsons. Ang [[The Simpsons Movie]] ay lumabas sa sinehan noong 27 Hulyo 2007. Dahil sa kantanyagan nito, may 20 season na ang nagawa ang Fox para sa panoorin na ito. == Mga sanggunian == {{reflist}} == Panlabas na kawing == * {{imdb title|id=0096697}} * {{tv.com show|id=146}} [[Kategorya:Mga palatuntunang pantelebisyon|Simpsons, The]] {{stub}} ee87wi2a0yrt03033aga1brupbzd6hu 0 11824 1959085 1959019 2022-07-28T16:39:28Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]] skyline; [[Tarangkahang Brandenburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandenburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandenburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandenburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandenburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Main|Rin-Main]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandenburg|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Unibersidad ng Sining ng Berlin|Unibersidad ng Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]]<nowiki/>nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarankahang Brandenburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Estatal na Opera ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinaka matao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokal)|,]] [[Marzahn|Marchow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokal)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Sa pamamagitan ng Imperii|Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandenburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandenburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandenburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandenburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandenburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandenburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandenburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandenburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandenburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandenburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandenburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Kasal (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandenburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandenburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandenburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandenburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandenburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandenburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandenburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandenburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga borough na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandenburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[Lungsod Kanluran|City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Komandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandenburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (tore ng TV) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandenburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoclasikonglliwasanl]] square sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Katedral ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandenburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]] . Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandenburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandenburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]] . Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!" speech, ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandenburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandenburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandenburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 borough ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Warsaw]], Polonya (1991) *Moscow, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Prague]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *London, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == {{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng River Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} {{stub}} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] 6p8u102ppzvxijwdlc3x61fkpe6ssgz 1959111 1959085 2022-07-28T18:00:27Z Ryomaandres 8044 /* Arkitektura */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]] skyline; [[Tarangkahang Brandenburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandenburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandenburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandenburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandenburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Main|Rin-Main]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandenburg|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Unibersidad ng Sining ng Berlin|Unibersidad ng Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]]<nowiki/>nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarankahang Brandenburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Estatal na Opera ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinaka matao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokal)|,]] [[Marzahn|Marchow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokal)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Sa pamamagitan ng Imperii|Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandenburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandenburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandenburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandenburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandenburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandenburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandenburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandenburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandenburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandenburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandenburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Kasal (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandenburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandenburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandenburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandenburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandenburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandenburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandenburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandenburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga borough na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandenburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[Lungsod Kanluran|City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Komandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandenburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (tore ng TV) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandenburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Katedral ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandenburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]] . Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandenburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandenburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]] . Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!" speech, ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandenburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandenburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandenburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 borough ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Warsaw]], Polonya (1991) *Moscow, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Prague]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *London, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == {{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng River Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} {{stub}} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] 1x0x88xqkvamvfar28hrn25hjcsldip 1959114 1959111 2022-07-28T18:19:27Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]] skyline; [[Tarangkahang Brandenburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandenburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandenburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandenburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandenburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Main|Rin-Main]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandenburg|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Unibersidad ng Sining ng Berlin|Unibersidad ng Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]]<nowiki/>nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarankahang Brandenburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Museo Altes]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Estatal na Opera ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinaka matao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokal)|,]] [[Marzahn|Marchow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokal)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Sa pamamagitan ng Imperii|Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandenburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandenburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandenburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandenburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandenburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandenburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandenburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandenburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandenburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandenburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandenburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Kasal (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandenburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandenburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandenburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandenburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandenburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandenburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandenburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandenburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga borough na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandenburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[Lungsod Kanluran|City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Komandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandenburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (tore ng TV) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandenburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Katedral ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandenburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]] . Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandenburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandenburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]] . Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!" speech, ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandenburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandenburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandenburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 borough ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Warsaw]], Polonya (1991) *Moscow, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Prague]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *London, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == {{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng River Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} {{stub}} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] awyxdozpnh0zpi3t6884arhejd7v0v4 1959115 1959114 2022-07-28T18:21:21Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]] skyline; [[Tarangkahang Brandenburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandenburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandenburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandenburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandenburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Main|Rin-Main]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandenburg|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Unibersidad ng Sining ng Berlin|Unibersidad ng Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]]<nowiki/>nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarankahang Brandenburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Estatal na Opera ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinaka matao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokal)|,]] [[Marzahn|Marchow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokal)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Sa pamamagitan ng Imperii|Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandenburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandenburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandenburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandenburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandenburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandenburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandenburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandenburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandenburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandenburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandenburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Kasal (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandenburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandenburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandenburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandenburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandenburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandenburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandenburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandenburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga borough na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandenburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[Lungsod Kanluran|City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Komandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandenburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (tore ng TV) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandenburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Katedral ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandenburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]] . Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandenburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandenburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]] . Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!" speech, ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandenburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandenburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandenburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 borough ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Warsaw]], Polonya (1991) *Moscow, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Prague]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *London, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == {{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng River Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} {{stub}} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] bcxhusdgrkl3ce52syj8vl91dqg1ku8 1959233 1959115 2022-07-29T03:03:45Z Ryomaandres 8044 /* Etimolohiya */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Berlin|subdivision_type=Bansa|subdivision_name=Alemanya|subdivision_type1=[[Landstadt ng Alemanya|Estado]]|subdivision_name1=[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|Berlin]]|settlement_type=Kabeserang lungsod, [[Landstadt ng Alemanya|Estado]], at [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]]|image_skyline={{Photomontage|position=center | photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg | photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg | photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg | photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg | photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg | photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg | photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg | photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg | color_border = white | color = white | spacing = 2 | size = 270 | foot_montage = '''Mula itaas, kaliwa pakanan''': [[Tiergarten, Berlin|Tiergarten]] skyline; [[Tarangkahang Brandenburgo]]; [[Katedral ng Berlin]]; [[Palasyo ng Charlottenburg]]; [[Pulo ng mga Museo]], at [[Toreng Pang-TV ng Berlin]]; [[Haligi ng Tagumpay ng Berlin|Haligi ng Tagumpay]]; [[Plaza Potsdam]]; at [[gusaling Reichstag]] }}|image_shield=Coat of arms of Berlin.svg|shield_size=70px|pushpin_map=Germany#Europe|pushpin_relief=yes|pushpin_map_caption=Kinaroroonan sa Alemanya|coordinates={{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}|image_flag=Flag_of_Berlin.svg|image_map={{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}|total_type=Lungsod/Estado|area_total_km2=891.7|area_footnotes=<ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>|population_total=3769495|population_footnotes=<ref name="pop-detail"/>|population_as_of=Disyembre 31, 2020|population_urban=4473101|population_urban_footnotes=<ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>|population_metro=6144600|population_metro_footnotes=<ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>|elevation_m=34|population_demonyms=Berlines<br/>Berliner (m), Berlinerin (f) (Aleman)|blank_name_sec1=[[Gross regional product|GRP (nominal)]]|blank_info_sec1=€155 billion (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>|blank1_name_sec1=GRP kada tao|blank1_info_sec1=€41,000 (2020)|blank2_name_sec2=[[Human Development Index|HDI]] (2018)|blank2_info_sec2=0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|very high}} · [[List of German states by Human Development Index|2nd of 16]]|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+01:00|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+02:00|blank_name_sec2=[[GeoTLD]]|blank_info_sec2=[[.berlin]]|website={{URL|www.berlin.de/en/}}|governing_body=[[Abgeordnetenhaus ng Berlin]]|leader_title=[[Namumunong Alkalde ng Berlin|Namumunong Alkalde]]|leader_party=SPD|leader_name=[[Franziska Giffey]]|geocode=[[Nomenclature of Territorial Units for Statistics|NUTS Region]]: DE3|area_code=[[List of dialling codes in Germany#030 – Berlin|030]]|registration_plate=B{{NoteTag |1 = Prefixes for vehicle registration were introduced in 1906, but often changed due to the political changes after 1945. Vehicles were registered under the following prefixes: "I A" (1906&nbsp;– April 1945; devalidated on 11 August 1945); no prefix, only digits (from July to August 1945), "БГ" (=BG; 1945–46, for cars, trucks and busses), "ГФ" (=GF; 1945–46, for cars, trucks and busses), "БM" (=BM; 1945–47, for motor bikes), "ГM" (=GM; 1945–47, for motor bikes), "KB" (i.e.: [[Allied Kommandatura|Kommandatura]] of Berlin; for all of Berlin 1947–48, continued for [[West Berlin]] until 1956), "GB" (i.e.: Greater Berlin, for [[East Berlin]] 1948–53), "I" (for East Berlin, 1953–90), "B" (for West Berlin from 1 July 1956, continued for all of Berlin since 1990).}}|iso_code=DE-BE|official_name=Berlin}}Ang '''Berlin''' ay ang [[kabisera|kabesera]] ng [[Alemanya]]. May 3.7 milyong naninirahan dito, ito ang [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|pinakamalaking lungsod]] sa bansa ayon sa lugar at populasyon<ref>{{Cite news |last=Milbradt |first=Friederike |date=6 February 2019 |title=Deutschland: Die größten Städte |language=de |work=[[Die Zeit]] (Magazin) |location=Hamburg |url=https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |url-status=live |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190213183401/https://www.zeit.de/zeit-magazin/2019/07/flaechengroesste-staedte-deutschlandkarte |archive-date=13 February 2019}}</ref><ref>{{Cite news |date=1 August 2019 |title=Leipzig überholt bei Einwohnerzahl Dortmund – jetzt Platz 8 in Deutschland |language=de |work=[[Leipziger Volkszeitung]] |location=Leipzig |url=https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |url-status=dead |access-date=24 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191113070247/https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Leipzig-ueberholt-bei-Einwohnerzahl-Dortmund-jetzt-Platz-8-in-Deutschland |archive-date=13 November 2019}}</ref>, at ang pinakamalaking lungsod ayon sa populasyon sa [[Kaisahang Yuropeo|Unyong Europeo]], ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod.<ref name="pop-detail">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Isa sa [[Länder ng Alemanya|labing-anim na kinabibilangang estado]] ng Alemanya, ang Berlin ay napalilibutan ng [[Brandeburgo|Estado ng Brandenburgo]] at kadugtong ng [[Potsdam]], ang kabesera ng Brandenburgo. Ang urbanong pook ng Berlin, na may populasyon na humigit-kumulang 4.5 milyon, ay ang pangalawang pinakamataong urbanong pook sa Alemanya pagkatapos ng [[Ruhr]]. Ang [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin-Brandenburgo|kabeserang rehiyon ng Berlin-Brandenburgo]] ay may humigit-kumulang 6.2 milyong mga naninirahan at ito ang [[Mga kalakhang rehiyon ng Alemanya|ikatlong pinakamalaking kalakhang rehiyon ng Alemanya]] pagkatapos ng mga rehiyon ng [[Rin-Ruhr]] at [[Francfort Rin-Main|Rin-Main]].<ref>{{Cite web |date=4 October 2016 |title=Daten und Fakten zur Hauptstadtregion |url=https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175940/https://www.berlin-brandenburg.de/metropolregion/daten-und-fakten/ |archive-date=21 March 2019 |access-date=13 April 2022 |website=www.berlin-brandenburg.de}}</ref> Nagkaroon ng [[Pag-iisa ng Berlin at Brandenburg|bigong pagtatangkang pag-isahin ang parehong estado noong 1996]], at sa kabila ng nananatiling hiwalay, ang dalawang estado ay nagtutulungan sa maraming bagay hanggang ngayon. Ang Berlin ay tumatawid sa pampang ng [[Spree (ilog)|Spree]], na dumadaloy sa [[Havel]] (isang [[tributaryo]] ng [[Ilog Elba|Elbe]]) sa kanlurang boro ng [[Spandau]] . Kabilang sa mga pangunahing topograpikong tampok ng lungsod ay ang maraming lawa sa kanluran at timog-silangan na mga boro na nabuo ng [[Spree (ilog)|Spree]], [[Havel]], at [[Dahme (ilog)|Dahme]], na ang pinakamalakin ay ang [[Lawa ng Müggelsee|Lawa Müggelsee]]. Dahil sa lokasyon nito sa [[Kapatagang Europeo]], ang Berlin ay naiimpluwensiyahan ng isang [[Klimang banayad|banayad na pana-panahong klima]]. Halos sangkatlo ng lugar ng lungsod ay binubuo ng mga kagubatan, [[Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin|liwasan, hardin]], ilog, kanal, at lawa.<ref name="gruen">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang lungsod ay nasa lugar ng diyalektong [[Gitnang Aleman]], ang [[Alemang Berlin|diyalekto ng Berlin]] ay isang varyant ng mga [[Mga diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch|diyalektong Lausitzisch-Neumärkisch]]. Unang naidokumento noong ika-13 siglo at sa pagtawid ng dalawang mahalagang makasaysayang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]],<ref name="staple">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]] (1417 – 1701), ang [[Kaharian ng Prusya]] (1701–1918), ang [[Imperyong Aleman]] (1871). –1918), ang [[Republikang Weimar]] (1919–1933), at [[Alemanyang Nazi]] (1933–1945). Ang [[Berlin noong dekada '20]] ay ang ikatlong pinakamalaking munisipalidad sa mundo.<ref>{{Cite web |date=September 2009 |title=Topographies of Class: Modern Architecture and Mass Society in Weimar Berlin (Social History, Popular Culture and Politics in Germany) |url=https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180706161901/https://www.h-net.org/reviews/showrev.php?id=23505 |archive-date=6 July 2018 |access-date=9 October 2009 |publisher=www.h-net.org}}</ref> Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at ang kasunod na pananakop nito ng mga matagumpay na bansa, nahati ang lungsod; ang [[Kanlurang Berlin]] ay naging isang de facto na [[Engklabo at eksklabo|eksklabo]] ng [[Kanlurang Alemanya]], na napapalibutan ng [[Pader ng Berlin]] (mula Agosto 1961 hanggang Nobyembre 1989) at teritoryo ng Silangang Aleman.<ref>{{Cite web |title=Berlin Wall |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080630080628/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/62202/Berlin-Wall |archive-date=30 June 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Encyclopædia Britannica]]}}</ref> Ang [[Silangang Berlin]] ay idineklara na kabesera ng Silangang Alemanya, habang ang [[Bonn]] ay naging kabesera ng Kanlurang Alemanya. Kasunod ng [[muling pag-iisang Aleman]] noong 1990, ang Berlin ay muling naging kabesera ng buong Alemanya. Ang Berlin ay isang [[Lungsod pandaigdig|pandaigdigang lungsod]] ng [[Kultura ng Berlin|kultura]], [[Politika ng Berlin|politika]], [[Media ng Berlin|media]], at agham.<ref>{{Cite web |title=Berlin – Capital of Germany |url=https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120112204045/https://www.germany.info/Vertretung/usa/en/04__W__t__G/03/01/03/Feature__3.html |archive-date=12 January 2012 |access-date=18 August 2008 |website=German Embassy in Washington}}</ref><ref>{{Cite news |last=Davies |first=Catriona |date=10 April 2010 |title=Revealed: Cities that rule the world&nbsp;– and those on the rise |publisher=CNN |url=https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |url-status=live |access-date=11 April 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604014630/https://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 |archive-date=4 June 2011}}</ref><ref>{{Cite news |last=Sifton |first=Sam |date=31 December 1969 |title=Berlin, the big canvas |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130412012910/https://www.nytimes.com/2008/06/22/travel/22iht-22berlin.13882912.html |archive-date=12 April 2013}}</ref><ref>{{Cite journal |date=22 October 2009 |title=Global Power City Index 2009 |url=https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |url-status=live |journal=Institute for Urban Strategies at the Mori Memorial Foundation |archive-url=https://web.archive.org/web/20140629143736/https://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2009_English.pdf |archive-date=29 June 2014 |access-date=29 October 2009}}</ref> Nakabatay ang [[Ekonomiya ng Berlin|ekonomiya]] nito sa mga [[High tech|high-tech]] na kompanya at [[Tersiyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na sumasaklaw sa magkakaibang hanay ng mga [[Malilikhaing industriya|malikhaing industriya]], pasilidad ng pananaliksik, mga korporasyon ng media at mga lugar ng kumbensiyon.<ref name="congress">{{Cite web |title=ICCA publishes top 20 country and city rankings 2007 |url=https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080922094543/https://www.iccaworld.com/npps/story.cfm?ID=1577 |archive-date=22 September 2008 |access-date=18 August 2008 |website=ICCA}}</ref><ref name="Cityofdesign2">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> Ang Berlin ay nagsisilbing isang kontinental na pusod para sa trapiko sa himpapawid at tren at may napakakomplikadong ugnayan ng pampublikong transportasyon. Ang metropolis ay isang sikat na destinasyong [[Turismo sa Alemanya|panturista]].<ref>{{Cite journal |date=4 September 2014 |title=Berlin Beats Rome as Tourist Attraction as Hordes Descend |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |url-status=live |journal=Bloomberg L.P. |archive-url=https://web.archive.org/web/20140911154443/https://www.bloomberg.com/news/2014-09-03/berlin-beats-rome-as-tourist-attraction-as-hordes-descend.html |archive-date=11 September 2014 |access-date=11 September 2014}}</ref> Kabilang din sa mga makabuluhang industriya ang [[Teknolohiyang pang-impormasyon|IT]], mga [[parmasyutiko]], [[inhinyeriyang biyomedikal]], [[malinis na teknolohiya]], [[biyoteknolohiya]], konstruksiyon, at [[Elektronika|electronika]]. Ang Berlin ay tahanan ng mga unibersidad na kilala sa buong mundo gaya ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]], [[Pamantasang Teknikal ng Berlin|Pamantasang Teknikal]], [[Malayang Unibersidad ng Berlin|Malayang Unibersidad]], [[Unibersidad ng Sining ng Berlin|Unibersidad ng Sining]], [[ESMT Berlin]], [[Paaralang Hertie]], at [[Kolehiyong Bard ng Berlin]]. Ang [[Zoolohikong Hardin ng Berlin|Zoolohikong Hardin]]<nowiki/>nito ay ang pinakabinibisitang zoo sa Europa at isa sa pinakasikat sa buong mundo. Dahil ang [[Estudyo ng Babelsberg|Babelsberg]] ang kauna-unahang malakihang estudyong pampelikulang kompleks sa mundo, ang Berlin ay isang lalong sikat na lokasyon para sa mga pandaigdigang [[Tala ng mga pelikulang isinagawa sa Berlin|paggawa ng pelikula]].<ref>{{Cite web |date=9 August 2008 |title=Hollywood Helps Revive Berlin's Former Movie Glory |url=https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080813010550/https://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,3549403,00.html |archive-date=13 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=[[Deutsche Welle]]}}</ref> Kilala ang lungsod sa mga pagdiriwang, magkakaibang arkitektura, nightlife, kontemporaneong sining at napakataas na kalidad ng pamumuhay.<ref>{{Cite news |last=Flint |first=Sunshine |date=12 December 2004 |title=The Club Scene, on the Edge |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |url-status=live |access-date=18 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130402221310/https://travel2.nytimes.com/2004/12/12/travel/12surf.html |archive-date=2 April 2013}}</ref> Mula noong dekada 2000, saksi nag Berlin sa paglitaw ng isang kosmopolitang [[Startup ecosystem|eksenang]] [[entrepreneurship]].<ref>{{Cite journal |date=13 June 2014 |title=Young Israelis are Flocking to Berlin |url=https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |url-status=live |journal=Newsweek |archive-url=https://web.archive.org/web/20140827183310/https://www.newsweek.com/2014/06/20/young-israelis-are-flocking-berlin-262139.html |archive-date=27 August 2014 |access-date=28 August 2014}}</ref> Nagtataglay ang Berlin ng tatlong [[Pandaigdigang Pamanang Pook]]: [[Pulo ng mga Museo]]; ang mga [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]]; at ang mga [[Mga Modernismong Pabahay ng Berlin|Modernismong Pabahay ng Berlin]].<ref name="UNESCO">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref> Kabilang sa iba pang mga tanawin ang [[Tarankahang Brandenburgo]], ang [[gusaling Reichstag]], [[Potsdamer Platz]], ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], ang [[Gedenkstätte Berliner Mauer|Alaala ng Pader ng Berlin]], ang [[Galeriya ng Silangang Bahagi]], ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin]], [[Katedral ng Berlin]], at ang [[Fernsehturm Berlin|Toreng Pantelebisyon ng Berlin]], ang pinakamataas na estruktura sa Alemanya. Maraming museo, galeriya, aklatan, orkestra, at mga pinagdadausan ng sports ang Berlin. Kabilang dito ang [[Altes Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie|Lumang Pamabansang Galeriya]], ang [[Museong Bode]], ang [[Museong Pergamon]], ang [[Deutsches Historisches Museum|Museuong Pangkasaysayang Aleman]], ang [[Museong Hudyo Berlin]], ang [[Museo ng Likas na Kasaysayan, Berlin|Museo ng Likas na Kasaysayan]], ang [[Foro Humboldt]], ang [[Aklatang Estatal ng Berlin]], ang [[Estatal na Opera ng Berlin]], ang [[Filarmonika ng Berlin]], at ang [[Maraton ng Berlin]]. == Kasaysayan == === Etimolohiya === Matatagpuan ang Berlin sa hilagang-silangan ng Alemanya, silangan ng Ilog [[Ilog Elba|Elbe]], na dating bumubuo, kasama ang Ilog (Sahon o Turingia) [[Saale]] (mula sa kanilang [[tagpuan]] sa [[Barby, Alemanya|Barby]] pataas), ang silangang hangganan ng [[Francia|Kahariang Franco]]. Habang ang Kahariang Franco ay pangunahing tinitirhan ng mga tribong [[Mga Aleman|Aleman]] tulad ng mga [[Mga Franco|Franco]] at mga [[Sakson|Sahon]], ang mga rehiyon sa silangan ng mga ilog sa hangganan ay pinaninirahan ng mga tribong [[Mga Eslabo|Eslabo]]. Ito ang dahilan kung bakit karamihan sa mga lungsod at nayon sa hilagang-silangan ng Alemanya ay may mga pangalang may pinagmulang [[Mga wikang Eslabo|Eslabo]] ([[Germania Slavica]]). Ang mga karaniwang [[Hermanisasyon|Hermanisadong]] pangalan ng lugar na [[Hulapi|hulaping]] Eslabo na pinagmulan ay ''-ow'', ''-itz'', ''-vitz'', ''-witz'', ''-itzsch'' at ''-in'', ang mga [[unlapi]] ay ''Windisch'' at ''Wendisch''. Ang pangalang ''Berlin'' ay nag-ugat sa wika ng mga naninirahan sa [[Mga Kanlurang Eslabo|Kanlurang Eslabo]] sa lugar ng Berlin ngayon, at maaaring nauugnay sa Lumang [[Wikang Polabo|Polabong]] tangkay na ''berl-'' / ''birl-'' ("latian").<ref>{{Cite book|last=Berger|first=Dieter|title=Geographische Namen in Deutschland|publisher=Bibliographisches Institut|year=1999|isbn=978-3-411-06252-2}}</ref> Dahil ang ''Ber-'' sa simula ay parang salitang Aleman na ''Bär'' ("oso"), lumilitaw ang isang oso sa eskudo de armas ng lungsod. Kaya ito ay isang halimbawa ng [[armas parlantes]]. Sa [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|labindalawang boro]] ng Berlin, lima ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Pankow]] (pinakamatao), [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Marzahn-Hellersdorf]], [[Treptow-Köpenick]], at [[Spandau]] (pinangalanang Spandow hanggang 1878). Sa siyamnapu't anim na kapitbahayan nito, dalawampu't dalawa ang may (bahagya) na pangalang may pinagmulang Eslabo: [[Altglienicke]], [[Alt-Treptow]], [[Britz]], [[Buch (Berlin)|Buch]], [[Buckow (Berlin)|Buckow]], [[Gatow]], [[Karow (Berlin)|Karow]], [[Kladow]], [[Köpenick]], [[Lankwitz]], [[Lübars]], [[Malchow (Berlin)|Marchow]][[Pankow (lokal)|,]] [[Marzahn]], [[Pankow]], [[Prenzlauer Berg]], [[Rudow]], [[Schmöckwitz]], [[Spandau (lokal)|Spandau]], [[Stadtrandsiedlung Malchow]], [[Steglitz]], [[Tegel]], at [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]]. Ang kapitbahayan ng [[Moabit]] ay may pangalang nagmula sa Pranses, at ang [[Französisch Buchholz]] ay ipinangalan sa mga [[Huguenot]]. === Ika-12 hanggang ika-16 na siglo === [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|Mapa ng Berlin noong 1688]] [[Talaksan:Dom_und_Stadtschloss,_Berlin_1900.png|thumb|[[Katedral ng Berlin]] (kaliwa) at [[Palasyo ng Berlin]] (kanan), 1900]] Ang pinakaunang katibayan ng mga pamayanan sa lugar ng Berlin ngayon ay mga labi ng isang pundasyon ng bahay na may petsang 1174, na natagpuan sa mga paghuhukay sa Berlin Mitte,<ref>{{Cite news |title=Berlin ist älter als gedacht: Hausreste aus dem Jahr 1174 entdeckt |language=de |trans-title=Berlin is older than thought: house remains from 1174 have been found |agency=dpa |url=https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |url-status=live |access-date=24 August 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120824212016/https://www.berlin.de/aktuelles/berlin/2674414-958092-berlin-ist-aelter-als-gedacht-hausreste-.html |archive-date=24 August 2012}}</ref> at isang barakilang kahoy na may petsang humigit-kumulang 1192.<ref name="zycwaq">{{Cite news |last=Rising |first=David |date=30 January 2008 |title=Berlin dig finds city older than thought |work=[[NBC News]] |agency=Associated Press |url=https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |url-status=live |access-date=1 January 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180102013454/https://www.nbcnews.com/id/22920517/ns/technology_and_science-science/t/berlin-dig-finds-city-older-thought/ |archive-date=2 January 2018}}</ref> Ang unang nakasulat na mga talaan ng mga bayan sa lugar ng kasalukuyang Berlin ay mula sa huling bahagi ng ika-12 siglo. Ang [[Spandau]] ay unang binanggit noong 1197 at [[Köpenick]] noong 1209, bagaman ang mga lugar na ito ay hindi sumali sa Berlin hanggang 1920.<ref>{{Cite web |year=2002 |title=Zitadelle Spandau |trans-title=Spandau Citadel |url=https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20080612020333/https://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html |archive-date=12 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Ang gitnang bahagi ng Berlin ay maaaring masubaybayan pabalik sa dalawang bayan. Ang [[Cölln]] sa [[Fischerinsel]] ay unang binanggit sa isang dokumento noong 1237, at ang Berlin, sa kabila ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa tinatawag ngayong [[Nikolaiviertel]], ay tinukoy sa isang dokumento mula 1244.<ref name="zycwaq" /> Ang 1237 ay itinuturing na petsa ng pagkakatatag ng lungsod.<ref name="Medtradc">{{Cite web |title=The medieval trading center |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160731190906/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-medieval-trading-center/ |archive-date=31 July 2016 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Ang dalawang bayan sa paglipas ng panahon ay nabuo ang malapit na pang-ekonomiya at panlipunang ugnayan, at nakinabang mula sa [[Karapatan sa emporyo|pangunahing bahagi mismo]] sa dalawang mahalagang [[ruta ng kalakalan]] ng ''[[Sa pamamagitan ng Imperii|Via Imperii]]'' at mula [[Brujas]] hanggang [[Veliky Novgorod|Novgorod]].<ref name="staple2">{{Cite web |date=August 2004 |title=Niederlagsrecht |trans-title=Settlement rights |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151122025717/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlin-abc/stichwortehn/599-niederlagsrecht.html |archive-date=22 November 2015 |access-date=21 November 2015 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins |language=de}}</ref> Noong 1307, bumuo sila ng isang alyansa na may isang karaniwang patakarang panlabas, bagaman ang kanilang mga panloob na pangangasiwa ay pinaghihiwalay pa rin.<ref name="Stöver2010">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref><ref name="Lui stadtgr">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Noong 1415, si [[Federico I, Elektor ng Brandenburgo|Federico I]] ay naging [[Prinsipe-elektor|elektor]] ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]], na pinamunuan niya hanggang 1440.<ref>{{Cite web |year=1993 |title=The Hohenzollern Dynasty |url=https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20070807093738/https://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html |archive-date=7 August 2007 |access-date=18 August 2008 |publisher=Antipas}}</ref> Noong ika-15 siglo, itinatag ng kaniyang mga kahalili ang Berlin-Cölln bilang kabesera ng margebyato, at ang mga sumunod na miyembro ng pamilyang [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ay namuno sa Berlin hanggang 1918, una bilang mga elektor ng Brandenburgo, pagkatapos ay bilang mga hari ng [[Prusya]], at kalaunan bilang mga [[emperador ng Alemanya]]. Noong 1443, sinimulan ni [[Federico II, Elektor ng Brandenburgo|Federico II Ngiping Bakal]] ang pagtatayo ng isang bagong [[Stadtschloss, Berlin|palasyo]] ng hari sa kambal na lungsod ng Berlin-Cölln. Ang mga protesta ng mga mamamayan ng bayan laban sa gusali ay nagtapos noong 1448, sa "Indignasyong Berlin" ("Berliner Unwille").<ref>{{Cite web |last=Komander |first=Gerhild H. M. |date=November 2004 |title=Berliner Unwillen |trans-title=Berlin unwillingness |url=https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130919215632/https://www.diegeschichteberlins.de/geschichteberlins/berlinabc/stichworteag/555-berliner-unwillen.html |archive-date=19 September 2013 |access-date=30 May 2013 |publisher=Verein für die Geschichte Berlins e.&nbsp;V. |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Conrad |first=Andreas |date=26 October 2012 |title=Was den "Berliner Unwillen" erregte |language=de |trans-title=What aroused the "Berlin unwillingness" |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181008183148/https://www.tagesspiegel.de/berlin/serie-was-den-berliner-unwillen-erregte/7301932.html |archive-date=8 October 2018}}</ref> Hindi naging matagumpay ang protestang ito at nawalan ang mga mamamayan ng marami sa mga pampolitika at pang-ekonomiyang pribilehiyo. Nang matapos ang palasyo ng hari noong 1451, unti-unti itong nagamit. Mula 1470, kasama ang bagong elektor na si [[Alberto III Aquiles, Elektor ng Brandenburgo|Alberto III Aquiles]], naging bagong tirahan ng hari ang Berlin-Cölln.<ref name="Lui stadtgr2">{{Cite web |year=2004 |title=Stadtgründung Und Frühe Stadtentwicklung |trans-title=City foundation and early urban development |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr |archive-url=https://archive.today/20130620011811/http://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/articles/1_02_stadtgr#selection-75.18-75.40 |archive-date=20 June 2013 |access-date=10 November 2018 |publisher=Luisenstädtischer Bildungsverein |language=de}}</ref> Opisyal, ang palasyo ng Berlin-Cölln ay naging permanenteng tirahan ng mga Brandenburgong elektor ng Hohenzollerns mula 1486, nang si [[John Cicero, Elektor ng Brandenburgo|John Cicero]] ay maupo sa kapangyarihan.<ref>{{Cite web |title=The electors' residence |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170421214734/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/en/history/the-electors-residence/ |archive-date=21 April 2017 |access-date=11 June 2013 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG}}</ref> Gayunpaman, kinailangan ng Berlin-Cölln na talikuran ang katayuan nito bilang isang malayang lungsod [[Ligang Hanseatico|Hanseatico]]. Noong 1539, opisyal na naging [[Luteranismo|Luterano]] ang mga botante at ang lungsod.<ref>{{Cite web |title=Berlin Cathedral |url=https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20060818100934/https://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm |archive-date=18 August 2006 |access-date=18 August 2008 |publisher=SMPProtein}}</ref> === Ika-17 hanggang ika-19 na siglo === Ang [[Digmaan ng Tatlumpung Taon]] sa pagitan ng 1618 at 1648 ay nagwasak sa Berlin. Sangkatlo ng mga bahay nito ang nasira o nawasak, at ang lungsod ay nawalan ng kalahati ng populasyon nito.<ref>{{Cite web |title=Brandenburg during the 30 Years War |url=https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080928213849/https://www.zum.de/whkmla/region/germany/bra30.html |archive-date=28 September 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=World History at KMLA}}</ref> Si [[Federico Guillermo I, Elektor ng Brandenburgo|Federico Guillermo]], na kilala bilang "Dakilang Elektor", na humalili sa kanyang ama na si [[Jorge Guillermo, Elektor ng Brandenburgo|Jorge Guillermo]] bilang pinuno noong 1640, ay nagpasimula ng isang patakaran ng pagtataguyod ng imigrasyon at pagpaparaya sa relihiyon.<ref name="Carlyle18532">{{cite book|first=Thomas|last=Carlyle|title=Fraser's Magazine|url=https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog|year=1853|publisher=J. Fraser|page=[https://archive.org/details/frasersmagazine03carlgoog/page/n71 63]|access-date=11 February 2016}}</ref> Sa [[Kautusan ng Potsdam]] noong 1685, nag-alok si Frederick William ng pagpapakupkop para sa mga [[Huguenot]] na Pranses.<ref name="Plaut19952">{{cite book|first=W. Gunther|last=Plaut|title=Asylum: A Moral Dilemma|url=https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|date=1 January 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-95196-2|page=42|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214210/https://books.google.com/books?id=oirvylPVAhAC&pg=PA42|url-status=live}}</ref> Noong 1700, humigit-kumulang 30 porsiyento ng mga residente ng Berlin ay Pranses, dahil sa imigrasyon ng mga Huguenot.<ref name="Gray20072">{{cite book|first=Jeremy|last=Gray|title=Germany|url=https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|year=2007|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74059-988-7|page=49|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915225030/https://books.google.com/books?id=Z5t5mZE_s5YC&pg=PA49|url-status=live}}</ref> Marami pang ibang imigrante ang nagmula sa [[Bohemya|Bohemia]], [[Mankomunidad ng Polonya-Litwanya|Polonya]], at [[Prinsipado-Arsobispado ng Salzburgo|Salzburgo]].<ref name="Cybriwsky20132">{{cite book|first=Roman Adrian|last=Cybriwsky|title=Capital Cities around the World: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture: An Encyclopedia of Geography, History, and Culture|url=https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|date=23 May 2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-61069-248-9|page=48|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915232139/https://books.google.com/books?id=qb6NAQAAQBAJ&pg=PA48|url-status=live}}</ref> [[Talaksan:Berlin_Unter_den_Linden_Victoria_Hotel_um_1900.jpg|left|thumb|Ang Berlin ay naging kabesera ng [[Imperyong Aleman]] noong 1871 at mabilis na lumawak sa mga sumunod na taon.]] Mula noong 1618, ang Margrabyato ng Brandenburgo ay [[Personal na unyon|personal]] na nakipag-isa sa [[Dukado ng Prusya]]. Noong 1701, nabuo ng dalawahang estado ang [[Kaharian ng Prusya]] habang si [[Federico III, Elektor ng Brandenburgo]], ay kinoronahan ang sarili bilang haring [[Federico I sa Prusya]]. Ang Berlin ay naging kabesera ng bagong Kaharian,<ref>Horlemann, Bernd (Hrsg.</ref> pinalitan ang [[Königsberg]]. Ito ay isang matagumpay na pagtatangka na isentralisa ang kabesera sa napakalayo na estado, at ito ang unang pagkakataon na ang lungsod ay nagsimulang lumago. Noong 1709, pinagsama ang Berlin sa apat na lungsod ng Cölln, Friedrichswerder, Friedrichstadt, at Dorotheenstadt sa ilalim ng pangalang Berlin, "Haupt- und Residenzstadt Berlin".<ref name="Stöver20102">Stöver B. Geschichte Berlins.</ref> Noong 1740, si Federico II, na kilala bilang [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] (1740–1786), ay naluklok sa kapangyarihan.<ref name="Zaide19652">{{cite book|first=Gregorio F.|last=Zaide|title=World History|url=https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|year=1965|publisher=Rex Bookstore, Inc.|isbn=978-971-23-1472-8|page=273|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200510/https://books.google.com/books?id=Kq512SmGMIsC&pg=PA273|url-status=live}}</ref> Sa ilalim ng pamumuno ni Federico II, ang Berlin ay naging sentro ng [[Panahon ng Kaliwanagan|Kaliwanagan]], ngunit saglit ding sinakop noong [[Digmaan ng Pitong Taon]] ng hukbong Ruso.<ref name="PerryChase20122">{{cite book|first1=Marvin|last1=Perry|first2=Myrna|last2=Chase|first3=James|last3=Jacob|first4=Margaret|last4=Jacob|first5=Theodore|last5=Von Laue|title=Western Civilization: Ideas, Politics, and Society|url=https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|date=1 January 2012|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-133-70864-3|page=444|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174457/https://books.google.com/books?id=YYIJAAAAQBAJ&pg=PA444|url-status=live}}</ref> Kasunod ng tagumpay ng Pransiya sa [[Digmaan ng Ikaapat na Koalisyon|Digmaan ng Ika-apat na Koalisyon]], [[Pagbagsak ng Berlin (1806)|nagmartsa]] si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon Bonaparte]] sa Berlin noong 1806, ngunit nagbigay ng nagsasariling pamahalaan sa lungsod.<ref name="Lewis20132">{{cite book|first=Peter B.|last=Lewis|title=Arthur Schopenhauer|url=https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|date=15 February 2013|publisher=Reaktion Books|isbn=978-1-78023-069-6|page=57|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914174348/https://books.google.com/books?id=6TBXX9KVtzsC&pg=PA57|url-status=live}}</ref> Noong 1815, ang lungsod ay naging bahagi ng bagong [[Lalawigan ng Brandenburgo]].<ref name="StaffInc.20102">{{cite book|author1=Harvard Student Agencies Inc. Staff|author2=Harvard Student Agencies, Inc.|title=Let's Go Berlin, Prague & Budapest: The Student Travel Guide|url=https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|date=28 December 2010|publisher=Avalon Travel|isbn=978-1-59880-914-5|page=83|access-date=20 June 2015|archive-date=14 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150914181704/https://books.google.com/books?id=Nj0YqD4ntvIC&pg=PA83|url-status=live}}</ref> Hinubog ng [[Rebolusyong Industriyal]] ang Berlin noong ika-19 na siglo; kapansin-pansing lumawak ang ekonomiya at populasyon ng lungsod, at naging pangunahing sentro ng riles at sentro ng ekonomiya ng Alemanya. Ang mga karagdagang suburb sa lalong madaling panahon ay umunlad at tumaas ang lugar at populasyon ng Berlin. Noong 1861, ang mga kalapit na suburb kasama ang [[Kasal (Berlin)|Wedding]], [[Moabit]], at ilang iba pa ay isinanib sa Berlin.<ref name="Schulte-Peevers20102">{{cite book|author=Andrea Schulte-Peevers|title=Lonel Berlin|url=https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|date=15 September 2010|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74220-407-9|page=25|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915214354/https://books.google.com/books?id=DKlXQS6c3p0C&pg=PA25|url-status=live}}</ref> Noong 1871, ang Berlin ay naging kabesera ng bagong itinatag na [[Imperyong Aleman]].<ref name="Stöver20132">{{cite book|first=Bernd|last=Stöver|title=Berlin: A Short History|url=https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|date=2 October 2013|publisher=C.H.Beck|isbn=978-3-406-65633-0|page=20|access-date=20 June 2015|archive-date=15 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150915200615/https://books.google.com/books?id=LVA8AQAAQBAJ&pg=PT20|url-status=live}}</ref> Noong 1881, naging distritong lungsod ito na hiwalay sa Brandenburgo.<ref name="Strassmann20082">{{cite book|first=W. Paul|last=Strassmann|title=The Strassmanns: Science, Politics and Migration in Turbulent Times (1793–1993)|url=https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|date=15 June 2008|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-84545-416-6|page=26|access-date=20 June 2015|archive-date=10 September 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150910121944/https://books.google.com/books?id=5cCuBAAAQBAJ&pg=PA26|url-status=live}}</ref> === Ika-20 hanggang ika-21 siglo === Noong unang bahagi ng ika-20 siglo, ang Berlin ay naging isang matabang lupa para sa kilusang [[Sineng Ekspresyonistang Aleman|Ekspresyonistang Aleman]].<ref name="HollandGawthrop20012">{{cite book|author1=Jack Holland|author2=John Gawthrop|title=The Rough Guide to Berlin|url=https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl|url-access=registration|year=2001|publisher=Rough Guides|isbn=978-1-85828-682-2|page=[https://archive.org/details/roughguidetoberl00holl/page/361 361]}}</ref> Sa mga larangan tulad ng arkitektura, pagpipinta, at sine ay naimbento ang mga bagong anyo ng artistikong estilo. Sa pagtatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]] noong 1918, isang [[Republikang Weimar|republika]] ang ipinahayag ni [[Philipp Scheidemann]] sa [[Reichstag (gusali)|gusaling Reichstag]]. Noong 1920, isinama ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]] ang dose-dosenang mga suburban na lungsod, nayon, at pagmamay-ari sa paligid ng Berlin sa isang pinalawak na lungsod. Ang batas ay nagpalaki sa lugar ng Berlin mula 66 tungo 883 km² (25 tungo 341 sq mi). Halos dumoble ang populasyon, at ang Berlin ay may populasyon na humigit-kumulang apat na milyon. Sa panahon ng [[Kulturang Weimar|Weimar]], ang Berlin ay sumailalim sa kaguluhan sa politika dahil sa kawalan ng katiyakan sa ekonomiya ngunit naging isang kilalang sentro ng [[Rumaragasang Dekada '20]]. Naranasan ng metropolis ang kaniyang kapanahunan bilang isang pangunahing kabesera ng mundo at kilala sa mga tungkulin ng pamumuno nito sa agham, teknolohiya, sining, humanidades, pagpaplano ng lungsod, pelikula, mas mataas na edukasyon, pamahalaan, at mga industriya. Si [[Albert Einstein]] ay sumikat sa publiko noong mga taon niya sa Berlin, na ginawaran ng [[Gantimpalang Nobel para sa Pisika]] noong 1921. [[Talaksan:Potsdamer_Platz_1945.jpg|left|thumb|Nawasak ang Berlin pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] ([[Potsdamer Platz]], 1945)]] Noong 1933, si [[Adolf Hitler]] at ang [[Partidong Nazi|Partido Nazi]] ay [[Pag-angat sa kapangyarihan ni Adolf Hitler|naluklok sa kapangyarihan]]. Ang pamamahala ng NSDAP ay nagpabawas sa komunidad ng mga Hudyo ng Berlin mula 160,000 (isang-katlo ng lahat ng mga Hudyo sa bansa) sa humigit-kumulang 80,000 dahil sa pangingibang-bansa sa pagitan ng 1933 at 1939. Pagkatapos ng [[Kristallnacht]] noong 1938, libo-libong Hudyo ng lungsod ang ikinulong sa kalapit na [[kampong piitan ng Sachsenhausen]]. Simula noong unang bahagi ng 1943, marami ang ipinadala sa mga [[kampong piitan]], gaya ng [[Kampo ng konsentrasyon sa Auschwitz|Auschwitz]].<ref>{{Cite web |title=The Jewish Community of Berlin |url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708152027/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005450 |archive-date=8 July 2017 |access-date=10 November 2018 |publisher=Holocaust Encyclopedia}}</ref> Ang Berlin ay ang pinakamabigat na binomba na lungsod sa kasaysayan. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang malaking bahagi ng Berlin ay nawasak 1943–45 reyd sa himpapawid ng mga Alyado at sa 1945 [[Labanan ng Berlin]]. Ang mga Alyado ay naghulog ng 67,607 tonelada ng mga bomba sa lungsod, na sinira ang 6,427 ektarya ng tinayuang lugar. Humigit-kumulang 125,000 sibilyan ang napatay.<ref>{{Citation |last=Clodfelter |first=Micheal |title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 |year=2002 |edition=2nd |publisher=McFarland & Company |isbn=978-0-7864-1204-4}}</ref> Matapos ang [[Pagtatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa Europa|pagtatapos ng digmaan sa Europa]] noong Mayo 1945, nakatanggap ang Berlin ng malaking bilang ng mga bakwit mula sa mga lalawigan sa Silangan. Hinati ng mga matagumpay na kapangyarihan ang lungsod sa apat na sektor, na kahalintulad sa mga lugar ng [[Alemanyang sakop ng mga Alyado|pananakop]] kung saan hinati ang Alemanya. Ang mga sektor ng [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Kanluraning Alyado]] (ang Estados Unidos, Reino Unido, at Pransiya) ay nabuo ang [[Kanlurang Berlin]], habang ang [[Unyong Sobyetika|Sobyetikong sektor]] ang bumuo ng [[Silangang Berlin]].<ref>{{Cite web |last=Benz |first=Prof. Dr. Wolfgang |date=27 April 2005 |title=Berlin – auf dem Weg zur geteilten Stadt |trans-title=Berlin – on the way to a divided city |url=https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181110120432/https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/dossier-nationalsozialismus/39619/das-geteilte-berlin?p=all |archive-date=10 November 2018 |access-date=10 November 2018 |publisher=Bundeszentrale für politische Bildung |language=de}}</ref> Lahat ng apat na [[Mga Alyado ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig|Alyado]] ay nagbahagi ng mga tungkuling pampamahalaan para sa Berlin. Gayunpaman, noong 1948, nang palawigin ng Kanluraning Alyado ang reporma sa pera sa Kanlurang mga sona ng Alemanya sa tatlong kanlurang sektor ng Berlin, ang [[Unyong Sobyetika|Unyong Sobyetiko]] ay nagpataw ng [[Pagbangkulong ng Berlin|pagharang]] sa mga daanan patungo at mula sa Kanlurang Berlin, na ganap na nasa loob ng kontrolado ng Sobyet. teritoryo. Ang [[Pagbangkulong ng Berlin|airlift ng Berlin]], na isinagawa ng tatlong kanlurang Alyado, ay nagtagumpay sa pagharang na ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng pagkain at iba pang mga suplay sa lungsod mula Hunyo 1948 hanggang Mayo 1949.<ref>{{Cite web |title=Berlin Airlift / Blockade |url=https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150318232831/https://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade |archive-date=18 March 2015 |access-date=18 August 2008 |publisher=Western Allies Berlin}}</ref> Noong 1949, itinatag ang Pederal na Republika ng Alemanya sa [[Kanlurang Alemanya]] at kalaunan ay isinama ang lahat ng mga sonang Amerikano, Briton, at Pranses, hindi kasama ang mga sona ng tatlong bansang iyon sa Berlin, habang ang [[Marxismo–Leninismo|Marxista-Leninistang]] [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] ay idineklara sa [[Silangang Alemanya]]. Ang Kanlurang Berlin ay opisyal na nanatiling isang sinasakop na lungsod, ngunit ito ay nakahanay sa politika sa Republikang Federal ng Alemanya sa kabila ng heyograpikong paghihiwalay ng Kanlurang Berlin. Ang serbisyo ng himpapawid sa Kanlurang Berlin ay ipinagkaloob lamang sa mga kompanyang panghimpapawid ng mga Amerikano, Briton, at Pranses. [[Talaksan:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|left|thumb|Ang [[Pader ng Berlin|pagbagsak ng Pader ng Berlin]] noong 9 Nobyembre 1989. Noong [[Araw ng Pagkakaisang Aleman|Oktubre 3, 1990]], pormal nang natapos ang proseso ng [[muling pag-iisa ng Alemanya]].]] Ang pagkakatatag ng dalawang estadong Aleman ay nagpapataas ng tensiyon sa [[Digmaang Malamig]]. Ang Kanlurang Berlin ay napapaligiran ng teritoryo ng Silangang Aleman, at ang Silangang Alemanya ay nagpahayag ng Silangang bahagi bilang kabesera nito, isang hakbang na hindi kinilala ng mga kanluraning kapangyarihan. Kasama sa Silangang Berlin ang karamihan sa sentrong pangkasaysayan ng lungsod. Ang pamahalaang Kanlurang Aleman ay nagsariling nagtatag sa [[Bonn]].<ref>{{Cite web |title=Berlin after 1945 |url=https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090412221115/https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html |archive-date=12 April 2009 |access-date=8 April 2009 |publisher=BerlinOnline Stadtportal GmbH & Co. KG.}}</ref> Noong 1961, sinimulan ng Silangang Alemanya na itayo ang [[Pader ng Berlin]] sa paligid ng Kanlurang Berlin, at ang mga pangyayari ay umabot sa isang tangke na paghaharap sa [[Tsekpoint Charlie]]. Ang Kanlurang Berlin ay de facto na ngayong bahagi ng Kanlurang Alemanya na may natatanging legal na katayuan, habang ang Silangang Berlin ay de facto na bahagi ng Silangang Alemanya. Ibinigay ni [[John F. Kennedy]] ang kanyang "''[[Ich bin ein Berliner]]''" na talumpati noong Hunyo 26, 1963, sa harap ng bulwagan ng lungsod ng [[Schöneberg]], na matatagpuan sa kanlurang bahagi ng lungsod, na sinalungguhitan ang suporta ng Estados Unidos para sa Kanlurang Berlin.<ref>[[Andreas Daum]], ''Kennedy in Berlin''.</ref> Ang Berlin ay ganap na nahati. Bagaman posible para sa mga Kanluranin na dumaan sa kabilang panig sa pamamagitan ng mahigpit na kontroladong mga tsekpoint, para sa karamihan ng mga taga-Silangan, ang paglalakbay sa Kanlurang Berlin o Kanlurang Alemanya ay ipinagbabawal ng pamahalaan ng Silangang Alemanya. Noong 1971, ginagarantiyahan ng isang [[Kasunduan ng Apat na Kapangyarihan]] ang pagpunta sa at mula sa Kanlurang Berlin sa pamamagitan ng kotse o tren sa pamamagitan ng Silangang Alemanya.<ref>{{Cite web |year=1996 |title=Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971 |url=https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225042306/https://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm |archive-date=25 February 2021 |access-date=18 August 2008 |publisher=U.S. Diplomatic Mission to Germany}}</ref> Noong 1989, sa pagtatapos ng Cold War at panggigipit mula sa populasyon ng Silangang Aleman, ang [[Pagbagsak ng Pader ng Berlin|Berlin Wall ay bumagsak]] noong Nobyembre 9 at kasunod na karamihan ay giniba. Ngayon, pinapanatili ng [[East Side Gallery]] ang malaking bahagi ng pader. Noong Oktubre 1990, muling [[Muling pag-iisa ng Alemanya|pinagsama]] ang dalawang bahagi ng Alemanya bilang Republika Federal ng Alemanya, at muling naging lungsod ang Berlin.<ref>''Berlin ‒ Washington, 1800‒2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities'', ed.</ref> Si [[Walter Momper]], ang alkalde ng Kanlurang Berlin, ay naging unang alkalde ng muling pinagsamang lungsod sa pansamantala. Ang mga halalan sa buong lungsod noong Disyembre 1990 ay nagresulta sa unang "lahatang Berlin" na alkalde na nahalal na manungkulan noong Enero 1991, kung saan ang magkahiwalay na opisina ng mga alkalde sa Silangan at Kanlurang Berlin ay magtatapos sa panahong iyon, at si [[Eberhard Diepgen]] (isang dating alkalde ng Kanluran Berlin) ang naging unang nahalal na alkalde ng isang muling pinagsamang Berlin.<ref>{{Cite news |date=1 December 1990 |title=Berlin Mayoral Contest Has Many Uncertainties |work=[[The New York Times]] |url=https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |url-status=live |access-date=17 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190617212414/https://www.nytimes.com/1990/12/01/world/berlin-mayoral-contest-has-many-uncertainties.html |archive-date=17 June 2019}}</ref> Noong Hunyo 18, 1994, ang mga sundalo mula sa Estados Unidos, Pransiya, at Britanya ay nagmartsa sa isang parada na bahagi ng mga seremonya upang markahan ang pag-alis ng mga kaalyadong tropang pananakop na nagpapahintulot sa [[Muling pag-iisa ng Alemanya|muling pinagsamang Berlin]]<ref name="ReUnificationParade">{{Cite news |last=Kinzer |first=Stephan |date=19 June 1994 |title=Allied Soldiers March to Say Farewell to Berlin |work=[[The New York Times]] |location=New York City |url=https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |url-status=live |access-date=20 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121133602/https://www.nytimes.com/1994/06/19/world/allied-soldiers-march-to-say-farewell-to-berlin.html |archive-date=21 November 2015}}</ref> (ang huling tropang Ruso ay umalis noong Agosto 31, habang ang huling pag-alis ng mga puwersa ng Kanluraning Alyado ay noong Setyembre 8, 1994). Noong Hunyo 20, 1991, bumoto ang [[Bundestag]] (Parlamentong Aleman) na [[Pagpapasya para sa Kabesera ng Alemanya|ilipat ang luklukan]] ng kabesera ng Alemanya mula Bonn patungong Berlin, na natapos noong 1999. {{multiple image|align=right|image1=Humboldt Forum 9155.jpg|width1=195|caption1=Ang muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] na nalalapit nang matapos noong 2021|width2=220|width3=215|direction=|total_width=|alt1=}}Ang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pampangasiwaan ng Berlin noong 2001]] ay pinagsama ang ilang borough, na binawasan ang kanilang bilang mula 23 hanggang 12. Noong 2006, isinagawa sa Berlin ang [[2006 FIFA World Cup Final|FIFA World Cup Final]]. Sa isang [[Atake sa truck sa Berlin noong 2016|pag-atakeng terorista noong 2016]] na nauugnay sa [[Islamikong Estado|ISIL]], isang truck ang sadyang imaneho sa isang palengkeng pam-Pasko sa tabi ng [[Pang-alaalang Simbahang Kaiser Wilhelm]], na nag-iwan ng 13 kataong namatay at 55 nasugatan.<ref>{{Cite news |date=20 December 2016 |title=IS reklamiert Attacke auf Weihnachtsmarkt für sich |language=de |trans-title=IS recalls attack on Christmas market for itself |work=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]] |url=https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |url-status=live |access-date=10 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190321175944/https://www.faz.net/aktuell/politik/nach-anschlag-in-berlin-is-reklamiert-attentat-fuer-sich-14585337.html |archive-date=21 March 2019}}</ref><ref name="BBC.Dies">{{Cite news |date=26 October 2021 |title=Berlin attack: First aider dies 5 years after Christmas market murders |work=BBC |url=https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |url-status=live |access-date=October 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026190214/https://www.bbc.com/news/world-europe-59048891 |archive-date=26 October 2021}}</ref> Binuksan ang [[Paliparang Berlin Brandenburgo]] (BER) noong 2020, pagkalipas ng siyam na taon kaysa binalak, kung saan papasok na ang Terminal 1 sa serbisyo sa katapusan ng Oktubre, at ang mga lipad papunta at mula sa [[Paliparang Tegel]] ay magtatapos sa Nobyembre.<ref>{{Cite web |last=Gardner |first=Nicky |last2=Kries |first2=Susanne |date=8 November 2020 |title=Berlin's Tegel airport: A love letter as it prepares to close |url=https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205135633/https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/berlin-tegel-airport-germany-closing-history-brandenburg-b672759.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[The Independent]] |language=de}}</ref> Dahil sa pagbaba ng bilang ng mga pasahero na nagreresulta mula sa pandemya ng [[Pandemya ng COVID-19|COVID-19]], inihayag ang mga plano na pansamantalang isara ang Terminal 5 ng BER, ang dating [[Paliparang Berlin Schönefeld|Paliparang Schönefeld]], simula sa Marso 2021 nang hanggang isang taon.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=January 29, 2021 |title=BER schließt Terminal in Schönefeld am 23. Februar |language=de |trans-title=BER closes the terminal in Schönefeld on February 23 |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205134830/https://www.tagesspiegel.de/berlin/flugverkehr-wegen-corona-eingebrochen-berschliesst-terminal-in-schoenefeld-am-23-februar/26864858.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> Ang nag-uugnay na linyang U-Bahn U5 mula Alexanderplatz hanggang Hauptbahnhof, kasama ang mga bagong estasyong Rotes Rathaus at Unter den Linden, ay binuksan noong Disyembre 4, 2020, kung saan inaasahang magbubukas ang estasyon ng Museumsinsel U-Bahn sa bandang Marso 2021, na kukumpleto sa lahat ng mga bagong gawa sa U5.<ref>{{Cite web |date=24 August 2020 |title=BVG will verlängerte U5 am 4. Dezember eröffnen |trans-title=BVG wants to open the extended U5 on December 4th |url=https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133537/https://www.rbb24.de/panorama/beitrag/2020/08/berlin-bvg-u5-lueckenschluss-verlaengerung-start.html |archive-date=5 February 2021 |access-date=5 February 2021 |website=[[Rundfunk Berlin-Brandenburg|rbb24]] |language=de}}</ref> Ang isang bahagyang pagbubukas sa pagtatapos ng 2020 na museong [[Foro Humboldt]], na makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]], na inihayag noong Hunyo, ay ipinagpaliban hanggang Marso 2021.<ref>{{Cite news |date=27 November 2020 |title=Humboldt Forum will zunächst nur digital eröffnen |language=de |trans-title=Humboldt Forum will initially only open digitally |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |access-date=5 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205133156/https://www.tagesspiegel.de/berlin/museen-in-der-corona-pandemie-humboldt-forum-will-zunaechst-nur-digital-eroeffnen/26666500.html |archive-date=5 February 2021}}</ref> === Pagtatangka ng pagsasanib ng Berlin-Brandenburgo === [[Talaksan:DEU_Berlin-Brandenburg_COA.svg|left|thumb|179x179px|Ang eskudo de armas na iminungkahi sa kontrata ng estado]] Ang legal na batayan para sa pinagsamang estado ng Berlin at [[Brandeburgo|Brandenburgo]] ay iba sa ibang mga panukala sa pagsasanib ng estado. Karaniwan, ang Artikulo 29 ng [[Batayang Batas para sa Republikang Federal ng Alemanya|Batayang Batas]] ay nagsasaad na ang pagsasanib ng estado ay nangangailangan ng isang pederal na batas.<ref>{{cite act|type=|index=|date=24 May 1949|article=29|article-type=Article|legislature=Parlamentarischer Rat|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_29.html|language=de}}</ref> Gayunpaman, ang isang sugnay na idinagdag sa Batayang Batas noong 1994, Artikulo 118a, ay nagpapahintulot sa Berlin at Brandenburgo na magkaisa nang walang pag-apruba ng federal, na nangangailangan ng isang reperendo at ratipikasyon ng mga parlamento ng parehong estado.<ref>{{cite act|type=|index=|date=27 October 1994|article=118a|article-type=Einzelnorm|legislature=Bundestag|title=Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland|trans-title=Basic Law for the Federal Republic of Germany|page=|url=https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_118a.html|language=de}}</ref> Noong 1996, nagkaroon ng hindi matagumpay na pagtatangka na pag-isahin ang mga estado ng Berlin at Brandenburg.<ref name="berlingeschichte">{{Cite web |year=2004 |title=LÄNDERFUSION / FUSIONSVERTRAG (1995) |url=https://berlingeschichte.de/stadtentwicklung/texte/5_33_laefuver.htm |access-date=31 March 2022}}</ref> Parehong may iisang kasaysayan, diyalekto, at kultura at sa 2020, mayroong mahigit 225,000 residente ng Brandenburgo na bumibiyahe patungong Berlin. Ang pagsasanib ay nagkaroon ng halos nagkakaisang suporta ng isang malawak na koalisyon ng parehong mga pamahalaan ng estado, mga partidong pampolitika, media, mga asosasyon ng negosyo, mga unyon ng manggagawa at mga simbahan.<ref>{{Cite news |date=4 May 2016 |title=Die Brandenburger wollen keine Berliner Verhältnisse |language=de |work=Tagesspiegel |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/gescheiterte-laenderfusion-mit-berlin-die-brandenburger-wollen-keine-berliner-verhaeltnisse/13539146.html |access-date=30 March 2022}}</ref> Bagaman bumoto ang Berlin ng pabor sa maliit na palugit, higit sa lahat ay nakabatay sa suporta sa dating [[Kanlurang Berlin]], hindi inaprubahan ng mga botante ng Brandenburgo ang pagsasanib sa malaking margin. Nabigo ito higit sa lahat dahil sa ayaw ng mga botante ng Brandenburgo na tanggapin ang malaki at lumalaking utang ng publiko sa Berlin at takot na mawala ang pagkakakilanlan at impluwensiya sa kabesera.<ref name="berlingeschichte" /> == Heograpiya == === Topograpiya === [[Talaksan:Berlin_by_Senitnel-2.jpg|thumb|Imaheng satellite ng Berlin]] [[Talaksan:Luftbild_bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Ang labas ng Berlin ay nasasakupan ng mga kakahuyan at maraming lawa.]] Ang Berlin ay nasa hilagang-silangan ng Alemanya, sa isang lugar ng mababang latiang makahoy na may pangunahing patag na [[topograpiya]], bahagi ng malawak na [[Hilagang Kapatagang Europeo]] na umaabot mula hilagang Pransiya hanggang kanlurang Rusya. Ang ''Berliner Urstromtal'' (isang panahon ng yelo [[lambak glasyar]]), sa pagitan ng mababang [[Talampas ng Barnim]] sa hilaga at ng [[Talampas ng Teltow]] sa timog, ay nabuo sa pamamagitan ng natunaw na tubig na dumadaloy mula sa mga yelo sa dulo ng huling [[glasyasyong Weichseliense]]. Ang [[Spree (ilog)|Spree]] ay sumusunod sa lambak na ito ngayon. Sa Spandau, isang boto sa kanluran ng Berlin, ang Spree ay umaagos sa ilog [[Havel]], na dumadaloy mula hilaga hanggang timog sa kanlurang Berlin. Ang daloy ng Havel ay mas katulad ng isang hanay ng mga lawa, ang pinakamalaki ay ang Tegeler See at ang [[Großer Wannsee]]. Ang isang serye ng mga lawa ay dumadaloy din sa itaas na Spree, na dumadaloy sa [[Müggelsee|Großer Müggelsee]] sa silangang Berlin.<ref>{{Cite web |title=Satellite Image Berlin |url=https://maps.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://www.google.com/maps?ll=52.5333,13.38000&spn=0.060339,0.085316&t=k |archive-date=18 February 2022 |access-date=18 August 2008 |publisher=Google Maps}}</ref> Ang malalaking bahagi ng kasalukuyang Berlin ay umaabot sa mababang talampas sa magkabilang panig ng Lambak Spree. Malaking bahagi ng mga borough na [[Reinickendorf]] at [[Pankow]] ay nasa Talampas ng Barnim, habang ang karamihan sa mga boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]], at [[Neukölln]] ay nasa Talampas ng Teltow. Ang boro ng Spandau ay bahagyang nasa loob ng Lambak Glasyar ng Berlin at bahagyang nasa Kapatagang Nauen, na umaabot sa kanluran ng Berlin. Mula noong 2015, ang mga burol ng Arkenberge sa Pankow sa {{Convert|122|m}} taas, ay ang pinakamataas na punto sa Berlin. Sa pamamagitan ng pagtatapon ng mga labi ng konstruksiyon nalampasan nito ang [[Teufelsberg]] ({{Cvt|120.1|m}}), na kung saan mismo ay binubuo ng mga durog na bato mula sa mga guho ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.<ref>{{Cite web |last=Triantafillou |first=Nikolaus |date=27 January 2015 |title=Berlin hat eine neue Spitze |trans-title=Berlin has a new top |url=https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160722225809/https://www.qiez.de/pankow/wohnen-und-leben/gruenes-berlin/der-hoechste-berg-von-berlin-liegt-nun-in-pankow-arkenberge/169588800 |archive-date=22 July 2016 |access-date=11 November 2018 |publisher=Qiez |language=de}}</ref> Ang [[Müggelberge]] sa 114.7 {{Convert|114.7|m}} taas ang pinakamataas na natural na punto at ang pinakamababa ay ang Spektesee sa Spandau, sa {{Convert|28.1|m}} taas.<ref>{{Cite news |last=Jacobs |first=Stefan |date=22 February 2015 |title=Der höchste Berg von Berlin ist neuerdings in Pankow |language=de |trans-title=The tallest mountain in Berlin is now in Pankow |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |url-status=live |access-date=22 February 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150519014725/https://www.tagesspiegel.de/berlin/bezirke/pankow/das-ist-die-hoehe-arkenberge-der-hoechste-berg-von-berlin-ist-neuerdings-in-pankow/11406254.html |archive-date=19 May 2015}}</ref> === Klima === Ang Berlin ay may [[klimang pangkaragatan]] ([[Kategoryang Köppen sa klima|Köppen]]: ''Cfb'');<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Köppen Climate Classification (Weatherbase) |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130184209/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin,+Germany |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019 |website=Weatherbase}}</ref> ang silangang bahagi ng lungsod ay may bahagyang impluwensiyang kontinental (''Dfb''), isa sa mga pagbabago ay ang taunang pag-ulan ayon sa [[masa ng hangin]] at ang mas malaking kasaganaan sa isang panahon ng taon.<ref>{{Cite web |title=The different types of vertical greening systems and their relative sustainability |url=https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190130220603/https://www.bc-naklo.si/fileadmin/Vertikalne_ozelenitve_pdf/Ang_3_poglavje/3.1.3.pdf |archive-date=30 January 2019 |access-date=30 January 2019}}</ref><ref name="Elkins22">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|title=Berlin: The Spatial Structure of a Divided City|last1=Elkins|first1=Dorothy|last2=Elkins|first2=T. H.|last3=Hofmeister|first3=B.|date=4 August 2005|publisher=Routledge|isbn=9781135835057|language=en|access-date=21 September 2020|archive-date=18 February 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131221/https://books.google.com/books?id=8VqRAgAAQBAJ&pg=PA77|url-status=live}}</ref> Nagtatampok ang ganitong uri ng klima ng katamtamang temperatura ng tag-init ngunit kung minsan ay mainit (para sa pagiging semikontinental) at malamig na taglamig ngunit hindi mahigpit sa halos lahat ng oras.<ref>{{Cite web |title=Berlin, Germany Climate Summary |url=https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20150629211853/https://www.weatherbase.com/weather/weather-summary.php3?s=58301&cityname=Berlin%2C+Berlin%2C+Germany&units= |archive-date=29 June 2015 |access-date=15 March 2015 |publisher=Weatherbase}}</ref><ref name="Elkins2">{{Cite book}}</ref> Dahil sa mga transisyonal na sonang klima nito, karaniwan ang pagyeyelo sa taglamig, at may mas malaking pagkakaiba sa temperatura sa pagitan ng mga panahon kaysa sa karaniwan para sa maraming [[klimang pangkaragatan]]. Higit pa rito, ang Berlin ay inuri bilang isang [[Katamtamang klima|katamtamang]] [[Mabanas na klimang kontinental|klimang kontinental]] (''Dc'') sa ilalim ng iskema ng [[Kategoryang Trewartha sa klima|klima ng Trewartha]], gayundin ang mga suburb ng Lungsod ng Bagong York, bagaman inilalagay sila ng [[Kategoryang Köppen sa klima|sistemang Köppen]] sa iba't ibang uri.<ref>Gerstengarbe FW, Werner PC (2009) A short update on Koeppen climate shifts in Europe between 1901 and 2003.</ref> Ang mga tag-araw ay mainit-init at kung minsan ay mahalumigmig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|22|–|25|C}} at mababa sa {{Cvt|12|–|14|C}} . Ang mga taglamig ay malamig na may karaniwang mataas na temperatura na {{Cvt|3|C}} at mababa sa {{Cvt|−2|to|0|C}}. Ang tagsibol at taglagas ay karaniwang malamig hanggang banayad. Lumilikha ng mikroklima ang tinayuang bahagi ng Berlin, na may [[Pulo ng init sa lungsod|init na iniimbak ng mga gusali at bangketa ng lungsod]]. Ang mga temperatura ay maaaring {{Cvt|4|C-change}} mas mataas sa lungsod kaysa mga nakapaligid na lugar.<ref>{{Cite web |title=weather.com |url=https://www.weather.com/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070323015551/https://www.weather.com/ |archive-date=23 March 2007 |access-date=7 April 2012 |publisher=weather.com}}</ref> Ang taunang pag-ulan ay {{Convert|570|mm}} na may katamtamang pag-ulan sa buong taon. Ang Berlin at ang nakapalibot na estado ng Brandenburgo ay ang pinakamainit at pinakatuyong rehiyon sa Alemanya.<ref name="berlinermorgenpost">{{Cite web |date=8 March 2016 |title=Berlin ist das wärmste und trockenste Bundesland |url=https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211023193643/https://www.morgenpost.de/berlin/article207136607/Berlin-ist-das-waermste-und-trockenste-Bundesland.html |archive-date=23 October 2021 |access-date=23 October 2021 |website=Berliner Morgenpost}}</ref> Ang pag-ulan ng niyebe ay pangunahing nangyayari mula Disyembre hanggang Marso.<ref name="worldweather2">{{Cite web |title=Climate figures |url=https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080817114255/https://www.worldweather.org/016/c00059.htm |archive-date=17 August 2008 |access-date=18 August 2008 |website=World Weather Information Service}}</ref> Ang pinakamainit na buwan sa Berlin ay Hulyo 1834, na may karaniwang temperatura na {{Cvt|23.0|C}} at ang pinakamalamig ay Enero 1709, na maykaraniwang temperatura na {{Cvt|-13.2|C}}.<ref>{{Cite web |title=Temperaturmonatsmittel BERLIN-TEMPELHOF 1701- 1993 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190702031754/https://old.wetterzentrale.de/klima/tberlintem.html |archive-date=2 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref> Ang pinakamabasang buwan na naitala ay Hulyo 1907, na may {{Convert|230|mm}} ng pag-ulan, samantalang ang pinakamatuyo ay Oktubre 1866, Nobyembre 1902, Oktubre 1908 at Setyembre 1928, lahat ay may {{Convert|1|mm|3}} ng pag-ulan.<ref>{{Cite web |title=Niederschlagsmonatssummen BERLIN-DAHLEM 1848– 1990 |url=https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190707182905/https://old.wetterzentrale.de/klima/pberlinda.html |archive-date=7 July 2019 |access-date=23 June 2019 |website=old.wetterzentrale.de}}</ref>{{Weather box|location=Berlin (Schönefeld), 1981–2010 normals, mga sukdulan 1957–kasalukuyan|metric first=Yes|single line=Yes|Jan record high C=15.1|Feb record high C=18.0|Mar record high C=25.8|Apr record high C=30.8|May record high C=32.7|Jun record high C=35.4|Jul record high C=37.3|Aug record high C=38.0|Sep record high C=32.3|Oct record high C=27.7|Nov record high C=20.4|Dec record high C=15.6|year record high C=38.0|Jan high C=2.8|Feb high C=4.3|Mar high C=8.7|Apr high C=14.3|May high C=19.4|Jun high C=22.0|Jul high C=24.6|Aug high C=24.2|Sep high C=19.3|Oct high C=13.8|Nov high C=7.3|Dec high C=3.3|year high C=13.7|Jan mean C=0.1|Feb mean C=0.9|Mar mean C=4.3|Apr mean C=9.0|May mean C=14.0|Jun mean C=16.8|Jul mean C=19.1|Aug mean C=18.5|Sep mean C=14.2|Oct mean C=9.4|Nov mean C=4.4|Dec mean C=1.0|year mean C=9.3|Jan low C=-2.8|Feb low C=-2.4|Mar low C=0.4|Apr low C=3.5|May low C=8.2|Jun low C=11.2|Jul low C=13.5|Aug low C=13.0|Sep low C=9.6|Oct low C=5.4|Nov low C=1.4|Dec low C=-1.6|year low C=5.0|Jan record low C=-25.3|Feb record low C=-22.0|Mar record low C=-16.0|Apr record low C=-7.4|May record low C=-2.8|Jun record low C=1.3|Jul record low C=4.9|Aug record low C=4.6|Sep record low C=-0.9|Oct record low C=-7.7|Nov record low C=-12.0|Dec record low C=-24.0|year record low C=-25.3|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=37.2|Feb precipitation mm=30.1|Mar precipitation mm=39.3|Apr precipitation mm=33.7|May precipitation mm=52.6|Jun precipitation mm=60.2|Jul precipitation mm=52.5|Aug precipitation mm=53.0|Sep precipitation mm=39.5|Oct precipitation mm=32.2|Nov precipitation mm=37.8|Dec precipitation mm=46.1|year precipitation mm=515.2|Jan sun=57.6|Feb sun=71.5|Mar sun=119.4|Apr sun=191.2|May sun=229.6|Jun sun=230.0|Jul sun=232.4|Aug sun=217.3|Sep sun=162.3|Oct sun=114.7|Nov sun=54.9|Dec sun=46.9|year sun=1727.6|Jan uv=1|Feb uv=1|Mar uv=2|Apr uv=4|May uv=5|Jun uv=6|Jul uv=6|Aug uv=5|Sep uv=4|Oct uv=2|Nov uv=1|Dec uv=0|source 1=[[DWD]]<ref>{{cite web |url = https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |title = Ausgabe der Klimadaten: Monatswerte |access-date = 2019-06-12 |archive-date = 12 June 2014 |archive-url = https://web.archive.org/web/20140612043121/https://www.dwd.de/bvbw/appmanager/bvbw/dwdwwwDesktop?_nfpb=true&_pageLabel=_dwdwww_klima_umwelt_klimadaten_deutschland&T82002gsbDocumentPath=Navigation%2FOeffentlichkeit%2FKlima__Umwelt%2FKlimadaten%2Fkldaten__kostenfrei%2Fausgabe__monatswerte__node.html%3F__nnn%3Dtrue |url-status = live }}</ref> at Weather Atlas<ref>{{Cite web|url=https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|title=Berlin, Germany – Detailed climate information and monthly weather forecast|last=d.o.o|first=Yu Media Group|website=Weather Atlas|language=en|access-date=2019-07-02|archive-date=25 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211125121717/https://www.weather-atlas.com/en/germany/berlin-climate|url-status=live}}</ref>}}{{Weather box|location=Berlin ([[Tempelhof]]), elevation: {{convert|48|m|abbr=on|disp=or}}, 1971–2000 normals, extremes 1878–present|collapsed=y|metric first=yes|single line=yes|Jan record high C=15.5|Feb record high C=18.7|Mar record high C=24.8|Apr record high C=31.3|May record high C=35.5|Jun record high C=38.5|Jul record high C=38.1|Aug record high C=38.0|Sep record high C=34.2|Oct record high C=28.1|Nov record high C=20.5|Dec record high C=16.0|Jan high C=3.3|Feb high C=5.0|Mar high C=9.0|Apr high C=15.0|May high C=19.6|Jun high C=22.3|Jul high C=25.0|Aug high C=24.5|Sep high C=19.3|Oct high C=13.9|Nov high C=7.7|Dec high C=3.7|Jan mean C=0.6|Feb mean C=1.4|Mar mean C=4.8|Apr mean C=8.9|May mean C=14.3|Jun mean C=17.1|Jul mean C=19.2|Aug mean C=18.9|Sep mean C=14.5|Oct mean C=9.7|Nov mean C=4.7|Dec mean C=2.0|Jan low C=−1.9|Feb low C=−1.5|Mar low C=1.3|Apr low C=4.2|May low C=9.0|Jun low C=12.3|Jul low C=14.3|Aug low C=14.1|Sep low C=10.6|Oct low C=6.4|Nov low C=2.2|Dec low C=-0.4|Jan record low C=-23.1|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-8.1|May record low C=-4.0|Jun record low C=1.5|Jul record low C=6.1|Aug record low C=3.5|Sep record low C=-1.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.0|Dec record low C=-20.5|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=42.3|Feb precipitation mm=33.3|Mar precipitation mm=40.5|Apr precipitation mm=37.1|May precipitation mm=53.8|Jun precipitation mm=68.7|Jul precipitation mm=55.5|Aug precipitation mm=58.2|Sep precipitation mm=45.1|Oct precipitation mm=37.3|Nov precipitation mm=43.6|Dec precipitation mm=55.3|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=8.0|Mar precipitation days=9.1|Apr precipitation days=7.8|May precipitation days=8.9|Jun precipitation days=7.0|Jul precipitation days=7.0|Aug precipitation days=7.0|Sep precipitation days=7.8|Oct precipitation days=7.6|Nov precipitation days=9.6|Dec precipitation days=11.4|unit precipitation days=1.0 mm|source 1=[[World Meteorological Organization|WMO]]<ref>{{cite web |url = https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |title = World Weather Information Service&nbsp;– Berlin |website = Worldweather.wmo.int |date = 5 October 2006 |access-date = 2012-04-07 |archive-date = 25 April 2013 |archive-url = https://web.archive.org/web/20130425001834/https://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm |url-status = bot: unknown }} April 25, 2013, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=[[Royal Netherlands Meteorological Institute|KNMI]]<ref>{{cite web |url = https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |title = Indices Data – Berlin/Tempelhof 2759 |access-date = 2019-05-13 |publisher = [[KNMI (institute)|KNMI]] |archive-date = 9 July 2018 |archive-url = https://web.archive.org/web/20180709010608/https://eca.knmi.nl//download/millennium/millennium.php |url-status = dead }}</ref>}}{{Weather box|collapsed=y|metric first=y|single line=y|location=Berlin ([[Dahlem (Berlin)|Dahlem]]), {{convert|58|m|abbr=on|disp=or}}, 1961–1990 normals, extremes 1908–present{{NoteTag|Because the location of the [[weather station]] is furthest from the more densely urbanized region of Berlin and further away from the main [[Urban heat island|UHI]], its values will be somewhat higher, especially in the center and immediate regions.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm Long-term Development of Selected Climate Parameters (Edition 2015)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210308213004/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/umweltatlas/ed413_13.htm |date=8 March 2021 }}, Berlin Environmental Atlas. ''Senate Department for Urban Development and Housing''. Retrieved January 30, 2019.</ref>}} <!--in the order as it appears in the table, not all of the following data may be available, especially records and days of precipitation -->|Jan record high C=15.2|Feb record high C=18.6|Mar record high C=25.1|Apr record high C=30.9|May record high C=33.3|Jun record high C=36.1|Jul record high C=37.9|Aug record high C=37.7|Sep record high C=34.2|Oct record high C=27.5|Nov record high C=19.5|Dec record high C=15.7|Jan mean C=-0.4|Feb mean C=0.6|Mar mean C=4.0|Apr mean C=8.4|May mean C=13.5|Jun mean C=16.7|Jul mean C=17.9|Aug mean C=17.2|Sep mean C=13.5|Oct mean C=9.3|Nov mean C=4.6|Dec mean C=1.2|Jan high C=1.8|Feb high C=3.5|Mar high C=7.9|Apr high C=13.1|May high C=18.6|Jun high C=21.8|Jul high C=23.1|Aug high C=22.8|Sep high C=18.7|Oct high C=13.3|Nov high C=7.0|Dec high C=3.2|Jan low C=-2.9|Feb low C=-2.2|Mar low C=0.5|Apr low C=3.9|May low C=8.2|Jun low C=11.4|Jul low C=12.9|Aug low C=12.4|Sep low C=9.4|Oct low C=5.9|Nov low C=2.1|Dec low C=-1.1|Jan record low C=-21.0|Feb record low C=-26.0|Mar record low C=-16.5|Apr record low C=-6.7|May record low C=-2.9|Jun record low C=0.8|Jul record low C=5.4|Aug record low C=4.7|Sep record low C=-0.5|Oct record low C=-9.6|Nov record low C=-16.1|Dec record low C=-20.2|precipitation colour=green|Jan precipitation mm=43.0|Feb precipitation mm=37.0|Mar precipitation mm=38.0|Apr precipitation mm=42.0|May precipitation mm=55.0|Jun precipitation mm=71.0|Jul precipitation mm=53.0|Aug precipitation mm=65.0|Sep precipitation mm=46.0|Oct precipitation mm=36.0|Nov precipitation mm=50.0|Dec precipitation mm=55.0|Jan sun=45.4|Feb sun=72.3|Mar sun=122.0|Apr sun=157.7|May sun=221.6|Jun sun=220.9|Jul sun=217.9|Aug sun=210.2|Sep sun=156.3|Oct sun=110.9|Nov sun=52.4|Dec sun=37.4|unit precipitation days=1.0 mm|Jan precipitation days=10.0|Feb precipitation days=9.0|Mar precipitation days=8.0|Apr precipitation days=9.0|May precipitation days=10.0|Jun precipitation days=10.0|Jul precipitation days=9.0|Aug precipitation days=9.0|Sep precipitation days=9.0|Oct precipitation days=8.0|Nov precipitation days=10.0|Dec precipitation days=11.0|source 1=[[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]]<ref name="noaa">{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/DL/10381.TXT | title = Berlin (10381) – WMO Weather Station | access-date = 2019-01-30 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]] }}{{dead link|date=June 2022|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}} [https://archive.org/details/19611990NormalsNOAABerlin Archived] January 30, 2019, at the [[Wayback Machine]]</ref>|source 2=Berliner Extremwerte<ref>{{cite web |url = https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |title = Berliner Extremwerte |access-date = 1 December 2014 |archive-date = 6 June 2020 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200606191249/https://www.berliner-extremwerte.com/Berliner-Extremwerte.htm |url-status = live }}</ref>}} === Tanawin ng lungsod === [[Talaksan:16-07-04-Abflug-Berlin-DSC_0122.jpg|thumb|Larawang panghimpapawid sa gitna ng Berlin na nagpapakita ng [[Lungsod Kanluran|City West]], [[Potsdamer Platz]], [[Alexanderplatz]], at ang [[Tiergarten (liwasan)|Tiergarten]]]] Ang kasaysayan ng Berlin ay nag-iwan sa lungsod ng isang [[wiktionary:polycentric|polisentrikong]] pagkakaayos at isang napakaeklektikong hanay ng arkitektura at mga gusali. Ang hitsura ng lungsod ngayon ay higit na nahubog ng pangunahing papel na ginampanan nito sa kasaysayan ng Germany noong ika-20 siglo. Lahat ng pambansang pamahalaan na nakabase sa Berlin{{Spaced en dash}}ang Kaharian ng Prusya, ang Ikalawang Imperyong Aleman ng 1871, ang Republikang Weimar, Alemanyang Nazi, Silangang Alemanya, pati na rin ang muling pinagsamang Alemanya{{Spaced en dash}}nagpasimula ng mga ambisyosong programa sa muling pagtatayo, na ang bawat isa ay nagdaragdag ng sarili nitong natatanging estilo sa arkitektura ng lungsod. Sinalanta ang Berlin ng mga [[Pambobomba sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig|pagsalakay sa himpapawid]], sunog, at labanan sa kalye noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, at marami sa mga gusaling nakaligtas sa parehong Silangan at Kanluran ay giniba noong panahon pagkatapos ng digmaan. Karamihan sa demolisyong ito ay pinasimulan ng mga programa sa arkitektura ng munisipyo upang magtayo ng mga bagong distrito ng negosyo o tirahan at ang mga pangunahing arterya. Karamihan sa mga [[Palamuti (sining)|palamuti]] sa mga gusali bago ang digmaan ay nawasak kasunod ng mga [[Palamuti at krimen|makabagong dogma]], at sa parehong mga sistema pagkatapos ng digmaan, gayundin sa muling pinagsamang Berlin, maraming mahahalagang estrukturang pamana ang ang [[Rekonstruksiyon (arkitektura)|muling itinayo]], kabilang ang ''Forum Fridericianum'' kasama ang, [[Operang Estatal ng Berlin|Operang Estatal]] (1955), [[Palasyo ng Charlottenburg|Palasyo Charlottenburg]] (1957), ang mga monumental na gusali sa [[Gendarmenmarkt]] (dekada '80), [[Alte Komandantur|Kommandantur]] (2003), at gayundin ang proyekto sa muling pagtatayo ng mga barokong patsada ng [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]]. Maraming mga bagong gusali ang naging inspirasyon ng kanilang makasaysayang mga nauna o ang pangkalahatang klasikal na estilo ng Berlin, gaya ng [[Otel Adlon]]. Ang mga kumpol ng mga [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Berlin|tore]] ay tumaas sa iba't ibang lokasyon: [[Potsdamer Platz]], ang [[Lungsod Kanluran|City West]], at [[Alexanderplatz]], ang huling dalawa ay naglalarawan sa mga dating sentro ng Silangan at Kanlurang Berlin, na ang una ay kumakatawan sa isang bagong Berlin noong ika-21 siglo, na bumangon mula sa mga guho no-man's land ng Pader ng Berlin. Ang Berlin ay may lima sa nangungunang 50 [[Talaan ng mga pinakamataas na gusali sa Alemanya|pinakamataas na gusali]] sa Alemanya. Mahigit sa sangkatlo ng sakop ng lungsod ay binubuo ng luntiang espasyo, kakahuyan, at tubig.<ref name="gruen2">{{Cite web |last=Senatsverwaltung für Umwelt, Verkehr und Klimaschutz Berlin, Referat Freiraumplanung und Stadtgrün |title=Anteil öffentlicher Grünflächen in Berlin |url=https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225003118/https://www.berlin.de/senuvk/umwelt/stadtgruen/gruenanlagen/de/daten_fakten/downloads/ausw_5.pdf |archive-date=25 February 2021 |access-date=2020-01-10}}</ref> Ang pangalawang pinakamalaking at pinakasikat na liwasan ng Berlin, ang [[Tiergarten (liwasan)|Großer Tiergarten]], ay matatagpuan sa gitna mismo ng lungsod. Sinasaklaw nito ang isang lugar na 210 ektarya at umaabot mula [[Himpilan ng tren ng Berlin Zoologischer Garten|Bahnhof Zoo]] sa City West hanggang sa [[Tarangkahang Brandenburgo]] sa silangan. Kabilang sa mga tanyag na kalye, ang [[Unter den Linden]] at [[Friedrichstraße]] ay matatagpuan sa lumang sentro ng lungsod (at kasama sa dating Silangang Berlin). Ang ilan sa pangunahing kalye sa City West ay ang [[Kurfürstendamm]] (o pinaikling Ku´damm) at [[Kantstraße]]. === Arkitektura === [[Talaksan:Gendarmenmarkt_Panorama.jpg|thumb|Panorama ng [[Gendarmenmarkt]], na nagpapakita ng [[Konzerthaus Berlin]], nasa gilid ng [[Neue Kirche, Berlin|Simbahang Aleman]] (kaliwa) at [[Katedral na Pranses, Berlin|Simbahang Pranses]] (kanan)]] [[Talaksan:Berliner_Dom_seen_from_James_Simon_Park.jpg|thumb|Ang [[Katedral ng Berlin]] sa [[Pulo ng mga Museo]]]] Ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] (tore ng TV) sa [[Alexanderplatz]] sa [[Mitte]] ay kabilang sa pinakamataas na estruktura sa Unyong Europeo sa {{Cvt|368|m}}. Itinayo noong 1969, makikita ito sa karamihan ng mga sentral na distrito ng Berlin. Ang lungsod ay makikita mula sa {{Convert|204|m|ft|-high}} palapag ng pagmamasid. Simula rito, ang [[Karl-Marx-Allee]] ay patungo sa silangan, isang abenida na may linya ng mga monumental na gusali ng tirahan, na dinisenyo sa istilong [[Arkitekturang Stalinista|Sosyalismong Klasisismo]]. Katabi ng lugar na ito ay ang [[Rotes Rathaus]] (Bulwagang Panlungsod), na may natatanging pulang-ladrilyong arkitektura nito. Sa harap nito ay ang [[Neptunbrunnen]], isang balong na nagtatampok ng mitolohikong pangkat ng mga [[Triton (mitolohiya)|Triton]], mga [[personipikasyon]] ng apat na pangunahing Prusong ilog, at [[Neptuno (mitolohiya)|Neptuno]] sa ibabaw nito. Ang [[Tarangkahang Brandenburgo]] ay isang ikonikong tanawin ng Berlin at Alemanya; ito ay tumatayo bilang isang simbolo ng pangyayaring Europeo at ng pagkakaisa at kapayapaan. Ang [[gusaling Reichstag]] ay ang tradisyonal na luklukan ng Parlamentong Aleman. Hinubog muli ito ng arkitektrong Briton na si [[Norman Foster (arkitekto)|Norman Foster]] noong dekada '90 at nagtatampok ng salaming simboryo sa ibabaw ng pook ng pagpupulong, na nagbibigay-daan sa libreng pampublikong tanaw sa mga pinagdadausang parlamento at magagandang tanawin ng lungsod. Ang [[Galeriyang East Side]] ay isang open-air na eksibisyong sining na direktang ipininta sa mga huling bahagi ng Pader ng Berlin. Ito ang pinakamalaking natitirang ebidensiya ng makasaysayang dibisyon ng lungsod. Ang [[Gendarmenmarkt]] ay isang [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong liwasan]] sa Berlin, ang pangalan ay nagmula sa punong-tanggapan ng sikat na Gens d'armes regiment na matatagpuan dito noong ika-18 siglo. Dalawang katulad na disenyong katedral ang hangganan nito, ang [[Französischer Dom]] kasama ang platapormang pang-obserbasyon nito at ang [[Deutscher Dom]]. Ang Konzerthaus (Bulwagang Pangkonsiyerto), tahanan ng Orkestra Sinfonika ng Berlin, ay nakatayo sa pagitan ng dalawang katedral. [[Talaksan:MJK_46430_Schloss_Charlottenburg.jpg|left|thumb|[[Palasyo Charlottenburg]]]] [[Talaksan:Berlin_Hackesche_Höfe1.jpg|left|thumb|[[Hackesche Höfe]]]] Ang [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] ay naglalaman ng [[Berlin#Mga%20museo|limang museo]] na itinayo mula 1830 hanggang 1930 at isang [[Tala ng mga Pandaigdigang Pamanang Pook sa Alemanya|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ang pagpapanumbalik at pagtatayo ng isang pangunahing lagusan sa lahat ng mga museo, pati na rin ang muling pagtatayo ng [[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloss]] ay nagpapatuloy.<ref>{{Cite web |date=24 June 2011 |title=Neumann: Stadtschloss wird teurer |trans-title=Neumann: Palace is getting more expensive |url=https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200703/https://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref><ref>{{Cite web |date=19 May 2010 |title=Das Pathos der Berliner Republik |trans-title=The pathos of the Berlin republic |url=https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160203200702/https://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |archive-date=3 February 2016 |access-date=7 April 2012 |website=[[Berliner Zeitung]] |language=de}}</ref> Gayundin sa pulo at sa tabi ng [[Lustgarten]] at palasyo ay ang [[Katedral ng Berlin]], ang ambisyosong pagtatangka ni emperador Guillermo II na lumikha ng Protestanteng karibal sa [[Basilika ni San Pedro]] sa Roma. Ang isang malaking kripta ay naglalaman ng mga labi ng ilan sa mga naunang Prusong maharlikang pamilya. Ang [[Katedral ni Santa Eduvigis]] ay ang Katoliko Romanong katedral ng Berlin. [[Talaksan:Bikinihaus_Berlin-1210760.jpg|thumb|Ang [[Breitscheidplatz]] kasama ang [[Pang-alaalang Katedral ni Kaiser Guillermo]] ay ang sentro ng [[Lungsod Kanluran|City West]].]] Ang [[Unter den Linden]] ay isang silangan–kanlurang abenidang nalilinyahan ng mga puno na mula sa Tarangkahang Brandenburgo hanggang sa pook ng dating Berliner Stadtschloss, at dating pangunahing promenada ng Berlin. Maraming Klasikong gusali ang nakahanay sa kalye, at naroon ang bahagi ng [[Unibersidad ng Berlin Humboldt|Pamantasang Humboldt]]. Ang [[Friedrichstraße]] ay ang maalamat na kalye ng Berlin noong [[Ginintuang Dekada Beynte]]. Pinagsasama nito ang mga tradisyon ng ika-20 siglo sa modernong arkitektura ng Berlin ngayon. Ang [[Potsdamer Platz]] ay isang buong kuwarto na binuo mula sa simula pagkatapos bumaba ang [[Pader ng Berlin|Pader]].<ref>{{Cite web |title=Construction and redevelopment since 1990 |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080610103008/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |archive-date=10 June 2008 |access-date=18 August 2008 |publisher=Senate Department of Urban Development}}</ref> Sa kanluran ng Potsdamer Platz ay ang Kulturforum, na naglalaman ng [[Gemäldegalerie, Berlin|Gemäldegalerie]], at nasa gilid ng [[Neue Nationalgalerie]] at ng [[Berliner Philharmonie]] . Ang [[Alaala sa mga Pinaslang na Hudyo ng Europa]], isang alaalang pang-[[Holokausto]], ay nasa hilaga.<ref>{{Cite news |last=Ouroussoff |first=Nicolai |date=9 May 2005 |title=A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable |work=The New York Times |url=https://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html |access-date=18 August 2008}}</ref> Ang lugar sa paligid ng [[Hackescher Markt]] ay tahanan ng mga kulturang moda, na may 'di-mabilang na mga bilihan ng damit, club, bar, at galeriya. Kabilang dito ang [[Hackesche Höfe]], isang kalipunan ng mga gusali sa paligid ng ilang patyo, na muling itinayo noong 1996. Ang kalapit na [[Bagong Sinagoga, Berlin|Bagong Sinagoga]] ay ang sentro ng kultura ng mga Hudyo. Ang [[Straße des 17. Juni]], na nagkokonekta sa Tarangkahang Brandenburgo at Ernst-Reuter-Platz, ay nagsisilbing gitnang silangan-kanlurang axis. Ang pangalan nito ay ginugunita ang mga [[Pag-aalsa noong 1953 sa Silangang Alemanya|pag-aalsa sa Silangang Berlin noong Hunyo 17, 1953]]. Humigit-kumulang sa kalahati mula sa Tarangkahang Brandenburgo ay ang Großer Stern, isang isla ng sirkulong trapiko kung saan matatagpuan ang [[Haligi ng Tagumpay sa Berlin|Siegessäule]] (Haligi ng Tagumpay). Ang monumentong ito, na itinayo upang gunitain ang mga tagumpay ng Prusya, ay inilipat noong 1938–39 mula sa dati nitong posisyon sa harap ng Reichstag. Ang [[Kurfürstendamm]] ay tahanan ng ilan sa mga mararangyang tindahan ng Berlin kung saan ang [[Pang-alaalang simbahan ni Kaiser Guillermo]] sa silangang dulo nito sa [[Breitscheidplatz]] . Ang simbahan ay nawasaknoonga Ikalawang Digmaang Pandaigdig at iniwang sira. Ang malapit sa Tauentzienstraße ay ang [[KaDeWe]], na sinasabing pinakamalaking department store sa kontinental na Europa. Ang [[Rathaus Schöneberg]], kung saan ginawa ni [[John F. Kennedy]] ang kaniyang tanyag na talumpating "[[Ich bin ein Berliner]]!" speech, ay nasa [[Tempelhof-Schöneberg]]. Kanluran ng sentro, ang [[Palasyo Bellevue, Alemanya|Palasyo Bellevue]] ay ang tirahan ng Pangulo ng Alemanya. Ang [[Palasyo Charlottenburg]], na nasunog noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ang pinakamalaking makasaysayang palasyo sa Berlin. Ang [[Funkturm Berlin]] ay isang {{Convert|150|m|ft|-tall}} lattice tore ng radyo sa pook fairground, na itinayo sa pagitan ng 1924 at 1926. Ito ang tanging toreng pang-obserbasyon na nakatayo sa mga insulator at may restawran {{Cvt|55|m}} at isang larangang pantanaw {{Cvt|126|m}} sa ibabaw ng lupa, na mapupuntahan ng elevator na may bintana. Ang [[Oberbaumbrücke]] sa ibabaw ng ilog Spree ay ang pinakaikonikong tulay ng Berlin, na nag-uugnay sa pinagsama-samang mga boro ng [[Friedrichshain]] at [[Kreuzberg]]. Nagdadala ito ng mga sasakyan, tao, at linyang U1 ng [[Berlin U-Bahn]]. Ang tulay ay nakumpleto sa isang estilong [[ladrilyong gotiko]] noong 1896, na pinapalitan ang dating kahoy na tulay na may isang pang-itaas na daanan para sa U-Bahn. Ang gitnang bahagi ay giniba noong 1945 upang pigilan ang [[Hukbong Pula|Pulang Hukbo]] sa pagtawid. Pagkatapos ng digmaan, ang inayos na tulay ay nagsilbing [[Mga tawiran sa hangganan ng Berlin|checkpoint at tawiran sa hangganan]] sa pagitan ng mga sektor ng Sobyetiko at Amerikano, at kalaunan sa pagitan ng Silangan at Kanlurang Berlin. Noong kalagitnaan ng dekada '50, ito ay sarado sa mga sasakyan, at pagkatapos ng pagtatayo ng Pader ng Berlin noong 1961, ang trapiko ng tao ay mahigpit na pinaghigpitan. Kasunod ng muling pagsasama-samang Aleman, ang gitnang bahagi ay muling itinayo gamit ang isang kuwadrong asero, at ipinagpatuloy ang serbisyo ng U-Bahn noong 1995. == Demograpiya == [[Talaksan:Berlin_population2.svg|left|thumb|Populasyon ng Berlin, 1880–2012]] Sa pagtatapos ng 2018, ang lungsod-estado ng Berlin ay mayroong 3.75&nbsp;milyong rehistradong naninirahan<ref name="pop-detail3">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> sa isang lugar na {{Cvt|891.1|km2}}. Ang densidad ng populasyon ng lungsod ay 4,206 na naninirahan bawat km². Ang Berlin ang [[Talaan ng mga pinakamalaking lungsod ng Unyong Europeo ayon sa populasyon sa loob ng mga limitasyon ng lungsod|pinakamataong lungsod]] sa [[Unyong Europeo]]. Noong 2019, ang urbanong sakop ng Berlin ay may humigit-kumulang 4.5&nbsp;milyong naninirahan. {{Magmula noong|2019}} ang [[Kalakhang sonang urbano|gumaganang urbanong pook]] ay tahanan ng humigit-kumulang 5.2&nbsp;milyong tao.<ref>[https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas, Eurostat] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150903213351/https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en|date=3 September 2015}}.</ref> Ang buong [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo|rehiyon ng kabisera ng Berlin-Brandenburgo]] ay may populasyon na higit sa 6&nbsp;milyon sa isang lugar na {{Cvt|30546|km2|0}}.<ref>{{Cite web |date=31 August 2020 |title=Initiativkreis Europäische Metropolregionen in Deutschland: Berlin-Brandenburg |url=https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817083458/https://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder/berlin-brandenburg/ |archive-date=17 August 2019 |access-date=6 February 2013 |website=www.deutsche-metropolregionen.org}}</ref>{{Historical populations|1721|65300|1750|113289|1800|172132|1815|197717|1825|220277|1840|330230|1852|438958|1861|547571|1871|826341|1880|1122330|1890|1578794|1900|1888848|1910|2071257|1920|3879409|1925|4082778|1933|4221024|1939|4330640|1945|3064629|1950|3336026|1960|3274016|1970|3208719|1980|3048759|1990|3433695|2000|3382169|2010|3460725|53=2020|54=3664088}}Noong 2014, ang lungsod-estado na Berlin ay nagkaroon ng 37,368 buhay na panganak (+6.6%), isang rekord na bilang mula noong 1991. Ang bilang ng mga namatay ay 32,314. Halos 2.0&nbsp;milyong kabahayan ang binilang sa lungsod. 54 porsiyento ng mga ito ay mga sambahayang iisa ang naninirahan. Mahigit sa 337,000 pamilya na may mga batang wala pang 18 taong gulang ang nanirahan sa Berlin. Noong 2014, ang kabeserang Aleman ay nagrehistro ng dagdag sa paglipat ng humigit-kumulang 40,000 katao.<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf statistics Berlin Brandenburg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160315084534/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_en_2015_be.pdf|date=15 March 2016}}. www.statistik-berlin-brandenburg.de Retrieved 10 October 2016.</ref> === Mga nasyonalidad === {| class="infobox" style="float:right;" | colspan="2" style="text-align:center;" |'''Mga residente ayon sa Pagkamamamayan''' <small>(31 Disyembre 2019)</small> <ref name="pop-detail6">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> |- !Bansa !Populasyon |- |Kabuuang mga rehistradong residente |3,769,495 |- |{{Flag|Germany}} |2,992,150 |- |{{Flag|Turkey}} |98,940 |- |{{Flag|Poland}} |56,573 |- |{{Flag|Syria}} |39,813 |- |{{Flag|Italy}} |31,573 |- |{{Flag|Bulgaria}} |30,824 |- |{{Flag|Russia}} |26,640 |- |{{Flag|Romania}} |24,264 |- |{{Flag|United States}} |22,694 |- |{{Flag|Vietnam}} |20,572 |- |{{Flag|France}} |20,223 |- |{{Flag|Serbia}} |20,109 |- |{{Flag|United Kingdom}} |16,751 |- |{{Flag|Spain}} |15,045 |- |{{Flag|Greece}} |14,625 |- |{{Flag|Croatia}} |14,430 |- |{{Flag|India}} |13,450 |- |{{Flag|Ukraine}} |13,410 |- |{{Flag|Afghanistan}} |13,301 |- |{{Flag|China}} |13,293 |- |{{Flag|Bosnia and Herzegovina}} |12,691 |- |Iba pang Gitnang Silangan at Asya |88,241 |- |Ibang Europa |80,807 |- |Africa |36,414 |- |Iba pang mga America |27,491 |- |Oceania at [[Antarctica]] |5,651 |- |Walang estado o Hindi Malinaw |24,184 |} Ang pambansa at pandaigdigang paglipat sa lungsod ay may mahabang kasaysayan. Noong 1685, pagkatapos ng pagpapawalang-bisa ng [[Kautusan ng Nantes]] sa Pransiya, tumugon ang lungsod sa pamamagitan ng [[Kautusan ng Potsdam]], na ginagarantiyahan ang kalayaan sa relihiyon at katayuang walang buwis sa mga Pranses na Huguenot na bakwit sa loob ng sampung taon. Ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ay nagsama ng maraming suburb at nakapalibot na mga lungsod ng Berlin. Binuo nito ang karamihan sa teritoryo na binubuo ng modernong Berlin at pinalaki ang populasyon mula sa 1.9&nbsp;milyon hanggang 4&nbsp;milyon. Ang aktibong imigrasyon at asilo na politika sa Kanlurang Berlin ay naghudyat ng mga alon ng imigrasyon noong dekada '60 at '70. Ang Berlin ay tahanan ng hindi bababa sa 180,000 residenteng [[Mga Turko|Turko]] at [[Mga Turko sa Alemanya|Turko-Aleman]],<ref name="pop-detail4">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> na ginagawa itong pinakamalaking komunidad ng Turko sa labas ng Turkiya. Noong dekada '90 ang ''Aussiedlergesetze ay'' nagbigay-daan sa imigrasyon sa Alemanya ng ilang residente mula sa dating [[Unyong Sobyetiko]]. Sa ngayon, ang mga etnikong [[Kasaysayan ng mga Aleman sa Rusya, Ukranya, at Unyong Sobyetiko|Aleman]] mula sa mga bansa ng dating Unyong Sobyetiko ang bumubuo sa pinakamalaking bahagi ng komunidad na nagsasalita ng Ruso.<ref>{{Cite web |last=Dmitry Bulgakov |date=11 March 2001 |title=Berlin is speaking Russians' language |url=https://www.russiajournal.com/node/4653 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130406142034/https://www.russiajournal.com/node/4653 |archive-date=6 April 2013 |access-date=10 February 2013 |publisher=Russiajournal.com}}</ref> Ang huling dekada ay nakaranas ng pagdagsa mula sa iba't ibang bansa sa Kanluran at ilang rehiyon sa Africa.<ref>{{Cite news |last=Heilwagen |first=Oliver |date=28 October 2001 |title=Berlin wird farbiger. Die Afrikaner kommen – Nachrichten Welt am Sonntag – Welt Online |language=de |work=Die Welt |url=https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |url-status=live |access-date=2 June 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110515022639/https://www.welt.de/print-wams/article616463/Berlin_wird_farbiger_Die_Afrikaner_kommen.html |archive-date=15 May 2011}}</ref> Ang isang bahagi ng mga imigranteng Aprikano ay nanirahan sa [[Afrikanisches Viertel]].<ref>{{cite press release|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|date=6 February 2009|title=Zweites Afrika-Magazin "Afrikanisches Viertel" erschienen Bezirksbürgermeister Dr. Christian Hanke ist Schirmherr|url=https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|location=Berlin|publisher=berlin.de|access-date=27 September 2016|archive-date=21 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141021050530/https://www.berlin.de/ba-mitte/aktuell/presse/archiv/20090206.1305.119894.html|url-status=live}}</ref> Ang mga batang Aleman, EU-Europeo, at Israeli ay nanirahan na rin sa lungsod.<ref>{{Cite journal |date=12 December 2014 |title=Hummus in the Prenzlauer Berg |url=https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |url-status=live |journal=The Jewish Week |archive-url=https://web.archive.org/web/20141230010937/https://www.thejewishweek.com/special-sections/jewish-journeys/hummus-prenzlauer-berg |archive-date=30 December 2014 |access-date=29 December 2014}}</ref> Noong Disyembre 2019, mayroong 777,345 na rehistradong residente ng dayuhang nasyonalidad at dagdag pang 542,975 mamamayang Aleman na may "pinanggalingang imgrante" ''(Migrationshintergrund, MH)'',<ref name="pop-detail5">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> ibig-sabihin sila o ang isa sa kanilang mga magulang ay nandayuhan sa Alemanya pagkatapos ng 1955. Ang mga dayuhang residente ng Berlin ay nagmula sa mga 190 bansa.<ref>{{Cite web |date=5 February 2011 |title=457 000 Ausländer aus 190 Staaten in Berlin gemeldet |trans-title=457,000 Foreigners from 190 Countries Registered in Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190428201553/https://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article104791484/457-000-Auslaender-aus-190-Staaten-in-Berlin-gemeldet.html |archive-date=28 April 2019 |access-date=28 April 2019 |website=[[Berliner Morgenpost]] |language=de}}</ref> 48 porsiyento ng mga residenteng wala pang 15 taong gulang ay may pinagmulang imigrante.<ref>{{cite web |title=Fast jeder Dritte in Berlin hat einen Migrationshintergrund |url=https://www.rbb-online.de/politik/beitrag/2017/05/migrationshintergrund-berlin-jeder-dritte.html |website=www.rbb-online.de}}{{Dead link|date=December 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Ang Berlin noong 2009 ay tinatayang mayroong 100,000 hanggang 250,000 hindi rehistradong mga naninirahan.<ref>{{Cite news |last=Von Andrea Dernbach |date=23 February 2009 |title=Migration: Berlin will illegalen Einwanderern helfen – Deutschland – Politik – Tagesspiegel |work=Der Tagesspiegel Online |publisher=Tagesspiegel.de |url=https://www.tagesspiegel.de/politik/deutschland/berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |url-status=live |access-date=15 September 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131251/https://www.tagesspiegel.de/politik/migration-berlin-will-illegalen-einwanderern-helfen/1452916.html |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang mga Boro ng Berlin na may malaking bilang ng mga migrante o populasyon na ipinanganak sa ibang bansa ay ang [[Mitte]], [[Neukölln]], at [[Friedrichshain-Kreuzberg]].<ref>{{Cite web |date=8 September 2016 |title=Zahl der Ausländer in Berlin steigt auf Rekordhoch |url=https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170804053354/https://jungefreiheit.de/politik/deutschland/2016/zahl-der-auslaender-in-berlin-steigt-auf-rekordhoch/ |archive-date=4 August 2017 |access-date=13 June 2017 |website=jungefreiheit.de |language=de}}</ref> Mayroong higit sa 20 hindi katutubong komunidad na may populasyong hindi bababa sa 10,000 katao, kabilang ang mga [[Mga Turko sa Berlin|Turko]], Polako, Ruso, Lebanes, Palestino, Serbio, Italyano, Indiyano, Bosnio, [[Pamayanang Biyetnames ng Berlin|Biyetnames]], Amerikano, Rumano, Bulgari, Croata, Tsino, Austriako, Ukrano, Pranses, Briton, Españo, Israeli, Thai, Irani, Ehipsiyo, at Siryo na mga komunidad. === Mga wika === Ang Aleman ay ang opisyal at nangingibabaw na sinasalitang wika sa Berlin. Ito ay isang [[Mga wikang Kanlurang Aleman|wikang Kanlurang Aleman]] na nagmula ang karamihan ng bokabularyo nito mula sa sangay ng Aleman ng pamilya ng wikang [[Mga wikang Indo-Europeo|Indo-Europeo]]. Ang Aleman ay isa sa 24 na wika ng Unyong Europeo,<ref>{{Cite web |last=European Commission |title=Official Languages |url=https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140926004848/https://ec.europa.eu/languages/policy/linguistic-diversity/official-languages-eu_en.htm |archive-date=26 September 2014 |access-date=29 July 2014}}</ref> at isa sa tatlong [[wikang pantrabaho]] ng [[Komisyong Europeo]]. Ang Berlinerisch o Berlinisch ay hindi isang diyalekto sa lingguwistika. Ito ay sinasalita sa Berlin at sa [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo|nakapaligid na kalakhang pook]]. Nagmula ito sa isang [[Diyalektong Brandeburges|Brandeburges]] na varyant. Ang diyalekto ay nakikita na ngayon na mas katulad ng isang [[sosyolekto]], higit sa lahat sa pamamagitan ng pagtaas ng imigrasyon at mga uso sa mga edukadong populasyon na magsalita ng [[karaniwang Aleman]] sa pang-araw-araw na buhay. Ang pinakakaraniwang ginagamit na wikang banyaga sa Berlin ay Turko, Polako, Ingles, Persa, Arabe, Italyano, Bulgaro, Ruso, Rumano, Kurdo, Serbo-Croata, Pranses, Español, at Biyentames. Mas madalas na naririnig ang Truko, Arabe, Kurdo, at Serbo-Croata sa kanlurang bahagi dahil sa malalaking komunidad ng Gitnang Silangan at dating Yugoslavia. Ang Polako, Ingles, Ruso, at Biyetnames ay may mas maraming katutubong nagsasalita sa Silangang Berlin.<ref>{{Cite web |date=18 May 2010 |title=Studie – Zwei Millionen Berliner sprechen mindestens zwei Sprachen – Wirtschaft – Berliner Morgenpost – Berlin |url=https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20110522160634/https://www.morgenpost.de/printarchiv/wirtschaft/article1309952/Zwei-Millionen-Berliner-sprechen-mindestens-zwei-Sprachen.html |archive-date=22 May 2011 |access-date=2 June 2011 |publisher=Morgenpost.de}}</ref> === Relihiyon === Ayon sa senso noong 2011, humigit-kumulang 37 porsiyento ng populasyon ang nag-ulat na mga miyembro ng isang legal na kinikilalang simbahan o relihiyosong organisasyon. Ang iba ay hindi kabilang sa naturang organisasyon, o walang impormasyong makukuha hinggil sa kanila.<ref name="Census 2011">{{Cite web |title=Zensus 2011 – Bevölkerung und Haushalte – Bundesland Berlin |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303193809/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/zensus/gdb/bev/be/11_Berlin_bev.pdf |archive-date=3 March 2016 |access-date=23 February 2019 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=6–7 |language=de}}</ref> Ang pinakamalaking relihiyong denominasyon na naitala noong 2010 ay ang [[Protestantismo|Protestanteng]] [[Landeskirche|rehiyonal na samahang simbahan]] —ang [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandenburgo-Mataas na Lusacia Silesiana]] (EKBO) —isang [[Iisa at nagkakaisang simbahan|nagkakaisang simbahan]]. Ang EKBO ay miyembro ng [[Simbahang Ebanghelika sa Alemanya|Simbahang Ebanghelika sa Alemanya (EKD)]] at [[Union Evangelischer Kirchen|Union Evangelischer Kirchen (UEK)]]. Ayon sa EKBO, ang kanilang kasapian ay umabot sa 18.7 porsyento ng lokal na populasyon, habang ang [[Simbahang Katolikong Romano]] ay mayroong 9.1 porsyento ng mga residenteng nakarehistro bilang mga miyembro nito.<ref name="kirchenmitglieder2010">{{Cite web |date=November 2011 |title=Kirchenmitgliederzahlen am 31.12.2010 |trans-title=Church membership on 31 December 2010 |url=https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180209204513/https://www.ekd.de/ekd_de/ds_doc/Ber_Kirchenmitglieder_2010.pdf |archive-date=9 February 2018 |access-date=10 March 2012 |publisher=[[Evangelical Church in Germany]] |language=de}}</ref> Humigit-kumulang 2.7% ng populasyon ang nakikilala sa iba pang mga denominasyong Kristiyano (karamihan sa [[Simbahang Ortodokso ng Silangan|Silangang Ortodokso]], ngunit iba't ibang mga Protestante rin).<ref name="klStatistik2010">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ayon sa rehistro ng mga residente ng Berlin, noong 2018, 14.9 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Ebanghelika, at 8.5 porsiyento ay miyembro ng Simbahang Katolika.<ref name="pop-detail7">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref> Ang gobyerno ay nagpapanatili ng rehistro ng mga miyembro ng mga simbahang ito para sa mga layunin ng buwis, dahil kinokolekta nito ang [[buwis sa simbahan]] sa ngalan ng mga simbahan. Hindi ito nag-iingat ng mga rekord ng mga miyembro ng ibang relihiyosong organisasyon na maaaring mangolekta ng kanilang sariling buwis sa simbahan, sa ganitong paraan. Noong 2009, humigit-kumulang 249,000 [[Muslim]] ang iniulat ng [[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|Tanggapan ng Estadistika]] na mga miyembro ng mga Masjid at Islamikong relihiyosong organisasyon sa Berlin,<ref>{{Cite web |title=Statistisches Jahrbuch für Berlin 2010 |trans-title=Statistical yearbook for Berlin 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20121120202750/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/jahrbuch/jb2010/JB_201004_BE.pdf |archive-date=20 November 2012 |access-date=10 February 2013 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> habang noong 2016, tinatantya ng pahayagang ''[[Der Tagesspiegel]]'' na humigit-kumulang 350,000 Muslim ang nag-obserba ng [[Ramadan]] sa Berlin.<ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=23 February 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212013247/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 December 2019}}</ref> Noong 2019, humigit-kumulang 437,000 rehistradong residente, 11.6% ng kabuuan, ang nag-ulat na mayroong pinanggalingan sa paglilipat mula sa isa sa mga [[Mga miyembrong estado ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko|estadong Miyembro ng Organisasyon ng Kooperasyong Islamiko]].<ref name="pop-detail8">{{Cite web |title=Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2019 |trans-title=Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2019 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200223110544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/stat_berichte/2020/SB_A01-05-00_2019h02_BE.pdf |archive-date=23 February 2020 |access-date=8 April 2020 |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |pages=4, 10, 13, 18–22 |language=de}}</ref><ref>{{Cite news |last=Berger |first=Melanie |date=6 June 2016 |title=Ramadan in Flüchtlingsheimen und Schulen in Berlin |language=de |trans-title=Ramadan in refugee camps and schools in Berlin |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170712125538/https://www.tagesspiegel.de/berlin/muslime-im-fastenmonat-ramadan-in-fluechtlingsheimen-und-schulen-in-berlin/13696160.html |archive-date=12 July 2017}}</ref> Sa pagitan ng 1992 at 2011 halos dumoble ang populasyon ng Muslim.<ref>{{Cite news |last=Schupelius |first=Gunnar |date=28 May 2015 |title=Wird der Islam künftig die stärkste Religion in Berlin sein? |work=[[Berliner Zeitung]] |url=https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |url-status=live |access-date=13 June 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603092248/https://www.bz-berlin.de/berlin/kolumne/wird-der-islam-kuenftig-die-staerkste-religion-in-berlin-sein |archive-date=3 June 2017}}</ref> Humigit-kumulang 0.9% ng mga Berlines ay kabilang sa ibang mga relihiyon. Sa tinatayang populasyon na 30,000–45,000 na mga residenteng Hudyo,<ref name="The Boston Globe 2014-11-01">{{Cite web |last=Ross |first=Mike |date=1 November 2014 |title=In Germany, a Jewish community now thrives |url=https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222235631/https://www.bostonglobe.com/opinion/2014/11/01/germany-jewish-community-now-thrives/fcPnmnfpbLQ0hM1A6zDyNN/story.html |archive-date=22 December 2016 |access-date=19 August 2016 |website=[[The Boston Globe]]}}</ref> humigit-kumulang 12,000 ang mga rehistradong miyembro ng mga relihiyosong organisasyon.<ref name="klStatistik20102">{{Cite web |date=December 2010 |title=Die kleine Berlin–Statistik 2010 |trans-title=The small Berlin statistic 2010 |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719085946/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Produkte/kleinestatistik/kBEst_2010.pdf |archive-date=19 July 2011 |access-date=4 January 2011 |publisher=[[List of statistical offices in Germany|Amt für Statistik Berlin–Brandenburg]] |language=de}}</ref> Ang Berlin ay ang luklukan ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Katoliko Romanong arsobispo ng Berlin]] at ang nahalal na tagapangulo ng [[Ebanghelikong Simbahan ng Berlin-Brandenburgo-Mataas na Lusacia Silesiana|EKBO]] ay pinamagatang obispo ng EKBO. Higit pa rito, ang Berlin ay ang luklukan ng maraming mga Ortodoksong katedral, tulad ng Katedral ni San Boris ang Bautista, isa sa dalawang luklukan ng [[Simbahang Bulgarong Ortodokso|Bulgarong Ortodokso]] na Diyosesis ng Kanluran at Gitnang Europa, at ang Katedral ng Muling Pagkabuhay ni Kristo ng Diyosesis ng Berlin (Patriarkado ng Moscow). {{multiple image|align=right|perrow=2|total_width=400|width1=500|width2=500|width3=500|width4=500|height1=350|height2=350|height3=350|height4=350|image1=Berliner Dom - panoramio (20).jpg|image2=NeueSynagogue.JPG|image3=2020-04-16 P4160889 St.Hedwigs-Kathedrale, Bebelplatz.jpg|image4=Şehitlik mosque Berlin by ZUFAr.jpg|footer=Paikot pa kanan mula sa taas pakaliwa: [[Katedral ng Berlin]], [[Bagong Sinagoga (Berlin)|Bagong Sinagoga]], Moske Şehitli, at [[Katedral ni Santa Eduvigis]]}} Ang mga mananampalataya ng iba't ibang relihiyon at denominasyon ay nagpapanatili ng maraming [[Listahan ng mga lugar ng pagsamba sa Berlin|lugar ng pagsamba sa Berlin]]. Ang [[Malayang Simbahang Ebangheliko-Luterano]] ay may walong parokya na may iba't ibang laki sa Berlin.<ref>{{Cite web |title=Lutheran Diocese Berlin-Brandenburg |url=https://www.selk-berlin.de/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080328152944/https://www.selk-berlin.de/ |archive-date=28 March 2008 |access-date=19 August 2008 |publisher=Selbständige Evangelisch-Lutherische Kirche}}</ref> Mayroong 36 na kongregasyong [[Mga Bautista|Bautista]] (sa loob [[Samahan ng mga Ebanghelikong Malayang Simbahang Kongregasyon sa Alemanya]]), 29 [[Bagong Apostolikong Simbahan]], 15 [[Nagkakaisang Metodistang Simbahan|Nagkakaisang Metodista]] na simbahan, walong Malayang Ebanghelika na Kongregasyon, apat na [[Simbahan ni Kristo, Siyentipiko]] (una, iklawa, ikatlo, at ikalabing-anim), anim mga kongregasyon ng [[Ang Simbahan ni Jesucristo ng mga Banal sa mga Huling Araw]], isang [[Lumang Simbahang Katoliko|Lumang Simbahan]], at isang [[Anglikanismo|Anglicanong]] simbahan sa Berlin. Ang Berlin ay may higit sa 80 moske,<ref>{{Cite web |title=Berlin's mosques |url=https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093250/https://www.dw.com/en/berlins-mosques/g-17572423 |archive-date=11 November 2018 |access-date=11 November 2018 |publisher=[[Deutsche Welle]]}}</ref> sampung sinagoga,<ref>{{Cite news |last=Keller |first=Claudia |date=10 November 2013 |title=Berlins jüdische Gotteshäuser vor der Pogromnacht 1938: Untergang einer religiösen Vielfalt |language=de |trans-title=Berlin's jewish places of worship before the Pogromnacht 1938: Decline of a religious diversity |work=[[Der Tagesspiegel]] |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |url-status=live |access-date=11 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181111093246/https://www.tagesspiegel.de/berlin/berlins-juedische-gotteshaeuser-vor-der-pogromnacht-1938-untergang-einer-religioesen-vielfalt/9052966.html |archive-date=11 November 2018 |quote=Von den weit mehr als 100 jüdischen Gotteshäusern sind gerade einmal zehn übrig geblieben. (in english: Of the far more than 100 synagogues, only ten are left.)}}</ref> at dalawang templong [[Budismo|Budista]]. == Gobyerno at politika == === Estadong lungsod === [[Talaksan:Rotes_Rathaus.jpg|left|thumb|[[Rotes Rathaus]] (''Pulang Munisipyo''), luklukan ng Senado at Alkalde ng Berlin.]] Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pag-iisa]] noong Oktubre 3, 1990, ang Berlin ay isa sa tatlong [[Länder ng Alemanya|estadong lungsod sa Alemanya]] na kabilang sa kasalukuyang 16 na estado ng Alemanya. Ang [[Abgeordnetenhaus ng Berlin|Kapulungan ng mga Kinatawan]] (''Abgeordnetenhaus'') ay kumakatawan bilang parlamento ng lungsod at estado, na mayroong 141 na luklukan. Ang ehekutibong tanggapan ng Berlin ay ang [[Senado ng Berlin]] (''Senat von Berlin''). Binubuo ang Senado ng [[Talaan ng mga alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] (''Regierender Bürgermeister''), at hanggang sampung senador na may hawak na ministeryal na posisyon, dalawa sa kanila ang may hawak na titulong "Alkalde" (''Bürgermeister'') bilang kinatawan ng Namamahalang Alkalde.<ref>{{Cite web |date=2016-11-01 |title=Verfassung von Berlin – Abschnitt IV: Die Regierung |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201008025644/https://www.berlin.de/rbmskzl/regierender-buergermeister/verfassung/artikel.41527.php |archive-date=8 October 2020 |access-date=2020-10-02 |website=www.berlin.de |language=de}}</ref> Ang kabuuang taunang badyet ng estado ng Berlin noong 2015 ay lumampas sa €24.5 ($30.0) bilyon kabilang ang surplus sa badyet na €205 ($240) milyon.<ref>{{Cite news |title=Berliner Haushalt Finanzsenator bleibt trotz sprudelnder Steuereinnahmen vorsichtig |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/berliner-haushalt-finanzsenator-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-24702234 |url-status=live |access-date=20 September 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220218131248/https://www.berliner-zeitung.de/sport-leidenschaft/berliner-haushalt-finanzsenator-kollatz-ahnen-bleibt-trotz-sprudelnder-steuereinnahmen-vorsichtig-li.6132?pid=true |archive-date=18 February 2022}}</ref> Ang estado ay nagmamay-ari ng malawak na pag-aari, kabilang ang mga gusaling pang-administratibo at pamahalaan, mga kompanya ng real estate, pati na rin ang mga stake sa Estadio Olimpiko, mga paliguan, mga kompanya ng pabahay, at maraming mga pampublikong negosyo at mga subsidiyaryo na kompanya.<ref>{{Cite web |date=18 May 2017 |title=Vermögen |trans-title=Assets |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190928151604/https://www.berlin.de/sen/finanzen/de-plain/vermoegen/artikel.92737.de-plain.php |archive-date=28 September 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=5 September 2019 |title=Beteiligungen des Landes Berlin |trans-title=Holdings of the State of Berlin |url=https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191219070001/https://www.berlin.de/sen/finanzen/vermoegen/beteiligungen/artikel.7208.php |archive-date=19 December 2019 |access-date=28 September 2019 |website=[[Berlin.de]] |language=de}}</ref> Hawak ng [[Partido Sosyo-Demokratiko ng Alemanya|Partido Sosyo-Demokratiko]] (''Sozialdemokratische Partei Deutschlands'' o SPD) at ng [[Ang Kaliwa (Alemanya)|Kaliwa]] (Die Linke) ang pamahalaang lungsod pagkatapos ng [[Halalan estatal ng Berlin, 2001|halalang estatal noong 2001]] at nanalo ng isa pang termino sa [[Halalang estatal ng Berlin, 2006|halalang estatal noong 2006]].<ref>{{Cite web |title=Berlin state election, 2006 |url=https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120323161037/https://www.statistik-berlin.de/produkte/Faltblatt_Brochure/berlin_in_Zahlen_engl.pdf |archive-date=23 March 2012 |access-date=17 August 2008 |website=Der Landeswahlleiter für Berlin |language=de}}</ref> Mula noong [[Halalang estatal ng Berlin, 2016|halalang estatal noong 2016]], nagkaroon ng koalisyon sa pagitan ng Partido Sosyo-Demokratiko, mga Lunti, at Kaliwa. Ang Namumunong Alkalde ay magkasabay na Panginoong Alkalde ng Lungsod ng Berlin (''Oberbürgermeister der Stadt'') at Ministro na Pangulo ng Estado ng Berlin (''Ministerpräsident des Bundeslandes''). Ang tanggapan ng Namamahalang Alkalde ay nasa [[Rotes Rathaus|Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo)]]. Mula noong 2014 ang tanggapang ito ay hawak ni [[Michael Müller (politiko, ipinanganak noong 1964)|Michael Müller]] ng mga Sosyo-Demokratiko.<ref>{{Cite magazine|magazine=[[Time (magazine)|Time Europe]]}}</ref> === Mga boro === [[Talaksan:Berlin_Subdivisions.svg|right|thumb|[[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|12 borough ng Berlin at ang kanilang 96 na kapitbahayan]]]] Ang Berlin ay nahahati sa 12 boro o distrito (''Bezirke''). Ang bawat boro ay may ilang mga subdistrito o mga kapitbahayan (''Ortsteile''), na nag-ugat sa mas matatandang munisipalidad na nauna sa pagbuo ng Kalakhang Berlin noong Oktubre 1, 1920. Ang mga subdistritong ito ay naging urbanisado at isinama sa lungsod nang maglaon. Maraming residente ang lubos na nakikilala sa kanilang mga kapitbahayan, na kolokyal na tinatawag na ''[[Kiez]]''. Sa kasalukuyan, ang Berlin ay binubuo ng 96 na mga subdistrito, na karaniwang binubuo ng ilang mas maliliit na pook residensiyal o kuwarto. Ang bawat borough ay pinamamahalaan ng isang sangguniang pamboro (''Bezirksamt'') na binubuo ng limang konsehal (''Bezirksstadträte'') kasama ang alkalde ng boro (''Bezirksbürgermeister''). Ang konseho ay inihahalal ng asamblea ng boro (''Bezirksverordnetenversammlung''). Gayunpaman, ang mga indibidwal na boro ay hindi mga independiyenteng munisipalidad, ngunit nasa ilalim ng Senado ng Berlin. Ang mga alkalde ng boro ay bumubuo sa konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister''), na pinamumunuan ng Namamahalang Alkalde ng lungsod at nagpapayo sa Senado. Ang mga kapitbahayan ay walang mga lokal na katawan ng pamahalaan. === Kakambal na bayan – mga kinakapatid na lungsod === Ang Berlin ay nagpapanatili ng opisyal na pakikipagsosyo sa 17 lungsod.<ref name="Berlintwins">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref> Ang [[Kakambal na lungsod|pagkakambal ng lungsod]] sa pagitan ng Berlin at iba pang mga lungsod ay nagsimula sa kapatid nitong lungsod na Los Angeles noong 1967. Kinansela ang mga pagsosyo ng Silangang Berlin sa panahon ng muling pag-iisa ng Alemanya ngunit kalaunan ay bahagyang muling itinatag. Ang mga pakikipagsosyo ng Kanlurang Berlin ay dati nang pinaghihigpitan sa antas ng boro. Noong panahon ng Digmaang Malamig, ang mga partnership ay sumasalamin sa iba't ibang hanayan ng kapangyarihan, kung saan ang Kanlurang Berlin ay nakikipagsosyo sa mga kabesera sa Kanluraning Mundo at Silangang Berlin na karamihan ay nakikipagsosyo sa mga lungsod mula sa [[Pakto ng Barsobya]] at mga kaalyado nito. Mayroong ilang magkasanib na proyekto sa maraming iba pang mga lungsod, tulad ng [[Beirut]], Belgrade, São Paulo, [[Copenhague]], Helsinki, [[Amsterdam]], [[Johannesburg]], [[Mumbai]], Oslo, [[Hanoi]], Shanghai, [[Seoul]], [[Sopiya|Sofia]], [[Sydney]], Lungsod ng New York, at [[Viena]]. Lumalahok ang Berlin sa mga pandaigdigang asosasyon ng lungsod gaya ng Samahan ng mga Kabesera ng Unyong Europeo, Eurocities, Ugnayan ng mga mga Europeong Lungsod ng Kultura, Metropolis, Pagpupulong Kumperensiya ng mga Pangunahing Lungsod ng Mundo, at Kumperensiya ng mga Kabeserang Lungsod ng Mundo. Ang Berlin ay kakambal sa:<ref name="Berlintwins2">{{Cite web |title=City Partnerships |url=https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210205104217/https://www.berlin.de/rbmskzl/en/international-relations/city-partnerships/ |archive-date=5 February 2021 |access-date=8 February 2021 |website=Berlin.de |publisher=Governing Mayor of Berlin, Senate Chancellery, Directorate for Protocol and International Relations |type=official web site}}</ref>{{div col|colwidth=20em}} *Los Angeles, Estados Unidos (1967) <!--Paris - not twinning, does not consider Berlin as its twin town--> *[[Madrid]], España (1988) *[[Istanbul]], Turkiya (1989) *[[Warsaw]], Polonya (1991) *Moscow, Rusya (1991) *[[Bruselas]], Belhika (1992) *[[Budapest]], Unggarya (1992) *[[Tashkent]], Uzbekistan (1993) *[[Lungsod Mehiko]], Mehiko (1993) *[[Jakarta]], Indonesia (1993) *Beijing, Tsina (1994) *Tokyo, Hapon (1994) *[[Buenos Aires]], Arhentina (1994) *[[Prague]], Republikang Tseko (1995) *[[Windhoek]], Namibia (2000) *London, Nagkakaisang Kaharian (2000) {{div col end}}Mula noong 1987, ang Berlin ay mayroon ding opisyal na pakikipagsosyo sa Paris, Pransiya. Ang bawat boro ng Berlin ay nagtatag din ng sarili nitong kambal na bayan. Halimbawa, ang borough ng [[Friedrichshain-Kreuzberg]] ay may pagsosyo sa Israeling lungsod ng [[Kiryat Yam]].<ref>{{Cite web |title=Städtepartnerschaftsverein Friedrichshain-Kreuzberg e. V. |url=https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20210309000305/https://www.berlin.de/ba-friedrichshain-kreuzberg/ueber-den-bezirk/staedtepartner/artikel.149158.php |archive-date=9 March 2021 |access-date=8 February 2021 |website=berlin.de |language=de}}</ref> == Ekonomiya == [[Talaksan:Berlin_Mitte_by_night.JPG|left|thumb|Ang Berlin ay isang UNESCO "Lungsod ng Disenyo" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[ekosistema ng startup]].<ref>{{Cite web |title=Berlin – Europe's New Start-Up Capital |url=https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160331043259/https://www.credit-suisse.com/us/en/news-and-expertise/entrepreneurs/articles/news-and-expertise/2015/08/en/berlin-europes-new-start-up-capital.html |archive-date=31 March 2016 |access-date=27 March 2016 |website=Credit Suisse}}</ref>]] Ang Berlin ay isang UNESCO "City of Design" at kinikilala para sa mga [[Mga malikhaing industriya|malikhaing industriya]] nito at [[startup ecosystem]]. Noong 2018, ang GDP ng Berlin ay umabot sa €147&nbsp;bilyon, isang pagtaas ng 3.1% kumpara sa nakaraang taon. Ang ekonomiya ng Berlin ay pinangungunahan ng [[Tersyaryong sektor ng ekonomiya|sektor ng serbisyo]], na may humigit-kumulang 84% ng lahat ng kompanya na nagnenegosyo sa mga serbisyo. Noong 2015, ang kabuuang lakas-paggawa sa Berlin ay 1.85&nbsp;milyon. Ang tantos ng walang trabaho ay umabot sa 24 na taon na mababang noong Nobyembre 2015 at tumayo sa 10.0%.<ref>{{Cite news |title=Berlin hat so wenig Arbeitslose wie seit 24 Jahren nicht |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |url-status=live |access-date=1 November 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151203224849/https://www.berliner-zeitung.de/wirtschaft/arbeitsmarkt-in-berlin-berlin-hat-so-wenig-arbeitslose-wie-seit-24-jahren-nicht,10808230,32678128.html |archive-date=3 December 2015}}</ref> Mula 2012 hanggang 2015, ang Berlin, bilang isang estado ng Aleman, ay may pinakamataas na taunang tantos ng paglago ng trabaho. Humigit-kumulang 130,000 trabaho ang naidagdag sa panahong ito.<ref>{{Cite news |date=28 January 2015 |title=In Berlin gibt es so viele Beschäftigte wie nie zuvor |language=de |work=Berliner Zeitung |url=https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |url-status=live |access-date=16 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224010722/https://www.berliner-zeitung.de/berlin/rekord-in-der-hauptstadt-in-berlin-gibt-es-so-viele-beschaeftigte-wie-nie-zuvor,10809148,33634676.html |archive-date=24 February 2016}}</ref> Kabilang sa mahahalagang sektor ng ekonomiya sa Berlin ang mga agham pambuhay, transportasyon, impormasyon at mga teknolohiya sa komunikasyon, media at musika, pananalastas at disenyo, bioteknolohiya, mga serbisyong pangkapaligiran, konstruksiyon, e-komersiyo, retail, negosyo sa hotel, at inhinyeriyang medikal.<ref>{{Cite news |date=21 September 2006 |title=Poor but sexy |work=The Economist |url=https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |url-status=live |access-date=19 August 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080622201720/https://www.economist.com/displayStory.cfm?story_id=7953479 |archive-date=22 June 2008}}</ref> Ang pananaliksik at pag-unlad ay may kahalagahang pang-ekonomiya para sa lungsod.<ref name="factsheet">{{Cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Maraming malalaking korporasyon tulad ng Volkswagen, Pfizer, at SAP ang nagpapatakbo ng mga laboratoryong pang-inobasyon sa lungsod.<ref>{{Cite news |title=Immer mehr Konzerne suchen den Spirit Berlins |publisher=Berliner Morgenpost |url=https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |url-status=live |access-date=13 January 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170116150546/https://www.morgenpost.de/wirtschaft/article208628997/Immer-mehr-Konzerne-suchen-den-Spirit-Berlins.html |archive-date=16 January 2017}}</ref> Ang Science and Business Park sa Adlershof ay ang pinakamalaking parke ng teknolohiya sa Alemanya na sinusukat ng kita. <ref>{{Cite web |title=The Science and Technology Park Berlin-Adlershof |url=https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170117042743/https://www.adlershof.de/en/facts-figures/adlershof-in-numbers/ |archive-date=17 January 2017 |access-date=13 January 2017 |website=Berlin Adlershof: Facts and Figures |publisher=Adlershof}}</ref> Sa loob ng [[Eurozone]], ang Berlin ay naging sentro para sa paglipat ng negosyo at internasyonal na [[Pamumuhunan (macroeconomics)|pamumuhunan]].<ref>{{Cite news |title=Global Cities Investment Monitor 2012 |publisher=KPMG |url=https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |url-status=live |access-date=28 August 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102003006/https://www.kpmg.com/FR/fr/IssuesAndInsights/News/Documents/GPIA-KPMG-CIM-2012.pdf |archive-date=2 November 2013}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote nach Bundesländern in Deutschland 2018 {{!}} Statista |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627171657/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/36651/umfrage/arbeitslosenquote-in-deutschland-nach-bundeslaendern/ |archive-date=27 June 2021 |access-date=13 November 2018 |website=Statista |language=de}}</ref> {| class="wikitable" !Taon <ref>{{Cite web |title=Arbeitslosenquote in Berlin bis 2018 |url=https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20191211194253/https://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ |archive-date=11 December 2019 |access-date=11 December 2019 |website=Statista}}</ref> !2000 !2001 !2002 !2003 !2004 !2005 !2006 !2007 !2008 !2009 !2010 !2011 !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 !2017 !2018 !2019 |- |Tantos ng walang trabaho sa % |15.8 |16.1 |16.9 |18.1 |17.7 |19.0 |17.5 |15.5 |13.8 |14.0 |13.6 |13.3 |12.3 |11.7 |11.1 |10.7 |9.8 |9.0 |8.1 |7.8 |} == Edukasyon at Pananaliksik == {{Pangunahin|Edukasyon sa Berlin}}[[Talaksan:Berlin-Mitte_Humboldt-Uni_05-2014.jpg|right|thumb|Ang [[Unibersidad ng Berlin Humboldt]] ay kaugnay sa 57 nagwagi sa Gantimpalang Nobel.]] {{Magmula noong|2014}}, ang Berlin ay may 878 na paaralan, na nagtuturo sa 340,658 mag-aaral sa 13,727 klase, at 56,787 nagsasanay sa mga negosyo at saanman.<ref name="factsheet22">{{cite web |title=Die kleine Berlin Statistik |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140714163544/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/kleinestatistik/AP_kleinestatistik_de_2013_be.pdf |archive-date=14 July 2014 |access-date=26 August 2014 |website=berlin.de}}</ref> Ang lungsod ay may 6 na taong programa sa primaryang edukasyon. Pagkatapos matapos ang elementarya, magpapatuloy ang mga mag-aaral sa ''Sekundarschule'' (isang komprehensibong paaralan) o ''Gymnasium'' (paaralan para sa paghahanda sa kolehiyo). Ang Berlin ay may natatanging na programa sa paaralang bilingual sa ''Europaschule'', kung saan tinuturuan ang mga bata ng kurikulum sa Alemanya at isang wikang banyaga, simula sa elementarya at magpapatuloy sa mataas na paaralan.<ref>{{cite web |title=Jahrgangsstufe Null |url=https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080520234625/https://www.tagesspiegel.de/berlin/;art270,2185300 |archive-date=20 May 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[Der Tagesspiegel]] |language=de}}</ref> Ang [[Französisches Gymnasium Berlin]], na itinatag noong 1689 upang turuan ang mga anak ng bakwit na Huguenot, ay nag-aalok ng pagtuturo (Aleman/Pranses).<ref>{{Cite web |title=Geschichte des Französischen Gymnasiums |url=https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080615205603/https://www.fg-berlin.de/WebObjects/FranzGym.woa/wa/CMSshow/1064384 |archive-date=15 June 2008 |access-date=17 August 2008 |website=Französisches Gymnasium Lycée Français Berlin |language=de, fr}}</ref> Ang [[Paaralang John F. Kennedy, Berlin|Paaralang John F. Kennedy]], isang bilingweng Aleman–Ingles na pampublikong paaralan sa [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]], ay partikular na tanyag sa mga anak ng mga diplomat at komunidad ng ekspatriado na nagsasalita ng Ingles. 82 {{Lang|de|Gymnasien}} ang nagtutro ng [[Wikang Latin|Latin]] <ref>{{Cite web |date=29 March 2013 |title=Latein an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/latein |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171004133934/https://www.gymnasium-berlin.net/latein |archive-date=4 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> at 8 ang nagtuturo ng [[Wikang Sinaunang Griyego|Sinaunang Griyego]].<ref>{{Cite web |date=31 March 2013 |title=Alt-Griechisch an Berliner Gymnasien |url=https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171012215308/https://www.gymnasium-berlin.net/alt-griechisch |archive-date=12 October 2017 |access-date=6 May 2018 |language=de}}</ref> == Kultura == [[Talaksan:Alte_Nationalgalerie_abends_(Zuschnitt).jpg|thumb|200x200px|Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook|Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO]].]] [[Talaksan:Cafe_am_Holzmarkt,_River_Spree,_Berlin_(46636049685).jpg|left|thumb|Ang [[Alternatibong kultura|alternatibong]] Holzmarkt, [[Friedrichshain-Kreuzberg]]]] Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO2" /> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Kilala ang Berlin sa maraming institusyong pangkultura nito, na marami sa mga ito ay tumatangkilik sa pandaigdigang reputasyon.<ref name="UNESCO3">{{Cite web |title=World Heritage Site Museumsinsel |url=https://whc.unesco.org/en/list/896 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210506100913/https://whc.unesco.org/en/list/896 |archive-date=6 May 2021 |access-date=6 May 2021 |publisher=[[UNESCO]]}}</ref><ref name="UNESCO22">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080808091530/https://whc.unesco.org/en/list/532 |archive-date=8 August 2008 |access-date=19 August 2008 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Ang pagkakaiba-iba at kasiglahan ng metropolis ay humantong sa isang trendsetting na eksena.<ref>{{Cite web |title=Hub Culture's 2009 Zeitgeist Ranking |url=https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090331064158/https://www.hubculture.com/groups/hubnews/news/162/ |archive-date=31 March 2009 |access-date=30 April 2009 |website=Hub Culture}}</ref> Isang makabagong musika, sayaw at eksena sa sining ang nabuo noong ika-21 siglo. Ang lumalawak na kultural na pangyayari sa lungsod ay binibigyang-diin ng paglipat ng [[Pangkalahatang Grupo ng Musika|Universal Music Group]] na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan sa pampang ng River Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/https://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay pinangalanang "Lungsod ng Disenyo" ng [[UNESCO]] at naging bahagi na ng [[Malikhaing Network ng Lungsod|Creative Cities Network]] mula noon.<ref name="Cityofdesign32">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref><ref name="Cityofdesign4">{{cite press release|url=https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20080816140547/https://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=29376&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html|url-status=dead|archive-date=16 August 2008|title=Berlin City of Design|publisher=[[UNESCO]]|access-date=18 August 2008}}</ref> == Mga sanggunian == <references />{{Geographic location |Centre = Berlin |North = [[Neubrandenburg]], [[Rostock]] |Northeast = [[Szczecin]] ([[Polonya]]) |East = [[Frankfurt (Oder)]] |Southeast = [[Cottbus]] |South = [[Dresden]] |Southwest = [[Potsdam]], [[Dessau]], [[Halle, Saxony-Anhalt|Halle]], [[Leipzig]] |West = [[Brandenburg an der Havel]], [[Braunschweig]] |Northwest = [[Hamburg]], [[Lübeck]] }} {{Navboxes |list= {{Berlin}} {{Mga Borough ng Berlin}} {{Mga lungsod sa Alemanya}} {{Germany states}} {{Kabiserang lungsod ng Unyong Europeo}} {{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}} {{Kabiserang Kultural sa Europa}} {{Hanseatic League}} }} {{stub}} [[Kategorya:Mga estado ng Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Mga lungsod sa Alemanya|Berlin]] [[Kategorya:Kabisera sa Europa|Berlin]] [[Kategorya:Berlin]] 5z5488qq4p0vbdqr2qyr7g40y0rlsaw 0 17391 1959272 1952971 2022-07-29T09:35:10Z 67.220.180.82 /* Eat Bulaga! */ wikitext text/x-wiki {{cleanup|date=Pebrero 2021|reason=Kailangan ng maayos na salita at pagbaybay}} {{Infobox television | image =File:Eat Bulaga logo.png | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = [[Variety show|Variety]], [[Game Show]], [[Comedy]] | creator = [[TAPE Inc.|Television and Production Exponents (TAPE) Inc.]] | based_on = | inspired_by = | developer = [[TAPE Inc.]] | writer = | screenplay = | story = | director = {{Plainlist| * Bert de Leon * Poochie Rivera * Norman Ilacad * Pat Plaza * Moty Apostol}} | creative_director = | presenter = | starring = [[Vicente Sotto III|Tito Sotto]]<br />[[Vic Sotto]]<br />[[Joey de Leon]]<br /> [[#Kasalukuyang mga co-host|at iba pa]] | judges = | voices = | narrated = | theme_music_composer = | open_theme = | end_theme = | composer = | country = [[Pilipinas]] | language = Filipino | num_seasons = | num_episodes = 12,796 | list_episodes = | executive_producer = {{Plainlist| * Antonio P. Tuviera ([[Chief executive officer|CEO]]) * Malou Choa-Fagar ([[Chief operating officer|COO]]) * Jeny P. Ferre ([[Creative Director]]) * Helen Atienza-Dela Cruz * Sheila Macariola-Ilacad * Liza Marcelo-Lazatin * Maricel Carampatana-Vinarao}} | producer = Antonio P. Tuviera | news_editor = | location = APT Studios, [[Cainta]], [[Rizal]] <br> iba't ibang baranggay | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 2.5 na oras (Lunes - Biyernes)<br /> 3 oras (Sabado) | company = | distributor = | budget = | network = [[RPN]] (1979-1989) <br /> [[ABS-CBN Corporation|ABS-CBN]] (1989-1995) <br /> [[GMA Network]] (1995-kasalukuyan) | picture_format = [[480i]] [[SDTV]] | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1979|6|30}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = | website = http://www.eatbulaga.tv | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''''Eat Bulaga!''''' ay isang ''variety show'' mula sa Pilipinas na pinoprodyus ng [[TAPE Inc.|Television And Production Exponents Inc. (TAPE)]] at kasalukuyang ipinalalabas sa [[GMA Network|GMA-7]]. Ang palabas ay pinangungunahan nila Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon, kasama ang iba pang mga ''co-host.'' Isinasagawa ang palabas mula sa APT Studios, na matatagpuan sa kahabaan ng Lansangang-Bayan Marcos sa Cainta, Rizal. Ang programa ay sumasahimpapawid sa buong Pilipinas, pati na sa buong mundo sa pamamagitan ng GMA Pinoy TV at sa ''live streaming'' nito sa YouTube. Unang ipinalabas ang ''Eat Bulaga!'' noong 30 Hulyo 1979 sa noo'y [[Radio Philippines Network|RPN-9]]. Lumipat ang programa sa [[ABS-CBN|ABSCBN-2]] noong 1989, at sa GMA-7, kung nasaan ito umeere magpahanggang ngayon, noong 1995. Sa higit apatnapung taon nito sa ere, hawak na ng palabas ang rekord sa pagiging pinakamatagal na pantanghaling ''variety show'' sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilpinas.<ref>Godinez, Bong (24 Oktubre 2007). [https://web.archive.org/web/20150722230157/http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows "Longest running television shows"]. ''PEP.ph''. Philippine Entertainment Portal, Inc. Sininop mula [http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows sa orihinal] noong 22 Hulyo 2015. Kinuhang muli noong 22 Hulyo 2015.</ref> Ang ''Eat Bulaga!'' rin ang naging kauna-unahang palabas mula sa Pilipinas na nagkaroon ng ibang ''franchise'' sa ibang bansa nang magkaroon ito ng adaptasyon sa [[Eat Bulaga! Indonesia|Indonesia]]. Inaasahan din ang pagkakaroon nito ng adaptasyon sa [[Eat Bulaga! Myanmar|Myanmar]] mula nang i-anunsyo ito noong 30 Hulyo 2019, ang ika-40 guning-taon ng programa. == Kasaysayan ng ''Eat Bulaga!'' == === Panahon sa RPN (1979–1989) === Ideya na noon ng Production Specialists, Inc., isang kompanyang pagmamay-ari ni Romy Jalosjos, na lumikha ng isang pantanghaling palabas para sa [[Radio Philippines Network]] o RPN. Naisip ni Antonio Tuviera, na nagtatrabaho para sa kompanya, na ang tanyag na ''troika'' nila [[Vicente Sotto III|Tito Sotto]], [[Vic Sotto]] and [[Joey de Leon]] ang magiging pinaka-akmang mga host para sa bagong palabas.<ref name="kd2">{{cite AV media|people=Dantes, Dingdong (Host)|title=Kuwentong Dabarkads|url=https://www.youtube.com/watch?v=Xnvtcw53WpM|medium=Documentary|publisher=GMA Network, Inc.|location=Philippines|date=2011}}</ref> Sa isang pagpupulong sa paradahan ng ngayo'y sarado nang InterContinental Hotel Manila inialok ni Tuviera ang ideya na kaagad namang tinanggap ng "TVJ".<ref name="kd2"/><ref name="peproad">{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/20047/Tito,-Vic-&-Joey-recall-their-road-to-success/1/1|title=Tito, Vic & Joey recall their road to success|last1=Garcia|first1=Rose|date=26 November 2008|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|archive-date=22 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722232229/http://www.pep.ph/news/20047/Tito%2C-Vic-%26-Joey-recall-their-road-to-success/1/1|url-status=dead}}</ref> Si Joey de Leon ang binibigyang pagkilala sa paglikha sa pamagat ng palabas. Hango mula sa pambatang laro na "It Bulaga" ay binigyan ni de Leon ng kahulugan ang mga salita mula rito. Ang "it" ay ginawang "''eat''", Ingles para sa "kain" upang kumatawan sa oras ng pag-eere nito sa tanghalian; samantalang ang "''bulaga''" naman ay kakatawan sa balak nilang punuin ang palabas ng maraming sorpresa.<ref name="peproad" /> Nagsimulang umere ang ''Eat Bulaga!'' noong 30 Hulyo 1979 sa RPN Live Studio 1 sa Broadcast City.<ref name="coffeebook2">{{cite book|last=Francisco|first=Butch|date=2011|title=Eat Bulaga: Ang Unang Tatlong Dekada|publisher=TAPE, Inc.|isbn=9789719528302}}</ref>''<ref name="peplong3">{{cite web|url=http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows|title=Longest running television shows|last1=Godinez|first1=Bong|date=24 October 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150722230157/http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows|archivedate=22 July 2015|df=}}</ref>'' Ang TVJ, na sinamahan nina [[Chiqui Hollmann]]<ref name="kd2"/> at [[Richie Reyes]] (mas kilala bilang si Richie d' Horsie) ang nagsilbing mga orihinal na ''hosts<ref name="peplong3"/>.'' Sa simula ay mahina ang palabas at nanganib din itong makansela hindi lamang dahil sa kompetisyon laban sa noo'y ''number 1'' na palabas sa tanghali,pina ''Student Canteen,'' kundi pati na rin sa kakulangan nito sa mga ''advertiser'' kahit na malaki ang ibinaba nila sa kanilang singil sa pagpapa''advertise.'' Dahilan nito ay hindi nakatanggap ng sweldo ang TVJ at ang mga staff unang anim na buwan ng palabas, pati na ang mga nagpe-perform sa palabas ay hindi makatanggap ng malaking ''talent fee'' dahil dito.<ref name="kd2"/> Upang mapanatili lang pag-ere ng palabas ay pumayag iyony magpalabas ng mga ''trailer'' ng mga pelikula, na lubhang mas mababa ang singilan kaysa mga karaniwang ''commercial''. Kalaunan ay unti-unti ring umakyat ang ''ratings'' ng ''Eat Bulaga!,'' lalo na nang ipakilala ang ''segment'' na "Mr. Macho".<ref name="kd2"/><ref name="coffeebook2"/> Sa kauna-unahang pagkakataon ay natalo ng ''Eat Bulaga!'' ang ''Student Canteen'' sa labanan ng ''ratings''. Sa panahon ding iyon inilipat ng Production Specialists ang pagpoprodyus ng palabas sa ngayo'y TAPE, Inc. ni Tuviera.<ref name="philstar12">{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/142832/noontime-shows-through-years|title=Noontime shows through the years|last1=Francisco|first1=Butch|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|date=8 December 2001|accessdate=21 May 2013}}</ref> 18 Mayo 1982 nang ilunsad ng RPN-9 ang pagsasaDOMSAT (domestic satellite) nito sa mga palabas nito sa isang espesyal na programa ng ''Eat Bulaga!'' mula sa Celebrity Sports Plaza. Dikit pa ang laban sa pagitan ng dalawang programa ngunit nang lumipat si [[Coney Reyes]] mula sa ''Student Canteen'' sa ''Eat Bulaga!'' (bilang kapalit ni Hollman na lumipat naman sa ''Student Canteen'') noong araw ding iyon ay naitatag na ang puwesto ng ''Eat Bulaga!'' bilang ''number 1'' sa laban ng ''ratings'' sa tanghalian.''<ref name="philstar12"/>'' Sa espesyal din na iyon inilunsad ang temang awit ng palabas, na madaling makikilala sa pambungad na pariralang ''Mula Aparri hanggang Jolo.'' Ito ay isinulat nina Vincent Dybuncio at Pancho Oppus. Tuluyan nang ikansela ng GMA-7 ang ''Student Canteen'' noong 1986''.'' Pumalit dito ang ''[[Lunch Date]]'' na pinangungunahan noon nina Orly Mercado, Rico J. Puno, Chiqui Hollman and Toni Rose Gayda. Tumindi ang laban sa ''ratings'' sa pagitan ng ''Eat Bulaga!'' at ''Lunch Date'' sumali doon si Randy Santiago noong 1987. Ngunit sa parehong taon ay sumali si [[Aiza Seguerra]] sa ''Eat Bulaga!'' matapos maging runner-up sa segment na ''Little Miss Philippines.<ref name="kd2"/><ref>{{cite episode||title=Little Miss Philippines: Aiza Seguerra|url=https://www.youtube.com/watch?v=L-xqueoTtwI|series=Eat... Bulaga!|airdate=1987|network=[[Radio Philippines Network]]|station=RPN-9}}</ref>'' Ang kabibuhan ni Aiza, pati na ang tandem nila ni Coney, na kung minsa'y kasa-kasama si Vic, ang muling nagpakiliti sa masa kaya muli ring napasakamay ng ''Eat Bulaga!'' ang puwestong ''number 1.'' Sa isang panayam kay Joey de Leon, sinabi niya na walang kontratang nilagdaan ang TVJ sa ''Eat Bulaga!'' noong sila ay inalok upang maging mga host ng palabas—na nananatili magpahanggang ngayon.<ref name="historicvic2">{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/31385/vic-sotto-says-being-part-of-eat-bulaga-makes-him-feel-like-a-historical-figure/1/1#focus|title=Vic Sotto says being part of Eat Bulaga! makes him feel like a "historical figure"|last1=Jimenez|first1=Jocelyn|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|date=7 October 2011|accessdate=22 July 2015|archive-date=22 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722225520/http://www.pep.ph/news/31385/vic-sotto-says-being-part-of-eat-bulaga-makes-him-feel-like-a-historical-figure/1/1#focus|url-status=dead}}</ref> Kahit na matapos ang pagsamsam sa RPN-9&nbsp;ng pamahalaan ni [[Corazon Aquino]] matapos ang [[Rebolusyong EDSA ng 1986|Rebolusyon sa EDSA]] noong 1986, nanatili ang ''Eat Bulaga!'' sa pag-ere sa nasabing network kahit na nagsialisan o pinagkakansela na ang ibang palabas nito. Umalis sa ''studio'' nito sa Broadcast City ang programa noong 2 Disyembre 1987 at lumipat sa Grand Ballroom ng katabing Celebrity Sports Plaza noong 3 Disyembre 1987. Subalit dumanas pa ng matinding dagok ang RPN-9 matapos ang naging pagsamsam at humarap din ito sa mga kaguluhang dala ng pagpalit-palit nito ng pamunuan, kaya naman minabuti ni Tony Tuviera na makipag-usap sa noo'y muling-tatag na [[ABS-CBN]] upang ilipat na doon ang ''Eat Bulaga!.'' ===Panahon sa ABS-CBN (1989-1995)=== Matapos ang mga pag-uusap sa pagitan ng kampo ni Tony Tuviera at ng mga ''programming executives'' ng ABS-CBN ay naisapinal na ang paglipat ng mga palabas na pinoprodyus ng TAPE, Inc. sa nasabing himpilang panghimpapawid.<ref name="philstar12"/> Mula sa RPN-9 ay lilipat ang ''[[Agila (palabas sa telebisyon)|Agila]]'', ''[[Coney Reyes on Camera]]'' at ang ''Eat... Bulaga!,'' pati na ang ''[[Okey Ka Fairy Ko!|Okay Ka, Fairy Ko!]]'' na mula sa [[Intercontinental Broadcasting Corporation|IBC-13]].<ref name="peplong3"/> 18 Pebrero 1989 nang unang ipalabas ang ''Eat... Bulaga!'' sa bago nitong tahanan, sa isang ''TV special'' na pinamagatang "''Eat... Bulaga!: Moving On"'' sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name="ebtahanan3">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=QTJw7JrwlUk|title=#EBThrowback: Ang Tahanan ng Eat Bulaga!|date=7 December 2018|publisher=YouTube|accessdate=8 December 2018}}</ref> Bilang pagsalubong sa programa at sa mga hosts ng programa na sina Tito, Vic, Joey, Coney, at Aiza ay nagsipag-''guest'' mga artista ng at mga talento mula sa ABS-CBN. [[Talaksan:Eat... Bulaga! - Moving On 1989.jpg|left|thumb|413x413px|Ang mga ''main hosts'' ng ''Eat... Bulaga!'' na sina Vic Sotto, Coney Reyes, Aiza Seguerra, Joey de Leon at Tito Sotto, sa ''Eat... Bulaga!: Moving On'' na ginanap sa Araneta Coliseum noong Pebrero 1989]] Matapos ang ''TV special'' sa Araneta Coliseum ay tuluyan nang lumipat ang pagsasagawa ng ''Eat... Bulaga!'' sa ABS-CBN Studio 1 (na ngayo'y [[Dolphy Theatre]]) sa [[ABS-CBN Broadcasting Centre]]. Samantalang nasa Studio 2 naman sila kapag mayroong espesyal na mga okasyon ang palabas. Ipinagdiwang noong 23 Setyembre 1989 ang ika-10 guning taon ng palabas sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name=":02">{{cite episode|title=Eat Bulaga 10th Anniversary Opening Theme|url=https://www.youtube.com/watch?v=VMrT9yE2mXo|series=Eat... Bulaga!|airdate=September 23, 1989|network=[[ABS-CBN]]}}</ref> Umalis sa palabas si Coney Reyes noong 1991<ref name="philstar12" />, na pinalitan naman ng mga kampeon sa paglangoy na si [[Christine Jacob]] at Rio Diaz (sa mungkahi na rin ni Reyes)<ref name="philstar12" />. Si Tito Sotto naman, bagama't 'di umalis, ay madalang na lang kung makita sa palabas matapos manalo (at manguna) sa [[Halalan sa pagkasenador sa Pilipinas, 1992|halalan sa pagkasenador]] noong Mayo 1992. Lalo nang lumaki at lumakas ang ABS-CBN sa pagtatapos ng taong 1994. Mayroon na rin itong kakayahang magprodyus ng mga sarili nitong palabas at hindi na kailangang umasa pa sa mga palabas na pang-''blocktime''. Inasahan ng TAPE, Inc. na hindi pakikialaman ng ABS-CBN ang mga palabas nito. Sa halip na ganoon ay sinubukan ng ABS-CBN na bilhin ang ''airing rights'' ng ''Eat... Bulaga!'' mula sa TAPE, Inc. na siya namang tinanggihan nina Antonio Tuviera at Malou Choa-Fagar. Kaya naman hindi na ni-''renew'' ng ABS-CBN ang kontrata nito sa TAPE, Inc. at binigyan ng ''ultimatum'' ang mga palabas ng TAPE na ''Eat... Bulaga!,'' ''Valiente'' at ''Okey Ka, Fairy Ko'' (maliban sa ''Coney Reyes on Camera,'' na hindi na pinoprodyus ng TAPE sa panahong ito) na umalis na mula sa mga talaan ng mga palabas ng ABS-CBN hanggang sa huling linggo ng Enero 1995. Nang umalis sa ABS-CBN ang ''Eat... Bulaga!'' ay ni-''reformat'' ang programang pantanghali nito tuwing Linggo na ''Sa Linggo nAPO Sila'' at ginawang pang-isang linggo - ''<nowiki/>'Sang Linggo nAPO Sila -'' bilang kapalit ng ''Eat... Bulaga!''.<ref name="peplong3"/> ===Panahon sa GMA (1995-kasalukuyan)=== Bago pa man pumasok ang palabas sa [[GMA Network]], tila nagkaroon na ng ''unofficial homecoming'' ang mga ''main host'' ng ''Eat... Bulaga!'' na sina Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon noong 1994 nang magsimula silang magpakita sa mga palabas nito. Si Tito ay naging ''main host'' ng ''investigative news magazine program'' ng GMA na ''[[Brigada Siete]]'' samantalang sila Vic at Joey naman ay nasa ''night gag show'' tuwing Lunes na ''Mixed NUTS''. Sa taon ding iyon ay umalis na ang ''Eat... Bulaga!'' sa ABS-CBN Studio 1 at muling bumalik sa Celebrity Sports Plaza sa mga huling bahagi ng 1994 bilang paghahanda sa paglipat nito sa GMA. Ang pagbabalik nina Tito, Vic and Joey's sa [[GMA Network|GMA]] ay naging opisyal na noong 1995, nang pinili nito ang ''Eat Bulaga!'' upang maging pangunahing pantanghaling palabas. Isang espesyal na pirmahan ng kontrata sa pamamagitan ng TAPE, Inc. at GMA ang ginanap sa [[Shangri-La Makati|Shangri-La]] sa Makati noong 19 Enero 1995 na dinaluhan ng halos lahat ng mga ''host'' nito. Bago iyon ay nagprodyus ang GMA ng kanilang sariling pantanghaling programa, ang ''[[Lunch Date]]'' (na pumalit sa ''Student Canteen'' matapos ang 1986 Rebolusyon sa EDSA) at ang ''[[SST: Salo-Salo Together]]'', na mayroong bahagyang tagumpay.<ref name="peplong3"/> 28 Enero 1995 nang magsimulang ipalabas ang ''Eat... Bulaga!'' sa bago nitong tahanan sa GMA. Ginunita ito sa isang TV special na pinamagatang ''Eat... Bulaga!: The Moving!'' na ginanap muli sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name="peplong3" /><ref name="ebtahanan3"/><ref name=":12">{{cite news|title='Eat Bulaga' premieres on GMA-7|pages=197|newspaper=[[Manila Standard]]|location=Google News Archive|date=22 January 1995|url=https://news.google.com/newspapers?id=ZjpNAAAAIBAJ&sjid=0QoEAAAAIBAJ&pg=2552%2C4115779|accessdate=22 July 2015}}</ref> Bago maganap ang paglipat na ito ay isang buwang pagpopromote ang ginawa mula Disyembre 1994 hanggang Enero 1995 na nagpakita ng mga patalastas na pumatok at bumenta sa masa gaya ng ''Totoo ang Sie7e at 9 - 2 =7,'' na kapwa pagpapahiwatig sa mga naging paglipat ng palabas mula Channel 9 (RPN) tungo sa Channel 2 (ABS-CBN) tungo sa Channel 7 (GMA). Pansamantalang nanatili sa Celebrity Sports Plaza ang programa mula sa mga huling buwan ng 1994 hanggang sa lumipat ito sa Eastside Studios ng [[Broadway Centrum]] noong 16 Setyembre 1995, sa isang TV special na pinamagatang ''Eat Bulaga!: The East Side Story''. Nadagdagan din ng mga bagong ''co-host'' ang programa, na kinabibilangan nila [[Toni Rose Gayda]] (na nagmula sa dating karibal na programa ng ''Eat... Bulaga!'' na ''[[Lunch Date]]''), [[Allan K]], Samantha Lopez and [[Francis Magalona]] noong 1995, at si [[Anjo Yllana]] noong 1998. Sa panahon sa pagitan ng 1995 at 1998, mangilan-ngilang artista din ang hinirang upang maging ''guest co-hosts.'' Taong 1999 nang ''Eat Bulaga!'' ang maging unang palabas sa telebisyong Pilipino ang magpamigay ng milyon-milyon. Nang ipakilala ng noong pantanghaling palabas ng ABS-CBN na ''[[Magandang Tanghali Bayan]]'' ang "Pera o Bayong", pumatok ito kaagad sa masa, kaya naman naungusan ng ''MTB'' ang ''Eat Bulaga!'' sa kompetisyon ng ratings sa loob ng dalawang taon. Dahil dito ay napilitan ang pamunuan ng ''Eat Bulaga!'' na magpapremyo ng milyones, sa pamamagitan ng mga ''segment'' nito na "Meron o Wala" noong kalagitnaan ng 1999 at ''"''Laban o Bawi" noong mga huling buwan ng 2000 upang maipanumbalik ang interes ng mga manonood.<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/features/12061/-eat-bulaga-and-27-years-of-making-the-pinoys-happy-|title="Eat...Bulaga!" and 27 years of making the Pinoys happy!|last1=Almo|first1=Nerisa|date=20 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|archive-date=23 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150723133943/http://www.pep.ph/features/12061/-eat-bulaga-and-27-years-of-making-the-pinoys-happy-|url-status=dead}}</ref> Noong unang araw ng Enero 2000 (Sabado), ipinalabas ng ''Eat Bulaga!'' ang millenium episode (na ginanap sa [[SM City North EDSA]]) nito noong ika-7:30&nbsp;ng gabi upang magbigay daan sa espesyal na programang [[2000 Today]] na ipinalabas noong tanghali ng araw na iyon. Mayo ng taong 2001 nang matanggal si Francis Magalona sa programa dahil sa 'di umano'y pagkakasangkot sa droga. Pumalit sa kaniya ang artista at mang-aawit na si [[Janno Gibbs]]. Nang mapawalang-sala si Magalona ay nagbalik siya sa ''Eat Bulaga!'' noong Enero ng sumunod na taon. Noong Abril 2002 naman ay napanumbalik ng ''Eat Bulaga!'' ang pangunguna nito sa ratings laban sa ''MTB'' bunsod ng pagsikat ng SexBomb Dancers (sa segment na "Laban o Bawi") at ang kontrobersyal na ''reality segment'' na "Sige, Ano Kaya Mo? SAKMO!"''.'' Sa parehong taon na iyon ay ipina-''renew'' ng programa ang ''blocktime deal'' nito sa GMA Network, na siyang tumapos sa mga haka-hakang lilipat muli ng network ang palabas. Bumalik sa regular na pang-araw-araw na paghohost si Tito Sotto noong 2003. Naidagdag din sa lumalaking listahan ng mga ''host'' ang komedyante at dating contestant ng palabas na si Michael V. at ang mga modelo na sina Tania Paulsen and Alicia Mayer. Itinampok din ang palabas ng dati nitong tahanang himpilan na ABS-CBN sa pagdiriwang nito ng ika-50 taong guning taon. Ipinagdiwang ng ''Eat Bulaga!'' ang ika-25 taon nito sa telebisyon noong 19 Nobyembre 2004 sa ampitheatre ng [[Expo Pilipino]] sa [[Clark Freeport Zone]], [[Angeles, Pampanga]].<ref name="lionsilver">{{cite web|url=http://www.lionheartv.net/2010/03/eat-bulaga-silver-special-on-dvd/|title=Eat, Bulaga! silver special on DVD|date=11 March 2010|website=LionhearTV|publisher=B&L Multimedia Co. Ltd.|access-date=22 July 2015}}</ref> Ipinagdiwang din ng palabas ang pagiging pinakamahabang pantanghaling palabas nito sa kasaysayan ng [[telebisyon sa Pilipinas]]. Dinaluhan ng humigit 60 000 katao ang ''television special'' na ito<ref name="lionsilver" /> at tumamasa din ng pinakamataas na rating para sa pang-araw na palabas sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilipinas. Napanalunan nito ang ''Best Entertainment (One-Off/Annual) Special'' sa [[Asian Television Award]] sa [[Singapore]] noong 1 Disyembre 2005.<ref name="philroad">{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/312499/eat-bulaga%C2%92s-road-victory|title=Eat, Bulaga!&#146;s road to victory|last1=Francisco|first1=Butch|date=17 December 2005|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|access-date=28 April 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/313518/more-asian-television-awards|title=More Asian Television Awards|last1=Francisco|first1=Butch|date=24 December 2005|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|access-date=22 July 2015}}</ref> Ang kaganapan na ito ay ang itinuturing na pinakamatagumpay sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilipinas, na halos matapatan lamang ng ''[[:en:StarStruck (Philippine TV series)|1st Starstruck Final Judgement]]''. Ang pagtatanghal na ito, na pinamagatang ''Eat Bulaga Silver Special'', way ipinalabas noong ika-27 (Sabado) at ika-29 (Lunes) ng Nobyembre 2004.<ref name="lionsilver" /> Sa mga panahong ito ay tinanggal na ng palabas ang tatlong tuldok sa pangalan nito: mula ''Eat... Bulaga!'' ay ''Eat Bulaga!'' na lamang ulit ang pamagat nito. Nang ilunsad ng GMA ang [[GMA Pinoy TV]] noong 2005 ay sumahimpapawid na ang ''Eat Bulaga!'' sa iba't ibang bansa sa buong mundo.<ref>{{Cite news|url=http://www.gmanetwork.com/international/articles/2015-07-28/683/GMA-international-channels-now-available-in-Charter-Spectrum-TV-in-the-US/|title=GMA international channels now available in Charter Spectrum TV in the US {{!}} GMA international channels now available in Charter Spectrum TV in the US|last=Inc.|first=GMA New Media,|access-date=2017-05-19|language=en}}</ref> 2006 nang umalis ang SexBond Girls sa programa dahil sa sigalot nito sa mga prodyuser ng programa..<ref name="sexbombbabes">{{cite web|url=http://www.pep.ph/guide/tv/389/sexbomb-returns-to-eat-bulaga-as-regular-performers|title=SexBomb returns to "Eat Bulaga!" as regular performers|last1=Borromeo|first1=Eric|date=12 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015}}</ref> Kaya naman nagbukas ang programa ng mga awdisyon para sa mga bagong mananayaw sa ilalim ng pangalang ''EB Babes,'' sa pamamagitan ng pagpapatimpalak. Agosto ng taon ding iyon nang magsimula ang grupo.<ref name="sexbombbabes" /> Marso 2007 naman nang bumalik ang SexBomb Girls, ngunit bilang mga ''co-host''.<ref name="sexbombbabes" /><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/12465/rivalry-between-sexbomb-and-eb-babes-heats-up|title=Rivalry between SexBomb and EB Babes heats up|last1=Nicasio|first1=Nonie|date=11 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=23 July 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/12522/eb-babe-kim-wala-namang-dapat-ikainsecure-ang-eb-babes-sa-sexbomb#cxrecs_s|title=EB Babe Kim: "Wala namang dapat ika-insecure ang EB Babes sa SexBomb."|last1=Nicasio|first1=Nonie|date=16 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=23 July 2015}}</ref> Setyembre 2007 nang magkaroon ng matinding sagutan sa pagitan ni Joey de Leon at [[Willie Revillame]], na noo'y ''host'' ng karibal na programa ng ''Eat Bulaga!'' na ''[[Wowowee]],'' kasunod ng 'di umano'y [[Hello Pappy scandal]].<ref>{{cite web|url=http://www.gmanews.tv/story/58382/Joey-tells-Willie-Explain-before-you-complain|title=Joey tells Willie: Explain before you complain|date=30 August 2007|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=11 April 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gmanetwork.com/news/story/58395/news/nation/roxas-seeks-probe-on-hello-pappy-game-show-controversy|title=Roxas seeks probe on 'Hello, Pappy' game show controversy|date=30 August 2007|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Nobyembre 2007 naman nang ilunsad ng ''Eat Bulaga!'' ang kauna-unahan nitong panrehiyon na adaptasyon sa [[GMA Cebu]] sa pamagat na ''[[Eat Na Ta!]].'' Ang ''Eat na Ta sa Radyo'' (mula Lunes-Biyernes) ay inilunsad noong 12 Nobyembre samantalang ang ''Eat Na Ta sa TV'' (tuwing Sabado) ay inilunsad noong 24 Nobyembre ng taon ding iyon. Nagsilbi itong pampasigla bago ang mismong palabas sa Kabisayaan hanggang 2008. 6 Marso 2009 nang pumanaw ang isa sa mga ''host'' ng palabas na si [[Francis Magalona]] dahil sa [[leukemia]]. Nang sumunod na araw ay nagprodyus ang palabas ng isang ''tribute episode'' sa alaala niya, kung saan inawit ng buong ''cast'' ang mga awit na likha niya. Sa ''tribute'' ding iyon nalaman na si Magalona ang nagpasimula sa paggamit ng salitang ''"dabarkads",'' na magpahanggang ngayon ay ginagamit upang tukuyin ang pamilya at ang manonood ng ''Eat Bulaga!.'' Kilala din is Magalona sa naging tradisyunal na pagsigaw niya ng "''seamless'' na!" na nagpahayag sa pagpapalit ng programa tuwing Sabado mula ''Eat Bulaga!'' tungo sa showbiz talk show na ''[[Startalk]].'' Matapos ang kanyang pagpanaw ay itinuloy ng ''Eat Bulaga!'' at ''Startalk'' ang tradisyon hanggang sa itigil ito sa pagtatapos ng taon. Pinalitan si Magalona ng kilalang actor at ''television personality'' na si [[Ryan Agoncillo]] nang pumasok ito sa palabas noong 24 Oktubre 2009. Ipinagdiwang naman ng ''Eat Bulaga!'' ang ika-30 guning taon nito sa ere, na pinangalanang ''Tatlong Dekads ng Dabarkads'' noong 30 Hulyo 2009. Sa espesyal na ito ay pinagtuunan ng pansin ng palabas ang mga kahanga-hangang mga tao, kabilang na ang 30 kapos sa buhay ngunit masisipag na estudyante, at ang iba pang mga "bayani sa araw-araw" bilang pagtanaw ng utang na loob sa mga manonood ng palabas.<ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/473048/eat-bulaga-awards-cash-grants-scholars|title=Eat, Bulaga! awards cash & grants to scholars|date=1 June 2009|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/467840/changing-lives-30-young-people|title=Changing the lives of 30 young people|last1=Francisco|first1=Butch|date=16 May 2009|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref> Ipina-''renew'' ng palabas ang kontrata nitong ''blocktime partnership'' (para sa dalawang taon pa) sa GMA Network noong Disyembre 2009. Unang araw ng Enero 2010 nang pansamantalang lumipat ang programa sa Westside Studios ng Broadway Centrum, na naging tahanan ng karamihan sa mga naging programa ng GMA mula 1987 hanggang 2010, habang nire-''renovate'' anf Eastside Studios na nagdagdag ng mga bagong LED screens at mga upuang ''cushioned.'' Bumalik din sa renovadang studio ang palabas noong 6 Marso ng taon ding iyon. Pebrero 2011 nang umalis muli ang SexBomb Girls, kasama ang ''choreographer'' nito na si Joy Cancio, ngayon ay para naman sa palabas ng ABS-CBN na ''[[Happy Yipee Yehey!]].''<ref>{{cite web|url=http://entertainment.inquirer.net/3269/no-bad-blood-between-these-sexbombs|title=No bad blood between these SexBombs|last1=Cruz|first1=Marinel R.|website=Inquirer.net|publisher=Philippine Daily Inquirer|date=14 June 2011|accessdate=21 May 2013}}</ref> Marso 2011 nang pahabaan ng GMA Network ang ''blocktime deal'' nito sa palabas hanggang Enero 2016 na nagbigay ng isa pang oras para sa palabas, na siya namang nagbigay daan sa TAPE upang gumawa pa ng isang TV show na magsisilbing palabas pagkatapos ng ''Eat Bulaga!'' Inilunsad naman ng ''Eat Bulaga!'' ang ''coffee table book'' nito na ''Ang Unang Tatlong Dekada''<ref name="coffeebook2"/> na isinulat ng beteranong kolumnista na si Butch Francisco at dinisenyo ng anak ni Joey de Leon na si Jako.<ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/735738/why-it-took-8-years-finish-bulaga-book|title=Why it took 8 years to finish the Bulaga! book|last1=Francisco|first1=Butch|date=11 October 2011|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref> Kasama ng libro ay nagpamigay din ang ''Eat Bulaga!'' ng 3 000 ''limited edition'' CDs ng ''Silver Special'' nito.<ref name="historicvic2"/><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/31387/joey-de-leon-gets-emotional-again-as-eat-bulaga-launches-book-chronicling-its-first-30-years/1/2|title=Joey de Leon gets emotional as Eat Bulaga! launches book chronicling its first 30 years|last1=Santiago|first1=Erwin|date=8 October 2011|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|accessdate=23 July 2015|archive-date=24 Hulyo 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150724075439/http://www.pep.ph/news/31387/joey-de-leon-gets-emotional-again-as-eat-bulaga-launches-book-chronicling-its-first-30-years/1/2|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gmanews.tv/story/234575/entertainment/eat-bulaga-launches-coffee-table-book|title=Eat Bulaga! launches coffee table book|last1=Jimenez|first1=Fidel R.|date=6 October 2011|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Nagprodyus din ng isang dokumentaryo ang [[GMA News and Public Affairs]] na pinamagatang ''Kuwentong Dabarkads'' na ipinresenta ni [[Dingdong Dantes]].<ref name="kd2"/> Sa kauna-unahang pagkakataon sa kasaysayan ng ''Eat Bulaga!'', nagkaroon ng kauna-unahang ''international franchise'' sa [[Indonesia]] na pinangalang [[Eat Bulaga! Indonesia]] na umere sa [[SCTV]] noong 16 Hulyo 2012 hanggang 3 Abril 2014, at ang [[The New Eat Bulaga! Indonesia]] na umere naman sa [[ANTV]] mula 17 Nobyembre 2014 hanggang 8 Agosto 2016, Agosto 18 naman ay nag-ere ito ng ''commercial-free special episode'' na nagdiriwang ng ika-33 guning taon nito.<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/photos/3221/eat-bulaga-celebrates-33rd-anniversary|title=Eat Bulaga! celebrates 33rd anniversary|date=20 August 2012|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Isang ''soundtrack'' naman, ang ''Dabarkads D' Album: A Party for everyJUAN'', na nagtampok sa mga awit na pinasikat at nilikha ng ''cast'' ng ''Eat Bulaga!'' pati ang ilan sa mga ginamit nitong temang-awit, ay inilunsad noong Hulyo 2013..<ref>{{Cite AV media notes|title=Dabarkads D'Album (A Party For Every Juan!)|others=Eat Bulaga Dabarkads|year=2013|url=https://itunes.apple.com/us/album/eat-bulaga-dabarkads-dalbum/id796309922|type=Album|publisher=Ivory Music & Video, Inc.|location=Philippines}}</ref> 7 Hulyo 2018, inilunsad ng Eat Bulaga! ang ''EB ver. 4.0'', kung saan sinimulan ang taunang selebrasyon para sa kanilang ika-apatnapung anibersaryo sa telebisyon, kasunod nito ang pagpapalabas ng ''horror-comedy telemovie'' na ''Pamana'' nitong 28 Hulyo 2018. Nitong 8 Disyembre 2018, Matapos ang 23 taon nang pananatili sa Broadway Centrum, lumipat ang ''Eat Bulaga!'' sa bago nitong state-of-the-art na istudyo, ang APT Studios, na matatagpuan sa [[Cainta]], [[Rizal]], ang paglipat nila sa bagong tahanan ay kasunod nito sa selebrasyon ng kanilang ika-apatnapu na anibersaryo ngayong Hulyo 2019, Pebrero 1 sa sumunod na taon, muling pumirma ang programa sa [[GMA Network]], kasunod ng ika-apatnapu na anibersaryo nila sa telebisyon, at 24 na taon sa GMA. Simula Hulyo 2019, ang mga binalik na ''segments'' ng programa ay sa ''limited engagement'' lamang para sa ika-apatnapung anibersaryo ng programa. Nitong 30 Hulyo 2019, ipinagdiwang ng ''Eat Bulaga!'' ang kanilang ika-40 na anibersaryo sa telebisyon, kasunod nito ang pagkakaroon ng pangalawang ''international franchise'' sa [[Myanmar]], ang pagkakaroon ng bagong ''batch'' ng mga iskolar ng EBEST, at ang pagtatapat ng mga kampeon ng mga ''segments'' ng programa para sa ''grand showdown'' nito, at abangan ang kanilang ika-apat na malaking anunsyo. ====Konsiyertong benipisyo ng Sa Tamang Panahon==== {{main|Sa Tamang Panahon}} == Tema ng ''Eat Bulaga!'' == [[Talaksan:Eat Bulaga 1990's.jpg|frame|left|Eat Bulaga logo noong 2001-2003]] Ang orihinal na tema ay nagsimula noong 1982 at isinulat ni Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon at inayos ni Homer Flores. Nang sumali si [[Aiza Seguerra]] sa palabas noong 1988 at nalipat sa [[ABS-CBN]] noong 1989, ang ikalawa at ikatlong linya ng ikalawang saknong ay naging "Si Aiza at si Coney/Silang lahat ay nagbibigay". Ang ikalawa at ikatlong linya ng saknong ay ginagamit pa rin kahit na si Coney ay umalis sa palabas noong 1991 at may kaunting artista na nadagdag tulad ni [[Jimmy Santos]], [[Christine Jacob]], [[Ruby Rodriguez]], [[Lady Lee]] at si [[Rio Diaz]] ay madagdag sa mga tauhan sa palabas ng "''Bulaga''". Nung ang ''Eat Bulaga!'' ay nalipat sa [[GMA]] noong ika-28 Enero 1995, pinalitan ang ikalawang linya sa ikalawang saknong at tinanggal ang pangalan ni Aiza at Coney sa liriko, at sa tugon sa lumalaking grupo ng ''Eat Bulaga''. Ganito ang naging linya: "Barkada'y dumarami". Gayumpaman noong 2003, pinalitan ang linya ng [[SexBomb Girls]] ay gumawa ng sariling salin ng tema ng ''Eat Bulaga!''. Sa komposisyon ni Lito Camo. Ang linya ay naging "Buong tropa ay kasali". Noong ika-25 taong anibersaryo noong 2004, umaawit lahat ang naging kasapi ''Eat Bulaga!'' at ang linyang "Barkada'y dumarami" ang isinama sa liriko. Sa OBB noong 2004 ipinalit ang mga linya sa ibang wika ng Bikolano, Cebuano, Waray-waray at Tagalog. At noong 2005, ilang liriko ay re-arrange ni Francis Magalona. Ang linya ay "Saan ka man ay halina tayo". Dinagdagan ng mga linya ni Francis Magalona ang sariling salin ng tema ng ''Eat Bulaga''. Gayumpan noong 2007 ibat-ibang musika tulad ng Rock, Jazz, Reggae, Dance-pop at Hip-hop. Kinanta na ang unang bersyon ni Allan, Jimmy, Toni Rose at Ruby. Ang ikalawang bersyon ay kinanta ni Pia, Ciara, Gladys, Paolo, Julia at Janno. Ang linya ay "Ligaya sa ating buhay" na pinagkanta ni Gladys sa unang bersyon ng OBB at ikinanta ni Julia Clarete ang linya sa ikalawang bersyon ng OBB. Sa ikatatlong linya kinanta ni Jose Manalo at Wally Bayola ang bersyon ng reggae. Kinanta ang ika apat na linya ang bersyon ng dance ni Sugar at ang mga EB Babes. Ikinanta ang ika't limang bersyon nina BJ, Francis M, Teri at Cindy, at dinagdagan ang ''Buong mundo'' na pinagrepeat ang ika apat na linya sa kanta. Nitong 2009 at 2014, muling binago ang tono nito sa bagong modernong musiko. Mula 2012 hanggang kasalukuyan, ginamit sa modernong bersyon ang orihinal na tono ng programa. {| class="toccolours" cellpadding="15" align="center" rules="cols" ! colspan="5" bgcolor="" |<big>Pantemang-awit ng ''Eat Bulaga!''</big> |- !1982 - 1987 !1987 - 1995 ! colspan="2" |1995 - 1998 !1998 - kasalukuyan |- | Mula Aparri hanggang Jolo, Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, '''kasama pati si Coney''' '''Apat silang nagbibigay''' ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' |Mula Aparri hanggang Jolo, Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, '''si Aiza at si Coney''' '''Silang lahat ay nagbibigay''' ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' <br /> |'''Mula Aparri hanggang Jolo,''' Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, '''barkada'y dumarami''' Silang lahat ay nagbibigay ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' <br /> | colspan="2" |'''Mula Batanes hanggang Jolo,''' Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, barkada'y dumarami Silang lahat ay nagbibigay ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' <br /> |} == Mga ''cast'' == === ''Main hosts'' === * [[Tito Sotto]] {{small|(1979–present)}} * [[Vic Sotto]] {{small|(1979–present)}} * [[Joey de Leon]] {{small|(1979–present)}} === ''Co-hosts'' === {{div col|colwidth=25em}} * [[Jimmy Santos]] {{small|(1983–present)}} * [[Allan K.]] {{small|(1995–present)}} * [[Jose Manalo]] {{small|(1994–present)}} * [[Wally Bayola]] {{small|(2000–present)}} * [[Paolo Ballesteros]] {{small|(2001–present)}} * [[Pauleen Luna]] {{small|(2004-present)}} * [[Ryan Agoncillo]] {{small|(2009–present)}} * [[Ryzza Mae Dizon]] {{small|(2012–present)}} * [[Alden Richards]] {{small|(2015–present)}} * [[Maine Mendoza]] {{small|(2015—present)}} * [[Sebastian Benedict]] {{small|(2015–present)}} * [[Maja Salvador]] {{small|(2021&ndash;present)}} * [[Miles Ocampo]] {{small|(2022&ndash;present)}} {{div col end}} === ''Featuring'' === * Kayla Rivera {{small|(2019-present)}} * EJ Salamante {{small|(2019-present)}} * Echo Caringal {{small|(2019-present)}} '''EB Babes {{small|(2006–present)}}''' :* Rose Ann "Hopia" Boleche {{small|(2006–present)}} :* Lyka Relloso {{small|(2012–present)}} :* AJ Lizardo {{small|(2014–present)}} '''That's My Baes {{small|(2015–present)}}''' :* [[Kenneth Medrano]] {{small|(2015–present)}} :* Joel Palencia {{small|(2015–present)}} :* Tommy Peñaflor {{small|(2015–present)}} :* Jon Timmons {{small|(2015–present)}} :* Miggy Tolentino {{small|(2015–present)}} :* Kim Last {{small|(2015–present)}} '''[[Broadway Boys]] {{small|(2016–present)}}''' ===Mga Dating hosts at mga tampok=== <!-- Please do not indicate the current status of the previous co-hosts and features of this program. It is unnecessary and unencyclopedic per "Wikipedia:Manual of Style" and "Wikipedia:NOT". And please enclose the years in parenthesis "()". Thank you. --> {{div col|small=yes|colwidth=25em}} *[[Aicelle Santos]] (2016–2017) *[[Aiko Melendez]] (1989–1995) *[[Ai-Ai delas Alas]] (1995–2000, 2015–2016, ''Kalyeserye'''s Lola Babah) *Aileen Damiles<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens">{{cite web |url=http://www.missosology.info/forum/viewtopic.php?f=15&t=133488&start=0|title=Eat Bulaga and Beauty Queens|date=22 April 2012|publisher=Missosology|access-date=5 September 2016}}</ref> *[[Aiza Seguerra]] (1987–1997) *Aji Estornino (2002) *[[Alfie Lorenzo]]†<ref name="ebcoffeebook">{{cite book |last=Francisco|first=Butch|date=2011 |title=Eat Bulaga!: Ang Unang Tatlong Dekada|publisher=TAPE, Inc.|pages=124–125|others=Designed by Jako de Leon|isbn=9789719528302}}</ref> *[[Ali Sotto]] (1993–1994) *[[Alicia Mayer]] (2004–2006) *Alina Bogdanova (2015–2016) *[[Amy Perez]] (1988–1995) *Ana Marie Craig (1996) *Angela Luz (1989–1995) *[[Angelu de Leon]] *[[Anjo Yllana]] (1999-2020) *[[Anne Curtis]] (2004)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=446638&page=233|title=EAT BULAGA! 2010 -> hangga't may BATA may EAT.... BULAGA! - Post #4658|date=16 March 2012|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *[[Ariana Barouk]] (2008) *Ariani Nogueira (2007) *Atong Redillas (early 1990s)<ref name="ebcoffeebook"/> *[[BJ Forbes]] (2005–2008) *Bababoom Girls (2009–2010) *Babyface (2005)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=76F00Y3lo0A|title=Bulagaan feb18 2005b - YouTube|date=21 September 2006|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref> *Bea Bueno (1996) *Becca Godinez (1981) *Bessie Badilla<ref name="ebcoffeebook"/> *The Bernardos (2015–2016) *Bikoy Baboy (late 1980s–early 1990s, portrayed by Ronaldo Joseph Joaquin, EB mascot) *[[Bobby Andrews]] *Bonitos (Group) (2009, ''Kakaibang Bida'' segment) *[[Boobay]] (2016, ''Kalyeserye'''s Yaya Pak, 2017, Mother Goose, ''Quiz Vee'' segment) *Boom Boom Pow Boys (2009–2013) *Boy Katawan (2011–2013) *Camille Ocampo (1998–2001) *[[Carmina Villaroel]] (1989–1995) *[[Ces Quesada]] (1989) *[[Charo Santos]] (1986–1987) *Chia Hollman (2010–2011) *Chiqui Hollman (1979–1981) *Chihuahua Boys (2001–2006) *[[Chris Tsuper]] (2015–2016) *Christelle Abello (2015, Doktora Dora de Explorer's assistant, ''Problem Solving'' segment) *[[Christine Jacob]] (1992–1998) *[[Ciara Sotto]] (2004–2012) *[[Cindy Kurleto]] (2006–2007) *[[Cogie Domingo]] (2001) *[[Coney Reyes]] (1982–1992) *[[Daiana Menezes]] (2007–2012) *Danilo Barrios (1998) *[[Dasuri Choi]] (2014, 2016) *[[Dawn Zulueta]]<ref name="coffeebook2"/> *Debraliz Valasote (1979–1982) *[[Derek Ramsay]] (2001–2004) *[[Dencio Padilla]] (1983) *[[Diana Zubiri]] (2003–2005) *Dindin Llarena (1999–2001) *[[Dingdong Avanzado]] (1987–1988) *[[Dingdong Dantes]]<ref name="ebcoffeebook"/> *Dingdong Dantis the Impersonator (2001–2003) *[[Donita Rose]] (1996–1997, 2002–2003) *[[Donna Cruz]] (1995–1998) *E-Male Dancers (2001–2006) *[[Edgar Allan Guzman]] (2006–2007) *Eileen Macapagal (1980s)<ref name="PinoyExchange">{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=40|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 40|date=23 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=5 September 2016}}</ref> *Eisen Bayubay (2001) *[[Eric Quizon]] (1992–1993, 1996-1998) *Felipe Tauro (mid–1990s, ''Alaxan Gladiators'' referee) *[[Francis Magalona]]† (1997–2008) *Fire (Ana Rivera & Soraya Sinsuat) (1995–1997) *Frida Fonda (1980s) *Gabby Abshire (2012) *Gemma Fitzgerald (2000–2002) *[[Gladys Guevarra]] (1999–2007) *Gov Lloyd (2017, ''Jackpot En Poy'' referee) *[[Gretchen Barretto]] (1993) *[[Heart Evangelista]] (2013) *[[Helen Gamboa]] (1985–1986) *[[Helen Vela]]† (1986–1991) *[[Herbert Bautista]] (1989–1992) *Ho and Ha (2007–2012)<ref name="ebcoffeebook"/> *Illac Diaz (1996–1998) *Inday Garutay (1995–1997) *[[Isabel Granada]]†<ref name="ebcoffeebook"/> *[[Isabelle Daza]] (2011–2014) *[[Iza Calzado]] (2011–2012) *Jaime Garchitorena (1991–1993) *[[Janice de Belen]] (early 1990s)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=12|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Post #231|date=10 March 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *Janna Tee (2015, Doktora Dora de Explorer's assistant, ''Problem Solving'' segment) *[[Janno Gibbs]] (2001–2007) *[[Jaya (singer)|Jaya]] (1997–1999) *[[Jenny Syquia]] (1997) *[[Jericho Rosales]] (1996–1997) *[[Jessa Zaragoza]]<ref name="ebcoffeebook"/> *[[Joey Albert]]<ref>{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6314844/#Comment_6314844|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 48|date=29 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref> *John Edric Ulang (2012–2013) *[[Jomari Yllana]] (2000) *[[John Prats]]<ref name="ebcoffeebook"/> *[[Joyce Jimenez]] (2001–2002) *[[Joyce Pring]] (2014, ''Trip na Trip'' DJ) *Juannie (1997, Allan K Look-alike)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=OTVenZtYhi0|title=Bulagaan CLASSIC with Vic, Joey, Francis, Christine, Allan|date=2 December 2016|publisher=YouTube|access-date=26 June 2018}}</ref><ref>{{cite web |url=https://twitter.com/allanklownz/status/1030434765856366592|title=allan k on Twitter: "Siye si juannie- kalook alike ko"|date=17 August 2018|publisher=Twitter|access-date=24 August 2018}}</ref> *Jude Matthew Servilla (2009–2010) *[[Julia Clarete]] (2005–2016) *Julia Gonowon (2017–2018) *[[K Brosas]] (2001–2003) *[[Keempee de Leon]] (2004–2016) *Kevin (1990–1995) *Kidz @ Work (1990s)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=qw3jKv5gJ8g|title=kidz@work opening dance prod in eat bulaga "maria" by ricky martin - YouTube|date=3 October 2013|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=n4llxN5Ltqk|title=kidz@work - YouTube|date=21 September 2007|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref> *Kim Idol (2008–2010) *[[Kitty Girls]] (2009) *Kombatseros (1982)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/videos/1602736966438139/|title=Eat Bulaga!'s 10th Anniversary TV Special (1989)|date=19 August 2017|publisher=Facebook|access-date=9 October 2017}}</ref> *[[Kris Aquino]] (1988–1989) *Kristine Florendo (1998–2000) *Kurimaw Boyz (2001–2006) *[[Lady Lee]] (1991–1997) *Lalaine Edson (2000) *Lana Asanin (1999–2000) *[[Lana Jalosjos]] (a.k.a. Lana J. or Svetlana) (2004–2006) *[[Lance Serrano]] (2013) *[[Lani Mercado]] (1989–1990) *[[Larry Silva|Larry "Pipoy" Silva]]† (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48">{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6314354/#Comment_6314354|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 48|date=29 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref> *Leila Kuzma (2002–2004) *Leonard Obal (mid–1990s)<ref name="ebcoffeebook"/> *Lindsay Custodio (1998) *Los Viajeros [Pedro, Eduardo & Diego] (2013–2014) *Lougee Basabas (2007–2009) *[[Luane Dy]] (2017&ndash;2020) *Lyn Ching-Pascual (1997–1998) *Macho Men Dancers (1980–1983)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/williamwallenagbulos/posts/429523620569195|title=William Wallen Agbulos|date=2 August 2015|publisher=Facebook|access-date=7 September 2016}}</ref> *Jinky "Madam Kilay" Cubillan (2017) *Male AttraXion (1993)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/photos/a.764403070271537.1073741828.764323553612822/1127079854003855/?type=1&theater|title=ABS-CBN Memories|date=31 March 2016|publisher=Facebook|access-date=7 September 2016}}</ref> *Manny Distor† (1998–1999) *Maneouvres (1990s) *[[Manilyn Reynes]] (1985–1990) *[[Marian Rivera]] (2014–2015) *[[Maricel Soriano]] (1985–1987, 1995–1996) *Mark Ariel Fresco (2006–2007) *Mausi Wohlfarth (1998–1999) *[[Maureen Wroblewitz]] (2018–2019) *[[Michael V.]] (2003–2016) *[[Michelle van Eimeren]] (1994) *[[Mickey Ferriols]] (1996–2000) *Mike Zerrudo (1998–1999) *[[Mikee Cojuangco-Jaworski]] (1994)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=283567&page=98|title=GrEAT BULAGA @ 28: 2007 - Post #1949|date=13 July 2007|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *Millet Advincula (1990s)<ref name="PinoyExchange"/> *[[Mitoy Yonting]] (1997, 2006–2009) *[[Mr. Fu]] (2009) *Nadine Schmidt (2002) *Nicole Hyala (2015–2016) *[[Niño Muhlach]] (early 1990s)<ref name="pinoyexchange.com">{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=12|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Post #225|date=10 March 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *[[Nova Villa]] (1989–1995) *OctoArts Dancers (1989–1992) *[[Ogie Alcasid]] (1988–1989) *[[Onemig Bondoc]] (1996–1997) *Patani Daño (2008) *[[Patricia Tumulak]] (2015–2017) *[[Pepe Pimentel]]† (1980s)<ref>{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20171201182306/http://filmacademyphil.org/?p=1532|title=NOONTIME TV SHOWS|date=21 July 2009|publisher=Film Academy of the Philippines|last1=Clarin|first1=Tess|access-date=21 November 2018}}</ref> *[[Phoemela Barranda]] (2001–2002) *[[Pia Guanio]] (2003–2021) *Plinky Recto (1989–1992) *[[Pops Fernandez]] (1987–1988) *Priscilla Monteyro (2009–2010) *The Quandos (2015–2016) *Rachel Ann Wolf<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens"/> *Rading Carlos† (1980s)<ref name="PinoyExchange"/> *[[Randy Santiago]] (mid–1990s)<ref name="pinoyexchange.com"/> *Rannie Raymundo (1993) *Raqi Terra (2018–2019) *Rey de la Cruz† (1980s)<ref name="PinoyExchange"/> *Rey Pumaloy (1995–2000, ''Aminin'' segment) *[[Richard Hwan]] (2014–2015) *Richard Merk<ref name="eb25pinoyexchangepage43">{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6293570/#Comment_6293570|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 43|date=27 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref> *[[Richie D'Horsie]]† (1979–1985, 1994, 2009 bababoom segments) *[[Rio Diaz]]† (1990–1996) *Robert Em† (1996–1998) *Ruby Rodriguez (1991-2021) *Robert Ortega<ref name="ebcoffeebook"/> *Robin da Roza (1996–1998) *[[Rosanna Roces]] (1998)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=T0F7EoxlbGI|title=YouTube - Eat Bulaga's Birit Baby Winners with Jaya|date=9 December 2015|publisher=YouTube|access-date=7 February 2017}}</ref> *[[Ruffa Gutierrez]] (1995–1998, 2017) *Ryan Julio (2006–2007) *[[Sam Y.G.]] (2009–2016) *Samantha "Gracia" Lopez (1994–1997) *Sandy Daza (1990–1999, ''Del Monte Kitchenomics'' segment) *Santa Mesa Boys (1980s)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/videos/1602736966438139/|title=Eat Bulaga!'s 10th Anniversary TV Special (1989)|date=19 August 2017|publisher=Facebook|access-date=9 October 2017}}</ref> *[[Sarah Lahbati]] (2018) *[[List of minor characters in Kalyeserye|Several Kalyeserye Casts]] (2015–2016) *[[SexBomb Girls]] (1999–2011) *Sharmaine Suarez<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens"/> *[[Sharon Cuneta]] (1983–1984) *Sherilyn Reyes (1999–2002) *[[Sheryl Cruz]] (1985–1989) *[[Shine Kuk]] (2014–2015) *Sinon Loresca (2016–2018) *Sixbomb Dancers (2014–2015) *[[Solenn Heussaff]] (2012) *Stefanie Walmsley *Steven Claude Goyong (1999–2000) *Streetboys (1990s) *[[Sugar Mercado]] (2001–2002, 2004–2007) *[[Sunshine Cruz]] (1995–1996) *[[Sunshine Dizon]] *[[Taki Saito]] (2016–2017) *Tania Paulsen (2003) *Teri Onor (2002–2007, 2017, Mother Goose, ''Quiz Vee'' segment) *Tessie Tomas (1981–1987) *[[Tetchie Agbayani]] (1980s)<ref name="PinoyExchange"/> *[[Toni Gonzaga]] (2002–2005) *[[Toni Rose Gayda]] (1996–2014) *Tuck-In Boys (2015) *Twinky (Virtual host) (2006–2008, 2009) *[[Universal Motion Dancers]] (1990s) *Vanessa Matsunaga (2013–2014) *Vanna Vanna (1995–1997) *[[Val Sotto]] (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48"/> *Valentin Simon (1997–2000) *[[Valerie Weigmann]] (2013–2014) *Vicor Dancers (1980s) *Victor "Mama Ten" Mendoza (2018, Executive Assistant ''Kendoll'', ''Boss Madam'' portion, ''Barangay Jokers'' segment) *[[Vina Morales]]<ref name="ebcoffeebook"/> *WEA Dancers (1980s) *[[Yoyong Martirez]] (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48"/> *[[Zoren Legaspi]]<ref name="ebcoffeebook"/> {{div col end}} == Mga kasalukuyang Bahagi == * Bida First * Cash Landing On You (The New Juan For All, All For Juan * EB By Request * Bawal Judgemental == Mga pinagpatuloy na segments== {{main article|Talaan ng mga segmemts ng Eat Bulaga!}} == Espesyal na programa == Sa kasaysayan nito ay marami-raming television specials na ang nai-ere ng ''Eat Bulaga!'' na pinagbobrodkast mula sa iba't ibang lugar na mayroong malalawak na espasyo upang makapaglaman ng maraming tao. Sa ibaba ay ang ilan (hindi kumpleto) sa mga naging ''television special'' ng programa: {| class="wikitable" !Pamagat ng ''television special'' !Petsa !Lugar na pinagdausan !Himpilang pantelebisyon ! |- |'''''Eat Bulaga! The DOMSAT Launch''''' |18 Mayo 1982 |Folk Arts Theatre ([[Sentrong Pangkultura ng Pilipinas|Tanghalang Francisco Balagtas]]) | rowspan="3" |<big>RPN 9</big> | |- |'''''Eat Bulaga! 3rd Anniversary Special''''' |7 Agosto 1982 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Freedom Day Special''''' |25 Pebrero 1987 |[[Quirino Grandstand]] | |- |'''''Eat... Bulaga!: Moving On''''' |18 Pebrero 1989 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | rowspan="2" |<big>ABS-CBN 2</big> |'''''<ref name="ebtahanan3"/>''''' |- |'''''Eat... Bulaga! 10th Anniversary Special''''' |23 Setyembre 1989 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] |<ref name=":02"/> |- |'''''Eat... Bulaga!: The Moving!''''' |28 Enero 1995 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | rowspan="14" |<big>GMA 7</big> |<ref name="ebtahanan3" /><ref name=":12"/> |- |'''''Eat... Bulaga!: The East Side Story''''' |16 Setyembre 1995 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat... Bulaga!: Jollibee's 20th Anniversary''''' |5 Setyembre 1998 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | |- |'''''Eat... Bulaga!: SM Millennium Magic''''' |1 Enero 2000 |[[SM City North EDSA]] | |- |'''''Eat Bulaga! Silver Special''''' |idinaos: 19 Nobyembre 2004 ipinalabas: 28 at 30 Nobyembre 2004 |Expo Pilipino (ngayo'y [[Clark Centennial Expo]]) | |- |'''''Eat Bulaga! 07 Big Surprise Sa 070707''''' |7 Hulyo 2007 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Little Miss Philippines''''' '''''Global 2007 Grand Coronation Day''''' |14 Hulyo 2007 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Sa Abu Dhabi''''' |idinaos: 7 Disyembre 2007 ipinalabas: 29 Disyembre 2007 |[[Abu Dhabi National Theatre]] | |- |'''''Eat Bulaga! Grand Fiesta Sa LA''''' |idinaos: 19 Hulyo 2008 ipinalabas: 2 Agosto 2008 |[[Los Angeles Memorial Sports Arena]] | |- |'''''Eat Bulaga! Nonstop: The 33rd Anniversary Special''''' |18 Agosto 2012 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Super Sireyna: Queen of Queens''''' |27 Hulyo 2013 |[[Resorts World Manila]] | |- |'''''[[Sa Tamang Panahon|Eat Bulaga! Sa Tamang Panahon]]''''' ''<small>#ALDubEBTamangPanahon</small>'' |24 Oktubre 2015 |[[Philippine Arena]] |<ref name=":2">{{cite web|url=http://entertainment.inquirer.net/181964/aldub-posts-record-breaking-41-m-tamang-panahon-tweets|title='AlDub' posts record-breaking 41-M 'Tamang Panahon' tweets|last1=Hegina|first1=Aries Joseph|website=Inquirer.net|publisher=Philippine Daily Inquirer, Inc.|date=26 October 2015|access-date=2 November 2015}}</ref> |- |'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2017 Grand Coronation Day''''' |30 Setyembre 2017 |[[Mall of Asia Arena]] |<ref>{{Citation|last=Eat Bulaga!|title=Miss Millennial Philippines 2017 Grand Coronation Day {{!}} September 30, 2017|date=2017-09-30|url=https://www.youtube.com/watch?v=ij5kykup4CY&t=3346s|accessdate=2017-10-01}}</ref> |- |'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2018 Grand Coronation Day''''' |27 Oktubre 2018 |[[New Frontier Theatre]] |- |'''''Eat Bulaga! 40th Anniversary Sa Barangay''''' |27 Hulyo 2019 |Brgy. N.S. Amoranto, [[Quezon City]] |- |'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2019 Grand Coronation Day''''' |26 Oktubre 2019 |[[Meralco Theater]] |} Ang palabas ay nakapag-ere din ng mga ''special commercial-free episodes'': ang ''Eat Bulaga!'s 33rd Anniversary Special''<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/photos/3221/eat-bulaga-celebrates-33rd-anniversary|title=Eat Bulaga! celebrates 33rd anniversary|date=20 August 2012|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015}}</ref> at ''Eat Bulaga: Sa Tamang Panahon''.<ref name=":2" /> === Telemovies === Ang ''Eat Bulaga!'' ay nakapag-ere na rin ng dalawang ''television films'' na nagtampok sa mga mismong ''Dabarkads''. Nasa ibaba ang talaan ng mga ''telemovie'' ng palabas: {| class="wikitable" !Pamagat ng ''telemovie'' !Petsa |- |'''''Love is...''''' |21 Oktubre 2017 |- |'''''Pamana''''' |28 Hulyo 2018 |} == Mga parangal == * Panalo, ''Best Variety Show - PMPC Star Awards for Television'' (1989-2009) * Panalo, ''Best Entertainment Program Winner "Eat Bulaga Silver Special" - 2005 Asian Television Awards'' sa [[Singapore]] ==Studio na gamit ng Eat Bulaga== {{main article|Broadway Centrum}} Ang Eat Bulaga! ay nagbo-brodkas noon sa Broadway Centrum sa [[lungsod Quezon]]. Noong 8 Disyembre 2018, nailipat na sa [[APT Studios]] (dating KB Entertainment Studios) in [[Cainta, Rizal]] para makita ang maraming tao. ===Panahon sa RPN=== * Live Studio 1, Broadcast City {{small|(30 Hulyo 1979 - 2 Disyembre 1987)}} * Grand Ballroom, Celebrity Sports Plaza {{small|(3 Disyembre 1987 - 17 Pebrero 1989)}} ===Panahon sa ABS-CBN=== * Dolphy Theatre (Studio 1), [[ABS-CBN Broadcasting Center]] {{small|(20 Pebrero 1989 - 1 Oktubre 1994)}} * Grand Ballroom, Celebrity Sports Plaza {{small|(3 Oktubre 1994 - 27 Enero 1995)}} ===Panahon sa GMA=== * Araneta Coliseum {{small|(Enero 28 - 15 Setyembre 1995)}} * [[Broadway Centrum]]; Eastside Studio {{small|(16 Setyembre 1995 - 31 Disyembre 2009; 6 Marso 2010 - 7 Disyembre 2018)}}; Westside Studio {{small|(Enero 1 - 5 Marso 2010)}} * [[APT Studios]] {{small|(8 Disyembre 2018 - kasalukuyan)}} == Tingnan din == * [[The New Eat Bulaga! Indonesia]] * [[GMA Network]] * [[ABS-CBN (himpilang pantelebisyon)|ABS-CBN]] * [[Radio Philippines Network|RPN]] == Mga ibang tulay == * {{Official site|https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/eat_bulaga}} * {{IMDb title|0344642}} {{Eat Bulaga!}} {{GMA Network (current and upcoming original programming)}} {{ABS-CBN variety shows}} {{Noontime variety shows in the Philippines}} {{AlDub}} [[Kategorya:Radio Philippines Network shows]] [[Kategorya:ABS-CBN shows]] [[Kategorya:GMA Network shows]] [[Kategorya:Philippine variety television shows]] [[Kategorya:Eat Bulaga!]] [[Kategorya:Telebisyon]] 54ufp0ovyx9w578pw3xwnzzu0mvpp2i 1959273 1959272 2022-07-29T09:35:37Z 67.220.180.82 /* Eat Bulaga! */ Logo Television wikitext text/x-wiki {{cleanup|date=Pebrero 2021|reason=Kailangan ng maayos na salita at pagbaybay}} {{Infobox television | image =File:Eat Bulaga logo.png | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = [[Variety show|Variety]], [[Game Show]], [[Comedy]] | creator = [[TAPE Inc.|Television and Production Exponents (TAPE) Inc.]] | based_on = | inspired_by = | developer = [[TAPE Inc.]] | writer = | screenplay = | story = | director = {{Plainlist| * Bert de Leon * Poochie Rivera * Norman Ilacad * Pat Plaza * Moty Apostol}} | creative_director = | presenter = | starring = [[Vicente Sotto III|Tito Sotto]]<br />[[Vic Sotto]]<br />[[Joey de Leon]]<br /> [[#Kasalukuyang mga co-host|at iba pa]] | judges = | voices = | narrated = | theme_music_composer = | open_theme = | end_theme = | composer = | country = [[Pilipinas]] | language = Filipino | num_seasons = | num_episodes = 12,796 | list_episodes = | executive_producer = {{Plainlist| * Antonio P. Tuviera ([[Chief executive officer|CEO]]) * Malou Choa-Fagar ([[Chief operating officer|COO]]) * Jeny P. Ferre ([[Creative Director]]) * Helen Atienza-Dela Cruz * Sheila Macariola-Ilacad * Liza Marcelo-Lazatin * Maricel Carampatana-Vinarao}} | producer = Antonio P. Tuviera | news_editor = | location = APT Studios, [[Cainta]], [[Rizal]] <br> iba't ibang baranggay | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 2.5 na oras (Lunes - Biyernes)<br /> 3 oras (Sabado) | company = | distributor = | budget = | network = [[RPN]] (1979-1989) <br /> [[ABS-CBN Corporation|ABS-CBN]] (1989-1995) <br /> [[GMA Network]] (1995-kasalukuyan) | picture_format = [[480i]] [[SDTV]] | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1979|6|30}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = | website = http://www.eatbulaga.tv | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''''Eat Bulaga!''''' ay isang ''variety show'' mula sa Pilipinas na pinoprodyus ng [[TAPE Inc.|Television And Production Exponents Inc. (TAPE)]] at kasalukuyang ipinalalabas sa [[GMA Network|GMA-7]]. Ang palabas ay pinangungunahan nila Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon, kasama ang iba pang mga ''co-host.'' Isinasagawa ang palabas mula sa APT Studios, na matatagpuan sa kahabaan ng Lansangang-Bayan Marcos sa Cainta, Rizal. Ang programa ay sumasahimpapawid sa buong Pilipinas, pati na sa buong mundo sa pamamagitan ng GMA Pinoy TV at sa ''live streaming'' nito sa YouTube. Unang ipinalabas ang ''Eat Bulaga!'' noong 30 Hulyo 1979 sa noo'y [[Radio Philippines Network|RPN-9]]. Lumipat ang programa sa [[ABS-CBN|ABSCBN-2]] noong 1989, at sa GMA-7, kung nasaan ito umeere magpahanggang ngayon, noong 1995. Sa higit apatnapung taon nito sa ere, hawak na ng palabas ang rekord sa pagiging pinakamatagal na pantanghaling ''variety show'' sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilpinas.<ref>Godinez, Bong (24 Oktubre 2007). [https://web.archive.org/web/20150722230157/http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows "Longest running television shows"]. ''PEP.ph''. Philippine Entertainment Portal, Inc. Sininop mula [http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows sa orihinal] noong 22 Hulyo 2015. Kinuhang muli noong 22 Hulyo 2015.</ref> Ang ''Eat Bulaga!'' rin ang naging kauna-unahang palabas mula sa Pilipinas na nagkaroon ng ibang ''franchise'' sa ibang bansa nang magkaroon ito ng adaptasyon sa [[Eat Bulaga! Indonesia|Indonesia]]. Inaasahan din ang pagkakaroon nito ng adaptasyon sa [[Eat Bulaga! Myanmar|Myanmar]] mula nang i-anunsyo ito noong 30 Hulyo 2019, ang ika-40 guning-taon ng programa. == Kasaysayan ng ''Eat Bulaga!'' == === Panahon sa RPN (1979–1989) === Ideya na noon ng Production Specialists, Inc., isang kompanyang pagmamay-ari ni Romy Jalosjos, na lumikha ng isang pantanghaling palabas para sa [[Radio Philippines Network]] o RPN. Naisip ni Antonio Tuviera, na nagtatrabaho para sa kompanya, na ang tanyag na ''troika'' nila [[Vicente Sotto III|Tito Sotto]], [[Vic Sotto]] and [[Joey de Leon]] ang magiging pinaka-akmang mga host para sa bagong palabas.<ref name="kd2">{{cite AV media|people=Dantes, Dingdong (Host)|title=Kuwentong Dabarkads|url=https://www.youtube.com/watch?v=Xnvtcw53WpM|medium=Documentary|publisher=GMA Network, Inc.|location=Philippines|date=2011}}</ref> Sa isang pagpupulong sa paradahan ng ngayo'y sarado nang InterContinental Hotel Manila inialok ni Tuviera ang ideya na kaagad namang tinanggap ng "TVJ".<ref name="kd2"/><ref name="peproad">{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/20047/Tito,-Vic-&-Joey-recall-their-road-to-success/1/1|title=Tito, Vic & Joey recall their road to success|last1=Garcia|first1=Rose|date=26 November 2008|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|archive-date=22 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722232229/http://www.pep.ph/news/20047/Tito%2C-Vic-%26-Joey-recall-their-road-to-success/1/1|url-status=dead}}</ref> Si Joey de Leon ang binibigyang pagkilala sa paglikha sa pamagat ng palabas. Hango mula sa pambatang laro na "It Bulaga" ay binigyan ni de Leon ng kahulugan ang mga salita mula rito. Ang "it" ay ginawang "''eat''", Ingles para sa "kain" upang kumatawan sa oras ng pag-eere nito sa tanghalian; samantalang ang "''bulaga''" naman ay kakatawan sa balak nilang punuin ang palabas ng maraming sorpresa.<ref name="peproad" /> Nagsimulang umere ang ''Eat Bulaga!'' noong 30 Hulyo 1979 sa RPN Live Studio 1 sa Broadcast City.<ref name="coffeebook2">{{cite book|last=Francisco|first=Butch|date=2011|title=Eat Bulaga: Ang Unang Tatlong Dekada|publisher=TAPE, Inc.|isbn=9789719528302}}</ref>''<ref name="peplong3">{{cite web|url=http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows|title=Longest running television shows|last1=Godinez|first1=Bong|date=24 October 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150722230157/http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows|archivedate=22 July 2015|df=}}</ref>'' Ang TVJ, na sinamahan nina [[Chiqui Hollmann]]<ref name="kd2"/> at [[Richie Reyes]] (mas kilala bilang si Richie d' Horsie) ang nagsilbing mga orihinal na ''hosts<ref name="peplong3"/>.'' Sa simula ay mahina ang palabas at nanganib din itong makansela hindi lamang dahil sa kompetisyon laban sa noo'y ''number 1'' na palabas sa tanghali,pina ''Student Canteen,'' kundi pati na rin sa kakulangan nito sa mga ''advertiser'' kahit na malaki ang ibinaba nila sa kanilang singil sa pagpapa''advertise.'' Dahilan nito ay hindi nakatanggap ng sweldo ang TVJ at ang mga staff unang anim na buwan ng palabas, pati na ang mga nagpe-perform sa palabas ay hindi makatanggap ng malaking ''talent fee'' dahil dito.<ref name="kd2"/> Upang mapanatili lang pag-ere ng palabas ay pumayag iyony magpalabas ng mga ''trailer'' ng mga pelikula, na lubhang mas mababa ang singilan kaysa mga karaniwang ''commercial''. Kalaunan ay unti-unti ring umakyat ang ''ratings'' ng ''Eat Bulaga!,'' lalo na nang ipakilala ang ''segment'' na "Mr. Macho".<ref name="kd2"/><ref name="coffeebook2"/> Sa kauna-unahang pagkakataon ay natalo ng ''Eat Bulaga!'' ang ''Student Canteen'' sa labanan ng ''ratings''. Sa panahon ding iyon inilipat ng Production Specialists ang pagpoprodyus ng palabas sa ngayo'y TAPE, Inc. ni Tuviera.<ref name="philstar12">{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/142832/noontime-shows-through-years|title=Noontime shows through the years|last1=Francisco|first1=Butch|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|date=8 December 2001|accessdate=21 May 2013}}</ref> 18 Mayo 1982 nang ilunsad ng RPN-9 ang pagsasaDOMSAT (domestic satellite) nito sa mga palabas nito sa isang espesyal na programa ng ''Eat Bulaga!'' mula sa Celebrity Sports Plaza. Dikit pa ang laban sa pagitan ng dalawang programa ngunit nang lumipat si [[Coney Reyes]] mula sa ''Student Canteen'' sa ''Eat Bulaga!'' (bilang kapalit ni Hollman na lumipat naman sa ''Student Canteen'') noong araw ding iyon ay naitatag na ang puwesto ng ''Eat Bulaga!'' bilang ''number 1'' sa laban ng ''ratings'' sa tanghalian.''<ref name="philstar12"/>'' Sa espesyal din na iyon inilunsad ang temang awit ng palabas, na madaling makikilala sa pambungad na pariralang ''Mula Aparri hanggang Jolo.'' Ito ay isinulat nina Vincent Dybuncio at Pancho Oppus. Tuluyan nang ikansela ng GMA-7 ang ''Student Canteen'' noong 1986''.'' Pumalit dito ang ''[[Lunch Date]]'' na pinangungunahan noon nina Orly Mercado, Rico J. Puno, Chiqui Hollman and Toni Rose Gayda. Tumindi ang laban sa ''ratings'' sa pagitan ng ''Eat Bulaga!'' at ''Lunch Date'' sumali doon si Randy Santiago noong 1987. Ngunit sa parehong taon ay sumali si [[Aiza Seguerra]] sa ''Eat Bulaga!'' matapos maging runner-up sa segment na ''Little Miss Philippines.<ref name="kd2"/><ref>{{cite episode||title=Little Miss Philippines: Aiza Seguerra|url=https://www.youtube.com/watch?v=L-xqueoTtwI|series=Eat... Bulaga!|airdate=1987|network=[[Radio Philippines Network]]|station=RPN-9}}</ref>'' Ang kabibuhan ni Aiza, pati na ang tandem nila ni Coney, na kung minsa'y kasa-kasama si Vic, ang muling nagpakiliti sa masa kaya muli ring napasakamay ng ''Eat Bulaga!'' ang puwestong ''number 1.'' Sa isang panayam kay Joey de Leon, sinabi niya na walang kontratang nilagdaan ang TVJ sa ''Eat Bulaga!'' noong sila ay inalok upang maging mga host ng palabas—na nananatili magpahanggang ngayon.<ref name="historicvic2">{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/31385/vic-sotto-says-being-part-of-eat-bulaga-makes-him-feel-like-a-historical-figure/1/1#focus|title=Vic Sotto says being part of Eat Bulaga! makes him feel like a "historical figure"|last1=Jimenez|first1=Jocelyn|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|date=7 October 2011|accessdate=22 July 2015|archive-date=22 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722225520/http://www.pep.ph/news/31385/vic-sotto-says-being-part-of-eat-bulaga-makes-him-feel-like-a-historical-figure/1/1#focus|url-status=dead}}</ref> Kahit na matapos ang pagsamsam sa RPN-9&nbsp;ng pamahalaan ni [[Corazon Aquino]] matapos ang [[Rebolusyong EDSA ng 1986|Rebolusyon sa EDSA]] noong 1986, nanatili ang ''Eat Bulaga!'' sa pag-ere sa nasabing network kahit na nagsialisan o pinagkakansela na ang ibang palabas nito. Umalis sa ''studio'' nito sa Broadcast City ang programa noong 2 Disyembre 1987 at lumipat sa Grand Ballroom ng katabing Celebrity Sports Plaza noong 3 Disyembre 1987. Subalit dumanas pa ng matinding dagok ang RPN-9 matapos ang naging pagsamsam at humarap din ito sa mga kaguluhang dala ng pagpalit-palit nito ng pamunuan, kaya naman minabuti ni Tony Tuviera na makipag-usap sa noo'y muling-tatag na [[ABS-CBN]] upang ilipat na doon ang ''Eat Bulaga!.'' ===Panahon sa ABS-CBN (1989-1995)=== Matapos ang mga pag-uusap sa pagitan ng kampo ni Tony Tuviera at ng mga ''programming executives'' ng ABS-CBN ay naisapinal na ang paglipat ng mga palabas na pinoprodyus ng TAPE, Inc. sa nasabing himpilang panghimpapawid.<ref name="philstar12"/> Mula sa RPN-9 ay lilipat ang ''[[Agila (palabas sa telebisyon)|Agila]]'', ''[[Coney Reyes on Camera]]'' at ang ''Eat... Bulaga!,'' pati na ang ''[[Okey Ka Fairy Ko!|Okay Ka, Fairy Ko!]]'' na mula sa [[Intercontinental Broadcasting Corporation|IBC-13]].<ref name="peplong3"/> 18 Pebrero 1989 nang unang ipalabas ang ''Eat... Bulaga!'' sa bago nitong tahanan, sa isang ''TV special'' na pinamagatang "''Eat... Bulaga!: Moving On"'' sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name="ebtahanan3">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=QTJw7JrwlUk|title=#EBThrowback: Ang Tahanan ng Eat Bulaga!|date=7 December 2018|publisher=YouTube|accessdate=8 December 2018}}</ref> Bilang pagsalubong sa programa at sa mga hosts ng programa na sina Tito, Vic, Joey, Coney, at Aiza ay nagsipag-''guest'' mga artista ng at mga talento mula sa ABS-CBN. [[Talaksan:Eat... Bulaga! - Moving On 1989.jpg|left|thumb|413x413px|Ang mga ''main hosts'' ng ''Eat... Bulaga!'' na sina Vic Sotto, Coney Reyes, Aiza Seguerra, Joey de Leon at Tito Sotto, sa ''Eat... Bulaga!: Moving On'' na ginanap sa Araneta Coliseum noong Pebrero 1989]] Matapos ang ''TV special'' sa Araneta Coliseum ay tuluyan nang lumipat ang pagsasagawa ng ''Eat... Bulaga!'' sa ABS-CBN Studio 1 (na ngayo'y [[Dolphy Theatre]]) sa [[ABS-CBN Broadcasting Centre]]. Samantalang nasa Studio 2 naman sila kapag mayroong espesyal na mga okasyon ang palabas. Ipinagdiwang noong 23 Setyembre 1989 ang ika-10 guning taon ng palabas sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name=":02">{{cite episode|title=Eat Bulaga 10th Anniversary Opening Theme|url=https://www.youtube.com/watch?v=VMrT9yE2mXo|series=Eat... Bulaga!|airdate=September 23, 1989|network=[[ABS-CBN]]}}</ref> Umalis sa palabas si Coney Reyes noong 1991<ref name="philstar12" />, na pinalitan naman ng mga kampeon sa paglangoy na si [[Christine Jacob]] at Rio Diaz (sa mungkahi na rin ni Reyes)<ref name="philstar12" />. Si Tito Sotto naman, bagama't 'di umalis, ay madalang na lang kung makita sa palabas matapos manalo (at manguna) sa [[Halalan sa pagkasenador sa Pilipinas, 1992|halalan sa pagkasenador]] noong Mayo 1992. Lalo nang lumaki at lumakas ang ABS-CBN sa pagtatapos ng taong 1994. Mayroon na rin itong kakayahang magprodyus ng mga sarili nitong palabas at hindi na kailangang umasa pa sa mga palabas na pang-''blocktime''. Inasahan ng TAPE, Inc. na hindi pakikialaman ng ABS-CBN ang mga palabas nito. Sa halip na ganoon ay sinubukan ng ABS-CBN na bilhin ang ''airing rights'' ng ''Eat... Bulaga!'' mula sa TAPE, Inc. na siya namang tinanggihan nina Antonio Tuviera at Malou Choa-Fagar. Kaya naman hindi na ni-''renew'' ng ABS-CBN ang kontrata nito sa TAPE, Inc. at binigyan ng ''ultimatum'' ang mga palabas ng TAPE na ''Eat... Bulaga!,'' ''Valiente'' at ''Okey Ka, Fairy Ko'' (maliban sa ''Coney Reyes on Camera,'' na hindi na pinoprodyus ng TAPE sa panahong ito) na umalis na mula sa mga talaan ng mga palabas ng ABS-CBN hanggang sa huling linggo ng Enero 1995. Nang umalis sa ABS-CBN ang ''Eat... Bulaga!'' ay ni-''reformat'' ang programang pantanghali nito tuwing Linggo na ''Sa Linggo nAPO Sila'' at ginawang pang-isang linggo - ''<nowiki/>'Sang Linggo nAPO Sila -'' bilang kapalit ng ''Eat... Bulaga!''.<ref name="peplong3"/> ===Panahon sa GMA (1995-kasalukuyan)=== Bago pa man pumasok ang palabas sa [[GMA Network]], tila nagkaroon na ng ''unofficial homecoming'' ang mga ''main host'' ng ''Eat... Bulaga!'' na sina Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon noong 1994 nang magsimula silang magpakita sa mga palabas nito. Si Tito ay naging ''main host'' ng ''investigative news magazine program'' ng GMA na ''[[Brigada Siete]]'' samantalang sila Vic at Joey naman ay nasa ''night gag show'' tuwing Lunes na ''Mixed NUTS''. Sa taon ding iyon ay umalis na ang ''Eat... Bulaga!'' sa ABS-CBN Studio 1 at muling bumalik sa Celebrity Sports Plaza sa mga huling bahagi ng 1994 bilang paghahanda sa paglipat nito sa GMA. Ang pagbabalik nina Tito, Vic and Joey's sa [[GMA Network|GMA]] ay naging opisyal na noong 1995, nang pinili nito ang ''Eat Bulaga!'' upang maging pangunahing pantanghaling palabas. Isang espesyal na pirmahan ng kontrata sa pamamagitan ng TAPE, Inc. at GMA ang ginanap sa [[Shangri-La Makati|Shangri-La]] sa Makati noong 19 Enero 1995 na dinaluhan ng halos lahat ng mga ''host'' nito. Bago iyon ay nagprodyus ang GMA ng kanilang sariling pantanghaling programa, ang ''[[Lunch Date]]'' (na pumalit sa ''Student Canteen'' matapos ang 1986 Rebolusyon sa EDSA) at ang ''[[SST: Salo-Salo Together]]'', na mayroong bahagyang tagumpay.<ref name="peplong3"/> 28 Enero 1995 nang magsimulang ipalabas ang ''Eat... Bulaga!'' sa bago nitong tahanan sa GMA. Ginunita ito sa isang TV special na pinamagatang ''Eat... Bulaga!: The Moving!'' na ginanap muli sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name="peplong3" /><ref name="ebtahanan3"/><ref name=":12">{{cite news|title='Eat Bulaga' premieres on GMA-7|pages=197|newspaper=[[Manila Standard]]|location=Google News Archive|date=22 January 1995|url=https://news.google.com/newspapers?id=ZjpNAAAAIBAJ&sjid=0QoEAAAAIBAJ&pg=2552%2C4115779|accessdate=22 July 2015}}</ref> Bago maganap ang paglipat na ito ay isang buwang pagpopromote ang ginawa mula Disyembre 1994 hanggang Enero 1995 na nagpakita ng mga patalastas na pumatok at bumenta sa masa gaya ng ''Totoo ang Sie7e at 9 - 2 =7,'' na kapwa pagpapahiwatig sa mga naging paglipat ng palabas mula Channel 9 (RPN) tungo sa Channel 2 (ABS-CBN) tungo sa Channel 7 (GMA). Pansamantalang nanatili sa Celebrity Sports Plaza ang programa mula sa mga huling buwan ng 1994 hanggang sa lumipat ito sa Eastside Studios ng [[Broadway Centrum]] noong 16 Setyembre 1995, sa isang TV special na pinamagatang ''Eat Bulaga!: The East Side Story''. Nadagdagan din ng mga bagong ''co-host'' ang programa, na kinabibilangan nila [[Toni Rose Gayda]] (na nagmula sa dating karibal na programa ng ''Eat... Bulaga!'' na ''[[Lunch Date]]''), [[Allan K]], Samantha Lopez and [[Francis Magalona]] noong 1995, at si [[Anjo Yllana]] noong 1998. Sa panahon sa pagitan ng 1995 at 1998, mangilan-ngilang artista din ang hinirang upang maging ''guest co-hosts.'' Taong 1999 nang ''Eat Bulaga!'' ang maging unang palabas sa telebisyong Pilipino ang magpamigay ng milyon-milyon. Nang ipakilala ng noong pantanghaling palabas ng ABS-CBN na ''[[Magandang Tanghali Bayan]]'' ang "Pera o Bayong", pumatok ito kaagad sa masa, kaya naman naungusan ng ''MTB'' ang ''Eat Bulaga!'' sa kompetisyon ng ratings sa loob ng dalawang taon. Dahil dito ay napilitan ang pamunuan ng ''Eat Bulaga!'' na magpapremyo ng milyones, sa pamamagitan ng mga ''segment'' nito na "Meron o Wala" noong kalagitnaan ng 1999 at ''"''Laban o Bawi" noong mga huling buwan ng 2000 upang maipanumbalik ang interes ng mga manonood.<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/features/12061/-eat-bulaga-and-27-years-of-making-the-pinoys-happy-|title="Eat...Bulaga!" and 27 years of making the Pinoys happy!|last1=Almo|first1=Nerisa|date=20 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|archive-date=23 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150723133943/http://www.pep.ph/features/12061/-eat-bulaga-and-27-years-of-making-the-pinoys-happy-|url-status=dead}}</ref> Noong unang araw ng Enero 2000 (Sabado), ipinalabas ng ''Eat Bulaga!'' ang millenium episode (na ginanap sa [[SM City North EDSA]]) nito noong ika-7:30&nbsp;ng gabi upang magbigay daan sa espesyal na programang [[2000 Today]] na ipinalabas noong tanghali ng araw na iyon. Mayo ng taong 2001 nang matanggal si Francis Magalona sa programa dahil sa 'di umano'y pagkakasangkot sa droga. Pumalit sa kaniya ang artista at mang-aawit na si [[Janno Gibbs]]. Nang mapawalang-sala si Magalona ay nagbalik siya sa ''Eat Bulaga!'' noong Enero ng sumunod na taon. Noong Abril 2002 naman ay napanumbalik ng ''Eat Bulaga!'' ang pangunguna nito sa ratings laban sa ''MTB'' bunsod ng pagsikat ng SexBomb Dancers (sa segment na "Laban o Bawi") at ang kontrobersyal na ''reality segment'' na "Sige, Ano Kaya Mo? SAKMO!"''.'' Sa parehong taon na iyon ay ipina-''renew'' ng programa ang ''blocktime deal'' nito sa GMA Network, na siyang tumapos sa mga haka-hakang lilipat muli ng network ang palabas. Bumalik sa regular na pang-araw-araw na paghohost si Tito Sotto noong 2003. Naidagdag din sa lumalaking listahan ng mga ''host'' ang komedyante at dating contestant ng palabas na si Michael V. at ang mga modelo na sina Tania Paulsen and Alicia Mayer. Itinampok din ang palabas ng dati nitong tahanang himpilan na ABS-CBN sa pagdiriwang nito ng ika-50 taong guning taon. Ipinagdiwang ng ''Eat Bulaga!'' ang ika-25 taon nito sa telebisyon noong 19 Nobyembre 2004 sa ampitheatre ng [[Expo Pilipino]] sa [[Clark Freeport Zone]], [[Angeles, Pampanga]].<ref name="lionsilver">{{cite web|url=http://www.lionheartv.net/2010/03/eat-bulaga-silver-special-on-dvd/|title=Eat, Bulaga! silver special on DVD|date=11 March 2010|website=LionhearTV|publisher=B&L Multimedia Co. Ltd.|access-date=22 July 2015}}</ref> Ipinagdiwang din ng palabas ang pagiging pinakamahabang pantanghaling palabas nito sa kasaysayan ng [[telebisyon sa Pilipinas]]. Dinaluhan ng humigit 60 000 katao ang ''television special'' na ito<ref name="lionsilver" /> at tumamasa din ng pinakamataas na rating para sa pang-araw na palabas sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilipinas. Napanalunan nito ang ''Best Entertainment (One-Off/Annual) Special'' sa [[Asian Television Award]] sa [[Singapore]] noong 1 Disyembre 2005.<ref name="philroad">{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/312499/eat-bulaga%C2%92s-road-victory|title=Eat, Bulaga!&#146;s road to victory|last1=Francisco|first1=Butch|date=17 December 2005|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|access-date=28 April 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/313518/more-asian-television-awards|title=More Asian Television Awards|last1=Francisco|first1=Butch|date=24 December 2005|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|access-date=22 July 2015}}</ref> Ang kaganapan na ito ay ang itinuturing na pinakamatagumpay sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilipinas, na halos matapatan lamang ng ''[[:en:StarStruck (Philippine TV series)|1st Starstruck Final Judgement]]''. Ang pagtatanghal na ito, na pinamagatang ''Eat Bulaga Silver Special'', way ipinalabas noong ika-27 (Sabado) at ika-29 (Lunes) ng Nobyembre 2004.<ref name="lionsilver" /> Sa mga panahong ito ay tinanggal na ng palabas ang tatlong tuldok sa pangalan nito: mula ''Eat... Bulaga!'' ay ''Eat Bulaga!'' na lamang ulit ang pamagat nito. Nang ilunsad ng GMA ang [[GMA Pinoy TV]] noong 2005 ay sumahimpapawid na ang ''Eat Bulaga!'' sa iba't ibang bansa sa buong mundo.<ref>{{Cite news|url=http://www.gmanetwork.com/international/articles/2015-07-28/683/GMA-international-channels-now-available-in-Charter-Spectrum-TV-in-the-US/|title=GMA international channels now available in Charter Spectrum TV in the US {{!}} GMA international channels now available in Charter Spectrum TV in the US|last=Inc.|first=GMA New Media,|access-date=2017-05-19|language=en}}</ref> 2006 nang umalis ang SexBond Girls sa programa dahil sa sigalot nito sa mga prodyuser ng programa..<ref name="sexbombbabes">{{cite web|url=http://www.pep.ph/guide/tv/389/sexbomb-returns-to-eat-bulaga-as-regular-performers|title=SexBomb returns to "Eat Bulaga!" as regular performers|last1=Borromeo|first1=Eric|date=12 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015}}</ref> Kaya naman nagbukas ang programa ng mga awdisyon para sa mga bagong mananayaw sa ilalim ng pangalang ''EB Babes,'' sa pamamagitan ng pagpapatimpalak. Agosto ng taon ding iyon nang magsimula ang grupo.<ref name="sexbombbabes" /> Marso 2007 naman nang bumalik ang SexBomb Girls, ngunit bilang mga ''co-host''.<ref name="sexbombbabes" /><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/12465/rivalry-between-sexbomb-and-eb-babes-heats-up|title=Rivalry between SexBomb and EB Babes heats up|last1=Nicasio|first1=Nonie|date=11 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=23 July 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/12522/eb-babe-kim-wala-namang-dapat-ikainsecure-ang-eb-babes-sa-sexbomb#cxrecs_s|title=EB Babe Kim: "Wala namang dapat ika-insecure ang EB Babes sa SexBomb."|last1=Nicasio|first1=Nonie|date=16 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=23 July 2015}}</ref> Setyembre 2007 nang magkaroon ng matinding sagutan sa pagitan ni Joey de Leon at [[Willie Revillame]], na noo'y ''host'' ng karibal na programa ng ''Eat Bulaga!'' na ''[[Wowowee]],'' kasunod ng 'di umano'y [[Hello Pappy scandal]].<ref>{{cite web|url=http://www.gmanews.tv/story/58382/Joey-tells-Willie-Explain-before-you-complain|title=Joey tells Willie: Explain before you complain|date=30 August 2007|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=11 April 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gmanetwork.com/news/story/58395/news/nation/roxas-seeks-probe-on-hello-pappy-game-show-controversy|title=Roxas seeks probe on 'Hello, Pappy' game show controversy|date=30 August 2007|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Nobyembre 2007 naman nang ilunsad ng ''Eat Bulaga!'' ang kauna-unahan nitong panrehiyon na adaptasyon sa [[GMA Cebu]] sa pamagat na ''[[Eat Na Ta!]].'' Ang ''Eat na Ta sa Radyo'' (mula Lunes-Biyernes) ay inilunsad noong 12 Nobyembre samantalang ang ''Eat Na Ta sa TV'' (tuwing Sabado) ay inilunsad noong 24 Nobyembre ng taon ding iyon. Nagsilbi itong pampasigla bago ang mismong palabas sa Kabisayaan hanggang 2008. 6 Marso 2009 nang pumanaw ang isa sa mga ''host'' ng palabas na si [[Francis Magalona]] dahil sa [[leukemia]]. Nang sumunod na araw ay nagprodyus ang palabas ng isang ''tribute episode'' sa alaala niya, kung saan inawit ng buong ''cast'' ang mga awit na likha niya. Sa ''tribute'' ding iyon nalaman na si Magalona ang nagpasimula sa paggamit ng salitang ''"dabarkads",'' na magpahanggang ngayon ay ginagamit upang tukuyin ang pamilya at ang manonood ng ''Eat Bulaga!.'' Kilala din is Magalona sa naging tradisyunal na pagsigaw niya ng "''seamless'' na!" na nagpahayag sa pagpapalit ng programa tuwing Sabado mula ''Eat Bulaga!'' tungo sa showbiz talk show na ''[[Startalk]].'' Matapos ang kanyang pagpanaw ay itinuloy ng ''Eat Bulaga!'' at ''Startalk'' ang tradisyon hanggang sa itigil ito sa pagtatapos ng taon. Pinalitan si Magalona ng kilalang actor at ''television personality'' na si [[Ryan Agoncillo]] nang pumasok ito sa palabas noong 24 Oktubre 2009. Ipinagdiwang naman ng ''Eat Bulaga!'' ang ika-30 guning taon nito sa ere, na pinangalanang ''Tatlong Dekads ng Dabarkads'' noong 30 Hulyo 2009. Sa espesyal na ito ay pinagtuunan ng pansin ng palabas ang mga kahanga-hangang mga tao, kabilang na ang 30 kapos sa buhay ngunit masisipag na estudyante, at ang iba pang mga "bayani sa araw-araw" bilang pagtanaw ng utang na loob sa mga manonood ng palabas.<ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/473048/eat-bulaga-awards-cash-grants-scholars|title=Eat, Bulaga! awards cash & grants to scholars|date=1 June 2009|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/467840/changing-lives-30-young-people|title=Changing the lives of 30 young people|last1=Francisco|first1=Butch|date=16 May 2009|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref> Ipina-''renew'' ng palabas ang kontrata nitong ''blocktime partnership'' (para sa dalawang taon pa) sa GMA Network noong Disyembre 2009. Unang araw ng Enero 2010 nang pansamantalang lumipat ang programa sa Westside Studios ng Broadway Centrum, na naging tahanan ng karamihan sa mga naging programa ng GMA mula 1987 hanggang 2010, habang nire-''renovate'' anf Eastside Studios na nagdagdag ng mga bagong LED screens at mga upuang ''cushioned.'' Bumalik din sa renovadang studio ang palabas noong 6 Marso ng taon ding iyon. Pebrero 2011 nang umalis muli ang SexBomb Girls, kasama ang ''choreographer'' nito na si Joy Cancio, ngayon ay para naman sa palabas ng ABS-CBN na ''[[Happy Yipee Yehey!]].''<ref>{{cite web|url=http://entertainment.inquirer.net/3269/no-bad-blood-between-these-sexbombs|title=No bad blood between these SexBombs|last1=Cruz|first1=Marinel R.|website=Inquirer.net|publisher=Philippine Daily Inquirer|date=14 June 2011|accessdate=21 May 2013}}</ref> Marso 2011 nang pahabaan ng GMA Network ang ''blocktime deal'' nito sa palabas hanggang Enero 2016 na nagbigay ng isa pang oras para sa palabas, na siya namang nagbigay daan sa TAPE upang gumawa pa ng isang TV show na magsisilbing palabas pagkatapos ng ''Eat Bulaga!'' Inilunsad naman ng ''Eat Bulaga!'' ang ''coffee table book'' nito na ''Ang Unang Tatlong Dekada''<ref name="coffeebook2"/> na isinulat ng beteranong kolumnista na si Butch Francisco at dinisenyo ng anak ni Joey de Leon na si Jako.<ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/735738/why-it-took-8-years-finish-bulaga-book|title=Why it took 8 years to finish the Bulaga! book|last1=Francisco|first1=Butch|date=11 October 2011|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref> Kasama ng libro ay nagpamigay din ang ''Eat Bulaga!'' ng 3 000 ''limited edition'' CDs ng ''Silver Special'' nito.<ref name="historicvic2"/><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/31387/joey-de-leon-gets-emotional-again-as-eat-bulaga-launches-book-chronicling-its-first-30-years/1/2|title=Joey de Leon gets emotional as Eat Bulaga! launches book chronicling its first 30 years|last1=Santiago|first1=Erwin|date=8 October 2011|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|accessdate=23 July 2015|archive-date=24 Hulyo 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150724075439/http://www.pep.ph/news/31387/joey-de-leon-gets-emotional-again-as-eat-bulaga-launches-book-chronicling-its-first-30-years/1/2|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gmanews.tv/story/234575/entertainment/eat-bulaga-launches-coffee-table-book|title=Eat Bulaga! launches coffee table book|last1=Jimenez|first1=Fidel R.|date=6 October 2011|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Nagprodyus din ng isang dokumentaryo ang [[GMA News and Public Affairs]] na pinamagatang ''Kuwentong Dabarkads'' na ipinresenta ni [[Dingdong Dantes]].<ref name="kd2"/> Sa kauna-unahang pagkakataon sa kasaysayan ng ''Eat Bulaga!'', nagkaroon ng kauna-unahang ''international franchise'' sa [[Indonesia]] na pinangalang [[Eat Bulaga! Indonesia]] na umere sa [[SCTV]] noong 16 Hulyo 2012 hanggang 3 Abril 2014, at ang [[The New Eat Bulaga! Indonesia]] na umere naman sa [[ANTV]] mula 17 Nobyembre 2014 hanggang 8 Agosto 2016, Agosto 18 naman ay nag-ere ito ng ''commercial-free special episode'' na nagdiriwang ng ika-33 guning taon nito.<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/photos/3221/eat-bulaga-celebrates-33rd-anniversary|title=Eat Bulaga! celebrates 33rd anniversary|date=20 August 2012|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Isang ''soundtrack'' naman, ang ''Dabarkads D' Album: A Party for everyJUAN'', na nagtampok sa mga awit na pinasikat at nilikha ng ''cast'' ng ''Eat Bulaga!'' pati ang ilan sa mga ginamit nitong temang-awit, ay inilunsad noong Hulyo 2013..<ref>{{Cite AV media notes|title=Dabarkads D'Album (A Party For Every Juan!)|others=Eat Bulaga Dabarkads|year=2013|url=https://itunes.apple.com/us/album/eat-bulaga-dabarkads-dalbum/id796309922|type=Album|publisher=Ivory Music & Video, Inc.|location=Philippines}}</ref> 7 Hulyo 2018, inilunsad ng Eat Bulaga! ang ''EB ver. 4.0'', kung saan sinimulan ang taunang selebrasyon para sa kanilang ika-apatnapung anibersaryo sa telebisyon, kasunod nito ang pagpapalabas ng ''horror-comedy telemovie'' na ''Pamana'' nitong 28 Hulyo 2018. Nitong 8 Disyembre 2018, Matapos ang 23 taon nang pananatili sa Broadway Centrum, lumipat ang ''Eat Bulaga!'' sa bago nitong state-of-the-art na istudyo, ang APT Studios, na matatagpuan sa [[Cainta]], [[Rizal]], ang paglipat nila sa bagong tahanan ay kasunod nito sa selebrasyon ng kanilang ika-apatnapu na anibersaryo ngayong Hulyo 2019, Pebrero 1 sa sumunod na taon, muling pumirma ang programa sa [[GMA Network]], kasunod ng ika-apatnapu na anibersaryo nila sa telebisyon, at 24 na taon sa GMA. Simula Hulyo 2019, ang mga binalik na ''segments'' ng programa ay sa ''limited engagement'' lamang para sa ika-apatnapung anibersaryo ng programa. Nitong 30 Hulyo 2019, ipinagdiwang ng ''Eat Bulaga!'' ang kanilang ika-40 na anibersaryo sa telebisyon, kasunod nito ang pagkakaroon ng pangalawang ''international franchise'' sa [[Myanmar]], ang pagkakaroon ng bagong ''batch'' ng mga iskolar ng EBEST, at ang pagtatapat ng mga kampeon ng mga ''segments'' ng programa para sa ''grand showdown'' nito, at abangan ang kanilang ika-apat na malaking anunsyo. ====Konsiyertong benipisyo ng Sa Tamang Panahon==== {{main|Sa Tamang Panahon}} == Tema ng ''Eat Bulaga!'' == [[Talaksan:Eat Bulaga 1990's.jpg|frame|left|Eat Bulaga logo noong 2001-2003]] Ang orihinal na tema ay nagsimula noong 1982 at isinulat ni Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon at inayos ni Homer Flores. Nang sumali si [[Aiza Seguerra]] sa palabas noong 1988 at nalipat sa [[ABS-CBN]] noong 1989, ang ikalawa at ikatlong linya ng ikalawang saknong ay naging "Si Aiza at si Coney/Silang lahat ay nagbibigay". Ang ikalawa at ikatlong linya ng saknong ay ginagamit pa rin kahit na si Coney ay umalis sa palabas noong 1991 at may kaunting artista na nadagdag tulad ni [[Jimmy Santos]], [[Christine Jacob]], [[Ruby Rodriguez]], [[Lady Lee]] at si [[Rio Diaz]] ay madagdag sa mga tauhan sa palabas ng "''Bulaga''". Nung ang ''Eat Bulaga!'' ay nalipat sa [[GMA]] noong ika-28 Enero 1995, pinalitan ang ikalawang linya sa ikalawang saknong at tinanggal ang pangalan ni Aiza at Coney sa liriko, at sa tugon sa lumalaking grupo ng ''Eat Bulaga''. Ganito ang naging linya: "Barkada'y dumarami". Gayumpaman noong 2003, pinalitan ang linya ng [[SexBomb Girls]] ay gumawa ng sariling salin ng tema ng ''Eat Bulaga!''. Sa komposisyon ni Lito Camo. Ang linya ay naging "Buong tropa ay kasali". Noong ika-25 taong anibersaryo noong 2004, umaawit lahat ang naging kasapi ''Eat Bulaga!'' at ang linyang "Barkada'y dumarami" ang isinama sa liriko. Sa OBB noong 2004 ipinalit ang mga linya sa ibang wika ng Bikolano, Cebuano, Waray-waray at Tagalog. At noong 2005, ilang liriko ay re-arrange ni Francis Magalona. Ang linya ay "Saan ka man ay halina tayo". Dinagdagan ng mga linya ni Francis Magalona ang sariling salin ng tema ng ''Eat Bulaga''. Gayumpan noong 2007 ibat-ibang musika tulad ng Rock, Jazz, Reggae, Dance-pop at Hip-hop. Kinanta na ang unang bersyon ni Allan, Jimmy, Toni Rose at Ruby. Ang ikalawang bersyon ay kinanta ni Pia, Ciara, Gladys, Paolo, Julia at Janno. Ang linya ay "Ligaya sa ating buhay" na pinagkanta ni Gladys sa unang bersyon ng OBB at ikinanta ni Julia Clarete ang linya sa ikalawang bersyon ng OBB. Sa ikatatlong linya kinanta ni Jose Manalo at Wally Bayola ang bersyon ng reggae. Kinanta ang ika apat na linya ang bersyon ng dance ni Sugar at ang mga EB Babes. Ikinanta ang ika't limang bersyon nina BJ, Francis M, Teri at Cindy, at dinagdagan ang ''Buong mundo'' na pinagrepeat ang ika apat na linya sa kanta. Nitong 2009 at 2014, muling binago ang tono nito sa bagong modernong musiko. Mula 2012 hanggang kasalukuyan, ginamit sa modernong bersyon ang orihinal na tono ng programa. {| class="toccolours" cellpadding="15" align="center" rules="cols" ! colspan="5" bgcolor="" |<big>Pantemang-awit ng ''Eat Bulaga!''</big> |- !1982 - 1987 !1987 - 1995 ! colspan="2" |1995 - 1998 !1998 - kasalukuyan |- | Mula Aparri hanggang Jolo, Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, '''kasama pati si Coney''' '''Apat silang nagbibigay''' ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' |Mula Aparri hanggang Jolo, Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, '''si Aiza at si Coney''' '''Silang lahat ay nagbibigay''' ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' <br /> |'''Mula Aparri hanggang Jolo,''' Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, '''barkada'y dumarami''' Silang lahat ay nagbibigay ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' <br /> | colspan="2" |'''Mula Batanes hanggang Jolo,''' Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, barkada'y dumarami Silang lahat ay nagbibigay ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' <br /> |} == Mga ''cast'' == === ''Main hosts'' === * [[Tito Sotto]] {{small|(1979–present)}} * [[Vic Sotto]] {{small|(1979–present)}} * [[Joey de Leon]] {{small|(1979–present)}} === ''Co-hosts'' === {{div col|colwidth=25em}} * [[Jimmy Santos]] {{small|(1983–present)}} * [[Allan K.]] {{small|(1995–present)}} * [[Jose Manalo]] {{small|(1994–present)}} * [[Wally Bayola]] {{small|(2000–present)}} * [[Paolo Ballesteros]] {{small|(2001–present)}} * [[Pauleen Luna]] {{small|(2004-present)}} * [[Ryan Agoncillo]] {{small|(2009–present)}} * [[Ryzza Mae Dizon]] {{small|(2012–present)}} * [[Alden Richards]] {{small|(2015–present)}} * [[Maine Mendoza]] {{small|(2015—present)}} * [[Sebastian Benedict]] {{small|(2015–present)}} * [[Maja Salvador]] {{small|(2021&ndash;present)}} * [[Miles Ocampo]] {{small|(2022&ndash;present)}} {{div col end}} === ''Featuring'' === * Kayla Rivera {{small|(2019-present)}} * EJ Salamante {{small|(2019-present)}} * Echo Caringal {{small|(2019-present)}} '''EB Babes {{small|(2006–present)}}''' :* Rose Ann "Hopia" Boleche {{small|(2006–present)}} :* Lyka Relloso {{small|(2012–present)}} :* AJ Lizardo {{small|(2014–present)}} '''That's My Baes {{small|(2015–present)}}''' :* [[Kenneth Medrano]] {{small|(2015–present)}} :* Joel Palencia {{small|(2015–present)}} :* Tommy Peñaflor {{small|(2015–present)}} :* Jon Timmons {{small|(2015–present)}} :* Miggy Tolentino {{small|(2015–present)}} :* Kim Last {{small|(2015–present)}} '''[[Broadway Boys]] {{small|(2016–present)}}''' ===Mga Dating hosts at mga tampok=== <!-- Please do not indicate the current status of the previous co-hosts and features of this program. It is unnecessary and unencyclopedic per "Wikipedia:Manual of Style" and "Wikipedia:NOT". And please enclose the years in parenthesis "()". Thank you. --> {{div col|small=yes|colwidth=25em}} *[[Aicelle Santos]] (2016–2017) *[[Aiko Melendez]] (1989–1995) *[[Ai-Ai delas Alas]] (1995–2000, 2015–2016, ''Kalyeserye'''s Lola Babah) *Aileen Damiles<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens">{{cite web |url=http://www.missosology.info/forum/viewtopic.php?f=15&t=133488&start=0|title=Eat Bulaga and Beauty Queens|date=22 April 2012|publisher=Missosology|access-date=5 September 2016}}</ref> *[[Aiza Seguerra]] (1987–1997) *Aji Estornino (2002) *[[Alfie Lorenzo]]†<ref name="ebcoffeebook">{{cite book |last=Francisco|first=Butch|date=2011 |title=Eat Bulaga!: Ang Unang Tatlong Dekada|publisher=TAPE, Inc.|pages=124–125|others=Designed by Jako de Leon|isbn=9789719528302}}</ref> *[[Ali Sotto]] (1993–1994) *[[Alicia Mayer]] (2004–2006) *Alina Bogdanova (2015–2016) *[[Amy Perez]] (1988–1995) *Ana Marie Craig (1996) *Angela Luz (1989–1995) *[[Angelu de Leon]] *[[Anjo Yllana]] (1999-2020) *[[Anne Curtis]] (2004)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=446638&page=233|title=EAT BULAGA! 2010 -> hangga't may BATA may EAT.... BULAGA! - Post #4658|date=16 March 2012|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *[[Ariana Barouk]] (2008) *Ariani Nogueira (2007) *Atong Redillas (early 1990s)<ref name="ebcoffeebook"/> *[[BJ Forbes]] (2005–2008) *Bababoom Girls (2009–2010) *Babyface (2005)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=76F00Y3lo0A|title=Bulagaan feb18 2005b - YouTube|date=21 September 2006|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref> *Bea Bueno (1996) *Becca Godinez (1981) *Bessie Badilla<ref name="ebcoffeebook"/> *The Bernardos (2015–2016) *Bikoy Baboy (late 1980s–early 1990s, portrayed by Ronaldo Joseph Joaquin, EB mascot) *[[Bobby Andrews]] *Bonitos (Group) (2009, ''Kakaibang Bida'' segment) *[[Boobay]] (2016, ''Kalyeserye'''s Yaya Pak, 2017, Mother Goose, ''Quiz Vee'' segment) *Boom Boom Pow Boys (2009–2013) *Boy Katawan (2011–2013) *Camille Ocampo (1998–2001) *[[Carmina Villaroel]] (1989–1995) *[[Ces Quesada]] (1989) *[[Charo Santos]] (1986–1987) *Chia Hollman (2010–2011) *Chiqui Hollman (1979–1981) *Chihuahua Boys (2001–2006) *[[Chris Tsuper]] (2015–2016) *Christelle Abello (2015, Doktora Dora de Explorer's assistant, ''Problem Solving'' segment) *[[Christine Jacob]] (1992–1998) *[[Ciara Sotto]] (2004–2012) *[[Cindy Kurleto]] (2006–2007) *[[Cogie Domingo]] (2001) *[[Coney Reyes]] (1982–1992) *[[Daiana Menezes]] (2007–2012) *Danilo Barrios (1998) *[[Dasuri Choi]] (2014, 2016) *[[Dawn Zulueta]]<ref name="coffeebook2"/> *Debraliz Valasote (1979–1982) *[[Derek Ramsay]] (2001–2004) *[[Dencio Padilla]] (1983) *[[Diana Zubiri]] (2003–2005) *Dindin Llarena (1999–2001) *[[Dingdong Avanzado]] (1987–1988) *[[Dingdong Dantes]]<ref name="ebcoffeebook"/> *Dingdong Dantis the Impersonator (2001–2003) *[[Donita Rose]] (1996–1997, 2002–2003) *[[Donna Cruz]] (1995–1998) *E-Male Dancers (2001–2006) *[[Edgar Allan Guzman]] (2006–2007) *Eileen Macapagal (1980s)<ref name="PinoyExchange">{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=40|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 40|date=23 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=5 September 2016}}</ref> *Eisen Bayubay (2001) *[[Eric Quizon]] (1992–1993, 1996-1998) *Felipe Tauro (mid–1990s, ''Alaxan Gladiators'' referee) *[[Francis Magalona]]† (1997–2008) *Fire (Ana Rivera & Soraya Sinsuat) (1995–1997) *Frida Fonda (1980s) *Gabby Abshire (2012) *Gemma Fitzgerald (2000–2002) *[[Gladys Guevarra]] (1999–2007) *Gov Lloyd (2017, ''Jackpot En Poy'' referee) *[[Gretchen Barretto]] (1993) *[[Heart Evangelista]] (2013) *[[Helen Gamboa]] (1985–1986) *[[Helen Vela]]† (1986–1991) *[[Herbert Bautista]] (1989–1992) *Ho and Ha (2007–2012)<ref name="ebcoffeebook"/> *Illac Diaz (1996–1998) *Inday Garutay (1995–1997) *[[Isabel Granada]]†<ref name="ebcoffeebook"/> *[[Isabelle Daza]] (2011–2014) *[[Iza Calzado]] (2011–2012) *Jaime Garchitorena (1991–1993) *[[Janice de Belen]] (early 1990s)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=12|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Post #231|date=10 March 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *Janna Tee (2015, Doktora Dora de Explorer's assistant, ''Problem Solving'' segment) *[[Janno Gibbs]] (2001–2007) *[[Jaya (singer)|Jaya]] (1997–1999) *[[Jenny Syquia]] (1997) *[[Jericho Rosales]] (1996–1997) *[[Jessa Zaragoza]]<ref name="ebcoffeebook"/> *[[Joey Albert]]<ref>{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6314844/#Comment_6314844|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 48|date=29 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref> *John Edric Ulang (2012–2013) *[[Jomari Yllana]] (2000) *[[John Prats]]<ref name="ebcoffeebook"/> *[[Joyce Jimenez]] (2001–2002) *[[Joyce Pring]] (2014, ''Trip na Trip'' DJ) *Juannie (1997, Allan K Look-alike)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=OTVenZtYhi0|title=Bulagaan CLASSIC with Vic, Joey, Francis, Christine, Allan|date=2 December 2016|publisher=YouTube|access-date=26 June 2018}}</ref><ref>{{cite web |url=https://twitter.com/allanklownz/status/1030434765856366592|title=allan k on Twitter: "Siye si juannie- kalook alike ko"|date=17 August 2018|publisher=Twitter|access-date=24 August 2018}}</ref> *Jude Matthew Servilla (2009–2010) *[[Julia Clarete]] (2005–2016) *Julia Gonowon (2017–2018) *[[K Brosas]] (2001–2003) *[[Keempee de Leon]] (2004–2016) *Kevin (1990–1995) *Kidz @ Work (1990s)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=qw3jKv5gJ8g|title=kidz@work opening dance prod in eat bulaga "maria" by ricky martin - YouTube|date=3 October 2013|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=n4llxN5Ltqk|title=kidz@work - YouTube|date=21 September 2007|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref> *Kim Idol (2008–2010) *[[Kitty Girls]] (2009) *Kombatseros (1982)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/videos/1602736966438139/|title=Eat Bulaga!'s 10th Anniversary TV Special (1989)|date=19 August 2017|publisher=Facebook|access-date=9 October 2017}}</ref> *[[Kris Aquino]] (1988–1989) *Kristine Florendo (1998–2000) *Kurimaw Boyz (2001–2006) *[[Lady Lee]] (1991–1997) *Lalaine Edson (2000) *Lana Asanin (1999–2000) *[[Lana Jalosjos]] (a.k.a. Lana J. or Svetlana) (2004–2006) *[[Lance Serrano]] (2013) *[[Lani Mercado]] (1989–1990) *[[Larry Silva|Larry "Pipoy" Silva]]† (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48">{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6314354/#Comment_6314354|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 48|date=29 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref> *Leila Kuzma (2002–2004) *Leonard Obal (mid–1990s)<ref name="ebcoffeebook"/> *Lindsay Custodio (1998) *Los Viajeros [Pedro, Eduardo & Diego] (2013–2014) *Lougee Basabas (2007–2009) *[[Luane Dy]] (2017&ndash;2020) *Lyn Ching-Pascual (1997–1998) *Macho Men Dancers (1980–1983)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/williamwallenagbulos/posts/429523620569195|title=William Wallen Agbulos|date=2 August 2015|publisher=Facebook|access-date=7 September 2016}}</ref> *Jinky "Madam Kilay" Cubillan (2017) *Male AttraXion (1993)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/photos/a.764403070271537.1073741828.764323553612822/1127079854003855/?type=1&theater|title=ABS-CBN Memories|date=31 March 2016|publisher=Facebook|access-date=7 September 2016}}</ref> *Manny Distor† (1998–1999) *Maneouvres (1990s) *[[Manilyn Reynes]] (1985–1990) *[[Marian Rivera]] (2014–2015) *[[Maricel Soriano]] (1985–1987, 1995–1996) *Mark Ariel Fresco (2006–2007) *Mausi Wohlfarth (1998–1999) *[[Maureen Wroblewitz]] (2018–2019) *[[Michael V.]] (2003–2016) *[[Michelle van Eimeren]] (1994) *[[Mickey Ferriols]] (1996–2000) *Mike Zerrudo (1998–1999) *[[Mikee Cojuangco-Jaworski]] (1994)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=283567&page=98|title=GrEAT BULAGA @ 28: 2007 - Post #1949|date=13 July 2007|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *Millet Advincula (1990s)<ref name="PinoyExchange"/> *[[Mitoy Yonting]] (1997, 2006–2009) *[[Mr. Fu]] (2009) *Nadine Schmidt (2002) *Nicole Hyala (2015–2016) *[[Niño Muhlach]] (early 1990s)<ref name="pinoyexchange.com">{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=12|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Post #225|date=10 March 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *[[Nova Villa]] (1989–1995) *OctoArts Dancers (1989–1992) *[[Ogie Alcasid]] (1988–1989) *[[Onemig Bondoc]] (1996–1997) *Patani Daño (2008) *[[Patricia Tumulak]] (2015–2017) *[[Pepe Pimentel]]† (1980s)<ref>{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20171201182306/http://filmacademyphil.org/?p=1532|title=NOONTIME TV SHOWS|date=21 July 2009|publisher=Film Academy of the Philippines|last1=Clarin|first1=Tess|access-date=21 November 2018}}</ref> *[[Phoemela Barranda]] (2001–2002) *[[Pia Guanio]] (2003–2021) *Plinky Recto (1989–1992) *[[Pops Fernandez]] (1987–1988) *Priscilla Monteyro (2009–2010) *The Quandos (2015–2016) *Rachel Ann Wolf<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens"/> *Rading Carlos† (1980s)<ref name="PinoyExchange"/> *[[Randy Santiago]] (mid–1990s)<ref name="pinoyexchange.com"/> *Rannie Raymundo (1993) *Raqi Terra (2018–2019) *Rey de la Cruz† (1980s)<ref name="PinoyExchange"/> *Rey Pumaloy (1995–2000, ''Aminin'' segment) *[[Richard Hwan]] (2014–2015) *Richard Merk<ref name="eb25pinoyexchangepage43">{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6293570/#Comment_6293570|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 43|date=27 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref> *[[Richie D'Horsie]]† (1979–1985, 1994, 2009 bababoom segments) *[[Rio Diaz]]† (1990–1996) *Robert Em† (1996–1998) *Ruby Rodriguez (1991-2021) *Robert Ortega<ref name="ebcoffeebook"/> *Robin da Roza (1996–1998) *[[Rosanna Roces]] (1998)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=T0F7EoxlbGI|title=YouTube - Eat Bulaga's Birit Baby Winners with Jaya|date=9 December 2015|publisher=YouTube|access-date=7 February 2017}}</ref> *[[Ruffa Gutierrez]] (1995–1998, 2017) *Ryan Julio (2006–2007) *[[Sam Y.G.]] (2009–2016) *Samantha "Gracia" Lopez (1994–1997) *Sandy Daza (1990–1999, ''Del Monte Kitchenomics'' segment) *Santa Mesa Boys (1980s)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/videos/1602736966438139/|title=Eat Bulaga!'s 10th Anniversary TV Special (1989)|date=19 August 2017|publisher=Facebook|access-date=9 October 2017}}</ref> *[[Sarah Lahbati]] (2018) *[[List of minor characters in Kalyeserye|Several Kalyeserye Casts]] (2015–2016) *[[SexBomb Girls]] (1999–2011) *Sharmaine Suarez<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens"/> *[[Sharon Cuneta]] (1983–1984) *Sherilyn Reyes (1999–2002) *[[Sheryl Cruz]] (1985–1989) *[[Shine Kuk]] (2014–2015) *Sinon Loresca (2016–2018) *Sixbomb Dancers (2014–2015) *[[Solenn Heussaff]] (2012) *Stefanie Walmsley *Steven Claude Goyong (1999–2000) *Streetboys (1990s) *[[Sugar Mercado]] (2001–2002, 2004–2007) *[[Sunshine Cruz]] (1995–1996) *[[Sunshine Dizon]] *[[Taki Saito]] (2016–2017) *Tania Paulsen (2003) *Teri Onor (2002–2007, 2017, Mother Goose, ''Quiz Vee'' segment) *Tessie Tomas (1981–1987) *[[Tetchie Agbayani]] (1980s)<ref name="PinoyExchange"/> *[[Toni Gonzaga]] (2002–2005) *[[Toni Rose Gayda]] (1996–2014) *Tuck-In Boys (2015) *Twinky (Virtual host) (2006–2008, 2009) *[[Universal Motion Dancers]] (1990s) *Vanessa Matsunaga (2013–2014) *Vanna Vanna (1995–1997) *[[Val Sotto]] (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48"/> *Valentin Simon (1997–2000) *[[Valerie Weigmann]] (2013–2014) *Vicor Dancers (1980s) *Victor "Mama Ten" Mendoza (2018, Executive Assistant ''Kendoll'', ''Boss Madam'' portion, ''Barangay Jokers'' segment) *[[Vina Morales]]<ref name="ebcoffeebook"/> *WEA Dancers (1980s) *[[Yoyong Martirez]] (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48"/> *[[Zoren Legaspi]]<ref name="ebcoffeebook"/> {{div col end}} == Mga kasalukuyang Bahagi == * Bida First * Cash Landing On You (The New Juan For All, All For Juan * EB By Request * Bawal Judgemental == Mga pinagpatuloy na segments== {{main article|Talaan ng mga segmemts ng Eat Bulaga!}} == Espesyal na programa == Sa kasaysayan nito ay marami-raming television specials na ang nai-ere ng ''Eat Bulaga!'' na pinagbobrodkast mula sa iba't ibang lugar na mayroong malalawak na espasyo upang makapaglaman ng maraming tao. Sa ibaba ay ang ilan (hindi kumpleto) sa mga naging ''television special'' ng programa: {| class="wikitable" !Pamagat ng ''television special'' !Petsa !Lugar na pinagdausan !Himpilang pantelebisyon ! |- |'''''Eat Bulaga! The DOMSAT Launch''''' |18 Mayo 1982 |Folk Arts Theatre ([[Sentrong Pangkultura ng Pilipinas|Tanghalang Francisco Balagtas]]) | rowspan="3" |<big>RPN 9</big> | |- |'''''Eat Bulaga! 3rd Anniversary Special''''' |7 Agosto 1982 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Freedom Day Special''''' |25 Pebrero 1987 |[[Quirino Grandstand]] | |- |'''''Eat... Bulaga!: Moving On''''' |18 Pebrero 1989 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | rowspan="2" |<big>ABS-CBN 2</big> |'''''<ref name="ebtahanan3"/>''''' |- |'''''Eat... Bulaga! 10th Anniversary Special''''' |23 Setyembre 1989 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] |<ref name=":02"/> |- |'''''Eat... Bulaga!: The Moving!''''' |28 Enero 1995 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | rowspan="14" |<big>GMA 7</big> |<ref name="ebtahanan3" /><ref name=":12"/> |- |'''''Eat... Bulaga!: The East Side Story''''' |16 Setyembre 1995 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat... Bulaga!: Jollibee's 20th Anniversary''''' |5 Setyembre 1998 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | |- |'''''Eat... Bulaga!: SM Millennium Magic''''' |1 Enero 2000 |[[SM City North EDSA]] | |- |'''''Eat Bulaga! Silver Special''''' |idinaos: 19 Nobyembre 2004 ipinalabas: 28 at 30 Nobyembre 2004 |Expo Pilipino (ngayo'y [[Clark Centennial Expo]]) | |- |'''''Eat Bulaga! 07 Big Surprise Sa 070707''''' |7 Hulyo 2007 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Little Miss Philippines''''' '''''Global 2007 Grand Coronation Day''''' |14 Hulyo 2007 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Sa Abu Dhabi''''' |idinaos: 7 Disyembre 2007 ipinalabas: 29 Disyembre 2007 |[[Abu Dhabi National Theatre]] | |- |'''''Eat Bulaga! Grand Fiesta Sa LA''''' |idinaos: 19 Hulyo 2008 ipinalabas: 2 Agosto 2008 |[[Los Angeles Memorial Sports Arena]] | |- |'''''Eat Bulaga! Nonstop: The 33rd Anniversary Special''''' |18 Agosto 2012 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Super Sireyna: Queen of Queens''''' |27 Hulyo 2013 |[[Resorts World Manila]] | |- |'''''[[Sa Tamang Panahon|Eat Bulaga! Sa Tamang Panahon]]''''' ''<small>#ALDubEBTamangPanahon</small>'' |24 Oktubre 2015 |[[Philippine Arena]] |<ref name=":2">{{cite web|url=http://entertainment.inquirer.net/181964/aldub-posts-record-breaking-41-m-tamang-panahon-tweets|title='AlDub' posts record-breaking 41-M 'Tamang Panahon' tweets|last1=Hegina|first1=Aries Joseph|website=Inquirer.net|publisher=Philippine Daily Inquirer, Inc.|date=26 October 2015|access-date=2 November 2015}}</ref> |- |'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2017 Grand Coronation Day''''' |30 Setyembre 2017 |[[Mall of Asia Arena]] |<ref>{{Citation|last=Eat Bulaga!|title=Miss Millennial Philippines 2017 Grand Coronation Day {{!}} September 30, 2017|date=2017-09-30|url=https://www.youtube.com/watch?v=ij5kykup4CY&t=3346s|accessdate=2017-10-01}}</ref> |- |'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2018 Grand Coronation Day''''' |27 Oktubre 2018 |[[New Frontier Theatre]] |- |'''''Eat Bulaga! 40th Anniversary Sa Barangay''''' |27 Hulyo 2019 |Brgy. N.S. Amoranto, [[Quezon City]] |- |'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2019 Grand Coronation Day''''' |26 Oktubre 2019 |[[Meralco Theater]] |} Ang palabas ay nakapag-ere din ng mga ''special commercial-free episodes'': ang ''Eat Bulaga!'s 33rd Anniversary Special''<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/photos/3221/eat-bulaga-celebrates-33rd-anniversary|title=Eat Bulaga! celebrates 33rd anniversary|date=20 August 2012|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015}}</ref> at ''Eat Bulaga: Sa Tamang Panahon''.<ref name=":2" /> === Telemovies === Ang ''Eat Bulaga!'' ay nakapag-ere na rin ng dalawang ''television films'' na nagtampok sa mga mismong ''Dabarkads''. Nasa ibaba ang talaan ng mga ''telemovie'' ng palabas: {| class="wikitable" !Pamagat ng ''telemovie'' !Petsa |- |'''''Love is...''''' |21 Oktubre 2017 |- |'''''Pamana''''' |28 Hulyo 2018 |} == Mga parangal == * Panalo, ''Best Variety Show - PMPC Star Awards for Television'' (1989-2009) * Panalo, ''Best Entertainment Program Winner "Eat Bulaga Silver Special" - 2005 Asian Television Awards'' sa [[Singapore]] ==Studio na gamit ng Eat Bulaga== {{main article|Broadway Centrum}} Ang Eat Bulaga! ay nagbo-brodkas noon sa Broadway Centrum sa [[lungsod Quezon]]. Noong 8 Disyembre 2018, nailipat na sa [[APT Studios]] (dating KB Entertainment Studios) in [[Cainta, Rizal]] para makita ang maraming tao. ===Panahon sa RPN=== * Live Studio 1, Broadcast City {{small|(30 Hulyo 1979 - 2 Disyembre 1987)}} * Grand Ballroom, Celebrity Sports Plaza {{small|(3 Disyembre 1987 - 17 Pebrero 1989)}} ===Panahon sa ABS-CBN=== * Dolphy Theatre (Studio 1), [[ABS-CBN Broadcasting Center]] {{small|(20 Pebrero 1989 - 1 Oktubre 1994)}} * Grand Ballroom, Celebrity Sports Plaza {{small|(3 Oktubre 1994 - 27 Enero 1995)}} ===Panahon sa GMA=== * Araneta Coliseum {{small|(Enero 28 - 15 Setyembre 1995)}} * [[Broadway Centrum]]; Eastside Studio {{small|(16 Setyembre 1995 - 31 Disyembre 2009; 6 Marso 2010 - 7 Disyembre 2018)}}; Westside Studio {{small|(Enero 1 - 5 Marso 2010)}} * [[APT Studios]] {{small|(8 Disyembre 2018 - kasalukuyan)}} == Tingnan din == * [[The New Eat Bulaga! Indonesia]] * [[GMA Network]] * [[ABS-CBN (himpilang pantelebisyon)|ABS-CBN]] * [[Radio Philippines Network|RPN]] == Mga ibang tulay == * {{Official site|https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/eat_bulaga}} * {{IMDb title|0344642}} {{Eat Bulaga!}} {{GMA Network (current and upcoming original programming)}} {{ABS-CBN variety shows}} {{Noontime variety shows in the Philippines}} {{AlDub}} [[Kategorya:Radio Philippines Network shows]] [[Kategorya:ABS-CBN shows]] [[Kategorya:GMA Network shows]] [[Kategorya:Philippine variety television shows]] [[Kategorya:Eat Bulaga!]] [[Kategorya:Telebisyon]] fnv10k9uopndp1kh7vlcfzomhkcx2ag 1959281 1959273 2022-07-29T10:54:25Z 49.144.22.99 rv block evasion wikitext text/x-wiki {{cleanup|date=Pebrero 2021|reason=Kailangan ng maayos na salita at pagbaybay}} {{Infobox television | image = | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = [[Variety show|Variety]], [[Game Show]], [[Comedy]] | creator = [[TAPE Inc.|Television and Production Exponents (TAPE) Inc.]] | based_on = | inspired_by = | developer = [[TAPE Inc.]] | writer = | screenplay = | story = | director = {{Plainlist| * Bert de Leon * Poochie Rivera * Norman Ilacad * Pat Plaza * Moty Apostol}} | creative_director = | presenter = | starring = [[Vicente Sotto III|Tito Sotto]]<br />[[Vic Sotto]]<br />[[Joey de Leon]]<br /> [[#Kasalukuyang mga co-host|at iba pa]] | judges = | voices = | narrated = | theme_music_composer = | open_theme = | end_theme = | composer = | country = [[Pilipinas]] | language = Filipino | num_seasons = | num_episodes = 12,796 | list_episodes = | executive_producer = {{Plainlist| * Antonio P. Tuviera ([[Chief executive officer|CEO]]) * Malou Choa-Fagar ([[Chief operating officer|COO]]) * Jeny P. Ferre ([[Creative Director]]) * Helen Atienza-Dela Cruz * Sheila Macariola-Ilacad * Liza Marcelo-Lazatin * Maricel Carampatana-Vinarao}} | producer = Antonio P. Tuviera | news_editor = | location = APT Studios, [[Cainta]], [[Rizal]] <br> iba't ibang baranggay | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 2.5 na oras (Lunes - Biyernes)<br /> 3 oras (Sabado) | company = | distributor = | budget = | network = [[RPN]] (1979-1989) <br /> [[ABS-CBN Corporation|ABS-CBN]] (1989-1995) <br /> [[GMA Network]] (1995-kasalukuyan) | picture_format = [[480i]] [[SDTV]] | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1979|6|30}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = | website = http://www.eatbulaga.tv | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''''Eat Bulaga!''''' ay isang ''variety show'' mula sa Pilipinas na pinoprodyus ng [[TAPE Inc.|Television And Production Exponents Inc. (TAPE)]] at kasalukuyang ipinalalabas sa [[GMA Network|GMA-7]]. Ang palabas ay pinangungunahan nila Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon, kasama ang iba pang mga ''co-host.'' Isinasagawa ang palabas mula sa APT Studios, na matatagpuan sa kahabaan ng Lansangang-Bayan Marcos sa Cainta, Rizal. Ang programa ay sumasahimpapawid sa buong Pilipinas, pati na sa buong mundo sa pamamagitan ng GMA Pinoy TV at sa ''live streaming'' nito sa YouTube. Unang ipinalabas ang ''Eat Bulaga!'' noong 30 Hulyo 1979 sa noo'y [[Radio Philippines Network|RPN-9]]. Lumipat ang programa sa [[ABS-CBN|ABSCBN-2]] noong 1989, at sa GMA-7, kung nasaan ito umeere magpahanggang ngayon, noong 1995. Sa higit apatnapung taon nito sa ere, hawak na ng palabas ang rekord sa pagiging pinakamatagal na pantanghaling ''variety show'' sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilpinas.<ref>Godinez, Bong (24 Oktubre 2007). [https://web.archive.org/web/20150722230157/http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows "Longest running television shows"]. ''PEP.ph''. Philippine Entertainment Portal, Inc. Sininop mula [http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows sa orihinal] noong 22 Hulyo 2015. Kinuhang muli noong 22 Hulyo 2015.</ref> Ang ''Eat Bulaga!'' rin ang naging kauna-unahang palabas mula sa Pilipinas na nagkaroon ng ibang ''franchise'' sa ibang bansa nang magkaroon ito ng adaptasyon sa [[Eat Bulaga! Indonesia|Indonesia]]. Inaasahan din ang pagkakaroon nito ng adaptasyon sa [[Eat Bulaga! Myanmar|Myanmar]] mula nang i-anunsyo ito noong 30 Hulyo 2019, ang ika-40 guning-taon ng programa. == Kasaysayan ng ''Eat Bulaga!'' == === Panahon sa RPN (1979–1989) === Ideya na noon ng Production Specialists, Inc., isang kompanyang pagmamay-ari ni Romy Jalosjos, na lumikha ng isang pantanghaling palabas para sa [[Radio Philippines Network]] o RPN. Naisip ni Antonio Tuviera, na nagtatrabaho para sa kompanya, na ang tanyag na ''troika'' nila [[Vicente Sotto III|Tito Sotto]], [[Vic Sotto]] and [[Joey de Leon]] ang magiging pinaka-akmang mga host para sa bagong palabas.<ref name="kd2">{{cite AV media|people=Dantes, Dingdong (Host)|title=Kuwentong Dabarkads|url=https://www.youtube.com/watch?v=Xnvtcw53WpM|medium=Documentary|publisher=GMA Network, Inc.|location=Philippines|date=2011}}</ref> Sa isang pagpupulong sa paradahan ng ngayo'y sarado nang InterContinental Hotel Manila inialok ni Tuviera ang ideya na kaagad namang tinanggap ng "TVJ".<ref name="kd2"/><ref name="peproad">{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/20047/Tito,-Vic-&-Joey-recall-their-road-to-success/1/1|title=Tito, Vic & Joey recall their road to success|last1=Garcia|first1=Rose|date=26 November 2008|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|archive-date=22 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722232229/http://www.pep.ph/news/20047/Tito%2C-Vic-%26-Joey-recall-their-road-to-success/1/1|url-status=dead}}</ref> Si Joey de Leon ang binibigyang pagkilala sa paglikha sa pamagat ng palabas. Hango mula sa pambatang laro na "It Bulaga" ay binigyan ni de Leon ng kahulugan ang mga salita mula rito. Ang "it" ay ginawang "''eat''", Ingles para sa "kain" upang kumatawan sa oras ng pag-eere nito sa tanghalian; samantalang ang "''bulaga''" naman ay kakatawan sa balak nilang punuin ang palabas ng maraming sorpresa.<ref name="peproad" /> Nagsimulang umere ang ''Eat Bulaga!'' noong 30 Hulyo 1979 sa RPN Live Studio 1 sa Broadcast City.<ref name="coffeebook2">{{cite book|last=Francisco|first=Butch|date=2011|title=Eat Bulaga: Ang Unang Tatlong Dekada|publisher=TAPE, Inc.|isbn=9789719528302}}</ref>''<ref name="peplong3">{{cite web|url=http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows|title=Longest running television shows|last1=Godinez|first1=Bong|date=24 October 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150722230157/http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows|archivedate=22 July 2015|df=}}</ref>'' Ang TVJ, na sinamahan nina [[Chiqui Hollmann]]<ref name="kd2"/> at [[Richie Reyes]] (mas kilala bilang si Richie d' Horsie) ang nagsilbing mga orihinal na ''hosts<ref name="peplong3"/>.'' Sa simula ay mahina ang palabas at nanganib din itong makansela hindi lamang dahil sa kompetisyon laban sa noo'y ''number 1'' na palabas sa tanghali,pina ''Student Canteen,'' kundi pati na rin sa kakulangan nito sa mga ''advertiser'' kahit na malaki ang ibinaba nila sa kanilang singil sa pagpapa''advertise.'' Dahilan nito ay hindi nakatanggap ng sweldo ang TVJ at ang mga staff unang anim na buwan ng palabas, pati na ang mga nagpe-perform sa palabas ay hindi makatanggap ng malaking ''talent fee'' dahil dito.<ref name="kd2"/> Upang mapanatili lang pag-ere ng palabas ay pumayag iyony magpalabas ng mga ''trailer'' ng mga pelikula, na lubhang mas mababa ang singilan kaysa mga karaniwang ''commercial''. Kalaunan ay unti-unti ring umakyat ang ''ratings'' ng ''Eat Bulaga!,'' lalo na nang ipakilala ang ''segment'' na "Mr. Macho".<ref name="kd2"/><ref name="coffeebook2"/> Sa kauna-unahang pagkakataon ay natalo ng ''Eat Bulaga!'' ang ''Student Canteen'' sa labanan ng ''ratings''. Sa panahon ding iyon inilipat ng Production Specialists ang pagpoprodyus ng palabas sa ngayo'y TAPE, Inc. ni Tuviera.<ref name="philstar12">{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/142832/noontime-shows-through-years|title=Noontime shows through the years|last1=Francisco|first1=Butch|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|date=8 December 2001|accessdate=21 May 2013}}</ref> 18 Mayo 1982 nang ilunsad ng RPN-9 ang pagsasaDOMSAT (domestic satellite) nito sa mga palabas nito sa isang espesyal na programa ng ''Eat Bulaga!'' mula sa Celebrity Sports Plaza. Dikit pa ang laban sa pagitan ng dalawang programa ngunit nang lumipat si [[Coney Reyes]] mula sa ''Student Canteen'' sa ''Eat Bulaga!'' (bilang kapalit ni Hollman na lumipat naman sa ''Student Canteen'') noong araw ding iyon ay naitatag na ang puwesto ng ''Eat Bulaga!'' bilang ''number 1'' sa laban ng ''ratings'' sa tanghalian.''<ref name="philstar12"/>'' Sa espesyal din na iyon inilunsad ang temang awit ng palabas, na madaling makikilala sa pambungad na pariralang ''Mula Aparri hanggang Jolo.'' Ito ay isinulat nina Vincent Dybuncio at Pancho Oppus. Tuluyan nang ikansela ng GMA-7 ang ''Student Canteen'' noong 1986''.'' Pumalit dito ang ''[[Lunch Date]]'' na pinangungunahan noon nina Orly Mercado, Rico J. Puno, Chiqui Hollman and Toni Rose Gayda. Tumindi ang laban sa ''ratings'' sa pagitan ng ''Eat Bulaga!'' at ''Lunch Date'' sumali doon si Randy Santiago noong 1987. Ngunit sa parehong taon ay sumali si [[Aiza Seguerra]] sa ''Eat Bulaga!'' matapos maging runner-up sa segment na ''Little Miss Philippines.<ref name="kd2"/><ref>{{cite episode||title=Little Miss Philippines: Aiza Seguerra|url=https://www.youtube.com/watch?v=L-xqueoTtwI|series=Eat... Bulaga!|airdate=1987|network=[[Radio Philippines Network]]|station=RPN-9}}</ref>'' Ang kabibuhan ni Aiza, pati na ang tandem nila ni Coney, na kung minsa'y kasa-kasama si Vic, ang muling nagpakiliti sa masa kaya muli ring napasakamay ng ''Eat Bulaga!'' ang puwestong ''number 1.'' Sa isang panayam kay Joey de Leon, sinabi niya na walang kontratang nilagdaan ang TVJ sa ''Eat Bulaga!'' noong sila ay inalok upang maging mga host ng palabas—na nananatili magpahanggang ngayon.<ref name="historicvic2">{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/31385/vic-sotto-says-being-part-of-eat-bulaga-makes-him-feel-like-a-historical-figure/1/1#focus|title=Vic Sotto says being part of Eat Bulaga! makes him feel like a "historical figure"|last1=Jimenez|first1=Jocelyn|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|date=7 October 2011|accessdate=22 July 2015|archive-date=22 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722225520/http://www.pep.ph/news/31385/vic-sotto-says-being-part-of-eat-bulaga-makes-him-feel-like-a-historical-figure/1/1#focus|url-status=dead}}</ref> Kahit na matapos ang pagsamsam sa RPN-9&nbsp;ng pamahalaan ni [[Corazon Aquino]] matapos ang [[Rebolusyong EDSA ng 1986|Rebolusyon sa EDSA]] noong 1986, nanatili ang ''Eat Bulaga!'' sa pag-ere sa nasabing network kahit na nagsialisan o pinagkakansela na ang ibang palabas nito. Umalis sa ''studio'' nito sa Broadcast City ang programa noong 2 Disyembre 1987 at lumipat sa Grand Ballroom ng katabing Celebrity Sports Plaza noong 3 Disyembre 1987. Subalit dumanas pa ng matinding dagok ang RPN-9 matapos ang naging pagsamsam at humarap din ito sa mga kaguluhang dala ng pagpalit-palit nito ng pamunuan, kaya naman minabuti ni Tony Tuviera na makipag-usap sa noo'y muling-tatag na [[ABS-CBN]] upang ilipat na doon ang ''Eat Bulaga!.'' ===Panahon sa ABS-CBN (1989-1995)=== Matapos ang mga pag-uusap sa pagitan ng kampo ni Tony Tuviera at ng mga ''programming executives'' ng ABS-CBN ay naisapinal na ang paglipat ng mga palabas na pinoprodyus ng TAPE, Inc. sa nasabing himpilang panghimpapawid.<ref name="philstar12"/> Mula sa RPN-9 ay lilipat ang ''[[Agila (palabas sa telebisyon)|Agila]]'', ''[[Coney Reyes on Camera]]'' at ang ''Eat... Bulaga!,'' pati na ang ''[[Okey Ka Fairy Ko!|Okay Ka, Fairy Ko!]]'' na mula sa [[Intercontinental Broadcasting Corporation|IBC-13]].<ref name="peplong3"/> 18 Pebrero 1989 nang unang ipalabas ang ''Eat... Bulaga!'' sa bago nitong tahanan, sa isang ''TV special'' na pinamagatang "''Eat... Bulaga!: Moving On"'' sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name="ebtahanan3">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=QTJw7JrwlUk|title=#EBThrowback: Ang Tahanan ng Eat Bulaga!|date=7 December 2018|publisher=YouTube|accessdate=8 December 2018}}</ref> Bilang pagsalubong sa programa at sa mga hosts ng programa na sina Tito, Vic, Joey, Coney, at Aiza ay nagsipag-''guest'' mga artista ng at mga talento mula sa ABS-CBN. [[Talaksan:Eat... Bulaga! - Moving On 1989.jpg|left|thumb|413x413px|Ang mga ''main hosts'' ng ''Eat... Bulaga!'' na sina Vic Sotto, Coney Reyes, Aiza Seguerra, Joey de Leon at Tito Sotto, sa ''Eat... Bulaga!: Moving On'' na ginanap sa Araneta Coliseum noong Pebrero 1989]] Matapos ang ''TV special'' sa Araneta Coliseum ay tuluyan nang lumipat ang pagsasagawa ng ''Eat... Bulaga!'' sa ABS-CBN Studio 1 (na ngayo'y [[Dolphy Theatre]]) sa [[ABS-CBN Broadcasting Centre]]. Samantalang nasa Studio 2 naman sila kapag mayroong espesyal na mga okasyon ang palabas. Ipinagdiwang noong 23 Setyembre 1989 ang ika-10 guning taon ng palabas sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name=":02">{{cite episode|title=Eat Bulaga 10th Anniversary Opening Theme|url=https://www.youtube.com/watch?v=VMrT9yE2mXo|series=Eat... Bulaga!|airdate=September 23, 1989|network=[[ABS-CBN]]}}</ref> Umalis sa palabas si Coney Reyes noong 1991<ref name="philstar12" />, na pinalitan naman ng mga kampeon sa paglangoy na si [[Christine Jacob]] at Rio Diaz (sa mungkahi na rin ni Reyes)<ref name="philstar12" />. Si Tito Sotto naman, bagama't 'di umalis, ay madalang na lang kung makita sa palabas matapos manalo (at manguna) sa [[Halalan sa pagkasenador sa Pilipinas, 1992|halalan sa pagkasenador]] noong Mayo 1992. Lalo nang lumaki at lumakas ang ABS-CBN sa pagtatapos ng taong 1994. Mayroon na rin itong kakayahang magprodyus ng mga sarili nitong palabas at hindi na kailangang umasa pa sa mga palabas na pang-''blocktime''. Inasahan ng TAPE, Inc. na hindi pakikialaman ng ABS-CBN ang mga palabas nito. Sa halip na ganoon ay sinubukan ng ABS-CBN na bilhin ang ''airing rights'' ng ''Eat... Bulaga!'' mula sa TAPE, Inc. na siya namang tinanggihan nina Antonio Tuviera at Malou Choa-Fagar. Kaya naman hindi na ni-''renew'' ng ABS-CBN ang kontrata nito sa TAPE, Inc. at binigyan ng ''ultimatum'' ang mga palabas ng TAPE na ''Eat... Bulaga!,'' ''Valiente'' at ''Okey Ka, Fairy Ko'' (maliban sa ''Coney Reyes on Camera,'' na hindi na pinoprodyus ng TAPE sa panahong ito) na umalis na mula sa mga talaan ng mga palabas ng ABS-CBN hanggang sa huling linggo ng Enero 1995. Nang umalis sa ABS-CBN ang ''Eat... Bulaga!'' ay ni-''reformat'' ang programang pantanghali nito tuwing Linggo na ''Sa Linggo nAPO Sila'' at ginawang pang-isang linggo - ''<nowiki/>'Sang Linggo nAPO Sila -'' bilang kapalit ng ''Eat... Bulaga!''.<ref name="peplong3"/> ===Panahon sa GMA (1995-kasalukuyan)=== Bago pa man pumasok ang palabas sa [[GMA Network]], tila nagkaroon na ng ''unofficial homecoming'' ang mga ''main host'' ng ''Eat... Bulaga!'' na sina Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon noong 1994 nang magsimula silang magpakita sa mga palabas nito. Si Tito ay naging ''main host'' ng ''investigative news magazine program'' ng GMA na ''[[Brigada Siete]]'' samantalang sila Vic at Joey naman ay nasa ''night gag show'' tuwing Lunes na ''Mixed NUTS''. Sa taon ding iyon ay umalis na ang ''Eat... Bulaga!'' sa ABS-CBN Studio 1 at muling bumalik sa Celebrity Sports Plaza sa mga huling bahagi ng 1994 bilang paghahanda sa paglipat nito sa GMA. Ang pagbabalik nina Tito, Vic and Joey's sa [[GMA Network|GMA]] ay naging opisyal na noong 1995, nang pinili nito ang ''Eat Bulaga!'' upang maging pangunahing pantanghaling palabas. Isang espesyal na pirmahan ng kontrata sa pamamagitan ng TAPE, Inc. at GMA ang ginanap sa [[Shangri-La Makati|Shangri-La]] sa Makati noong 19 Enero 1995 na dinaluhan ng halos lahat ng mga ''host'' nito. Bago iyon ay nagprodyus ang GMA ng kanilang sariling pantanghaling programa, ang ''[[Lunch Date]]'' (na pumalit sa ''Student Canteen'' matapos ang 1986 Rebolusyon sa EDSA) at ang ''[[SST: Salo-Salo Together]]'', na mayroong bahagyang tagumpay.<ref name="peplong3"/> 28 Enero 1995 nang magsimulang ipalabas ang ''Eat... Bulaga!'' sa bago nitong tahanan sa GMA. Ginunita ito sa isang TV special na pinamagatang ''Eat... Bulaga!: The Moving!'' na ginanap muli sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name="peplong3" /><ref name="ebtahanan3"/><ref name=":12">{{cite news|title='Eat Bulaga' premieres on GMA-7|pages=197|newspaper=[[Manila Standard]]|location=Google News Archive|date=22 January 1995|url=https://news.google.com/newspapers?id=ZjpNAAAAIBAJ&sjid=0QoEAAAAIBAJ&pg=2552%2C4115779|accessdate=22 July 2015}}</ref> Bago maganap ang paglipat na ito ay isang buwang pagpopromote ang ginawa mula Disyembre 1994 hanggang Enero 1995 na nagpakita ng mga patalastas na pumatok at bumenta sa masa gaya ng ''Totoo ang Sie7e at 9 - 2 =7,'' na kapwa pagpapahiwatig sa mga naging paglipat ng palabas mula Channel 9 (RPN) tungo sa Channel 2 (ABS-CBN) tungo sa Channel 7 (GMA). Pansamantalang nanatili sa Celebrity Sports Plaza ang programa mula sa mga huling buwan ng 1994 hanggang sa lumipat ito sa Eastside Studios ng [[Broadway Centrum]] noong 16 Setyembre 1995, sa isang TV special na pinamagatang ''Eat Bulaga!: The East Side Story''. Nadagdagan din ng mga bagong ''co-host'' ang programa, na kinabibilangan nila [[Toni Rose Gayda]] (na nagmula sa dating karibal na programa ng ''Eat... Bulaga!'' na ''[[Lunch Date]]''), [[Allan K]], Samantha Lopez and [[Francis Magalona]] noong 1995, at si [[Anjo Yllana]] noong 1998. Sa panahon sa pagitan ng 1995 at 1998, mangilan-ngilang artista din ang hinirang upang maging ''guest co-hosts.'' Taong 1999 nang ''Eat Bulaga!'' ang maging unang palabas sa telebisyong Pilipino ang magpamigay ng milyon-milyon. Nang ipakilala ng noong pantanghaling palabas ng ABS-CBN na ''[[Magandang Tanghali Bayan]]'' ang "Pera o Bayong", pumatok ito kaagad sa masa, kaya naman naungusan ng ''MTB'' ang ''Eat Bulaga!'' sa kompetisyon ng ratings sa loob ng dalawang taon. Dahil dito ay napilitan ang pamunuan ng ''Eat Bulaga!'' na magpapremyo ng milyones, sa pamamagitan ng mga ''segment'' nito na "Meron o Wala" noong kalagitnaan ng 1999 at ''"''Laban o Bawi" noong mga huling buwan ng 2000 upang maipanumbalik ang interes ng mga manonood.<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/features/12061/-eat-bulaga-and-27-years-of-making-the-pinoys-happy-|title="Eat...Bulaga!" and 27 years of making the Pinoys happy!|last1=Almo|first1=Nerisa|date=20 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|archive-date=23 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150723133943/http://www.pep.ph/features/12061/-eat-bulaga-and-27-years-of-making-the-pinoys-happy-|url-status=dead}}</ref> Noong unang araw ng Enero 2000 (Sabado), ipinalabas ng ''Eat Bulaga!'' ang millenium episode (na ginanap sa [[SM City North EDSA]]) nito noong ika-7:30&nbsp;ng gabi upang magbigay daan sa espesyal na programang [[2000 Today]] na ipinalabas noong tanghali ng araw na iyon. Mayo ng taong 2001 nang matanggal si Francis Magalona sa programa dahil sa 'di umano'y pagkakasangkot sa droga. Pumalit sa kaniya ang artista at mang-aawit na si [[Janno Gibbs]]. Nang mapawalang-sala si Magalona ay nagbalik siya sa ''Eat Bulaga!'' noong Enero ng sumunod na taon. Noong Abril 2002 naman ay napanumbalik ng ''Eat Bulaga!'' ang pangunguna nito sa ratings laban sa ''MTB'' bunsod ng pagsikat ng SexBomb Dancers (sa segment na "Laban o Bawi") at ang kontrobersyal na ''reality segment'' na "Sige, Ano Kaya Mo? SAKMO!"''.'' Sa parehong taon na iyon ay ipina-''renew'' ng programa ang ''blocktime deal'' nito sa GMA Network, na siyang tumapos sa mga haka-hakang lilipat muli ng network ang palabas. Bumalik sa regular na pang-araw-araw na paghohost si Tito Sotto noong 2003. Naidagdag din sa lumalaking listahan ng mga ''host'' ang komedyante at dating contestant ng palabas na si Michael V. at ang mga modelo na sina Tania Paulsen and Alicia Mayer. Itinampok din ang palabas ng dati nitong tahanang himpilan na ABS-CBN sa pagdiriwang nito ng ika-50 taong guning taon. Ipinagdiwang ng ''Eat Bulaga!'' ang ika-25 taon nito sa telebisyon noong 19 Nobyembre 2004 sa ampitheatre ng [[Expo Pilipino]] sa [[Clark Freeport Zone]], [[Angeles, Pampanga]].<ref name="lionsilver">{{cite web|url=http://www.lionheartv.net/2010/03/eat-bulaga-silver-special-on-dvd/|title=Eat, Bulaga! silver special on DVD|date=11 March 2010|website=LionhearTV|publisher=B&L Multimedia Co. Ltd.|access-date=22 July 2015}}</ref> Ipinagdiwang din ng palabas ang pagiging pinakamahabang pantanghaling palabas nito sa kasaysayan ng [[telebisyon sa Pilipinas]]. Dinaluhan ng humigit 60 000 katao ang ''television special'' na ito<ref name="lionsilver" /> at tumamasa din ng pinakamataas na rating para sa pang-araw na palabas sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilipinas. Napanalunan nito ang ''Best Entertainment (One-Off/Annual) Special'' sa [[Asian Television Award]] sa [[Singapore]] noong 1 Disyembre 2005.<ref name="philroad">{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/312499/eat-bulaga%C2%92s-road-victory|title=Eat, Bulaga!&#146;s road to victory|last1=Francisco|first1=Butch|date=17 December 2005|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|access-date=28 April 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/313518/more-asian-television-awards|title=More Asian Television Awards|last1=Francisco|first1=Butch|date=24 December 2005|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|access-date=22 July 2015}}</ref> Ang kaganapan na ito ay ang itinuturing na pinakamatagumpay sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilipinas, na halos matapatan lamang ng ''[[:en:StarStruck (Philippine TV series)|1st Starstruck Final Judgement]]''. Ang pagtatanghal na ito, na pinamagatang ''Eat Bulaga Silver Special'', way ipinalabas noong ika-27 (Sabado) at ika-29 (Lunes) ng Nobyembre 2004.<ref name="lionsilver" /> Sa mga panahong ito ay tinanggal na ng palabas ang tatlong tuldok sa pangalan nito: mula ''Eat... Bulaga!'' ay ''Eat Bulaga!'' na lamang ulit ang pamagat nito. Nang ilunsad ng GMA ang [[GMA Pinoy TV]] noong 2005 ay sumahimpapawid na ang ''Eat Bulaga!'' sa iba't ibang bansa sa buong mundo.<ref>{{Cite news|url=http://www.gmanetwork.com/international/articles/2015-07-28/683/GMA-international-channels-now-available-in-Charter-Spectrum-TV-in-the-US/|title=GMA international channels now available in Charter Spectrum TV in the US {{!}} GMA international channels now available in Charter Spectrum TV in the US|last=Inc.|first=GMA New Media,|access-date=2017-05-19|language=en}}</ref> 2006 nang umalis ang SexBond Girls sa programa dahil sa sigalot nito sa mga prodyuser ng programa..<ref name="sexbombbabes">{{cite web|url=http://www.pep.ph/guide/tv/389/sexbomb-returns-to-eat-bulaga-as-regular-performers|title=SexBomb returns to "Eat Bulaga!" as regular performers|last1=Borromeo|first1=Eric|date=12 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015}}</ref> Kaya naman nagbukas ang programa ng mga awdisyon para sa mga bagong mananayaw sa ilalim ng pangalang ''EB Babes,'' sa pamamagitan ng pagpapatimpalak. Agosto ng taon ding iyon nang magsimula ang grupo.<ref name="sexbombbabes" /> Marso 2007 naman nang bumalik ang SexBomb Girls, ngunit bilang mga ''co-host''.<ref name="sexbombbabes" /><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/12465/rivalry-between-sexbomb-and-eb-babes-heats-up|title=Rivalry between SexBomb and EB Babes heats up|last1=Nicasio|first1=Nonie|date=11 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=23 July 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/12522/eb-babe-kim-wala-namang-dapat-ikainsecure-ang-eb-babes-sa-sexbomb#cxrecs_s|title=EB Babe Kim: "Wala namang dapat ika-insecure ang EB Babes sa SexBomb."|last1=Nicasio|first1=Nonie|date=16 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=23 July 2015}}</ref> Setyembre 2007 nang magkaroon ng matinding sagutan sa pagitan ni Joey de Leon at [[Willie Revillame]], na noo'y ''host'' ng karibal na programa ng ''Eat Bulaga!'' na ''[[Wowowee]],'' kasunod ng 'di umano'y [[Hello Pappy scandal]].<ref>{{cite web|url=http://www.gmanews.tv/story/58382/Joey-tells-Willie-Explain-before-you-complain|title=Joey tells Willie: Explain before you complain|date=30 August 2007|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=11 April 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gmanetwork.com/news/story/58395/news/nation/roxas-seeks-probe-on-hello-pappy-game-show-controversy|title=Roxas seeks probe on 'Hello, Pappy' game show controversy|date=30 August 2007|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Nobyembre 2007 naman nang ilunsad ng ''Eat Bulaga!'' ang kauna-unahan nitong panrehiyon na adaptasyon sa [[GMA Cebu]] sa pamagat na ''[[Eat Na Ta!]].'' Ang ''Eat na Ta sa Radyo'' (mula Lunes-Biyernes) ay inilunsad noong 12 Nobyembre samantalang ang ''Eat Na Ta sa TV'' (tuwing Sabado) ay inilunsad noong 24 Nobyembre ng taon ding iyon. Nagsilbi itong pampasigla bago ang mismong palabas sa Kabisayaan hanggang 2008. 6 Marso 2009 nang pumanaw ang isa sa mga ''host'' ng palabas na si [[Francis Magalona]] dahil sa [[leukemia]]. Nang sumunod na araw ay nagprodyus ang palabas ng isang ''tribute episode'' sa alaala niya, kung saan inawit ng buong ''cast'' ang mga awit na likha niya. Sa ''tribute'' ding iyon nalaman na si Magalona ang nagpasimula sa paggamit ng salitang ''"dabarkads",'' na magpahanggang ngayon ay ginagamit upang tukuyin ang pamilya at ang manonood ng ''Eat Bulaga!.'' Kilala din is Magalona sa naging tradisyunal na pagsigaw niya ng "''seamless'' na!" na nagpahayag sa pagpapalit ng programa tuwing Sabado mula ''Eat Bulaga!'' tungo sa showbiz talk show na ''[[Startalk]].'' Matapos ang kanyang pagpanaw ay itinuloy ng ''Eat Bulaga!'' at ''Startalk'' ang tradisyon hanggang sa itigil ito sa pagtatapos ng taon. Pinalitan si Magalona ng kilalang actor at ''television personality'' na si [[Ryan Agoncillo]] nang pumasok ito sa palabas noong 24 Oktubre 2009. Ipinagdiwang naman ng ''Eat Bulaga!'' ang ika-30 guning taon nito sa ere, na pinangalanang ''Tatlong Dekads ng Dabarkads'' noong 30 Hulyo 2009. Sa espesyal na ito ay pinagtuunan ng pansin ng palabas ang mga kahanga-hangang mga tao, kabilang na ang 30 kapos sa buhay ngunit masisipag na estudyante, at ang iba pang mga "bayani sa araw-araw" bilang pagtanaw ng utang na loob sa mga manonood ng palabas.<ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/473048/eat-bulaga-awards-cash-grants-scholars|title=Eat, Bulaga! awards cash & grants to scholars|date=1 June 2009|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/467840/changing-lives-30-young-people|title=Changing the lives of 30 young people|last1=Francisco|first1=Butch|date=16 May 2009|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref> Ipina-''renew'' ng palabas ang kontrata nitong ''blocktime partnership'' (para sa dalawang taon pa) sa GMA Network noong Disyembre 2009. Unang araw ng Enero 2010 nang pansamantalang lumipat ang programa sa Westside Studios ng Broadway Centrum, na naging tahanan ng karamihan sa mga naging programa ng GMA mula 1987 hanggang 2010, habang nire-''renovate'' anf Eastside Studios na nagdagdag ng mga bagong LED screens at mga upuang ''cushioned.'' Bumalik din sa renovadang studio ang palabas noong 6 Marso ng taon ding iyon. Pebrero 2011 nang umalis muli ang SexBomb Girls, kasama ang ''choreographer'' nito na si Joy Cancio, ngayon ay para naman sa palabas ng ABS-CBN na ''[[Happy Yipee Yehey!]].''<ref>{{cite web|url=http://entertainment.inquirer.net/3269/no-bad-blood-between-these-sexbombs|title=No bad blood between these SexBombs|last1=Cruz|first1=Marinel R.|website=Inquirer.net|publisher=Philippine Daily Inquirer|date=14 June 2011|accessdate=21 May 2013}}</ref> Marso 2011 nang pahabaan ng GMA Network ang ''blocktime deal'' nito sa palabas hanggang Enero 2016 na nagbigay ng isa pang oras para sa palabas, na siya namang nagbigay daan sa TAPE upang gumawa pa ng isang TV show na magsisilbing palabas pagkatapos ng ''Eat Bulaga!'' Inilunsad naman ng ''Eat Bulaga!'' ang ''coffee table book'' nito na ''Ang Unang Tatlong Dekada''<ref name="coffeebook2"/> na isinulat ng beteranong kolumnista na si Butch Francisco at dinisenyo ng anak ni Joey de Leon na si Jako.<ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/735738/why-it-took-8-years-finish-bulaga-book|title=Why it took 8 years to finish the Bulaga! book|last1=Francisco|first1=Butch|date=11 October 2011|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref> Kasama ng libro ay nagpamigay din ang ''Eat Bulaga!'' ng 3 000 ''limited edition'' CDs ng ''Silver Special'' nito.<ref name="historicvic2"/><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/31387/joey-de-leon-gets-emotional-again-as-eat-bulaga-launches-book-chronicling-its-first-30-years/1/2|title=Joey de Leon gets emotional as Eat Bulaga! launches book chronicling its first 30 years|last1=Santiago|first1=Erwin|date=8 October 2011|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|accessdate=23 July 2015|archive-date=24 Hulyo 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150724075439/http://www.pep.ph/news/31387/joey-de-leon-gets-emotional-again-as-eat-bulaga-launches-book-chronicling-its-first-30-years/1/2|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gmanews.tv/story/234575/entertainment/eat-bulaga-launches-coffee-table-book|title=Eat Bulaga! launches coffee table book|last1=Jimenez|first1=Fidel R.|date=6 October 2011|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Nagprodyus din ng isang dokumentaryo ang [[GMA News and Public Affairs]] na pinamagatang ''Kuwentong Dabarkads'' na ipinresenta ni [[Dingdong Dantes]].<ref name="kd2"/> Sa kauna-unahang pagkakataon sa kasaysayan ng ''Eat Bulaga!'', nagkaroon ng kauna-unahang ''international franchise'' sa [[Indonesia]] na pinangalang [[Eat Bulaga! Indonesia]] na umere sa [[SCTV]] noong 16 Hulyo 2012 hanggang 3 Abril 2014, at ang [[The New Eat Bulaga! Indonesia]] na umere naman sa [[ANTV]] mula 17 Nobyembre 2014 hanggang 8 Agosto 2016, Agosto 18 naman ay nag-ere ito ng ''commercial-free special episode'' na nagdiriwang ng ika-33 guning taon nito.<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/photos/3221/eat-bulaga-celebrates-33rd-anniversary|title=Eat Bulaga! celebrates 33rd anniversary|date=20 August 2012|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Isang ''soundtrack'' naman, ang ''Dabarkads D' Album: A Party for everyJUAN'', na nagtampok sa mga awit na pinasikat at nilikha ng ''cast'' ng ''Eat Bulaga!'' pati ang ilan sa mga ginamit nitong temang-awit, ay inilunsad noong Hulyo 2013..<ref>{{Cite AV media notes|title=Dabarkads D'Album (A Party For Every Juan!)|others=Eat Bulaga Dabarkads|year=2013|url=https://itunes.apple.com/us/album/eat-bulaga-dabarkads-dalbum/id796309922|type=Album|publisher=Ivory Music & Video, Inc.|location=Philippines}}</ref> 7 Hulyo 2018, inilunsad ng Eat Bulaga! ang ''EB ver. 4.0'', kung saan sinimulan ang taunang selebrasyon para sa kanilang ika-apatnapung anibersaryo sa telebisyon, kasunod nito ang pagpapalabas ng ''horror-comedy telemovie'' na ''Pamana'' nitong 28 Hulyo 2018. Nitong 8 Disyembre 2018, Matapos ang 23 taon nang pananatili sa Broadway Centrum, lumipat ang ''Eat Bulaga!'' sa bago nitong state-of-the-art na istudyo, ang APT Studios, na matatagpuan sa [[Cainta]], [[Rizal]], ang paglipat nila sa bagong tahanan ay kasunod nito sa selebrasyon ng kanilang ika-apatnapu na anibersaryo ngayong Hulyo 2019, Pebrero 1 sa sumunod na taon, muling pumirma ang programa sa [[GMA Network]], kasunod ng ika-apatnapu na anibersaryo nila sa telebisyon, at 24 na taon sa GMA. Simula Hulyo 2019, ang mga binalik na ''segments'' ng programa ay sa ''limited engagement'' lamang para sa ika-apatnapung anibersaryo ng programa. Nitong 30 Hulyo 2019, ipinagdiwang ng ''Eat Bulaga!'' ang kanilang ika-40 na anibersaryo sa telebisyon, kasunod nito ang pagkakaroon ng pangalawang ''international franchise'' sa [[Myanmar]], ang pagkakaroon ng bagong ''batch'' ng mga iskolar ng EBEST, at ang pagtatapat ng mga kampeon ng mga ''segments'' ng programa para sa ''grand showdown'' nito, at abangan ang kanilang ika-apat na malaking anunsyo. ====Konsiyertong benipisyo ng Sa Tamang Panahon==== {{main|Sa Tamang Panahon}} == Tema ng ''Eat Bulaga!'' == [[Talaksan:Eat Bulaga 1990's.jpg|frame|left|Eat Bulaga logo noong 2001-2003]] Ang orihinal na tema ay nagsimula noong 1982 at isinulat ni Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon at inayos ni Homer Flores. Nang sumali si [[Aiza Seguerra]] sa palabas noong 1988 at nalipat sa [[ABS-CBN]] noong 1989, ang ikalawa at ikatlong linya ng ikalawang saknong ay naging "Si Aiza at si Coney/Silang lahat ay nagbibigay". Ang ikalawa at ikatlong linya ng saknong ay ginagamit pa rin kahit na si Coney ay umalis sa palabas noong 1991 at may kaunting artista na nadagdag tulad ni [[Jimmy Santos]], [[Christine Jacob]], [[Ruby Rodriguez]], [[Lady Lee]] at si [[Rio Diaz]] ay madagdag sa mga tauhan sa palabas ng "''Bulaga''". Nung ang ''Eat Bulaga!'' ay nalipat sa [[GMA]] noong ika-28 Enero 1995, pinalitan ang ikalawang linya sa ikalawang saknong at tinanggal ang pangalan ni Aiza at Coney sa liriko, at sa tugon sa lumalaking grupo ng ''Eat Bulaga''. Ganito ang naging linya: "Barkada'y dumarami". Gayumpaman noong 2003, pinalitan ang linya ng [[SexBomb Girls]] ay gumawa ng sariling salin ng tema ng ''Eat Bulaga!''. Sa komposisyon ni Lito Camo. Ang linya ay naging "Buong tropa ay kasali". Noong ika-25 taong anibersaryo noong 2004, umaawit lahat ang naging kasapi ''Eat Bulaga!'' at ang linyang "Barkada'y dumarami" ang isinama sa liriko. Sa OBB noong 2004 ipinalit ang mga linya sa ibang wika ng Bikolano, Cebuano, Waray-waray at Tagalog. At noong 2005, ilang liriko ay re-arrange ni Francis Magalona. Ang linya ay "Saan ka man ay halina tayo". Dinagdagan ng mga linya ni Francis Magalona ang sariling salin ng tema ng ''Eat Bulaga''. Gayumpan noong 2007 ibat-ibang musika tulad ng Rock, Jazz, Reggae, Dance-pop at Hip-hop. Kinanta na ang unang bersyon ni Allan, Jimmy, Toni Rose at Ruby. Ang ikalawang bersyon ay kinanta ni Pia, Ciara, Gladys, Paolo, Julia at Janno. Ang linya ay "Ligaya sa ating buhay" na pinagkanta ni Gladys sa unang bersyon ng OBB at ikinanta ni Julia Clarete ang linya sa ikalawang bersyon ng OBB. Sa ikatatlong linya kinanta ni Jose Manalo at Wally Bayola ang bersyon ng reggae. Kinanta ang ika apat na linya ang bersyon ng dance ni Sugar at ang mga EB Babes. Ikinanta ang ika't limang bersyon nina BJ, Francis M, Teri at Cindy, at dinagdagan ang ''Buong mundo'' na pinagrepeat ang ika apat na linya sa kanta. Nitong 2009 at 2014, muling binago ang tono nito sa bagong modernong musiko. Mula 2012 hanggang kasalukuyan, ginamit sa modernong bersyon ang orihinal na tono ng programa. {| class="toccolours" cellpadding="15" align="center" rules="cols" ! colspan="5" bgcolor="" |<big>Pantemang-awit ng ''Eat Bulaga!''</big> |- !1982 - 1987 !1987 - 1995 ! colspan="2" |1995 - 1998 !1998 - kasalukuyan |- | Mula Aparri hanggang Jolo, Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, '''kasama pati si Coney''' '''Apat silang nagbibigay''' ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' |Mula Aparri hanggang Jolo, Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, '''si Aiza at si Coney''' '''Silang lahat ay nagbibigay''' ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' <br /> |'''Mula Aparri hanggang Jolo,''' Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, '''barkada'y dumarami''' Silang lahat ay nagbibigay ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' <br /> | colspan="2" |'''Mula Batanes hanggang Jolo,''' Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, barkada'y dumarami Silang lahat ay nagbibigay ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' <br /> |} == Mga ''cast'' == === ''Main hosts'' === * [[Tito Sotto]] {{small|(1979–present)}} * [[Vic Sotto]] {{small|(1979–present)}} * [[Joey de Leon]] {{small|(1979–present)}} === ''Co-hosts'' === {{div col|colwidth=25em}} * [[Jimmy Santos]] {{small|(1983–present)}} * [[Allan K.]] {{small|(1995–present)}} * [[Jose Manalo]] {{small|(1994–present)}} * [[Wally Bayola]] {{small|(2000–present)}} * [[Paolo Ballesteros]] {{small|(2001–present)}} * [[Pauleen Luna]] {{small|(2004-present)}} * [[Ryan Agoncillo]] {{small|(2009–present)}} * [[Ryzza Mae Dizon]] {{small|(2012–present)}} * [[Alden Richards]] {{small|(2015–present)}} * [[Maine Mendoza]] {{small|(2015—present)}} * [[Sebastian Benedict]] {{small|(2015–present)}} * [[Maja Salvador]] {{small|(2021&ndash;present)}} * [[Miles Ocampo]] {{small|(2022&ndash;present)}} {{div col end}} === ''Featuring'' === * Kayla Rivera {{small|(2019-present)}} * EJ Salamante {{small|(2019-present)}} * Echo Caringal {{small|(2019-present)}} '''EB Babes {{small|(2006–present)}}''' :* Rose Ann "Hopia" Boleche {{small|(2006–present)}} :* Lyka Relloso {{small|(2012–present)}} :* AJ Lizardo {{small|(2014–present)}} '''That's My Baes {{small|(2015–present)}}''' :* [[Kenneth Medrano]] {{small|(2015–present)}} :* Joel Palencia {{small|(2015–present)}} :* Tommy Peñaflor {{small|(2015–present)}} :* Jon Timmons {{small|(2015–present)}} :* Miggy Tolentino {{small|(2015–present)}} :* Kim Last {{small|(2015–present)}} '''[[Broadway Boys]] {{small|(2016–present)}}''' ===Mga Dating hosts at mga tampok=== <!-- Please do not indicate the current status of the previous co-hosts and features of this program. It is unnecessary and unencyclopedic per "Wikipedia:Manual of Style" and "Wikipedia:NOT". And please enclose the years in parenthesis "()". Thank you. --> {{div col|small=yes|colwidth=25em}} *[[Aicelle Santos]] (2016–2017) *[[Aiko Melendez]] (1989–1995) *[[Ai-Ai delas Alas]] (1995–2000, 2015–2016, ''Kalyeserye'''s Lola Babah) *Aileen Damiles<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens">{{cite web |url=http://www.missosology.info/forum/viewtopic.php?f=15&t=133488&start=0|title=Eat Bulaga and Beauty Queens|date=22 April 2012|publisher=Missosology|access-date=5 September 2016}}</ref> *[[Aiza Seguerra]] (1987–1997) *Aji Estornino (2002) *[[Alfie Lorenzo]]†<ref name="ebcoffeebook">{{cite book |last=Francisco|first=Butch|date=2011 |title=Eat Bulaga!: Ang Unang Tatlong Dekada|publisher=TAPE, Inc.|pages=124–125|others=Designed by Jako de Leon|isbn=9789719528302}}</ref> *[[Ali Sotto]] (1993–1994) *[[Alicia Mayer]] (2004–2006) *Alina Bogdanova (2015–2016) *[[Amy Perez]] (1988–1995) *Ana Marie Craig (1996) *Angela Luz (1989–1995) *[[Angelu de Leon]] *[[Anjo Yllana]] (1999-2020) *[[Anne Curtis]] (2004)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=446638&page=233|title=EAT BULAGA! 2010 -> hangga't may BATA may EAT.... BULAGA! - Post #4658|date=16 March 2012|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *[[Ariana Barouk]] (2008) *Ariani Nogueira (2007) *Atong Redillas (early 1990s)<ref name="ebcoffeebook"/> *[[BJ Forbes]] (2005–2008) *Bababoom Girls (2009–2010) *Babyface (2005)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=76F00Y3lo0A|title=Bulagaan feb18 2005b - YouTube|date=21 September 2006|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref> *Bea Bueno (1996) *Becca Godinez (1981) *Bessie Badilla<ref name="ebcoffeebook"/> *The Bernardos (2015–2016) *Bikoy Baboy (late 1980s–early 1990s, portrayed by Ronaldo Joseph Joaquin, EB mascot) *[[Bobby Andrews]] *Bonitos (Group) (2009, ''Kakaibang Bida'' segment) *[[Boobay]] (2016, ''Kalyeserye'''s Yaya Pak, 2017, Mother Goose, ''Quiz Vee'' segment) *Boom Boom Pow Boys (2009–2013) *Boy Katawan (2011–2013) *Camille Ocampo (1998–2001) *[[Carmina Villaroel]] (1989–1995) *[[Ces Quesada]] (1989) *[[Charo Santos]] (1986–1987) *Chia Hollman (2010–2011) *Chiqui Hollman (1979–1981) *Chihuahua Boys (2001–2006) *[[Chris Tsuper]] (2015–2016) *Christelle Abello (2015, Doktora Dora de Explorer's assistant, ''Problem Solving'' segment) *[[Christine Jacob]] (1992–1998) *[[Ciara Sotto]] (2004–2012) *[[Cindy Kurleto]] (2006–2007) *[[Cogie Domingo]] (2001) *[[Coney Reyes]] (1982–1992) *[[Daiana Menezes]] (2007–2012) *Danilo Barrios (1998) *[[Dasuri Choi]] (2014, 2016) *[[Dawn Zulueta]]<ref name="coffeebook2"/> *Debraliz Valasote (1979–1982) *[[Derek Ramsay]] (2001–2004) *[[Dencio Padilla]] (1983) *[[Diana Zubiri]] (2003–2005) *Dindin Llarena (1999–2001) *[[Dingdong Avanzado]] (1987–1988) *[[Dingdong Dantes]]<ref name="ebcoffeebook"/> *Dingdong Dantis the Impersonator (2001–2003) *[[Donita Rose]] (1996–1997, 2002–2003) *[[Donna Cruz]] (1995–1998) *E-Male Dancers (2001–2006) *[[Edgar Allan Guzman]] (2006–2007) *Eileen Macapagal (1980s)<ref name="PinoyExchange">{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=40|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 40|date=23 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=5 September 2016}}</ref> *Eisen Bayubay (2001) *[[Eric Quizon]] (1992–1993, 1996-1998) *Felipe Tauro (mid–1990s, ''Alaxan Gladiators'' referee) *[[Francis Magalona]]† (1997–2008) *Fire (Ana Rivera & Soraya Sinsuat) (1995–1997) *Frida Fonda (1980s) *Gabby Abshire (2012) *Gemma Fitzgerald (2000–2002) *[[Gladys Guevarra]] (1999–2007) *Gov Lloyd (2017, ''Jackpot En Poy'' referee) *[[Gretchen Barretto]] (1993) *[[Heart Evangelista]] (2013) *[[Helen Gamboa]] (1985–1986) *[[Helen Vela]]† (1986–1991) *[[Herbert Bautista]] (1989–1992) *Ho and Ha (2007–2012)<ref name="ebcoffeebook"/> *Illac Diaz (1996–1998) *Inday Garutay (1995–1997) *[[Isabel Granada]]†<ref name="ebcoffeebook"/> *[[Isabelle Daza]] (2011–2014) *[[Iza Calzado]] (2011–2012) *Jaime Garchitorena (1991–1993) *[[Janice de Belen]] (early 1990s)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=12|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Post #231|date=10 March 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *Janna Tee (2015, Doktora Dora de Explorer's assistant, ''Problem Solving'' segment) *[[Janno Gibbs]] (2001–2007) *[[Jaya (singer)|Jaya]] (1997–1999) *[[Jenny Syquia]] (1997) *[[Jericho Rosales]] (1996–1997) *[[Jessa Zaragoza]]<ref name="ebcoffeebook"/> *[[Joey Albert]]<ref>{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6314844/#Comment_6314844|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 48|date=29 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref> *John Edric Ulang (2012–2013) *[[Jomari Yllana]] (2000) *[[John Prats]]<ref name="ebcoffeebook"/> *[[Joyce Jimenez]] (2001–2002) *[[Joyce Pring]] (2014, ''Trip na Trip'' DJ) *Juannie (1997, Allan K Look-alike)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=OTVenZtYhi0|title=Bulagaan CLASSIC with Vic, Joey, Francis, Christine, Allan|date=2 December 2016|publisher=YouTube|access-date=26 June 2018}}</ref><ref>{{cite web |url=https://twitter.com/allanklownz/status/1030434765856366592|title=allan k on Twitter: "Siye si juannie- kalook alike ko"|date=17 August 2018|publisher=Twitter|access-date=24 August 2018}}</ref> *Jude Matthew Servilla (2009–2010) *[[Julia Clarete]] (2005–2016) *Julia Gonowon (2017–2018) *[[K Brosas]] (2001–2003) *[[Keempee de Leon]] (2004–2016) *Kevin (1990–1995) *Kidz @ Work (1990s)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=qw3jKv5gJ8g|title=kidz@work opening dance prod in eat bulaga "maria" by ricky martin - YouTube|date=3 October 2013|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=n4llxN5Ltqk|title=kidz@work - YouTube|date=21 September 2007|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref> *Kim Idol (2008–2010) *[[Kitty Girls]] (2009) *Kombatseros (1982)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/videos/1602736966438139/|title=Eat Bulaga!'s 10th Anniversary TV Special (1989)|date=19 August 2017|publisher=Facebook|access-date=9 October 2017}}</ref> *[[Kris Aquino]] (1988–1989) *Kristine Florendo (1998–2000) *Kurimaw Boyz (2001–2006) *[[Lady Lee]] (1991–1997) *Lalaine Edson (2000) *Lana Asanin (1999–2000) *[[Lana Jalosjos]] (a.k.a. Lana J. or Svetlana) (2004–2006) *[[Lance Serrano]] (2013) *[[Lani Mercado]] (1989–1990) *[[Larry Silva|Larry "Pipoy" Silva]]† (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48">{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6314354/#Comment_6314354|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 48|date=29 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref> *Leila Kuzma (2002–2004) *Leonard Obal (mid–1990s)<ref name="ebcoffeebook"/> *Lindsay Custodio (1998) *Los Viajeros [Pedro, Eduardo & Diego] (2013–2014) *Lougee Basabas (2007–2009) *[[Luane Dy]] (2017&ndash;2020) *Lyn Ching-Pascual (1997–1998) *Macho Men Dancers (1980–1983)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/williamwallenagbulos/posts/429523620569195|title=William Wallen Agbulos|date=2 August 2015|publisher=Facebook|access-date=7 September 2016}}</ref> *Jinky "Madam Kilay" Cubillan (2017) *Male AttraXion (1993)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/photos/a.764403070271537.1073741828.764323553612822/1127079854003855/?type=1&theater|title=ABS-CBN Memories|date=31 March 2016|publisher=Facebook|access-date=7 September 2016}}</ref> *Manny Distor† (1998–1999) *Maneouvres (1990s) *[[Manilyn Reynes]] (1985–1990) *[[Marian Rivera]] (2014–2015) *[[Maricel Soriano]] (1985–1987, 1995–1996) *Mark Ariel Fresco (2006–2007) *Mausi Wohlfarth (1998–1999) *[[Maureen Wroblewitz]] (2018–2019) *[[Michael V.]] (2003–2016) *[[Michelle van Eimeren]] (1994) *[[Mickey Ferriols]] (1996–2000) *Mike Zerrudo (1998–1999) *[[Mikee Cojuangco-Jaworski]] (1994)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=283567&page=98|title=GrEAT BULAGA @ 28: 2007 - Post #1949|date=13 July 2007|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *Millet Advincula (1990s)<ref name="PinoyExchange"/> *[[Mitoy Yonting]] (1997, 2006–2009) *[[Mr. Fu]] (2009) *Nadine Schmidt (2002) *Nicole Hyala (2015–2016) *[[Niño Muhlach]] (early 1990s)<ref name="pinoyexchange.com">{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=12|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Post #225|date=10 March 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *[[Nova Villa]] (1989–1995) *OctoArts Dancers (1989–1992) *[[Ogie Alcasid]] (1988–1989) *[[Onemig Bondoc]] (1996–1997) *Patani Daño (2008) *[[Patricia Tumulak]] (2015–2017) *[[Pepe Pimentel]]† (1980s)<ref>{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20171201182306/http://filmacademyphil.org/?p=1532|title=NOONTIME TV SHOWS|date=21 July 2009|publisher=Film Academy of the Philippines|last1=Clarin|first1=Tess|access-date=21 November 2018}}</ref> *[[Phoemela Barranda]] (2001–2002) *[[Pia Guanio]] (2003–2021) *Plinky Recto (1989–1992) *[[Pops Fernandez]] (1987–1988) *Priscilla Monteyro (2009–2010) *The Quandos (2015–2016) *Rachel Ann Wolf<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens"/> *Rading Carlos† (1980s)<ref name="PinoyExchange"/> *[[Randy Santiago]] (mid–1990s)<ref name="pinoyexchange.com"/> *Rannie Raymundo (1993) *Raqi Terra (2018–2019) *Rey de la Cruz† (1980s)<ref name="PinoyExchange"/> *Rey Pumaloy (1995–2000, ''Aminin'' segment) *[[Richard Hwan]] (2014–2015) *Richard Merk<ref name="eb25pinoyexchangepage43">{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6293570/#Comment_6293570|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 43|date=27 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref> *[[Richie D'Horsie]]† (1979–1985, 1994, 2009 bababoom segments) *[[Rio Diaz]]† (1990–1996) *Robert Em† (1996–1998) *Ruby Rodriguez (1991-2021) *Robert Ortega<ref name="ebcoffeebook"/> *Robin da Roza (1996–1998) *[[Rosanna Roces]] (1998)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=T0F7EoxlbGI|title=YouTube - Eat Bulaga's Birit Baby Winners with Jaya|date=9 December 2015|publisher=YouTube|access-date=7 February 2017}}</ref> *[[Ruffa Gutierrez]] (1995–1998, 2017) *Ryan Julio (2006–2007) *[[Sam Y.G.]] (2009–2016) *Samantha "Gracia" Lopez (1994–1997) *Sandy Daza (1990–1999, ''Del Monte Kitchenomics'' segment) *Santa Mesa Boys (1980s)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/videos/1602736966438139/|title=Eat Bulaga!'s 10th Anniversary TV Special (1989)|date=19 August 2017|publisher=Facebook|access-date=9 October 2017}}</ref> *[[Sarah Lahbati]] (2018) *[[List of minor characters in Kalyeserye|Several Kalyeserye Casts]] (2015–2016) *[[SexBomb Girls]] (1999–2011) *Sharmaine Suarez<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens"/> *[[Sharon Cuneta]] (1983–1984) *Sherilyn Reyes (1999–2002) *[[Sheryl Cruz]] (1985–1989) *[[Shine Kuk]] (2014–2015) *Sinon Loresca (2016–2018) *Sixbomb Dancers (2014–2015) *[[Solenn Heussaff]] (2012) *Stefanie Walmsley *Steven Claude Goyong (1999–2000) *Streetboys (1990s) *[[Sugar Mercado]] (2001–2002, 2004–2007) *[[Sunshine Cruz]] (1995–1996) *[[Sunshine Dizon]] *[[Taki Saito]] (2016–2017) *Tania Paulsen (2003) *Teri Onor (2002–2007, 2017, Mother Goose, ''Quiz Vee'' segment) *Tessie Tomas (1981–1987) *[[Tetchie Agbayani]] (1980s)<ref name="PinoyExchange"/> *[[Toni Gonzaga]] (2002–2005) *[[Toni Rose Gayda]] (1996–2014) *Tuck-In Boys (2015) *Twinky (Virtual host) (2006–2008, 2009) *[[Universal Motion Dancers]] (1990s) *Vanessa Matsunaga (2013–2014) *Vanna Vanna (1995–1997) *[[Val Sotto]] (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48"/> *Valentin Simon (1997–2000) *[[Valerie Weigmann]] (2013–2014) *Vicor Dancers (1980s) *Victor "Mama Ten" Mendoza (2018, Executive Assistant ''Kendoll'', ''Boss Madam'' portion, ''Barangay Jokers'' segment) *[[Vina Morales]]<ref name="ebcoffeebook"/> *WEA Dancers (1980s) *[[Yoyong Martirez]] (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48"/> *[[Zoren Legaspi]]<ref name="ebcoffeebook"/> {{div col end}} == Mga kasalukuyang Bahagi == * Bida First * Cash Landing On You (The New Juan For All, All For Juan * EB By Request * Bawal Judgemental == Mga pinagpatuloy na segments== {{main article|Talaan ng mga segmemts ng Eat Bulaga!}} == Espesyal na programa == Sa kasaysayan nito ay marami-raming television specials na ang nai-ere ng ''Eat Bulaga!'' na pinagbobrodkast mula sa iba't ibang lugar na mayroong malalawak na espasyo upang makapaglaman ng maraming tao. Sa ibaba ay ang ilan (hindi kumpleto) sa mga naging ''television special'' ng programa: {| class="wikitable" !Pamagat ng ''television special'' !Petsa !Lugar na pinagdausan !Himpilang pantelebisyon ! |- |'''''Eat Bulaga! The DOMSAT Launch''''' |18 Mayo 1982 |Folk Arts Theatre ([[Sentrong Pangkultura ng Pilipinas|Tanghalang Francisco Balagtas]]) | rowspan="3" |<big>RPN 9</big> | |- |'''''Eat Bulaga! 3rd Anniversary Special''''' |7 Agosto 1982 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Freedom Day Special''''' |25 Pebrero 1987 |[[Quirino Grandstand]] | |- |'''''Eat... Bulaga!: Moving On''''' |18 Pebrero 1989 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | rowspan="2" |<big>ABS-CBN 2</big> |'''''<ref name="ebtahanan3"/>''''' |- |'''''Eat... Bulaga! 10th Anniversary Special''''' |23 Setyembre 1989 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] |<ref name=":02"/> |- |'''''Eat... Bulaga!: The Moving!''''' |28 Enero 1995 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | rowspan="14" |<big>GMA 7</big> |<ref name="ebtahanan3" /><ref name=":12"/> |- |'''''Eat... Bulaga!: The East Side Story''''' |16 Setyembre 1995 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat... Bulaga!: Jollibee's 20th Anniversary''''' |5 Setyembre 1998 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | |- |'''''Eat... Bulaga!: SM Millennium Magic''''' |1 Enero 2000 |[[SM City North EDSA]] | |- |'''''Eat Bulaga! Silver Special''''' |idinaos: 19 Nobyembre 2004 ipinalabas: 28 at 30 Nobyembre 2004 |Expo Pilipino (ngayo'y [[Clark Centennial Expo]]) | |- |'''''Eat Bulaga! 07 Big Surprise Sa 070707''''' |7 Hulyo 2007 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Little Miss Philippines''''' '''''Global 2007 Grand Coronation Day''''' |14 Hulyo 2007 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Sa Abu Dhabi''''' |idinaos: 7 Disyembre 2007 ipinalabas: 29 Disyembre 2007 |[[Abu Dhabi National Theatre]] | |- |'''''Eat Bulaga! Grand Fiesta Sa LA''''' |idinaos: 19 Hulyo 2008 ipinalabas: 2 Agosto 2008 |[[Los Angeles Memorial Sports Arena]] | |- |'''''Eat Bulaga! Nonstop: The 33rd Anniversary Special''''' |18 Agosto 2012 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Super Sireyna: Queen of Queens''''' |27 Hulyo 2013 |[[Resorts World Manila]] | |- |'''''[[Sa Tamang Panahon|Eat Bulaga! Sa Tamang Panahon]]''''' ''<small>#ALDubEBTamangPanahon</small>'' |24 Oktubre 2015 |[[Philippine Arena]] |<ref name=":2">{{cite web|url=http://entertainment.inquirer.net/181964/aldub-posts-record-breaking-41-m-tamang-panahon-tweets|title='AlDub' posts record-breaking 41-M 'Tamang Panahon' tweets|last1=Hegina|first1=Aries Joseph|website=Inquirer.net|publisher=Philippine Daily Inquirer, Inc.|date=26 October 2015|access-date=2 November 2015}}</ref> |- |'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2017 Grand Coronation Day''''' |30 Setyembre 2017 |[[Mall of Asia Arena]] |<ref>{{Citation|last=Eat Bulaga!|title=Miss Millennial Philippines 2017 Grand Coronation Day {{!}} September 30, 2017|date=2017-09-30|url=https://www.youtube.com/watch?v=ij5kykup4CY&t=3346s|accessdate=2017-10-01}}</ref> |- |'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2018 Grand Coronation Day''''' |27 Oktubre 2018 |[[New Frontier Theatre]] |- |'''''Eat Bulaga! 40th Anniversary Sa Barangay''''' |27 Hulyo 2019 |Brgy. N.S. Amoranto, [[Quezon City]] |- |'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2019 Grand Coronation Day''''' |26 Oktubre 2019 |[[Meralco Theater]] |} Ang palabas ay nakapag-ere din ng mga ''special commercial-free episodes'': ang ''Eat Bulaga!'s 33rd Anniversary Special''<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/photos/3221/eat-bulaga-celebrates-33rd-anniversary|title=Eat Bulaga! celebrates 33rd anniversary|date=20 August 2012|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015}}</ref> at ''Eat Bulaga: Sa Tamang Panahon''.<ref name=":2" /> === Telemovies === Ang ''Eat Bulaga!'' ay nakapag-ere na rin ng dalawang ''television films'' na nagtampok sa mga mismong ''Dabarkads''. Nasa ibaba ang talaan ng mga ''telemovie'' ng palabas: {| class="wikitable" !Pamagat ng ''telemovie'' !Petsa |- |'''''Love is...''''' |21 Oktubre 2017 |- |'''''Pamana''''' |28 Hulyo 2018 |} == Mga parangal == * Panalo, ''Best Variety Show - PMPC Star Awards for Television'' (1989-2009) * Panalo, ''Best Entertainment Program Winner "Eat Bulaga Silver Special" - 2005 Asian Television Awards'' sa [[Singapore]] ==Studio na gamit ng Eat Bulaga== {{main article|Broadway Centrum}} Ang Eat Bulaga! ay nagbo-brodkas noon sa Broadway Centrum sa [[lungsod Quezon]]. Noong 8 Disyembre 2018, nailipat na sa [[APT Studios]] (dating KB Entertainment Studios) in [[Cainta, Rizal]] para makita ang maraming tao. ===Panahon sa RPN=== * Live Studio 1, Broadcast City {{small|(30 Hulyo 1979 - 2 Disyembre 1987)}} * Grand Ballroom, Celebrity Sports Plaza {{small|(3 Disyembre 1987 - 17 Pebrero 1989)}} ===Panahon sa ABS-CBN=== * Dolphy Theatre (Studio 1), [[ABS-CBN Broadcasting Center]] {{small|(20 Pebrero 1989 - 1 Oktubre 1994)}} * Grand Ballroom, Celebrity Sports Plaza {{small|(3 Oktubre 1994 - 27 Enero 1995)}} ===Panahon sa GMA=== * Araneta Coliseum {{small|(Enero 28 - 15 Setyembre 1995)}} * [[Broadway Centrum]]; Eastside Studio {{small|(16 Setyembre 1995 - 31 Disyembre 2009; 6 Marso 2010 - 7 Disyembre 2018)}}; Westside Studio {{small|(Enero 1 - 5 Marso 2010)}} * [[APT Studios]] {{small|(8 Disyembre 2018 - kasalukuyan)}} == Tingnan din == * [[The New Eat Bulaga! Indonesia]] * [[GMA Network]] * [[ABS-CBN (himpilang pantelebisyon)|ABS-CBN]] * [[Radio Philippines Network|RPN]] == Mga ibang tulay == * {{Official site|https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/eat_bulaga}} * {{IMDb title|0344642}} {{Eat Bulaga!}} {{GMA Network (current and upcoming original programming)}} {{ABS-CBN variety shows}} {{Noontime variety shows in the Philippines}} {{AlDub}} [[Kategorya:Radio Philippines Network shows]] [[Kategorya:ABS-CBN shows]] [[Kategorya:GMA Network shows]] [[Kategorya:Philippine variety television shows]] [[Kategorya:Eat Bulaga!]] [[Kategorya:Telebisyon]] i6x0arsfvgf0rk0l71uz5yvs620i4uj 1959283 1959281 2022-07-29T10:56:51Z 49.144.22.99 update infobox wikitext text/x-wiki {{cleanup|date=Pebrero 2021|reason=Kailangan ng maayos na salita at pagbaybay}} {{Infobox television | image = | caption = | alt_name = ''Eat... Bulaga!'' | genre = [[Variety show]] | director = {{Plainlist| * [[Bert de Leon]] {{small|(until 2021)}}<ref>{{cite web |last1=Cruz |first1=Dana |title=Bert de Leon, veteran TV director, passes away |url=https://entertainment.inquirer.net/427224/bert-de-leon-veteran-tv-director-passes-away/amp |access-date=December 1, 2021}}</ref> * Norman Ilacad * Pat Plaza * Moty Apostol}} | presenter = {{Plainlist| * [[Tito Sotto]] * [[Vic Sotto]] * [[Joey de Leon]] * [[Jimmy Santos (actor)|Jimmy Santos]] * [[Jose Manalo]] * [[Allan K.]] * [[Wally Bayola]] * [[Paolo Ballesteros]] * [[Pauleen Luna]] * [[Ryan Agoncillo]] * [[Ryzza Mae Dizon]] * [[Alden Richards]] * [[Maine Mendoza]] * [[Baste Granfon]] * [[Luane Dy]] }} | narrated = Tom Alvarez | theme_music_composer = {{plainlist| * Vincent Dy Buncio * Pancho Oppus * Vic Sotto}} | opentheme = "Eat Bulaga!" | country = Philippines | language = Tagalog | executive_producer = {{Plainlist| * Helen Atienza-Dela Cruz * Sheila Macariola-Ilacad * Liza Marcelo-Lazatin * Maricel Carampatana-Vinarao}} | camera = [[Multiple-camera setup]] | location = APT Studios, [[Cainta]], [[Rizal]], Philippines | runtime = 150–180 minutes | company = [[TAPE Inc.]] | network = {{Plainlist| * [[Radio Philippines Network|RPN]] {{small|(1979–1989)}} * [[ABS-CBN]] {{small|(1989–1995)}} * [[GMA Network]] {{small|(since 1995)}}}} | picture_format = {{plainlist| * [[NTSC]] ([[480i]]) * [[HDTV]] [[1080i]] * [[UHDTV]] [[4K resolution|4K]]}} | audio_format = [[5.1 surround sound]] | first_aired = {{start date|1979|7|30}} | last_aired = present | related = {{plainlist| * ''[[The New Eat Bulaga! Indonesia]]'' * ''Eat Bulaga! Myanmar''}} }} Ang '''''Eat Bulaga!''''' ay isang ''variety show'' mula sa Pilipinas na pinoprodyus ng [[TAPE Inc.|Television And Production Exponents Inc. (TAPE)]] at kasalukuyang ipinalalabas sa [[GMA Network|GMA-7]]. Ang palabas ay pinangungunahan nila Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon, kasama ang iba pang mga ''co-host.'' Isinasagawa ang palabas mula sa APT Studios, na matatagpuan sa kahabaan ng Lansangang-Bayan Marcos sa Cainta, Rizal. Ang programa ay sumasahimpapawid sa buong Pilipinas, pati na sa buong mundo sa pamamagitan ng GMA Pinoy TV at sa ''live streaming'' nito sa YouTube. Unang ipinalabas ang ''Eat Bulaga!'' noong 30 Hulyo 1979 sa noo'y [[Radio Philippines Network|RPN-9]]. Lumipat ang programa sa [[ABS-CBN|ABSCBN-2]] noong 1989, at sa GMA-7, kung nasaan ito umeere magpahanggang ngayon, noong 1995. Sa higit apatnapung taon nito sa ere, hawak na ng palabas ang rekord sa pagiging pinakamatagal na pantanghaling ''variety show'' sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilpinas.<ref>Godinez, Bong (24 Oktubre 2007). [https://web.archive.org/web/20150722230157/http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows "Longest running television shows"]. ''PEP.ph''. Philippine Entertainment Portal, Inc. Sininop mula [http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows sa orihinal] noong 22 Hulyo 2015. Kinuhang muli noong 22 Hulyo 2015.</ref> Ang ''Eat Bulaga!'' rin ang naging kauna-unahang palabas mula sa Pilipinas na nagkaroon ng ibang ''franchise'' sa ibang bansa nang magkaroon ito ng adaptasyon sa [[Eat Bulaga! Indonesia|Indonesia]]. Inaasahan din ang pagkakaroon nito ng adaptasyon sa [[Eat Bulaga! Myanmar|Myanmar]] mula nang i-anunsyo ito noong 30 Hulyo 2019, ang ika-40 guning-taon ng programa. == Kasaysayan ng ''Eat Bulaga!'' == === Panahon sa RPN (1979–1989) === Ideya na noon ng Production Specialists, Inc., isang kompanyang pagmamay-ari ni Romy Jalosjos, na lumikha ng isang pantanghaling palabas para sa [[Radio Philippines Network]] o RPN. Naisip ni Antonio Tuviera, na nagtatrabaho para sa kompanya, na ang tanyag na ''troika'' nila [[Vicente Sotto III|Tito Sotto]], [[Vic Sotto]] and [[Joey de Leon]] ang magiging pinaka-akmang mga host para sa bagong palabas.<ref name="kd2">{{cite AV media|people=Dantes, Dingdong (Host)|title=Kuwentong Dabarkads|url=https://www.youtube.com/watch?v=Xnvtcw53WpM|medium=Documentary|publisher=GMA Network, Inc.|location=Philippines|date=2011}}</ref> Sa isang pagpupulong sa paradahan ng ngayo'y sarado nang InterContinental Hotel Manila inialok ni Tuviera ang ideya na kaagad namang tinanggap ng "TVJ".<ref name="kd2"/><ref name="peproad">{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/20047/Tito,-Vic-&-Joey-recall-their-road-to-success/1/1|title=Tito, Vic & Joey recall their road to success|last1=Garcia|first1=Rose|date=26 November 2008|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|archive-date=22 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722232229/http://www.pep.ph/news/20047/Tito%2C-Vic-%26-Joey-recall-their-road-to-success/1/1|url-status=dead}}</ref> Si Joey de Leon ang binibigyang pagkilala sa paglikha sa pamagat ng palabas. Hango mula sa pambatang laro na "It Bulaga" ay binigyan ni de Leon ng kahulugan ang mga salita mula rito. Ang "it" ay ginawang "''eat''", Ingles para sa "kain" upang kumatawan sa oras ng pag-eere nito sa tanghalian; samantalang ang "''bulaga''" naman ay kakatawan sa balak nilang punuin ang palabas ng maraming sorpresa.<ref name="peproad" /> Nagsimulang umere ang ''Eat Bulaga!'' noong 30 Hulyo 1979 sa RPN Live Studio 1 sa Broadcast City.<ref name="coffeebook2">{{cite book|last=Francisco|first=Butch|date=2011|title=Eat Bulaga: Ang Unang Tatlong Dekada|publisher=TAPE, Inc.|isbn=9789719528302}}</ref>''<ref name="peplong3">{{cite web|url=http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows|title=Longest running television shows|last1=Godinez|first1=Bong|date=24 October 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150722230157/http://www.pep.ph/features/14178/longest-running-television-shows|archivedate=22 July 2015|df=}}</ref>'' Ang TVJ, na sinamahan nina [[Chiqui Hollmann]]<ref name="kd2"/> at [[Richie Reyes]] (mas kilala bilang si Richie d' Horsie) ang nagsilbing mga orihinal na ''hosts<ref name="peplong3"/>.'' Sa simula ay mahina ang palabas at nanganib din itong makansela hindi lamang dahil sa kompetisyon laban sa noo'y ''number 1'' na palabas sa tanghali,pina ''Student Canteen,'' kundi pati na rin sa kakulangan nito sa mga ''advertiser'' kahit na malaki ang ibinaba nila sa kanilang singil sa pagpapa''advertise.'' Dahilan nito ay hindi nakatanggap ng sweldo ang TVJ at ang mga staff unang anim na buwan ng palabas, pati na ang mga nagpe-perform sa palabas ay hindi makatanggap ng malaking ''talent fee'' dahil dito.<ref name="kd2"/> Upang mapanatili lang pag-ere ng palabas ay pumayag iyony magpalabas ng mga ''trailer'' ng mga pelikula, na lubhang mas mababa ang singilan kaysa mga karaniwang ''commercial''. Kalaunan ay unti-unti ring umakyat ang ''ratings'' ng ''Eat Bulaga!,'' lalo na nang ipakilala ang ''segment'' na "Mr. Macho".<ref name="kd2"/><ref name="coffeebook2"/> Sa kauna-unahang pagkakataon ay natalo ng ''Eat Bulaga!'' ang ''Student Canteen'' sa labanan ng ''ratings''. Sa panahon ding iyon inilipat ng Production Specialists ang pagpoprodyus ng palabas sa ngayo'y TAPE, Inc. ni Tuviera.<ref name="philstar12">{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/142832/noontime-shows-through-years|title=Noontime shows through the years|last1=Francisco|first1=Butch|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|date=8 December 2001|accessdate=21 May 2013}}</ref> 18 Mayo 1982 nang ilunsad ng RPN-9 ang pagsasaDOMSAT (domestic satellite) nito sa mga palabas nito sa isang espesyal na programa ng ''Eat Bulaga!'' mula sa Celebrity Sports Plaza. Dikit pa ang laban sa pagitan ng dalawang programa ngunit nang lumipat si [[Coney Reyes]] mula sa ''Student Canteen'' sa ''Eat Bulaga!'' (bilang kapalit ni Hollman na lumipat naman sa ''Student Canteen'') noong araw ding iyon ay naitatag na ang puwesto ng ''Eat Bulaga!'' bilang ''number 1'' sa laban ng ''ratings'' sa tanghalian.''<ref name="philstar12"/>'' Sa espesyal din na iyon inilunsad ang temang awit ng palabas, na madaling makikilala sa pambungad na pariralang ''Mula Aparri hanggang Jolo.'' Ito ay isinulat nina Vincent Dybuncio at Pancho Oppus. Tuluyan nang ikansela ng GMA-7 ang ''Student Canteen'' noong 1986''.'' Pumalit dito ang ''[[Lunch Date]]'' na pinangungunahan noon nina Orly Mercado, Rico J. Puno, Chiqui Hollman and Toni Rose Gayda. Tumindi ang laban sa ''ratings'' sa pagitan ng ''Eat Bulaga!'' at ''Lunch Date'' sumali doon si Randy Santiago noong 1987. Ngunit sa parehong taon ay sumali si [[Aiza Seguerra]] sa ''Eat Bulaga!'' matapos maging runner-up sa segment na ''Little Miss Philippines.<ref name="kd2"/><ref>{{cite episode||title=Little Miss Philippines: Aiza Seguerra|url=https://www.youtube.com/watch?v=L-xqueoTtwI|series=Eat... Bulaga!|airdate=1987|network=[[Radio Philippines Network]]|station=RPN-9}}</ref>'' Ang kabibuhan ni Aiza, pati na ang tandem nila ni Coney, na kung minsa'y kasa-kasama si Vic, ang muling nagpakiliti sa masa kaya muli ring napasakamay ng ''Eat Bulaga!'' ang puwestong ''number 1.'' Sa isang panayam kay Joey de Leon, sinabi niya na walang kontratang nilagdaan ang TVJ sa ''Eat Bulaga!'' noong sila ay inalok upang maging mga host ng palabas—na nananatili magpahanggang ngayon.<ref name="historicvic2">{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/31385/vic-sotto-says-being-part-of-eat-bulaga-makes-him-feel-like-a-historical-figure/1/1#focus|title=Vic Sotto says being part of Eat Bulaga! makes him feel like a "historical figure"|last1=Jimenez|first1=Jocelyn|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|date=7 October 2011|accessdate=22 July 2015|archive-date=22 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150722225520/http://www.pep.ph/news/31385/vic-sotto-says-being-part-of-eat-bulaga-makes-him-feel-like-a-historical-figure/1/1#focus|url-status=dead}}</ref> Kahit na matapos ang pagsamsam sa RPN-9&nbsp;ng pamahalaan ni [[Corazon Aquino]] matapos ang [[Rebolusyong EDSA ng 1986|Rebolusyon sa EDSA]] noong 1986, nanatili ang ''Eat Bulaga!'' sa pag-ere sa nasabing network kahit na nagsialisan o pinagkakansela na ang ibang palabas nito. Umalis sa ''studio'' nito sa Broadcast City ang programa noong 2 Disyembre 1987 at lumipat sa Grand Ballroom ng katabing Celebrity Sports Plaza noong 3 Disyembre 1987. Subalit dumanas pa ng matinding dagok ang RPN-9 matapos ang naging pagsamsam at humarap din ito sa mga kaguluhang dala ng pagpalit-palit nito ng pamunuan, kaya naman minabuti ni Tony Tuviera na makipag-usap sa noo'y muling-tatag na [[ABS-CBN]] upang ilipat na doon ang ''Eat Bulaga!.'' ===Panahon sa ABS-CBN (1989-1995)=== Matapos ang mga pag-uusap sa pagitan ng kampo ni Tony Tuviera at ng mga ''programming executives'' ng ABS-CBN ay naisapinal na ang paglipat ng mga palabas na pinoprodyus ng TAPE, Inc. sa nasabing himpilang panghimpapawid.<ref name="philstar12"/> Mula sa RPN-9 ay lilipat ang ''[[Agila (palabas sa telebisyon)|Agila]]'', ''[[Coney Reyes on Camera]]'' at ang ''Eat... Bulaga!,'' pati na ang ''[[Okey Ka Fairy Ko!|Okay Ka, Fairy Ko!]]'' na mula sa [[Intercontinental Broadcasting Corporation|IBC-13]].<ref name="peplong3"/> 18 Pebrero 1989 nang unang ipalabas ang ''Eat... Bulaga!'' sa bago nitong tahanan, sa isang ''TV special'' na pinamagatang "''Eat... Bulaga!: Moving On"'' sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name="ebtahanan3">{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=QTJw7JrwlUk|title=#EBThrowback: Ang Tahanan ng Eat Bulaga!|date=7 December 2018|publisher=YouTube|accessdate=8 December 2018}}</ref> Bilang pagsalubong sa programa at sa mga hosts ng programa na sina Tito, Vic, Joey, Coney, at Aiza ay nagsipag-''guest'' mga artista ng at mga talento mula sa ABS-CBN. [[Talaksan:Eat... Bulaga! - Moving On 1989.jpg|left|thumb|413x413px|Ang mga ''main hosts'' ng ''Eat... Bulaga!'' na sina Vic Sotto, Coney Reyes, Aiza Seguerra, Joey de Leon at Tito Sotto, sa ''Eat... Bulaga!: Moving On'' na ginanap sa Araneta Coliseum noong Pebrero 1989]] Matapos ang ''TV special'' sa Araneta Coliseum ay tuluyan nang lumipat ang pagsasagawa ng ''Eat... Bulaga!'' sa ABS-CBN Studio 1 (na ngayo'y [[Dolphy Theatre]]) sa [[ABS-CBN Broadcasting Centre]]. Samantalang nasa Studio 2 naman sila kapag mayroong espesyal na mga okasyon ang palabas. Ipinagdiwang noong 23 Setyembre 1989 ang ika-10 guning taon ng palabas sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name=":02">{{cite episode|title=Eat Bulaga 10th Anniversary Opening Theme|url=https://www.youtube.com/watch?v=VMrT9yE2mXo|series=Eat... Bulaga!|airdate=September 23, 1989|network=[[ABS-CBN]]}}</ref> Umalis sa palabas si Coney Reyes noong 1991<ref name="philstar12" />, na pinalitan naman ng mga kampeon sa paglangoy na si [[Christine Jacob]] at Rio Diaz (sa mungkahi na rin ni Reyes)<ref name="philstar12" />. Si Tito Sotto naman, bagama't 'di umalis, ay madalang na lang kung makita sa palabas matapos manalo (at manguna) sa [[Halalan sa pagkasenador sa Pilipinas, 1992|halalan sa pagkasenador]] noong Mayo 1992. Lalo nang lumaki at lumakas ang ABS-CBN sa pagtatapos ng taong 1994. Mayroon na rin itong kakayahang magprodyus ng mga sarili nitong palabas at hindi na kailangang umasa pa sa mga palabas na pang-''blocktime''. Inasahan ng TAPE, Inc. na hindi pakikialaman ng ABS-CBN ang mga palabas nito. Sa halip na ganoon ay sinubukan ng ABS-CBN na bilhin ang ''airing rights'' ng ''Eat... Bulaga!'' mula sa TAPE, Inc. na siya namang tinanggihan nina Antonio Tuviera at Malou Choa-Fagar. Kaya naman hindi na ni-''renew'' ng ABS-CBN ang kontrata nito sa TAPE, Inc. at binigyan ng ''ultimatum'' ang mga palabas ng TAPE na ''Eat... Bulaga!,'' ''Valiente'' at ''Okey Ka, Fairy Ko'' (maliban sa ''Coney Reyes on Camera,'' na hindi na pinoprodyus ng TAPE sa panahong ito) na umalis na mula sa mga talaan ng mga palabas ng ABS-CBN hanggang sa huling linggo ng Enero 1995. Nang umalis sa ABS-CBN ang ''Eat... Bulaga!'' ay ni-''reformat'' ang programang pantanghali nito tuwing Linggo na ''Sa Linggo nAPO Sila'' at ginawang pang-isang linggo - ''<nowiki/>'Sang Linggo nAPO Sila -'' bilang kapalit ng ''Eat... Bulaga!''.<ref name="peplong3"/> ===Panahon sa GMA (1995-kasalukuyan)=== Bago pa man pumasok ang palabas sa [[GMA Network]], tila nagkaroon na ng ''unofficial homecoming'' ang mga ''main host'' ng ''Eat... Bulaga!'' na sina Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon noong 1994 nang magsimula silang magpakita sa mga palabas nito. Si Tito ay naging ''main host'' ng ''investigative news magazine program'' ng GMA na ''[[Brigada Siete]]'' samantalang sila Vic at Joey naman ay nasa ''night gag show'' tuwing Lunes na ''Mixed NUTS''. Sa taon ding iyon ay umalis na ang ''Eat... Bulaga!'' sa ABS-CBN Studio 1 at muling bumalik sa Celebrity Sports Plaza sa mga huling bahagi ng 1994 bilang paghahanda sa paglipat nito sa GMA. Ang pagbabalik nina Tito, Vic and Joey's sa [[GMA Network|GMA]] ay naging opisyal na noong 1995, nang pinili nito ang ''Eat Bulaga!'' upang maging pangunahing pantanghaling palabas. Isang espesyal na pirmahan ng kontrata sa pamamagitan ng TAPE, Inc. at GMA ang ginanap sa [[Shangri-La Makati|Shangri-La]] sa Makati noong 19 Enero 1995 na dinaluhan ng halos lahat ng mga ''host'' nito. Bago iyon ay nagprodyus ang GMA ng kanilang sariling pantanghaling programa, ang ''[[Lunch Date]]'' (na pumalit sa ''Student Canteen'' matapos ang 1986 Rebolusyon sa EDSA) at ang ''[[SST: Salo-Salo Together]]'', na mayroong bahagyang tagumpay.<ref name="peplong3"/> 28 Enero 1995 nang magsimulang ipalabas ang ''Eat... Bulaga!'' sa bago nitong tahanan sa GMA. Ginunita ito sa isang TV special na pinamagatang ''Eat... Bulaga!: The Moving!'' na ginanap muli sa [[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]].<ref name="peplong3" /><ref name="ebtahanan3"/><ref name=":12">{{cite news|title='Eat Bulaga' premieres on GMA-7|pages=197|newspaper=[[Manila Standard]]|location=Google News Archive|date=22 January 1995|url=https://news.google.com/newspapers?id=ZjpNAAAAIBAJ&sjid=0QoEAAAAIBAJ&pg=2552%2C4115779|accessdate=22 July 2015}}</ref> Bago maganap ang paglipat na ito ay isang buwang pagpopromote ang ginawa mula Disyembre 1994 hanggang Enero 1995 na nagpakita ng mga patalastas na pumatok at bumenta sa masa gaya ng ''Totoo ang Sie7e at 9 - 2 =7,'' na kapwa pagpapahiwatig sa mga naging paglipat ng palabas mula Channel 9 (RPN) tungo sa Channel 2 (ABS-CBN) tungo sa Channel 7 (GMA). Pansamantalang nanatili sa Celebrity Sports Plaza ang programa mula sa mga huling buwan ng 1994 hanggang sa lumipat ito sa Eastside Studios ng [[Broadway Centrum]] noong 16 Setyembre 1995, sa isang TV special na pinamagatang ''Eat Bulaga!: The East Side Story''. Nadagdagan din ng mga bagong ''co-host'' ang programa, na kinabibilangan nila [[Toni Rose Gayda]] (na nagmula sa dating karibal na programa ng ''Eat... Bulaga!'' na ''[[Lunch Date]]''), [[Allan K]], Samantha Lopez and [[Francis Magalona]] noong 1995, at si [[Anjo Yllana]] noong 1998. Sa panahon sa pagitan ng 1995 at 1998, mangilan-ngilang artista din ang hinirang upang maging ''guest co-hosts.'' Taong 1999 nang ''Eat Bulaga!'' ang maging unang palabas sa telebisyong Pilipino ang magpamigay ng milyon-milyon. Nang ipakilala ng noong pantanghaling palabas ng ABS-CBN na ''[[Magandang Tanghali Bayan]]'' ang "Pera o Bayong", pumatok ito kaagad sa masa, kaya naman naungusan ng ''MTB'' ang ''Eat Bulaga!'' sa kompetisyon ng ratings sa loob ng dalawang taon. Dahil dito ay napilitan ang pamunuan ng ''Eat Bulaga!'' na magpapremyo ng milyones, sa pamamagitan ng mga ''segment'' nito na "Meron o Wala" noong kalagitnaan ng 1999 at ''"''Laban o Bawi" noong mga huling buwan ng 2000 upang maipanumbalik ang interes ng mga manonood.<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/features/12061/-eat-bulaga-and-27-years-of-making-the-pinoys-happy-|title="Eat...Bulaga!" and 27 years of making the Pinoys happy!|last1=Almo|first1=Nerisa|date=20 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015|archive-date=23 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150723133943/http://www.pep.ph/features/12061/-eat-bulaga-and-27-years-of-making-the-pinoys-happy-|url-status=dead}}</ref> Noong unang araw ng Enero 2000 (Sabado), ipinalabas ng ''Eat Bulaga!'' ang millenium episode (na ginanap sa [[SM City North EDSA]]) nito noong ika-7:30&nbsp;ng gabi upang magbigay daan sa espesyal na programang [[2000 Today]] na ipinalabas noong tanghali ng araw na iyon. Mayo ng taong 2001 nang matanggal si Francis Magalona sa programa dahil sa 'di umano'y pagkakasangkot sa droga. Pumalit sa kaniya ang artista at mang-aawit na si [[Janno Gibbs]]. Nang mapawalang-sala si Magalona ay nagbalik siya sa ''Eat Bulaga!'' noong Enero ng sumunod na taon. Noong Abril 2002 naman ay napanumbalik ng ''Eat Bulaga!'' ang pangunguna nito sa ratings laban sa ''MTB'' bunsod ng pagsikat ng SexBomb Dancers (sa segment na "Laban o Bawi") at ang kontrobersyal na ''reality segment'' na "Sige, Ano Kaya Mo? SAKMO!"''.'' Sa parehong taon na iyon ay ipina-''renew'' ng programa ang ''blocktime deal'' nito sa GMA Network, na siyang tumapos sa mga haka-hakang lilipat muli ng network ang palabas. Bumalik sa regular na pang-araw-araw na paghohost si Tito Sotto noong 2003. Naidagdag din sa lumalaking listahan ng mga ''host'' ang komedyante at dating contestant ng palabas na si Michael V. at ang mga modelo na sina Tania Paulsen and Alicia Mayer. Itinampok din ang palabas ng dati nitong tahanang himpilan na ABS-CBN sa pagdiriwang nito ng ika-50 taong guning taon. Ipinagdiwang ng ''Eat Bulaga!'' ang ika-25 taon nito sa telebisyon noong 19 Nobyembre 2004 sa ampitheatre ng [[Expo Pilipino]] sa [[Clark Freeport Zone]], [[Angeles, Pampanga]].<ref name="lionsilver">{{cite web|url=http://www.lionheartv.net/2010/03/eat-bulaga-silver-special-on-dvd/|title=Eat, Bulaga! silver special on DVD|date=11 March 2010|website=LionhearTV|publisher=B&L Multimedia Co. Ltd.|access-date=22 July 2015}}</ref> Ipinagdiwang din ng palabas ang pagiging pinakamahabang pantanghaling palabas nito sa kasaysayan ng [[telebisyon sa Pilipinas]]. Dinaluhan ng humigit 60 000 katao ang ''television special'' na ito<ref name="lionsilver" /> at tumamasa din ng pinakamataas na rating para sa pang-araw na palabas sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilipinas. Napanalunan nito ang ''Best Entertainment (One-Off/Annual) Special'' sa [[Asian Television Award]] sa [[Singapore]] noong 1 Disyembre 2005.<ref name="philroad">{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/312499/eat-bulaga%C2%92s-road-victory|title=Eat, Bulaga!&#146;s road to victory|last1=Francisco|first1=Butch|date=17 December 2005|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|access-date=28 April 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/313518/more-asian-television-awards|title=More Asian Television Awards|last1=Francisco|first1=Butch|date=24 December 2005|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|access-date=22 July 2015}}</ref> Ang kaganapan na ito ay ang itinuturing na pinakamatagumpay sa kasaysayan ng telebisyon sa Pilipinas, na halos matapatan lamang ng ''[[:en:StarStruck (Philippine TV series)|1st Starstruck Final Judgement]]''. Ang pagtatanghal na ito, na pinamagatang ''Eat Bulaga Silver Special'', way ipinalabas noong ika-27 (Sabado) at ika-29 (Lunes) ng Nobyembre 2004.<ref name="lionsilver" /> Sa mga panahong ito ay tinanggal na ng palabas ang tatlong tuldok sa pangalan nito: mula ''Eat... Bulaga!'' ay ''Eat Bulaga!'' na lamang ulit ang pamagat nito. Nang ilunsad ng GMA ang [[GMA Pinoy TV]] noong 2005 ay sumahimpapawid na ang ''Eat Bulaga!'' sa iba't ibang bansa sa buong mundo.<ref>{{Cite news|url=http://www.gmanetwork.com/international/articles/2015-07-28/683/GMA-international-channels-now-available-in-Charter-Spectrum-TV-in-the-US/|title=GMA international channels now available in Charter Spectrum TV in the US {{!}} GMA international channels now available in Charter Spectrum TV in the US|last=Inc.|first=GMA New Media,|access-date=2017-05-19|language=en}}</ref> 2006 nang umalis ang SexBond Girls sa programa dahil sa sigalot nito sa mga prodyuser ng programa..<ref name="sexbombbabes">{{cite web|url=http://www.pep.ph/guide/tv/389/sexbomb-returns-to-eat-bulaga-as-regular-performers|title=SexBomb returns to "Eat Bulaga!" as regular performers|last1=Borromeo|first1=Eric|date=12 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015}}</ref> Kaya naman nagbukas ang programa ng mga awdisyon para sa mga bagong mananayaw sa ilalim ng pangalang ''EB Babes,'' sa pamamagitan ng pagpapatimpalak. Agosto ng taon ding iyon nang magsimula ang grupo.<ref name="sexbombbabes" /> Marso 2007 naman nang bumalik ang SexBomb Girls, ngunit bilang mga ''co-host''.<ref name="sexbombbabes" /><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/12465/rivalry-between-sexbomb-and-eb-babes-heats-up|title=Rivalry between SexBomb and EB Babes heats up|last1=Nicasio|first1=Nonie|date=11 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=23 July 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/12522/eb-babe-kim-wala-namang-dapat-ikainsecure-ang-eb-babes-sa-sexbomb#cxrecs_s|title=EB Babe Kim: "Wala namang dapat ika-insecure ang EB Babes sa SexBomb."|last1=Nicasio|first1=Nonie|date=16 March 2007|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=23 July 2015}}</ref> Setyembre 2007 nang magkaroon ng matinding sagutan sa pagitan ni Joey de Leon at [[Willie Revillame]], na noo'y ''host'' ng karibal na programa ng ''Eat Bulaga!'' na ''[[Wowowee]],'' kasunod ng 'di umano'y [[Hello Pappy scandal]].<ref>{{cite web|url=http://www.gmanews.tv/story/58382/Joey-tells-Willie-Explain-before-you-complain|title=Joey tells Willie: Explain before you complain|date=30 August 2007|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=11 April 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gmanetwork.com/news/story/58395/news/nation/roxas-seeks-probe-on-hello-pappy-game-show-controversy|title=Roxas seeks probe on 'Hello, Pappy' game show controversy|date=30 August 2007|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Nobyembre 2007 naman nang ilunsad ng ''Eat Bulaga!'' ang kauna-unahan nitong panrehiyon na adaptasyon sa [[GMA Cebu]] sa pamagat na ''[[Eat Na Ta!]].'' Ang ''Eat na Ta sa Radyo'' (mula Lunes-Biyernes) ay inilunsad noong 12 Nobyembre samantalang ang ''Eat Na Ta sa TV'' (tuwing Sabado) ay inilunsad noong 24 Nobyembre ng taon ding iyon. Nagsilbi itong pampasigla bago ang mismong palabas sa Kabisayaan hanggang 2008. 6 Marso 2009 nang pumanaw ang isa sa mga ''host'' ng palabas na si [[Francis Magalona]] dahil sa [[leukemia]]. Nang sumunod na araw ay nagprodyus ang palabas ng isang ''tribute episode'' sa alaala niya, kung saan inawit ng buong ''cast'' ang mga awit na likha niya. Sa ''tribute'' ding iyon nalaman na si Magalona ang nagpasimula sa paggamit ng salitang ''"dabarkads",'' na magpahanggang ngayon ay ginagamit upang tukuyin ang pamilya at ang manonood ng ''Eat Bulaga!.'' Kilala din is Magalona sa naging tradisyunal na pagsigaw niya ng "''seamless'' na!" na nagpahayag sa pagpapalit ng programa tuwing Sabado mula ''Eat Bulaga!'' tungo sa showbiz talk show na ''[[Startalk]].'' Matapos ang kanyang pagpanaw ay itinuloy ng ''Eat Bulaga!'' at ''Startalk'' ang tradisyon hanggang sa itigil ito sa pagtatapos ng taon. Pinalitan si Magalona ng kilalang actor at ''television personality'' na si [[Ryan Agoncillo]] nang pumasok ito sa palabas noong 24 Oktubre 2009. Ipinagdiwang naman ng ''Eat Bulaga!'' ang ika-30 guning taon nito sa ere, na pinangalanang ''Tatlong Dekads ng Dabarkads'' noong 30 Hulyo 2009. Sa espesyal na ito ay pinagtuunan ng pansin ng palabas ang mga kahanga-hangang mga tao, kabilang na ang 30 kapos sa buhay ngunit masisipag na estudyante, at ang iba pang mga "bayani sa araw-araw" bilang pagtanaw ng utang na loob sa mga manonood ng palabas.<ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/473048/eat-bulaga-awards-cash-grants-scholars|title=Eat, Bulaga! awards cash & grants to scholars|date=1 June 2009|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/467840/changing-lives-30-young-people|title=Changing the lives of 30 young people|last1=Francisco|first1=Butch|date=16 May 2009|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref> Ipina-''renew'' ng palabas ang kontrata nitong ''blocktime partnership'' (para sa dalawang taon pa) sa GMA Network noong Disyembre 2009. Unang araw ng Enero 2010 nang pansamantalang lumipat ang programa sa Westside Studios ng Broadway Centrum, na naging tahanan ng karamihan sa mga naging programa ng GMA mula 1987 hanggang 2010, habang nire-''renovate'' anf Eastside Studios na nagdagdag ng mga bagong LED screens at mga upuang ''cushioned.'' Bumalik din sa renovadang studio ang palabas noong 6 Marso ng taon ding iyon. Pebrero 2011 nang umalis muli ang SexBomb Girls, kasama ang ''choreographer'' nito na si Joy Cancio, ngayon ay para naman sa palabas ng ABS-CBN na ''[[Happy Yipee Yehey!]].''<ref>{{cite web|url=http://entertainment.inquirer.net/3269/no-bad-blood-between-these-sexbombs|title=No bad blood between these SexBombs|last1=Cruz|first1=Marinel R.|website=Inquirer.net|publisher=Philippine Daily Inquirer|date=14 June 2011|accessdate=21 May 2013}}</ref> Marso 2011 nang pahabaan ng GMA Network ang ''blocktime deal'' nito sa palabas hanggang Enero 2016 na nagbigay ng isa pang oras para sa palabas, na siya namang nagbigay daan sa TAPE upang gumawa pa ng isang TV show na magsisilbing palabas pagkatapos ng ''Eat Bulaga!'' Inilunsad naman ng ''Eat Bulaga!'' ang ''coffee table book'' nito na ''Ang Unang Tatlong Dekada''<ref name="coffeebook2"/> na isinulat ng beteranong kolumnista na si Butch Francisco at dinisenyo ng anak ni Joey de Leon na si Jako.<ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/735738/why-it-took-8-years-finish-bulaga-book|title=Why it took 8 years to finish the Bulaga! book|last1=Francisco|first1=Butch|date=11 October 2011|website=Philstar Entertainment|publisher=Philstar|accessdate=23 July 2015}}</ref> Kasama ng libro ay nagpamigay din ang ''Eat Bulaga!'' ng 3 000 ''limited edition'' CDs ng ''Silver Special'' nito.<ref name="historicvic2"/><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/news/31387/joey-de-leon-gets-emotional-again-as-eat-bulaga-launches-book-chronicling-its-first-30-years/1/2|title=Joey de Leon gets emotional as Eat Bulaga! launches book chronicling its first 30 years|last1=Santiago|first1=Erwin|date=8 October 2011|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|accessdate=23 July 2015|archive-date=24 Hulyo 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150724075439/http://www.pep.ph/news/31387/joey-de-leon-gets-emotional-again-as-eat-bulaga-launches-book-chronicling-its-first-30-years/1/2|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gmanews.tv/story/234575/entertainment/eat-bulaga-launches-coffee-table-book|title=Eat Bulaga! launches coffee table book|last1=Jimenez|first1=Fidel R.|date=6 October 2011|website=GMA News Online|publisher=GMA Network, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Nagprodyus din ng isang dokumentaryo ang [[GMA News and Public Affairs]] na pinamagatang ''Kuwentong Dabarkads'' na ipinresenta ni [[Dingdong Dantes]].<ref name="kd2"/> Sa kauna-unahang pagkakataon sa kasaysayan ng ''Eat Bulaga!'', nagkaroon ng kauna-unahang ''international franchise'' sa [[Indonesia]] na pinangalang [[Eat Bulaga! Indonesia]] na umere sa [[SCTV]] noong 16 Hulyo 2012 hanggang 3 Abril 2014, at ang [[The New Eat Bulaga! Indonesia]] na umere naman sa [[ANTV]] mula 17 Nobyembre 2014 hanggang 8 Agosto 2016, Agosto 18 naman ay nag-ere ito ng ''commercial-free special episode'' na nagdiriwang ng ika-33 guning taon nito.<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/photos/3221/eat-bulaga-celebrates-33rd-anniversary|title=Eat Bulaga! celebrates 33rd anniversary|date=20 August 2012|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|accessdate=23 July 2015}}</ref> Isang ''soundtrack'' naman, ang ''Dabarkads D' Album: A Party for everyJUAN'', na nagtampok sa mga awit na pinasikat at nilikha ng ''cast'' ng ''Eat Bulaga!'' pati ang ilan sa mga ginamit nitong temang-awit, ay inilunsad noong Hulyo 2013..<ref>{{Cite AV media notes|title=Dabarkads D'Album (A Party For Every Juan!)|others=Eat Bulaga Dabarkads|year=2013|url=https://itunes.apple.com/us/album/eat-bulaga-dabarkads-dalbum/id796309922|type=Album|publisher=Ivory Music & Video, Inc.|location=Philippines}}</ref> 7 Hulyo 2018, inilunsad ng Eat Bulaga! ang ''EB ver. 4.0'', kung saan sinimulan ang taunang selebrasyon para sa kanilang ika-apatnapung anibersaryo sa telebisyon, kasunod nito ang pagpapalabas ng ''horror-comedy telemovie'' na ''Pamana'' nitong 28 Hulyo 2018. Nitong 8 Disyembre 2018, Matapos ang 23 taon nang pananatili sa Broadway Centrum, lumipat ang ''Eat Bulaga!'' sa bago nitong state-of-the-art na istudyo, ang APT Studios, na matatagpuan sa [[Cainta]], [[Rizal]], ang paglipat nila sa bagong tahanan ay kasunod nito sa selebrasyon ng kanilang ika-apatnapu na anibersaryo ngayong Hulyo 2019, Pebrero 1 sa sumunod na taon, muling pumirma ang programa sa [[GMA Network]], kasunod ng ika-apatnapu na anibersaryo nila sa telebisyon, at 24 na taon sa GMA. Simula Hulyo 2019, ang mga binalik na ''segments'' ng programa ay sa ''limited engagement'' lamang para sa ika-apatnapung anibersaryo ng programa. Nitong 30 Hulyo 2019, ipinagdiwang ng ''Eat Bulaga!'' ang kanilang ika-40 na anibersaryo sa telebisyon, kasunod nito ang pagkakaroon ng pangalawang ''international franchise'' sa [[Myanmar]], ang pagkakaroon ng bagong ''batch'' ng mga iskolar ng EBEST, at ang pagtatapat ng mga kampeon ng mga ''segments'' ng programa para sa ''grand showdown'' nito, at abangan ang kanilang ika-apat na malaking anunsyo. ====Konsiyertong benipisyo ng Sa Tamang Panahon==== {{main|Sa Tamang Panahon}} == Tema ng ''Eat Bulaga!'' == [[Talaksan:Eat Bulaga 1990's.jpg|frame|left|Eat Bulaga logo noong 2001-2003]] Ang orihinal na tema ay nagsimula noong 1982 at isinulat ni Tito Sotto, Vic Sotto at Joey de Leon at inayos ni Homer Flores. Nang sumali si [[Aiza Seguerra]] sa palabas noong 1988 at nalipat sa [[ABS-CBN]] noong 1989, ang ikalawa at ikatlong linya ng ikalawang saknong ay naging "Si Aiza at si Coney/Silang lahat ay nagbibigay". Ang ikalawa at ikatlong linya ng saknong ay ginagamit pa rin kahit na si Coney ay umalis sa palabas noong 1991 at may kaunting artista na nadagdag tulad ni [[Jimmy Santos]], [[Christine Jacob]], [[Ruby Rodriguez]], [[Lady Lee]] at si [[Rio Diaz]] ay madagdag sa mga tauhan sa palabas ng "''Bulaga''". Nung ang ''Eat Bulaga!'' ay nalipat sa [[GMA]] noong ika-28 Enero 1995, pinalitan ang ikalawang linya sa ikalawang saknong at tinanggal ang pangalan ni Aiza at Coney sa liriko, at sa tugon sa lumalaking grupo ng ''Eat Bulaga''. Ganito ang naging linya: "Barkada'y dumarami". Gayumpaman noong 2003, pinalitan ang linya ng [[SexBomb Girls]] ay gumawa ng sariling salin ng tema ng ''Eat Bulaga!''. Sa komposisyon ni Lito Camo. Ang linya ay naging "Buong tropa ay kasali". Noong ika-25 taong anibersaryo noong 2004, umaawit lahat ang naging kasapi ''Eat Bulaga!'' at ang linyang "Barkada'y dumarami" ang isinama sa liriko. Sa OBB noong 2004 ipinalit ang mga linya sa ibang wika ng Bikolano, Cebuano, Waray-waray at Tagalog. At noong 2005, ilang liriko ay re-arrange ni Francis Magalona. Ang linya ay "Saan ka man ay halina tayo". Dinagdagan ng mga linya ni Francis Magalona ang sariling salin ng tema ng ''Eat Bulaga''. Gayumpan noong 2007 ibat-ibang musika tulad ng Rock, Jazz, Reggae, Dance-pop at Hip-hop. Kinanta na ang unang bersyon ni Allan, Jimmy, Toni Rose at Ruby. Ang ikalawang bersyon ay kinanta ni Pia, Ciara, Gladys, Paolo, Julia at Janno. Ang linya ay "Ligaya sa ating buhay" na pinagkanta ni Gladys sa unang bersyon ng OBB at ikinanta ni Julia Clarete ang linya sa ikalawang bersyon ng OBB. Sa ikatatlong linya kinanta ni Jose Manalo at Wally Bayola ang bersyon ng reggae. Kinanta ang ika apat na linya ang bersyon ng dance ni Sugar at ang mga EB Babes. Ikinanta ang ika't limang bersyon nina BJ, Francis M, Teri at Cindy, at dinagdagan ang ''Buong mundo'' na pinagrepeat ang ika apat na linya sa kanta. Nitong 2009 at 2014, muling binago ang tono nito sa bagong modernong musiko. Mula 2012 hanggang kasalukuyan, ginamit sa modernong bersyon ang orihinal na tono ng programa. {| class="toccolours" cellpadding="15" align="center" rules="cols" ! colspan="5" bgcolor="" |<big>Pantemang-awit ng ''Eat Bulaga!''</big> |- !1982 - 1987 !1987 - 1995 ! colspan="2" |1995 - 1998 !1998 - kasalukuyan |- | Mula Aparri hanggang Jolo, Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, '''kasama pati si Coney''' '''Apat silang nagbibigay''' ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' |Mula Aparri hanggang Jolo, Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, '''si Aiza at si Coney''' '''Silang lahat ay nagbibigay''' ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' <br /> |'''Mula Aparri hanggang Jolo,''' Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, '''barkada'y dumarami''' Silang lahat ay nagbibigay ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' <br /> | colspan="2" |'''Mula Batanes hanggang Jolo,''' Saan ka man ay halina kayo Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' Sina Tito, Vic at Joey, barkada'y dumarami Silang lahat ay nagbibigay ligaya sa ating buhay Buong bansa ay nagkakaisa Sa tuwa't saya na aming dala Isang libo't isang tuwa Buong bansa... ''Eat Bulaga!'' <br /> |} == Mga ''cast'' == === ''Main hosts'' === * [[Tito Sotto]] {{small|(1979–present)}} * [[Vic Sotto]] {{small|(1979–present)}} * [[Joey de Leon]] {{small|(1979–present)}} === ''Co-hosts'' === {{div col|colwidth=25em}} * [[Jimmy Santos]] {{small|(1983–present)}} * [[Allan K.]] {{small|(1995–present)}} * [[Jose Manalo]] {{small|(1994–present)}} * [[Wally Bayola]] {{small|(2000–present)}} * [[Paolo Ballesteros]] {{small|(2001–present)}} * [[Pauleen Luna]] {{small|(2004-present)}} * [[Ryan Agoncillo]] {{small|(2009–present)}} * [[Ryzza Mae Dizon]] {{small|(2012–present)}} * [[Alden Richards]] {{small|(2015–present)}} * [[Maine Mendoza]] {{small|(2015—present)}} * [[Sebastian Benedict]] {{small|(2015–present)}} * [[Maja Salvador]] {{small|(2021&ndash;present)}} * [[Miles Ocampo]] {{small|(2022&ndash;present)}} {{div col end}} === ''Featuring'' === * Kayla Rivera {{small|(2019-present)}} * EJ Salamante {{small|(2019-present)}} * Echo Caringal {{small|(2019-present)}} '''EB Babes {{small|(2006–present)}}''' :* Rose Ann "Hopia" Boleche {{small|(2006–present)}} :* Lyka Relloso {{small|(2012–present)}} :* AJ Lizardo {{small|(2014–present)}} '''That's My Baes {{small|(2015–present)}}''' :* [[Kenneth Medrano]] {{small|(2015–present)}} :* Joel Palencia {{small|(2015–present)}} :* Tommy Peñaflor {{small|(2015–present)}} :* Jon Timmons {{small|(2015–present)}} :* Miggy Tolentino {{small|(2015–present)}} :* Kim Last {{small|(2015–present)}} '''[[Broadway Boys]] {{small|(2016–present)}}''' ===Mga Dating hosts at mga tampok=== <!-- Please do not indicate the current status of the previous co-hosts and features of this program. It is unnecessary and unencyclopedic per "Wikipedia:Manual of Style" and "Wikipedia:NOT". And please enclose the years in parenthesis "()". Thank you. --> {{div col|small=yes|colwidth=25em}} *[[Aicelle Santos]] (2016–2017) *[[Aiko Melendez]] (1989–1995) *[[Ai-Ai delas Alas]] (1995–2000, 2015–2016, ''Kalyeserye'''s Lola Babah) *Aileen Damiles<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens">{{cite web |url=http://www.missosology.info/forum/viewtopic.php?f=15&t=133488&start=0|title=Eat Bulaga and Beauty Queens|date=22 April 2012|publisher=Missosology|access-date=5 September 2016}}</ref> *[[Aiza Seguerra]] (1987–1997) *Aji Estornino (2002) *[[Alfie Lorenzo]]†<ref name="ebcoffeebook">{{cite book |last=Francisco|first=Butch|date=2011 |title=Eat Bulaga!: Ang Unang Tatlong Dekada|publisher=TAPE, Inc.|pages=124–125|others=Designed by Jako de Leon|isbn=9789719528302}}</ref> *[[Ali Sotto]] (1993–1994) *[[Alicia Mayer]] (2004–2006) *Alina Bogdanova (2015–2016) *[[Amy Perez]] (1988–1995) *Ana Marie Craig (1996) *Angela Luz (1989–1995) *[[Angelu de Leon]] *[[Anjo Yllana]] (1999-2020) *[[Anne Curtis]] (2004)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=446638&page=233|title=EAT BULAGA! 2010 -> hangga't may BATA may EAT.... BULAGA! - Post #4658|date=16 March 2012|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *[[Ariana Barouk]] (2008) *Ariani Nogueira (2007) *Atong Redillas (early 1990s)<ref name="ebcoffeebook"/> *[[BJ Forbes]] (2005–2008) *Bababoom Girls (2009–2010) *Babyface (2005)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=76F00Y3lo0A|title=Bulagaan feb18 2005b - YouTube|date=21 September 2006|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref> *Bea Bueno (1996) *Becca Godinez (1981) *Bessie Badilla<ref name="ebcoffeebook"/> *The Bernardos (2015–2016) *Bikoy Baboy (late 1980s–early 1990s, portrayed by Ronaldo Joseph Joaquin, EB mascot) *[[Bobby Andrews]] *Bonitos (Group) (2009, ''Kakaibang Bida'' segment) *[[Boobay]] (2016, ''Kalyeserye'''s Yaya Pak, 2017, Mother Goose, ''Quiz Vee'' segment) *Boom Boom Pow Boys (2009–2013) *Boy Katawan (2011–2013) *Camille Ocampo (1998–2001) *[[Carmina Villaroel]] (1989–1995) *[[Ces Quesada]] (1989) *[[Charo Santos]] (1986–1987) *Chia Hollman (2010–2011) *Chiqui Hollman (1979–1981) *Chihuahua Boys (2001–2006) *[[Chris Tsuper]] (2015–2016) *Christelle Abello (2015, Doktora Dora de Explorer's assistant, ''Problem Solving'' segment) *[[Christine Jacob]] (1992–1998) *[[Ciara Sotto]] (2004–2012) *[[Cindy Kurleto]] (2006–2007) *[[Cogie Domingo]] (2001) *[[Coney Reyes]] (1982–1992) *[[Daiana Menezes]] (2007–2012) *Danilo Barrios (1998) *[[Dasuri Choi]] (2014, 2016) *[[Dawn Zulueta]]<ref name="coffeebook2"/> *Debraliz Valasote (1979–1982) *[[Derek Ramsay]] (2001–2004) *[[Dencio Padilla]] (1983) *[[Diana Zubiri]] (2003–2005) *Dindin Llarena (1999–2001) *[[Dingdong Avanzado]] (1987–1988) *[[Dingdong Dantes]]<ref name="ebcoffeebook"/> *Dingdong Dantis the Impersonator (2001–2003) *[[Donita Rose]] (1996–1997, 2002–2003) *[[Donna Cruz]] (1995–1998) *E-Male Dancers (2001–2006) *[[Edgar Allan Guzman]] (2006–2007) *Eileen Macapagal (1980s)<ref name="PinoyExchange">{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=40|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 40|date=23 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=5 September 2016}}</ref> *Eisen Bayubay (2001) *[[Eric Quizon]] (1992–1993, 1996-1998) *Felipe Tauro (mid–1990s, ''Alaxan Gladiators'' referee) *[[Francis Magalona]]† (1997–2008) *Fire (Ana Rivera & Soraya Sinsuat) (1995–1997) *Frida Fonda (1980s) *Gabby Abshire (2012) *Gemma Fitzgerald (2000–2002) *[[Gladys Guevarra]] (1999–2007) *Gov Lloyd (2017, ''Jackpot En Poy'' referee) *[[Gretchen Barretto]] (1993) *[[Heart Evangelista]] (2013) *[[Helen Gamboa]] (1985–1986) *[[Helen Vela]]† (1986–1991) *[[Herbert Bautista]] (1989–1992) *Ho and Ha (2007–2012)<ref name="ebcoffeebook"/> *Illac Diaz (1996–1998) *Inday Garutay (1995–1997) *[[Isabel Granada]]†<ref name="ebcoffeebook"/> *[[Isabelle Daza]] (2011–2014) *[[Iza Calzado]] (2011–2012) *Jaime Garchitorena (1991–1993) *[[Janice de Belen]] (early 1990s)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=12|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Post #231|date=10 March 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *Janna Tee (2015, Doktora Dora de Explorer's assistant, ''Problem Solving'' segment) *[[Janno Gibbs]] (2001–2007) *[[Jaya (singer)|Jaya]] (1997–1999) *[[Jenny Syquia]] (1997) *[[Jericho Rosales]] (1996–1997) *[[Jessa Zaragoza]]<ref name="ebcoffeebook"/> *[[Joey Albert]]<ref>{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6314844/#Comment_6314844|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 48|date=29 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref> *John Edric Ulang (2012–2013) *[[Jomari Yllana]] (2000) *[[John Prats]]<ref name="ebcoffeebook"/> *[[Joyce Jimenez]] (2001–2002) *[[Joyce Pring]] (2014, ''Trip na Trip'' DJ) *Juannie (1997, Allan K Look-alike)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=OTVenZtYhi0|title=Bulagaan CLASSIC with Vic, Joey, Francis, Christine, Allan|date=2 December 2016|publisher=YouTube|access-date=26 June 2018}}</ref><ref>{{cite web |url=https://twitter.com/allanklownz/status/1030434765856366592|title=allan k on Twitter: "Siye si juannie- kalook alike ko"|date=17 August 2018|publisher=Twitter|access-date=24 August 2018}}</ref> *Jude Matthew Servilla (2009–2010) *[[Julia Clarete]] (2005–2016) *Julia Gonowon (2017–2018) *[[K Brosas]] (2001–2003) *[[Keempee de Leon]] (2004–2016) *Kevin (1990–1995) *Kidz @ Work (1990s)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=qw3jKv5gJ8g|title=kidz@work opening dance prod in eat bulaga "maria" by ricky martin - YouTube|date=3 October 2013|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=n4llxN5Ltqk|title=kidz@work - YouTube|date=21 September 2007|publisher=YouTube|access-date=5 September 2016}}</ref> *Kim Idol (2008–2010) *[[Kitty Girls]] (2009) *Kombatseros (1982)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/videos/1602736966438139/|title=Eat Bulaga!'s 10th Anniversary TV Special (1989)|date=19 August 2017|publisher=Facebook|access-date=9 October 2017}}</ref> *[[Kris Aquino]] (1988–1989) *Kristine Florendo (1998–2000) *Kurimaw Boyz (2001–2006) *[[Lady Lee]] (1991–1997) *Lalaine Edson (2000) *Lana Asanin (1999–2000) *[[Lana Jalosjos]] (a.k.a. Lana J. or Svetlana) (2004–2006) *[[Lance Serrano]] (2013) *[[Lani Mercado]] (1989–1990) *[[Larry Silva|Larry "Pipoy" Silva]]† (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48">{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6314354/#Comment_6314354|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 48|date=29 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref> *Leila Kuzma (2002–2004) *Leonard Obal (mid–1990s)<ref name="ebcoffeebook"/> *Lindsay Custodio (1998) *Los Viajeros [Pedro, Eduardo & Diego] (2013–2014) *Lougee Basabas (2007–2009) *[[Luane Dy]] (2017&ndash;2020) *Lyn Ching-Pascual (1997–1998) *Macho Men Dancers (1980–1983)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/williamwallenagbulos/posts/429523620569195|title=William Wallen Agbulos|date=2 August 2015|publisher=Facebook|access-date=7 September 2016}}</ref> *Jinky "Madam Kilay" Cubillan (2017) *Male AttraXion (1993)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/photos/a.764403070271537.1073741828.764323553612822/1127079854003855/?type=1&theater|title=ABS-CBN Memories|date=31 March 2016|publisher=Facebook|access-date=7 September 2016}}</ref> *Manny Distor† (1998–1999) *Maneouvres (1990s) *[[Manilyn Reynes]] (1985–1990) *[[Marian Rivera]] (2014–2015) *[[Maricel Soriano]] (1985–1987, 1995–1996) *Mark Ariel Fresco (2006–2007) *Mausi Wohlfarth (1998–1999) *[[Maureen Wroblewitz]] (2018–2019) *[[Michael V.]] (2003–2016) *[[Michelle van Eimeren]] (1994) *[[Mickey Ferriols]] (1996–2000) *Mike Zerrudo (1998–1999) *[[Mikee Cojuangco-Jaworski]] (1994)<ref>{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=283567&page=98|title=GrEAT BULAGA @ 28: 2007 - Post #1949|date=13 July 2007|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *Millet Advincula (1990s)<ref name="PinoyExchange"/> *[[Mitoy Yonting]] (1997, 2006–2009) *[[Mr. Fu]] (2009) *Nadine Schmidt (2002) *Nicole Hyala (2015–2016) *[[Niño Muhlach]] (early 1990s)<ref name="pinoyexchange.com">{{cite web |url=http://www.pinoyexchange.com/forums/showthread.php?t=132169&page=12|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Post #225|date=10 March 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=29 September 2016}}</ref> *[[Nova Villa]] (1989–1995) *OctoArts Dancers (1989–1992) *[[Ogie Alcasid]] (1988–1989) *[[Onemig Bondoc]] (1996–1997) *Patani Daño (2008) *[[Patricia Tumulak]] (2015–2017) *[[Pepe Pimentel]]† (1980s)<ref>{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20171201182306/http://filmacademyphil.org/?p=1532|title=NOONTIME TV SHOWS|date=21 July 2009|publisher=Film Academy of the Philippines|last1=Clarin|first1=Tess|access-date=21 November 2018}}</ref> *[[Phoemela Barranda]] (2001–2002) *[[Pia Guanio]] (2003–2021) *Plinky Recto (1989–1992) *[[Pops Fernandez]] (1987–1988) *Priscilla Monteyro (2009–2010) *The Quandos (2015–2016) *Rachel Ann Wolf<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens"/> *Rading Carlos† (1980s)<ref name="PinoyExchange"/> *[[Randy Santiago]] (mid–1990s)<ref name="pinoyexchange.com"/> *Rannie Raymundo (1993) *Raqi Terra (2018–2019) *Rey de la Cruz† (1980s)<ref name="PinoyExchange"/> *Rey Pumaloy (1995–2000, ''Aminin'' segment) *[[Richard Hwan]] (2014–2015) *Richard Merk<ref name="eb25pinoyexchangepage43">{{cite web |url=https://www.pinoyexchange.com/discussion/comment/6293570/#Comment_6293570|title=Eat Bulaga's 25 years celebration - Page 43|date=27 November 2004|publisher=PinoyExchange|access-date=26 June 2018}}</ref> *[[Richie D'Horsie]]† (1979–1985, 1994, 2009 bababoom segments) *[[Rio Diaz]]† (1990–1996) *Robert Em† (1996–1998) *Ruby Rodriguez (1991-2021) *Robert Ortega<ref name="ebcoffeebook"/> *Robin da Roza (1996–1998) *[[Rosanna Roces]] (1998)<ref>{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=T0F7EoxlbGI|title=YouTube - Eat Bulaga's Birit Baby Winners with Jaya|date=9 December 2015|publisher=YouTube|access-date=7 February 2017}}</ref> *[[Ruffa Gutierrez]] (1995–1998, 2017) *Ryan Julio (2006–2007) *[[Sam Y.G.]] (2009–2016) *Samantha "Gracia" Lopez (1994–1997) *Sandy Daza (1990–1999, ''Del Monte Kitchenomics'' segment) *Santa Mesa Boys (1980s)<ref>{{cite web |url=https://www.facebook.com/StarNetworkSarimanok/videos/1602736966438139/|title=Eat Bulaga!'s 10th Anniversary TV Special (1989)|date=19 August 2017|publisher=Facebook|access-date=9 October 2017}}</ref> *[[Sarah Lahbati]] (2018) *[[List of minor characters in Kalyeserye|Several Kalyeserye Casts]] (2015–2016) *[[SexBomb Girls]] (1999–2011) *Sharmaine Suarez<ref name="Eat Bulaga and Beauty Queens"/> *[[Sharon Cuneta]] (1983–1984) *Sherilyn Reyes (1999–2002) *[[Sheryl Cruz]] (1985–1989) *[[Shine Kuk]] (2014–2015) *Sinon Loresca (2016–2018) *Sixbomb Dancers (2014–2015) *[[Solenn Heussaff]] (2012) *Stefanie Walmsley *Steven Claude Goyong (1999–2000) *Streetboys (1990s) *[[Sugar Mercado]] (2001–2002, 2004–2007) *[[Sunshine Cruz]] (1995–1996) *[[Sunshine Dizon]] *[[Taki Saito]] (2016–2017) *Tania Paulsen (2003) *Teri Onor (2002–2007, 2017, Mother Goose, ''Quiz Vee'' segment) *Tessie Tomas (1981–1987) *[[Tetchie Agbayani]] (1980s)<ref name="PinoyExchange"/> *[[Toni Gonzaga]] (2002–2005) *[[Toni Rose Gayda]] (1996–2014) *Tuck-In Boys (2015) *Twinky (Virtual host) (2006–2008, 2009) *[[Universal Motion Dancers]] (1990s) *Vanessa Matsunaga (2013–2014) *Vanna Vanna (1995–1997) *[[Val Sotto]] (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48"/> *Valentin Simon (1997–2000) *[[Valerie Weigmann]] (2013–2014) *Vicor Dancers (1980s) *Victor "Mama Ten" Mendoza (2018, Executive Assistant ''Kendoll'', ''Boss Madam'' portion, ''Barangay Jokers'' segment) *[[Vina Morales]]<ref name="ebcoffeebook"/> *WEA Dancers (1980s) *[[Yoyong Martirez]] (1994)<ref name="eb25pinoyexchangepage48"/> *[[Zoren Legaspi]]<ref name="ebcoffeebook"/> {{div col end}} == Mga kasalukuyang Bahagi == * Bida First * Cash Landing On You (The New Juan For All, All For Juan * EB By Request * Bawal Judgemental == Mga pinagpatuloy na segments== {{main article|Talaan ng mga segmemts ng Eat Bulaga!}} == Espesyal na programa == Sa kasaysayan nito ay marami-raming television specials na ang nai-ere ng ''Eat Bulaga!'' na pinagbobrodkast mula sa iba't ibang lugar na mayroong malalawak na espasyo upang makapaglaman ng maraming tao. Sa ibaba ay ang ilan (hindi kumpleto) sa mga naging ''television special'' ng programa: {| class="wikitable" !Pamagat ng ''television special'' !Petsa !Lugar na pinagdausan !Himpilang pantelebisyon ! |- |'''''Eat Bulaga! The DOMSAT Launch''''' |18 Mayo 1982 |Folk Arts Theatre ([[Sentrong Pangkultura ng Pilipinas|Tanghalang Francisco Balagtas]]) | rowspan="3" |<big>RPN 9</big> | |- |'''''Eat Bulaga! 3rd Anniversary Special''''' |7 Agosto 1982 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Freedom Day Special''''' |25 Pebrero 1987 |[[Quirino Grandstand]] | |- |'''''Eat... Bulaga!: Moving On''''' |18 Pebrero 1989 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | rowspan="2" |<big>ABS-CBN 2</big> |'''''<ref name="ebtahanan3"/>''''' |- |'''''Eat... Bulaga! 10th Anniversary Special''''' |23 Setyembre 1989 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] |<ref name=":02"/> |- |'''''Eat... Bulaga!: The Moving!''''' |28 Enero 1995 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | rowspan="14" |<big>GMA 7</big> |<ref name="ebtahanan3" /><ref name=":12"/> |- |'''''Eat... Bulaga!: The East Side Story''''' |16 Setyembre 1995 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat... Bulaga!: Jollibee's 20th Anniversary''''' |5 Setyembre 1998 |[[Smart Araneta Coliseum|Araneta Coliseum]] | |- |'''''Eat... Bulaga!: SM Millennium Magic''''' |1 Enero 2000 |[[SM City North EDSA]] | |- |'''''Eat Bulaga! Silver Special''''' |idinaos: 19 Nobyembre 2004 ipinalabas: 28 at 30 Nobyembre 2004 |Expo Pilipino (ngayo'y [[Clark Centennial Expo]]) | |- |'''''Eat Bulaga! 07 Big Surprise Sa 070707''''' |7 Hulyo 2007 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Little Miss Philippines''''' '''''Global 2007 Grand Coronation Day''''' |14 Hulyo 2007 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Sa Abu Dhabi''''' |idinaos: 7 Disyembre 2007 ipinalabas: 29 Disyembre 2007 |[[Abu Dhabi National Theatre]] | |- |'''''Eat Bulaga! Grand Fiesta Sa LA''''' |idinaos: 19 Hulyo 2008 ipinalabas: 2 Agosto 2008 |[[Los Angeles Memorial Sports Arena]] | |- |'''''Eat Bulaga! Nonstop: The 33rd Anniversary Special''''' |18 Agosto 2012 |[[Broadway Centrum]] | |- |'''''Eat Bulaga! Super Sireyna: Queen of Queens''''' |27 Hulyo 2013 |[[Resorts World Manila]] | |- |'''''[[Sa Tamang Panahon|Eat Bulaga! Sa Tamang Panahon]]''''' ''<small>#ALDubEBTamangPanahon</small>'' |24 Oktubre 2015 |[[Philippine Arena]] |<ref name=":2">{{cite web|url=http://entertainment.inquirer.net/181964/aldub-posts-record-breaking-41-m-tamang-panahon-tweets|title='AlDub' posts record-breaking 41-M 'Tamang Panahon' tweets|last1=Hegina|first1=Aries Joseph|website=Inquirer.net|publisher=Philippine Daily Inquirer, Inc.|date=26 October 2015|access-date=2 November 2015}}</ref> |- |'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2017 Grand Coronation Day''''' |30 Setyembre 2017 |[[Mall of Asia Arena]] |<ref>{{Citation|last=Eat Bulaga!|title=Miss Millennial Philippines 2017 Grand Coronation Day {{!}} September 30, 2017|date=2017-09-30|url=https://www.youtube.com/watch?v=ij5kykup4CY&t=3346s|accessdate=2017-10-01}}</ref> |- |'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2018 Grand Coronation Day''''' |27 Oktubre 2018 |[[New Frontier Theatre]] |- |'''''Eat Bulaga! 40th Anniversary Sa Barangay''''' |27 Hulyo 2019 |Brgy. N.S. Amoranto, [[Quezon City]] |- |'''''Eat Bulaga! Miss Millennial Philippines 2019 Grand Coronation Day''''' |26 Oktubre 2019 |[[Meralco Theater]] |} Ang palabas ay nakapag-ere din ng mga ''special commercial-free episodes'': ang ''Eat Bulaga!'s 33rd Anniversary Special''<ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/photos/3221/eat-bulaga-celebrates-33rd-anniversary|title=Eat Bulaga! celebrates 33rd anniversary|date=20 August 2012|website=PEP.ph|publisher=Philippine Entertainment Portal, Inc.|access-date=22 July 2015}}</ref> at ''Eat Bulaga: Sa Tamang Panahon''.<ref name=":2" /> === Telemovies === Ang ''Eat Bulaga!'' ay nakapag-ere na rin ng dalawang ''television films'' na nagtampok sa mga mismong ''Dabarkads''. Nasa ibaba ang talaan ng mga ''telemovie'' ng palabas: {| class="wikitable" !Pamagat ng ''telemovie'' !Petsa |- |'''''Love is...''''' |21 Oktubre 2017 |- |'''''Pamana''''' |28 Hulyo 2018 |} == Mga parangal == * Panalo, ''Best Variety Show - PMPC Star Awards for Television'' (1989-2009) * Panalo, ''Best Entertainment Program Winner "Eat Bulaga Silver Special" - 2005 Asian Television Awards'' sa [[Singapore]] ==Studio na gamit ng Eat Bulaga== {{main article|Broadway Centrum}} Ang Eat Bulaga! ay nagbo-brodkas noon sa Broadway Centrum sa [[lungsod Quezon]]. Noong 8 Disyembre 2018, nailipat na sa [[APT Studios]] (dating KB Entertainment Studios) in [[Cainta, Rizal]] para makita ang maraming tao. ===Panahon sa RPN=== * Live Studio 1, Broadcast City {{small|(30 Hulyo 1979 - 2 Disyembre 1987)}} * Grand Ballroom, Celebrity Sports Plaza {{small|(3 Disyembre 1987 - 17 Pebrero 1989)}} ===Panahon sa ABS-CBN=== * Dolphy Theatre (Studio 1), [[ABS-CBN Broadcasting Center]] {{small|(20 Pebrero 1989 - 1 Oktubre 1994)}} * Grand Ballroom, Celebrity Sports Plaza {{small|(3 Oktubre 1994 - 27 Enero 1995)}} ===Panahon sa GMA=== * Araneta Coliseum {{small|(Enero 28 - 15 Setyembre 1995)}} * [[Broadway Centrum]]; Eastside Studio {{small|(16 Setyembre 1995 - 31 Disyembre 2009; 6 Marso 2010 - 7 Disyembre 2018)}}; Westside Studio {{small|(Enero 1 - 5 Marso 2010)}} * [[APT Studios]] {{small|(8 Disyembre 2018 - kasalukuyan)}} == Tingnan din == * [[The New Eat Bulaga! Indonesia]] * [[GMA Network]] * [[ABS-CBN (himpilang pantelebisyon)|ABS-CBN]] * [[Radio Philippines Network|RPN]] == Mga ibang tulay == * {{Official site|https://www.gmanetwork.com/entertainment/tv/eat_bulaga}} * {{IMDb title|0344642}} {{Eat Bulaga!}} {{GMA Network (current and upcoming original programming)}} {{ABS-CBN variety shows}} {{Noontime variety shows in the Philippines}} {{AlDub}} [[Kategorya:Radio Philippines Network shows]] [[Kategorya:ABS-CBN shows]] [[Kategorya:GMA Network shows]] [[Kategorya:Philippine variety television shows]] [[Kategorya:Eat Bulaga!]] [[Kategorya:Telebisyon]] 1wxffia8uldnqvran587azytydt3c7a 0 61855 1959048 1879191 2022-07-28T14:06:28Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> dyygye9ag400gtn64f899w2nh45jc28 1959049 1959048 2022-07-28T14:10:45Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> o2ohydv2chxg8hdb8d5goad7nlgc6i0 1959050 1959049 2022-07-28T14:12:37Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> 8208yajlm27hkm13uwj3q0pudbqqc46 1959056 1959050 2022-07-28T14:39:05Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] ==Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro== [[File:Herrerasaurusskeleton.jpg|thumb|alt=Full skeleton of an early carnivorous dinosaur, displayed in a glass case in a museum|The early dinosaurs ''[[Herrerasaurus]]'' (large), ''[[Eoraptor]]'' (small) and a ''[[Plateosaurus]]'' skull, from the [[Triassic]]]] Ang mga dinosauro ay humiwalay sa kanilang mga ninunong [[archosaur]] noong panahong [[Triassicko]] mga 20 milyong taon pagkatapos ng [[ekstinksiyong Permiyano-Trriasiko]] na pumatay sa 96 porsiyentoo ng lahat ng mga espesyesyeng pandagat at 70 porsiyento ng mga espesyeng [[bertebrado]] noong 252 milyong taon ang nakakalipas.<ref name=TannerLucas/> Ang [[pagpepetsang radyometriko]] ng [[pormasyong Ischigualasto Formation]] sa [[Argentina]] kung saan ang maagang genus ng dinosaurong ''[[Eoraptor]]'' na natagpuan ay may edad na 231.4&nbsp;milyong taon.<ref name="OARM2010">{{cite journal |last1=Alcober |first1=Oscar A.|last2=Martinez |first2=Ricardo N. |year=2010 |title=A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina |journal=[[ZooKeys]] |location=[[Sofia]] |publisher=[[Pensoft Publishers]] |issue=63 |pages=55–81 |doi=10.3897/zookeys.63.550 |pmc=3088398 |issn=1313-2989 |pmid=21594020|doi-access=free}}</ref> ''Eoraptor'' is thought to resemble the [[Common descent|common ancestor]] of all dinosaurs; if this is true, its traits suggest that the first dinosaurs were small, bipedal [[predation|predators]].<ref name="Daemonosaurus">{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J |last2=Sues |first2=Hans-Dieter |title=The osteology of the early-diverging dinosaur ''Daemonosaurus chauliodus'' (Archosauria: Dinosauria) from the Coelophysis Quarry (Triassic: Rhaetian) of New Mexico and its relationships to other early dinosaurs |journal=Zoological Journal of the Linnean Society |date=2021 |volume=191 |issue=1 |pages=150–179 |doi=10.1093/zoolinnean/zlaa080}}</ref><ref name=Sereno1999/><ref name=SFRM93/> Ang pagkakatuklas sa isang primitibo na tulad ng dinosaurong ornithodariano gaya ng ''[[Lagosuchus]]'' at ''[[Lagerpeton]]'' sa [[Argentina]] noong panahong [[Carniyano]] ng [[Triassikio]] mga 233&nbsp;milyong taon ang nakakalipas<ref name="mariscano2016">{{cite journal |last1=Marsicano |first1=C.A. |last2=Irmis |first2=R.B. |last3=Mancuso |first3=A.C. |last4=Mundil |first4=R. |last5=Chemale |first5=F. |year=2016 |title=The precise temporal calibration of dinosaur origins |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=113 |issue=3 |pages=509–513 |doi=10.1073/pnas.1512541112|pmid=26644579 |pmc=4725541 |bibcode=2016PNAS..113..509M |doi-access=free }}</ref> ay sumusuporta sa pananaw na ito. Ang analisis ng mga nakuhang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga [[hayop]] na ito ay maliliit at naglalakad na may dalawang hita. Ang mga dinosauro ay lumitaw noong panahong [[Anisiyano]] ng Triassiko mga 245 milyong taon ang nakakalipas gaya ng mga natagpuang labi ng genus na ''[[Nyasasaurus]]'' sa panahong ito gayunpaman, ang mga fossil ay pragmentaryo upang sabihing ito ay isang dinosauro o isang malapit na kamag-anak nito.<ref name=nyasasaurus>{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J. |last2=Barrett |first2=Paul M. |last3=Werning |first3=Sarah |last4=Sidor |first4=Christian A. |author-link4=Christian Sidor |last5=Charig |first5=Alan J. |author-link5=Alan J. Charig |display-authors=3 |year=2012 |title=The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania |journal=[[Biology Letters]] |volume=9 |issue=1 |page=20120949 |location=London |publisher=Royal Society |doi=10.1098/rsbl.2012.0949 |issn=1744-9561 |pmc=3565515 |pmid=23221875}}</ref> Paleontologist Max C. Langer ''et al.'' (2018) determined that ''[[Staurikosaurus]]'' from the [[Santa Maria Formation]] dates to 233.23&nbsp;million years ago, making it older in geologic age than ''Eoraptor''.<ref name=langer18>{{cite journal |last1=Langer |first1=Max C.|last2=Ramezani |first2=Jahandar |last3=Da Rosa |first3=Átila A.S. |title=U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil |date=May 2018 |journal=[[Gondwana Research]] |location=Amsterdam |publisher=Elsevier |volume=57 |pages=133–140 |doi=10.1016/j.gr.2018.01.005 |bibcode=2018GondR..57..133L |issn=1342-937X}}</ref> Nang lumitaw ang mga dinosauro, ang mga ito ay hindi ang nanaig ng mga hayop sa lupain. Ang mga lupain ay tinirhan ng mga iba't ibang uri ng mga [[Archosauromorpha|archosauromorph]] at [[therapsid]] gaya ng mga [[cynodont]] at mga [[rhynchosaur]]. Ang kanilang mga pangunahing katunggali ang mga [[pseudosuchians]] gaya ng mga [[aetosauro]], [[ornithosuchidae|ornithosuchid]] at mga rauisuchian na naging mas matagumpay sa mga dinasauro.<ref>{{cite journal |last1=Brusatte |first1=Stephen L. |author-link1=Stephen L. Brusatte |last2=Benton |first2=Michael J. |last3=Ruta |first3=Marcello |author-link3=Marcello Ruta |last4=Lloyd |first4=Graeme T. |year=2008 |title=Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs |url=https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/8232088/PDF_Brusatteetal2008SuperiorityCompetition.pdf |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=321 |issue=5895 |pages=1485–1488 |doi=10.1126/science.1161833 |bibcode=2008Sci...321.1485B |issn=0036-8075 |pmid=18787166 |access-date=October 22, 2019|hdl=20.500.11820/00556baf-6575-44d9-af39-bdd0b072ad2b |s2cid=13393888 }}</ref> Ang karamihan sa mga hayop na ito ay naging ektinkt noong panahong triassiko sa dalawang pangyayari. Ang una ay noong 215 milyong taon ang nakakalip kung saan ang uri ng isang basalyong mga archousomorph kabilang ang [[Protosauria]] ay naging ekstinkt. Ito ay sinundan ng isang pangyayaring ekstinksiiyon ng Triassiko-[[Hurasiko]] noong 201 milyong taon ang nakakalips na nagpalaho sa mga maagang archosauro tulad ng [[artesauro]], [[ornithosauchid]], [[phytosauro]] at mga [[rausichiano]]. Ang mga Rhynchosauro at mga [[dicynodont]] ay nakaligtas sa ilang mga lugar noong gitna at huling [[Noriyano]] o pinakamaagang panahong [[Rhaetian]].<ref>{{harvnb|Tanner|Spielmann|Lucas|2013|pp=[https://econtent.unm.edu/digital/collection/bulletins/id/1688 562–566]|loc="The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A." by Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas and Adrian P. Hunt.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sulej |first1=Tomasz |last2=Niedźwiedzki |first2=Grzegorz |year=2019 |title=An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=363 |issue=6422 |pages=78–80 |doi=10.1126/science.aal4853 |issn=0036-8075 |pmid=30467179|bibcode=2019Sci...363...78S |s2cid=53716186 |doi-access=free }}</ref> Ang mga paglahong ito ay nagiwan ng mga lupaing fauna sa mga [[crocodylomorpha]], dinosauro, [[mamalya]], [[pterosauriano]] at mga [[pagong]].<ref name=MJB04dino/> Ang mga unang linya ng mga maagang dinosauro ay dumami sa Carniyano at Noriyano noong Triassiko sa pagtira sa mga tirahan ng mga grupong naging ekstinkt.<ref name="Letal05"/> Nagkaroon rin ng tumaas na antas ng ekstinksiyon noong pangyayaring pluvial na Carniyano.<ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=April 19, 2018 |title=Fossil tracks in the Alps help explain dinosaur evolution |url=https://www.economist.com/science-and-technology/2018/04/19/fossil-tracks-in-the-alps-help-explain-dinosaur-evolution |url-access=registration |department=Science and Technology |newspaper=[[The Economist]] |location=London |issn=0013-0613 |access-date=May 24, 2018}}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> 93rm04b3xgpz2ztjlwrtisnbfh39ipa 1959057 1959056 2022-07-28T14:40:14Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] ==Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro== [[File:Herrerasaurusskeleton.jpg|thumb|alt=Full skeleton of an early carnivorous dinosaur, displayed in a glass case in a museum|The early dinosaurs ''[[Herrerasaurus]]'' (large), ''[[Eoraptor]]'' (small) and a ''[[Plateosaurus]]'' skull, from the [[Triassic]]]] Ang mga dinosauro ay humiwalay sa kanilang mga ninunong [[archosaur]] noong panahong [[Triassicko]] mga 20 milyong taon pagkatapos ng [[ekstinksiyong Permiyano-Trriasiko]] na pumatay sa 96 porsiyentoo ng lahat ng mga espesyesyeng pandagat at 70 porsiyento ng mga espesyeng [[bertebrado]] noong 252 milyong taon ang nakakalipas. Ang [[pagpepetsang radyometriko]] ng [[pormasyong Ischigualasto Formation]] sa [[Argentina]] kung saan ang maagang genus ng dinosaurong ''[[Eoraptor]]'' na natagpuan ay may edad na 231.4&nbsp;milyong taon.<ref name="OARM2010">{{cite journal |last1=Alcober |first1=Oscar A.|last2=Martinez |first2=Ricardo N. |year=2010 |title=A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina |journal=[[ZooKeys]] |location=[[Sofia]] |publisher=[[Pensoft Publishers]] |issue=63 |pages=55–81 |doi=10.3897/zookeys.63.550 |pmc=3088398 |issn=1313-2989 |pmid=21594020|doi-access=free}}</ref> ''Eoraptor'' is thought to resemble the [[Common descent|common ancestor]] of all dinosaurs; if this is true, its traits suggest that the first dinosaurs were small, bipedal [[predation|predators]].<ref name="Daemonosaurus">{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J |last2=Sues |first2=Hans-Dieter |title=The osteology of the early-diverging dinosaur ''Daemonosaurus chauliodus'' (Archosauria: Dinosauria) from the Coelophysis Quarry (Triassic: Rhaetian) of New Mexico and its relationships to other early dinosaurs |journal=Zoological Journal of the Linnean Society |date=2021 |volume=191 |issue=1 |pages=150–179 |doi=10.1093/zoolinnean/zlaa080}}</ref><ref name=SFRM93/> Ang pagkakatuklas sa isang primitibo na tulad ng dinosaurong ornithodariano gaya ng ''[[Lagosuchus]]'' at ''[[Lagerpeton]]'' sa [[Argentina]] noong panahong [[Carniyano]] ng [[Triassikio]] mga 233&nbsp;milyong taon ang nakakalipas<ref name="mariscano2016">{{cite journal |last1=Marsicano |first1=C.A. |last2=Irmis |first2=R.B. |last3=Mancuso |first3=A.C. |last4=Mundil |first4=R. |last5=Chemale |first5=F. |year=2016 |title=The precise temporal calibration of dinosaur origins |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=113 |issue=3 |pages=509–513 |doi=10.1073/pnas.1512541112|pmid=26644579 |pmc=4725541 |bibcode=2016PNAS..113..509M |doi-access=free }}</ref> ay sumusuporta sa pananaw na ito. Ang analisis ng mga nakuhang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga [[hayop]] na ito ay maliliit at naglalakad na may dalawang hita. Ang mga dinosauro ay lumitaw noong panahong [[Anisiyano]] ng Triassiko mga 245 milyong taon ang nakakalipas gaya ng mga natagpuang labi ng genus na ''[[Nyasasaurus]]'' sa panahong ito gayunpaman, ang mga fossil ay pragmentaryo upang sabihing ito ay isang dinosauro o isang malapit na kamag-anak nito.<ref name=nyasasaurus>{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J. |last2=Barrett |first2=Paul M. |last3=Werning |first3=Sarah |last4=Sidor |first4=Christian A. |author-link4=Christian Sidor |last5=Charig |first5=Alan J. |author-link5=Alan J. Charig |display-authors=3 |year=2012 |title=The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania |journal=[[Biology Letters]] |volume=9 |issue=1 |page=20120949 |location=London |publisher=Royal Society |doi=10.1098/rsbl.2012.0949 |issn=1744-9561 |pmc=3565515 |pmid=23221875}}</ref> Paleontologist Max C. Langer ''et al.'' (2018) determined that ''[[Staurikosaurus]]'' from the [[Santa Maria Formation]] dates to 233.23&nbsp;million years ago, making it older in geologic age than ''Eoraptor''.<ref name=langer18>{{cite journal |last1=Langer |first1=Max C.|last2=Ramezani |first2=Jahandar |last3=Da Rosa |first3=Átila A.S. |title=U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil |date=May 2018 |journal=[[Gondwana Research]] |location=Amsterdam |publisher=Elsevier |volume=57 |pages=133–140 |doi=10.1016/j.gr.2018.01.005 |bibcode=2018GondR..57..133L |issn=1342-937X}}</ref> Nang lumitaw ang mga dinosauro, ang mga ito ay hindi ang nanaig ng mga hayop sa lupain. Ang mga lupain ay tinirhan ng mga iba't ibang uri ng mga [[Archosauromorpha|archosauromorph]] at [[therapsid]] gaya ng mga [[cynodont]] at mga [[rhynchosaur]]. Ang kanilang mga pangunahing katunggali ang mga [[pseudosuchians]] gaya ng mga [[aetosauro]], [[ornithosuchidae|ornithosuchid]] at mga rauisuchian na naging mas matagumpay sa mga dinasauro.<ref>{{cite journal |last1=Brusatte |first1=Stephen L. |author-link1=Stephen L. Brusatte |last2=Benton |first2=Michael J. |last3=Ruta |first3=Marcello |author-link3=Marcello Ruta |last4=Lloyd |first4=Graeme T. |year=2008 |title=Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs |url=https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/8232088/PDF_Brusatteetal2008SuperiorityCompetition.pdf |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=321 |issue=5895 |pages=1485–1488 |doi=10.1126/science.1161833 |bibcode=2008Sci...321.1485B |issn=0036-8075 |pmid=18787166 |access-date=October 22, 2019|hdl=20.500.11820/00556baf-6575-44d9-af39-bdd0b072ad2b |s2cid=13393888 }}</ref> Ang karamihan sa mga hayop na ito ay naging ektinkt noong panahong triassiko sa dalawang pangyayari. Ang una ay noong 215 milyong taon ang nakakalip kung saan ang uri ng isang basalyong mga archousomorph kabilang ang [[Protosauria]] ay naging ekstinkt. Ito ay sinundan ng isang pangyayaring ekstinksiiyon ng Triassiko-[[Hurasiko]] noong 201 milyong taon ang nakakalips na nagpalaho sa mga maagang archosauro tulad ng [[artesauro]], [[ornithosauchid]], [[phytosauro]] at mga [[rausichiano]]. Ang mga Rhynchosauro at mga [[dicynodont]] ay nakaligtas sa ilang mga lugar noong gitna at huling [[Noriyano]] o pinakamaagang panahong [[Rhaetian]].<ref>{{harvnb|Tanner|Spielmann|Lucas|2013|pp=[https://econtent.unm.edu/digital/collection/bulletins/id/1688 562–566]|loc="The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A." by Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas and Adrian P. Hunt.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sulej |first1=Tomasz |last2=Niedźwiedzki |first2=Grzegorz |year=2019 |title=An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=363 |issue=6422 |pages=78–80 |doi=10.1126/science.aal4853 |issn=0036-8075 |pmid=30467179|bibcode=2019Sci...363...78S |s2cid=53716186 |doi-access=free }}</ref> Ang mga paglahong ito ay nagiwan ng mga lupaing fauna sa mga [[crocodylomorpha]], dinosauro, [[mamalya]], [[pterosauriano]] at mga [[pagong]].<ref name=MJB04dino/> Ang mga unang linya ng mga maagang dinosauro ay dumami sa Carniyano at Noriyano noong Triassiko sa pagtira sa mga tirahan ng mga grupong naging ekstinkt.<ref name="Letal05"/> Nagkaroon rin ng tumaas na antas ng ekstinksiyon noong pangyayaring pluvial na Carniyano.<ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=April 19, 2018 |title=Fossil tracks in the Alps help explain dinosaur evolution |url=https://www.economist.com/science-and-technology/2018/04/19/fossil-tracks-in-the-alps-help-explain-dinosaur-evolution |url-access=registration |department=Science and Technology |newspaper=[[The Economist]] |location=London |issn=0013-0613 |access-date=May 24, 2018}}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> 89a16xmquzmgdwo77deuinu4c3porwd 1959058 1959057 2022-07-28T14:41:16Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] ==Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro== [[File:Herrerasaurusskeleton.jpg|thumb|alt=Full skeleton of an early carnivorous dinosaur, displayed in a glass case in a museum|The early dinosaurs ''[[Herrerasaurus]]'' (large), ''[[Eoraptor]]'' (small) and a ''[[Plateosaurus]]'' skull, from the [[Triassic]]]] Ang mga dinosauro ay humiwalay sa kanilang mga ninunong [[archosaur]] noong panahong [[Triassicko]] mga 20 milyong taon pagkatapos ng [[ekstinksiyong Permiyano-Trriasiko]] na pumatay sa 96 porsiyentoo ng lahat ng mga espesyesyeng pandagat at 70 porsiyento ng mga espesyeng [[bertebrado]] noong 252 milyong taon ang nakakalipas. Ang [[pagpepetsang radyometriko]] ng [[pormasyong Ischigualasto Formation]] sa [[Argentina]] kung saan ang maagang genus ng dinosaurong ''[[Eoraptor]]'' na natagpuan ay may edad na 231.4&nbsp;milyong taon.<ref name="OARM2010">{{cite journal |last1=Alcober |first1=Oscar A.|last2=Martinez |first2=Ricardo N. |year=2010 |title=A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina |journal=[[ZooKeys]] |location=[[Sofia]] |publisher=[[Pensoft Publishers]] |issue=63 |pages=55–81 |doi=10.3897/zookeys.63.550 |pmc=3088398 |issn=1313-2989 |pmid=21594020|doi-access=free}}</ref> ''Eoraptor'' is thought to resemble the [[Common descent|common ancestor]] of all dinosaurs; if this is true, its traits suggest that the first dinosaurs were small, bipedal [[predation|predators]].<ref name="Daemonosaurus">{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J |last2=Sues |first2=Hans-Dieter |title=The osteology of the early-diverging dinosaur ''Daemonosaurus chauliodus'' (Archosauria: Dinosauria) from the Coelophysis Quarry (Triassic: Rhaetian) of New Mexico and its relationships to other early dinosaurs |journal=Zoological Journal of the Linnean Society |date=2021 |volume=191 |issue=1 |pages=150–179 |doi=10.1093/zoolinnean/zlaa080}}</ref> Ang pagkakatuklas sa isang primitibo na tulad ng dinosaurong ornithodariano gaya ng ''[[Lagosuchus]]'' at ''[[Lagerpeton]]'' sa [[Argentina]] noong panahong [[Carniyano]] ng [[Triassikio]] mga 233&nbsp;milyong taon ang nakakalipas<ref name="mariscano2016">{{cite journal |last1=Marsicano |first1=C.A. |last2=Irmis |first2=R.B. |last3=Mancuso |first3=A.C. |last4=Mundil |first4=R. |last5=Chemale |first5=F. |year=2016 |title=The precise temporal calibration of dinosaur origins |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=113 |issue=3 |pages=509–513 |doi=10.1073/pnas.1512541112|pmid=26644579 |pmc=4725541 |bibcode=2016PNAS..113..509M |doi-access=free }}</ref> ay sumusuporta sa pananaw na ito. Ang analisis ng mga nakuhang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga [[hayop]] na ito ay maliliit at naglalakad na may dalawang hita. Ang mga dinosauro ay lumitaw noong panahong [[Anisiyano]] ng Triassiko mga 245 milyong taon ang nakakalipas gaya ng mga natagpuang labi ng genus na ''[[Nyasasaurus]]'' sa panahong ito gayunpaman, ang mga fossil ay pragmentaryo upang sabihing ito ay isang dinosauro o isang malapit na kamag-anak nito.<ref name=nyasasaurus>{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J. |last2=Barrett |first2=Paul M. |last3=Werning |first3=Sarah |last4=Sidor |first4=Christian A. |author-link4=Christian Sidor |last5=Charig |first5=Alan J. |author-link5=Alan J. Charig |display-authors=3 |year=2012 |title=The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania |journal=[[Biology Letters]] |volume=9 |issue=1 |page=20120949 |location=London |publisher=Royal Society |doi=10.1098/rsbl.2012.0949 |issn=1744-9561 |pmc=3565515 |pmid=23221875}}</ref> Paleontologist Max C. Langer ''et al.'' (2018) determined that ''[[Staurikosaurus]]'' from the [[Santa Maria Formation]] dates to 233.23&nbsp;million years ago, making it older in geologic age than ''Eoraptor''.<ref name=langer18>{{cite journal |last1=Langer |first1=Max C.|last2=Ramezani |first2=Jahandar |last3=Da Rosa |first3=Átila A.S. |title=U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil |date=May 2018 |journal=[[Gondwana Research]] |location=Amsterdam |publisher=Elsevier |volume=57 |pages=133–140 |doi=10.1016/j.gr.2018.01.005 |bibcode=2018GondR..57..133L |issn=1342-937X}}</ref> Nang lumitaw ang mga dinosauro, ang mga ito ay hindi ang nanaig ng mga hayop sa lupain. Ang mga lupain ay tinirhan ng mga iba't ibang uri ng mga [[Archosauromorpha|archosauromorph]] at [[therapsid]] gaya ng mga [[cynodont]] at mga [[rhynchosaur]]. Ang kanilang mga pangunahing katunggali ang mga [[pseudosuchians]] gaya ng mga [[aetosauro]], [[ornithosuchidae|ornithosuchid]] at mga rauisuchian na naging mas matagumpay sa mga dinasauro.<ref>{{cite journal |last1=Brusatte |first1=Stephen L. |author-link1=Stephen L. Brusatte |last2=Benton |first2=Michael J. |last3=Ruta |first3=Marcello |author-link3=Marcello Ruta |last4=Lloyd |first4=Graeme T. |year=2008 |title=Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs |url=https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/8232088/PDF_Brusatteetal2008SuperiorityCompetition.pdf |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=321 |issue=5895 |pages=1485–1488 |doi=10.1126/science.1161833 |bibcode=2008Sci...321.1485B |issn=0036-8075 |pmid=18787166 |access-date=October 22, 2019|hdl=20.500.11820/00556baf-6575-44d9-af39-bdd0b072ad2b |s2cid=13393888 }}</ref> Ang karamihan sa mga hayop na ito ay naging ektinkt noong panahong triassiko sa dalawang pangyayari. Ang una ay noong 215 milyong taon ang nakakalip kung saan ang uri ng isang basalyong mga archousomorph kabilang ang [[Protosauria]] ay naging ekstinkt. Ito ay sinundan ng isang pangyayaring ekstinksiiyon ng Triassiko-[[Hurasiko]] noong 201 milyong taon ang nakakalips na nagpalaho sa mga maagang archosauro tulad ng [[artesauro]], [[ornithosauchid]], [[phytosauro]] at mga [[rausichiano]]. Ang mga Rhynchosauro at mga [[dicynodont]] ay nakaligtas sa ilang mga lugar noong gitna at huling [[Noriyano]] o pinakamaagang panahong [[Rhaetian]].<ref>{{harvnb|Tanner|Spielmann|Lucas|2013|pp=[https://econtent.unm.edu/digital/collection/bulletins/id/1688 562–566]|loc="The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A." by Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas and Adrian P. Hunt.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sulej |first1=Tomasz |last2=Niedźwiedzki |first2=Grzegorz |year=2019 |title=An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=363 |issue=6422 |pages=78–80 |doi=10.1126/science.aal4853 |issn=0036-8075 |pmid=30467179|bibcode=2019Sci...363...78S |s2cid=53716186 |doi-access=free }}</ref> Ang mga paglahong ito ay nagiwan ng mga lupaing fauna sa mga [[crocodylomorpha]], dinosauro, [[mamalya]], [[pterosauriano]] at mga [[pagong]]. Ang mga unang linya ng mga maagang dinosauro ay dumami sa Carniyano at Noriyano noong Triassiko sa pagtira sa mga tirahan ng mga grupong naging ekstinkt.<ref name="Letal05"/> Nagkaroon rin ng tumaas na antas ng ekstinksiyon noong pangyayaring pluvial na Carniyano.<ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=April 19, 2018 |title=Fossil tracks in the Alps help explain dinosaur evolution |url=https://www.economist.com/science-and-technology/2018/04/19/fossil-tracks-in-the-alps-help-explain-dinosaur-evolution |url-access=registration |department=Science and Technology |newspaper=[[The Economist]] |location=London |issn=0013-0613 |access-date=May 24, 2018}}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> ibqyfheobpgv3zdt3uy9l9wm2rdzufi 1959059 1959058 2022-07-28T14:42:09Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] ==Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro== [[File:Herrerasaurusskeleton.jpg|thumb|alt=Full skeleton of an early carnivorous dinosaur, displayed in a glass case in a museum|The early dinosaurs ''[[Herrerasaurus]]'' (large), ''[[Eoraptor]]'' (small) and a ''[[Plateosaurus]]'' skull, from the [[Triassic]]]] Ang mga dinosauro ay humiwalay sa kanilang mga ninunong [[archosaur]] noong panahong [[Triassicko]] mga 20 milyong taon pagkatapos ng [[ekstinksiyong Permiyano-Trriasiko]] na pumatay sa 96 porsiyentoo ng lahat ng mga espesyesyeng pandagat at 70 porsiyento ng mga espesyeng [[bertebrado]] noong 252 milyong taon ang nakakalipas. Ang [[pagpepetsang radyometriko]] ng [[pormasyong Ischigualasto Formation]] sa [[Argentina]] kung saan ang maagang genus ng dinosaurong ''[[Eoraptor]]'' na natagpuan ay may edad na 231.4&nbsp;milyong taon.<ref name="OARM2010">{{cite journal |last1=Alcober |first1=Oscar A.|last2=Martinez |first2=Ricardo N. |year=2010 |title=A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina |journal=[[ZooKeys]] |location=[[Sofia]] |publisher=[[Pensoft Publishers]] |issue=63 |pages=55–81 |doi=10.3897/zookeys.63.550 |pmc=3088398 |issn=1313-2989 |pmid=21594020|doi-access=free}}</ref> ''Eoraptor'' is thought to resemble the [[Common descent|common ancestor]] of all dinosaurs; if this is true, its traits suggest that the first dinosaurs were small, bipedal [[predation|predators]].<ref name="Daemonosaurus">{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J |last2=Sues |first2=Hans-Dieter |title=The osteology of the early-diverging dinosaur ''Daemonosaurus chauliodus'' (Archosauria: Dinosauria) from the Coelophysis Quarry (Triassic: Rhaetian) of New Mexico and its relationships to other early dinosaurs |journal=Zoological Journal of the Linnean Society |date=2021 |volume=191 |issue=1 |pages=150–179 |doi=10.1093/zoolinnean/zlaa080}}</ref> Ang pagkakatuklas sa isang primitibo na tulad ng dinosaurong ornithodariano gaya ng ''[[Lagosuchus]]'' at ''[[Lagerpeton]]'' sa [[Argentina]] noong panahong [[Carniyano]] ng [[Triassikio]] mga 233&nbsp;milyong taon ang nakakalipas<ref name="mariscano2016">{{cite journal |last1=Marsicano |first1=C.A. |last2=Irmis |first2=R.B. |last3=Mancuso |first3=A.C. |last4=Mundil |first4=R. |last5=Chemale |first5=F. |year=2016 |title=The precise temporal calibration of dinosaur origins |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=113 |issue=3 |pages=509–513 |doi=10.1073/pnas.1512541112|pmid=26644579 |pmc=4725541 |bibcode=2016PNAS..113..509M |doi-access=free }}</ref> ay sumusuporta sa pananaw na ito. Ang analisis ng mga nakuhang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga [[hayop]] na ito ay maliliit at naglalakad na may dalawang hita. Ang mga dinosauro ay lumitaw noong panahong [[Anisiyano]] ng Triassiko mga 245 milyong taon ang nakakalipas gaya ng mga natagpuang labi ng genus na ''[[Nyasasaurus]]'' sa panahong ito gayunpaman, ang mga fossil ay pragmentaryo upang sabihing ito ay isang dinosauro o isang malapit na kamag-anak nito.<ref name=nyasasaurus>{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J. |last2=Barrett |first2=Paul M. |last3=Werning |first3=Sarah |last4=Sidor |first4=Christian A. |author-link4=Christian Sidor |last5=Charig |first5=Alan J. |author-link5=Alan J. Charig |display-authors=3 |year=2012 |title=The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania |journal=[[Biology Letters]] |volume=9 |issue=1 |page=20120949 |location=London |publisher=Royal Society |doi=10.1098/rsbl.2012.0949 |issn=1744-9561 |pmc=3565515 |pmid=23221875}}</ref> Paleontologist Max C. Langer ''et al.'' (2018) determined that ''[[Staurikosaurus]]'' from the [[Santa Maria Formation]] dates to 233.23&nbsp;million years ago, making it older in geologic age than ''Eoraptor''.<ref name=langer18>{{cite journal |last1=Langer |first1=Max C.|last2=Ramezani |first2=Jahandar |last3=Da Rosa |first3=Átila A.S. |title=U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil |date=May 2018 |journal=[[Gondwana Research]] |location=Amsterdam |publisher=Elsevier |volume=57 |pages=133–140 |doi=10.1016/j.gr.2018.01.005 |bibcode=2018GondR..57..133L |issn=1342-937X}}</ref> Nang lumitaw ang mga dinosauro, ang mga ito ay hindi ang nanaig ng mga hayop sa lupain. Ang mga lupain ay tinirhan ng mga iba't ibang uri ng mga [[Archosauromorpha|archosauromorph]] at [[therapsid]] gaya ng mga [[cynodont]] at mga [[rhynchosaur]]. Ang kanilang mga pangunahing katunggali ang mga [[pseudosuchians]] gaya ng mga [[aetosauro]], [[ornithosuchidae|ornithosuchid]] at mga rauisuchian na naging mas matagumpay sa mga dinasauro.<ref>{{cite journal |last1=Brusatte |first1=Stephen L. |author-link1=Stephen L. Brusatte |last2=Benton |first2=Michael J. |last3=Ruta |first3=Marcello |author-link3=Marcello Ruta |last4=Lloyd |first4=Graeme T. |year=2008 |title=Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs |url=https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/8232088/PDF_Brusatteetal2008SuperiorityCompetition.pdf |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=321 |issue=5895 |pages=1485–1488 |doi=10.1126/science.1161833 |bibcode=2008Sci...321.1485B |issn=0036-8075 |pmid=18787166 |access-date=October 22, 2019|hdl=20.500.11820/00556baf-6575-44d9-af39-bdd0b072ad2b |s2cid=13393888 }}</ref> Ang karamihan sa mga hayop na ito ay naging ektinkt noong panahong triassiko sa dalawang pangyayari. Ang una ay noong 215 milyong taon ang nakakalip kung saan ang uri ng isang basalyong mga archousomorph kabilang ang [[Protosauria]] ay naging ekstinkt. Ito ay sinundan ng isang pangyayaring ekstinksiiyon ng Triassiko-[[Hurasiko]] noong 201 milyong taon ang nakakalips na nagpalaho sa mga maagang archosauro tulad ng [[artesauro]], [[ornithosauchid]], [[phytosauro]] at mga [[rausichiano]]. Ang mga Rhynchosauro at mga [[dicynodont]] ay nakaligtas sa ilang mga lugar noong gitna at huling [[Noriyano]] o pinakamaagang panahong [[Rhaetian]].<ref>{{harvnb|Tanner|Spielmann|Lucas|2013|pp=[https://econtent.unm.edu/digital/collection/bulletins/id/1688 562–566]|loc="The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A." by Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas and Adrian P. Hunt.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sulej |first1=Tomasz |last2=Niedźwiedzki |first2=Grzegorz |year=2019 |title=An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=363 |issue=6422 |pages=78–80 |doi=10.1126/science.aal4853 |issn=0036-8075 |pmid=30467179|bibcode=2019Sci...363...78S |s2cid=53716186 |doi-access=free }}</ref> Ang mga paglahong ito ay nagiwan ng mga lupaing fauna sa mga [[crocodylomorpha]], dinosauro, [[mamalya]], [[pterosauriano]] at mga [[pagong]]. Ang mga unang linya ng mga maagang dinosauro ay dumami sa Carniyano at Noriyano noong Triassiko sa pagtira sa mga tirahan ng mga grupong naging ekstinkt. Nagkaroon rin ng tumaas na antas ng ekstinksiyon noong pangyayaring pluvial na Carniyano.<ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=April 19, 2018 |title=Fossil tracks in the Alps help explain dinosaur evolution |url=https://www.economist.com/science-and-technology/2018/04/19/fossil-tracks-in-the-alps-help-explain-dinosaur-evolution |url-access=registration |department=Science and Technology |newspaper=[[The Economist]] |location=London |issn=0013-0613 |access-date=May 24, 2018}}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> q18g5hubotkvkofurz8tk3el2vz7sz0 1959060 1959059 2022-07-28T14:43:44Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] ==Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro== [[File:Herrerasaurusskeleton.jpg|thumb|alt=Full skeleton of an early carnivorous dinosaur, displayed in a glass case in a museum|Ang mga maagang dinosauro na ''[[Herrerasaurus]]'' (malaki), ''[[Eoraptor]]'' (maliit) at isang bungo ng ''[[Plateosaurus]]'' mula sa panahong Triassiko.]] Ang mga dinosauro ay humiwalay sa kanilang mga ninunong [[archosaur]] noong panahong [[Triassicko]] mga 20 milyong taon pagkatapos ng [[ekstinksiyong Permiyano-Trriasiko]] na pumatay sa 96 porsiyentoo ng lahat ng mga espesyesyeng pandagat at 70 porsiyento ng mga espesyeng [[bertebrado]] noong 252 milyong taon ang nakakalipas. Ang [[pagpepetsang radyometriko]] ng [[pormasyong Ischigualasto Formation]] sa [[Argentina]] kung saan ang maagang genus ng dinosaurong ''[[Eoraptor]]'' na natagpuan ay may edad na 231.4&nbsp;milyong taon.<ref name="OARM2010">{{cite journal |last1=Alcober |first1=Oscar A.|last2=Martinez |first2=Ricardo N. |year=2010 |title=A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina |journal=[[ZooKeys]] |location=[[Sofia]] |publisher=[[Pensoft Publishers]] |issue=63 |pages=55–81 |doi=10.3897/zookeys.63.550 |pmc=3088398 |issn=1313-2989 |pmid=21594020|doi-access=free}}</ref> ''Eoraptor'' is thought to resemble the [[Common descent|common ancestor]] of all dinosaurs; if this is true, its traits suggest that the first dinosaurs were small, bipedal [[predation|predators]].<ref name="Daemonosaurus">{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J |last2=Sues |first2=Hans-Dieter |title=The osteology of the early-diverging dinosaur ''Daemonosaurus chauliodus'' (Archosauria: Dinosauria) from the Coelophysis Quarry (Triassic: Rhaetian) of New Mexico and its relationships to other early dinosaurs |journal=Zoological Journal of the Linnean Society |date=2021 |volume=191 |issue=1 |pages=150–179 |doi=10.1093/zoolinnean/zlaa080}}</ref> Ang pagkakatuklas sa isang primitibo na tulad ng dinosaurong ornithodariano gaya ng ''[[Lagosuchus]]'' at ''[[Lagerpeton]]'' sa [[Argentina]] noong panahong [[Carniyano]] ng [[Triassikio]] mga 233&nbsp;milyong taon ang nakakalipas<ref name="mariscano2016">{{cite journal |last1=Marsicano |first1=C.A. |last2=Irmis |first2=R.B. |last3=Mancuso |first3=A.C. |last4=Mundil |first4=R. |last5=Chemale |first5=F. |year=2016 |title=The precise temporal calibration of dinosaur origins |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=113 |issue=3 |pages=509–513 |doi=10.1073/pnas.1512541112|pmid=26644579 |pmc=4725541 |bibcode=2016PNAS..113..509M |doi-access=free }}</ref> ay sumusuporta sa pananaw na ito. Ang analisis ng mga nakuhang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga [[hayop]] na ito ay maliliit at naglalakad na may dalawang hita. Ang mga dinosauro ay lumitaw noong panahong [[Anisiyano]] ng Triassiko mga 245 milyong taon ang nakakalipas gaya ng mga natagpuang labi ng genus na ''[[Nyasasaurus]]'' sa panahong ito gayunpaman, ang mga fossil ay pragmentaryo upang sabihing ito ay isang dinosauro o isang malapit na kamag-anak nito.<ref name=nyasasaurus>{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J. |last2=Barrett |first2=Paul M. |last3=Werning |first3=Sarah |last4=Sidor |first4=Christian A. |author-link4=Christian Sidor |last5=Charig |first5=Alan J. |author-link5=Alan J. Charig |display-authors=3 |year=2012 |title=The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania |journal=[[Biology Letters]] |volume=9 |issue=1 |page=20120949 |location=London |publisher=Royal Society |doi=10.1098/rsbl.2012.0949 |issn=1744-9561 |pmc=3565515 |pmid=23221875}}</ref> Paleontologist Max C. Langer ''et al.'' (2018) determined that ''[[Staurikosaurus]]'' from the [[Santa Maria Formation]] dates to 233.23&nbsp;million years ago, making it older in geologic age than ''Eoraptor''.<ref name=langer18>{{cite journal |last1=Langer |first1=Max C.|last2=Ramezani |first2=Jahandar |last3=Da Rosa |first3=Átila A.S. |title=U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil |date=May 2018 |journal=[[Gondwana Research]] |location=Amsterdam |publisher=Elsevier |volume=57 |pages=133–140 |doi=10.1016/j.gr.2018.01.005 |bibcode=2018GondR..57..133L |issn=1342-937X}}</ref> Nang lumitaw ang mga dinosauro, ang mga ito ay hindi ang nanaig ng mga hayop sa lupain. Ang mga lupain ay tinirhan ng mga iba't ibang uri ng mga [[Archosauromorpha|archosauromorph]] at [[therapsid]] gaya ng mga [[cynodont]] at mga [[rhynchosaur]]. Ang kanilang mga pangunahing katunggali ang mga [[pseudosuchians]] gaya ng mga [[aetosauro]], [[ornithosuchidae|ornithosuchid]] at mga rauisuchian na naging mas matagumpay sa mga dinasauro.<ref>{{cite journal |last1=Brusatte |first1=Stephen L. |author-link1=Stephen L. Brusatte |last2=Benton |first2=Michael J. |last3=Ruta |first3=Marcello |author-link3=Marcello Ruta |last4=Lloyd |first4=Graeme T. |year=2008 |title=Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs |url=https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/8232088/PDF_Brusatteetal2008SuperiorityCompetition.pdf |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=321 |issue=5895 |pages=1485–1488 |doi=10.1126/science.1161833 |bibcode=2008Sci...321.1485B |issn=0036-8075 |pmid=18787166 |access-date=October 22, 2019|hdl=20.500.11820/00556baf-6575-44d9-af39-bdd0b072ad2b |s2cid=13393888 }}</ref> Ang karamihan sa mga hayop na ito ay naging ektinkt noong panahong triassiko sa dalawang pangyayari. Ang una ay noong 215 milyong taon ang nakakalip kung saan ang uri ng isang basalyong mga archousomorph kabilang ang [[Protosauria]] ay naging ekstinkt. Ito ay sinundan ng isang pangyayaring ekstinksiiyon ng Triassiko-[[Hurasiko]] noong 201 milyong taon ang nakakalips na nagpalaho sa mga maagang archosauro tulad ng [[artesauro]], [[ornithosauchid]], [[phytosauro]] at mga [[rausichiano]]. Ang mga Rhynchosauro at mga [[dicynodont]] ay nakaligtas sa ilang mga lugar noong gitna at huling [[Noriyano]] o pinakamaagang panahong [[Rhaetian]].<ref>{{harvnb|Tanner|Spielmann|Lucas|2013|pp=[https://econtent.unm.edu/digital/collection/bulletins/id/1688 562–566]|loc="The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A." by Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas and Adrian P. Hunt.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sulej |first1=Tomasz |last2=Niedźwiedzki |first2=Grzegorz |year=2019 |title=An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=363 |issue=6422 |pages=78–80 |doi=10.1126/science.aal4853 |issn=0036-8075 |pmid=30467179|bibcode=2019Sci...363...78S |s2cid=53716186 |doi-access=free }}</ref> Ang mga paglahong ito ay nagiwan ng mga lupaing fauna sa mga [[crocodylomorpha]], dinosauro, [[mamalya]], [[pterosauriano]] at mga [[pagong]]. Ang mga unang linya ng mga maagang dinosauro ay dumami sa Carniyano at Noriyano noong Triassiko sa pagtira sa mga tirahan ng mga grupong naging ekstinkt. Nagkaroon rin ng tumaas na antas ng ekstinksiyon noong pangyayaring pluvial na Carniyano.<ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=April 19, 2018 |title=Fossil tracks in the Alps help explain dinosaur evolution |url=https://www.economist.com/science-and-technology/2018/04/19/fossil-tracks-in-the-alps-help-explain-dinosaur-evolution |url-access=registration |department=Science and Technology |newspaper=[[The Economist]] |location=London |issn=0013-0613 |access-date=May 24, 2018}}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> oahhx7nt18d1io360vm8xn5sxf22ktr 1959061 1959060 2022-07-28T14:45:58Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] ==Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro== [[File:Herrerasaurusskeleton.jpg|thumb|alt=Full skeleton of an early carnivorous dinosaur, displayed in a glass case in a museum|Ang mga maagang dinosauro na ''[[Herrerasaurus]]'' (malaki), ''[[Eoraptor]]'' (maliit) at isang bungo ng ''[[Plateosaurus]]'' mula sa panahong Triassiko.]] Ang mga dinosauro ay humiwalay sa kanilang mga ninunong [[archosaur]] noong panahong [[Triassicko]] mga 20 milyong taon pagkatapos ng [[ekstinksiyong Permiyano-Trriasiko]] na pumatay sa 96 porsiyentoo ng lahat ng mga espesyesyeng pandagat at 70 porsiyento ng mga espesyeng [[bertebrado]] noong 252 milyong taon ang nakakalipas. Ang [[pagpepetsang radyometriko]] ng [[pormasyong Ischigualasto Formation]] sa [[Argentina]] kung saan ang maagang genus ng dinosaurong ''[[Eoraptor]]'' na natagpuan ay may edad na 231.4&nbsp;milyong taon.<ref name="OARM2010">{{cite journal |last1=Alcober |first1=Oscar A.|last2=Martinez |first2=Ricardo N. |year=2010 |title=A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina |journal=[[ZooKeys]] |location=[[Sofia]] |publisher=[[Pensoft Publishers]] |issue=63 |pages=55–81 |doi=10.3897/zookeys.63.550 |pmc=3088398 |issn=1313-2989 |pmid=21594020|doi-access=free}}</ref> ''Eoraptor'' is thought to resemble the [[Common descent|common ancestor]] of all dinosaurs; if this is true, its traits suggest that the first dinosaurs were small, bipedal [[predation|predators]].<ref name="Daemonosaurus">{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J |last2=Sues |first2=Hans-Dieter |title=The osteology of the early-diverging dinosaur ''Daemonosaurus chauliodus'' (Archosauria: Dinosauria) from the Coelophysis Quarry (Triassic: Rhaetian) of New Mexico and its relationships to other early dinosaurs |journal=Zoological Journal of the Linnean Society |date=2021 |volume=191 |issue=1 |pages=150–179 |doi=10.1093/zoolinnean/zlaa080}}</ref> Ang pagkakatuklas sa isang primitibo na tulad ng dinosaurong ornithodariano gaya ng ''[[Lagosuchus]]'' at ''[[Lagerpeton]]'' sa [[Argentina]] noong panahong [[Carniyano]] ng [[Triassikio]] mga 233&nbsp;milyong taon ang nakakalipas<ref name="mariscano2016">{{cite journal |last1=Marsicano |first1=C.A. |last2=Irmis |first2=R.B. |last3=Mancuso |first3=A.C. |last4=Mundil |first4=R. |last5=Chemale |first5=F. |year=2016 |title=The precise temporal calibration of dinosaur origins |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=113 |issue=3 |pages=509–513 |doi=10.1073/pnas.1512541112|pmid=26644579 |pmc=4725541 |bibcode=2016PNAS..113..509M |doi-access=free }}</ref> ay sumusuporta sa pananaw na ito. Ang analisis ng mga nakuhang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga [[hayop]] na ito ay maliliit at naglalakad na may dalawang hita. Ang mga dinosauro ay lumitaw noong panahong [[Anisiyano]] ng Triassiko mga 245 milyong taon ang nakakalipas gaya ng mga natagpuang labi ng genus na ''[[Nyasasaurus]]'' sa panahong ito gayunpaman, ang mga fossil ay pragmentaryo upang sabihing ito ay isang dinosauro o isang malapit na kamag-anak nito.<ref name=nyasasaurus>{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J. |last2=Barrett |first2=Paul M. |last3=Werning |first3=Sarah |last4=Sidor |first4=Christian A. |author-link4=Christian Sidor |last5=Charig |first5=Alan J. |author-link5=Alan J. Charig |display-authors=3 |year=2012 |title=The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania |journal=[[Biology Letters]] |volume=9 |issue=1 |page=20120949 |location=London |publisher=Royal Society |doi=10.1098/rsbl.2012.0949 |issn=1744-9561 |pmc=3565515 |pmid=23221875}}</ref> Natukoy ng paleontologong si sina Max C. Langer ''et al.'' (2018) na ang ''[[Staurikosaurus]]'' mula sa [[pormasyong Santa Maria]] ay mula 233.23&nbsp;milyong taon ang nakakalipas na gumagawa ritong mas matanda sa edad heolohiko ''Eoraptor''.<ref name=langer18>{{cite journal |last1=Langer |first1=Max C.|last2=Ramezani |first2=Jahandar |last3=Da Rosa |first3=Átila A.S. |title=U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil |date=May 2018 |journal=[[Gondwana Research]] |location=Amsterdam |publisher=Elsevier |volume=57 |pages=133–140 |doi=10.1016/j.gr.2018.01.005 |bibcode=2018GondR..57..133L |issn=1342-937X}}</ref> Nang lumitaw ang mga dinosauro, ang mga ito ay hindi ang nanaig ng mga hayop sa lupain. Ang mga lupain ay tinirhan ng mga iba't ibang uri ng mga [[Archosauromorpha|archosauromorph]] at [[therapsid]] gaya ng mga [[cynodont]] at mga [[rhynchosaur]]. Ang kanilang mga pangunahing katunggali ang mga [[pseudosuchians]] gaya ng mga [[aetosauro]], [[ornithosuchidae|ornithosuchid]] at mga rauisuchian na naging mas matagumpay sa mga dinasauro.<ref>{{cite journal |last1=Brusatte |first1=Stephen L. |author-link1=Stephen L. Brusatte |last2=Benton |first2=Michael J. |last3=Ruta |first3=Marcello |author-link3=Marcello Ruta |last4=Lloyd |first4=Graeme T. |year=2008 |title=Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs |url=https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/8232088/PDF_Brusatteetal2008SuperiorityCompetition.pdf |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=321 |issue=5895 |pages=1485–1488 |doi=10.1126/science.1161833 |bibcode=2008Sci...321.1485B |issn=0036-8075 |pmid=18787166 |access-date=October 22, 2019|hdl=20.500.11820/00556baf-6575-44d9-af39-bdd0b072ad2b |s2cid=13393888 }}</ref> Ang karamihan sa mga hayop na ito ay naging ektinkt noong panahong triassiko sa dalawang pangyayari. Ang una ay noong 215 milyong taon ang nakakalip kung saan ang uri ng isang basalyong mga archousomorph kabilang ang [[Protosauria]] ay naging ekstinkt. Ito ay sinundan ng isang pangyayaring ekstinksiiyon ng Triassiko-[[Hurasiko]] noong 201 milyong taon ang nakakalips na nagpalaho sa mga maagang archosauro tulad ng [[artesauro]], [[ornithosauchid]], [[phytosauro]] at mga [[rausichiano]]. Ang mga Rhynchosauro at mga [[dicynodont]] ay nakaligtas sa ilang mga lugar noong gitna at huling [[Noriyano]] o pinakamaagang panahong [[Rhaetian]].<ref>{{harvnb|Tanner|Spielmann|Lucas|2013|pp=[https://econtent.unm.edu/digital/collection/bulletins/id/1688 562–566]|loc="The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A." by Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas and Adrian P. Hunt.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sulej |first1=Tomasz |last2=Niedźwiedzki |first2=Grzegorz |year=2019 |title=An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=363 |issue=6422 |pages=78–80 |doi=10.1126/science.aal4853 |issn=0036-8075 |pmid=30467179|bibcode=2019Sci...363...78S |s2cid=53716186 |doi-access=free }}</ref> Ang mga paglahong ito ay nagiwan ng mga lupaing fauna sa mga [[crocodylomorpha]], dinosauro, [[mamalya]], [[pterosauriano]] at mga [[pagong]]. Ang mga unang linya ng mga maagang dinosauro ay dumami sa Carniyano at Noriyano noong Triassiko sa pagtira sa mga tirahan ng mga grupong naging ekstinkt. Nagkaroon rin ng tumaas na antas ng ekstinksiyon noong pangyayaring pluvial na Carniyano.<ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=April 19, 2018 |title=Fossil tracks in the Alps help explain dinosaur evolution |url=https://www.economist.com/science-and-technology/2018/04/19/fossil-tracks-in-the-alps-help-explain-dinosaur-evolution |url-access=registration |department=Science and Technology |newspaper=[[The Economist]] |location=London |issn=0013-0613 |access-date=May 24, 2018}}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> 3gie9tnq13lky7d294qtxpp55ynugv7 1959062 1959061 2022-07-28T14:47:41Z Xsqwiypb 120901 /* Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro */ wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] ==Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro== [[File:Herrerasaurusskeleton.jpg|thumb|alt=Full skeleton of an early carnivorous dinosaur, displayed in a glass case in a museum|Ang mga maagang dinosauro na ''[[Herrerasaurus]]'' (malaki), ''[[Eoraptor]]'' (maliit) at isang bungo ng ''[[Plateosaurus]]'' mula sa panahong Triassiko.]] Ang mga dinosauro ay humiwalay sa kanilang mga ninunong [[archosaur]] noong panahong [[Triassicko]] mga 20 milyong taon pagkatapos ng [[ekstinksiyong Permiyano-Trriasiko]] na pumatay sa 96 porsiyentoo ng lahat ng mga espesyesyeng pandagat at 70 porsiyento ng mga espesyeng [[bertebrado]] noong 252 milyong taon ang nakakalipas. Ang [[pagpepetsang radyometriko]] ng [[pormasyong Ischigualasto Formation]] sa [[Argentina]] kung saan ang maagang genus ng dinosaurong ''[[Eoraptor]]'' na natagpuan ay may edad na 231.4&nbsp;milyong taon.<ref name="OARM2010">{{cite journal |last1=Alcober |first1=Oscar A.|last2=Martinez |first2=Ricardo N. |year=2010 |title=A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina |journal=[[ZooKeys]] |location=[[Sofia]] |publisher=[[Pensoft Publishers]] |issue=63 |pages=55–81 |doi=10.3897/zookeys.63.550 |pmc=3088398 |issn=1313-2989 |pmid=21594020|doi-access=free}}</ref>Ang ''Eoraptor'' ay pinaniniwalaang kamukha ng karaniwang ninuno ng lahat ng mga dinosauro. Kung ito ay totoo, ang mga katangian nito ay nagmumungkahing ang mga unang dinosauro ay maliliit at [[bipedal]] na mga [[predator]].<ref name="Daemonosaurus">{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J |last2=Sues |first2=Hans-Dieter |title=The osteology of the early-diverging dinosaur ''Daemonosaurus chauliodus'' (Archosauria: Dinosauria) from the Coelophysis Quarry (Triassic: Rhaetian) of New Mexico and its relationships to other early dinosaurs |journal=Zoological Journal of the Linnean Society |date=2021 |volume=191 |issue=1 |pages=150–179 |doi=10.1093/zoolinnean/zlaa080}}</ref> Ang pagkakatuklas sa isang primitibo na tulad ng dinosaurong ornithodariano gaya ng ''[[Lagosuchus]]'' at ''[[Lagerpeton]]'' sa [[Argentina]] noong panahong [[Carniyano]] ng [[Triassikio]] mga 233&nbsp;milyong taon ang nakakalipas<ref name="mariscano2016">{{cite journal |last1=Marsicano |first1=C.A. |last2=Irmis |first2=R.B. |last3=Mancuso |first3=A.C. |last4=Mundil |first4=R. |last5=Chemale |first5=F. |year=2016 |title=The precise temporal calibration of dinosaur origins |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=113 |issue=3 |pages=509–513 |doi=10.1073/pnas.1512541112|pmid=26644579 |pmc=4725541 |bibcode=2016PNAS..113..509M |doi-access=free }}</ref> ay sumusuporta sa pananaw na ito. Ang analisis ng mga nakuhang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga [[hayop]] na ito ay maliliit at naglalakad na may dalawang hita. Ang mga dinosauro ay lumitaw noong panahong [[Anisiyano]] ng Triassiko mga 245 milyong taon ang nakakalipas gaya ng mga natagpuang labi ng genus na ''[[Nyasasaurus]]'' sa panahong ito gayunpaman, ang mga fossil ay pragmentaryo upang sabihing ito ay isang dinosauro o isang malapit na kamag-anak nito.<ref name=nyasasaurus>{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J. |last2=Barrett |first2=Paul M. |last3=Werning |first3=Sarah |last4=Sidor |first4=Christian A. |author-link4=Christian Sidor |last5=Charig |first5=Alan J. |author-link5=Alan J. Charig |display-authors=3 |year=2012 |title=The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania |journal=[[Biology Letters]] |volume=9 |issue=1 |page=20120949 |location=London |publisher=Royal Society |doi=10.1098/rsbl.2012.0949 |issn=1744-9561 |pmc=3565515 |pmid=23221875}}</ref> Natukoy ng paleontologong si sina Max C. Langer ''et al.'' (2018) na ang ''[[Staurikosaurus]]'' mula sa [[pormasyong Santa Maria]] ay mula 233.23&nbsp;milyong taon ang nakakalipas na gumagawa ritong mas matanda sa edad heolohiko ''Eoraptor''.<ref name=langer18>{{cite journal |last1=Langer |first1=Max C.|last2=Ramezani |first2=Jahandar |last3=Da Rosa |first3=Átila A.S. |title=U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil |date=May 2018 |journal=[[Gondwana Research]] |location=Amsterdam |publisher=Elsevier |volume=57 |pages=133–140 |doi=10.1016/j.gr.2018.01.005 |bibcode=2018GondR..57..133L |issn=1342-937X}}</ref> Nang lumitaw ang mga dinosauro, ang mga ito ay hindi ang nanaig ng mga hayop sa lupain. Ang mga lupain ay tinirhan ng mga iba't ibang uri ng mga [[Archosauromorpha|archosauromorph]] at [[therapsid]] gaya ng mga [[cynodont]] at mga [[rhynchosaur]]. Ang kanilang mga pangunahing katunggali ang mga [[pseudosuchians]] gaya ng mga [[aetosauro]], [[ornithosuchidae|ornithosuchid]] at mga rauisuchian na naging mas matagumpay sa mga dinasauro.<ref>{{cite journal |last1=Brusatte |first1=Stephen L. |author-link1=Stephen L. Brusatte |last2=Benton |first2=Michael J. |last3=Ruta |first3=Marcello |author-link3=Marcello Ruta |last4=Lloyd |first4=Graeme T. |year=2008 |title=Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs |url=https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/8232088/PDF_Brusatteetal2008SuperiorityCompetition.pdf |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=321 |issue=5895 |pages=1485–1488 |doi=10.1126/science.1161833 |bibcode=2008Sci...321.1485B |issn=0036-8075 |pmid=18787166 |access-date=October 22, 2019|hdl=20.500.11820/00556baf-6575-44d9-af39-bdd0b072ad2b |s2cid=13393888 }}</ref> Ang karamihan sa mga hayop na ito ay naging ektinkt noong panahong triassiko sa dalawang pangyayari. Ang una ay noong 215 milyong taon ang nakakalip kung saan ang uri ng isang basalyong mga archousomorph kabilang ang [[Protosauria]] ay naging ekstinkt. Ito ay sinundan ng isang pangyayaring ekstinksiiyon ng Triassiko-[[Hurasiko]] noong 201 milyong taon ang nakakalips na nagpalaho sa mga maagang archosauro tulad ng [[artesauro]], [[ornithosauchid]], [[phytosauro]] at mga [[rausichiano]]. Ang mga Rhynchosauro at mga [[dicynodont]] ay nakaligtas sa ilang mga lugar noong gitna at huling [[Noriyano]] o pinakamaagang panahong [[Rhaetian]].<ref>{{harvnb|Tanner|Spielmann|Lucas|2013|pp=[https://econtent.unm.edu/digital/collection/bulletins/id/1688 562–566]|loc="The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A." by Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas and Adrian P. Hunt.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sulej |first1=Tomasz |last2=Niedźwiedzki |first2=Grzegorz |year=2019 |title=An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=363 |issue=6422 |pages=78–80 |doi=10.1126/science.aal4853 |issn=0036-8075 |pmid=30467179|bibcode=2019Sci...363...78S |s2cid=53716186 |doi-access=free }}</ref> Ang mga paglahong ito ay nagiwan ng mga lupaing fauna sa mga [[crocodylomorpha]], dinosauro, [[mamalya]], [[pterosauriano]] at mga [[pagong]]. Ang mga unang linya ng mga maagang dinosauro ay dumami sa Carniyano at Noriyano noong Triassiko sa pagtira sa mga tirahan ng mga grupong naging ekstinkt. Nagkaroon rin ng tumaas na antas ng ekstinksiyon noong pangyayaring pluvial na Carniyano.<ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=April 19, 2018 |title=Fossil tracks in the Alps help explain dinosaur evolution |url=https://www.economist.com/science-and-technology/2018/04/19/fossil-tracks-in-the-alps-help-explain-dinosaur-evolution |url-access=registration |department=Science and Technology |newspaper=[[The Economist]] |location=London |issn=0013-0613 |access-date=May 24, 2018}}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> 38s0ri5yu7o5n32ro8vfg57mr77eqc3 1959063 1959062 2022-07-28T14:48:17Z Xsqwiypb 120901 /* Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro */ wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] ==Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro== [[File:Herrerasaurusskeleton.jpg|thumb|alt=Full skeleton of an early carnivorous dinosaur, displayed in a glass case in a museum|Ang mga maagang dinosauro na ''[[Herrerasaurus]]'' (malaki), ''[[Eoraptor]]'' (maliit) at isang bungo ng ''[[Plateosaurus]]'' mula sa panahong Triassiko.]] Ang mga dinosauro ay humiwalay sa kanilang mga ninunong [[archosaur]] noong panahong [[Triassicko]] mga 20 milyong taon pagkatapos ng [[ekstinksiyong Permiyano-Trriasiko]] na pumatay sa 96 porsiyentoo ng lahat ng mga espesyesyeng pandagat at 70 porsiyento ng mga espesyeng [[bertebrado]] noong 252 milyong taon ang nakakalipas. Ang [[pagpepetsang radyometriko]] ng [[pormasyong Ischigualasto Formation]] sa [[Argentina]] kung saan ang maagang genus ng dinosaurong ''[[Eoraptor]]'' na natagpuan ay may edad na 231.4&nbsp;milyong taon.<ref name="OARM2010">{{cite journal |last1=Alcober |first1=Oscar A.|last2=Martinez |first2=Ricardo N. |year=2010 |title=A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina |journal=[[ZooKeys]] |location=[[Sofia]] |publisher=[[Pensoft Publishers]] |issue=63 |pages=55–81 |doi=10.3897/zookeys.63.550 |pmc=3088398 |issn=1313-2989 |pmid=21594020|doi-access=free}}</ref>Ang ''Eoraptor'' ay pinaniniwalaang kamukha ng karaniwang ninuno ng lahat ng mga dinosauro. Kung ito ay totoo, ang mga katangian nito ay nagmumungkahing ang mga unang dinosauro ay maliliit at [[bipedal]] na mga [[predator]].<ref name="Daemonosaurus">{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J |last2=Sues |first2=Hans-Dieter |title=The osteology of the early-diverging dinosaur ''Daemonosaurus chauliodus'' (Archosauria: Dinosauria) from the Coelophysis Quarry (Triassic: Rhaetian) of New Mexico and its relationships to other early dinosaurs |journal=Zoological Journal of the Linnean Society |date=2021 |volume=191 |issue=1 |pages=150–179 |doi=10.1093/zoolinnean/zlaa080}}</ref> Ang pagkakatuklas sa isang primitibo na tulad ng dinosaurong ornithodariano gaya ng ''[[Lagosuchus]]'' at ''[[Lagerpeton]]'' sa [[Argentina]] noong panahong [[Carniyano]] ng [[Triassiko]] mga 233&nbsp;milyong taon ang nakakalipas<ref name="mariscano2016">{{cite journal |last1=Marsicano |first1=C.A. |last2=Irmis |first2=R.B. |last3=Mancuso |first3=A.C. |last4=Mundil |first4=R. |last5=Chemale |first5=F. |year=2016 |title=The precise temporal calibration of dinosaur origins |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=113 |issue=3 |pages=509–513 |doi=10.1073/pnas.1512541112|pmid=26644579 |pmc=4725541 |bibcode=2016PNAS..113..509M |doi-access=free }}</ref> ay sumusuporta sa pananaw na ito. Ang analisis ng mga nakuhang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga [[hayop]] na ito ay maliliit at naglalakad na may dalawang hita. Ang mga dinosauro ay lumitaw noong panahong [[Anisiyano]] ng Triassiko mga 245 milyong taon ang nakakalipas gaya ng mga natagpuang labi ng genus na ''[[Nyasasaurus]]'' sa panahong ito gayunpaman, ang mga fossil ay pragmentaryo upang sabihing ito ay isang dinosauro o isang malapit na kamag-anak nito.<ref name=nyasasaurus>{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J. |last2=Barrett |first2=Paul M. |last3=Werning |first3=Sarah |last4=Sidor |first4=Christian A. |author-link4=Christian Sidor |last5=Charig |first5=Alan J. |author-link5=Alan J. Charig |display-authors=3 |year=2012 |title=The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania |journal=[[Biology Letters]] |volume=9 |issue=1 |page=20120949 |location=London |publisher=Royal Society |doi=10.1098/rsbl.2012.0949 |issn=1744-9561 |pmc=3565515 |pmid=23221875}}</ref> Natukoy ng paleontologong si sina Max C. Langer ''et al.'' (2018) na ang ''[[Staurikosaurus]]'' mula sa [[pormasyong Santa Maria]] ay mula 233.23&nbsp;milyong taon ang nakakalipas na gumagawa ritong mas matanda sa edad heolohiko ''Eoraptor''.<ref name=langer18>{{cite journal |last1=Langer |first1=Max C.|last2=Ramezani |first2=Jahandar |last3=Da Rosa |first3=Átila A.S. |title=U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil |date=May 2018 |journal=[[Gondwana Research]] |location=Amsterdam |publisher=Elsevier |volume=57 |pages=133–140 |doi=10.1016/j.gr.2018.01.005 |bibcode=2018GondR..57..133L |issn=1342-937X}}</ref> Nang lumitaw ang mga dinosauro, ang mga ito ay hindi ang nanaig ng mga hayop sa lupain. Ang mga lupain ay tinirhan ng mga iba't ibang uri ng mga [[Archosauromorpha|archosauromorph]] at [[therapsid]] gaya ng mga [[cynodont]] at mga [[rhynchosaur]]. Ang kanilang mga pangunahing katunggali ang mga [[pseudosuchians]] gaya ng mga [[aetosauro]], [[ornithosuchidae|ornithosuchid]] at mga rauisuchian na naging mas matagumpay sa mga dinasauro.<ref>{{cite journal |last1=Brusatte |first1=Stephen L. |author-link1=Stephen L. Brusatte |last2=Benton |first2=Michael J. |last3=Ruta |first3=Marcello |author-link3=Marcello Ruta |last4=Lloyd |first4=Graeme T. |year=2008 |title=Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs |url=https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/8232088/PDF_Brusatteetal2008SuperiorityCompetition.pdf |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=321 |issue=5895 |pages=1485–1488 |doi=10.1126/science.1161833 |bibcode=2008Sci...321.1485B |issn=0036-8075 |pmid=18787166 |access-date=October 22, 2019|hdl=20.500.11820/00556baf-6575-44d9-af39-bdd0b072ad2b |s2cid=13393888 }}</ref> Ang karamihan sa mga hayop na ito ay naging ektinkt noong panahong triassiko sa dalawang pangyayari. Ang una ay noong 215 milyong taon ang nakakalip kung saan ang uri ng isang basalyong mga archousomorph kabilang ang [[Protosauria]] ay naging ekstinkt. Ito ay sinundan ng isang pangyayaring ekstinksiiyon ng Triassiko-[[Hurasiko]] noong 201 milyong taon ang nakakalips na nagpalaho sa mga maagang archosauro tulad ng [[artesauro]], [[ornithosauchid]], [[phytosauro]] at mga [[rausichiano]]. Ang mga Rhynchosauro at mga [[dicynodont]] ay nakaligtas sa ilang mga lugar noong gitna at huling [[Noriyano]] o pinakamaagang panahong [[Rhaetian]].<ref>{{harvnb|Tanner|Spielmann|Lucas|2013|pp=[https://econtent.unm.edu/digital/collection/bulletins/id/1688 562–566]|loc="The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A." by Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas and Adrian P. Hunt.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sulej |first1=Tomasz |last2=Niedźwiedzki |first2=Grzegorz |year=2019 |title=An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=363 |issue=6422 |pages=78–80 |doi=10.1126/science.aal4853 |issn=0036-8075 |pmid=30467179|bibcode=2019Sci...363...78S |s2cid=53716186 |doi-access=free }}</ref> Ang mga paglahong ito ay nagiwan ng mga lupaing fauna sa mga [[crocodylomorpha]], dinosauro, [[mamalya]], [[pterosauriano]] at mga [[pagong]]. Ang mga unang linya ng mga maagang dinosauro ay dumami sa Carniyano at Noriyano noong Triassiko sa pagtira sa mga tirahan ng mga grupong naging ekstinkt. Nagkaroon rin ng tumaas na antas ng ekstinksiyon noong pangyayaring pluvial na Carniyano.<ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=April 19, 2018 |title=Fossil tracks in the Alps help explain dinosaur evolution |url=https://www.economist.com/science-and-technology/2018/04/19/fossil-tracks-in-the-alps-help-explain-dinosaur-evolution |url-access=registration |department=Science and Technology |newspaper=[[The Economist]] |location=London |issn=0013-0613 |access-date=May 24, 2018}}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> o14a11jwtaa1ysmyz93ajnhrbxfntbt 1959064 1959063 2022-07-28T14:51:00Z Xsqwiypb 120901 /* Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro */ wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] ==Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro== [[File:Herrerasaurusskeleton.jpg|thumb|alt=Full skeleton of an early carnivorous dinosaur, displayed in a glass case in a museum|Ang mga maagang dinosauro na ''[[Herrerasaurus]]'' (malaki), ''[[Eoraptor]]'' (maliit) at isang bungo ng ''[[Plateosaurus]]'' mula sa panahong Triassiko.]] [[File:Neognathae.jpg|thumb|alt=montage of four bird|Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na mga [[theropod]] at kabilang sa pangkat na Dinaosauria.]] Ang mga dinosauro ay humiwalay sa kanilang mga ninunong [[archosaur]] noong panahong [[Triassicko]] mga 20 milyong taon pagkatapos ng [[ekstinksiyong Permiyano-Trriasiko]] na pumatay sa 96 porsiyentoo ng lahat ng mga espesyesyeng pandagat at 70 porsiyento ng mga espesyeng [[bertebrado]] noong 252 milyong taon ang nakakalipas. Ang [[pagpepetsang radyometriko]] ng [[pormasyong Ischigualasto Formation]] sa [[Argentina]] kung saan ang maagang genus ng dinosaurong ''[[Eoraptor]]'' na natagpuan ay may edad na 231.4&nbsp;milyong taon.<ref name="OARM2010">{{cite journal |last1=Alcober |first1=Oscar A.|last2=Martinez |first2=Ricardo N. |year=2010 |title=A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina |journal=[[ZooKeys]] |location=[[Sofia]] |publisher=[[Pensoft Publishers]] |issue=63 |pages=55–81 |doi=10.3897/zookeys.63.550 |pmc=3088398 |issn=1313-2989 |pmid=21594020|doi-access=free}}</ref>Ang ''Eoraptor'' ay pinaniniwalaang kamukha ng karaniwang ninuno ng lahat ng mga dinosauro. Kung ito ay totoo, ang mga katangian nito ay nagmumungkahing ang mga unang dinosauro ay maliliit at [[bipedal]] na mga [[predator]].<ref name="Daemonosaurus">{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J |last2=Sues |first2=Hans-Dieter |title=The osteology of the early-diverging dinosaur ''Daemonosaurus chauliodus'' (Archosauria: Dinosauria) from the Coelophysis Quarry (Triassic: Rhaetian) of New Mexico and its relationships to other early dinosaurs |journal=Zoological Journal of the Linnean Society |date=2021 |volume=191 |issue=1 |pages=150–179 |doi=10.1093/zoolinnean/zlaa080}}</ref> Ang pagkakatuklas sa isang primitibo na tulad ng dinosaurong ornithodariano gaya ng ''[[Lagosuchus]]'' at ''[[Lagerpeton]]'' sa [[Argentina]] noong panahong [[Carniyano]] ng [[Triassiko]] mga 233&nbsp;milyong taon ang nakakalipas<ref name="mariscano2016">{{cite journal |last1=Marsicano |first1=C.A. |last2=Irmis |first2=R.B. |last3=Mancuso |first3=A.C. |last4=Mundil |first4=R. |last5=Chemale |first5=F. |year=2016 |title=The precise temporal calibration of dinosaur origins |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=113 |issue=3 |pages=509–513 |doi=10.1073/pnas.1512541112|pmid=26644579 |pmc=4725541 |bibcode=2016PNAS..113..509M |doi-access=free }}</ref> ay sumusuporta sa pananaw na ito. Ang analisis ng mga nakuhang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga [[hayop]] na ito ay maliliit at naglalakad na may dalawang hita. Ang mga dinosauro ay lumitaw noong panahong [[Anisiyano]] ng Triassiko mga 245 milyong taon ang nakakalipas gaya ng mga natagpuang labi ng genus na ''[[Nyasasaurus]]'' sa panahong ito gayunpaman, ang mga fossil ay pragmentaryo upang sabihing ito ay isang dinosauro o isang malapit na kamag-anak nito.<ref name=nyasasaurus>{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J. |last2=Barrett |first2=Paul M. |last3=Werning |first3=Sarah |last4=Sidor |first4=Christian A. |author-link4=Christian Sidor |last5=Charig |first5=Alan J. |author-link5=Alan J. Charig |display-authors=3 |year=2012 |title=The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania |journal=[[Biology Letters]] |volume=9 |issue=1 |page=20120949 |location=London |publisher=Royal Society |doi=10.1098/rsbl.2012.0949 |issn=1744-9561 |pmc=3565515 |pmid=23221875}}</ref> Natukoy ng paleontologong si sina Max C. Langer ''et al.'' (2018) na ang ''[[Staurikosaurus]]'' mula sa [[pormasyong Santa Maria]] ay mula 233.23&nbsp;milyong taon ang nakakalipas na gumagawa ritong mas matanda sa edad heolohiko ''Eoraptor''.<ref name=langer18>{{cite journal |last1=Langer |first1=Max C.|last2=Ramezani |first2=Jahandar |last3=Da Rosa |first3=Átila A.S. |title=U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil |date=May 2018 |journal=[[Gondwana Research]] |location=Amsterdam |publisher=Elsevier |volume=57 |pages=133–140 |doi=10.1016/j.gr.2018.01.005 |bibcode=2018GondR..57..133L |issn=1342-937X}}</ref> Nang lumitaw ang mga dinosauro, ang mga ito ay hindi ang nanaig ng mga hayop sa lupain. Ang mga lupain ay tinirhan ng mga iba't ibang uri ng mga [[Archosauromorpha|archosauromorph]] at [[therapsid]] gaya ng mga [[cynodont]] at mga [[rhynchosaur]]. Ang kanilang mga pangunahing katunggali ang mga [[pseudosuchians]] gaya ng mga [[aetosauro]], [[ornithosuchidae|ornithosuchid]] at mga rauisuchian na naging mas matagumpay sa mga dinasauro.<ref>{{cite journal |last1=Brusatte |first1=Stephen L. |author-link1=Stephen L. Brusatte |last2=Benton |first2=Michael J. |last3=Ruta |first3=Marcello |author-link3=Marcello Ruta |last4=Lloyd |first4=Graeme T. |year=2008 |title=Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs |url=https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/8232088/PDF_Brusatteetal2008SuperiorityCompetition.pdf |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=321 |issue=5895 |pages=1485–1488 |doi=10.1126/science.1161833 |bibcode=2008Sci...321.1485B |issn=0036-8075 |pmid=18787166 |access-date=October 22, 2019|hdl=20.500.11820/00556baf-6575-44d9-af39-bdd0b072ad2b |s2cid=13393888 }}</ref> Ang karamihan sa mga hayop na ito ay naging ektinkt noong panahong triassiko sa dalawang pangyayari. Ang una ay noong 215 milyong taon ang nakakalip kung saan ang uri ng isang basalyong mga archousomorph kabilang ang [[Protosauria]] ay naging ekstinkt. Ito ay sinundan ng isang pangyayaring ekstinksiiyon ng Triassiko-[[Hurasiko]] noong 201 milyong taon ang nakakalips na nagpalaho sa mga maagang archosauro tulad ng [[artesauro]], [[ornithosauchid]], [[phytosauro]] at mga [[rausichiano]]. Ang mga Rhynchosauro at mga [[dicynodont]] ay nakaligtas sa ilang mga lugar noong gitna at huling [[Noriyano]] o pinakamaagang panahong [[Rhaetian]].<ref>{{harvnb|Tanner|Spielmann|Lucas|2013|pp=[https://econtent.unm.edu/digital/collection/bulletins/id/1688 562–566]|loc="The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A." by Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas and Adrian P. Hunt.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sulej |first1=Tomasz |last2=Niedźwiedzki |first2=Grzegorz |year=2019 |title=An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=363 |issue=6422 |pages=78–80 |doi=10.1126/science.aal4853 |issn=0036-8075 |pmid=30467179|bibcode=2019Sci...363...78S |s2cid=53716186 |doi-access=free }}</ref> Ang mga paglahong ito ay nagiwan ng mga lupaing fauna sa mga [[crocodylomorpha]], dinosauro, [[mamalya]], [[pterosauriano]] at mga [[pagong]]. Ang mga unang linya ng mga maagang dinosauro ay dumami sa Carniyano at Noriyano noong Triassiko sa pagtira sa mga tirahan ng mga grupong naging ekstinkt. Nagkaroon rin ng tumaas na antas ng ekstinksiyon noong pangyayaring pluvial na Carniyano.<ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=April 19, 2018 |title=Fossil tracks in the Alps help explain dinosaur evolution |url=https://www.economist.com/science-and-technology/2018/04/19/fossil-tracks-in-the-alps-help-explain-dinosaur-evolution |url-access=registration |department=Science and Technology |newspaper=[[The Economist]] |location=London |issn=0013-0613 |access-date=May 24, 2018}}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> o3gn6lqgpo5vporqg7lpeqjzgr5b33u 1959065 1959064 2022-07-28T14:52:40Z Xsqwiypb 120901 /* Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro */ wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] ==Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro== [[File:Herrerasaurusskeleton.jpg|thumb|alt=Full skeleton of an early carnivorous dinosaur, displayed in a glass case in a museum|Ang mga maagang dinosauro na ''[[Herrerasaurus]]'' (malaki), ''[[Eoraptor]]'' (maliit) at isang bungo ng ''[[Plateosaurus]]'' mula sa panahong Triassiko.]] [[File:Neognathae.jpg|thumb|Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]] at kabilang sa pangkat na Dinaosauria.]] Ang mga dinosauro ay humiwalay sa kanilang mga ninunong [[archosaur]] noong panahong [[Triassicko]] mga 20 milyong taon pagkatapos ng [[ekstinksiyong Permiyano-Trriasiko]] na pumatay sa 96 porsiyentoo ng lahat ng mga espesyesyeng pandagat at 70 porsiyento ng mga espesyeng [[bertebrado]] noong 252 milyong taon ang nakakalipas. Ang [[pagpepetsang radyometriko]] ng [[pormasyong Ischigualasto Formation]] sa [[Argentina]] kung saan ang maagang genus ng dinosaurong ''[[Eoraptor]]'' na natagpuan ay may edad na 231.4&nbsp;milyong taon.<ref name="OARM2010">{{cite journal |last1=Alcober |first1=Oscar A.|last2=Martinez |first2=Ricardo N. |year=2010 |title=A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina |journal=[[ZooKeys]] |location=[[Sofia]] |publisher=[[Pensoft Publishers]] |issue=63 |pages=55–81 |doi=10.3897/zookeys.63.550 |pmc=3088398 |issn=1313-2989 |pmid=21594020|doi-access=free}}</ref>Ang ''Eoraptor'' ay pinaniniwalaang kamukha ng karaniwang ninuno ng lahat ng mga dinosauro. Kung ito ay totoo, ang mga katangian nito ay nagmumungkahing ang mga unang dinosauro ay maliliit at [[bipedal]] na mga [[predator]].<ref name="Daemonosaurus">{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J |last2=Sues |first2=Hans-Dieter |title=The osteology of the early-diverging dinosaur ''Daemonosaurus chauliodus'' (Archosauria: Dinosauria) from the Coelophysis Quarry (Triassic: Rhaetian) of New Mexico and its relationships to other early dinosaurs |journal=Zoological Journal of the Linnean Society |date=2021 |volume=191 |issue=1 |pages=150–179 |doi=10.1093/zoolinnean/zlaa080}}</ref> Ang pagkakatuklas sa isang primitibo na tulad ng dinosaurong ornithodariano gaya ng ''[[Lagosuchus]]'' at ''[[Lagerpeton]]'' sa [[Argentina]] noong panahong [[Carniyano]] ng [[Triassiko]] mga 233&nbsp;milyong taon ang nakakalipas<ref name="mariscano2016">{{cite journal |last1=Marsicano |first1=C.A. |last2=Irmis |first2=R.B. |last3=Mancuso |first3=A.C. |last4=Mundil |first4=R. |last5=Chemale |first5=F. |year=2016 |title=The precise temporal calibration of dinosaur origins |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=113 |issue=3 |pages=509–513 |doi=10.1073/pnas.1512541112|pmid=26644579 |pmc=4725541 |bibcode=2016PNAS..113..509M |doi-access=free }}</ref> ay sumusuporta sa pananaw na ito. Ang analisis ng mga nakuhang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga [[hayop]] na ito ay maliliit at naglalakad na may dalawang hita. Ang mga dinosauro ay lumitaw noong panahong [[Anisiyano]] ng Triassiko mga 245 milyong taon ang nakakalipas gaya ng mga natagpuang labi ng genus na ''[[Nyasasaurus]]'' sa panahong ito gayunpaman, ang mga fossil ay pragmentaryo upang sabihing ito ay isang dinosauro o isang malapit na kamag-anak nito.<ref name=nyasasaurus>{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J. |last2=Barrett |first2=Paul M. |last3=Werning |first3=Sarah |last4=Sidor |first4=Christian A. |author-link4=Christian Sidor |last5=Charig |first5=Alan J. |author-link5=Alan J. Charig |display-authors=3 |year=2012 |title=The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania |journal=[[Biology Letters]] |volume=9 |issue=1 |page=20120949 |location=London |publisher=Royal Society |doi=10.1098/rsbl.2012.0949 |issn=1744-9561 |pmc=3565515 |pmid=23221875}}</ref> Natukoy ng paleontologong si sina Max C. Langer ''et al.'' (2018) na ang ''[[Staurikosaurus]]'' mula sa [[pormasyong Santa Maria]] ay mula 233.23&nbsp;milyong taon ang nakakalipas na gumagawa ritong mas matanda sa edad heolohiko ''Eoraptor''.<ref name=langer18>{{cite journal |last1=Langer |first1=Max C.|last2=Ramezani |first2=Jahandar |last3=Da Rosa |first3=Átila A.S. |title=U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil |date=May 2018 |journal=[[Gondwana Research]] |location=Amsterdam |publisher=Elsevier |volume=57 |pages=133–140 |doi=10.1016/j.gr.2018.01.005 |bibcode=2018GondR..57..133L |issn=1342-937X}}</ref> Nang lumitaw ang mga dinosauro, ang mga ito ay hindi ang nanaig ng mga hayop sa lupain. Ang mga lupain ay tinirhan ng mga iba't ibang uri ng mga [[Archosauromorpha|archosauromorph]] at [[therapsid]] gaya ng mga [[cynodont]] at mga [[rhynchosaur]]. Ang kanilang mga pangunahing katunggali ang mga [[pseudosuchians]] gaya ng mga [[aetosauro]], [[ornithosuchidae|ornithosuchid]] at mga rauisuchian na naging mas matagumpay sa mga dinasauro.<ref>{{cite journal |last1=Brusatte |first1=Stephen L. |author-link1=Stephen L. Brusatte |last2=Benton |first2=Michael J. |last3=Ruta |first3=Marcello |author-link3=Marcello Ruta |last4=Lloyd |first4=Graeme T. |year=2008 |title=Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs |url=https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/8232088/PDF_Brusatteetal2008SuperiorityCompetition.pdf |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=321 |issue=5895 |pages=1485–1488 |doi=10.1126/science.1161833 |bibcode=2008Sci...321.1485B |issn=0036-8075 |pmid=18787166 |access-date=October 22, 2019|hdl=20.500.11820/00556baf-6575-44d9-af39-bdd0b072ad2b |s2cid=13393888 }}</ref> Ang karamihan sa mga hayop na ito ay naging ektinkt noong panahong triassiko sa dalawang pangyayari. Ang una ay noong 215 milyong taon ang nakakalip kung saan ang uri ng isang basalyong mga archousomorph kabilang ang [[Protosauria]] ay naging ekstinkt. Ito ay sinundan ng isang pangyayaring ekstinksiiyon ng Triassiko-[[Hurasiko]] noong 201 milyong taon ang nakakalips na nagpalaho sa mga maagang archosauro tulad ng [[artesauro]], [[ornithosauchid]], [[phytosauro]] at mga [[rausichiano]]. Ang mga Rhynchosauro at mga [[dicynodont]] ay nakaligtas sa ilang mga lugar noong gitna at huling [[Noriyano]] o pinakamaagang panahong [[Rhaetian]].<ref>{{harvnb|Tanner|Spielmann|Lucas|2013|pp=[https://econtent.unm.edu/digital/collection/bulletins/id/1688 562–566]|loc="The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A." by Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas and Adrian P. Hunt.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sulej |first1=Tomasz |last2=Niedźwiedzki |first2=Grzegorz |year=2019 |title=An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=363 |issue=6422 |pages=78–80 |doi=10.1126/science.aal4853 |issn=0036-8075 |pmid=30467179|bibcode=2019Sci...363...78S |s2cid=53716186 |doi-access=free }}</ref> Ang mga paglahong ito ay nagiwan ng mga lupaing fauna sa mga [[crocodylomorpha]], dinosauro, [[mamalya]], [[pterosauriano]] at mga [[pagong]]. Ang mga unang linya ng mga maagang dinosauro ay dumami sa Carniyano at Noriyano noong Triassiko sa pagtira sa mga tirahan ng mga grupong naging ekstinkt. Nagkaroon rin ng tumaas na antas ng ekstinksiyon noong pangyayaring pluvial na Carniyano.<ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=April 19, 2018 |title=Fossil tracks in the Alps help explain dinosaur evolution |url=https://www.economist.com/science-and-technology/2018/04/19/fossil-tracks-in-the-alps-help-explain-dinosaur-evolution |url-access=registration |department=Science and Technology |newspaper=[[The Economist]] |location=London |issn=0013-0613 |access-date=May 24, 2018}}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> ha1tm300m29ha9efqm8dyjulqioxd5d 1959066 1959065 2022-07-28T14:55:17Z Xsqwiypb 120901 /* Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro */ wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] ==Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro== [[File:Evolution of dinosaurs EN.svg|thumb|right|450px|Ebolusyon at klasipikasyon ng mga dinosauro]] [[File:Herrerasaurusskeleton.jpg|thumb|alt=Full skeleton of an early carnivorous dinosaur, displayed in a glass case in a museum|Ang mga maagang dinosauro na ''[[Herrerasaurus]]'' (malaki), ''[[Eoraptor]]'' (maliit) at isang bungo ng ''[[Plateosaurus]]'' mula sa panahong Triassiko.]] [[File:Neognathae.jpg|thumb|Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]] at kabilang sa pangkat na Dinaosauria.]] Ang mga dinosauro ay humiwalay sa kanilang mga ninunong [[archosaur]] noong panahong [[Triassicko]] mga 20 milyong taon pagkatapos ng [[ekstinksiyong Permiyano-Trriasiko]] na pumatay sa 96 porsiyentoo ng lahat ng mga espesyesyeng pandagat at 70 porsiyento ng mga espesyeng [[bertebrado]] noong 252 milyong taon ang nakakalipas. Ang [[pagpepetsang radyometriko]] ng [[pormasyong Ischigualasto Formation]] sa [[Argentina]] kung saan ang maagang genus ng dinosaurong ''[[Eoraptor]]'' na natagpuan ay may edad na 231.4&nbsp;milyong taon.<ref name="OARM2010">{{cite journal |last1=Alcober |first1=Oscar A.|last2=Martinez |first2=Ricardo N. |year=2010 |title=A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina |journal=[[ZooKeys]] |location=[[Sofia]] |publisher=[[Pensoft Publishers]] |issue=63 |pages=55–81 |doi=10.3897/zookeys.63.550 |pmc=3088398 |issn=1313-2989 |pmid=21594020|doi-access=free}}</ref>Ang ''Eoraptor'' ay pinaniniwalaang kamukha ng karaniwang ninuno ng lahat ng mga dinosauro. Kung ito ay totoo, ang mga katangian nito ay nagmumungkahing ang mga unang dinosauro ay maliliit at [[bipedal]] na mga [[predator]].<ref name="Daemonosaurus">{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J |last2=Sues |first2=Hans-Dieter |title=The osteology of the early-diverging dinosaur ''Daemonosaurus chauliodus'' (Archosauria: Dinosauria) from the Coelophysis Quarry (Triassic: Rhaetian) of New Mexico and its relationships to other early dinosaurs |journal=Zoological Journal of the Linnean Society |date=2021 |volume=191 |issue=1 |pages=150–179 |doi=10.1093/zoolinnean/zlaa080}}</ref> Ang pagkakatuklas sa isang primitibo na tulad ng dinosaurong ornithodariano gaya ng ''[[Lagosuchus]]'' at ''[[Lagerpeton]]'' sa [[Argentina]] noong panahong [[Carniyano]] ng [[Triassiko]] mga 233&nbsp;milyong taon ang nakakalipas<ref name="mariscano2016">{{cite journal |last1=Marsicano |first1=C.A. |last2=Irmis |first2=R.B. |last3=Mancuso |first3=A.C. |last4=Mundil |first4=R. |last5=Chemale |first5=F. |year=2016 |title=The precise temporal calibration of dinosaur origins |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=113 |issue=3 |pages=509–513 |doi=10.1073/pnas.1512541112|pmid=26644579 |pmc=4725541 |bibcode=2016PNAS..113..509M |doi-access=free }}</ref> ay sumusuporta sa pananaw na ito. Ang analisis ng mga nakuhang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga [[hayop]] na ito ay maliliit at naglalakad na may dalawang hita. Ang mga dinosauro ay lumitaw noong panahong [[Anisiyano]] ng Triassiko mga 245 milyong taon ang nakakalipas gaya ng mga natagpuang labi ng genus na ''[[Nyasasaurus]]'' sa panahong ito gayunpaman, ang mga fossil ay pragmentaryo upang sabihing ito ay isang dinosauro o isang malapit na kamag-anak nito.<ref name=nyasasaurus>{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J. |last2=Barrett |first2=Paul M. |last3=Werning |first3=Sarah |last4=Sidor |first4=Christian A. |author-link4=Christian Sidor |last5=Charig |first5=Alan J. |author-link5=Alan J. Charig |display-authors=3 |year=2012 |title=The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania |journal=[[Biology Letters]] |volume=9 |issue=1 |page=20120949 |location=London |publisher=Royal Society |doi=10.1098/rsbl.2012.0949 |issn=1744-9561 |pmc=3565515 |pmid=23221875}}</ref> Natukoy ng paleontologong si sina Max C. Langer ''et al.'' (2018) na ang ''[[Staurikosaurus]]'' mula sa [[pormasyong Santa Maria]] ay mula 233.23&nbsp;milyong taon ang nakakalipas na gumagawa ritong mas matanda sa edad heolohiko ''Eoraptor''.<ref name=langer18>{{cite journal |last1=Langer |first1=Max C.|last2=Ramezani |first2=Jahandar |last3=Da Rosa |first3=Átila A.S. |title=U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil |date=May 2018 |journal=[[Gondwana Research]] |location=Amsterdam |publisher=Elsevier |volume=57 |pages=133–140 |doi=10.1016/j.gr.2018.01.005 |bibcode=2018GondR..57..133L |issn=1342-937X}}</ref> Nang lumitaw ang mga dinosauro, ang mga ito ay hindi ang nanaig ng mga hayop sa lupain. Ang mga lupain ay tinirhan ng mga iba't ibang uri ng mga [[Archosauromorpha|archosauromorph]] at [[therapsid]] gaya ng mga [[cynodont]] at mga [[rhynchosaur]]. Ang kanilang mga pangunahing katunggali ang mga [[pseudosuchians]] gaya ng mga [[aetosauro]], [[ornithosuchidae|ornithosuchid]] at mga rauisuchian na naging mas matagumpay sa mga dinasauro.<ref>{{cite journal |last1=Brusatte |first1=Stephen L. |author-link1=Stephen L. Brusatte |last2=Benton |first2=Michael J. |last3=Ruta |first3=Marcello |author-link3=Marcello Ruta |last4=Lloyd |first4=Graeme T. |year=2008 |title=Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs |url=https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/8232088/PDF_Brusatteetal2008SuperiorityCompetition.pdf |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=321 |issue=5895 |pages=1485–1488 |doi=10.1126/science.1161833 |bibcode=2008Sci...321.1485B |issn=0036-8075 |pmid=18787166 |access-date=October 22, 2019|hdl=20.500.11820/00556baf-6575-44d9-af39-bdd0b072ad2b |s2cid=13393888 }}</ref> Ang karamihan sa mga hayop na ito ay naging ektinkt noong panahong triassiko sa dalawang pangyayari. Ang una ay noong 215 milyong taon ang nakakalip kung saan ang uri ng isang basalyong mga archousomorph kabilang ang [[Protosauria]] ay naging ekstinkt. Ito ay sinundan ng isang pangyayaring ekstinksiiyon ng Triassiko-[[Hurasiko]] noong 201 milyong taon ang nakakalips na nagpalaho sa mga maagang archosauro tulad ng [[artesauro]], [[ornithosauchid]], [[phytosauro]] at mga [[rausichiano]]. Ang mga Rhynchosauro at mga [[dicynodont]] ay nakaligtas sa ilang mga lugar noong gitna at huling [[Noriyano]] o pinakamaagang panahong [[Rhaetian]].<ref>{{harvnb|Tanner|Spielmann|Lucas|2013|pp=[https://econtent.unm.edu/digital/collection/bulletins/id/1688 562–566]|loc="The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A." by Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas and Adrian P. Hunt.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sulej |first1=Tomasz |last2=Niedźwiedzki |first2=Grzegorz |year=2019 |title=An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=363 |issue=6422 |pages=78–80 |doi=10.1126/science.aal4853 |issn=0036-8075 |pmid=30467179|bibcode=2019Sci...363...78S |s2cid=53716186 |doi-access=free }}</ref> Ang mga paglahong ito ay nagiwan ng mga lupaing fauna sa mga [[crocodylomorpha]], dinosauro, [[mamalya]], [[pterosauriano]] at mga [[pagong]]. Ang mga unang linya ng mga maagang dinosauro ay dumami sa Carniyano at Noriyano noong Triassiko sa pagtira sa mga tirahan ng mga grupong naging ekstinkt. Nagkaroon rin ng tumaas na antas ng ekstinksiyon noong pangyayaring pluvial na Carniyano.<ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=April 19, 2018 |title=Fossil tracks in the Alps help explain dinosaur evolution |url=https://www.economist.com/science-and-technology/2018/04/19/fossil-tracks-in-the-alps-help-explain-dinosaur-evolution |url-access=registration |department=Science and Technology |newspaper=[[The Economist]] |location=London |issn=0013-0613 |access-date=May 24, 2018}}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> nb3u0otlj5ds56yheegbmn00hqe6m7n 1959067 1959066 2022-07-28T14:56:16Z Xsqwiypb 120901 /* Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro */ wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] ==Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro== [[File:Evolution of dinosaurs EN.svg|thumb|right|450px|[[Ebolusyon]] at klasipikasyon ng mga dinosauro]] [[File:Herrerasaurusskeleton.jpg|thumb|alt=Full skeleton of an early carnivorous dinosaur, displayed in a glass case in a museum|Ang mga maagang dinosauro na ''[[Herrerasaurus]]'' (malaki), ''[[Eoraptor]]'' (maliit) at isang bungo ng ''[[Plateosaurus]]'' mula sa panahong Triassiko.]] [[File:Neognathae.jpg|thumb|Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]] at kabilang sa pangkat na Dinaosauria.]] Ang mga dinosauro ay humiwalay sa kanilang mga ninunong [[archosaur]] noong panahong [[Triassico]] mga 20 milyong taon pagkatapos ng [[ekstinksiyong Permiyano-Trriasiko]] na pumatay sa 96 porsiyentoo ng lahat ng mga espesyesyeng pandagat at 70 porsiyento ng mga espesyeng [[bertebrado]] noong 252 milyong taon ang nakakalipas. Ang [[pagpepetsang radyometriko]] ng [[pormasyong Ischigualasto Formation]] sa [[Argentina]] kung saan ang maagang genus ng dinosaurong ''[[Eoraptor]]'' na natagpuan ay may edad na 231.4&nbsp;milyong taon.<ref name="OARM2010">{{cite journal |last1=Alcober |first1=Oscar A.|last2=Martinez |first2=Ricardo N. |year=2010 |title=A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina |journal=[[ZooKeys]] |location=[[Sofia]] |publisher=[[Pensoft Publishers]] |issue=63 |pages=55–81 |doi=10.3897/zookeys.63.550 |pmc=3088398 |issn=1313-2989 |pmid=21594020|doi-access=free}}</ref>Ang ''Eoraptor'' ay pinaniniwalaang kamukha ng karaniwang ninuno ng lahat ng mga dinosauro. Kung ito ay totoo, ang mga katangian nito ay nagmumungkahing ang mga unang dinosauro ay maliliit at [[bipedal]] na mga [[predator]].<ref name="Daemonosaurus">{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J |last2=Sues |first2=Hans-Dieter |title=The osteology of the early-diverging dinosaur ''Daemonosaurus chauliodus'' (Archosauria: Dinosauria) from the Coelophysis Quarry (Triassic: Rhaetian) of New Mexico and its relationships to other early dinosaurs |journal=Zoological Journal of the Linnean Society |date=2021 |volume=191 |issue=1 |pages=150–179 |doi=10.1093/zoolinnean/zlaa080}}</ref> Ang pagkakatuklas sa isang primitibo na tulad ng dinosaurong ornithodariano gaya ng ''[[Lagosuchus]]'' at ''[[Lagerpeton]]'' sa [[Argentina]] noong panahong [[Carniyano]] ng [[Triassiko]] mga 233&nbsp;milyong taon ang nakakalipas<ref name="mariscano2016">{{cite journal |last1=Marsicano |first1=C.A. |last2=Irmis |first2=R.B. |last3=Mancuso |first3=A.C. |last4=Mundil |first4=R. |last5=Chemale |first5=F. |year=2016 |title=The precise temporal calibration of dinosaur origins |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=113 |issue=3 |pages=509–513 |doi=10.1073/pnas.1512541112|pmid=26644579 |pmc=4725541 |bibcode=2016PNAS..113..509M |doi-access=free }}</ref> ay sumusuporta sa pananaw na ito. Ang analisis ng mga nakuhang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga [[hayop]] na ito ay maliliit at naglalakad na may dalawang hita. Ang mga dinosauro ay lumitaw noong panahong [[Anisiyano]] ng Triassiko mga 245 milyong taon ang nakakalipas gaya ng mga natagpuang labi ng genus na ''[[Nyasasaurus]]'' sa panahong ito gayunpaman, ang mga fossil ay pragmentaryo upang sabihing ito ay isang dinosauro o isang malapit na kamag-anak nito.<ref name=nyasasaurus>{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J. |last2=Barrett |first2=Paul M. |last3=Werning |first3=Sarah |last4=Sidor |first4=Christian A. |author-link4=Christian Sidor |last5=Charig |first5=Alan J. |author-link5=Alan J. Charig |display-authors=3 |year=2012 |title=The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania |journal=[[Biology Letters]] |volume=9 |issue=1 |page=20120949 |location=London |publisher=Royal Society |doi=10.1098/rsbl.2012.0949 |issn=1744-9561 |pmc=3565515 |pmid=23221875}}</ref> Natukoy ng paleontologong si sina Max C. Langer ''et al.'' (2018) na ang ''[[Staurikosaurus]]'' mula sa [[pormasyong Santa Maria]] ay mula 233.23&nbsp;milyong taon ang nakakalipas na gumagawa ritong mas matanda sa edad heolohiko ''Eoraptor''.<ref name=langer18>{{cite journal |last1=Langer |first1=Max C.|last2=Ramezani |first2=Jahandar |last3=Da Rosa |first3=Átila A.S. |title=U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil |date=May 2018 |journal=[[Gondwana Research]] |location=Amsterdam |publisher=Elsevier |volume=57 |pages=133–140 |doi=10.1016/j.gr.2018.01.005 |bibcode=2018GondR..57..133L |issn=1342-937X}}</ref> Nang lumitaw ang mga dinosauro, ang mga ito ay hindi ang nanaig ng mga hayop sa lupain. Ang mga lupain ay tinirhan ng mga iba't ibang uri ng mga [[Archosauromorpha|archosauromorph]] at [[therapsid]] gaya ng mga [[cynodont]] at mga [[rhynchosaur]]. Ang kanilang mga pangunahing katunggali ang mga [[pseudosuchians]] gaya ng mga [[aetosauro]], [[ornithosuchidae|ornithosuchid]] at mga rauisuchian na naging mas matagumpay sa mga dinasauro.<ref>{{cite journal |last1=Brusatte |first1=Stephen L. |author-link1=Stephen L. Brusatte |last2=Benton |first2=Michael J. |last3=Ruta |first3=Marcello |author-link3=Marcello Ruta |last4=Lloyd |first4=Graeme T. |year=2008 |title=Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs |url=https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/8232088/PDF_Brusatteetal2008SuperiorityCompetition.pdf |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=321 |issue=5895 |pages=1485–1488 |doi=10.1126/science.1161833 |bibcode=2008Sci...321.1485B |issn=0036-8075 |pmid=18787166 |access-date=October 22, 2019|hdl=20.500.11820/00556baf-6575-44d9-af39-bdd0b072ad2b |s2cid=13393888 }}</ref> Ang karamihan sa mga hayop na ito ay naging ektinkt noong panahong triassiko sa dalawang pangyayari. Ang una ay noong 215 milyong taon ang nakakalip kung saan ang uri ng isang basalyong mga archousomorph kabilang ang [[Protosauria]] ay naging ekstinkt. Ito ay sinundan ng isang pangyayaring ekstinksiiyon ng Triassiko-[[Hurasiko]] noong 201 milyong taon ang nakakalips na nagpalaho sa mga maagang archosauro tulad ng [[artesauro]], [[ornithosauchid]], [[phytosauro]] at mga [[rausichiano]]. Ang mga Rhynchosauro at mga [[dicynodont]] ay nakaligtas sa ilang mga lugar noong gitna at huling [[Noriyano]] o pinakamaagang panahong [[Rhaetian]].<ref>{{harvnb|Tanner|Spielmann|Lucas|2013|pp=[https://econtent.unm.edu/digital/collection/bulletins/id/1688 562–566]|loc="The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A." by Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas and Adrian P. Hunt.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sulej |first1=Tomasz |last2=Niedźwiedzki |first2=Grzegorz |year=2019 |title=An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=363 |issue=6422 |pages=78–80 |doi=10.1126/science.aal4853 |issn=0036-8075 |pmid=30467179|bibcode=2019Sci...363...78S |s2cid=53716186 |doi-access=free }}</ref> Ang mga paglahong ito ay nagiwan ng mga lupaing fauna sa mga [[crocodylomorpha]], dinosauro, [[mamalya]], [[pterosauriano]] at mga [[pagong]]. Ang mga unang linya ng mga maagang dinosauro ay dumami sa Carniyano at Noriyano noong Triassiko sa pagtira sa mga tirahan ng mga grupong naging ekstinkt. Nagkaroon rin ng tumaas na antas ng ekstinksiyon noong pangyayaring pluvial na Carniyano.<ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=April 19, 2018 |title=Fossil tracks in the Alps help explain dinosaur evolution |url=https://www.economist.com/science-and-technology/2018/04/19/fossil-tracks-in-the-alps-help-explain-dinosaur-evolution |url-access=registration |department=Science and Technology |newspaper=[[The Economist]] |location=London |issn=0013-0613 |access-date=May 24, 2018}}</ref> == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> snmysbzywxqeya2p4ewl5dzbbeeh08d 1959069 1959067 2022-07-28T15:07:33Z Xsqwiypb 120901 /* Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro */ wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] ==Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro== [[File:Evolution of dinosaurs EN.svg|thumb|right|450px|[[Ebolusyon]] at klasipikasyon ng mga dinosauro]] [[File:Herrerasaurusskeleton.jpg|thumb|alt=Full skeleton of an early carnivorous dinosaur, displayed in a glass case in a museum|Ang mga maagang dinosauro na ''[[Herrerasaurus]]'' (malaki), ''[[Eoraptor]]'' (maliit) at isang bungo ng ''[[Plateosaurus]]'' mula sa panahong Triassiko.]] [[File:Neognathae.jpg|thumb|Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]] at kabilang sa pangkat na Dinaosauria.]] Ang mga dinosauro ay humiwalay sa kanilang mga ninunong [[archosaur]] noong panahong [[Triassico]] mga 20 milyong taon pagkatapos ng [[ekstinksiyong Permiyano-Trriasiko]] na pumatay sa 96 porsiyentoo ng lahat ng mga espesyesyeng pandagat at 70 porsiyento ng mga espesyeng [[bertebrado]] noong 252 milyong taon ang nakakalipas. Ang [[pagpepetsang radyometriko]] ng [[pormasyong Ischigualasto Formation]] sa [[Argentina]] kung saan ang maagang genus ng dinosaurong ''[[Eoraptor]]'' na natagpuan ay may edad na 231.4&nbsp;milyong taon.<ref name="OARM2010">{{cite journal |last1=Alcober |first1=Oscar A.|last2=Martinez |first2=Ricardo N. |year=2010 |title=A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina |journal=[[ZooKeys]] |location=[[Sofia]] |publisher=[[Pensoft Publishers]] |issue=63 |pages=55–81 |doi=10.3897/zookeys.63.550 |pmc=3088398 |issn=1313-2989 |pmid=21594020|doi-access=free}}</ref>Ang ''Eoraptor'' ay pinaniniwalaang kamukha ng karaniwang ninuno ng lahat ng mga dinosauro. Kung ito ay totoo, ang mga katangian nito ay nagmumungkahing ang mga unang dinosauro ay maliliit at [[bipedal]] na mga [[predator]].<ref name="Daemonosaurus">{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J |last2=Sues |first2=Hans-Dieter |title=The osteology of the early-diverging dinosaur ''Daemonosaurus chauliodus'' (Archosauria: Dinosauria) from the Coelophysis Quarry (Triassic: Rhaetian) of New Mexico and its relationships to other early dinosaurs |journal=Zoological Journal of the Linnean Society |date=2021 |volume=191 |issue=1 |pages=150–179 |doi=10.1093/zoolinnean/zlaa080}}</ref> Ang pagkakatuklas sa isang primitibo na tulad ng dinosaurong ornithodariano gaya ng ''[[Lagosuchus]]'' at ''[[Lagerpeton]]'' sa [[Argentina]] noong panahong [[Carniyano]] ng [[Triassiko]] mga 233&nbsp;milyong taon ang nakakalipas<ref name="mariscano2016">{{cite journal |last1=Marsicano |first1=C.A. |last2=Irmis |first2=R.B. |last3=Mancuso |first3=A.C. |last4=Mundil |first4=R. |last5=Chemale |first5=F. |year=2016 |title=The precise temporal calibration of dinosaur origins |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=113 |issue=3 |pages=509–513 |doi=10.1073/pnas.1512541112|pmid=26644579 |pmc=4725541 |bibcode=2016PNAS..113..509M |doi-access=free }}</ref> ay sumusuporta sa pananaw na ito. Ang analisis ng mga nakuhang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga [[hayop]] na ito ay maliliit at naglalakad na may dalawang hita. Ang mga dinosauro ay lumitaw noong panahong [[Anisiyano]] ng Triassiko mga 245 milyong taon ang nakakalipas gaya ng mga natagpuang labi ng genus na ''[[Nyasasaurus]]'' sa panahong ito gayunpaman, ang mga fossil ay pragmentaryo upang sabihing ito ay isang dinosauro o isang malapit na kamag-anak nito.<ref name=nyasasaurus>{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J. |last2=Barrett |first2=Paul M. |last3=Werning |first3=Sarah |last4=Sidor |first4=Christian A. |author-link4=Christian Sidor |last5=Charig |first5=Alan J. |author-link5=Alan J. Charig |display-authors=3 |year=2012 |title=The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania |journal=[[Biology Letters]] |volume=9 |issue=1 |page=20120949 |location=London |publisher=Royal Society |doi=10.1098/rsbl.2012.0949 |issn=1744-9561 |pmc=3565515 |pmid=23221875}}</ref> Natukoy ng paleontologong si sina Max C. Langer ''et al.'' (2018) na ang ''[[Staurikosaurus]]'' mula sa [[pormasyong Santa Maria]] ay mula 233.23&nbsp;milyong taon ang nakakalipas na gumagawa ritong mas matanda sa edad heolohiko ''Eoraptor''.<ref name=langer18>{{cite journal |last1=Langer |first1=Max C.|last2=Ramezani |first2=Jahandar |last3=Da Rosa |first3=Átila A.S. |title=U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil |date=May 2018 |journal=[[Gondwana Research]] |location=Amsterdam |publisher=Elsevier |volume=57 |pages=133–140 |doi=10.1016/j.gr.2018.01.005 |bibcode=2018GondR..57..133L |issn=1342-937X}}</ref> Nang lumitaw ang mga dinosauro, ang mga ito ay hindi ang nanaig ng mga hayop sa lupain. Ang mga lupain ay tinirhan ng mga iba't ibang uri ng mga [[Archosauromorpha|archosauromorph]] at [[therapsid]] gaya ng mga [[cynodont]] at mga [[rhynchosaur]]. Ang kanilang mga pangunahing katunggali ang mga [[pseudosuchians]] gaya ng mga [[aetosauro]], [[ornithosuchidae|ornithosuchid]] at mga rauisuchian na naging mas matagumpay sa mga dinasauro.<ref>{{cite journal |last1=Brusatte |first1=Stephen L. |author-link1=Stephen L. Brusatte |last2=Benton |first2=Michael J. |last3=Ruta |first3=Marcello |author-link3=Marcello Ruta |last4=Lloyd |first4=Graeme T. |year=2008 |title=Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs |url=https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/8232088/PDF_Brusatteetal2008SuperiorityCompetition.pdf |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=321 |issue=5895 |pages=1485–1488 |doi=10.1126/science.1161833 |bibcode=2008Sci...321.1485B |issn=0036-8075 |pmid=18787166 |access-date=October 22, 2019|hdl=20.500.11820/00556baf-6575-44d9-af39-bdd0b072ad2b |s2cid=13393888 }}</ref> Ang karamihan sa mga hayop na ito ay naging ektinkt noong panahong triassiko sa dalawang pangyayari. Ang una ay noong 215 milyong taon ang nakakalip kung saan ang uri ng isang basalyong mga archousomorph kabilang ang [[Protosauria]] ay naging ekstinkt. Ito ay sinundan ng isang pangyayaring ekstinksiiyon ng Triassiko-[[Hurasiko]] noong 201 milyong taon ang nakakalips na nagpalaho sa mga maagang archosauro tulad ng [[artesauro]], [[ornithosauchid]], [[phytosauro]] at mga [[rausichiano]]. Ang mga Rhynchosauro at mga [[dicynodont]] ay nakaligtas sa ilang mga lugar noong gitna at huling [[Noriyano]] o pinakamaagang panahong [[Rhaetian]].<ref>{{harvnb|Tanner|Spielmann|Lucas|2013|pp=[https://econtent.unm.edu/digital/collection/bulletins/id/1688 562–566]|loc="The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A." by Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas and Adrian P. Hunt.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sulej |first1=Tomasz |last2=Niedźwiedzki |first2=Grzegorz |year=2019 |title=An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=363 |issue=6422 |pages=78–80 |doi=10.1126/science.aal4853 |issn=0036-8075 |pmid=30467179|bibcode=2019Sci...363...78S |s2cid=53716186 |doi-access=free }}</ref> Ang mga paglahong ito ay nagiwan ng mga lupaing fauna sa mga [[crocodylomorpha]], dinosauro, [[mamalya]], [[pterosauriano]] at mga [[pagong]]. Ang mga unang linya ng mga maagang dinosauro ay dumami sa Carniyano at Noriyano noong Triassiko sa pagtira sa mga tirahan ng mga grupong naging ekstinkt. Nagkaroon rin ng tumaas na antas ng ekstinksiyon noong pangyayaring pluvial na Carniyano.<ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=April 19, 2018 |title=Fossil tracks in the Alps help explain dinosaur evolution |url=https://www.economist.com/science-and-technology/2018/04/19/fossil-tracks-in-the-alps-help-explain-dinosaur-evolution |url-access=registration |department=Science and Technology |newspaper=[[The Economist]] |location=London |issn=0013-0613 |access-date=May 24, 2018}}</ref> ==Klasipikasyon== === Order Saurischia === * '''Suborden [[Theropoda]]''' ** †Impraorden [[Herrerasauria]] ** †Impraorden [[Coelophysoidea]] ** †Impraorden [[Ceratosauria]]+ *** †Dibisyon [[Neoceratosauria]]+ **** †Subdibisyon [[Abelisauroidea]] ***** †Pamilya [[Abelisauridae]] ***** †Pamilya [[Noasauridae]] **** †Subdibisyon [[Ceratosauridae]] ** Impraorden [[Tetanurae]] *** †Dibisyon [[Megalosauria]] **** †Subdibisyon [[Spinosauroidea]] ***** †Pamilya [[Megalosauridae]] ***** †Pamilya [[Spinosauridae]] *** †Dibisyon [[Carnosauria]] **** †Subdibisyon [[Allosauroidea]] ***** †Pamilya [[Allosauridae]] ***** †Pamilya [[Carcharodontosauridae]] ***** †Pamilya [[Neovenatoridae]] ***** †Pamilya [[Metriacanthosauridae]] *** Dibisyon [[Coelurosauria]] **** †Pamilya [[Coeluridae]] **** Subdibisyon [[Maniraptoriformes]] ***** †Pamilya [[Tyrannosauridae]] ***** †Pamilya [[Ornithomimidae]] ***** Impradibisyon [[Maniraptora]] ****** †Pamilya [[Alvarezsauridae]] ****** †Pamilya [[Therizinosauridae]] ****** †Cohort [[Deinonychosauria]] ******* †Pamilya [[Troodontidae]] ******* †Pamilya [[Dromaeosauridae]] ******* Class [[Aves]] * †'''Suborden [[Sauropodomorpha]]''' ** †''[[Thecodontosaurus]]'' ** †Pamilya [[Plateosauridae]] ** †''[[Riojasaurus]]'' ** †Pamilya [[Massospondylidae]] ** †Impraorden [[Sauropoda]] *** †Pamilya [[Vulcanodontidae]] *** †Pamilya [[Omeisauridae]] *** †Dibisyon [[Neosauropoda]] **** †Pamilya [[Cetiosauridae]] **** †Pamilya [[Diplodocidae]] **** †Subdibisyon [[Macronaria]] ***** †Pamilya [[Camarasauridae]] ***** †Impradibisyon [[Titanosauriformes]] ****** †Pamilya [[Brachiosauridae]] ****** †Cohort [[Somphospondyli]] ******* †Pamilya [[Euhelopodidae]] ******* †Pamilya [[Titanosauridae]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> 4y1ia3gn1cw5pn023nsspij37w12nyv 1959070 1959069 2022-07-28T15:10:45Z Xsqwiypb 120901 /* Klasipikasyon */ wikitext text/x-wiki {{Automatic taxobox |name = Mga dinosauro |fossil_range = Huling [[Triassic]]—Kasalukuyan <br /> {{fossilrange|231.4|0}} |image = Various dinosaurs.png |image_width = 285px |image_caption = Ang mga kalansay ng ibat ibang mga hindi-ibong dinosauro na ang bawat isa ay mula sa ibat ibang pangkat. Direksiyong-orasan mula itaas na kaliwa ang mga kalansay: isang maninilang [[theropoda]] (''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus Rex]]''), isang malaking [[sauropoda]] (''[[Diplodocus]]''), may nguso ng pato na [[ornithopoda]] (''[[Parasaurolophus]]''), tulad ng ibaong [[dromaeosaurid]] (''[[Deinonychus]]''), at sinaunang [[ceratopsian]] (''[[Protoceratops]]''), at may platong [[thyreophora]] (''[[Stegosaurus]]''). |authority = [[Richard Owen|Owen]], 1842 |subdivision_ranks = Major groups |subdivision = * {{extinct}}'''[[Ornithischia]]''' ** {{extinct}}[[Stegosauria]] ** {{extinct}}[[Ankylosauria]] ** {{extinct}}[[Ornithopoda]] ** {{extinct}}[[Ceratopsia]] * '''[[Saurischia]]''' ** {{extinct}}[[Sauropodomorpha]] ** [[Theropoda]] }} Ang mga '''dinosauro''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''dinosaur''<ref name=Gabby>[http://www.gabbydictionary.com/home.asp ''Dinosaur''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110711062445/http://www.gabbydictionary.com/home.asp |date=2011-07-11 }}, Gabby's Dictionary, GabbyDictionary.com</ref>, pangalang pang-agham: ''Dinosauria'') ay mga sinaunang [[reptilya]] o [[butiki]]ng namuhay noong matagal nang panahon ang nakalilipas. Nagmula ang pangalang ''dinosauro'' mula sa isang salitang [[wikang Griyego|Griyegong]] nangangahulugang "nakapanghihilakbot na butiki". Naniniwala ang mga dalubhasa sa agham na unang lumitaw ang mga dinosauro noong mga 230 [[milyon]]g taon na ang nakararaan sa panahong [[Triassiko]] at umiral sa loob ng 140 milyong taon. Noong 65 milyong taon sa nakaraan, naglaho ang mga dinosauro dahil sa pagbagsak ng isang [[asteroid]] sa mundo na bumago ng [[klima]] sa [[mundo]] noong [[ekstinksiyon]] sa panahong [[kretaseyoso]] . Ang ilan sa mga dinosauro ay mga [[herbiboro]] at ang ilan ay mga [[karniboro]]. Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]]. Maraming mga uri ng mga dinosauro. Ngayon, may mga isang daang iba't ibang uri ng dinosaurong nakikilala ang mga siyentipiko. May ilang herbiboro o kumakain ng mga halaman, at mayroong mga karniboro o kumakain ng mga karne. Mga kumakain ng mga halaman ang pinakamalalaking mga dinosauro, katulad ng ''[[Apatosaurus]]'' at ''[[Brachiosaurus]]''. Sila ang pinakamalaking mga [[hayop]] na naglakad sa ibabaw ng tuyong lupa. May mga natatanging mga sandata ang ibang mga dinosaurong kumakaing ng mga halaman, na nakakatulong sa pakikipaglaban nila sa mga dinosaurong kumakain ng mga karne. Katulad ng ''[[Triceratops]]'' na may tatlong sungay sa mukha. Nababalutan naman ang ''[[Ankylosaurus]]'' ng mga butong-baluti. At may mga tulis sa buntot ang ''[[Stegosaurus]]''. May mainam na diwa sa kanilang mga isip ang mga dalubhasa sa agham kung ano ang itsura ng mga dinosaurong ito dahil sa mga butong natagpuan. Karamihan sa mga kumakain ng karne ang tumatakbo sa pamamagitan ng kanilang mga panlikod na mga paa. May ilang lubhang napakalalaki, katulad ng ''[[Tyrannosaurus rex|Tyrannosaurus]]'', ngunit may ilan din namang maliit, tulad ng ''[[Compsognathus]]''. Ang mga mas maliliit na mga kumakain ng karne ang siyang mga naging mga [[ebolusyon|nagbago't]] naging mga ibon. Isa sa mga unang ibon ang ''[[Archaeopteryx]]'', ngunit mas kahawig ito ng isang dinosauro. Mayroon mga malalaking nakalilipad na mga reptilyang namuhay ding kasabayan ng mga dinosauro, at tinatawag na mga Piterosauro o ''[[Pterosaur]]'', ngunit hindi sila malapit na kaugnay ng mga dinosauro o mga ibon. Marami ring mga uri ng mga malalaking reptilyang nakalalangoy, katulad ng mga ''[[Ichthyosaur]]'' at ''[[Plesiosaur]]'', ngunit hindi rin sila kalapit na kamag-anak ng mga dinosauro. [[Talaksan:Trex1.png|thumb|right|Paghahambing ng laki ng isang ''Tyrannosaurus'' at isang [[tao]].]] ==Pinagmulan at ebolusyon ng mga dinosauro== [[File:Evolution of dinosaurs EN.svg|thumb|right|450px|[[Ebolusyon]] at klasipikasyon ng mga dinosauro]] [[File:Herrerasaurusskeleton.jpg|thumb|alt=Full skeleton of an early carnivorous dinosaur, displayed in a glass case in a museum|Ang mga maagang dinosauro na ''[[Herrerasaurus]]'' (malaki), ''[[Eoraptor]]'' (maliit) at isang bungo ng ''[[Plateosaurus]]'' mula sa panahong Triassiko.]] [[File:Neognathae.jpg|thumb|Ang mga [[ibon]] ay mga inapo ng mga dinosauro na nag-[[ebolb]] mula sa mga [[theropod]] at kabilang sa pangkat na Dinaosauria.]] Ang mga dinosauro ay humiwalay sa kanilang mga ninunong [[archosaur]] noong panahong [[Triassico]] mga 20 milyong taon pagkatapos ng [[ekstinksiyong Permiyano-Trriasiko]] na pumatay sa 96 porsiyentoo ng lahat ng mga espesyesyeng pandagat at 70 porsiyento ng mga espesyeng [[bertebrado]] noong 252 milyong taon ang nakakalipas. Ang [[pagpepetsang radyometriko]] ng [[pormasyong Ischigualasto Formation]] sa [[Argentina]] kung saan ang maagang genus ng dinosaurong ''[[Eoraptor]]'' na natagpuan ay may edad na 231.4&nbsp;milyong taon.<ref name="OARM2010">{{cite journal |last1=Alcober |first1=Oscar A.|last2=Martinez |first2=Ricardo N. |year=2010 |title=A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina |journal=[[ZooKeys]] |location=[[Sofia]] |publisher=[[Pensoft Publishers]] |issue=63 |pages=55–81 |doi=10.3897/zookeys.63.550 |pmc=3088398 |issn=1313-2989 |pmid=21594020|doi-access=free}}</ref>Ang ''Eoraptor'' ay pinaniniwalaang kamukha ng karaniwang ninuno ng lahat ng mga dinosauro. Kung ito ay totoo, ang mga katangian nito ay nagmumungkahing ang mga unang dinosauro ay maliliit at [[bipedal]] na mga [[predator]].<ref name="Daemonosaurus">{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J |last2=Sues |first2=Hans-Dieter |title=The osteology of the early-diverging dinosaur ''Daemonosaurus chauliodus'' (Archosauria: Dinosauria) from the Coelophysis Quarry (Triassic: Rhaetian) of New Mexico and its relationships to other early dinosaurs |journal=Zoological Journal of the Linnean Society |date=2021 |volume=191 |issue=1 |pages=150–179 |doi=10.1093/zoolinnean/zlaa080}}</ref> Ang pagkakatuklas sa isang primitibo na tulad ng dinosaurong ornithodariano gaya ng ''[[Lagosuchus]]'' at ''[[Lagerpeton]]'' sa [[Argentina]] noong panahong [[Carniyano]] ng [[Triassiko]] mga 233&nbsp;milyong taon ang nakakalipas<ref name="mariscano2016">{{cite journal |last1=Marsicano |first1=C.A. |last2=Irmis |first2=R.B. |last3=Mancuso |first3=A.C. |last4=Mundil |first4=R. |last5=Chemale |first5=F. |year=2016 |title=The precise temporal calibration of dinosaur origins |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=113 |issue=3 |pages=509–513 |doi=10.1073/pnas.1512541112|pmid=26644579 |pmc=4725541 |bibcode=2016PNAS..113..509M |doi-access=free }}</ref> ay sumusuporta sa pananaw na ito. Ang analisis ng mga nakuhang [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga [[hayop]] na ito ay maliliit at naglalakad na may dalawang hita. Ang mga dinosauro ay lumitaw noong panahong [[Anisiyano]] ng Triassiko mga 245 milyong taon ang nakakalipas gaya ng mga natagpuang labi ng genus na ''[[Nyasasaurus]]'' sa panahong ito gayunpaman, ang mga fossil ay pragmentaryo upang sabihing ito ay isang dinosauro o isang malapit na kamag-anak nito.<ref name=nyasasaurus>{{cite journal |last1=Nesbitt |first1=Sterling J. |last2=Barrett |first2=Paul M. |last3=Werning |first3=Sarah |last4=Sidor |first4=Christian A. |author-link4=Christian Sidor |last5=Charig |first5=Alan J. |author-link5=Alan J. Charig |display-authors=3 |year=2012 |title=The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania |journal=[[Biology Letters]] |volume=9 |issue=1 |page=20120949 |location=London |publisher=Royal Society |doi=10.1098/rsbl.2012.0949 |issn=1744-9561 |pmc=3565515 |pmid=23221875}}</ref> Natukoy ng paleontologong si sina Max C. Langer ''et al.'' (2018) na ang ''[[Staurikosaurus]]'' mula sa [[pormasyong Santa Maria]] ay mula 233.23&nbsp;milyong taon ang nakakalipas na gumagawa ritong mas matanda sa edad heolohiko ''Eoraptor''.<ref name=langer18>{{cite journal |last1=Langer |first1=Max C.|last2=Ramezani |first2=Jahandar |last3=Da Rosa |first3=Átila A.S. |title=U-Pb age constraints on dinosaur rise from south Brazil |date=May 2018 |journal=[[Gondwana Research]] |location=Amsterdam |publisher=Elsevier |volume=57 |pages=133–140 |doi=10.1016/j.gr.2018.01.005 |bibcode=2018GondR..57..133L |issn=1342-937X}}</ref> Nang lumitaw ang mga dinosauro, ang mga ito ay hindi ang nanaig ng mga hayop sa lupain. Ang mga lupain ay tinirhan ng mga iba't ibang uri ng mga [[Archosauromorpha|archosauromorph]] at [[therapsid]] gaya ng mga [[cynodont]] at mga [[rhynchosaur]]. Ang kanilang mga pangunahing katunggali ang mga [[pseudosuchians]] gaya ng mga [[aetosauro]], [[ornithosuchidae|ornithosuchid]] at mga rauisuchian na naging mas matagumpay sa mga dinasauro.<ref>{{cite journal |last1=Brusatte |first1=Stephen L. |author-link1=Stephen L. Brusatte |last2=Benton |first2=Michael J. |last3=Ruta |first3=Marcello |author-link3=Marcello Ruta |last4=Lloyd |first4=Graeme T. |year=2008 |title=Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs |url=https://www.pure.ed.ac.uk/ws/files/8232088/PDF_Brusatteetal2008SuperiorityCompetition.pdf |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=321 |issue=5895 |pages=1485–1488 |doi=10.1126/science.1161833 |bibcode=2008Sci...321.1485B |issn=0036-8075 |pmid=18787166 |access-date=October 22, 2019|hdl=20.500.11820/00556baf-6575-44d9-af39-bdd0b072ad2b |s2cid=13393888 }}</ref> Ang karamihan sa mga hayop na ito ay naging ektinkt noong panahong triassiko sa dalawang pangyayari. Ang una ay noong 215 milyong taon ang nakakalip kung saan ang uri ng isang basalyong mga archousomorph kabilang ang [[Protosauria]] ay naging ekstinkt. Ito ay sinundan ng isang pangyayaring ekstinksiiyon ng Triassiko-[[Hurasiko]] noong 201 milyong taon ang nakakalips na nagpalaho sa mga maagang archosauro tulad ng [[artesauro]], [[ornithosauchid]], [[phytosauro]] at mga [[rausichiano]]. Ang mga Rhynchosauro at mga [[dicynodont]] ay nakaligtas sa ilang mga lugar noong gitna at huling [[Noriyano]] o pinakamaagang panahong [[Rhaetian]].<ref>{{harvnb|Tanner|Spielmann|Lucas|2013|pp=[https://econtent.unm.edu/digital/collection/bulletins/id/1688 562–566]|loc="The first Norian (Revueltian) rhynchosaur: Bull Canyon Formation, New Mexico, U.S.A." by Justin A. Spielmann, Spencer G. Lucas and Adrian P. Hunt.}}</ref><ref>{{cite journal |last1=Sulej |first1=Tomasz |last2=Niedźwiedzki |first2=Grzegorz |year=2019 |title=An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=American Association for the Advancement of Science |volume=363 |issue=6422 |pages=78–80 |doi=10.1126/science.aal4853 |issn=0036-8075 |pmid=30467179|bibcode=2019Sci...363...78S |s2cid=53716186 |doi-access=free }}</ref> Ang mga paglahong ito ay nagiwan ng mga lupaing fauna sa mga [[crocodylomorpha]], dinosauro, [[mamalya]], [[pterosauriano]] at mga [[pagong]]. Ang mga unang linya ng mga maagang dinosauro ay dumami sa Carniyano at Noriyano noong Triassiko sa pagtira sa mga tirahan ng mga grupong naging ekstinkt. Nagkaroon rin ng tumaas na antas ng ekstinksiyon noong pangyayaring pluvial na Carniyano.<ref>{{cite news |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=April 19, 2018 |title=Fossil tracks in the Alps help explain dinosaur evolution |url=https://www.economist.com/science-and-technology/2018/04/19/fossil-tracks-in-the-alps-help-explain-dinosaur-evolution |url-access=registration |department=Science and Technology |newspaper=[[The Economist]] |location=London |issn=0013-0613 |access-date=May 24, 2018}}</ref> ==Klasipikasyon== === Orden Saurischia === * '''Suborden [[Theropoda]]''' ** †Impraorden [[Herrerasauria]] ** †Impraorden [[Coelophysoidea]] ** †Impraorden [[Ceratosauria]]+ *** †Dibisyon [[Neoceratosauria]]+ **** †Subdibisyon [[Abelisauroidea]] ***** †Pamilya [[Abelisauridae]] ***** †Pamilya [[Noasauridae]] **** †Subdibisyon [[Ceratosauridae]] ** Impraorden [[Tetanurae]] *** †Dibisyon [[Megalosauria]] **** †Subdibisyon [[Spinosauroidea]] ***** †Pamilya [[Megalosauridae]] ***** †Pamilya [[Spinosauridae]] *** †Dibisyon [[Carnosauria]] **** †Subdibisyon [[Allosauroidea]] ***** †Pamilya [[Allosauridae]] ***** †Pamilya [[Carcharodontosauridae]] ***** †Pamilya [[Neovenatoridae]] ***** †Pamilya [[Metriacanthosauridae]] *** Dibisyon [[Coelurosauria]] **** †Pamilya [[Coeluridae]] **** Subdibisyon [[Maniraptoriformes]] ***** †Pamilya [[Tyrannosauridae]] ***** †Pamilya [[Ornithomimidae]] ***** Impradibisyon [[Maniraptora]] ****** †Pamilya [[Alvarezsauridae]] ****** †Pamilya [[Therizinosauridae]] ****** †Cohort [[Deinonychosauria]] ******* †Pamilya [[Troodontidae]] ******* †Pamilya [[Dromaeosauridae]] ******* Class [[Aves]] * †'''Suborden [[Sauropodomorpha]]''' ** †''[[Thecodontosaurus]]'' ** †Pamilya [[Plateosauridae]] ** †''[[Riojasaurus]]'' ** †Pamilya [[Massospondylidae]] ** †Impraorden [[Sauropoda]] *** †Pamilya [[Vulcanodontidae]] *** †Pamilya [[Omeisauridae]] *** †Dibisyon [[Neosauropoda]] **** †Pamilya [[Cetiosauridae]] **** †Pamilya [[Diplodocidae]] **** †Subdibisyon [[Macronaria]] ***** †Pamilya [[Camarasauridae]] ***** †Impradibisyon [[Titanosauriformes]] ****** †Pamilya [[Brachiosauridae]] ****** †Cohort [[Somphospondyli]] ******* †Pamilya [[Euhelopodidae]] ******* †Pamilya [[Titanosauridae]] ===†Orden Ornithischia [[File:Ornithischia pelvis structure.svg|frameless|40x40px]]=== * †Pamilya [[Pisanosauridae]] * †Pamilya [[Fabrosauridae]] * '''†Suborden [[Thyreophora]]''' ** †Pamilya [[Scelidosauridae]] ** †Infraorder [[Stegosauria]] ** †Infraorder [[Ankylosauria]] *** †Pamilya [[Nodosauridae]] *** †Pamilya [[Ankylosauridae]] * '''†Suborden [[Cerapoda]]''' ** †Infraorder [[Pachycephalosauria]] ** †Infraorder [[Ceratopsia]] *** †Pamilya [[Psittacosauridae]] *** †Pamilya [[Protoceratopsidae]] *** †Pamilya [[Ceratopsidae]] ** †Infraorder [[Ornithopoda]] *** †Pamilya [[Heterodontosauridae]] *** †Pamilya [[Hypsilophodontidae]] *** †Pamilya [[Iguanodontidae]] [[Paraphyletic|*]] *** †Pamilya [[Hadrosauridae]] == Mga sanggunian == {{reflist}} {{wikispecies|Dinosauria}} {{commonscat|Dinosauria}} [[Kategorya:Dinosauro| ]] {{stub|Hayop}} <!-- interwiki --> fumvfi7wuukv664j6lss2bhmd02ytbu 0 73194 1959201 1931141 2022-07-29T01:54:35Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = Triasiko | color = Triasiko | top_bar = | time_start = 251.902 | time_start_uncertainty = 0.024 | time_end = 201.36 | time_end_uncertainty = 0.17 | image_map = | caption_map = A map of the world as it appeared during the Late Triassic (220 ma) | image_outcrop = | caption_outcrop = | image_art = | caption_art = <!--Chronology--> | timeline = Triassic <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale | formerly_used_by = | not_used_by = <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = First appearance of the [[conodont]] ''[[Hindeodus|Hindeodus parvus]]'' | lower_gssp_location = [[Meishan]], [[Zhejiang]], [[China]] | lower_gssp_coords = {{Coord|31.0798|N|119.7058|E|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 2001<ref>{{cite journal |last1=Hongfu |first1=Yin |last2=Kexin |first2=Zhang |last3=Jinnan |first3=Tong |last4=Zunyi |first4=Yang |last5=Shunbao |first5=Wu |title=The Global Stratotype Section and Point (GSSP) of the Permian-Triassic Boundary |journal=Episodes |date=June 2001 |volume=24 |issue=2 |pages=102–14 |doi=10.18814/epiiugs/2001/v24i2/004 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/induan.pdf |access-date=8 December 2020|doi-access=free }}</ref> | upper_boundary_def = First appearance of the [[ammonite]] ''[[Psiloceras|Psiloceras spelae tirolicum]]'' | upper_gssp_location = Kuhjoch section, [[Karwendel|Karwendel mountains]], [[Northern Calcareous Alps]], Austria | upper_gssp_coords = {{Coord|47.4839|N|11.5306|E|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 2010<ref>{{cite journal |last1=Hillebrandt |first1=A.v. |last2=Krystyn |first2=L. |last3= Kürschner |first3=W. M. |last4=Bonis |first4= N. R. |last5=Ruhl |first5=M. |last6= Richoz |first6=S. |last7=Schobben |first7= M. A. N. |last8=Urlichs |first8=M. |last9= Bown |first9=P.R. |last10=Kment |first10=K. |last11=McRoberts |first11=C. A. |last12= Simms |first12=M. |last13= Tomãsových |first13=A. | display-authors= 3 |title=The Global Stratotype Sections and Point (GSSP) for the base of the Jurassic System at Kuhjoch (Karwendel Mountains, Northern Calcareous Alps, Tyrol, Austria) |journal=Episodes |date= September 2013 |volume=36 |issue=3 |pages=162–98 |doi= 10.18814/epiiugs/2013/v36i3/001 |citeseerx=10.1.1.736.9905 |url= https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.736.9905&rep=rep1&type=pdf |access-date=12 December 2020}}</ref> <!--Atmospheric and Climatic Data--> | sea_level = }} Ang '''Triassic''' ay isang panahong heolohiko na sumasaklaw mula {{period span|Triassic}}. Ito ang unang panahon ng [[erang Mesozoiko]] at nasa pagitan ng mga panahong [[Permian]] at [[Jurassic]]. Ang parehong simula at huli nang panahong ito ay minarkahan ng malaking mga [[pangyayaring ekstinksiyon]]. Ang Triassic (Triassic) ay pinangalanan noong 1834 ni [[Friedrich Von Alberti]] sa tatlong mga natatanging mga patong ng bato na natagpuan sa buong [[Alemanya]] at mga [[kamang pula]] ng hilagang kanlurang Europa, na tinatakpan ng [[chalk]] na sinundan ng mga itim na [[shale]] na tinatawag na mga 'Trias'. Ang panahong ito ay nagsimula kasunod ng [[pangyayariang ekstinksiyon na Permian-Triasiko]] na nag-iwan sa biospero ng daigdig na ubos. Umabot sa gitna ng panahong ito upang mapabalik ng buhay ang dati nitong dibersidad. Ang mga [[therapsido]] at mga [[arkosauro]] ang mga pangunahing bertebratang pang-lupain sa panahong ito. Ang isang espesyalisadong subgrupo ng mga arkosauro na mga [[dinosauro]] ay unang lumitaw sa gitnang Triassic ngunit hindi nanaig hanggang sa sumunod na panahong [[Jurassic]].<ref name = "Brusatte">{{cite journal | last = Brusatte | first = S. L. | authorlink = | author2 = Benton, M. J.; Ruta, M.; Lloyd, G. T. | title = Superiority, Competition, and Opportunism in the Evolutionary Radiation of Dinosaurs | journal = [[Science (journal)|Science]] | volume = 321 | issue = 5895 | pages = 1485–1488 | publisher = | location = | date = 2008-09-12 | language = | url = http://palaeo.gly.bris.ac.uk/Benton/reprints/2008Science.pdf | doi = 10.1126/science.1161833 | accessdate = 2012-01-14 | bibcode = 2008Sci...321.1485B | archive-date = 2014-06-24 | archive-url = https://web.archive.org/web/20140624204033/http://palaeo.gly.bris.ac.uk/Benton/reprints/2008Science.pdf | url-status = dead }}</ref> Ang unang totoong mga [[mamalya]] ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] rin sa panahong ito gayundin ang mga unang lumilipad na mga bertebrato na mga [[ptesauro]]. Ang malawak na superkontinenteng [[Pangaea]] ay umiral hanggang sa gitnang Triassic kung saan pagkatapos nito ay unti unti nahiwalay sa dalawang mga masa ng lupain na [[Laurasia]] at hilaga at [[Gondwana]] sa timog. Ang pandaigdigang klima sa panahong ito ay halos mainit at tuyo na ang mga disyerto ay sumasaklaw sa karamihan ng loob ng Pangaea. Gayunpaman, ang klima ay lumipat at naging mas mahalumigmig habang ang Pangaea ay nagsimulang mahiwalay. Ang huli nang panahong ito ay minarkahan ng isa pang [[pangyayaring ekstinksiyon na Triasiko-Hurassiko]] na lumipol sa maraming mga pangkat at pumayag sa mga dinosauro na manaig sa panahong [[Hurassiko]]. ==Pagpepetsa at mga subdibisyon == {{include timeline}} Ang panahong Triasiko ay karaniwang hinahati sa Simula, Gitna at Huling Triasiko at ang mga tumutugong bato ay tinutukoy bilang Mababa, Gitna at Itaas. Ang mga yugtong pang-fauna mula pinaka bata hanggang pinaka matandang ang sumusunod: {| |- | '''[[Huling Triasiko|Itaas/Huling Triasiko]]''' (Tr3) |- |&nbsp; [[Rhaetian]] | (203.6 ± 1.5&nbsp;– 199.6 ± 0.6 [[annum|Mya]]) |- |&nbsp; [[Norian]] | (216.5 ± 2.0&nbsp;– 203.6 ± 1.5 Mya) |- |&nbsp; [[Carnian]] | (228.0 ± 2.0&nbsp;– 216.5 ± 2.0 Mya) |- |'''[[Gitnang Triasiko]]''' (Tr2) |- |&nbsp; [[Ladinian]] | (237.0 ± 2.0&nbsp;– 228.0 ± 2.0 Mya) |- |&nbsp; [[Anisian]] | (245.0 ± 1.5&nbsp;– 237.0 ± 2.0 Mya) |- | '''[[Simulang Triasiko|Mababa/Simulang Triasiko]]''' (Scythian) |- |&nbsp; [[Olenekian]] | (249.7 ± 0.7&nbsp;– 245.0 ± 1.5 Mya) |- |&nbsp; [[Induan]] | (251.0 ± 0.4&nbsp;– 249.7 ± 0.7 Mya) |} ==Paleoheograpiya== [[Image:230 Ma plate tectonic reconstruction.png|thumb|200px|left|Rekonstruksiyon ng [[tektonikang plato]] 230 milyong taon ang nakalilipas.]] Sa panahong Triasiko, ang halos lahat ng mga masa ng lupain ng daigdig ay nakatuon sa isang superkontinenteng [[Pangaea]] na nakasentro mahigit kumulang sa [[ekwador]]. Mula sa silangan, ang isang malawak ng [[golpo]] ay pumasok sa [[Pangaea]] na [[Karagatang Tethys]]. Ito ay karagdagang nagbukas papa-kanluran sa Gitnang Triasiko na nagsanhi naman ng pagliit ng [[Karagatang Paloe-Tetyhs]] na isang karagatan na umiral noong era na [[Paleozoic]]. Ang natitirang mga baybay dagat ay napapalibutan ng isang pandaigdigang karagatan na [[Panthalassa]]. Ang lahat ng mga sedimentong malalim na karagatan na nailatag sa panahong Triasiko ay naglaho sa pamamagitan ng [[subduksiyon]] ng mga [[tektonikang plato]] na pang-karagatan. Kaya labis na kaunti ang alam sa bukas na karagatang Triasiko. Ang superkontinenteng [[Pangaea]] ay nahahati sa panahong Triasiko lalo sa Huli ng Triasiko ngunit hindi pa nahati. Ang unang hindi marinong mga sedimento sa hati na nagmamarka ng simulang paghahati ng Pangaea na naghiwalay sa [[New Jersey]] at [[Morocco]] ay nang panahong Huling Triasiko. Sa Estados Unidos, ang mga makakapal na mga sedimentong ito ay bumubuo ng [[pangkat Newark]].<ref>[http://rainbow.ldeo.columbia.edu/courses/v1001/10.html Lecture 10 - Triassic: Newark, Chinle<!-- Bot generated title -->]</ref> Dahil sa limitadong baybay dagat ng isang masang superkontinente, ang mga marinong deposito ng Triasiko ay relatibong bihira sa kabila ng prominensiya ng mga ito sa Kanlurang Europa. Sa [[Hilagang Amerika]] halimbawa, ang mga marinong deposito ay limitado sa ilang mga pagkakalantad sa kanluran. Kaya ang [[stratigrapiya]]ng Triasiko ay halos batay sa mga organismong namumuhay sa mga lagoon at labis na maalat na mga kapaligiran gaya ng mga [[krustaseyano]]ng Estheria. ===Aprika=== Sa simula nang era na [[Mesosoiko]], ang [[Aprika]] ay sinamahan ng ibang mga kontinente ng daigdig sa [[Pangaea]].<ref name="dinopedia-african" /> Nakisalo ang Aprika sa relatibong pantay na fauna ng Pangaea na pinanaigan ng mga [[theropoda]], [[prosauroda]] at mga primitibong [[ornithischian]] sa pagsasarawa ng panahong Triasiko.<ref name="dinopedia-african" /> Ang mga [[fossil]] ng Huling Triasiko ay natagpuan sa buong [[Aprika]] ngunit mas karaniwan sa timog kesa sa hilaga.<ref name="dinopedia-african" /> Ang hangganang naghihiwalay ng Triasiko at [[Hurassiko]] ay nagmamarka ng pagsisimula ng pangyayaring ekstinksiyon na may epektong pandaigdig bagaman ang stratang Apriko mula sa panahong ito ay hindi pa lubusang napag-aaralan.<ref name="dinopedia-african">Jacobs, Louis, L. (1997). "African Dinosaurs." ''Encyclopedia of Dinosaurs''. Edited by Phillip J. Currie and Kevin Padian. Academic Press. p. 2-4.</ref> ===Timog Amerika=== Sa heoparkeng [[Paleorrota]] na matatagpuan sa [[Rio Grande do Sul]], [[Brazil]] ay natagpuan ang [[Staurikosaurus]] na isa sa unang mga [[dinosauro]] sa daigdig. Sa [[Paleorrota]] ay natagpuan rin ang mga unang tunay na mga [[mamalya]] na [[Brasilitherium]] at[[Brasilodon]]. Ang rehiyong ito ay may ilang mga stratang(patong ng bato) na paleontolohikal at heolohikal na [[Pormasyong Santa Maria]] at ang [[Pormasyong Caturrita]]. ==Klima== Ang klima ng panahong Triasiko ay pangkalahatang mainit at tuyo na bumuo ng tipikal na [[mga pulang kama]]ng [[batong buhanging]] at mga [[ebaporita]]. Walang ebidensiya ng [[glasiasyon]](pagyeyerlo]] sa o malapit sa mga polo. Ang katunayan, ang mga rehiyong pang-polo ay maliwanag na mamasa masa at [[temperador]] na isang klimang angkop sa mga tulad ng [[reptilya]]ng mga hayop. Ang malaking sukat ng [[Pangaea]] ay naglimita sa katamtamang epekto ng karagatang pandaigdig. Ang klima ng kontinente ay mataas na pang-panahon na may mga mainit na tag-init at malamit na tagginaw.<ref name="Stanley, 452-3">Stanley, 452-3.</ref> Ito ay malamang na may mga [[habagat]] na malakas at magkahalong pang ekwador.<ref name="Stanley, 452-3"/> ==Buhay== [[Image:Meyers b15 s0826b.jpg|thumb|175px|left|Flora ng panahong Triassic gaya ng inilarawan sa [[Meyers Konversations-Lexikon]] (1885-90)]] Ang tatlong mga kategorya ng organismo ay matatangi sa rekord na Triasiko: mga nakapagpatuloy mula sa [[ekstinksiyong Permian-Triasiko]], ang mga bagong pangkat na maikling yumabong at ibang mga bagong pangkat na nanaig sa era na [[Mesosoiko]]. ===Flora=== Sa lupain, ang mga nagpatuloy na halaman mula sa ekstinksiyon ay kinabibilangan ng mga [[lycophyte]], ang nananaig na mga [[cycad]], [[ginkgophyta]] (na kinakatawan sa modernong panahon ng ''[[Ginkgo|Ginkgo biloba]]'') at mga [[Glossopteridales|glossopterid]]. Ang mga [[spermatophyte]] o mga butong halaman ay nanaig sa florang pang-lupain. Sa hilagaang hemispero, ang mga [[konipero]] ay yumabong. Ang mga ''[[Glossopteris]]'' na isang butong fern ay nanaig sa katimugang hemispero sa Simulang Triasiko. ===Marinong fauna=== [[Image:Triassic Utah.JPG|thumb|Pagkakasunod na marino ng Gitnang Triasiko, timog kanlurang [[Utah]]]] Sa karagatan, ang mga bagong uri ng mga koral ay lumitaw sa Simulang Triasiko na bumubuo ng maliliit na mga reef ng katamtamang saklaw kumpara sa dakilang reef ng panahong [[Deboniyano]] o mga modernong reef. Ang mga [[Serpulidae]] ay lumitaw sa Gitnang Triasiko.<ref name=VinnMutvei2009>{{cite journal | author = Vinn, O. | author2 = Mutvei, H. | year = 2009 | title = Calcareous tubeworms of the Phanerozoic | journal = Estonian Journal of Earth Sciences | volume = 58 | issue = 4 | pages = 286-296 | url = http://www.kirj.ee/public/Estonian_Journal_of_Earth_Sciences/2009/issue_4/earth-2009-4-286-296.pdf | accessdate = 2012-09-16 }}</ref> Ang may shell na mga [[cephalopod]] na tinatawag na mga [[ammonita]] ay nakapanumbalik na nagdibersipika mula sa isang linya na nakapagpatuloy mula sa ekstinksiyong [[Permian]]. Ang fauna ng isda ay kahanga hangang pantay na nagrereplekta ng katotohanan ang labis na kaunting mga pamilya ay nakapagpatuloy o nakaligtas mula sa ekstinksiyong Permian. Mayroon ding maraming mga uri ng mga reptilyang marino. Ang mga ito ay kinabibilangan ng mga [[Sauropterygia]] na kinabibilangan ng mga [[pachypleurosauro]] and [[nothosauro]](na parehong karaniwang sa Gitnang Triasiko, lalo na sa rehiyon ng [[Karagatang Tethys]] region), mga [[placodont]] at ang unang mga [[plesiosauro]]; ang unang tulad ng butiking [[Thalattosauria]] ([[Askeptosaurus|askeptosauro]]); at ang mataas na matagumpay na mga [[ichthyosauro]] na lumitaw sa mga dagat ng Simulang Triasiko at sa sandaling panahon ay nagdibersipika at ang ilan ay kalaunang nagpaunlad ng mga malalaking sukat sa Huling Triasiko. ===Pang-lupaing fauna=== Ang ekstinksiyong Permian-Triasiko ay wumasak ng buhay pang-lupain. Ang biodibersidad ay nakabalik sa pang-masang pagdating ng mga taksang sakuna, gayunpaman, ang mga ito ay may maikling buhay. Ang mga dibersong pamayanan na may mga komplikadong tropikong istraktura ay tumagal nang 30 milyong taong upang muling mailagay.<ref name="SahneyBenton2008RecoveryFromProfoundExtinction">{{ cite journal | url=http://journals.royalsociety.org/content/qq5un1810k7605h5/fulltext.pdf | author=Sahney, S. and Benton, M.J. | year=2008 | title=Recovery from the most profound mass extinction of all time | journal=Proceedings of the Royal Society: Biological | doi=10.1098/rspb.2007.1370 | volume = 275 | page = 759|format=PDF | pmid=18198148 | issue=1636 | pmc=2596898 | pages=759–65}}</ref> Ang mga ampibyanong [[Temnospondyli|Temnospondyl]] ay kasama sa mga pangkat ng nakaligtas sa ekstinksiyong Permian-Triasiko na ang ilang mga lipi tulad ng mga [[trematosaur]]o ay maikling yumabong sa Simulang Triasiko samantalang ang iba tulad ng [[capitosauro]] ay nanatiling matagumpay sa buong panahong ito o tanging mapapansin sa Huling Triasiko gaya ng mga plagiosauro at [[metoposauro]]. Sa ibang mga ibang ampibyano, ang unang [[Lissamphibia]], na naglalarawan ng mga palaka ay alam rin mula sa Simulang Triasiko ngunit ang pangkat sa kabuuan ay hindi naging karaniwan hanggang sa panahong [[Hurassiko]] nang ang mga temnospondy ay naging labis na bihira. Ang mga reptilyang [[Archosauromorpha|Archosauromorph]] lalo na ang mga [[archosauro]] ay patuloy na pumalit sa mga [[synapsid]] na nanaig sa panahong [[Permian]] bagaman ang ''[[Cynognathus]]'' ang natatanging itaas na maniniala sa mas maagang Trisikong Gondwana ([[Olenekian]] at [[Anisian]]) at ang parehong mga [[Kannemeyeriidae|kannemeyeriid]] [[dicynodont]] at mga gomphodont [[cynodont]] ay nanatiling mga mahalagang herbibora sa halos panahong ito. Sa huli ng Triasiko, ang mga ynapsid ay gumampan lamang ng kaunting mga bahagi. Sa panahong [[Carnian]] (simulang bahagi ng Huling Triasiko), ang ilang mas maunlad na mga cynodont ay nagpalitaw ng mga unang mamalya ([[Brasilitherium]] at [[Brasilodon]]). Sa parehong panahon, ang [[Ornithodira]] na hanggang sa panahong ay maliit at hindi mahalaga ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa ng [[pterosaur]] at ibat ibang uri ng mga [[dinosauro]]. Ang [[Crurotarsi]] ang iba pang mahalagang kladong archosaur at sa Huli ng Triasiko ay umabot sa tuktok ng kanilang dibersidad na may ibat ibang mga pangkat kabilang ang mga [[phytosauro]], [[aetosauro]], ilang mga natatnging lipi ng [[Rauisuchia]], at ang unang mga [[crocodylia]] ([[Sphenosuchia]]). Samantala ang mga herbiborosang mga [[rhynchosauro]] at ang mga insektiboroso o piiscviorosong mga [[Prolacertiformes]] ay mahalagang mga pangkat na [[Basal (phylogenetics)|basal]] na archosauromorph sa buong halos nang Triasiko. Sa mga reptilya, ang pinakaunang mga pagong tulad ng''[[Proganochelys]]'' at Proterochersis ay lumitaw sa panahong Norian(gitna ng Huling Triasiko). Ang [[Lepidosauromorpha]] na spesipiko ang [[Sphenodontia]] ang unang nalaman sa fossil rekord ng kaunting mas maaga(noong panahogn Carnian). Ang [[Procolophonidae]] ay isang mahalagang pangkat ng mga tulad ng butikong mga herbibora. Sa simula, ang mga Archosauro ay mas bihira kesa sa mga [[therapsida]] na nanaig sa ekosistemang pang-lupain ng Permiya ngunit ang mga ito ay nagsimulang magpaalis ng therapsid sa gitnang Triasiko.<ref name="TannerLucas2004">{{cite journal | author=Tanner LH, Lucas SG & Chapman MG | title=Assessing the record and causes of Late Triassic extinctions | journal=Earth-Science Reviews | volume=65 | issue=1–2 | pages=103–139 | year=2004 | doi=10.1016/S0012-8252(03)00082-5 | url=http://nmnaturalhistory.org/pdf_files/TJB.pdf | format=PDF | accessdate=2007-10-22 | bibcode=2004ESRv...65..103T | archive-date=2007-10-25 | archive-url=https://web.archive.org/web/20071025225841/http://nmnaturalhistory.org/pdf_files/TJB.pdf | url-status=dead }}</ref> Ang pagsunggab na ito ay maaring nag-ambag sa [[ebolusyong ng mga mamalya]] sa pamamagitan ng pagpupwersa sa mga nagpapatuloy na mga therapsida at mga kahalilinitong [[mammaliformes|mammaliform]] na mamuhay bilang maliit at pangunahing pang-gabing mga insektibora. Ang buhay pang-gabi ay malamang pumwersa kahit papaano sa mga mammaliform na magpaunlad ng mga balahibo at mas mataas na mga rate ng metabolismo.<ref name="RubenJones2000FurAndFeathers">{{ cite journal | author=Ruben, J.A., and Jones, T.D. | title=Selective Factors Associated with the Origin of Fur and Feathers | journal=American Zoologist | year=2000 | volume=40 | issue=4 | pages=585–596 |doi=10.1093/icb/40.4.585 | url=http://icb.oxfordjournals.org/cgi/content/full/40/4/585}}</ref> <center> <gallery> File:Lystrosaurus BW.jpg|Ang ''[[Lystrosaurus]]'' ang pinaka karaniwang bertebratang pang-lupain sa Simulang Triasiko nang ang buhay ng hayop ay malaking nabawasan. File:Proterosuchus BW.jpg|Rekonstruksiyon ng ''[[Proterosuchus]]'' na isang henus ng tulad ng buwayang karniborosong reptilya na umiral sa Simulang Triasiko. File:Cynognathus BW.jpg|Ang ''[[Cynognathus]]'' ay [[mammaliaformes|isang tulad ng mamalya]]ng [[cynodont]] mula sa Simulang Triasiko. Ang unang mga tunay na mamalya ay nag-ebolb sa panahong ito. File:Coelophysis Animatronics model NHM2.jpg|Ang ''[[Coelophysis]]'' na isa sa unang mga [[dinosauro]] ay lumitaw sa Gitnang Triasiko. File:Sellosaurus.jpg|Ang ''[[Plateosaurus]]'' ay isang maagang [[sauropodomorph]] o "prosauropod" ng Huling Triasiko. </gallery> </center> ==Coal== Sa simula ng panahong Triasiko, ang coal ay napapansin ngayon ng mga heologo na hindi umiiral sa buong mundo. Ito ay kilala bilang "puwang ng coal" at maaaring makita bilang bahagi ng [[pangyayaring ekstinksiyon Permian-Triasiko]].<ref name=Retallack1996>{{cite journal | author = Retallack, G.J. | author2 = Veevers, J.J.; Morante, R. | year = 1996 | title = Global coal gap between Permian-Triassic extinction and Middle Triassic recovery of peat-forming plants | journal = Bulletin of the Geological Society of America | volume = 108 | issue = 2 | pages = 195–207 | url = http://bulletin.geoscienceworld.org/cgi/content/abstract/108/2/195 | accessdate = 2008-02-21 | doi = 10.1130/0016-7606(1996)108<0195:GCGBPT>2.3.CO;2 }}</ref> Ang matalas na mga pagbagsak sa lebel ng dagat sa buong hangganang Permian Triyano ay maaaring ang angkop na paliwanag para sa puwang ng coal. Gayunpaman, ang mga teoriya ay spekulatibo pa kung bakit ito ay nawawala.<ref>{{cite journal | doi = 10.1038/337039a0 | last1 = Holser | first1 = WT Schonlaub H_P | last2 = Moses AJr | first2 = Boekelmann K Klein P Magaritz MOrth CJ Fenninger A Jenny C Kralik M Mauritsch EP Schramm J_M Sattagger K Schmoller R | author-separator =, | last3 = Attrep | author-name-separator= | first3 = Moses| year = 1989 | last4 = Boeckelmann | first4 = Klaus | last5 = Klein | first5 = Peter | last6 = Magaritz | first6 = Mordeckai | last7 = Orth | first7 = Charles J. | last8 = Fenninger | first8 = Alois | last9 = Jenny | first9 = Catherine | title = A unique geochemical record at the Permian/Triassic boundary | url = | journal = Nature | volume = 337 | issue = 6202| pages = 39 [42] | bibcode=1989Natur.337...39H}}</ref> Sa naunang panahong [[Permian]], ang mga kondisyong tuyong [[disyerto]] ay nag-ambag sa [[ebaporasyon]] ng maraming panloob na lupaing mga dagat at ang pagbaha ng mga dagat na ito na marahil ay ng ilang mga pangyayaring [[tsunami]] na maaaring responsable sa pagbagsak ng lebel ng dagat.<ref>{{cite journal | doi = 10.1038/26879 | year = 1998 | last1 = Knauth | first1 = L. Paul | journal = Nature | volume = 395 | issue = 6702 | pages = 554–5 | pmid = 11542867 | title = Salinity history of the Earth's early ocean |bibcode = 1998Natur.395..554K }}</ref> Ito ay sanhi ng pagkakatuklas ng malalaking mga basin ng asin sa katimugang kanlurang Estados Unidos at isang napakalaking basin sa Sentral na Canada.<ref>Dott, R.H. and Batten, R.L. (1971) Evolution of the Earth, 4th ed. McGraw Hill, NY.</ref> Sa agad na itaas ng hangganan, ang florang [[glossopteris]] ay biglaang<ref>{{cite journal | last1 = Hosher | first1 = WT Magaritz M Clark D | author-separator =, | author-name-separator= | year = 1987 | title = Events near the Permian-Triassic boundary | url = | journal = Mod. Geol. | volume = 11 | issue = | pages = 155–180 [173–174] }}</ref> malaking napaalis ng isang malawakang florang [[koniper]]oso sa Australia na naglalaman ng ilang mga espesye at naglalaman ng isang pang-ilalim na halamananang lycopod. Ang mga konipero ay naging karaniwan sa Eurasya. Ang mga pangkat ng konipero ay lumitaw mula sa endemikong espesye dahil sa mga harang na karagatan na pumigil sa buto na tumawid sa loob ng isang daang milyong mga taon. Halimbawa, ang [[Podocarpis]] ay matatagpuan sa timog at mga [[Juniper]] at mga [[Sequoia]] ay matatagpuan sa hilaga. Ang naghahating linya ay dumadaan sa [[Lambak Amasona]] sa buong [[Sahara]] at hilaga ng Arabya, India, Thailand at Australia.<ref>{{cite journal | last1 = Florin | first1 = R | author-separator =, | author-name-separator= | year = 1963 | title = The distribution of Conifer and Taxad genera in time and space | url = | journal = Acta Horti Bergiani | volume = 20 | issue = | pages = 121–312 }}</ref><ref>{{cite journal | last1 = Melville | first1 = R | author-separator =, | author-name-separator= | year = 1966 | title = Continental drift, Mesozoic continents, and the migrations of the angiosperms | url = | journal = Nature | volume = 211 | issue = 5045| page = 116 |doi=10.1038/211116a0|bibcode = 1966Natur.211..116M }}</ref> Iminungkahi na may isang harang na klima para sa mga konipero<ref>Darlington PJ, (1965) Biogeography of the southern end of the world. Harvard University Press, Cambridge Mass., on p 168.</ref> bagaman ang mga harang na tubig ay mas mapapaniwalaan. Kung gayon, ang isang makakatawid kahit papaano sa mga maiikling mga harang na tubig ay dapat nasasangkot sa paglikha ng pamamahinga ng coal. Gayunpaman, ang mainit na klima ay maaaring isang mahalagang karagdagan sa buong Antarctica o sa [[Strait na Bering]]. May isang pagtaas na sinundan ng pagbagsak ng ng mga sporang fern at lycopod sa sandaling pagkatapos ng pagsasara [[Permian]].<ref>{{cite journal | doi = 10.1126/science.267.5194.77 | last1 = Retallack | first1 = GJ | author-separator =, | author-name-separator= | year = 1995 | title = Permian -Triassic life crises on land | url = | journal = Science | volume = 267 | issue = 5194| pages = 77–79 | pmid=17840061|bibcode = 1995Sci...267...77R }}</ref> In addition there was also a spike of fungal spores immediately after the Permian-Triassic boundary.<ref>{{cite journal | doi = 10.1130/0091-7613(1995)023<0967:FEAPRO>2.3.CO;2 | last1 = Eshet | first1 = Y Rampino MR | author-separator =, | last2 = Rampino | author-name-separator= | year = 1995 | first2 = Michael R. | last3 = Visscher | first3 = Henk | title = Fungal event and palynological record of ecological crises and recovery across Permian-Triassic boundary | url = | journal = Geology | volume = 23 | issue = 11| pages = 967–970 [969] | bibcode=1995Geo....23..967E}}</ref> Ang pagtaas at pagbagsak na ito ay tumagal nang mga 50,000 taon sa Italya at 200,000 sa Tsina at nag-ambag sa pagiging katamtamang init ng klima. Ang isang pangyayari na hindi kabilang ang isang katastropiya ay kailangang nasasangkot upang magdulot ng pamamahinga ng coal sanhi ng katotohanang ang [[fungi]] ay mag-aalis ng lahat ng mga patay na halamanan at mga bumubuo ng coal na detritus sa ilang mga dekada sa karamihan ng mga lugar tropiko. Sa karagdagan, ang mga sporang fungi ay unti unting tumaas at parehong bumagsak kasama ng isang paglaganap ng mga gibang makahoy. Ang bawat phenomenon ay nagpapakita ng isang malawakang kamatayang pang-halamanan. Kung ano man ang sanhi ng pamamahinga ay dapat nagsimula sa Hilagang Amerika na na 25 milyong mga taon mas maaga.<ref>{{cite journal | doi = 10.1130/0016-7606(1996)108<0195:GCGBPT>2.3.CO;2 | last1 = Retallack | first1 = GJ Veevers JJ Morante R | author-separator =, | last2 = Veevers | author-name-separator= | year = 1996 | first2 = John J. | last3 = Morante | first3 = Ric | title = Global coal gap between Permian-Triassic extinctions and middle Triassic recovery of peat forming plants (review) | url = | journal = Geological Society Am. Bull. | volume = 108 | issue = 2| pages = 195–207 }}</ref> ==Lagerstätten== [[Image:Stadtroda Sandstein.jpg|thumb|230px|right|Batong buhanging Triasiko malapit sa [[Stadtroda]], Germany]] Ang [[lagerstätten|lagerstätte]] ng [[Monte San Giorgio]] na ngayon ay nasa rehiyong [[Ilog Lugano]] ng hilagaang Italya at Switzerland ay sa Triasiko isang lagoon sa likod ng mga [[reef]] na may walang [[oksiheno]]ng pang-ilalim na patong kaya walang mga kumakain ng bulok na bagay at may kaunting kaguluhan upang guluhin ang [[fossilisasyon]] na isang sitwasyon na maaaring ikumpara sa mas mahusay na kilalang [[batong apog na Solnhoen]] lagerstätte sa panahong [[Hurassiko]]. Ang mga labi ng mga isda at iba't ibang mga marinong [[reptilya]](kabilang ang karaniwang [[pachypleurosaur]] Neusticosaurus at ang kakaibang may mahabang leeg na [[archosauromorph]] ''[[Tanystropheus]]'') kasama ng ilang mga anyong pang-lupain tulad ng ''[[Ticinosuchus]]'' at ''[[Macrocnemus]]'' ay narekober mula sa lokalidad na ito. Ang lahat ng mga fossil na ito ay may petsang bumabalik sa transisyong [[Anisian]]/[[Ladinian]] mga 237 milyong taon ang nakalilipas. ==Pangyayaring ekstinksiyong Triasiko-Hurassiko== Ang panahong Triasiko ay nagwakas sa isang ekstinksiyong pang-masa na partikular na malala sa mga karagatan. Ang mga [[condont]] ay naglaho gayundin ang lahat ng mga marinong reptilya maliban sa mga [[ichthyosauro]] at mga [[plesiosauro]]. Ang mga inbertebratang tulad ng mga [[brachiopod]], [[gastropoda]] at mga [[molluska]] ay malalang naapektuhan. Sa mga karagatan, ang 22% ng mga marinong pamilya at posibleng ang kalahati ng mga marinong henera ay nawala ayon sa paleontologo ng [[University of Chicago]] na si [[Jack Sepkoski]]. Hanggang sa pagwawakas ng panahong ito, ang pangyayaring ekstinksiyong Triasiko ay kasing katumbas na nakapipinsala sa saanman sa mga ekosistemang pang-lupain. Ang ilang mga mahahalagang klado ng [[Crurotarsi|crurotarsan]] (malaking mga reptilyang archosaurian na nakaraang ipinangkat ng magkakasama bilang mga [[Thecodontia|thecodont]]) ay naglaho gayundin ang karamihan ng mga malalaking ampibyanong [[labyrinthodont]], mga pangkat ng maliliit na mga reptilya at ilang mga [[synapsida]] maliban sa mga [[proto-mamalya]]. Ang ilan sa maaaga at primitibong mga [[dinosauro]] ay naging ekstinkt rin ngunit ang ibang mas umangkop na mga dinosauro ay nakapagpatuloy upang mag-[[ebolusyon|ebolb]] sa panahong [[Hurassiko]]. Ang mga nagpapatuloy na halaman na nanaig sa daidig na [[Mesosoiko]] ay kinabibilangan ng mga modernong [[konipero]] at mga [[cycadeoid]]. Kung ano ang sanhi ng ekstinksiyong Huling Triasikong ito ay hindi alam na may katiyakan. Ito ay sinamahan ng isang malaking mga pagputok ng bulkan na nangyari habang ang superkontinenteng [[Pangaea]] ay nagsimulang mahati mga 202 hanggang 191 milyogn taon ang nakalilipas [[(Mga petsang 40Ar/39Ar<ref>Nomade et al.,2007 Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 244, 326-344.</ref>)]] na bumubuo ng [[Central Atlantic Magmatic Province]] [(CAMP)],<ref>Marzoli et al., 1999, Science 284. Extensive 200-million-year-old continental flood basalts of the Central Atlantic Magmatic Province, pp. 618-620.</ref> na isa sa pinakamalaking alam na mga pangyayaring pang-bulkan simula nang lumamig at nagiging matatag ang planeta. Ang ibang mga posible ngunit hindi mas malamang na mga sanhi ng mga pangyayaring ekstinksiyon ay kinabibilangan ng isang pandaigdigang paglalamig o kahit isang pagbanggang [[bolide]] kung saan ang banggang krater na naglalaman ng Reservoir na Manicougan sa Quebece, Canada ay naitangi. Gayunpaman, sa pagbanggang krater sa Manicouagan, ang kamakailang pagsasaliksik ay nagpakitang ang tunaw na pagbangga sa loob ng krater ay may edad na 214±1 milyong taon ang nakalilipas. Ang petsa ng hangganang Triasiko-Hurassiko ay mas tumpak ring nailagay ng kamakailan sa 201.58±0.28 milyong taon ang nakalilipas. Ang parehong mga petsa ay nagkakamit ng pagiging tumpak sa pamamagitan ng paggamit ng mas mga tumpak na anyo ng pagpepetsang radiometriko na sa partikular ay ang pagkabulok ng [[uranium]] sa [[lead]] sa mga [[zircon]] na nabuo sa pagbangga. Kaya ang ebidensiya ay nagmumungkahing ang pagbanggang Manicouagan ay nauna sa wakas ng Triasiko ng tinatayang 10±2 milyong taon ang nakakalaipas at kaya ay hindi ito maaaring agarang sanhi ng napagmasdang ekstinksiyong pang-masa.<ref>Hodych & Dunning, 1992.</ref> Ang bilang ng mga ekstinksiyon sa Huling Triasiko ay pinagtatalunan. Ang ilang mga pag-aaral ay nagmungkahing may hindi bababa sa dalawang mga panahon ng ekstinksiyon tungo sa wakas ng Triasiko sa pagitan ng 12 at 17 milyong taong magkahiwalay. Ngunit ang pangangatwiran laban dito ay isang kamakailang pag-aaral ng mga fauna ng Hilagang Amerika. Sa naging batong gubat ng hilagang silangang Arizona, may isang walang katulad na sekwensiya ng pinakahuling mga sedimentong Carnian-simulang Norian na pang-lupain. Natagpuan ng [http://gsa.confex.com/gsa/2002AM/finalprogram/abstract_42936.htm isang analisis noong 2002] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031106231251/http://gsa.confex.com/gsa/2002AM/finalprogram/abstract_42936.htm |date=2003-11-06 }} na walang malaking pagbabgo sa paleo-kapaligiran.<ref>{{Cite web |title=No Significant Nonmarine Carnian-Norian (Late Triassic) Extinction Event: Evidence From Petrified Forest National Park<!-- Bot generated title --> |url=http://gsa.confex.com/gsa/2002AM/finalprogram/abstract_42936.htm |access-date=2012-09-24 |archive-date=2003-11-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20031106231251/http://gsa.confex.com/gsa/2002AM/finalprogram/abstract_42936.htm |url-status=dead }}</ref> Ang [[Phytosauro]] na pinaka karaniwang mga fossil doon ay nakaranas ng isang pagbabago sa sistema sa tanging lebel na henus at ang bilang ng mga espesye ay nanatiling pareho. Ang ilang mga [[aeotosauro]] na sumunod na pinakakaraniwang mga [[tetrapoda]] at ang mga sinaunang [[dinosauro]] ay nakadaan ng walang pagbabago. Gayunpaman, ang parehong mga phytosauro at mga aetosauro ay kabilang sa mga pangkat ng reptilyang archosauro na buong nalipol ng pangyayaring enkstinksiyon sa wakas ng Triasiko. Tila malamang kung gayon na may isang uri ng ekstinksiyon sa wakas ng Carnian nang ang ilang mga herbiborosong mga [[Kannemeyeriidae|kannemeyeriid]] dicynodont at ang mga [[Traversodontidae|traversodont]] cynodont ay labis na nabawasan sa hilagaang kalahati ng [[Pangaea]]([[Laurasya]]). Ang mga ekstinksiyong ito sa loob ng Triasiko sa wakas nito ay pumayag sa mga dinosauro na lumaganap sa maraming mga niche na naging hindi nasasakupan. Ang mga [[dinosauro]] ay tumataas na nananaig, sagana at diberso at nanatiling ganito sa sumunod na 150 milyong mga taon. Ang tunay na ''Panahon ng mga Dinosauro'' ang mga panahong [[Hurassiko]] at [[Kretaseyoso]] kesa sa panahong Triasiko. ==Talababa== {{reflist|group=tb}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Triassic]] 8xl5z1xzz5n3hrju3qiibgr49gxo6i2 0 74587 1959262 1922265 2022-07-29T08:34:12Z 124.104.209.24 wikitext text/x-wiki Si '''Guillermo Peñamante Nakar''' (June 10, 1906 - Setyembre 29, 1942) ay isang opisyal ng Konstabularyo ng [[Pilipinas]] bago ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at pinuno ng mga gerilya noong pagsakop ng mga [[Hapon (bansa)|Hapon]] sa [[Pilipinas]]. Pinangalan sa kanya ang bayan ng [[General Nakar, Quezon|General Nakar]], [[Quezon]] sa kanyang karangalan.<ref>{{cite web |url=http://www.otopphilippines.gov.ph/microsite.aspx?rid=4&provid=52&prodid=305&sec=2 |title=''About General Nakar'' |accessdate=2009-03-24 |work= |publisher=Kagawaran ng Kalakalan at Industriya ng Pilipinas |date= }}{{Dead link|date=Enero 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{stub}} [[Kaurian:Mga Pilipino]] orqhym3twmfda60kkayjbkljh4f1apd 10 107687 1959192 1367263 2022-07-29T01:35:59Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki <includeonly><onlyinclude><div style="position:absolute; height:100%; text-align:center; background-color:{{period color|{{{1}}}}}; left:{{#expr:(650-{{period start|{{{1}}}}})/650*220}}px; width:{{#expr: ({{period start|{{{1}}}}}-{{period end|{{{1}}}}})/650*220}}px;">[[{{{1}}}|{{{2}}}]]</div></onlyinclude></includeonly> [[Category:Template implementation details|{{PAGENAME}}]]<noinclude> {{pp-template|small=yes}} </noinclude> bf7i5nobuwrs6rakyqxtjhzd7tf37cs 10 107693 1959212 1713700 2022-07-29T02:37:55Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#expr:{{#switch: {{Period id|{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} <!-- Some other notable dates --> |burgess shale|middle middle cambrian<!--Middle middle is approximate; cf. Burgess Shale-->=508 |chengjiang=518<!--Maximum age; ref: https://doi.org/10.1144/jgs2017-103 --> |sirius passet=518 |doushantou=570 <!-- Data from ICS chart | Supereon | Eon | Era | Period | Epoch/Series | Age/Stage | other division (other sources - not in ICS chart) The names from the ICS chart are always first on the line. --> | precambrian | hadean = 4600 | archean | eoarchean | isuan = 4000 | paleoarchean = 3600 | mesoarchean = 3200 | neoarchean = 2800 | proterozoic | paleoproterozoic | siderian = 2500 | rhyacian = 2300 | orosirian = 2050 | statherian = 1800 | mesoproterozoic | calymmian = 1600 | ectasian | riphean = 1400 | stenian = 1200 | mayanian = 1100 | sinian | sturtian = 1050 | neoproterosoiko|neoproterozoic | tonian = 1000 | baikalian = 850 | cryogenian = 720 | ediakarano|ediacaran | vendian = 635 <!-- end of precambrian --> | phanerozoic | paleozoic | kambriyano | lower cambrian <!-- group of two epochs, not in ICS chart --> | terreneuvian | lowest cambrian | earliest cambrian | fortunian | manykaian | nemakit daldynian = 541.0 | caerfai | tommotian = 530 | cambrian stage 2 = 529 | cambrian series 2 | cambrian stage 3 | middle lower cambrian | atdabanian = 521 | botomian = 522 | toyonian | upper lower cambrian = 516 | cambrian stage 4 = 514 <!-- end of lower cambrian --> | miaolingian | cambrian series 3 | middle cambrian | wuliuan | cambrian stage 5 | lower middle cambrian | st davids = 509 | drumian = 504.5 | guzhangian | nganasanian | mindyallan = 500.5 | furongian | upper cambrian | merioneth | paibian | franconian = 497 | jiangshanian = 494 | upper upper cambrian | mansian | cambrian stage 10 = 489.5 | ordovician | lower ordovician | tremadocian = 485.4 | upper lower ordovician = 479 | floian | arenig = 477.7 | middle ordovician | dapingian | ordovician iii | lower middle ordovician = 470.0 | darriwilian = 467.3 | upper ordovician | sandbian | ordovician v | lower upper ordovician = 458.4 | middle upper ordovician = 455 | katian | ordovician vi = 453.0 | hirnantian = 445.2 | silurian | llandovery | lower silurian | rhuddanian = 443.8 | aeronian = 440.8 | telychian = 438.5 | wenlock | sheinwoodian = 433.4 | homerian = 430.5 | ludlow | upper silurian | gorstian = 427.4 | ludfordian = 425.6 | pridoli | unnamed pridoli stage = 423.0 | deboniyano|devonian | lower devonian | lochkovian | downtonian<!--approx--> = 419.2 | pragian | praghian = 410.8 | emsian = 407.6 | middle devonian | eifelian = 393.3 | givetian = 387.7 | upper devonian | frasnian = 382.7 | famennian = 372.2 | carboniferous | mississippian | lower carboniferous <!-- Subperiod from ICS chart --> | lower mississippian | tournaisian = 358.9 | middle mississippian | visean = 346.7 | upper mississippian | serpukhovian = 330.9 | namurian = 326 | pennsylvanian | upper carboniferous <!-- Subperiod from ICS chart --> | lower pennsylvanian | bashkirian = 323.2 | westphalian= 313 | middle pennsylvanian | moscovian = 315.2 | upper pennsylvanian | kasimovian = 307.0 | stephanian = 304 | gzhelian = 303.7 | permian | cisuralian | lower permian | asselian = 298.9 | sakmarian = 295.0 | artinskian = 290.1 | kungurian = 283.5 | guadalupian | middle permian | roadian | ufimian = 272.95 | wordian = 268.8 | capitanian = 265.1 | lopingian | upper permian | wuchiapingian | longtanian = 259.1 | changhsingian= 254.14 | mesosoiko|mesozoic | triassic | lower triassic | induan = 251.902 | olenekian | spathian = 251.2 | middle triassic | anisian = 247.2 | ladinian = 242 | upper triassic | carnian = 237 | norian = 227 | rhaetian = 208.5 | jurassic | lower jurassic | hettangian = 201.3 | sinemurian = 199.3 | pliensbachian= 190.8 | toarcian = 182.7 | middle jurassic | aalenian = 174.1 | bajocian = 170.3 | bathonian = 168.3 | callovian = 166.1 | upper jurassic | oxfordian = 163.5 | kimmeridgian = 157.3 | tithonian = 152.1 | kretaseyoso|cretaceous | lower cretaceous | berriasian | neocomian = 145.0 | valanginian = 139.8 | hauterivian = 132.9 | barremian | gallic = 129.4 | aptian = 125.0 | albian = 113.0 | upper cretaceous | cenomanian = 100.5 | turonian = 93.9 | coniacian | senonian = 89.8 | santonian = 86.3 | campanian = 83.6 | maastrichtian= 72.1 | cenozoic | tertiary <!-- Group of 2 periods, former term --> | paleohene|paleogene | paleocene | danian | lower paleocene = 66.0 | puercan = 65 | torrejonian= 63.3 | selandian | middle paleocene = 61.6 | tiffanian = 60.2 | thanetian | upper paleocene = 59.2 | clarkforkian = 56.8 | eocene | ypresian | lower eocene | mp 10 = 56.0 | wasatchian = 55.4 | bridgerian = 50.3 | middle eocene <!-- Group of two stages, not in ICS chart --> | lutetian | mp 11 = 47.8 | uintan = 46.2 | duchesnean = 42 | bartonian = 41.2 | chadronian = 38 <!-- end of middle eocene --> | priabonian | upper eocene = 37.8 | oligocene | rupelian | lower oligocene | orellan = 33.9 | whitneyan = 33.3 | arikeean = 30.6 | chattian | upper oligocene = 28.1 | neoheno|neogene | miocene | lower miocene <!-- Group of 2 stages, not in ICS chart --> | aquitanian = 23.03 | hemingfordian = 20.6 | burdigalian = 20.44 | barstovian = 16.3 | middle miocene <!-- Group of 2 stages, not in ICS chart --> | langhian = 15.97 | serravallian = 13.82 | clarendonian = 13.6 | upper miocene <!-- Group of 2 stages, not in ICS chart --> | tortonian = 11.63 | hemphillian= 10.3 | messinian = 7.246 | pliocene | zanclean | lower pliocene = 5.333 | blancan = 4.75 | piacenzian | upper pliocene = 3.600 <!-- end of tertiary --> | kwaternaryo|quaternary | pleistocene | lower pleistocene <!-- Group of 2 stages, implied from ICS chart --> | gelasian = 2.58 | calabrian = 1.80 | irvingtonian = 1.8 <!-- end of lower pleistocene --> | middle pleistocene = 0.781 | rancholabrean = 0.24 | upper pleistocene = 0.126 | holocene | greenlandian = 0.0117 | northgrippian = 0.0082 | meghalayan = 0.0042 | now | recent | present | current = 0 }} round {{{2|5}}}}}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> dj2v1ppwb0u98oxkaq6tomvba30rlky 1959213 1959212 2022-07-29T02:41:20Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#expr:{{#switch: {{Period id|{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} <!-- Some other notable dates --> |burgess shale|middle middle cambrian<!--Middle middle is approximate; cf. Burgess Shale-->=508 |chengjiang=518<!--Maximum age; ref: https://doi.org/10.1144/jgs2017-103 --> |sirius passet=518 |doushantou=570 <!-- Data from ICS chart | Supereon | Eon | Era | Period | Epoch/Series | Age/Stage | other division (other sources - not in ICS chart) The names from the ICS chart are always first on the line. --> | precambrian | hadean = 4600 | archean | eoarchean | isuan = 4000 | paleoarchean = 3600 | mesoarchean = 3200 | neoarchean = 2800 | proterozoic | paleoproterozoic | siderian = 2500 | rhyacian = 2300 | orosirian = 2050 | statherian = 1800 | mesoproterozoic | calymmian = 1600 | ectasian | riphean = 1400 | stenian = 1200 | mayanian = 1100 | sinian | sturtian = 1050 | neoproterosoiko|neoproterozoic | tonian = 1000 | baikalian = 850 | cryogenian = 720 | ediakarano|ediacaran | vendian = 635 <!-- end of precambrian --> | phanerozoic | paleozoic | kambriyano|cambrian | lower cambrian <!-- group of two epochs, not in ICS chart --> | terreneuvian | lowest cambrian | earliest cambrian | fortunian | manykaian | nemakit daldynian = 541.0 | caerfai | tommotian = 530 | cambrian stage 2 = 529 | cambrian series 2 | cambrian stage 3 | middle lower cambrian | atdabanian = 521 | botomian = 522 | toyonian | upper lower cambrian = 516 | cambrian stage 4 = 514 <!-- end of lower cambrian --> | miaolingian | cambrian series 3 | middle cambrian | wuliuan | cambrian stage 5 | lower middle cambrian | st davids = 509 | drumian = 504.5 | guzhangian | nganasanian | mindyallan = 500.5 | furongian | upper cambrian | merioneth | paibian | franconian = 497 | jiangshanian = 494 | upper upper cambrian | mansian | cambrian stage 10 = 489.5 | ordovician | lower ordovician | tremadocian = 485.4 | upper lower ordovician = 479 | floian | arenig = 477.7 | middle ordovician | dapingian | ordovician iii | lower middle ordovician = 470.0 | darriwilian = 467.3 | upper ordovician | sandbian | ordovician v | lower upper ordovician = 458.4 | middle upper ordovician = 455 | katian | ordovician vi = 453.0 | hirnantian = 445.2 | silurian | llandovery | lower silurian | rhuddanian = 443.8 | aeronian = 440.8 | telychian = 438.5 | wenlock | sheinwoodian = 433.4 | homerian = 430.5 | ludlow | upper silurian | gorstian = 427.4 | ludfordian = 425.6 | pridoli | unnamed pridoli stage = 423.0 | deboniyano|devonian | lower devonian | lochkovian | downtonian<!--approx--> = 419.2 | pragian | praghian = 410.8 | emsian = 407.6 | middle devonian | eifelian = 393.3 | givetian = 387.7 | upper devonian | frasnian = 382.7 | famennian = 372.2 | carboniferous | mississippian | lower carboniferous <!-- Subperiod from ICS chart --> | lower mississippian | tournaisian = 358.9 | middle mississippian | visean = 346.7 | upper mississippian | serpukhovian = 330.9 | namurian = 326 | pennsylvanian | upper carboniferous <!-- Subperiod from ICS chart --> | lower pennsylvanian | bashkirian = 323.2 | westphalian= 313 | middle pennsylvanian | moscovian = 315.2 | upper pennsylvanian | kasimovian = 307.0 | stephanian = 304 | gzhelian = 303.7 | permian | cisuralian | lower permian | asselian = 298.9 | sakmarian = 295.0 | artinskian = 290.1 | kungurian = 283.5 | guadalupian | middle permian | roadian | ufimian = 272.95 | wordian = 268.8 | capitanian = 265.1 | lopingian | upper permian | wuchiapingian | longtanian = 259.1 | changhsingian= 254.14 | mesosoiko|mesozoic | triassic | lower triassic | induan = 251.902 | olenekian | spathian = 251.2 | middle triassic | anisian = 247.2 | ladinian = 242 | upper triassic | carnian = 237 | norian = 227 | rhaetian = 208.5 | jurassic | lower jurassic | hettangian = 201.3 | sinemurian = 199.3 | pliensbachian= 190.8 | toarcian = 182.7 | middle jurassic | aalenian = 174.1 | bajocian = 170.3 | bathonian = 168.3 | callovian = 166.1 | upper jurassic | oxfordian = 163.5 | kimmeridgian = 157.3 | tithonian = 152.1 | kretaseyoso|cretaceous | lower cretaceous | berriasian | neocomian = 145.0 | valanginian = 139.8 | hauterivian = 132.9 | barremian | gallic = 129.4 | aptian = 125.0 | albian = 113.0 | upper cretaceous | cenomanian = 100.5 | turonian = 93.9 | coniacian | senonian = 89.8 | santonian = 86.3 | campanian = 83.6 | maastrichtian= 72.1 | cenozoic | tertiary <!-- Group of 2 periods, former term --> | paleohene|paleogene | paleocene | danian | lower paleocene = 66.0 | puercan = 65 | torrejonian= 63.3 | selandian | middle paleocene = 61.6 | tiffanian = 60.2 | thanetian | upper paleocene = 59.2 | clarkforkian = 56.8 | eocene | ypresian | lower eocene | mp 10 = 56.0 | wasatchian = 55.4 | bridgerian = 50.3 | middle eocene <!-- Group of two stages, not in ICS chart --> | lutetian | mp 11 = 47.8 | uintan = 46.2 | duchesnean = 42 | bartonian = 41.2 | chadronian = 38 <!-- end of middle eocene --> | priabonian | upper eocene = 37.8 | oligocene | rupelian | lower oligocene | orellan = 33.9 | whitneyan = 33.3 | arikeean = 30.6 | chattian | upper oligocene = 28.1 | neoheno|neogene | miocene | lower miocene <!-- Group of 2 stages, not in ICS chart --> | aquitanian = 23.03 | hemingfordian = 20.6 | burdigalian = 20.44 | barstovian = 16.3 | middle miocene <!-- Group of 2 stages, not in ICS chart --> | langhian = 15.97 | serravallian = 13.82 | clarendonian = 13.6 | upper miocene <!-- Group of 2 stages, not in ICS chart --> | tortonian = 11.63 | hemphillian= 10.3 | messinian = 7.246 | pliocene | zanclean | lower pliocene = 5.333 | blancan = 4.75 | piacenzian | upper pliocene = 3.600 <!-- end of tertiary --> | kwaternaryo|quaternary | pleistocene | lower pleistocene <!-- Group of 2 stages, implied from ICS chart --> | gelasian = 2.58 | calabrian = 1.80 | irvingtonian = 1.8 <!-- end of lower pleistocene --> | middle pleistocene = 0.781 | rancholabrean = 0.24 | upper pleistocene = 0.126 | holocene | greenlandian = 0.0117 | northgrippian = 0.0082 | meghalayan = 0.0042 | now | recent | present | current = 0 }} round {{{2|5}}}}}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> nwen0v1qx43nmi52dqp0b7hhvj11wyi 1959214 1959213 2022-07-29T02:42:38Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#expr:{{#switch: {{Period id|{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} <!-- Some other notable dates --> |burgess shale|middle middle cambrian<!--Middle middle is approximate; cf. Burgess Shale-->=508 |chengjiang=518<!--Maximum age; ref: https://doi.org/10.1144/jgs2017-103 --> |sirius passet=518 |doushantou=570 <!-- Data from ICS chart | Supereon | Eon | Era | Period | Epoch/Series | Age/Stage | other division (other sources - not in ICS chart) The names from the ICS chart are always first on the line. --> | precambrian | hadean = 4600 | archean | eoarchean | isuan = 4000 | paleoarchean = 3600 | mesoarchean = 3200 | neoarchean = 2800 | proterozoic | paleoproterozoic | siderian = 2500 | rhyacian = 2300 | orosirian = 2050 | statherian = 1800 | mesoproterozoic | calymmian = 1600 | ectasian | riphean = 1400 | stenian = 1200 | mayanian = 1100 | sinian | sturtian = 1050 | neoproterosoiko|neoproterozoic | tonian = 1000 | baikalian = 850 | cryogenian = 720 | ediakarano|ediacaran | vendian = 635 <!-- end of precambrian --> | phanerozoic | paleozoic | kambriyano|cambrian | lower cambrian <!-- group of two epochs, not in ICS chart --> | terreneuvian | lowest cambrian | earliest cambrian | fortunian | manykaian | nemakit daldynian = 541.0 | caerfai | tommotian = 530 | cambrian stage 2 = 529 | cambrian series 2 | cambrian stage 3 | middle lower cambrian | atdabanian = 521 | botomian = 522 | toyonian | upper lower cambrian = 516 | cambrian stage 4 = 514 <!-- end of lower cambrian --> | miaolingian | cambrian series 3 | middle cambrian | wuliuan | cambrian stage 5 | lower middle cambrian | st davids = 509 | drumian = 504.5 | guzhangian | nganasanian | mindyallan = 500.5 | furongian | upper cambrian | merioneth | paibian | franconian = 497 | jiangshanian = 494 | upper upper cambrian | mansian | cambrian stage 10 = 489.5 | ordovician | lower ordovician | tremadocian = 485.4 | upper lower ordovician = 479 | floian | arenig = 477.7 | middle ordovician | dapingian | ordovician iii | lower middle ordovician = 470.0 | darriwilian = 467.3 | upper ordovician | sandbian | ordovician v | lower upper ordovician = 458.4 | middle upper ordovician = 455 | katian | ordovician vi = 453.0 | hirnantian = 445.2 | silurian | llandovery | lower silurian | rhuddanian = 443.8 | aeronian = 440.8 | telychian = 438.5 | wenlock | sheinwoodian = 433.4 | homerian = 430.5 | ludlow | upper silurian | gorstian = 427.4 | ludfordian = 425.6 | pridoli | unnamed pridoli stage = 423.0 | deboniyano|devonian | lower devonian | lochkovian | downtonian<!--approx--> = 419.2 | pragian | praghian = 410.8 | emsian = 407.6 | middle devonian | eifelian = 393.3 | givetian = 387.7 | upper devonian | frasnian = 382.7 | famennian = 372.2 | carboniferous | mississippian | lower carboniferous <!-- Subperiod from ICS chart --> | lower mississippian | tournaisian = 358.9 | middle mississippian | visean = 346.7 | upper mississippian | serpukhovian = 330.9 | namurian = 326 | pennsylvanian | upper carboniferous <!-- Subperiod from ICS chart --> | lower pennsylvanian | bashkirian = 323.2 | westphalian= 313 | middle pennsylvanian | moscovian = 315.2 | upper pennsylvanian | kasimovian = 307.0 | stephanian = 304 | gzhelian = 303.7 | permian | cisuralian | lower permian | asselian = 298.9 | sakmarian = 295.0 | artinskian = 290.1 | kungurian = 283.5 | guadalupian | middle permian | roadian | ufimian = 272.95 | wordian = 268.8 | capitanian = 265.1 | lopingian | upper permian | wuchiapingian | longtanian = 259.1 | changhsingian= 254.14 | mesosoiko|mesozoic | triassic | lower triassic | induan = 251.902 | olenekian | spathian = 251.2 | middle triassic | anisian = 247.2 | ladinian = 242 | upper triassic | carnian = 237 | norian = 227 | rhaetian = 208.5 | jurassic | lower jurassic | hettangian = 201.3 | sinemurian = 199.3 | pliensbachian= 190.8 | toarcian = 182.7 | middle jurassic | aalenian = 174.1 | bajocian = 170.3 | bathonian = 168.3 | callovian = 166.1 | upper jurassic | oxfordian = 163.5 | kimmeridgian = 157.3 | tithonian = 152.1 | kretaseyoso|cretaceous | lower cretaceous | berriasian | neocomian = 145.0 | valanginian = 139.8 | hauterivian = 132.9 | barremian | gallic = 129.4 | aptian = 125.0 | albian = 113.0 | upper cretaceous | cenomanian = 100.5 | turonian = 93.9 | coniacian | senonian = 89.8 | santonian = 86.3 | campanian = 83.6 | maastrichtian= 72.1 | cenozoic | tertiary <!-- Group of 2 periods, former term --> | paleoheno|paleogene | paleocene | danian | lower paleocene = 66.0 | puercan = 65 | torrejonian= 63.3 | selandian | middle paleocene = 61.6 | tiffanian = 60.2 | thanetian | upper paleocene = 59.2 | clarkforkian = 56.8 | eocene | ypresian | lower eocene | mp 10 = 56.0 | wasatchian = 55.4 | bridgerian = 50.3 | middle eocene <!-- Group of two stages, not in ICS chart --> | lutetian | mp 11 = 47.8 | uintan = 46.2 | duchesnean = 42 | bartonian = 41.2 | chadronian = 38 <!-- end of middle eocene --> | priabonian | upper eocene = 37.8 | oligocene | rupelian | lower oligocene | orellan = 33.9 | whitneyan = 33.3 | arikeean = 30.6 | chattian | upper oligocene = 28.1 | neoheno|neogene | miocene | lower miocene <!-- Group of 2 stages, not in ICS chart --> | aquitanian = 23.03 | hemingfordian = 20.6 | burdigalian = 20.44 | barstovian = 16.3 | middle miocene <!-- Group of 2 stages, not in ICS chart --> | langhian = 15.97 | serravallian = 13.82 | clarendonian = 13.6 | upper miocene <!-- Group of 2 stages, not in ICS chart --> | tortonian = 11.63 | hemphillian= 10.3 | messinian = 7.246 | pliocene | zanclean | lower pliocene = 5.333 | blancan = 4.75 | piacenzian | upper pliocene = 3.600 <!-- end of tertiary --> | kwaternaryo|quaternary | pleistocene | lower pleistocene <!-- Group of 2 stages, implied from ICS chart --> | gelasian = 2.58 | calabrian = 1.80 | irvingtonian = 1.8 <!-- end of lower pleistocene --> | middle pleistocene = 0.781 | rancholabrean = 0.24 | upper pleistocene = 0.126 | holocene | greenlandian = 0.0117 | northgrippian = 0.0082 | meghalayan = 0.0042 | now | recent | present | current = 0 }} round {{{2|5}}}}}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> 4ikpk9r6z9k5lur23zoyinbehpgdsmw 1959216 1959214 2022-07-29T02:45:07Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#expr:{{#switch: {{Period id|{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} <!-- Some other notable dates --> |burgess shale|middle middle cambrian<!--Middle middle is approximate; cf. Burgess Shale-->=508 |chengjiang=518<!--Maximum age; ref: https://doi.org/10.1144/jgs2017-103 --> |sirius passet=518 |doushantou=570 <!-- Data from ICS chart | Supereon | Eon | Era | Period | Epoch/Series | Age/Stage | other division (other sources - not in ICS chart) The names from the ICS chart are always first on the line. --> | precambrian| prekambriyano | hadean = 4600 | archean | eoarchean | isuan = 4000 | paleoarchean = 3600 | mesoarchean = 3200 | neoarchean = 2800 | proterozoic | paleoproterozoic | siderian = 2500 | rhyacian = 2300 | orosirian = 2050 | statherian = 1800 | mesoproterozoic | calymmian = 1600 | ectasian | riphean = 1400 | stenian = 1200 | mayanian = 1100 | sinian | sturtian = 1050 | neoproterosoiko|neoproterozoic | tonian = 1000 | baikalian = 850 | cryogenian = 720 | ediakarano|ediacaran | vendian = 635 <!-- end of precambrian --> | phanerozoic | paleozoic | kambriyano|cambrian | lower cambrian <!-- group of two epochs, not in ICS chart --> | terreneuvian | lowest cambrian | earliest cambrian | fortunian | manykaian | nemakit daldynian = 541.0 | caerfai | tommotian = 530 | cambrian stage 2 = 529 | cambrian series 2 | cambrian stage 3 | middle lower cambrian | atdabanian = 521 | botomian = 522 | toyonian | upper lower cambrian = 516 | cambrian stage 4 = 514 <!-- end of lower cambrian --> | miaolingian | cambrian series 3 | middle cambrian | wuliuan | cambrian stage 5 | lower middle cambrian | st davids = 509 | drumian = 504.5 | guzhangian | nganasanian | mindyallan = 500.5 | furongian | upper cambrian | merioneth | paibian | franconian = 497 | jiangshanian = 494 | upper upper cambrian | mansian | cambrian stage 10 = 489.5 | ordovician | lower ordovician | tremadocian = 485.4 | upper lower ordovician = 479 | floian | arenig = 477.7 | middle ordovician | dapingian | ordovician iii | lower middle ordovician = 470.0 | darriwilian = 467.3 | upper ordovician | sandbian | ordovician v | lower upper ordovician = 458.4 | middle upper ordovician = 455 | katian | ordovician vi = 453.0 | hirnantian = 445.2| siluriyano | silurian | llandovery | lower silurian | rhuddanian = 443.8 | aeronian = 440.8 | telychian = 438.5 | wenlock | sheinwoodian = 433.4 | homerian = 430.5 | ludlow | upper silurian | gorstian = 427.4 | ludfordian = 425.6 | pridoli | unnamed pridoli stage = 423.0 | deboniyano|devonian | lower devonian | lochkovian | downtonian<!--approx--> = 419.2 | pragian | praghian = 410.8 | emsian = 407.6 | middle devonian | eifelian = 393.3 | givetian = 387.7 | upper devonian | frasnian = 382.7 | famennian = 372.2 | carboniferous | mississippian | lower carboniferous <!-- Subperiod from ICS chart --> | lower mississippian | tournaisian = 358.9 | middle mississippian | visean = 346.7 | upper mississippian | serpukhovian = 330.9 | namurian = 326 | pennsylvanian | upper carboniferous <!-- Subperiod from ICS chart --> | lower pennsylvanian | bashkirian = 323.2 | westphalian= 313 | middle pennsylvanian | moscovian = 315.2 | upper pennsylvanian | kasimovian = 307.0 | stephanian = 304 | gzhelian = 303.7 | permian | cisuralian | lower permian | asselian = 298.9 | sakmarian = 295.0 | artinskian = 290.1 | kungurian = 283.5 | guadalupian | middle permian | roadian | ufimian = 272.95 | wordian = 268.8 | capitanian = 265.1 | lopingian | upper permian | wuchiapingian | longtanian = 259.1 | changhsingian= 254.14 | mesosoiko|mesozoic| triasiko | triassic | lower triassic | induan = 251.902 | olenekian | spathian = 251.2 | middle triassic | anisian = 247.2 | ladinian = 242 | upper triassic | carnian = 237 | norian = 227 | rhaetian = 208.5 | jurassic | lower jurassic | hettangian = 201.3 | sinemurian = 199.3 | pliensbachian= 190.8 | toarcian = 182.7 | middle jurassic | aalenian = 174.1 | bajocian = 170.3 | bathonian = 168.3 | callovian = 166.1 | upper jurassic | oxfordian = 163.5 | kimmeridgian = 157.3 | tithonian = 152.1 | kretaseyoso|cretaceous | lower cretaceous | berriasian | neocomian = 145.0 | valanginian = 139.8 | hauterivian = 132.9 | barremian | gallic = 129.4 | aptian = 125.0 | albian = 113.0 | upper cretaceous | cenomanian = 100.5 | turonian = 93.9 | coniacian | senonian = 89.8 | santonian = 86.3 | campanian = 83.6 | maastrichtian= 72.1 | cenozoic | tertiary <!-- Group of 2 periods, former term --> | paleoheno|paleogene | paleocene | danian | lower paleocene = 66.0 | puercan = 65 | torrejonian= 63.3 | selandian | middle paleocene = 61.6 | tiffanian = 60.2 | thanetian | upper paleocene = 59.2 | clarkforkian = 56.8 | eocene | ypresian | lower eocene | mp 10 = 56.0 | wasatchian = 55.4 | bridgerian = 50.3 | middle eocene <!-- Group of two stages, not in ICS chart --> | lutetian | mp 11 = 47.8 | uintan = 46.2 | duchesnean = 42 | bartonian = 41.2 | chadronian = 38 <!-- end of middle eocene --> | priabonian | upper eocene = 37.8 | oligocene | rupelian | lower oligocene | orellan = 33.9 | whitneyan = 33.3 | arikeean = 30.6 | chattian | upper oligocene = 28.1 | neoheno|neogene | miocene | lower miocene <!-- Group of 2 stages, not in ICS chart --> | aquitanian = 23.03 | hemingfordian = 20.6 | burdigalian = 20.44 | barstovian = 16.3 | middle miocene <!-- Group of 2 stages, not in ICS chart --> | langhian = 15.97 | serravallian = 13.82 | clarendonian = 13.6 | upper miocene <!-- Group of 2 stages, not in ICS chart --> | tortonian = 11.63 | hemphillian= 10.3 | messinian = 7.246 | pliocene | zanclean | lower pliocene = 5.333 | blancan = 4.75 | piacenzian | upper pliocene = 3.600 <!-- end of tertiary --> | kwaternaryo|quaternary | pleistocene | lower pleistocene <!-- Group of 2 stages, implied from ICS chart --> | gelasian = 2.58 | calabrian = 1.80 | irvingtonian = 1.8 <!-- end of lower pleistocene --> | middle pleistocene = 0.781 | rancholabrean = 0.24 | upper pleistocene = 0.126 | holocene | greenlandian = 0.0117 | northgrippian = 0.0082 | meghalayan = 0.0042 | now | recent | present | current = 0 }} round {{{2|5}}}}}</includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> cte1t9l5dyw2upmvv4rx0w7703mhncs 10 107694 1959098 1478553 2022-07-28T17:38:07Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(111,218,237) |cenozoic=rgb(246,236,57) |quaternary=rgb(254,246,145) |tertiary=rgb(242,249,2) |neoheno=rgb(254,221,45) |holocene=rgb(254,241,224) |pleistocene=rgb(254,239,184) |upper pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214) |middle pleistocene|ionian=rgb(254,240,204) |calabrian=rgb(254,239,193) |gelasian=rgb(254,238,173) |pliocene=rgb(254,248,166) |piacenzian=rgb(254,250,200) |zanclean=rgb(254,249,189) |miocene=rgb(254,239,0) |messinian=rgb(254,245,135) |tortonian=rgb(254,244,125) |serravallian=rgb(254,244,114) |langhian=rgb(254,243,102) |burdigalian=rgb(254,242,89) |aquitanian=rgb(254,241,77) |Paleoheno|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99) |oligocene=rgb(254,195,134) |chattian=rgb(254,228,178) |rupelian=rgb(254,217,162) |eocene=rgb(254,185,121) |priabonian=rgb(254,207,167) |bartonian=rgb(254,196,152) |lutetian=rgb(254,185,138) |ypresian=rgb(254,174,125) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110) |thanetian=rgb(254,195,125) |selandian=rgb(254,194,116) |danian=rgb(254,184,114) |mesozoic=rgb(7,202,234) |cretaceous=rgb(111,200,107) |late cretaceous|upper cretaceous=rgb(166,212,104) |maastrichtian=rgb(243,242,156) |campanian=rgb(234,237,147) |santonian=rgb(222,231,138) |coniacian=rgb(209,227,130) |turonian=rgb(195,223,121) |cenomanian=rgb(181,218,113) |early cretaceous|lower cretaceous=rgb(126,205,116) |albian=rgb(205,229,168) |aptian=rgb(191,225,159) |barremian=rgb(175,221,151) |hauterivian=rgb(158,215,142) |valanginian=rgb(141,210,133) |berriasian=rgb(124,206,124) |hurasiko=rgb(0,187,231) |late hurasiko|upper hurasiko=rgb(151,227,250) |tithonian=rgb(207,240,252) |kimmeridgian=rgb(189,235,251) |oxfordian=rgb(171,231,251) |mid hurasiko|middle hurasiko=rgb(52,209,235) |callovian=rgb(174,230,240) |bathonian=rgb(156,226,239) |bajocian=rgb(135,222,238) |aalenian=rgb(111,218,237) |early hurasiko|lower hurasiko=rgb(0,183,234) |toarcian=rgb(116,209,240) |pliensbachian=rgb(60,201,239) |sinemurian=rgb(7,193,237) |hettangian=rgb(0,187,235) |Triasiko=rgb(153,78,150) |late Triasiko|upper Triasiko=rgb(198,152,194) |rhaetian=rgb(232,194,216) |norian=rgb(221,180,209) |carnian=rgb(209,166,201) |mid Triasiko|middle Triasiko=rgb(191,124,177) |ladinian=rgb(212,146,189) |anisian=rgb(201,134,182) |lower Triasiko|early Triasiko=rgb(173,87,154) |olenekian=rgb(194,106,165) |induan=rgb(184,97,160) |palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160) |permiyano=rgb(247,88,60) |late permiyano|upper permiyano|lopingian=rgb(254,175,151) |changhsingian=rgb(254,198,179) |wuchiapingian=rgb(254,187,165) |middle permiyano|mid permiyano|guadalupian=rgb(254,131,103) |capitanian=rgb(254,163,138) |wordian=rgb(254,152,126) |roadian=rgb(254,142,114) |early permiyano|lower permiyano|cisuralian=rgb(247,110,84) |kungurian=rgb(239,148,127) |artinskian=rgb(239,138,116) |sakmarian=rgb(239,128,106) |asselian=rgb(240,119,95) |karbonipero=rgb(63,174,173) |upper karbonipero|pennsylvanian=rgb(138,198,195) |upper pennsylvanian=rgb(189,208,196) |gzhelian=rgb(203,213,205) |kasimovian=rgb(187,209,205) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196) |moscovian=rgb(174,205,196) |lower pennsylvanian=rgb(119,194,195) |bashkirian=rgb(138,198,195) |lower karbonipero|mississippian=rgb(97,157,126) |upper mississippian=rgb(187,192,130) |serpukhovian=rgb(200,194,129) |middle mississippian=rgb(155,185,131) |visean=rgb(171,188,130) |lower mississippian=rgb(122,178,132) |tournaisian=rgb(138,181,132) |deboniyano=rgb(221,150,81) |upper deboniyano|late deboniyano=rgb(244,224,169) |frasnian=rgb(243,235,204) |famennian=rgb(244,234,185) |middle deboniyano|mid deboniyano=rgb(246,200,122) |givetian=rgb(245,222,148) |eifelian=rgb(245,211,134) |lower deboniyano|early deboniyano=rgb(239,176,99) |emsian=rgb(236,207,135) |pragian|praghian=rgb(238,197,123) |lochkovian=rgb(238,186,110) |silurian=rgb(166,223,197) |latest silurian|pridoli=rgb(228,242,230) |late silurian|upper silurian|ludlow=rgb(180,229,219) |ludfordian=rgb(212,238,230) |gorstian=rgb(195,234,230) |middle silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208) |homerian=rgb(197,233,219) |sheinwoodian=rgb(182,228,208) |lower silurian|early silurian|llandovery=rgb(126,215,198) |telychian=rgb(180,229,219) |aeronian=rgb(164,224,208) |rhuddanian=rgb(147,219,198) |ordovician=rgb(0,169,138) |upper ordovician|late ordovician=rgb(94,204,169) |hirnantian=rgb(149,218,188) |katian=rgb(129,214,188) |sandbian=rgb(114,208,169) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151) |darriwilian=rgb(53,201,178) |dapingian=rgb(18,197,169) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137) |floian=rgb(0,186,160) |tremadocian=rgb(0,182,152) |cambrian=rgb(129,170,114) |furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168) |cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209) |jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198) |paibian=rgb(202,231,188) |cambrian series 3|series 3|middle cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155) |guzhangian=rgb(204,221,184) |drumian=rgb(191,216,173) |cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163) |cambrian series 2|lower cambrian|series 2=rgb(149,194,143) |cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160) |cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151) |terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132) |cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147) |fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139) |early cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> |precambrian=rgb(254,91,113) |proterozoic=rgb(254,76,104) |neoproterozoic=rgb(254,183,87) |ediacaran=rgb(254,214,123) |cryogenian=rgb(254,204,111) |tonian=rgb(254,194,98) |mesoproterozoic=rgb(254,184,114) |stenian=rgb(254,217,162) |ectasian=rgb(254,206,148) |calymmian=rgb(254,195,134) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113) |statherian=rgb(254,134,161) |orosirian=rgb(254,123,148) |rhyacian=rgb(254,112,135) |siderian=rgb(254,101,123) |archean=rgb(254,0,124) |neoarchean=rgb(254,166,186) |mesoarchean=rgb(254,124,163) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151) |eoarchean=rgb(238,0,125) |hadean=rgb(203,3,129) }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 9nwa6kcb133njhzmyqqxbzssyf7e28r 1959103 1959098 2022-07-28T17:47:55Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(111,218,237) |cenozoic=rgb(246,236,57) |quaternary=rgb(254,246,145) |tertiary=rgb(242,249,2) |neoheno=rgb(254,221,45) |holocene=rgb(254,241,224) |pleistocene=rgb(254,239,184) |upper pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214) |middle pleistocene|ionian=rgb(254,240,204) |calabrian=rgb(254,239,193) |gelasian=rgb(254,238,173) |pliocene=rgb(254,248,166) |piacenzian=rgb(254,250,200) |zanclean=rgb(254,249,189) |miocene=rgb(254,239,0) |messinian=rgb(254,245,135) |tortonian=rgb(254,244,125) |serravallian=rgb(254,244,114) |langhian=rgb(254,243,102) |burdigalian=rgb(254,242,89) |aquitanian=rgb(254,241,77) |Paleoheno|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99) |oligocene=rgb(254,195,134) |chattian=rgb(254,228,178) |rupelian=rgb(254,217,162) |eocene=rgb(254,185,121) |priabonian=rgb(254,207,167) |bartonian=rgb(254,196,152) |lutetian=rgb(254,185,138) |ypresian=rgb(254,174,125) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110) |thanetian=rgb(254,195,125) |selandian=rgb(254,194,116) |danian=rgb(254,184,114) |mesozoic=rgb(7,202,234) |kretaseyoso=rgb(111,200,107) |late kretaseyoso|upper kretaseyoso=rgb(166,212,104) |maastrichtian=rgb(243,242,156) |campanian=rgb(234,237,147) |santonian=rgb(222,231,138) |coniacian=rgb(209,227,130) |turonian=rgb(195,223,121) |cenomanian=rgb(181,218,113) |early kretaseyoso|lower kretaseyoso=rgb(126,205,116) |albian=rgb(205,229,168) |aptian=rgb(191,225,159) |barremian=rgb(175,221,151) |hauterivian=rgb(158,215,142) |valanginian=rgb(141,210,133) |berriasian=rgb(124,206,124) |hurasiko=rgb(0,187,231) |late hurasiko|upper hurasiko=rgb(151,227,250) |tithonian=rgb(207,240,252) |kimmeridgian=rgb(189,235,251) |oxfordian=rgb(171,231,251) |mid hurasiko|middle hurasiko=rgb(52,209,235) |callovian=rgb(174,230,240) |bathonian=rgb(156,226,239) |bajocian=rgb(135,222,238) |aalenian=rgb(111,218,237) |early hurasiko|lower hurasiko=rgb(0,183,234) |toarcian=rgb(116,209,240) |pliensbachian=rgb(60,201,239) |sinemurian=rgb(7,193,237) |hettangian=rgb(0,187,235) |triasiko=rgb(153,78,150) |late triasiko|upper triasiko=rgb(198,152,194) |rhaetian=rgb(232,194,216) |norian=rgb(221,180,209) |carnian=rgb(209,166,201) |mid triasiko|middle triasiko=rgb(191,124,177) |ladinian=rgb(212,146,189) |anisian=rgb(201,134,182) |lower triasiko|early triasiko=rgb(173,87,154) |olenekian=rgb(194,106,165) |induan=rgb(184,97,160) |palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160) |permiyano=rgb(247,88,60) |late permiyano|upper permiyano|lopingian=rgb(254,175,151) |changhsingian=rgb(254,198,179) |wuchiapingian=rgb(254,187,165) |middle permiyano|mid permiyano|guadalupian=rgb(254,131,103) |capitanian=rgb(254,163,138) |wordian=rgb(254,152,126) |roadian=rgb(254,142,114) |early permiyano|lower permiyano|cisuralian=rgb(247,110,84) |kungurian=rgb(239,148,127) |artinskian=rgb(239,138,116) |sakmarian=rgb(239,128,106) |asselian=rgb(240,119,95) |karbonipero=rgb(63,174,173) |upper karbonipero|pennsylvanian=rgb(138,198,195) |upper pennsylvanian=rgb(189,208,196) |gzhelian=rgb(203,213,205) |kasimovian=rgb(187,209,205) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196) |moscovian=rgb(174,205,196) |lower pennsylvanian=rgb(119,194,195) |bashkirian=rgb(138,198,195) |lower karbonipero|mississippian=rgb(97,157,126) |upper mississippian=rgb(187,192,130) |serpukhovian=rgb(200,194,129) |middle mississippian=rgb(155,185,131) |visean=rgb(171,188,130) |lower mississippian=rgb(122,178,132) |tournaisian=rgb(138,181,132) |deboniyano=rgb(221,150,81) |upper deboniyano|late deboniyano=rgb(244,224,169) |frasnian=rgb(243,235,204) |famennian=rgb(244,234,185) |middle deboniyano|mid deboniyano=rgb(246,200,122) |givetian=rgb(245,222,148) |eifelian=rgb(245,211,134) |lower deboniyano|early deboniyano=rgb(239,176,99) |emsian=rgb(236,207,135) |pragian|praghian=rgb(238,197,123) |lochkovian=rgb(238,186,110) |silurian=rgb(166,223,197) |latest silurian|pridoli=rgb(228,242,230) |late silurian|upper silurian|ludlow=rgb(180,229,219) |ludfordian=rgb(212,238,230) |gorstian=rgb(195,234,230) |middle silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208) |homerian=rgb(197,233,219) |sheinwoodian=rgb(182,228,208) |lower silurian|early silurian|llandovery=rgb(126,215,198) |telychian=rgb(180,229,219) |aeronian=rgb(164,224,208) |rhuddanian=rgb(147,219,198) |ordovician=rgb(0,169,138) |upper ordovician|late ordovician=rgb(94,204,169) |hirnantian=rgb(149,218,188) |katian=rgb(129,214,188) |sandbian=rgb(114,208,169) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151) |darriwilian=rgb(53,201,178) |dapingian=rgb(18,197,169) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137) |floian=rgb(0,186,160) |tremadocian=rgb(0,182,152) |cambrian=rgb(129,170,114) |furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168) |cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209) |jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198) |paibian=rgb(202,231,188) |cambrian series 3|series 3|middle cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155) |guzhangian=rgb(204,221,184) |drumian=rgb(191,216,173) |cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163) |cambrian series 2|lower cambrian|series 2=rgb(149,194,143) |cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160) |cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151) |terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132) |cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147) |fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139) |early cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> |precambrian=rgb(254,91,113) |proterozoic=rgb(254,76,104) |neoproterozoic=rgb(254,183,87) |ediacaran=rgb(254,214,123) |cryogenian=rgb(254,204,111) |tonian=rgb(254,194,98) |mesoproterozoic=rgb(254,184,114) |stenian=rgb(254,217,162) |ectasian=rgb(254,206,148) |calymmian=rgb(254,195,134) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113) |statherian=rgb(254,134,161) |orosirian=rgb(254,123,148) |rhyacian=rgb(254,112,135) |siderian=rgb(254,101,123) |archean=rgb(254,0,124) |neoarchean=rgb(254,166,186) |mesoarchean=rgb(254,124,163) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151) |eoarchean=rgb(238,0,125) |hadean=rgb(203,3,129) }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> o0htoe07nehrt8epqwcduqyvnhodcgk 1959110 1959103 2022-07-28T18:00:19Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(111,218,237) |cenozoic=rgb(246,236,57) |quaternary=rgb(254,246,145) |tertiary=rgb(242,249,2) |neoheno=rgb(254,221,45) |holocene=rgb(254,241,224) |pleistocene=rgb(254,239,184) |itaas na pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214) |gitnang pleistocene|ionian=rgb(254,240,204) |calabrian=rgb(254,239,193) |gelasian=rgb(254,238,173) |pliocene=rgb(254,248,166) |piacenzian=rgb(254,250,200) |zanclean=rgb(254,249,189) |miocene=rgb(254,239,0) |messinian=rgb(254,245,135) |tortonian=rgb(254,244,125) |serravallian=rgb(254,244,114) |langhian=rgb(254,243,102) |burdigalian=rgb(254,242,89) |aquitanian=rgb(254,241,77) |paleoheno|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99) |oligocene=rgb(254,195,134) |chattian=rgb(254,228,178) |rupelian=rgb(254,217,162) |eocene=rgb(254,185,121) |priabonian=rgb(254,207,167) |bartonian=rgb(254,196,152) |lutetian=rgb(254,185,138) |ypresian=rgb(254,174,125) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110) |thanetian=rgb(254,195,125) |selandian=rgb(254,194,116) |danian=rgb(254,184,114) |mesozoic=rgb(7,202,234) |kretaseyoso=rgb(111,200,107) |huling kretaseyoso|itaas na kretaseyoso=rgb(166,212,104) |maastrichtian=rgb(243,242,156) |campanian=rgb(234,237,147) |santonian=rgb(222,231,138) |coniacian=rgb(209,227,130) |turonian=rgb(195,223,121) |cenomanian=rgb(181,218,113) |maagang kretaseyoso|ibabang kretaseyoso=rgb(126,205,116) |albian=rgb(205,229,168) |aptian=rgb(191,225,159) |barremian=rgb(175,221,151) |hauterivian=rgb(158,215,142) |valanginian=rgb(141,210,133) |berriasian=rgb(124,206,124) |hurasiko=rgb(0,187,231) |huling hurasiko|itaas na hurasiko=rgb(151,227,250) |tithonian=rgb(207,240,252) |kimmeridgian=rgb(189,235,251) |oxfordian=rgb(171,231,251) |mid hurasiko|gitnang hurasiko=rgb(52,209,235) |callovian=rgb(174,230,240) |bathonian=rgb(156,226,239) |bajocian=rgb(135,222,238) |aalenian=rgb(111,218,237) |maagang hurasiko|ibabang hurasiko=rgb(0,183,234) |toarcian=rgb(116,209,240) |pliensbachian=rgb(60,201,239) |sinemurian=rgb(7,193,237) |hettangian=rgb(0,187,235) |triasiko=rgb(153,78,150) |huling triasiko|itaas na triasiko=rgb(198,152,194) |rhaetian=rgb(232,194,216) |norian=rgb(221,180,209) |carnian=rgb(209,166,201) |mid triasiko|gitnang triasiko=rgb(191,124,177) |ladinian=rgb(212,146,189) |anisian=rgb(201,134,182) |ibabang triasiko|maagang triasiko=rgb(173,87,154) |olenekian=rgb(194,106,165) |induan=rgb(184,97,160) |palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160) |permiyano=rgb(247,88,60) |huling permiyano|itaas na permiyano|lopingian=rgb(254,175,151) |changhsingian=rgb(254,198,179) |wuchiapingian=rgb(254,187,165) |gitnang permiyano|mid permiyano|guadalupian=rgb(254,131,103) |capitanian=rgb(254,163,138) |wordian=rgb(254,152,126) |roadian=rgb(254,142,114) |maagang permiyano|ibabang permiyano|cisuralian=rgb(247,110,84) |kungurian=rgb(239,148,127) |artinskian=rgb(239,138,116) |sakmarian=rgb(239,128,106) |asselian=rgb(240,119,95) |karbonipero=rgb(63,174,173) |itaas na karbonipero|pennsylvanian=rgb(138,198,195) |itaas na pennsylvanian=rgb(189,208,196) |gzhelian=rgb(203,213,205) |kasimovian=rgb(187,209,205) |gitnang pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196) |moscovian=rgb(174,205,196) |ibabang pennsylvanian=rgb(119,194,195) |bashkirian=rgb(138,198,195) |ibabang karbonipero|mississippian=rgb(97,157,126) |itaas na mississippian=rgb(187,192,130) |serpukhovian=rgb(200,194,129) |gitnang mississippian=rgb(155,185,131) |visean=rgb(171,188,130) |ibabang mississippian=rgb(122,178,132) |tournaisian=rgb(138,181,132) |deboniyano=rgb(221,150,81) |itaas na deboniyano|huling deboniyano=rgb(244,224,169) |frasnian=rgb(243,235,204) |famennian=rgb(244,234,185) |gitnang deboniyano|mid deboniyano=rgb(246,200,122) |givetian=rgb(245,222,148) |eifelian=rgb(245,211,134) |ibabang deboniyano|maagang deboniyano=rgb(239,176,99) |emsian=rgb(236,207,135) |pragian|praghian=rgb(238,197,123) |lochkovian=rgb(238,186,110) |silurian=rgb(166,223,197) |hulingst silurian|pridoli=rgb(228,242,230) |huling silurian|itaas na silurian|ludlow=rgb(180,229,219) |ludfordian=rgb(212,238,230) |gorstian=rgb(195,234,230) |gitnang silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208) |homerian=rgb(197,233,219) |sheinwoodian=rgb(182,228,208) |ibabang silurian|maagang silurian|llandovery=rgb(126,215,198) |telychian=rgb(180,229,219) |aeronian=rgb(164,224,208) |rhuddanian=rgb(147,219,198) |ordovician=rgb(0,169,138) |itaas na ordovician|huling ordovician=rgb(94,204,169) |hirnantian=rgb(149,218,188) |katian=rgb(129,214,188) |sandbian=rgb(114,208,169) |gitnang ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151) |darriwilian=rgb(53,201,178) |dapingian=rgb(18,197,169) |ibabang ordovician|maagang ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137) |floian=rgb(0,186,160) |tremadocian=rgb(0,182,152) |cambrian=rgb(129,170,114) |furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168) |cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209) |jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198) |paibian=rgb(202,231,188) |cambrian series 3|series 3|gitnang cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155) |guzhangian=rgb(204,221,184) |drumian=rgb(191,216,173) |cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163) |cambrian series 2|ibabang cambrian|series 2=rgb(149,194,143) |cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160) |cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151) |terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132) |cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147) |fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139) |maagang cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> |precambrian=rgb(254,91,113) |proterozoic=rgb(254,76,104) |neoproterozoic=rgb(254,183,87) |ediacaran=rgb(254,214,123) |cryogenian=rgb(254,204,111) |tonian=rgb(254,194,98) |mesoproterozoic=rgb(254,184,114) |stenian=rgb(254,217,162) |ectasian=rgb(254,206,148) |calymmian=rgb(254,195,134) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113) |statherian=rgb(254,134,161) |orosirian=rgb(254,123,148) |rhyacian=rgb(254,112,135) |siderian=rgb(254,101,123) |archean=rgb(254,0,124) |neoarchean=rgb(254,166,186) |mesoarchean=rgb(254,124,163) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151) |eoarchean=rgb(238,0,125) |hadean=rgb(203,3,129) }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 6xb2lou3zvkvdl9oy11co8pucockktd 1959140 1959110 2022-07-28T22:39:00Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(154,217,221) |cenozoic=rgb(242,249,29) |quaternary=rgb(249,249,127) |holocene=rgb(253,230,202) |meghalayan|upper holocene|late holocene=rgb(253,237,236) |northgrippian|middle holocene=rgb(253,236,228) |greenlandian|lower holocene|early holocene=rgb(254,236,219) |pleistocene=rgb(255,239,175) |upper pleistocene|tarantian=rgb(255,242,211) |chibanian|middle pleistocene|ionian=rgb(255,242,199) |lower pleistocene|early pleistocene=rgb(255,240,185)<!--SEMI-OFFICIAL--> |calabrian=rgb(255,242,186) |gelasian=rgb(255,237,179) |neoheno=rgb(255,230,25) |pliocene=rgb(255,255,153) |piacenzian=rgb(255,255,191) |zanclean=rgb(255,255,179) |miocene=rgb(255,255,0) |messinian=rgb(255,255,115) |tortonian=rgb(255,255,102) |serravallian=rgb(255,255,89) |langhian=rgb(255,255,77) |burdigalian=rgb(255,255,65) |aquitanian=rgb(255,255,51) |paleoheno|palæogene|palaeogene=rgb(253,154,82) |oligocene=rgb(254,192,122) |chattian=rgb(254,230,170) |rupelian=rgb(254,217,154) |eocene=rgb(253,180,108) |priabonian=rgb(253,205,161) |bartonian=rgb(253,192,145) |lutetian=rgb(253,180,130) |ypresian=rgb(252,167,115) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(253,167,95) |thanetian=rgb(253,191,111) |selandian=rgb(254,191,101) |danian=rgb(253,180,98) |mesozoic=rgb(103,197,202) |kretaseyoso=rgb(127,198,78) |late kretaseyoso|upper kretaseyoso=rgb(166,216,74) |maastrichtian=rgb(242,250,140) |campanian=rgb(230,244,127) |santonian=rgb(217,239,116) |coniacian=rgb(204,233,104) |turonian=rgb(191,227,93) |cenomanian=rgb(179,222,83) |early kretaseyoso|lower kretaseyoso=rgb(140,205,87) |albian=rgb(204,234,151) |aptian=rgb(191,228,138) |barremian=rgb(179,223,127) |hauterivian=rgb(166,217,117) |valanginian=rgb(153,211,106) |berriasian=rgb(140,205,96) |jurassic=rgb(52,178,201) |late jurassic|upper jurassic=rgb(179,227,238) |tithonian=rgb(217,241,247) |kimmeridgian=rgb(204,236,244) |oxfordian=rgb(191,231,241) |middle jurassic|mid jurassic=rgb(128,207,216) |callovian=rgb(191,231,229) |bathonian=rgb(179,226,227) |bajocian=rgb(166,221,224) |aalenian=rgb(154,217,221) |early jurassic|lower jurassic=rgb(66,174,208) |toarcian=rgb(153,206,227) |pliensbachian=rgb(128,197,221) |sinemurian=rgb(103,188,216) |hettangian=rgb(78,179,211) |triasiko=rgb(129,43,146) |late triasiko|upper triasiko=rgb(189,140,195) |rhaetian=rgb(227,185,219) |norian=rgb(214,170,211) |carnian=rgb(201,155,203) |middle triasiko|mid triasiko=rgb(177,104,177) |ladinian=rgb(201,131,191) |anisian=rgb(188,117,183) |lower triasiko|early triasiko=rgb(152,57,153) |olenekian=rgb(176,81,165) |induan=rgb(164,70,159) |paleozoic|palæozoic|palaeozoic=rgb(153,192,141) |permiyano=rgb(240,64,40) |lopingian|late permiyano|upper permiyano=rgb(251,167,148) |changhsingian=rgb(252,192,178) |wuchiapingian=rgb(252,180,162) |guadalupian|middle permiyano|mid permiyano=rgb(251,116,92) |capitanian=rgb(251,154,133) |wordian=rgb(251,141,118) |roadian=rgb(251,128,105) |cisuralian|early permiyano|lower permiyano=rgb(239,88,69) |kungurian=rgb(227,135,118) |artinskian=rgb(227,123,104) |sakmarian=rgb(227,111,92) |asselian=rgb(227,99,80) |carboniferous=rgb(103,165,153) |pennsylvanian|upper carboniferous|late carboniferous=rgb(126,188,198) |upper pennsylvanian|late pennsylvanian=rgb(191,208,186) |gzhelian=rgb(204,212,199) |kasimovian=rgb(191,208,197) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(166,199,183) |moscovian=rgb(179,203,185) |lower pennsylvanian|early pennsylvanian=rgb(140,190,180) |bashkirian=rgb(153,194,181) |mississippian|lower carboniferous|early carboniferous=rgb(103,143,102) |upper mississippian|late mississippian=rgb(179,190,108) |serpukhovian=rgb(191,194,107) |middle mississippian=rgb(153,180,108) |visean=rgb(166,185,108) |lower mississippian=rgb(128,171,108) |tournaisian=rgb(140,176,108) |deboniyano=rgb(203,140,55) |upper deboniyano|late deboniyano=rgb(241,225,157) |famennian=rgb(242,237,179) |frasnian=rgb(242,237,173) |middle deboniyano|mid deboniyano=rgb(241,200,104) |givetian=rgb(241,225,133) |eifelian=rgb(241,213,118) |lower deboniyano|early deboniyano=rgb(229,172,77) |emsian=rgb(229,208,117) |pragian|praghian=rgb(229,196,104) |lochkovian=rgb(229,183,90) |siluriyano=rgb(179,225,182) |pridoli|latest siluriyano=rgb(230,245,225) |ludlow|late siluriyano|upper siluriyano=rgb(191,230,207) |ludfordian=rgb(217,240,223) |gorstian=rgb(204,236,221) |wenlock|middle siluriyano|mid siluriyano=rgb(179,225,194) |homerian=rgb(204,235,209) |sheinwoodian=rgb(191,230,195) |llandovery|lower siluriyano|early siluriyano=rgb(153,215,179) |telychian=rgb(191,230,207) |aeronian=rgb(179,225,194) |rhuddanian=rgb(166,220,181) |ordovician=rgb(0,146,112) |upper ordovician|late ordovician=rgb(127,202,147) |hirnantian=rgb(166,219,171) |katian=rgb(153,214,159) |sandbian=rgb(140,208,148) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(77,180,126) |darriwilian=rgb(116,198,156) |dapingian=rgb(102,192,146) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(26,157,111) |floian=rgb(65,176,135) |tremadocian=rgb(51,169,126) |kambriyano=rgb(127,160,86) |furongian|kambriyano series 4|series 4=rgb(179,224,149) |kambriyano stage 10|stage 10=rgb(230,245,201) |jiangshanian|kambriyano stage 9|stage 9=rgb(217,240,187) |paibian=rgb(204,235,174) |miaolingian|kambriyano series 3|series 3|middle kambriyano|mid kambriyano=rgb(166,207,134) |guzhangian=rgb(204,223,170) |drumian=rgb(191,217,157) |wuliuan|kambriyano stage 5|stage 5=rgb(179,212,146) |kambriyano series 2|lower kambriyano|series 2=rgb(153,192,120) |kambriyano stage 4|stage 4=rgb(179,202,142) |kambriyano stage 3|stage 3=rgb(166,197,131) |terreneuvian|kambriyano series 1|series 1=rgb(140,176,108) |kambriyano stage 2|stage 2=rgb(166,186,128) |fortunian|kambriyano stage 1|stage 1=rgb(153,181,117) |prekambriyano=rgb(247,67,112) |proterozoic=rgb(247,53,99) |neoproterozoic=rgb(254,179,66) |ediacaran=rgb(254,217,106) |cryogenian=rgb(254,204,92) |tonian=rgb(254,191,78) |mesoproterozoic=rgb(253,180,98) |stenian=rgb(254,217,154) |ectasian=rgb(253,204,138) |calymmian=rgb(253,192,122) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(247,67,112) |statherian=rgb(248,117,167) |orosirian=rgb(247,104,152) |rhyacian=rgb(247,91,137) |siderian=rgb(247,79,124) |archean=rgb(240,4,127) |neoarchean=rgb(249,155,193) |mesoarchean=rgb(247,104,169) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(240,103,166) |eoarchean=rgb(218,3,127) |hadean=rgb(174,2,126) <!--Unused/Unofficial Time Spans--> |tertiary=rgb(242,249,2) |early kambriyano=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> p93sx69gbxk63czgubmtqgb5e9joj10 1959142 1959140 2022-07-28T22:42:15Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(154,217,221) |cenozoic=rgb(242,249,29) |quaternary=rgb(249,249,127) |holocene=rgb(253,230,202) |meghalayan|upper holocene|late holocene=rgb(253,237,236) |northgrippian|middle holocene=rgb(253,236,228) |greenlandian|lower holocene|early holocene=rgb(254,236,219) |pleistocene=rgb(255,239,175) |upper pleistocene|tarantian=rgb(255,242,211) |chibanian|middle pleistocene|ionian=rgb(255,242,199) |lower pleistocene|early pleistocene=rgb(255,240,185)<!--SEMI-OFFICIAL--> |calabrian=rgb(255,242,186) |gelasian=rgb(255,237,179) |neoheno=rgb(255,230,25) |pliocene=rgb(255,255,153) |piacenzian=rgb(255,255,191) |zanclean=rgb(255,255,179) |miocene=rgb(255,255,0) |messinian=rgb(255,255,115) |tortonian=rgb(255,255,102) |serravallian=rgb(255,255,89) |langhian=rgb(255,255,77) |burdigalian=rgb(255,255,65) |aquitanian=rgb(255,255,51) |paleoheno|palæogene|palaeogene=rgb(253,154,82) |oligocene=rgb(254,192,122) |chattian=rgb(254,230,170) |rupelian=rgb(254,217,154) |eocene=rgb(253,180,108) |priabonian=rgb(253,205,161) |bartonian=rgb(253,192,145) |lutetian=rgb(253,180,130) |ypresian=rgb(252,167,115) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(253,167,95) |thanetian=rgb(253,191,111) |selandian=rgb(254,191,101) |danian=rgb(253,180,98) |mesozoic=rgb(103,197,202) |kretaseyoso=rgb(127,198,78) |late kretaseyoso|upper kretaseyoso=rgb(166,216,74) |maastrichtian=rgb(242,250,140) |campanian=rgb(230,244,127) |santonian=rgb(217,239,116) |coniacian=rgb(204,233,104) |turonian=rgb(191,227,93) |cenomanian=rgb(179,222,83) |early kretaseyoso|lower kretaseyoso=rgb(140,205,87) |albian=rgb(204,234,151) |aptian=rgb(191,228,138) |barremian=rgb(179,223,127) |hauterivian=rgb(166,217,117) |valanginian=rgb(153,211,106) |berriasian=rgb(140,205,96) |jurassic=rgb(52,178,201) |late jurassic|upper jurassic=rgb(179,227,238) |tithonian=rgb(217,241,247) |kimmeridgian=rgb(204,236,244) |oxfordian=rgb(191,231,241) |middle jurassic|mid jurassic=rgb(128,207,216) |callovian=rgb(191,231,229) |bathonian=rgb(179,226,227) |bajocian=rgb(166,221,224) |aalenian=rgb(154,217,221) |early jurassic|lower jurassic=rgb(66,174,208) |toarcian=rgb(153,206,227) |pliensbachian=rgb(128,197,221) |sinemurian=rgb(103,188,216) |hettangian=rgb(78,179,211) |triasiko=rgb(129,43,146) |late triasiko|upper triasiko=rgb(189,140,195) |rhaetian=rgb(227,185,219) |norian=rgb(214,170,211) |carnian=rgb(201,155,203) |middle triasiko|mid triasiko=rgb(177,104,177) |ladinian=rgb(201,131,191) |anisian=rgb(188,117,183) |lower triasiko|early triasiko=rgb(152,57,153) |olenekian=rgb(176,81,165) |induan=rgb(164,70,159) |paleozoic|palæozoic|palaeozoic=rgb(153,192,141) |permiyano=rgb(240,64,40) |lopingian|late permiyano|upper permiyano=rgb(251,167,148) |changhsingian=rgb(252,192,178) |wuchiapingian=rgb(252,180,162) |guadalupian|middle permiyano|mid permiyano=rgb(251,116,92) |capitanian=rgb(251,154,133) |wordian=rgb(251,141,118) |roadian=rgb(251,128,105) |cisuralian|early permiyano|lower permiyano=rgb(239,88,69) |kungurian=rgb(227,135,118) |artinskian=rgb(227,123,104) |sakmarian=rgb(227,111,92) |asselian=rgb(227,99,80) |karbonipero=rgb(103,165,153) |pennsylvanian|upper karbonipero|late karbonipero=rgb(126,188,198) |upper pennsylvanian|late pennsylvanian=rgb(191,208,186) |gzhelian=rgb(204,212,199) |kasimovian=rgb(191,208,197) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(166,199,183) |moscovian=rgb(179,203,185) |lower pennsylvanian|early pennsylvanian=rgb(140,190,180) |bashkirian=rgb(153,194,181) |mississippian|lower karbonipero|early karbonipero=rgb(103,143,102) |upper mississippian|late mississippian=rgb(179,190,108) |serpukhovian=rgb(191,194,107) |middle mississippian=rgb(153,180,108) |visean=rgb(166,185,108) |lower mississippian=rgb(128,171,108) |tournaisian=rgb(140,176,108) |deboniyano=rgb(203,140,55) |upper deboniyano|late deboniyano=rgb(241,225,157) |famennian=rgb(242,237,179) |frasnian=rgb(242,237,173) |middle deboniyano|mid deboniyano=rgb(241,200,104) |givetian=rgb(241,225,133) |eifelian=rgb(241,213,118) |lower deboniyano|early deboniyano=rgb(229,172,77) |emsian=rgb(229,208,117) |pragian|praghian=rgb(229,196,104) |lochkovian=rgb(229,183,90) |siluriyano=rgb(179,225,182) |pridoli|latest siluriyano=rgb(230,245,225) |ludlow|late siluriyano|upper siluriyano=rgb(191,230,207) |ludfordian=rgb(217,240,223) |gorstian=rgb(204,236,221) |wenlock|middle siluriyano|mid siluriyano=rgb(179,225,194) |homerian=rgb(204,235,209) |sheinwoodian=rgb(191,230,195) |llandovery|lower siluriyano|early siluriyano=rgb(153,215,179) |telychian=rgb(191,230,207) |aeronian=rgb(179,225,194) |rhuddanian=rgb(166,220,181) |ordovician=rgb(0,146,112) |upper ordovician|late ordovician=rgb(127,202,147) |hirnantian=rgb(166,219,171) |katian=rgb(153,214,159) |sandbian=rgb(140,208,148) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(77,180,126) |darriwilian=rgb(116,198,156) |dapingian=rgb(102,192,146) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(26,157,111) |floian=rgb(65,176,135) |tremadocian=rgb(51,169,126) |kambriyano=rgb(127,160,86) |furongian|kambriyano series 4|series 4=rgb(179,224,149) |kambriyano stage 10|stage 10=rgb(230,245,201) |jiangshanian|kambriyano stage 9|stage 9=rgb(217,240,187) |paibian=rgb(204,235,174) |miaolingian|kambriyano series 3|series 3|middle kambriyano|mid kambriyano=rgb(166,207,134) |guzhangian=rgb(204,223,170) |drumian=rgb(191,217,157) |wuliuan|kambriyano stage 5|stage 5=rgb(179,212,146) |kambriyano series 2|lower kambriyano|series 2=rgb(153,192,120) |kambriyano stage 4|stage 4=rgb(179,202,142) |kambriyano stage 3|stage 3=rgb(166,197,131) |terreneuvian|kambriyano series 1|series 1=rgb(140,176,108) |kambriyano stage 2|stage 2=rgb(166,186,128) |fortunian|kambriyano stage 1|stage 1=rgb(153,181,117) |prekambriyano=rgb(247,67,112) |proterozoic=rgb(247,53,99) |neoproterozoic=rgb(254,179,66) |ediacaran=rgb(254,217,106) |cryogenian=rgb(254,204,92) |tonian=rgb(254,191,78) |mesoproterozoic=rgb(253,180,98) |stenian=rgb(254,217,154) |ectasian=rgb(253,204,138) |calymmian=rgb(253,192,122) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(247,67,112) |statherian=rgb(248,117,167) |orosirian=rgb(247,104,152) |rhyacian=rgb(247,91,137) |siderian=rgb(247,79,124) |archean=rgb(240,4,127) |neoarchean=rgb(249,155,193) |mesoarchean=rgb(247,104,169) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(240,103,166) |eoarchean=rgb(218,3,127) |hadean=rgb(174,2,126) <!--Unused/Unofficial Time Spans--> |tertiary=rgb(242,249,2) |early kambriyano=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 88yholnl12gpnjnjpfwcpb39sz4anfy 1959147 1959142 2022-07-28T22:54:29Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(154,217,221) |cenozoic=rgb(242,249,29) |quaternary=rgb(249,249,127) |holocene=rgb(253,230,202) |meghalayan|upper holocene|late holocene=rgb(253,237,236) |northgrippian|middle holocene=rgb(253,236,228) |greenlandian|lower holocene|early holocene=rgb(254,236,219) |pleistocene=rgb(255,239,175) |upper pleistocene|tarantian=rgb(255,242,211) |chibanian|middle pleistocene|ionian=rgb(255,242,199) |lower pleistocene|early pleistocene=rgb(255,240,185)<!--SEMI-OFFICIAL--> |calabrian=rgb(255,242,186) |gelasian=rgb(255,237,179) |neoheno=rgb(255,230,25) |pliocene=rgb(255,255,153) |piacenzian=rgb(255,255,191) |zanclean=rgb(255,255,179) |miocene=rgb(255,255,0) |messinian=rgb(255,255,115) |tortonian=rgb(255,255,102) |serravallian=rgb(255,255,89) |langhian=rgb(255,255,77) |burdigalian=rgb(255,255,65) |aquitanian=rgb(255,255,51) |paleoheno|palæogene|palaeogene=rgb(253,154,82) |oligocene=rgb(254,192,122) |chattian=rgb(254,230,170) |rupelian=rgb(254,217,154) |eocene=rgb(253,180,108) |priabonian=rgb(253,205,161) |bartonian=rgb(253,192,145) |lutetian=rgb(253,180,130) |ypresian=rgb(252,167,115) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(253,167,95) |thanetian=rgb(253,191,111) |selandian=rgb(254,191,101) |danian=rgb(253,180,98) |mesozoic=rgb(103,197,202) |kretaseyoso=rgb(127,198,78) |late kretaseyoso|upper kretaseyoso=rgb(166,216,74) |maastrichtian=rgb(242,250,140) |campanian=rgb(230,244,127) |santonian=rgb(217,239,116) |coniacian=rgb(204,233,104) |turonian=rgb(191,227,93) |cenomanian=rgb(179,222,83) |early kretaseyoso|lower kretaseyoso=rgb(140,205,87) |albian=rgb(204,234,151) |aptian=rgb(191,228,138) |barremian=rgb(179,223,127) |hauterivian=rgb(166,217,117) |valanginian=rgb(153,211,106) |berriasian=rgb(140,205,96) |hurasiko=rgb(52,178,201) |late jurassic|upper jurassic=rgb(179,227,238) |tithonian=rgb(217,241,247) |kimmeridgian=rgb(204,236,244) |oxfordian=rgb(191,231,241) |middle jurassic|mid jurassic=rgb(128,207,216) |callovian=rgb(191,231,229) |bathonian=rgb(179,226,227) |bajocian=rgb(166,221,224) |aalenian=rgb(154,217,221) |early jurassic|lower jurassic=rgb(66,174,208) |toarcian=rgb(153,206,227) |pliensbachian=rgb(128,197,221) |sinemurian=rgb(103,188,216) |hettangian=rgb(78,179,211) |triasiko=rgb(129,43,146) |late triasiko|upper triasiko=rgb(189,140,195) |rhaetian=rgb(227,185,219) |norian=rgb(214,170,211) |carnian=rgb(201,155,203) |middle triasiko|mid triasiko=rgb(177,104,177) |ladinian=rgb(201,131,191) |anisian=rgb(188,117,183) |lower triasiko|early triasiko=rgb(152,57,153) |olenekian=rgb(176,81,165) |induan=rgb(164,70,159) |paleozoic|palæozoic|palaeozoic=rgb(153,192,141) |permiyano=rgb(240,64,40) |lopingian|late permiyano|upper permiyano=rgb(251,167,148) |changhsingian=rgb(252,192,178) |wuchiapingian=rgb(252,180,162) |guadalupian|middle permiyano|mid permiyano=rgb(251,116,92) |capitanian=rgb(251,154,133) |wordian=rgb(251,141,118) |roadian=rgb(251,128,105) |cisuralian|early permiyano|lower permiyano=rgb(239,88,69) |kungurian=rgb(227,135,118) |artinskian=rgb(227,123,104) |sakmarian=rgb(227,111,92) |asselian=rgb(227,99,80) |karbonipero=rgb(103,165,153) |pennsylvanian|upper karbonipero|late karbonipero=rgb(126,188,198) |upper pennsylvanian|late pennsylvanian=rgb(191,208,186) |gzhelian=rgb(204,212,199) |kasimovian=rgb(191,208,197) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(166,199,183) |moscovian=rgb(179,203,185) |lower pennsylvanian|early pennsylvanian=rgb(140,190,180) |bashkirian=rgb(153,194,181) |mississippian|lower karbonipero|early karbonipero=rgb(103,143,102) |upper mississippian|late mississippian=rgb(179,190,108) |serpukhovian=rgb(191,194,107) |middle mississippian=rgb(153,180,108) |visean=rgb(166,185,108) |lower mississippian=rgb(128,171,108) |tournaisian=rgb(140,176,108) |deboniyano=rgb(203,140,55) |upper deboniyano|late deboniyano=rgb(241,225,157) |famennian=rgb(242,237,179) |frasnian=rgb(242,237,173) |middle deboniyano|mid deboniyano=rgb(241,200,104) |givetian=rgb(241,225,133) |eifelian=rgb(241,213,118) |lower deboniyano|early deboniyano=rgb(229,172,77) |emsian=rgb(229,208,117) |pragian|praghian=rgb(229,196,104) |lochkovian=rgb(229,183,90) |siluriyano=rgb(179,225,182) |pridoli|latest siluriyano=rgb(230,245,225) |ludlow|late siluriyano|upper siluriyano=rgb(191,230,207) |ludfordian=rgb(217,240,223) |gorstian=rgb(204,236,221) |wenlock|middle siluriyano|mid siluriyano=rgb(179,225,194) |homerian=rgb(204,235,209) |sheinwoodian=rgb(191,230,195) |llandovery|lower siluriyano|early siluriyano=rgb(153,215,179) |telychian=rgb(191,230,207) |aeronian=rgb(179,225,194) |rhuddanian=rgb(166,220,181) |ordovician=rgb(0,146,112) |upper ordovician|late ordovician=rgb(127,202,147) |hirnantian=rgb(166,219,171) |katian=rgb(153,214,159) |sandbian=rgb(140,208,148) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(77,180,126) |darriwilian=rgb(116,198,156) |dapingian=rgb(102,192,146) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(26,157,111) |floian=rgb(65,176,135) |tremadocian=rgb(51,169,126) |kambriyano=rgb(127,160,86) |furongian|kambriyano series 4|series 4=rgb(179,224,149) |kambriyano stage 10|stage 10=rgb(230,245,201) |jiangshanian|kambriyano stage 9|stage 9=rgb(217,240,187) |paibian=rgb(204,235,174) |miaolingian|kambriyano series 3|series 3|middle kambriyano|mid kambriyano=rgb(166,207,134) |guzhangian=rgb(204,223,170) |drumian=rgb(191,217,157) |wuliuan|kambriyano stage 5|stage 5=rgb(179,212,146) |kambriyano series 2|lower kambriyano|series 2=rgb(153,192,120) |kambriyano stage 4|stage 4=rgb(179,202,142) |kambriyano stage 3|stage 3=rgb(166,197,131) |terreneuvian|kambriyano series 1|series 1=rgb(140,176,108) |kambriyano stage 2|stage 2=rgb(166,186,128) |fortunian|kambriyano stage 1|stage 1=rgb(153,181,117) |prekambriyano=rgb(247,67,112) |proterozoic=rgb(247,53,99) |neoproterozoic=rgb(254,179,66) |ediacaran=rgb(254,217,106) |cryogenian=rgb(254,204,92) |tonian=rgb(254,191,78) |mesoproterozoic=rgb(253,180,98) |stenian=rgb(254,217,154) |ectasian=rgb(253,204,138) |calymmian=rgb(253,192,122) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(247,67,112) |statherian=rgb(248,117,167) |orosirian=rgb(247,104,152) |rhyacian=rgb(247,91,137) |siderian=rgb(247,79,124) |archean=rgb(240,4,127) |neoarchean=rgb(249,155,193) |mesoarchean=rgb(247,104,169) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(240,103,166) |eoarchean=rgb(218,3,127) |hadean=rgb(174,2,126) <!--Unused/Unofficial Time Spans--> |tertiary=rgb(242,249,2) |early kambriyano=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 36l4mlmq7xeyn76zhmwx3jk7refcyl0 1959155 1959147 2022-07-28T23:01:57Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(154,217,221) |cenozoic=rgb(242,249,29) |quaternary=rgb(249,249,127) |holocene=rgb(253,230,202) |meghalayan|upper holocene|late holocene=rgb(253,237,236) |northgrippian|middle holocene=rgb(253,236,228) |greenlandian|lower holocene|early holocene=rgb(254,236,219) |pleistocene=rgb(255,239,175) |upper pleistocene|tarantian=rgb(255,242,211) |chibanian|middle pleistocene|ionian=rgb(255,242,199) |lower pleistocene|early pleistocene=rgb(255,240,185)<!--SEMI-OFFICIAL--> |calabrian=rgb(255,242,186) |gelasian=rgb(255,237,179) |neoheno=rgb(255,230,25) |pliocene=rgb(255,255,153) |piacenzian=rgb(255,255,191) |zanclean=rgb(255,255,179) |miocene=rgb(255,255,0) |messinian=rgb(255,255,115) |tortonian=rgb(255,255,102) |serravallian=rgb(255,255,89) |langhian=rgb(255,255,77) |burdigalian=rgb(255,255,65) |aquitanian=rgb(255,255,51) |paleoheno|palæogene|palaeogene=rgb(253,154,82) |oligocene=rgb(254,192,122) |chattian=rgb(254,230,170) |rupelian=rgb(254,217,154) |eocene=rgb(253,180,108) |priabonian=rgb(253,205,161) |bartonian=rgb(253,192,145) |lutetian=rgb(253,180,130) |ypresian=rgb(252,167,115) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(253,167,95) |thanetian=rgb(253,191,111) |selandian=rgb(254,191,101) |danian=rgb(253,180,98) |mesozoic=rgb(103,197,202) |kretaseyoso=rgb(127,198,78) |late kretaseyoso|upper kretaseyoso=rgb(166,216,74) |maastrichtian=rgb(242,250,140) |campanian=rgb(230,244,127) |santonian=rgb(217,239,116) |coniacian=rgb(204,233,104) |turonian=rgb(191,227,93) |cenomanian=rgb(179,222,83) |early kretaseyoso|lower kretaseyoso=rgb(140,205,87) |albian=rgb(204,234,151) |aptian=rgb(191,228,138) |barremian=rgb(179,223,127) |hauterivian=rgb(166,217,117) |valanginian=rgb(153,211,106) |berriasian=rgb(140,205,96) |hurasiko=rgb(52,178,201) |late jurassic|upper jurassic=rgb(179,227,238) |tithonian=rgb(217,241,247) |kimmeridgian=rgb(204,236,244) |oxfordian=rgb(191,231,241) |middle jurassic|mid jurassic=rgb(128,207,216) |callovian=rgb(191,231,229) |bathonian=rgb(179,226,227) |bajocian=rgb(166,221,224) |aalenian=rgb(154,217,221) |early jurassic|lower jurassic=rgb(66,174,208) |toarcian=rgb(153,206,227) |pliensbachian=rgb(128,197,221) |sinemurian=rgb(103,188,216) |hettangian=rgb(78,179,211) |triasiko=rgb(129,43,146) |late triasiko|upper triasiko=rgb(189,140,195) |rhaetian=rgb(227,185,219) |norian=rgb(214,170,211) |carnian=rgb(201,155,203) |middle triasiko|mid triasiko=rgb(177,104,177) |ladinian=rgb(201,131,191) |anisian=rgb(188,117,183) |lower triasiko|early triasiko=rgb(152,57,153) |olenekian=rgb(176,81,165) |induan=rgb(164,70,159) |paleozoic|palæozoic|palaeozoic=rgb(153,192,141) |permiyano=rgb(240,64,40) |lopingian|late permiyano|upper permiyano=rgb(251,167,148) |changhsingian=rgb(252,192,178) |wuchiapingian=rgb(252,180,162) |guadalupian|middle permiyano|mid permiyano=rgb(251,116,92) |capitanian=rgb(251,154,133) |wordian=rgb(251,141,118) |roadian=rgb(251,128,105) |cisuralian|early permiyano|lower permiyano=rgb(239,88,69) |kungurian=rgb(227,135,118) |artinskian=rgb(227,123,104) |sakmarian=rgb(227,111,92) |asselian=rgb(227,99,80) |karbonipero=rgb(103,165,153) |pennsylvanian|upper karbonipero|late karbonipero=rgb(126,188,198) |upper pennsylvanian|late pennsylvanian=rgb(191,208,186) |gzhelian=rgb(204,212,199) |kasimovian=rgb(191,208,197) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(166,199,183) |moscovian=rgb(179,203,185) |lower pennsylvanian|early pennsylvanian=rgb(140,190,180) |bashkirian=rgb(153,194,181) |mississippian|lower karbonipero|early karbonipero=rgb(103,143,102) |upper mississippian|late mississippian=rgb(179,190,108) |serpukhovian=rgb(191,194,107) |middle mississippian=rgb(153,180,108) |visean=rgb(166,185,108) |lower mississippian=rgb(128,171,108) |tournaisian=rgb(140,176,108) |deboniyano=rgb(203,140,55) |upper deboniyano|late deboniyano=rgb(241,225,157) |famennian=rgb(242,237,179) |frasnian=rgb(242,237,173) |middle deboniyano|mid deboniyano=rgb(241,200,104) |givetian=rgb(241,225,133) |eifelian=rgb(241,213,118) |lower deboniyano|early deboniyano=rgb(229,172,77) |emsian=rgb(229,208,117) |pragian|praghian=rgb(229,196,104) |lochkovian=rgb(229,183,90) |siluriyano=rgb(179,225,182) |pridoli|latest siluriyano=rgb(230,245,225) |ludlow|late siluriyano|upper siluriyano=rgb(191,230,207) |ludfordian=rgb(217,240,223) |gorstian=rgb(204,236,221) |wenlock|middle siluriyano|mid siluriyano=rgb(179,225,194) |homerian=rgb(204,235,209) |sheinwoodian=rgb(191,230,195) |llandovery|lower siluriyano|early siluriyano=rgb(153,215,179) |telychian=rgb(191,230,207) |aeronian=rgb(179,225,194) |rhuddanian=rgb(166,220,181) |ordobisiyano=rgb(0,146,112) |upper ordovician|late ordovician=rgb(127,202,147) |hirnantian=rgb(166,219,171) |katian=rgb(153,214,159) |sandbian=rgb(140,208,148) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(77,180,126) |darriwilian=rgb(116,198,156) |dapingian=rgb(102,192,146) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(26,157,111) |floian=rgb(65,176,135) |tremadocian=rgb(51,169,126) |kambriyano=rgb(127,160,86) |furongian|kambriyano series 4|series 4=rgb(179,224,149) |kambriyano stage 10|stage 10=rgb(230,245,201) |jiangshanian|kambriyano stage 9|stage 9=rgb(217,240,187) |paibian=rgb(204,235,174) |miaolingian|kambriyano series 3|series 3|middle kambriyano|mid kambriyano=rgb(166,207,134) |guzhangian=rgb(204,223,170) |drumian=rgb(191,217,157) |wuliuan|kambriyano stage 5|stage 5=rgb(179,212,146) |kambriyano series 2|lower kambriyano|series 2=rgb(153,192,120) |kambriyano stage 4|stage 4=rgb(179,202,142) |kambriyano stage 3|stage 3=rgb(166,197,131) |terreneuvian|kambriyano series 1|series 1=rgb(140,176,108) |kambriyano stage 2|stage 2=rgb(166,186,128) |fortunian|kambriyano stage 1|stage 1=rgb(153,181,117) |prekambriyano=rgb(247,67,112) |proterozoic=rgb(247,53,99) |neoproterozoic=rgb(254,179,66) |ediacaran=rgb(254,217,106) |cryogenian=rgb(254,204,92) |tonian=rgb(254,191,78) |mesoproterozoic=rgb(253,180,98) |stenian=rgb(254,217,154) |ectasian=rgb(253,204,138) |calymmian=rgb(253,192,122) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(247,67,112) |statherian=rgb(248,117,167) |orosirian=rgb(247,104,152) |rhyacian=rgb(247,91,137) |siderian=rgb(247,79,124) |archean=rgb(240,4,127) |neoarchean=rgb(249,155,193) |mesoarchean=rgb(247,104,169) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(240,103,166) |eoarchean=rgb(218,3,127) |hadean=rgb(174,2,126) <!--Unused/Unofficial Time Spans--> |tertiary=rgb(242,249,2) |early kambriyano=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> l78wkiyk2pkr0t3syemfbz5eapzhu2j 1959176 1959155 2022-07-29T00:41:44Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerosoiko=rgb(154,217,221) |cenosoiko=rgb(242,249,29) |kwaternaryo=rgb(249,249,127) |holoseno=rgb(253,230,202) |meghalayano|itaas na holoseno|huling holoseno=rgb(253,237,236) |northgrippiyano|gitnang holoseno=rgb(253,236,228) |greenlandiyano|mababang holoseno|maagang holoseno=rgb(254,236,219) |pleistoseno=rgb(255,239,175) |itaas na pleistoseno|tarantiyano=rgb(255,242,211) |chibaniyano|gitnang pleistoseno|ioniyano=rgb(255,242,199) |mababang pleistoseno|maagang pleistoseno=rgb(255,240,185)<!--SEMI-OFFICIAL--> |calabriyano=rgb(255,242,186) |gelasiyano=rgb(255,237,179) |neoheno=rgb(255,230,25) |plioseno=rgb(255,255,153) |piacenziyano=rgb(255,255,191) |zancleano=rgb(255,255,179) |mioseno=rgb(255,255,0) |messiniyano=rgb(255,255,115) |tortoniyano=rgb(255,255,102) |serravalliyano=rgb(255,255,89) |langhiyano=rgb(255,255,77) |burdigaliyano=rgb(255,255,65) |aquitaniyano=rgb(255,255,51) |paleoheno|palæogene|palaeogene=rgb(253,154,82) |oligoseno=rgb(254,192,122) |chattiyano=rgb(254,230,170) |rupeliyano=rgb(254,217,154) |eoseno=rgb(253,180,108) |priaboniyano=rgb(253,205,161) |bartoniyano=rgb(253,192,145) |lutetiyano=rgb(253,180,130) |ypresiyano=rgb(252,167,115) |paleoseno|palæoseno|palaeoseno=rgb(253,167,95) |thanetiyano=rgb(253,191,111) |selandiyano=rgb(254,191,101) |daniyano=rgb(253,180,98) |mesosoiko=rgb(103,197,202) |kretaseyoso=rgb(127,198,78) |huling kretaseyoso|itaas na kretaseyoso=rgb(166,216,74) |maastrichtiyano=rgb(242,250,140) |campaniyano=rgb(230,244,127) |santoniyano=rgb(217,239,116) |coniaciyano=rgb(204,233,104) |turoniyano=rgb(191,227,93) |cenomaniyano=rgb(179,222,83) |maagang kretaseyoso|mababang kretaseyoso=rgb(140,205,87) |albiyano=rgb(204,234,151) |aptiyano=rgb(191,228,138) |barremiyano=rgb(179,223,127) |hauteriviyano=rgb(166,217,117) |valanginiyano=rgb(153,211,106) |berriasiyano=rgb(140,205,96) |hurasiko=rgb(52,178,201) |huling jurassic|itaas na jurassic=rgb(179,227,238) |tithoniyano=rgb(217,241,247) |kimmeridgiyano=rgb(204,236,244) |oxfordiyano=rgb(191,231,241) |gitnang jurassic|mid jurassic=rgb(128,207,216) |calloviyano=rgb(191,231,229) |bathoniyano=rgb(179,226,227) |bajociyano=rgb(166,221,224) |aaleniyano=rgb(154,217,221) |maagang jurassic|mababang jurassic=rgb(66,174,208) |toarciyano=rgb(153,206,227) |pliensbachiyano=rgb(128,197,221) |sinemuriyano=rgb(103,188,216) |hettangiyano=rgb(78,179,211) |triasiko=rgb(129,43,146) |huling triasiko|itaas na triasiko=rgb(189,140,195) |rhaetiyano=rgb(227,185,219) |noriyano=rgb(214,170,211) |carniyano=rgb(201,155,203) |gitnang triasiko|mid triasiko=rgb(177,104,177) |ladiniyano=rgb(201,131,191) |anisiyano=rgb(188,117,183) |mababang triasiko|maagang triasiko=rgb(152,57,153) |olenekiyano=rgb(176,81,165) |induan=rgb(164,70,159) |paleosoiko|palæosoiko|palaeosoiko=rgb(153,192,141) |permiyano=rgb(240,64,40) |lopingiyano|huling permiyano|itaas na permiyano=rgb(251,167,148) |changhsingiyano=rgb(252,192,178) |wuchiapingiyano=rgb(252,180,162) |guadalupiyano|gitnang permiyano|mid permiyano=rgb(251,116,92) |capitaniyano=rgb(251,154,133) |wordiyano=rgb(251,141,118) |roadiyano=rgb(251,128,105) |cisuraliyano|maagang permiyano|mababang permiyano=rgb(239,88,69) |kunguriyano=rgb(227,135,118) |artinskiyano=rgb(227,123,104) |sakmariyano=rgb(227,111,92) |asseliyano=rgb(227,99,80) |karbonipero=rgb(103,165,153) |pennsylvaniyano|itaas na karbonipero|huling karbonipero=rgb(126,188,198) |itaas na pennsylvaniyano|huling pennsylvaniyano=rgb(191,208,186) |gzheliyano=rgb(204,212,199) |kasimoviyano=rgb(191,208,197) |gitnang pennsylvaniyano|mid pennsylvaniyano=rgb(166,199,183) |moscoviyano=rgb(179,203,185) |mababang pennsylvaniyano|maagang pennsylvaniyano=rgb(140,190,180) |bashkiriyano=rgb(153,194,181) |mississippiyano|mababang karbonipero|maagang karbonipero=rgb(103,143,102) |itaas na mississippiyano|huling mississippiyano=rgb(179,190,108) |serpukhoviyano=rgb(191,194,107) |gitnang mississippiyano=rgb(153,180,108) |viseano=rgb(166,185,108) |mababang mississippiyano=rgb(128,171,108) |tournaisiyano=rgb(140,176,108) |deboniyano=rgb(203,140,55) |itaas na deboniyano|huling deboniyano=rgb(241,225,157) |famenniyano=rgb(242,237,179) |frasniyano=rgb(242,237,173) |gitnang deboniyano|mid deboniyano=rgb(241,200,104) |givetiyano=rgb(241,225,133) |eifeliyano=rgb(241,213,118) |mababang deboniyano|maagang deboniyano=rgb(229,172,77) |emsiyano=rgb(229,208,117) |pragiyano|praghiyano=rgb(229,196,104) |lochkoviyano=rgb(229,183,90) |siluriyano=rgb(179,225,182) |pridoli|hulingst siluriyano=rgb(230,245,225) |ludlow|huling siluriyano|itaas na siluriyano=rgb(191,230,207) |ludfordiyano=rgb(217,240,223) |gorstiyano=rgb(204,236,221) |wenlock|gitnang siluriyano|mid siluriyano=rgb(179,225,194) |homeriyano=rgb(204,235,209) |sheinwoodiyano=rgb(191,230,195) |llandovery|mababang siluriyano|maagang siluriyano=rgb(153,215,179) |telychiyano=rgb(191,230,207) |aeroniyano=rgb(179,225,194) |rhuddaniyano=rgb(166,220,181) |ordobisiyano=rgb(0,146,112) |itaas na ordoviciyano|huling ordoviciyano=rgb(127,202,147) |hirnantiyano=rgb(166,219,171) |katiyano=rgb(153,214,159) |sandbiyano=rgb(140,208,148) |gitnang ordoviciyano|mid ordoviciyano=rgb(77,180,126) |darriwiliyano=rgb(116,198,156) |dapingiyano=rgb(102,192,146) |mababang ordoviciyano|maagang ordoviciyano|tremadoc|ashgill=rgb(26,157,111) |floiyano=rgb(65,176,135) |tremadociyano=rgb(51,169,126) |kambriyano=rgb(127,160,86) |furongiyano|kambriyano series 4|series 4=rgb(179,224,149) |kambriyano stage 10|stage 10=rgb(230,245,201) |jiyanogshaniyano|kambriyano stage 9|stage 9=rgb(217,240,187) |paibiyano=rgb(204,235,174) |miaolingiyano|kambriyano series 3|series 3|gitnang kambriyano|mid kambriyano=rgb(166,207,134) |guzhangiyano=rgb(204,223,170) |drumiyano=rgb(191,217,157) |wuliuan|kambriyano stage 5|stage 5=rgb(179,212,146) |kambriyano series 2|mababang kambriyano|series 2=rgb(153,192,120) |kambriyano stage 4|stage 4=rgb(179,202,142) |kambriyano stage 3|stage 3=rgb(166,197,131) |terreneuviyano|kambriyano series 1|series 1=rgb(140,176,108) |kambriyano stage 2|stage 2=rgb(166,186,128) |fortuniyano|kambriyano stage 1|stage 1=rgb(153,181,117) |prekambriyano=rgb(247,67,112) |proterosoiko=rgb(247,53,99) |neoproterosoiko=rgb(254,179,66) |ediacaran=rgb(254,217,106) |cryogeniyano=rgb(254,204,92) |toniyano=rgb(254,191,78) |mesoproterosoiko=rgb(253,180,98) |steniyano=rgb(254,217,154) |ectasiyano=rgb(253,204,138) |calymmiyano=rgb(253,192,122) |paleoproterosoiko|palaeoproterosoiko|palæoproterosoiko=rgb(247,67,112) |statheriyano=rgb(248,117,167) |orosiriyano=rgb(247,104,152) |rhyaciyano=rgb(247,91,137) |sideriyano=rgb(247,79,124) |archeano=rgb(240,4,127) |neoarcheano=rgb(249,155,193) |mesoarcheano=rgb(247,104,169) |paleoarcheano|palæoarcheano|palaeoarcheano=rgb(240,103,166) |eoarcheano=rgb(218,3,127) |hadeano=rgb(174,2,126) <!--Unused/Unofficial Time Spans--> |tertiary=rgb(242,249,2) |maagang kambriyano=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 41th0wd65uarepxbhlk5x7d98784e5t 1959177 1959176 2022-07-29T00:49:59Z GinawaSaHapon 102500 Binalik sa dati dahil sa mga error. wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(111,218,237) |cenozoic=rgb(246,236,57) |quaternary=rgb(254,246,145) |tertiary=rgb(242,249,2) |neogene=rgb(254,221,45) |holocene=rgb(254,241,224) |pleistocene=rgb(254,239,184) |upper pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214) |middle pleistocene|ionian=rgb(254,240,204) |calabrian=rgb(254,239,193) |gelasian=rgb(254,238,173) |pliocene=rgb(254,248,166) |piacenzian=rgb(254,250,200) |zanclean=rgb(254,249,189) |miocene=rgb(254,239,0) |messinian=rgb(254,245,135) |tortonian=rgb(254,244,125) |serravallian=rgb(254,244,114) |langhian=rgb(254,243,102) |burdigalian=rgb(254,242,89) |aquitanian=rgb(254,241,77) |paleogene|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99) |oligocene=rgb(254,195,134) |chattian=rgb(254,228,178) |rupelian=rgb(254,217,162) |eocene=rgb(254,185,121) |priabonian=rgb(254,207,167) |bartonian=rgb(254,196,152) |lutetian=rgb(254,185,138) |ypresian=rgb(254,174,125) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110) |thanetian=rgb(254,195,125) |selandian=rgb(254,194,116) |danian=rgb(254,184,114) |mesozoic=rgb(7,202,234) |cretaceous=rgb(111,200,107) |late cretaceous|upper cretaceous=rgb(166,212,104) |maastrichtian=rgb(243,242,156) |campanian=rgb(234,237,147) |santonian=rgb(222,231,138) |coniacian=rgb(209,227,130) |turonian=rgb(195,223,121) |cenomanian=rgb(181,218,113) |early cretaceous|lower cretaceous=rgb(126,205,116) |albian=rgb(205,229,168) |aptian=rgb(191,225,159) |barremian=rgb(175,221,151) |hauterivian=rgb(158,215,142) |valanginian=rgb(141,210,133) |berriasian=rgb(124,206,124) |jurassic=rgb(0,187,231) |late jurassic|upper jurassic=rgb(151,227,250) |tithonian=rgb(207,240,252) |kimmeridgian=rgb(189,235,251) |oxfordian=rgb(171,231,251) |mid jurassic|middle jurassic=rgb(52,209,235) |callovian=rgb(174,230,240) |bathonian=rgb(156,226,239) |bajocian=rgb(135,222,238) |aalenian=rgb(111,218,237) |early jurassic|lower jurassic=rgb(0,183,234) |toarcian=rgb(116,209,240) |pliensbachian=rgb(60,201,239) |sinemurian=rgb(7,193,237) |hettangian=rgb(0,187,235) |triassic=rgb(153,78,150) |late triassic|upper triassic=rgb(198,152,194) |rhaetian=rgb(232,194,216) |norian=rgb(221,180,209) |carnian=rgb(209,166,201) |mid triassic|middle triassic=rgb(191,124,177) |ladinian=rgb(212,146,189) |anisian=rgb(201,134,182) |lower triassic|early triassic=rgb(173,87,154) |olenekian=rgb(194,106,165) |induan=rgb(184,97,160) |palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160) |permian=rgb(247,88,60) |late permian|upper permian|lopingian=rgb(254,175,151) |changhsingian=rgb(254,198,179) |wuchiapingian=rgb(254,187,165) |middle permian|mid permian|guadalupian=rgb(254,131,103) |capitanian=rgb(254,163,138) |wordian=rgb(254,152,126) |roadian=rgb(254,142,114) |early permian|lower permian|cisuralian=rgb(247,110,84) |kungurian=rgb(239,148,127) |artinskian=rgb(239,138,116) |sakmarian=rgb(239,128,106) |asselian=rgb(240,119,95) |carboniferous=rgb(63,174,173) |upper carboniferous|pennsylvanian=rgb(138,198,195) |upper pennsylvanian=rgb(189,208,196) |gzhelian=rgb(203,213,205) |kasimovian=rgb(187,209,205) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196) |moscovian=rgb(174,205,196) |lower pennsylvanian=rgb(119,194,195) |bashkirian=rgb(138,198,195) |lower carboniferous|mississippian=rgb(97,157,126) |upper mississippian=rgb(187,192,130) |serpukhovian=rgb(200,194,129) |middle mississippian=rgb(155,185,131) |visean=rgb(171,188,130) |lower mississippian=rgb(122,178,132) |tournaisian=rgb(138,181,132) |devonian=rgb(221,150,81) |upper devonian|late devonian=rgb(244,224,169) |frasnian=rgb(243,235,204) |famennian=rgb(244,234,185) |middle devonian|mid devonian=rgb(246,200,122) |givetian=rgb(245,222,148) |eifelian=rgb(245,211,134) |lower devonian|early devonian=rgb(239,176,99) |emsian=rgb(236,207,135) |pragian|praghian=rgb(238,197,123) |lochkovian=rgb(238,186,110) |silurian=rgb(166,223,197) |latest silurian|pridoli=rgb(228,242,230) |late silurian|upper silurian|ludlow=rgb(180,229,219) |ludfordian=rgb(212,238,230) |gorstian=rgb(195,234,230) |middle silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208) |homerian=rgb(197,233,219) |sheinwoodian=rgb(182,228,208) |lower silurian|early silurian|llandovery=rgb(126,215,198) |telychian=rgb(180,229,219) |aeronian=rgb(164,224,208) |rhuddanian=rgb(147,219,198) |ordovician=rgb(0,169,138) |upper ordovician|late ordovician=rgb(94,204,169) |hirnantian=rgb(149,218,188) |katian=rgb(129,214,188) |sandbian=rgb(114,208,169) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151) |darriwilian=rgb(53,201,178) |dapingian=rgb(18,197,169) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137) |floian=rgb(0,186,160) |tremadocian=rgb(0,182,152) |cambrian=rgb(129,170,114) |furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168) |cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209) |jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198) |paibian=rgb(202,231,188) |cambrian series 3|series 3|middle cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155) |guzhangian=rgb(204,221,184) |drumian=rgb(191,216,173) |cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163) |cambrian series 2|lower cambrian|series 2=rgb(149,194,143) |cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160) |cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151) |terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132) |cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147) |fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139) |early cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> |precambrian=rgb(254,91,113) |proterozoic=rgb(254,76,104) |neoproterozoic=rgb(254,183,87) |ediacaran=rgb(254,214,123) |cryogenian=rgb(254,204,111) |tonian=rgb(254,194,98) |mesoproterozoic=rgb(254,184,114) |stenian=rgb(254,217,162) |ectasian=rgb(254,206,148) |calymmian=rgb(254,195,134) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113) |statherian=rgb(254,134,161) |orosirian=rgb(254,123,148) |rhyacian=rgb(254,112,135) |siderian=rgb(254,101,123) |archean=rgb(254,0,124) |neoarchean=rgb(254,166,186) |mesoarchean=rgb(254,124,163) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151) |eoarchean=rgb(238,0,125) |hadean=rgb(203,3,129) }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 69yf985xaqyli2qmu6hczfsqjvdn5in 1959186 1959177 2022-07-29T01:19:00Z Xsqwiypb 120901 Kinansela ang pagbabagong 1959177 ni [[Special:Contributions/GinawaSaHapon|GinawaSaHapon]] ([[User talk:GinawaSaHapon|Usapan]]) wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerosoiko=rgb(154,217,221) |cenosoiko=rgb(242,249,29) |kwaternaryo=rgb(249,249,127) |holoseno=rgb(253,230,202) |meghalayano|itaas na holoseno|huling holoseno=rgb(253,237,236) |northgrippiyano|gitnang holoseno=rgb(253,236,228) |greenlandiyano|mababang holoseno|maagang holoseno=rgb(254,236,219) |pleistoseno=rgb(255,239,175) |itaas na pleistoseno|tarantiyano=rgb(255,242,211) |chibaniyano|gitnang pleistoseno|ioniyano=rgb(255,242,199) |mababang pleistoseno|maagang pleistoseno=rgb(255,240,185)<!--SEMI-OFFICIAL--> |calabriyano=rgb(255,242,186) |gelasiyano=rgb(255,237,179) |neoheno=rgb(255,230,25) |plioseno=rgb(255,255,153) |piacenziyano=rgb(255,255,191) |zancleano=rgb(255,255,179) |mioseno=rgb(255,255,0) |messiniyano=rgb(255,255,115) |tortoniyano=rgb(255,255,102) |serravalliyano=rgb(255,255,89) |langhiyano=rgb(255,255,77) |burdigaliyano=rgb(255,255,65) |aquitaniyano=rgb(255,255,51) |paleoheno|palæogene|palaeogene=rgb(253,154,82) |oligoseno=rgb(254,192,122) |chattiyano=rgb(254,230,170) |rupeliyano=rgb(254,217,154) |eoseno=rgb(253,180,108) |priaboniyano=rgb(253,205,161) |bartoniyano=rgb(253,192,145) |lutetiyano=rgb(253,180,130) |ypresiyano=rgb(252,167,115) |paleoseno|palæoseno|palaeoseno=rgb(253,167,95) |thanetiyano=rgb(253,191,111) |selandiyano=rgb(254,191,101) |daniyano=rgb(253,180,98) |mesosoiko=rgb(103,197,202) |kretaseyoso=rgb(127,198,78) |huling kretaseyoso|itaas na kretaseyoso=rgb(166,216,74) |maastrichtiyano=rgb(242,250,140) |campaniyano=rgb(230,244,127) |santoniyano=rgb(217,239,116) |coniaciyano=rgb(204,233,104) |turoniyano=rgb(191,227,93) |cenomaniyano=rgb(179,222,83) |maagang kretaseyoso|mababang kretaseyoso=rgb(140,205,87) |albiyano=rgb(204,234,151) |aptiyano=rgb(191,228,138) |barremiyano=rgb(179,223,127) |hauteriviyano=rgb(166,217,117) |valanginiyano=rgb(153,211,106) |berriasiyano=rgb(140,205,96) |hurasiko=rgb(52,178,201) |huling jurassic|itaas na jurassic=rgb(179,227,238) |tithoniyano=rgb(217,241,247) |kimmeridgiyano=rgb(204,236,244) |oxfordiyano=rgb(191,231,241) |gitnang jurassic|mid jurassic=rgb(128,207,216) |calloviyano=rgb(191,231,229) |bathoniyano=rgb(179,226,227) |bajociyano=rgb(166,221,224) |aaleniyano=rgb(154,217,221) |maagang jurassic|mababang jurassic=rgb(66,174,208) |toarciyano=rgb(153,206,227) |pliensbachiyano=rgb(128,197,221) |sinemuriyano=rgb(103,188,216) |hettangiyano=rgb(78,179,211) |triasiko=rgb(129,43,146) |huling triasiko|itaas na triasiko=rgb(189,140,195) |rhaetiyano=rgb(227,185,219) |noriyano=rgb(214,170,211) |carniyano=rgb(201,155,203) |gitnang triasiko|mid triasiko=rgb(177,104,177) |ladiniyano=rgb(201,131,191) |anisiyano=rgb(188,117,183) |mababang triasiko|maagang triasiko=rgb(152,57,153) |olenekiyano=rgb(176,81,165) |induan=rgb(164,70,159) |paleosoiko|palæosoiko|palaeosoiko=rgb(153,192,141) |permiyano=rgb(240,64,40) |lopingiyano|huling permiyano|itaas na permiyano=rgb(251,167,148) |changhsingiyano=rgb(252,192,178) |wuchiapingiyano=rgb(252,180,162) |guadalupiyano|gitnang permiyano|mid permiyano=rgb(251,116,92) |capitaniyano=rgb(251,154,133) |wordiyano=rgb(251,141,118) |roadiyano=rgb(251,128,105) |cisuraliyano|maagang permiyano|mababang permiyano=rgb(239,88,69) |kunguriyano=rgb(227,135,118) |artinskiyano=rgb(227,123,104) |sakmariyano=rgb(227,111,92) |asseliyano=rgb(227,99,80) |karbonipero=rgb(103,165,153) |pennsylvaniyano|itaas na karbonipero|huling karbonipero=rgb(126,188,198) |itaas na pennsylvaniyano|huling pennsylvaniyano=rgb(191,208,186) |gzheliyano=rgb(204,212,199) |kasimoviyano=rgb(191,208,197) |gitnang pennsylvaniyano|mid pennsylvaniyano=rgb(166,199,183) |moscoviyano=rgb(179,203,185) |mababang pennsylvaniyano|maagang pennsylvaniyano=rgb(140,190,180) |bashkiriyano=rgb(153,194,181) |mississippiyano|mababang karbonipero|maagang karbonipero=rgb(103,143,102) |itaas na mississippiyano|huling mississippiyano=rgb(179,190,108) |serpukhoviyano=rgb(191,194,107) |gitnang mississippiyano=rgb(153,180,108) |viseano=rgb(166,185,108) |mababang mississippiyano=rgb(128,171,108) |tournaisiyano=rgb(140,176,108) |deboniyano=rgb(203,140,55) |itaas na deboniyano|huling deboniyano=rgb(241,225,157) |famenniyano=rgb(242,237,179) |frasniyano=rgb(242,237,173) |gitnang deboniyano|mid deboniyano=rgb(241,200,104) |givetiyano=rgb(241,225,133) |eifeliyano=rgb(241,213,118) |mababang deboniyano|maagang deboniyano=rgb(229,172,77) |emsiyano=rgb(229,208,117) |pragiyano|praghiyano=rgb(229,196,104) |lochkoviyano=rgb(229,183,90) |siluriyano=rgb(179,225,182) |pridoli|hulingst siluriyano=rgb(230,245,225) |ludlow|huling siluriyano|itaas na siluriyano=rgb(191,230,207) |ludfordiyano=rgb(217,240,223) |gorstiyano=rgb(204,236,221) |wenlock|gitnang siluriyano|mid siluriyano=rgb(179,225,194) |homeriyano=rgb(204,235,209) |sheinwoodiyano=rgb(191,230,195) |llandovery|mababang siluriyano|maagang siluriyano=rgb(153,215,179) |telychiyano=rgb(191,230,207) |aeroniyano=rgb(179,225,194) |rhuddaniyano=rgb(166,220,181) |ordobisiyano=rgb(0,146,112) |itaas na ordoviciyano|huling ordoviciyano=rgb(127,202,147) |hirnantiyano=rgb(166,219,171) |katiyano=rgb(153,214,159) |sandbiyano=rgb(140,208,148) |gitnang ordoviciyano|mid ordoviciyano=rgb(77,180,126) |darriwiliyano=rgb(116,198,156) |dapingiyano=rgb(102,192,146) |mababang ordoviciyano|maagang ordoviciyano|tremadoc|ashgill=rgb(26,157,111) |floiyano=rgb(65,176,135) |tremadociyano=rgb(51,169,126) |kambriyano=rgb(127,160,86) |furongiyano|kambriyano series 4|series 4=rgb(179,224,149) |kambriyano stage 10|stage 10=rgb(230,245,201) |jiyanogshaniyano|kambriyano stage 9|stage 9=rgb(217,240,187) |paibiyano=rgb(204,235,174) |miaolingiyano|kambriyano series 3|series 3|gitnang kambriyano|mid kambriyano=rgb(166,207,134) |guzhangiyano=rgb(204,223,170) |drumiyano=rgb(191,217,157) |wuliuan|kambriyano stage 5|stage 5=rgb(179,212,146) |kambriyano series 2|mababang kambriyano|series 2=rgb(153,192,120) |kambriyano stage 4|stage 4=rgb(179,202,142) |kambriyano stage 3|stage 3=rgb(166,197,131) |terreneuviyano|kambriyano series 1|series 1=rgb(140,176,108) |kambriyano stage 2|stage 2=rgb(166,186,128) |fortuniyano|kambriyano stage 1|stage 1=rgb(153,181,117) |prekambriyano=rgb(247,67,112) |proterosoiko=rgb(247,53,99) |neoproterosoiko=rgb(254,179,66) |ediacaran=rgb(254,217,106) |cryogeniyano=rgb(254,204,92) |toniyano=rgb(254,191,78) |mesoproterosoiko=rgb(253,180,98) |steniyano=rgb(254,217,154) |ectasiyano=rgb(253,204,138) |calymmiyano=rgb(253,192,122) |paleoproterosoiko|palaeoproterosoiko|palæoproterosoiko=rgb(247,67,112) |statheriyano=rgb(248,117,167) |orosiriyano=rgb(247,104,152) |rhyaciyano=rgb(247,91,137) |sideriyano=rgb(247,79,124) |archeano=rgb(240,4,127) |neoarcheano=rgb(249,155,193) |mesoarcheano=rgb(247,104,169) |paleoarcheano|palæoarcheano|palaeoarcheano=rgb(240,103,166) |eoarcheano=rgb(218,3,127) |hadeano=rgb(174,2,126) <!--Unused/Unofficial Time Spans--> |tertiary=rgb(242,249,2) |maagang kambriyano=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 41th0wd65uarepxbhlk5x7d98784e5t 1959187 1959186 2022-07-29T01:23:33Z GinawaSaHapon 102500 Kinansela ang pagbabagong 1959186 ni [[Special:Contributions/Xsqwiypb|Xsqwiypb]] ([[User talk:Xsqwiypb|Usapan]]): Nagkaka-error sa mga infobox na nangangailangan nito. Isalin lang yung label, pero wag yung mga variable o data sa loob! wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(111,218,237) |cenozoic=rgb(246,236,57) |quaternary=rgb(254,246,145) |tertiary=rgb(242,249,2) |neogene=rgb(254,221,45) |holocene=rgb(254,241,224) |pleistocene=rgb(254,239,184) |upper pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214) |middle pleistocene|ionian=rgb(254,240,204) |calabrian=rgb(254,239,193) |gelasian=rgb(254,238,173) |pliocene=rgb(254,248,166) |piacenzian=rgb(254,250,200) |zanclean=rgb(254,249,189) |miocene=rgb(254,239,0) |messinian=rgb(254,245,135) |tortonian=rgb(254,244,125) |serravallian=rgb(254,244,114) |langhian=rgb(254,243,102) |burdigalian=rgb(254,242,89) |aquitanian=rgb(254,241,77) |paleogene|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99) |oligocene=rgb(254,195,134) |chattian=rgb(254,228,178) |rupelian=rgb(254,217,162) |eocene=rgb(254,185,121) |priabonian=rgb(254,207,167) |bartonian=rgb(254,196,152) |lutetian=rgb(254,185,138) |ypresian=rgb(254,174,125) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110) |thanetian=rgb(254,195,125) |selandian=rgb(254,194,116) |danian=rgb(254,184,114) |mesozoic=rgb(7,202,234) |cretaceous=rgb(111,200,107) |late cretaceous|upper cretaceous=rgb(166,212,104) |maastrichtian=rgb(243,242,156) |campanian=rgb(234,237,147) |santonian=rgb(222,231,138) |coniacian=rgb(209,227,130) |turonian=rgb(195,223,121) |cenomanian=rgb(181,218,113) |early cretaceous|lower cretaceous=rgb(126,205,116) |albian=rgb(205,229,168) |aptian=rgb(191,225,159) |barremian=rgb(175,221,151) |hauterivian=rgb(158,215,142) |valanginian=rgb(141,210,133) |berriasian=rgb(124,206,124) |jurassic=rgb(0,187,231) |late jurassic|upper jurassic=rgb(151,227,250) |tithonian=rgb(207,240,252) |kimmeridgian=rgb(189,235,251) |oxfordian=rgb(171,231,251) |mid jurassic|middle jurassic=rgb(52,209,235) |callovian=rgb(174,230,240) |bathonian=rgb(156,226,239) |bajocian=rgb(135,222,238) |aalenian=rgb(111,218,237) |early jurassic|lower jurassic=rgb(0,183,234) |toarcian=rgb(116,209,240) |pliensbachian=rgb(60,201,239) |sinemurian=rgb(7,193,237) |hettangian=rgb(0,187,235) |triassic=rgb(153,78,150) |late triassic|upper triassic=rgb(198,152,194) |rhaetian=rgb(232,194,216) |norian=rgb(221,180,209) |carnian=rgb(209,166,201) |mid triassic|middle triassic=rgb(191,124,177) |ladinian=rgb(212,146,189) |anisian=rgb(201,134,182) |lower triassic|early triassic=rgb(173,87,154) |olenekian=rgb(194,106,165) |induan=rgb(184,97,160) |palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160) |permian=rgb(247,88,60) |late permian|upper permian|lopingian=rgb(254,175,151) |changhsingian=rgb(254,198,179) |wuchiapingian=rgb(254,187,165) |middle permian|mid permian|guadalupian=rgb(254,131,103) |capitanian=rgb(254,163,138) |wordian=rgb(254,152,126) |roadian=rgb(254,142,114) |early permian|lower permian|cisuralian=rgb(247,110,84) |kungurian=rgb(239,148,127) |artinskian=rgb(239,138,116) |sakmarian=rgb(239,128,106) |asselian=rgb(240,119,95) |carboniferous=rgb(63,174,173) |upper carboniferous|pennsylvanian=rgb(138,198,195) |upper pennsylvanian=rgb(189,208,196) |gzhelian=rgb(203,213,205) |kasimovian=rgb(187,209,205) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196) |moscovian=rgb(174,205,196) |lower pennsylvanian=rgb(119,194,195) |bashkirian=rgb(138,198,195) |lower carboniferous|mississippian=rgb(97,157,126) |upper mississippian=rgb(187,192,130) |serpukhovian=rgb(200,194,129) |middle mississippian=rgb(155,185,131) |visean=rgb(171,188,130) |lower mississippian=rgb(122,178,132) |tournaisian=rgb(138,181,132) |devonian=rgb(221,150,81) |upper devonian|late devonian=rgb(244,224,169) |frasnian=rgb(243,235,204) |famennian=rgb(244,234,185) |middle devonian|mid devonian=rgb(246,200,122) |givetian=rgb(245,222,148) |eifelian=rgb(245,211,134) |lower devonian|early devonian=rgb(239,176,99) |emsian=rgb(236,207,135) |pragian|praghian=rgb(238,197,123) |lochkovian=rgb(238,186,110) |silurian=rgb(166,223,197) |latest silurian|pridoli=rgb(228,242,230) |late silurian|upper silurian|ludlow=rgb(180,229,219) |ludfordian=rgb(212,238,230) |gorstian=rgb(195,234,230) |middle silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208) |homerian=rgb(197,233,219) |sheinwoodian=rgb(182,228,208) |lower silurian|early silurian|llandovery=rgb(126,215,198) |telychian=rgb(180,229,219) |aeronian=rgb(164,224,208) |rhuddanian=rgb(147,219,198) |ordovician=rgb(0,169,138) |upper ordovician|late ordovician=rgb(94,204,169) |hirnantian=rgb(149,218,188) |katian=rgb(129,214,188) |sandbian=rgb(114,208,169) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151) |darriwilian=rgb(53,201,178) |dapingian=rgb(18,197,169) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137) |floian=rgb(0,186,160) |tremadocian=rgb(0,182,152) |cambrian=rgb(129,170,114) |furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168) |cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209) |jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198) |paibian=rgb(202,231,188) |cambrian series 3|series 3|middle cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155) |guzhangian=rgb(204,221,184) |drumian=rgb(191,216,173) |cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163) |cambrian series 2|lower cambrian|series 2=rgb(149,194,143) |cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160) |cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151) |terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132) |cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147) |fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139) |early cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> |precambrian=rgb(254,91,113) |proterozoic=rgb(254,76,104) |neoproterozoic=rgb(254,183,87) |ediacaran=rgb(254,214,123) |cryogenian=rgb(254,204,111) |tonian=rgb(254,194,98) |mesoproterozoic=rgb(254,184,114) |stenian=rgb(254,217,162) |ectasian=rgb(254,206,148) |calymmian=rgb(254,195,134) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113) |statherian=rgb(254,134,161) |orosirian=rgb(254,123,148) |rhyacian=rgb(254,112,135) |siderian=rgb(254,101,123) |archean=rgb(254,0,124) |neoarchean=rgb(254,166,186) |mesoarchean=rgb(254,124,163) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151) |eoarchean=rgb(238,0,125) |hadean=rgb(203,3,129) }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 69yf985xaqyli2qmu6hczfsqjvdn5in 1959189 1959187 2022-07-29T01:28:04Z Xsqwiypb 120901 Kinansela ang pagbabagong 1959187 ni [[Special:Contributions/GinawaSaHapon|GinawaSaHapon]] ([[User talk:GinawaSaHapon|Usapan]]) wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerosoiko=rgb(154,217,221) |cenosoiko=rgb(242,249,29) |kwaternaryo=rgb(249,249,127) |holoseno=rgb(253,230,202) |meghalayano|itaas na holoseno|huling holoseno=rgb(253,237,236) |northgrippiyano|gitnang holoseno=rgb(253,236,228) |greenlandiyano|mababang holoseno|maagang holoseno=rgb(254,236,219) |pleistoseno=rgb(255,239,175) |itaas na pleistoseno|tarantiyano=rgb(255,242,211) |chibaniyano|gitnang pleistoseno|ioniyano=rgb(255,242,199) |mababang pleistoseno|maagang pleistoseno=rgb(255,240,185)<!--SEMI-OFFICIAL--> |calabriyano=rgb(255,242,186) |gelasiyano=rgb(255,237,179) |neoheno=rgb(255,230,25) |plioseno=rgb(255,255,153) |piacenziyano=rgb(255,255,191) |zancleano=rgb(255,255,179) |mioseno=rgb(255,255,0) |messiniyano=rgb(255,255,115) |tortoniyano=rgb(255,255,102) |serravalliyano=rgb(255,255,89) |langhiyano=rgb(255,255,77) |burdigaliyano=rgb(255,255,65) |aquitaniyano=rgb(255,255,51) |paleoheno|palæogene|palaeogene=rgb(253,154,82) |oligoseno=rgb(254,192,122) |chattiyano=rgb(254,230,170) |rupeliyano=rgb(254,217,154) |eoseno=rgb(253,180,108) |priaboniyano=rgb(253,205,161) |bartoniyano=rgb(253,192,145) |lutetiyano=rgb(253,180,130) |ypresiyano=rgb(252,167,115) |paleoseno|palæoseno|palaeoseno=rgb(253,167,95) |thanetiyano=rgb(253,191,111) |selandiyano=rgb(254,191,101) |daniyano=rgb(253,180,98) |mesosoiko=rgb(103,197,202) |kretaseyoso=rgb(127,198,78) |huling kretaseyoso|itaas na kretaseyoso=rgb(166,216,74) |maastrichtiyano=rgb(242,250,140) |campaniyano=rgb(230,244,127) |santoniyano=rgb(217,239,116) |coniaciyano=rgb(204,233,104) |turoniyano=rgb(191,227,93) |cenomaniyano=rgb(179,222,83) |maagang kretaseyoso|mababang kretaseyoso=rgb(140,205,87) |albiyano=rgb(204,234,151) |aptiyano=rgb(191,228,138) |barremiyano=rgb(179,223,127) |hauteriviyano=rgb(166,217,117) |valanginiyano=rgb(153,211,106) |berriasiyano=rgb(140,205,96) |hurasiko=rgb(52,178,201) |huling jurassic|itaas na jurassic=rgb(179,227,238) |tithoniyano=rgb(217,241,247) |kimmeridgiyano=rgb(204,236,244) |oxfordiyano=rgb(191,231,241) |gitnang jurassic|mid jurassic=rgb(128,207,216) |calloviyano=rgb(191,231,229) |bathoniyano=rgb(179,226,227) |bajociyano=rgb(166,221,224) |aaleniyano=rgb(154,217,221) |maagang jurassic|mababang jurassic=rgb(66,174,208) |toarciyano=rgb(153,206,227) |pliensbachiyano=rgb(128,197,221) |sinemuriyano=rgb(103,188,216) |hettangiyano=rgb(78,179,211) |triasiko=rgb(129,43,146) |huling triasiko|itaas na triasiko=rgb(189,140,195) |rhaetiyano=rgb(227,185,219) |noriyano=rgb(214,170,211) |carniyano=rgb(201,155,203) |gitnang triasiko|mid triasiko=rgb(177,104,177) |ladiniyano=rgb(201,131,191) |anisiyano=rgb(188,117,183) |mababang triasiko|maagang triasiko=rgb(152,57,153) |olenekiyano=rgb(176,81,165) |induan=rgb(164,70,159) |paleosoiko|palæosoiko|palaeosoiko=rgb(153,192,141) |permiyano=rgb(240,64,40) |lopingiyano|huling permiyano|itaas na permiyano=rgb(251,167,148) |changhsingiyano=rgb(252,192,178) |wuchiapingiyano=rgb(252,180,162) |guadalupiyano|gitnang permiyano|mid permiyano=rgb(251,116,92) |capitaniyano=rgb(251,154,133) |wordiyano=rgb(251,141,118) |roadiyano=rgb(251,128,105) |cisuraliyano|maagang permiyano|mababang permiyano=rgb(239,88,69) |kunguriyano=rgb(227,135,118) |artinskiyano=rgb(227,123,104) |sakmariyano=rgb(227,111,92) |asseliyano=rgb(227,99,80) |karbonipero=rgb(103,165,153) |pennsylvaniyano|itaas na karbonipero|huling karbonipero=rgb(126,188,198) |itaas na pennsylvaniyano|huling pennsylvaniyano=rgb(191,208,186) |gzheliyano=rgb(204,212,199) |kasimoviyano=rgb(191,208,197) |gitnang pennsylvaniyano|mid pennsylvaniyano=rgb(166,199,183) |moscoviyano=rgb(179,203,185) |mababang pennsylvaniyano|maagang pennsylvaniyano=rgb(140,190,180) |bashkiriyano=rgb(153,194,181) |mississippiyano|mababang karbonipero|maagang karbonipero=rgb(103,143,102) |itaas na mississippiyano|huling mississippiyano=rgb(179,190,108) |serpukhoviyano=rgb(191,194,107) |gitnang mississippiyano=rgb(153,180,108) |viseano=rgb(166,185,108) |mababang mississippiyano=rgb(128,171,108) |tournaisiyano=rgb(140,176,108) |deboniyano=rgb(203,140,55) |itaas na deboniyano|huling deboniyano=rgb(241,225,157) |famenniyano=rgb(242,237,179) |frasniyano=rgb(242,237,173) |gitnang deboniyano|mid deboniyano=rgb(241,200,104) |givetiyano=rgb(241,225,133) |eifeliyano=rgb(241,213,118) |mababang deboniyano|maagang deboniyano=rgb(229,172,77) |emsiyano=rgb(229,208,117) |pragiyano|praghiyano=rgb(229,196,104) |lochkoviyano=rgb(229,183,90) |siluriyano=rgb(179,225,182) |pridoli|hulingst siluriyano=rgb(230,245,225) |ludlow|huling siluriyano|itaas na siluriyano=rgb(191,230,207) |ludfordiyano=rgb(217,240,223) |gorstiyano=rgb(204,236,221) |wenlock|gitnang siluriyano|mid siluriyano=rgb(179,225,194) |homeriyano=rgb(204,235,209) |sheinwoodiyano=rgb(191,230,195) |llandovery|mababang siluriyano|maagang siluriyano=rgb(153,215,179) |telychiyano=rgb(191,230,207) |aeroniyano=rgb(179,225,194) |rhuddaniyano=rgb(166,220,181) |ordobisiyano=rgb(0,146,112) |itaas na ordoviciyano|huling ordoviciyano=rgb(127,202,147) |hirnantiyano=rgb(166,219,171) |katiyano=rgb(153,214,159) |sandbiyano=rgb(140,208,148) |gitnang ordoviciyano|mid ordoviciyano=rgb(77,180,126) |darriwiliyano=rgb(116,198,156) |dapingiyano=rgb(102,192,146) |mababang ordoviciyano|maagang ordoviciyano|tremadoc|ashgill=rgb(26,157,111) |floiyano=rgb(65,176,135) |tremadociyano=rgb(51,169,126) |kambriyano=rgb(127,160,86) |furongiyano|kambriyano series 4|series 4=rgb(179,224,149) |kambriyano stage 10|stage 10=rgb(230,245,201) |jiyanogshaniyano|kambriyano stage 9|stage 9=rgb(217,240,187) |paibiyano=rgb(204,235,174) |miaolingiyano|kambriyano series 3|series 3|gitnang kambriyano|mid kambriyano=rgb(166,207,134) |guzhangiyano=rgb(204,223,170) |drumiyano=rgb(191,217,157) |wuliuan|kambriyano stage 5|stage 5=rgb(179,212,146) |kambriyano series 2|mababang kambriyano|series 2=rgb(153,192,120) |kambriyano stage 4|stage 4=rgb(179,202,142) |kambriyano stage 3|stage 3=rgb(166,197,131) |terreneuviyano|kambriyano series 1|series 1=rgb(140,176,108) |kambriyano stage 2|stage 2=rgb(166,186,128) |fortuniyano|kambriyano stage 1|stage 1=rgb(153,181,117) |prekambriyano=rgb(247,67,112) |proterosoiko=rgb(247,53,99) |neoproterosoiko=rgb(254,179,66) |ediacaran=rgb(254,217,106) |cryogeniyano=rgb(254,204,92) |toniyano=rgb(254,191,78) |mesoproterosoiko=rgb(253,180,98) |steniyano=rgb(254,217,154) |ectasiyano=rgb(253,204,138) |calymmiyano=rgb(253,192,122) |paleoproterosoiko|palaeoproterosoiko|palæoproterosoiko=rgb(247,67,112) |statheriyano=rgb(248,117,167) |orosiriyano=rgb(247,104,152) |rhyaciyano=rgb(247,91,137) |sideriyano=rgb(247,79,124) |archeano=rgb(240,4,127) |neoarcheano=rgb(249,155,193) |mesoarcheano=rgb(247,104,169) |paleoarcheano|palæoarcheano|palaeoarcheano=rgb(240,103,166) |eoarcheano=rgb(218,3,127) |hadeano=rgb(174,2,126) <!--Unused/Unofficial Time Spans--> |tertiary=rgb(242,249,2) |maagang kambriyano=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 41th0wd65uarepxbhlk5x7d98784e5t 1959193 1959189 2022-07-29T01:37:45Z GinawaSaHapon 102500 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(111,218,237) |cenozoic=rgb(246,236,57) |quaternary=rgb(254,246,145) |tertiary=rgb(242,249,2) |neogene=rgb(254,221,45) |holocene=rgb(254,241,224) |pleistocene=rgb(254,239,184) |upper pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214) |middle pleistocene|ionian=rgb(254,240,204) |calabrian=rgb(254,239,193) |gelasian=rgb(254,238,173) |pliocene=rgb(254,248,166) |piacenzian=rgb(254,250,200) |zanclean=rgb(254,249,189) |miocene=rgb(254,239,0) |messinian=rgb(254,245,135) |tortonian=rgb(254,244,125) |serravallian=rgb(254,244,114) |langhian=rgb(254,243,102) |burdigalian=rgb(254,242,89) |aquitanian=rgb(254,241,77) |paleogene|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99) |oligocene=rgb(254,195,134) |chattian=rgb(254,228,178) |rupelian=rgb(254,217,162) |eocene=rgb(254,185,121) |priabonian=rgb(254,207,167) |bartonian=rgb(254,196,152) |lutetian=rgb(254,185,138) |ypresian=rgb(254,174,125) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110) |thanetian=rgb(254,195,125) |selandian=rgb(254,194,116) |danian=rgb(254,184,114) |mesozoic=rgb(7,202,234) |cretaceous=rgb(111,200,107) |late cretaceous|upper cretaceous=rgb(166,212,104) |maastrichtian=rgb(243,242,156) |campanian=rgb(234,237,147) |santonian=rgb(222,231,138) |coniacian=rgb(209,227,130) |turonian=rgb(195,223,121) |cenomanian=rgb(181,218,113) |early cretaceous|lower cretaceous=rgb(126,205,116) |albian=rgb(205,229,168) |aptian=rgb(191,225,159) |barremian=rgb(175,221,151) |hauterivian=rgb(158,215,142) |valanginian=rgb(141,210,133) |berriasian=rgb(124,206,124) |jurassic=rgb(0,187,231) |late jurassic|upper jurassic=rgb(151,227,250) |tithonian=rgb(207,240,252) |kimmeridgian=rgb(189,235,251) |oxfordian=rgb(171,231,251) |mid jurassic|middle jurassic=rgb(52,209,235) |callovian=rgb(174,230,240) |bathonian=rgb(156,226,239) |bajocian=rgb(135,222,238) |aalenian=rgb(111,218,237) |early jurassic|lower jurassic=rgb(0,183,234) |toarcian=rgb(116,209,240) |pliensbachian=rgb(60,201,239) |sinemurian=rgb(7,193,237) |hettangian=rgb(0,187,235) |triassic=rgb(153,78,150) |late triassic|upper triassic=rgb(198,152,194) |rhaetian=rgb(232,194,216) |norian=rgb(221,180,209) |carnian=rgb(209,166,201) |mid triassic|middle triassic=rgb(191,124,177) |ladinian=rgb(212,146,189) |anisian=rgb(201,134,182) |lower triassic|early triassic=rgb(173,87,154) |olenekian=rgb(194,106,165) |induan=rgb(184,97,160) |palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160) |permian=rgb(247,88,60) |late permian|upper permian|lopingian=rgb(254,175,151) |changhsingian=rgb(254,198,179) |wuchiapingian=rgb(254,187,165) |middle permian|mid permian|guadalupian=rgb(254,131,103) |capitanian=rgb(254,163,138) |wordian=rgb(254,152,126) |roadian=rgb(254,142,114) |early permian|lower permian|cisuralian=rgb(247,110,84) |kungurian=rgb(239,148,127) |artinskian=rgb(239,138,116) |sakmarian=rgb(239,128,106) |asselian=rgb(240,119,95) |carboniferous=rgb(63,174,173) |upper carboniferous|pennsylvanian=rgb(138,198,195) |upper pennsylvanian=rgb(189,208,196) |gzhelian=rgb(203,213,205) |kasimovian=rgb(187,209,205) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196) |moscovian=rgb(174,205,196) |lower pennsylvanian=rgb(119,194,195) |bashkirian=rgb(138,198,195) |lower carboniferous|mississippian=rgb(97,157,126) |upper mississippian=rgb(187,192,130) |serpukhovian=rgb(200,194,129) |middle mississippian=rgb(155,185,131) |visean=rgb(171,188,130) |lower mississippian=rgb(122,178,132) |tournaisian=rgb(138,181,132) |devonian=rgb(221,150,81) |upper devonian|late devonian=rgb(244,224,169) |frasnian=rgb(243,235,204) |famennian=rgb(244,234,185) |middle devonian|mid devonian=rgb(246,200,122) |givetian=rgb(245,222,148) |eifelian=rgb(245,211,134) |lower devonian|early devonian=rgb(239,176,99) |emsian=rgb(236,207,135) |pragian|praghian=rgb(238,197,123) |lochkovian=rgb(238,186,110) |silurian=rgb(166,223,197) |latest silurian|pridoli=rgb(228,242,230) |late silurian|upper silurian|ludlow=rgb(180,229,219) |ludfordian=rgb(212,238,230) |gorstian=rgb(195,234,230) |middle silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208) |homerian=rgb(197,233,219) |sheinwoodian=rgb(182,228,208) |lower silurian|early silurian|llandovery=rgb(126,215,198) |telychian=rgb(180,229,219) |aeronian=rgb(164,224,208) |rhuddanian=rgb(147,219,198) |ordovician=rgb(0,169,138) |upper ordovician|late ordovician=rgb(94,204,169) |hirnantian=rgb(149,218,188) |katian=rgb(129,214,188) |sandbian=rgb(114,208,169) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151) |darriwilian=rgb(53,201,178) |dapingian=rgb(18,197,169) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137) |floian=rgb(0,186,160) |tremadocian=rgb(0,182,152) |cambrian=rgb(129,170,114) |furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168) |cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209) |jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198) |paibian=rgb(202,231,188) |cambrian series 3|series 3|middle cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155) |guzhangian=rgb(204,221,184) |drumian=rgb(191,216,173) |cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163) |cambrian series 2|lower cambrian|series 2=rgb(149,194,143) |cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160) |cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151) |terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132) |cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147) |fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139) |early cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> |precambrian=rgb(254,91,113) |proterozoic=rgb(254,76,104) |neoproterozoic=rgb(254,183,87) |ediacaran=rgb(254,214,123) |cryogenian=rgb(254,204,111) |tonian=rgb(254,194,98) |mesoproterozoic=rgb(254,184,114) |stenian=rgb(254,217,162) |ectasian=rgb(254,206,148) |calymmian=rgb(254,195,134) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113) |statherian=rgb(254,134,161) |orosirian=rgb(254,123,148) |rhyacian=rgb(254,112,135) |siderian=rgb(254,101,123) |archean=rgb(254,0,124) |neoarchean=rgb(254,166,186) |mesoarchean=rgb(254,124,163) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151) |eoarchean=rgb(238,0,125) |hadean=rgb(203,3,129) }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 69yf985xaqyli2qmu6hczfsqjvdn5in 1959194 1959193 2022-07-29T01:41:30Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(111,218,237) |cenozoic=rgb(246,236,57) |quaternary=rgb(254,246,145) |tertiary=rgb(242,249,2) |neogene=rgb(254,221,45) |holocene=rgb(254,241,224) |pleistocene=rgb(254,239,184) |upper pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214) |middle pleistocene|ionian=rgb(254,240,204) |calabrian=rgb(254,239,193) |gelasian=rgb(254,238,173) |pliocene=rgb(254,248,166) |piacenzian=rgb(254,250,200) |zanclean=rgb(254,249,189) |miocene=rgb(254,239,0) |messinian=rgb(254,245,135) |tortonian=rgb(254,244,125) |serravallian=rgb(254,244,114) |langhian=rgb(254,243,102) |burdigalian=rgb(254,242,89) |aquitanian=rgb(254,241,77) |paleogene|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99) |oligocene=rgb(254,195,134) |chattian=rgb(254,228,178) |rupelian=rgb(254,217,162) |eocene=rgb(254,185,121) |priabonian=rgb(254,207,167) |bartonian=rgb(254,196,152) |lutetian=rgb(254,185,138) |ypresian=rgb(254,174,125) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110) |thanetian=rgb(254,195,125) |selandian=rgb(254,194,116) |danian=rgb(254,184,114) |mesozoic=rgb(7,202,234) |cretaceous=rgb(111,200,107) |late cretaceous|upper cretaceous=rgb(166,212,104) |maastrichtian=rgb(243,242,156) |campanian=rgb(234,237,147) |santonian=rgb(222,231,138) |coniacian=rgb(209,227,130) |turonian=rgb(195,223,121) |cenomanian=rgb(181,218,113) |early cretaceous|lower cretaceous=rgb(126,205,116) |albian=rgb(205,229,168) |aptian=rgb(191,225,159) |barremian=rgb(175,221,151) |hauterivian=rgb(158,215,142) |valanginian=rgb(141,210,133) |berriasian=rgb(124,206,124) |hurasiko=rgb(0,187,231) |late jurassic|upper jurassic=rgb(151,227,250) |tithonian=rgb(207,240,252) |kimmeridgian=rgb(189,235,251) |oxfordian=rgb(171,231,251) |mid jurassic|middle jurassic=rgb(52,209,235) |callovian=rgb(174,230,240) |bathonian=rgb(156,226,239) |bajocian=rgb(135,222,238) |aalenian=rgb(111,218,237) |early jurassic|lower jurassic=rgb(0,183,234) |toarcian=rgb(116,209,240) |pliensbachian=rgb(60,201,239) |sinemurian=rgb(7,193,237) |hettangian=rgb(0,187,235) |triassic=rgb(153,78,150) |late triassic|upper triassic=rgb(198,152,194) |rhaetian=rgb(232,194,216) |norian=rgb(221,180,209) |carnian=rgb(209,166,201) |mid triassic|middle triassic=rgb(191,124,177) |ladinian=rgb(212,146,189) |anisian=rgb(201,134,182) |lower triassic|early triassic=rgb(173,87,154) |olenekian=rgb(194,106,165) |induan=rgb(184,97,160) |palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160) |permian=rgb(247,88,60) |late permian|upper permian|lopingian=rgb(254,175,151) |changhsingian=rgb(254,198,179) |wuchiapingian=rgb(254,187,165) |middle permian|mid permian|guadalupian=rgb(254,131,103) |capitanian=rgb(254,163,138) |wordian=rgb(254,152,126) |roadian=rgb(254,142,114) |early permian|lower permian|cisuralian=rgb(247,110,84) |kungurian=rgb(239,148,127) |artinskian=rgb(239,138,116) |sakmarian=rgb(239,128,106) |asselian=rgb(240,119,95) |carboniferous=rgb(63,174,173) |upper carboniferous|pennsylvanian=rgb(138,198,195) |upper pennsylvanian=rgb(189,208,196) |gzhelian=rgb(203,213,205) |kasimovian=rgb(187,209,205) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196) |moscovian=rgb(174,205,196) |lower pennsylvanian=rgb(119,194,195) |bashkirian=rgb(138,198,195) |lower carboniferous|mississippian=rgb(97,157,126) |upper mississippian=rgb(187,192,130) |serpukhovian=rgb(200,194,129) |middle mississippian=rgb(155,185,131) |visean=rgb(171,188,130) |lower mississippian=rgb(122,178,132) |tournaisian=rgb(138,181,132) |devonian=rgb(221,150,81) |upper devonian|late devonian=rgb(244,224,169) |frasnian=rgb(243,235,204) |famennian=rgb(244,234,185) |middle devonian|mid devonian=rgb(246,200,122) |givetian=rgb(245,222,148) |eifelian=rgb(245,211,134) |lower devonian|early devonian=rgb(239,176,99) |emsian=rgb(236,207,135) |pragian|praghian=rgb(238,197,123) |lochkovian=rgb(238,186,110) |silurian=rgb(166,223,197) |latest silurian|pridoli=rgb(228,242,230) |late silurian|upper silurian|ludlow=rgb(180,229,219) |ludfordian=rgb(212,238,230) |gorstian=rgb(195,234,230) |middle silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208) |homerian=rgb(197,233,219) |sheinwoodian=rgb(182,228,208) |lower silurian|early silurian|llandovery=rgb(126,215,198) |telychian=rgb(180,229,219) |aeronian=rgb(164,224,208) |rhuddanian=rgb(147,219,198) |ordovician=rgb(0,169,138) |upper ordovician|late ordovician=rgb(94,204,169) |hirnantian=rgb(149,218,188) |katian=rgb(129,214,188) |sandbian=rgb(114,208,169) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151) |darriwilian=rgb(53,201,178) |dapingian=rgb(18,197,169) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137) |floian=rgb(0,186,160) |tremadocian=rgb(0,182,152) |cambrian=rgb(129,170,114) |furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168) |cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209) |jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198) |paibian=rgb(202,231,188) |cambrian series 3|series 3|middle cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155) |guzhangian=rgb(204,221,184) |drumian=rgb(191,216,173) |cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163) |cambrian series 2|lower cambrian|series 2=rgb(149,194,143) |cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160) |cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151) |terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132) |cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147) |fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139) |early cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> |precambrian=rgb(254,91,113) |proterozoic=rgb(254,76,104) |neoproterozoic=rgb(254,183,87) |ediacaran=rgb(254,214,123) |cryogenian=rgb(254,204,111) |tonian=rgb(254,194,98) |mesoproterozoic=rgb(254,184,114) |stenian=rgb(254,217,162) |ectasian=rgb(254,206,148) |calymmian=rgb(254,195,134) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113) |statherian=rgb(254,134,161) |orosirian=rgb(254,123,148) |rhyacian=rgb(254,112,135) |siderian=rgb(254,101,123) |archean=rgb(254,0,124) |neoarchean=rgb(254,166,186) |mesoarchean=rgb(254,124,163) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151) |eoarchean=rgb(238,0,125) |hadean=rgb(203,3,129) }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> d5agye09i6lu4zbsc9wejd3l85zi07f 1959195 1959194 2022-07-29T01:44:49Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(111,218,237) |cenozoic=rgb(246,236,57) |quaternary=rgb(254,246,145) |tertiary=rgb(242,249,2) |neogene|neoheno=rgb(254,221,45) |holocene=rgb(254,241,224) |pleistocene=rgb(254,239,184) |upper pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214) |middle pleistocene|ionian=rgb(254,240,204) |calabrian=rgb(254,239,193) |gelasian=rgb(254,238,173) |pliocene=rgb(254,248,166) |piacenzian=rgb(254,250,200) |zanclean=rgb(254,249,189) |miocene=rgb(254,239,0) |messinian=rgb(254,245,135) |tortonian=rgb(254,244,125) |serravallian=rgb(254,244,114) |langhian=rgb(254,243,102) |burdigalian=rgb(254,242,89) |aquitanian=rgb(254,241,77)|paleoheno |paleogene|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99) |oligocene=rgb(254,195,134) |chattian=rgb(254,228,178) |rupelian=rgb(254,217,162) |eocene=rgb(254,185,121) |priabonian=rgb(254,207,167) |bartonian=rgb(254,196,152) |lutetian=rgb(254,185,138) |ypresian=rgb(254,174,125) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110) |thanetian=rgb(254,195,125) |selandian=rgb(254,194,116) |danian=rgb(254,184,114) |mesozoic=rgb(7,202,234) |cretaceous=rgb(111,200,107) |late cretaceous|upper cretaceous=rgb(166,212,104) |maastrichtian=rgb(243,242,156) |campanian=rgb(234,237,147) |santonian=rgb(222,231,138) |coniacian=rgb(209,227,130) |turonian=rgb(195,223,121) |cenomanian=rgb(181,218,113) |early cretaceous|lower cretaceous=rgb(126,205,116) |albian=rgb(205,229,168) |aptian=rgb(191,225,159) |barremian=rgb(175,221,151) |hauterivian=rgb(158,215,142) |valanginian=rgb(141,210,133) |berriasian=rgb(124,206,124) |hurasiko=rgb(0,187,231) |late jurassic|upper jurassic=rgb(151,227,250) |tithonian=rgb(207,240,252) |kimmeridgian=rgb(189,235,251) |oxfordian=rgb(171,231,251) |mid jurassic|middle jurassic=rgb(52,209,235) |callovian=rgb(174,230,240) |bathonian=rgb(156,226,239) |bajocian=rgb(135,222,238) |aalenian=rgb(111,218,237) |early jurassic|lower jurassic=rgb(0,183,234) |toarcian=rgb(116,209,240) |pliensbachian=rgb(60,201,239) |sinemurian=rgb(7,193,237) |hettangian=rgb(0,187,235) |triassic=rgb(153,78,150) |late triassic|upper triassic=rgb(198,152,194) |rhaetian=rgb(232,194,216) |norian=rgb(221,180,209) |carnian=rgb(209,166,201) |mid triassic|middle triassic=rgb(191,124,177) |ladinian=rgb(212,146,189) |anisian=rgb(201,134,182) |lower triassic|early triassic=rgb(173,87,154) |olenekian=rgb(194,106,165) |induan=rgb(184,97,160) |palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160) |permian=rgb(247,88,60) |late permian|upper permian|lopingian=rgb(254,175,151) |changhsingian=rgb(254,198,179) |wuchiapingian=rgb(254,187,165) |middle permian|mid permian|guadalupian=rgb(254,131,103) |capitanian=rgb(254,163,138) |wordian=rgb(254,152,126) |roadian=rgb(254,142,114) |early permian|lower permian|cisuralian=rgb(247,110,84) |kungurian=rgb(239,148,127) |artinskian=rgb(239,138,116) |sakmarian=rgb(239,128,106) |asselian=rgb(240,119,95) |carboniferous=rgb(63,174,173) |upper carboniferous|pennsylvanian=rgb(138,198,195) |upper pennsylvanian=rgb(189,208,196) |gzhelian=rgb(203,213,205) |kasimovian=rgb(187,209,205) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196) |moscovian=rgb(174,205,196) |lower pennsylvanian=rgb(119,194,195) |bashkirian=rgb(138,198,195) |lower carboniferous|mississippian=rgb(97,157,126) |upper mississippian=rgb(187,192,130) |serpukhovian=rgb(200,194,129) |middle mississippian=rgb(155,185,131) |visean=rgb(171,188,130) |lower mississippian=rgb(122,178,132) |tournaisian=rgb(138,181,132) |devonian=rgb(221,150,81) |upper devonian|late devonian=rgb(244,224,169) |frasnian=rgb(243,235,204) |famennian=rgb(244,234,185) |middle devonian|mid devonian=rgb(246,200,122) |givetian=rgb(245,222,148) |eifelian=rgb(245,211,134) |lower devonian|early devonian=rgb(239,176,99) |emsian=rgb(236,207,135) |pragian|praghian=rgb(238,197,123) |lochkovian=rgb(238,186,110) |silurian|siluriyano=rgb(166,223,197) |latest silurian|pridoli=rgb(228,242,230) |late silurian|upper silurian|ludlow=rgb(180,229,219) |ludfordian=rgb(212,238,230) |gorstian=rgb(195,234,230) |middle silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208) |homerian=rgb(197,233,219) |sheinwoodian=rgb(182,228,208) |lower silurian|early silurian|llandovery=rgb(126,215,198) |telychian=rgb(180,229,219) |aeronian=rgb(164,224,208) |rhuddanian=rgb(147,219,198) |ordobisiyano|ordovician=rgb(0,169,138) |upper ordovician|late ordovician=rgb(94,204,169) |hirnantian=rgb(149,218,188) |katian=rgb(129,214,188) |sandbian=rgb(114,208,169) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151) |darriwilian=rgb(53,201,178) |dapingian=rgb(18,197,169) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137) |floian=rgb(0,186,160) |tremadocian=rgb(0,182,152) |kambriyano |cambrian=rgb(129,170,114) |furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168) |cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209) |jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198) |paibian=rgb(202,231,188) |cambrian series 3|series 3|middle cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155) |guzhangian=rgb(204,221,184) |drumian=rgb(191,216,173) |cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163) |cambrian series 2|lower cambrian|series 2=rgb(149,194,143) |cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160) |cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151) |terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132) |cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147) |fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139) |early cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> |prekambriyano|precambrian=rgb(254,91,113) |proterozoic=rgb(254,76,104) |neoproterozoic=rgb(254,183,87) |ediacaran=rgb(254,214,123) |cryogenian=rgb(254,204,111) |tonian=rgb(254,194,98) |mesoproterozoic=rgb(254,184,114) |stenian=rgb(254,217,162) |ectasian=rgb(254,206,148) |calymmian=rgb(254,195,134) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113) |statherian=rgb(254,134,161) |orosirian=rgb(254,123,148) |rhyacian=rgb(254,112,135) |siderian=rgb(254,101,123) |archean=rgb(254,0,124) |neoarchean=rgb(254,166,186) |mesoarchean=rgb(254,124,163) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151) |eoarchean=rgb(238,0,125) |hadean=rgb(203,3,129) }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> j3a9pytk7ash7t54pbz70w1cpzocoz1 1959196 1959195 2022-07-29T01:46:12Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(111,218,237) |cenozoic=rgb(246,236,57) |quaternary=rgb(254,246,145) |tertiary=rgb(242,249,2) |neogene|neoheno=rgb(254,221,45) |holocene=rgb(254,241,224) |pleistocene=rgb(254,239,184) |upper pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214) |middle pleistocene|ionian=rgb(254,240,204) |calabrian=rgb(254,239,193) |gelasian=rgb(254,238,173) |pliocene=rgb(254,248,166) |piacenzian=rgb(254,250,200) |zanclean=rgb(254,249,189) |miocene=rgb(254,239,0) |messinian=rgb(254,245,135) |tortonian=rgb(254,244,125) |serravallian=rgb(254,244,114) |langhian=rgb(254,243,102) |burdigalian=rgb(254,242,89) |aquitanian=rgb(254,241,77)|paleoheno |paleogene|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99) |oligocene=rgb(254,195,134) |chattian=rgb(254,228,178) |rupelian=rgb(254,217,162) |eocene=rgb(254,185,121) |priabonian=rgb(254,207,167) |bartonian=rgb(254,196,152) |lutetian=rgb(254,185,138) |ypresian=rgb(254,174,125) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110) |thanetian=rgb(254,195,125) |selandian=rgb(254,194,116) |danian=rgb(254,184,114) |mesozoic=rgb(7,202,234) |cretaceous=rgb(111,200,107) |late cretaceous|upper cretaceous=rgb(166,212,104) |maastrichtian=rgb(243,242,156) |campanian=rgb(234,237,147) |santonian=rgb(222,231,138) |coniacian=rgb(209,227,130) |turonian=rgb(195,223,121) |cenomanian=rgb(181,218,113) |early cretaceous|lower cretaceous=rgb(126,205,116) |albian=rgb(205,229,168) |aptian=rgb(191,225,159) |barremian=rgb(175,221,151) |hauterivian=rgb(158,215,142) |valanginian=rgb(141,210,133) |berriasian=rgb(124,206,124) |hurasiko=rgb(0,187,231) |late jurassic|upper jurassic=rgb(151,227,250) |tithonian=rgb(207,240,252) |kimmeridgian=rgb(189,235,251) |oxfordian=rgb(171,231,251) |mid jurassic|middle jurassic=rgb(52,209,235) |callovian=rgb(174,230,240) |bathonian=rgb(156,226,239) |bajocian=rgb(135,222,238) |aalenian=rgb(111,218,237) |early jurassic|lower jurassic=rgb(0,183,234) |toarcian=rgb(116,209,240) |pliensbachian=rgb(60,201,239) |sinemurian=rgb(7,193,237) |hettangian=rgb(0,187,235)|triasiko |triassic=rgb(153,78,150) |late triassic|upper triassic=rgb(198,152,194) |rhaetian=rgb(232,194,216) |norian=rgb(221,180,209) |carnian=rgb(209,166,201) |mid triassic|middle triassic=rgb(191,124,177) |ladinian=rgb(212,146,189) |anisian=rgb(201,134,182) |lower triassic|early triassic=rgb(173,87,154) |olenekian=rgb(194,106,165) |induan=rgb(184,97,160) |palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160) |permian=rgb(247,88,60) |late permian|upper permian|lopingian=rgb(254,175,151) |changhsingian=rgb(254,198,179) |wuchiapingian=rgb(254,187,165) |middle permian|mid permian|guadalupian=rgb(254,131,103) |capitanian=rgb(254,163,138) |wordian=rgb(254,152,126) |roadian=rgb(254,142,114) |early permian|lower permian|cisuralian=rgb(247,110,84) |kungurian=rgb(239,148,127) |artinskian=rgb(239,138,116) |sakmarian=rgb(239,128,106) |asselian=rgb(240,119,95) |carboniferous=rgb(63,174,173) |upper carboniferous|pennsylvanian=rgb(138,198,195) |upper pennsylvanian=rgb(189,208,196) |gzhelian=rgb(203,213,205) |kasimovian=rgb(187,209,205) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196) |moscovian=rgb(174,205,196) |lower pennsylvanian=rgb(119,194,195) |bashkirian=rgb(138,198,195) |lower carboniferous|mississippian=rgb(97,157,126) |upper mississippian=rgb(187,192,130) |serpukhovian=rgb(200,194,129) |middle mississippian=rgb(155,185,131) |visean=rgb(171,188,130) |lower mississippian=rgb(122,178,132) |tournaisian=rgb(138,181,132)|deboniyano |devonian=rgb(221,150,81) |upper devonian|late devonian=rgb(244,224,169) |frasnian=rgb(243,235,204) |famennian=rgb(244,234,185) |middle devonian|mid devonian=rgb(246,200,122) |givetian=rgb(245,222,148) |eifelian=rgb(245,211,134) |lower devonian|early devonian=rgb(239,176,99) |emsian=rgb(236,207,135) |pragian|praghian=rgb(238,197,123) |lochkovian=rgb(238,186,110) |silurian|siluriyano=rgb(166,223,197) |latest silurian|pridoli=rgb(228,242,230) |late silurian|upper silurian|ludlow=rgb(180,229,219) |ludfordian=rgb(212,238,230) |gorstian=rgb(195,234,230) |middle silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208) |homerian=rgb(197,233,219) |sheinwoodian=rgb(182,228,208) |lower silurian|early silurian|llandovery=rgb(126,215,198) |telychian=rgb(180,229,219) |aeronian=rgb(164,224,208) |rhuddanian=rgb(147,219,198) |ordobisiyano|ordovician=rgb(0,169,138) |upper ordovician|late ordovician=rgb(94,204,169) |hirnantian=rgb(149,218,188) |katian=rgb(129,214,188) |sandbian=rgb(114,208,169) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151) |darriwilian=rgb(53,201,178) |dapingian=rgb(18,197,169) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137) |floian=rgb(0,186,160) |tremadocian=rgb(0,182,152) |kambriyano |cambrian=rgb(129,170,114) |furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168) |cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209) |jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198) |paibian=rgb(202,231,188) |cambrian series 3|series 3|middle cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155) |guzhangian=rgb(204,221,184) |drumian=rgb(191,216,173) |cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163) |cambrian series 2|lower cambrian|series 2=rgb(149,194,143) |cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160) |cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151) |terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132) |cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147) |fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139) |early cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> |prekambriyano|precambrian=rgb(254,91,113) |proterozoic=rgb(254,76,104) |neoproterozoic=rgb(254,183,87) |ediacaran=rgb(254,214,123) |cryogenian=rgb(254,204,111) |tonian=rgb(254,194,98) |mesoproterozoic=rgb(254,184,114) |stenian=rgb(254,217,162) |ectasian=rgb(254,206,148) |calymmian=rgb(254,195,134) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113) |statherian=rgb(254,134,161) |orosirian=rgb(254,123,148) |rhyacian=rgb(254,112,135) |siderian=rgb(254,101,123) |archean=rgb(254,0,124) |neoarchean=rgb(254,166,186) |mesoarchean=rgb(254,124,163) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151) |eoarchean=rgb(238,0,125) |hadean=rgb(203,3,129) }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> h7xmdebrv0cy1apkx1gagbz0bst4w9o 1959197 1959196 2022-07-29T01:47:19Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(111,218,237) |cenozoic=rgb(246,236,57) |quaternary=rgb(254,246,145) |tertiary=rgb(242,249,2) |neogene|neoheno=rgb(254,221,45) |holocene=rgb(254,241,224) |pleistocene=rgb(254,239,184) |upper pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214) |middle pleistocene|ionian=rgb(254,240,204) |calabrian=rgb(254,239,193) |gelasian=rgb(254,238,173) |pliocene=rgb(254,248,166) |piacenzian=rgb(254,250,200) |zanclean=rgb(254,249,189) |miocene=rgb(254,239,0) |messinian=rgb(254,245,135) |tortonian=rgb(254,244,125) |serravallian=rgb(254,244,114) |langhian=rgb(254,243,102) |burdigalian=rgb(254,242,89) |aquitanian=rgb(254,241,77)|paleoheno |paleogene|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99) |oligocene=rgb(254,195,134) |chattian=rgb(254,228,178) |rupelian=rgb(254,217,162) |eocene=rgb(254,185,121) |priabonian=rgb(254,207,167) |bartonian=rgb(254,196,152) |lutetian=rgb(254,185,138) |ypresian=rgb(254,174,125) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110) |thanetian=rgb(254,195,125) |selandian=rgb(254,194,116) |danian=rgb(254,184,114) |mesozoic=rgb(7,202,234)|kretaseyoso |cretaceous=rgb(111,200,107) |late cretaceous|upper cretaceous=rgb(166,212,104) |maastrichtian=rgb(243,242,156) |campanian=rgb(234,237,147) |santonian=rgb(222,231,138) |coniacian=rgb(209,227,130) |turonian=rgb(195,223,121) |cenomanian=rgb(181,218,113) |early cretaceous|lower cretaceous=rgb(126,205,116) |albian=rgb(205,229,168) |aptian=rgb(191,225,159) |barremian=rgb(175,221,151) |hauterivian=rgb(158,215,142) |valanginian=rgb(141,210,133) |berriasian=rgb(124,206,124) |hurasiko=rgb(0,187,231) |late jurassic|upper jurassic=rgb(151,227,250) |tithonian=rgb(207,240,252) |kimmeridgian=rgb(189,235,251) |oxfordian=rgb(171,231,251) |mid jurassic|middle jurassic=rgb(52,209,235) |callovian=rgb(174,230,240) |bathonian=rgb(156,226,239) |bajocian=rgb(135,222,238) |aalenian=rgb(111,218,237) |early jurassic|lower jurassic=rgb(0,183,234) |toarcian=rgb(116,209,240) |pliensbachian=rgb(60,201,239) |sinemurian=rgb(7,193,237) |hettangian=rgb(0,187,235)|triasiko |triassic=rgb(153,78,150) |late triassic|upper triassic=rgb(198,152,194) |rhaetian=rgb(232,194,216) |norian=rgb(221,180,209) |carnian=rgb(209,166,201) |mid triassic|middle triassic=rgb(191,124,177) |ladinian=rgb(212,146,189) |anisian=rgb(201,134,182) |lower triassic|early triassic=rgb(173,87,154) |olenekian=rgb(194,106,165) |induan=rgb(184,97,160) |palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160) |permian=rgb(247,88,60) |late permian|upper permian|lopingian=rgb(254,175,151) |changhsingian=rgb(254,198,179) |wuchiapingian=rgb(254,187,165) |middle permian|mid permian|guadalupian=rgb(254,131,103) |capitanian=rgb(254,163,138) |wordian=rgb(254,152,126) |roadian=rgb(254,142,114) |early permian|lower permian|cisuralian=rgb(247,110,84) |kungurian=rgb(239,148,127) |artinskian=rgb(239,138,116) |sakmarian=rgb(239,128,106) |asselian=rgb(240,119,95) |carboniferous=rgb(63,174,173) |upper carboniferous|pennsylvanian=rgb(138,198,195) |upper pennsylvanian=rgb(189,208,196) |gzhelian=rgb(203,213,205) |kasimovian=rgb(187,209,205) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196) |moscovian=rgb(174,205,196) |lower pennsylvanian=rgb(119,194,195) |bashkirian=rgb(138,198,195) |lower carboniferous|mississippian=rgb(97,157,126) |upper mississippian=rgb(187,192,130) |serpukhovian=rgb(200,194,129) |middle mississippian=rgb(155,185,131) |visean=rgb(171,188,130) |lower mississippian=rgb(122,178,132) |tournaisian=rgb(138,181,132)|deboniyano |devonian=rgb(221,150,81) |upper devonian|late devonian=rgb(244,224,169) |frasnian=rgb(243,235,204) |famennian=rgb(244,234,185) |middle devonian|mid devonian=rgb(246,200,122) |givetian=rgb(245,222,148) |eifelian=rgb(245,211,134) |lower devonian|early devonian=rgb(239,176,99) |emsian=rgb(236,207,135) |pragian|praghian=rgb(238,197,123) |lochkovian=rgb(238,186,110) |silurian|siluriyano=rgb(166,223,197) |latest silurian|pridoli=rgb(228,242,230) |late silurian|upper silurian|ludlow=rgb(180,229,219) |ludfordian=rgb(212,238,230) |gorstian=rgb(195,234,230) |middle silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208) |homerian=rgb(197,233,219) |sheinwoodian=rgb(182,228,208) |lower silurian|early silurian|llandovery=rgb(126,215,198) |telychian=rgb(180,229,219) |aeronian=rgb(164,224,208) |rhuddanian=rgb(147,219,198) |ordobisiyano|ordovician=rgb(0,169,138) |upper ordovician|late ordovician=rgb(94,204,169) |hirnantian=rgb(149,218,188) |katian=rgb(129,214,188) |sandbian=rgb(114,208,169) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151) |darriwilian=rgb(53,201,178) |dapingian=rgb(18,197,169) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137) |floian=rgb(0,186,160) |tremadocian=rgb(0,182,152) |kambriyano |cambrian=rgb(129,170,114) |furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168) |cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209) |jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198) |paibian=rgb(202,231,188) |cambrian series 3|series 3|middle cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155) |guzhangian=rgb(204,221,184) |drumian=rgb(191,216,173) |cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163) |cambrian series 2|lower cambrian|series 2=rgb(149,194,143) |cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160) |cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151) |terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132) |cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147) |fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139) |early cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> |prekambriyano|precambrian=rgb(254,91,113) |proterozoic=rgb(254,76,104) |neoproterozoic=rgb(254,183,87) |ediacaran=rgb(254,214,123) |cryogenian=rgb(254,204,111) |tonian=rgb(254,194,98) |mesoproterozoic=rgb(254,184,114) |stenian=rgb(254,217,162) |ectasian=rgb(254,206,148) |calymmian=rgb(254,195,134) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113) |statherian=rgb(254,134,161) |orosirian=rgb(254,123,148) |rhyacian=rgb(254,112,135) |siderian=rgb(254,101,123) |archean=rgb(254,0,124) |neoarchean=rgb(254,166,186) |mesoarchean=rgb(254,124,163) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151) |eoarchean=rgb(238,0,125) |hadean=rgb(203,3,129) }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> gvnlmjzvh1vylwpcmtnfike1f9unyb3 1959200 1959197 2022-07-29T01:52:53Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(111,218,237) |cenozoic=rgb(246,236,57) |quaternary=rgb(254,246,145) |tertiary=rgb(242,249,2) |neogene|neoheno=rgb(254,221,45) |holocene=rgb(254,241,224) |pleistocene=rgb(254,239,184) |upper pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214) |middle pleistocene|ionian=rgb(254,240,204) |calabrian=rgb(254,239,193) |gelasian=rgb(254,238,173) |pliocene=rgb(254,248,166) |piacenzian=rgb(254,250,200) |zanclean=rgb(254,249,189) |miocene=rgb(254,239,0) |messinian=rgb(254,245,135) |tortonian=rgb(254,244,125) |serravallian=rgb(254,244,114) |langhian=rgb(254,243,102) |burdigalian=rgb(254,242,89) |aquitanian=rgb(254,241,77)|paleoheno |paleogene|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99) |oligocene=rgb(254,195,134) |chattian=rgb(254,228,178) |rupelian=rgb(254,217,162) |eocene=rgb(254,185,121) |priabonian=rgb(254,207,167) |bartonian=rgb(254,196,152) |lutetian=rgb(254,185,138) |ypresian=rgb(254,174,125) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110) |thanetian=rgb(254,195,125) |selandian=rgb(254,194,116) |danian=rgb(254,184,114) |mesozoic=rgb(7,202,234)|kretaseyoso |cretaceous=rgb(111,200,107) |late cretaceous|upper cretaceous=rgb(166,212,104) |maastrichtian=rgb(243,242,156) |campanian=rgb(234,237,147) |santonian=rgb(222,231,138) |coniacian=rgb(209,227,130) |turonian=rgb(195,223,121) |cenomanian=rgb(181,218,113) |early cretaceous|lower cretaceous=rgb(126,205,116) |albian=rgb(205,229,168) |aptian=rgb(191,225,159) |barremian=rgb(175,221,151) |hauterivian=rgb(158,215,142) |valanginian=rgb(141,210,133) |berriasian=rgb(124,206,124) |hurasiko=rgb(0,187,231) |late jurassic|upper jurassic=rgb(151,227,250) |tithonian=rgb(207,240,252) |kimmeridgian=rgb(189,235,251) |oxfordian=rgb(171,231,251) |mid jurassic|middle jurassic=rgb(52,209,235) |callovian=rgb(174,230,240) |bathonian=rgb(156,226,239) |bajocian=rgb(135,222,238) |aalenian=rgb(111,218,237) |early jurassic|lower jurassic=rgb(0,183,234) |toarcian=rgb(116,209,240) |pliensbachian=rgb(60,201,239) |sinemurian=rgb(7,193,237) |hettangian=rgb(0,187,235)|triasiko |triassic=rgb(153,78,150) |late triassic|upper triassic=rgb(198,152,194) |rhaetian=rgb(232,194,216) |norian=rgb(221,180,209) |carnian=rgb(209,166,201) |mid triassic|middle triassic=rgb(191,124,177) |ladinian=rgb(212,146,189) |anisian=rgb(201,134,182) |lower triassic|early triassic=rgb(173,87,154) |olenekian=rgb(194,106,165) |induan=rgb(184,97,160) |palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160) |permian=rgb(247,88,60) |late permian|upper permian|lopingian=rgb(254,175,151) |changhsingian=rgb(254,198,179) |wuchiapingian=rgb(254,187,165) |middle permian|mid permian|guadalupian=rgb(254,131,103) |capitanian=rgb(254,163,138) |wordian=rgb(254,152,126) |roadian=rgb(254,142,114) |early permian|lower permian|cisuralian=rgb(247,110,84) |kungurian=rgb(239,148,127) |artinskian=rgb(239,138,116) |sakmarian=rgb(239,128,106) |asselian=rgb(240,119,95) |karbonipero |carboniferous=rgb(63,174,173) |upper carboniferous|pennsylvanian=rgb(138,198,195) |upper pennsylvanian=rgb(189,208,196) |gzhelian=rgb(203,213,205) |kasimovian=rgb(187,209,205) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196) |moscovian=rgb(174,205,196) |lower pennsylvanian=rgb(119,194,195) |bashkirian=rgb(138,198,195) |lower carboniferous|mississippian=rgb(97,157,126) |upper mississippian=rgb(187,192,130) |serpukhovian=rgb(200,194,129) |middle mississippian=rgb(155,185,131) |visean=rgb(171,188,130) |lower mississippian=rgb(122,178,132) |tournaisian=rgb(138,181,132)|deboniyano |devonian=rgb(221,150,81) |upper devonian|late devonian=rgb(244,224,169) |frasnian=rgb(243,235,204) |famennian=rgb(244,234,185) |middle devonian|mid devonian=rgb(246,200,122) |givetian=rgb(245,222,148) |eifelian=rgb(245,211,134) |lower devonian|early devonian=rgb(239,176,99) |emsian=rgb(236,207,135) |pragian|praghian=rgb(238,197,123) |lochkovian=rgb(238,186,110) |silurian|siluriyano=rgb(166,223,197) |latest silurian|pridoli=rgb(228,242,230) |late silurian|upper silurian|ludlow=rgb(180,229,219) |ludfordian=rgb(212,238,230) |gorstian=rgb(195,234,230) |middle silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208) |homerian=rgb(197,233,219) |sheinwoodian=rgb(182,228,208) |lower silurian|early silurian|llandovery=rgb(126,215,198) |telychian=rgb(180,229,219) |aeronian=rgb(164,224,208) |rhuddanian=rgb(147,219,198) |ordobisiyano|ordovician=rgb(0,169,138) |upper ordovician|late ordovician=rgb(94,204,169) |hirnantian=rgb(149,218,188) |katian=rgb(129,214,188) |sandbian=rgb(114,208,169) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151) |darriwilian=rgb(53,201,178) |dapingian=rgb(18,197,169) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137) |floian=rgb(0,186,160) |tremadocian=rgb(0,182,152) |kambriyano |cambrian=rgb(129,170,114) |furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168) |cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209) |jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198) |paibian=rgb(202,231,188) |cambrian series 3|series 3|middle cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155) |guzhangian=rgb(204,221,184) |drumian=rgb(191,216,173) |cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163) |cambrian series 2|lower cambrian|series 2=rgb(149,194,143) |cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160) |cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151) |terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132) |cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147) |fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139) |early cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> |prekambriyano|precambrian=rgb(254,91,113) |proterozoic=rgb(254,76,104) |neoproterozoic=rgb(254,183,87) |ediacaran=rgb(254,214,123) |cryogenian=rgb(254,204,111) |tonian=rgb(254,194,98) |mesoproterozoic=rgb(254,184,114) |stenian=rgb(254,217,162) |ectasian=rgb(254,206,148) |calymmian=rgb(254,195,134) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113) |statherian=rgb(254,134,161) |orosirian=rgb(254,123,148) |rhyacian=rgb(254,112,135) |siderian=rgb(254,101,123) |archean=rgb(254,0,124) |neoarchean=rgb(254,166,186) |mesoarchean=rgb(254,124,163) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151) |eoarchean=rgb(238,0,125) |hadean=rgb(203,3,129) }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 5thdzf7o1fnvobedh7jjhu7ul5kb0o1 1959205 1959200 2022-07-29T02:15:29Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(111,218,237) |cenozoic=rgb(246,236,57) |quaternary=rgb(254,246,145) |tertiary=rgb(242,249,2) |neogene|neoheno=rgb(254,221,45) |holocene=rgb(254,241,224) |pleistocene=rgb(254,239,184) |upper pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214) |middle pleistocene|ionian=rgb(254,240,204) |calabrian=rgb(254,239,193) |gelasian=rgb(254,238,173) |pliocene=rgb(254,248,166) |piacenzian=rgb(254,250,200) |zanclean=rgb(254,249,189) |miocene=rgb(254,239,0) |messinian=rgb(254,245,135) |tortonian=rgb(254,244,125) |serravallian=rgb(254,244,114) |langhian=rgb(254,243,102) |burdigalian=rgb(254,242,89) |aquitanian=rgb(254,241,77)|paleoheno |paleogene|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99) |oligocene=rgb(254,195,134) |chattian=rgb(254,228,178) |rupelian=rgb(254,217,162) |eocene=rgb(254,185,121) |priabonian=rgb(254,207,167) |bartonian=rgb(254,196,152) |lutetian=rgb(254,185,138) |ypresian=rgb(254,174,125) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110) |thanetian=rgb(254,195,125) |selandian=rgb(254,194,116) |danian=rgb(254,184,114) |mesozoic=rgb(7,202,234)|kretaseyoso |cretaceous=rgb(111,200,107) |late cretaceous|upper cretaceous=rgb(166,212,104) |maastrichtian=rgb(243,242,156) |campanian=rgb(234,237,147) |santonian=rgb(222,231,138) |coniacian=rgb(209,227,130) |turonian=rgb(195,223,121) |cenomanian=rgb(181,218,113) |early cretaceous|lower cretaceous=rgb(126,205,116) |albian=rgb(205,229,168) |aptian=rgb(191,225,159) |barremian=rgb(175,221,151) |hauterivian=rgb(158,215,142) |valanginian=rgb(141,210,133) |berriasian=rgb(124,206,124) |hurasiko=rgb(0,187,231) |late jurassic|upper jurassic=rgb(151,227,250) |tithonian=rgb(207,240,252) |kimmeridgian=rgb(189,235,251) |oxfordian=rgb(171,231,251) |mid jurassic|middle jurassic=rgb(52,209,235) |callovian=rgb(174,230,240) |bathonian=rgb(156,226,239) |bajocian=rgb(135,222,238) |aalenian=rgb(111,218,237) |early jurassic|lower jurassic=rgb(0,183,234) |toarcian=rgb(116,209,240) |pliensbachian=rgb(60,201,239) |sinemurian=rgb(7,193,237) |hettangian=rgb(0,187,235)|triasiko |triassic=rgb(153,78,150) |late triassic|upper triassic=rgb(198,152,194) |rhaetian=rgb(232,194,216) |norian=rgb(221,180,209) |carnian=rgb(209,166,201) |mid triassic|middle triassic=rgb(191,124,177) |ladinian=rgb(212,146,189) |anisian=rgb(201,134,182) |lower triassic|early triassic=rgb(173,87,154) |olenekian=rgb(194,106,165) |induan=rgb(184,97,160) |palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160)|permiyano |permian=rgb(247,88,60) |late permian|upper permian|lopingian=rgb(254,175,151) |changhsingian=rgb(254,198,179) |wuchiapingian=rgb(254,187,165) |middle permian|mid permian|guadalupian=rgb(254,131,103) |capitanian=rgb(254,163,138) |wordian=rgb(254,152,126) |roadian=rgb(254,142,114) |early permian|lower permian|cisuralian=rgb(247,110,84) |kungurian=rgb(239,148,127) |artinskian=rgb(239,138,116) |sakmarian=rgb(239,128,106) |asselian=rgb(240,119,95) |karbonipero |carboniferous=rgb(63,174,173) |upper carboniferous|pennsylvanian=rgb(138,198,195) |upper pennsylvanian=rgb(189,208,196) |gzhelian=rgb(203,213,205) |kasimovian=rgb(187,209,205) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196) |moscovian=rgb(174,205,196) |lower pennsylvanian=rgb(119,194,195) |bashkirian=rgb(138,198,195) |lower carboniferous|mississippian=rgb(97,157,126) |upper mississippian=rgb(187,192,130) |serpukhovian=rgb(200,194,129) |middle mississippian=rgb(155,185,131) |visean=rgb(171,188,130) |lower mississippian=rgb(122,178,132) |tournaisian=rgb(138,181,132)|deboniyano |devonian=rgb(221,150,81) |upper devonian|late devonian=rgb(244,224,169) |frasnian=rgb(243,235,204) |famennian=rgb(244,234,185) |middle devonian|mid devonian=rgb(246,200,122) |givetian=rgb(245,222,148) |eifelian=rgb(245,211,134) |lower devonian|early devonian=rgb(239,176,99) |emsian=rgb(236,207,135) |pragian|praghian=rgb(238,197,123) |lochkovian=rgb(238,186,110) |silurian|siluriyano=rgb(166,223,197) |latest silurian|pridoli=rgb(228,242,230) |late silurian|upper silurian|ludlow=rgb(180,229,219) |ludfordian=rgb(212,238,230) |gorstian=rgb(195,234,230) |middle silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208) |homerian=rgb(197,233,219) |sheinwoodian=rgb(182,228,208) |lower silurian|early silurian|llandovery=rgb(126,215,198) |telychian=rgb(180,229,219) |aeronian=rgb(164,224,208) |rhuddanian=rgb(147,219,198) |ordobisiyano|ordovician=rgb(0,169,138) |upper ordovician|late ordovician=rgb(94,204,169) |hirnantian=rgb(149,218,188) |katian=rgb(129,214,188) |sandbian=rgb(114,208,169) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151) |darriwilian=rgb(53,201,178) |dapingian=rgb(18,197,169) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137) |floian=rgb(0,186,160) |tremadocian=rgb(0,182,152) |kambriyano |cambrian=rgb(129,170,114) |furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168) |cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209) |jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198) |paibian=rgb(202,231,188) |cambrian series 3|series 3|middle cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155) |guzhangian=rgb(204,221,184) |drumian=rgb(191,216,173) |cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163) |cambrian series 2|lower cambrian|series 2=rgb(149,194,143) |cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160) |cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151) |terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132) |cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147) |fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139) |early cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> |prekambriyano|precambrian=rgb(254,91,113) |proterozoic=rgb(254,76,104) |neoproterozoic=rgb(254,183,87) |ediacaran=rgb(254,214,123) |cryogenian=rgb(254,204,111) |tonian=rgb(254,194,98) |mesoproterozoic=rgb(254,184,114) |stenian=rgb(254,217,162) |ectasian=rgb(254,206,148) |calymmian=rgb(254,195,134) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113) |statherian=rgb(254,134,161) |orosirian=rgb(254,123,148) |rhyacian=rgb(254,112,135) |siderian=rgb(254,101,123) |archean=rgb(254,0,124) |neoarchean=rgb(254,166,186) |mesoarchean=rgb(254,124,163) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151) |eoarchean=rgb(238,0,125) |hadean=rgb(203,3,129) }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> a1r4xqiujkbrucr9ra8v8gj7wtkd99e 1959208 1959205 2022-07-29T02:18:42Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(111,218,237) |cenozoic=rgb(246,236,57) |quaternary=rgb(254,246,145) |tertiary=rgb(242,249,2) |neogene|neoheno=rgb(254,221,45) |holocene=rgb(254,241,224) |pleistocene=rgb(254,239,184) |upper pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214) |middle pleistocene|ionian=rgb(254,240,204) |calabrian=rgb(254,239,193) |gelasian=rgb(254,238,173) |pliocene=rgb(254,248,166) |piacenzian=rgb(254,250,200) |zanclean=rgb(254,249,189) |miocene=rgb(254,239,0) |messinian=rgb(254,245,135) |tortonian=rgb(254,244,125) |serravallian=rgb(254,244,114) |langhian=rgb(254,243,102) |burdigalian=rgb(254,242,89) |aquitanian=rgb(254,241,77)|paleoheno |paleogene|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99) |oligocene=rgb(254,195,134) |chattian=rgb(254,228,178) |rupelian=rgb(254,217,162) |eocene=rgb(254,185,121) |priabonian=rgb(254,207,167) |bartonian=rgb(254,196,152) |lutetian=rgb(254,185,138) |ypresian=rgb(254,174,125) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110) |thanetian=rgb(254,195,125) |selandian=rgb(254,194,116) |danian=rgb(254,184,114) |mesozoic=rgb(7,202,234)|kretaseyoso |cretaceous=rgb(111,200,107) |late cretaceous|upper cretaceous=rgb(166,212,104) |maastrichtian=rgb(243,242,156) |campanian=rgb(234,237,147) |santonian=rgb(222,231,138) |coniacian=rgb(209,227,130) |turonian=rgb(195,223,121) |cenomanian=rgb(181,218,113) |early cretaceous|lower cretaceous=rgb(126,205,116) |albian=rgb(205,229,168) |aptian=rgb(191,225,159) |barremian=rgb(175,221,151) |hauterivian=rgb(158,215,142) |valanginian=rgb(141,210,133) |berriasian=rgb(124,206,124) |hurasiko=rgb(0,187,231) |late jurassic|upper jurassic=rgb(151,227,250) |tithonian=rgb(207,240,252) |kimmeridgian=rgb(189,235,251) |oxfordian=rgb(171,231,251) |mid jurassic|middle jurassic=rgb(52,209,235) |callovian=rgb(174,230,240) |bathonian=rgb(156,226,239) |bajocian=rgb(135,222,238) |aalenian=rgb(111,218,237) |early jurassic|lower jurassic=rgb(0,183,234) |toarcian=rgb(116,209,240) |pliensbachian=rgb(60,201,239) |sinemurian=rgb(7,193,237) |hettangian=rgb(0,187,235)|triasiko |triassic=rgb(153,78,150) |late triassic|upper triassic=rgb(198,152,194) |rhaetian=rgb(232,194,216) |norian=rgb(221,180,209) |carnian=rgb(209,166,201) |mid triassic|middle triassic=rgb(191,124,177) |ladinian=rgb(212,146,189) |anisian=rgb(201,134,182) |lower triassic|early triassic=rgb(173,87,154) |olenekian=rgb(194,106,165) |induan=rgb(184,97,160) |palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160)|permiyano |permian=rgb(247,88,60) |late permian|upper permian|lopingian=rgb(254,175,151) |changhsingian=rgb(254,198,179) |wuchiapingian=rgb(254,187,165) |middle permian|mid permian|guadalupian=rgb(254,131,103) |capitanian=rgb(254,163,138) |wordian=rgb(254,152,126) |roadian=rgb(254,142,114) |early permian|lower permian|cisuralian=rgb(247,110,84) |kungurian=rgb(239,148,127) |artinskian=rgb(239,138,116) |sakmarian=rgb(239,128,106) |asselian=rgb(240,119,95) |karbonipero |carboniferous=rgb(63,174,173) |upper carboniferous|pennsylvanian=rgb(138,198,195) |upper pennsylvanian=rgb(189,208,196) |gzhelian=rgb(203,213,205) |kasimovian=rgb(187,209,205) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196) |moscovian=rgb(174,205,196) |lower pennsylvanian=rgb(119,194,195) |bashkirian=rgb(138,198,195) |lower carboniferous|mississippian=rgb(97,157,126) |upper mississippian=rgb(187,192,130) |serpukhovian=rgb(200,194,129) |middle mississippian=rgb(155,185,131) |visean=rgb(171,188,130) |lower mississippian=rgb(122,178,132) |tournaisian=rgb(138,181,132)|deboniyano |devonian=rgb(221,150,81) |upper devonian|late devonian=rgb(244,224,169) |frasnian=rgb(243,235,204) |famennian=rgb(244,234,185) |middle devonian|mid devonian=rgb(246,200,122) |givetian=rgb(245,222,148) |eifelian=rgb(245,211,134) |lower devonian|early devonian=rgb(239,176,99) |emsian=rgb(236,207,135) |pragian|praghian=rgb(238,197,123) |lochkovian=rgb(238,186,110) |silurian|siluriyano=rgb(166,223,197) |latest silurian|pridoli=rgb(228,242,230) |late silurian|upper silurian|ludlow=rgb(180,229,219) |ludfordian=rgb(212,238,230) |gorstian=rgb(195,234,230) |middle silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208) |homerian=rgb(197,233,219) |sheinwoodian=rgb(182,228,208) |lower silurian|early silurian|llandovery=rgb(126,215,198) |telychian=rgb(180,229,219) |aeronian=rgb(164,224,208) |rhuddanian=rgb(147,219,198) |ordobisiyano|ordovician=rgb(0,169,138) |upper ordovician|late ordovician=rgb(94,204,169) |hirnantian=rgb(149,218,188) |katian=rgb(129,214,188) |sandbian=rgb(114,208,169) |middle ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151) |darriwilian=rgb(53,201,178) |dapingian=rgb(18,197,169) |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137) |floian=rgb(0,186,160) |tremadocian=rgb(0,182,152) |kambriyano |cambrian=rgb(129,170,114) |furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168) |cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209) |jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198) |paibian=rgb(202,231,188) |cambrian series 3|series 3|middle cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155) |guzhangian=rgb(204,221,184) |drumian=rgb(191,216,173) |cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163) |cambrian series 2|lower cambrian|series 2=rgb(149,194,143) |cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160) |cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151) |terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132) |cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147) |fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139) |early cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> |prekambriyano|precambrian=rgb(254,91,113) |proterozoic=rgb(254,76,104) |neoproterozoic=rgb(254,183,87)|ediakarano |ediacaran=rgb(254,214,123) |cryogenian=rgb(254,204,111) |tonian=rgb(254,194,98) |mesoproterozoic=rgb(254,184,114) |stenian=rgb(254,217,162) |ectasian=rgb(254,206,148) |calymmian=rgb(254,195,134) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113) |statherian=rgb(254,134,161) |orosirian=rgb(254,123,148) |rhyacian=rgb(254,112,135) |siderian=rgb(254,101,123) |archean=rgb(254,0,124) |neoarchean=rgb(254,166,186) |mesoarchean=rgb(254,124,163) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151) |eoarchean=rgb(238,0,125) |hadean=rgb(203,3,129) }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 71d8py2p6o4u90tt36rzkuk03urheq3 1959236 1959208 2022-07-29T03:14:23Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1}}}}} |phanerozoic=rgb(111,218,237) |cenozoic=rgb(246,236,57) |quaternary=rgb(254,246,145) |tertiary=rgb(242,249,2) |neogene|neoheno=rgb(254,221,45) |holocene=rgb(254,241,224) |pleistocene=rgb(254,239,184) |upper pleistocene|tarantian=rgb(254,241,214) |middle pleistocene|ionian=rgb(254,240,204) |calabrian=rgb(254,239,193) |gelasian=rgb(254,238,173) |pliocene=rgb(254,248,166) |piacenzian=rgb(254,250,200) |zanclean=rgb(254,249,189) |miocene=rgb(254,239,0) |messinian=rgb(254,245,135) |tortonian=rgb(254,244,125) |serravallian=rgb(254,244,114) |langhian=rgb(254,243,102) |burdigalian=rgb(254,242,89) |aquitanian=rgb(254,241,77)|paleoheno |paleogene|palæogene|palaeogene=rgb(254,161,99) |oligocene=rgb(254,195,134) |chattian=rgb(254,228,178) |rupelian=rgb(254,217,162) |eocene=rgb(254,185,121) |priabonian=rgb(254,207,167) |bartonian=rgb(254,196,152) |lutetian=rgb(254,185,138) |ypresian=rgb(254,174,125) |paleocene|palæocene|palaeocene=rgb(254,173,110) |thanetian=rgb(254,195,125) |selandian=rgb(254,194,116) |danian=rgb(254,184,114) |mesozoic=rgb(7,202,234)|kretaseyoso |cretaceous=rgb(111,200,107) |late cretaceous|upper cretaceous=rgb(166,212,104) |maastrichtian=rgb(243,242,156) |campanian=rgb(234,237,147) |santonian=rgb(222,231,138) |coniacian=rgb(209,227,130) |turonian=rgb(195,223,121) |cenomanian=rgb(181,218,113) |early cretaceous|lower cretaceous=rgb(126,205,116) |albian=rgb(205,229,168) |aptian=rgb(191,225,159) |barremian=rgb(175,221,151) |hauterivian=rgb(158,215,142) |valanginian=rgb(141,210,133) |berriasian=rgb(124,206,124) |hurasiko=rgb(0,187,231) |late jurassic|upper jurassic=rgb(151,227,250) |tithonian=rgb(207,240,252) |kimmeridgian=rgb(189,235,251) |oxfordian=rgb(171,231,251) |mid jurassic|middle jurassic=rgb(52,209,235) |callovian=rgb(174,230,240) |bathonian=rgb(156,226,239) |bajocian=rgb(135,222,238) |aalenian=rgb(111,218,237) |early jurassic|lower jurassic=rgb(0,183,234) |toarcian=rgb(116,209,240) |pliensbachian=rgb(60,201,239) |sinemurian=rgb(7,193,237) |hettangian=rgb(0,187,235)|triasiko |triassic=rgb(153,78,150) |late triassic|upper triassic=rgb(198,152,194) |rhaetian=rgb(232,194,216) |norian=rgb(221,180,209) |carnian=rgb(209,166,201) |mid triassic|middle triassic=rgb(191,124,177) |ladinian=rgb(212,146,189) |anisian=rgb(201,134,182) |lower triassic|early triassic=rgb(173,87,154) |olenekian=rgb(194,106,165) |induan=rgb(184,97,160) |palæozoic|paleozoic|palaeozoic=rgb(146,195,160)|permiyano |permian=rgb(247,88,60) |late permian|upper permian|lopingian=rgb(254,175,151) |changhsingian=rgb(254,198,179) |wuchiapingian=rgb(254,187,165) |middle permian|mid permian|guadalupian=rgb(254,131,103) |capitanian=rgb(254,163,138) |wordian=rgb(254,152,126) |roadian=rgb(254,142,114) |early permian|lower permian|cisuralian=rgb(247,110,84) |kungurian=rgb(239,148,127) |artinskian=rgb(239,138,116) |sakmarian=rgb(239,128,106) |asselian=rgb(240,119,95) |karbonipero |carboniferous=rgb(63,174,173) |upper carboniferous|pennsylvanian=rgb(138,198,195) |upper pennsylvanian=rgb(189,208,196) |gzhelian=rgb(203,213,205) |kasimovian=rgb(187,209,205) |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=rgb(157,202,196) |moscovian=rgb(174,205,196) |lower pennsylvanian=rgb(119,194,195) |bashkirian=rgb(138,198,195) |lower carboniferous|mississippian=rgb(97,157,126) |upper mississippian=rgb(187,192,130) |serpukhovian=rgb(200,194,129) |middle mississippian=rgb(155,185,131) |visean=rgb(171,188,130) |lower mississippian=rgb(122,178,132) |tournaisian=rgb(138,181,132)|deboniyano |devonian=rgb(221,150,81) |upper devonian|late devonian=rgb(244,224,169) |frasnian=rgb(243,235,204) |famennian=rgb(244,234,185) |middle devonian|mid devonian=rgb(246,200,122) |givetian=rgb(245,222,148) |eifelian=rgb(245,211,134) |lower devonian|early devonian=rgb(239,176,99) |emsian=rgb(236,207,135) |pragian|praghian=rgb(238,197,123) |lochkovian=rgb(238,186,110) |silurian|siluriyano=rgb(166,223,197) |latest silurian|pridoli=rgb(228,242,230) |late silurian|upper silurian|ludlow=rgb(180,229,219) |ludfordian=rgb(212,238,230) |gorstian=rgb(195,234,230) |middle silurian|mid silurian|wenlock=rgb(164,224,208) |homerian=rgb(197,233,219) |sheinwoodian=rgb(182,228,208) |lower silurian|early silurian|llandovery=rgb(126,215,198) |telychian=rgb(180,229,219) |aeronian=rgb(164,224,208) |rhuddanian=rgb(147,219,198) |ordobisiyano|ordovician=rgb(0,169,138) itaas na ordobisiyano|huling ordobisiyano |upper ordovician|late ordovician=rgb(94,204,169) |hirnantian=rgb(149,218,188) |katian=rgb(129,214,188) |sandbian=rgb(114,208,169)|gitnang ordobisiyano |middle ordovician|mid ordovician=rgb(0,189,151) |darriwilian=rgb(53,201,178) |dapingian=rgb(18,197,169)|mababang ordobisiyano|maagang ordobisiyano| |lower ordovician|early ordovician|tremadoc|ashgill=rgb(0,175,137) |floian=rgb(0,186,160) |tremadocian=rgb(0,182,152) |kambriyano |cambrian=rgb(129,170,114) |furongian|cambrian series 4|series 4=rgb(173,221,168) |cambrian stage 10|stage 10=rgb(229,241,209) |jiangshanian|cambrian stage 9|stage 9=rgb(216,236,198) |paibian=rgb(202,231,188) |cambrian series 3|series 3|middle cambrian|mid cambrian=rgb(161,207,155) |guzhangian=rgb(204,221,184) |drumian=rgb(191,216,173) |cambrian stage 5|stage 5=rgb(178,212,163) |cambrian series 2|lower cambrian|series 2=rgb(149,194,143) |cambrian stage 4|stage 4=rgb(180,203,160) |cambrian stage 3|stage 3=rgb(165,198,151) |terreneuvian|cambrian series 1|series 1=rgb(138,181,132) |cambrian stage 2|stage 2=rgb(168,189,147) |fortunian|cambrian stage 1|stage 1=rgb(154,186,139) |early cambrian=rgb(159,184,133)<!--Unofficial! --> |prekambriyano|precambrian=rgb(254,91,113) |proterozoic=rgb(254,76,104) |neoproterozoic=rgb(254,183,87)|ediakarano |ediacaran=rgb(254,214,123) |cryogenian=rgb(254,204,111) |tonian=rgb(254,194,98) |mesoproterozoic=rgb(254,184,114) |stenian=rgb(254,217,162) |ectasian=rgb(254,206,148) |calymmian=rgb(254,195,134) |paleoproterozoic|palaeoproterozoic|palæoproterozoic=rgb(254,91,113) |statherian=rgb(254,134,161) |orosirian=rgb(254,123,148) |rhyacian=rgb(254,112,135) |siderian=rgb(254,101,123) |archean=rgb(254,0,124) |neoarchean=rgb(254,166,186) |mesoarchean=rgb(254,124,163) |paleoarchean|palæoarchean|palaeoarchean=rgb(254,91,151) |eoarchean=rgb(238,0,125) |hadean=rgb(203,3,129) }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 6o2g12nbe3qqmrmwmy9tpo0916zwokq 10 107696 1959071 1713678 2022-07-28T15:27:36Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} |hadean=archean |isuan=swazian |archean=proterozoic |proterozoic|precambrian=phanerozoic |eoarchean=palaeoarchean |palaeoarchean|paleoarchean=mesoarchean |mesoarchean=neoarchean |neoarchean=paleoproterozoic |paleoproterozoic=mesoproterozoic |mesoproterozoic=neoproterozoic |neoproterozoic=paleozoic |proterozoic=paleozoic |sinian=paleozoic |sturtian=vendian |paleozoic=mesozoic |mesozoic=cenozoic |siderian=rhyacian |rhyacian=orosirian |orosirian=statherian |statherian=calymmian |calymmian=ectasian |ectasian=stenian |stenian=tonian |tonian=cryogenian |baikalian=vendian |riphean=aimchanian |aimchanian=mayanian |cryogenian=ediacaran |ediacaran=cambrian |vendian=cambrian |merioneth=ordovician |cambrian=ordovician |ordovician=silurian |silurian=devonian |devonian=mississippian |mississippian=pennsylvanian |pennsylvanian|carboniferous=permian |permian=triassic |triassic=Hurasiko |Hurasiko=cretaceous |cretaceous=paleogene |paleogene=neogene |neoarchean=statherian |statherian=tonian |early ediacaran|lower ediacaran=mid ediacaran |mid ediacaran|middle ediacaran=late ediacaran |terminal ediacaran|late ediacaran|tonian=early cambrian |terreneuvian|tommotian=series 2 |atdabanian=botomian |series 2|cambrian series 2=series 3 |series 3|cambrian series 3=upper cambrian |middle cambrian|mid cambrian|st davids=late cambrian |manykaian|nemakit-daldynian=caerfai |early cambrian|lower cambrian|caerfai=middle cambrian |mayan=nganasanian |nganasanian|mindyallan=merioneth |late cambrian|upper cambrian|franconian|furongian|mansian=lower ordovician<!--Franconian doesn't really belong here but this'll do for a crude approximation--> |early ordovician|lower ordovician|late early ordovician=middle ordovician |middle ordovician|mid ordovician = late ordovician |late ordovician|upper ordovician=llandovery|llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli|unnamed pridoli stage=lochkovian |early silurian|lower silurian=late silurian |late silurian|upper silurian=early devonian |early devonian|lower devonian=middle devonian |middle devonian|mid devonian=late devonian |late devonian|upper devonian=mississippian |early carboniferous|lower carboniferous|mississippian=pennsylvanian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=early permian |late carboniferous|upper carboniferous|pennsylvanian=permian |early permian|lower permian|cisuralian=middle permian |middle permian|mid permian|guadalupian=late permian |late permian|upper permian|lopingian=early triassic |early triassic|lower triassic=middle triassic |middle triassic|mid triassic=late triassic |late triassic|upper triassic=early jurassic |early jurassic|lower jurassic=middle jurassic |middle jurassic|mid jurassic=late jurassic |late jurassic|upper jurassic=early cretaceous |early cretaceous|lower cretaceous=late cretaceous |late cretaceous|upper cretaceous|senonian=paleocene |paleocene=eocene |eocene=oligocene |oligocene=miocene |miocene=pliocene |pliocene=pleistocene |pleistocene|rancholabrean=holocene <!-- these are duplicated below, and the last one is wrong --> <!-- |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=holocene --> |fortunian|earliest cambrian=stage 2 |cambrian stage 2|stage 2=stage 3 |cambrian stage 3|stage 3=stage 4 |cambrian stage 4|stage 4|late early cambrian=stage 5 |cambrian stage 5|stage 5|early middle cambrian=drumian |drumian=guzhangian |guzhangian=paibian |late middle cambrian|paibian=jiangshanian |jiangshanian=stage 10 |cambrian stage 10|stage 10=tremadocian |tremadocian=floian |arenig|floian=dapingian |ordovician iii|dapingian|early middle ordovician=darriwilian |darriwilian=sandbian |ordovician v|sandbian=katian |early late ordovician=middle late ordovician |ordovician vi|katian|middle late ordovician=hirnantian |hirnantian=llandovery |llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli=lochkovian |lochkovian=pragian |pragian|praghian=emsian |emsian=eifelian |eifelian=givetian |givetian=frasnian |frasnian=famennian |famennian=early mississippian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=asselian |namurian=westphalian |westphalian=stephanian |stephanian=permian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian|ufimian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian|longtanian=changhsingian |changhsingian=induan |induan=olenekian |olenekian|spathian=anisian |hydaspian=pelsonian |pelsonian=illirian |anisian|illirian=ladinian |lower ladinian=middle ladinian |middle ladinian=upper ladinian |ladinian|upper ladinian=carnian |carnian=norian |norian=rhaetian |rhaetian=hettangian |hettangian=sinemurian |sinemurian=pliensbachian |pliensbachian=toarcian |toarcian=aalenian |aalenian=bajocian |bajocian=bathonian |bathonian=callovian |callovian=oxfordian |oxfordian=kimmeridgian |kimmeridgian=tithonian |tithonian=berriasian |berriasian=valanginian |valanginian=hauterivian |hauterivian|neocomian=barremian |barremian=aptian |aptian=albian |albian=cenomanian |cenomanian=turonian |turonian|gallic=coniacian |coniacian=santonian |santonian=campanian |campanian=maastrichtian |maastrichtian=early paleocene |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=early pleistocene |early pleistocene|lower pleistocene=middle pleistocene |middle pleistocene|mid pleistocene=late pleistocene |late pleistocene=holocene |rhuddanian=aeronian |aeronian=telychian |telychian=sheinwoodian |sheinwoodian=homerian |homerian=gorstian |gorstian=ludfordian |ludfordian=pridoli |famennian=tournaisian |tournaisian=visean |visean=serpukhovian |serpukhovian=bashkirian |bashkirian=moscovian |moscovian=kasimovian |kasimovian=gzhelian |gzhelian=asselian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian=changhsingian |puercan=torrejonian |torrejonian=tiffanian |tiffanian=clarkforkian |clarkforkian=wasatchian |wasatchian=bridgerian |bridgerian=uintan |uintan=duchesnean |duchesnean=chadronian |chadronian=orellan |orellan=whitneyan |whitneyan=arikareean |arikareean=hemingfordian |hemingfordian=barstovian |barstovian=clarendonian |clarendonian=hemphillian |hemphillian=blancan |blancan=irvingtonian |irvingtonian=rancholabrean |danian=selandian |selandian=thanetian |thanetian=ypresian |ypresian=lutetian |mp 10=mp 11 |lutetian|mp 11=bartonian |bartonian=priabonian |priabonian=rupelian |rupelian=chattian |chattian=aquitanian |aquitanian=burdigalian |burdigalian=langhian |langhian=serravallian |serravallian=tortonian |tortonian=messinian |messinian=zanclean |zanclean=piacenzian |piacenzian=gelasian |gelasian=calabrian |tertiary=quaternary |neogene=quaternary |holocene|quaternary|cenozoic|phanerozoic|now|recent|present=now |{{{1|{{PAGENAME}} }}} }}<noinclude>{{template doc}}</noinclude> tlif6w29hf9hdfftkqbztxr1tdbbqfw 1959072 1959071 2022-07-28T15:51:42Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} |hadean=archean |isuan=swazian |archean=proterozoic |proterozoic|precambrian=phanerozoic |eoarchean=palaeoarchean |palaeoarchean|paleoarchean=mesoarchean |mesoarchean=neoarchean |neoarchean=paleoproterozoic |paleoproterozoic=mesoproterozoic |mesoproterozoic=neoproterozoic |neoproterozoic=paleozoic |proterozoic=paleozoic |sinian=paleozoic |sturtian=vendian |paleozoic=mesozoic |mesozoic=cenozoic |siderian=rhyacian |rhyacian=orosirian |orosirian=statherian |statherian=calymmian |calymmian=ectasian |ectasian=stenian |stenian=tonian |tonian=cryogenian |baikalian=vendian |riphean=aimchanian |aimchanian=mayanian |cryogenian=ediacaran |ediacaran=cambrian |vendian=cambrian |merioneth=ordovician |cambrian=ordovician |ordovician=silurian |silurian=devonian |devonian=mississippian |mississippian=pennsylvanian |pennsylvanian|carboniferous=permian |permian=triasiko |triasiko=Hurasiko |Hurasiko=cretaceous |cretaceous=paleogene |paleogene=neogene |neoarchean=statherian |statherian=tonian |early ediacaran|lower ediacaran=mid ediacaran |mid ediacaran|middle ediacaran=late ediacaran |terminal ediacaran|late ediacaran|tonian=early cambrian |terreneuvian|tommotian=series 2 |atdabanian=botomian |series 2|cambrian series 2=series 3 |series 3|cambrian series 3=upper cambrian |middle cambrian|mid cambrian|st davids=late cambrian |manykaian|nemakit-daldynian=caerfai |early cambrian|lower cambrian|caerfai=middle cambrian |mayan=nganasanian |nganasanian|mindyallan=merioneth |late cambrian|upper cambrian|franconian|furongian|mansian=lower ordovician<!--Franconian doesn't really belong here but this'll do for a crude approximation--> |early ordovician|lower ordovician|late early ordovician=middle ordovician |middle ordovician|mid ordovician = late ordovician |late ordovician|upper ordovician=llandovery|llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli|unnamed pridoli stage=lochkovian |early silurian|lower silurian=late silurian |late silurian|upper silurian=early devonian |early devonian|lower devonian=middle devonian |middle devonian|mid devonian=late devonian |late devonian|upper devonian=mississippian |early carboniferous|lower carboniferous|mississippian=pennsylvanian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=early permian |late carboniferous|upper carboniferous|pennsylvanian=permian |early permian|lower permian|cisuralian=middle permian |middle permian|mid permian|guadalupian=late permian |late permian|upper permian|lopingian=early triasiko |early triasiko|lower triasiko=middle triasiko |middle triasiko|mid triasiko=late triasiko |late triasiko|upper triasiko=early hurasiko |early hurasiko|lower hurasiko=middle hurasiko |middle hurasiko|mid hurasiko=late hurasiko |late hurasiko|upper hurasiko=early cretaceous |early cretaceous|lower cretaceous=late cretaceous |late cretaceous|upper cretaceous|senonian=paleocene |paleocene=eocene |eocene=oligocene |oligocene=miocene |miocene=pliocene |pliocene=pleistocene |pleistocene|rancholabrean=holocene <!-- these are duplicated below, and the last one is wrong --> <!-- |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=holocene --> |fortunian|earliest cambrian=stage 2 |cambrian stage 2|stage 2=stage 3 |cambrian stage 3|stage 3=stage 4 |cambrian stage 4|stage 4|late early cambrian=stage 5 |cambrian stage 5|stage 5|early middle cambrian=drumian |drumian=guzhangian |guzhangian=paibian |late middle cambrian|paibian=jiangshanian |jiangshanian=stage 10 |cambrian stage 10|stage 10=tremadocian |tremadocian=floian |arenig|floian=dapingian |ordovician iii|dapingian|early middle ordovician=darriwilian |darriwilian=sandbian |ordovician v|sandbian=katian |early late ordovician=middle late ordovician |ordovician vi|katian|middle late ordovician=hirnantian |hirnantian=llandovery |llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli=lochkovian |lochkovian=pragian |pragian|praghian=emsian |emsian=eifelian |eifelian=givetian |givetian=frasnian |frasnian=famennian |famennian=early mississippian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=asselian |namurian=westphalian |westphalian=stephanian |stephanian=permian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian|ufimian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian|longtanian=changhsingian |changhsingian=induan |induan=olenekian |olenekian|spathian=anisian |hydaspian=pelsonian |pelsonian=illirian |anisian|illirian=ladinian |lower ladinian=middle ladinian |middle ladinian=upper ladinian |ladinian|upper ladinian=carnian |carnian=norian |norian=rhaetian |rhaetian=hettangian |hettangian=sinemurian |sinemurian=pliensbachian |pliensbachian=toarcian |toarcian=aalenian |aalenian=bajocian |bajocian=bathonian |bathonian=callovian |callovian=oxfordian |oxfordian=kimmeridgian |kimmeridgian=tithonian |tithonian=berriasian |berriasian=valanginian |valanginian=hauterivian |hauterivian|neocomian=barremian |barremian=aptian |aptian=albian |albian=cenomanian |cenomanian=turonian |turonian|gallic=coniacian |coniacian=santonian |santonian=campanian |campanian=maastrichtian |maastrichtian=early paleocene |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=early pleistocene |early pleistocene|lower pleistocene=middle pleistocene |middle pleistocene|mid pleistocene=late pleistocene |late pleistocene=holocene |rhuddanian=aeronian |aeronian=telychian |telychian=sheinwoodian |sheinwoodian=homerian |homerian=gorstian |gorstian=ludfordian |ludfordian=pridoli |famennian=tournaisian |tournaisian=visean |visean=serpukhovian |serpukhovian=bashkirian |bashkirian=moscovian |moscovian=kasimovian |kasimovian=gzhelian |gzhelian=asselian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian=changhsingian |puercan=torrejonian |torrejonian=tiffanian |tiffanian=clarkforkian |clarkforkian=wasatchian |wasatchian=bridgerian |bridgerian=uintan |uintan=duchesnean |duchesnean=chadronian |chadronian=orellan |orellan=whitneyan |whitneyan=arikareean |arikareean=hemingfordian |hemingfordian=barstovian |barstovian=clarendonian |clarendonian=hemphillian |hemphillian=blancan |blancan=irvingtonian |irvingtonian=rancholabrean |danian=selandian |selandian=thanetian |thanetian=ypresian |ypresian=lutetian |mp 10=mp 11 |lutetian|mp 11=bartonian |bartonian=priabonian |priabonian=rupelian |rupelian=chattian |chattian=aquitanian |aquitanian=burdigalian |burdigalian=langhian |langhian=serravallian |serravallian=tortonian |tortonian=messinian |messinian=zanclean |zanclean=piacenzian |piacenzian=gelasian |gelasian=calabrian |tertiary=quaternary |neogene=quaternary |holocene|quaternary|cenozoic|phanerozoic|now|recent|present=now |{{{1|{{PAGENAME}} }}} }}<noinclude>{{template doc}}</noinclude> nh8hq9lx7h1apkkrpe316ze8dhtbvqh 1959073 1959072 2022-07-28T15:53:42Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} |hadean=archean |isuan=swazian |archean=proterozoic |proterozoic|precambrian=phanerozoic |eoarchean=palaeoarchean |palaeoarchean|paleoarchean=mesoarchean |mesoarchean=neoarchean |neoarchean=paleoproterozoic |paleoproterozoic=mesoproterozoic |mesoproterozoic=neoproterozoic |neoproterozoic=paleozoic |proterozoic=paleozoic |sinian=paleozoic |sturtian=vendian |paleozoic=mesozoic |mesozoic=cenozoic |siderian=rhyacian |rhyacian=orosirian |orosirian=statherian |statherian=calymmian |calymmian=ectasian |ectasian=stenian |stenian=tonian |tonian=cryogenian |baikalian=vendian |riphean=aimchanian |aimchanian=mayanian |cryogenian=ediacaran |ediacaran=cambrian |vendian=cambrian |merioneth=ordovician |cambrian=ordovician |ordovician=silurian |silurian=deboniyano |deboniyano=mississippian |mississippian=pennsylvanian |pennsylvanian|carboniferous=permian |permian=triasiko |triasiko=Hurasiko |Hurasiko=kretaseyoso |kretaseyoso=paleogene |paleogene=neogene |neoarchean=statherian |statherian=tonian |early ediacaran|lower ediacaran=mid ediacaran |mid ediacaran|middle ediacaran=late ediacaran |terminal ediacaran|late ediacaran|tonian=early cambrian |terreneuvian|tommotian=series 2 |atdabanian=botomian |series 2|cambrian series 2=series 3 |series 3|cambrian series 3=upper cambrian |middle cambrian|mid cambrian|st davids=late cambrian |manykaian|nemakit-daldynian=caerfai |early cambrian|lower cambrian|caerfai=middle cambrian |mayan=nganasanian |nganasanian|mindyallan=merioneth |late cambrian|upper cambrian|franconian|furongian|mansian=lower ordovician<!--Franconian doesn't really belong here but this'll do for a crude approximation--> |early ordovician|lower ordovician|late early ordovician=middle ordovician |middle ordovician|mid ordovician = late ordovician |late ordovician|upper ordovician=llandovery|llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli|unnamed pridoli stage=lochkovian |early silurian|lower silurian=late silurian |late silurian|upper silurian=early deboniyano |early deboniyano|lower deboniyano=middle deboniyano |middle deboniyano|mid deboniyano=late deboniyano |late deboniyano|upper deboniyano=mississippian |early carboniferous|lower carboniferous|mississippian=pennsylvanian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=early permian |late carboniferous|upper carboniferous|pennsylvanian=permian |early permian|lower permian|cisuralian=middle permian |middle permian|mid permian|guadalupian=late permian |late permian|upper permian|lopingian=early triasiko |early triasiko|lower triasiko=middle triasiko |middle triasiko|mid triasiko=late triasiko |late triasiko|upper triasiko=early hurasiko |early hurasiko|lower hurasiko=middle hurasiko |middle hurasiko|mid hurasiko=late hurasiko |late hurasiko|upper hurasiko=early kretaseyoso |early kretaseyoso|lower kretaseyoso=late kretaseyoso |late kretaseyoso|upper kretaseyoso|senonian=paleocene |paleocene=eocene |eocene=oligocene |oligocene=miocene |miocene=pliocene |pliocene=pleistocene |pleistocene|rancholabrean=holocene <!-- these are duplicated below, and the last one is wrong --> <!-- |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=holocene --> |fortunian|earliest cambrian=stage 2 |cambrian stage 2|stage 2=stage 3 |cambrian stage 3|stage 3=stage 4 |cambrian stage 4|stage 4|late early cambrian=stage 5 |cambrian stage 5|stage 5|early middle cambrian=drumian |drumian=guzhangian |guzhangian=paibian |late middle cambrian|paibian=jiangshanian |jiangshanian=stage 10 |cambrian stage 10|stage 10=tremadocian |tremadocian=floian |arenig|floian=dapingian |ordovician iii|dapingian|early middle ordovician=darriwilian |darriwilian=sandbian |ordovician v|sandbian=katian |early late ordovician=middle late ordovician |ordovician vi|katian|middle late ordovician=hirnantian |hirnantian=llandovery |llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli=lochkovian |lochkovian=pragian |pragian|praghian=emsian |emsian=eifelian |eifelian=givetian |givetian=frasnian |frasnian=famennian |famennian=early mississippian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=asselian |namurian=westphalian |westphalian=stephanian |stephanian=permian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian|ufimian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian|longtanian=changhsingian |changhsingian=induan |induan=olenekian |olenekian|spathian=anisian |hydaspian=pelsonian |pelsonian=illirian |anisian|illirian=ladinian |lower ladinian=middle ladinian |middle ladinian=upper ladinian |ladinian|upper ladinian=carnian |carnian=norian |norian=rhaetian |rhaetian=hettangian |hettangian=sinemurian |sinemurian=pliensbachian |pliensbachian=toarcian |toarcian=aalenian |aalenian=bajocian |bajocian=bathonian |bathonian=callovian |callovian=oxfordian |oxfordian=kimmeridgian |kimmeridgian=tithonian |tithonian=berriasian |berriasian=valanginian |valanginian=hauterivian |hauterivian|neocomian=barremian |barremian=aptian |aptian=albian |albian=cenomanian |cenomanian=turonian |turonian|gallic=coniacian |coniacian=santonian |santonian=campanian |campanian=maastrichtian |maastrichtian=early paleocene |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=early pleistocene |early pleistocene|lower pleistocene=middle pleistocene |middle pleistocene|mid pleistocene=late pleistocene |late pleistocene=holocene |rhuddanian=aeronian |aeronian=telychian |telychian=sheinwoodian |sheinwoodian=homerian |homerian=gorstian |gorstian=ludfordian |ludfordian=pridoli |famennian=tournaisian |tournaisian=visean |visean=serpukhovian |serpukhovian=bashkirian |bashkirian=moscovian |moscovian=kasimovian |kasimovian=gzhelian |gzhelian=asselian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian=changhsingian |puercan=torrejonian |torrejonian=tiffanian |tiffanian=clarkforkian |clarkforkian=wasatchian |wasatchian=bridgerian |bridgerian=uintan |uintan=duchesnean |duchesnean=chadronian |chadronian=orellan |orellan=whitneyan |whitneyan=arikareean |arikareean=hemingfordian |hemingfordian=barstovian |barstovian=clarendonian |clarendonian=hemphillian |hemphillian=blancan |blancan=irvingtonian |irvingtonian=rancholabrean |danian=selandian |selandian=thanetian |thanetian=ypresian |ypresian=lutetian |mp 10=mp 11 |lutetian|mp 11=bartonian |bartonian=priabonian |priabonian=rupelian |rupelian=chattian |chattian=aquitanian |aquitanian=burdigalian |burdigalian=langhian |langhian=serravallian |serravallian=tortonian |tortonian=messinian |messinian=zanclean |zanclean=piacenzian |piacenzian=gelasian |gelasian=calabrian |tertiary=quaternary |neogene=quaternary |holocene|quaternary|cenozoic|phanerozoic|now|recent|present=now |{{{1|{{PAGENAME}} }}} }}<noinclude>{{template doc}}</noinclude> bekagwaivfmibplcft13dacdkvhj225 1959081 1959073 2022-07-28T16:14:02Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} |hadean=archean |isuan=swazian |archean=proterozoic |proterozoic|precambrian=phanerozoic |eoarchean=palaeoarchean |palaeoarchean|paleoarchean=mesoarchean |mesoarchean=neoarchean |neoarchean=paleoproterozoic |paleoproterozoic=mesoproterozoic |mesoproterozoic=neoproterozoic |neoproterozoic=paleozoic |proterozoic=paleozoic |sinian=paleozoic |sturtian=vendian |paleozoic=mesozoic |mesozoic=cenozoic |siderian=rhyacian |rhyacian=orosirian |orosirian=statherian |statherian=calymmian |calymmian=ectasian |ectasian=stenian |stenian=tonian |tonian=cryogenian |baikalian=vendian |riphean=aimchanian |aimchanian=mayanian |cryogenian=ediacaran |ediacaran=cambrian |vendian=cambrian |merioneth=ordovician |cambrian=ordovician |ordovician=silurian |silurian=deboniyano |deboniyano=mississippian |mississippian=pennsylvanian |pennsylvanian|karbonipero=permian |permian=triasiko |triasiko=Hurasiko |Hurasiko=kretaseyoso |kretaseyoso=paleogene |paleogene=neogene |neoarchean=statherian |statherian=tonian |early ediacaran|lower ediacaran=mid ediacaran |mid ediacaran|middle ediacaran=late ediacaran |terminal ediacaran|late ediacaran|tonian=early cambrian |terreneuvian|tommotian=series 2 |atdabanian=botomian |series 2|cambrian series 2=series 3 |series 3|cambrian series 3=upper cambrian |middle cambrian|mid cambrian|st davids=late cambrian |manykaian|nemakit-daldynian=caerfai |early cambrian|lower cambrian|caerfai=middle cambrian |mayan=nganasanian |nganasanian|mindyallan=merioneth |late cambrian|upper cambrian|franconian|furongian|mansian=lower ordovician<!--Franconian doesn't really belong here but this'll do for a crude approximation--> |early ordovician|lower ordovician|late early ordovician=middle ordovician |middle ordovician|mid ordovician = late ordovician |late ordovician|upper ordovician=llandovery|llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli|unnamed pridoli stage=lochkovian |early silurian|lower silurian=late silurian |late silurian|upper silurian=early deboniyano |early deboniyano|lower deboniyano=middle deboniyano |middle deboniyano|mid deboniyano=late deboniyano |late deboniyano|upper deboniyano=mississippian |early carboniferous|lower carboniferous|mississippian=pennsylvanian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=early permian |late carboniferous|upper carboniferous|pennsylvanian=permian |early permian|lower permian|cisuralian=middle permian |middle permian|mid permian|guadalupian=late permian |late permian|upper permian|lopingian=early triasiko |early triasiko|lower triasiko=middle triasiko |middle triasiko|mid triasiko=late triasiko |late triasiko|upper triasiko=early hurasiko |early hurasiko|lower hurasiko=middle hurasiko |middle hurasiko|mid hurasiko=late hurasiko |late hurasiko|upper hurasiko=early kretaseyoso |early kretaseyoso|lower kretaseyoso=late kretaseyoso |late kretaseyoso|upper kretaseyoso|senonian=paleocene |paleocene=eocene |eocene=oligocene |oligocene=miocene |miocene=pliocene |pliocene=pleistocene |pleistocene|rancholabrean=holocene <!-- these are duplicated below, and the last one is wrong --> <!-- |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=holocene --> |fortunian|earliest cambrian=stage 2 |cambrian stage 2|stage 2=stage 3 |cambrian stage 3|stage 3=stage 4 |cambrian stage 4|stage 4|late early cambrian=stage 5 |cambrian stage 5|stage 5|early middle cambrian=drumian |drumian=guzhangian |guzhangian=paibian |late middle cambrian|paibian=jiangshanian |jiangshanian=stage 10 |cambrian stage 10|stage 10=tremadocian |tremadocian=floian |arenig|floian=dapingian |ordovician iii|dapingian|early middle ordovician=darriwilian |darriwilian=sandbian |ordovician v|sandbian=katian |early late ordovician=middle late ordovician |ordovician vi|katian|middle late ordovician=hirnantian |hirnantian=llandovery |llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli=lochkovian |lochkovian=pragian |pragian|praghian=emsian |emsian=eifelian |eifelian=givetian |givetian=frasnian |frasnian=famennian |famennian=early mississippian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=asselian |namurian=westphalian |westphalian=stephanian |stephanian=permian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian|ufimian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian|longtanian=changhsingian |changhsingian=induan |induan=olenekian |olenekian|spathian=anisian |hydaspian=pelsonian |pelsonian=illirian |anisian|illirian=ladinian |lower ladinian=middle ladinian |middle ladinian=upper ladinian |ladinian|upper ladinian=carnian |carnian=norian |norian=rhaetian |rhaetian=hettangian |hettangian=sinemurian |sinemurian=pliensbachian |pliensbachian=toarcian |toarcian=aalenian |aalenian=bajocian |bajocian=bathonian |bathonian=callovian |callovian=oxfordian |oxfordian=kimmeridgian |kimmeridgian=tithonian |tithonian=berriasian |berriasian=valanginian |valanginian=hauterivian |hauterivian|neocomian=barremian |barremian=aptian |aptian=albian |albian=cenomanian |cenomanian=turonian |turonian|gallic=coniacian |coniacian=santonian |santonian=campanian |campanian=maastrichtian |maastrichtian=early paleocene |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=early pleistocene |early pleistocene|lower pleistocene=middle pleistocene |middle pleistocene|mid pleistocene=late pleistocene |late pleistocene=holocene |rhuddanian=aeronian |aeronian=telychian |telychian=sheinwoodian |sheinwoodian=homerian |homerian=gorstian |gorstian=ludfordian |ludfordian=pridoli |famennian=tournaisian |tournaisian=visean |visean=serpukhovian |serpukhovian=bashkirian |bashkirian=moscovian |moscovian=kasimovian |kasimovian=gzhelian |gzhelian=asselian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian=changhsingian |puercan=torrejonian |torrejonian=tiffanian |tiffanian=clarkforkian |clarkforkian=wasatchian |wasatchian=bridgerian |bridgerian=uintan |uintan=duchesnean |duchesnean=chadronian |chadronian=orellan |orellan=whitneyan |whitneyan=arikareean |arikareean=hemingfordian |hemingfordian=barstovian |barstovian=clarendonian |clarendonian=hemphillian |hemphillian=blancan |blancan=irvingtonian |irvingtonian=rancholabrean |danian=selandian |selandian=thanetian |thanetian=ypresian |ypresian=lutetian |mp 10=mp 11 |lutetian|mp 11=bartonian |bartonian=priabonian |priabonian=rupelian |rupelian=chattian |chattian=aquitanian |aquitanian=burdigalian |burdigalian=langhian |langhian=serravallian |serravallian=tortonian |tortonian=messinian |messinian=zanclean |zanclean=piacenzian |piacenzian=gelasian |gelasian=calabrian |tertiary=quaternary |neogene=quaternary |holocene|quaternary|cenozoic|phanerozoic|now|recent|present=now |{{{1|{{PAGENAME}} }}} }}<noinclude>{{template doc}}</noinclude> saawnsp43p0pdw33ryenpi9lx8ozwsz 1959113 1959081 2022-07-28T18:16:51Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} |hadean=archean |isuan=swazian |archean=proterozoic |proterozoic|precambrian=phanerozoic |eoarchean=palaeoarchean |palaeoarchean|paleoarchean=mesoarchean |mesoarchean=neoarchean |neoarchean=paleoproterozoic |paleoproterozoic=mesoproterozoic |mesoproterozoic=neoproterozoic |neoproterozoic=paleozoic |proterozoic=paleozoic |sinian=paleozoic |sturtian=vendian |paleozoic=mesozoic |mesozoic=cenozoic |siderian=rhyacian |rhyacian=orosirian |orosirian=statherian |statherian=calymmian |calymmian=ectasian |ectasian=stenian |stenian=tonian |tonian=cryogenian |baikalian=vendian |riphean=aimchanian |aimchanian=mayanian |cryogenian=ediacaran |ediacaran=cambrian |vendian=cambrian |merioneth=ordovician |cambrian=ordovician |ordovician=silurian |silurian=deboniyano |deboniyano=mississippian |mississippian=pennsylvanian |pennsylvanian|karbonipero=permiyano |permiyano=triasiko |triasiko=hurasiko |hurasiko=kretaseyoso |kretaseyoso=paleoheno |paleoheno=neoheno |neoarchean=statherian |statherian=tonian |early ediacaran|lower ediacaran=mid ediacaran |mid ediacaran|middle ediacaran=late ediacaran |terminal ediacaran|late ediacaran|tonian=early cambrian |terreneuvian|tommotian=series 2 |atdabanian=botomian |series 2|cambrian series 2=series 3 |series 3|cambrian series 3=upper cambrian |middle cambrian|mid cambrian|st davids=late cambrian |manykaian|nemakit-daldynian=caerfai |early cambrian|lower cambrian|caerfai=middle cambrian |mayan=nganasanian |nganasanian|mindyallan=merioneth |late cambrian|upper cambrian|franconian|furongian|mansian=lower ordovician<!--Franconian doesn't really belong here but this'll do for a crude approximation--> |early ordovician|lower ordovician|late early ordovician=middle ordovician |middle ordovician|mid ordovician = late ordovician |late ordovician|upper ordovician=llandovery|llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli|unnamed pridoli stage=lochkovian |early silurian|lower silurian=late silurian |late silurian|upper silurian=early deboniyano |early deboniyano|lower deboniyano=middle deboniyano |middle deboniyano|mid deboniyano=late deboniyano |late deboniyano|upper deboniyano=mississippian |early carboniferous|lower carboniferous|mississippian=pennsylvanian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=early permian |late carboniferous|upper carboniferous|pennsylvanian=permian |early permian|lower permian|cisuralian=middle permian |middle permian|mid permian|guadalupian=late permian |late permian|upper permian|lopingian=early triasiko |early triasiko|lower triasiko=middle triasiko |middle triasiko|mid triasiko=late triasiko |late triasiko|upper triasiko=early hurasiko |early hurasiko|lower hurasiko=middle hurasiko |middle hurasiko|mid hurasiko=late hurasiko |late hurasiko|upper hurasiko=early kretaseyoso |early kretaseyoso|lower kretaseyoso=late kretaseyoso |late kretaseyoso|upper kretaseyoso|senonian=paleocene |paleocene=eocene |eocene=oligocene |oligocene=miocene |miocene=pliocene |pliocene=pleistocene |pleistocene|rancholabrean=holocene <!-- these are duplicated below, and the last one is wrong --> <!-- |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=holocene --> |fortunian|earliest cambrian=stage 2 |cambrian stage 2|stage 2=stage 3 |cambrian stage 3|stage 3=stage 4 |cambrian stage 4|stage 4|late early cambrian=stage 5 |cambrian stage 5|stage 5|early middle cambrian=drumian |drumian=guzhangian |guzhangian=paibian |late middle cambrian|paibian=jiangshanian |jiangshanian=stage 10 |cambrian stage 10|stage 10=tremadocian |tremadocian=floian |arenig|floian=dapingian |ordovician iii|dapingian|early middle ordovician=darriwilian |darriwilian=sandbian |ordovician v|sandbian=katian |early late ordovician=middle late ordovician |ordovician vi|katian|middle late ordovician=hirnantian |hirnantian=llandovery |llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli=lochkovian |lochkovian=pragian |pragian|praghian=emsian |emsian=eifelian |eifelian=givetian |givetian=frasnian |frasnian=famennian |famennian=early mississippian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=asselian |namurian=westphalian |westphalian=stephanian |stephanian=permian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian|ufimian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian|longtanian=changhsingian |changhsingian=induan |induan=olenekian |olenekian|spathian=anisian |hydaspian=pelsonian |pelsonian=illirian |anisian|illirian=ladinian |lower ladinian=middle ladinian |middle ladinian=upper ladinian |ladinian|upper ladinian=carnian |carnian=norian |norian=rhaetian |rhaetian=hettangian |hettangian=sinemurian |sinemurian=pliensbachian |pliensbachian=toarcian |toarcian=aalenian |aalenian=bajocian |bajocian=bathonian |bathonian=callovian |callovian=oxfordian |oxfordian=kimmeridgian |kimmeridgian=tithonian |tithonian=berriasian |berriasian=valanginian |valanginian=hauterivian |hauterivian|neocomian=barremian |barremian=aptian |aptian=albian |albian=cenomanian |cenomanian=turonian |turonian|gallic=coniacian |coniacian=santonian |santonian=campanian |campanian=maastrichtian |maastrichtian=early paleocene |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=early pleistocene |early pleistocene|lower pleistocene=middle pleistocene |middle pleistocene|mid pleistocene=late pleistocene |late pleistocene=holocene |rhuddanian=aeronian |aeronian=telychian |telychian=sheinwoodian |sheinwoodian=homerian |homerian=gorstian |gorstian=ludfordian |ludfordian=pridoli |famennian=tournaisian |tournaisian=visean |visean=serpukhovian |serpukhovian=bashkirian |bashkirian=moscovian |moscovian=kasimovian |kasimovian=gzhelian |gzhelian=asselian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian=changhsingian |puercan=torrejonian |torrejonian=tiffanian |tiffanian=clarkforkian |clarkforkian=wasatchian |wasatchian=bridgerian |bridgerian=uintan |uintan=duchesnean |duchesnean=chadronian |chadronian=orellan |orellan=whitneyan |whitneyan=arikareean |arikareean=hemingfordian |hemingfordian=barstovian |barstovian=clarendonian |clarendonian=hemphillian |hemphillian=blancan |blancan=irvingtonian |irvingtonian=rancholabrean |danian=selandian |selandian=thanetian |thanetian=ypresian |ypresian=lutetian |mp 10=mp 11 |lutetian|mp 11=bartonian |bartonian=priabonian |priabonian=rupelian |rupelian=chattian |chattian=aquitanian |aquitanian=burdigalian |burdigalian=langhian |langhian=serravallian |serravallian=tortonian |tortonian=messinian |messinian=zanclean |zanclean=piacenzian |piacenzian=gelasian |gelasian=calabrian |tertiary=quaternary |neoheno=quaternary |holocene|quaternary|cenozoic|phanerozoic|now|recent|present=now |{{{1|{{PAGENAME}} }}} }}<noinclude>{{template doc}}</noinclude> g9hbl6zjbjgnj4f74khfk4ilcos7yz3 1959158 1959113 2022-07-28T23:07:43Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} |hadean=archean |isuan=swazian |archean=proterozoic |proterozoic|precambrian=phanerozoic |eoarchean=palaeoarchean |palaeoarchean|paleoarchean=mesoarchean |mesoarchean=neoarchean |neoarchean=paleoproterozoic |paleoproterozoic=mesoproterozoic |mesoproterozoic=neoproterozoic |neoproterozoic=paleozoic |proterozoic=paleozoic |sinian=paleozoic |sturtian=vendian |paleozoic=mesozoic |mesozoic=cenozoic |siderian=rhyacian |rhyacian=orosirian |orosirian=statherian |statherian=calymmian |calymmian=ectasian |ectasian=stenian |stenian=tonian |tonian=cryogenian |baikalian=vendian |riphean=aimchanian |aimchanian=mayanian |cryogenian=ediacaran |ediacaran=kambriyano |vendian=kambriyano |merioneth=ordobisiyano |kambriyano=ordobisiyano |ordovician=siluriyano |silurian=deboniyano |deboniyano=mississippian |mississippian=pennsylvanian |pennsylvanian|karbonipero=permiyano |permiyano=triasiko |triasiko=hurasiko |hurasiko=kretaseyoso |kretaseyoso=paleoheno |paleoheno=neoheno |neoarchean=statherian |statherian=tonian |early ediacaran|lower ediacaran=mid ediacaran |mid ediacaran|middle ediacaran=late ediacaran |terminal ediacaran|late ediacaran|tonian=early cambrian |terreneuvian|tommotian=series 2 |atdabanian=botomian |series 2|cambrian series 2=series 3 |series 3|cambrian series 3=upper cambrian |middle cambrian|mid cambrian|st davids=late cambrian |manykaian|nemakit-daldynian=caerfai |early cambrian|lower cambrian|caerfai=middle cambrian |mayan=nganasanian |nganasanian|mindyallan=merioneth |late cambrian|upper cambrian|franconian|furongian|mansian=lower ordovician<!--Franconian doesn't really belong here but this'll do for a crude approximation--> |early ordovician|lower ordovician|late early ordovician=middle ordovician |middle ordovician|mid ordovician = late ordovician |late ordovician|upper ordovician=llandovery|llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli|unnamed pridoli stage=lochkovian |early silurian|lower silurian=late silurian |late silurian|upper silurian=early deboniyano |early deboniyano|lower deboniyano=middle deboniyano |middle deboniyano|mid deboniyano=late deboniyano |late deboniyano|upper deboniyano=mississippian |early carboniferous|lower carboniferous|mississippian=pennsylvanian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=early permian |late carboniferous|upper carboniferous|pennsylvanian=permian |early permian|lower permian|cisuralian=middle permian |middle permian|mid permian|guadalupian=late permian |late permian|upper permian|lopingian=early triasiko |early triasiko|lower triasiko=middle triasiko |middle triasiko|mid triasiko=late triasiko |late triasiko|upper triasiko=early hurasiko |early hurasiko|lower hurasiko=middle hurasiko |middle hurasiko|mid hurasiko=late hurasiko |late hurasiko|upper hurasiko=early kretaseyoso |early kretaseyoso|lower kretaseyoso=late kretaseyoso |late kretaseyoso|upper kretaseyoso|senonian=paleocene |paleocene=eocene |eocene=oligocene |oligocene=miocene |miocene=pliocene |pliocene=pleistocene |pleistocene|rancholabrean=holocene <!-- these are duplicated below, and the last one is wrong --> <!-- |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=holocene --> |fortunian|earliest cambrian=stage 2 |cambrian stage 2|stage 2=stage 3 |cambrian stage 3|stage 3=stage 4 |cambrian stage 4|stage 4|late early cambrian=stage 5 |cambrian stage 5|stage 5|early middle cambrian=drumian |drumian=guzhangian |guzhangian=paibian |late middle cambrian|paibian=jiangshanian |jiangshanian=stage 10 |cambrian stage 10|stage 10=tremadocian |tremadocian=floian |arenig|floian=dapingian |ordovician iii|dapingian|early middle ordovician=darriwilian |darriwilian=sandbian |ordovician v|sandbian=katian |early late ordovician=middle late ordovician |ordovician vi|katian|middle late ordovician=hirnantian |hirnantian=llandovery |llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli=lochkovian |lochkovian=pragian |pragian|praghian=emsian |emsian=eifelian |eifelian=givetian |givetian=frasnian |frasnian=famennian |famennian=early mississippian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=asselian |namurian=westphalian |westphalian=stephanian |stephanian=permian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian|ufimian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian|longtanian=changhsingian |changhsingian=induan |induan=olenekian |olenekian|spathian=anisian |hydaspian=pelsonian |pelsonian=illirian |anisian|illirian=ladinian |lower ladinian=middle ladinian |middle ladinian=upper ladinian |ladinian|upper ladinian=carnian |carnian=norian |norian=rhaetian |rhaetian=hettangian |hettangian=sinemurian |sinemurian=pliensbachian |pliensbachian=toarcian |toarcian=aalenian |aalenian=bajocian |bajocian=bathonian |bathonian=callovian |callovian=oxfordian |oxfordian=kimmeridgian |kimmeridgian=tithonian |tithonian=berriasian |berriasian=valanginian |valanginian=hauterivian |hauterivian|neocomian=barremian |barremian=aptian |aptian=albian |albian=cenomanian |cenomanian=turonian |turonian|gallic=coniacian |coniacian=santonian |santonian=campanian |campanian=maastrichtian |maastrichtian=early paleocene |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=early pleistocene |early pleistocene|lower pleistocene=middle pleistocene |middle pleistocene|mid pleistocene=late pleistocene |late pleistocene=holocene |rhuddanian=aeronian |aeronian=telychian |telychian=sheinwoodian |sheinwoodian=homerian |homerian=gorstian |gorstian=ludfordian |ludfordian=pridoli |famennian=tournaisian |tournaisian=visean |visean=serpukhovian |serpukhovian=bashkirian |bashkirian=moscovian |moscovian=kasimovian |kasimovian=gzhelian |gzhelian=asselian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian=changhsingian |puercan=torrejonian |torrejonian=tiffanian |tiffanian=clarkforkian |clarkforkian=wasatchian |wasatchian=bridgerian |bridgerian=uintan |uintan=duchesnean |duchesnean=chadronian |chadronian=orellan |orellan=whitneyan |whitneyan=arikareean |arikareean=hemingfordian |hemingfordian=barstovian |barstovian=clarendonian |clarendonian=hemphillian |hemphillian=blancan |blancan=irvingtonian |irvingtonian=rancholabrean |danian=selandian |selandian=thanetian |thanetian=ypresian |ypresian=lutetian |mp 10=mp 11 |lutetian|mp 11=bartonian |bartonian=priabonian |priabonian=rupelian |rupelian=chattian |chattian=aquitanian |aquitanian=burdigalian |burdigalian=langhian |langhian=serravallian |serravallian=tortonian |tortonian=messinian |messinian=zanclean |zanclean=piacenzian |piacenzian=gelasian |gelasian=calabrian |tertiary=quaternary |neoheno=quaternary |holocene|quaternary|cenozoic|phanerozoic|now|recent|present=now |{{{1|{{PAGENAME}} }}} }}<noinclude>{{template doc}}</noinclude> 5qae667nn3c6vhd4h2eq2dl18bsyxmk 1959168 1959158 2022-07-28T23:29:08Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} |hadean=archean |isuan=swazian |archean=proterozoic |proterozoic|precambrian=phanerozoic |eoarchean=palaeoarchean |palaeoarchean|paleoarchean=mesoarchean |mesoarchean=neoarchean |neoarchean=paleoproterozoic |paleoproterozoic=mesoproterozoic |mesoproterozoic=neoproterozoic |neoproterozoic=paleozoic |proterozoic=paleozoic |sinian=paleozoic |sturtian=vendian |paleozoic=mesozoic |mesozoic=cenozoic |siderian=rhyacian |rhyacian=orosirian |orosirian=statherian |statherian=calymmian |calymmian=ectasian |ectasian=stenian |stenian=tonian |tonian=cryogenian |baikalian=vendian |riphean=aimchanian |aimchanian=mayanian |cryogenian=ediacaran |ediacaran=kambriyano |vendian=kambriyano |merioneth=ordobisiyano |kambriyano=ordobisiyano |ordobisiyano=siluriyano |siluriyano=deboniyano |deboniyano=mississippian |mississippian=pennsylvanian |pennsylvanian|karbonipero=permiyano |permiyano=triasiko |triasiko=hurasiko |hurasiko=kretaseyoso |kretaseyoso=paleoheno |paleoheno=neoheno |neoarchean=statherian |statherian=tonian |early ediacaran|lower ediacaran=mid ediacaran |mid ediacaran|middle ediacaran=late ediacaran |terminal ediacaran|late ediacaran|tonian=early cambrian |terreneuvian|tommotian=series 2 |atdabanian=botomian |series 2|cambrian series 2=series 3 |series 3|cambrian series 3=upper cambrian |middle cambrian|mid cambrian|st davids=late cambrian |manykaian|nemakit-daldynian=caerfai |early cambrian|lower cambrian|caerfai=middle cambrian |mayan=nganasanian |nganasanian|mindyallan=merioneth |late cambrian|upper cambrian|franconian|furongian|mansian=lower ordovician<!--Franconian doesn't really belong here but this'll do for a crude approximation--> |early ordovician|lower ordovician|late early ordovician=middle ordovician |middle ordovician|mid ordovician = late ordovician |late ordovician|upper ordovician=llandovery|llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli|unnamed pridoli stage=lochkovian |early silurian|lower silurian=late silurian |late silurian|upper silurian=early deboniyano |early deboniyano|lower deboniyano=middle deboniyano |middle deboniyano|mid deboniyano=late deboniyano |late deboniyano|upper deboniyano=mississippian |early carboniferous|lower carboniferous|mississippian=pennsylvanian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=early permian |late carboniferous|upper carboniferous|pennsylvanian=permian |early permian|lower permian|cisuralian=middle permian |middle permian|mid permian|guadalupian=late permian |late permian|upper permian|lopingian=early triasiko |early triasiko|lower triasiko=middle triasiko |middle triasiko|mid triasiko=late triasiko |late triasiko|upper triasiko=early hurasiko |early hurasiko|lower hurasiko=middle hurasiko |middle hurasiko|mid hurasiko=late hurasiko |late hurasiko|upper hurasiko=early kretaseyoso |early kretaseyoso|lower kretaseyoso=late kretaseyoso |late kretaseyoso|upper kretaseyoso|senonian=paleocene |paleocene=eocene |eocene=oligocene |oligocene=miocene |miocene=pliocene |pliocene=pleistocene |pleistocene|rancholabrean=holocene <!-- these are duplicated below, and the last one is wrong --> <!-- |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=holocene --> |fortunian|earliest cambrian=stage 2 |cambrian stage 2|stage 2=stage 3 |cambrian stage 3|stage 3=stage 4 |cambrian stage 4|stage 4|late early cambrian=stage 5 |cambrian stage 5|stage 5|early middle cambrian=drumian |drumian=guzhangian |guzhangian=paibian |late middle cambrian|paibian=jiangshanian |jiangshanian=stage 10 |cambrian stage 10|stage 10=tremadocian |tremadocian=floian |arenig|floian=dapingian |ordovician iii|dapingian|early middle ordovician=darriwilian |darriwilian=sandbian |ordovician v|sandbian=katian |early late ordovician=middle late ordovician |ordovician vi|katian|middle late ordovician=hirnantian |hirnantian=llandovery |llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli=lochkovian |lochkovian=pragian |pragian|praghian=emsian |emsian=eifelian |eifelian=givetian |givetian=frasnian |frasnian=famennian |famennian=early mississippian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=asselian |namurian=westphalian |westphalian=stephanian |stephanian=permian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian|ufimian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian|longtanian=changhsingian |changhsingian=induan |induan=olenekian |olenekian|spathian=anisian |hydaspian=pelsonian |pelsonian=illirian |anisian|illirian=ladinian |lower ladinian=middle ladinian |middle ladinian=upper ladinian |ladinian|upper ladinian=carnian |carnian=norian |norian=rhaetian |rhaetian=hettangian |hettangian=sinemurian |sinemurian=pliensbachian |pliensbachian=toarcian |toarcian=aalenian |aalenian=bajocian |bajocian=bathonian |bathonian=callovian |callovian=oxfordian |oxfordian=kimmeridgian |kimmeridgian=tithonian |tithonian=berriasian |berriasian=valanginian |valanginian=hauterivian |hauterivian|neocomian=barremian |barremian=aptian |aptian=albian |albian=cenomanian |cenomanian=turonian |turonian|gallic=coniacian |coniacian=santonian |santonian=campanian |campanian=maastrichtian |maastrichtian=early paleocene |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=early pleistocene |early pleistocene|lower pleistocene=middle pleistocene |middle pleistocene|mid pleistocene=late pleistocene |late pleistocene=holocene |rhuddanian=aeronian |aeronian=telychian |telychian=sheinwoodian |sheinwoodian=homerian |homerian=gorstian |gorstian=ludfordian |ludfordian=pridoli |famennian=tournaisian |tournaisian=visean |visean=serpukhovian |serpukhovian=bashkirian |bashkirian=moscovian |moscovian=kasimovian |kasimovian=gzhelian |gzhelian=asselian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian=changhsingian |puercan=torrejonian |torrejonian=tiffanian |tiffanian=clarkforkian |clarkforkian=wasatchian |wasatchian=bridgerian |bridgerian=uintan |uintan=duchesnean |duchesnean=chadronian |chadronian=orellan |orellan=whitneyan |whitneyan=arikareean |arikareean=hemingfordian |hemingfordian=barstovian |barstovian=clarendonian |clarendonian=hemphillian |hemphillian=blancan |blancan=irvingtonian |irvingtonian=rancholabrean |danian=selandian |selandian=thanetian |thanetian=ypresian |ypresian=lutetian |mp 10=mp 11 |lutetian|mp 11=bartonian |bartonian=priabonian |priabonian=rupelian |rupelian=chattian |chattian=aquitanian |aquitanian=burdigalian |burdigalian=langhian |langhian=serravallian |serravallian=tortonian |tortonian=messinian |messinian=zanclean |zanclean=piacenzian |piacenzian=gelasian |gelasian=calabrian |tertiary=quaternary |neoheno=quaternary |holocene|quaternary|cenozoic|phanerozoic|now|recent|present=now |{{{1|{{PAGENAME}} }}} }}<noinclude>{{template doc}}</noinclude> kpu7au0ql2mj68koqvd158kg8qnp182 1959175 1959168 2022-07-29T00:19:28Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} |hadean=archean |isuan=swazian |archean=proterozoic |proterozoic|prekambriyano=phanerozoic |eoarchean=palaeoarchean |palaeoarchean|paleoarchean=mesoarchean |mesoarchean=neoarchean |neoarchean=paleoproterozoic |paleoproterozoic=mesoproterozoic |mesoproterozoic=neoproterozoic |neoproterozoic=paleozoic |proterozoic=paleozoic |sinian=paleozoic |sturtian=vendian |paleozoic=mesozoic |mesozoic=cenozoic |siderian=rhyacian |rhyacian=orosirian |orosirian=statherian |statherian=calymmian |calymmian=ectasian |ectasian=stenian |stenian=tonian |tonian=cryogenian |baikalian=vendian |riphean=aimchanian |aimchanian=mayanian |cryogenian=ediacaran |ediacaran=kambriyano |vendian=kambriyano |merioneth=ordobisiyano |kambriyano=ordobisiyano |ordobisiyano=siluriyano |siluriyano=deboniyano |deboniyano=mississippian |mississippian=pennsylvanian |pennsylvanian|karbonipero=permiyano |permiyano=triasiko |triasiko=hurasiko |hurasiko=kretaseyoso |kretaseyoso=paleoheno |paleoheno=neoheno |neoarchean=statherian |statherian=tonian |early ediacaran|lower ediacaran=mid ediacaran |mid ediacaran|middle ediacaran=late ediacaran |terminal ediacaran|late ediacaran|tonian=early cambrian |terreneuvian|tommotian=series 2 |atdabanian=botomian |series 2|cambrian series 2=series 3 |series 3|cambrian series 3=upper cambrian |middle cambrian|mid cambrian|st davids=late cambrian |manykaian|nemakit-daldynian=caerfai |early cambrian|lower cambrian|caerfai=middle cambrian |mayan=nganasanian |nganasanian|mindyallan=merioneth |late cambrian|upper cambrian|franconian|furongian|mansian=lower ordovician<!--Franconian doesn't really belong here but this'll do for a crude approximation--> |early ordovician|lower ordovician|late early ordovician=middle ordovician |middle ordovician|mid ordovician = late ordovician |late ordovician|upper ordovician=llandovery|llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli|unnamed pridoli stage=lochkovian |early silurian|lower silurian=late silurian |late silurian|upper silurian=early deboniyano |early deboniyano|lower deboniyano=middle deboniyano |middle deboniyano|mid deboniyano=late deboniyano |late deboniyano|upper deboniyano=mississippian |early carboniferous|lower carboniferous|mississippian=pennsylvanian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=early permian |late carboniferous|upper carboniferous|pennsylvanian=permian |early permian|lower permian|cisuralian=middle permian |middle permian|mid permian|guadalupian=late permian |late permian|upper permian|lopingian=early triasiko |early triasiko|lower triasiko=middle triasiko |middle triasiko|mid triasiko=late triasiko |late triasiko|upper triasiko=early hurasiko |early hurasiko|lower hurasiko=middle hurasiko |middle hurasiko|mid hurasiko=late hurasiko |late hurasiko|upper hurasiko=early kretaseyoso |early kretaseyoso|lower kretaseyoso=late kretaseyoso |late kretaseyoso|upper kretaseyoso|senonian=paleocene |paleocene=eocene |eocene=oligocene |oligocene=miocene |miocene=pliocene |pliocene=pleistocene |pleistocene|rancholabrean=holocene <!-- these are duplicated below, and the last one is wrong --> <!-- |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=holocene --> |fortunian|earliest cambrian=stage 2 |cambrian stage 2|stage 2=stage 3 |cambrian stage 3|stage 3=stage 4 |cambrian stage 4|stage 4|late early cambrian=stage 5 |cambrian stage 5|stage 5|early middle cambrian=drumian |drumian=guzhangian |guzhangian=paibian |late middle cambrian|paibian=jiangshanian |jiangshanian=stage 10 |cambrian stage 10|stage 10=tremadocian |tremadocian=floian |arenig|floian=dapingian |ordovician iii|dapingian|early middle ordovician=darriwilian |darriwilian=sandbian |ordovician v|sandbian=katian |early late ordovician=middle late ordovician |ordovician vi|katian|middle late ordovician=hirnantian |hirnantian=llandovery |llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli=lochkovian |lochkovian=pragian |pragian|praghian=emsian |emsian=eifelian |eifelian=givetian |givetian=frasnian |frasnian=famennian |famennian=early mississippian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=asselian |namurian=westphalian |westphalian=stephanian |stephanian=permian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian|ufimian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian|longtanian=changhsingian |changhsingian=induan |induan=olenekian |olenekian|spathian=anisian |hydaspian=pelsonian |pelsonian=illirian |anisian|illirian=ladinian |lower ladinian=middle ladinian |middle ladinian=upper ladinian |ladinian|upper ladinian=carnian |carnian=norian |norian=rhaetian |rhaetian=hettangian |hettangian=sinemurian |sinemurian=pliensbachian |pliensbachian=toarcian |toarcian=aalenian |aalenian=bajocian |bajocian=bathonian |bathonian=callovian |callovian=oxfordian |oxfordian=kimmeridgian |kimmeridgian=tithonian |tithonian=berriasian |berriasian=valanginian |valanginian=hauterivian |hauterivian|neocomian=barremian |barremian=aptian |aptian=albian |albian=cenomanian |cenomanian=turonian |turonian|gallic=coniacian |coniacian=santonian |santonian=campanian |campanian=maastrichtian |maastrichtian=early paleocene |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=early pleistocene |early pleistocene|lower pleistocene=middle pleistocene |middle pleistocene|mid pleistocene=late pleistocene |late pleistocene=holocene |rhuddanian=aeronian |aeronian=telychian |telychian=sheinwoodian |sheinwoodian=homerian |homerian=gorstian |gorstian=ludfordian |ludfordian=pridoli |famennian=tournaisian |tournaisian=visean |visean=serpukhovian |serpukhovian=bashkirian |bashkirian=moscovian |moscovian=kasimovian |kasimovian=gzhelian |gzhelian=asselian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian=changhsingian |puercan=torrejonian |torrejonian=tiffanian |tiffanian=clarkforkian |clarkforkian=wasatchian |wasatchian=bridgerian |bridgerian=uintan |uintan=duchesnean |duchesnean=chadronian |chadronian=orellan |orellan=whitneyan |whitneyan=arikareean |arikareean=hemingfordian |hemingfordian=barstovian |barstovian=clarendonian |clarendonian=hemphillian |hemphillian=blancan |blancan=irvingtonian |irvingtonian=rancholabrean |danian=selandian |selandian=thanetian |thanetian=ypresian |ypresian=lutetian |mp 10=mp 11 |lutetian|mp 11=bartonian |bartonian=priabonian |priabonian=rupelian |rupelian=chattian |chattian=aquitanian |aquitanian=burdigalian |burdigalian=langhian |langhian=serravallian |serravallian=tortonian |tortonian=messinian |messinian=zanclean |zanclean=piacenzian |piacenzian=gelasian |gelasian=calabrian |tertiary=quaternary |neoheno=quaternary |holocene|quaternary|cenozoic|phanerozoic|now|recent|present=now |{{{1|{{PAGENAME}} }}} }}<noinclude>{{template doc}}</noinclude> is2updb3m3i9jfz4f245ls1nue594zn 1959178 1959175 2022-07-29T00:52:12Z GinawaSaHapon 102500 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} |hadean=archean |isuan=swazian |archean=proterozoic |proterozoic|precambrian=phanerozoic |eoarchean=palaeoarchean |palaeoarchean|paleoarchean=mesoarchean |mesoarchean=neoarchean |neoarchean=paleoproterozoic |paleoproterozoic=mesoproterozoic |mesoproterozoic=neoproterozoic |neoproterozoic=paleozoic |proterozoic=paleozoic |sinian=paleozoic |sturtian=vendian |paleozoic=mesozoic |mesozoic=cenozoic |siderian=rhyacian |rhyacian=orosirian |orosirian=statherian |statherian=calymmian |calymmian=ectasian |ectasian=stenian |stenian=tonian |tonian=cryogenian |baikalian=vendian |riphean=aimchanian |aimchanian=mayanian |cryogenian=ediacaran |ediacaran=cambrian |vendian=cambrian |merioneth=ordovician |cambrian=ordovician |ordovician=silurian |silurian=devonian |devonian=mississippian |mississippian=pennsylvanian |pennsylvanian|carboniferous=permian |permian=triassic |triassic=jurassic |jurassic=cretaceous |cretaceous=paleogene |paleogene=neogene |neoarchean=statherian |statherian=tonian |early ediacaran|lower ediacaran=mid ediacaran |mid ediacaran|middle ediacaran=late ediacaran |terminal ediacaran|late ediacaran|tonian=early cambrian |terreneuvian|tommotian=series 2 |atdabanian=botomian |series 2|cambrian series 2=series 3 |series 3|cambrian series 3=upper cambrian |middle cambrian|mid cambrian|st davids=late cambrian |manykaian|nemakit-daldynian=caerfai |early cambrian|lower cambrian|caerfai=middle cambrian |mayan=nganasanian |nganasanian|mindyallan=merioneth |late cambrian|upper cambrian|franconian|furongian|mansian=lower ordovician<!--Franconian doesn't really belong here but this'll do for a crude approximation--> |early ordovician|lower ordovician|late early ordovician=middle ordovician |middle ordovician|mid ordovician = late ordovician |late ordovician|upper ordovician=llandovery|llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli|unnamed pridoli stage=lochkovian |early silurian|lower silurian=late silurian |late silurian|upper silurian=early devonian |early devonian|lower devonian=middle devonian |middle devonian|mid devonian=late devonian |late devonian|upper devonian=mississippian |early carboniferous|lower carboniferous|mississippian=pennsylvanian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=early permian |late carboniferous|upper carboniferous|pennsylvanian=permian |early permian|lower permian|cisuralian=middle permian |middle permian|mid permian|guadalupian=late permian |late permian|upper permian|lopingian=early triassic |early triassic|lower triassic=middle triassic |middle triassic|mid triassic=late triassic |late triassic|upper triassic=early jurassic |early jurassic|lower jurassic=middle jurassic |middle jurassic|mid jurassic=late jurassic |late jurassic|upper jurassic=early cretaceous |early cretaceous|lower cretaceous=late cretaceous |late cretaceous|upper cretaceous|senonian=paleocene |paleocene=eocene |eocene=oligocene |oligocene=miocene |miocene=pliocene |pliocene=pleistocene |pleistocene|rancholabrean=holocene <!-- these are duplicated below, and the last one is wrong --> <!-- |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=holocene --> |fortunian|earliest cambrian=stage 2 |cambrian stage 2|stage 2=stage 3 |cambrian stage 3|stage 3=stage 4 |cambrian stage 4|stage 4|late early cambrian=stage 5 |cambrian stage 5|stage 5|early middle cambrian=drumian |drumian=guzhangian |guzhangian=paibian |late middle cambrian|paibian=jiangshanian |jiangshanian=stage 10 |cambrian stage 10|stage 10=tremadocian |tremadocian=floian |arenig|floian=dapingian |ordovician iii|dapingian|early middle ordovician=darriwilian |darriwilian=sandbian |ordovician v|sandbian=katian |early late ordovician=middle late ordovician |ordovician vi|katian|middle late ordovician=hirnantian |hirnantian=llandovery |llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli=lochkovian |lochkovian=pragian |pragian|praghian=emsian |emsian=eifelian |eifelian=givetian |givetian=frasnian |frasnian=famennian |famennian=early mississippian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=asselian |namurian=westphalian |westphalian=stephanian |stephanian=permian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian|ufimian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian|longtanian=changhsingian |changhsingian=induan |induan=olenekian |olenekian|spathian=anisian |hydaspian=pelsonian |pelsonian=illirian |anisian|illirian=ladinian |lower ladinian=middle ladinian |middle ladinian=upper ladinian |ladinian|upper ladinian=carnian |carnian=norian |norian=rhaetian |rhaetian=hettangian |hettangian=sinemurian |sinemurian=pliensbachian |pliensbachian=toarcian |toarcian=aalenian |aalenian=bajocian |bajocian=bathonian |bathonian=callovian |callovian=oxfordian |oxfordian=kimmeridgian |kimmeridgian=tithonian |tithonian=berriasian |berriasian=valanginian |valanginian=hauterivian |hauterivian|neocomian=barremian |barremian=aptian |aptian=albian |albian=cenomanian |cenomanian=turonian |turonian|gallic=coniacian |coniacian=santonian |santonian=campanian |campanian=maastrichtian |maastrichtian=early paleocene |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=early pleistocene |early pleistocene|lower pleistocene=middle pleistocene |middle pleistocene|mid pleistocene=late pleistocene |late pleistocene=holocene |rhuddanian=aeronian |aeronian=telychian |telychian=sheinwoodian |sheinwoodian=homerian |homerian=gorstian |gorstian=ludfordian |ludfordian=pridoli |famennian=tournaisian |tournaisian=visean |visean=serpukhovian |serpukhovian=bashkirian |bashkirian=moscovian |moscovian=kasimovian |kasimovian=gzhelian |gzhelian=asselian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian=changhsingian |puercan=torrejonian |torrejonian=tiffanian |tiffanian=clarkforkian |clarkforkian=wasatchian |wasatchian=bridgerian |bridgerian=uintan |uintan=duchesnean |duchesnean=chadronian |chadronian=orellan |orellan=whitneyan |whitneyan=arikareean |arikareean=hemingfordian |hemingfordian=barstovian |barstovian=clarendonian |clarendonian=hemphillian |hemphillian=blancan |blancan=irvingtonian |irvingtonian=rancholabrean |danian=selandian |selandian=thanetian |thanetian=ypresian |ypresian=lutetian |mp 10=mp 11 |lutetian|mp 11=bartonian |bartonian=priabonian |priabonian=rupelian |rupelian=chattian |chattian=aquitanian |aquitanian=burdigalian |burdigalian=langhian |langhian=serravallian |serravallian=tortonian |tortonian=messinian |messinian=zanclean |zanclean=piacenzian |piacenzian=gelasian |gelasian=calabrian |tertiary=quaternary |neogene=quaternary |holocene|quaternary|cenozoic|phanerozoic|now|recent|present=now |{{{1|{{PAGENAME}} }}} }}<noinclude>{{template doc}}</noinclude> obrliktu3mg9q39qi5dmocrjmqscasy 1959210 1959178 2022-07-29T02:32:13Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} |hadean=archean |isuan=swazian |archean=proterozoic |proterozoic|precambrian|prekambriyano=phanerozoic |eoarchean=palaeoarchean |palaeoarchean|paleoarchean=mesoarchean |mesoarchean=neoarchean |neoarchean=paleoproterozoic |paleoproterozoic=mesoproterozoic |mesoproterozoic=neoproterozoic |neoproterozoic=paleozoic |proterozoic=paleozoic |sinian=paleozoic |sturtian=vendian |paleozoic=mesozoic |mesozoic=cenozoic |siderian=rhyacian |rhyacian=orosirian |orosirian=statherian |statherian=calymmian |calymmian=ectasian |ectasian=stenian |stenian=tonian |tonian=cryogenian |baikalian=vendian |riphean=aimchanian |aimchanian=mayanian |cryogenian=ediakarano |ediakarano=kambriyano |vendian=kambriyano |merioneth=ordovician |kambriyano=ordobisiyano |ordobisiyano=siluriyano |siluriyano=deboniyano |deboniyano=mississippian |mississippian=pennsylvanian |pennsylvanian|karbonipero=permiyano |permiyano=triasiko |triasiko=hurasiko |hurasiko=kretaseyoso |kretaseyoso=paleoheno |paleoheno=neoheno |neoarchean=statherian |statherian=tonian |early ediacaran|lower ediacaran=mid ediacaran |mid ediacaran|middle ediacaran=late ediacaran |terminal ediacaran|late ediacaran|tonian=early cambrian |terreneuvian|tommotian=series 2 |atdabanian=botomian |series 2|cambrian series 2=series 3 |series 3|cambrian series 3=upper cambrian |middle cambrian|mid cambrian|st davids=late cambrian |manykaian|nemakit-daldynian=caerfai |early cambrian|lower cambrian|caerfai=middle cambrian |mayan=nganasanian |nganasanian|mindyallan=merioneth |late cambrian|upper cambrian|franconian|furongian|mansian=lower ordovician<!--Franconian doesn't really belong here but this'll do for a crude approximation--> |early ordovician|lower ordovician|late early ordovician=middle ordovician |middle ordovician|mid ordovician = late ordovician |late ordovician|upper ordovician=llandovery|llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli|unnamed pridoli stage=lochkovian |early silurian|lower silurian=late silurian |late silurian|upper silurian=early devonian |early devonian|lower devonian=middle devonian |middle devonian|mid devonian=late devonian |late devonian|upper devonian=mississippian |early carboniferous|lower carboniferous|mississippian=pennsylvanian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=early permian |late carboniferous|upper carboniferous|pennsylvanian=permian |early permian|lower permian|cisuralian=middle permian |middle permian|mid permian|guadalupian=late permian |late permian|upper permian|lopingian=early triassic |early triassic|lower triassic=middle triassic |middle triassic|mid triassic=late triassic |late triassic|upper triassic=early jurassic |early jurassic|lower jurassic=middle jurassic |middle jurassic|mid jurassic=late jurassic |late jurassic|upper jurassic=early cretaceous |early cretaceous|lower cretaceous=late cretaceous |late cretaceous|upper cretaceous|senonian=paleocene |paleocene=eocene |eocene=oligocene |oligocene=miocene |miocene=pliocene |pliocene=pleistocene |pleistocene|rancholabrean=holocene <!-- these are duplicated below, and the last one is wrong --> <!-- |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=holocene --> |fortunian|earliest cambrian=stage 2 |cambrian stage 2|stage 2=stage 3 |cambrian stage 3|stage 3=stage 4 |cambrian stage 4|stage 4|late early cambrian=stage 5 |cambrian stage 5|stage 5|early middle cambrian=drumian |drumian=guzhangian |guzhangian=paibian |late middle cambrian|paibian=jiangshanian |jiangshanian=stage 10 |cambrian stage 10|stage 10=tremadocian |tremadocian=floian |arenig|floian=dapingian |ordovician iii|dapingian|early middle ordovician=darriwilian |darriwilian=sandbian |ordovician v|sandbian=katian |early late ordovician=middle late ordovician |ordovician vi|katian|middle late ordovician=hirnantian |hirnantian=llandovery |llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli=lochkovian |lochkovian=pragian |pragian|praghian=emsian |emsian=eifelian |eifelian=givetian |givetian=frasnian |frasnian=famennian |famennian=early mississippian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=asselian |namurian=westphalian |westphalian=stephanian |stephanian=permian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian|ufimian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian|longtanian=changhsingian |changhsingian=induan |induan=olenekian |olenekian|spathian=anisian |hydaspian=pelsonian |pelsonian=illirian |anisian|illirian=ladinian |lower ladinian=middle ladinian |middle ladinian=upper ladinian |ladinian|upper ladinian=carnian |carnian=norian |norian=rhaetian |rhaetian=hettangian |hettangian=sinemurian |sinemurian=pliensbachian |pliensbachian=toarcian |toarcian=aalenian |aalenian=bajocian |bajocian=bathonian |bathonian=callovian |callovian=oxfordian |oxfordian=kimmeridgian |kimmeridgian=tithonian |tithonian=berriasian |berriasian=valanginian |valanginian=hauterivian |hauterivian|neocomian=barremian |barremian=aptian |aptian=albian |albian=cenomanian |cenomanian=turonian |turonian|gallic=coniacian |coniacian=santonian |santonian=campanian |campanian=maastrichtian |maastrichtian=early paleocene |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=early pleistocene |early pleistocene|lower pleistocene=middle pleistocene |middle pleistocene|mid pleistocene=late pleistocene |late pleistocene=holocene |rhuddanian=aeronian |aeronian=telychian |telychian=sheinwoodian |sheinwoodian=homerian |homerian=gorstian |gorstian=ludfordian |ludfordian=pridoli |famennian=tournaisian |tournaisian=visean |visean=serpukhovian |serpukhovian=bashkirian |bashkirian=moscovian |moscovian=kasimovian |kasimovian=gzhelian |gzhelian=asselian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian=changhsingian |puercan=torrejonian |torrejonian=tiffanian |tiffanian=clarkforkian |clarkforkian=wasatchian |wasatchian=bridgerian |bridgerian=uintan |uintan=duchesnean |duchesnean=chadronian |chadronian=orellan |orellan=whitneyan |whitneyan=arikareean |arikareean=hemingfordian |hemingfordian=barstovian |barstovian=clarendonian |clarendonian=hemphillian |hemphillian=blancan |blancan=irvingtonian |irvingtonian=rancholabrean |danian=selandian |selandian=thanetian |thanetian=ypresian |ypresian=lutetian |mp 10=mp 11 |lutetian|mp 11=bartonian |bartonian=priabonian |priabonian=rupelian |rupelian=chattian |chattian=aquitanian |aquitanian=burdigalian |burdigalian=langhian |langhian=serravallian |serravallian=tortonian |tortonian=messinian |messinian=zanclean |zanclean=piacenzian |piacenzian=gelasian |gelasian=calabrian |tertiary=quaternary |neogene=quaternary |holocene|quaternary|cenozoic|phanerozoic|now|recent|present=now |{{{1|{{PAGENAME}} }}} }}<noinclude>{{template doc}}</noinclude> 175af88fgf0bnd2e6zwh49vxx4emlim 1959211 1959210 2022-07-29T02:34:08Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} |hadean=archean |isuan=swazian |archean=proterozoic |proterozoic|prekambriyano=phanerozoic |eoarchean=palaeoarchean |palaeoarchean|paleoarchean=mesoarchean |mesoarchean=neoarchean |neoarchean=paleoproterozoic |paleoproterozoic=mesoproterozoic |mesoproterozoic=neoproterozoic |neoproterozoic=paleozoic |proterozoic=paleozoic |sinian=paleozoic |sturtian=vendian |paleozoic=mesozoic |mesozoic=cenozoic |siderian=rhyacian |rhyacian=orosirian |orosirian=statherian |statherian=calymmian |calymmian=ectasian |ectasian=stenian |stenian=tonian |tonian=cryogenian |baikalian=vendian |riphean=aimchanian |aimchanian=mayanian |cryogenian=ediakarano |ediakarano=kambriyano |vendian=kambriyano |merioneth=ordovician |kambriyano=ordobisiyano |ordobisiyano=siluriyano |siluriyano=deboniyano |deboniyano=mississippian |mississippian=pennsylvanian |pennsylvanian|karbonipero=permiyano |permiyano=triasiko |triasiko=hurasiko |hurasiko=kretaseyoso |kretaseyoso=paleoheno |paleoheno=neoheno |neoarchean=statherian |statherian=tonian |early ediacaran|lower ediacaran=mid ediacaran |mid ediacaran|middle ediacaran=late ediacaran |terminal ediacaran|late ediacaran|tonian=early cambrian |terreneuvian|tommotian=series 2 |atdabanian=botomian |series 2|cambrian series 2=series 3 |series 3|cambrian series 3=upper cambrian |middle cambrian|mid cambrian|st davids=late cambrian |manykaian|nemakit-daldynian=caerfai |early cambrian|lower cambrian|caerfai=middle cambrian |mayan=nganasanian |nganasanian|mindyallan=merioneth |late cambrian|upper cambrian|franconian|furongian|mansian=lower ordovician<!--Franconian doesn't really belong here but this'll do for a crude approximation--> |early ordovician|lower ordovician|late early ordovician=middle ordovician |middle ordovician|mid ordovician = late ordovician |late ordovician|upper ordovician=llandovery|llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli|unnamed pridoli stage=lochkovian |early silurian|lower silurian=late silurian |late silurian|upper silurian=early devonian |early devonian|lower devonian=middle devonian |middle devonian|mid devonian=late devonian |late devonian|upper devonian=mississippian |early carboniferous|lower carboniferous|mississippian=pennsylvanian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=early permian |late carboniferous|upper carboniferous|pennsylvanian=permian |early permian|lower permian|cisuralian=middle permian |middle permian|mid permian|guadalupian=late permian |late permian|upper permian|lopingian=early triassic |early triassic|lower triassic=middle triassic |middle triassic|mid triassic=late triassic |late triassic|upper triassic=early jurassic |early jurassic|lower jurassic=middle jurassic |middle jurassic|mid jurassic=late jurassic |late jurassic|upper jurassic=early cretaceous |early cretaceous|lower cretaceous=late cretaceous |late cretaceous|upper cretaceous|senonian=paleocene |paleocene=eocene |eocene=oligocene |oligocene=miocene |miocene=pliocene |pliocene=pleistocene |pleistocene|rancholabrean=holocene <!-- these are duplicated below, and the last one is wrong --> <!-- |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=holocene --> |fortunian|earliest cambrian=stage 2 |cambrian stage 2|stage 2=stage 3 |cambrian stage 3|stage 3=stage 4 |cambrian stage 4|stage 4|late early cambrian=stage 5 |cambrian stage 5|stage 5|early middle cambrian=drumian |drumian=guzhangian |guzhangian=paibian |late middle cambrian|paibian=jiangshanian |jiangshanian=stage 10 |cambrian stage 10|stage 10=tremadocian |tremadocian=floian |arenig|floian=dapingian |ordovician iii|dapingian|early middle ordovician=darriwilian |darriwilian=sandbian |ordovician v|sandbian=katian |early late ordovician=middle late ordovician |ordovician vi|katian|middle late ordovician=hirnantian |hirnantian=llandovery |llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli=lochkovian |lochkovian=pragian |pragian|praghian=emsian |emsian=eifelian |eifelian=givetian |givetian=frasnian |frasnian=famennian |famennian=early mississippian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=asselian |namurian=westphalian |westphalian=stephanian |stephanian=permian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian|ufimian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian|longtanian=changhsingian |changhsingian=induan |induan=olenekian |olenekian|spathian=anisian |hydaspian=pelsonian |pelsonian=illirian |anisian|illirian=ladinian |lower ladinian=middle ladinian |middle ladinian=upper ladinian |ladinian|upper ladinian=carnian |carnian=norian |norian=rhaetian |rhaetian=hettangian |hettangian=sinemurian |sinemurian=pliensbachian |pliensbachian=toarcian |toarcian=aalenian |aalenian=bajocian |bajocian=bathonian |bathonian=callovian |callovian=oxfordian |oxfordian=kimmeridgian |kimmeridgian=tithonian |tithonian=berriasian |berriasian=valanginian |valanginian=hauterivian |hauterivian|neocomian=barremian |barremian=aptian |aptian=albian |albian=cenomanian |cenomanian=turonian |turonian|gallic=coniacian |coniacian=santonian |santonian=campanian |campanian=maastrichtian |maastrichtian=early paleocene |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=early pleistocene |early pleistocene|lower pleistocene=middle pleistocene |middle pleistocene|mid pleistocene=late pleistocene |late pleistocene=holocene |rhuddanian=aeronian |aeronian=telychian |telychian=sheinwoodian |sheinwoodian=homerian |homerian=gorstian |gorstian=ludfordian |ludfordian=pridoli |famennian=tournaisian |tournaisian=visean |visean=serpukhovian |serpukhovian=bashkirian |bashkirian=moscovian |moscovian=kasimovian |kasimovian=gzhelian |gzhelian=asselian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian=changhsingian |puercan=torrejonian |torrejonian=tiffanian |tiffanian=clarkforkian |clarkforkian=wasatchian |wasatchian=bridgerian |bridgerian=uintan |uintan=duchesnean |duchesnean=chadronian |chadronian=orellan |orellan=whitneyan |whitneyan=arikareean |arikareean=hemingfordian |hemingfordian=barstovian |barstovian=clarendonian |clarendonian=hemphillian |hemphillian=blancan |blancan=irvingtonian |irvingtonian=rancholabrean |danian=selandian |selandian=thanetian |thanetian=ypresian |ypresian=lutetian |mp 10=mp 11 |lutetian|mp 11=bartonian |bartonian=priabonian |priabonian=rupelian |rupelian=chattian |chattian=aquitanian |aquitanian=burdigalian |burdigalian=langhian |langhian=serravallian |serravallian=tortonian |tortonian=messinian |messinian=zanclean |zanclean=piacenzian |piacenzian=gelasian |gelasian=calabrian |tertiary=quaternary |neogene=quaternary |holocene|quaternary|cenozoic|phanerozoic|now|recent|present=now |{{{1|{{PAGENAME}} }}} }}<noinclude>{{template doc}}</noinclude> 45lpqxoj40gbz5wem7nxiyj3nhoc8xj 1959221 1959211 2022-07-29T02:49:51Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{lc:{{{1|{{PAGENAME}}}}}}} |hadean=archean |isuan=swazian |archean=proterozoic |proterozoic|precambrian=phanerozoic |eoarchean=palaeoarchean |palaeoarchean|paleoarchean=mesoarchean |mesoarchean=neoarchean |neoarchean=paleoproterozoic |paleoproterozoic=mesoproterozoic |mesoproterozoic=neoproterozoic |neoproterozoic=paleozoic |proterozoic=paleozoic |sinian=paleozoic |sturtian=vendian |paleozoic=mesozoic |mesozoic=cenozoic |siderian=rhyacian |rhyacian=orosirian |orosirian=statherian |statherian=calymmian |calymmian=ectasian |ectasian=stenian |stenian=tonian |tonian=cryogenian |baikalian=vendian |riphean=aimchanian |aimchanian=mayanian |cryogenian=ediacaran |ediacaran=cambrian |vendian=cambrian |merioneth=ordovician |cambrian=ordovician |ordovician=silurian |silurian=devonian |devonian=mississippian |mississippian=pennsylvanian |pennsylvanian|carboniferous=permian |permian=triassic |triassic=jurassic |jurassic=cretaceous |cretaceous=paleogene |paleogene=neogene |neoarchean=statherian |statherian=tonian |early ediacaran|lower ediacaran=mid ediacaran |mid ediacaran|middle ediacaran=late ediacaran |terminal ediacaran|late ediacaran|tonian=early cambrian |terreneuvian|tommotian=series 2 |atdabanian=botomian |series 2|cambrian series 2=series 3 |series 3|cambrian series 3=upper cambrian |middle cambrian|mid cambrian|st davids=late cambrian |manykaian|nemakit-daldynian=caerfai |early cambrian|lower cambrian|caerfai=middle cambrian |mayan=nganasanian |nganasanian|mindyallan=merioneth |late cambrian|upper cambrian|franconian|furongian|mansian=lower ordovician<!--Franconian doesn't really belong here but this'll do for a crude approximation--> |early ordovician|lower ordovician|late early ordovician=middle ordovician |middle ordovician|mid ordovician = late ordovician |late ordovician|upper ordovician=llandovery|llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli|unnamed pridoli stage=lochkovian |early silurian|lower silurian=late silurian |late silurian|upper silurian=early devonian |early devonian|lower devonian=middle devonian |middle devonian|mid devonian=late devonian |late devonian|upper devonian=mississippian |early carboniferous|lower carboniferous|mississippian=pennsylvanian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=early permian |late carboniferous|upper carboniferous|pennsylvanian=permian |early permian|lower permian|cisuralian=middle permian |middle permian|mid permian|guadalupian=late permian |late permian|upper permian|lopingian=early triassic |early triassic|lower triassic=middle triassic |middle triassic|mid triassic=late triassic |late triassic|upper triassic=early jurassic |early jurassic|lower jurassic=middle jurassic |middle jurassic|mid jurassic=late jurassic |late jurassic|upper jurassic=early cretaceous |early cretaceous|lower cretaceous=late cretaceous |late cretaceous|upper cretaceous|senonian=paleocene |paleocene=eocene |eocene=oligocene |oligocene=miocene |miocene=pliocene |pliocene=pleistocene |pleistocene|rancholabrean=holocene <!-- these are duplicated below, and the last one is wrong --> <!-- |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=holocene --> |fortunian|earliest cambrian=stage 2 |cambrian stage 2|stage 2=stage 3 |cambrian stage 3|stage 3=stage 4 |cambrian stage 4|stage 4|late early cambrian=stage 5 |cambrian stage 5|stage 5|early middle cambrian=drumian |drumian=guzhangian |guzhangian=paibian |late middle cambrian|paibian=jiangshanian |jiangshanian=stage 10 |cambrian stage 10|stage 10=tremadocian |tremadocian=floian |arenig|floian=dapingian |ordovician iii|dapingian|early middle ordovician=darriwilian |darriwilian=sandbian |ordovician v|sandbian=katian |early late ordovician=middle late ordovician |ordovician vi|katian|middle late ordovician=hirnantian |hirnantian=llandovery |llandovery=wenlock |wenlock=ludlow |ludlow=pridoli |pridoli=lochkovian |lochkovian=pragian |pragian|praghian=emsian |emsian=eifelian |eifelian=givetian |givetian=frasnian |frasnian=famennian |famennian=early mississippian |early mississippian|lower mississippian=middle mississippian |middle mississippian|mid mississippian=late mississippian |late mississippian|upper mississippian=early pennsylvanian |early pennsylvanian|lower pennsylvanian=middle pennsylvanian |middle pennsylvanian|mid pennsylvanian=late pennsylvanian |late pennsylvanian|upper pennsylvanian=asselian |namurian=westphalian |westphalian=stephanian |stephanian=permian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian|ufimian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian|longtanian=changhsingian |changhsingian=induan |induan=olenekian |olenekian|spathian=anisian |hydaspian=pelsonian |pelsonian=illirian |anisian|illirian=ladinian |lower ladinian=middle ladinian |middle ladinian=upper ladinian |ladinian|upper ladinian=carnian |carnian=norian |norian=rhaetian |rhaetian=hettangian |hettangian=sinemurian |sinemurian=pliensbachian |pliensbachian=toarcian |toarcian=aalenian |aalenian=bajocian |bajocian=bathonian |bathonian=callovian |callovian=oxfordian |oxfordian=kimmeridgian |kimmeridgian=tithonian |tithonian=berriasian |berriasian=valanginian |valanginian=hauterivian |hauterivian|neocomian=barremian |barremian=aptian |aptian=albian |albian=cenomanian |cenomanian=turonian |turonian|gallic=coniacian |coniacian=santonian |santonian=campanian |campanian=maastrichtian |maastrichtian=early paleocene |early paleocene|lower paleocene=middle paleocene |middle paleocene|mid paleocene=late paleocene |late paleocene|upper paleocene=early eocene |early eocene|lower eocene=middle eocene |middle eocene|mid eocene=late eocene |late eocene|upper eocene=early oligocene |early oligocene|lower oligocene=late oligocene |late oligocene|upper oligocene=early miocene |early miocene|lower miocene=middle miocene |middle miocene|mid miocene=late miocene |late miocene|upper miocene=early pliocene |early pliocene|lower pliocene=late pliocene |late pliocene|upper pliocene=early pleistocene |early pleistocene|lower pleistocene=middle pleistocene |middle pleistocene|mid pleistocene=late pleistocene |late pleistocene=holocene |rhuddanian=aeronian |aeronian=telychian |telychian=sheinwoodian |sheinwoodian=homerian |homerian=gorstian |gorstian=ludfordian |ludfordian=pridoli |famennian=tournaisian |tournaisian=visean |visean=serpukhovian |serpukhovian=bashkirian |bashkirian=moscovian |moscovian=kasimovian |kasimovian=gzhelian |gzhelian=asselian |asselian=sakmarian |sakmarian=artinskian |artinskian=kungurian |kungurian=roadian |roadian=wordian |wordian=capitanian |capitanian=wuchiapingian |wuchiapingian=changhsingian |puercan=torrejonian |torrejonian=tiffanian |tiffanian=clarkforkian |clarkforkian=wasatchian |wasatchian=bridgerian |bridgerian=uintan |uintan=duchesnean |duchesnean=chadronian |chadronian=orellan |orellan=whitneyan |whitneyan=arikareean |arikareean=hemingfordian |hemingfordian=barstovian |barstovian=clarendonian |clarendonian=hemphillian |hemphillian=blancan |blancan=irvingtonian |irvingtonian=rancholabrean |danian=selandian |selandian=thanetian |thanetian=ypresian |ypresian=lutetian |mp 10=mp 11 |lutetian|mp 11=bartonian |bartonian=priabonian |priabonian=rupelian |rupelian=chattian |chattian=aquitanian |aquitanian=burdigalian |burdigalian=langhian |langhian=serravallian |serravallian=tortonian |tortonian=messinian |messinian=zanclean |zanclean=piacenzian |piacenzian=gelasian |gelasian=calabrian |tertiary=quaternary |neogene=quaternary |holocene|quaternary|cenozoic|phanerozoic|now|recent|present=now |{{{1|{{PAGENAME}} }}} }}<noinclude>{{template doc}}</noinclude> obrliktu3mg9q39qi5dmocrjmqscasy 10 117182 1959052 1954102 2022-07-28T14:26:11Z GinawaSaHapon 102500 wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodyclass = vcard | child = {{lc:{{{embed}}}}} | decat = yes | titleclass = fn org | titlestyle = font-size: 125%; | title = {{#ifeq:{{lc:{{{embed}}}}} | yes | '''Kumpanya''' | {{#if:{{{name|}}} | {{{name}}} | {{#if:{{{company_name|}}}|{{{company_name}}}|<includeonly>{{PAGENAMEBASE}}</includeonly>}} }} }} | imageclass = logo | imagestyle = | image = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{#ifeq:{{lc:{{{embed}}}}} | yes | {{{logo|{{{company_logo|}}}}}} |{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P154 |name=logo |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=no |noicon=yes |maxvals=1 |{{{logo|{{{company_logo|}}}}}} }} }} |size={{{logo_size|}}} |sizedefault=frameless |upright={{{logo_upright|1}}} |alt={{{logo_alt|{{{alt|}}}}}} }} | caption = {{{logo_caption|}}} | image2 = {{#invoke:InfoboxImage |InfoboxImage |image={{{image|}}} |size={{{image_size|}}} |sizedefault=frameless |upright={{{image_upright|1}}} |alt={{{image_alt|}}} }} | caption2 = {{{image_caption|}}} | labelstyle = padding-right: 0.5em;<!-- to ensure gap between (long/unwrapped) label and subsequent data on same line --> | datastyle = line-height: 1.35em; | label1 = {{longitem|[[Pangalang pangnegosyo]]}} | data1 = {{{trade_name|{{{trading_name|}}}}}} | label2 = {{longitem|Pangalang lokal}} | data2 = {{#if:{{{native_name|}}} | {{#if:{{{native_name_lang|}}} | {{lang|{{{native_name_lang}}}|{{{native_name}}} }} | {{{native_name}}} }} }} | label3 = {{longitem|[[Romanization|Romanisado]]}} | data3 = {{{romanized_name|}}} | label4 = Kilala dati | class4 = nickname | data4 = {{{former_names|{{{former_name|}}}}}} | label5 = Uri | class5 = category | data5 = {{{type|{{{company_type|}}}}}} | label6 = {{longitem|[[Ticker symbol|Nagnenegosyo bilang]]}} | data6 = {{{traded_as|}}} | label7 = [[International Securities Identification Number|ISIN]] | data7 = {{Br separated entries | 1 = {{#if:{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P946 |name=ISIN |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 |{{{ISIN|}}} }} | <span class="plainlinks nourlexpansion">[{{fullurl:toollabs:isin/|language=en&isin={{urlencode:{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P946 |name=ISIN |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon=true |maxvals=1 |{{{ISIN|}}} }} }} }} {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P946 |name=ISIN |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon=true |maxvals=1 |{{{ISIN|}}} }}]</span> }} | 2 = {{#if:{{{ISIN2|}}} | <span class="plainlinks nourlexpansion">[{{fullurl:toollabs:isin/|language=en&isin={{urlencode:{{{ISIN2}}} }} }} {{{ISIN2}}}]</span>}} | 3 = {{#if:{{{ISIN3|}}} | <span class="plainlinks nourlexpansion">[{{fullurl:toollabs:isin/|language=en&isin={{urlencode:{{{ISIN3}}} }} }} {{{ISIN3}}}]</span>}} }} | label8 = Industriya | class8 = category | data8 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P452 |name=industry |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |sep="<br />" |sorted=yes |{{{industry|}}} }} | label9 = Dyanra | class9 = category | data9 = {{{genre|}}} | label10 = Ninuno{{#if:{{{predecessors|}}}|s}} | data10 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P155 |name=predecessor |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |sep="<br />" |sorted=yes |{{{predecessors|{{{predecessor|}}}}}} }} | label11 = Itinatag | data11 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P571 |name=founded |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |sep="<br />" |sorted=yes |{{{founded|{{{foundation|}}}}}} }} | label12 = Nagtatag{{#if:{{{founders|}}}|s}} | class12 = agent | data12 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P112 |name=founder |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |sep="<br />" |sorted=yes |{{{founders|{{{founder|}}}}}} }} | label13 = Na-defunct | data13 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P576 |name=defunct |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |sep="<br />" |sorted=yes |{{{defunct|{{{dissolved|}}}}}} }} | label14 = Tadhana | data14 = {{{fate|}}} | label15 = Humalili{{#if:{{{successors|}}}|s}} | data15 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P156 |name=successor |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |sep="<br />" |sorted=yes |{{{successors|{{{successor|}}}}}} }} | label16 = Punong-tanggapan | class16 = {{#if:{{{hq_location|{{{location|}}}}}} | label | adr}} | data16 = {{#if:{{{hq_location|{{{location|}}}}}}{{{hq_location_city|{{{location_city|}}}}}}{{{hq_location_country|{{{location_country|}}}}}} | {{Comma separated entries | 1 = {{{hq_location|{{{location|}}}}}} | 2 = {{#if:{{{hq_location_city|}}}{{{location_city|}}} |<div style="display: inline;" class="locality">{{#if:{{{hq_location_city|}}}{{{location_city|}}} | {{{hq_location_city|{{{location_city|}}}}}} | }}</div>}} | 3 = {{#if:{{{hq_location_country|}}}{{{location_country|}}} |<div style="display: inline;" class="country-name">{{#if:{{{hq_location_country|}}}{{{location_country|}}} | {{{hq_location_country|{{{location_country|}}}}}} | }}</div>}} }} | {{#if:{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P159 |name=hq_location_city |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 }}{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P17 |name=hq_location_country |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 }} | {{Comma separated entries | 1 = {{#if:{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P159 |name=hq_location_city |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 }} |<div style="display: inline;" class="locality">{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P159 |name=headquarters location |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 }}</div>}} | 2 = {{#if:{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P17 |name=countrry |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 }} |<div style="display: inline;" class="country-name">{{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P17 |name=hq_location_country |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 }}</div>}} }} }} }} | label18 = {{longitem|Dami ng lokasyon}} | data18 = {{#if:{{{num_locations|{{{locations|}}}}}} | {{{num_locations|{{{locations|}}}}}}{{#if:{{{num_locations_year|}}} | &nbsp;({{{num_locations_year}}}) }} }} | label19 = {{longitem|Pinaglilingkuran}} | data19 = {{{areas_served|{{{area_served|}}}}}} | label20 = {{longitem|Pangunahing tauhan}} | class20 = agent | data20 = {{{key_people|}}} | label21 = Produkto | data21 = {{{products|}}} | label22 = {{longitem|Output ng produksyon}} | data22 = {{#if:{{{production|}}} | {{{production|}}}{{#if:{{{production_year|}}} | &nbsp;({{{production_year}}}) }} }} | label23 = Tatak | data23 = {{{brands|}}} | label24 = Serbisyo | class24 = category | data24 = {{{services|}}} | label25 = Kita | data25 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P2139 |name=revenue |qual=P585 |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 |{{{revenue|}}}{{#if:{{{revenue_year|}}} | &nbsp;({{{revenue_year}}}) }} }} | label26 = {{longitem|Kita sa operasyon}} | data26 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P3362 |name=operating_income |qual=P585 |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 |{{{operating_income|}}}{{#if:{{{income_year|}}} | &nbsp;({{{income_year}}}) }} }} | label27 = {{longitem|[[Netong kita]]}} | data27 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P2295 |name=net_income |qual=P585 |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 |{{{net_income|{{{profit|}}}}}}{{#if:{{{net_income_year|{{{profit_year|}}}}}} | &nbsp;({{{net_income_year|{{{profit_year|}}}}}}) }} }} | label28 = [[Assets under management|AUM]] | data28 = {{{aum|}}} | label29 = {{nowrap|[[Pag-aari|Kabuuang pag-aari]]}} | data29 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P2403 |name=assets |qual=P585 |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 |{{{assets|}}}{{#if:{{{assets_year|}}} | &nbsp;({{{assets_year}}}) }} }} | label30 = {{nowrap|[[Equity|Kabuuang equity]]}} | data30 = {{#if:{{{equity|}}} | {{{equity}}}{{#if:{{{equity_year|}}} | &nbsp;({{{equity_year}}})}} }} | label31 = May-ari | data31 = {{{owners|{{{owner|}}}}}} | label32 = Kasapi | data32 = {{#if:{{{members|}}} | {{{members}}}{{#if:{{{members_year|}}} | &nbsp;({{{members_year}}})}} }} | label33 = {{longitem|Dami ng empleyado}} | data33 = {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P1128 |name=num_employees |qual=P585 |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |maxvals=1 |{{{num_employees|}}}{{#if:{{{num_employees_year|}}} | &nbsp;({{{num_employees_year}}}) }} }} | label34 = [[Kumpanyang magulang|Magulang]] | data34 = {{#ifeq:{{{owners|}}}{{{owner|}}}{{{parent|}}} || {{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P749 |name=parent |qid={{{qid|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |onlysourced=yes |noicon={{{noicon|no}}} |sep="<br />" |sorted=yes }} | {{{parent|}}} }} | label35 = [[Dibisyon (negosyo)|Dibisyon]] | data35 = {{{divisions|}}} | label36 = [[Subsidiary]] | data36 = {{{subsid|}}} | data38 = {{{module|}}} | label39 = [[Basel III|Ratio ng kapital]] | data39 = {{{ratio|}}} | label40 = Rating | data40 = {{{rating|}}} | label41 = Website | data41 = {{#if:{{{website|{{{homepage|}}}}}} |{{{website|{{{homepage|}}}}}} |{{#invoke:WikidataIB |url2 |url={{#invoke:WikidataIB |getValue |rank=best |P856 |name=website |qid={{{qid|}}} |suppressfields={{{suppressfields|}}} |fetchwikidata={{{fetchwikidata|ALL}}} |onlysourced=yes |maxvals=1}} }} }} | belowstyle = line-height: 1.35em; | below = {{#if:{{{footnotes|}}} | '''Talababa{{\}}sanggunian'''{{break}}{{{footnotes}}} }} }}<!-- Tracking categories: -->{{main other|{{#if:{{{trading_name|}}}|[[Category:Pages using infobox company using trading name]] }}{{#ifeq:{{{logo|{{{company_logo|{{wikidata|property|raw|P154}}}}}}}}|{{{logo|{{{company_logo|}}}}}}||[[Category:Pages using infobox company with a logo from wikidata]] }}{{#if:{{{image|}}}|{{#ifeq:{{#invoke:string|replace|{{{image|}}}| |_}}|{{#invoke:string|replace|{{{logo|{{{company_logo|{{wikidata|property|raw|P154}}}}}}}}| |_}}|[[Category:Pages using infobox company with a duplicate image]]|}}|}} }}<!-- -->{{#invoke:Check for clobbered parameters|check|nested=1|template=Infobox company|cat={{main other|Category:Pages using infobox company with ignored parameters}} |name; company_name|logo; company_logo|logo_alt; alt|trade_name; trading_name|former_names; former_name|type; company_type|predecessors; predecessor|successors; successor|foundation; founded|founders; founder|defunct; dissolved|hq_location; location|hq_location_city; location_city|hq_location_country; location_country|num_locations; locations|areas_served; area_served|net_income; profit|net_income_year; profit_year|owners; owner |homepage; website }}{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox company with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox company]] with unknown parameter "_VALUE_" | ignoreblank=y | alt | area_served | areas_served | assets | assets_year | aum | brands | company_logo | company_name | company_type | defunct | dissolved | divisions | embed | equity | equity_year | fate | footnotes | former_name | former_names | foundation | founded | founder | founders | genre | homepage | hq_location | hq_location_city | hq_location_country | image | image_alt | image_caption | image_size | image_upright | income_year | industry | ISIN | ISIN2 | ISIN3 | key_people | location | location_city | location_country | locations | logo | logo_alt | logo_caption | logo_size | logo_upright | members | members_year | module | name | native_name | native_name_lang | net_income | net_income_year | num_employees | num_employees_year | num_locations | num_locations_year | operating_income | owner | owners | parent | predecessor | predecessors | production | production_year | products | profit | profit_year | rating | ratio | revenue | revenue_year | romanized_name | services | subsid | successor | successors | traded_as | trade_name | trading_name | type | website| qid | fetchwikidata | suppressfields | noicon | nocat | demo | categories }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 6tc1h6tfnhrum5rov2e5cex1g5c3yf3 0 138463 1959218 1939420 2022-07-29T02:47:05Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/943314029|Petriano]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Petriano|official_name=Comune di Petriano|native_name=|image_skyline=Petriano panorama.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|47|N|12|44|E|type:city(2,659)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Pesaro e Urbino|Pesaro at Urbino]] (PU)|frazioni=|mayor_party=|mayor=|area_footnotes=|area_total_km2=11.3|population_footnotes=|population_demonym=|elevation_footnotes=|elevation_m=|saint=|day=|postal_code=61020|area_code=0722|website=|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Petriano''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Pesaro at Urbino]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|70|km|mi}} hilagang-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|20|km|mi}} timog-kanluran ng [[Pesaro]]. Noong Disyembre 31, 2004, mayroon itong populasyon na 2,659 at may lawak na {{Convert|11.3|km2|mi2}}.<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref> Ang Petriano ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Colbordolo]], [[Montefelcino]], at [[Urbino]]. == Ebolusyong demograpiko == <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.8) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:455 height:303 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:3000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1861 text:1861 bar:1871 text:1871 bar:1881 text:1881 bar:1901 text:1901 bar:1911 text:1911 bar:1921 text:1921 bar:1931 text:1931 bar:1936 text:1936 bar:1951 text:1951 bar:1961 text:1961 bar:1971 text:1971 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2001 text:2001 PlotData= color:barra width:20 align:left bar:1861 from: 0 till:720 bar:1871 from: 0 till:845 bar:1881 from: 0 till:864 bar:1901 from: 0 till:1016 bar:1911 from: 0 till:1184 bar:1921 from: 0 till:1284 bar:1931 from: 0 till:1533 bar:1936 from: 0 till:1486 bar:1951 from: 0 till:1609 bar:1961 from: 0 till:1643 bar:1971 from: 0 till:1878 bar:1981 from: 0 till:2142 bar:1991 from: 0 till:2257 bar:2001 from: 0 till:2457 PlotData= bar:1861 at:720 fontsize:XS text: 720 shift:(-8,5) bar:1871 at:845 fontsize:XS text: 845 shift:(-8,5) bar:1881 at:864 fontsize:XS text: 864 shift:(-8,5) bar:1901 at:1016 fontsize:XS text: 1016 shift:(-8,5) bar:1911 at:1184 fontsize:XS text: 1184 shift:(-8,5) bar:1921 at:1284 fontsize:XS text: 1284 shift:(-8,5) bar:1931 at:1533 fontsize:XS text: 1533 shift:(-8,5) bar:1936 at:1486 fontsize:XS text: 1486 shift:(-8,5) bar:1951 at:1609 fontsize:XS text: 1609 shift:(-8,5) bar:1961 at:1643 fontsize:XS text: 1643 shift:(-8,5) bar:1971 at:1878 fontsize:XS text: 1878 shift:(-8,5) bar:1981 at:2142 fontsize:XS text: 2142 shift:(-8,5) bar:1991 at:2257 fontsize:XS text: 2257 shift:(-8,5) bar:2001 at:2457 fontsize:XS text: 2457 shift:(-8,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Datos mula sa ISTAT </timeline> == Mga sanggunian == <references /> {{Lalawigan ng Pesaro at Urbino}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] ivfcrhd7fun5rlcl0y1dus0yufaajrn 1959225 1959218 2022-07-29T02:52:16Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Petriano|official_name=Comune di Petriano|native_name=|image_skyline=Petriano panorama.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|47|N|12|44|E|type:city(2,659)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Pesaro e Urbino|Pesaro at Urbino]] (PU)|frazioni=|mayor_party=|mayor=|area_footnotes=|area_total_km2=11.3|population_footnotes=|population_demonym=|elevation_footnotes=|elevation_m=|saint=|day=|postal_code=61020|area_code=0722|website=|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Petriano''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Pesaro at Urbino]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|70|km|mi}} hilagang-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|20|km|mi}} timog-kanluran ng [[Pesaro]]. Noong Disyembre 31, 2004, mayroon itong populasyon na 2,659 at may lawak na {{Convert|11.3|km2|mi2}}.<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref> Ang Petriano ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Colbordolo]], [[Montefelcino]], at [[Urbino]]. == Kasaysayan == Kinuha ng Petriano ang pangalan nito (Prae tres amnes: sa itaas ng tatlong ilog) sa tatlong daluyan ng tubig na dumadaloy sa teritoryo nito: ang Apsa na bumababa mula sa Urbino, ang Tagliatesta na dumarating mula sa Cesane na dumadaan sa Palazzo del Piano at ang Razzo na nagmamarka sa hilagang hangganan ng teritoryo ng munisipyo. == Ebolusyong demograpiko == <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.8) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:455 height:303 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:3000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1861 text:1861 bar:1871 text:1871 bar:1881 text:1881 bar:1901 text:1901 bar:1911 text:1911 bar:1921 text:1921 bar:1931 text:1931 bar:1936 text:1936 bar:1951 text:1951 bar:1961 text:1961 bar:1971 text:1971 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2001 text:2001 PlotData= color:barra width:20 align:left bar:1861 from: 0 till:720 bar:1871 from: 0 till:845 bar:1881 from: 0 till:864 bar:1901 from: 0 till:1016 bar:1911 from: 0 till:1184 bar:1921 from: 0 till:1284 bar:1931 from: 0 till:1533 bar:1936 from: 0 till:1486 bar:1951 from: 0 till:1609 bar:1961 from: 0 till:1643 bar:1971 from: 0 till:1878 bar:1981 from: 0 till:2142 bar:1991 from: 0 till:2257 bar:2001 from: 0 till:2457 PlotData= bar:1861 at:720 fontsize:XS text: 720 shift:(-8,5) bar:1871 at:845 fontsize:XS text: 845 shift:(-8,5) bar:1881 at:864 fontsize:XS text: 864 shift:(-8,5) bar:1901 at:1016 fontsize:XS text: 1016 shift:(-8,5) bar:1911 at:1184 fontsize:XS text: 1184 shift:(-8,5) bar:1921 at:1284 fontsize:XS text: 1284 shift:(-8,5) bar:1931 at:1533 fontsize:XS text: 1533 shift:(-8,5) bar:1936 at:1486 fontsize:XS text: 1486 shift:(-8,5) bar:1951 at:1609 fontsize:XS text: 1609 shift:(-8,5) bar:1961 at:1643 fontsize:XS text: 1643 shift:(-8,5) bar:1971 at:1878 fontsize:XS text: 1878 shift:(-8,5) bar:1981 at:2142 fontsize:XS text: 2142 shift:(-8,5) bar:1991 at:2257 fontsize:XS text: 2257 shift:(-8,5) bar:2001 at:2457 fontsize:XS text: 2457 shift:(-8,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Datos mula sa ISTAT </timeline> == Mga sanggunian == <references /> {{Lalawigan ng Pesaro at Urbino}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] n8lf950juw5s5povilaieq64um0mr6r 0 138466 1959219 1939428 2022-07-29T02:47:58Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1025736213|Piandimeleto]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Piandimeleto|official_name=Comune di Piandimeleto|native_name=|image_skyline=Piandimeleto.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Piandimeleto-Stemma.png|shield_size=75px|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|44|N|12|25|E|type:city(1,999)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Pesaro e Urbino|Pesaro at Urbino]] (PU)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Veronica Magnani|area_footnotes=|area_total_km2=39.9|population_footnotes=|population_demonym=Pianmeletesi|elevation_footnotes=|elevation_m=319|saint=San Blas|day=Pebrero 3|postal_code=61026|area_code=0722|website={{official website|http://www.comune.piandimeleto.pu.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Piandimeleto''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Pesaro at Urbino]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|90|km|mi}} sa kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|45|km|mi}} timog-kanluran ng [[Pesaro]]. [[Talaksan:Paolo_Monti_-_Servizio_fotografico_(Piandimeleto,_1981)_-_BEIC_6354177.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Paolo_Monti_-_Servizio_fotografico_%28Piandimeleto%2C_1981%29_-_BEIC_6354177.jpg/220px-Paolo_Monti_-_Servizio_fotografico_%28Piandimeleto%2C_1981%29_-_BEIC_6354177.jpg|left|thumb| 1981 na larawan ni [[Paolo Monti]].]] Ang Piandimeleto ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Belforte all'Isauro]], [[Carpegna]], [[Frontino, Marche|Frontino]], [[Lunano]], [[Macerata Feltria]], [[Pietrarubbia]], [[Sant'Angelo in Vado]], [[Sassocorvaro Auditore]], [[Sestino]], at [[Urbino]]. Ang teritoryo nito ay kasama sa Liwasang Rehiyonal ng Sasso Simone at Simoncello. Ang ilog ng [[Foglia]] ay dumadaloy malapit sa bayan. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{Official website|http://www.comune.piandimeleto.pu.it/}} {{Lalawigan ng Pesaro at Urbino}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] rf712afmmlyomt880k5zl53zie04nu5 1959227 1959219 2022-07-29T02:54:24Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Piandimeleto|official_name=Comune di Piandimeleto|native_name=|image_skyline=Piandimeleto.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Piandimeleto-Stemma.png|shield_size=75px|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|44|N|12|25|E|type:city(1,999)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Pesaro e Urbino|Pesaro at Urbino]] (PU)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Veronica Magnani|area_footnotes=|area_total_km2=39.9|population_footnotes=|population_demonym=Pianmeletesi|elevation_footnotes=|elevation_m=319|saint=San Blas|day=Pebrero 3|postal_code=61026|area_code=0722|website={{official website|http://www.comune.piandimeleto.pu.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Piandimeleto''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Pesaro at Urbino]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|90|km|mi}} sa kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|45|km|mi}} timog-kanluran ng [[Pesaro]]. [[Talaksan:Paolo_Monti_-_Servizio_fotografico_(Piandimeleto,_1981)_-_BEIC_6354177.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Paolo_Monti_-_Servizio_fotografico_%28Piandimeleto%2C_1981%29_-_BEIC_6354177.jpg/220px-Paolo_Monti_-_Servizio_fotografico_%28Piandimeleto%2C_1981%29_-_BEIC_6354177.jpg|left|thumb| 1981 na larawan ni [[Paolo Monti]].]] Ang Piandimeleto ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Belforte all'Isauro]], [[Carpegna]], [[Frontino, Marche|Frontino]], [[Lunano]], [[Macerata Feltria]], [[Pietrarubbia]], [[Sant'Angelo in Vado]], [[Sassocorvaro Auditore]], [[Sestino]], at [[Urbino]]. Ang teritoryo nito ay kasama sa Liwasang Rehiyonal ng Sasso Simone at Simoncello. Ang ilog ng [[Foglia]] ay dumadaloy malapit sa bayan. == Kasaysayan == Ang nayon ay pagmamay-ari ng mga konde ng Oliva, na may pinagmulang Aleman. Ang dakilang kuta ay binago ika-15 siglo, pinakoronahan ito ng mga battlement at pinayaman ito sa loob. Sa pagkalipol ng pamilya sa ika-16 na siglo naging pag-aari ito ng Simbahan. == Mga monumento at natatanging tanawin == Ang mahusay na napanatiling muog ay naglalaman ng dalawang museo na nakatuon sa agham pangmundo at gawaing pesante. Ang simbahan ng parokya ay nagpapanatili ng mga fresco ng ika-15 hanggang ika-16 na siglo. Mahalaga ang Aklatang Ubaldiana, na may higit sa 3000 tomo at isang koleksiyon ng sining. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{Official website|http://www.comune.piandimeleto.pu.it/}} {{Lalawigan ng Pesaro at Urbino}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] q24o4lucm6zht4r6vx32q4jph2colme 0 138467 1959220 1939435 2022-07-29T02:48:42Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/943314572|Pietrarubbia]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Pietrarubbia|official_name=Comune di Pietrarubbia|native_name=|image_skyline=Pietrarubbia.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Pietrarubbia-Stemma.png|shield_size=68px|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|48|N|12|23|E|type:city(705)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Pesaro e Urbino|Pesaro at Urbino]] (PU)|frazioni=Mercato Vecchio (luklukang komunal), Ponte Cappuccini|mayor_party=|mayor=Luciano Vergari|area_footnotes=|area_total_km2=13.0|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[Istituto Nazionale di Statistica|Istat]].</ref>|population_demonym=Pietrarubbiesi|elevation_footnotes=|elevation_m=572|saint=San Antonio ng Padua|day=Hunyo 13|postal_code=61020|area_code=0722|website={{official website|http://www.comune.pietrarubbia.pu.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Pietrarubbia''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Pesaro at Urbino]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|90|km|mi}} sa kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|45|km|mi}} timog-kanluran ng [[Pesaro]]. Ito ay tahanan ng isang ika-11 siglong kastilyo na, ayon sa tradisyon, ay ang pamanang tahanan ng [[pamilya Montefeltro]], mga pinuno ng lugar noong Gitnang Kapanahunan at Renasimyento. == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Lalawigan ng Pesaro at Urbino}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] 9jit56n7r65gfpncuck14bledg4d4l1 1959229 1959220 2022-07-29T02:56:56Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Pietrarubbia|official_name=Comune di Pietrarubbia|native_name=|image_skyline=Pietrarubbia.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Pietrarubbia-Stemma.png|shield_size=68px|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|48|N|12|23|E|type:city(705)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Pesaro e Urbino|Pesaro at Urbino]] (PU)|frazioni=Mercato Vecchio (luklukang komunal), Ponte Cappuccini|mayor_party=|mayor=Luciano Vergari|area_footnotes=|area_total_km2=13.0|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[Istituto Nazionale di Statistica|Istat]].</ref>|population_demonym=Pietrarubbiesi|elevation_footnotes=|elevation_m=572|saint=San Antonio ng Padua|day=Hunyo 13|postal_code=61020|area_code=0722|website={{official website|http://www.comune.pietrarubbia.pu.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Pietrarubbia''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Pesaro at Urbino]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|90|km|mi}} sa kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|45|km|mi}} timog-kanluran ng [[Pesaro]]. Ito ay tahanan ng isang ika-11 siglong kastilyo na, ayon sa tradisyon, ay ang pamanang tahanan ng [[pamilya Montefeltro]], mga pinuno ng lugar noong Gitnang Kapanahunan at Renasimyento. == Kasaysayan == Ang pangalan (dating Pietra Rubea, iyon ay "pulang bato") ay nagpapaalaala sa mapupulang kulay ng mga batong kinatatayuan ng bayan.<ref name=":1">{{Cita web |url=https://www.alisei.net/borghi/pietrarubbia.html |titolo=Il Borgo di Pietrarubbia |sito=Alisei borghi |lingua=it |accesso=2022-06-24}}</ref> Sinaunang napatibay na nayon na may kastilyo, ito ay ipinagkaloob ni Ottone I bilang isang fief sa pamilyang Carpegna. Pagkatapos ay ipinasa ito sa mga pamilyang [[Malatesta]] at [[Montefeltro]] at pagkatapos ay isinama, kasama ang buong [[Dukado ng Urbino]], sa Estado ng Papa. Matapos maging dependensiya ng Carpegna, pagkatapos ay ng Macerata Feltria, ito ay naging isang nagsasariling munisipalidad noong 1947. Nawalan ng populasyon noong dekada '50, nagkaroon ito ng muling pagbabangon noong dekada '90, kasunod din ng paglikha ng T. A. M. Ang nayon noon ay bahagyang naibalik at napakapopular kabilang sa mga artista at turista.<ref>{{Cita web |url=https://www.sapere.it/enciclopedia/Pietrar%C3%B9bbia.html |titolo=Pietrarùbbia {{!}} Sapere.it |sito=www.sapere.it |lingua=it |accesso=2021-08-08}}</ref><ref name=":0">{{Cita web |url=https://www.borghipesarourbino.it/castelli-e-rocche/pietrarubbia/ |titolo=Pietrarubbia |sito=Borghi Pesaro e Urbino |data=2015-11-11 |lingua=it-IT |accesso=2022-06-24}}</ref> == Sport == === Futbol === Ang koponan ng Atletico Pietrarubbia ay matatagpuan sa bayan. == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Lalawigan ng Pesaro at Urbino}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] pgr2k0grmzlxgfecd25kgfw2fzns4sp 0 138469 1959223 1920954 2022-07-29T02:51:18Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/943401946|San Costanzo]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=San Costanzo|official_name=Comune di San Costanzo|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|image_map=Map of comune of San Costanzo (province of Pesaro and Urbino, region Marche, Italy).svg|map_alt=|map_caption=San Costanzo sa loob ng Lalawigan ng Pesaro at Urbino|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|46|N|13|4|E|type:city(4,339)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Pesaro e Urbino|Pesaro at Urbino]] (PU)|frazioni=Cerasa, [[Marotta (nayon)|Marotta]], Solfanuccio, Stacciola|mayor_party=|mayor=Filippo Sorcinelli|area_footnotes=|area_total_km2=40.89|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_demonym=Sancostanzesi|elevation_footnotes=|elevation_m=150|saint=|day=|postal_code=61039|area_code=0721|website=|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] Ang '''San Costanzo''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Pesaro at Urbino]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|40|km|mi}} hilagang-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|20|km|mi}} timog-silangan ng [[Pesaro]]. == Heograpiya == Ang munisipalidad ng San Costanzo ay naglalaman ng tatlong ''[[frazione]]'' (mga pagkakahati, pangunahin na mga nayon at pamayanan) Cerasa, Solfanuccio, at Stacciola. Ang isang maliit na bahagi ng [[Marotta (nayon)|Marotta]] ay kabilang sa munisipalidad. Ang San Costanzo ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Fano]], [[Mondolfo]], [[Monte Porzio]], [[Monterado]], at [[Terre Roveresche]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == Media related to San Costanzo at Wikimedia Commons{{Lalawigan ng Pesaro at Urbino}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 95mpaz3qrak0i43db7gmxf4op98tbed 1959232 1959223 2022-07-29T03:00:24Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=San Costanzo|official_name=Comune di San Costanzo|native_name=|image_skyline=|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|image_map=Map of comune of San Costanzo (province of Pesaro and Urbino, region Marche, Italy).svg|map_alt=|map_caption=San Costanzo sa loob ng Lalawigan ng Pesaro at Urbino|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|46|N|13|4|E|type:city(4,339)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Pesaro e Urbino|Pesaro at Urbino]] (PU)|frazioni=Cerasa, [[Marotta (nayon)|Marotta]], Solfanuccio, Stacciola|mayor_party=|mayor=Filippo Sorcinelli|area_footnotes=|area_total_km2=40.89|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_demonym=Sancostanzesi|elevation_footnotes=|elevation_m=150|saint=|day=|postal_code=61039|area_code=0721|website=|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] Ang '''San Costanzo''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Pesaro at Urbino]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|40|km|mi}} hilagang-kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|20|km|mi}} timog-silangan ng [[Pesaro]]. == Heograpiya == Ang munisipalidad ng San Costanzo ay naglalaman ng tatlong ''[[frazione]]'' (mga pagkakahati, pangunahin na mga nayon at pamayanan) Cerasa, Solfanuccio, at Stacciola. Ang isang maliit na bahagi ng [[Marotta (nayon)|Marotta]] ay kabilang sa munisipalidad. Ang San Costanzo ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Fano]], [[Mondolfo]], [[Monte Porzio]], [[Monterado]], at [[Terre Roveresche]]. == Kasaysayan == === Ang tunay na pinagmulan ng pangalan at ang relikya ng Santo === Sinasabi ng isang sinaunang at pinagsama-samang tradisyon na ang San Costanzo ay orihinal na tinawag na Monte Campanaro na, kasunod ng regalo ng isang mahalagang relikya ng braso ni [[Costanzo ng Perugia|San Costanzo]] martir (140 - 175 AD) ng isang maharlikang babae ng [[Perugia]], ay nagbago sana ng pangalan nito. Sa katotohanan, mula sa pagsusuri ng marami at makapangyarihang mga dokumentong nakapaloob sa tomo ni Paolo Vitali na "Kasaysayan ng San Costanzo mula sa Pinagmulan hanggang ika-19 na siglo", tulad ng "Codex Diplomaticus Dominii Temporalis S. Sedis" at ang "Rationes Decimarum Italiae sa ikalabintatlo at XIV - Marchia ", masasabing may ganap na katiyakan na ang kastilyo ng San Costanzo at ng Monte Campanaro ay malapit sa teritoryo ngunit naiiba sa isa't isa. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == Media related to San Costanzo at Wikimedia Commons{{Lalawigan ng Pesaro at Urbino}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] h2dk12o5kdlw51djus1r36f57391g4g 0 138470 1959222 1920572 2022-07-29T02:50:47Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/955346008|Piobbico]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Piobbico|official_name=Comune di Piobbico|native_name=|image_skyline=Piobbico01.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|35|15|N|12|30|40|E|type:city(2082)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Pesaro e Urbino|Pesaro at Urbino]] (PU)|frazioni=Acquanera, Baciardi, Ca'Giovaccolo, Colle, Monteforno, Piano|mayor_party=|mayor=Giorgio Mochi|area_footnotes=|area_total_km2=48.1|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_demonym=Piobbichesi|elevation_footnotes=|elevation_m=339|saint=San Esteban|day=Disyembre 26|postal_code=61046|area_code=0722|website={{official website|http://www.comune.piobbico.pu.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Piobbico''' ([[Mga diyalektong Romañol|Romañol]] : ''Piòbich'') ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Pesaro at Urbino]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|80|km|mi}} sa kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|50|km|mi}} timog-kanluran ng [[Pesaro]]. Malapit ang [[Monte Nerone]] at ang lokasyon ng [[Labanan ng Metaurus]]. Ang [[Candigliano]] ay sinamahan ng [[Biscubio]] sa paligid ng bayan. == Kasaysayan == Kahit na ang lugar ay pinaninirahan sa panahon ng mga Etrusko at Romano, ang Piobbico ay kilala mula sa Gitnang Kapanahunan bilang luklukan ng mga panginoon ng Brancaleoni, na humawak dito mula bandang 1000 hanggang ika-19 na siglo. Simula noong ika-12 siglo ay pinamunuan nila ang buong [[Massa Trabaria]], hanggang, pagkatapos ng kanilang pagsalungat sa komandante ng Papa na si [[Gil Álvarez Carrillo de Albornoz|Gil de Albornoz]] at [[Papa Martin V]] ay ibinigay nila ang kanilang titulong Duke kay [[Bahay ng Montefeltro|Federico Montefeltro]] noong 1474, bago natanggap mula sa parehong Federico Montefeltro ang eskudo de armas ng Duke ng Urbino. Muli noong 1576, ang Duke ay binigyan ng panunumpa ng katapatan mula kay Antonio Brancaleoni. Matapos magwakas ang lahi ng lalaki ng Brancaleoni, noong Mayo 25, 1729, kinuha ng simbahan ang hudisyal na kontrol mula sa pamilya Brancaleoni sa loob lamang ng tatlong taon - pagkatapos nito, pinalawig ng isang panukalang papal ang mga karapatan sa Piobbico sa linya ng babae ng pamilya - kaya nanatili ito sa kontrol ng pamilya hanggang 1816. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.comune.piobbico.pu.it/ Opisyal na website] * [https://web.archive.org/web/20100515115454/http://www.castellobrancaleoni.it/castello.html Kastilyo ng Brancaleoni] {{Clear}}{{Lalawigan ng Pesaro at Urbino}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] oc4232u59qedfyfc7mhjgc0xam5e6ic 1959230 1959222 2022-07-29T02:58:08Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Piobbico|official_name=Comune di Piobbico|native_name=|image_skyline=Piobbico01.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|35|15|N|12|30|40|E|type:city(2082)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Pesaro e Urbino|Pesaro at Urbino]] (PU)|frazioni=Acquanera, Baciardi, Ca'Giovaccolo, Colle, Monteforno, Piano|mayor_party=|mayor=Giorgio Mochi|area_footnotes=|area_total_km2=48.1|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_demonym=Piobbichesi|elevation_footnotes=|elevation_m=339|saint=San Esteban|day=Disyembre 26|postal_code=61046|area_code=0722|website={{official website|http://www.comune.piobbico.pu.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Piobbico''' ([[Mga diyalektong Romañol|Romañol]] : ''Piòbich'') ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Pesaro at Urbino]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|80|km|mi}} sa kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|50|km|mi}} timog-kanluran ng [[Pesaro]]. Malapit ang [[Monte Nerone]] at ang lokasyon ng [[Labanan ng Metaurus]]. Ang [[Candigliano]] ay sinamahan ng [[Biscubio]] sa paligid ng bayan. == Kasaysayan == Ang pagkakaroon ng mga ilog at natural na mga bangun ay nagbigay-daan sa pag-usbong ng ilang populasyon mula noong sinaunang panahon sa mga teritoryong ito, na pinatunayan ng ilang mga natuklasan, mga palaso at iba't ibang kagamitan. Mayroon ding mga patotoo sa mga [[Kabihasnang Etrusko|Etrusko]] at Romano. Kahit na ang lugar ay pinaninirahan sa panahon ng mga Etrusko at Romano, ang Piobbico ay kilala mula sa Gitnang Kapanahunan bilang luklukan ng mga panginoon ng Brancaleoni, na humawak dito mula bandang 1000 hanggang ika-19 na siglo. Simula noong ika-12 siglo ay pinamunuan nila ang buong [[Massa Trabaria]], hanggang, pagkatapos ng kanilang pagsalungat sa komandante ng Papa na si [[Gil Álvarez Carrillo de Albornoz|Gil de Albornoz]] at [[Papa Martin V]] ay ibinigay nila ang kanilang titulong Duke kay [[Bahay ng Montefeltro|Federico Montefeltro]] noong 1474, bago natanggap mula sa parehong Federico Montefeltro ang eskudo de armas ng Duke ng Urbino. Muli noong 1576, ang Duke ay binigyan ng panunumpa ng katapatan mula kay Antonio Brancaleoni. Matapos magwakas ang lahi ng lalaki ng Brancaleoni, noong Mayo 25, 1729, kinuha ng simbahan ang hudisyal na kontrol mula sa pamilya Brancaleoni sa loob lamang ng tatlong taon - pagkatapos nito, pinalawig ng isang panukalang papal ang mga karapatan sa Piobbico sa linya ng babae ng pamilya - kaya nanatili ito sa kontrol ng pamilya hanggang 1816. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.comune.piobbico.pu.it/ Opisyal na website] * [https://web.archive.org/web/20100515115454/http://www.castellobrancaleoni.it/castello.html Kastilyo ng Brancaleoni] {{Clear}}{{Lalawigan ng Pesaro at Urbino}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 89srsd0dkwo13jrsyveqpklz95lrlcq 1959231 1959230 2022-07-29T02:58:21Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Piobbico|official_name=Comune di Piobbico|native_name=|image_skyline=Piobbico01.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|35|15|N|12|30|40|E|type:city(2082)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Pesaro e Urbino|Pesaro at Urbino]] (PU)|frazioni=Acquanera, Baciardi, Ca'Giovaccolo, Colle, Monteforno, Piano|mayor_party=|mayor=Giorgio Mochi|area_footnotes=|area_total_km2=48.1|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_demonym=Piobbichesi|elevation_footnotes=|elevation_m=339|saint=San Esteban|day=Disyembre 26|postal_code=61046|area_code=0722|website={{official website|http://www.comune.piobbico.pu.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Piobbico''' ([[Mga diyalektong Romañol|Romañol]] : ''Piòbich'') ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Pesaro at Urbino]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|80|km|mi}} sa kanluran ng [[Ancona]] at mga {{Convert|50|km|mi}} timog-kanluran ng [[Pesaro]]. Malapit ang [[Monte Nerone]] at ang lokasyon ng [[Labanan ng Metaurus]]. Ang [[Candigliano]] ay sinamahan ng [[Biscubio]] sa paligid ng bayan. == Kasaysayan == Ang pagkakaroon ng mga ilog at natural na mga bangin ay nagbigay-daan sa pag-usbong ng ilang populasyon mula noong sinaunang panahon sa mga teritoryong ito, na pinatunayan ng ilang mga natuklasan, mga palaso at iba't ibang kagamitan. Mayroon ding mga patotoo sa mga [[Kabihasnang Etrusko|Etrusko]] at Romano. Kahit na ang lugar ay pinaninirahan sa panahon ng mga Etrusko at Romano, ang Piobbico ay kilala mula sa Gitnang Kapanahunan bilang luklukan ng mga panginoon ng Brancaleoni, na humawak dito mula bandang 1000 hanggang ika-19 na siglo. Simula noong ika-12 siglo ay pinamunuan nila ang buong [[Massa Trabaria]], hanggang, pagkatapos ng kanilang pagsalungat sa komandante ng Papa na si [[Gil Álvarez Carrillo de Albornoz|Gil de Albornoz]] at [[Papa Martin V]] ay ibinigay nila ang kanilang titulong Duke kay [[Bahay ng Montefeltro|Federico Montefeltro]] noong 1474, bago natanggap mula sa parehong Federico Montefeltro ang eskudo de armas ng Duke ng Urbino. Muli noong 1576, ang Duke ay binigyan ng panunumpa ng katapatan mula kay Antonio Brancaleoni. Matapos magwakas ang lahi ng lalaki ng Brancaleoni, noong Mayo 25, 1729, kinuha ng simbahan ang hudisyal na kontrol mula sa pamilya Brancaleoni sa loob lamang ng tatlong taon - pagkatapos nito, pinalawig ng isang panukalang papal ang mga karapatan sa Piobbico sa linya ng babae ng pamilya - kaya nanatili ito sa kontrol ng pamilya hanggang 1816. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.comune.piobbico.pu.it/ Opisyal na website] * [https://web.archive.org/web/20100515115454/http://www.castellobrancaleoni.it/castello.html Kastilyo ng Brancaleoni] {{Clear}}{{Lalawigan ng Pesaro at Urbino}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] ocrniaki2oof08yt3kofndbm0vicat5 10 142826 1959146 1479010 2022-07-28T22:52:06Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki <includeonly><span class="noprint"><span style="display:inline-block;">{{{prefix|}}}</span><span style="display:inline-block;">{{{3|{{{text|{{{1}}}{{#if:{{{2|}}}|–{{{2|}}}}}{{#iferror:{{#expr:{{{1}}}}}||&nbsp;[[Megaannum|Ma]]}}}}}}}}</span>{{{ref|{{{reference|{{{refs|{{{references|}}}}}}}}}}}} <span style="display:inline-block;">{{{PS|{{{ps|}}}}}}</span>{{Phanerozoic 220px}}<!-- Fossil range marker --><div name=Range style="margin:0 auto; line-height:0; clear:both; width:220px; padding:0px; height:8px; overflow:visible; background-color:transparent; position:relative; top:-4px; z-index:100;">{{fossil range/marker|{{#if:{{{earliest|}}}|{{#iferror:{{#expr:{{{earliest}}}}}|{{period start|{{{earliest}}}}}|{{{earliest}}}}}|{{#iferror:{{#expr:{{{1}}}}}|{{period start|{{{1}}}}}|{{{1}}}}}}}|{{#if:{{{latest|}}}|{{#iferror:{{#expr:{{{latest}}}}}|{{period end|{{{latest}}}}}|{{{latest}}}}}|{{#iferror:{{#expr:{{{2|{{{1}}}}}}}}|{{period end|{{{2|{{{1}}}}}}}}|{{{2|{{{1}}}}}}}}}}|42<!-- This determines the opacity of the bar-->}} {{fossil range/marker|{{#iferror:{{#expr:{{{1}}}}}|{{period start|{{{1}}}}}|{{{1}}}}}|{{#iferror:{{#expr:{{{2|{{{1}}}}}}}}|{{period end|{{{2|{{{1}}}}}}}}|{{{2|{{{1}}}}}}}}}} </div> </div></span></includeonly><noinclude>{{documentation}}</noinclude> 8eoy5frbaexw6fnbepmvyum59n8xl3o 1959183 1959146 2022-07-29T01:11:28Z GinawaSaHapon 102500 wikitext text/x-wiki <includeonly><span style="display:inline-block;">{{{prefix|}}}</span><span style="display:inline-block;">{{{3|{{{text|{{{1}}}{{#if:{{{2|}}}|–{{{2|}}}}}{{#iferror:{{#expr:{{{1}}}}}||&nbsp;[[Megaannum|Ma]]}}}}}}}}</span>{{{ref|{{{reference|{{{refs|{{{references|}}}}}}}}}}}} <span style="display:inline-block;">{{{PS|{{{ps|}}}}}}</span>{{Phanerozoic 220px}}<!-- Fossil range marker --><div name=Range style="margin:0 auto; line-height:0; clear:both; width:220px; padding:0px; height:8px; overflow:visible; background-color:transparent; position:relative; top:-4px; z-index:100;">{{fossil range/marker|{{#if:{{{earliest|}}}|{{#iferror:{{#expr:{{{earliest}}}}}|{{period start|{{{earliest}}}}}|{{{earliest}}}}}|{{#iferror:{{#expr:{{{1}}}}}|{{period start|{{{1}}}}}|{{{1}}}}}}}|{{#if:{{{latest|}}}|{{#iferror:{{#expr:{{{latest}}}}}|{{period end|{{{latest}}}}}|{{{latest}}}}}|{{#iferror:{{#expr:{{{2|{{{1}}}}}}}}|{{period end|{{{2|{{{1}}}}}}}}|{{{2|{{{1}}}}}}}}}}|42<!-- This determines the opacity of the bar-->}} {{fossil range/marker|{{#iferror:{{#expr:{{{1}}}}}|{{period start|{{{1}}}}}|{{{1}}}}}|{{#iferror:{{#expr:{{{2|{{{1}}}}}}}}|{{period end|{{{2|{{{1}}}}}}}}|{{{2|{{{1}}}}}}}}}} </div Range> </div Timeline-row></includeonly><noinclude>{{template doc}}</noinclude> qhx7sh2rpo6099mfnaw3jrqbbflxxyu 10 142827 1959165 1479014 2022-07-28T23:16:48Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{template doc}}</noinclude><div id="Timeline-row" style="margin: 4px auto 0; clear:both; width:220px; padding:0px; height:18px; overflow:visible; border:1px #666; border-style:solid none; position:relative; z-index:0; font-size:13px;"> <div style="position:absolute; height:100%; left:0px; width:{{#expr: {{period start|Cambrian}}/650*250}}px; padding-left:5px; text-align:left; background-color:{{period color|Ediacaran}}; {{linear-gradient|left|rgba(255,255,255,1), rgba(254,217,106,1) 15%, rgba(254,217,106,1)}}">[[Precambrian|PreЄ]]</div> {{fossil range/bar|Kambriyano|Є}} {{fossil range/bar|Ordobisiyano|O}} {{fossil range/bar|Siluriyano|S}} {{fossil range/bar|Deboniyano|D}} {{fossil range/bar|Karbonipero|C}} {{fossil range/bar|Permiyano|P}} {{fossil range/bar|Triasiko|T}} {{fossil range/bar|Hurasiko|J}} {{fossil range/bar|Kretaseyoso|K}} {{fossil range/bar|Paleoheno|<small>Pg</small>}} {{fossil range/bar|Neoheno|<small>N</small>}} <div id="end-border" style="position:absolute; height:100%; background-color:#666; width:1px; left:219px"></div><noinclude> [[Category:Geology templates|{{PAGENAME}}]] </noinclude> 73389oj86pwxuuipy3igx6pwf0g06vu 1959181 1959165 2022-07-29T01:06:32Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki <div id="Timeline-row" style="margin: 4px auto 0; clear:both; width:220px; padding:0px; height:18px; overflow:visible; white-space:nowrap; border:1px #666; border-style:solid none; position:relative; z-index:0; font-size:97%;"> <div style="position:absolute; height:100%; left:0px; width:{{#expr: {{period start|Kambriyano}}/650*250}}px; padding-left:5px; text-align:left; background-color:{{period color|Ediacarano}}; background-image: linear-gradient(to right, rgba(255,255,255,1), rgba(254,217,106,1) 15%, rgba(254,217,106,1));">[[Precambrian|PreꞒ]]</div> {{fossil range/bar|Kambriyano|Ꞓ}} {{fossil range/bar|Ordobisiyano|O}} {{fossil range/bar|Siluriyano|S}} {{fossil range/bar|Deboniyano|D}} {{fossil range/bar|Karbonipero|C}} {{fossil range/bar|Permiyano|P}} {{fossil range/bar|Triasiko|T}} {{fossil range/bar|Hurasiko|J}} {{fossil range/bar|Kretaseyoso|K}} {{fossil range/bar|Paleoheno|Pg}} {{fossil range/bar|Neoheno|N}} <div id="end-border" style="position:absolute; height:100%; background-color:#666; width:1px; left:219px"></div><noinclude> </div> {{documentation}} </noinclude> by1wnu38nax8bwmpv3buyjfb4ykwwgi 1959184 1959181 2022-07-29T01:12:02Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{template doc}}</noinclude><div id="Timeline-row" style="margin: 4px auto 0; clear:both; width:220px; padding:0px; height:18px; overflow:visible; border:1px #666; border-style:solid none; position:relative; z-index:0; font-size:13px;"> <div style="position:absolute; height:100%; left:0px; width:{{#expr: {{period start|Kambryano}}/650*250}}px; padding-left:5px; text-align:left; background-color:{{period color|Ediacarano}}; {{linear-gradient|left|rgba(255,255,255,1), rgba(254,217,106,1) 15%, rgba(254,217,106,1)}}">[[Precambrian|PreЄ]]</div> {{fossil range/bar|Kambriyano|Є}} {{fossil range/bar|Ordobisiyano|O}} {{fossil range/bar|Siluriyano|S}} {{fossil range/bar|Deboniyano|D}} {{fossil range/bar|Karbonipero|C}} {{fossil range/bar|Permiyano|P}} {{fossil range/bar|Triasiko|T}} {{fossil range/bar|Hurasiko|J}} {{fossil range/bar|Kretaseyoso|K}} {{fossil range/bar|Paleoheno|<small>Pg</small>}} {{fossil range/bar|Neoheno|<small>N</small>}} <div id="end-border" style="position:absolute; height:100%; background-color:#666; width:1px; left:219px"></div><noinclude> [[Category:Geology templates|{{PAGENAME}}]] </noinclude> 9pg7v7y0ahchrnkvws39gq7seb0rrd1 1959185 1959184 2022-07-29T01:15:36Z GinawaSaHapon 102500 Revert sa dating maayos. wikitext text/x-wiki <noinclude>{{template doc}}</noinclude><div id="Timeline-row" style="margin: 4px auto 0; clear:both; width:220px; padding:0px; height:18px; overflow:visible; border:1px #666; border-style:solid none; position:relative; z-index:0; font-size:13px;"> <div style="position:absolute; height:100%; left:0px; width:{{#expr: {{period start|Cambrian}}/650*250}}px; padding-left:5px; text-align:left; background-color:{{period color|Ediacaran}}; {{linear-gradient|left|rgba(255,255,255,1), rgba(254,217,106,1) 15%, rgba(254,217,106,1)}}">[[Precambrian|PreЄ]]</div> {{fossil range/bar|Cambrian|Є}} {{fossil range/bar|Ordovician|O}} {{fossil range/bar|Silurian|S}} {{fossil range/bar|Devonian|D}} {{fossil range/bar|Carboniferous|C}} {{fossil range/bar|Permian|P}} {{fossil range/bar|Triassic|T}} {{fossil range/bar|Jurassic|J}} {{fossil range/bar|Cretaceous|K}} {{fossil range/bar|Paleogene|<small>Pg</small>}} {{fossil range/bar|Neogene|<small>N</small>}} <div id="end-border" style="position:absolute; height:100%; background-color:#666; width:1px; left:219px"></div><noinclude> [[Category:Geology templates|{{PAGENAME}}]] </noinclude> go5dz35otjnp2x9iirehz24nmdl4vp7 1959206 1959185 2022-07-29T02:17:28Z Xsqwiypb 120901 Kinansela ang pagbabagong 1959185 ni [[Special:Contributions/GinawaSaHapon|GinawaSaHapon]] ([[User talk:GinawaSaHapon|Usapan]]) wikitext text/x-wiki <noinclude>{{template doc}}</noinclude><div id="Timeline-row" style="margin: 4px auto 0; clear:both; width:220px; padding:0px; height:18px; overflow:visible; border:1px #666; border-style:solid none; position:relative; z-index:0; font-size:13px;"> <div style="position:absolute; height:100%; left:0px; width:{{#expr: {{period start|Kambryano}}/650*250}}px; padding-left:5px; text-align:left; background-color:{{period color|Ediacarano}}; {{linear-gradient|left|rgba(255,255,255,1), rgba(254,217,106,1) 15%, rgba(254,217,106,1)}}">[[Precambrian|PreЄ]]</div> {{fossil range/bar|Kambriyano|Є}} {{fossil range/bar|Ordobisiyano|O}} {{fossil range/bar|Siluriyano|S}} {{fossil range/bar|Deboniyano|D}} {{fossil range/bar|Karbonipero|C}} {{fossil range/bar|Permiyano|P}} {{fossil range/bar|Triasiko|T}} {{fossil range/bar|Hurasiko|J}} {{fossil range/bar|Kretaseyoso|K}} {{fossil range/bar|Paleoheno|<small>Pg</small>}} {{fossil range/bar|Neoheno|<small>N</small>}} <div id="end-border" style="position:absolute; height:100%; background-color:#666; width:1px; left:219px"></div><noinclude> [[Category:Geology templates|{{PAGENAME}}]] </noinclude> 9pg7v7y0ahchrnkvws39gq7seb0rrd1 1959207 1959206 2022-07-29T02:17:51Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{template doc}}</noinclude><div id="Timeline-row" style="margin: 4px auto 0; clear:both; width:220px; padding:0px; height:18px; overflow:visible; border:1px #666; border-style:solid none; position:relative; z-index:0; font-size:13px;"> <div style="position:absolute; height:100%; left:0px; width:{{#expr: {{period start|Kambriyano}}/650*250}}px; padding-left:5px; text-align:left; background-color:{{period color|Ediacarano}}; {{linear-gradient|left|rgba(255,255,255,1), rgba(254,217,106,1) 15%, rgba(254,217,106,1)}}">[[Precambrian|PreЄ]]</div> {{fossil range/bar|Kambriyano|Є}} {{fossil range/bar|Ordobisiyano|O}} {{fossil range/bar|Siluriyano|S}} {{fossil range/bar|Deboniyano|D}} {{fossil range/bar|Karbonipero|C}} {{fossil range/bar|Permiyano|P}} {{fossil range/bar|Triasiko|T}} {{fossil range/bar|Hurasiko|J}} {{fossil range/bar|Kretaseyoso|K}} {{fossil range/bar|Paleoheno|<small>Pg</small>}} {{fossil range/bar|Neoheno|<small>N</small>}} <div id="end-border" style="position:absolute; height:100%; background-color:#666; width:1px; left:219px"></div><noinclude> [[Category:Geology templates|{{PAGENAME}}]] </noinclude> geticzqhjyor2d32wogg5bw3byugv9k 1959209 1959207 2022-07-29T02:19:05Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{template doc}}</noinclude><div id="Timeline-row" style="margin: 4px auto 0; clear:both; width:220px; padding:0px; height:18px; overflow:visible; border:1px #666; border-style:solid none; position:relative; z-index:0; font-size:13px;"> <div style="position:absolute; height:100%; left:0px; width:{{#expr: {{period start|Kambriyano}}/650*250}}px; padding-left:5px; text-align:left; background-color:{{period color|Ediakarano}}; {{linear-gradient|left|rgba(255,255,255,1), rgba(254,217,106,1) 15%, rgba(254,217,106,1)}}">[[Precambrian|PreЄ]]</div> {{fossil range/bar|Kambriyano|Є}} {{fossil range/bar|Ordobisiyano|O}} {{fossil range/bar|Siluriyano|S}} {{fossil range/bar|Deboniyano|D}} {{fossil range/bar|Karbonipero|C}} {{fossil range/bar|Permiyano|P}} {{fossil range/bar|Triasiko|T}} {{fossil range/bar|Hurasiko|J}} {{fossil range/bar|Kretaseyoso|K}} {{fossil range/bar|Paleoheno|<small>Pg</small>}} {{fossil range/bar|Neoheno|<small>N</small>}} <div id="end-border" style="position:absolute; height:100%; background-color:#666; width:1px; left:219px"></div><noinclude> [[Category:Geology templates|{{PAGENAME}}]] </noinclude> e26ad1fuarv9yrvhzl1hw1km8qcsc8e 1959234 1959209 2022-07-29T03:08:51Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki <noinclude>{{template doc}}</noinclude><div id="Timeline-row" style="margin: 4px auto 0; clear:both; width:220px; padding:0px; height:18px; overflow:visible; border:1px #666; border-style:solid none; position:relative; z-index:0; font-size:13px;"> <div style="position:absolute; height:100%; left:0px; width:{{#expr: {{period start|Kambriyano}}/650*250}}px; padding-left:5px; text-align:left; background-color:{{period color|Ediakarano}}; {{linear-gradient|left|rgba(255,255,255,1), rgba(254,217,106,1) 15%, rgba(254,217,106,1)}}">[[Precambrian|PreЄ]]</div> {{fossil range/bar|Cambrian|Є}} {{fossil range/bar|Ordovician|O}} {{fossil range/bar|Silurian|S}} {{fossil range/bar|Devonian|D}} {{fossil range/bar|Carboniferous|C}} {{fossil range/bar|Permian|P}} {{fossil range/bar|Triassic|T}} {{fossil range/bar|Jurassic|J}} {{fossil range/bar|Cretaceous|K}} {{fossil range/bar|Paleogene|<small>Pg</small>}} {{fossil range/bar|Neogene|<small>N</small>}} <div id="end-border" style="position:absolute; height:100%; background-color:#666; width:1px; left:219px"></div><noinclude> [[Category:Geology templates|{{PAGENAME}}]] </noinclude> 6m0aw70hoywpivldj46y0vel7bldoft 0 187393 1959132 1930162 2022-07-28T22:29:53Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Cambrian]] sa [[Kambriyano]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki {{Geological period |image=<!-- LateCambrianGlobal.jpg --> |o2=12.5 |co2=4500 |temp=21 |sea level = Tumataas ng matagtag mula 30m hanggang 90m<ref>{{cite journal | author = Haq, B. U.| year = 2008| doi = 10.1126/science.1161648 | title = A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes | journal = Science | volume = 322 | pages = 64–8 | pmid = 18832639 | last2 = Schutter | first2 = SR | issue = 5898 |bibcode = 2008Sci...322...64H }}</ref> |timeline=off }} {{Cambrian graphical timeline}} Ang '''Cambrian''' ({{lang-es|Cámbrico}}) ay ang unang [[panahong heolohiko]] ng panahong [[Paleozoiko]] na tumagal mula {{period span|Cambrian}} milyong taon ang nakalilipas(''million years ago'' o ''mya'') {{ICS 2004}}. Ito ay sinundan ng [[Ordoviciano]]. Ang mga subdibisyon nito at base ay medyo pabago bago. Ang yugtong ito ay inilatag ni [[Adam Sedgwick]] na nagpangalan nito sa [[Cambria]] na pangalang Latin ng [[Wales]] kung saan ang mga batong Cambrian sa Britanya ay pinakamahusay na nalantad.<ref name=Sedgwick1852>{{cite journal|doi=10.1144/GSL.JGS.1852.008.01-02.20|author=Sedgwick, A. |year=1852|title=On the classification and nomenclature of the Lower Paleozoic rocks of England and Wales|journal=Q. J. Geol. Soc. Land. |volume=8|pages=136–138}}</ref> Ang Cambrian ay walang katulad sa hindi karaniwang mataas na proporsiyon nito ng [[lagerstätte]]n. Ito ang mga lugar ng hindi ordinaryong pag-iingat kung saan ang mga bahaging malambot ng mga organismo ay naingatan rin gayundin ang mga mas resistante nitong mga shell. Ito ay nangangahulugang ang ating pagkaunawa ng biolohiyang Cambrian ay lumalagpas sa mga kalaunang panahon.<ref name=Orr2003>{{cite journal|last1=Orr|first1=Patrick J.|last2=Benton|first2=Michael J.|last3=Briggs|first3=Derek E.G.|title=Post-Cambrian closure of the deep-water slope-basin taphonomic window|journal=Geology|volume=31|issue=9|year=2003|pages=769|issn=0091-7613|doi=10.1130/G19193.1}}</ref> Ang panahong Cambrian ay minarkahan ng isang malalim na pagbabago sa buhay sa mundo. Bago ang panahong Cambrian, ang mga buhay na organismo sa kabuuan ay maliit, [[uniselular]] (isang selula) at simple. Ang mga komplikadong mga organismong [[multiselular]] (maraming selula) ay unti unting naging mas karaniwan sa mga milyong taon na agarang naunang panahon sa Cambrian at hanggang sa panahong Cambrian lamang nang ang mga mineralisado at kaya ang handang ma-[[fossil]]isang mga organismo ay naging karaniwan.<ref name=Butterfield2007>{{cite journal|last1=Butterfield|first1=Nicholas J.|title=MACROEVOLUTION AND MACROECOLOGY THROUGH DEEP TIME|journal=Palaeontology|volume=50|issue=1|year=2007|pages=41–55|issn=0031-0239|doi=10.1111/j.1475-4983.2006.00613.x}}</ref> Ang mabilis na pagdami ng mga anyo ng buhay sa panahong Cambrian at tinatawag na [[pagsabog na Cambrian]] na lumikha ng mga unang representatibo ng maraming mga modernong [[phyla]] na kumakatawan sa mga tangkay ng mga modernong pangkat ng mga espesyeng gaya ng mga [[arthropod]]. Bagaman ang iba ibang mga anyo ng buhay ay yumabong sa mga [[karagatan]], ang lupain ay maihahambing na tigang at hindi mas komplikado kesa sa isang [[mikrobyo|mikrobyal na patong ng lupa]] <ref>Schieber, 2007, pp. 53-71.</ref> at ilang mga anyo ng buhay na maliwanag na lumitaw upang manginain sa mga materyal na mikrobyal.<ref>Owen, 1852, pp. 214-225</ref><ref>Getty & Hagadorn, 2010.</ref> Ang karamihan sa mga [[kontinente]] ay malamang tuyo sanhi ng kawalan ng mga halaman. Iginilid ng mga mababaw na dagat ang mga hangganan ng ilang mga kontinente na nalikha sa paghahati ng [[superkontinente]]ng [[Pannotia]]. Ang mga dagat ay relatibong mainit at ang [[yelong polar]](''polar ice'') ay hindi umiral sa karamihan ng panahong ito. Ang Estados Unidos ay gumagamit ng may barang kapital na karakter na C upang ikatawan ang Panahong Cambrian.<ref>{{cite book |editor=Federal Geographic Data Committee |title=FGDC Digital Cartographic Standard for Geologic Map Symbolization FGDC-STD-013-2006 |url=http://ngmdb.usgs.gov/fgdc_gds/geolsymstd/fgdc-geolsym-all.pdf |format=PDF |accessdate=August 23, 2010 |year=2006 |month=August |publisher=U.S. Geological Survey for the Federal Geographic Data Committee |page=A–32–1}}</ref> == Stratigrapiya == Sa kabila ng mahabang pagkilala ng distinksiyon nito mula sa mas batang mga batong [[Ordoviciano]] at mas matandang mga batong [[Precambrian]], hanggang noong 1994 lamang nang ang panahong ito ay internasyonal na pinagtibay. Ang base ng Cambrian ay inilalarawan sa pagtitipong komplikado ng mga [[bakas na fosill]] na kilala bilang pagtitipong ''[[Treptichnus pedum]]''.<ref name=Knoll2004a>A. Knoll, M. Walter, G. Narbonne, and N. Christie-Blick (2004) "[http://www.stratigraphy.org/bak/ediacaran/Knoll_et_al_2004a.pdf The Ediacaran Period: A New Addition to the Geologic Time Scale.]" Submitted on Behalf of the Terminal Proterozoic Subcommission of the International Commission on Stratigraphy.</ref> Gayunpaman, ang paggamit ng ''Treptichnus pedum'' na isang reperensiya sa [[ichnofossil]] para sa mas mababang hangganan ng Cambrian para sa deteksiyong stratigrapiko ng hangganang ito ay palaging mapanganib dahil sa pag-iral ng parehong mga bakas na fossil na kabilang sa pangkat na Treptichnids na mababa sa ''T.pedum'' sa [[Namibia]], [[Espanya]], [[Newfoundland]] at posibleng sa Kanluraning Estados Unidos. Ang saklaw na stratigrapiko ng T.pedum ay sumasanib sa saklat ng mga fossil na [[Ediacaran]] sa Namibia at malamang sa Espanya.<ref name=Fedonkin2007>M.A. Fedonkin, B.S. Sokolov, M.A. Semikhatov, N.M.Chumakov (2007). "[http://vendian.net76.net/Vendian_vs_Ediacaran.htm Vendian versus Ediacaran: priorities, contents, prospectives.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111004184527/http://vendian.net76.net/Vendian_vs_Ediacaran.htm |date=2011-10-04 }}" In: edited by M. A. Semikhatov "[http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/moscow07/transaction.pdf The Rise and Fall of the Vendian (Ediacaran) Biota. Origin of the Modern Biosphere. Transactions of the International Conference on the IGCP Project 493, August 20-31, 2007, Moscow.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121122062305/http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/moscow07/transaction.pdf |date=2012-11-22 }}" Moscow: GEOS.</ref><ref name= Ragozina2007>A. Ragozina, D. Dorjnamjaa, A. Krayushkin, E. Serezhnikova (2008). "[http://vendian.net76.net/Treptichnus_pedum.htm ''Treptichnus pedum'' and the Vendian-Cambrian boundary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111004184532/http://vendian.net76.net/Treptichnus_pedum.htm |date=2011-10-04 }}". 33 Intern. Geol. Congr. August 6–14, 2008, Oslo, Norway. Abstracts. Section HPF 07 Rise and fall of the Ediacaran (Vendian) biota. P. 183.</ref> ===Mga subdibisyon === Ang panahong Cambrian ay sumusunod sa [[Ediacaran]] at sinusundan ng panahong [[Ordoviciano]]. Ang Cambrian ay nahahati sa apat na mga [[epoch (heolohiya)|epoch]] o [[serye (stratigrapiya)|serye]] at sampung mga [[edad (heolohiya)|edad]] o mga [[yugto (stratigrapiya)|yugto]]. Sa kasalukuyan, ang tanging dalawang serye at apat na yugto ang pinangalanan at may isang [[GSSP]]. Dahil sa ang internasyonal na subdibisyong stratigrapiko ay hindi pa kompleto, maraming mga lokal na subdibisyon ay malawak pa ring ginagamit. Sa ilan sa mga subdibisyong ito, ang Cambrian ay nanahati sa tatlong mga epoch na may lokal na pagkakaiba sa mga pangalan: Maagang Cambrian(Caerfai o Waucaban), {{period span|early Cambrian}} mya, [[Gitnang Cambrian]] (St Davids o Albertian, {{period span|middle Cambrian}} mya) at Furongian ({{period span|late Cambrian}} mya; na kilala rin bilang Huling Cambrian, Merioneth o Croixan). Ang mga bato sa mga epoch na ito ay tinutukoy na kabilang sa Mas Mababa, Gitna, o Mataas na Cambrian. Ang [[sonang Trilobite]] ay pumapayag sa korelasyong biostratigrapiko sa Cambrian. Ang bawat mga lokal na epoch ay nahahati sa ilang mga yugto. Ang Cambrian ay nahahati sa ilang mga pang rehiyong [[yugtong pang fauna]] kung saan ang sistemang Russian-Kazakhian system ang pinaka ginagamit sa parlanseng internasyonal: {| class="wikitable" ! !! !!Tsino!! Hilagang Amerikano !! Russian-Kazakhian !! Australiano !! Pang rehiyon |- |rowspan="14" align="center"| '''C<br />A<br />M<br />B<br />R<br />I<br />A<br />N''' || rowspan="5" align="center"| '''Furongian''' || || rowspan="2" |Ibexian (part) || rowspan="2" |Ayusokkanian || Datsonian || rowspan="2" |Dolgellian ([[Trempealeauan]], Fengshanian) |- | || Payntonian |- | || Sunwaptan || Sakian || Iverian || Ffestiniogian ([[Franconian (Stage)|Franconian]], Changshanian) |- | || Steptoan || Aksayan || Idamean || Maentwrogian |- | || rowspan="2" | Marjuman || Batyrbayan || Mindyallan || |- | rowspan="5" align="center"| '''Gitnang<br /> Cambrian''' || Maozhangian || Mayan || Boomerangian || |- | Zuzhuangian || Delamaran || Amgan || Undillian || |- | Zhungxian || || || Florian || |- | || || || Templetonian || |- | &nbsp; || rowspan="2" | Dyeran || || rowspan="2" | Ordian || |- | rowspan="4" align="center"| '''Simulang<br /> Cambrian''' || Longwangmioan || Toyonian || Lenian |- | Changlangpuan || Montezuman || Botomian || || |- | Qungzusian || || Atdabanian || || |- | Meishuchuan || || Tommotian || || |- | colspan="2" align="center"| '''PREKAMBRIYANO''' || || || Nemakit-Daldynian* || || |} <nowiki>*</nowiki>In Russian tradition the lower boundary of the Cambrian is suggested to be defined at the base of the Tommotian Stage which is characterized by diversification and global distribution of organisms with mineral skeletons and the appearance of the first [[Archaeocyatha|Archaeocyath]] bioherms.<ref name=Rozanov2008>{{cite journal | author = A.Yu. Rozanov, V.V. Khomentovsky, Yu.Ya. Shabanov, G.A. Karlova, A.I. Varlamov, V.A. Luchinina, T.V. Pegel’, Yu.E. Demidenko, P.Yu. Parkhaev, I.V. Korovnikov, N.A. Skorlotova | year = 2008 | title = To the problem of stage subdivision of the Lower Cambrian | journal = Stratigraphy and Geological Correlation | volume = 16 | issue = 1 | pages = 1–19 | doi = 10.1007/s11506-008-1001-3 | url = http://www.springerlink.com/content/v6785v3x25263l85/ | bibcode = 2008SGC....16....1R }}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name=SokolovFedonkin1984>{{cite journal | author = B. S. Sokolov, M. A. Fedonkin | year = 1984 | title = The Vendian as the Terminal System of the Precambrian | journal = Episodes | volume = 7 | issue = 1 | pages = 12–19 | url = http://www.episodes.org/backissues/71/ARTICLES--12.pdf | access-date = 2012-09-02 | archive-date = 2009-03-25 | archive-url = https://web.archive.org/web/20090325115230/http://www.episodes.org/backissues/71/ARTICLES--12.pdf | url-status = dead }}</ref><ref name= Khomentovskii2005>{{cite journal | author = V. V. Khomentovskii and G. A. Karlova | year = 2005 | title = The Tommotian Stage Base as the Cambrian Lower Boundary in Siberia | journal = Stratigraphy and Geological Correlation | volume = 13 | issue = 1 | pages = 21–34 | url = http://www.maikonline.com/maik/showArticle.do?auid=VAE43XYML4 | access-date = 2012-09-02 | archive-date = 2011-07-14 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110714022431/http://www.maikonline.com/maik/showArticle.do?auid=VAE43XYML4 | url-status = dead }}</ref> ===Pagpepetsa ng Cambrian === [[Image:Archeocyathids.JPG|thumb|Mga [[Archeocyathid]] mula sa [[pormasyong Poleta]] sa areang [[Death Valley]].]] Ang saklaw ng panahon para sa Cambrian ay klasikong inakala na mula 542 mya hanggang sa mga 488 mya. Ang mas mababang hangganan ng Cambrian ay tradisyonal na itinakda sa pinakamaagang paglitaw ng mga [[trilobite]] at gayundin ang mga hindi karaniwang anyo na kilala bilang [[Archeocyatha|archeocyathids]] na inakalang ang pinakamaagang mga [[sponge]] at gayundin ang unang tagatayong hindi mikrobyal na mga [[reef]]. Ang huli ng panahon ay kalaunang itinakda sa isang katamtamang depinidiong pagbabagong pang-fauna na ngayon ay tinutukoy bilang [[pangyayaring ekstinksiyon]]. Ang mga pagkakatuklas ng [[fossil]] at [[pagpepetsang radiometriko]] sa huling kwarter nang ika-20 siglo ay humahamon sa mga petsang ito. Ang mga inkonsistensiya sa petsa na kasing laki nang mga 20 milyong taon ay karaniwan sa pagitan ng mga may akda. Ang pagbabalangkas ng mga petsa na ''ca.'' 545 hanggang 490 mya ay iminungkahi ng International Subcommission on Global Stratigraphy na kamakailan lamang noong 2002. Ang petsang radiometriko mula sa [[New Brunswick]] ay naglalagay sa dulo ng Mas Mababang Cambrian sa mga 511 mya. Ito ay nag-iiwan ng 21 mya para sa iba pang serye/epoch ng Cambrian. Ang isang mas tumpak na petsa na 542 ± 0.3 mya para sa pangyayaring ekstinksiyon sa simula nang Cambrian ay kamakailang isinumite.<ref name=Gradstein2004>{{cite book | author = Gradstein, F.M. | author2 = Ogg, J.G., Smith, A.G., others | year = 2004 | title = A Geologic Time Scale 2004 | publisher = Cambridge University Press | isbn = }}</ref> Ang rationale para sa tumpak(''precise'') na pagpepetsang ito ay interesante sa sarili nito bilang halimbawa ng [[pangangatwirang deduktibo]]ng [[paleolohikal]]. Sa eksaktong sa hangganang Cambrian ay mayroon markadong pagbagsak sa kasaganaan ng [[karbon-13]] isang baligtad na spike na tinatawag ng mga paleontolohikong ''excursion''. Ito ay labis na malawak na ito ang pinakamahusay na indikador ng posisyon ng hangganang Precambrian-Cambrian sa mga sekwensiyang stratigrapiko ng tinantiyang panahong ito. Ang isa sa mga lugar ng mahusay na napatunayang excursion ng karbon-13 ay nangyayari sa [[Oman]]. Inilarawan ni Amthor (2003) ang ebidensiya mula sa Oman na nagpapakitang ang excursion na [[karbon]]-[[isotopo]] ay nag-uugnay sa isang ekstinksiyong pang-masa. Ang paglaho ng mga nagtatanging mga fossil mula sa Precambrian ay eksaktong sumasabay sa anomalyang karbon-13. Sa kabutihang palad, ang sekwensiyang Oman, gayundin ang isang [[abong bolkaniko]]ng horison kung saan ang mga [[zircon]] ay nagbibigay ng isang labis na tumpak(precise) na edad na 542 ± 0.3 mya (na kinuwenta sa rate ng pagkabulok ng [[uranium]] sa [[lead]]). Ang bago at tumpak na petsang ito ay tumutugon sa mas hindi tumpak na mga petsa para sa anomalyang karbon-13 na hinango mula sa sekwnsiya sa [[Siberia]] at [[Namibia]]. == Paleoheograpiya == Ang [[muling rekonstruksiyon ng plato]](''tectonic plates'') ay nagmumungkahing ang isang pandaigdigang superkontinenteng [[Pannotia]] ay nasa proseso ng paghahati sa simula ng panahong ito <ref>{{Cite journal | title = Did Pannotia, the latest Neoproterozoic southern supercontinent, really exist | year = 1995 | journal = EOS (Transactions, American Geophysical Union) | pages = 46–72 | volume = 76 | last1 = Powell | first1 = C.M. | last2 = Dalziel | first2 = I.W.D. | last3 = Li | first3 = Z.X. | last4 = McElhinny | first4 = M.W. }}</ref><ref name=Scotese1998>{{Cite journal | title = ... supercontinents: The assembly of Rodinia, its break-up, and the formation of Pannotia during the Pan... | year = 1998 | author = Scotese, C.R. | journal = Journal of African Earth Sciences | pages = 171 | volume = 27 | issue = 1 }}</ref> na ang [[Laurentia]] (Hilagang Amerika), [[Baltica]], at [[Siberia]] ay humiwalay mula sa pangunahing superkontinenteng [[Gondwana]] upang bumuo ng mga hiwalay na masa ng lupain.<ref name=McKerrow1992>{{cite journal|last1=McKERROW|first1=W. S.|last2=Scotese|first2=C. R.|last3=Brasier|first3=M. D.|title=Early Cambrian continental reconstructions|journal=Journal of the Geological Society|volume=149|issue=4|year=1992|pages=599–606|issn=0016-7649|doi=10.1144/gsjgs.149.4.0599}}</ref> Ang karamihan sa lupaing kontinental ay nakumpol sa katimugang hemispero sa panahong ito ngunit unti unting lumilipat sa hilaga.<ref name=McKerrow1992/> Ang malaki at mataas na belosida na galaw ng pag-iikot ay lumilitaw na nangyari sa Simulang Cambrian.<ref name=Mitchell2010>{{cite journal|last1=Mitchell|first1=R. N.|last2=Evans|first2=D. A. D.|last3=Kilian|first3=T. M.|title=Rapid Early Cambrian rotation of Gondwana|journal=Geology|volume=38|issue=8|year=2010|pages=755–758|issn=0091-7613|doi=10.1130/G30910.1}}</ref> Sa kawalan ng yelo sa dagat, ang malalaking mga [[glasyer]] ng [[Marinoan]] na [[mundong bolang niyebe]] ay matagal nang natunaw<ref name=Smith2008>{{cite journal|author=Smith, A.G.|year=in press (2008)|title=Neoproterozoic time scales and stratigraphy|journal=Geol. Soc.|issue=Special publication}}</ref>&nbsp;– ang lebel ng dagat ay mataas na tumungo sa malalaking sakop ng kontinente na mabaha sa isang mainit at kanais nais na mga mababaw na dagat para sa pagyabong ng buhay. Ang mga lebel ng dagat ay medyo nagbago na nagmumungkahing may mga panahon ng yelo na nauugnay sa mga pulso at paglawig at pagliit ng isang [[kap na yelo]] ng [[timog polo]].<ref name=p32009>{{cite journal|last1=Brett|first1=Carlton E.|last2=Allison|first2=Peter A.|last3=DeSantis|first3=Michael K.|last4=Liddell|first4=W. David|last5=Kramer|first5=Anthony|title=Sequence stratigraphy, cyclic facies, and lagerstätten in the Middle Cambrian Wheeler and Marjum Formations, Great Basin, Utah|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=277|issue=1-2|year=2009|pages=9–33|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2009.02.010}}</ref> ==Klima== Ang daigdig ay pangkalahatang malawig sa simulang Cambrian na malamang ay sanhi na ang mga sinaunang kontinente ng Gondwana na nagtatakip sa [[Timog Polo]] at pumuputol sa mga agos ng karagatang pang-polo. Ang mga ito ay malamang mga kap ng yelo at isang sunod sunod na pagkakaroon ng mga [[glasyer]] dahil ang planeta ay nagpapagaling pa rin sa mas naunang [[mundong bolang niyebe]]. Ito ay naging mas mainit tungo sa huli ng yugtong ito. Ang mga glasyer ay umurong at kalaunan ay naglaho at ang mga lebel ng dagat ay dramatikong tumaas. Ang kagawiang ito ay nagpatuloy tungo sa panahong [[Ordoviciano]]. == Flora == Bagaman mayroon iba ibang mga halamang pagdagat na makroskopiko, pangkalahatang tinatanggap na walang tunay na mga [[halamang lupa]](mga [[embryophyte]]) sa panahong ito. Gayunpaman, ang mga biofilm at mga mat na mikrobyal ay naging mahusay na umunlad sa ilang mga dalampasigang Cambrian.<ref>Schieber et al., 2007, pp. 53-71.</ref> == Fauna == Ang karamihan sa mga buhay ng hayop sa panahong Cambrian ay akwatiko(pang-dagat). Ang yugtong ay minarkahan ng isang matarik na pagbabago sa dibersidad at komposisyon ng biospero ng daigdig. Ang kasalukuyang [[biotang Ediacaran]] ay dumanas ng isang ekstinksiyong pang-masa sa base ng yugtong ito na tumutugon sa pagtaas ng pagiging sagana at kompleksidad ng pag-aasal na paglulungga. Ang pag-aasal na ito ay malalim at hindi mababaliktad na epekto sa substrato na nagbago sa mga ekosistema ng [[kama ng dagat]]. Bago ang Cambrian, ang sahig ng dagat ay natatakipan ng mga [[mat na mikrobyal]]. Sa huli ng yugtong ito, ang mga lumulunggang hayop ay wumasak sa mga mat sa pamamagitan ng [[bioturbasyon]] at unti unting ginawa ang mga kama ng dagat sa kung ano ngayon ang mga ito sa kasalukuyang panahon. Dahil dito, marami sa mga organismong nakasalalay sa mga mat ay nagkaroon ng ekstinksiyon samantalang ang ibang mga espesye ay umangkop sa pagbabago ng kapaligiran na nag-alok ngayon ng bagong mga niche na ekolohikal.<ref>[http://www.sciencenews.org/view/feature/id/48630/title/As_the_worms_churn As the worms churn]</ref> Sa mga parehong panahon, may tila mabilis na paglitaw ng mga representatibo ng lahat ng mga mineralisadong [[phylum|phyla]].<ref name=Landing2010>{{cite journal|last1=Landing|first1=E.|last2=English|first2=A.|last3=Keppie|first3=J. D.|title=Cambrian origin of all skeletalized metazoan phyla--Discovery of Earth's oldest bryozoans (Upper Cambrian, southern Mexico)|journal=Geology|volume=38|issue=6|year=2010|pages=547–550|issn=0091-7613|doi=10.1130/G30870.1}}</ref> Gayunpaman, ang marami sa mga phylang ito ay kumatawan lamang sa mga pangkat na tangkay-pangkat, at dahil ang mga mineralisadong phyla ay pangkalahatang may pinagmulang bentiko, ang mga ito ay hindi maaaring isang mabuting kahalili ng mas masaganang mga hindi mineralisadong phyla.<ref name=Budd2000>{{BuddJensen2000}}</ref> Ang ilang mga organismong Cambrian ay nakipagsapalaran sa lupain na lumilikha ng mga bakas na fossil na ''[[Protichnites]]'' at ''[[Climactichnites]]''. Ang ebidensiya ng fossil ay nagmumungkahing ang mga [[euthycarcinoid]] na pangkat ng mga arthropoda na sumailalim sa ekstinksiyon ay kahit papaano lumikha ng ilang mga''Protichnites''.<ref>Collette & Hagadorn, 2010.</ref><ref>Collette, Gass & Hagadorn, 2012</ref> Ang mga fossil ng mga gumawa ng ''Climactichnites'' ay hindi natagpuan. Gayunpaman, ang mga trackway at mga nakahimlay na mga bakas ay nagmumungkahi ng isang malaking tulad ng [[slug]] na [[mollusc|molluska]].<ref>Yochelson & Fedonkin, 1993.</ref><ref>Getty & Hagadorn, 2008.</ref> Salungat sa mga kalaunang panahon, ang fauna ng Cambrian ay medyo nalilimitahan. Ang mga malayang lumulutang na mga organismo ay bihira na ang karamihan ng nabubuhay o malapit sa sahig ng dagat<ref name=Munnecke2010>{{cite journal|last1=Munnecke|first1=Axel|last2=Calner|first2=Mikael|last3=Harper|first3=David A.T.|last4=Servais|first4=Thomas|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=296|issue=3-4|year=2010|pages=389–413|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001}}</ref> at ang mga nagmimineralisang mga hayop ay mas bihira kesa sa mga panahong pang hinaharap na sa isang bahagi ay sanhi ng hindi kanais nais na kemika ng karagatan.<ref name=Munnecke2010/> Ang karamihan ng mga karbonatang Cambrian ay binuo ng mga prosesong mikrobyal at hindi biolohikal.<ref name=Munnecke2010/> Ang maraming mga paraan ng pag-iingat ay walang katulad(unique) sa Cambrian na nagresulta sa kasaganaan ng [[lagerstätte]]. <center> <gallery> File:Elrathia kingii growth series.jpg|Ang mga [[Trilobite]] ay labis na karaniwan sa panahong ito File:Anomalocaris BW.jpg|Ang ''[[Anomalocaris]]'' ay isang maagang maninilang pandagat na kabilang sa iba't ibang mga [[arthropod]] sa panahong ito. File:Pikaia BW.jpg|Ang ''[[Pikaia]]'' ay isang sinaunang kordata. File:Opabinia BW2.jpg|Ang ''[[Opabinia]]'' ay isang hayop na may hindi karaniwang plano ng katawan. Ito ay malamang nauugnay sa mga arthropod. </gallery> </center> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Cambrian]] 9btfce97k9zjjn9g19s11ounh376bli 1959134 1959132 2022-07-28T22:31:24Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = Cambrian | color = Cambrian | top_bar = | time_start = 538.8 | time_start_prefix = | time_start_uncertainty = 0.2 | time_end = 485.4 | time_end_prefix = | time_end_uncertainty = 1.9 | image_map = ক্যাম্ব্রিয়ান৫০.png | caption_map = Earth in the middle of the Cambrian Period | image_outcrop = | caption_outcrop = | image_art = | caption_art = <!--Chronology--> | timeline = Cambrian <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale | formerly_used_by = | not_used_by = <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = [[Adam Sedgwick]], 1835 | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = Appearance of the [[Trace fossil|Ichnofossil]] ''[[Treptichnus pedum]]'' | lower_gssp_location = [[Fortune Head|Fortune Head section]], [[Newfoundland]], [[Canada]] | lower_gssp_coords = {{Coord|47.0762|N|55.8310|W|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 1992<ref>{{cite journal |last1=Brasier |first1=Martin |last2=Cowie |first2=John |last3=Taylor |first3=Michael |title=Decision on the Precambrian-Cambrian boundary stratotype |journal=Episodes |volume=17 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/fortunian.pdf |access-date=6 December 2020}}</ref> | upper_boundary_def = [[First appearance datum|FAD]] of the [[Conodont]] ''[[Iapetognathus fluctivagus]]''. | upper_gssp_location = Greenpoint section, [[Green Point, Newfoundland|Green Point]], [[Newfoundland]], [[Canada]] | upper_gssp_coords = {{Coord|49.6829|N|57.9653|W|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 2000<ref>{{cite journal |last1=Cooper |first1=Roger |last2=Nowlan |first2=Godfrey |last3=Williams |first3=S. H. |title=Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System |journal=Episodes |date=March 2001 |volume=24 |issue=1 |pages=19–28 |doi=10.18814/epiiugs/2001/v24i1/005 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/tremadocian.pdf |access-date=6 December 2020}}</ref> <!--Atmospheric and Climatic Data--> | o2 = | co2 = | temp = | sea_level = Rising steadily from 4m to 90m<ref>{{cite journal |last1=Haq |first1=B. U. |year=2008 |doi=10.1126/science.1161648 |title=A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes |journal=Science |volume=322 |pages=64–8 |pmid=18832639 |last2=Schutter |first2=SR |issue=5898 |bibcode=2008Sci...322...64H |s2cid=206514545 }}</ref> }} {{Cambrian graphical timeline}} Ang '''Cambrian''' ({{lang-es|Cámbrico}}) ay ang unang [[panahong heolohiko]] ng panahong [[Paleozoiko]] na tumagal mula {{period span|Cambrian}} milyong taon ang nakalilipas(''million years ago'' o ''mya'') {{ICS 2004}}. Ito ay sinundan ng [[Ordoviciano]]. Ang mga subdibisyon nito at base ay medyo pabago bago. Ang yugtong ito ay inilatag ni [[Adam Sedgwick]] na nagpangalan nito sa [[Cambria]] na pangalang Latin ng [[Wales]] kung saan ang mga batong Cambrian sa Britanya ay pinakamahusay na nalantad.<ref name=Sedgwick1852>{{cite journal|doi=10.1144/GSL.JGS.1852.008.01-02.20|author=Sedgwick, A. |year=1852|title=On the classification and nomenclature of the Lower Paleozoic rocks of England and Wales|journal=Q. J. Geol. Soc. Land. |volume=8|pages=136–138}}</ref> Ang Cambrian ay walang katulad sa hindi karaniwang mataas na proporsiyon nito ng [[lagerstätte]]n. Ito ang mga lugar ng hindi ordinaryong pag-iingat kung saan ang mga bahaging malambot ng mga organismo ay naingatan rin gayundin ang mga mas resistante nitong mga shell. Ito ay nangangahulugang ang ating pagkaunawa ng biolohiyang Cambrian ay lumalagpas sa mga kalaunang panahon.<ref name=Orr2003>{{cite journal|last1=Orr|first1=Patrick J.|last2=Benton|first2=Michael J.|last3=Briggs|first3=Derek E.G.|title=Post-Cambrian closure of the deep-water slope-basin taphonomic window|journal=Geology|volume=31|issue=9|year=2003|pages=769|issn=0091-7613|doi=10.1130/G19193.1}}</ref> Ang panahong Cambrian ay minarkahan ng isang malalim na pagbabago sa buhay sa mundo. Bago ang panahong Cambrian, ang mga buhay na organismo sa kabuuan ay maliit, [[uniselular]] (isang selula) at simple. Ang mga komplikadong mga organismong [[multiselular]] (maraming selula) ay unti unting naging mas karaniwan sa mga milyong taon na agarang naunang panahon sa Cambrian at hanggang sa panahong Cambrian lamang nang ang mga mineralisado at kaya ang handang ma-[[fossil]]isang mga organismo ay naging karaniwan.<ref name=Butterfield2007>{{cite journal|last1=Butterfield|first1=Nicholas J.|title=MACROEVOLUTION AND MACROECOLOGY THROUGH DEEP TIME|journal=Palaeontology|volume=50|issue=1|year=2007|pages=41–55|issn=0031-0239|doi=10.1111/j.1475-4983.2006.00613.x}}</ref> Ang mabilis na pagdami ng mga anyo ng buhay sa panahong Cambrian at tinatawag na [[pagsabog na Cambrian]] na lumikha ng mga unang representatibo ng maraming mga modernong [[phyla]] na kumakatawan sa mga tangkay ng mga modernong pangkat ng mga espesyeng gaya ng mga [[arthropod]]. Bagaman ang iba ibang mga anyo ng buhay ay yumabong sa mga [[karagatan]], ang lupain ay maihahambing na tigang at hindi mas komplikado kesa sa isang [[mikrobyo|mikrobyal na patong ng lupa]] <ref>Schieber, 2007, pp. 53-71.</ref> at ilang mga anyo ng buhay na maliwanag na lumitaw upang manginain sa mga materyal na mikrobyal.<ref>Owen, 1852, pp. 214-225</ref><ref>Getty & Hagadorn, 2010.</ref> Ang karamihan sa mga [[kontinente]] ay malamang tuyo sanhi ng kawalan ng mga halaman. Iginilid ng mga mababaw na dagat ang mga hangganan ng ilang mga kontinente na nalikha sa paghahati ng [[superkontinente]]ng [[Pannotia]]. Ang mga dagat ay relatibong mainit at ang [[yelong polar]](''polar ice'') ay hindi umiral sa karamihan ng panahong ito. Ang Estados Unidos ay gumagamit ng may barang kapital na karakter na C upang ikatawan ang Panahong Cambrian.<ref>{{cite book |editor=Federal Geographic Data Committee |title=FGDC Digital Cartographic Standard for Geologic Map Symbolization FGDC-STD-013-2006 |url=http://ngmdb.usgs.gov/fgdc_gds/geolsymstd/fgdc-geolsym-all.pdf |format=PDF |accessdate=August 23, 2010 |year=2006 |month=August |publisher=U.S. Geological Survey for the Federal Geographic Data Committee |page=A–32–1}}</ref> == Stratigrapiya == Sa kabila ng mahabang pagkilala ng distinksiyon nito mula sa mas batang mga batong [[Ordoviciano]] at mas matandang mga batong [[Precambrian]], hanggang noong 1994 lamang nang ang panahong ito ay internasyonal na pinagtibay. Ang base ng Cambrian ay inilalarawan sa pagtitipong komplikado ng mga [[bakas na fosill]] na kilala bilang pagtitipong ''[[Treptichnus pedum]]''.<ref name=Knoll2004a>A. Knoll, M. Walter, G. Narbonne, and N. Christie-Blick (2004) "[http://www.stratigraphy.org/bak/ediacaran/Knoll_et_al_2004a.pdf The Ediacaran Period: A New Addition to the Geologic Time Scale.]" Submitted on Behalf of the Terminal Proterozoic Subcommission of the International Commission on Stratigraphy.</ref> Gayunpaman, ang paggamit ng ''Treptichnus pedum'' na isang reperensiya sa [[ichnofossil]] para sa mas mababang hangganan ng Cambrian para sa deteksiyong stratigrapiko ng hangganang ito ay palaging mapanganib dahil sa pag-iral ng parehong mga bakas na fossil na kabilang sa pangkat na Treptichnids na mababa sa ''T.pedum'' sa [[Namibia]], [[Espanya]], [[Newfoundland]] at posibleng sa Kanluraning Estados Unidos. Ang saklaw na stratigrapiko ng T.pedum ay sumasanib sa saklat ng mga fossil na [[Ediacaran]] sa Namibia at malamang sa Espanya.<ref name=Fedonkin2007>M.A. Fedonkin, B.S. Sokolov, M.A. Semikhatov, N.M.Chumakov (2007). "[http://vendian.net76.net/Vendian_vs_Ediacaran.htm Vendian versus Ediacaran: priorities, contents, prospectives.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111004184527/http://vendian.net76.net/Vendian_vs_Ediacaran.htm |date=2011-10-04 }}" In: edited by M. A. Semikhatov "[http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/moscow07/transaction.pdf The Rise and Fall of the Vendian (Ediacaran) Biota. Origin of the Modern Biosphere. Transactions of the International Conference on the IGCP Project 493, August 20-31, 2007, Moscow.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121122062305/http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/moscow07/transaction.pdf |date=2012-11-22 }}" Moscow: GEOS.</ref><ref name= Ragozina2007>A. Ragozina, D. Dorjnamjaa, A. Krayushkin, E. Serezhnikova (2008). "[http://vendian.net76.net/Treptichnus_pedum.htm ''Treptichnus pedum'' and the Vendian-Cambrian boundary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111004184532/http://vendian.net76.net/Treptichnus_pedum.htm |date=2011-10-04 }}". 33 Intern. Geol. Congr. August 6–14, 2008, Oslo, Norway. Abstracts. Section HPF 07 Rise and fall of the Ediacaran (Vendian) biota. P. 183.</ref> ===Mga subdibisyon === Ang panahong Cambrian ay sumusunod sa [[Ediacaran]] at sinusundan ng panahong [[Ordoviciano]]. Ang Cambrian ay nahahati sa apat na mga [[epoch (heolohiya)|epoch]] o [[serye (stratigrapiya)|serye]] at sampung mga [[edad (heolohiya)|edad]] o mga [[yugto (stratigrapiya)|yugto]]. Sa kasalukuyan, ang tanging dalawang serye at apat na yugto ang pinangalanan at may isang [[GSSP]]. Dahil sa ang internasyonal na subdibisyong stratigrapiko ay hindi pa kompleto, maraming mga lokal na subdibisyon ay malawak pa ring ginagamit. Sa ilan sa mga subdibisyong ito, ang Cambrian ay nanahati sa tatlong mga epoch na may lokal na pagkakaiba sa mga pangalan: Maagang Cambrian(Caerfai o Waucaban), {{period span|early Cambrian}} mya, [[Gitnang Cambrian]] (St Davids o Albertian, {{period span|middle Cambrian}} mya) at Furongian ({{period span|late Cambrian}} mya; na kilala rin bilang Huling Cambrian, Merioneth o Croixan). Ang mga bato sa mga epoch na ito ay tinutukoy na kabilang sa Mas Mababa, Gitna, o Mataas na Cambrian. Ang [[sonang Trilobite]] ay pumapayag sa korelasyong biostratigrapiko sa Cambrian. Ang bawat mga lokal na epoch ay nahahati sa ilang mga yugto. Ang Cambrian ay nahahati sa ilang mga pang rehiyong [[yugtong pang fauna]] kung saan ang sistemang Russian-Kazakhian system ang pinaka ginagamit sa parlanseng internasyonal: {| class="wikitable" ! !! !!Tsino!! Hilagang Amerikano !! Russian-Kazakhian !! Australiano !! Pang rehiyon |- |rowspan="14" align="center"| '''C<br />A<br />M<br />B<br />R<br />I<br />A<br />N''' || rowspan="5" align="center"| '''Furongian''' || || rowspan="2" |Ibexian (part) || rowspan="2" |Ayusokkanian || Datsonian || rowspan="2" |Dolgellian ([[Trempealeauan]], Fengshanian) |- | || Payntonian |- | || Sunwaptan || Sakian || Iverian || Ffestiniogian ([[Franconian (Stage)|Franconian]], Changshanian) |- | || Steptoan || Aksayan || Idamean || Maentwrogian |- | || rowspan="2" | Marjuman || Batyrbayan || Mindyallan || |- | rowspan="5" align="center"| '''Gitnang<br /> Cambrian''' || Maozhangian || Mayan || Boomerangian || |- | Zuzhuangian || Delamaran || Amgan || Undillian || |- | Zhungxian || || || Florian || |- | || || || Templetonian || |- | &nbsp; || rowspan="2" | Dyeran || || rowspan="2" | Ordian || |- | rowspan="4" align="center"| '''Simulang<br /> Cambrian''' || Longwangmioan || Toyonian || Lenian |- | Changlangpuan || Montezuman || Botomian || || |- | Qungzusian || || Atdabanian || || |- | Meishuchuan || || Tommotian || || |- | colspan="2" align="center"| '''PREKAMBRIYANO''' || || || Nemakit-Daldynian* || || |} <nowiki>*</nowiki>In Russian tradition the lower boundary of the Cambrian is suggested to be defined at the base of the Tommotian Stage which is characterized by diversification and global distribution of organisms with mineral skeletons and the appearance of the first [[Archaeocyatha|Archaeocyath]] bioherms.<ref name=Rozanov2008>{{cite journal | author = A.Yu. Rozanov, V.V. Khomentovsky, Yu.Ya. Shabanov, G.A. Karlova, A.I. Varlamov, V.A. Luchinina, T.V. Pegel’, Yu.E. Demidenko, P.Yu. Parkhaev, I.V. Korovnikov, N.A. Skorlotova | year = 2008 | title = To the problem of stage subdivision of the Lower Cambrian | journal = Stratigraphy and Geological Correlation | volume = 16 | issue = 1 | pages = 1–19 | doi = 10.1007/s11506-008-1001-3 | url = http://www.springerlink.com/content/v6785v3x25263l85/ | bibcode = 2008SGC....16....1R }}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name=SokolovFedonkin1984>{{cite journal | author = B. S. Sokolov, M. A. Fedonkin | year = 1984 | title = The Vendian as the Terminal System of the Precambrian | journal = Episodes | volume = 7 | issue = 1 | pages = 12–19 | url = http://www.episodes.org/backissues/71/ARTICLES--12.pdf | access-date = 2012-09-02 | archive-date = 2009-03-25 | archive-url = https://web.archive.org/web/20090325115230/http://www.episodes.org/backissues/71/ARTICLES--12.pdf | url-status = dead }}</ref><ref name= Khomentovskii2005>{{cite journal | author = V. V. Khomentovskii and G. A. Karlova | year = 2005 | title = The Tommotian Stage Base as the Cambrian Lower Boundary in Siberia | journal = Stratigraphy and Geological Correlation | volume = 13 | issue = 1 | pages = 21–34 | url = http://www.maikonline.com/maik/showArticle.do?auid=VAE43XYML4 | access-date = 2012-09-02 | archive-date = 2011-07-14 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110714022431/http://www.maikonline.com/maik/showArticle.do?auid=VAE43XYML4 | url-status = dead }}</ref> ===Pagpepetsa ng Cambrian === [[Image:Archeocyathids.JPG|thumb|Mga [[Archeocyathid]] mula sa [[pormasyong Poleta]] sa areang [[Death Valley]].]] Ang saklaw ng panahon para sa Cambrian ay klasikong inakala na mula 542 mya hanggang sa mga 488 mya. Ang mas mababang hangganan ng Cambrian ay tradisyonal na itinakda sa pinakamaagang paglitaw ng mga [[trilobite]] at gayundin ang mga hindi karaniwang anyo na kilala bilang [[Archeocyatha|archeocyathids]] na inakalang ang pinakamaagang mga [[sponge]] at gayundin ang unang tagatayong hindi mikrobyal na mga [[reef]]. Ang huli ng panahon ay kalaunang itinakda sa isang katamtamang depinidiong pagbabagong pang-fauna na ngayon ay tinutukoy bilang [[pangyayaring ekstinksiyon]]. Ang mga pagkakatuklas ng [[fossil]] at [[pagpepetsang radiometriko]] sa huling kwarter nang ika-20 siglo ay humahamon sa mga petsang ito. Ang mga inkonsistensiya sa petsa na kasing laki nang mga 20 milyong taon ay karaniwan sa pagitan ng mga may akda. Ang pagbabalangkas ng mga petsa na ''ca.'' 545 hanggang 490 mya ay iminungkahi ng International Subcommission on Global Stratigraphy na kamakailan lamang noong 2002. Ang petsang radiometriko mula sa [[New Brunswick]] ay naglalagay sa dulo ng Mas Mababang Cambrian sa mga 511 mya. Ito ay nag-iiwan ng 21 mya para sa iba pang serye/epoch ng Cambrian. Ang isang mas tumpak na petsa na 542 ± 0.3 mya para sa pangyayaring ekstinksiyon sa simula nang Cambrian ay kamakailang isinumite.<ref name=Gradstein2004>{{cite book | author = Gradstein, F.M. | author2 = Ogg, J.G., Smith, A.G., others | year = 2004 | title = A Geologic Time Scale 2004 | publisher = Cambridge University Press | isbn = }}</ref> Ang rationale para sa tumpak(''precise'') na pagpepetsang ito ay interesante sa sarili nito bilang halimbawa ng [[pangangatwirang deduktibo]]ng [[paleolohikal]]. Sa eksaktong sa hangganang Cambrian ay mayroon markadong pagbagsak sa kasaganaan ng [[karbon-13]] isang baligtad na spike na tinatawag ng mga paleontolohikong ''excursion''. Ito ay labis na malawak na ito ang pinakamahusay na indikador ng posisyon ng hangganang Precambrian-Cambrian sa mga sekwensiyang stratigrapiko ng tinantiyang panahong ito. Ang isa sa mga lugar ng mahusay na napatunayang excursion ng karbon-13 ay nangyayari sa [[Oman]]. Inilarawan ni Amthor (2003) ang ebidensiya mula sa Oman na nagpapakitang ang excursion na [[karbon]]-[[isotopo]] ay nag-uugnay sa isang ekstinksiyong pang-masa. Ang paglaho ng mga nagtatanging mga fossil mula sa Precambrian ay eksaktong sumasabay sa anomalyang karbon-13. Sa kabutihang palad, ang sekwensiyang Oman, gayundin ang isang [[abong bolkaniko]]ng horison kung saan ang mga [[zircon]] ay nagbibigay ng isang labis na tumpak(precise) na edad na 542 ± 0.3 mya (na kinuwenta sa rate ng pagkabulok ng [[uranium]] sa [[lead]]). Ang bago at tumpak na petsang ito ay tumutugon sa mas hindi tumpak na mga petsa para sa anomalyang karbon-13 na hinango mula sa sekwnsiya sa [[Siberia]] at [[Namibia]]. == Paleoheograpiya == Ang [[muling rekonstruksiyon ng plato]](''tectonic plates'') ay nagmumungkahing ang isang pandaigdigang superkontinenteng [[Pannotia]] ay nasa proseso ng paghahati sa simula ng panahong ito <ref>{{Cite journal | title = Did Pannotia, the latest Neoproterozoic southern supercontinent, really exist | year = 1995 | journal = EOS (Transactions, American Geophysical Union) | pages = 46–72 | volume = 76 | last1 = Powell | first1 = C.M. | last2 = Dalziel | first2 = I.W.D. | last3 = Li | first3 = Z.X. | last4 = McElhinny | first4 = M.W. }}</ref><ref name=Scotese1998>{{Cite journal | title = ... supercontinents: The assembly of Rodinia, its break-up, and the formation of Pannotia during the Pan... | year = 1998 | author = Scotese, C.R. | journal = Journal of African Earth Sciences | pages = 171 | volume = 27 | issue = 1 }}</ref> na ang [[Laurentia]] (Hilagang Amerika), [[Baltica]], at [[Siberia]] ay humiwalay mula sa pangunahing superkontinenteng [[Gondwana]] upang bumuo ng mga hiwalay na masa ng lupain.<ref name=McKerrow1992>{{cite journal|last1=McKERROW|first1=W. S.|last2=Scotese|first2=C. R.|last3=Brasier|first3=M. D.|title=Early Cambrian continental reconstructions|journal=Journal of the Geological Society|volume=149|issue=4|year=1992|pages=599–606|issn=0016-7649|doi=10.1144/gsjgs.149.4.0599}}</ref> Ang karamihan sa lupaing kontinental ay nakumpol sa katimugang hemispero sa panahong ito ngunit unti unting lumilipat sa hilaga.<ref name=McKerrow1992/> Ang malaki at mataas na belosida na galaw ng pag-iikot ay lumilitaw na nangyari sa Simulang Cambrian.<ref name=Mitchell2010>{{cite journal|last1=Mitchell|first1=R. N.|last2=Evans|first2=D. A. D.|last3=Kilian|first3=T. M.|title=Rapid Early Cambrian rotation of Gondwana|journal=Geology|volume=38|issue=8|year=2010|pages=755–758|issn=0091-7613|doi=10.1130/G30910.1}}</ref> Sa kawalan ng yelo sa dagat, ang malalaking mga [[glasyer]] ng [[Marinoan]] na [[mundong bolang niyebe]] ay matagal nang natunaw<ref name=Smith2008>{{cite journal|author=Smith, A.G.|year=in press (2008)|title=Neoproterozoic time scales and stratigraphy|journal=Geol. Soc.|issue=Special publication}}</ref>&nbsp;– ang lebel ng dagat ay mataas na tumungo sa malalaking sakop ng kontinente na mabaha sa isang mainit at kanais nais na mga mababaw na dagat para sa pagyabong ng buhay. Ang mga lebel ng dagat ay medyo nagbago na nagmumungkahing may mga panahon ng yelo na nauugnay sa mga pulso at paglawig at pagliit ng isang [[kap na yelo]] ng [[timog polo]].<ref name=p32009>{{cite journal|last1=Brett|first1=Carlton E.|last2=Allison|first2=Peter A.|last3=DeSantis|first3=Michael K.|last4=Liddell|first4=W. David|last5=Kramer|first5=Anthony|title=Sequence stratigraphy, cyclic facies, and lagerstätten in the Middle Cambrian Wheeler and Marjum Formations, Great Basin, Utah|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=277|issue=1-2|year=2009|pages=9–33|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2009.02.010}}</ref> ==Klima== Ang daigdig ay pangkalahatang malawig sa simulang Cambrian na malamang ay sanhi na ang mga sinaunang kontinente ng Gondwana na nagtatakip sa [[Timog Polo]] at pumuputol sa mga agos ng karagatang pang-polo. Ang mga ito ay malamang mga kap ng yelo at isang sunod sunod na pagkakaroon ng mga [[glasyer]] dahil ang planeta ay nagpapagaling pa rin sa mas naunang [[mundong bolang niyebe]]. Ito ay naging mas mainit tungo sa huli ng yugtong ito. Ang mga glasyer ay umurong at kalaunan ay naglaho at ang mga lebel ng dagat ay dramatikong tumaas. Ang kagawiang ito ay nagpatuloy tungo sa panahong [[Ordoviciano]]. == Flora == Bagaman mayroon iba ibang mga halamang pagdagat na makroskopiko, pangkalahatang tinatanggap na walang tunay na mga [[halamang lupa]](mga [[embryophyte]]) sa panahong ito. Gayunpaman, ang mga biofilm at mga mat na mikrobyal ay naging mahusay na umunlad sa ilang mga dalampasigang Cambrian.<ref>Schieber et al., 2007, pp. 53-71.</ref> == Fauna == Ang karamihan sa mga buhay ng hayop sa panahong Cambrian ay akwatiko(pang-dagat). Ang yugtong ay minarkahan ng isang matarik na pagbabago sa dibersidad at komposisyon ng biospero ng daigdig. Ang kasalukuyang [[biotang Ediacaran]] ay dumanas ng isang ekstinksiyong pang-masa sa base ng yugtong ito na tumutugon sa pagtaas ng pagiging sagana at kompleksidad ng pag-aasal na paglulungga. Ang pag-aasal na ito ay malalim at hindi mababaliktad na epekto sa substrato na nagbago sa mga ekosistema ng [[kama ng dagat]]. Bago ang Cambrian, ang sahig ng dagat ay natatakipan ng mga [[mat na mikrobyal]]. Sa huli ng yugtong ito, ang mga lumulunggang hayop ay wumasak sa mga mat sa pamamagitan ng [[bioturbasyon]] at unti unting ginawa ang mga kama ng dagat sa kung ano ngayon ang mga ito sa kasalukuyang panahon. Dahil dito, marami sa mga organismong nakasalalay sa mga mat ay nagkaroon ng ekstinksiyon samantalang ang ibang mga espesye ay umangkop sa pagbabago ng kapaligiran na nag-alok ngayon ng bagong mga niche na ekolohikal.<ref>[http://www.sciencenews.org/view/feature/id/48630/title/As_the_worms_churn As the worms churn]</ref> Sa mga parehong panahon, may tila mabilis na paglitaw ng mga representatibo ng lahat ng mga mineralisadong [[phylum|phyla]].<ref name=Landing2010>{{cite journal|last1=Landing|first1=E.|last2=English|first2=A.|last3=Keppie|first3=J. D.|title=Cambrian origin of all skeletalized metazoan phyla--Discovery of Earth's oldest bryozoans (Upper Cambrian, southern Mexico)|journal=Geology|volume=38|issue=6|year=2010|pages=547–550|issn=0091-7613|doi=10.1130/G30870.1}}</ref> Gayunpaman, ang marami sa mga phylang ito ay kumatawan lamang sa mga pangkat na tangkay-pangkat, at dahil ang mga mineralisadong phyla ay pangkalahatang may pinagmulang bentiko, ang mga ito ay hindi maaaring isang mabuting kahalili ng mas masaganang mga hindi mineralisadong phyla.<ref name=Budd2000>{{BuddJensen2000}}</ref> Ang ilang mga organismong Cambrian ay nakipagsapalaran sa lupain na lumilikha ng mga bakas na fossil na ''[[Protichnites]]'' at ''[[Climactichnites]]''. Ang ebidensiya ng fossil ay nagmumungkahing ang mga [[euthycarcinoid]] na pangkat ng mga arthropoda na sumailalim sa ekstinksiyon ay kahit papaano lumikha ng ilang mga''Protichnites''.<ref>Collette & Hagadorn, 2010.</ref><ref>Collette, Gass & Hagadorn, 2012</ref> Ang mga fossil ng mga gumawa ng ''Climactichnites'' ay hindi natagpuan. Gayunpaman, ang mga trackway at mga nakahimlay na mga bakas ay nagmumungkahi ng isang malaking tulad ng [[slug]] na [[mollusc|molluska]].<ref>Yochelson & Fedonkin, 1993.</ref><ref>Getty & Hagadorn, 2008.</ref> Salungat sa mga kalaunang panahon, ang fauna ng Cambrian ay medyo nalilimitahan. Ang mga malayang lumulutang na mga organismo ay bihira na ang karamihan ng nabubuhay o malapit sa sahig ng dagat<ref name=Munnecke2010>{{cite journal|last1=Munnecke|first1=Axel|last2=Calner|first2=Mikael|last3=Harper|first3=David A.T.|last4=Servais|first4=Thomas|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=296|issue=3-4|year=2010|pages=389–413|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001}}</ref> at ang mga nagmimineralisang mga hayop ay mas bihira kesa sa mga panahong pang hinaharap na sa isang bahagi ay sanhi ng hindi kanais nais na kemika ng karagatan.<ref name=Munnecke2010/> Ang karamihan ng mga karbonatang Cambrian ay binuo ng mga prosesong mikrobyal at hindi biolohikal.<ref name=Munnecke2010/> Ang maraming mga paraan ng pag-iingat ay walang katulad(unique) sa Cambrian na nagresulta sa kasaganaan ng [[lagerstätte]]. <center> <gallery> File:Elrathia kingii growth series.jpg|Ang mga [[Trilobite]] ay labis na karaniwan sa panahong ito File:Anomalocaris BW.jpg|Ang ''[[Anomalocaris]]'' ay isang maagang maninilang pandagat na kabilang sa iba't ibang mga [[arthropod]] sa panahong ito. File:Pikaia BW.jpg|Ang ''[[Pikaia]]'' ay isang sinaunang kordata. File:Opabinia BW2.jpg|Ang ''[[Opabinia]]'' ay isang hayop na may hindi karaniwang plano ng katawan. Ito ay malamang nauugnay sa mga arthropod. </gallery> </center> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Cambrian]] akjj0d5r2qmzzpx2tus5u44ax9dusan 1959148 1959134 2022-07-28T22:56:12Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = Kambriyano | color = Kambriyano | top_bar = | time_start = 538.8 | time_start_prefix = | time_start_uncertainty = 0.2 | time_end = 485.4 | time_end_prefix = | time_end_uncertainty = 1.9 | image_map = ক্যাম্ব্রিয়ান৫০.png | caption_map = Earth in the middle of the Cambrian Period | image_outcrop = | caption_outcrop = | image_art = | caption_art = <!--Chronology--> | timeline = Cambrian <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale | formerly_used_by = | not_used_by = <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = [[Adam Sedgwick]], 1835 | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = Appearance of the [[Trace fossil|Ichnofossil]] ''[[Treptichnus pedum]]'' | lower_gssp_location = [[Fortune Head|Fortune Head section]], [[Newfoundland]], [[Canada]] | lower_gssp_coords = {{Coord|47.0762|N|55.8310|W|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 1992<ref>{{cite journal |last1=Brasier |first1=Martin |last2=Cowie |first2=John |last3=Taylor |first3=Michael |title=Decision on the Precambrian-Cambrian boundary stratotype |journal=Episodes |volume=17 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/fortunian.pdf |access-date=6 December 2020}}</ref> | upper_boundary_def = [[First appearance datum|FAD]] of the [[Conodont]] ''[[Iapetognathus fluctivagus]]''. | upper_gssp_location = Greenpoint section, [[Green Point, Newfoundland|Green Point]], [[Newfoundland]], [[Canada]] | upper_gssp_coords = {{Coord|49.6829|N|57.9653|W|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 2000<ref>{{cite journal |last1=Cooper |first1=Roger |last2=Nowlan |first2=Godfrey |last3=Williams |first3=S. H. |title=Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System |journal=Episodes |date=March 2001 |volume=24 |issue=1 |pages=19–28 |doi=10.18814/epiiugs/2001/v24i1/005 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/tremadocian.pdf |access-date=6 December 2020}}</ref> <!--Atmospheric and Climatic Data--> | o2 = | co2 = | temp = | sea_level = Rising steadily from 4m to 90m<ref>{{cite journal |last1=Haq |first1=B. U. |year=2008 |doi=10.1126/science.1161648 |title=A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes |journal=Science |volume=322 |pages=64–8 |pmid=18832639 |last2=Schutter |first2=SR |issue=5898 |bibcode=2008Sci...322...64H |s2cid=206514545 }}</ref> }} {{Cambrian graphical timeline}} Ang '''Cambrian''' ({{lang-es|Cámbrico}}) ay ang unang [[panahong heolohiko]] ng panahong [[Paleozoiko]] na tumagal mula {{period span|Cambrian}} milyong taon ang nakalilipas(''million years ago'' o ''mya'') {{ICS 2004}}. Ito ay sinundan ng [[Ordoviciano]]. Ang mga subdibisyon nito at base ay medyo pabago bago. Ang yugtong ito ay inilatag ni [[Adam Sedgwick]] na nagpangalan nito sa [[Cambria]] na pangalang Latin ng [[Wales]] kung saan ang mga batong Cambrian sa Britanya ay pinakamahusay na nalantad.<ref name=Sedgwick1852>{{cite journal|doi=10.1144/GSL.JGS.1852.008.01-02.20|author=Sedgwick, A. |year=1852|title=On the classification and nomenclature of the Lower Paleozoic rocks of England and Wales|journal=Q. J. Geol. Soc. Land. |volume=8|pages=136–138}}</ref> Ang Cambrian ay walang katulad sa hindi karaniwang mataas na proporsiyon nito ng [[lagerstätte]]n. Ito ang mga lugar ng hindi ordinaryong pag-iingat kung saan ang mga bahaging malambot ng mga organismo ay naingatan rin gayundin ang mga mas resistante nitong mga shell. Ito ay nangangahulugang ang ating pagkaunawa ng biolohiyang Cambrian ay lumalagpas sa mga kalaunang panahon.<ref name=Orr2003>{{cite journal|last1=Orr|first1=Patrick J.|last2=Benton|first2=Michael J.|last3=Briggs|first3=Derek E.G.|title=Post-Cambrian closure of the deep-water slope-basin taphonomic window|journal=Geology|volume=31|issue=9|year=2003|pages=769|issn=0091-7613|doi=10.1130/G19193.1}}</ref> Ang panahong Cambrian ay minarkahan ng isang malalim na pagbabago sa buhay sa mundo. Bago ang panahong Cambrian, ang mga buhay na organismo sa kabuuan ay maliit, [[uniselular]] (isang selula) at simple. Ang mga komplikadong mga organismong [[multiselular]] (maraming selula) ay unti unting naging mas karaniwan sa mga milyong taon na agarang naunang panahon sa Cambrian at hanggang sa panahong Cambrian lamang nang ang mga mineralisado at kaya ang handang ma-[[fossil]]isang mga organismo ay naging karaniwan.<ref name=Butterfield2007>{{cite journal|last1=Butterfield|first1=Nicholas J.|title=MACROEVOLUTION AND MACROECOLOGY THROUGH DEEP TIME|journal=Palaeontology|volume=50|issue=1|year=2007|pages=41–55|issn=0031-0239|doi=10.1111/j.1475-4983.2006.00613.x}}</ref> Ang mabilis na pagdami ng mga anyo ng buhay sa panahong Cambrian at tinatawag na [[pagsabog na Cambrian]] na lumikha ng mga unang representatibo ng maraming mga modernong [[phyla]] na kumakatawan sa mga tangkay ng mga modernong pangkat ng mga espesyeng gaya ng mga [[arthropod]]. Bagaman ang iba ibang mga anyo ng buhay ay yumabong sa mga [[karagatan]], ang lupain ay maihahambing na tigang at hindi mas komplikado kesa sa isang [[mikrobyo|mikrobyal na patong ng lupa]] <ref>Schieber, 2007, pp. 53-71.</ref> at ilang mga anyo ng buhay na maliwanag na lumitaw upang manginain sa mga materyal na mikrobyal.<ref>Owen, 1852, pp. 214-225</ref><ref>Getty & Hagadorn, 2010.</ref> Ang karamihan sa mga [[kontinente]] ay malamang tuyo sanhi ng kawalan ng mga halaman. Iginilid ng mga mababaw na dagat ang mga hangganan ng ilang mga kontinente na nalikha sa paghahati ng [[superkontinente]]ng [[Pannotia]]. Ang mga dagat ay relatibong mainit at ang [[yelong polar]](''polar ice'') ay hindi umiral sa karamihan ng panahong ito. Ang Estados Unidos ay gumagamit ng may barang kapital na karakter na C upang ikatawan ang Panahong Cambrian.<ref>{{cite book |editor=Federal Geographic Data Committee |title=FGDC Digital Cartographic Standard for Geologic Map Symbolization FGDC-STD-013-2006 |url=http://ngmdb.usgs.gov/fgdc_gds/geolsymstd/fgdc-geolsym-all.pdf |format=PDF |accessdate=August 23, 2010 |year=2006 |month=August |publisher=U.S. Geological Survey for the Federal Geographic Data Committee |page=A–32–1}}</ref> == Stratigrapiya == Sa kabila ng mahabang pagkilala ng distinksiyon nito mula sa mas batang mga batong [[Ordoviciano]] at mas matandang mga batong [[Precambrian]], hanggang noong 1994 lamang nang ang panahong ito ay internasyonal na pinagtibay. Ang base ng Cambrian ay inilalarawan sa pagtitipong komplikado ng mga [[bakas na fosill]] na kilala bilang pagtitipong ''[[Treptichnus pedum]]''.<ref name=Knoll2004a>A. Knoll, M. Walter, G. Narbonne, and N. Christie-Blick (2004) "[http://www.stratigraphy.org/bak/ediacaran/Knoll_et_al_2004a.pdf The Ediacaran Period: A New Addition to the Geologic Time Scale.]" Submitted on Behalf of the Terminal Proterozoic Subcommission of the International Commission on Stratigraphy.</ref> Gayunpaman, ang paggamit ng ''Treptichnus pedum'' na isang reperensiya sa [[ichnofossil]] para sa mas mababang hangganan ng Cambrian para sa deteksiyong stratigrapiko ng hangganang ito ay palaging mapanganib dahil sa pag-iral ng parehong mga bakas na fossil na kabilang sa pangkat na Treptichnids na mababa sa ''T.pedum'' sa [[Namibia]], [[Espanya]], [[Newfoundland]] at posibleng sa Kanluraning Estados Unidos. Ang saklaw na stratigrapiko ng T.pedum ay sumasanib sa saklat ng mga fossil na [[Ediacaran]] sa Namibia at malamang sa Espanya.<ref name=Fedonkin2007>M.A. Fedonkin, B.S. Sokolov, M.A. Semikhatov, N.M.Chumakov (2007). "[http://vendian.net76.net/Vendian_vs_Ediacaran.htm Vendian versus Ediacaran: priorities, contents, prospectives.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111004184527/http://vendian.net76.net/Vendian_vs_Ediacaran.htm |date=2011-10-04 }}" In: edited by M. A. Semikhatov "[http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/moscow07/transaction.pdf The Rise and Fall of the Vendian (Ediacaran) Biota. Origin of the Modern Biosphere. Transactions of the International Conference on the IGCP Project 493, August 20-31, 2007, Moscow.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121122062305/http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/moscow07/transaction.pdf |date=2012-11-22 }}" Moscow: GEOS.</ref><ref name= Ragozina2007>A. Ragozina, D. Dorjnamjaa, A. Krayushkin, E. Serezhnikova (2008). "[http://vendian.net76.net/Treptichnus_pedum.htm ''Treptichnus pedum'' and the Vendian-Cambrian boundary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111004184532/http://vendian.net76.net/Treptichnus_pedum.htm |date=2011-10-04 }}". 33 Intern. Geol. Congr. August 6–14, 2008, Oslo, Norway. Abstracts. Section HPF 07 Rise and fall of the Ediacaran (Vendian) biota. P. 183.</ref> ===Mga subdibisyon === Ang panahong Cambrian ay sumusunod sa [[Ediacaran]] at sinusundan ng panahong [[Ordoviciano]]. Ang Cambrian ay nahahati sa apat na mga [[epoch (heolohiya)|epoch]] o [[serye (stratigrapiya)|serye]] at sampung mga [[edad (heolohiya)|edad]] o mga [[yugto (stratigrapiya)|yugto]]. Sa kasalukuyan, ang tanging dalawang serye at apat na yugto ang pinangalanan at may isang [[GSSP]]. Dahil sa ang internasyonal na subdibisyong stratigrapiko ay hindi pa kompleto, maraming mga lokal na subdibisyon ay malawak pa ring ginagamit. Sa ilan sa mga subdibisyong ito, ang Cambrian ay nanahati sa tatlong mga epoch na may lokal na pagkakaiba sa mga pangalan: Maagang Cambrian(Caerfai o Waucaban), {{period span|early Cambrian}} mya, [[Gitnang Cambrian]] (St Davids o Albertian, {{period span|middle Cambrian}} mya) at Furongian ({{period span|late Cambrian}} mya; na kilala rin bilang Huling Cambrian, Merioneth o Croixan). Ang mga bato sa mga epoch na ito ay tinutukoy na kabilang sa Mas Mababa, Gitna, o Mataas na Cambrian. Ang [[sonang Trilobite]] ay pumapayag sa korelasyong biostratigrapiko sa Cambrian. Ang bawat mga lokal na epoch ay nahahati sa ilang mga yugto. Ang Cambrian ay nahahati sa ilang mga pang rehiyong [[yugtong pang fauna]] kung saan ang sistemang Russian-Kazakhian system ang pinaka ginagamit sa parlanseng internasyonal: {| class="wikitable" ! !! !!Tsino!! Hilagang Amerikano !! Russian-Kazakhian !! Australiano !! Pang rehiyon |- |rowspan="14" align="center"| '''C<br />A<br />M<br />B<br />R<br />I<br />A<br />N''' || rowspan="5" align="center"| '''Furongian''' || || rowspan="2" |Ibexian (part) || rowspan="2" |Ayusokkanian || Datsonian || rowspan="2" |Dolgellian ([[Trempealeauan]], Fengshanian) |- | || Payntonian |- | || Sunwaptan || Sakian || Iverian || Ffestiniogian ([[Franconian (Stage)|Franconian]], Changshanian) |- | || Steptoan || Aksayan || Idamean || Maentwrogian |- | || rowspan="2" | Marjuman || Batyrbayan || Mindyallan || |- | rowspan="5" align="center"| '''Gitnang<br /> Cambrian''' || Maozhangian || Mayan || Boomerangian || |- | Zuzhuangian || Delamaran || Amgan || Undillian || |- | Zhungxian || || || Florian || |- | || || || Templetonian || |- | &nbsp; || rowspan="2" | Dyeran || || rowspan="2" | Ordian || |- | rowspan="4" align="center"| '''Simulang<br /> Cambrian''' || Longwangmioan || Toyonian || Lenian |- | Changlangpuan || Montezuman || Botomian || || |- | Qungzusian || || Atdabanian || || |- | Meishuchuan || || Tommotian || || |- | colspan="2" align="center"| '''PREKAMBRIYANO''' || || || Nemakit-Daldynian* || || |} <nowiki>*</nowiki>In Russian tradition the lower boundary of the Cambrian is suggested to be defined at the base of the Tommotian Stage which is characterized by diversification and global distribution of organisms with mineral skeletons and the appearance of the first [[Archaeocyatha|Archaeocyath]] bioherms.<ref name=Rozanov2008>{{cite journal | author = A.Yu. Rozanov, V.V. Khomentovsky, Yu.Ya. Shabanov, G.A. Karlova, A.I. Varlamov, V.A. Luchinina, T.V. Pegel’, Yu.E. Demidenko, P.Yu. Parkhaev, I.V. Korovnikov, N.A. Skorlotova | year = 2008 | title = To the problem of stage subdivision of the Lower Cambrian | journal = Stratigraphy and Geological Correlation | volume = 16 | issue = 1 | pages = 1–19 | doi = 10.1007/s11506-008-1001-3 | url = http://www.springerlink.com/content/v6785v3x25263l85/ | bibcode = 2008SGC....16....1R }}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name=SokolovFedonkin1984>{{cite journal | author = B. S. Sokolov, M. A. Fedonkin | year = 1984 | title = The Vendian as the Terminal System of the Precambrian | journal = Episodes | volume = 7 | issue = 1 | pages = 12–19 | url = http://www.episodes.org/backissues/71/ARTICLES--12.pdf | access-date = 2012-09-02 | archive-date = 2009-03-25 | archive-url = https://web.archive.org/web/20090325115230/http://www.episodes.org/backissues/71/ARTICLES--12.pdf | url-status = dead }}</ref><ref name= Khomentovskii2005>{{cite journal | author = V. V. Khomentovskii and G. A. Karlova | year = 2005 | title = The Tommotian Stage Base as the Cambrian Lower Boundary in Siberia | journal = Stratigraphy and Geological Correlation | volume = 13 | issue = 1 | pages = 21–34 | url = http://www.maikonline.com/maik/showArticle.do?auid=VAE43XYML4 | access-date = 2012-09-02 | archive-date = 2011-07-14 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110714022431/http://www.maikonline.com/maik/showArticle.do?auid=VAE43XYML4 | url-status = dead }}</ref> ===Pagpepetsa ng Cambrian === [[Image:Archeocyathids.JPG|thumb|Mga [[Archeocyathid]] mula sa [[pormasyong Poleta]] sa areang [[Death Valley]].]] Ang saklaw ng panahon para sa Cambrian ay klasikong inakala na mula 542 mya hanggang sa mga 488 mya. Ang mas mababang hangganan ng Cambrian ay tradisyonal na itinakda sa pinakamaagang paglitaw ng mga [[trilobite]] at gayundin ang mga hindi karaniwang anyo na kilala bilang [[Archeocyatha|archeocyathids]] na inakalang ang pinakamaagang mga [[sponge]] at gayundin ang unang tagatayong hindi mikrobyal na mga [[reef]]. Ang huli ng panahon ay kalaunang itinakda sa isang katamtamang depinidiong pagbabagong pang-fauna na ngayon ay tinutukoy bilang [[pangyayaring ekstinksiyon]]. Ang mga pagkakatuklas ng [[fossil]] at [[pagpepetsang radiometriko]] sa huling kwarter nang ika-20 siglo ay humahamon sa mga petsang ito. Ang mga inkonsistensiya sa petsa na kasing laki nang mga 20 milyong taon ay karaniwan sa pagitan ng mga may akda. Ang pagbabalangkas ng mga petsa na ''ca.'' 545 hanggang 490 mya ay iminungkahi ng International Subcommission on Global Stratigraphy na kamakailan lamang noong 2002. Ang petsang radiometriko mula sa [[New Brunswick]] ay naglalagay sa dulo ng Mas Mababang Cambrian sa mga 511 mya. Ito ay nag-iiwan ng 21 mya para sa iba pang serye/epoch ng Cambrian. Ang isang mas tumpak na petsa na 542 ± 0.3 mya para sa pangyayaring ekstinksiyon sa simula nang Cambrian ay kamakailang isinumite.<ref name=Gradstein2004>{{cite book | author = Gradstein, F.M. | author2 = Ogg, J.G., Smith, A.G., others | year = 2004 | title = A Geologic Time Scale 2004 | publisher = Cambridge University Press | isbn = }}</ref> Ang rationale para sa tumpak(''precise'') na pagpepetsang ito ay interesante sa sarili nito bilang halimbawa ng [[pangangatwirang deduktibo]]ng [[paleolohikal]]. Sa eksaktong sa hangganang Cambrian ay mayroon markadong pagbagsak sa kasaganaan ng [[karbon-13]] isang baligtad na spike na tinatawag ng mga paleontolohikong ''excursion''. Ito ay labis na malawak na ito ang pinakamahusay na indikador ng posisyon ng hangganang Precambrian-Cambrian sa mga sekwensiyang stratigrapiko ng tinantiyang panahong ito. Ang isa sa mga lugar ng mahusay na napatunayang excursion ng karbon-13 ay nangyayari sa [[Oman]]. Inilarawan ni Amthor (2003) ang ebidensiya mula sa Oman na nagpapakitang ang excursion na [[karbon]]-[[isotopo]] ay nag-uugnay sa isang ekstinksiyong pang-masa. Ang paglaho ng mga nagtatanging mga fossil mula sa Precambrian ay eksaktong sumasabay sa anomalyang karbon-13. Sa kabutihang palad, ang sekwensiyang Oman, gayundin ang isang [[abong bolkaniko]]ng horison kung saan ang mga [[zircon]] ay nagbibigay ng isang labis na tumpak(precise) na edad na 542 ± 0.3 mya (na kinuwenta sa rate ng pagkabulok ng [[uranium]] sa [[lead]]). Ang bago at tumpak na petsang ito ay tumutugon sa mas hindi tumpak na mga petsa para sa anomalyang karbon-13 na hinango mula sa sekwnsiya sa [[Siberia]] at [[Namibia]]. == Paleoheograpiya == Ang [[muling rekonstruksiyon ng plato]](''tectonic plates'') ay nagmumungkahing ang isang pandaigdigang superkontinenteng [[Pannotia]] ay nasa proseso ng paghahati sa simula ng panahong ito <ref>{{Cite journal | title = Did Pannotia, the latest Neoproterozoic southern supercontinent, really exist | year = 1995 | journal = EOS (Transactions, American Geophysical Union) | pages = 46–72 | volume = 76 | last1 = Powell | first1 = C.M. | last2 = Dalziel | first2 = I.W.D. | last3 = Li | first3 = Z.X. | last4 = McElhinny | first4 = M.W. }}</ref><ref name=Scotese1998>{{Cite journal | title = ... supercontinents: The assembly of Rodinia, its break-up, and the formation of Pannotia during the Pan... | year = 1998 | author = Scotese, C.R. | journal = Journal of African Earth Sciences | pages = 171 | volume = 27 | issue = 1 }}</ref> na ang [[Laurentia]] (Hilagang Amerika), [[Baltica]], at [[Siberia]] ay humiwalay mula sa pangunahing superkontinenteng [[Gondwana]] upang bumuo ng mga hiwalay na masa ng lupain.<ref name=McKerrow1992>{{cite journal|last1=McKERROW|first1=W. S.|last2=Scotese|first2=C. R.|last3=Brasier|first3=M. D.|title=Early Cambrian continental reconstructions|journal=Journal of the Geological Society|volume=149|issue=4|year=1992|pages=599–606|issn=0016-7649|doi=10.1144/gsjgs.149.4.0599}}</ref> Ang karamihan sa lupaing kontinental ay nakumpol sa katimugang hemispero sa panahong ito ngunit unti unting lumilipat sa hilaga.<ref name=McKerrow1992/> Ang malaki at mataas na belosida na galaw ng pag-iikot ay lumilitaw na nangyari sa Simulang Cambrian.<ref name=Mitchell2010>{{cite journal|last1=Mitchell|first1=R. N.|last2=Evans|first2=D. A. D.|last3=Kilian|first3=T. M.|title=Rapid Early Cambrian rotation of Gondwana|journal=Geology|volume=38|issue=8|year=2010|pages=755–758|issn=0091-7613|doi=10.1130/G30910.1}}</ref> Sa kawalan ng yelo sa dagat, ang malalaking mga [[glasyer]] ng [[Marinoan]] na [[mundong bolang niyebe]] ay matagal nang natunaw<ref name=Smith2008>{{cite journal|author=Smith, A.G.|year=in press (2008)|title=Neoproterozoic time scales and stratigraphy|journal=Geol. Soc.|issue=Special publication}}</ref>&nbsp;– ang lebel ng dagat ay mataas na tumungo sa malalaking sakop ng kontinente na mabaha sa isang mainit at kanais nais na mga mababaw na dagat para sa pagyabong ng buhay. Ang mga lebel ng dagat ay medyo nagbago na nagmumungkahing may mga panahon ng yelo na nauugnay sa mga pulso at paglawig at pagliit ng isang [[kap na yelo]] ng [[timog polo]].<ref name=p32009>{{cite journal|last1=Brett|first1=Carlton E.|last2=Allison|first2=Peter A.|last3=DeSantis|first3=Michael K.|last4=Liddell|first4=W. David|last5=Kramer|first5=Anthony|title=Sequence stratigraphy, cyclic facies, and lagerstätten in the Middle Cambrian Wheeler and Marjum Formations, Great Basin, Utah|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=277|issue=1-2|year=2009|pages=9–33|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2009.02.010}}</ref> ==Klima== Ang daigdig ay pangkalahatang malawig sa simulang Cambrian na malamang ay sanhi na ang mga sinaunang kontinente ng Gondwana na nagtatakip sa [[Timog Polo]] at pumuputol sa mga agos ng karagatang pang-polo. Ang mga ito ay malamang mga kap ng yelo at isang sunod sunod na pagkakaroon ng mga [[glasyer]] dahil ang planeta ay nagpapagaling pa rin sa mas naunang [[mundong bolang niyebe]]. Ito ay naging mas mainit tungo sa huli ng yugtong ito. Ang mga glasyer ay umurong at kalaunan ay naglaho at ang mga lebel ng dagat ay dramatikong tumaas. Ang kagawiang ito ay nagpatuloy tungo sa panahong [[Ordoviciano]]. == Flora == Bagaman mayroon iba ibang mga halamang pagdagat na makroskopiko, pangkalahatang tinatanggap na walang tunay na mga [[halamang lupa]](mga [[embryophyte]]) sa panahong ito. Gayunpaman, ang mga biofilm at mga mat na mikrobyal ay naging mahusay na umunlad sa ilang mga dalampasigang Cambrian.<ref>Schieber et al., 2007, pp. 53-71.</ref> == Fauna == Ang karamihan sa mga buhay ng hayop sa panahong Cambrian ay akwatiko(pang-dagat). Ang yugtong ay minarkahan ng isang matarik na pagbabago sa dibersidad at komposisyon ng biospero ng daigdig. Ang kasalukuyang [[biotang Ediacaran]] ay dumanas ng isang ekstinksiyong pang-masa sa base ng yugtong ito na tumutugon sa pagtaas ng pagiging sagana at kompleksidad ng pag-aasal na paglulungga. Ang pag-aasal na ito ay malalim at hindi mababaliktad na epekto sa substrato na nagbago sa mga ekosistema ng [[kama ng dagat]]. Bago ang Cambrian, ang sahig ng dagat ay natatakipan ng mga [[mat na mikrobyal]]. Sa huli ng yugtong ito, ang mga lumulunggang hayop ay wumasak sa mga mat sa pamamagitan ng [[bioturbasyon]] at unti unting ginawa ang mga kama ng dagat sa kung ano ngayon ang mga ito sa kasalukuyang panahon. Dahil dito, marami sa mga organismong nakasalalay sa mga mat ay nagkaroon ng ekstinksiyon samantalang ang ibang mga espesye ay umangkop sa pagbabago ng kapaligiran na nag-alok ngayon ng bagong mga niche na ekolohikal.<ref>[http://www.sciencenews.org/view/feature/id/48630/title/As_the_worms_churn As the worms churn]</ref> Sa mga parehong panahon, may tila mabilis na paglitaw ng mga representatibo ng lahat ng mga mineralisadong [[phylum|phyla]].<ref name=Landing2010>{{cite journal|last1=Landing|first1=E.|last2=English|first2=A.|last3=Keppie|first3=J. D.|title=Cambrian origin of all skeletalized metazoan phyla--Discovery of Earth's oldest bryozoans (Upper Cambrian, southern Mexico)|journal=Geology|volume=38|issue=6|year=2010|pages=547–550|issn=0091-7613|doi=10.1130/G30870.1}}</ref> Gayunpaman, ang marami sa mga phylang ito ay kumatawan lamang sa mga pangkat na tangkay-pangkat, at dahil ang mga mineralisadong phyla ay pangkalahatang may pinagmulang bentiko, ang mga ito ay hindi maaaring isang mabuting kahalili ng mas masaganang mga hindi mineralisadong phyla.<ref name=Budd2000>{{BuddJensen2000}}</ref> Ang ilang mga organismong Cambrian ay nakipagsapalaran sa lupain na lumilikha ng mga bakas na fossil na ''[[Protichnites]]'' at ''[[Climactichnites]]''. Ang ebidensiya ng fossil ay nagmumungkahing ang mga [[euthycarcinoid]] na pangkat ng mga arthropoda na sumailalim sa ekstinksiyon ay kahit papaano lumikha ng ilang mga''Protichnites''.<ref>Collette & Hagadorn, 2010.</ref><ref>Collette, Gass & Hagadorn, 2012</ref> Ang mga fossil ng mga gumawa ng ''Climactichnites'' ay hindi natagpuan. Gayunpaman, ang mga trackway at mga nakahimlay na mga bakas ay nagmumungkahi ng isang malaking tulad ng [[slug]] na [[mollusc|molluska]].<ref>Yochelson & Fedonkin, 1993.</ref><ref>Getty & Hagadorn, 2008.</ref> Salungat sa mga kalaunang panahon, ang fauna ng Cambrian ay medyo nalilimitahan. Ang mga malayang lumulutang na mga organismo ay bihira na ang karamihan ng nabubuhay o malapit sa sahig ng dagat<ref name=Munnecke2010>{{cite journal|last1=Munnecke|first1=Axel|last2=Calner|first2=Mikael|last3=Harper|first3=David A.T.|last4=Servais|first4=Thomas|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=296|issue=3-4|year=2010|pages=389–413|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001}}</ref> at ang mga nagmimineralisang mga hayop ay mas bihira kesa sa mga panahong pang hinaharap na sa isang bahagi ay sanhi ng hindi kanais nais na kemika ng karagatan.<ref name=Munnecke2010/> Ang karamihan ng mga karbonatang Cambrian ay binuo ng mga prosesong mikrobyal at hindi biolohikal.<ref name=Munnecke2010/> Ang maraming mga paraan ng pag-iingat ay walang katulad(unique) sa Cambrian na nagresulta sa kasaganaan ng [[lagerstätte]]. <center> <gallery> File:Elrathia kingii growth series.jpg|Ang mga [[Trilobite]] ay labis na karaniwan sa panahong ito File:Anomalocaris BW.jpg|Ang ''[[Anomalocaris]]'' ay isang maagang maninilang pandagat na kabilang sa iba't ibang mga [[arthropod]] sa panahong ito. File:Pikaia BW.jpg|Ang ''[[Pikaia]]'' ay isang sinaunang kordata. File:Opabinia BW2.jpg|Ang ''[[Opabinia]]'' ay isang hayop na may hindi karaniwang plano ng katawan. Ito ay malamang nauugnay sa mga arthropod. </gallery> </center> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Cambrian]] ddflk549lfcrs1g2xh5vehsimg4i542 10 187407 1959144 1713670 2022-07-28T22:48:04Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox | autoheaders = y | bodystyle = width:{{{width|23em}}}; | labelstyle = width:10em; | abovestyle = padding:0.25em 0.33em 0.33em;line-height:1.2em;font-size:1.25em;background:{{#if:{{{manual_color|}}}|{{{manual_color}}}|{{#if:{{{color|}}}|{{Period color|{{{color}}}}}|lightgrey}}}}; | above = {{#if:{{{name|}}}| {{#switch: {{lc:{{{name}}}}} |hadean = <span style="color:white;">''{{{name}}}''</span> |eoarchean |triassic |early/lower triassic |induan |olenekian = <span style="color:white;">{{{name}}}</span> | {{#ifeq:{{lc:{{{timespan_formality}}}}}|informal|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>|''{{{name}}}''}}|{{#ifeq:{{lc:{{{name_formality}}}}}|informal|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>|''{{{name}}}''}}|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">{{{name}}}</span>|{{{name}}}}}}}}} }}}} | subheader = {{#if:{{{time_start|}}}|{{#switch:{{lc:{{{top_bar}}}}} |mercurial|mercury={{Mercurial range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} |lunar|moon={{Lunar range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} |martian|mars={{Martian range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} |long fossil|long|all time={{Long fossil range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} |{{Geological range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} }}}} | headerstyle = background:#ededed; | image1 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_map|}}}|size=250px}} | caption1 = {{{caption_map|}}} | image2 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_outcrop|}}}|size=250px}} | caption2 = {{{caption_outcrop|}}} | image3 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_art|}}}|size=250px}} | caption3 = {{{caption_art|}}} | header1 = Chronology | data3 = {{#if:{{{timeline|}}}|<div style="font-size:14px">{{{{{timeline}}} graphical timeline|embedded=yes|titlecolour={{#if:{{{color|}}}|{{{color}}}|lightgrey}}|timespan_name={{{name|}}}|chrono_unit={{{chrono_unit|}}}}}</div>}} | label4 = Part of | data4 = {{{part_of|}}} | label5 = Preceded by | data5 = {{{before|}}} | label6 = Followed by | data6 = {{{after|}}} | label7 = Subdivisions | data7 = {{{subdivisions|}}} | label8 = Proposed redefinition(s) | data8 = {{#if:{{{proposed_boundaries1|}}}| '''{{{proposed_boundaries1}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries1_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries1_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries2|}}}| '''{{{proposed_boundaries2}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries2_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries2_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries3|}}}| '''{{{proposed_boundaries3}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries3_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries3_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries4|}}}| '''{{{proposed_boundaries4}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries4_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries4_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries5|}}}| '''{{{proposed_boundaries5}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries5_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries5_ref}}}</span><br>|}} | label9 = Proposed subdivisions | data9 = {{#if:{{{proposed_subdivision1|}}}| '''{{{proposed_subdivision1}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision1_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision1_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision2|}}}| '''{{{proposed_subdivision2}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision2_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision2_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision3|}}}| '''{{{proposed_subdivision3}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision3_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision3_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision4|}}}| '''{{{proposed_subdivision4}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision4_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision4_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision5|}}}| '''{{{proposed_subdivision5}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision5_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision5_coined}}}</span><br>|}} | label10 = Proposed container | data10 = {{#if:{{{proposed_part1|}}}| '''{{{proposed_part1}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part1_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part1_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_part2|}}}| '''{{{proposed_part2}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part2_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part2_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_part3|}}}| '''{{{proposed_part3}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part3_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part3_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_part4|}}}| '''{{{proposed_part4}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part4_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part4_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_part5|}}}| '''{{{proposed_part5}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part5_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part5_ref}}}</span><br>|}} | label11 = Former subdivisions | data11 = {{{former_subdivisions|}}} | label12 = Formerly part of | data12 = {{{formerly_part_of|}}} | label13 = Partially contained in | data13 = {{{partially_contained_in|}}} | label14 = Partially contains | data14 = {{{partially_contains|}}} | header15 = Etymology | label17 = Geochronological name | data17 = {{{chrono_name|}}} | label16 = Chronostratigraphic name | data16 = {{{strat_name|}}} | label18 = Name formality <!--used mainly for ICS time subdivisons, though it can on others if applicable--> | data18 = {{{name_formality|}}} | label19 = Name ratified <!--used mainly for ICS time subdivisons, though it can be used if there is a regional organization that accepted its usage--> | data19 = {{{name_accept_date|}}} | label20 = Alternate spelling(s) | data20 = {{{alternate_spellings|}}} | label21 = Synonym(s) | data21 = {{#if:{{{synonym1|}}}| '''{{{synonym1}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym1_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym1_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{synonym2|}}}| '''{{{synonym2}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym2_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym2_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{synonym3|}}}| '''{{{synonym3}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym3_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym3_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{synonym4|}}}| '''{{{synonym4}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym4_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym4_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{synonym5|}}}| '''{{{synonym5}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym5_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym5_coined}}}</span><br>|}} | label22 = Nickname(s) | data22 = {{{nicknames|}}} | label23 = Former name(s) | data23 = {{{former_names|}}} | label24 = Proposed name(s) | data24 = {{{proposed_names|}}} | header25 = Usage information | label27 = Celestial body | data27 = {{#if:{{{celestial_body|}}}| {{#switch: {{lc:{{{celestial_body}}}}} | mercury = [[Geology of Mercury#Mercury's geological history|Mercury]] | venus = [[Geology of Venus|Venus]] | earth = [[Geological history of Earth|Earth]] | moon = [[Lunar geologic timescale|Earth's Moon]] | mars = [[Geological history of Mars|Mars]] | {{{celestial_body}}} }}}} | label28 = Regional usage | data28 = {{{usage|}}} | label29 = Time scale(s) used | data29 = {{{timescales_used|}}} | label33 = Used by | data33 = {{{used_by|}}} | label34 = Formerly used by | data34 = {{{formerly_used_by|}}} | label35 = Not used by | data35 = {{{not_used_by|}}} | header37 = Definition | label39 = Chronological unit | data39 = {{#if:{{{chrono_unit|}}}| {{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} |supereon = [[Geologic Time Scale#Terminology|Supereon]] |eon = [[Geologic Time Scale#Terminology|Eon]] |era = [[Era (geology)|Era]] |period = [[Geological period|Period]] |subperiod=[[Geological period|Subperiod]] |epoch=[[Epoch (geology)|Epoch]] |age=[[Age (geology)|Age]] |chron=[[Magnetostratigraphy#Chron|Chron]] | {{{chrono_unit}}} }}}} | label40 = Stratigraphic unit | data40 = {{#if:{{{strat_unit|}}}| {{#switch: {{lc:{{{strat_unit}}}}} |supereonothem = [[Geologic Time Scale#Terminology|Supereonthem]] |eonothem = [[Eonothem]] |erathem = [[Erathem]] |system = [[System (stratigraphy)|System]] |series = [[Series (stratigraphy)|Series]] |stage = [[Stage (stratigraphy)|Stage]] |chronozone = [[Chronozone]] | {{{strat_unit}}} }}}} | label41 = First proposed by | data41 = {{{proposed_by|}}} | label42 = Time span formality | data42 = {{{timespan_formality|}}} | label43 = Type section | data43 = {{{type_section|}}} | label45 = Lower boundary definition | data45 = {{{lower_boundary_def|}}} | label46 = Lower boundary definition candidates | data46 = {{{lower_def_candidates|}}} | label47 = Lower boundary GSSP candidate section(s) | data47 = {{{lower_gssp_candidates|}}} | label48 = Lower boundary GSSP | data48 = {{{lower_gssp_location|}}}{{#if:{{{lower_gssp_coords|}}}|<br>{{{lower_gssp_coords}}}|}} | label49 = GSSP ratified | data49 = {{{lower_gssp_accept_date|}}} | label50 = Lower boundary stratotype<!--Use this parameter only on non-ICS timescale pages--> | data50 = {{{lower_stratotype_location|}}} | label51 = Upper boundary definition | data51 = {{{upper_boundary_def|}}} | label52 = Upper boundary definition candidates | data52 = {{{upper_def_candidates|}}} | label53 = Upper boundary GSSP candidate section(s) | data53 = {{{upper_gssp_candidates|}}} | label54 = Upper boundary GSSP | data54 = {{{upper_gssp_location|}}}{{#if:{{{upper_gssp_coords|}}}|<br>{{{upper_gssp_coords}}}|}} | label55 = GSSP ratified | data55 = {{{upper_gssp_accept_date|}}} | label56 = Upper boundary stratotype<!--Use this parameter only on non-ICS timescale pages--> | data56 = {{{upper_stratotype_location|}}} | header57 = Atmospheric and climatic data | label58 = Mean atmospheric [[Oxygen|{{chem|O|2}}]] content | data58 = {{#if:{{{o2|}}}|c. {{{o2}}} vol %<br>({{#expr:{{{o2}}}/.2 round 0}} % of modern)|}} | label59 = Mean atmospheric [[Carbon dioxide|{{chem|CO|2}}]] content | data59 = {{#if:{{{co2|}}}|c. {{{co2}}} [[Parts per million|ppm]]<br >({{#expr:{{{co2}}}/280 round 0}} times pre-industrial)|}} | label61 = Mean surface temperature | data61 = {{#if:{{{temp|}}}|c. {{{temp}}}&nbsp;°C<br >({{#expr:{{{temp}}}-14 round 0}}&nbsp;°C above modern)|}} | label63 = Sea level above present day | data63 = {{{sea_level|}}} }}{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox geologic timespan with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox geologic timespan]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| accessible | after | alternate_spellings | before | caption_art | caption_map | caption_outcrop | celestial_body | chrono_name | chrono_unit | co2 | color | earliest | formerly_contained | formerly_part_of | formerly_used_by | former_names | former_subdivisions | image_art | image_map | image_outcrop | latest | lower_boundary_def | lower_def_candidates | lower_gssp_accept_date | lower_gssp_candidates | lower_gssp_coords | lower_gssp_location | lower_stratotype | manual_color | name | name_accept_date | name_formality | nicknames | not_used_by | o2 | overlaps_with | partially_contained_in | partially_contains | part_of | proposed_boundaries1 | proposed_boundaries1_ref | proposed_boundaries2 | proposed_boundaries2_ref | proposed_boundaries3 | proposed_boundaries3_ref | proposed_boundaries4 | proposed_boundaries4_ref | proposed_boundaries5 | proposed_boundaries5_ref | proposed_by | proposed_names | proposed_part1 | proposed_part1_ref | proposed_part2 | proposed_part2_ref | proposed_part3 | proposed_part3_ref | proposed_part4 | proposed_part4_ref | proposed_part5 | proposed_part5_ref | proposed_subdivision1 | proposed_subdivision1_coined | proposed_subdivision2 | proposed_subdivision2_coined | proposed_subdivision3 | proposed_subdivision3_coined | proposed_subdivision4 | proposed_subdivision4_coined | proposed_subdivision5 | proposed_subdivision5_coined | sea_level | strat_name | strat_unit | subdivisions | synonym1 | synonym1_coined | synonym2 | synonym2_coined | synonym3 | synonym3_coined | synonym4 | synonym4_coined | synonym5 | synonym5_coined | temp | time_end | time_end_prefix | time_end_uncertainty | timeline | timescales_used | timespan_formality | time_start | time_start_prefix | time_start_uncertainty | top_bar | top_bar_prefix | top_bar_ps | top_bar_ref | type_section | upper_boundary_def | upper_def_candidates | upper_gssp_accept_date | upper_gssp_candidates | upper_gssp_coords | upper_gssp_location | upper_stratotype | usage | used_by | width}}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> rkombkhz44wzyz1sq2kaem1wq970z67 1959188 1959144 2022-07-29T01:27:31Z GinawaSaHapon 102500 Wag isalin yung mga variable at data (lalo na yung nasa #switch!) Maraming mga page na nakasalalay sa mismong English name. wikitext text/x-wiki <noinclude>{{template doc}}</noinclude><div id="Timeline-row" style="margin: 4px auto 0; clear:both; width:220px; padding:0px; height:18px; overflow:visible; border:1px #666; border-style:solid none; position:relative; z-index:0; font-size:13px;"> <div style="position:absolute; height:100%; left:0px; width:{{#expr: {{period start|Cambrian}}/650*250}}px; padding-left:5px; text-align:left; background-color:{{period color|Ediacaran}}; {{linear-gradient|left|rgba(255,255,255,1), rgba(254,217,106,1) 15%, rgba(254,217,106,1)}}">[[Precambrian|PreЄ]]</div> {{fossil range/bar|Cambrian|Є}} {{fossil range/bar|Ordovician|O}} {{fossil range/bar|Silurian|S}} {{fossil range/bar|Devonian|D}} {{fossil range/bar|Carboniferous|C}} {{fossil range/bar|Permian|P}} {{fossil range/bar|Triassic|T}} {{fossil range/bar|Jurassic|J}} {{fossil range/bar|Cretaceous|K}} {{fossil range/bar|Paleogene|<small>Pg</small>}} {{fossil range/bar|Neogene|<small>N</small>}} <div id="end-border" style="position:absolute; height:100%; background-color:#666; width:1px; left:219px"></div><noinclude> [[Category:Geology templates|{{PAGENAME}}]] </noinclude> go5dz35otjnp2x9iirehz24nmdl4vp7 0 187623 1959149 1874874 2022-07-28T22:58:03Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Ordovician]] sa [[Ordobisiyano]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki {{Geological period |from=488 |to=443 |image= |o2=13.5 |co2=4200 |temp=16 |timeline=off |sea level = 180m; tumaas sa 220m sa Caradoc at matalas na bumagsak sa 140m sa mga huling glasiasyong Ordovician<ref>{{cite journal | author = Haq, B. U.| year = 2008| doi = 10.1126/science.1161648 | title = A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes | journal = Science | volume = 322 | pages = 64–68 | pmid = 18832639 | last2 = Schutter | first2 = SR | issue = 5898 |bibcode = 2008Sci...322...64H }}</ref> }} Ang '''Ordovician''' ({{IPAc-en|icon|ɔr|d|ə|ˈ|v|ɪ|ʃ|ən}}; {{lang-es|Ordovícico}}) ay isang panahong heolohiko na ikalawa sa anim na mga [[era (heolohiya)|era]]ng [[Paleozoiko]] at sumasakop sa panahon sa pagitan ng {{period span|Ordovician}}{{ICS 2004}}. Ito ay sumusunod sa panahong [[Cambrian]] at sinundan ng panahong [[Silurian]]. Ang Ordovician na ipinangalan sa tribong [[Celts|Celtiko]]ng [[Ordovices]] ay inilarawan ni [[Charles Lapworth]] noong 1879 upang lutasin ang isang alitan sa pagitan ng mga tagasunod ni [[Adam Sedgwick]] at [[Roderick Murchison]] na naglagay ng parehong mga kama ng bato sa hilagang Wales sa mga respektibong panahong [[Cambrian]] at [[Silurian]]. Sa pagkilala ni Lapworth na ang mga [[fossil]] fauna sa tinutulang [[stratum|strata]] ay iba sa mga nasa panahong Cambrian o Silurian, kanyang natanto na ang mga ito ay dapat ilagay sa isang panahon sa sarili nito. Bagaman ang pagkilala sa natatanging panahong Ordovician ay mabagal sa [[Nagkakaisang Kaharian]], ang ibang mga area ng daigdig ay mabilis na tumanggap rito. Ito ay tumanggap ng sanksiyong internasyonal noong 1960 nang ito ay tanggapin bilang opisyal na panahon ng [[Erang Paleozoiko]] ng [[International Geological Congress]]. Ang buhay ay nagpatuloy na yumabong sa panahong Ordovician gaya ng nangyari sa Cambrian bagaman ang huli nang panahong ito ay minarkahan ng [[ektinksiyong Ordovician-Silurian]](malaking ekstinksiyong pang-masa). Ang mga [[inberterbrado]] na pinangalanang mga [[arthropod]] at [[molluska]] ay nanaig sa mga karagatan sa panahong ito. Ang [[isda]] na unang tunay na [[bertebrata]] ay patuloy na nag-[[ebolusyon|ebolb]] at ang mga [[gnasthomata|bertebratang may panga]] ay maaaring unang lumitaw sa huli nang panahong ito. Ang buhay ay hindi pa sumasailalim sa [[dibersipikasyon]] sa lupain. ==Mga subdibisyon== {{include timeline}} Ang isang bilang mga terminong pang rehiyon ay ginamit upang tukuyin ang mga subdibisyon ng panahong Ordovician. Noong 2008, itinayo ng ICS ang isang porman na sistemang internasyonal ng mga subdibisyon na ipinapakita sa kanan.<ref>Details on the Dapingian are available at {{cite journal|last1=Wang|first1=Xiaofeng|last2=Stouge|first2=Svend|last3=Chen|first3=Xiaohong|last4=Li|first4=Zhihong|last5=Wang|first5=Chuanshang|title=Dapingian Stage: standard name for the lowermost global stage of the Middle Ordovician Series|journal=Lethaia|volume=42|issue=3|year=2009|pages=377–380|issn=00241164|doi=10.1111/j.1502-3931.2009.00169.x}}</ref> Ang panahong Ordovician sa Britanya ay tradisyonal na hinati sa Simulang([[Tremadosiyano]] at [[Arenigo]]), Gitna ([[Llanvirn]]) na hinati sa Abereiddiyano at Llandeiliyano at Llandeilo at Huli([[Karadoka]] at [[Ashgill]]). Ang mga tumutugong bato ng sistemang Ordovician ay tinutukoy bilang nagmumula sa Mababa, Gitna o Itaas na bahagi ng column. Ang mga yugtong pang [[fauna]](mga subdibisyon ng epoch) mula sa pinakabata hanggang pinakabata ang: * [[Hirnantian]]/Gamach (Huling Ordovician: Ashgill) * Rawtheyan/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Cautleyan/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Pusgillian/Maysville/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Trenton (Gitnang Ordovician: Karadoka o Caradoc) * Onnian/Maysville/Eden (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Actonian/Eden (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Marshbrookian/Sherman (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Longvillian/Sherman (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Soudleyan/Kirkfield (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Harnagian/Rockland (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Costonian/Black River (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Chazy (Gitnang Ordovician: Llandeilo) * Llandeilo (Gitnang Ordovician: Llandeilo) * Whiterock (Gitnang Ordovician: Llanvirn) * Llanvirn (Gitnang Ordovician: Llanvirn) * Cassinian (Simulang Ordovician: Arenig) * Arenig/Jefferson/Castleman (Simulang Ordovician: Arenig) * Tremadoc/Deming/Gaconadian (Simulang Ordovician: Tremadoc) ==Paleoheograpiya== Ang mga lebel ng [[dagat]] ay mataas sa panahong Ordovician. Ang katunayan, noong panahon ng Tremadosiyano, ang mga [[transgresyon (heolohiya)|mga transgresyong marino]] sa buong mundo ang pinamalaki kung saan ang ebidensiya ay naingatan sa mga bato. Sa panahong Ordovician, ang katimugang mga kontinente ay natipon sa isang kontinenteng tinatawag na [[Gondwana]]. Ang Gondwana ay nagsimula sa yugtong ito sa pang-[[ekwador]] na mga [[latitudo]] habang ang panahon ay nagpapatuloy at lumipat tungo sa [[Timog Polo]]. Sa simula ng Ordovician, ang mga kontinenteng [[Laurentia]] (kasalukuyang panahong [[Hilagang Amerika]], [[Siberia]] at [[Baltica]]) kasalukuyang hilagang Europa ay independiyenteng mga kontinente pa rin simula pagkakahati ng superkontinenteng [[Pannotia]] ngunit ang Baltica ay nagsimulang lumipat tungo sa Laurentia sa kalaunan ng panahong ito na nagsasanhi sa [[Karagatang Iapetus]] na lumiit sa pagitan ng mga ito. Ang maliit na kontinenteng [[Abaloniya]] ay humiwalay mula Gondwana at nagsimulang tumungo sa hilaga tungo sa Baltica at Laurentia. Ang [[Karagatang Rheic]] sa pagitan ng Gondwana at Abaloniya ay nabuo bilang resulta. Ang pangunahing episodyong pagtatayo ng [[bundok]] ang [[oroheniyang Takoniko]] na nangyari sa mga panahong [[Cambrian]]. Sa simula ng Huling Ordovician mula 460 hanggang 450 milyong taon ang nakalilipas, ang mga [[bulkan]] sa kahabaan ng marhin ng Karagatang Iapetus ay nagbuga ng malalaking mga halaga ng [[karbon dioksido]] sa [[atmospero]] na gumawa sa planetang mundo na isang [[mainit na bahay]]. Ang mga arkong bulkanikong islang ito ay kalaunang bumangga sa proto-Hilagang Amerika upang bumuo ng mga kabundukang [[Appalachian]]. Sa huli ng Huling Ordovician, ang mga emisyong pang-bulkan na ito ay huminto. Ang Gondwana sa panahong ito ay lumapit sa polo at malaking nayeyelohan. ==Heokemika == Ang panahong Ordovician ay panahon ng heokemikang [[dagat kalsito]] kung saan ang mababang [[magnesiyum]] na [[kalsito]] ang pangunahing inorganikong presipitatong marino ng kalsiyum karbonata. Kaya ang mga [[karbonatang matigas na mga lupa ]] ay napaka karaniwan kasama ng mga [[ooid]] na kalsitiko, mga sementong kalsitiko at mga fauna ng [[inberterbrato]] na may nanaig na mga [[kalansay]] na kalsitiko.<ref name="Stanley1998">{{cite journal|last1=Stanley|first1=Steven M|last2=Hardie|first2=Lawrence A|title=Secular oscillations in the carbonate mineralogy of reef-building and sediment-producing organisms driven by tectonically forced shifts in seawater chemistry|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=144|issue=1-2|year=1998|pages=3–19|issn=00310182|doi=10.1016/S0031-0182(98)00109-6}}</ref><ref name="Stanley1999">{{cite journal |last=Stanley |first=S. M. |authorlink= |author2=Hardie, L. A. |year=1999 |month= |title=Hypercalcification; paleontology links plate tectonics and geochemistry to sedimentology |journal=GSA Today |volume=9 |pages=1&ndash;7 }}</ref> Hindi tulad ng panahong [[Cambrian]], nang ang produksiyon ng kalsito ay pinananaigan ng mga prosesong pang mikrobyo at hindi biolohikal, ang mga hayop at makroalgae ay naging nananaig na pinagkukunan ng materyal na kalkareyoso sa mga depositong Ordovician.<ref name=Munnecke2010/> ==Klima at lebel ng dagat== Ang panahong Ordovician ay nakakita ng pinakamataas na mga lebel ng dagat ng [[Paleozoic]] at ang mababang relief ng mga kontinente ay tumungo sa maraming mga depositong shelf na nabuo sa ilalim ng mga daang daang metro ng tubig.<ref name=Munnecke2010/> Ang lebel ng dagat ay tumaas ng higit kulang na tuloy tuloy sa buong Simulang Ordovician na medyo tumatatag sa gitna ng panahon.<ref name=Munnecke2010/> Sa lokal na mga lugar, ang ilang mga regresyon ay nangyari ngunit ang pagtaas ng lebel ng dagat ay nagpatuloy sa simula nang Huling Ordovician. Ang isang pagbabago ay mangyayari na ngunit ang mga lebel ng dagat ay bumagsak ng matatag ayon sa paglamig ng mga temperatura para sa tinatayang 30 milyong mga taon na tutungo sa glasiasyon(pagyeyelong) Hirnansiyano. Sa loob ng panahong mayelong ito, ang mga lebel ng dagat ay tila tumaas at medyo bumagsak ngunit sa kabila ng labis na pag-aaral, ang mga detalye ay nananatiling hindi pa nalulutas.<ref name=Munnecke2010/> Sa simula ng panahong ito mga 480 milyong taon ang nakalilipas, ang klima ay napakainit sanhi ng mga matataas na lebel ng karbon dioksiyo na nagbigay ng isang malakas na [[epektong greenhouse]]. Ang mga tubig marino ay ipinapapalagay na mga 45&nbsp;°C (113&nbsp;°F) na naglimita sa [[dibersipikasyon]] ng komplikadong multi-[[selula]]r na mga organismo. Ngunit sa paglipas ng panahon, ang klima ay naging mas malamig at mga 460 milyong taon ang nakalilipas, ang mga temperatura ng karagatan ay naging maikukumpara sa mga kasalukuyang tubig pang ekwador.<ref>[http://www2.cnrs.fr/en/1279.htm Explosion in marine biodiversity explained by climate change]</ref> Gaya ng Hilagang Amerika at Europa, ang Gondwana ay malaking natatakpan ng mga mababaw na dagat sa panahong Ordovician. Ang mga mabababaw na maliwanag na tubig sa ibaba ng mga shelve na kontinental ay humikayat sa paglago ng mga organismo na nagdedeposito ng mga kalsiyum karbonata sa kanilang mga shell at mga matitigas na bahagi. Ang Karagatang [[Panthalassiko]] ay tumakip ng halos ng hilagang hemnispero at iba pang mga maliliit na karagatang kabilang ang [[Proto-Tethys]], [[Paleo-Tethys]], [[Karagatang Khanty]], na nagsara sa Huli nang Ordovician at ang [[Karagatang Iapetus]] at ang bagong [[Karagatang Rheic]]. Habang nagpapatuloy ang panahong Ordovician, makikita ang mga ebidensiya ng mga [[glasyer]] sa lupain na alam na natin ngayon bilang [[Aprika]] at [[Timog Amerika]]. Sa panahong ito, ang mga masang lupain na ito ay umuupo sa [[Timog Polo]] at tinatakpan ng mga [[kap ng yelo]]. ==Buhay== [[File:Orthoceras BW.jpg|thumb|Ang mga [[Nautiloid]] tulad ng mga ''[[Orthoceras]]'' ay kabilang sa pinakamalalaking maninila(predators) sa panahong Ordovician.]] [[File:Nmnh fg09.jpg|thumb|Isang [[diorama]] na naglalarawan ng flora at fauna sa panahong Ordovician.]] Sa karamihan ng Huling Ordovician, ang buhay ay patuloy na yumayabong ngunit sa at malapit sa huli ng panahong ito, may mga [[pangyayaring ekstinksiyon na Ordovician-Silurian]] na malubhang umapekto sa mga anyong [[plankton]] tulad ng mga [[conodont]], [[graptolita]] at ilang mga pangkat ng [[trilobita]](ang [[agnostida]] at [[ptychopariida]] at ang [[asaphida]] na labis na nabawasan). Ang mga [[brachiopod]], mga [[bryozoan]][] at [[ekinoderma]] ay mabigat ring naapektuhan at ang mga endoseridong mga [[cephalopod]] ay kumpletong namatay maliban sa mga posibleng bihirang mga anyong [[Silurian]]. Ang mga pangyayaring ekstinksiyong Ordovician-Silurian ay maaaring sinanhi ng isang panahong yelo na nangyari sa huli ng panahong Ordovician dahil ang huli ng Huling Ordovician ay isa sa pinakamalamig na mga panahon sa huling 600 milyong mga taong kasaysayan ng daigdig. ===Fauna=== Sa kabuuan, ang fauna na lumitaw sa panahong Ordovician ay naglatag ng suleras para sa natitirang [[Paleozoic]].<ref name=Munnecke2010>{{cite journal|last1=Munnecke|first1=Axel|last2=Calner|first2=Mikael|last3=Harper|first3=David A.T.|last4=Servais|first4=Thomas|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=296|issue=3-4|year=2010|pages=389–413|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001}}</ref> Ang fauna ay pinananaigan ng mga naka-tiera na pamayanan ng mga suspensiyong nagpapakain na pangunahing may maikling mga [[kadena ng pagkain]]. Ang sistemang ekolohikal ay umabot sa isang bagong grado ng pagiging komplikado ng lagpas sa fauna ng panahong [[Cambrian]] na nagpatuloy hanggang sa kasalukuyang panahon. Bagaman mas hindi kilala kesa sa [[pagsabog na Cambrian]], ang Ordovician ay nagpapakita ng isang [[adaptibong radiasyon]] na [[radiasyong Ordovician]].<ref name=Munnecke2010/> Ang mga marinong pang faunang [[henus|henera]] ay tumaas ng apat na beses na nagresulta ng 12% ng lahat na alam na mga marinong fauna na [[phranerosoiko]].<ref name="Dixon2001">{{cite book |title=Atlas of Life on Earth |last=Dixon |first=Dougal |authorlink= |author2=''et al.'' |year=2001 |publisher=Barnes & Noble Books |location=New York |isbn=0-7607-1957-8 |pages=87 }}</ref> Ang isa pang pagbabago sa fauna ang malakas na pagtaas ng mga organismong [[pagkaing pagsala]].<ref>{{Cite web |title=Palaeos Paleozoic : Ordovician : The Ordovician Period |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm |access-date=2012-09-18 |archive-date=2007-12-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221094614/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm |url-status=dead }}</ref> Ang mga fauna ng [[Cambrian]] na [[trilobita]], inartikuladong [[brachiopod]], [[archaeocyathid]], at [[eocrinoid]] ay hinalinhan ng mga nanaig sa natitirang panahong Paleozoic gaya ng mga artikuladong brachiopod, [[cephalopod]], at mga [[crinoid]]. Ang mga artikuladong brachiopod sa partikular ay malaking pumalit sa mga trilobita ng mga pamayanang shelf.<ref name="Cooper1986">{{cite book |title=A Trip Through Time: Principles of Historical Geology |last=Cooper |first=John D. |authorlink= |author2=Miller, Richard H.; Patterson, Jacqueline |year=1986 |publisher=Merrill Publishing Company |location=Columbus |isbn=0-675-20140-3 |pages=247, 255&ndash;259 }}</ref> Ang kanilang tagumpay ay kumakatawan sa malaking tumaas na [[dibersidad]] ng mga organismong naglalabas na karbonatang shell sa Ordovician kumpara sa [[Cambrian]].<ref name="Cooper1986" /> Sa Hilagang Amerika at Europa, ang panahong Ordovician ay isang panahon ng mababaw na mga dagat kontinental na mayaman sa buhay. Ang mga trilobita at mga brachiopod sa partikular ay mayaman at diberso. Bagaman ang solitaryong mga [[koral]] ay may petsang bumabalik sa hindi bababa sa [[Cambrian]], ang bumubuo ng [[reef]] na mga koral ay lumitaw sa simulang Ordovician na tumutugon sa tumaas sa pagiging matatag ng karbonata at kaya ay isang bagong pagsagana ng mga animal na nagkakalsipika.<ref name=Munnecke2010/><!--Bryozoa in Cambrian: {{doi|10.1130/G30870.1}}</ref>--> Ang mga [[molluska]] na lumitaw sa [[Cambrian]] o kahit sa [[Ediakarano]] ay naging karaniwan at iba iba lalo na ang mga [[bivalve]], [[gastropod]] at [[nautiloid]] cephalopod. Ang mga [[ekstinto]]ng ngayong mga hayop marino na tinatawag na mga [[graptolita]] ay yumabong sa mga karagatan. Ang ilang mga bagong [[cystoid]] at [[crinoid]] ay lumitaw. Matagal na inakalang ang unang totoo mga [[bertebrata]](isda-mga [[ostracoderm]]) ay lumitaw sa panahong Ordovician ngunit ang mga kamakailang pagkakatuklas sa Tsina ay naghahayag na ang mga ito ay malamang na nagmula sa Simulang [[Cambrian]]. Ang napaka unang gnathostome (may pangang isda) ay lumitaw sa epoch na Huling Ordovician. Sa panahong Gitnang Ordovician, may isang malaking pagtaas sa intensidad at dibersidad ng mga organismong nagbabio-erode. Ito ay kilala bilang rebolusyong bioerosyong Ordovician. appeared in the [[Late Ordovician]] epoch.<ref name="WilsonPalmer2006">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |month= |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue=3 |pages=109&ndash;112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |format=PDF |accessdate= |quote= |archive-date=2008-12-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081216220233/http://www.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |url-status=dead }}</ref> Ito ay minarkahan ng isang biglaang kasaganaan ng matigas na substratong mga bakas na [[fossil]] gaya ng mga ''[[Trypanites]]'', ''Palaeosabella'' at ''[[Petroxestes]]''. Sa Simulang Ordovician, ang mga [[trilobita]] ay sinamahan ng mga bagong uri ng organismo kabilang ang mga koral na [[tabulata]], [[Strophomenida|strophomenid]], [[Rhynchonellida|rhynchonellid]],at maraming mga bagong [[Orthida|orthid]] [[brachiopod]], [[bryozoa]]n, [[plankton]]ic [[graptolita]] at mga [[conodont]], at maraming mga uri ng [[molluska]] at [[ekinoderma]] kabilang ang mga ophiuroid ("brittle stars") at ang unang mga [[bituing dagat]]. Gayunpaman, ang mga trilobita ay nanatiling masagana na [[Phacopida]]. Ang unang ebidensiya ng mga halamang pang lupa ay lumitaw rin. Sa Gitnang Ordovician, ang mga pinanaigan ng mga [[trilobita]]ng Simulang Ordovicianng mga [[brachiopod]]s, [[bryozoa]]ns, [[mollusc]]s, [[Cornulitida|cornulitids]], [[tentaculites|tentaculitids]] at [[echinoderm]] ay lahat yumabong, ang mga [[tabulata]] ay nagdibersipika at ang unang [[rugosa]]ng koral ay lumitaw. ang mga trilobita ay hindi na predominante. Ang mga planktonbikong mga graptolita ay nanatiling diberso na ang mga [[Diplograptina]] ay lumitaw. Ang [[bioerosyon]] ay naging mahalagang proseso partikular na sa makapal na kalstikong kalansay ng mga koral, bryozoans at mga brachiopod at sa ekstensibong mga karbonatang matigas na lupa na lumitaw sa kasaganaan sa panahong ito. Ang isa sa pinaka unang alam na may armor na [[agnatha]]n ("[[ostracoderm]]") na bertebratang ''[[Arandaspis]]'' ay may petsang bumabalik mula Gitnang Ordovician. Ang mga trilobita sa Ordovician ay labis na iba kesa sa mga predesesor nito sa [[Cambrian]]. Maraming mga trilobita ay nagpaunlad ng mga kakaibang mga [[espina]] at mga [[nodula]] upang ipagtanggol laban sa mga maninila gaya ng mga [[primitibong pating]] at mga [[nautiloid]] samantalang ang ibang mga trilobita gaya ng ''Aeglina prisca'' ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] na maging mas lumalangoy na mga anyo. Ang ilang trilobita ay nagpaunlad ng tulad ng palang mga nguso para sa pag-aarao sa mga maputik na mga ilalim ng dagat. Ang isa pang hindi karaniwang klado ng mga trilobita na kilala bilang mga trinucleid ay nagpaunlad ng isang malawak na may pit na marhin sa palibot ng mga kalasag ng ulo nito.<ref name="Palaeos.com">{{cite web |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm#Life |title=Palaeos Paleozoic : Ordovician : The Ordovician Period |accessdate= |work= |date=April 11, 2002 |archive-date=December 21, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221094614/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm#Life |url-status=dead }}</ref> Ang ilang mga trilobita gaya ng ''Asaphus kowalewski'' ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] na mahahabang mga tangkay ng mata upang makatulong sa pagdedetekta ng mga maninila samantalang ang ibang mga mata ngtrilobita sa salungat ay kumpletong naglaho.<ref>[http://www.trilobites.info/ A Guide to the Orders of Trilobites<!-- Bot generated title -->]</ref> <gallery> Image:OrdovicianEdrio.jpg|Ang Itaas na Ordovicianng [[edrioasteroid]] ''Cystaster stellatus'' sa isang cobble mula sa Pormasyong Kope sa hilagang [[Kentucky]]. Sa likuran ay ang cyclostome [[bryozoan]] ''Corynotrypa''. Image:FossilMtnUT.jpg|Bundok na Fossil, kanlurang sentral na [[Utah]]; Gitnang Ordovicianng fossiliperosong mga shale at batongapog sa mas mababang kalahati. Image:OrdOutcropTN.JPG|Outcrop ng Itaas na batong apog na Ordovician at menor na shale, sentral na Tennesee Image:LibertyBorings.jpg|''[[Trypanites]]'' mga buts sa isang matigas na lupang Ordovician, timog silangang Indiana.<ref name="WilsonPalmer2001">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2001 |month= |title=Domiciles, not predatory borings: a simpler explanation of the holes in Ordovician shells analyzed by Kaplan and Baumiller, 2000 |journal=PALAIOS |volume=16 |issue= 5|pages=524&ndash;525 |doi=10.1669/0883-1351(2001)016<0524:DNPBAS>2.0.CO;2|url= |accessdate= }}</ref> Image:Petroxestes_borings_Ordovician.jpg|Mga butas ''[[Petroxestes]]'' sa matigas na lupang Ordovician, katimugang Ohio.<ref name="WilsonPalmer2006">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |month= |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue= 3|pages=109&ndash;112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |accessdate= |quote= }}</ref> File:OilShaleEstonia.jpg|Outcrop ng Ordovicianng [[kukersite]] [[langis na shale]], hilagaang [[Estonia]]. Image:OilShaleFossilsEstonia.jpg|Bryozoan fossils in Ordovician kukersite oil shale, northern [[Estonia]]. Image:OrdFossilsMN.JPG|Ang mga [[Brachiopod]] at mga [[bryozoan]] sa isang batong apog na Ordovician, katimugang Minnesota. Image:PlatystrophiaOrdovician.jpg|''Vinlandostrophia ponderosa'', Maysvillian (Upper Ordovician) malapit sa Madison, Indiana. Ang barang iskala ay 5.0&nbsp;mm. Image:Echinosphaerites.JPG|Ang Ordovicianngcystoid ''[[Echinosphaerites]]'' (na isang ekstintong [[ekinoderma]]) mula hilagang silangang Estonia; tinatayang 5&nbsp;cm sa diametro. Image:Prasopora.JPG|Ang ''Prasopora'', na isang trepostome [[bryozoan]] mula sa Ordovician ng Iowa. Image:EncrustedStroph.JPG|Isang Ordovicianng strophomenid brachiopod na may nagka-krustang inartikuladong mga brachiopod at isang bryozoan. Image:Protaraea.jpg|Ang koral na heliolitid ''Protaraea richmondensis'' na nagkakrusta ng isang gastropod. Cincinnasiyano(Itaas na Ordovician) ng katimugang silangang Indiana. Image:ZygospiraAttached.jpg|Ang ''Zygospira modesta'', mga spiriferid brachiopod naingatan sa kanilang mga orihinal na posisyon sa isang trepostome bryozoan; Cincinnasiyano (Itaas na Ordovician) ng katimugang silangang Indiana. Image:DiplograptusCaneySprings.jpg|Mga Graptolita (''Amplexograptus'') mula sa Ordovician namalapit Ordovician near Caney Springs, Tennessee. </gallery> ===Flora=== Ang mga [[berdeng algae]] ay karaniwan sa Huling [[Cambrian]](marahil ay mas maaga) at sa panahong Ordovician. Ang mga halamang panglupa ay malamang nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa berdeng algae na unang lumitaw bilang hindi baskular na mga anyong tulad ng mga [[Marchantiophyta|liverwort]]. Ang spore na fossill mula sa mga halamang pang lupain ay natukoy sa pinaka mataas na mga sedimentong Ordobisyano. Ang berdeng algae ay katulad ng mga kasalukuyang [[sea moss]]. [[File:Ordovician Land Scene.jpg|thumb|Ang kolonisasyon ay limitado sa mga baybayin.]] Kasama sa mga unang fungi na pang lupain ay maaaring mga [[arbuscular mycorrhiza]] fungi ([[Glomerales]]) na gumagampan ng isang mahalagang papel sa pagpapadali sa kolonisasyon ng lupain ng mga halaman sa pamamagitan ng [[Mycorrhiza|simbiosis na mycorrhizal]] na gumagawa sa mga nutrientong mineral na magagamit ng mga selula ng halaman. Ang gayong mga fossilisadong mga fungal [[hypha]]e at mga spore mula sa Ordovician ng [[Wisconsin]] ay natagpuang may edad na mga 460 milyong taon ang nakalilipas na isang panahon nang ang flora ng lupain ay pinaka malamang na binubuo lamang ng mga halamang katulad ng mga hindi baskular na mga [[bryophyte]].<ref>{{cite journal |last=Redecker |first=D. |authorlink= |author2=Kodner, R. ; Graham, L. E. |year=2000 |month= |title=Glomalean fungi from the Ordovician |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=289 |issue=5486 |pages=1920–1921 |doi=10.1126/science.289.5486.1920 |url= |accessdate= |quote=| pmid=10988069 |bibcode = 2000Sci...289.1920R }}</ref> ==Wakas ng Ordovician== Ang panahong Ordovician ay nagsara sa isang serye ng mga pangyayaring ekstinksiyon na pag sinasama ay bumubuo sa ikalawang pinakamalaki ng limang mga pangunahing pangyayaring ekstinksiyon sa kasaysayan ng daigdig sa mga termino ng persentahe ng henera na naging ekstinto. Ang tanging mas malaki ang pangyayaring ekstinksiyon na Permian-Triassic. Ang mga ekstinksiyon ay tinatayang nangyari mga 447–444 milyong taon ang nakalilipas at nagmarak ng hangganan sa pagitan ng Ordovician at ang sumunod na panahong Silurian. Sa panahong ito, ang lahat ng mga komplikadong multiselular na mga organismo ay namuhay sa dagat at ang mga 49% ng henerea ng fauna ay magpakailanmang naglaho. Ang mga brachiopod at bryozoan ay malaking nabawasan kasama ng mga trilobita, conodont at mga pamilyang graptolita. Ang pinaka karaniwang tinatanggap na teoriya ay ang mga pangyayaring ito ay pinukaw ng pagsisimula ng mga kondisyong malalamig sa huling Katian na sinundan ng panahong yelo sa pang-faunang Hirnansiyano na nagwakas sa mahaba, matatag ng mga kondisyong greenhouse na tipikal ng Ordovician. Ang panahong yelo ay posibleng hindi pang matagalan. Ang pag-aaral ng mga isotopo ng oksiheno sa mga fossil ng brachiopod ay nagpapakitang ang pagtagal nito ay maaaring mga 0.5 hanggang 1.5 milyong taon lamang.<ref name="Stanley1999">{{cite book |title=Earth System History |last=Stanley |first=Steven M. |authorlink= |author2= |year=1999 |publisher=W.H. Freeman and Company |location=New York |isbn=0-7167-2882-6 |pages=358, 360 }}</ref> Ang ibang mga mananalisiksik ay nagtantiya na ang mas temperadong mga kondisyong ay hindi bumalik hanggang sa Huli ng Silurian. Ang glasiasyon o pagyeyelo ng Huling Ordovician ay pinangunahan ng isang pagbagsak ng karbon dioksido sa atmospero na selektibong umapekto sa mga mabababaw na dagat kung saan ang mga karamihan ng mga organismo ay nabuhay. Habang ang katimugang superkontinenteng Gondwana ay lumilipat sa Timog Polo, ang mga kap ng yelo ay nabuo rito na nadetekta sa strata ng batong Itaas na Ordovician ng Hilagang Aprika at ng katabi sa panahong ito na hilagang silangang Timog Amerika na mga lokasyong timog polar sa panahong ito. Ang mga glasiasyon ay nagsara ng tubig mula sa karagatan ng daigdig at ang mga interglasiyal ay nagpalaya rito na nagsasanhi sa mga lebel ng dagat na paulit ulit na bumagsak at tumaas. Ang malawak na mababaw na mga intra-kontinental na dagat na Ordovician ay umurong na nag-aalis ng maraming mga niche na ekolohikal at pagkatapos ay bumalik na nagdadala ng nabawasang tagapagtayong mga populasyon na nagkukulang ng marmaing mga buong pamilya ng mga organismo at pagkatapos ay muling umurong sa sumunod na pulso ng glasiasyon na nag-aalis ng dibersidad na biolohikal sa bawat pagbabago.<ref>Emiliani (1992), 491</ref> Ang espesyeng limitado sa isang dagat epikontinental sa isang ibinigay na masa ng lupain ay malalang naapektuhan.<ref name="Stanley1999" /> Ang mga tropikal na anyo ng buhay ay partikular na matinding tinamaan ng unang alon ng ekstinksiyon samantalang mga espesye ng malalamig na tubig ay masahol na tinamaan ng ekstinksiyon sa ikalawang pulso.<ref name="Stanley1999" /> Ang nagpatuloy na espesye ang mga nakakaya sa mga nagbagong kondisyon at pumuno ng mga niche na ekolohikal na iniwan ng mga ekstinksiyon. Sa huli ng ikalawang pangyayari, ang mga natutunaw na glasyer ay nagsanhi sa lebel ng dagat ng tumaas at minsan pang tumatag. Ang muling pagbabalik ng dibersidad ng buhay sa permanenteng muling pagbabaha ng mga shelve na kontinental sa pagsisimula ng Silurian ay nakakita ng tumaas na biodibersidad sa loob ng mga nagpapatuloy na mga Order. Iminungkahi nina Melott et al. (2006) na ang isang 10 segundong [[putok ng sinag gamma]] ay maaring wumasak sa patong na ozone at nagpasimula ng paglalamig sa daigdig.<ref name="Melott2006">{{cite journal |last=Melott |first=Adrian |authorlink= |author2=''et al.'' |year=2004 |month= |title=Did a gamma-ray burst initiate the late Ordovician mass extinction? |journal=International Journal of Astrobiology |volume=3 |issue= |pages=55&ndash;61 |doi=10.1017/S1473550404001910 |url= |accessdate= |quote= |bibcode=2004IJAsB...3...55M|arxiv = astro-ph/0309415 }}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Ordovician]] q2lioyns9nmbepn34n2rv1ihatoicvb 1959154 1959149 2022-07-28T23:01:05Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki Ang '''Ordovician''' ({{IPAc-en|icon|ɔr|d|ə|ˈ|v|ɪ|ʃ|ən}}; {{lang-es|Ordovícico}}) ay isang panahong heolohiko na ikalawa sa anim na mga [[era (he {{Infobox geologic timespan | name = Ordobisiyano | color = Ordobisiyano | top_bar = | time_start = 485.4 | time_start_uncertainty = 1.9 | time_end = 443.8 | time_end_uncertainty = 1.5 | image_map = | caption_map = <!--Chronology--> | timeline = Ordobisiyano <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = 1960 | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = [[Charles Lapworth]], 1879 | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = [[First appearance datum|FAD]] of the [[Conodont]] ''[[Iapetognathus fluctivagus]]'' | lower_gssp_location = Greenpoint section, [[Green Point, Newfoundland|Green Point]], [[Newfoundland]], [[Canada]] | lower_gssp_coords = {{Coord|49.6829|N|57.9653|W|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 2000<ref>{{cite journal |last1=Cooper |first1=Roger |last2=Nowlan |first2=Godfrey |last3=Williams |first3=S. H. |title=Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System |journal=Episodes |date=March 2001 |volume=24 |issue=1 |pages=19–28 |doi=10.18814/epiiugs/2001/v24i1/005 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/tremadocian.pdf |access-date=6 December 2020}}</ref> | upper_boundary_def = FAD of the [[Graptolite]] ''[[Akidograptus ascensus]]'' | upper_gssp_location = [[Dob's Linn]], [[Moffat]], [[United Kingdom|U.K.]] | upper_gssp_coords = {{Coord|55.4400|N|3.2700|W|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 1984<ref>{{cite journal |last1=Lucas |first1=Sepncer |title=The GSSP Method of Chronostratigraphy: A Critical Review |journal=Frontiers in Earth Science |date=6 November 2018 |volume=6 |page=191 |doi=10.3389/feart.2018.00191 |bibcode=2018FrEaS...6..191L |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Holland |first1=C. |title=Series and Stages of the Silurian System |journal=Episodes |date=June 1985 |volume=8 |issue=2 |pages=101–103 |doi=10.18814/epiiugs/1985/v8i2/005 |url=https://timescalefoundation.org/references/Silurian1.pdf |access-date=11 December 2020|doi-access=free }}</ref> <!--Atmospheric and Climatic Data--> | sea_level = 180 m; rising to 220 m in Caradoc and falling sharply to 140 m in end-Ordovician glaciations<ref>{{cite journal | author = Haq, B. U.| year = 2008| doi = 10.1126/science.1161648 | title = A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes | journal = Science | volume = 322 | pages = 64–68 | pmid = 18832639 | last2 = Schutter | first2 = SR | issue = 5898 |bibcode = 2008Sci...322...64H | s2cid = 206514545}}</ref> }}olohiya)|era]]ng [[Paleozoiko]] at sumasakop sa panahon sa pagitan ng {{period span|Ordovician}}{{ICS 2004}}. Ito ay sumusunod sa panahong [[Cambrian]] at sinundan ng panahong [[Silurian]]. Ang Ordovician na ipinangalan sa tribong [[Celts|Celtiko]]ng [[Ordovices]] ay inilarawan ni [[Charles Lapworth]] noong 1879 upang lutasin ang isang alitan sa pagitan ng mga tagasunod ni [[Adam Sedgwick]] at [[Roderick Murchison]] na naglagay ng parehong mga kama ng bato sa hilagang Wales sa mga respektibong panahong [[Cambrian]] at [[Silurian]]. Sa pagkilala ni Lapworth na ang mga [[fossil]] fauna sa tinutulang [[stratum|strata]] ay iba sa mga nasa panahong Cambrian o Silurian, kanyang natanto na ang mga ito ay dapat ilagay sa isang panahon sa sarili nito. Bagaman ang pagkilala sa natatanging panahong Ordovician ay mabagal sa [[Nagkakaisang Kaharian]], ang ibang mga area ng daigdig ay mabilis na tumanggap rito. Ito ay tumanggap ng sanksiyong internasyonal noong 1960 nang ito ay tanggapin bilang opisyal na panahon ng [[Erang Paleozoiko]] ng [[International Geological Congress]]. Ang buhay ay nagpatuloy na yumabong sa panahong Ordovician gaya ng nangyari sa Cambrian bagaman ang huli nang panahong ito ay minarkahan ng [[ektinksiyong Ordovician-Silurian]](malaking ekstinksiyong pang-masa). Ang mga [[inberterbrado]] na pinangalanang mga [[arthropod]] at [[molluska]] ay nanaig sa mga karagatan sa panahong ito. Ang [[isda]] na unang tunay na [[bertebrata]] ay patuloy na nag-[[ebolusyon|ebolb]] at ang mga [[gnasthomata|bertebratang may panga]] ay maaaring unang lumitaw sa huli nang panahong ito. Ang buhay ay hindi pa sumasailalim sa [[dibersipikasyon]] sa lupain. ==Mga subdibisyon== {{include timeline}} Ang isang bilang mga terminong pang rehiyon ay ginamit upang tukuyin ang mga subdibisyon ng panahong Ordovician. Noong 2008, itinayo ng ICS ang isang porman na sistemang internasyonal ng mga subdibisyon na ipinapakita sa kanan.<ref>Details on the Dapingian are available at {{cite journal|last1=Wang|first1=Xiaofeng|last2=Stouge|first2=Svend|last3=Chen|first3=Xiaohong|last4=Li|first4=Zhihong|last5=Wang|first5=Chuanshang|title=Dapingian Stage: standard name for the lowermost global stage of the Middle Ordovician Series|journal=Lethaia|volume=42|issue=3|year=2009|pages=377–380|issn=00241164|doi=10.1111/j.1502-3931.2009.00169.x}}</ref> Ang panahong Ordovician sa Britanya ay tradisyonal na hinati sa Simulang([[Tremadosiyano]] at [[Arenigo]]), Gitna ([[Llanvirn]]) na hinati sa Abereiddiyano at Llandeiliyano at Llandeilo at Huli([[Karadoka]] at [[Ashgill]]). Ang mga tumutugong bato ng sistemang Ordovician ay tinutukoy bilang nagmumula sa Mababa, Gitna o Itaas na bahagi ng column. Ang mga yugtong pang [[fauna]](mga subdibisyon ng epoch) mula sa pinakabata hanggang pinakabata ang: * [[Hirnantian]]/Gamach (Huling Ordovician: Ashgill) * Rawtheyan/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Cautleyan/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Pusgillian/Maysville/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Trenton (Gitnang Ordovician: Karadoka o Caradoc) * Onnian/Maysville/Eden (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Actonian/Eden (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Marshbrookian/Sherman (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Longvillian/Sherman (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Soudleyan/Kirkfield (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Harnagian/Rockland (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Costonian/Black River (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Chazy (Gitnang Ordovician: Llandeilo) * Llandeilo (Gitnang Ordovician: Llandeilo) * Whiterock (Gitnang Ordovician: Llanvirn) * Llanvirn (Gitnang Ordovician: Llanvirn) * Cassinian (Simulang Ordovician: Arenig) * Arenig/Jefferson/Castleman (Simulang Ordovician: Arenig) * Tremadoc/Deming/Gaconadian (Simulang Ordovician: Tremadoc) ==Paleoheograpiya== Ang mga lebel ng [[dagat]] ay mataas sa panahong Ordovician. Ang katunayan, noong panahon ng Tremadosiyano, ang mga [[transgresyon (heolohiya)|mga transgresyong marino]] sa buong mundo ang pinamalaki kung saan ang ebidensiya ay naingatan sa mga bato. Sa panahong Ordovician, ang katimugang mga kontinente ay natipon sa isang kontinenteng tinatawag na [[Gondwana]]. Ang Gondwana ay nagsimula sa yugtong ito sa pang-[[ekwador]] na mga [[latitudo]] habang ang panahon ay nagpapatuloy at lumipat tungo sa [[Timog Polo]]. Sa simula ng Ordovician, ang mga kontinenteng [[Laurentia]] (kasalukuyang panahong [[Hilagang Amerika]], [[Siberia]] at [[Baltica]]) kasalukuyang hilagang Europa ay independiyenteng mga kontinente pa rin simula pagkakahati ng superkontinenteng [[Pannotia]] ngunit ang Baltica ay nagsimulang lumipat tungo sa Laurentia sa kalaunan ng panahong ito na nagsasanhi sa [[Karagatang Iapetus]] na lumiit sa pagitan ng mga ito. Ang maliit na kontinenteng [[Abaloniya]] ay humiwalay mula Gondwana at nagsimulang tumungo sa hilaga tungo sa Baltica at Laurentia. Ang [[Karagatang Rheic]] sa pagitan ng Gondwana at Abaloniya ay nabuo bilang resulta. Ang pangunahing episodyong pagtatayo ng [[bundok]] ang [[oroheniyang Takoniko]] na nangyari sa mga panahong [[Cambrian]]. Sa simula ng Huling Ordovician mula 460 hanggang 450 milyong taon ang nakalilipas, ang mga [[bulkan]] sa kahabaan ng marhin ng Karagatang Iapetus ay nagbuga ng malalaking mga halaga ng [[karbon dioksido]] sa [[atmospero]] na gumawa sa planetang mundo na isang [[mainit na bahay]]. Ang mga arkong bulkanikong islang ito ay kalaunang bumangga sa proto-Hilagang Amerika upang bumuo ng mga kabundukang [[Appalachian]]. Sa huli ng Huling Ordovician, ang mga emisyong pang-bulkan na ito ay huminto. Ang Gondwana sa panahong ito ay lumapit sa polo at malaking nayeyelohan. ==Heokemika == Ang panahong Ordovician ay panahon ng heokemikang [[dagat kalsito]] kung saan ang mababang [[magnesiyum]] na [[kalsito]] ang pangunahing inorganikong presipitatong marino ng kalsiyum karbonata. Kaya ang mga [[karbonatang matigas na mga lupa ]] ay napaka karaniwan kasama ng mga [[ooid]] na kalsitiko, mga sementong kalsitiko at mga fauna ng [[inberterbrato]] na may nanaig na mga [[kalansay]] na kalsitiko.<ref name="Stanley1998">{{cite journal|last1=Stanley|first1=Steven M|last2=Hardie|first2=Lawrence A|title=Secular oscillations in the carbonate mineralogy of reef-building and sediment-producing organisms driven by tectonically forced shifts in seawater chemistry|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=144|issue=1-2|year=1998|pages=3–19|issn=00310182|doi=10.1016/S0031-0182(98)00109-6}}</ref><ref name="Stanley1999">{{cite journal |last=Stanley |first=S. M. |authorlink= |author2=Hardie, L. A. |year=1999 |month= |title=Hypercalcification; paleontology links plate tectonics and geochemistry to sedimentology |journal=GSA Today |volume=9 |pages=1&ndash;7 }}</ref> Hindi tulad ng panahong [[Cambrian]], nang ang produksiyon ng kalsito ay pinananaigan ng mga prosesong pang mikrobyo at hindi biolohikal, ang mga hayop at makroalgae ay naging nananaig na pinagkukunan ng materyal na kalkareyoso sa mga depositong Ordovician.<ref name=Munnecke2010/> ==Klima at lebel ng dagat== Ang panahong Ordovician ay nakakita ng pinakamataas na mga lebel ng dagat ng [[Paleozoic]] at ang mababang relief ng mga kontinente ay tumungo sa maraming mga depositong shelf na nabuo sa ilalim ng mga daang daang metro ng tubig.<ref name=Munnecke2010/> Ang lebel ng dagat ay tumaas ng higit kulang na tuloy tuloy sa buong Simulang Ordovician na medyo tumatatag sa gitna ng panahon.<ref name=Munnecke2010/> Sa lokal na mga lugar, ang ilang mga regresyon ay nangyari ngunit ang pagtaas ng lebel ng dagat ay nagpatuloy sa simula nang Huling Ordovician. Ang isang pagbabago ay mangyayari na ngunit ang mga lebel ng dagat ay bumagsak ng matatag ayon sa paglamig ng mga temperatura para sa tinatayang 30 milyong mga taon na tutungo sa glasiasyon(pagyeyelong) Hirnansiyano. Sa loob ng panahong mayelong ito, ang mga lebel ng dagat ay tila tumaas at medyo bumagsak ngunit sa kabila ng labis na pag-aaral, ang mga detalye ay nananatiling hindi pa nalulutas.<ref name=Munnecke2010/> Sa simula ng panahong ito mga 480 milyong taon ang nakalilipas, ang klima ay napakainit sanhi ng mga matataas na lebel ng karbon dioksiyo na nagbigay ng isang malakas na [[epektong greenhouse]]. Ang mga tubig marino ay ipinapapalagay na mga 45&nbsp;°C (113&nbsp;°F) na naglimita sa [[dibersipikasyon]] ng komplikadong multi-[[selula]]r na mga organismo. Ngunit sa paglipas ng panahon, ang klima ay naging mas malamig at mga 460 milyong taon ang nakalilipas, ang mga temperatura ng karagatan ay naging maikukumpara sa mga kasalukuyang tubig pang ekwador.<ref>[http://www2.cnrs.fr/en/1279.htm Explosion in marine biodiversity explained by climate change]</ref> Gaya ng Hilagang Amerika at Europa, ang Gondwana ay malaking natatakpan ng mga mababaw na dagat sa panahong Ordovician. Ang mga mabababaw na maliwanag na tubig sa ibaba ng mga shelve na kontinental ay humikayat sa paglago ng mga organismo na nagdedeposito ng mga kalsiyum karbonata sa kanilang mga shell at mga matitigas na bahagi. Ang Karagatang [[Panthalassiko]] ay tumakip ng halos ng hilagang hemnispero at iba pang mga maliliit na karagatang kabilang ang [[Proto-Tethys]], [[Paleo-Tethys]], [[Karagatang Khanty]], na nagsara sa Huli nang Ordovician at ang [[Karagatang Iapetus]] at ang bagong [[Karagatang Rheic]]. Habang nagpapatuloy ang panahong Ordovician, makikita ang mga ebidensiya ng mga [[glasyer]] sa lupain na alam na natin ngayon bilang [[Aprika]] at [[Timog Amerika]]. Sa panahong ito, ang mga masang lupain na ito ay umuupo sa [[Timog Polo]] at tinatakpan ng mga [[kap ng yelo]]. ==Buhay== [[File:Orthoceras BW.jpg|thumb|Ang mga [[Nautiloid]] tulad ng mga ''[[Orthoceras]]'' ay kabilang sa pinakamalalaking maninila(predators) sa panahong Ordovician.]] [[File:Nmnh fg09.jpg|thumb|Isang [[diorama]] na naglalarawan ng flora at fauna sa panahong Ordovician.]] Sa karamihan ng Huling Ordovician, ang buhay ay patuloy na yumayabong ngunit sa at malapit sa huli ng panahong ito, may mga [[pangyayaring ekstinksiyon na Ordovician-Silurian]] na malubhang umapekto sa mga anyong [[plankton]] tulad ng mga [[conodont]], [[graptolita]] at ilang mga pangkat ng [[trilobita]](ang [[agnostida]] at [[ptychopariida]] at ang [[asaphida]] na labis na nabawasan). Ang mga [[brachiopod]], mga [[bryozoan]][] at [[ekinoderma]] ay mabigat ring naapektuhan at ang mga endoseridong mga [[cephalopod]] ay kumpletong namatay maliban sa mga posibleng bihirang mga anyong [[Silurian]]. Ang mga pangyayaring ekstinksiyong Ordovician-Silurian ay maaaring sinanhi ng isang panahong yelo na nangyari sa huli ng panahong Ordovician dahil ang huli ng Huling Ordovician ay isa sa pinakamalamig na mga panahon sa huling 600 milyong mga taong kasaysayan ng daigdig. ===Fauna=== Sa kabuuan, ang fauna na lumitaw sa panahong Ordovician ay naglatag ng suleras para sa natitirang [[Paleozoic]].<ref name=Munnecke2010>{{cite journal|last1=Munnecke|first1=Axel|last2=Calner|first2=Mikael|last3=Harper|first3=David A.T.|last4=Servais|first4=Thomas|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=296|issue=3-4|year=2010|pages=389–413|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001}}</ref> Ang fauna ay pinananaigan ng mga naka-tiera na pamayanan ng mga suspensiyong nagpapakain na pangunahing may maikling mga [[kadena ng pagkain]]. Ang sistemang ekolohikal ay umabot sa isang bagong grado ng pagiging komplikado ng lagpas sa fauna ng panahong [[Cambrian]] na nagpatuloy hanggang sa kasalukuyang panahon. Bagaman mas hindi kilala kesa sa [[pagsabog na Cambrian]], ang Ordovician ay nagpapakita ng isang [[adaptibong radiasyon]] na [[radiasyong Ordovician]].<ref name=Munnecke2010/> Ang mga marinong pang faunang [[henus|henera]] ay tumaas ng apat na beses na nagresulta ng 12% ng lahat na alam na mga marinong fauna na [[phranerosoiko]].<ref name="Dixon2001">{{cite book |title=Atlas of Life on Earth |last=Dixon |first=Dougal |authorlink= |author2=''et al.'' |year=2001 |publisher=Barnes & Noble Books |location=New York |isbn=0-7607-1957-8 |pages=87 }}</ref> Ang isa pang pagbabago sa fauna ang malakas na pagtaas ng mga organismong [[pagkaing pagsala]].<ref>{{Cite web |title=Palaeos Paleozoic : Ordovician : The Ordovician Period |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm |access-date=2012-09-18 |archive-date=2007-12-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221094614/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm |url-status=dead }}</ref> Ang mga fauna ng [[Cambrian]] na [[trilobita]], inartikuladong [[brachiopod]], [[archaeocyathid]], at [[eocrinoid]] ay hinalinhan ng mga nanaig sa natitirang panahong Paleozoic gaya ng mga artikuladong brachiopod, [[cephalopod]], at mga [[crinoid]]. Ang mga artikuladong brachiopod sa partikular ay malaking pumalit sa mga trilobita ng mga pamayanang shelf.<ref name="Cooper1986">{{cite book |title=A Trip Through Time: Principles of Historical Geology |last=Cooper |first=John D. |authorlink= |author2=Miller, Richard H.; Patterson, Jacqueline |year=1986 |publisher=Merrill Publishing Company |location=Columbus |isbn=0-675-20140-3 |pages=247, 255&ndash;259 }}</ref> Ang kanilang tagumpay ay kumakatawan sa malaking tumaas na [[dibersidad]] ng mga organismong naglalabas na karbonatang shell sa Ordovician kumpara sa [[Cambrian]].<ref name="Cooper1986" /> Sa Hilagang Amerika at Europa, ang panahong Ordovician ay isang panahon ng mababaw na mga dagat kontinental na mayaman sa buhay. Ang mga trilobita at mga brachiopod sa partikular ay mayaman at diberso. Bagaman ang solitaryong mga [[koral]] ay may petsang bumabalik sa hindi bababa sa [[Cambrian]], ang bumubuo ng [[reef]] na mga koral ay lumitaw sa simulang Ordovician na tumutugon sa tumaas sa pagiging matatag ng karbonata at kaya ay isang bagong pagsagana ng mga animal na nagkakalsipika.<ref name=Munnecke2010/><!--Bryozoa in Cambrian: {{doi|10.1130/G30870.1}}</ref>--> Ang mga [[molluska]] na lumitaw sa [[Cambrian]] o kahit sa [[Ediakarano]] ay naging karaniwan at iba iba lalo na ang mga [[bivalve]], [[gastropod]] at [[nautiloid]] cephalopod. Ang mga [[ekstinto]]ng ngayong mga hayop marino na tinatawag na mga [[graptolita]] ay yumabong sa mga karagatan. Ang ilang mga bagong [[cystoid]] at [[crinoid]] ay lumitaw. Matagal na inakalang ang unang totoo mga [[bertebrata]](isda-mga [[ostracoderm]]) ay lumitaw sa panahong Ordovician ngunit ang mga kamakailang pagkakatuklas sa Tsina ay naghahayag na ang mga ito ay malamang na nagmula sa Simulang [[Cambrian]]. Ang napaka unang gnathostome (may pangang isda) ay lumitaw sa epoch na Huling Ordovician. Sa panahong Gitnang Ordovician, may isang malaking pagtaas sa intensidad at dibersidad ng mga organismong nagbabio-erode. Ito ay kilala bilang rebolusyong bioerosyong Ordovician. appeared in the [[Late Ordovician]] epoch.<ref name="WilsonPalmer2006">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |month= |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue=3 |pages=109&ndash;112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |format=PDF |accessdate= |quote= |archive-date=2008-12-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081216220233/http://www.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |url-status=dead }}</ref> Ito ay minarkahan ng isang biglaang kasaganaan ng matigas na substratong mga bakas na [[fossil]] gaya ng mga ''[[Trypanites]]'', ''Palaeosabella'' at ''[[Petroxestes]]''. Sa Simulang Ordovician, ang mga [[trilobita]] ay sinamahan ng mga bagong uri ng organismo kabilang ang mga koral na [[tabulata]], [[Strophomenida|strophomenid]], [[Rhynchonellida|rhynchonellid]],at maraming mga bagong [[Orthida|orthid]] [[brachiopod]], [[bryozoa]]n, [[plankton]]ic [[graptolita]] at mga [[conodont]], at maraming mga uri ng [[molluska]] at [[ekinoderma]] kabilang ang mga ophiuroid ("brittle stars") at ang unang mga [[bituing dagat]]. Gayunpaman, ang mga trilobita ay nanatiling masagana na [[Phacopida]]. Ang unang ebidensiya ng mga halamang pang lupa ay lumitaw rin. Sa Gitnang Ordovician, ang mga pinanaigan ng mga [[trilobita]]ng Simulang Ordovicianng mga [[brachiopod]]s, [[bryozoa]]ns, [[mollusc]]s, [[Cornulitida|cornulitids]], [[tentaculites|tentaculitids]] at [[echinoderm]] ay lahat yumabong, ang mga [[tabulata]] ay nagdibersipika at ang unang [[rugosa]]ng koral ay lumitaw. ang mga trilobita ay hindi na predominante. Ang mga planktonbikong mga graptolita ay nanatiling diberso na ang mga [[Diplograptina]] ay lumitaw. Ang [[bioerosyon]] ay naging mahalagang proseso partikular na sa makapal na kalstikong kalansay ng mga koral, bryozoans at mga brachiopod at sa ekstensibong mga karbonatang matigas na lupa na lumitaw sa kasaganaan sa panahong ito. Ang isa sa pinaka unang alam na may armor na [[agnatha]]n ("[[ostracoderm]]") na bertebratang ''[[Arandaspis]]'' ay may petsang bumabalik mula Gitnang Ordovician. Ang mga trilobita sa Ordovician ay labis na iba kesa sa mga predesesor nito sa [[Cambrian]]. Maraming mga trilobita ay nagpaunlad ng mga kakaibang mga [[espina]] at mga [[nodula]] upang ipagtanggol laban sa mga maninila gaya ng mga [[primitibong pating]] at mga [[nautiloid]] samantalang ang ibang mga trilobita gaya ng ''Aeglina prisca'' ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] na maging mas lumalangoy na mga anyo. Ang ilang trilobita ay nagpaunlad ng tulad ng palang mga nguso para sa pag-aarao sa mga maputik na mga ilalim ng dagat. Ang isa pang hindi karaniwang klado ng mga trilobita na kilala bilang mga trinucleid ay nagpaunlad ng isang malawak na may pit na marhin sa palibot ng mga kalasag ng ulo nito.<ref name="Palaeos.com">{{cite web |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm#Life |title=Palaeos Paleozoic : Ordovician : The Ordovician Period |accessdate= |work= |date=April 11, 2002 |archive-date=December 21, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221094614/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm#Life |url-status=dead }}</ref> Ang ilang mga trilobita gaya ng ''Asaphus kowalewski'' ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] na mahahabang mga tangkay ng mata upang makatulong sa pagdedetekta ng mga maninila samantalang ang ibang mga mata ngtrilobita sa salungat ay kumpletong naglaho.<ref>[http://www.trilobites.info/ A Guide to the Orders of Trilobites<!-- Bot generated title -->]</ref> <gallery> Image:OrdovicianEdrio.jpg|Ang Itaas na Ordovicianng [[edrioasteroid]] ''Cystaster stellatus'' sa isang cobble mula sa Pormasyong Kope sa hilagang [[Kentucky]]. Sa likuran ay ang cyclostome [[bryozoan]] ''Corynotrypa''. Image:FossilMtnUT.jpg|Bundok na Fossil, kanlurang sentral na [[Utah]]; Gitnang Ordovicianng fossiliperosong mga shale at batongapog sa mas mababang kalahati. Image:OrdOutcropTN.JPG|Outcrop ng Itaas na batong apog na Ordovician at menor na shale, sentral na Tennesee Image:LibertyBorings.jpg|''[[Trypanites]]'' mga buts sa isang matigas na lupang Ordovician, timog silangang Indiana.<ref name="WilsonPalmer2001">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2001 |month= |title=Domiciles, not predatory borings: a simpler explanation of the holes in Ordovician shells analyzed by Kaplan and Baumiller, 2000 |journal=PALAIOS |volume=16 |issue= 5|pages=524&ndash;525 |doi=10.1669/0883-1351(2001)016<0524:DNPBAS>2.0.CO;2|url= |accessdate= }}</ref> Image:Petroxestes_borings_Ordovician.jpg|Mga butas ''[[Petroxestes]]'' sa matigas na lupang Ordovician, katimugang Ohio.<ref name="WilsonPalmer2006">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |month= |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue= 3|pages=109&ndash;112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |accessdate= |quote= }}</ref> File:OilShaleEstonia.jpg|Outcrop ng Ordovicianng [[kukersite]] [[langis na shale]], hilagaang [[Estonia]]. Image:OilShaleFossilsEstonia.jpg|Bryozoan fossils in Ordovician kukersite oil shale, northern [[Estonia]]. Image:OrdFossilsMN.JPG|Ang mga [[Brachiopod]] at mga [[bryozoan]] sa isang batong apog na Ordovician, katimugang Minnesota. Image:PlatystrophiaOrdovician.jpg|''Vinlandostrophia ponderosa'', Maysvillian (Upper Ordovician) malapit sa Madison, Indiana. Ang barang iskala ay 5.0&nbsp;mm. Image:Echinosphaerites.JPG|Ang Ordovicianngcystoid ''[[Echinosphaerites]]'' (na isang ekstintong [[ekinoderma]]) mula hilagang silangang Estonia; tinatayang 5&nbsp;cm sa diametro. Image:Prasopora.JPG|Ang ''Prasopora'', na isang trepostome [[bryozoan]] mula sa Ordovician ng Iowa. Image:EncrustedStroph.JPG|Isang Ordovicianng strophomenid brachiopod na may nagka-krustang inartikuladong mga brachiopod at isang bryozoan. Image:Protaraea.jpg|Ang koral na heliolitid ''Protaraea richmondensis'' na nagkakrusta ng isang gastropod. Cincinnasiyano(Itaas na Ordovician) ng katimugang silangang Indiana. Image:ZygospiraAttached.jpg|Ang ''Zygospira modesta'', mga spiriferid brachiopod naingatan sa kanilang mga orihinal na posisyon sa isang trepostome bryozoan; Cincinnasiyano (Itaas na Ordovician) ng katimugang silangang Indiana. Image:DiplograptusCaneySprings.jpg|Mga Graptolita (''Amplexograptus'') mula sa Ordovician namalapit Ordovician near Caney Springs, Tennessee. </gallery> ===Flora=== Ang mga [[berdeng algae]] ay karaniwan sa Huling [[Cambrian]](marahil ay mas maaga) at sa panahong Ordovician. Ang mga halamang panglupa ay malamang nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa berdeng algae na unang lumitaw bilang hindi baskular na mga anyong tulad ng mga [[Marchantiophyta|liverwort]]. Ang spore na fossill mula sa mga halamang pang lupain ay natukoy sa pinaka mataas na mga sedimentong Ordobisyano. Ang berdeng algae ay katulad ng mga kasalukuyang [[sea moss]]. [[File:Ordovician Land Scene.jpg|thumb|Ang kolonisasyon ay limitado sa mga baybayin.]] Kasama sa mga unang fungi na pang lupain ay maaaring mga [[arbuscular mycorrhiza]] fungi ([[Glomerales]]) na gumagampan ng isang mahalagang papel sa pagpapadali sa kolonisasyon ng lupain ng mga halaman sa pamamagitan ng [[Mycorrhiza|simbiosis na mycorrhizal]] na gumagawa sa mga nutrientong mineral na magagamit ng mga selula ng halaman. Ang gayong mga fossilisadong mga fungal [[hypha]]e at mga spore mula sa Ordovician ng [[Wisconsin]] ay natagpuang may edad na mga 460 milyong taon ang nakalilipas na isang panahon nang ang flora ng lupain ay pinaka malamang na binubuo lamang ng mga halamang katulad ng mga hindi baskular na mga [[bryophyte]].<ref>{{cite journal |last=Redecker |first=D. |authorlink= |author2=Kodner, R. ; Graham, L. E. |year=2000 |month= |title=Glomalean fungi from the Ordovician |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=289 |issue=5486 |pages=1920–1921 |doi=10.1126/science.289.5486.1920 |url= |accessdate= |quote=| pmid=10988069 |bibcode = 2000Sci...289.1920R }}</ref> ==Wakas ng Ordovician== Ang panahong Ordovician ay nagsara sa isang serye ng mga pangyayaring ekstinksiyon na pag sinasama ay bumubuo sa ikalawang pinakamalaki ng limang mga pangunahing pangyayaring ekstinksiyon sa kasaysayan ng daigdig sa mga termino ng persentahe ng henera na naging ekstinto. Ang tanging mas malaki ang pangyayaring ekstinksiyon na Permian-Triassic. Ang mga ekstinksiyon ay tinatayang nangyari mga 447–444 milyong taon ang nakalilipas at nagmarak ng hangganan sa pagitan ng Ordovician at ang sumunod na panahong Silurian. Sa panahong ito, ang lahat ng mga komplikadong multiselular na mga organismo ay namuhay sa dagat at ang mga 49% ng henerea ng fauna ay magpakailanmang naglaho. Ang mga brachiopod at bryozoan ay malaking nabawasan kasama ng mga trilobita, conodont at mga pamilyang graptolita. Ang pinaka karaniwang tinatanggap na teoriya ay ang mga pangyayaring ito ay pinukaw ng pagsisimula ng mga kondisyong malalamig sa huling Katian na sinundan ng panahong yelo sa pang-faunang Hirnansiyano na nagwakas sa mahaba, matatag ng mga kondisyong greenhouse na tipikal ng Ordovician. Ang panahong yelo ay posibleng hindi pang matagalan. Ang pag-aaral ng mga isotopo ng oksiheno sa mga fossil ng brachiopod ay nagpapakitang ang pagtagal nito ay maaaring mga 0.5 hanggang 1.5 milyong taon lamang.<ref name="Stanley1999">{{cite book |title=Earth System History |last=Stanley |first=Steven M. |authorlink= |author2= |year=1999 |publisher=W.H. Freeman and Company |location=New York |isbn=0-7167-2882-6 |pages=358, 360 }}</ref> Ang ibang mga mananalisiksik ay nagtantiya na ang mas temperadong mga kondisyong ay hindi bumalik hanggang sa Huli ng Silurian. Ang glasiasyon o pagyeyelo ng Huling Ordovician ay pinangunahan ng isang pagbagsak ng karbon dioksido sa atmospero na selektibong umapekto sa mga mabababaw na dagat kung saan ang mga karamihan ng mga organismo ay nabuhay. Habang ang katimugang superkontinenteng Gondwana ay lumilipat sa Timog Polo, ang mga kap ng yelo ay nabuo rito na nadetekta sa strata ng batong Itaas na Ordovician ng Hilagang Aprika at ng katabi sa panahong ito na hilagang silangang Timog Amerika na mga lokasyong timog polar sa panahong ito. Ang mga glasiasyon ay nagsara ng tubig mula sa karagatan ng daigdig at ang mga interglasiyal ay nagpalaya rito na nagsasanhi sa mga lebel ng dagat na paulit ulit na bumagsak at tumaas. Ang malawak na mababaw na mga intra-kontinental na dagat na Ordovician ay umurong na nag-aalis ng maraming mga niche na ekolohikal at pagkatapos ay bumalik na nagdadala ng nabawasang tagapagtayong mga populasyon na nagkukulang ng marmaing mga buong pamilya ng mga organismo at pagkatapos ay muling umurong sa sumunod na pulso ng glasiasyon na nag-aalis ng dibersidad na biolohikal sa bawat pagbabago.<ref>Emiliani (1992), 491</ref> Ang espesyeng limitado sa isang dagat epikontinental sa isang ibinigay na masa ng lupain ay malalang naapektuhan.<ref name="Stanley1999" /> Ang mga tropikal na anyo ng buhay ay partikular na matinding tinamaan ng unang alon ng ekstinksiyon samantalang mga espesye ng malalamig na tubig ay masahol na tinamaan ng ekstinksiyon sa ikalawang pulso.<ref name="Stanley1999" /> Ang nagpatuloy na espesye ang mga nakakaya sa mga nagbagong kondisyon at pumuno ng mga niche na ekolohikal na iniwan ng mga ekstinksiyon. Sa huli ng ikalawang pangyayari, ang mga natutunaw na glasyer ay nagsanhi sa lebel ng dagat ng tumaas at minsan pang tumatag. Ang muling pagbabalik ng dibersidad ng buhay sa permanenteng muling pagbabaha ng mga shelve na kontinental sa pagsisimula ng Silurian ay nakakita ng tumaas na biodibersidad sa loob ng mga nagpapatuloy na mga Order. Iminungkahi nina Melott et al. (2006) na ang isang 10 segundong [[putok ng sinag gamma]] ay maaring wumasak sa patong na ozone at nagpasimula ng paglalamig sa daigdig.<ref name="Melott2006">{{cite journal |last=Melott |first=Adrian |authorlink= |author2=''et al.'' |year=2004 |month= |title=Did a gamma-ray burst initiate the late Ordovician mass extinction? |journal=International Journal of Astrobiology |volume=3 |issue= |pages=55&ndash;61 |doi=10.1017/S1473550404001910 |url= |accessdate= |quote= |bibcode=2004IJAsB...3...55M|arxiv = astro-ph/0309415 }}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Ordovician]] r8yfm14p0n25zehtarfe9ykwu7bktcs 1959202 1959154 2022-07-29T01:57:03Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki Ang '''Ordobisiyano''' (Ingles: '''Ordovician''') ay isang panahong heolohiko na ikalawa sa anim na mga [[era (he {{Infobox geologic timespan | name = Ordobisiyano | color = Ordobisiyano | top_bar = | time_start = 485.4 | time_start_uncertainty = 1.9 | time_end = 443.8 | time_end_uncertainty = 1.5 | image_map = | caption_map = <!--Chronology--> | timeline = Ordobisiyano <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = 1960 | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = [[Charles Lapworth]], 1879 | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = [[First appearance datum|FAD]] of the [[Conodont]] ''[[Iapetognathus fluctivagus]]'' | lower_gssp_location = Greenpoint section, [[Green Point, Newfoundland|Green Point]], [[Newfoundland]], [[Canada]] | lower_gssp_coords = {{Coord|49.6829|N|57.9653|W|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 2000<ref>{{cite journal |last1=Cooper |first1=Roger |last2=Nowlan |first2=Godfrey |last3=Williams |first3=S. H. |title=Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System |journal=Episodes |date=March 2001 |volume=24 |issue=1 |pages=19–28 |doi=10.18814/epiiugs/2001/v24i1/005 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/tremadocian.pdf |access-date=6 December 2020}}</ref> | upper_boundary_def = FAD of the [[Graptolite]] ''[[Akidograptus ascensus]]'' | upper_gssp_location = [[Dob's Linn]], [[Moffat]], [[United Kingdom|U.K.]] | upper_gssp_coords = {{Coord|55.4400|N|3.2700|W|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 1984<ref>{{cite journal |last1=Lucas |first1=Sepncer |title=The GSSP Method of Chronostratigraphy: A Critical Review |journal=Frontiers in Earth Science |date=6 November 2018 |volume=6 |page=191 |doi=10.3389/feart.2018.00191 |bibcode=2018FrEaS...6..191L |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Holland |first1=C. |title=Series and Stages of the Silurian System |journal=Episodes |date=June 1985 |volume=8 |issue=2 |pages=101–103 |doi=10.18814/epiiugs/1985/v8i2/005 |url=https://timescalefoundation.org/references/Silurian1.pdf |access-date=11 December 2020|doi-access=free }}</ref> <!--Atmospheric and Climatic Data--> | sea_level = 180 m; rising to 220 m in Caradoc and falling sharply to 140 m in end-Ordovician glaciations<ref>{{cite journal | author = Haq, B. U.| year = 2008| doi = 10.1126/science.1161648 | title = A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes | journal = Science | volume = 322 | pages = 64–68 | pmid = 18832639 | last2 = Schutter | first2 = SR | issue = 5898 |bibcode = 2008Sci...322...64H | s2cid = 206514545}}</ref> }}olohiya)|era]]ng [[Paleozoiko]] at sumasakop sa panahon sa pagitan ng {{period span|Ordovician}}{{ICS 2004}}. Ito ay sumusunod sa panahong [[Cambrian]] at sinundan ng panahong [[Silurian]]. Ang Ordovician na ipinangalan sa tribong [[Celts|Celtiko]]ng [[Ordovices]] ay inilarawan ni [[Charles Lapworth]] noong 1879 upang lutasin ang isang alitan sa pagitan ng mga tagasunod ni [[Adam Sedgwick]] at [[Roderick Murchison]] na naglagay ng parehong mga kama ng bato sa hilagang Wales sa mga respektibong panahong [[Cambrian]] at [[Silurian]]. Sa pagkilala ni Lapworth na ang mga [[fossil]] fauna sa tinutulang [[stratum|strata]] ay iba sa mga nasa panahong Cambrian o Silurian, kanyang natanto na ang mga ito ay dapat ilagay sa isang panahon sa sarili nito. Bagaman ang pagkilala sa natatanging panahong Ordovician ay mabagal sa [[Nagkakaisang Kaharian]], ang ibang mga area ng daigdig ay mabilis na tumanggap rito. Ito ay tumanggap ng sanksiyong internasyonal noong 1960 nang ito ay tanggapin bilang opisyal na panahon ng [[Erang Paleozoiko]] ng [[International Geological Congress]]. Ang buhay ay nagpatuloy na yumabong sa panahong Ordovician gaya ng nangyari sa Cambrian bagaman ang huli nang panahong ito ay minarkahan ng [[ektinksiyong Ordovician-Silurian]](malaking ekstinksiyong pang-masa). Ang mga [[inberterbrado]] na pinangalanang mga [[arthropod]] at [[molluska]] ay nanaig sa mga karagatan sa panahong ito. Ang [[isda]] na unang tunay na [[bertebrata]] ay patuloy na nag-[[ebolusyon|ebolb]] at ang mga [[gnasthomata|bertebratang may panga]] ay maaaring unang lumitaw sa huli nang panahong ito. Ang buhay ay hindi pa sumasailalim sa [[dibersipikasyon]] sa lupain. ==Mga subdibisyon== {{include timeline}} Ang isang bilang mga terminong pang rehiyon ay ginamit upang tukuyin ang mga subdibisyon ng panahong Ordovician. Noong 2008, itinayo ng ICS ang isang porman na sistemang internasyonal ng mga subdibisyon na ipinapakita sa kanan.<ref>Details on the Dapingian are available at {{cite journal|last1=Wang|first1=Xiaofeng|last2=Stouge|first2=Svend|last3=Chen|first3=Xiaohong|last4=Li|first4=Zhihong|last5=Wang|first5=Chuanshang|title=Dapingian Stage: standard name for the lowermost global stage of the Middle Ordovician Series|journal=Lethaia|volume=42|issue=3|year=2009|pages=377–380|issn=00241164|doi=10.1111/j.1502-3931.2009.00169.x}}</ref> Ang panahong Ordovician sa Britanya ay tradisyonal na hinati sa Simulang([[Tremadosiyano]] at [[Arenigo]]), Gitna ([[Llanvirn]]) na hinati sa Abereiddiyano at Llandeiliyano at Llandeilo at Huli([[Karadoka]] at [[Ashgill]]). Ang mga tumutugong bato ng sistemang Ordovician ay tinutukoy bilang nagmumula sa Mababa, Gitna o Itaas na bahagi ng column. Ang mga yugtong pang [[fauna]](mga subdibisyon ng epoch) mula sa pinakabata hanggang pinakabata ang: * [[Hirnantian]]/Gamach (Huling Ordovician: Ashgill) * Rawtheyan/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Cautleyan/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Pusgillian/Maysville/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Trenton (Gitnang Ordovician: Karadoka o Caradoc) * Onnian/Maysville/Eden (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Actonian/Eden (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Marshbrookian/Sherman (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Longvillian/Sherman (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Soudleyan/Kirkfield (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Harnagian/Rockland (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Costonian/Black River (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Chazy (Gitnang Ordovician: Llandeilo) * Llandeilo (Gitnang Ordovician: Llandeilo) * Whiterock (Gitnang Ordovician: Llanvirn) * Llanvirn (Gitnang Ordovician: Llanvirn) * Cassinian (Simulang Ordovician: Arenig) * Arenig/Jefferson/Castleman (Simulang Ordovician: Arenig) * Tremadoc/Deming/Gaconadian (Simulang Ordovician: Tremadoc) ==Paleoheograpiya== Ang mga lebel ng [[dagat]] ay mataas sa panahong Ordovician. Ang katunayan, noong panahon ng Tremadosiyano, ang mga [[transgresyon (heolohiya)|mga transgresyong marino]] sa buong mundo ang pinamalaki kung saan ang ebidensiya ay naingatan sa mga bato. Sa panahong Ordovician, ang katimugang mga kontinente ay natipon sa isang kontinenteng tinatawag na [[Gondwana]]. Ang Gondwana ay nagsimula sa yugtong ito sa pang-[[ekwador]] na mga [[latitudo]] habang ang panahon ay nagpapatuloy at lumipat tungo sa [[Timog Polo]]. Sa simula ng Ordovician, ang mga kontinenteng [[Laurentia]] (kasalukuyang panahong [[Hilagang Amerika]], [[Siberia]] at [[Baltica]]) kasalukuyang hilagang Europa ay independiyenteng mga kontinente pa rin simula pagkakahati ng superkontinenteng [[Pannotia]] ngunit ang Baltica ay nagsimulang lumipat tungo sa Laurentia sa kalaunan ng panahong ito na nagsasanhi sa [[Karagatang Iapetus]] na lumiit sa pagitan ng mga ito. Ang maliit na kontinenteng [[Abaloniya]] ay humiwalay mula Gondwana at nagsimulang tumungo sa hilaga tungo sa Baltica at Laurentia. Ang [[Karagatang Rheic]] sa pagitan ng Gondwana at Abaloniya ay nabuo bilang resulta. Ang pangunahing episodyong pagtatayo ng [[bundok]] ang [[oroheniyang Takoniko]] na nangyari sa mga panahong [[Cambrian]]. Sa simula ng Huling Ordovician mula 460 hanggang 450 milyong taon ang nakalilipas, ang mga [[bulkan]] sa kahabaan ng marhin ng Karagatang Iapetus ay nagbuga ng malalaking mga halaga ng [[karbon dioksido]] sa [[atmospero]] na gumawa sa planetang mundo na isang [[mainit na bahay]]. Ang mga arkong bulkanikong islang ito ay kalaunang bumangga sa proto-Hilagang Amerika upang bumuo ng mga kabundukang [[Appalachian]]. Sa huli ng Huling Ordovician, ang mga emisyong pang-bulkan na ito ay huminto. Ang Gondwana sa panahong ito ay lumapit sa polo at malaking nayeyelohan. ==Heokemika == Ang panahong Ordovician ay panahon ng heokemikang [[dagat kalsito]] kung saan ang mababang [[magnesiyum]] na [[kalsito]] ang pangunahing inorganikong presipitatong marino ng kalsiyum karbonata. Kaya ang mga [[karbonatang matigas na mga lupa ]] ay napaka karaniwan kasama ng mga [[ooid]] na kalsitiko, mga sementong kalsitiko at mga fauna ng [[inberterbrato]] na may nanaig na mga [[kalansay]] na kalsitiko.<ref name="Stanley1998">{{cite journal|last1=Stanley|first1=Steven M|last2=Hardie|first2=Lawrence A|title=Secular oscillations in the carbonate mineralogy of reef-building and sediment-producing organisms driven by tectonically forced shifts in seawater chemistry|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=144|issue=1-2|year=1998|pages=3–19|issn=00310182|doi=10.1016/S0031-0182(98)00109-6}}</ref><ref name="Stanley1999">{{cite journal |last=Stanley |first=S. M. |authorlink= |author2=Hardie, L. A. |year=1999 |month= |title=Hypercalcification; paleontology links plate tectonics and geochemistry to sedimentology |journal=GSA Today |volume=9 |pages=1&ndash;7 }}</ref> Hindi tulad ng panahong [[Cambrian]], nang ang produksiyon ng kalsito ay pinananaigan ng mga prosesong pang mikrobyo at hindi biolohikal, ang mga hayop at makroalgae ay naging nananaig na pinagkukunan ng materyal na kalkareyoso sa mga depositong Ordovician.<ref name=Munnecke2010/> ==Klima at lebel ng dagat== Ang panahong Ordovician ay nakakita ng pinakamataas na mga lebel ng dagat ng [[Paleozoic]] at ang mababang relief ng mga kontinente ay tumungo sa maraming mga depositong shelf na nabuo sa ilalim ng mga daang daang metro ng tubig.<ref name=Munnecke2010/> Ang lebel ng dagat ay tumaas ng higit kulang na tuloy tuloy sa buong Simulang Ordovician na medyo tumatatag sa gitna ng panahon.<ref name=Munnecke2010/> Sa lokal na mga lugar, ang ilang mga regresyon ay nangyari ngunit ang pagtaas ng lebel ng dagat ay nagpatuloy sa simula nang Huling Ordovician. Ang isang pagbabago ay mangyayari na ngunit ang mga lebel ng dagat ay bumagsak ng matatag ayon sa paglamig ng mga temperatura para sa tinatayang 30 milyong mga taon na tutungo sa glasiasyon(pagyeyelong) Hirnansiyano. Sa loob ng panahong mayelong ito, ang mga lebel ng dagat ay tila tumaas at medyo bumagsak ngunit sa kabila ng labis na pag-aaral, ang mga detalye ay nananatiling hindi pa nalulutas.<ref name=Munnecke2010/> Sa simula ng panahong ito mga 480 milyong taon ang nakalilipas, ang klima ay napakainit sanhi ng mga matataas na lebel ng karbon dioksiyo na nagbigay ng isang malakas na [[epektong greenhouse]]. Ang mga tubig marino ay ipinapapalagay na mga 45&nbsp;°C (113&nbsp;°F) na naglimita sa [[dibersipikasyon]] ng komplikadong multi-[[selula]]r na mga organismo. Ngunit sa paglipas ng panahon, ang klima ay naging mas malamig at mga 460 milyong taon ang nakalilipas, ang mga temperatura ng karagatan ay naging maikukumpara sa mga kasalukuyang tubig pang ekwador.<ref>[http://www2.cnrs.fr/en/1279.htm Explosion in marine biodiversity explained by climate change]</ref> Gaya ng Hilagang Amerika at Europa, ang Gondwana ay malaking natatakpan ng mga mababaw na dagat sa panahong Ordovician. Ang mga mabababaw na maliwanag na tubig sa ibaba ng mga shelve na kontinental ay humikayat sa paglago ng mga organismo na nagdedeposito ng mga kalsiyum karbonata sa kanilang mga shell at mga matitigas na bahagi. Ang Karagatang [[Panthalassiko]] ay tumakip ng halos ng hilagang hemnispero at iba pang mga maliliit na karagatang kabilang ang [[Proto-Tethys]], [[Paleo-Tethys]], [[Karagatang Khanty]], na nagsara sa Huli nang Ordovician at ang [[Karagatang Iapetus]] at ang bagong [[Karagatang Rheic]]. Habang nagpapatuloy ang panahong Ordovician, makikita ang mga ebidensiya ng mga [[glasyer]] sa lupain na alam na natin ngayon bilang [[Aprika]] at [[Timog Amerika]]. Sa panahong ito, ang mga masang lupain na ito ay umuupo sa [[Timog Polo]] at tinatakpan ng mga [[kap ng yelo]]. ==Buhay== [[File:Orthoceras BW.jpg|thumb|Ang mga [[Nautiloid]] tulad ng mga ''[[Orthoceras]]'' ay kabilang sa pinakamalalaking maninila(predators) sa panahong Ordovician.]] [[File:Nmnh fg09.jpg|thumb|Isang [[diorama]] na naglalarawan ng flora at fauna sa panahong Ordovician.]] Sa karamihan ng Huling Ordovician, ang buhay ay patuloy na yumayabong ngunit sa at malapit sa huli ng panahong ito, may mga [[pangyayaring ekstinksiyon na Ordovician-Silurian]] na malubhang umapekto sa mga anyong [[plankton]] tulad ng mga [[conodont]], [[graptolita]] at ilang mga pangkat ng [[trilobita]](ang [[agnostida]] at [[ptychopariida]] at ang [[asaphida]] na labis na nabawasan). Ang mga [[brachiopod]], mga [[bryozoan]][] at [[ekinoderma]] ay mabigat ring naapektuhan at ang mga endoseridong mga [[cephalopod]] ay kumpletong namatay maliban sa mga posibleng bihirang mga anyong [[Silurian]]. Ang mga pangyayaring ekstinksiyong Ordovician-Silurian ay maaaring sinanhi ng isang panahong yelo na nangyari sa huli ng panahong Ordovician dahil ang huli ng Huling Ordovician ay isa sa pinakamalamig na mga panahon sa huling 600 milyong mga taong kasaysayan ng daigdig. ===Fauna=== Sa kabuuan, ang fauna na lumitaw sa panahong Ordovician ay naglatag ng suleras para sa natitirang [[Paleozoic]].<ref name=Munnecke2010>{{cite journal|last1=Munnecke|first1=Axel|last2=Calner|first2=Mikael|last3=Harper|first3=David A.T.|last4=Servais|first4=Thomas|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=296|issue=3-4|year=2010|pages=389–413|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001}}</ref> Ang fauna ay pinananaigan ng mga naka-tiera na pamayanan ng mga suspensiyong nagpapakain na pangunahing may maikling mga [[kadena ng pagkain]]. Ang sistemang ekolohikal ay umabot sa isang bagong grado ng pagiging komplikado ng lagpas sa fauna ng panahong [[Cambrian]] na nagpatuloy hanggang sa kasalukuyang panahon. Bagaman mas hindi kilala kesa sa [[pagsabog na Cambrian]], ang Ordovician ay nagpapakita ng isang [[adaptibong radiasyon]] na [[radiasyong Ordovician]].<ref name=Munnecke2010/> Ang mga marinong pang faunang [[henus|henera]] ay tumaas ng apat na beses na nagresulta ng 12% ng lahat na alam na mga marinong fauna na [[phranerosoiko]].<ref name="Dixon2001">{{cite book |title=Atlas of Life on Earth |last=Dixon |first=Dougal |authorlink= |author2=''et al.'' |year=2001 |publisher=Barnes & Noble Books |location=New York |isbn=0-7607-1957-8 |pages=87 }}</ref> Ang isa pang pagbabago sa fauna ang malakas na pagtaas ng mga organismong [[pagkaing pagsala]].<ref>{{Cite web |title=Palaeos Paleozoic : Ordovician : The Ordovician Period |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm |access-date=2012-09-18 |archive-date=2007-12-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221094614/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm |url-status=dead }}</ref> Ang mga fauna ng [[Cambrian]] na [[trilobita]], inartikuladong [[brachiopod]], [[archaeocyathid]], at [[eocrinoid]] ay hinalinhan ng mga nanaig sa natitirang panahong Paleozoic gaya ng mga artikuladong brachiopod, [[cephalopod]], at mga [[crinoid]]. Ang mga artikuladong brachiopod sa partikular ay malaking pumalit sa mga trilobita ng mga pamayanang shelf.<ref name="Cooper1986">{{cite book |title=A Trip Through Time: Principles of Historical Geology |last=Cooper |first=John D. |authorlink= |author2=Miller, Richard H.; Patterson, Jacqueline |year=1986 |publisher=Merrill Publishing Company |location=Columbus |isbn=0-675-20140-3 |pages=247, 255&ndash;259 }}</ref> Ang kanilang tagumpay ay kumakatawan sa malaking tumaas na [[dibersidad]] ng mga organismong naglalabas na karbonatang shell sa Ordovician kumpara sa [[Cambrian]].<ref name="Cooper1986" /> Sa Hilagang Amerika at Europa, ang panahong Ordovician ay isang panahon ng mababaw na mga dagat kontinental na mayaman sa buhay. Ang mga trilobita at mga brachiopod sa partikular ay mayaman at diberso. Bagaman ang solitaryong mga [[koral]] ay may petsang bumabalik sa hindi bababa sa [[Cambrian]], ang bumubuo ng [[reef]] na mga koral ay lumitaw sa simulang Ordovician na tumutugon sa tumaas sa pagiging matatag ng karbonata at kaya ay isang bagong pagsagana ng mga animal na nagkakalsipika.<ref name=Munnecke2010/><!--Bryozoa in Cambrian: {{doi|10.1130/G30870.1}}</ref>--> Ang mga [[molluska]] na lumitaw sa [[Cambrian]] o kahit sa [[Ediakarano]] ay naging karaniwan at iba iba lalo na ang mga [[bivalve]], [[gastropod]] at [[nautiloid]] cephalopod. Ang mga [[ekstinto]]ng ngayong mga hayop marino na tinatawag na mga [[graptolita]] ay yumabong sa mga karagatan. Ang ilang mga bagong [[cystoid]] at [[crinoid]] ay lumitaw. Matagal na inakalang ang unang totoo mga [[bertebrata]](isda-mga [[ostracoderm]]) ay lumitaw sa panahong Ordovician ngunit ang mga kamakailang pagkakatuklas sa Tsina ay naghahayag na ang mga ito ay malamang na nagmula sa Simulang [[Cambrian]]. Ang napaka unang gnathostome (may pangang isda) ay lumitaw sa epoch na Huling Ordovician. Sa panahong Gitnang Ordovician, may isang malaking pagtaas sa intensidad at dibersidad ng mga organismong nagbabio-erode. Ito ay kilala bilang rebolusyong bioerosyong Ordovician. appeared in the [[Late Ordovician]] epoch.<ref name="WilsonPalmer2006">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |month= |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue=3 |pages=109&ndash;112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |format=PDF |accessdate= |quote= |archive-date=2008-12-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081216220233/http://www.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |url-status=dead }}</ref> Ito ay minarkahan ng isang biglaang kasaganaan ng matigas na substratong mga bakas na [[fossil]] gaya ng mga ''[[Trypanites]]'', ''Palaeosabella'' at ''[[Petroxestes]]''. Sa Simulang Ordovician, ang mga [[trilobita]] ay sinamahan ng mga bagong uri ng organismo kabilang ang mga koral na [[tabulata]], [[Strophomenida|strophomenid]], [[Rhynchonellida|rhynchonellid]],at maraming mga bagong [[Orthida|orthid]] [[brachiopod]], [[bryozoa]]n, [[plankton]]ic [[graptolita]] at mga [[conodont]], at maraming mga uri ng [[molluska]] at [[ekinoderma]] kabilang ang mga ophiuroid ("brittle stars") at ang unang mga [[bituing dagat]]. Gayunpaman, ang mga trilobita ay nanatiling masagana na [[Phacopida]]. Ang unang ebidensiya ng mga halamang pang lupa ay lumitaw rin. Sa Gitnang Ordovician, ang mga pinanaigan ng mga [[trilobita]]ng Simulang Ordovicianng mga [[brachiopod]]s, [[bryozoa]]ns, [[mollusc]]s, [[Cornulitida|cornulitids]], [[tentaculites|tentaculitids]] at [[echinoderm]] ay lahat yumabong, ang mga [[tabulata]] ay nagdibersipika at ang unang [[rugosa]]ng koral ay lumitaw. ang mga trilobita ay hindi na predominante. Ang mga planktonbikong mga graptolita ay nanatiling diberso na ang mga [[Diplograptina]] ay lumitaw. Ang [[bioerosyon]] ay naging mahalagang proseso partikular na sa makapal na kalstikong kalansay ng mga koral, bryozoans at mga brachiopod at sa ekstensibong mga karbonatang matigas na lupa na lumitaw sa kasaganaan sa panahong ito. Ang isa sa pinaka unang alam na may armor na [[agnatha]]n ("[[ostracoderm]]") na bertebratang ''[[Arandaspis]]'' ay may petsang bumabalik mula Gitnang Ordovician. Ang mga trilobita sa Ordovician ay labis na iba kesa sa mga predesesor nito sa [[Cambrian]]. Maraming mga trilobita ay nagpaunlad ng mga kakaibang mga [[espina]] at mga [[nodula]] upang ipagtanggol laban sa mga maninila gaya ng mga [[primitibong pating]] at mga [[nautiloid]] samantalang ang ibang mga trilobita gaya ng ''Aeglina prisca'' ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] na maging mas lumalangoy na mga anyo. Ang ilang trilobita ay nagpaunlad ng tulad ng palang mga nguso para sa pag-aarao sa mga maputik na mga ilalim ng dagat. Ang isa pang hindi karaniwang klado ng mga trilobita na kilala bilang mga trinucleid ay nagpaunlad ng isang malawak na may pit na marhin sa palibot ng mga kalasag ng ulo nito.<ref name="Palaeos.com">{{cite web |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm#Life |title=Palaeos Paleozoic : Ordovician : The Ordovician Period |accessdate= |work= |date=April 11, 2002 |archive-date=December 21, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221094614/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm#Life |url-status=dead }}</ref> Ang ilang mga trilobita gaya ng ''Asaphus kowalewski'' ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] na mahahabang mga tangkay ng mata upang makatulong sa pagdedetekta ng mga maninila samantalang ang ibang mga mata ngtrilobita sa salungat ay kumpletong naglaho.<ref>[http://www.trilobites.info/ A Guide to the Orders of Trilobites<!-- Bot generated title -->]</ref> <gallery> Image:OrdovicianEdrio.jpg|Ang Itaas na Ordovicianng [[edrioasteroid]] ''Cystaster stellatus'' sa isang cobble mula sa Pormasyong Kope sa hilagang [[Kentucky]]. Sa likuran ay ang cyclostome [[bryozoan]] ''Corynotrypa''. Image:FossilMtnUT.jpg|Bundok na Fossil, kanlurang sentral na [[Utah]]; Gitnang Ordovicianng fossiliperosong mga shale at batongapog sa mas mababang kalahati. Image:OrdOutcropTN.JPG|Outcrop ng Itaas na batong apog na Ordovician at menor na shale, sentral na Tennesee Image:LibertyBorings.jpg|''[[Trypanites]]'' mga buts sa isang matigas na lupang Ordovician, timog silangang Indiana.<ref name="WilsonPalmer2001">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2001 |month= |title=Domiciles, not predatory borings: a simpler explanation of the holes in Ordovician shells analyzed by Kaplan and Baumiller, 2000 |journal=PALAIOS |volume=16 |issue= 5|pages=524&ndash;525 |doi=10.1669/0883-1351(2001)016<0524:DNPBAS>2.0.CO;2|url= |accessdate= }}</ref> Image:Petroxestes_borings_Ordovician.jpg|Mga butas ''[[Petroxestes]]'' sa matigas na lupang Ordovician, katimugang Ohio.<ref name="WilsonPalmer2006">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |month= |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue= 3|pages=109&ndash;112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |accessdate= |quote= }}</ref> File:OilShaleEstonia.jpg|Outcrop ng Ordovicianng [[kukersite]] [[langis na shale]], hilagaang [[Estonia]]. Image:OilShaleFossilsEstonia.jpg|Bryozoan fossils in Ordovician kukersite oil shale, northern [[Estonia]]. Image:OrdFossilsMN.JPG|Ang mga [[Brachiopod]] at mga [[bryozoan]] sa isang batong apog na Ordovician, katimugang Minnesota. Image:PlatystrophiaOrdovician.jpg|''Vinlandostrophia ponderosa'', Maysvillian (Upper Ordovician) malapit sa Madison, Indiana. Ang barang iskala ay 5.0&nbsp;mm. Image:Echinosphaerites.JPG|Ang Ordovicianngcystoid ''[[Echinosphaerites]]'' (na isang ekstintong [[ekinoderma]]) mula hilagang silangang Estonia; tinatayang 5&nbsp;cm sa diametro. Image:Prasopora.JPG|Ang ''Prasopora'', na isang trepostome [[bryozoan]] mula sa Ordovician ng Iowa. Image:EncrustedStroph.JPG|Isang Ordovicianng strophomenid brachiopod na may nagka-krustang inartikuladong mga brachiopod at isang bryozoan. Image:Protaraea.jpg|Ang koral na heliolitid ''Protaraea richmondensis'' na nagkakrusta ng isang gastropod. Cincinnasiyano(Itaas na Ordovician) ng katimugang silangang Indiana. Image:ZygospiraAttached.jpg|Ang ''Zygospira modesta'', mga spiriferid brachiopod naingatan sa kanilang mga orihinal na posisyon sa isang trepostome bryozoan; Cincinnasiyano (Itaas na Ordovician) ng katimugang silangang Indiana. Image:DiplograptusCaneySprings.jpg|Mga Graptolita (''Amplexograptus'') mula sa Ordovician namalapit Ordovician near Caney Springs, Tennessee. </gallery> ===Flora=== Ang mga [[berdeng algae]] ay karaniwan sa Huling [[Cambrian]](marahil ay mas maaga) at sa panahong Ordovician. Ang mga halamang panglupa ay malamang nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa berdeng algae na unang lumitaw bilang hindi baskular na mga anyong tulad ng mga [[Marchantiophyta|liverwort]]. Ang spore na fossill mula sa mga halamang pang lupain ay natukoy sa pinaka mataas na mga sedimentong Ordobisyano. Ang berdeng algae ay katulad ng mga kasalukuyang [[sea moss]]. [[File:Ordovician Land Scene.jpg|thumb|Ang kolonisasyon ay limitado sa mga baybayin.]] Kasama sa mga unang fungi na pang lupain ay maaaring mga [[arbuscular mycorrhiza]] fungi ([[Glomerales]]) na gumagampan ng isang mahalagang papel sa pagpapadali sa kolonisasyon ng lupain ng mga halaman sa pamamagitan ng [[Mycorrhiza|simbiosis na mycorrhizal]] na gumagawa sa mga nutrientong mineral na magagamit ng mga selula ng halaman. Ang gayong mga fossilisadong mga fungal [[hypha]]e at mga spore mula sa Ordovician ng [[Wisconsin]] ay natagpuang may edad na mga 460 milyong taon ang nakalilipas na isang panahon nang ang flora ng lupain ay pinaka malamang na binubuo lamang ng mga halamang katulad ng mga hindi baskular na mga [[bryophyte]].<ref>{{cite journal |last=Redecker |first=D. |authorlink= |author2=Kodner, R. ; Graham, L. E. |year=2000 |month= |title=Glomalean fungi from the Ordovician |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=289 |issue=5486 |pages=1920–1921 |doi=10.1126/science.289.5486.1920 |url= |accessdate= |quote=| pmid=10988069 |bibcode = 2000Sci...289.1920R }}</ref> ==Wakas ng Ordovician== Ang panahong Ordovician ay nagsara sa isang serye ng mga pangyayaring ekstinksiyon na pag sinasama ay bumubuo sa ikalawang pinakamalaki ng limang mga pangunahing pangyayaring ekstinksiyon sa kasaysayan ng daigdig sa mga termino ng persentahe ng henera na naging ekstinto. Ang tanging mas malaki ang pangyayaring ekstinksiyon na Permian-Triassic. Ang mga ekstinksiyon ay tinatayang nangyari mga 447–444 milyong taon ang nakalilipas at nagmarak ng hangganan sa pagitan ng Ordovician at ang sumunod na panahong Silurian. Sa panahong ito, ang lahat ng mga komplikadong multiselular na mga organismo ay namuhay sa dagat at ang mga 49% ng henerea ng fauna ay magpakailanmang naglaho. Ang mga brachiopod at bryozoan ay malaking nabawasan kasama ng mga trilobita, conodont at mga pamilyang graptolita. Ang pinaka karaniwang tinatanggap na teoriya ay ang mga pangyayaring ito ay pinukaw ng pagsisimula ng mga kondisyong malalamig sa huling Katian na sinundan ng panahong yelo sa pang-faunang Hirnansiyano na nagwakas sa mahaba, matatag ng mga kondisyong greenhouse na tipikal ng Ordovician. Ang panahong yelo ay posibleng hindi pang matagalan. Ang pag-aaral ng mga isotopo ng oksiheno sa mga fossil ng brachiopod ay nagpapakitang ang pagtagal nito ay maaaring mga 0.5 hanggang 1.5 milyong taon lamang.<ref name="Stanley1999">{{cite book |title=Earth System History |last=Stanley |first=Steven M. |authorlink= |author2= |year=1999 |publisher=W.H. Freeman and Company |location=New York |isbn=0-7167-2882-6 |pages=358, 360 }}</ref> Ang ibang mga mananalisiksik ay nagtantiya na ang mas temperadong mga kondisyong ay hindi bumalik hanggang sa Huli ng Silurian. Ang glasiasyon o pagyeyelo ng Huling Ordovician ay pinangunahan ng isang pagbagsak ng karbon dioksido sa atmospero na selektibong umapekto sa mga mabababaw na dagat kung saan ang mga karamihan ng mga organismo ay nabuhay. Habang ang katimugang superkontinenteng Gondwana ay lumilipat sa Timog Polo, ang mga kap ng yelo ay nabuo rito na nadetekta sa strata ng batong Itaas na Ordovician ng Hilagang Aprika at ng katabi sa panahong ito na hilagang silangang Timog Amerika na mga lokasyong timog polar sa panahong ito. Ang mga glasiasyon ay nagsara ng tubig mula sa karagatan ng daigdig at ang mga interglasiyal ay nagpalaya rito na nagsasanhi sa mga lebel ng dagat na paulit ulit na bumagsak at tumaas. Ang malawak na mababaw na mga intra-kontinental na dagat na Ordovician ay umurong na nag-aalis ng maraming mga niche na ekolohikal at pagkatapos ay bumalik na nagdadala ng nabawasang tagapagtayong mga populasyon na nagkukulang ng marmaing mga buong pamilya ng mga organismo at pagkatapos ay muling umurong sa sumunod na pulso ng glasiasyon na nag-aalis ng dibersidad na biolohikal sa bawat pagbabago.<ref>Emiliani (1992), 491</ref> Ang espesyeng limitado sa isang dagat epikontinental sa isang ibinigay na masa ng lupain ay malalang naapektuhan.<ref name="Stanley1999" /> Ang mga tropikal na anyo ng buhay ay partikular na matinding tinamaan ng unang alon ng ekstinksiyon samantalang mga espesye ng malalamig na tubig ay masahol na tinamaan ng ekstinksiyon sa ikalawang pulso.<ref name="Stanley1999" /> Ang nagpatuloy na espesye ang mga nakakaya sa mga nagbagong kondisyon at pumuno ng mga niche na ekolohikal na iniwan ng mga ekstinksiyon. Sa huli ng ikalawang pangyayari, ang mga natutunaw na glasyer ay nagsanhi sa lebel ng dagat ng tumaas at minsan pang tumatag. Ang muling pagbabalik ng dibersidad ng buhay sa permanenteng muling pagbabaha ng mga shelve na kontinental sa pagsisimula ng Silurian ay nakakita ng tumaas na biodibersidad sa loob ng mga nagpapatuloy na mga Order. Iminungkahi nina Melott et al. (2006) na ang isang 10 segundong [[putok ng sinag gamma]] ay maaring wumasak sa patong na ozone at nagpasimula ng paglalamig sa daigdig.<ref name="Melott2006">{{cite journal |last=Melott |first=Adrian |authorlink= |author2=''et al.'' |year=2004 |month= |title=Did a gamma-ray burst initiate the late Ordovician mass extinction? |journal=International Journal of Astrobiology |volume=3 |issue= |pages=55&ndash;61 |doi=10.1017/S1473550404001910 |url= |accessdate= |quote= |bibcode=2004IJAsB...3...55M|arxiv = astro-ph/0309415 }}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Ordovician]] 322taslm1omycuh9pj7e4txsmy9sium 1959203 1959202 2022-07-29T01:58:10Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki Ang '''Ordobisiyano''' (Ingles: '''Ordovician''') ay isang panahong heolohiko na ikalawa sa anim na mga [[era (he {{Infobox geologic timespan | name = Ordobisiyano | color = Ordobisiyano | top_bar = | time_start = 485.4 | time_start_uncertainty = 1.9 | time_end = 443.8 | time_end_uncertainty = 1.5 | image_map = | caption_map = <!--Chronology--> | timeline = Ordobisiyano <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = 1960 | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = [[Charles Lapworth]], 1879 | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = [[First appearance datum|FAD]] of the [[Conodont]] ''[[Iapetognathus fluctivagus]]'' | lower_gssp_location = Greenpoint section, [[Green Point, Newfoundland|Green Point]], [[Newfoundland]], [[Canada]] | lower_gssp_coords = {{Coord|49.6829|N|57.9653|W|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 2000<ref>{{cite journal |last1=Cooper |first1=Roger |last2=Nowlan |first2=Godfrey |last3=Williams |first3=S. H. |title=Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System |journal=Episodes |date=March 2001 |volume=24 |issue=1 |pages=19–28 |doi=10.18814/epiiugs/2001/v24i1/005 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/tremadocian.pdf |access-date=6 December 2020}}</ref> | upper_boundary_def = FAD of the [[Graptolite]] ''[[Akidograptus ascensus]]'' | upper_gssp_location = [[Dob's Linn]], [[Moffat]], [[United Kingdom|U.K.]] | upper_gssp_coords = {{Coord|55.4400|N|3.2700|W|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 1984<ref>{{cite journal |last1=Lucas |first1=Sepncer |title=The GSSP Method of Chronostratigraphy: A Critical Review |journal=Frontiers in Earth Science |date=6 November 2018 |volume=6 |page=191 |doi=10.3389/feart.2018.00191 |bibcode=2018FrEaS...6..191L |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Holland |first1=C. |title=Series and Stages of the Silurian System |journal=Episodes |date=June 1985 |volume=8 |issue=2 |pages=101–103 |doi=10.18814/epiiugs/1985/v8i2/005 |url=https://timescalefoundation.org/references/Silurian1.pdf |access-date=11 December 2020|doi-access=free }}</ref> <!--Atmospheric and Climatic Data--> | sea_level = 180 m; rising to 220 m in Caradoc and falling sharply to 140 m in end-Ordovician glaciations<ref>{{cite journal | author = Haq, B. U.| year = 2008| doi = 10.1126/science.1161648 | title = A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes | journal = Science | volume = 322 | pages = 64–68 | pmid = 18832639 | last2 = Schutter | first2 = SR | issue = 5898 |bibcode = 2008Sci...322...64H | s2cid = 206514545}}</ref> }} Ang '''Ordobisiyano''' (Ingles: '''Ordovician''') ay isang panahong heolohiko na ikalawa sa anim na mga [[era (heolohiya)|era]]ng [[Paleozoiko]] at sumasakop sa panahon sa pagitan ng {{period span|Ordovician}}{{ICS 2004}}. Ito ay sumusunod sa panahong [[Cambrian]] at sinundan ng panahong [[Silurian]]. Ang Ordovician na ipinangalan sa tribong [[Celts|Celtiko]]ng [[Ordovices]] ay inilarawan ni [[Charles Lapworth]] noong 1879 upang lutasin ang isang alitan sa pagitan ng mga tagasunod ni [[Adam Sedgwick]] at [[Roderick Murchison]] na naglagay ng parehong mga kama ng bato sa hilagang Wales sa mga respektibong panahong [[Cambrian]] at [[Silurian]]. Sa pagkilala ni Lapworth na ang mga [[fossil]] fauna sa tinutulang [[stratum|strata]] ay iba sa mga nasa panahong Cambrian o Silurian, kanyang natanto na ang mga ito ay dapat ilagay sa isang panahon sa sarili nito. Bagaman ang pagkilala sa natatanging panahong Ordovician ay mabagal sa [[Nagkakaisang Kaharian]], ang ibang mga area ng daigdig ay mabilis na tumanggap rito. Ito ay tumanggap ng sanksiyong internasyonal noong 1960 nang ito ay tanggapin bilang opisyal na panahon ng [[Erang Paleozoiko]] ng [[International Geological Congress]]. Ang buhay ay nagpatuloy na yumabong sa panahong Ordovician gaya ng nangyari sa Cambrian bagaman ang huli nang panahong ito ay minarkahan ng [[ektinksiyong Ordovician-Silurian]](malaking ekstinksiyong pang-masa). Ang mga [[inberterbrado]] na pinangalanang mga [[arthropod]] at [[molluska]] ay nanaig sa mga karagatan sa panahong ito. Ang [[isda]] na unang tunay na [[bertebrata]] ay patuloy na nag-[[ebolusyon|ebolb]] at ang mga [[gnasthomata|bertebratang may panga]] ay maaaring unang lumitaw sa huli nang panahong ito. Ang buhay ay hindi pa sumasailalim sa [[dibersipikasyon]] sa lupain. ==Mga subdibisyon== {{include timeline}} Ang isang bilang mga terminong pang rehiyon ay ginamit upang tukuyin ang mga subdibisyon ng panahong Ordovician. Noong 2008, itinayo ng ICS ang isang porman na sistemang internasyonal ng mga subdibisyon na ipinapakita sa kanan.<ref>Details on the Dapingian are available at {{cite journal|last1=Wang|first1=Xiaofeng|last2=Stouge|first2=Svend|last3=Chen|first3=Xiaohong|last4=Li|first4=Zhihong|last5=Wang|first5=Chuanshang|title=Dapingian Stage: standard name for the lowermost global stage of the Middle Ordovician Series|journal=Lethaia|volume=42|issue=3|year=2009|pages=377–380|issn=00241164|doi=10.1111/j.1502-3931.2009.00169.x}}</ref> Ang panahong Ordovician sa Britanya ay tradisyonal na hinati sa Simulang([[Tremadosiyano]] at [[Arenigo]]), Gitna ([[Llanvirn]]) na hinati sa Abereiddiyano at Llandeiliyano at Llandeilo at Huli([[Karadoka]] at [[Ashgill]]). Ang mga tumutugong bato ng sistemang Ordovician ay tinutukoy bilang nagmumula sa Mababa, Gitna o Itaas na bahagi ng column. Ang mga yugtong pang [[fauna]](mga subdibisyon ng epoch) mula sa pinakabata hanggang pinakabata ang: * [[Hirnantian]]/Gamach (Huling Ordovician: Ashgill) * Rawtheyan/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Cautleyan/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Pusgillian/Maysville/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Trenton (Gitnang Ordovician: Karadoka o Caradoc) * Onnian/Maysville/Eden (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Actonian/Eden (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Marshbrookian/Sherman (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Longvillian/Sherman (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Soudleyan/Kirkfield (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Harnagian/Rockland (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Costonian/Black River (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Chazy (Gitnang Ordovician: Llandeilo) * Llandeilo (Gitnang Ordovician: Llandeilo) * Whiterock (Gitnang Ordovician: Llanvirn) * Llanvirn (Gitnang Ordovician: Llanvirn) * Cassinian (Simulang Ordovician: Arenig) * Arenig/Jefferson/Castleman (Simulang Ordovician: Arenig) * Tremadoc/Deming/Gaconadian (Simulang Ordovician: Tremadoc) ==Paleoheograpiya== Ang mga lebel ng [[dagat]] ay mataas sa panahong Ordovician. Ang katunayan, noong panahon ng Tremadosiyano, ang mga [[transgresyon (heolohiya)|mga transgresyong marino]] sa buong mundo ang pinamalaki kung saan ang ebidensiya ay naingatan sa mga bato. Sa panahong Ordovician, ang katimugang mga kontinente ay natipon sa isang kontinenteng tinatawag na [[Gondwana]]. Ang Gondwana ay nagsimula sa yugtong ito sa pang-[[ekwador]] na mga [[latitudo]] habang ang panahon ay nagpapatuloy at lumipat tungo sa [[Timog Polo]]. Sa simula ng Ordovician, ang mga kontinenteng [[Laurentia]] (kasalukuyang panahong [[Hilagang Amerika]], [[Siberia]] at [[Baltica]]) kasalukuyang hilagang Europa ay independiyenteng mga kontinente pa rin simula pagkakahati ng superkontinenteng [[Pannotia]] ngunit ang Baltica ay nagsimulang lumipat tungo sa Laurentia sa kalaunan ng panahong ito na nagsasanhi sa [[Karagatang Iapetus]] na lumiit sa pagitan ng mga ito. Ang maliit na kontinenteng [[Abaloniya]] ay humiwalay mula Gondwana at nagsimulang tumungo sa hilaga tungo sa Baltica at Laurentia. Ang [[Karagatang Rheic]] sa pagitan ng Gondwana at Abaloniya ay nabuo bilang resulta. Ang pangunahing episodyong pagtatayo ng [[bundok]] ang [[oroheniyang Takoniko]] na nangyari sa mga panahong [[Cambrian]]. Sa simula ng Huling Ordovician mula 460 hanggang 450 milyong taon ang nakalilipas, ang mga [[bulkan]] sa kahabaan ng marhin ng Karagatang Iapetus ay nagbuga ng malalaking mga halaga ng [[karbon dioksido]] sa [[atmospero]] na gumawa sa planetang mundo na isang [[mainit na bahay]]. Ang mga arkong bulkanikong islang ito ay kalaunang bumangga sa proto-Hilagang Amerika upang bumuo ng mga kabundukang [[Appalachian]]. Sa huli ng Huling Ordovician, ang mga emisyong pang-bulkan na ito ay huminto. Ang Gondwana sa panahong ito ay lumapit sa polo at malaking nayeyelohan. ==Heokemika == Ang panahong Ordovician ay panahon ng heokemikang [[dagat kalsito]] kung saan ang mababang [[magnesiyum]] na [[kalsito]] ang pangunahing inorganikong presipitatong marino ng kalsiyum karbonata. Kaya ang mga [[karbonatang matigas na mga lupa ]] ay napaka karaniwan kasama ng mga [[ooid]] na kalsitiko, mga sementong kalsitiko at mga fauna ng [[inberterbrato]] na may nanaig na mga [[kalansay]] na kalsitiko.<ref name="Stanley1998">{{cite journal|last1=Stanley|first1=Steven M|last2=Hardie|first2=Lawrence A|title=Secular oscillations in the carbonate mineralogy of reef-building and sediment-producing organisms driven by tectonically forced shifts in seawater chemistry|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=144|issue=1-2|year=1998|pages=3–19|issn=00310182|doi=10.1016/S0031-0182(98)00109-6}}</ref><ref name="Stanley1999">{{cite journal |last=Stanley |first=S. M. |authorlink= |author2=Hardie, L. A. |year=1999 |month= |title=Hypercalcification; paleontology links plate tectonics and geochemistry to sedimentology |journal=GSA Today |volume=9 |pages=1&ndash;7 }}</ref> Hindi tulad ng panahong [[Cambrian]], nang ang produksiyon ng kalsito ay pinananaigan ng mga prosesong pang mikrobyo at hindi biolohikal, ang mga hayop at makroalgae ay naging nananaig na pinagkukunan ng materyal na kalkareyoso sa mga depositong Ordovician.<ref name=Munnecke2010/> ==Klima at lebel ng dagat== Ang panahong Ordovician ay nakakita ng pinakamataas na mga lebel ng dagat ng [[Paleozoic]] at ang mababang relief ng mga kontinente ay tumungo sa maraming mga depositong shelf na nabuo sa ilalim ng mga daang daang metro ng tubig.<ref name=Munnecke2010/> Ang lebel ng dagat ay tumaas ng higit kulang na tuloy tuloy sa buong Simulang Ordovician na medyo tumatatag sa gitna ng panahon.<ref name=Munnecke2010/> Sa lokal na mga lugar, ang ilang mga regresyon ay nangyari ngunit ang pagtaas ng lebel ng dagat ay nagpatuloy sa simula nang Huling Ordovician. Ang isang pagbabago ay mangyayari na ngunit ang mga lebel ng dagat ay bumagsak ng matatag ayon sa paglamig ng mga temperatura para sa tinatayang 30 milyong mga taon na tutungo sa glasiasyon(pagyeyelong) Hirnansiyano. Sa loob ng panahong mayelong ito, ang mga lebel ng dagat ay tila tumaas at medyo bumagsak ngunit sa kabila ng labis na pag-aaral, ang mga detalye ay nananatiling hindi pa nalulutas.<ref name=Munnecke2010/> Sa simula ng panahong ito mga 480 milyong taon ang nakalilipas, ang klima ay napakainit sanhi ng mga matataas na lebel ng karbon dioksiyo na nagbigay ng isang malakas na [[epektong greenhouse]]. Ang mga tubig marino ay ipinapapalagay na mga 45&nbsp;°C (113&nbsp;°F) na naglimita sa [[dibersipikasyon]] ng komplikadong multi-[[selula]]r na mga organismo. Ngunit sa paglipas ng panahon, ang klima ay naging mas malamig at mga 460 milyong taon ang nakalilipas, ang mga temperatura ng karagatan ay naging maikukumpara sa mga kasalukuyang tubig pang ekwador.<ref>[http://www2.cnrs.fr/en/1279.htm Explosion in marine biodiversity explained by climate change]</ref> Gaya ng Hilagang Amerika at Europa, ang Gondwana ay malaking natatakpan ng mga mababaw na dagat sa panahong Ordovician. Ang mga mabababaw na maliwanag na tubig sa ibaba ng mga shelve na kontinental ay humikayat sa paglago ng mga organismo na nagdedeposito ng mga kalsiyum karbonata sa kanilang mga shell at mga matitigas na bahagi. Ang Karagatang [[Panthalassiko]] ay tumakip ng halos ng hilagang hemnispero at iba pang mga maliliit na karagatang kabilang ang [[Proto-Tethys]], [[Paleo-Tethys]], [[Karagatang Khanty]], na nagsara sa Huli nang Ordovician at ang [[Karagatang Iapetus]] at ang bagong [[Karagatang Rheic]]. Habang nagpapatuloy ang panahong Ordovician, makikita ang mga ebidensiya ng mga [[glasyer]] sa lupain na alam na natin ngayon bilang [[Aprika]] at [[Timog Amerika]]. Sa panahong ito, ang mga masang lupain na ito ay umuupo sa [[Timog Polo]] at tinatakpan ng mga [[kap ng yelo]]. ==Buhay== [[File:Orthoceras BW.jpg|thumb|Ang mga [[Nautiloid]] tulad ng mga ''[[Orthoceras]]'' ay kabilang sa pinakamalalaking maninila(predators) sa panahong Ordovician.]] [[File:Nmnh fg09.jpg|thumb|Isang [[diorama]] na naglalarawan ng flora at fauna sa panahong Ordovician.]] Sa karamihan ng Huling Ordovician, ang buhay ay patuloy na yumayabong ngunit sa at malapit sa huli ng panahong ito, may mga [[pangyayaring ekstinksiyon na Ordovician-Silurian]] na malubhang umapekto sa mga anyong [[plankton]] tulad ng mga [[conodont]], [[graptolita]] at ilang mga pangkat ng [[trilobita]](ang [[agnostida]] at [[ptychopariida]] at ang [[asaphida]] na labis na nabawasan). Ang mga [[brachiopod]], mga [[bryozoan]][] at [[ekinoderma]] ay mabigat ring naapektuhan at ang mga endoseridong mga [[cephalopod]] ay kumpletong namatay maliban sa mga posibleng bihirang mga anyong [[Silurian]]. Ang mga pangyayaring ekstinksiyong Ordovician-Silurian ay maaaring sinanhi ng isang panahong yelo na nangyari sa huli ng panahong Ordovician dahil ang huli ng Huling Ordovician ay isa sa pinakamalamig na mga panahon sa huling 600 milyong mga taong kasaysayan ng daigdig. ===Fauna=== Sa kabuuan, ang fauna na lumitaw sa panahong Ordovician ay naglatag ng suleras para sa natitirang [[Paleozoic]].<ref name=Munnecke2010>{{cite journal|last1=Munnecke|first1=Axel|last2=Calner|first2=Mikael|last3=Harper|first3=David A.T.|last4=Servais|first4=Thomas|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=296|issue=3-4|year=2010|pages=389–413|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001}}</ref> Ang fauna ay pinananaigan ng mga naka-tiera na pamayanan ng mga suspensiyong nagpapakain na pangunahing may maikling mga [[kadena ng pagkain]]. Ang sistemang ekolohikal ay umabot sa isang bagong grado ng pagiging komplikado ng lagpas sa fauna ng panahong [[Cambrian]] na nagpatuloy hanggang sa kasalukuyang panahon. Bagaman mas hindi kilala kesa sa [[pagsabog na Cambrian]], ang Ordovician ay nagpapakita ng isang [[adaptibong radiasyon]] na [[radiasyong Ordovician]].<ref name=Munnecke2010/> Ang mga marinong pang faunang [[henus|henera]] ay tumaas ng apat na beses na nagresulta ng 12% ng lahat na alam na mga marinong fauna na [[phranerosoiko]].<ref name="Dixon2001">{{cite book |title=Atlas of Life on Earth |last=Dixon |first=Dougal |authorlink= |author2=''et al.'' |year=2001 |publisher=Barnes & Noble Books |location=New York |isbn=0-7607-1957-8 |pages=87 }}</ref> Ang isa pang pagbabago sa fauna ang malakas na pagtaas ng mga organismong [[pagkaing pagsala]].<ref>{{Cite web |title=Palaeos Paleozoic : Ordovician : The Ordovician Period |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm |access-date=2012-09-18 |archive-date=2007-12-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221094614/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm |url-status=dead }}</ref> Ang mga fauna ng [[Cambrian]] na [[trilobita]], inartikuladong [[brachiopod]], [[archaeocyathid]], at [[eocrinoid]] ay hinalinhan ng mga nanaig sa natitirang panahong Paleozoic gaya ng mga artikuladong brachiopod, [[cephalopod]], at mga [[crinoid]]. Ang mga artikuladong brachiopod sa partikular ay malaking pumalit sa mga trilobita ng mga pamayanang shelf.<ref name="Cooper1986">{{cite book |title=A Trip Through Time: Principles of Historical Geology |last=Cooper |first=John D. |authorlink= |author2=Miller, Richard H.; Patterson, Jacqueline |year=1986 |publisher=Merrill Publishing Company |location=Columbus |isbn=0-675-20140-3 |pages=247, 255&ndash;259 }}</ref> Ang kanilang tagumpay ay kumakatawan sa malaking tumaas na [[dibersidad]] ng mga organismong naglalabas na karbonatang shell sa Ordovician kumpara sa [[Cambrian]].<ref name="Cooper1986" /> Sa Hilagang Amerika at Europa, ang panahong Ordovician ay isang panahon ng mababaw na mga dagat kontinental na mayaman sa buhay. Ang mga trilobita at mga brachiopod sa partikular ay mayaman at diberso. Bagaman ang solitaryong mga [[koral]] ay may petsang bumabalik sa hindi bababa sa [[Cambrian]], ang bumubuo ng [[reef]] na mga koral ay lumitaw sa simulang Ordovician na tumutugon sa tumaas sa pagiging matatag ng karbonata at kaya ay isang bagong pagsagana ng mga animal na nagkakalsipika.<ref name=Munnecke2010/><!--Bryozoa in Cambrian: {{doi|10.1130/G30870.1}}</ref>--> Ang mga [[molluska]] na lumitaw sa [[Cambrian]] o kahit sa [[Ediakarano]] ay naging karaniwan at iba iba lalo na ang mga [[bivalve]], [[gastropod]] at [[nautiloid]] cephalopod. Ang mga [[ekstinto]]ng ngayong mga hayop marino na tinatawag na mga [[graptolita]] ay yumabong sa mga karagatan. Ang ilang mga bagong [[cystoid]] at [[crinoid]] ay lumitaw. Matagal na inakalang ang unang totoo mga [[bertebrata]](isda-mga [[ostracoderm]]) ay lumitaw sa panahong Ordovician ngunit ang mga kamakailang pagkakatuklas sa Tsina ay naghahayag na ang mga ito ay malamang na nagmula sa Simulang [[Cambrian]]. Ang napaka unang gnathostome (may pangang isda) ay lumitaw sa epoch na Huling Ordovician. Sa panahong Gitnang Ordovician, may isang malaking pagtaas sa intensidad at dibersidad ng mga organismong nagbabio-erode. Ito ay kilala bilang rebolusyong bioerosyong Ordovician. appeared in the [[Late Ordovician]] epoch.<ref name="WilsonPalmer2006">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |month= |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue=3 |pages=109&ndash;112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |format=PDF |accessdate= |quote= |archive-date=2008-12-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081216220233/http://www.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |url-status=dead }}</ref> Ito ay minarkahan ng isang biglaang kasaganaan ng matigas na substratong mga bakas na [[fossil]] gaya ng mga ''[[Trypanites]]'', ''Palaeosabella'' at ''[[Petroxestes]]''. Sa Simulang Ordovician, ang mga [[trilobita]] ay sinamahan ng mga bagong uri ng organismo kabilang ang mga koral na [[tabulata]], [[Strophomenida|strophomenid]], [[Rhynchonellida|rhynchonellid]],at maraming mga bagong [[Orthida|orthid]] [[brachiopod]], [[bryozoa]]n, [[plankton]]ic [[graptolita]] at mga [[conodont]], at maraming mga uri ng [[molluska]] at [[ekinoderma]] kabilang ang mga ophiuroid ("brittle stars") at ang unang mga [[bituing dagat]]. Gayunpaman, ang mga trilobita ay nanatiling masagana na [[Phacopida]]. Ang unang ebidensiya ng mga halamang pang lupa ay lumitaw rin. Sa Gitnang Ordovician, ang mga pinanaigan ng mga [[trilobita]]ng Simulang Ordovicianng mga [[brachiopod]]s, [[bryozoa]]ns, [[mollusc]]s, [[Cornulitida|cornulitids]], [[tentaculites|tentaculitids]] at [[echinoderm]] ay lahat yumabong, ang mga [[tabulata]] ay nagdibersipika at ang unang [[rugosa]]ng koral ay lumitaw. ang mga trilobita ay hindi na predominante. Ang mga planktonbikong mga graptolita ay nanatiling diberso na ang mga [[Diplograptina]] ay lumitaw. Ang [[bioerosyon]] ay naging mahalagang proseso partikular na sa makapal na kalstikong kalansay ng mga koral, bryozoans at mga brachiopod at sa ekstensibong mga karbonatang matigas na lupa na lumitaw sa kasaganaan sa panahong ito. Ang isa sa pinaka unang alam na may armor na [[agnatha]]n ("[[ostracoderm]]") na bertebratang ''[[Arandaspis]]'' ay may petsang bumabalik mula Gitnang Ordovician. Ang mga trilobita sa Ordovician ay labis na iba kesa sa mga predesesor nito sa [[Cambrian]]. Maraming mga trilobita ay nagpaunlad ng mga kakaibang mga [[espina]] at mga [[nodula]] upang ipagtanggol laban sa mga maninila gaya ng mga [[primitibong pating]] at mga [[nautiloid]] samantalang ang ibang mga trilobita gaya ng ''Aeglina prisca'' ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] na maging mas lumalangoy na mga anyo. Ang ilang trilobita ay nagpaunlad ng tulad ng palang mga nguso para sa pag-aarao sa mga maputik na mga ilalim ng dagat. Ang isa pang hindi karaniwang klado ng mga trilobita na kilala bilang mga trinucleid ay nagpaunlad ng isang malawak na may pit na marhin sa palibot ng mga kalasag ng ulo nito.<ref name="Palaeos.com">{{cite web |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm#Life |title=Palaeos Paleozoic : Ordovician : The Ordovician Period |accessdate= |work= |date=April 11, 2002 |archive-date=December 21, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221094614/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm#Life |url-status=dead }}</ref> Ang ilang mga trilobita gaya ng ''Asaphus kowalewski'' ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] na mahahabang mga tangkay ng mata upang makatulong sa pagdedetekta ng mga maninila samantalang ang ibang mga mata ngtrilobita sa salungat ay kumpletong naglaho.<ref>[http://www.trilobites.info/ A Guide to the Orders of Trilobites<!-- Bot generated title -->]</ref> <gallery> Image:OrdovicianEdrio.jpg|Ang Itaas na Ordovicianng [[edrioasteroid]] ''Cystaster stellatus'' sa isang cobble mula sa Pormasyong Kope sa hilagang [[Kentucky]]. Sa likuran ay ang cyclostome [[bryozoan]] ''Corynotrypa''. Image:FossilMtnUT.jpg|Bundok na Fossil, kanlurang sentral na [[Utah]]; Gitnang Ordovicianng fossiliperosong mga shale at batongapog sa mas mababang kalahati. Image:OrdOutcropTN.JPG|Outcrop ng Itaas na batong apog na Ordovician at menor na shale, sentral na Tennesee Image:LibertyBorings.jpg|''[[Trypanites]]'' mga buts sa isang matigas na lupang Ordovician, timog silangang Indiana.<ref name="WilsonPalmer2001">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2001 |month= |title=Domiciles, not predatory borings: a simpler explanation of the holes in Ordovician shells analyzed by Kaplan and Baumiller, 2000 |journal=PALAIOS |volume=16 |issue= 5|pages=524&ndash;525 |doi=10.1669/0883-1351(2001)016<0524:DNPBAS>2.0.CO;2|url= |accessdate= }}</ref> Image:Petroxestes_borings_Ordovician.jpg|Mga butas ''[[Petroxestes]]'' sa matigas na lupang Ordovician, katimugang Ohio.<ref name="WilsonPalmer2006">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |month= |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue= 3|pages=109&ndash;112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |accessdate= |quote= }}</ref> File:OilShaleEstonia.jpg|Outcrop ng Ordovicianng [[kukersite]] [[langis na shale]], hilagaang [[Estonia]]. Image:OilShaleFossilsEstonia.jpg|Bryozoan fossils in Ordovician kukersite oil shale, northern [[Estonia]]. Image:OrdFossilsMN.JPG|Ang mga [[Brachiopod]] at mga [[bryozoan]] sa isang batong apog na Ordovician, katimugang Minnesota. Image:PlatystrophiaOrdovician.jpg|''Vinlandostrophia ponderosa'', Maysvillian (Upper Ordovician) malapit sa Madison, Indiana. Ang barang iskala ay 5.0&nbsp;mm. Image:Echinosphaerites.JPG|Ang Ordovicianngcystoid ''[[Echinosphaerites]]'' (na isang ekstintong [[ekinoderma]]) mula hilagang silangang Estonia; tinatayang 5&nbsp;cm sa diametro. Image:Prasopora.JPG|Ang ''Prasopora'', na isang trepostome [[bryozoan]] mula sa Ordovician ng Iowa. Image:EncrustedStroph.JPG|Isang Ordovicianng strophomenid brachiopod na may nagka-krustang inartikuladong mga brachiopod at isang bryozoan. Image:Protaraea.jpg|Ang koral na heliolitid ''Protaraea richmondensis'' na nagkakrusta ng isang gastropod. Cincinnasiyano(Itaas na Ordovician) ng katimugang silangang Indiana. Image:ZygospiraAttached.jpg|Ang ''Zygospira modesta'', mga spiriferid brachiopod naingatan sa kanilang mga orihinal na posisyon sa isang trepostome bryozoan; Cincinnasiyano (Itaas na Ordovician) ng katimugang silangang Indiana. Image:DiplograptusCaneySprings.jpg|Mga Graptolita (''Amplexograptus'') mula sa Ordovician namalapit Ordovician near Caney Springs, Tennessee. </gallery> ===Flora=== Ang mga [[berdeng algae]] ay karaniwan sa Huling [[Cambrian]](marahil ay mas maaga) at sa panahong Ordovician. Ang mga halamang panglupa ay malamang nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa berdeng algae na unang lumitaw bilang hindi baskular na mga anyong tulad ng mga [[Marchantiophyta|liverwort]]. Ang spore na fossill mula sa mga halamang pang lupain ay natukoy sa pinaka mataas na mga sedimentong Ordobisyano. Ang berdeng algae ay katulad ng mga kasalukuyang [[sea moss]]. [[File:Ordovician Land Scene.jpg|thumb|Ang kolonisasyon ay limitado sa mga baybayin.]] Kasama sa mga unang fungi na pang lupain ay maaaring mga [[arbuscular mycorrhiza]] fungi ([[Glomerales]]) na gumagampan ng isang mahalagang papel sa pagpapadali sa kolonisasyon ng lupain ng mga halaman sa pamamagitan ng [[Mycorrhiza|simbiosis na mycorrhizal]] na gumagawa sa mga nutrientong mineral na magagamit ng mga selula ng halaman. Ang gayong mga fossilisadong mga fungal [[hypha]]e at mga spore mula sa Ordovician ng [[Wisconsin]] ay natagpuang may edad na mga 460 milyong taon ang nakalilipas na isang panahon nang ang flora ng lupain ay pinaka malamang na binubuo lamang ng mga halamang katulad ng mga hindi baskular na mga [[bryophyte]].<ref>{{cite journal |last=Redecker |first=D. |authorlink= |author2=Kodner, R. ; Graham, L. E. |year=2000 |month= |title=Glomalean fungi from the Ordovician |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=289 |issue=5486 |pages=1920–1921 |doi=10.1126/science.289.5486.1920 |url= |accessdate= |quote=| pmid=10988069 |bibcode = 2000Sci...289.1920R }}</ref> ==Wakas ng Ordovician== Ang panahong Ordovician ay nagsara sa isang serye ng mga pangyayaring ekstinksiyon na pag sinasama ay bumubuo sa ikalawang pinakamalaki ng limang mga pangunahing pangyayaring ekstinksiyon sa kasaysayan ng daigdig sa mga termino ng persentahe ng henera na naging ekstinto. Ang tanging mas malaki ang pangyayaring ekstinksiyon na Permian-Triassic. Ang mga ekstinksiyon ay tinatayang nangyari mga 447–444 milyong taon ang nakalilipas at nagmarak ng hangganan sa pagitan ng Ordovician at ang sumunod na panahong Silurian. Sa panahong ito, ang lahat ng mga komplikadong multiselular na mga organismo ay namuhay sa dagat at ang mga 49% ng henerea ng fauna ay magpakailanmang naglaho. Ang mga brachiopod at bryozoan ay malaking nabawasan kasama ng mga trilobita, conodont at mga pamilyang graptolita. Ang pinaka karaniwang tinatanggap na teoriya ay ang mga pangyayaring ito ay pinukaw ng pagsisimula ng mga kondisyong malalamig sa huling Katian na sinundan ng panahong yelo sa pang-faunang Hirnansiyano na nagwakas sa mahaba, matatag ng mga kondisyong greenhouse na tipikal ng Ordovician. Ang panahong yelo ay posibleng hindi pang matagalan. Ang pag-aaral ng mga isotopo ng oksiheno sa mga fossil ng brachiopod ay nagpapakitang ang pagtagal nito ay maaaring mga 0.5 hanggang 1.5 milyong taon lamang.<ref name="Stanley1999">{{cite book |title=Earth System History |last=Stanley |first=Steven M. |authorlink= |author2= |year=1999 |publisher=W.H. Freeman and Company |location=New York |isbn=0-7167-2882-6 |pages=358, 360 }}</ref> Ang ibang mga mananalisiksik ay nagtantiya na ang mas temperadong mga kondisyong ay hindi bumalik hanggang sa Huli ng Silurian. Ang glasiasyon o pagyeyelo ng Huling Ordovician ay pinangunahan ng isang pagbagsak ng karbon dioksido sa atmospero na selektibong umapekto sa mga mabababaw na dagat kung saan ang mga karamihan ng mga organismo ay nabuhay. Habang ang katimugang superkontinenteng Gondwana ay lumilipat sa Timog Polo, ang mga kap ng yelo ay nabuo rito na nadetekta sa strata ng batong Itaas na Ordovician ng Hilagang Aprika at ng katabi sa panahong ito na hilagang silangang Timog Amerika na mga lokasyong timog polar sa panahong ito. Ang mga glasiasyon ay nagsara ng tubig mula sa karagatan ng daigdig at ang mga interglasiyal ay nagpalaya rito na nagsasanhi sa mga lebel ng dagat na paulit ulit na bumagsak at tumaas. Ang malawak na mababaw na mga intra-kontinental na dagat na Ordovician ay umurong na nag-aalis ng maraming mga niche na ekolohikal at pagkatapos ay bumalik na nagdadala ng nabawasang tagapagtayong mga populasyon na nagkukulang ng marmaing mga buong pamilya ng mga organismo at pagkatapos ay muling umurong sa sumunod na pulso ng glasiasyon na nag-aalis ng dibersidad na biolohikal sa bawat pagbabago.<ref>Emiliani (1992), 491</ref> Ang espesyeng limitado sa isang dagat epikontinental sa isang ibinigay na masa ng lupain ay malalang naapektuhan.<ref name="Stanley1999" /> Ang mga tropikal na anyo ng buhay ay partikular na matinding tinamaan ng unang alon ng ekstinksiyon samantalang mga espesye ng malalamig na tubig ay masahol na tinamaan ng ekstinksiyon sa ikalawang pulso.<ref name="Stanley1999" /> Ang nagpatuloy na espesye ang mga nakakaya sa mga nagbagong kondisyon at pumuno ng mga niche na ekolohikal na iniwan ng mga ekstinksiyon. Sa huli ng ikalawang pangyayari, ang mga natutunaw na glasyer ay nagsanhi sa lebel ng dagat ng tumaas at minsan pang tumatag. Ang muling pagbabalik ng dibersidad ng buhay sa permanenteng muling pagbabaha ng mga shelve na kontinental sa pagsisimula ng Silurian ay nakakita ng tumaas na biodibersidad sa loob ng mga nagpapatuloy na mga Order. Iminungkahi nina Melott et al. (2006) na ang isang 10 segundong [[putok ng sinag gamma]] ay maaring wumasak sa patong na ozone at nagpasimula ng paglalamig sa daigdig.<ref name="Melott2006">{{cite journal |last=Melott |first=Adrian |authorlink= |author2=''et al.'' |year=2004 |month= |title=Did a gamma-ray burst initiate the late Ordovician mass extinction? |journal=International Journal of Astrobiology |volume=3 |issue= |pages=55&ndash;61 |doi=10.1017/S1473550404001910 |url= |accessdate= |quote= |bibcode=2004IJAsB...3...55M|arxiv = astro-ph/0309415 }}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Ordovician]] ebjy0ays0x63n2ylp1trkcrqhea8dlu 1959204 1959203 2022-07-29T01:58:54Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = Ordobisiyano | color = Ordobisiyano | top_bar = | time_start = 485.4 | time_start_uncertainty = 1.9 | time_end = 443.8 | time_end_uncertainty = 1.5 | image_map = | caption_map = <!--Chronology--> | timeline = Ordobisiyano <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = 1960 | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = [[Charles Lapworth]], 1879 | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = [[First appearance datum|FAD]] of the [[Conodont]] ''[[Iapetognathus fluctivagus]]'' | lower_gssp_location = Greenpoint section, [[Green Point, Newfoundland|Green Point]], [[Newfoundland]], [[Canada]] | lower_gssp_coords = {{Coord|49.6829|N|57.9653|W|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 2000<ref>{{cite journal |last1=Cooper |first1=Roger |last2=Nowlan |first2=Godfrey |last3=Williams |first3=S. H. |title=Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System |journal=Episodes |date=March 2001 |volume=24 |issue=1 |pages=19–28 |doi=10.18814/epiiugs/2001/v24i1/005 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/tremadocian.pdf |access-date=6 December 2020}}</ref> | upper_boundary_def = FAD of the [[Graptolite]] ''[[Akidograptus ascensus]]'' | upper_gssp_location = [[Dob's Linn]], [[Moffat]], [[United Kingdom|U.K.]] | upper_gssp_coords = {{Coord|55.4400|N|3.2700|W|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 1984<ref>{{cite journal |last1=Lucas |first1=Sepncer |title=The GSSP Method of Chronostratigraphy: A Critical Review |journal=Frontiers in Earth Science |date=6 November 2018 |volume=6 |page=191 |doi=10.3389/feart.2018.00191 |bibcode=2018FrEaS...6..191L |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Holland |first1=C. |title=Series and Stages of the Silurian System |journal=Episodes |date=June 1985 |volume=8 |issue=2 |pages=101–103 |doi=10.18814/epiiugs/1985/v8i2/005 |url=https://timescalefoundation.org/references/Silurian1.pdf |access-date=11 December 2020|doi-access=free }}</ref> <!--Atmospheric and Climatic Data--> | sea_level = 180 m; rising to 220 m in Caradoc and falling sharply to 140 m in end-Ordovician glaciations<ref>{{cite journal | author = Haq, B. U.| year = 2008| doi = 10.1126/science.1161648 | title = A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes | journal = Science | volume = 322 | pages = 64–68 | pmid = 18832639 | last2 = Schutter | first2 = SR | issue = 5898 |bibcode = 2008Sci...322...64H | s2cid = 206514545}}</ref> }} Ang '''Ordobisiyano''' (Ingles: '''Ordovician''') ay isang panahong heolohiko na ikalawa sa anim na mga [[era (heolohiya)|era]]ng [[Paleozoiko]] at sumasakop sa panahon sa pagitan ng {{period span|Ordovician}}{{ICS 2004}}. Ito ay sumusunod sa panahong [[Cambrian]] at sinundan ng panahong [[Silurian]]. Ang Ordovician na ipinangalan sa tribong [[Celts|Celtiko]]ng [[Ordovices]] ay inilarawan ni [[Charles Lapworth]] noong 1879 upang lutasin ang isang alitan sa pagitan ng mga tagasunod ni [[Adam Sedgwick]] at [[Roderick Murchison]] na naglagay ng parehong mga kama ng bato sa hilagang Wales sa mga respektibong panahong [[Cambrian]] at [[Silurian]]. Sa pagkilala ni Lapworth na ang mga [[fossil]] fauna sa tinutulang [[stratum|strata]] ay iba sa mga nasa panahong Cambrian o Silurian, kanyang natanto na ang mga ito ay dapat ilagay sa isang panahon sa sarili nito. Bagaman ang pagkilala sa natatanging panahong Ordovician ay mabagal sa [[Nagkakaisang Kaharian]], ang ibang mga area ng daigdig ay mabilis na tumanggap rito. Ito ay tumanggap ng sanksiyong internasyonal noong 1960 nang ito ay tanggapin bilang opisyal na panahon ng [[Erang Paleozoiko]] ng [[International Geological Congress]]. Ang buhay ay nagpatuloy na yumabong sa panahong Ordovician gaya ng nangyari sa Cambrian bagaman ang huli nang panahong ito ay minarkahan ng [[ektinksiyong Ordovician-Silurian]](malaking ekstinksiyong pang-masa). Ang mga [[inberterbrado]] na pinangalanang mga [[arthropod]] at [[molluska]] ay nanaig sa mga karagatan sa panahong ito. Ang [[isda]] na unang tunay na [[bertebrata]] ay patuloy na nag-[[ebolusyon|ebolb]] at ang mga [[gnasthomata|bertebratang may panga]] ay maaaring unang lumitaw sa huli nang panahong ito. Ang buhay ay hindi pa sumasailalim sa [[dibersipikasyon]] sa lupain. ==Mga subdibisyon== {{include timeline}} Ang isang bilang mga terminong pang rehiyon ay ginamit upang tukuyin ang mga subdibisyon ng panahong Ordovician. Noong 2008, itinayo ng ICS ang isang porman na sistemang internasyonal ng mga subdibisyon na ipinapakita sa kanan.<ref>Details on the Dapingian are available at {{cite journal|last1=Wang|first1=Xiaofeng|last2=Stouge|first2=Svend|last3=Chen|first3=Xiaohong|last4=Li|first4=Zhihong|last5=Wang|first5=Chuanshang|title=Dapingian Stage: standard name for the lowermost global stage of the Middle Ordovician Series|journal=Lethaia|volume=42|issue=3|year=2009|pages=377–380|issn=00241164|doi=10.1111/j.1502-3931.2009.00169.x}}</ref> Ang panahong Ordovician sa Britanya ay tradisyonal na hinati sa Simulang([[Tremadosiyano]] at [[Arenigo]]), Gitna ([[Llanvirn]]) na hinati sa Abereiddiyano at Llandeiliyano at Llandeilo at Huli([[Karadoka]] at [[Ashgill]]). Ang mga tumutugong bato ng sistemang Ordovician ay tinutukoy bilang nagmumula sa Mababa, Gitna o Itaas na bahagi ng column. Ang mga yugtong pang [[fauna]](mga subdibisyon ng epoch) mula sa pinakabata hanggang pinakabata ang: * [[Hirnantian]]/Gamach (Huling Ordovician: Ashgill) * Rawtheyan/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Cautleyan/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Pusgillian/Maysville/Richmond (Huling Ordovician: Ashgill) * Trenton (Gitnang Ordovician: Karadoka o Caradoc) * Onnian/Maysville/Eden (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Actonian/Eden (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Marshbrookian/Sherman (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Longvillian/Sherman (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Soudleyan/Kirkfield (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Harnagian/Rockland (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Costonian/Black River (Gitnang Ordovician: Caradoc) * Chazy (Gitnang Ordovician: Llandeilo) * Llandeilo (Gitnang Ordovician: Llandeilo) * Whiterock (Gitnang Ordovician: Llanvirn) * Llanvirn (Gitnang Ordovician: Llanvirn) * Cassinian (Simulang Ordovician: Arenig) * Arenig/Jefferson/Castleman (Simulang Ordovician: Arenig) * Tremadoc/Deming/Gaconadian (Simulang Ordovician: Tremadoc) ==Paleoheograpiya== Ang mga lebel ng [[dagat]] ay mataas sa panahong Ordovician. Ang katunayan, noong panahon ng Tremadosiyano, ang mga [[transgresyon (heolohiya)|mga transgresyong marino]] sa buong mundo ang pinamalaki kung saan ang ebidensiya ay naingatan sa mga bato. Sa panahong Ordovician, ang katimugang mga kontinente ay natipon sa isang kontinenteng tinatawag na [[Gondwana]]. Ang Gondwana ay nagsimula sa yugtong ito sa pang-[[ekwador]] na mga [[latitudo]] habang ang panahon ay nagpapatuloy at lumipat tungo sa [[Timog Polo]]. Sa simula ng Ordovician, ang mga kontinenteng [[Laurentia]] (kasalukuyang panahong [[Hilagang Amerika]], [[Siberia]] at [[Baltica]]) kasalukuyang hilagang Europa ay independiyenteng mga kontinente pa rin simula pagkakahati ng superkontinenteng [[Pannotia]] ngunit ang Baltica ay nagsimulang lumipat tungo sa Laurentia sa kalaunan ng panahong ito na nagsasanhi sa [[Karagatang Iapetus]] na lumiit sa pagitan ng mga ito. Ang maliit na kontinenteng [[Abaloniya]] ay humiwalay mula Gondwana at nagsimulang tumungo sa hilaga tungo sa Baltica at Laurentia. Ang [[Karagatang Rheic]] sa pagitan ng Gondwana at Abaloniya ay nabuo bilang resulta. Ang pangunahing episodyong pagtatayo ng [[bundok]] ang [[oroheniyang Takoniko]] na nangyari sa mga panahong [[Cambrian]]. Sa simula ng Huling Ordovician mula 460 hanggang 450 milyong taon ang nakalilipas, ang mga [[bulkan]] sa kahabaan ng marhin ng Karagatang Iapetus ay nagbuga ng malalaking mga halaga ng [[karbon dioksido]] sa [[atmospero]] na gumawa sa planetang mundo na isang [[mainit na bahay]]. Ang mga arkong bulkanikong islang ito ay kalaunang bumangga sa proto-Hilagang Amerika upang bumuo ng mga kabundukang [[Appalachian]]. Sa huli ng Huling Ordovician, ang mga emisyong pang-bulkan na ito ay huminto. Ang Gondwana sa panahong ito ay lumapit sa polo at malaking nayeyelohan. ==Heokemika == Ang panahong Ordovician ay panahon ng heokemikang [[dagat kalsito]] kung saan ang mababang [[magnesiyum]] na [[kalsito]] ang pangunahing inorganikong presipitatong marino ng kalsiyum karbonata. Kaya ang mga [[karbonatang matigas na mga lupa ]] ay napaka karaniwan kasama ng mga [[ooid]] na kalsitiko, mga sementong kalsitiko at mga fauna ng [[inberterbrato]] na may nanaig na mga [[kalansay]] na kalsitiko.<ref name="Stanley1998">{{cite journal|last1=Stanley|first1=Steven M|last2=Hardie|first2=Lawrence A|title=Secular oscillations in the carbonate mineralogy of reef-building and sediment-producing organisms driven by tectonically forced shifts in seawater chemistry|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=144|issue=1-2|year=1998|pages=3–19|issn=00310182|doi=10.1016/S0031-0182(98)00109-6}}</ref><ref name="Stanley1999">{{cite journal |last=Stanley |first=S. M. |authorlink= |author2=Hardie, L. A. |year=1999 |month= |title=Hypercalcification; paleontology links plate tectonics and geochemistry to sedimentology |journal=GSA Today |volume=9 |pages=1&ndash;7 }}</ref> Hindi tulad ng panahong [[Cambrian]], nang ang produksiyon ng kalsito ay pinananaigan ng mga prosesong pang mikrobyo at hindi biolohikal, ang mga hayop at makroalgae ay naging nananaig na pinagkukunan ng materyal na kalkareyoso sa mga depositong Ordovician.<ref name=Munnecke2010/> ==Klima at lebel ng dagat== Ang panahong Ordovician ay nakakita ng pinakamataas na mga lebel ng dagat ng [[Paleozoic]] at ang mababang relief ng mga kontinente ay tumungo sa maraming mga depositong shelf na nabuo sa ilalim ng mga daang daang metro ng tubig.<ref name=Munnecke2010/> Ang lebel ng dagat ay tumaas ng higit kulang na tuloy tuloy sa buong Simulang Ordovician na medyo tumatatag sa gitna ng panahon.<ref name=Munnecke2010/> Sa lokal na mga lugar, ang ilang mga regresyon ay nangyari ngunit ang pagtaas ng lebel ng dagat ay nagpatuloy sa simula nang Huling Ordovician. Ang isang pagbabago ay mangyayari na ngunit ang mga lebel ng dagat ay bumagsak ng matatag ayon sa paglamig ng mga temperatura para sa tinatayang 30 milyong mga taon na tutungo sa glasiasyon(pagyeyelong) Hirnansiyano. Sa loob ng panahong mayelong ito, ang mga lebel ng dagat ay tila tumaas at medyo bumagsak ngunit sa kabila ng labis na pag-aaral, ang mga detalye ay nananatiling hindi pa nalulutas.<ref name=Munnecke2010/> Sa simula ng panahong ito mga 480 milyong taon ang nakalilipas, ang klima ay napakainit sanhi ng mga matataas na lebel ng karbon dioksiyo na nagbigay ng isang malakas na [[epektong greenhouse]]. Ang mga tubig marino ay ipinapapalagay na mga 45&nbsp;°C (113&nbsp;°F) na naglimita sa [[dibersipikasyon]] ng komplikadong multi-[[selula]]r na mga organismo. Ngunit sa paglipas ng panahon, ang klima ay naging mas malamig at mga 460 milyong taon ang nakalilipas, ang mga temperatura ng karagatan ay naging maikukumpara sa mga kasalukuyang tubig pang ekwador.<ref>[http://www2.cnrs.fr/en/1279.htm Explosion in marine biodiversity explained by climate change]</ref> Gaya ng Hilagang Amerika at Europa, ang Gondwana ay malaking natatakpan ng mga mababaw na dagat sa panahong Ordovician. Ang mga mabababaw na maliwanag na tubig sa ibaba ng mga shelve na kontinental ay humikayat sa paglago ng mga organismo na nagdedeposito ng mga kalsiyum karbonata sa kanilang mga shell at mga matitigas na bahagi. Ang Karagatang [[Panthalassiko]] ay tumakip ng halos ng hilagang hemnispero at iba pang mga maliliit na karagatang kabilang ang [[Proto-Tethys]], [[Paleo-Tethys]], [[Karagatang Khanty]], na nagsara sa Huli nang Ordovician at ang [[Karagatang Iapetus]] at ang bagong [[Karagatang Rheic]]. Habang nagpapatuloy ang panahong Ordovician, makikita ang mga ebidensiya ng mga [[glasyer]] sa lupain na alam na natin ngayon bilang [[Aprika]] at [[Timog Amerika]]. Sa panahong ito, ang mga masang lupain na ito ay umuupo sa [[Timog Polo]] at tinatakpan ng mga [[kap ng yelo]]. ==Buhay== [[File:Orthoceras BW.jpg|thumb|Ang mga [[Nautiloid]] tulad ng mga ''[[Orthoceras]]'' ay kabilang sa pinakamalalaking maninila(predators) sa panahong Ordovician.]] [[File:Nmnh fg09.jpg|thumb|Isang [[diorama]] na naglalarawan ng flora at fauna sa panahong Ordovician.]] Sa karamihan ng Huling Ordovician, ang buhay ay patuloy na yumayabong ngunit sa at malapit sa huli ng panahong ito, may mga [[pangyayaring ekstinksiyon na Ordovician-Silurian]] na malubhang umapekto sa mga anyong [[plankton]] tulad ng mga [[conodont]], [[graptolita]] at ilang mga pangkat ng [[trilobita]](ang [[agnostida]] at [[ptychopariida]] at ang [[asaphida]] na labis na nabawasan). Ang mga [[brachiopod]], mga [[bryozoan]][] at [[ekinoderma]] ay mabigat ring naapektuhan at ang mga endoseridong mga [[cephalopod]] ay kumpletong namatay maliban sa mga posibleng bihirang mga anyong [[Silurian]]. Ang mga pangyayaring ekstinksiyong Ordovician-Silurian ay maaaring sinanhi ng isang panahong yelo na nangyari sa huli ng panahong Ordovician dahil ang huli ng Huling Ordovician ay isa sa pinakamalamig na mga panahon sa huling 600 milyong mga taong kasaysayan ng daigdig. ===Fauna=== Sa kabuuan, ang fauna na lumitaw sa panahong Ordovician ay naglatag ng suleras para sa natitirang [[Paleozoic]].<ref name=Munnecke2010>{{cite journal|last1=Munnecke|first1=Axel|last2=Calner|first2=Mikael|last3=Harper|first3=David A.T.|last4=Servais|first4=Thomas|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=296|issue=3-4|year=2010|pages=389–413|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001}}</ref> Ang fauna ay pinananaigan ng mga naka-tiera na pamayanan ng mga suspensiyong nagpapakain na pangunahing may maikling mga [[kadena ng pagkain]]. Ang sistemang ekolohikal ay umabot sa isang bagong grado ng pagiging komplikado ng lagpas sa fauna ng panahong [[Cambrian]] na nagpatuloy hanggang sa kasalukuyang panahon. Bagaman mas hindi kilala kesa sa [[pagsabog na Cambrian]], ang Ordovician ay nagpapakita ng isang [[adaptibong radiasyon]] na [[radiasyong Ordovician]].<ref name=Munnecke2010/> Ang mga marinong pang faunang [[henus|henera]] ay tumaas ng apat na beses na nagresulta ng 12% ng lahat na alam na mga marinong fauna na [[phranerosoiko]].<ref name="Dixon2001">{{cite book |title=Atlas of Life on Earth |last=Dixon |first=Dougal |authorlink= |author2=''et al.'' |year=2001 |publisher=Barnes & Noble Books |location=New York |isbn=0-7607-1957-8 |pages=87 }}</ref> Ang isa pang pagbabago sa fauna ang malakas na pagtaas ng mga organismong [[pagkaing pagsala]].<ref>{{Cite web |title=Palaeos Paleozoic : Ordovician : The Ordovician Period |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm |access-date=2012-09-18 |archive-date=2007-12-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221094614/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm |url-status=dead }}</ref> Ang mga fauna ng [[Cambrian]] na [[trilobita]], inartikuladong [[brachiopod]], [[archaeocyathid]], at [[eocrinoid]] ay hinalinhan ng mga nanaig sa natitirang panahong Paleozoic gaya ng mga artikuladong brachiopod, [[cephalopod]], at mga [[crinoid]]. Ang mga artikuladong brachiopod sa partikular ay malaking pumalit sa mga trilobita ng mga pamayanang shelf.<ref name="Cooper1986">{{cite book |title=A Trip Through Time: Principles of Historical Geology |last=Cooper |first=John D. |authorlink= |author2=Miller, Richard H.; Patterson, Jacqueline |year=1986 |publisher=Merrill Publishing Company |location=Columbus |isbn=0-675-20140-3 |pages=247, 255&ndash;259 }}</ref> Ang kanilang tagumpay ay kumakatawan sa malaking tumaas na [[dibersidad]] ng mga organismong naglalabas na karbonatang shell sa Ordovician kumpara sa [[Cambrian]].<ref name="Cooper1986" /> Sa Hilagang Amerika at Europa, ang panahong Ordovician ay isang panahon ng mababaw na mga dagat kontinental na mayaman sa buhay. Ang mga trilobita at mga brachiopod sa partikular ay mayaman at diberso. Bagaman ang solitaryong mga [[koral]] ay may petsang bumabalik sa hindi bababa sa [[Cambrian]], ang bumubuo ng [[reef]] na mga koral ay lumitaw sa simulang Ordovician na tumutugon sa tumaas sa pagiging matatag ng karbonata at kaya ay isang bagong pagsagana ng mga animal na nagkakalsipika.<ref name=Munnecke2010/><!--Bryozoa in Cambrian: {{doi|10.1130/G30870.1}}</ref>--> Ang mga [[molluska]] na lumitaw sa [[Cambrian]] o kahit sa [[Ediakarano]] ay naging karaniwan at iba iba lalo na ang mga [[bivalve]], [[gastropod]] at [[nautiloid]] cephalopod. Ang mga [[ekstinto]]ng ngayong mga hayop marino na tinatawag na mga [[graptolita]] ay yumabong sa mga karagatan. Ang ilang mga bagong [[cystoid]] at [[crinoid]] ay lumitaw. Matagal na inakalang ang unang totoo mga [[bertebrata]](isda-mga [[ostracoderm]]) ay lumitaw sa panahong Ordovician ngunit ang mga kamakailang pagkakatuklas sa Tsina ay naghahayag na ang mga ito ay malamang na nagmula sa Simulang [[Cambrian]]. Ang napaka unang gnathostome (may pangang isda) ay lumitaw sa epoch na Huling Ordovician. Sa panahong Gitnang Ordovician, may isang malaking pagtaas sa intensidad at dibersidad ng mga organismong nagbabio-erode. Ito ay kilala bilang rebolusyong bioerosyong Ordovician. appeared in the [[Late Ordovician]] epoch.<ref name="WilsonPalmer2006">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |month= |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue=3 |pages=109&ndash;112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |format=PDF |accessdate= |quote= |archive-date=2008-12-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081216220233/http://www.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |url-status=dead }}</ref> Ito ay minarkahan ng isang biglaang kasaganaan ng matigas na substratong mga bakas na [[fossil]] gaya ng mga ''[[Trypanites]]'', ''Palaeosabella'' at ''[[Petroxestes]]''. Sa Simulang Ordovician, ang mga [[trilobita]] ay sinamahan ng mga bagong uri ng organismo kabilang ang mga koral na [[tabulata]], [[Strophomenida|strophomenid]], [[Rhynchonellida|rhynchonellid]],at maraming mga bagong [[Orthida|orthid]] [[brachiopod]], [[bryozoa]]n, [[plankton]]ic [[graptolita]] at mga [[conodont]], at maraming mga uri ng [[molluska]] at [[ekinoderma]] kabilang ang mga ophiuroid ("brittle stars") at ang unang mga [[bituing dagat]]. Gayunpaman, ang mga trilobita ay nanatiling masagana na [[Phacopida]]. Ang unang ebidensiya ng mga halamang pang lupa ay lumitaw rin. Sa Gitnang Ordovician, ang mga pinanaigan ng mga [[trilobita]]ng Simulang Ordovicianng mga [[brachiopod]]s, [[bryozoa]]ns, [[mollusc]]s, [[Cornulitida|cornulitids]], [[tentaculites|tentaculitids]] at [[echinoderm]] ay lahat yumabong, ang mga [[tabulata]] ay nagdibersipika at ang unang [[rugosa]]ng koral ay lumitaw. ang mga trilobita ay hindi na predominante. Ang mga planktonbikong mga graptolita ay nanatiling diberso na ang mga [[Diplograptina]] ay lumitaw. Ang [[bioerosyon]] ay naging mahalagang proseso partikular na sa makapal na kalstikong kalansay ng mga koral, bryozoans at mga brachiopod at sa ekstensibong mga karbonatang matigas na lupa na lumitaw sa kasaganaan sa panahong ito. Ang isa sa pinaka unang alam na may armor na [[agnatha]]n ("[[ostracoderm]]") na bertebratang ''[[Arandaspis]]'' ay may petsang bumabalik mula Gitnang Ordovician. Ang mga trilobita sa Ordovician ay labis na iba kesa sa mga predesesor nito sa [[Cambrian]]. Maraming mga trilobita ay nagpaunlad ng mga kakaibang mga [[espina]] at mga [[nodula]] upang ipagtanggol laban sa mga maninila gaya ng mga [[primitibong pating]] at mga [[nautiloid]] samantalang ang ibang mga trilobita gaya ng ''Aeglina prisca'' ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] na maging mas lumalangoy na mga anyo. Ang ilang trilobita ay nagpaunlad ng tulad ng palang mga nguso para sa pag-aarao sa mga maputik na mga ilalim ng dagat. Ang isa pang hindi karaniwang klado ng mga trilobita na kilala bilang mga trinucleid ay nagpaunlad ng isang malawak na may pit na marhin sa palibot ng mga kalasag ng ulo nito.<ref name="Palaeos.com">{{cite web |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm#Life |title=Palaeos Paleozoic : Ordovician : The Ordovician Period |accessdate= |work= |date=April 11, 2002 |archive-date=December 21, 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221094614/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Ordovician/Ordovician.htm#Life |url-status=dead }}</ref> Ang ilang mga trilobita gaya ng ''Asaphus kowalewski'' ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] na mahahabang mga tangkay ng mata upang makatulong sa pagdedetekta ng mga maninila samantalang ang ibang mga mata ngtrilobita sa salungat ay kumpletong naglaho.<ref>[http://www.trilobites.info/ A Guide to the Orders of Trilobites<!-- Bot generated title -->]</ref> <gallery> Image:OrdovicianEdrio.jpg|Ang Itaas na Ordovicianng [[edrioasteroid]] ''Cystaster stellatus'' sa isang cobble mula sa Pormasyong Kope sa hilagang [[Kentucky]]. Sa likuran ay ang cyclostome [[bryozoan]] ''Corynotrypa''. Image:FossilMtnUT.jpg|Bundok na Fossil, kanlurang sentral na [[Utah]]; Gitnang Ordovicianng fossiliperosong mga shale at batongapog sa mas mababang kalahati. Image:OrdOutcropTN.JPG|Outcrop ng Itaas na batong apog na Ordovician at menor na shale, sentral na Tennesee Image:LibertyBorings.jpg|''[[Trypanites]]'' mga buts sa isang matigas na lupang Ordovician, timog silangang Indiana.<ref name="WilsonPalmer2001">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2001 |month= |title=Domiciles, not predatory borings: a simpler explanation of the holes in Ordovician shells analyzed by Kaplan and Baumiller, 2000 |journal=PALAIOS |volume=16 |issue= 5|pages=524&ndash;525 |doi=10.1669/0883-1351(2001)016<0524:DNPBAS>2.0.CO;2|url= |accessdate= }}</ref> Image:Petroxestes_borings_Ordovician.jpg|Mga butas ''[[Petroxestes]]'' sa matigas na lupang Ordovician, katimugang Ohio.<ref name="WilsonPalmer2006">{{cite journal |last=Wilson |first=M. A. |authorlink= |author2=Palmer, T. J. |year=2006 |month= |title=Patterns and processes in the Ordovician Bioerosion Revolution |journal=Ichnos |volume=13 |issue= 3|pages=109&ndash;112 |doi=10.1080/10420940600850505 |url=http://www3.wooster.edu/geology/WilsonPalmer06.pdf |accessdate= |quote= }}</ref> File:OilShaleEstonia.jpg|Outcrop ng Ordovicianng [[kukersite]] [[langis na shale]], hilagaang [[Estonia]]. Image:OilShaleFossilsEstonia.jpg|Bryozoan fossils in Ordovician kukersite oil shale, northern [[Estonia]]. Image:OrdFossilsMN.JPG|Ang mga [[Brachiopod]] at mga [[bryozoan]] sa isang batong apog na Ordovician, katimugang Minnesota. Image:PlatystrophiaOrdovician.jpg|''Vinlandostrophia ponderosa'', Maysvillian (Upper Ordovician) malapit sa Madison, Indiana. Ang barang iskala ay 5.0&nbsp;mm. Image:Echinosphaerites.JPG|Ang Ordovicianngcystoid ''[[Echinosphaerites]]'' (na isang ekstintong [[ekinoderma]]) mula hilagang silangang Estonia; tinatayang 5&nbsp;cm sa diametro. Image:Prasopora.JPG|Ang ''Prasopora'', na isang trepostome [[bryozoan]] mula sa Ordovician ng Iowa. Image:EncrustedStroph.JPG|Isang Ordovicianng strophomenid brachiopod na may nagka-krustang inartikuladong mga brachiopod at isang bryozoan. Image:Protaraea.jpg|Ang koral na heliolitid ''Protaraea richmondensis'' na nagkakrusta ng isang gastropod. Cincinnasiyano(Itaas na Ordovician) ng katimugang silangang Indiana. Image:ZygospiraAttached.jpg|Ang ''Zygospira modesta'', mga spiriferid brachiopod naingatan sa kanilang mga orihinal na posisyon sa isang trepostome bryozoan; Cincinnasiyano (Itaas na Ordovician) ng katimugang silangang Indiana. Image:DiplograptusCaneySprings.jpg|Mga Graptolita (''Amplexograptus'') mula sa Ordovician namalapit Ordovician near Caney Springs, Tennessee. </gallery> ===Flora=== Ang mga [[berdeng algae]] ay karaniwan sa Huling [[Cambrian]](marahil ay mas maaga) at sa panahong Ordovician. Ang mga halamang panglupa ay malamang nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa berdeng algae na unang lumitaw bilang hindi baskular na mga anyong tulad ng mga [[Marchantiophyta|liverwort]]. Ang spore na fossill mula sa mga halamang pang lupain ay natukoy sa pinaka mataas na mga sedimentong Ordobisyano. Ang berdeng algae ay katulad ng mga kasalukuyang [[sea moss]]. [[File:Ordovician Land Scene.jpg|thumb|Ang kolonisasyon ay limitado sa mga baybayin.]] Kasama sa mga unang fungi na pang lupain ay maaaring mga [[arbuscular mycorrhiza]] fungi ([[Glomerales]]) na gumagampan ng isang mahalagang papel sa pagpapadali sa kolonisasyon ng lupain ng mga halaman sa pamamagitan ng [[Mycorrhiza|simbiosis na mycorrhizal]] na gumagawa sa mga nutrientong mineral na magagamit ng mga selula ng halaman. Ang gayong mga fossilisadong mga fungal [[hypha]]e at mga spore mula sa Ordovician ng [[Wisconsin]] ay natagpuang may edad na mga 460 milyong taon ang nakalilipas na isang panahon nang ang flora ng lupain ay pinaka malamang na binubuo lamang ng mga halamang katulad ng mga hindi baskular na mga [[bryophyte]].<ref>{{cite journal |last=Redecker |first=D. |authorlink= |author2=Kodner, R. ; Graham, L. E. |year=2000 |month= |title=Glomalean fungi from the Ordovician |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=289 |issue=5486 |pages=1920–1921 |doi=10.1126/science.289.5486.1920 |url= |accessdate= |quote=| pmid=10988069 |bibcode = 2000Sci...289.1920R }}</ref> ==Wakas ng Ordovician== Ang panahong Ordovician ay nagsara sa isang serye ng mga pangyayaring ekstinksiyon na pag sinasama ay bumubuo sa ikalawang pinakamalaki ng limang mga pangunahing pangyayaring ekstinksiyon sa kasaysayan ng daigdig sa mga termino ng persentahe ng henera na naging ekstinto. Ang tanging mas malaki ang pangyayaring ekstinksiyon na Permian-Triassic. Ang mga ekstinksiyon ay tinatayang nangyari mga 447–444 milyong taon ang nakalilipas at nagmarak ng hangganan sa pagitan ng Ordovician at ang sumunod na panahong Silurian. Sa panahong ito, ang lahat ng mga komplikadong multiselular na mga organismo ay namuhay sa dagat at ang mga 49% ng henerea ng fauna ay magpakailanmang naglaho. Ang mga brachiopod at bryozoan ay malaking nabawasan kasama ng mga trilobita, conodont at mga pamilyang graptolita. Ang pinaka karaniwang tinatanggap na teoriya ay ang mga pangyayaring ito ay pinukaw ng pagsisimula ng mga kondisyong malalamig sa huling Katian na sinundan ng panahong yelo sa pang-faunang Hirnansiyano na nagwakas sa mahaba, matatag ng mga kondisyong greenhouse na tipikal ng Ordovician. Ang panahong yelo ay posibleng hindi pang matagalan. Ang pag-aaral ng mga isotopo ng oksiheno sa mga fossil ng brachiopod ay nagpapakitang ang pagtagal nito ay maaaring mga 0.5 hanggang 1.5 milyong taon lamang.<ref name="Stanley1999">{{cite book |title=Earth System History |last=Stanley |first=Steven M. |authorlink= |author2= |year=1999 |publisher=W.H. Freeman and Company |location=New York |isbn=0-7167-2882-6 |pages=358, 360 }}</ref> Ang ibang mga mananalisiksik ay nagtantiya na ang mas temperadong mga kondisyong ay hindi bumalik hanggang sa Huli ng Silurian. Ang glasiasyon o pagyeyelo ng Huling Ordovician ay pinangunahan ng isang pagbagsak ng karbon dioksido sa atmospero na selektibong umapekto sa mga mabababaw na dagat kung saan ang mga karamihan ng mga organismo ay nabuhay. Habang ang katimugang superkontinenteng Gondwana ay lumilipat sa Timog Polo, ang mga kap ng yelo ay nabuo rito na nadetekta sa strata ng batong Itaas na Ordovician ng Hilagang Aprika at ng katabi sa panahong ito na hilagang silangang Timog Amerika na mga lokasyong timog polar sa panahong ito. Ang mga glasiasyon ay nagsara ng tubig mula sa karagatan ng daigdig at ang mga interglasiyal ay nagpalaya rito na nagsasanhi sa mga lebel ng dagat na paulit ulit na bumagsak at tumaas. Ang malawak na mababaw na mga intra-kontinental na dagat na Ordovician ay umurong na nag-aalis ng maraming mga niche na ekolohikal at pagkatapos ay bumalik na nagdadala ng nabawasang tagapagtayong mga populasyon na nagkukulang ng marmaing mga buong pamilya ng mga organismo at pagkatapos ay muling umurong sa sumunod na pulso ng glasiasyon na nag-aalis ng dibersidad na biolohikal sa bawat pagbabago.<ref>Emiliani (1992), 491</ref> Ang espesyeng limitado sa isang dagat epikontinental sa isang ibinigay na masa ng lupain ay malalang naapektuhan.<ref name="Stanley1999" /> Ang mga tropikal na anyo ng buhay ay partikular na matinding tinamaan ng unang alon ng ekstinksiyon samantalang mga espesye ng malalamig na tubig ay masahol na tinamaan ng ekstinksiyon sa ikalawang pulso.<ref name="Stanley1999" /> Ang nagpatuloy na espesye ang mga nakakaya sa mga nagbagong kondisyon at pumuno ng mga niche na ekolohikal na iniwan ng mga ekstinksiyon. Sa huli ng ikalawang pangyayari, ang mga natutunaw na glasyer ay nagsanhi sa lebel ng dagat ng tumaas at minsan pang tumatag. Ang muling pagbabalik ng dibersidad ng buhay sa permanenteng muling pagbabaha ng mga shelve na kontinental sa pagsisimula ng Silurian ay nakakita ng tumaas na biodibersidad sa loob ng mga nagpapatuloy na mga Order. Iminungkahi nina Melott et al. (2006) na ang isang 10 segundong [[putok ng sinag gamma]] ay maaring wumasak sa patong na ozone at nagpasimula ng paglalamig sa daigdig.<ref name="Melott2006">{{cite journal |last=Melott |first=Adrian |authorlink= |author2=''et al.'' |year=2004 |month= |title=Did a gamma-ray burst initiate the late Ordovician mass extinction? |journal=International Journal of Astrobiology |volume=3 |issue= |pages=55&ndash;61 |doi=10.1017/S1473550404001910 |url= |accessdate= |quote= |bibcode=2004IJAsB...3...55M|arxiv = astro-ph/0309415 }}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Ordovician]] 59b12zelhh3poqwca9qqtza5ra9l0jt 0 187624 1959159 1825926 2022-07-28T23:08:41Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Silurian]] sa [[Siluriyano]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki {{Geological period |from=444 |to=416 |image= |o2=14 |co2=4500 |temp=17 |timeline=off |sea level = Mga 180m na may maikling panahong negatibong mga ekskursiyon<ref>{{cite journal | author = Haq, B. U.| year = 2008| doi = 10.1126/science.1161648 | title = A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes | journal = Science | volume = 322 | pages = 64–68 | pmid = 18832639 | last2 = Schutter | first2 = SR | issue = 5898 |bibcode = 2008Sci...322...64H }}</ref> }} Ang '''Silurian''' ({{lang-es|Silúrico}}) ay isang panahong heolohiko na sumasakop mula {{period span|Silurian}}. Gaya sa ibang mga panahong heolohiko, ang mga kama ng bato na naglalarawan ng simula at huli ng panahong ito ay mahusay na natukoy ngunit ang mga eksaktong petsa ay hindi matiyak ng ilang mga milyong taon. Ang base ng Silurian ay inilagay sa isang pangunahing [[pangyayaring ekstinksiyon]] nang ang 60% ng mga espesyeng pang-dagat ay nalipol. Ang isang malaking pangyayari sa [[ebolusyon]] sa panahong Silurian ang paglitaw ng mga may panga at mabutong mga [[isda]]. Ang buhay ay nagsimula ring lumitaw sa lupain sa anyo ng maliit, tulad ng [[lumot]] na mga [[halamang baskular]] na lumago sa tabi ng mga lawa, batis, at mga baybayin. Gayunpaman, ang buhay pang-lupain ay hindi pa labis na sumasailalim sa [[dibersipikasyon]] at umaapekto sa lupain hanggang sa panahong [[Deboniyano]]. ==Mga subdibisyon== ===Llandovery=== Ang epoch na Llandovery ay tumagal nang {{Period span|Llandovery}} at hinahati sa tatlong mga yugto: ang {{Visible anchor|Rhuddanian}},<ref>Named for the Cefn-Rhuddan Farm in the Llandovery area; confusingly, [[Rhuddlan]] lies on Silurian strata as well.</ref> na tumagal hanggang {{mya|Aeronian}}, the {{Visible anchor|Aeronian}} na tumagal hanggang {{mya|Telychian}}, at ang {{Visible anchor|Telychian}}. Ang epoch na ito ay pinangalan sa bayan ng [[Llandovery]] sa [[Carmarthenshire]], [[Wales]]. ===Wenlock=== {{see also|Wenlock Group}} Ang Wenlock na tumagal mula {{period span|Wenlock}} mya, ay nahahati sa mga panahong {{Visible anchor|Sheinwoodian}} (to {{Ma|Homerian}}) at {{Visible anchor|Homerian}}. Ito ay ipinangalan sa Gilid na Wenlock sa [[Shropshire, England]]. Sa panahong [[Wenlock]], ang pinakamatandang alam na mga [[tracheophyte]] ng henus na ''[[Cooksonia]]'' ay lumitaw. Ang pagiging komplikado ng medyo mas batang mga halamang Gondwana tulad ng ''[[Baragwanathia]]'' ay nagpapakita ng isang mas mahabang kasaysayan para sa mga halamang baskular at marahil ay lumalawig hanggang sa simula ng Silurian o kahit sa Ordovician. ===Ludlow=== {{see also|Ludlow Group}} Ang Ludlow na tumagal mula {{period span|Ludlow}} mya ay binbuo ng yugtong {{Visible anchor|Gorstian}} na tumagal hanggang {{Mya|Ludfordian}}, at ang yugtong {{Visible anchor|Ludfordian}}. Ito ay ipinangalan sa bayan ng [[Ludlow]] sa [[Shropshire]], [[England]]. ===Přídolí {{anchor|Pridoli}} === Ang Pridoli na tumagal mula {{period span|Pridoli}} ang huli at pinakamaikling epoch ng Silurian. Ito ay ipinangalan sa reserbang natural na ''Homolka a Přídolí'' malapit sa [[Prague]] suburb [[Slivenec]] sa[[Czech Republic]].<ref>[http://www.geology.cz/bulletin/contents/2010/vol85no3/1174_manda.pdf Štěpán Manda, Jiří Frýda: Silurian-Devonian boundary events and their influence on cephalopod evolution: evolutionary significance of cephalopod egg size during mass extinctions. In: Bulletin of Geoscience. Vol. 85 (2010) Heft 3, S. 513-540]</ref> ===Mga yugtong pang-rehiyon=== Sa Hilagang Amerika, ang isang ibang suite ng mga yugtong pang-rehiyon ay minsang ginagamit: * [[Cayugan]] (Late Silurian - Ludlow) * [[Lockportian]] (middle Silurian: late Wenlock) * [[Tonawandan]] (middle Silurian: early Wenlock) * [[Ontarian]] (Early Silurian: late Llandovery) * [[Alexandrian (geological stage)|Alexandrian]] (earliest Silurian: early Llandovery) ==Heograpiya== [[Image:Ordovicium-Silurian.jpg|thumb|left|Ang hangganang [[Ordovician]]-Silurian na nalantad sa [[Hovedøya]], [[Norway]] na nagpapakita ng labis na namarkhang pagkakaiba sa pagitan ng maputlang gray na Ordovicianng kalkareyosong batong buhangin at kayumangging Silurianng batong putik. Ang mga patong ay itinaob ng oreheniyang Kaledoniyano.]] Sa superkontinenteng Gondwana na tumatakip sa ekwador at karamihan ng katimugang hemispero, ang isang malaking karagatan ay sumakop ng halos hilagaang kalahati ng globo.<ref name=Munnecke2010/> Ang mga matataas na lebel ng dagat ng Silurian at ang relatibong patag na lupain(na may ilang mga mahahalagang sinturon ng bundok) ay nagresulta sa isang bilang mga kadenang isla at kaya ay isang mayamang dibersidad ng mga kalagayang pang kapaligiran.<ref name=Munnecke2010/> Sa panahong Silurian, ang Gondwana ay nagpatuloy ng isang mabagal na paglipat papatimog sa mataas na katimugang mga latitudo ngunit may ebidensiya na ang mga kap ng yelong Silurian ay ay kaunting ekstensibo kesa sa glasiasyon ng Huling Ordovician. Ang katimugang mga kontinente ay nananatiling nagkakaisa sa panahong ito. Ang pagkatunaw ng mga kap ng yelo at mga glasyer ay nag-ambag sa isang pagtaas ng lebel ng dagat na makikilala mula sa katotohanang ang mga sedimentong Silurian ay nasa ibabaw ng gumuhong mga sedimentong Ordovician na bumuo ng hindi konpormidad. Ang mga kontinenteng [[Avalonia]], [[Baltica]], at [[Laurentia]] ay lumipat ng magkakasama malapit sa ekwador na nagpasimula ng pagkakabuo ng isang ikalawang superkontinenteng [[Euramerika]]. [[Image:late silurian sea bed arp.jpg|thumb|right|Fossiladong mababaw na sahig ng dagat ng Huling Silurian, naka tanghal sa [[Bristol City Museum and Art Gallery|Bristol City Museum]], [[Bristol]], [[England]]. Mula sa epoch na Wenlock sa [[Wenlock Group|Wenlock limestone]], [[Dudley]], [[West Midlands (county)|West Midlands]], [[England.]]]] Nang ang proto-Europa ay bumangga sa Hilagang Amerika, ang pagbabanggan ay tumiklop ng mga sedimentong pang baybayin na natitipon simula Cambrian sa baybaying silangan ng Hilagang AMerika at baybaying kanluran ng Euripa. Ang pangyayaring ito ang oroheniyang Kaledoniyano na isang biglaang ng pagtatayo ng bundok na sumasaklaw mula New York hanggang sa pinagdikit na Europa at Greenland hanggang Norway. Sa huli nang Silurian, ang mga lebel ng dagat ay muling bumagsak na nag-iiwan ng mga tanda ng mga ebaporita sa isang basin na sumasaklaw mula Michigan hanggang Kanlurang Virginia at ang mga bagong saklaw ng bundok ay mabilis na gumuho. Ang Ilog Teays na dumadaloy sa mababaw ng dagat gitnang kontinental ay nagpaguho ng stratang Ordovician na nag-iiwan ng mga bakas ng stratang Silurian ng hilagaang Ohio at Indiana. Ang malawak na karagatang [[Panthalassa]] ay tumakip sa halos hilagaang hemispero. Ang ibang mga maliliit na karagatan ay kinabibilangan ng dalawang mga yugto ng Tethys— ang [[Proto-Tethys]] at [[Paleo-Tethys]]— ang [[Karagatang Rheic]] na isang daanang dagat ng Karagatang Iapetus(na ngayon sa pagitan ng [[Avalonia]] at [[Laurentia]]), at ang bagong nabuong Karagatang Ural. ==Klima at lebel ng dagat== Ang panahong Silurianng ay nakaranas ng relatibong matatag at mga maiinit na temperatura na salungat sa sukdulang mga pagyeyelo ng Ordovicianng nauna rito at ang sukdulang init ng sumunod na Deboniyano.<ref name=Munnecke2010/> Ang mga lebel ng dagat ay tumaas mula sa mababang Hirnansiyano sa buong unang kalahati ng Silurian. Ang mga ito ay kalaunang bumagsak sa buong natitira ng Silurian bagaman ang mga mas maliit na mga paternong iskala ay umibabaw sa pangkalahatang kagawian. Ang labin limang mga mataas na tayo ay maaaring matukoy ang pinakamataas na lebel ng dagat sa Silurian ay malamang mga 140&nbsp;m na mas mataas kesa sa pinakamababang lebel na naabot.<ref name=Munnecke2010/> Sa panahong ito, ang mundo ay pumasok sa isang mahabang mainit na yugtong greenhouse at ang mainit na mababaw na mga dagat ay tumakipsa halos na mga masa ng lupain na pang-ekwador. Sa simula ng Silurian, ang mga glasyer ay umurong papabalik sa Timog Polo hanggang ang mga ito ay halos naglaho sa gitna ng Silurian. Ang panahong ito ay nakasaksi ng isang relatibong pagtatag ng pangkalahatang klima ng mundo na nagwakas sa nakaraang paterno ng paiba ibang mga klima. ANg mga patong ng mga nasirang shell(na tinatawag na [[coquina]]) ay nagbigay ng malakas na ebidensiya ng isang klimang pinanaigan ng isang marahas na mga bagyong na nilikha sa panahong ito. Kalaunan sa Silurian, ang klima at katamtamang lumamig ngunit sa hangganang Silurian Deboniyano, ang klima ay naging mas mainit. ===Mga perturbasyon=== Ang klima at siklong karbon ay lumilitaw na medyo hindi bumababa sa panahong Silurian na may mas mataas na konsentrasyon ng mga ekskursiyong istopiko kesa sa anumang mga panahon.<ref name=Munnecke2010/> Ang [[pangyayaring Ireviken]], [[pangyayaring Mulde]] at [[pangyayaring Lau]] ay bawat kumakatawan ng mga ekskursiyong isotopiko kasunod ng isang maliit na ekstinksiyong pang masa<ref>{{cite journal|last1=Samtleben|first1=Christian|last2=Munnecke|first2=Axel|last3=Bickert|first3=Torsten|title=Development of facies and C/O-isotopes in transects through the Ludlow of Gotland: Evidence for global and local influences on a shallow-marine environment|journal=Facies|volume=43|issue=1|year=2000|pages=1–38|issn=0172-9179|doi=10.1007/BF02536983}}</ref> at ang nauugnay na mabilis na pagbabago ng lebel ng dagat sa karagdagan pa sa mas malaking ekstinksiyong Lau sa huli ng Silurian.<ref name=Munnecke2010/> Ang bawat isa ay nag-iiwan ng parehong lagda sa rekord na heolohikal na parehong heokemiko at biolohiko. Ang mga pelahiko(malayang lumalangyo) na mga organismo ay partikular na matinding tinaas gayundin ang mga brachiopod, mga koral at mga trilobita at ang mga ekstinksiyon ay bihirang nangyayari sa isang mabilis na sunod sunod na mabilis na pagputok.<ref name=Munnecke2010/> ==Flora at fauna== [[Image:Cooksonia.png|thumb|170px|left|''[[Cooksonia]]'', ang pinakaunang halamang baskular , gitnang Silurian]] Ang Silurian ang unang panahon na nakakita ng mga makrofossil ng malawak na panlupaing biota sa anyo ng mga kagubatang moss sa kahabaan ng mga ilog at batis. Gayunpaman, ang faunang pang-lupain ay walang malaking pagapekto sa mundo hanggang ito ay nagdibersipika sa Deboniyano.<ref name=Munnecke2010>{{cite journal|last1=Munnecke|first1=Axel|last2=Calner|first2=Mikael|last3=Harper|first3=David A.T.|last4=Servais|first4=Thomas|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=296|issue=3-4|year=2010|pages=389–413|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001}}</ref> Ang unang mga rekord ng fossil ng mga halamang baskular na mga halamang pang lupain na may mga tisyung nagdadala ng pagkain ay lumitaw sa ikalawang kalahati ng panahong Silurian. Ang pinaka unang alam na mga representatibo ng pangkat na ito ang ''[[Cooksonia]]'' (na ang karamihan ay mula sa hilagaang hemispero) at ''[[Baragwanathia]]'' (mula Australia). Ang isang primitibong halamang pang lupain sa Silurian na may [[xylem]] at [[phloem]] ngunit walang diperensiyasyon sa ugat, tangkay at dahon, ang labis na sumangang ''[[Psilophyton]]'' na lumilikha ng mga spore at humihinga sa pamamagitan ng [[stomata]] sa bawat surpasiyo na malamang ay sa pamamagitan [[photosynthesis]] sa bawat tisyung nalantad sa liwanag. Ang [[Rhyniophyta]] at ang primitibong mga [[Lycopodiophyta|lycopod]] ang ibang mga halamang panglupain na unang lumitaw sa panahong ito. Ang mga moss o ang mga sinaunang halamang pang lupain ay walang mga malalalim na ugat. Ang mga batong Silurian ay kadalasang may tintang kayumanggi na posibleng resulta ng ekstensibong erosyon sa mga sinaunang lupa. Ang unang mabutong isa na [[Osteichthyes]] ay lumitaw na kinakatawan ng mga [[Acanthodian]] na nababalutan ng mga mabutong mga kaliskis. Ang isda ay umabot sa malaking dibersidad at nagpaunlad ng magagalaw na mga pangat na inangkop mula sa mga suporta ng harapang dalawang o tatlong mga hasang. Ang isang dibersong fauna ng mga [[Eurypterid]](mga alakdang dagat) na ang ilan sa mga ito ay ilang mga metro ang haba ay gumala gala sa mga mababaw na dagat ng Silurian ng Hilagang Amerika. Ang marami sa mga fossil nito ay natagpuan sa New York. Ang mga linta ay lumitaw rin sa panahong Silurian. Ang mga [[Brachiopoda|Brachiopod]], [[bryozoa]], [[mollusca]], mga [[hederellid|hederelloid]] at mga [[trilobita]] ay masagana at diberso. Ang kasaganaan ng reef ay hindi pantay. Minsan ang mga ito ay nasa lahat ng lugar ngunit sa ibang mga punto ang mga ito halos hindi umiiral sa fossil rekord.<ref name=Munnecke2010/> Ang ilang ebidensiya ay nagmumungkahi ng presensiya ng mga maninilang [[Trigonotarbida|trigonotarbid arachnoid]] at [[myriapod]] sa mga tae sa Huling Silurian. Ang mga maninilang inbertebrata ay nagpapakita na ang mga simpleng sapot ng pagkain ay nasa lugar na kinabibilangan ng mga hindi maninilang mga hayop na sinisila. Ang paghihinuha pabalik sa biota ng Simulang Deboniyano, sina Andrew Jeram ''et al.'' noong 1990<ref>Andrew J. Jeram, Paul A. Selden and Dianne Edwards, "Land Animals in the Silurian: Arachnids and Myriapods from Shropshire, England", ''Science'' 2 November 1990:658-61.</ref> ay nagmungkahi ang isang sapot ng pagkain batay sa hindi pa natutuklasan mga s [[detritivore]] at mga manginginain sa mga mikro organismo.<ref>Anna K. Behrensmeyer, John D. Damuth, ''et al.'' ''Terrestrial Ecosystems Through Time'' "Paleozoic Terrestrial Ecosystems" (University of Chicago Press), 1992:209.</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Paleosoiko]] sn77ncyt8rpo2yhoo57ega8ykinvao8 1959190 1959159 2022-07-29T01:31:30Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = Siluriyano | color = Siluriyano | top_bar = | time_start = 443.8 | time_start_uncertainty = 1.5 | time_end = 419.2 | time_end_uncertainty = 3.2 | image_map = Silurian plate tectonics.png | caption_map = Plate tectonics of Earth during the early Silurian | image_outcrop = | caption_outcrop = | image_art = | caption_art = <!--Chronology--> | timeline = Silurian <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = | alternate_spellings = | synonym1 = Gotlandian | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale | formerly_used_by = | not_used_by = <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = [[Roderick Murchison]], 1835 | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = [[First appearance datum|FAD]] of the [[Graptolite]] ''[[Akidograptus ascensus]]'' | lower_gssp_location = [[Dob's Linn]], [[Moffat]], [[United Kingdom|UK]] | lower_gssp_coords = {{Coord|55.4400|N|3.2700|W|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 1984<ref>{{cite journal |last1=Lucas |first1=Sepncer |title=The GSSP Method of Chronostratigraphy: A Critical Review |journal=Frontiers in Earth Science |date=6 November 2018 |volume=6 |page=191 |doi=10.3389/feart.2018.00191 |bibcode=2018FrEaS...6..191L |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Holland |first1=C. |title=Series and Stages of the Silurian System |journal=Episodes |date=June 1985 |volume=8 |issue=2 |pages=101–103 |doi=10.18814/epiiugs/1985/v8i2/005 |url=https://timescalefoundation.org/references/Silurian1.pdf |access-date=11 December 2020|doi-access=free }}</ref> | upper_boundary_def = FAD of the Graptolite ''[[Monograptus|Monograptus uniformis]]'' | upper_gssp_location = [[Klonk]], [[Czech Republic]] | upper_gssp_coords = {{Coord|49.8550|N|13.7920|E|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 1972<ref>{{cite journal |last1=Chlupáč |first1=Ivo |last2=Hladil |first2=Jindrich |title=The global stratotype section and point of the Silurian-Devonian boundary |journal=CFS Courier Forschungsinstitut Senckenberg |date=January 2000 |url=https://www.researchgate.net/publication/260135817 |access-date=7 December 2020}}</ref> <!--Atmospheric and Climatic Data--> | sea_level = Around 180m, with short-term negative excursions<ref>{{cite journal | author =Haq, B. U.| year =2008| doi =10.1126/science.1161648 | title =A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes | journal =Science | volume =322 | pages =64–68 | pmid =18832639 | last2 =Schutter | first2 =SR | issue =5898 |bibcode =2008Sci...322...64H | s2cid = 206514545}}</ref> }} Ang '''Silurian''' ({{lang-es|Silúrico}}) ay isang panahong heolohiko na sumasakop mula {{period span|Silurian}}. Gaya sa ibang mga panahong heolohiko, ang mga kama ng bato na naglalarawan ng simula at huli ng panahong ito ay mahusay na natukoy ngunit ang mga eksaktong petsa ay hindi matiyak ng ilang mga milyong taon. Ang base ng Silurian ay inilagay sa isang pangunahing [[pangyayaring ekstinksiyon]] nang ang 60% ng mga espesyeng pang-dagat ay nalipol. Ang isang malaking pangyayari sa [[ebolusyon]] sa panahong Silurian ang paglitaw ng mga may panga at mabutong mga [[isda]]. Ang buhay ay nagsimula ring lumitaw sa lupain sa anyo ng maliit, tulad ng [[lumot]] na mga [[halamang baskular]] na lumago sa tabi ng mga lawa, batis, at mga baybayin. Gayunpaman, ang buhay pang-lupain ay hindi pa labis na sumasailalim sa [[dibersipikasyon]] at umaapekto sa lupain hanggang sa panahong [[Deboniyano]]. ==Mga subdibisyon== ===Llandovery=== Ang epoch na Llandovery ay tumagal nang {{Period span|Llandovery}} at hinahati sa tatlong mga yugto: ang {{Visible anchor|Rhuddanian}},<ref>Named for the Cefn-Rhuddan Farm in the Llandovery area; confusingly, [[Rhuddlan]] lies on Silurian strata as well.</ref> na tumagal hanggang {{mya|Aeronian}}, the {{Visible anchor|Aeronian}} na tumagal hanggang {{mya|Telychian}}, at ang {{Visible anchor|Telychian}}. Ang epoch na ito ay pinangalan sa bayan ng [[Llandovery]] sa [[Carmarthenshire]], [[Wales]]. ===Wenlock=== {{see also|Wenlock Group}} Ang Wenlock na tumagal mula {{period span|Wenlock}} mya, ay nahahati sa mga panahong {{Visible anchor|Sheinwoodian}} (to {{Ma|Homerian}}) at {{Visible anchor|Homerian}}. Ito ay ipinangalan sa Gilid na Wenlock sa [[Shropshire, England]]. Sa panahong [[Wenlock]], ang pinakamatandang alam na mga [[tracheophyte]] ng henus na ''[[Cooksonia]]'' ay lumitaw. Ang pagiging komplikado ng medyo mas batang mga halamang Gondwana tulad ng ''[[Baragwanathia]]'' ay nagpapakita ng isang mas mahabang kasaysayan para sa mga halamang baskular at marahil ay lumalawig hanggang sa simula ng Silurian o kahit sa Ordovician. ===Ludlow=== {{see also|Ludlow Group}} Ang Ludlow na tumagal mula {{period span|Ludlow}} mya ay binbuo ng yugtong {{Visible anchor|Gorstian}} na tumagal hanggang {{Mya|Ludfordian}}, at ang yugtong {{Visible anchor|Ludfordian}}. Ito ay ipinangalan sa bayan ng [[Ludlow]] sa [[Shropshire]], [[England]]. ===Přídolí {{anchor|Pridoli}} === Ang Pridoli na tumagal mula {{period span|Pridoli}} ang huli at pinakamaikling epoch ng Silurian. Ito ay ipinangalan sa reserbang natural na ''Homolka a Přídolí'' malapit sa [[Prague]] suburb [[Slivenec]] sa[[Czech Republic]].<ref>[http://www.geology.cz/bulletin/contents/2010/vol85no3/1174_manda.pdf Štěpán Manda, Jiří Frýda: Silurian-Devonian boundary events and their influence on cephalopod evolution: evolutionary significance of cephalopod egg size during mass extinctions. In: Bulletin of Geoscience. Vol. 85 (2010) Heft 3, S. 513-540]</ref> ===Mga yugtong pang-rehiyon=== Sa Hilagang Amerika, ang isang ibang suite ng mga yugtong pang-rehiyon ay minsang ginagamit: * [[Cayugan]] (Late Silurian - Ludlow) * [[Lockportian]] (middle Silurian: late Wenlock) * [[Tonawandan]] (middle Silurian: early Wenlock) * [[Ontarian]] (Early Silurian: late Llandovery) * [[Alexandrian (geological stage)|Alexandrian]] (earliest Silurian: early Llandovery) ==Heograpiya== [[Image:Ordovicium-Silurian.jpg|thumb|left|Ang hangganang [[Ordovician]]-Silurian na nalantad sa [[Hovedøya]], [[Norway]] na nagpapakita ng labis na namarkhang pagkakaiba sa pagitan ng maputlang gray na Ordovicianng kalkareyosong batong buhangin at kayumangging Silurianng batong putik. Ang mga patong ay itinaob ng oreheniyang Kaledoniyano.]] Sa superkontinenteng Gondwana na tumatakip sa ekwador at karamihan ng katimugang hemispero, ang isang malaking karagatan ay sumakop ng halos hilagaang kalahati ng globo.<ref name=Munnecke2010/> Ang mga matataas na lebel ng dagat ng Silurian at ang relatibong patag na lupain(na may ilang mga mahahalagang sinturon ng bundok) ay nagresulta sa isang bilang mga kadenang isla at kaya ay isang mayamang dibersidad ng mga kalagayang pang kapaligiran.<ref name=Munnecke2010/> Sa panahong Silurian, ang Gondwana ay nagpatuloy ng isang mabagal na paglipat papatimog sa mataas na katimugang mga latitudo ngunit may ebidensiya na ang mga kap ng yelong Silurian ay ay kaunting ekstensibo kesa sa glasiasyon ng Huling Ordovician. Ang katimugang mga kontinente ay nananatiling nagkakaisa sa panahong ito. Ang pagkatunaw ng mga kap ng yelo at mga glasyer ay nag-ambag sa isang pagtaas ng lebel ng dagat na makikilala mula sa katotohanang ang mga sedimentong Silurian ay nasa ibabaw ng gumuhong mga sedimentong Ordovician na bumuo ng hindi konpormidad. Ang mga kontinenteng [[Avalonia]], [[Baltica]], at [[Laurentia]] ay lumipat ng magkakasama malapit sa ekwador na nagpasimula ng pagkakabuo ng isang ikalawang superkontinenteng [[Euramerika]]. [[Image:late silurian sea bed arp.jpg|thumb|right|Fossiladong mababaw na sahig ng dagat ng Huling Silurian, naka tanghal sa [[Bristol City Museum and Art Gallery|Bristol City Museum]], [[Bristol]], [[England]]. Mula sa epoch na Wenlock sa [[Wenlock Group|Wenlock limestone]], [[Dudley]], [[West Midlands (county)|West Midlands]], [[England.]]]] Nang ang proto-Europa ay bumangga sa Hilagang Amerika, ang pagbabanggan ay tumiklop ng mga sedimentong pang baybayin na natitipon simula Cambrian sa baybaying silangan ng Hilagang AMerika at baybaying kanluran ng Euripa. Ang pangyayaring ito ang oroheniyang Kaledoniyano na isang biglaang ng pagtatayo ng bundok na sumasaklaw mula New York hanggang sa pinagdikit na Europa at Greenland hanggang Norway. Sa huli nang Silurian, ang mga lebel ng dagat ay muling bumagsak na nag-iiwan ng mga tanda ng mga ebaporita sa isang basin na sumasaklaw mula Michigan hanggang Kanlurang Virginia at ang mga bagong saklaw ng bundok ay mabilis na gumuho. Ang Ilog Teays na dumadaloy sa mababaw ng dagat gitnang kontinental ay nagpaguho ng stratang Ordovician na nag-iiwan ng mga bakas ng stratang Silurian ng hilagaang Ohio at Indiana. Ang malawak na karagatang [[Panthalassa]] ay tumakip sa halos hilagaang hemispero. Ang ibang mga maliliit na karagatan ay kinabibilangan ng dalawang mga yugto ng Tethys— ang [[Proto-Tethys]] at [[Paleo-Tethys]]— ang [[Karagatang Rheic]] na isang daanang dagat ng Karagatang Iapetus(na ngayon sa pagitan ng [[Avalonia]] at [[Laurentia]]), at ang bagong nabuong Karagatang Ural. ==Klima at lebel ng dagat== Ang panahong Silurianng ay nakaranas ng relatibong matatag at mga maiinit na temperatura na salungat sa sukdulang mga pagyeyelo ng Ordovicianng nauna rito at ang sukdulang init ng sumunod na Deboniyano.<ref name=Munnecke2010/> Ang mga lebel ng dagat ay tumaas mula sa mababang Hirnansiyano sa buong unang kalahati ng Silurian. Ang mga ito ay kalaunang bumagsak sa buong natitira ng Silurian bagaman ang mga mas maliit na mga paternong iskala ay umibabaw sa pangkalahatang kagawian. Ang labin limang mga mataas na tayo ay maaaring matukoy ang pinakamataas na lebel ng dagat sa Silurian ay malamang mga 140&nbsp;m na mas mataas kesa sa pinakamababang lebel na naabot.<ref name=Munnecke2010/> Sa panahong ito, ang mundo ay pumasok sa isang mahabang mainit na yugtong greenhouse at ang mainit na mababaw na mga dagat ay tumakipsa halos na mga masa ng lupain na pang-ekwador. Sa simula ng Silurian, ang mga glasyer ay umurong papabalik sa Timog Polo hanggang ang mga ito ay halos naglaho sa gitna ng Silurian. Ang panahong ito ay nakasaksi ng isang relatibong pagtatag ng pangkalahatang klima ng mundo na nagwakas sa nakaraang paterno ng paiba ibang mga klima. ANg mga patong ng mga nasirang shell(na tinatawag na [[coquina]]) ay nagbigay ng malakas na ebidensiya ng isang klimang pinanaigan ng isang marahas na mga bagyong na nilikha sa panahong ito. Kalaunan sa Silurian, ang klima at katamtamang lumamig ngunit sa hangganang Silurian Deboniyano, ang klima ay naging mas mainit. ===Mga perturbasyon=== Ang klima at siklong karbon ay lumilitaw na medyo hindi bumababa sa panahong Silurian na may mas mataas na konsentrasyon ng mga ekskursiyong istopiko kesa sa anumang mga panahon.<ref name=Munnecke2010/> Ang [[pangyayaring Ireviken]], [[pangyayaring Mulde]] at [[pangyayaring Lau]] ay bawat kumakatawan ng mga ekskursiyong isotopiko kasunod ng isang maliit na ekstinksiyong pang masa<ref>{{cite journal|last1=Samtleben|first1=Christian|last2=Munnecke|first2=Axel|last3=Bickert|first3=Torsten|title=Development of facies and C/O-isotopes in transects through the Ludlow of Gotland: Evidence for global and local influences on a shallow-marine environment|journal=Facies|volume=43|issue=1|year=2000|pages=1–38|issn=0172-9179|doi=10.1007/BF02536983}}</ref> at ang nauugnay na mabilis na pagbabago ng lebel ng dagat sa karagdagan pa sa mas malaking ekstinksiyong Lau sa huli ng Silurian.<ref name=Munnecke2010/> Ang bawat isa ay nag-iiwan ng parehong lagda sa rekord na heolohikal na parehong heokemiko at biolohiko. Ang mga pelahiko(malayang lumalangyo) na mga organismo ay partikular na matinding tinaas gayundin ang mga brachiopod, mga koral at mga trilobita at ang mga ekstinksiyon ay bihirang nangyayari sa isang mabilis na sunod sunod na mabilis na pagputok.<ref name=Munnecke2010/> ==Flora at fauna== [[Image:Cooksonia.png|thumb|170px|left|''[[Cooksonia]]'', ang pinakaunang halamang baskular , gitnang Silurian]] Ang Silurian ang unang panahon na nakakita ng mga makrofossil ng malawak na panlupaing biota sa anyo ng mga kagubatang moss sa kahabaan ng mga ilog at batis. Gayunpaman, ang faunang pang-lupain ay walang malaking pagapekto sa mundo hanggang ito ay nagdibersipika sa Deboniyano.<ref name=Munnecke2010>{{cite journal|last1=Munnecke|first1=Axel|last2=Calner|first2=Mikael|last3=Harper|first3=David A.T.|last4=Servais|first4=Thomas|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=296|issue=3-4|year=2010|pages=389–413|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001}}</ref> Ang unang mga rekord ng fossil ng mga halamang baskular na mga halamang pang lupain na may mga tisyung nagdadala ng pagkain ay lumitaw sa ikalawang kalahati ng panahong Silurian. Ang pinaka unang alam na mga representatibo ng pangkat na ito ang ''[[Cooksonia]]'' (na ang karamihan ay mula sa hilagaang hemispero) at ''[[Baragwanathia]]'' (mula Australia). Ang isang primitibong halamang pang lupain sa Silurian na may [[xylem]] at [[phloem]] ngunit walang diperensiyasyon sa ugat, tangkay at dahon, ang labis na sumangang ''[[Psilophyton]]'' na lumilikha ng mga spore at humihinga sa pamamagitan ng [[stomata]] sa bawat surpasiyo na malamang ay sa pamamagitan [[photosynthesis]] sa bawat tisyung nalantad sa liwanag. Ang [[Rhyniophyta]] at ang primitibong mga [[Lycopodiophyta|lycopod]] ang ibang mga halamang panglupain na unang lumitaw sa panahong ito. Ang mga moss o ang mga sinaunang halamang pang lupain ay walang mga malalalim na ugat. Ang mga batong Silurian ay kadalasang may tintang kayumanggi na posibleng resulta ng ekstensibong erosyon sa mga sinaunang lupa. Ang unang mabutong isa na [[Osteichthyes]] ay lumitaw na kinakatawan ng mga [[Acanthodian]] na nababalutan ng mga mabutong mga kaliskis. Ang isda ay umabot sa malaking dibersidad at nagpaunlad ng magagalaw na mga pangat na inangkop mula sa mga suporta ng harapang dalawang o tatlong mga hasang. Ang isang dibersong fauna ng mga [[Eurypterid]](mga alakdang dagat) na ang ilan sa mga ito ay ilang mga metro ang haba ay gumala gala sa mga mababaw na dagat ng Silurian ng Hilagang Amerika. Ang marami sa mga fossil nito ay natagpuan sa New York. Ang mga linta ay lumitaw rin sa panahong Silurian. Ang mga [[Brachiopoda|Brachiopod]], [[bryozoa]], [[mollusca]], mga [[hederellid|hederelloid]] at mga [[trilobita]] ay masagana at diberso. Ang kasaganaan ng reef ay hindi pantay. Minsan ang mga ito ay nasa lahat ng lugar ngunit sa ibang mga punto ang mga ito halos hindi umiiral sa fossil rekord.<ref name=Munnecke2010/> Ang ilang ebidensiya ay nagmumungkahi ng presensiya ng mga maninilang [[Trigonotarbida|trigonotarbid arachnoid]] at [[myriapod]] sa mga tae sa Huling Silurian. Ang mga maninilang inbertebrata ay nagpapakita na ang mga simpleng sapot ng pagkain ay nasa lugar na kinabibilangan ng mga hindi maninilang mga hayop na sinisila. Ang paghihinuha pabalik sa biota ng Simulang Deboniyano, sina Andrew Jeram ''et al.'' noong 1990<ref>Andrew J. Jeram, Paul A. Selden and Dianne Edwards, "Land Animals in the Silurian: Arachnids and Myriapods from Shropshire, England", ''Science'' 2 November 1990:658-61.</ref> ay nagmungkahi ang isang sapot ng pagkain batay sa hindi pa natutuklasan mga s [[detritivore]] at mga manginginain sa mga mikro organismo.<ref>Anna K. Behrensmeyer, John D. Damuth, ''et al.'' ''Terrestrial Ecosystems Through Time'' "Paleozoic Terrestrial Ecosystems" (University of Chicago Press), 1992:209.</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Paleosoiko]] 85uzdx2ob7qx7y3w1cxupvjw9u797cf 1959198 1959190 2022-07-29T01:49:26Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = Siluriyano | color = Siluriyano | top_bar = | time_start = 443.8 | time_start_uncertainty = 1.5 | time_end = 419.2 | time_end_uncertainty = 3.2 | image_map = Silurian plate tectonics.png | caption_map = Plate tectonics of Earth during the early Silurian | image_outcrop = | caption_outcrop = | image_art = | caption_art = <!--Chronology--> | timeline = Silurian <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = | alternate_spellings = | synonym1 = Gotlandian | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale | formerly_used_by = | not_used_by = <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = [[Roderick Murchison]], 1835 | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = [[First appearance datum|FAD]] of the [[Graptolite]] ''[[Akidograptus ascensus]]'' | lower_gssp_location = [[Dob's Linn]], [[Moffat]], [[United Kingdom|UK]] | lower_gssp_coords = {{Coord|55.4400|N|3.2700|W|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 1984<ref>{{cite journal |last1=Lucas |first1=Sepncer |title=The GSSP Method of Chronostratigraphy: A Critical Review |journal=Frontiers in Earth Science |date=6 November 2018 |volume=6 |page=191 |doi=10.3389/feart.2018.00191 |bibcode=2018FrEaS...6..191L |doi-access=free }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Holland |first1=C. |title=Series and Stages of the Silurian System |journal=Episodes |date=June 1985 |volume=8 |issue=2 |pages=101–103 |doi=10.18814/epiiugs/1985/v8i2/005 |url=https://timescalefoundation.org/references/Silurian1.pdf |access-date=11 December 2020|doi-access=free }}</ref> | upper_boundary_def = FAD of the Graptolite ''[[Monograptus|Monograptus uniformis]]'' | upper_gssp_location = [[Klonk]], [[Czech Republic]] | upper_gssp_coords = {{Coord|49.8550|N|13.7920|E|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 1972<ref>{{cite journal |last1=Chlupáč |first1=Ivo |last2=Hladil |first2=Jindrich |title=The global stratotype section and point of the Silurian-Devonian boundary |journal=CFS Courier Forschungsinstitut Senckenberg |date=January 2000 |url=https://www.researchgate.net/publication/260135817 |access-date=7 December 2020}}</ref> <!--Atmospheric and Climatic Data--> | sea_level = Around 180m, with short-term negative excursions<ref>{{cite journal | author =Haq, B. U.| year =2008| doi =10.1126/science.1161648 | title =A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes | journal =Science | volume =322 | pages =64–68 | pmid =18832639 | last2 =Schutter | first2 =SR | issue =5898 |bibcode =2008Sci...322...64H | s2cid = 206514545}}</ref> }} Ang '''Siluriyano''' (Ingles: '''Silurian''') ay isang panahong heolohiko na sumasakop mula {{period span|Silurian}}. Gaya sa ibang mga panahong heolohiko, ang mga kama ng bato na naglalarawan ng simula at huli ng panahong ito ay mahusay na natukoy ngunit ang mga eksaktong petsa ay hindi matiyak ng ilang mga milyong taon. Ang base ng Silurian ay inilagay sa isang pangunahing [[pangyayaring ekstinksiyon]] nang ang 60% ng mga espesyeng pang-dagat ay nalipol. Ang isang malaking pangyayari sa [[ebolusyon]] sa panahong Silurian ang paglitaw ng mga may panga at mabutong mga [[isda]]. Ang buhay ay nagsimula ring lumitaw sa lupain sa anyo ng maliit, tulad ng [[lumot]] na mga [[halamang baskular]] na lumago sa tabi ng mga lawa, batis, at mga baybayin. Gayunpaman, ang buhay pang-lupain ay hindi pa labis na sumasailalim sa [[dibersipikasyon]] at umaapekto sa lupain hanggang sa panahong [[Deboniyano]]. ==Mga subdibisyon== ===Llandovery=== Ang epoch na Llandovery ay tumagal nang {{Period span|Llandovery}} at hinahati sa tatlong mga yugto: ang {{Visible anchor|Rhuddanian}},<ref>Named for the Cefn-Rhuddan Farm in the Llandovery area; confusingly, [[Rhuddlan]] lies on Silurian strata as well.</ref> na tumagal hanggang {{mya|Aeronian}}, the {{Visible anchor|Aeronian}} na tumagal hanggang {{mya|Telychian}}, at ang {{Visible anchor|Telychian}}. Ang epoch na ito ay pinangalan sa bayan ng [[Llandovery]] sa [[Carmarthenshire]], [[Wales]]. ===Wenlock=== {{see also|Wenlock Group}} Ang Wenlock na tumagal mula {{period span|Wenlock}} mya, ay nahahati sa mga panahong {{Visible anchor|Sheinwoodian}} (to {{Ma|Homerian}}) at {{Visible anchor|Homerian}}. Ito ay ipinangalan sa Gilid na Wenlock sa [[Shropshire, England]]. Sa panahong [[Wenlock]], ang pinakamatandang alam na mga [[tracheophyte]] ng henus na ''[[Cooksonia]]'' ay lumitaw. Ang pagiging komplikado ng medyo mas batang mga halamang Gondwana tulad ng ''[[Baragwanathia]]'' ay nagpapakita ng isang mas mahabang kasaysayan para sa mga halamang baskular at marahil ay lumalawig hanggang sa simula ng Silurian o kahit sa Ordovician. ===Ludlow=== {{see also|Ludlow Group}} Ang Ludlow na tumagal mula {{period span|Ludlow}} mya ay binbuo ng yugtong {{Visible anchor|Gorstian}} na tumagal hanggang {{Mya|Ludfordian}}, at ang yugtong {{Visible anchor|Ludfordian}}. Ito ay ipinangalan sa bayan ng [[Ludlow]] sa [[Shropshire]], [[England]]. ===Přídolí {{anchor|Pridoli}} === Ang Pridoli na tumagal mula {{period span|Pridoli}} ang huli at pinakamaikling epoch ng Silurian. Ito ay ipinangalan sa reserbang natural na ''Homolka a Přídolí'' malapit sa [[Prague]] suburb [[Slivenec]] sa[[Czech Republic]].<ref>[http://www.geology.cz/bulletin/contents/2010/vol85no3/1174_manda.pdf Štěpán Manda, Jiří Frýda: Silurian-Devonian boundary events and their influence on cephalopod evolution: evolutionary significance of cephalopod egg size during mass extinctions. In: Bulletin of Geoscience. Vol. 85 (2010) Heft 3, S. 513-540]</ref> ===Mga yugtong pang-rehiyon=== Sa Hilagang Amerika, ang isang ibang suite ng mga yugtong pang-rehiyon ay minsang ginagamit: * [[Cayugan]] (Late Silurian - Ludlow) * [[Lockportian]] (middle Silurian: late Wenlock) * [[Tonawandan]] (middle Silurian: early Wenlock) * [[Ontarian]] (Early Silurian: late Llandovery) * [[Alexandrian (geological stage)|Alexandrian]] (earliest Silurian: early Llandovery) ==Heograpiya== [[Image:Ordovicium-Silurian.jpg|thumb|left|Ang hangganang [[Ordovician]]-Silurian na nalantad sa [[Hovedøya]], [[Norway]] na nagpapakita ng labis na namarkhang pagkakaiba sa pagitan ng maputlang gray na Ordovicianng kalkareyosong batong buhangin at kayumangging Silurianng batong putik. Ang mga patong ay itinaob ng oreheniyang Kaledoniyano.]] Sa superkontinenteng Gondwana na tumatakip sa ekwador at karamihan ng katimugang hemispero, ang isang malaking karagatan ay sumakop ng halos hilagaang kalahati ng globo.<ref name=Munnecke2010/> Ang mga matataas na lebel ng dagat ng Silurian at ang relatibong patag na lupain(na may ilang mga mahahalagang sinturon ng bundok) ay nagresulta sa isang bilang mga kadenang isla at kaya ay isang mayamang dibersidad ng mga kalagayang pang kapaligiran.<ref name=Munnecke2010/> Sa panahong Silurian, ang Gondwana ay nagpatuloy ng isang mabagal na paglipat papatimog sa mataas na katimugang mga latitudo ngunit may ebidensiya na ang mga kap ng yelong Silurian ay ay kaunting ekstensibo kesa sa glasiasyon ng Huling Ordovician. Ang katimugang mga kontinente ay nananatiling nagkakaisa sa panahong ito. Ang pagkatunaw ng mga kap ng yelo at mga glasyer ay nag-ambag sa isang pagtaas ng lebel ng dagat na makikilala mula sa katotohanang ang mga sedimentong Silurian ay nasa ibabaw ng gumuhong mga sedimentong Ordovician na bumuo ng hindi konpormidad. Ang mga kontinenteng [[Avalonia]], [[Baltica]], at [[Laurentia]] ay lumipat ng magkakasama malapit sa ekwador na nagpasimula ng pagkakabuo ng isang ikalawang superkontinenteng [[Euramerika]]. [[Image:late silurian sea bed arp.jpg|thumb|right|Fossiladong mababaw na sahig ng dagat ng Huling Silurian, naka tanghal sa [[Bristol City Museum and Art Gallery|Bristol City Museum]], [[Bristol]], [[England]]. Mula sa epoch na Wenlock sa [[Wenlock Group|Wenlock limestone]], [[Dudley]], [[West Midlands (county)|West Midlands]], [[England.]]]] Nang ang proto-Europa ay bumangga sa Hilagang Amerika, ang pagbabanggan ay tumiklop ng mga sedimentong pang baybayin na natitipon simula Cambrian sa baybaying silangan ng Hilagang AMerika at baybaying kanluran ng Euripa. Ang pangyayaring ito ang oroheniyang Kaledoniyano na isang biglaang ng pagtatayo ng bundok na sumasaklaw mula New York hanggang sa pinagdikit na Europa at Greenland hanggang Norway. Sa huli nang Silurian, ang mga lebel ng dagat ay muling bumagsak na nag-iiwan ng mga tanda ng mga ebaporita sa isang basin na sumasaklaw mula Michigan hanggang Kanlurang Virginia at ang mga bagong saklaw ng bundok ay mabilis na gumuho. Ang Ilog Teays na dumadaloy sa mababaw ng dagat gitnang kontinental ay nagpaguho ng stratang Ordovician na nag-iiwan ng mga bakas ng stratang Silurian ng hilagaang Ohio at Indiana. Ang malawak na karagatang [[Panthalassa]] ay tumakip sa halos hilagaang hemispero. Ang ibang mga maliliit na karagatan ay kinabibilangan ng dalawang mga yugto ng Tethys— ang [[Proto-Tethys]] at [[Paleo-Tethys]]— ang [[Karagatang Rheic]] na isang daanang dagat ng Karagatang Iapetus(na ngayon sa pagitan ng [[Avalonia]] at [[Laurentia]]), at ang bagong nabuong Karagatang Ural. ==Klima at lebel ng dagat== Ang panahong Silurianng ay nakaranas ng relatibong matatag at mga maiinit na temperatura na salungat sa sukdulang mga pagyeyelo ng Ordovicianng nauna rito at ang sukdulang init ng sumunod na Deboniyano.<ref name=Munnecke2010/> Ang mga lebel ng dagat ay tumaas mula sa mababang Hirnansiyano sa buong unang kalahati ng Silurian. Ang mga ito ay kalaunang bumagsak sa buong natitira ng Silurian bagaman ang mga mas maliit na mga paternong iskala ay umibabaw sa pangkalahatang kagawian. Ang labin limang mga mataas na tayo ay maaaring matukoy ang pinakamataas na lebel ng dagat sa Silurian ay malamang mga 140&nbsp;m na mas mataas kesa sa pinakamababang lebel na naabot.<ref name=Munnecke2010/> Sa panahong ito, ang mundo ay pumasok sa isang mahabang mainit na yugtong greenhouse at ang mainit na mababaw na mga dagat ay tumakipsa halos na mga masa ng lupain na pang-ekwador. Sa simula ng Silurian, ang mga glasyer ay umurong papabalik sa Timog Polo hanggang ang mga ito ay halos naglaho sa gitna ng Silurian. Ang panahong ito ay nakasaksi ng isang relatibong pagtatag ng pangkalahatang klima ng mundo na nagwakas sa nakaraang paterno ng paiba ibang mga klima. ANg mga patong ng mga nasirang shell(na tinatawag na [[coquina]]) ay nagbigay ng malakas na ebidensiya ng isang klimang pinanaigan ng isang marahas na mga bagyong na nilikha sa panahong ito. Kalaunan sa Silurian, ang klima at katamtamang lumamig ngunit sa hangganang Silurian Deboniyano, ang klima ay naging mas mainit. ===Mga perturbasyon=== Ang klima at siklong karbon ay lumilitaw na medyo hindi bumababa sa panahong Silurian na may mas mataas na konsentrasyon ng mga ekskursiyong istopiko kesa sa anumang mga panahon.<ref name=Munnecke2010/> Ang [[pangyayaring Ireviken]], [[pangyayaring Mulde]] at [[pangyayaring Lau]] ay bawat kumakatawan ng mga ekskursiyong isotopiko kasunod ng isang maliit na ekstinksiyong pang masa<ref>{{cite journal|last1=Samtleben|first1=Christian|last2=Munnecke|first2=Axel|last3=Bickert|first3=Torsten|title=Development of facies and C/O-isotopes in transects through the Ludlow of Gotland: Evidence for global and local influences on a shallow-marine environment|journal=Facies|volume=43|issue=1|year=2000|pages=1–38|issn=0172-9179|doi=10.1007/BF02536983}}</ref> at ang nauugnay na mabilis na pagbabago ng lebel ng dagat sa karagdagan pa sa mas malaking ekstinksiyong Lau sa huli ng Silurian.<ref name=Munnecke2010/> Ang bawat isa ay nag-iiwan ng parehong lagda sa rekord na heolohikal na parehong heokemiko at biolohiko. Ang mga pelahiko(malayang lumalangyo) na mga organismo ay partikular na matinding tinaas gayundin ang mga brachiopod, mga koral at mga trilobita at ang mga ekstinksiyon ay bihirang nangyayari sa isang mabilis na sunod sunod na mabilis na pagputok.<ref name=Munnecke2010/> ==Flora at fauna== [[Image:Cooksonia.png|thumb|170px|left|''[[Cooksonia]]'', ang pinakaunang halamang baskular , gitnang Silurian]] Ang Silurian ang unang panahon na nakakita ng mga makrofossil ng malawak na panlupaing biota sa anyo ng mga kagubatang moss sa kahabaan ng mga ilog at batis. Gayunpaman, ang faunang pang-lupain ay walang malaking pagapekto sa mundo hanggang ito ay nagdibersipika sa Deboniyano.<ref name=Munnecke2010>{{cite journal|last1=Munnecke|first1=Axel|last2=Calner|first2=Mikael|last3=Harper|first3=David A.T.|last4=Servais|first4=Thomas|title=Ordovician and Silurian sea–water chemistry, sea level, and climate: A synopsis|journal=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=296|issue=3-4|year=2010|pages=389–413|issn=00310182|doi=10.1016/j.palaeo.2010.08.001}}</ref> Ang unang mga rekord ng fossil ng mga halamang baskular na mga halamang pang lupain na may mga tisyung nagdadala ng pagkain ay lumitaw sa ikalawang kalahati ng panahong Silurian. Ang pinaka unang alam na mga representatibo ng pangkat na ito ang ''[[Cooksonia]]'' (na ang karamihan ay mula sa hilagaang hemispero) at ''[[Baragwanathia]]'' (mula Australia). Ang isang primitibong halamang pang lupain sa Silurian na may [[xylem]] at [[phloem]] ngunit walang diperensiyasyon sa ugat, tangkay at dahon, ang labis na sumangang ''[[Psilophyton]]'' na lumilikha ng mga spore at humihinga sa pamamagitan ng [[stomata]] sa bawat surpasiyo na malamang ay sa pamamagitan [[photosynthesis]] sa bawat tisyung nalantad sa liwanag. Ang [[Rhyniophyta]] at ang primitibong mga [[Lycopodiophyta|lycopod]] ang ibang mga halamang panglupain na unang lumitaw sa panahong ito. Ang mga moss o ang mga sinaunang halamang pang lupain ay walang mga malalalim na ugat. Ang mga batong Silurian ay kadalasang may tintang kayumanggi na posibleng resulta ng ekstensibong erosyon sa mga sinaunang lupa. Ang unang mabutong isa na [[Osteichthyes]] ay lumitaw na kinakatawan ng mga [[Acanthodian]] na nababalutan ng mga mabutong mga kaliskis. Ang isda ay umabot sa malaking dibersidad at nagpaunlad ng magagalaw na mga pangat na inangkop mula sa mga suporta ng harapang dalawang o tatlong mga hasang. Ang isang dibersong fauna ng mga [[Eurypterid]](mga alakdang dagat) na ang ilan sa mga ito ay ilang mga metro ang haba ay gumala gala sa mga mababaw na dagat ng Silurian ng Hilagang Amerika. Ang marami sa mga fossil nito ay natagpuan sa New York. Ang mga linta ay lumitaw rin sa panahong Silurian. Ang mga [[Brachiopoda|Brachiopod]], [[bryozoa]], [[mollusca]], mga [[hederellid|hederelloid]] at mga [[trilobita]] ay masagana at diberso. Ang kasaganaan ng reef ay hindi pantay. Minsan ang mga ito ay nasa lahat ng lugar ngunit sa ibang mga punto ang mga ito halos hindi umiiral sa fossil rekord.<ref name=Munnecke2010/> Ang ilang ebidensiya ay nagmumungkahi ng presensiya ng mga maninilang [[Trigonotarbida|trigonotarbid arachnoid]] at [[myriapod]] sa mga tae sa Huling Silurian. Ang mga maninilang inbertebrata ay nagpapakita na ang mga simpleng sapot ng pagkain ay nasa lugar na kinabibilangan ng mga hindi maninilang mga hayop na sinisila. Ang paghihinuha pabalik sa biota ng Simulang Deboniyano, sina Andrew Jeram ''et al.'' noong 1990<ref>Andrew J. Jeram, Paul A. Selden and Dianne Edwards, "Land Animals in the Silurian: Arachnids and Myriapods from Shropshire, England", ''Science'' 2 November 1990:658-61.</ref> ay nagmungkahi ang isang sapot ng pagkain batay sa hindi pa natutuklasan mga s [[detritivore]] at mga manginginain sa mga mikro organismo.<ref>Anna K. Behrensmeyer, John D. Damuth, ''et al.'' ''Terrestrial Ecosystems Through Time'' "Paleozoic Terrestrial Ecosystems" (University of Chicago Press), 1992:209.</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Paleosoiko]] axb1w6iitpnrw42h0vsrbysqimjhdd7 0 187625 1959126 1923794 2022-07-28T22:20:39Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = Deboniyano | color = Deboniyano | top_bar = | time_start = 419.2 | time_start_uncertainty = 3.2 | time_end = 358.9 | time_end_uncertainty = 0.4 | image_map = Late Devonian palaeogeographic map.jpg | caption_map = Late Devonian world map | image_outcrop = | caption_outcrop = | image_art = | caption_art = <!--Chronology--> | timeline = Deboniyano <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = Age of Fishes | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale | formerly_used_by = | not_used_by = <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = [[First appearance datum|FAD]] of the [[Graptolite]] ''[[Monograptus|Monograptus uniformis]]'' | lower_gssp_location = [[Klonk]], [[Czech Republic]] | lower_gssp_coords = {{Coord|49.8550|N|13.7920|E|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 1972<ref>{{cite journal |last1=Chlupáč |first1=Ivo |last2=Hladil |first2=Jindrich |title=The global stratotype section and point of the Silurian-Devonian boundary |journal=CFS Courier Forschungsinstitut Senckenberg |date=January 2000 |pages=1–8 |url=https://www.researchgate.net/publication/260135817 |access-date=7 December 2020}}</ref> | upper_boundary_def = FAD of the [[Conodont]] ''[[Siphonodella|Siphonodella sulcata]]'' (discovered to have biostratigraphic issues as of 2006).<ref>{{cite journal |last1=Kaiser |first1=Sandra |title=The Devonian/Carboniferous boundary stratotype section (La Serre, France) revisited |journal=Newsletters on Stratigraphy |date=1 April 2009 |volume=43 |issue=2 |pages=195–205 |doi=10.1127/0078-0421/2009/0043-0195 |url=https://www.schweizerbart.de/papers/nos/detail/43/72810/The_Devonian_Carboniferous_boundary_stratotype_section_La_Serre_France_revisited?af=search |access-date=7 December 2020}}</ref> | upper_gssp_location = [[La Serre]], [[Montagne Noire]], [[France]] | upper_gssp_coords = {{Coord|43.5555|N|3.3573|E|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 1990<ref>{{cite journal |last1=Paproth |first1=Eva |last2=Feist |first2=Raimund |last3=Flajs |first3=Gerd |title=Decision on the Devonian-Carboniferous boundary stratotype |journal=Episodes |date=December 1991 |volume=14 |issue=4 |pages=331–336 |doi=10.18814/epiiugs/1991/v14i4/004 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/tournaisian.pdf|doi-access=free }}</ref> <!--Atmospheric and Climatic Data--> | sea_level = Relatively steady around 189&nbsp;m, gradually falling to 120&nbsp;m through period<ref>{{cite journal | author = Haq, B. U.| year = 2008| doi = 10.1126/science.1161648 | title = A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes | journal = Science | volume = 322 | pages = 64–68 | pmid = 18832639 | last2 = Schutter | first2 = SR | issue = 5898 |bibcode = 2008Sci...322...64H | s2cid = 206514545}}</ref> }} Ang '''Deboniyano''' (Ingles: '''Devonian''') ay isang panahong heolohiko na sumasakop mula {{period span|deboniyano}}. Ito ay ipinangalan sa [[Devon]], Inglatera kung saan ang mga bato sa panahong ito ay unang pinag-aralan. Ang panahong ito ay dumanas ng isang malaking [[radiasyong pag-aangkop]] ng mga buhay pang-lupain. Dahil ang mga malalaking [[bertebratang]] pang-lupaing [[herbibora]] ay hindi pa lumilitaw, ang mga [[baskular na halaman]]ng [[pteridophyte]] ay nagsimulang kumalata sa buong [[tuyong lupa]] na ng mga bumuo ng malawak na mga kagubatan na tumakip sa mga [[kontinente]]. Sa mga gitna ng Deboniyano, ang ilang mga pangkat ng halaman ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] ng mga [[dahon]] at tunay na mga ugat at sa huli nang panahong ito, ang [[Pteridospermatophyta|may mga butong halaman]] ay lumitaw. Ang iba't ibang mga [[arthropod]] na pang-lupa ay naging mahusay na nailagay. Ang [[isda]] ay umabot sa masaganang [[dibersidad]] sa panahong ito na tumungo sa Deboniyano na tawaging '''Panahon ng Isda'''. Ang unang [[Actinopterygii|may ray na palikpik]] at [[Sarcopterygii|may lobong palikpik]] na [[mabutong isda]] ay lumitaw samantalang ang mga [[placoderma]] ay nagsimulang manaig sa halos bawat alam na kapaligirang akwatiko(pang-tubig). Ang mga ninuno ng lahat ng mga [[tetrapoda]] ay nagsimulang umangkop(adapting) sa paglakad sa lupain at ang mga malalakas na pektoral at pelbikong palikpik ng mga ito ay unti unting nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa mga binti.<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/8443879.stm] Fossil tracks record 'oldest land-walkers' - BBC News</ref> Ang isang halimbawa ng transisyong ito ang ''[[Tiktaalik]]'' na lumitaw sa Huling Deboniyano na isang kalaunang nagpatuloy na reliko kesa isang direktang anyong transisyonal.<ref>http://www.nature.com/nature/journal/v463/n7277/edsumm/e100107-01.html</ref> Sa mga karagatan, ang mga primitibong [[pating]] ay naging mas marami kesa sa panahong [[Silurian]] at huling [[Ordovician]]. Ang unang [[ammonita]] na mga [[molluska]] ay lumitaw. Ang mga [[trilobite]] na mga tulad ng molluskang [[brachiopod]] at ang dakilang mga [[coral reef]] ay karaniwan pa rin. Ang ekstinksiyong huling Deboniyano ay malalang umapekto sa buhay pang-dagat na pumatay sa lahat ng mga buhay pang-dagat gayundin sa lahat ng mga trilobite, maliban sa isang mga espesye ng order na [[Proteida]]. Ang [[paleograpiya]] ng panahong ito ay pinanaigan ng [[superkontinenteng]] [[Gondwana]] sa timog, ang [[kontinente]]ng [[Siberia]] sa hilaga at ang simulang pagkakabuo ng maliit na kontinenteng [[Euramerika]] sa pagitan. == Mga subdibisyon == {{include timeline}} Ang panahong Deboniyano ay pormal na hinahati sa mga subdibisyong Simula, Gitna at Huli. Ang mga batong tumutugon sa mga epoch na ito ay tinutukoy bilang kabilang sa Mababa, Gitna at Itaas na bahagi ng sistemang Deboniyano. Ang Simulang Deboniyano ay tumagal mula {{period span|Early devonian}} at nagsimula sa yugtong Lochkovian na tumagal hanggang Pragian. Ito ay sumasaklaw mula {{period span|Pragian}} at sinundan ng Emsian na tumagal hanggang sa pagsisimula ng Gitnang Deboniyano {{ma|middle devonian|error=show}}. Ang Gitnang Deboniyano ay binubuo ng dalawang mga subdibisyon, ang Eifelian na nagbibigay daan sa Givetian {{Mya|Givetian|error=show}}. Sa panahong ito ang may armor na walang pangang isdang [[ostracoderm]] ay bumabagsak sa dibersidad. Ang may pangang isda ay yumayabong at tumataas sa dibersidad sa parehong mga karagatan at sariwang tubig. Ang mababaw, mainit at naubusan ng oksihenong mga tubig ng panloob na ilog ng Deboniyano na pinalibutan ng mga primitibong halaman ay nagbigay ng kapaligiran na kailangang para sa isang sinaunang isda na magpaunlad ng mahalagang mga katangian gaya ng mahusay na umunlad na mga baga at ang kakayahan na gumapang papaalis sa tubig at tungo sa lupain sa mga maikling panahon ng panahong ito. Ang huli, na Huling Deboniyano ay nagsisimula sa Frasniyano, {{period span|Frasnian}} kung saan ang mga unang kagubatan ay nagkakaanyo sa lupain. Ang unang mga tetrapod ay lumitaw sa fossil rekord sa sumunod na subdibisyong Famenniyano na ang simula at wakas ay minarkahan ng mga pangyayaring ekstinksiyon. Ito ay tumagal hanggang sa wakas ng Deboniyano {{Mya|Carboniferous|error=show}}. == Klima == Ang Deboniyano ay isang relatibong mainit na panahon at malamang ay nagkukulang ng anumang mga glasyer.<ref name=Joachimskia2009/> Ang rekonstruksiyon ng temperatura ng surpasiyo ng tropikal na dagat mula [[conodont]] [[apatite]] ay nagpapahiwatig ng aberaheng halaga na {{convert|30|C|F|0|abbr=on}} sa Simulang Deboniyano.<ref name=Joachimskia2009/> Ang mga lebel ng Karbon dioksido ay matarik na bumagsak sa buong panahong Deboniyano dahil ang libingan ng mga bagong nag ebolb na mga kagubatan ay humugot papaalis ng karbon sa atmopero tungo sa mga sedimento. Ito ay maaaring narereplekta ng paglalamig na Gitnang Deboniyano ng mga {{convert|5|C-change|F-change|0|abbr=on}}.<ref name=Joachimskia2009/> Ang Huling Deboniyano ay uminit sa mga lebel na katumbas ng Simulang Deboniyano. Bagaman walang tumutugong pagtaas sa mga konsentrasyon ng karbon dioksido, ang pagkasirang kontinente ay tumaas gaya ng hinulaan ng mas mababang mga temperatura. Sa karagdagan, ang saklaw ng ebidensiya gaya ng distribusyong ng halaman ay nagtuturo sa pag-iinit sa Huling Deboniyano.<ref name=Joachimskia2009>{{cite journal|last1=Joachimski|first1=M.M.|last2=Breisig|first2=S.|last3=Buggisch|first3=W.|last4=Talent|first4=J.A.|last5=Mawson|first5=R.|last6=Gereke|first6=M.|last7=Morrow|first7=J.R.|last8=Day|first8=J.|last9=Weddige|first9=K.|title=Devonian climate and reef evolution: Insights from oxygen isotopes in apatite|journal=Earth and Planetary Science Letters|volume=284|issue=3-4|year=2009|pages=599–609|issn=0012821X|doi=10.1016/j.epsl.2009.05.028}} - [http://www.sciencedirect.com/science?_ob=MiamiCaptionURL&_method=retrieve&_udi=B6V61-4WJG8RT-3&_image=fig7&_ba=7&_user=994540&_coverDate=06%2F18%2F2009&_rdoc=1&_fmt=full&_orig=search&_cdi=5801&view=c&_acct=C000050024&_version=1&_urlVersion=0&_userid=994540&md5=c2a44da1f24f5dbcd2fca38aa1e133ac Graph of palaeotemperature from Conodont apatite] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924203005/http://www.sciencedirect.com/science?_ob=MiamiCaptionURL&_method=retrieve&_udi=B6V61-4WJG8RT-3&_image=fig7&_ba=7&_user=994540&_coverDate=06%2F18%2F2009&_rdoc=1&_fmt=full&_orig=search&_cdi=5801&view=c&_acct=C000050024&_version=1&_urlVersion=0&_userid=994540&md5=c2a44da1f24f5dbcd2fca38aa1e133ac |date=2015-09-24 }}</ref> Ang klima ay maaaring umapekto sa mga nananaig na mga organismo sa mga reef. Ang mga mikrobyo ay maaaring ang pangunahing nagbubuo ng reef na mga organismo sa mga panahong mainit. Ang pag-init sa wakas ng Deboniyano ay maaaring nag-ambag sa ekstinksiyon ng mga stromatoporoid. == Paleoheograpiya == [[Talaksan:380 Ma plate tectonic reconstruction.png|thumb|left|200px|Ang Karagatang [[Paleo-Tethys]] ay nagbukas sa panahong Deboniyano.]] Ang panahong Deboniyano ay isang panahon ng malaking gawaing tektoniko dahil ang [[Euramerica]] at [[Gondwana]] ay nagkalapit. Ang kontinenteng Euramerika o Laurassia ay nalikha sa simulang Deboniyano ng pagbabanggan ng [[Laurentia]] at [[Baltica]] na umikot sa natural na tuyong sona sa kahabaan ng [[Tropic of Capricorn]] na nabuo noong panong Palesoiko gaya ngayon ng pagtatagpo ng dalawang malaking mga masa ng hangin na [[selulang Hadley]] at [[selulang Ferrel]]. Sa mga malapit sa disyertong ito, ang sedimentaryong kamang [[Old Red Sandstone]] ay nabuo at ginawang pula ng oksidisadong bakal(iron) ([[hematite]]) na katangian ng mga tungong kondisyon. Malapit sa ekwador, ang platong tektoniko ng Euramerica at Gondwana ay nagsisimulang magtagpo na nagpasimula sa simulang mga yugto ng pagtitipon ng [[Pangaea]]. Ang gawaing ay karagdagang nagpataas ng hilagaang mga kabundukang Appalachian at bumuo ng mga kabundukang Kaledoniyano sa Gran Britanya at Scandinavia. Ang baybaying kanluaran ng Deboniyanong Hilagang Amerika sa salungat ay isang pasibong marhin na may malalim na may silt na look, mga delta ng ilog at mga estuaryo sa kasalukuyang panahong [[Idaho]] at [[Nevada]]. Ang papalapit na bulkanikong arkong isla ay umabot sa matarik na lihis ng shelf na kontinental sa Huling Deboniyano at nagsimulang magtaas ng mga deposito ng malalim na tubig na isang pagbabanggang pagpapakilala ng episodyong pagtatayo ng bundok ng panahong Mississippiyano na tiantawag na oroheniyang Antler.<ref>{{Cite web |title=Devonian Paleogeography<!-- Bot generated title --> |url=http://jan.ucc.nau.edu/~rcb7/devpaleo.html |access-date=2012-09-19 |archive-date=2007-12-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071221091256/http://jan.ucc.nau.edu/~rcb7/devpaleo.html |url-status=dead }}</ref> Ang mga lebel ng dagat ay mataas sa buong mundo at ang karamihan ng mga lupain ay nakalubog sa ilalim ng mga mababaw na dagt kung saan ang mga tropikal na organismong reef ay namuhay. Ang malalim at malaking pangkalahatang karagatang [[Panthalassa]] ay tumakip sa natitirang lugar ng mundo. Ang ibang mga maliliit na karagatan ang [[Paleo-Tethys]], [[Proto-Tethys]], [[Rheic Ocean]], at [[Ural Ocean]] na nagsara sa panahon ng pagbabanggaan ng Siberia at Baltica. == Biota == === Marinong biota === Ang mga lebel sa Deboniyano ay pangkalahatang mataas. Ang mga faunang marino ay patuloy na pinanaigan ng [[bryozoa]], diberso at masaganang mga [[brachiopoda|brachiopod]], ang enigmatikong mga [[hederellid|hederelloid]], mga [[microconchid]] at mga koral. Ang tulad ng lily na mga [[crinoid]] ay masagana at ang mga [[trilobita]] ay medyo karaniwan pa rin. Sa mga bertebrata, ang walang pangang may armor na isda([[ostracoderms]]) ay bumagsak sa dibersidad samantalang ang may pangang isda (gnathostomes) ay sabay na tumaas sa parehong dagat at sariwang tubig. Ang mga may armoradong [[placoderm]] ay marami sa mababang mga yugto ng Deboniyano at naging ekstinkt sa Huling Deboniyano marahil ay dahil sa pakikipagtunggali sa pagkain laban sa ibang mga espesye ng isda. Ang sinaunang cartilaginous ([[Chondrichthyes]]) at mga mabutong isda ([[Osteichthyes]]) ay naging diberso rin at gumampan ng mahalagang papel sa loob ng mga dagat na Deboniyano. Ang unang masaganang henus ng pating na ''[[Cladoselache]]'' ay lumitaw sa mga karagatan sa panahong Deboniyano. Ang malaking dibersidad ng isda sa panahong ito ay tumungo sa panahong Deboniyano na bigyan ng pangalang Panahon ng Isda sa kulturang popular. Ang unang mga [[ammonita]] ay lumitaw rin o medyo bago ang simulang Deboniyano mga 400 milyong taon ang nakalilipas.<ref>[http://www.palaeos.com/Paleozoic/Devonian/Devonian.2.htm#Life Palaeos Paleozoic: Devonian: The Devonian Period - 2<!-- Bot generated title -->]</ref> <center> <gallery> Image:Dunkleosteus BW.jpg|<small>Ang ''[[Dunkleosteus]]'' na isa sa pinakamalaking armoradong mga isda na gumala sa planeta. Ito ay nabuhay sa Huling Deboniyano.</small> Image:Devonianfishes ntm 1905 smit 1929.gif|<small>Sinaunang pating na [[Cladoselache]], mga ilang may lobong palikpik na isda kabilang ang ''[[Eusthenopteron]]'', at [[placoderma]] ''[[Bothriolepis]]'' sa isang ipinintang larawan noong 1905.</small> Image:PhacopidDevonian.jpg|<small>tensiyonadong phacopid [[trilobite]] mula sa Deboniyano ng [[Ohio]]. Ang barang iskala ay 5.0&nbsp;mm.</small> Image:AuloporaDevonianSilicaShale.jpg|<small>Ang karaniwang tabulatang koral na ''[[Aulopora]]'' mula sa Gitnang Deboniyano ng Ohio. pananaw ng pinagmulang kolonyo na nagkakrusta ng balbong [[brachiopod]].</small> </gallery> </center> === Mga reef === Ang tuyo na ngayong barrier reef na matatagpuan sa kasalukuyang [[Kimberley Basin]] ng hilagang kanlurang [[Australia]] ay minsang sumaklaw sa isang libong mga kilometro na pumapalibot sa kontinenteng Deboniyano. Ang mga reef sa pangkalahatan ay gawa sa iba`t ibang mga naglalabas ng karbonatang organismo na may kakayahang magtayo ng hindi matatablan ng along mga balangkas na malapit sa lebel ng dagat. Ang pangunahing mga taga-ambag ng mga reef na Deboniyano ay hindi tulad ng mga modernong reef na pangunahing ginawa ng mga koral at mga kalkareyosong algae. Ang mga ito ay gawa sa kalkareyosong algae at ula dng koral na mga [[Stromatoporoidea|stromatoporoid]] at ang tabulat at [[Rugosa|mga koral na rugose]] sa order ng kahalagahan. <center> <gallery> Image:Pleurodictyum americanum Kashong.jpg|<small>''[[Pleurodictyum|Pleurodictyum americanum]]'', Kashong Shale, Middle Devonian, Livingston County, [[New York]].</small> Image:HederelloidSEM.jpg|<small>SEM larawan ng isang [[hederellid|hederelloid]] mula sa Deboniyano ng Michigain, ang pinakamalaking tubong diametro ay 0.75&nbsp;mm.</small> Image:HederellaOH3.jpg|<small>Deboniyanong spiriferid [[brachiopod]] mula sa [[Ohio]] na nagsilbing hostong substrato para sa isang kolonya ng mga [[hederellid|hederelloid]].</small> </gallery> </center> === Pang-lupaing biota === Sa panahong Deboniyano, ang buhay ay nagpapatuloy sa kolonisasyon nito ng lupain. Ang mga kagubatang moss at pang bakterya at mga mat na pang algae ng Silurian ay sinamahan sa simula ng panahon ng primitibong may ugat na mga halamang lumikha ng unang matatag na mga lupa(soil) at mga arthropod tulad ng mga [[mite]], [[alakdan]] at[[myriapod]]s (bagaman ang mga arthropod ay lumitaw sa lupain ng mas maaga kesa sa Simulang Deboniyano at ang pag-iral ng mga fossil gaya ng mga ''[[Climactichnite]]'' ay nagmumungkahing ang mga arthropod na pang lupain ay lumitaw sa panahong Cambrian). Gayundin, ang unang posibleng mga fossil ng mga insekto ay lumitaw noong mga 416 milyong taon ang nakalilipas sa Simulang Deboniyano. Ang unang mga [[tetrapod]] na nag-ebolb mula sa mga may lobong palikpik na isda ay lumitaw sa mga tubig pang baybayin na hindi mas kalaunan sa gitnang Deboniyano at nagpalitaw ng mga unang ampibyano.<ref>{{cite journal | last1 = Niedźwiedzki | first1 = | year = 2010 | title = Tetrapod trackways from the early Middle Devonian period of Poland | url = | journal = [[Nature]] | volume = 463 | issue = | pages = 43–48 | doi = 10.1038/nature08623 |bibcode = 2010Natur.463...43N }}</ref> ==== Ang pagbeberde ng lupain ==== [[Talaksan:Devonianscene-green.jpg|thumb|275px|Ang panahong Deboniyano ay nagmamarka sa pagsisimula ng ekstensibong kolonisasyon ng mga halaman.Sa hindi pa pag-iral ng mga malalaking herbiborosong(kumakain ng halaman) mga hayop pang lupain, ang mga malalaking kagubatan ay lumago at nag anyo sa lupain.]] Ang mga halaman ng Simulang Deboniyano ay walang mga ugat o dahon tulad ng mga halamang pinaka karaniwan sa kasalukuyan at marami sa mga ito ay walang tisyung baskular. Ang mga ito ay malamang malaking kumalat sa paglagong panghalaman at hindi lumago ng higit sa ilang mga sentimetrong taas. Sa panahong ito, ang pinamalaking organismong pang lupain ang ''[[Prototaxites]]'' na nag bubungnang katawan ng isang malaking fungus na may taas ng higit sa 8 metro. Sa Gitnang Deboniyano, ang mga tulad ng palumpong na mga kagubatan ng mga primitibong halaman ay umiral: ang mga [[lycophyte]], [[horsetails]], [[fern]], at mga [[progymnosperm]] ay [[Ebolusyon|nag-ebolb]]. Ang karamihan ng mga halamang ito ay may tunay na mga ugat at dahon at karamihan ay medyo mataas. Ang pinaka unang mga alam na puno mula sa henus na ''[[Wattieza]]'' ay lumitaw sa Huling Deboniyano noong mga 380 milyong taon ang nakalilipas.<ref>{{cite news| url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/science/article1674051.ece | work=The Times | location=London | title=Fossil from a forest that gave Earth its breath of fresh air | first=Lewis | last=Smith | date=April 19, 2007 | accessdate=May 1, 2010}}</ref> Sa huling Deboniyano, ang mga tulad ng punong sinaunang fern na ''[[Archaeopteris]]'' at ang mga higanteng punong [[cladoxylopsid]] ay lumago<ref>C.Michael Hogan. 2010. [http://www.eoearth.org/article/Fern?topic=49480 ''Fern''. Encyclopedia of Earth. eds. Saikat Basu and C.Cleveland. National Council for Science and the Environment]. Washington DC.</ref> na may tunay na kahoy. Ang mga ito ang pinakamatandang mga alam na puno ng unang mga kagubatan ng mundo. Sa huli nang Deboniyano, ang unang bumubuo ng butong mga halaman ay lumitaw. Ang mabilis na paglitaw ng maraming mga pangkat ng halaman at mga anyong paglago ay tinawag na pagsabog na Deboniyano. Ang pagbeberde ng mga kontinente ay umasal bilang isang sink na karbon dioksido at ang mga lebel ng atmospero ng gaas na greenhouse na ito ay maaaring bumagsak. Ito ay maaaring nagpalamig sa klima at tumungo sa malaking pangyayaring ekstinksiyon. ==== Mga hayop at ang mga unang mga lupa ==== Ang mga primitibong arthropod ay kapwa nag ebolb kasama ng dibersipikadong istakturang halamanang pang lupaing ito. Ang nag-eebolb na kapwa pagsalalay ng mga insekto at mga halamang buto na naglalarawan ng isang makikilalang modernong mundo ay may pasimula nito sa Huling Deboniyano. Ang pag-unlad ng mga lupa(soil) at ugat ng halaman ay tumungo sa mga pagbabago sa bilis at paterno ng erosyon at pagdedeposito ng sedimento. Ang mabilis na ebolusyon ng ekosistemang pang lupain na naglalaman ng saganang mga hayop ay nagbukas ng daan para sa mga unang berterbrata na maghanap ng pamumuhay pang lupain. Sa huli ng Deboniyano, ang mga arthropod ay matibay nang nakalagay na sa lupain. == Ekstinksiyong Huling Deboniyano == Anbg isang pangunahing ekstinksiyon ay nangyari sa simula ng huling yugto ng panahong Deboniyano, ang yugtong pang fauna na Famenniyano(hangganan Frasniyano-Fammenniyano) mga 364 milyong taon ang nakalilipas nang ang lahat ng mga fossil na isdang [[agnathan]] maliban sa mga [[psammosteid]] [[heterostracan]] ay biglang naglaho. Ang isang ikalawang malaking pulso ay nagsara sa panahong Deboniyano. Ang ekstinksyong Huling Deboniyano ang isa sa limang pangunahing mga pangyayaring ekstinksiyon sa kasaysayan ng biota ng mundo na mas drastiko kesa sa pamilyar na pangyayaring ekstinksiyon na nagsara ng Kretasyoso. Ang krisis na ekstinksiyong Deboniyano ay pangunahing umapekto sa pamayanang marino at selektibong umapekto sa mga organism sa mababaw at mainit na tubig kesa sa mga organismo sa malamig na tubig. Ang pinaka mahalagang pangkat na naapektuhan ng ekstinksyong ito ang mga tagatayo ng reef ng dakilang sistemang reef ng Deboniyano. Kabilang sa mga malalang naapektuhang pangkat marino ang mga [[brachiopod]], mga trilobita, mga [[ammonita]], mga [[conodont]] at mga [[acritarch]] gayundin ang walang pangang isa at lahat ng mga plakoderma. Ang mga halamang pang lupain gayundin ang mga espesye na pang sariwang tubig gaya ng mga ninuno ng tetrapod ay relatibong hindi naapektuhan ng pangyayaring ekstinksiyon sa Huling Deboniyano. Ang mga dahilan para sa mga ekstinksiyon sa Huling Deboniyano ay hindi pa rin alam at ang ang lahat ng mga paliwanag ay spekulatibo. Ang paleontologong Canadian na si [[Digby McLaren]] ay nagmungkahi noong 1969 na ang mga pangyayaring ekstinksiyon sa Deboniyano ay sanhi ng pagbangga ng isang [[asteroid]]. Gayunpaman, bagaman may mga pangyayaring pagbabanggan sa Huling Deboniyano, kaunting ebidensiya ang sumusuporta sa pag-iral ng isang [[krater]] ng panahong Deboniyano na sapat na malaki. == Mga sanggunian == {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Deboniyano]] d14t49mvux1l62h290bpzb0yr6xh497 0 187728 1959076 1878591 2022-07-28T16:05:56Z Xsqwiypb 120901 Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Carboniferous]] sa [[Karbonipero]] wikitext text/x-wiki {{Geological period |image= |o2=32.5 |co2=800 |temp=14 |sea level = Bumagsak mula 120m hanggang sa lebel ng kasalukuyang panahon sa buong Mississippian at pagkatapos ay matatag na tumaas sa mga 80m sa huli ng panahong ito<ref>{{cite journal | author = Haq, B. U.| year = 2008| doi = 10.1126/science.1161648 | title = A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes | journal = Science | volume = 322 | pages = 64–68 | pmid = 18832639 | last2 = Schutter | first2 = SR | issue = 5898 |bibcode = 2008Sci...322...64H }}</ref> }} Ang '''Carboniferous''' ({{lang-es|Carbonífero}}) ay isang panahong heolohiko na sumasakop mula {{period span|Carboniferous}}}. Ang pangalang ''Carboniferous'' na nangangahulugang nagdadala ng coal ay inimbento ng mga heologong sina [[William Conybeare (heologo)|William Conybeare]] at [[William Phillips (geologist)|William Phillips]] noong 1822. Batay sa isang pag-aaral ng pagkakasunod sunod ng bato ng Britanya, ito ang una sa mga modernong pangalan ng sistema na ginamit at rumireplekta sa katotohanang maraming mga kama ng [[coal]] ay pandaigdigang nabuo sa panahong ito.<ref>Cossey, P.J. et al (2004) ''British Lower Carboniferous Stratigraphy'', Geological Conservation Review Series, no 29, JNCC, Peterborough (p3)</ref> Ang Carboniferous ay kadalasang tinatrato sa Hilagang Amerika bilang dalawang mga panahong heolohiko: ang mas naunang [[Mississippian]] at ang [[Pennsylvanian]]. <ref>{{cite web|title=The Carboniferous Period|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/carboniferous/carboniferous.php}}</ref> Ang buhay pang-lupain ay mahusay na nailagay sa panahong Carboniferous. Ang mga [[ampibyano]] ang mga nananaig na mga [[bertebrata]] ng lupain kung saan ang isang sangay nito ay kalaunang nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa mga [[reptilya]] na unang buong mga bertebratang pang-lupain. Ang mga [[arthropod]] ay labis na karaniwan rin sa panahong ito at marami sa mga ito(gaya ng [[meganeura]]) ay mas malaki kesa sa makikita sa kasalukuyang panahon. Ang malalawak na kagubatan ay tumakip sa lupain na kalaunan ay nahimlay at naging mga kamang coal na natatanging katangian ng sistemang Carboniferous. Ang isang maliit na pangyayaring ekstinksiyon sa dagat at lupain ay nangyari sa gitna nang panahong ito na sanhi ng pagbabago sa [[klima]].<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse">{{ cite journal | url=http://geology.geoscienceworld.org/cgi/content/abstract/38/12/1079 | author= Sahney, S., Benton, M.J. & Falcon-Lang, H.J. | year=2010 | title= Rainforest collapse triggered Pennsylvanian tetrapod diversification in Euramerica | journal=Geology | volume = 38 | pages = 1079–1082 | format=PDF | doi=10.1130/G31182.1 | issue=12}}</ref> Ang huling kalahati ng panahong ito ay nakaranas ng mga [[glasiasyon]], mababang lebel ng dagat at pagtatayo ng mga [[bundok]] habang ang mga kontinente ay nagbabanggaan upang bumuo ng [[Pangaea]]. ==Mga subdibisyon== Sa Estados Unidos, ang panahong Carboniferous ay karaniwang hinahati sa [[Mississippian]](mas maaga) at [[Penssylvaniyano]](kalaunan). Ang Mississippian ay mga dalawang beses na mas matagal sa Pennsylvanian ngunit dahil sa malaking kakapalan ng mga mayroong coal na mga deposito sa panahong Pennsylvanian sa Europa at Hilagang Amerika, ang dalawang mga pang ilalim na panahong ito ay inakalang higit kumulang magkatumbas.<ref>Menning ''et al.'' (2006)</ref> Ang mga yugtong pang fauna mula pinaka bata hanggang pinakamatanda kasama ng ilang mga subdibisyon nito ang sumusunod: '''Huling Pennsylvanian: Gzhelian (pinakakamakailan)''' * Noginskian / Virgilian ''(part)'' '''Huling Pennsylvanian: Kasimovian''' * Klazminskian * Dorogomilovksian / Virgilian ''(bahagi)'' * Chamovnicheskian / Cantabrian / Missourian * Krevyakinskian / Cantabrian / Missourian '''Gitnang Pennsylvanian: Moscovian''' * Myachkovskian / Bolsovian / Desmoinesian * Podolskian / Desmoinesian * Kashirskian / Atokan * Vereiskian / Bolsovian / Atokan '''Simulang Pennsylvanian: Bashkirian / Morrowan''' * Melekesskian / Duckmantian * Cheremshanskian / Langsettian * Yeadonian * Marsdenian * Kinderscoutian '''Huling Mississippian: Serpukhovian''' * Alportian * Chokierian / Chesterian / Elvirian * Arnsbergian / Elvirian * Pendleian '''Gitnang Mississippian: Visean''' * Brigantian / St Genevieve / Gasperian / Chesterian * Asbian / Meramecian * Holkerian / Salem * Arundian / Warsaw / Meramecian * Chadian / Keokuk / Osagean ''(bahagi)'' / Osage ''(bahagi)'' '''Simulang Mississippian: Tournaisian (pinakamatanda)''' * Ivorian / ''(part)'' / Osage ''(bahagi)'' * Hastarian / Kinderhookian / Chouteau ==Paleoheograpiya== Ang isang pandaigdigang pagbagsak ng lebel ng dagat sa huli ng [[Deboniyano]] ay nabaliktad sa simula nang Carboniferous. Ito ay lumikha ng isang malawak na mga dagat epikontinental at pagdedepositong [[karbonata]] sa Mississippian.<ref name="ReferenceA">{{ cite journal | author= Stanley, S.M. | year=1999 | title=Earth System History | location=New York | publisher=Freeman and Company}}</ref> Mayroon ding isang pagbagsak sa mga temperatura ng Timog Polo. Ang katimugang [[Gondwana]] ay nagyelo bagaman hindi matiyak kung ang mga patong ng yelo ay pagpapatuloy mula sa Deboniyano o hindi. <ref name="ReferenceA"/> Ang mga kondisyong ito ay maliwanag na may kaunting epekto sa malalalim na mga tropiko kung saan ang masaganang mga swap ng coal ay yumabong sa loob ng 30 digri ng halos katimugang mga [[glasyer]]. <ref name="ReferenceA"/> Ang isang gitnang Carboniferousng pagbagsak ng lebel ng dagat ay nagsanhi ng isang pangunahing ekstinksiyong marino na matinding tumama sa mga [[crinoid]] at [[ammonita]]. <ref name="ReferenceA"/> Ang pagbasak ng lebel ng dagat na ito at ang nauugnay na hindi konpormidad sa Hilagang Amerika ay naghiwala sa Mississippian mula sa Pennsylvanian. <ref name="ReferenceA"/> Ito ay nangyari mga 318 milyong taon ang nakalilipas sa pagsisimula ng [[glasiasyong Permo-Carboniferous]]. Ang Carboniferous ay isang panahon ng aktibong [[oroheniya|pagtatayo ng mga bundok]] habang ang superkontinenteng [[Pangaea]] ay nagsama. Ang katimugang mga kontinenteng nanatili magkasama sa superkontinenteng Gondwana na bumangga sa Hilagang Amerika-Europa([[Laurussia]]) kasama ng kasalukuyang linya ng silangang Hilagang Amerika. Ang pagbabanggaang kontinental na ito ay nagresulta sa [[oroheniyang Variskano]] sa Europa at ang [[oroheniyang Allegheniyano]] sa Hilagang Amerika. Ito ay lumawig rin sa bagong itinaas na mga bundok Appalachian ng timog kanluran gaya ng mga bundok Ouachita.<ref name="ReferenceA"/> Sa parehong panahon, ang halos kasalukuyang [[platong Eurasyano]] ay nagkabit ng sarili nito sa Europa sa kahabaan ng linya ng mga kabundukang Ural. Ang karamihan ng superkontinenteng [[Mesozoiko]] ng Pangaea ay natipon na ngayon ngunit ang Hilagang Tsina(na babangga sa Pinaka huling Karboniperso) at ang Timog Tsina ay hiwalay pa rin mula sa [[Laurasia]]. Ang Huling Carboniferousng Pangaea ay may hugis na tulad ng "O". May dalawang mga pangunahing karagatan sa Karboniperso, ang [[Panthalassa]] at [[Paleo-Tethys]] na nasa loob ng "O" sa Carboniferousng Pangaea. Ang ibang mga maliliit na karagatan ay lumiliit ang kalaunang nagsara, ang [[Karagatang Rheic]](na isinara ng pagsasama ng Timog at Hilagang Amerika), ang maliit at mababaw na [[Karagatang Ural]](na isinara ng pagbabanggaan ng mga kontinenteng Baltica at Siberia na lumikha ng mga Kabundukang Ural) at ang Karagatang Proto-Tethys(na isinara ng pagbangga ng Hilagang Tsina sa Siberia/[[Kazakhstania]]). ==Klima== Ang simulang bahagi ng Karboniperso ay halos katamtamang mainit. Sa huling bahagi ng Karboniperso, ang klima ay lumamig. Ang mga glasiasyon sa Gondwana na pinukaw ng paggalaw tungo sa timog ng Gondwana ay nagpatuloy hanggang sa [[Permian]] at dahil sa kawalan ng mga maliwanag na marka at hati, ang mga deposito ng panahong glasiyal na ito ay kadalasang tinutukoy na panahong Permo-Karboniperso. Ang paglamig at pagtuyo ng klima ay tumungo sa pagguho ng ulanggubat na Karboniperso. Ang mga tropikong ulanggubat ay naging pragmento at pagkatapos ay kalaunang nawasak ng [[pagbabago ng klima]]. <ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/> ==Mga bato at coal== [[File:MississippianMarbleUT.JPG|thumb|right|Ang Mababang Karbonipersong marmol sa Big Cottonwood Canyon, [[Wasatch Mountains]], [[Utah]].]] Ang mga batong Carboniferous sa Europa at silanganing Hilagang Amerika ay malaking binubuo ng isang umuulit na sekwensiya ng mga kamang [[batong apog]], [[batong buhanging]], [[shale]] at coal.<ref>Stanley (1999), p 426</ref> Sa Hilagang Amerika, ang simulang Karboniperso ay malaking marinong batong apog na nagpapaliwanag ng paghahati ng Karboniperso sa dalawang mga panahon sa skemang Hilagang Amerika. Ang mga kamang coal sa Karboniperso ay nagbigay ng labis na gatong(fuel) sa paglikha ng enerhiya sa [[Rebolusyong Industriyal]] at nanatili pa ring may kahalagahang [[ekonomika|ekonomiko]]. Ang malalaking mga deposito ng coal ng Karboniperso ay pangunahing umiiral sa dalawang mga paktor. Ang sa mga ito ang paglitas ng may bark na mga puno(at sa partikular ang [[ebolusyon]] ng hibang bark na [[lignin]]). Ang ikalawa ang mas mababang mga lebel ng dagat na nangyari sa panahong Carboniferous kumpara sa panahong [[Deboniyano]]. Ito ay pumayag para sa pag-unlad ng ekstensibong mababang lupaing mga [[swamp]] at mga kagubatan sa Hilagang Amerika at Europa. Ang iba ay nagmungkahi na ang malalaking mga kantidad ng kahoy ay ibinaon sa panahong ito dahil ang mga hayop at nabubulok na mga [[bakterya]] ay hindi pa nag-[[ebolusyon|ebolb]] na maaaring epektibong mag-[[dihestiyon|dihesto]] ng bagong lignin. Ang mga sinaunang halamang ito ay malawak na gumamit lignin. Ang mga ito ay rasyo ng bark sa kahoy na 8 sa 1 at kahit kasingtaas na 20 sa 1. Ito ay maihahambing sa mga modernong halaga na mababa sa 1 sa 4. Ang bark na ito na ginamit bilang suporta gayundin bilang proteksiyon ay malamang na may lignin na 38% hanggang 58%. Ang lignin ay hindi matutunaw, labis na malaki upang makadaan sa mga pader ng [[selula]], labis na magkakaiba para sa mga spesipikong [[ensaym]] at nakalalason upang ang kaunting organismo maliban sa mga fungi na [[Basidiomycete]] ay sumira nito. Ito ay hindi maaaring ma-[[oksidasyon|oksidisa]] sa atmosperong mas mababa sa [[oksiheno]]ng 5%. Ito ay maaaring tumagal sa lupa sa loob ng mga libong tao at nagpipigil ng pagkabulok ng ibang mga substansiya.<ref>Robinson, JM. 1990 Lignin, land plants, and fungi: Biological evolution affecting Phanerozoic oxygen balance. Geology 18; 607–610, on p608.</ref> Ang malamang na dahilan sa mataas nitong persentahe ang proteksiyon mula sa herbiboryang insekto sa daigdig na naglalaman ng napaka epektibong herbiborang insekto ngunit hindi kasing epektibo ng mga modernong [[insektibora]] at malamang ay may mas kaunting mga lason kesa sa kasalukuyan. Sa anumang kaso, ang mga sukat ng coal ay maaaring madaling makagawa ng mga makakapal na deposito sa mga mahusay na naubos na lupain gayundin sa mga swamp. Ang ekstensibong paglilibing ng nilikhang bioholiko na [[karbon]] ay tumungo sa pagpuno ng labis na [[oksiheno]] sa atmospero. Ang mga pagtatantiya ay naglalagay ng rurok na nilalamang oksiheno na kasing taas ng 35%, kumpara sa kasalukuyang 21%.[http://www.highbeam.com/library/docfree.asp?DOCID=1G1:16907261&ctrlInfo=Round20%3AMode20b%3ADocG%3AResult&ao=]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Ang lebel ng oksihenong ito ay malamang nagpataas ng gawaing apoy gayundin ay nagresulta sa paghigante ng sa mas matandang bahagi ng panahon kesa sa kalaunang bahagi at halos buong hindi umiiral sa Huling Carboniferous. Ang mas dibersong heolohiya ay umiraw sa iba pang lugar. Ang buhay marino ay lalong mayaman sa mga [[crinoid]] at iba pang mga [[echinodermata|echinoderma]]. Ang mga [[Brachiopoda|Brachiopod]] ay sagana. Ang mga [[trilobita]] ay naging medyo hindi karaniwan. Sa lupain, ang malalaki at dibersong mga populasyon ng halaman ay umiral. Ang mga [[bertebrata]]ng pang lupain ay kinabibilangan ng malalaking mga ampibyano. ==Buhay== ===Mga halaman=== [[File:Meyers b15 s0272b.jpg|thumb|250px|Pag-ukit na nagpapakita ng karamihang mga mahahalagang halaman ng Carboniferous.]] Ang mga mga halamang pang lupain ng panahong Mississipiyano(Simulang Carboniferous) na ang ilan ay naingatan sa mga bolang coal ay labis na katulad ng sa mas naunang Huling [[Deboniyano]] ngunit ang mga bagong pangkat ay lumitaw rin sa panahong ito. Ang pangunahing mga halaman ng Simulang Carboniferous ay mga [[Equisetale]] (horse-tails), mga [[Sphenophyllum|Sphenophyllale]] (tulad ng baging na mga halaman), mga [[Lycopodiale]] (club mosses), mga [[Lepidodendrales]] (iskalang mga puno), mga [[Filicales]] (ferns), mga [[Medullosale]] (na inpormal na isinama sa "[[Pteridospermatophyta|seed ferns]]" na isang artipisyal na pagtitipon ng isang bilang ng sinuang mga pangkat [[hymnosperma]]) at ang mga [[Cordaitale]]. Ang mga ito ay nagpatuloy na manaig sa panahong ito ngunit sa [[Pennsylvanian]](Huling Carboniferous), ang ilang mga pangkat na [[Cycadophyta]] (cycads), the [[Callistophytales]] (isa pang pangkat ng mga fern na buto) at ang mga [[Voltziale]] (na nauugnay at minsang isinasama sa mga [[konipero]]) ay lumitaw. Ang mga lycophyte ng order na Lepidodendrales ng Carboniferous na mga pinsan(ngunit hindi mga ninuno) ng munting club moss ng kasalukuyan ay mga malalaking puno na mga trosong 30 metro ang taas at hanggang 1.5 metro ang [[diametro]]. Ito ay kinabibilangan ng ''[[Lepidodendron]]'' (kasama ng bungang kono nitong [[Lepidostrobus]]), ''[[Halonia]]'', ''[[Lepidophloios]]'' at ''[[Sigillaria]]''. Ang mga ugat ng ilang mga anyong ito ay tinatawag na [[Stigmaria]]. Ang mga Cladoxylopsid ay mga malalaking puno na mga ninuno ng mga fern at unang lumitaw sa panahong Carboniferous. <ref>C.Michael Hogan. 2010. [http://www.eoearth.org/article/Fern ''Fern''. Encyclopedia of Earth. National council for Science and the Environment]. Washington, DC</ref> Ang mga frond ng ilang mga fern na Karboniperso ay halos katulad ng mga nabubuhay na insekto. Malamang ay karamihan ng mga espesye ay mga [[epiphytiko]]. Ang mga [[fossil]] na fern at mga butong fern ay kinabibilangan ng ''[[Pecopteris]]'', ''[[Cyclopteris]]'', ''[[Neuropteris]]'', ''[[Alethopteris]]'', at ''[[Sphenopteris]]''; Ang ''[[Megaphyton]]'' at ''[[Caulopteris]]'' ay mga punong fern. Ang mga Equisetale ay kinabibilangan ng karaniwang higanteng anyong ''[[Calamites]]'' na may trosong diametro na 30 hanggang {{convert|60|cm|0|abbr=on}} at isang taas na hanggang {{convert|20|m|0|abbr=on}}. Ang ''[[Sphenophyllum]]'' ay isang balingkinitang umaakyat na halaman na ang mga whorl ng dahong malamang ay nauugnay sa parehong mga calamite at mga lycopod. Ang ''[[Cordaites]]'' na isang mataas na halaman(mga 6 hanggang higit 30 metro) na may strapong tulad na mga dahon ay nauugnay sa mga cycad at mga konipero. Ang tulad nag catkin na inploresensiya na may mga tulad ng yew na mga berry ay tinatawag na mga ''[[Cardiocarpus]]''. Ang mga halamang ito ay inakalang nabuhay sa mga swamp at mangrob. Ang mga totoong punong koniperosohese (''[[Walchia]]'', ng order na Voltziales) ay kalaunang lumitaw sa Karboniperso at nagnais ng mga mas mataas na mga mas matuyong lupain. ===Mga marinong inberterbrata=== Sa mga karagatan, ang pinaka mahalagang mga pangkat [[inbertebratang marino]] ang mga [[Foraminifera]], [[Anthozoa|corals]], [[Bryozoa]], [[Ostracoda]], [[brachiopod]], [[Ammonoidea|ammonoids]], [[hederellid|hederelloids]], [[microconchids]] at[[echinoderma]] (lalo na ang mga [[crinoid]]). Sa unang pagkakataon, ang foraminifera ay kumuha ng mahalagang bahagi sa mga faunang marino. Ang malalaking hugis sulirang henus na ''Fusulina'' at ang mga kamag-anak nito ay sagana sa ngayong Rusya, Tsina, Hapon at Hilagang Amerika. Ang ibang mahahalagang henera ay kinabibilangan ng ''Valvulina'', ''Endothyra'', ''Archaediscus'', at ''Saccammina'' (ang huli ay karaniwan sa Belgium at Britanya). Ang ilang mga henera ng panahong Carboniferous ay umiiral pa rin sa kasalukuyang panahon. Ang mga mikroskopikong mga shell ng mga [[radiolaria]]n ay matatagpuan sa mga [[chert]] ng panahong ito sa [[Ilog Culm]] ng [[Devon]] at [[Cornwall]] at sa Rusya, Alemanya at iba pa. Ang mga [[Porifera|Spongha]] ay kilala mula sa mga [[spikular]] at mga angklang tali at kinabibilangan ng iba't ibang mga anyo gaya ng Calcispongea ''Cotyliscus'' at ''Girtycoelia'', ang [[demosponheng]] ''Chaetetes'', at ang henus ng hindi karaniwang koloniyal na [[Hyalospongea|mga salaming spongha]]ng ''[[Titusvillia]]''. Ang parehong pagtatayo ng [[reef]] at mga solitaryong koral ay nagdibersipika at yumabong. Ito ay kinabibilangan ng parehong [[Rugosa|rugose]] (halimbawa ang ''[[Canina]]''<!-- Caninia (genus) ? -->, ''Corwenia'', ''Neozaphrentis''), mga heterokoral at ang mga anyong [[tabulata]](halimbawa ang ''Chladochonus'', ''Michelinia''). Ang mga [[Conularid]] ay mahusay na ikinatawan ng ''Conularia'' Ang [[Bryozoa]] ay sagana sa ilang mga rehiyon. Ang mga fenestellid ay kinabibilangan ng ''Fenestella'', ''Polypora'', at ''[[Archimedes (bryozoan)|Archimedes]]''. Ang mga [[Brachiopod]] ay sagana rin. Ang mga ito ay kinabibilangan ng mga [[Productida|productid]] na ang ilan(halimbawa ang ''[[Gigantoproductus]]'') ay umabot sa napakalaking mga sukat(para sa mga brachiopod) at may napaka kapal na mga shell samantalang ang iba tulad ng mga ''[[Chonete]]'' ay mas konserbatibo sa anyo. Ang mga [[Athyridida|Athyridid]], [[Spiriferida|spiriferid]], [[Rhynchonellida|rhynchonellid]], at [[Terebratulida|terebratulids]] ay napaka karaniwan rin. Ang mga inartikuladong mga anyo ay kinabibilangan ng ''[[Discina (brachiopod)|Discina]]'' at ''[[Crania (genus)|Crania]]''. Ang ilang mga espesye at henera ay may malawak na distribusyon na may mga maliliit lamang na bariasyon. Ang mga [[Annelida]] gay ang mga ''Serpulitea'' ay karaniwang mga [[fossil]] sa ilang mga horison. Sa mga molluska, ang mga [[bibalbo]] ay nagpatuloy na tumaas sa bilang at kahalagahan. Ang tipikal na henera ay kinabibilangan ng ''[[Aviculopecten]]'', ''[[Posidonomya]]'', ''[[Nucula]]'', ''[[Carbonicola]]'', ''Edmondia'', at ang mga ''Modiola'' [[Gastropoda]] ay marami rin kabilang ang henerang ''Murchisonia'', ''[[Euomphalus]]'', ''Naticopsis''. Ang mga [[Nautiloid]] [[cephalopod]] ay kinatawan ng mahigpit na nakatiklop na na mga [[Nautilida|nautilids]] na ang mga anyong tuwid na shell at kurbadong shell ay nagiging tumataas na bihira. Ang mga [[Goniatite]] [[Ammonoidea|ammonoid]] ay karaniwan. Ang mga [[trilobita]] ay mas bihira sa panahong Carboniferous kesa sa mga nakaraang panahon at nasa hindi nagbabagong kagawiang tumungo sa ekstinksiyon at kinakatawan lamang ng pangkat proetid. Ang mga [[Ostracod]] na isang klase ng mga [[krustaseyano]] ay sagana bilang mga kinatawan ng mga [[meiobenthos]]. Ang henera ay kinabibilangan ng ''Amphissites'', ''Bairdia'', ''Beyrichiopsis'', ''Cavellina'', ''Coryellina'', ''Cribroconcha'', ''Hollinella'', ''Kirkbya'', ''Knoxiella'', at ''Libumella''. Sa mga [[echinoderma]], ang mga [[crinoid]] ang pinaka marami. Ang siksik na submarinong mga thicket ng mahabang tangkay na crinoid ay lumitaw na yumabong sa mga mababaw na dagat ang mga labi nito ay pinag-isa sa mga makakapal na kama ng bato. Ang mga kilalang henera ay kinabibilangan ''Cyathocrinus'', ''Woodocrinus'', at ''Actinocrinus''. Ang mga Echinoid gaya ng ''[[Archaeocidaris]]'' at ''Palaeechinus'' ay umiral rin. Ang mga [[blastoid]] na kinabibilangan ng Pentreinitidae at Codasteridae at superpisyal na katulad ng mga crinoid sa pagkakaroon ng mahahabang mga tangkay na nakakabit sa mga kama ng dagat ay nagkamit ng pinakamataas na pag-unlad nito sa panahong ito. <gallery> Image:Aviculopecten_subcardiformis01.JPG|''Aviculopecten subcardiformis''; isang [[bibalbo]] mula sa Pormasyong Logan(Mababang Carboniferous) ng [[Wooster, Ohio]]. Image:LoganFauna011312.jpg|Mga bibalbo (''Aviculopecten'') at brachiopod (''Syringothyris'') Sa Pormasyong Logan(Mababang Carboniferous) sa a Wooster, Ohio. Image:Syringothyris01.JPG|''Syringothyris'' sp.; isang spiriferid [[brachiopod]] mula sa Pormasyong Logan(Mababang Carboniferous) ng Wooster, Ohio. Image:PlatyceratidMississippian.JPG|[[Crinoid]] calyx mula sa Mababang Carboniferous ng Ohio na may konikal na [[Platyceratidae|platyceratid]] gastropod (''Palaeocapulus acutirostre'') na nakakabit. Image:Conulariid03.jpg|Conulariid mula sa Mababang Carboniferous ng Indiana; scale in mm. Image:Syringoporid.jpg|Tabulata koral (isang syringoporid); Boone Limestone (Lower Carboniferous) malapit sa Hiwasse, Arkansas. Ang iskalang bara ay {{convert|2.0|cm|0|abbr=on}}. </gallery> </center> ==Mga inbertebratang sariwang tubig at pang-lagoon== Ang mga inbertebrata ng Carboniferous na sariwang tubig ay kinabibilangan ng iba't ibang mga [[bibalbo]]ng [[molluska]] na namuhay sa maalat na tubig o sariwang tubig gaya ng ''[[Anthraconaia]]'', ''[[Naiadites]]'', at ''[[Carbonicola]]''; mga dibersyong [[krustaseyano]] gaya ng diverse [[crustacean]]s such as ''[[Candona]]'', ''[[Carbonita (genus)|Carbonita]]'', ''[[Darwinula]]'', ''[[Estheria (crustacean)|Estheria]]'', ''[[Acanthocaris]]'', ''[[Dithyrocaris]]'', at ''[[Anthrapalaemon]]''. Ang mga [[Eurypterid]] ay diberso rin at kinakatawan ng henerang''[[Eurypterus]]'', ''[[Glyptoscorpius]]'', ''[[Anthraconectes]]'', ''[[Megarachne]]'' (orihinal na maling pinakahulugan ng malaking gagamba) at ang espesyalisadong napaka laking ''[[Hibbertopterus]]''. Marami sa mga ito ay ampibyoso. Kadalasan, ang isang temporaryong pagbabalik ng mga kondisyong marino ay nagresulta sa mga henera ng maalat na tubig gaya ng ''[[Lingula (genus)|Lingula]]'', [[Orbiculoidea]], at ''[[Productus]]'' na matagpuan sa mga maninipis na kamang kilala bilakng mga bandang marino. ===Mga inbertebratang pang-lupains=== [[File:Meganeura.jpg|thumb|Ang Huling Carboniferousng higanteng tulad ng [[tutubi]]ng insekto na ''[[Meganeura]]'' ay lumago sa mga saklaw ng pakpak na {{convert|75|cm|0|abbr=on}}.]] [[File:Pulmonoscopius BW.jpg|thumb|Ang higanteng''[[Pulmonoscorpius]]'' mula sa Simulang Carboniferous ay umabot sa habang hanggang up to {{convert|70|cm|0|abbr=on}}.]] Ang labing [[fossil]] ng mga humihinga ng hanging mga [[insekto]], mga [[myriapod]] at mga [[arachnid]] ay alam mula sa Huling Carboniferous ngunit sa ngayon ay hindi mula sa Simulang Carboniferous. Gayunpaman, ang dibersidad ng mga ito nang lumitaw ang mga ito ay nagpapakitan ang mga arhtropod na ito ay parehong mahusay na umunlad at marami. Ang malaking sukat ng mga ito ay maituturo sa pagiging basa ng kapaligiran(karamihan ay ma-swamp na mga kagubatang fern) at ang katotohan ang konsentrasyon ng [[oksiheno]] sa atmospero ng mundo sa Karboniperso ay mas mataas kesa sa ngayon <ref>http://www.ploscollections.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0022610;jsessionid=B5ED8399160D7F46A7647ADE513F5B9C.ambra01</ref> (35% kumpara sa 21% ngayon). Ito ay nangangailangan ng kaunting pagsisikap para sa respirasyon at pumayag sa mga [[arthropoda]] na lumaki hanggang 2.6 meto na ang tulad ng millipedang ''[[Arthropleura]]'' ang pinakamalaking alam na inbertebrata ng luapin sa buong panahon. Sa mga pangkat insekto ay ang mga malaking maninilang [Protodonata]] (griffinflies) na kinabibilangan ng ''[[Meganeura]]'' na isang higanteng tulad ng [[tutubi]]ng insekto na may saklaw ng pakpak na ca. {{convert|75|cm|0|abbr=on}} na ang pinakamalaking lumilipad na insektong gumala sa planetang mundo. Ang karagdagang mga pangkat ang [[Syntonopterodea]] (na mga kamag-anak ng kasalukuyang panahong mga [[Ephemeroptera|mayflies]]), ang sagana at kadalasang malaking humihigop ng sap na [[Palaeodictyopteroidea]], ang dibersong herbiborosang [[Protorthoptera]], at ang maraming [[Basal (phylogenetics)|basal]] na [[Dictyoptera]] (na mga ninuno ng mga [[Blattaria|ipis]]). Maraming mga insekto ay nakuha mula sa mga field ng coal ng [[Saarbrücken]] at [[Commentry]], at mula sa mga guwang na troso ng mga punong fossil sa [[Nova Scotia]]. Ang ilang mga field ng coal sa Britanya ay nagbigay ng mga mabuting specimen: ang ''[[Archaeoptitus]]'' mula sa Derbyshire field ng coal ay may pakpak na lumalawig hanggang 35&nbsp;cm. Ang ilang mga specimen (''[[Brodia]]'') ay nagpapakita pa rin ng mga maliwanag na kulay ng pakpak. Sa mga troso ng punong Nova Scotian, ang mga susong pang lupain (''[[Archaeozonites]]'', ''[[Dendropupa]]'') ay natagpuan. ===Isda=== [[File:Stethacanthus BW.jpg|thumb|Ang ''Akmonistion zangerli'' ng order ng [[pating]] na [[Symmoriida]] ay gumala sa mga karagatan sa Simulang Carboniferous.]] Maraming mga isda ay tumira sa mga dagat ng panahong Carboniferous na ang predominante ang mga [[Elasmobranch]] (mga pating at mga kamag-anak nito). Ang mga ito ay kinabibilangan ng ilan tulad ng ''[[Psammodus]]'' na may dumudurog na tulad ng palitadang ngiping inangkop sa pagdurog ng mga shell ng mga brachiopod, krustaseyano at iba pang mga organismong marino. Ang ibang mga pating ay may nakatutusok na ngipin gaya ng [[Symmoriida]]. Ang ilan gaya ng mga [[petalodont]] na may kakaibang dumudurog ng cycloid na ngipin. Ang karamihan ng mga pating na ito ay marino ngunit ang mga [[Xenacanthida]] ay sumakop sa mga sariwang tubig ng mga swamp na coal. Sa mga [[Osteichthyes|mabutong isda]], ang mga [[Palaeonisciformes]] ma natagpuan sa mga tubig ng baybayin ay lumilitaw rin na lumipat sa mga ilog. Ang isdang [[Sarcopterygii]] ay prominente rin at ang isang pangkat na mga [[Rhizodont]] ay umabot sa napakalaking sukat. Ang karamihan ng espesye ng marinong isdang Carboniferous ay inilarawan ng malaki mula sa ngipin, mga espina ng palikpik at mga pang balat ng ossicle na ang mga mas maliit na isdang sariwang tubig ay buong naingatan. Ang isdang sariwang tubig ay sagana at kinabibilangan ng henerang ''[[Ctenodus]]'', ''[[Uronemus]]'', ''[[Acanthodes]]'', ''[[Cheirodus]]'', at ''[[Gyracanthus]]''. Ang mga [[pating]] lalo na ang mga ''Stethacanthids'' ay sumailalim sa isang pangunahing [[radiasyong pag-aangkop]] sa panahong Carboniferous.<ref name=goldsharks/> Pinaniniwalaang ang [[radiasyong pag-aangkop]] ay nangyari dahil sa pagbagsak ng mga [[placodermi]] sa wakas ng panahong [[Deboniyano]] na sanhi ng mga niche na hindi matirhan at pumayag sa mga bagong organismo na mag-[[ebolusyon|ebolb]] at pumuno ng mga niche na ito. <ref name=goldsharks/> Bilang resulta ng [[radiasyong pag-aangkop]], ang mga pating ng panahong Carboniferous ay nagkaroon ng isang malawak na iba ibang kakaibang mga hugis kabilang ang ''[[Stethacanthus]]'' na nag-aangkin ng isang patag na tulad ng brush na palikpik na dorsal na may maliit na denticle sa tuktok nito. <ref name=goldsharks/> Ang hindi karaniwang palikpik ng ''[[Stethacanthus]]''' ay maaaring ginamit sa mga ritwal na pagtatalik.<ref name=goldsharks>{{cite web |url=http://www.elasmo-research.org/education/evolution/golden_age.htm |title=A Golden Age of Sharks |accessdate=2008-06-23 |work=Biology of Sharks and Rays |author=R. Aidan Martin}}</ref> ===Mga Tetrapoda=== Ang mga [[ampibyano]] sa panahong Carboniferous ay diberso at karaniwan sa gitna ng panahong ito. Ang ilan ay may habang mga 6 metro at ang mga buong pang lupain bilang mga matatandan ay may balat na makalisikis.<ref>Stanley (1999), p 411-12.</ref> Ang mga ito ay kinabibilangan ng mga pangkat na tetrapodang basal na inuri sa mga sinaunang aklat sa ilalim ng mga [[Labyrinthodont]]ia. Ang mga ito ay may mahahabang mga katawan, isang ulong tinakpan ng mabutong mga plato at pangkalahatang mahina o hindi maunlad na mga biyas. Ang pinakamalaki nito ay higit sa 2 metro ang haba. Ang mga ito ay sinamahan ng pagtitipin ng mas maliit na mga ampibyano na isinama sa [[Lepospondyli]] na kadalasang mga habang {{convert|15|cm|0|abbr=on}} lamang. Ang ilang mga ampibyano ng Carboniferous ay pang-tubig at namuhay sa mga ilog(''[[Loxomma]]'', ''[[Eogyrinus]]'', ''[[Proterogyrinus]]''). Ang ilan ay maaring kalahting pang tubig (''[[Ophiderpeton]]'', ''[[Amphibamus]]'', ''[[Hyloplesion]]'') o pang lupain(''[[Dendrerpeton]]'', ''[[Tuditanus]]'', ''[[Anthracosaurus]]''). Ang pagguho ng ulang gubat ng Carboniferous ay nagpabagal ng [[ebolusyon]] ng mga ampibyano na hindi makakapapatuloy ng mahusay sa mas malamig at mas tuyong mga kondisyon. Gayunpaman, ang mga [[reptilya]] ay yumabong sanhi ng spesipikong mga mahahalagang pag-aangkop(adaptations).<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/> Ang isa sa pinakadakilang mga inobasyong ebolusyonary ng panahong Carboniferous ang itlog na [[amniota]] na pumayag sa karagdagang paggamit ng lupain ng ilang mga tetrapod. Ang mga ito ay kinabibilangan ng mga reptilyang [[Sauropsida|sauropsid]] (''[[Hylonomus]]'') ang pinakaunang alam na [[synapsid]] (''[[Archaeothyris]]''). Ang mga maliliit na tula dng butiking mga hayop na ito ay mabilis na nagpalitaw ng maraming mga inapo. Ang itlog amniota ay pumayag sa mga ninunong ito ng lahat ng kalaunang mga [[ibon]], mga [[mamalya]] at mga [[reptilya]] na magparami ng supling sa lupain sa pamamagitan ng pagtutuyo ng [[embryo]] sa loob nito. Ang mga reptilya ay sumailalim sa isang malaking [[radiasyong pag-aangkop]] bilang tugon sa mas tuyong klima na nagpatuloy ng pagguho ng ulang gubat.<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/><ref name=Kazlev>M. Alan Kazlev (1998) [http://www.palaeos.com/Paleozoic/Carboniferous/Carboniferous.htm The Carboniferous Period of the Paleozoic Era: 299 to 359 million years ago] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080621180851/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Carboniferous/Carboniferous.htm |date=2008-06-21 }}, [[Palaeos]].org, Retrieved on 2008-06-23</ref> Sa Huli ng panahong Carboniferous, ang mga [[amniota]] ay nag dibersipika na sa isang bilang ng mga pangkat kabilang ang [[Protorothyrididae|protorothyridids]], [[captorhinidae|captorhinids]], [[Araeoscelidia|aeroscelid]], at ilang mga pamilya ng [[pelycosaur]]. <center> <gallery> Image:Pederpes22small.jpg|Tulad ng ampibyanong [[amphibian]]''[[Pederpes]]'' na pinaka primitibong tetrapoda ng Mississippian Image:Hylonomus BW.jpg|Ang ''[[Hylonomus]]'' na pinakaunang reptilyang [[Sauropsida|sauropsid]] na lumitaw sa [[Pennsylvanian]]. Image:Petrolacosaurus BW.jpg|Ang ''[[Petrolacosaurus]]'' na unang reptilyang [[diapsid]] na alam na namuhay sa Huling Carboniferous Image:Archaeothyris BW.jpg|Ang ''[[Archaeothyris]]'' ay isang napaka unang tulad ng [[mamalya]]ng [[reptilya]] at ang pinaka matandang hindi pinagtatalunang alam na [[synapsid]]. </gallery> </center> ===Fungi=== Dahil ang mga halaman at hayop ay lumalago sa sukat at kasaganaan sa panahong ito(halimbawa ang ''[[Lepidodendron]]''), ang pang lupaing [[fungi]] ay karagdagan pang nagdibersipika. Ang marinong fungi ay tumitira pa rin sa mga karagatan. Ang lahat ng modernong mga klase ng fungi ay umiiral sa Huling Carboniferous(Pennsylvanian).<ref>Blackwell, Meredith, Vilgalys, Rytas, James, Timothy Y., and Taylor, John W. 2008. Fungi. Eumycota: mushrooms, sac fungi, yeast, molds, rusts, smuts, etc.. Version 21 February 2008. http://tolweb.org/Fungi/2377/2008.02.21 in The Tree of Life Web Project, http://tolweb.org/</ref> ==Mga pangyayaring ekstinksiyon== ===Puwang ni Romer=== Ang unang 15 milyong taon ng panahong Carboniferous ay may napaka limitadong mga [[fossil]] na pang lupain. Ang puwang na ito sa fossil rekord ay tinatawag na [[puwang ni Romer]] na ipinangalan sa Amerikanong paleontologong si [[Alfred Romer]]. Bagaman matagal nang pinagdedebatihan kung ang puwang na ito ay isang resulta ng fossilisasyon o nauugnay sa aktuwal na pangyayari, ang kamakailang gawa ay nagpapakita na ang panahong puwang ay nakakita ng isang pagbagsak ng mga lebel ng oksiheno sa atmospero na nagpapakita ng isang uri ng pagguhong ekolohikal.<ref name=Ward>Ward, P. et al. (2006): Confirmation of Romer's Gap is a low oxygen interval constraining the timing of initial arthropod and vertebrate terrestrialization. ''[[Proceedings of the National Academy of Science]]'' no 103 (45): pp 16818-16822.</ref> Ang puwang na ito ay nakakita ng pagkamatay ng tulad ng isdang [[ichthyostegalia]]n labyrinthodont ng panahong [[Deboniyano]] at ang paglitaw ng mas maunlad na mga ampibyanong [[Temnospondyli|temnospondyl]] at [[reptiliomorpha]] na nagbibigay halimbawa sa pang lupaing fauna ng bertebrata sa panahong Carboniferous. ===Pagguho ng ulang gubat sa Gitnang Carboniferous=== Sa Gitnang Carboniferous, ang isang [[pangyayaring ekstinksiyon]] ay nangyari. Sa lupain, ang pangyayaring ito ay tinutukoy na Pagguhong ulang gubat ng Carboniferous.(CRC).<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/> Ang malawak na tropikong ulang gubat ay biglang gumuho dahil ang klima ay nagbago mula mainit at mahalumigmig sa malamig at tuyo. Ito ay malamang sanhi ng masidhing pagyeyelo at isang pagbagsak ng mga lebel ng dagat. <ref>{{ cite journal | author= Heckel, P.H. | year=2008 | title=Pennsylvanian cyclothems in Midcontinent North America as far-field effects of waxing and waning of Gondwana ice sheets | journal=Resolving the late Paleozoic ice age in time and space:Geological Society of America Special Paper | volume =441 | pages = 275–289 | doi= 10.1130/2008.2441(19) | isbn= 978-0-8137-2441-6}}</ref> Ang bagong mga kondisyong pang klima ay hindi kanais nais sa paglago ng ulang gubat at ang mga hayop sa loob nito. Ang mga ulang gubat ay lumiit sa hiwalay na mga isla at pinalibutan ng mga pang panahong tuyong habitat. Ang napakataas na mga gubat [[lycopsid]] na may iba ibang halo ng halamanan ay pinalitan ng mas kaunting dibersong pinanaigan ng punong fern na flora. Ang mga ampibyano na nananaig na mga bertebrata sa panahong ito ay hindi nakapagpatuloy sa pangyayaring ito na may malaking pagkaubos sa biodibersidad. Ang mga reptilya ay patuloy na nagdibersipika sanhi ng mahahalagang mga pag-aangkop na pumayag sa mga itong magpatuloy sa mga mas tuyong habitat na spesipiko ang may matigas na shell na itlog at mga kaliskis na parehong nakapagpanatili ng tubig ng mas mabuti kesa sa mga kapilas nitong ampibyano.<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Carboniferous]] 6qqxvr7v9d5c3d8dnaxt4ftjo360ldz 1959199 1959076 2022-07-29T01:51:34Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = Karbonipero | color = Karbonipero | top_bar = | time_start = 358.9 | time_start_uncertainty = 0.4 | time_end = 298.9 | time_end_uncertainty = 0.15 | image_map = | caption_map = A map of the world as it appeared during the Late Carboniferous. (300 Ma) | image_outcrop = | caption_outcrop = | image_art = | caption_art = <!--Chronology--> | timeline = Carboniferous <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = Age of Amphibians | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale | formerly_used_by = | not_used_by = <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = [[William Daniel Conybeare]] and [[William Phillips (geologist)|William Phillips]], 1822 | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = [[First appearance datum|FAD]] of the [[Conodont]] ''[[Siphonodella|Siphonodella sulcata]]'' (discovered to have biostratigraphic issues as of 2006){{sfn|Kaiser|2009}} | lower_gssp_location = [[La Serre]], [[Montagne Noire]], [[France]] | lower_gssp_coords = {{Coord|43.5555|N|3.3573|E|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 1990{{sfn|Paproth|Feist|Flajs|1991}} | upper_boundary_def = FAD of the [[Conodont]] ''[[Streptognathodus|Streptognathodus isolatus]]'' within the [[morphotype]] ''[[Streptognathodus|Streptognathodus wabaunsensis]]'' chronocline | upper_gssp_location = [[Aidaralash]], [[Ural Mountains]], [[Kazakhstan]] | upper_gssp_coords = {{Coord|50.2458|N|57.8914|E|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 1996{{sfn|Davydov|Glenister|Spinosa|Ritter|1998}} <!--Atmospheric and Climatic Data--> | sea_level = Falling from 120&nbsp;m to present-day level throughout the Mississippian, then rising steadily to about 80&nbsp;m at end of period{{sfn|Haq|Schutter|2008}} }} Ang '''Karbonipero''' (Ingles: '''Carboniferous''') ay isang panahong heolohiko na sumasakop mula {{period span|Carboniferous}}}. Ang pangalang ''Carboniferous'' na nangangahulugang nagdadala ng coal ay inimbento ng mga heologong sina [[William Conybeare (heologo)|William Conybeare]] at [[William Phillips (geologist)|William Phillips]] noong 1822. Batay sa isang pag-aaral ng pagkakasunod sunod ng bato ng Britanya, ito ang una sa mga modernong pangalan ng sistema na ginamit at rumireplekta sa katotohanang maraming mga kama ng [[coal]] ay pandaigdigang nabuo sa panahong ito.<ref>Cossey, P.J. et al (2004) ''British Lower Carboniferous Stratigraphy'', Geological Conservation Review Series, no 29, JNCC, Peterborough (p3)</ref> Ang Carboniferous ay kadalasang tinatrato sa Hilagang Amerika bilang dalawang mga panahong heolohiko: ang mas naunang [[Mississippian]] at ang [[Pennsylvanian]]. <ref>{{cite web|title=The Carboniferous Period|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/carboniferous/carboniferous.php}}</ref> Ang buhay pang-lupain ay mahusay na nailagay sa panahong Carboniferous. Ang mga [[ampibyano]] ang mga nananaig na mga [[bertebrata]] ng lupain kung saan ang isang sangay nito ay kalaunang nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa mga [[reptilya]] na unang buong mga bertebratang pang-lupain. Ang mga [[arthropod]] ay labis na karaniwan rin sa panahong ito at marami sa mga ito(gaya ng [[meganeura]]) ay mas malaki kesa sa makikita sa kasalukuyang panahon. Ang malalawak na kagubatan ay tumakip sa lupain na kalaunan ay nahimlay at naging mga kamang coal na natatanging katangian ng sistemang Carboniferous. Ang isang maliit na pangyayaring ekstinksiyon sa dagat at lupain ay nangyari sa gitna nang panahong ito na sanhi ng pagbabago sa [[klima]].<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse">{{ cite journal | url=http://geology.geoscienceworld.org/cgi/content/abstract/38/12/1079 | author= Sahney, S., Benton, M.J. & Falcon-Lang, H.J. | year=2010 | title= Rainforest collapse triggered Pennsylvanian tetrapod diversification in Euramerica | journal=Geology | volume = 38 | pages = 1079–1082 | format=PDF | doi=10.1130/G31182.1 | issue=12}}</ref> Ang huling kalahati ng panahong ito ay nakaranas ng mga [[glasiasyon]], mababang lebel ng dagat at pagtatayo ng mga [[bundok]] habang ang mga kontinente ay nagbabanggaan upang bumuo ng [[Pangaea]]. ==Mga subdibisyon== Sa Estados Unidos, ang panahong Carboniferous ay karaniwang hinahati sa [[Mississippian]](mas maaga) at [[Penssylvaniyano]](kalaunan). Ang Mississippian ay mga dalawang beses na mas matagal sa Pennsylvanian ngunit dahil sa malaking kakapalan ng mga mayroong coal na mga deposito sa panahong Pennsylvanian sa Europa at Hilagang Amerika, ang dalawang mga pang ilalim na panahong ito ay inakalang higit kumulang magkatumbas.<ref>Menning ''et al.'' (2006)</ref> Ang mga yugtong pang fauna mula pinaka bata hanggang pinakamatanda kasama ng ilang mga subdibisyon nito ang sumusunod: '''Huling Pennsylvanian: Gzhelian (pinakakamakailan)''' * Noginskian / Virgilian ''(part)'' '''Huling Pennsylvanian: Kasimovian''' * Klazminskian * Dorogomilovksian / Virgilian ''(bahagi)'' * Chamovnicheskian / Cantabrian / Missourian * Krevyakinskian / Cantabrian / Missourian '''Gitnang Pennsylvanian: Moscovian''' * Myachkovskian / Bolsovian / Desmoinesian * Podolskian / Desmoinesian * Kashirskian / Atokan * Vereiskian / Bolsovian / Atokan '''Simulang Pennsylvanian: Bashkirian / Morrowan''' * Melekesskian / Duckmantian * Cheremshanskian / Langsettian * Yeadonian * Marsdenian * Kinderscoutian '''Huling Mississippian: Serpukhovian''' * Alportian * Chokierian / Chesterian / Elvirian * Arnsbergian / Elvirian * Pendleian '''Gitnang Mississippian: Visean''' * Brigantian / St Genevieve / Gasperian / Chesterian * Asbian / Meramecian * Holkerian / Salem * Arundian / Warsaw / Meramecian * Chadian / Keokuk / Osagean ''(bahagi)'' / Osage ''(bahagi)'' '''Simulang Mississippian: Tournaisian (pinakamatanda)''' * Ivorian / ''(part)'' / Osage ''(bahagi)'' * Hastarian / Kinderhookian / Chouteau ==Paleoheograpiya== Ang isang pandaigdigang pagbagsak ng lebel ng dagat sa huli ng [[Deboniyano]] ay nabaliktad sa simula nang Carboniferous. Ito ay lumikha ng isang malawak na mga dagat epikontinental at pagdedepositong [[karbonata]] sa Mississippian.<ref name="ReferenceA">{{ cite journal | author= Stanley, S.M. | year=1999 | title=Earth System History | location=New York | publisher=Freeman and Company}}</ref> Mayroon ding isang pagbagsak sa mga temperatura ng Timog Polo. Ang katimugang [[Gondwana]] ay nagyelo bagaman hindi matiyak kung ang mga patong ng yelo ay pagpapatuloy mula sa Deboniyano o hindi. <ref name="ReferenceA"/> Ang mga kondisyong ito ay maliwanag na may kaunting epekto sa malalalim na mga tropiko kung saan ang masaganang mga swap ng coal ay yumabong sa loob ng 30 digri ng halos katimugang mga [[glasyer]]. <ref name="ReferenceA"/> Ang isang gitnang Carboniferousng pagbagsak ng lebel ng dagat ay nagsanhi ng isang pangunahing ekstinksiyong marino na matinding tumama sa mga [[crinoid]] at [[ammonita]]. <ref name="ReferenceA"/> Ang pagbasak ng lebel ng dagat na ito at ang nauugnay na hindi konpormidad sa Hilagang Amerika ay naghiwala sa Mississippian mula sa Pennsylvanian. <ref name="ReferenceA"/> Ito ay nangyari mga 318 milyong taon ang nakalilipas sa pagsisimula ng [[glasiasyong Permo-Carboniferous]]. Ang Carboniferous ay isang panahon ng aktibong [[oroheniya|pagtatayo ng mga bundok]] habang ang superkontinenteng [[Pangaea]] ay nagsama. Ang katimugang mga kontinenteng nanatili magkasama sa superkontinenteng Gondwana na bumangga sa Hilagang Amerika-Europa([[Laurussia]]) kasama ng kasalukuyang linya ng silangang Hilagang Amerika. Ang pagbabanggaang kontinental na ito ay nagresulta sa [[oroheniyang Variskano]] sa Europa at ang [[oroheniyang Allegheniyano]] sa Hilagang Amerika. Ito ay lumawig rin sa bagong itinaas na mga bundok Appalachian ng timog kanluran gaya ng mga bundok Ouachita.<ref name="ReferenceA"/> Sa parehong panahon, ang halos kasalukuyang [[platong Eurasyano]] ay nagkabit ng sarili nito sa Europa sa kahabaan ng linya ng mga kabundukang Ural. Ang karamihan ng superkontinenteng [[Mesozoiko]] ng Pangaea ay natipon na ngayon ngunit ang Hilagang Tsina(na babangga sa Pinaka huling Karboniperso) at ang Timog Tsina ay hiwalay pa rin mula sa [[Laurasia]]. Ang Huling Carboniferousng Pangaea ay may hugis na tulad ng "O". May dalawang mga pangunahing karagatan sa Karboniperso, ang [[Panthalassa]] at [[Paleo-Tethys]] na nasa loob ng "O" sa Carboniferousng Pangaea. Ang ibang mga maliliit na karagatan ay lumiliit ang kalaunang nagsara, ang [[Karagatang Rheic]](na isinara ng pagsasama ng Timog at Hilagang Amerika), ang maliit at mababaw na [[Karagatang Ural]](na isinara ng pagbabanggaan ng mga kontinenteng Baltica at Siberia na lumikha ng mga Kabundukang Ural) at ang Karagatang Proto-Tethys(na isinara ng pagbangga ng Hilagang Tsina sa Siberia/[[Kazakhstania]]). ==Klima== Ang simulang bahagi ng Karboniperso ay halos katamtamang mainit. Sa huling bahagi ng Karboniperso, ang klima ay lumamig. Ang mga glasiasyon sa Gondwana na pinukaw ng paggalaw tungo sa timog ng Gondwana ay nagpatuloy hanggang sa [[Permian]] at dahil sa kawalan ng mga maliwanag na marka at hati, ang mga deposito ng panahong glasiyal na ito ay kadalasang tinutukoy na panahong Permo-Karboniperso. Ang paglamig at pagtuyo ng klima ay tumungo sa pagguho ng ulanggubat na Karboniperso. Ang mga tropikong ulanggubat ay naging pragmento at pagkatapos ay kalaunang nawasak ng [[pagbabago ng klima]]. <ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/> ==Mga bato at coal== [[File:MississippianMarbleUT.JPG|thumb|right|Ang Mababang Karbonipersong marmol sa Big Cottonwood Canyon, [[Wasatch Mountains]], [[Utah]].]] Ang mga batong Carboniferous sa Europa at silanganing Hilagang Amerika ay malaking binubuo ng isang umuulit na sekwensiya ng mga kamang [[batong apog]], [[batong buhanging]], [[shale]] at coal.<ref>Stanley (1999), p 426</ref> Sa Hilagang Amerika, ang simulang Karboniperso ay malaking marinong batong apog na nagpapaliwanag ng paghahati ng Karboniperso sa dalawang mga panahon sa skemang Hilagang Amerika. Ang mga kamang coal sa Karboniperso ay nagbigay ng labis na gatong(fuel) sa paglikha ng enerhiya sa [[Rebolusyong Industriyal]] at nanatili pa ring may kahalagahang [[ekonomika|ekonomiko]]. Ang malalaking mga deposito ng coal ng Karboniperso ay pangunahing umiiral sa dalawang mga paktor. Ang sa mga ito ang paglitas ng may bark na mga puno(at sa partikular ang [[ebolusyon]] ng hibang bark na [[lignin]]). Ang ikalawa ang mas mababang mga lebel ng dagat na nangyari sa panahong Carboniferous kumpara sa panahong [[Deboniyano]]. Ito ay pumayag para sa pag-unlad ng ekstensibong mababang lupaing mga [[swamp]] at mga kagubatan sa Hilagang Amerika at Europa. Ang iba ay nagmungkahi na ang malalaking mga kantidad ng kahoy ay ibinaon sa panahong ito dahil ang mga hayop at nabubulok na mga [[bakterya]] ay hindi pa nag-[[ebolusyon|ebolb]] na maaaring epektibong mag-[[dihestiyon|dihesto]] ng bagong lignin. Ang mga sinaunang halamang ito ay malawak na gumamit lignin. Ang mga ito ay rasyo ng bark sa kahoy na 8 sa 1 at kahit kasingtaas na 20 sa 1. Ito ay maihahambing sa mga modernong halaga na mababa sa 1 sa 4. Ang bark na ito na ginamit bilang suporta gayundin bilang proteksiyon ay malamang na may lignin na 38% hanggang 58%. Ang lignin ay hindi matutunaw, labis na malaki upang makadaan sa mga pader ng [[selula]], labis na magkakaiba para sa mga spesipikong [[ensaym]] at nakalalason upang ang kaunting organismo maliban sa mga fungi na [[Basidiomycete]] ay sumira nito. Ito ay hindi maaaring ma-[[oksidasyon|oksidisa]] sa atmosperong mas mababa sa [[oksiheno]]ng 5%. Ito ay maaaring tumagal sa lupa sa loob ng mga libong tao at nagpipigil ng pagkabulok ng ibang mga substansiya.<ref>Robinson, JM. 1990 Lignin, land plants, and fungi: Biological evolution affecting Phanerozoic oxygen balance. Geology 18; 607–610, on p608.</ref> Ang malamang na dahilan sa mataas nitong persentahe ang proteksiyon mula sa herbiboryang insekto sa daigdig na naglalaman ng napaka epektibong herbiborang insekto ngunit hindi kasing epektibo ng mga modernong [[insektibora]] at malamang ay may mas kaunting mga lason kesa sa kasalukuyan. Sa anumang kaso, ang mga sukat ng coal ay maaaring madaling makagawa ng mga makakapal na deposito sa mga mahusay na naubos na lupain gayundin sa mga swamp. Ang ekstensibong paglilibing ng nilikhang bioholiko na [[karbon]] ay tumungo sa pagpuno ng labis na [[oksiheno]] sa atmospero. Ang mga pagtatantiya ay naglalagay ng rurok na nilalamang oksiheno na kasing taas ng 35%, kumpara sa kasalukuyang 21%.[http://www.highbeam.com/library/docfree.asp?DOCID=1G1:16907261&ctrlInfo=Round20%3AMode20b%3ADocG%3AResult&ao=]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Ang lebel ng oksihenong ito ay malamang nagpataas ng gawaing apoy gayundin ay nagresulta sa paghigante ng sa mas matandang bahagi ng panahon kesa sa kalaunang bahagi at halos buong hindi umiiral sa Huling Carboniferous. Ang mas dibersong heolohiya ay umiraw sa iba pang lugar. Ang buhay marino ay lalong mayaman sa mga [[crinoid]] at iba pang mga [[echinodermata|echinoderma]]. Ang mga [[Brachiopoda|Brachiopod]] ay sagana. Ang mga [[trilobita]] ay naging medyo hindi karaniwan. Sa lupain, ang malalaki at dibersong mga populasyon ng halaman ay umiral. Ang mga [[bertebrata]]ng pang lupain ay kinabibilangan ng malalaking mga ampibyano. ==Buhay== ===Mga halaman=== [[File:Meyers b15 s0272b.jpg|thumb|250px|Pag-ukit na nagpapakita ng karamihang mga mahahalagang halaman ng Carboniferous.]] Ang mga mga halamang pang lupain ng panahong Mississipiyano(Simulang Carboniferous) na ang ilan ay naingatan sa mga bolang coal ay labis na katulad ng sa mas naunang Huling [[Deboniyano]] ngunit ang mga bagong pangkat ay lumitaw rin sa panahong ito. Ang pangunahing mga halaman ng Simulang Carboniferous ay mga [[Equisetale]] (horse-tails), mga [[Sphenophyllum|Sphenophyllale]] (tulad ng baging na mga halaman), mga [[Lycopodiale]] (club mosses), mga [[Lepidodendrales]] (iskalang mga puno), mga [[Filicales]] (ferns), mga [[Medullosale]] (na inpormal na isinama sa "[[Pteridospermatophyta|seed ferns]]" na isang artipisyal na pagtitipon ng isang bilang ng sinuang mga pangkat [[hymnosperma]]) at ang mga [[Cordaitale]]. Ang mga ito ay nagpatuloy na manaig sa panahong ito ngunit sa [[Pennsylvanian]](Huling Carboniferous), ang ilang mga pangkat na [[Cycadophyta]] (cycads), the [[Callistophytales]] (isa pang pangkat ng mga fern na buto) at ang mga [[Voltziale]] (na nauugnay at minsang isinasama sa mga [[konipero]]) ay lumitaw. Ang mga lycophyte ng order na Lepidodendrales ng Carboniferous na mga pinsan(ngunit hindi mga ninuno) ng munting club moss ng kasalukuyan ay mga malalaking puno na mga trosong 30 metro ang taas at hanggang 1.5 metro ang [[diametro]]. Ito ay kinabibilangan ng ''[[Lepidodendron]]'' (kasama ng bungang kono nitong [[Lepidostrobus]]), ''[[Halonia]]'', ''[[Lepidophloios]]'' at ''[[Sigillaria]]''. Ang mga ugat ng ilang mga anyong ito ay tinatawag na [[Stigmaria]]. Ang mga Cladoxylopsid ay mga malalaking puno na mga ninuno ng mga fern at unang lumitaw sa panahong Carboniferous. <ref>C.Michael Hogan. 2010. [http://www.eoearth.org/article/Fern ''Fern''. Encyclopedia of Earth. National council for Science and the Environment]. Washington, DC</ref> Ang mga frond ng ilang mga fern na Karboniperso ay halos katulad ng mga nabubuhay na insekto. Malamang ay karamihan ng mga espesye ay mga [[epiphytiko]]. Ang mga [[fossil]] na fern at mga butong fern ay kinabibilangan ng ''[[Pecopteris]]'', ''[[Cyclopteris]]'', ''[[Neuropteris]]'', ''[[Alethopteris]]'', at ''[[Sphenopteris]]''; Ang ''[[Megaphyton]]'' at ''[[Caulopteris]]'' ay mga punong fern. Ang mga Equisetale ay kinabibilangan ng karaniwang higanteng anyong ''[[Calamites]]'' na may trosong diametro na 30 hanggang {{convert|60|cm|0|abbr=on}} at isang taas na hanggang {{convert|20|m|0|abbr=on}}. Ang ''[[Sphenophyllum]]'' ay isang balingkinitang umaakyat na halaman na ang mga whorl ng dahong malamang ay nauugnay sa parehong mga calamite at mga lycopod. Ang ''[[Cordaites]]'' na isang mataas na halaman(mga 6 hanggang higit 30 metro) na may strapong tulad na mga dahon ay nauugnay sa mga cycad at mga konipero. Ang tulad nag catkin na inploresensiya na may mga tulad ng yew na mga berry ay tinatawag na mga ''[[Cardiocarpus]]''. Ang mga halamang ito ay inakalang nabuhay sa mga swamp at mangrob. Ang mga totoong punong koniperosohese (''[[Walchia]]'', ng order na Voltziales) ay kalaunang lumitaw sa Karboniperso at nagnais ng mga mas mataas na mga mas matuyong lupain. ===Mga marinong inberterbrata=== Sa mga karagatan, ang pinaka mahalagang mga pangkat [[inbertebratang marino]] ang mga [[Foraminifera]], [[Anthozoa|corals]], [[Bryozoa]], [[Ostracoda]], [[brachiopod]], [[Ammonoidea|ammonoids]], [[hederellid|hederelloids]], [[microconchids]] at[[echinoderma]] (lalo na ang mga [[crinoid]]). Sa unang pagkakataon, ang foraminifera ay kumuha ng mahalagang bahagi sa mga faunang marino. Ang malalaking hugis sulirang henus na ''Fusulina'' at ang mga kamag-anak nito ay sagana sa ngayong Rusya, Tsina, Hapon at Hilagang Amerika. Ang ibang mahahalagang henera ay kinabibilangan ng ''Valvulina'', ''Endothyra'', ''Archaediscus'', at ''Saccammina'' (ang huli ay karaniwan sa Belgium at Britanya). Ang ilang mga henera ng panahong Carboniferous ay umiiral pa rin sa kasalukuyang panahon. Ang mga mikroskopikong mga shell ng mga [[radiolaria]]n ay matatagpuan sa mga [[chert]] ng panahong ito sa [[Ilog Culm]] ng [[Devon]] at [[Cornwall]] at sa Rusya, Alemanya at iba pa. Ang mga [[Porifera|Spongha]] ay kilala mula sa mga [[spikular]] at mga angklang tali at kinabibilangan ng iba't ibang mga anyo gaya ng Calcispongea ''Cotyliscus'' at ''Girtycoelia'', ang [[demosponheng]] ''Chaetetes'', at ang henus ng hindi karaniwang koloniyal na [[Hyalospongea|mga salaming spongha]]ng ''[[Titusvillia]]''. Ang parehong pagtatayo ng [[reef]] at mga solitaryong koral ay nagdibersipika at yumabong. Ito ay kinabibilangan ng parehong [[Rugosa|rugose]] (halimbawa ang ''[[Canina]]''<!-- Caninia (genus) ? -->, ''Corwenia'', ''Neozaphrentis''), mga heterokoral at ang mga anyong [[tabulata]](halimbawa ang ''Chladochonus'', ''Michelinia''). Ang mga [[Conularid]] ay mahusay na ikinatawan ng ''Conularia'' Ang [[Bryozoa]] ay sagana sa ilang mga rehiyon. Ang mga fenestellid ay kinabibilangan ng ''Fenestella'', ''Polypora'', at ''[[Archimedes (bryozoan)|Archimedes]]''. Ang mga [[Brachiopod]] ay sagana rin. Ang mga ito ay kinabibilangan ng mga [[Productida|productid]] na ang ilan(halimbawa ang ''[[Gigantoproductus]]'') ay umabot sa napakalaking mga sukat(para sa mga brachiopod) at may napaka kapal na mga shell samantalang ang iba tulad ng mga ''[[Chonete]]'' ay mas konserbatibo sa anyo. Ang mga [[Athyridida|Athyridid]], [[Spiriferida|spiriferid]], [[Rhynchonellida|rhynchonellid]], at [[Terebratulida|terebratulids]] ay napaka karaniwan rin. Ang mga inartikuladong mga anyo ay kinabibilangan ng ''[[Discina (brachiopod)|Discina]]'' at ''[[Crania (genus)|Crania]]''. Ang ilang mga espesye at henera ay may malawak na distribusyon na may mga maliliit lamang na bariasyon. Ang mga [[Annelida]] gay ang mga ''Serpulitea'' ay karaniwang mga [[fossil]] sa ilang mga horison. Sa mga molluska, ang mga [[bibalbo]] ay nagpatuloy na tumaas sa bilang at kahalagahan. Ang tipikal na henera ay kinabibilangan ng ''[[Aviculopecten]]'', ''[[Posidonomya]]'', ''[[Nucula]]'', ''[[Carbonicola]]'', ''Edmondia'', at ang mga ''Modiola'' [[Gastropoda]] ay marami rin kabilang ang henerang ''Murchisonia'', ''[[Euomphalus]]'', ''Naticopsis''. Ang mga [[Nautiloid]] [[cephalopod]] ay kinatawan ng mahigpit na nakatiklop na na mga [[Nautilida|nautilids]] na ang mga anyong tuwid na shell at kurbadong shell ay nagiging tumataas na bihira. Ang mga [[Goniatite]] [[Ammonoidea|ammonoid]] ay karaniwan. Ang mga [[trilobita]] ay mas bihira sa panahong Carboniferous kesa sa mga nakaraang panahon at nasa hindi nagbabagong kagawiang tumungo sa ekstinksiyon at kinakatawan lamang ng pangkat proetid. Ang mga [[Ostracod]] na isang klase ng mga [[krustaseyano]] ay sagana bilang mga kinatawan ng mga [[meiobenthos]]. Ang henera ay kinabibilangan ng ''Amphissites'', ''Bairdia'', ''Beyrichiopsis'', ''Cavellina'', ''Coryellina'', ''Cribroconcha'', ''Hollinella'', ''Kirkbya'', ''Knoxiella'', at ''Libumella''. Sa mga [[echinoderma]], ang mga [[crinoid]] ang pinaka marami. Ang siksik na submarinong mga thicket ng mahabang tangkay na crinoid ay lumitaw na yumabong sa mga mababaw na dagat ang mga labi nito ay pinag-isa sa mga makakapal na kama ng bato. Ang mga kilalang henera ay kinabibilangan ''Cyathocrinus'', ''Woodocrinus'', at ''Actinocrinus''. Ang mga Echinoid gaya ng ''[[Archaeocidaris]]'' at ''Palaeechinus'' ay umiral rin. Ang mga [[blastoid]] na kinabibilangan ng Pentreinitidae at Codasteridae at superpisyal na katulad ng mga crinoid sa pagkakaroon ng mahahabang mga tangkay na nakakabit sa mga kama ng dagat ay nagkamit ng pinakamataas na pag-unlad nito sa panahong ito. <gallery> Image:Aviculopecten_subcardiformis01.JPG|''Aviculopecten subcardiformis''; isang [[bibalbo]] mula sa Pormasyong Logan(Mababang Carboniferous) ng [[Wooster, Ohio]]. Image:LoganFauna011312.jpg|Mga bibalbo (''Aviculopecten'') at brachiopod (''Syringothyris'') Sa Pormasyong Logan(Mababang Carboniferous) sa a Wooster, Ohio. Image:Syringothyris01.JPG|''Syringothyris'' sp.; isang spiriferid [[brachiopod]] mula sa Pormasyong Logan(Mababang Carboniferous) ng Wooster, Ohio. Image:PlatyceratidMississippian.JPG|[[Crinoid]] calyx mula sa Mababang Carboniferous ng Ohio na may konikal na [[Platyceratidae|platyceratid]] gastropod (''Palaeocapulus acutirostre'') na nakakabit. Image:Conulariid03.jpg|Conulariid mula sa Mababang Carboniferous ng Indiana; scale in mm. Image:Syringoporid.jpg|Tabulata koral (isang syringoporid); Boone Limestone (Lower Carboniferous) malapit sa Hiwasse, Arkansas. Ang iskalang bara ay {{convert|2.0|cm|0|abbr=on}}. </gallery> </center> ==Mga inbertebratang sariwang tubig at pang-lagoon== Ang mga inbertebrata ng Carboniferous na sariwang tubig ay kinabibilangan ng iba't ibang mga [[bibalbo]]ng [[molluska]] na namuhay sa maalat na tubig o sariwang tubig gaya ng ''[[Anthraconaia]]'', ''[[Naiadites]]'', at ''[[Carbonicola]]''; mga dibersyong [[krustaseyano]] gaya ng diverse [[crustacean]]s such as ''[[Candona]]'', ''[[Carbonita (genus)|Carbonita]]'', ''[[Darwinula]]'', ''[[Estheria (crustacean)|Estheria]]'', ''[[Acanthocaris]]'', ''[[Dithyrocaris]]'', at ''[[Anthrapalaemon]]''. Ang mga [[Eurypterid]] ay diberso rin at kinakatawan ng henerang''[[Eurypterus]]'', ''[[Glyptoscorpius]]'', ''[[Anthraconectes]]'', ''[[Megarachne]]'' (orihinal na maling pinakahulugan ng malaking gagamba) at ang espesyalisadong napaka laking ''[[Hibbertopterus]]''. Marami sa mga ito ay ampibyoso. Kadalasan, ang isang temporaryong pagbabalik ng mga kondisyong marino ay nagresulta sa mga henera ng maalat na tubig gaya ng ''[[Lingula (genus)|Lingula]]'', [[Orbiculoidea]], at ''[[Productus]]'' na matagpuan sa mga maninipis na kamang kilala bilakng mga bandang marino. ===Mga inbertebratang pang-lupains=== [[File:Meganeura.jpg|thumb|Ang Huling Carboniferousng higanteng tulad ng [[tutubi]]ng insekto na ''[[Meganeura]]'' ay lumago sa mga saklaw ng pakpak na {{convert|75|cm|0|abbr=on}}.]] [[File:Pulmonoscopius BW.jpg|thumb|Ang higanteng''[[Pulmonoscorpius]]'' mula sa Simulang Carboniferous ay umabot sa habang hanggang up to {{convert|70|cm|0|abbr=on}}.]] Ang labing [[fossil]] ng mga humihinga ng hanging mga [[insekto]], mga [[myriapod]] at mga [[arachnid]] ay alam mula sa Huling Carboniferous ngunit sa ngayon ay hindi mula sa Simulang Carboniferous. Gayunpaman, ang dibersidad ng mga ito nang lumitaw ang mga ito ay nagpapakitan ang mga arhtropod na ito ay parehong mahusay na umunlad at marami. Ang malaking sukat ng mga ito ay maituturo sa pagiging basa ng kapaligiran(karamihan ay ma-swamp na mga kagubatang fern) at ang katotohan ang konsentrasyon ng [[oksiheno]] sa atmospero ng mundo sa Karboniperso ay mas mataas kesa sa ngayon <ref>http://www.ploscollections.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0022610;jsessionid=B5ED8399160D7F46A7647ADE513F5B9C.ambra01</ref> (35% kumpara sa 21% ngayon). Ito ay nangangailangan ng kaunting pagsisikap para sa respirasyon at pumayag sa mga [[arthropoda]] na lumaki hanggang 2.6 meto na ang tulad ng millipedang ''[[Arthropleura]]'' ang pinakamalaking alam na inbertebrata ng luapin sa buong panahon. Sa mga pangkat insekto ay ang mga malaking maninilang [Protodonata]] (griffinflies) na kinabibilangan ng ''[[Meganeura]]'' na isang higanteng tulad ng [[tutubi]]ng insekto na may saklaw ng pakpak na ca. {{convert|75|cm|0|abbr=on}} na ang pinakamalaking lumilipad na insektong gumala sa planetang mundo. Ang karagdagang mga pangkat ang [[Syntonopterodea]] (na mga kamag-anak ng kasalukuyang panahong mga [[Ephemeroptera|mayflies]]), ang sagana at kadalasang malaking humihigop ng sap na [[Palaeodictyopteroidea]], ang dibersong herbiborosang [[Protorthoptera]], at ang maraming [[Basal (phylogenetics)|basal]] na [[Dictyoptera]] (na mga ninuno ng mga [[Blattaria|ipis]]). Maraming mga insekto ay nakuha mula sa mga field ng coal ng [[Saarbrücken]] at [[Commentry]], at mula sa mga guwang na troso ng mga punong fossil sa [[Nova Scotia]]. Ang ilang mga field ng coal sa Britanya ay nagbigay ng mga mabuting specimen: ang ''[[Archaeoptitus]]'' mula sa Derbyshire field ng coal ay may pakpak na lumalawig hanggang 35&nbsp;cm. Ang ilang mga specimen (''[[Brodia]]'') ay nagpapakita pa rin ng mga maliwanag na kulay ng pakpak. Sa mga troso ng punong Nova Scotian, ang mga susong pang lupain (''[[Archaeozonites]]'', ''[[Dendropupa]]'') ay natagpuan. ===Isda=== [[File:Stethacanthus BW.jpg|thumb|Ang ''Akmonistion zangerli'' ng order ng [[pating]] na [[Symmoriida]] ay gumala sa mga karagatan sa Simulang Carboniferous.]] Maraming mga isda ay tumira sa mga dagat ng panahong Carboniferous na ang predominante ang mga [[Elasmobranch]] (mga pating at mga kamag-anak nito). Ang mga ito ay kinabibilangan ng ilan tulad ng ''[[Psammodus]]'' na may dumudurog na tulad ng palitadang ngiping inangkop sa pagdurog ng mga shell ng mga brachiopod, krustaseyano at iba pang mga organismong marino. Ang ibang mga pating ay may nakatutusok na ngipin gaya ng [[Symmoriida]]. Ang ilan gaya ng mga [[petalodont]] na may kakaibang dumudurog ng cycloid na ngipin. Ang karamihan ng mga pating na ito ay marino ngunit ang mga [[Xenacanthida]] ay sumakop sa mga sariwang tubig ng mga swamp na coal. Sa mga [[Osteichthyes|mabutong isda]], ang mga [[Palaeonisciformes]] ma natagpuan sa mga tubig ng baybayin ay lumilitaw rin na lumipat sa mga ilog. Ang isdang [[Sarcopterygii]] ay prominente rin at ang isang pangkat na mga [[Rhizodont]] ay umabot sa napakalaking sukat. Ang karamihan ng espesye ng marinong isdang Carboniferous ay inilarawan ng malaki mula sa ngipin, mga espina ng palikpik at mga pang balat ng ossicle na ang mga mas maliit na isdang sariwang tubig ay buong naingatan. Ang isdang sariwang tubig ay sagana at kinabibilangan ng henerang ''[[Ctenodus]]'', ''[[Uronemus]]'', ''[[Acanthodes]]'', ''[[Cheirodus]]'', at ''[[Gyracanthus]]''. Ang mga [[pating]] lalo na ang mga ''Stethacanthids'' ay sumailalim sa isang pangunahing [[radiasyong pag-aangkop]] sa panahong Carboniferous.<ref name=goldsharks/> Pinaniniwalaang ang [[radiasyong pag-aangkop]] ay nangyari dahil sa pagbagsak ng mga [[placodermi]] sa wakas ng panahong [[Deboniyano]] na sanhi ng mga niche na hindi matirhan at pumayag sa mga bagong organismo na mag-[[ebolusyon|ebolb]] at pumuno ng mga niche na ito. <ref name=goldsharks/> Bilang resulta ng [[radiasyong pag-aangkop]], ang mga pating ng panahong Carboniferous ay nagkaroon ng isang malawak na iba ibang kakaibang mga hugis kabilang ang ''[[Stethacanthus]]'' na nag-aangkin ng isang patag na tulad ng brush na palikpik na dorsal na may maliit na denticle sa tuktok nito. <ref name=goldsharks/> Ang hindi karaniwang palikpik ng ''[[Stethacanthus]]''' ay maaaring ginamit sa mga ritwal na pagtatalik.<ref name=goldsharks>{{cite web |url=http://www.elasmo-research.org/education/evolution/golden_age.htm |title=A Golden Age of Sharks |accessdate=2008-06-23 |work=Biology of Sharks and Rays |author=R. Aidan Martin}}</ref> ===Mga Tetrapoda=== Ang mga [[ampibyano]] sa panahong Carboniferous ay diberso at karaniwan sa gitna ng panahong ito. Ang ilan ay may habang mga 6 metro at ang mga buong pang lupain bilang mga matatandan ay may balat na makalisikis.<ref>Stanley (1999), p 411-12.</ref> Ang mga ito ay kinabibilangan ng mga pangkat na tetrapodang basal na inuri sa mga sinaunang aklat sa ilalim ng mga [[Labyrinthodont]]ia. Ang mga ito ay may mahahabang mga katawan, isang ulong tinakpan ng mabutong mga plato at pangkalahatang mahina o hindi maunlad na mga biyas. Ang pinakamalaki nito ay higit sa 2 metro ang haba. Ang mga ito ay sinamahan ng pagtitipin ng mas maliit na mga ampibyano na isinama sa [[Lepospondyli]] na kadalasang mga habang {{convert|15|cm|0|abbr=on}} lamang. Ang ilang mga ampibyano ng Carboniferous ay pang-tubig at namuhay sa mga ilog(''[[Loxomma]]'', ''[[Eogyrinus]]'', ''[[Proterogyrinus]]''). Ang ilan ay maaring kalahting pang tubig (''[[Ophiderpeton]]'', ''[[Amphibamus]]'', ''[[Hyloplesion]]'') o pang lupain(''[[Dendrerpeton]]'', ''[[Tuditanus]]'', ''[[Anthracosaurus]]''). Ang pagguho ng ulang gubat ng Carboniferous ay nagpabagal ng [[ebolusyon]] ng mga ampibyano na hindi makakapapatuloy ng mahusay sa mas malamig at mas tuyong mga kondisyon. Gayunpaman, ang mga [[reptilya]] ay yumabong sanhi ng spesipikong mga mahahalagang pag-aangkop(adaptations).<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/> Ang isa sa pinakadakilang mga inobasyong ebolusyonary ng panahong Carboniferous ang itlog na [[amniota]] na pumayag sa karagdagang paggamit ng lupain ng ilang mga tetrapod. Ang mga ito ay kinabibilangan ng mga reptilyang [[Sauropsida|sauropsid]] (''[[Hylonomus]]'') ang pinakaunang alam na [[synapsid]] (''[[Archaeothyris]]''). Ang mga maliliit na tula dng butiking mga hayop na ito ay mabilis na nagpalitaw ng maraming mga inapo. Ang itlog amniota ay pumayag sa mga ninunong ito ng lahat ng kalaunang mga [[ibon]], mga [[mamalya]] at mga [[reptilya]] na magparami ng supling sa lupain sa pamamagitan ng pagtutuyo ng [[embryo]] sa loob nito. Ang mga reptilya ay sumailalim sa isang malaking [[radiasyong pag-aangkop]] bilang tugon sa mas tuyong klima na nagpatuloy ng pagguho ng ulang gubat.<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/><ref name=Kazlev>M. Alan Kazlev (1998) [http://www.palaeos.com/Paleozoic/Carboniferous/Carboniferous.htm The Carboniferous Period of the Paleozoic Era: 299 to 359 million years ago] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080621180851/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Carboniferous/Carboniferous.htm |date=2008-06-21 }}, [[Palaeos]].org, Retrieved on 2008-06-23</ref> Sa Huli ng panahong Carboniferous, ang mga [[amniota]] ay nag dibersipika na sa isang bilang ng mga pangkat kabilang ang [[Protorothyrididae|protorothyridids]], [[captorhinidae|captorhinids]], [[Araeoscelidia|aeroscelid]], at ilang mga pamilya ng [[pelycosaur]]. <center> <gallery> Image:Pederpes22small.jpg|Tulad ng ampibyanong [[amphibian]]''[[Pederpes]]'' na pinaka primitibong tetrapoda ng Mississippian Image:Hylonomus BW.jpg|Ang ''[[Hylonomus]]'' na pinakaunang reptilyang [[Sauropsida|sauropsid]] na lumitaw sa [[Pennsylvanian]]. Image:Petrolacosaurus BW.jpg|Ang ''[[Petrolacosaurus]]'' na unang reptilyang [[diapsid]] na alam na namuhay sa Huling Carboniferous Image:Archaeothyris BW.jpg|Ang ''[[Archaeothyris]]'' ay isang napaka unang tulad ng [[mamalya]]ng [[reptilya]] at ang pinaka matandang hindi pinagtatalunang alam na [[synapsid]]. </gallery> </center> ===Fungi=== Dahil ang mga halaman at hayop ay lumalago sa sukat at kasaganaan sa panahong ito(halimbawa ang ''[[Lepidodendron]]''), ang pang lupaing [[fungi]] ay karagdagan pang nagdibersipika. Ang marinong fungi ay tumitira pa rin sa mga karagatan. Ang lahat ng modernong mga klase ng fungi ay umiiral sa Huling Carboniferous(Pennsylvanian).<ref>Blackwell, Meredith, Vilgalys, Rytas, James, Timothy Y., and Taylor, John W. 2008. Fungi. Eumycota: mushrooms, sac fungi, yeast, molds, rusts, smuts, etc.. Version 21 February 2008. http://tolweb.org/Fungi/2377/2008.02.21 in The Tree of Life Web Project, http://tolweb.org/</ref> ==Mga pangyayaring ekstinksiyon== ===Puwang ni Romer=== Ang unang 15 milyong taon ng panahong Carboniferous ay may napaka limitadong mga [[fossil]] na pang lupain. Ang puwang na ito sa fossil rekord ay tinatawag na [[puwang ni Romer]] na ipinangalan sa Amerikanong paleontologong si [[Alfred Romer]]. Bagaman matagal nang pinagdedebatihan kung ang puwang na ito ay isang resulta ng fossilisasyon o nauugnay sa aktuwal na pangyayari, ang kamakailang gawa ay nagpapakita na ang panahong puwang ay nakakita ng isang pagbagsak ng mga lebel ng oksiheno sa atmospero na nagpapakita ng isang uri ng pagguhong ekolohikal.<ref name=Ward>Ward, P. et al. (2006): Confirmation of Romer's Gap is a low oxygen interval constraining the timing of initial arthropod and vertebrate terrestrialization. ''[[Proceedings of the National Academy of Science]]'' no 103 (45): pp 16818-16822.</ref> Ang puwang na ito ay nakakita ng pagkamatay ng tulad ng isdang [[ichthyostegalia]]n labyrinthodont ng panahong [[Deboniyano]] at ang paglitaw ng mas maunlad na mga ampibyanong [[Temnospondyli|temnospondyl]] at [[reptiliomorpha]] na nagbibigay halimbawa sa pang lupaing fauna ng bertebrata sa panahong Carboniferous. ===Pagguho ng ulang gubat sa Gitnang Carboniferous=== Sa Gitnang Carboniferous, ang isang [[pangyayaring ekstinksiyon]] ay nangyari. Sa lupain, ang pangyayaring ito ay tinutukoy na Pagguhong ulang gubat ng Carboniferous.(CRC).<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/> Ang malawak na tropikong ulang gubat ay biglang gumuho dahil ang klima ay nagbago mula mainit at mahalumigmig sa malamig at tuyo. Ito ay malamang sanhi ng masidhing pagyeyelo at isang pagbagsak ng mga lebel ng dagat. <ref>{{ cite journal | author= Heckel, P.H. | year=2008 | title=Pennsylvanian cyclothems in Midcontinent North America as far-field effects of waxing and waning of Gondwana ice sheets | journal=Resolving the late Paleozoic ice age in time and space:Geological Society of America Special Paper | volume =441 | pages = 275–289 | doi= 10.1130/2008.2441(19) | isbn= 978-0-8137-2441-6}}</ref> Ang bagong mga kondisyong pang klima ay hindi kanais nais sa paglago ng ulang gubat at ang mga hayop sa loob nito. Ang mga ulang gubat ay lumiit sa hiwalay na mga isla at pinalibutan ng mga pang panahong tuyong habitat. Ang napakataas na mga gubat [[lycopsid]] na may iba ibang halo ng halamanan ay pinalitan ng mas kaunting dibersong pinanaigan ng punong fern na flora. Ang mga ampibyano na nananaig na mga bertebrata sa panahong ito ay hindi nakapagpatuloy sa pangyayaring ito na may malaking pagkaubos sa biodibersidad. Ang mga reptilya ay patuloy na nagdibersipika sanhi ng mahahalagang mga pag-aangkop na pumayag sa mga itong magpatuloy sa mga mas tuyong habitat na spesipiko ang may matigas na shell na itlog at mga kaliskis na parehong nakapagpanatili ng tubig ng mas mabuti kesa sa mga kapilas nitong ampibyano.<ref name="SahneyBentonFerry2010RainforestCollapse"/> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Carboniferous]] 076maf868t8ktv3f6l8vjm7ana73w2r 0 187729 1959099 1902088 2022-07-28T17:40:07Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Permian]] sa [[Permiyano]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki {{Geological period | image = | o2 =23 | co2 =900 | temp =16 | timeline = off | sea level = Relatibong konstante sa {{convert|60|m|ft|abbr=on}} sa simulang Permian at bumagsak sa gitnang Permian hanggang sa konstanteng {{convert|-20|m|ft|abbr=on}} sa huling Permian.<ref>{{cite journal|author=Haq, B. U.|year=2008|doi=10.1126/science.1161648|title=A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes|journal=Science|volume=322|pages=64–68|pmid=18832639|last2=Schutter|first2=SR|issue=5898|bibcode=2008Sci...322...64H}}</ref> }} Ang '''Permian''' ({{lang-es|Pérmico}}) ay isang panahong heolohiko at sistema na sumasaklaw mula {{Period span|permian}}.<ref>[[International Commission on Stratigraphy|ICS]], 2004</ref> Ito ang huling panahon ng [[erang Paleozoic]] at sumunod sa panahong [[Carboniferous]] at nauna sa panahong [[Triassic]]. Ito ay unang ipinakilala noong 1841 ng heologong si Sir [[Roderick Murchison]] at ito ipinangalan sa [[Perm Krai]] sa [[Russia]] kung saan ang mga [[strata]](patong ng bato) mula sa panahong ito ay orihinal na natagpuan. Ang panahong ito ay nakasaksi ng [[dibersipikasyon]] ng mga sinaunang [[amniote]] tungo sa mga pang-ninunong mga pangkat ng mga [[mamalya]], [[pagong]], [[lepidosauro]] at mga [[arkosauro]]. Ang daigdig sa panahong ito ay pinananaigan ng superkontinenteng [[Pangaea]] na pinalibutan ng isang pandaigdigang karagatan na [[Panthalassa]]. Ang malawak na mga [[ulanggubat]](rainforest) ng panahong ito ay naglaho na nag-iwan ng malalawak na mga rehiyon ng [[disyerto]]ng tuyo sa loob ng panloob na kontinental. Ang mga [[reptilya]] na nakaya ang mga mas tuyong kondisyong ito ay nanaig kapalit ng mga ninuno nitong mga [[ampibyano]]. Ang panahong Permian kasama ng erang Paleozoiko ay nagwakas sa pinakamalaking ekstinksiyong pang-masa sa kasaysayan ng daigdig kung saan ang halos 90% ng mga espesyeng pang-dagat at 70% ng mga espesyeng pang-lupain ay namatay. <ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.sciencedaily.com/articles/p/permian-triassic_extinction_event.htm |access-date=2012-09-06 |archive-date=2015-04-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150414073613/http://www.sciencedaily.com/articles/p/permian-triassic_extinction_event.htm |url-status=dead }}</ref> ==ICS Subdivisions== Official {{ICS 2004}} Subdivisions of the Permian System, from most recent to most ancient rock layers are: ;Upper Permian (Late Permian) or Lopingian, Tatarian, or Zechstein, [[epoch (geology)|epoch]] [260.4 ± 0.7 Mya - 251.0 ± 0.4 Mya]<ref>[http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Late_Permian.html "Late Permian"] GeoWhen Database, [[International Commission on Stratigraphy|International Commission on Stratigraphy (ICS)]]</ref>: :*[[Changhsingian|Changhsingian (Changxingian)]] [253.8 ± 0.7 Mya - 251.0 ± 0.4 Mya] :*[[Wuchiapingian|Wuchiapingian (Wujiapingian)]] [260.4 ± 0.7 Mya - 253.8 ± 0.7 Mya] :*Others: :**Waiitian (New Zealand) [260.4 ± 0.7 Mya - 253.8 ± 0.7 Mya] :**Makabewan (New Zealand) [253.8 - 251.0 ± 0.4 Mya] :**[[Ochoan]] (North American) [260.4 ± 0.7 Mya - 251.0 ± 0.4 Mya] ;Middle Permian, or Guadalupian epoch [270.6 ± 0.7 - 260.4 ± 0.7 Mya]<ref>[http://stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Middle_Permian.html "Middle Permian"] GeoWhen Database, [[International Commission on Stratigraphy|International Commission on Stratigraphy (ICS)]]</ref>: :*[[Capitanian]] stage [265.8 ± 0.7 - 260.4 ± 0.7 Mya] :*[[Wordian]] stage [268.0 ± 0.7 - 265.8 ± 0.7 Mya] :*[[Roadian]] stage [270.6 ± 0.7 - 268.0 ± 0.7 Mya] :*Others: :**Kazanian or Maokovian (European) [270.6 ± 0.7 - 260.4 ± 0.7 Mya]<ref>[http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Kazanian.html "Kazanian"] GeoWhen Database, [[International Commission on Stratigraphy|International Commission on Stratigraphy (ICS)]]</ref> :**Braxtonian stage (New Zealand) [270.6 ± 0.7 - 260.4 ± 0.7 Mya] ;Lower / Early Permian or Cisuralian epoch [299.0 ± 0.8 - 270.6 ± 0.7 Mya]<ref>[http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Early_Permian.html "Early Permian"] GeoWhen Database, [[International Commission on Stratigraphy|International Commission on Stratigraphy (ICS)]]</ref>: :*[[Kungurian]] (Irenian / Filippovian / Leonard) stage [275.6 ± 0.7 - 270.6 ± 0.7 Mya] :*[[Artinskian]] (Baigendzinian / Aktastinian) stage [284.4 ± 0.7 - 275.6 ± 0.7 Mya] :*[[Sakmarian]] (Sterlitamakian / Tastubian / Leonard / Wolfcamp) stage [294.6 ± 0.8 - 284.4 ± 0.7 Mya] :*[[Asselian]] (Krumaian / Uskalikian / Surenian / Wolfcamp) stage [299.0 ± 0.8 - 294.6 ± 0.8 Mya] :*Others: :**Telfordian (New Zealand) [289 - 278] :**Mangapirian (New Zealand) [278 - 270.6] ==Mga karagatan== Ang mga lebel ng dagat sa panahong Permian ay nanatiling pangkalahatang mababa at ang malapit sa mga baybaying mga kapaligiran ay limitado ng koleksiyon ng halos lahat ng mga masa ng lupain sa isang kontinente na tinatawag na [[Pangaea]]. Ito ay maaaring sanhi sa isang bahagi ng mga [[ekstinksiyon]] ng mga espesyeng marino sa huli ng panahong ito sa pamamagitan ng pagpapaliit ng mga mababaw na lugar na baybayin na ninais ng maraming mga organismong marino. ==Paleoheograpiya== [[File:280 Ma plate tectonic reconstruction.png|thumb|230px|right|Ang heograpiya ng daigdig na Permian.]] [[Talaksan:Pangaea continents.svg|lang=tl|thumb|right|250px|Ang superkontinenteng Pangaea. Ang asul na karagatang pumapalibot rito ang [[Panthalassa]].]] Sa panahong Permian, ang lahat ng mga pangunahing masa ng lupain ng daigdig ay natipon sa isang superkontinenteng tinatawag na [[Pangaea]]. Ang Pangaea ay nasa dalawang panig ng [[ekwador]] at sumakop tungo sa mga [[polo]] na may tumutugong epekto sa mga kuryente ng karagatan sa isang malaking karagatang tinatawag na [[Panthalassa]] at isang [[Karagatang Paleo-Tethys]] na isang malaking karagatan na nasa pagitan ng [[Asya]] at [[Gondwana]]. Ang kontinenteng [[platong Cimmeria|Cimmeria]] ay humiwalay papalayo sa [[Gondwana]] at lumipat papahilaga sa [[Laurasya]] na nagsanhi sa Paleo-tethys na lumiit. Ang isang bagong karagatan ay lumalago sa katimugang dulo na tinatawag na [[Karagatang Tethys]] na isang karagatang na nananaig sa halos ng era na [[Mesosoiko]]. Ang mga malalaking masa ng lupaing kontinental ay lumikha ng mga klima na may mga sukdulang bariasyon ng mga kondisyon init at lamig at [[habagat]] na may mataas na pang panahong paterno ng pagbagsak ng ulan. Ang mga [[disyerto]] ay tila malawak sa [[Pangaea]]. Ang gayong mga tuyong kondisyon ay pumabor sa mga [[hymnosperma]] na mga halamang may buto na pinapalibutan ng isang protektibong takip kesa sa mga halaman gaya ng mga [[fern]] na nagkalat ng mga [[spora]]. Ang unang mga modernong puno na mga [[Pinophyta|konipero]], mga [[ginkgo]] at mga [[cycad]] ay lumitaw sa panahong Permian. Ang tatlong mga pangkalahatang area ay lalong kilala sa mga ekstensibong depositong Permian: ang [[mga kabundukang Ural]](kung saan ang mismong Perm ay matatagpuan), Tsina at ang timog kanluran ng Hilagang Amerika kung saan ang [[basin na Permian]] sa estado ng [[Texas]] sa [[Estados Unidos]] ay ipinangalan dahil ito ang isa sa may pinaka makapal na mga deposito ng mga batong Permian sa daigdig. ==Klima== [[File:Selwyn Rock 2.JPG|thumb|right|[[Inman Valley, South Australia|Batong Selwyn, Timog Australia]] - na isang hinukay na [[stratiasyong glasyal|palitadang pang-yelo]] ng panahong Permian.]] Ang klima sa panahong Permian ay medyo iba iba. Sa simula ng Permian, ang daigdig ay hawak pa rin ng isang [[Panahong yelo]] mula sa panahong [[Carboniferous]]. Ang mga glasyer(yelo) ay umurong sa mga gitna ng Permian habang ang klima ay unti unti katamtamang uminit na nagpatyo ng mga loob ng kontinente. <ref name="palaeos.com">{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Permian/Permian.htm |access-date=2012-09-21 |archive-date=2007-04-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070428232539/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Permian/Permian.htm |url-status=dead }}</ref> Sa huling panahong Permian, ang pagtutuyo ay nagpatuloy bagaman ang temperatura ay nagsiklo sa pagitan ng mga siklo ng katamtamang init at lamig.<ref name="palaeos.com"/> ==Buhay== [[File:HercosestriaPair040111.jpg|thumb|Ang ''[[Hercosestria]] cribrosa'', na isang bumubuo ng [[reef]] na productid brachiopod (Gitnang Permian, Glass Mountains, Texas).]] ===Marinong biota=== Ang mga depositong marino sa Permian ay mayaman sa mga [[fossil]] ng mga [[molluska]], [[ekinoderma]] at mga [[brachiopod]]. Ang mga fossiladong shell ng dalawang uri ng [[inbertebrata]] ay malawak na ginamit upang tukuyin ang mga strata(patong ng bato) ng panahong Permiya at i-[[korelado]] ang mga ito sa pagitan ng mga lugar: ang mga [[fusulinid]] na isang uri ng may shell na tulad ng [[amoeba]] na [[protista]] na isa sa mga [[foraminifera]] at ang mga [[ammonita|ammonoid]] na may mga shell na [[cephalopod]] na malayong mga kamag-anak ng mga modernong [[nautilus]]. Sa pagsasara ng panahong Permian, ang mga [[triobita]] at ang isang bilang ng ibang ng mga pangkat marino ay naging [[ekstinksiyon|enkstinkt]]. ===Pang-lupaing biota=== Ang buhay pang-lupain sa Permian ay kinabibilangan ng mga dibersong halaman, mga [[fungi]], mga [[arthropoda]] at iba't ibang mga uri ng mga [[tetrapodang Permian|tetrapoda]]. Ang panahong ito ay nakakita ng isang malawak na disyertong tumatakip sa loob ng [[Pangaea]]. Ang sonang katamtamangb init ay kumalata sa hilagaang hemispero kung saan ang ekstensibong tuyong disyerto ay lumitaw. Ang mga batong nabuo sa simula ng panahong ito ay namantsahang pula ng mga [[bakal (elemento)|bakal]] na oksido na resulta masidhing pag-iinit ng [[araw]] sa isang surpasiyong walang takip na halamanan. Ang isang bilang ng mga mas matandang uri ng mga halaman at hayop ay namatay o naging mga elementong marhinal. Ang panahong Permian ay nagsimula na ang mga flora ng panahong [[Carboniferous]] ay yumayabong pa rin. Sa mga gitna ng Permian, ang isang pangunahing transisyon sa halamanan ay nagsimula. Ang may gusto ng swamp na mga punong [[lycopod]] ng [[Karboniperso]] gaya ng ''[[Lepidodendron]]'' at ''[[Sigillaria]]'' ay patuloy na pumalit sa loob na kontinental ng mga mas maunlad na mga [[butong fern]] at simulang mga [[konipero]]. Sa pagsasara ng panahong Permian, ang mga lycopod at mga swamp na equicete na nagpapaala-ala ng flora ng panahong [[Karboniperso]] ay inilagay sa isang serye ng mga islang pang-ekwador sa [[Dagat Paleotethys]] na kalaunang naging [[Timog Tsina]]. <ref>Xu, R. & Wang, X.-Q. (1982): Di zhi shi qi Zhongguo ge zhu yao Diqu zhi wu jing guan (Reconstructions of Landscapes in Principal Regions of China). Ke xue chu ban she, Beijing. 55 pages, 25 plates.</ref> Ang panahong Permian ay nakakita ng [[radiasyong pag-aangkop]] ng maraming mga halagang pangkat [[konipero]] kabilang ang mga ninuno ng mga maraming kasalukuyang panahong pamilya nito. Ang mga mayayamang kagubatan ay umiiral sa maraming mga area na may dibersong halo ng mga pangkat ng halaman. Ang katimugang kontinente ay nakakita ng ekstensibong mga kagubatang butong fern ng flora na ''[[Glossopteris]] ''. Ang mga lebel ng [[oksiheno]] ay malamang mataas doon. Ang mga [[gingko]] at mga [[cycad]] ay lumitaw rin sa panahong ito. ===Mga insekto=== Sa panahong [[Pennsylvanian]] at tungo sa Permian, ang pinaka matagumpay ang mga primitibong [[Blattoptera|mga kamag-anak ng ipis]]. Ang anim na mabibilis na mga hita, ang apat na mahusay na nagpaunlad ng mga tumitiklop na mga pakpak, medyo mahusay na mga mata, ang mahaba at mahusay na umunlad na mga antena, isang [[sistemang dihestibo]] na [[omnibora|omniboroso]], isang reseptakel para sa pag-iimbak ng [[spermatozoa]], isang batay sa [[chitin]] na [[eksoskeleton]] na maaaring sumuporta at pumrotekta gayunding ang isang anyo ng [[gizzard]] at maiging mga bahagi ng bibig ay nagbigay rito ng hindi matatalong kapakinabagan sa mga hayop na [[herbiboroso]]. Ang mga 90% ng mga insekto sa simula ng panahong Permian ay mga tulad ng [[ipis]] na mga insekto na [[Blattoptera]].<ref>Zimmerman EC (1948) Insects of Hawaii, Vol. II. Univ. Hawaii Press</ref> Ang mga primitibong anyo ng mga [[tutubi]]([[Odonata]] ay nananaig na mga maninilang pang himpapawid at malamang nanaig rin sa pagsila ng mga insekto. Ang tunay na odonata ay lumitaw sa panahong Permian <ref>Grzimek HC Bernhard (1975) Grzimek's Animal Life Encyclopedia Vol 22 Insects. Van Nostrand Reinhold Co. NY.</ref><ref>Riek EF Kukalova-Peck J (1984) A new interpretation of dragonfly wing venation based on early Upper Carboniferous fossils from Argentina (Insecta: Odonatoida and basic character states in Pterygote wings.) Can. J. Zool. 62; 1150-1160.</ref> at ang lahat ng mga ito ay epektibong [[ampibyan|ampibyoso]](pang-tubig na mga hindi matandang yugto at mga matatandang pang-lupain) gayundin ang lahat ng mga modernong [[odonata]]. Ang mga prototipo ng mga ito ang pinakamatandang may pakpak na mga [[fossil]]<ref>Wakeling JM Ellington CP (1997) Dragonfly flight III lift and power requirements. Journal of Experimental Biology 200; 583-600, on p589</ref> na bumabalik sa panahong [[Deboniyano]] at iba sa mga ilang respeto mula sa mga pakpak ng ibang mga insekto.<ref>Matsuda R (1970) Morphology and evolution of the insect thorax. Mem. Ent. Soc. Can. 76; 1-431.</ref> Ang mga [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga ito ay nag-aangkin ng maraming mga modernong katangian kahit sa huling [[Carboniferous]] at posibleng nakabihag ang mga ito ng mga maliit na [[bertebrata]] sapagkat ang ilang mga espesye ay may saklaw ng pakpak na 71&nbsp;cm.<ref>Riek EF Kukalova-Peck J (1984) A new interpretation of dragonfly wing venation based on early Upper Carboniferous fossils from Argentina (Insecta: Odonatoida and basic character states in Pterygote wings.) Can. J. Zool. 62; 1150-1160</ref> Ang ilang mga pangkat ng insekto ay lumitaw sa panahong Permian kabilang ang mga [[Coleoptera]] (mga beetle) at [[Hemiptera]] (tunay na mga bug). ===Fauna na Synapsid at ampibyan=== Ang Simulang faunang pang-lupain ng panahong Permian ay pinanaigan ng mga [[pelikosauro]] at mga [[ampibyan]], sa Gitnang Permian ng mga primitibong [[therapisda]] gaya ng mga [[dinocephalia]] at sa Huling Permian ay ng mas maunlad na mga [[therapsida]] gaya ng mga [[gorgonopsia]] at mga [[dicynodont]]. Tungo sa pinaka wakas ng panahong Permian, ang unang mga[[Archosauriformes|arkosauro]] ay lumitaw na isang pangkat na nagpalitaw sa mga [[dinosauro]] sa sumunod na panahong [[Triassic]]. Lumitaw rin sa wakas ng Permian ang mga unang [[cynodonta]] na nagpatuloy na mag-[[ebolusyon|ebolb]] sa mga [[mamalya]] sa panahong [[Triasiko]]. Ang isa pang pangkat ng mga therapsida na mga [[therocephalia]] gaya ng ''[[Trochosaurus]]'' ay lumitaw sa Gitnang Permian. Walang mga pang-himpapawid na [[bertebrata]] sa panahong Permian. Ang panahong Permian ay nakakita ng pag-unlad ng isang buong fauna na pang-lupain at ang paglitaw ng unang [[megafauna]]ng mga [[herbibora]] at [[karnibora]]. Ito ang panahong ang mga [[anapsida]] ay pinakamataas sa anyo ng isang malaking mga [[Pareiasauro]] at bilang ng mga mas maliit na pangkalahatang tulad ng [[butiki]]ng mga pangkat. Ang isang pangkat ng mga maliliit na [[reptilya]] na mga [[diapsida]] ay nagsimulang dumami. Ang mga ito ang mga ninuno ng karamihang mga modernong [[reptilya]] at ang nanaig na mga [[dinosauro]] gayundin ang mga [[ptesauro]] at mga [[buwaya]]. Sa panahong ito ay yumayabong rin ang mga sinaunang ninuno ng mga [[mamalya]] na mga [[synapsida]] na kinabibilangan ng ilang malalaking kasapi gaya ng ''[[Dimetrodon]]''. Ang mga [[reptilya]] ay nanaig sa mga [[bertebrata]] dahil ang espesyal na [[radiasyong pag-aangkop]] ng mga ito ay pumayag sa mga ito na yumabong sa mas tuyong klima. Ang mga [[ampibyano]]ng Permian ay binubuo ng mga [[temnospondyli]], [[lepospondyli]] at mga [[Batrachosauria|batrachosaur]]. <center> <gallery> File:EdaphosaurusDB.jpg|''[[Edaphosaurus|Edaphosaurus pogonias]]'' at ''[[Platyhystrix]]'' - Simulang Permian, Hilagang Amerika at Europa, File:Dimetr eryopsDB.jpg|''[[Dimetrodon]]'' at ''[[Eryops]]'' - Simulang Permian, Hilagang Amerika File:Ocher fauna DB.jpg|Ocher fauna, [[Estemmenosuchus]] at [[Ivantosaurus]] - Gitnang Permian, Rehiyong Ural File:Titanophoneus 3.jpg|''[[Titanophoneus]]'' at ''[[Ulemosaurus]]'' - Rehiyong Ural </gallery> </center> ==Pangyayaring ekstinksiyong Permian-Triasiko== Ang panahong Permian ay nagwakas sa isang pinaka ekstensibong [[pangyayaring ekstinksiyon]] na naitala sa [[paleontolohiya]] na [[pangyayaring ekstinksiyong na Permian-Triasiko]]. Ang 90% hanggang 95% ng mga espesyeng marino ay naging [[ekstinto]] gayundin ang 70% ng lahat ng mga organismong pang-lupain. Ito ang tanging alam na ekstinksiyong pang-masa ng mga [[insekto]]. <ref>http://geology.about.com/od/extinction/a/aa_permotrias.htm</ref><ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.kgs.ku.edu/Extension/fossils/massExtinct.html |access-date=2012-09-21 |archive-date=2018-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180810192523/http://www.kgs.ku.edu/Extension/fossils/massExtinct.html |url-status=dead }}</ref> Ang pag-ahon mula sa pangyayaring Permian-Triasiko ay tumagal. Sa lupain, ang mga ekosistema ay tumagal ng 30 milyong taon upang makapanumbalik. <ref name="SahneyBenton2008RecoveryFromProfoundExtinction">{{cite journal|url=http://journals.royalsociety.org/content/qq5un1810k7605h5/fulltext.pdf|author=Sahney, S. and Benton, M.J.|year=2008|title=Recovery from the most profound mass extinction of all time|journal=Proceedings of the Royal Society: Biological|doi=10.1098/rspb.2007.1370|volume = 275|pages = 759–65|format=PDF|pmid=18198148|issue=1636|pmc=2596898}}</ref> May isa ring mahalagang ebidensiya na ang malawak na mga pagputok ng mga [[basaltong baha]] mula sa output na magmang tumagal ng mga libo libong taon sa ngayong [[Siberian Traps]] ay nag-ambag sa stress na pangkapaligiran na tumungo sa ekstinksiyong pang-masa. Ang nabawasang habitat na pang-baybayin at mataas na pagiging tuyo ay malamang nag-ambag rin. Batay sa halaga ng [[lava]] na tinatayang nalikha sa panahong ito, ang pinaka masahol na kasong senaryo ay ang pagpapatalik ng sapat na [[karbon dioksido]] mula sa mga pagputok upang magpataas na mga temperatura ng daigdig na limang digring Celsius.<ref name="palaeos.com"/> Ang isa pang hipotesis ay kinasasangkutan ng gaas [[hidrohenong sulpido]]. Ang mga porsiyon ng malalim na karagatan ay periodikong mawawalan ng lahat ng mga natunaw nitong [[oksiheno]] na pumapayag sa [[bakterya]] na namumuhay nang walang [[oksiheno]] na yumabong at lumikha ng gaas na hidrohenong sulpido. Kung ang sapat na hidrohenong sulpido ay natipon sa sonang anoreksiko, ang gaas ay maaaring tumaas sa [[atmospero]]. Ang mga gaas na nag-[[oksidasyon|ooksidisa]] sa atmospero ay wawasak sa gaas na nakalalason ngunit ang hidrohenong sulpido ay agad na kokonsumo ng lahat ng mga makukuhang gaas na atmospero upang baguhin ito. Ang mga lebel ng hidrohenong sulpido ay dramatikong tataas sa ilang mga daang taon. Ang pagmomodelo ng gayong pangyayari ay nagpapakita na ang gaas ay wawasak ng [[osona]] sa itaas na atmospero na papayag sa radiasyong [[ultraviolet]] na pumatay ng mga espesye na nakaligtas sa gaas na nakalalason.<ref name=Kump>{{cite journal|author=Kump, L.R., A. Pavlov, and M.A. Arthur|title=Massive release of hydrogen sulfide to the surface ocean and atmosphere during intervals of oceanic anoxia|journal=Geology|volume=33|issue=May|year=2005|pages=397–400|doi= 10.1130/G21295.1|bibcode=2005Geo....33..397K}}</ref> Siyempre, may mga espesyeng maaaring makapag-[[metabolismo|metabolisa]] ng hidrohenong sulipido. Ang isa pang hipotesis ay itinayo mula sa teoriyang pagputok na bahang basalot. Ang limang digring Celsius ay hindi sapat na taas ng mga temperatura ng daigdig upang ipaliwanag ang kamatayan ng 95% ng buhay. Ngunit ang gayong katamtamang pag-init ay maaaring mabagal na magpataas ng mga temperatura ng karagatan hanggang sa ang mga tumigas sa lamig na mga reservoir ng [[metano]](methane) sa ilalim ng sahig ng karagatan malapit sa mga baybayin(isang kasalukuyang pinupuntirya para sa isang bagong pinagkukunan ng enerhiya) ay natunaw na nagpapatalsik ng sapat na metano kasama sa mga pinaka makapangyarihang gaas na [[greenhouse]] sa atmospero upang magpataas ng mga temperatura ng daigdig ng karagdagang limang digring Celsius. Ang hipotesis na tumigas sa lamig na metano ay tumutulong na ipaliwanag ang tumaas na lebel ng [[karbon-12]] sa patong na hangganan ng Permian-Triasiko. Ito ay nakatutulong rin na ipaliwanag kung bakit ang unang yugto ng ng mga ekstinksiyon ng patong ay batay sa lupain, ang ikalawa ang batay sa tubig(at nagsisimula pagkatapos ng pagtaas ng mga lebel ng karbon-12) at ang ikatlo ay muling batay sa lupain. Ang mas spekulatibong hipotesis ang pagtaas ng [[radiasyon]] mula sa malapit na [[supernoba]] ay responsable sa mga ekstinksiyon. Ang mga [[trilobita]] na yumabong simula panahong [[Cambrian]] ay sa wakas naging ekstinkns bago ang wakas ng Permian. Ang mga [[nautilus]] na isang espesye ng mga cephalopod nakagugulat na nakaligtas sa pangyayaring ito. Noong 2006, ang isang pangkat ng mga siyentipikong Amerikano mula sa [[The Ohio State University]] ay nag-ulat ng ebidensiya para sa isang posibleng malaking [[krater]] (bunganga) ng [[taeng-bituin]] na [[Lupaing krater na Wilkes) na may [[diametro]]ng 500 kilometro sa [[Antarctica]].<ref name="big bang">{{cite web| url=http://researchnews.osu.edu/archive/erthboom.htm| title=Big Bang in Antarctica – Killer Crater Found Under Ice| publisher=Ohio State University Research News| first=Pam Frost| last=Gorder| date=June 1, 2006| access-date=Septiyembre 21, 2012| archive-date=Marso 6, 2016| archive-url=https://web.archive.org/web/20160306140004/http://researchnews.osu.edu/archive/erthboom.htm| url-status=dead}}</ref> Ang krater na ito ay matatagpuan sa lalim na 1.6 kilometro sa ilalim ng yelo ng Lupaing Wilkes sa silanganang Antartica. Ipinagpalagay ng mga siyentipiko na ang pagbanggang ito ay maaaring nagsanhi ng pangyayaring ekstinksiyon na Permian-Triasiko bagaman ang edad nito ay may braket lamang sa pagitan ng 100 milyon at 500 milyong taon ang nakalilipas. Kanila ring ipinagpalagay na maaaring nag-ambag sa isang paraan sa paghihiwalay ng [[Australia]] mula sa masa ng lupaing [[Antarctica]] na parehong bahagi superkontinenteng [[Gondwana]]. Ang mga lebel ng paghahati ng [[iridiyo]] at [[quartz]] sa patong na Permian-[[Triasiko]] ay hindi lumalapit sa mga nasa patong na [[hangganang Kretaseyoso-Paleohene]]. Kung ang isang mas higit na proporsiyon ng mga espesye at mga indibidwal na organismo ay naging ekstinto sa panahong Permian-Triasiko, ito ay nagbigay duda sa pagbangga ng bulalakaw sa paglikha ng Kretasyoso Paleohene. May karagdagang pagdududa sa teoriyang ito batay sa mga [[fossil]] sa [[Greenland]] na nagpapakita ng unti unting ekstinksiyon na tumagal ng mga 80,000 taon na may tatlong mga natatanging mga yugto. Maraming mga siyentipo ay nangangatwirang ang pangyayaring Permian-Triasiko ay sanhi ng kombinasyon ng ilan o lahat ng mga hipotesis sa itaas at iba pang mga paktor. Ang pagkakabuo ng [[Pangaea]] ay nagpabawas ng bilang mga habitat na pang-baybayin at maaaring nag-ambag sa ekstinksiyon ng marmaing mga [[klado]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Paleosoiko]] lc6tmro7kwqcdxh6afbo09fa39je7o1 1959124 1959099 2022-07-28T22:18:22Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = {{color|white|Permiyano}} | color = Permiyano | top_bar = | time_start = 298.9 | time_start_uncertainty = 0.15 | time_end = 251.902 | time_end_uncertainty = 0.024 | image_map = | caption_map = | image_outcrop = | caption_outcrop = | image_art = | caption_art = <!--Chronology--> | timeline = Permian <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = [[First appearance datum|FAD]] of the [[Conodont]] ''[[Streptognathodus|Streptognathodus isolatus]]'' within the [[morphotype]] ''[[Streptognathodus|Streptognathodus wabaunsensis]]'' chronocline. | lower_gssp_location = [[Aidaralash]], [[Ural Mountains]], [[Kazakhstan]] | lower_gssp_coords = {{Coord|50.2458|N|57.8914|E|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 1996<ref>{{cite journal |last1=Davydov |first1=Vladimir |last2=Glenister |first2=Brian |last3=Spinosa |first3=Claude |last4=Ritter |first4=Scott |last5=Chernykh |first5=V. |last6=Wardlaw |first6=B. |last7=Snyder |first7=W. |title=Proposal of Aidaralash as Global Stratotype Section and Point (GSSP) for base of the Permian System |journal=Episodes |date=March 1998 |volume=21 |pages=11–18 |doi=10.18814/epiiugs/1998/v21i1/003 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/asselian.pdf |access-date=7 December 2020|doi-access=free }}</ref> | upper_boundary_def = FAD of the Conodont ''[[Hindeodus|Hindeodus parvus]]''. | upper_gssp_location = [[Meishan]], [[Zhejiang]], [[China]] | upper_gssp_coords = {{Coord|31.0798|N|119.7058|E|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 2001<ref>{{cite journal |last1=Hongfu |first1=Yin |last2=Kexin |first2=Zhang |last3=Jinnan |first3=Tong |last4=Zunyi |first4=Yang |last5=Shunbao |first5=Wu |title=The Global Stratotype Section and Point (GSSP) of the Permian-Triassic Boundary |journal=Episodes |date=June 2001 |volume=24 |issue=2 |pages=102–114 |doi=10.18814/epiiugs/2001/v24i2/004 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/induan.pdf |access-date=8 December 2020|doi-access=free }}</ref> <!--Atmospheric and Climatic Data--> }} Ang '''Permian''' ({{lang-es|Pérmico}}) ay isang panahong heolohiko at sistema na sumasaklaw mula {{Period span|permian}}.<ref>[[International Commission on Stratigraphy|ICS]], 2004</ref> Ito ang huling panahon ng [[erang Paleozoic]] at sumunod sa panahong [[Carboniferous]] at nauna sa panahong [[Triassic]]. Ito ay unang ipinakilala noong 1841 ng heologong si Sir [[Roderick Murchison]] at ito ipinangalan sa [[Perm Krai]] sa [[Russia]] kung saan ang mga [[strata]](patong ng bato) mula sa panahong ito ay orihinal na natagpuan. Ang panahong ito ay nakasaksi ng [[dibersipikasyon]] ng mga sinaunang [[amniote]] tungo sa mga pang-ninunong mga pangkat ng mga [[mamalya]], [[pagong]], [[lepidosauro]] at mga [[arkosauro]]. Ang daigdig sa panahong ito ay pinananaigan ng superkontinenteng [[Pangaea]] na pinalibutan ng isang pandaigdigang karagatan na [[Panthalassa]]. Ang malawak na mga [[ulanggubat]](rainforest) ng panahong ito ay naglaho na nag-iwan ng malalawak na mga rehiyon ng [[disyerto]]ng tuyo sa loob ng panloob na kontinental. Ang mga [[reptilya]] na nakaya ang mga mas tuyong kondisyong ito ay nanaig kapalit ng mga ninuno nitong mga [[ampibyano]]. Ang panahong Permian kasama ng erang Paleozoiko ay nagwakas sa pinakamalaking ekstinksiyong pang-masa sa kasaysayan ng daigdig kung saan ang halos 90% ng mga espesyeng pang-dagat at 70% ng mga espesyeng pang-lupain ay namatay. <ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.sciencedaily.com/articles/p/permian-triassic_extinction_event.htm |access-date=2012-09-06 |archive-date=2015-04-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150414073613/http://www.sciencedaily.com/articles/p/permian-triassic_extinction_event.htm |url-status=dead }}</ref> ==ICS Subdivisions== Official {{ICS 2004}} Subdivisions of the Permian System, from most recent to most ancient rock layers are: ;Upper Permian (Late Permian) or Lopingian, Tatarian, or Zechstein, [[epoch (geology)|epoch]] [260.4 ± 0.7 Mya - 251.0 ± 0.4 Mya]<ref>[http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Late_Permian.html "Late Permian"] GeoWhen Database, [[International Commission on Stratigraphy|International Commission on Stratigraphy (ICS)]]</ref>: :*[[Changhsingian|Changhsingian (Changxingian)]] [253.8 ± 0.7 Mya - 251.0 ± 0.4 Mya] :*[[Wuchiapingian|Wuchiapingian (Wujiapingian)]] [260.4 ± 0.7 Mya - 253.8 ± 0.7 Mya] :*Others: :**Waiitian (New Zealand) [260.4 ± 0.7 Mya - 253.8 ± 0.7 Mya] :**Makabewan (New Zealand) [253.8 - 251.0 ± 0.4 Mya] :**[[Ochoan]] (North American) [260.4 ± 0.7 Mya - 251.0 ± 0.4 Mya] ;Middle Permian, or Guadalupian epoch [270.6 ± 0.7 - 260.4 ± 0.7 Mya]<ref>[http://stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Middle_Permian.html "Middle Permian"] GeoWhen Database, [[International Commission on Stratigraphy|International Commission on Stratigraphy (ICS)]]</ref>: :*[[Capitanian]] stage [265.8 ± 0.7 - 260.4 ± 0.7 Mya] :*[[Wordian]] stage [268.0 ± 0.7 - 265.8 ± 0.7 Mya] :*[[Roadian]] stage [270.6 ± 0.7 - 268.0 ± 0.7 Mya] :*Others: :**Kazanian or Maokovian (European) [270.6 ± 0.7 - 260.4 ± 0.7 Mya]<ref>[http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Kazanian.html "Kazanian"] GeoWhen Database, [[International Commission on Stratigraphy|International Commission on Stratigraphy (ICS)]]</ref> :**Braxtonian stage (New Zealand) [270.6 ± 0.7 - 260.4 ± 0.7 Mya] ;Lower / Early Permian or Cisuralian epoch [299.0 ± 0.8 - 270.6 ± 0.7 Mya]<ref>[http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/stages/Early_Permian.html "Early Permian"] GeoWhen Database, [[International Commission on Stratigraphy|International Commission on Stratigraphy (ICS)]]</ref>: :*[[Kungurian]] (Irenian / Filippovian / Leonard) stage [275.6 ± 0.7 - 270.6 ± 0.7 Mya] :*[[Artinskian]] (Baigendzinian / Aktastinian) stage [284.4 ± 0.7 - 275.6 ± 0.7 Mya] :*[[Sakmarian]] (Sterlitamakian / Tastubian / Leonard / Wolfcamp) stage [294.6 ± 0.8 - 284.4 ± 0.7 Mya] :*[[Asselian]] (Krumaian / Uskalikian / Surenian / Wolfcamp) stage [299.0 ± 0.8 - 294.6 ± 0.8 Mya] :*Others: :**Telfordian (New Zealand) [289 - 278] :**Mangapirian (New Zealand) [278 - 270.6] ==Mga karagatan== Ang mga lebel ng dagat sa panahong Permian ay nanatiling pangkalahatang mababa at ang malapit sa mga baybaying mga kapaligiran ay limitado ng koleksiyon ng halos lahat ng mga masa ng lupain sa isang kontinente na tinatawag na [[Pangaea]]. Ito ay maaaring sanhi sa isang bahagi ng mga [[ekstinksiyon]] ng mga espesyeng marino sa huli ng panahong ito sa pamamagitan ng pagpapaliit ng mga mababaw na lugar na baybayin na ninais ng maraming mga organismong marino. ==Paleoheograpiya== [[File:280 Ma plate tectonic reconstruction.png|thumb|230px|right|Ang heograpiya ng daigdig na Permian.]] [[Talaksan:Pangaea continents.svg|lang=tl|thumb|right|250px|Ang superkontinenteng Pangaea. Ang asul na karagatang pumapalibot rito ang [[Panthalassa]].]] Sa panahong Permian, ang lahat ng mga pangunahing masa ng lupain ng daigdig ay natipon sa isang superkontinenteng tinatawag na [[Pangaea]]. Ang Pangaea ay nasa dalawang panig ng [[ekwador]] at sumakop tungo sa mga [[polo]] na may tumutugong epekto sa mga kuryente ng karagatan sa isang malaking karagatang tinatawag na [[Panthalassa]] at isang [[Karagatang Paleo-Tethys]] na isang malaking karagatan na nasa pagitan ng [[Asya]] at [[Gondwana]]. Ang kontinenteng [[platong Cimmeria|Cimmeria]] ay humiwalay papalayo sa [[Gondwana]] at lumipat papahilaga sa [[Laurasya]] na nagsanhi sa Paleo-tethys na lumiit. Ang isang bagong karagatan ay lumalago sa katimugang dulo na tinatawag na [[Karagatang Tethys]] na isang karagatang na nananaig sa halos ng era na [[Mesosoiko]]. Ang mga malalaking masa ng lupaing kontinental ay lumikha ng mga klima na may mga sukdulang bariasyon ng mga kondisyon init at lamig at [[habagat]] na may mataas na pang panahong paterno ng pagbagsak ng ulan. Ang mga [[disyerto]] ay tila malawak sa [[Pangaea]]. Ang gayong mga tuyong kondisyon ay pumabor sa mga [[hymnosperma]] na mga halamang may buto na pinapalibutan ng isang protektibong takip kesa sa mga halaman gaya ng mga [[fern]] na nagkalat ng mga [[spora]]. Ang unang mga modernong puno na mga [[Pinophyta|konipero]], mga [[ginkgo]] at mga [[cycad]] ay lumitaw sa panahong Permian. Ang tatlong mga pangkalahatang area ay lalong kilala sa mga ekstensibong depositong Permian: ang [[mga kabundukang Ural]](kung saan ang mismong Perm ay matatagpuan), Tsina at ang timog kanluran ng Hilagang Amerika kung saan ang [[basin na Permian]] sa estado ng [[Texas]] sa [[Estados Unidos]] ay ipinangalan dahil ito ang isa sa may pinaka makapal na mga deposito ng mga batong Permian sa daigdig. ==Klima== [[File:Selwyn Rock 2.JPG|thumb|right|[[Inman Valley, South Australia|Batong Selwyn, Timog Australia]] - na isang hinukay na [[stratiasyong glasyal|palitadang pang-yelo]] ng panahong Permian.]] Ang klima sa panahong Permian ay medyo iba iba. Sa simula ng Permian, ang daigdig ay hawak pa rin ng isang [[Panahong yelo]] mula sa panahong [[Carboniferous]]. Ang mga glasyer(yelo) ay umurong sa mga gitna ng Permian habang ang klima ay unti unti katamtamang uminit na nagpatyo ng mga loob ng kontinente. <ref name="palaeos.com">{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.palaeos.com/Paleozoic/Permian/Permian.htm |access-date=2012-09-21 |archive-date=2007-04-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070428232539/http://www.palaeos.com/Paleozoic/Permian/Permian.htm |url-status=dead }}</ref> Sa huling panahong Permian, ang pagtutuyo ay nagpatuloy bagaman ang temperatura ay nagsiklo sa pagitan ng mga siklo ng katamtamang init at lamig.<ref name="palaeos.com"/> ==Buhay== [[File:HercosestriaPair040111.jpg|thumb|Ang ''[[Hercosestria]] cribrosa'', na isang bumubuo ng [[reef]] na productid brachiopod (Gitnang Permian, Glass Mountains, Texas).]] ===Marinong biota=== Ang mga depositong marino sa Permian ay mayaman sa mga [[fossil]] ng mga [[molluska]], [[ekinoderma]] at mga [[brachiopod]]. Ang mga fossiladong shell ng dalawang uri ng [[inbertebrata]] ay malawak na ginamit upang tukuyin ang mga strata(patong ng bato) ng panahong Permiya at i-[[korelado]] ang mga ito sa pagitan ng mga lugar: ang mga [[fusulinid]] na isang uri ng may shell na tulad ng [[amoeba]] na [[protista]] na isa sa mga [[foraminifera]] at ang mga [[ammonita|ammonoid]] na may mga shell na [[cephalopod]] na malayong mga kamag-anak ng mga modernong [[nautilus]]. Sa pagsasara ng panahong Permian, ang mga [[triobita]] at ang isang bilang ng ibang ng mga pangkat marino ay naging [[ekstinksiyon|enkstinkt]]. ===Pang-lupaing biota=== Ang buhay pang-lupain sa Permian ay kinabibilangan ng mga dibersong halaman, mga [[fungi]], mga [[arthropoda]] at iba't ibang mga uri ng mga [[tetrapodang Permian|tetrapoda]]. Ang panahong ito ay nakakita ng isang malawak na disyertong tumatakip sa loob ng [[Pangaea]]. Ang sonang katamtamangb init ay kumalata sa hilagaang hemispero kung saan ang ekstensibong tuyong disyerto ay lumitaw. Ang mga batong nabuo sa simula ng panahong ito ay namantsahang pula ng mga [[bakal (elemento)|bakal]] na oksido na resulta masidhing pag-iinit ng [[araw]] sa isang surpasiyong walang takip na halamanan. Ang isang bilang ng mga mas matandang uri ng mga halaman at hayop ay namatay o naging mga elementong marhinal. Ang panahong Permian ay nagsimula na ang mga flora ng panahong [[Carboniferous]] ay yumayabong pa rin. Sa mga gitna ng Permian, ang isang pangunahing transisyon sa halamanan ay nagsimula. Ang may gusto ng swamp na mga punong [[lycopod]] ng [[Karboniperso]] gaya ng ''[[Lepidodendron]]'' at ''[[Sigillaria]]'' ay patuloy na pumalit sa loob na kontinental ng mga mas maunlad na mga [[butong fern]] at simulang mga [[konipero]]. Sa pagsasara ng panahong Permian, ang mga lycopod at mga swamp na equicete na nagpapaala-ala ng flora ng panahong [[Karboniperso]] ay inilagay sa isang serye ng mga islang pang-ekwador sa [[Dagat Paleotethys]] na kalaunang naging [[Timog Tsina]]. <ref>Xu, R. & Wang, X.-Q. (1982): Di zhi shi qi Zhongguo ge zhu yao Diqu zhi wu jing guan (Reconstructions of Landscapes in Principal Regions of China). Ke xue chu ban she, Beijing. 55 pages, 25 plates.</ref> Ang panahong Permian ay nakakita ng [[radiasyong pag-aangkop]] ng maraming mga halagang pangkat [[konipero]] kabilang ang mga ninuno ng mga maraming kasalukuyang panahong pamilya nito. Ang mga mayayamang kagubatan ay umiiral sa maraming mga area na may dibersong halo ng mga pangkat ng halaman. Ang katimugang kontinente ay nakakita ng ekstensibong mga kagubatang butong fern ng flora na ''[[Glossopteris]] ''. Ang mga lebel ng [[oksiheno]] ay malamang mataas doon. Ang mga [[gingko]] at mga [[cycad]] ay lumitaw rin sa panahong ito. ===Mga insekto=== Sa panahong [[Pennsylvanian]] at tungo sa Permian, ang pinaka matagumpay ang mga primitibong [[Blattoptera|mga kamag-anak ng ipis]]. Ang anim na mabibilis na mga hita, ang apat na mahusay na nagpaunlad ng mga tumitiklop na mga pakpak, medyo mahusay na mga mata, ang mahaba at mahusay na umunlad na mga antena, isang [[sistemang dihestibo]] na [[omnibora|omniboroso]], isang reseptakel para sa pag-iimbak ng [[spermatozoa]], isang batay sa [[chitin]] na [[eksoskeleton]] na maaaring sumuporta at pumrotekta gayunding ang isang anyo ng [[gizzard]] at maiging mga bahagi ng bibig ay nagbigay rito ng hindi matatalong kapakinabagan sa mga hayop na [[herbiboroso]]. Ang mga 90% ng mga insekto sa simula ng panahong Permian ay mga tulad ng [[ipis]] na mga insekto na [[Blattoptera]].<ref>Zimmerman EC (1948) Insects of Hawaii, Vol. II. Univ. Hawaii Press</ref> Ang mga primitibong anyo ng mga [[tutubi]]([[Odonata]] ay nananaig na mga maninilang pang himpapawid at malamang nanaig rin sa pagsila ng mga insekto. Ang tunay na odonata ay lumitaw sa panahong Permian <ref>Grzimek HC Bernhard (1975) Grzimek's Animal Life Encyclopedia Vol 22 Insects. Van Nostrand Reinhold Co. NY.</ref><ref>Riek EF Kukalova-Peck J (1984) A new interpretation of dragonfly wing venation based on early Upper Carboniferous fossils from Argentina (Insecta: Odonatoida and basic character states in Pterygote wings.) Can. J. Zool. 62; 1150-1160.</ref> at ang lahat ng mga ito ay epektibong [[ampibyan|ampibyoso]](pang-tubig na mga hindi matandang yugto at mga matatandang pang-lupain) gayundin ang lahat ng mga modernong [[odonata]]. Ang mga prototipo ng mga ito ang pinakamatandang may pakpak na mga [[fossil]]<ref>Wakeling JM Ellington CP (1997) Dragonfly flight III lift and power requirements. Journal of Experimental Biology 200; 583-600, on p589</ref> na bumabalik sa panahong [[Deboniyano]] at iba sa mga ilang respeto mula sa mga pakpak ng ibang mga insekto.<ref>Matsuda R (1970) Morphology and evolution of the insect thorax. Mem. Ent. Soc. Can. 76; 1-431.</ref> Ang mga [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga ito ay nag-aangkin ng maraming mga modernong katangian kahit sa huling [[Carboniferous]] at posibleng nakabihag ang mga ito ng mga maliit na [[bertebrata]] sapagkat ang ilang mga espesye ay may saklaw ng pakpak na 71&nbsp;cm.<ref>Riek EF Kukalova-Peck J (1984) A new interpretation of dragonfly wing venation based on early Upper Carboniferous fossils from Argentina (Insecta: Odonatoida and basic character states in Pterygote wings.) Can. J. Zool. 62; 1150-1160</ref> Ang ilang mga pangkat ng insekto ay lumitaw sa panahong Permian kabilang ang mga [[Coleoptera]] (mga beetle) at [[Hemiptera]] (tunay na mga bug). ===Fauna na Synapsid at ampibyan=== Ang Simulang faunang pang-lupain ng panahong Permian ay pinanaigan ng mga [[pelikosauro]] at mga [[ampibyan]], sa Gitnang Permian ng mga primitibong [[therapisda]] gaya ng mga [[dinocephalia]] at sa Huling Permian ay ng mas maunlad na mga [[therapsida]] gaya ng mga [[gorgonopsia]] at mga [[dicynodont]]. Tungo sa pinaka wakas ng panahong Permian, ang unang mga[[Archosauriformes|arkosauro]] ay lumitaw na isang pangkat na nagpalitaw sa mga [[dinosauro]] sa sumunod na panahong [[Triassic]]. Lumitaw rin sa wakas ng Permian ang mga unang [[cynodonta]] na nagpatuloy na mag-[[ebolusyon|ebolb]] sa mga [[mamalya]] sa panahong [[Triasiko]]. Ang isa pang pangkat ng mga therapsida na mga [[therocephalia]] gaya ng ''[[Trochosaurus]]'' ay lumitaw sa Gitnang Permian. Walang mga pang-himpapawid na [[bertebrata]] sa panahong Permian. Ang panahong Permian ay nakakita ng pag-unlad ng isang buong fauna na pang-lupain at ang paglitaw ng unang [[megafauna]]ng mga [[herbibora]] at [[karnibora]]. Ito ang panahong ang mga [[anapsida]] ay pinakamataas sa anyo ng isang malaking mga [[Pareiasauro]] at bilang ng mga mas maliit na pangkalahatang tulad ng [[butiki]]ng mga pangkat. Ang isang pangkat ng mga maliliit na [[reptilya]] na mga [[diapsida]] ay nagsimulang dumami. Ang mga ito ang mga ninuno ng karamihang mga modernong [[reptilya]] at ang nanaig na mga [[dinosauro]] gayundin ang mga [[ptesauro]] at mga [[buwaya]]. Sa panahong ito ay yumayabong rin ang mga sinaunang ninuno ng mga [[mamalya]] na mga [[synapsida]] na kinabibilangan ng ilang malalaking kasapi gaya ng ''[[Dimetrodon]]''. Ang mga [[reptilya]] ay nanaig sa mga [[bertebrata]] dahil ang espesyal na [[radiasyong pag-aangkop]] ng mga ito ay pumayag sa mga ito na yumabong sa mas tuyong klima. Ang mga [[ampibyano]]ng Permian ay binubuo ng mga [[temnospondyli]], [[lepospondyli]] at mga [[Batrachosauria|batrachosaur]]. <center> <gallery> File:EdaphosaurusDB.jpg|''[[Edaphosaurus|Edaphosaurus pogonias]]'' at ''[[Platyhystrix]]'' - Simulang Permian, Hilagang Amerika at Europa, File:Dimetr eryopsDB.jpg|''[[Dimetrodon]]'' at ''[[Eryops]]'' - Simulang Permian, Hilagang Amerika File:Ocher fauna DB.jpg|Ocher fauna, [[Estemmenosuchus]] at [[Ivantosaurus]] - Gitnang Permian, Rehiyong Ural File:Titanophoneus 3.jpg|''[[Titanophoneus]]'' at ''[[Ulemosaurus]]'' - Rehiyong Ural </gallery> </center> ==Pangyayaring ekstinksiyong Permian-Triasiko== Ang panahong Permian ay nagwakas sa isang pinaka ekstensibong [[pangyayaring ekstinksiyon]] na naitala sa [[paleontolohiya]] na [[pangyayaring ekstinksiyong na Permian-Triasiko]]. Ang 90% hanggang 95% ng mga espesyeng marino ay naging [[ekstinto]] gayundin ang 70% ng lahat ng mga organismong pang-lupain. Ito ang tanging alam na ekstinksiyong pang-masa ng mga [[insekto]]. <ref>http://geology.about.com/od/extinction/a/aa_permotrias.htm</ref><ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.kgs.ku.edu/Extension/fossils/massExtinct.html |access-date=2012-09-21 |archive-date=2018-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180810192523/http://www.kgs.ku.edu/Extension/fossils/massExtinct.html |url-status=dead }}</ref> Ang pag-ahon mula sa pangyayaring Permian-Triasiko ay tumagal. Sa lupain, ang mga ekosistema ay tumagal ng 30 milyong taon upang makapanumbalik. <ref name="SahneyBenton2008RecoveryFromProfoundExtinction">{{cite journal|url=http://journals.royalsociety.org/content/qq5un1810k7605h5/fulltext.pdf|author=Sahney, S. and Benton, M.J.|year=2008|title=Recovery from the most profound mass extinction of all time|journal=Proceedings of the Royal Society: Biological|doi=10.1098/rspb.2007.1370|volume = 275|pages = 759–65|format=PDF|pmid=18198148|issue=1636|pmc=2596898}}</ref> May isa ring mahalagang ebidensiya na ang malawak na mga pagputok ng mga [[basaltong baha]] mula sa output na magmang tumagal ng mga libo libong taon sa ngayong [[Siberian Traps]] ay nag-ambag sa stress na pangkapaligiran na tumungo sa ekstinksiyong pang-masa. Ang nabawasang habitat na pang-baybayin at mataas na pagiging tuyo ay malamang nag-ambag rin. Batay sa halaga ng [[lava]] na tinatayang nalikha sa panahong ito, ang pinaka masahol na kasong senaryo ay ang pagpapatalik ng sapat na [[karbon dioksido]] mula sa mga pagputok upang magpataas na mga temperatura ng daigdig na limang digring Celsius.<ref name="palaeos.com"/> Ang isa pang hipotesis ay kinasasangkutan ng gaas [[hidrohenong sulpido]]. Ang mga porsiyon ng malalim na karagatan ay periodikong mawawalan ng lahat ng mga natunaw nitong [[oksiheno]] na pumapayag sa [[bakterya]] na namumuhay nang walang [[oksiheno]] na yumabong at lumikha ng gaas na hidrohenong sulpido. Kung ang sapat na hidrohenong sulpido ay natipon sa sonang anoreksiko, ang gaas ay maaaring tumaas sa [[atmospero]]. Ang mga gaas na nag-[[oksidasyon|ooksidisa]] sa atmospero ay wawasak sa gaas na nakalalason ngunit ang hidrohenong sulpido ay agad na kokonsumo ng lahat ng mga makukuhang gaas na atmospero upang baguhin ito. Ang mga lebel ng hidrohenong sulpido ay dramatikong tataas sa ilang mga daang taon. Ang pagmomodelo ng gayong pangyayari ay nagpapakita na ang gaas ay wawasak ng [[osona]] sa itaas na atmospero na papayag sa radiasyong [[ultraviolet]] na pumatay ng mga espesye na nakaligtas sa gaas na nakalalason.<ref name=Kump>{{cite journal|author=Kump, L.R., A. Pavlov, and M.A. Arthur|title=Massive release of hydrogen sulfide to the surface ocean and atmosphere during intervals of oceanic anoxia|journal=Geology|volume=33|issue=May|year=2005|pages=397–400|doi= 10.1130/G21295.1|bibcode=2005Geo....33..397K}}</ref> Siyempre, may mga espesyeng maaaring makapag-[[metabolismo|metabolisa]] ng hidrohenong sulipido. Ang isa pang hipotesis ay itinayo mula sa teoriyang pagputok na bahang basalot. Ang limang digring Celsius ay hindi sapat na taas ng mga temperatura ng daigdig upang ipaliwanag ang kamatayan ng 95% ng buhay. Ngunit ang gayong katamtamang pag-init ay maaaring mabagal na magpataas ng mga temperatura ng karagatan hanggang sa ang mga tumigas sa lamig na mga reservoir ng [[metano]](methane) sa ilalim ng sahig ng karagatan malapit sa mga baybayin(isang kasalukuyang pinupuntirya para sa isang bagong pinagkukunan ng enerhiya) ay natunaw na nagpapatalsik ng sapat na metano kasama sa mga pinaka makapangyarihang gaas na [[greenhouse]] sa atmospero upang magpataas ng mga temperatura ng daigdig ng karagdagang limang digring Celsius. Ang hipotesis na tumigas sa lamig na metano ay tumutulong na ipaliwanag ang tumaas na lebel ng [[karbon-12]] sa patong na hangganan ng Permian-Triasiko. Ito ay nakatutulong rin na ipaliwanag kung bakit ang unang yugto ng ng mga ekstinksiyon ng patong ay batay sa lupain, ang ikalawa ang batay sa tubig(at nagsisimula pagkatapos ng pagtaas ng mga lebel ng karbon-12) at ang ikatlo ay muling batay sa lupain. Ang mas spekulatibong hipotesis ang pagtaas ng [[radiasyon]] mula sa malapit na [[supernoba]] ay responsable sa mga ekstinksiyon. Ang mga [[trilobita]] na yumabong simula panahong [[Cambrian]] ay sa wakas naging ekstinkns bago ang wakas ng Permian. Ang mga [[nautilus]] na isang espesye ng mga cephalopod nakagugulat na nakaligtas sa pangyayaring ito. Noong 2006, ang isang pangkat ng mga siyentipikong Amerikano mula sa [[The Ohio State University]] ay nag-ulat ng ebidensiya para sa isang posibleng malaking [[krater]] (bunganga) ng [[taeng-bituin]] na [[Lupaing krater na Wilkes) na may [[diametro]]ng 500 kilometro sa [[Antarctica]].<ref name="big bang">{{cite web| url=http://researchnews.osu.edu/archive/erthboom.htm| title=Big Bang in Antarctica – Killer Crater Found Under Ice| publisher=Ohio State University Research News| first=Pam Frost| last=Gorder| date=June 1, 2006| access-date=Septiyembre 21, 2012| archive-date=Marso 6, 2016| archive-url=https://web.archive.org/web/20160306140004/http://researchnews.osu.edu/archive/erthboom.htm| url-status=dead}}</ref> Ang krater na ito ay matatagpuan sa lalim na 1.6 kilometro sa ilalim ng yelo ng Lupaing Wilkes sa silanganang Antartica. Ipinagpalagay ng mga siyentipiko na ang pagbanggang ito ay maaaring nagsanhi ng pangyayaring ekstinksiyon na Permian-Triasiko bagaman ang edad nito ay may braket lamang sa pagitan ng 100 milyon at 500 milyong taon ang nakalilipas. Kanila ring ipinagpalagay na maaaring nag-ambag sa isang paraan sa paghihiwalay ng [[Australia]] mula sa masa ng lupaing [[Antarctica]] na parehong bahagi superkontinenteng [[Gondwana]]. Ang mga lebel ng paghahati ng [[iridiyo]] at [[quartz]] sa patong na Permian-[[Triasiko]] ay hindi lumalapit sa mga nasa patong na [[hangganang Kretaseyoso-Paleohene]]. Kung ang isang mas higit na proporsiyon ng mga espesye at mga indibidwal na organismo ay naging ekstinto sa panahong Permian-Triasiko, ito ay nagbigay duda sa pagbangga ng bulalakaw sa paglikha ng Kretasyoso Paleohene. May karagdagang pagdududa sa teoriyang ito batay sa mga [[fossil]] sa [[Greenland]] na nagpapakita ng unti unting ekstinksiyon na tumagal ng mga 80,000 taon na may tatlong mga natatanging mga yugto. Maraming mga siyentipo ay nangangatwirang ang pangyayaring Permian-Triasiko ay sanhi ng kombinasyon ng ilan o lahat ng mga hipotesis sa itaas at iba pang mga paktor. Ang pagkakabuo ng [[Pangaea]] ay nagpabawas ng bilang mga habitat na pang-baybayin at maaaring nag-ambag sa ekstinksiyon ng marmaing mga [[klado]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Paleosoiko]] 54aiqg1vd0cls0aiwqi3hq9i6r4irja 0 187735 1959096 1928723 2022-07-28T17:32:14Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = {{color|white|Jurassic}} | color = Jurassic | top_bar = | time_start = 201.3 | time_start_uncertainty = 0.2 | time_end = 145.0 | time_end_prefix = ~ | image_map = | caption_map = A map of the world as it appeared during the Middle Jurassic (170 Mya) | image_outcrop = | caption_outcrop = | image_art = | caption_art = <!--Chronology--> | timeline = Jurassic <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale | formerly_used_by = | not_used_by = <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = First appearance of the [[ammonite]] ''[[Psiloceras|Psiloceras spelae tirolicum]]''. | lower_gssp_location = Kuhjoch section, [[Karwendel|Karwendel mountains]], [[Northern Calcareous Alps]], Austria | lower_gssp_coords = {{Coord|47.4839|N|11.5306|E|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 2010 | upper_boundary_def = Not formally defined | upper_def_candidates = *Magnetic—base of [[Chronozone|Chron]] M18r *Base of [[Calpionellid]] zone B *[[First appearance datum|FAD]] of [[ammonite]] ''[[Berriasella|Berriasella jacobi]]'' | upper_gssp_candidates = None <!--Atmospheric and Climatic Data--> | sea_level = }} Ang '''Jurassic''' ({{lang-es|Jurásico}}) ay isang panahong heolohiko na sumasklaw mula {{period span|Jurassic}}. Ito ay nasa pagitan ng panahong [[Triassic]] at [[Cretaceous]]. Ang panahong ito ay binubuo ng gitnang panahon ng [[Erang Mesozoiko]] na kilala rin bilang ''Panahon ng mga Reptilya''. Ang simula ng panahong ito ay minarkahan ng isang malaking [[pangyayaring ekstinksiyon na Triassic-Jurassic]]. Gayunpaman, ang huli nang panahong ito ay hindi nakasaksi ng anumang malaking pangyayaring ekstinksiyon. Ang Jurassic ay ipinangalan sa [[Mga bundok na Jura]] sa loob ng [[Alps na Europeo]] kung saan ang stratang batong apog mula sa panahong ito ay unang natukoy. Sa simula ng Jurassic, ang superkontinenteng [[Pangaea]] ay nagsimulang maghiwalay sa dalawang mga masa ng lupain: ang [[Laurasia]] sa hilaga at ang [[Gondwana]] sa timog. Ito ay lumikha ng mas maraming mga baybayin at naglipat ng klimang kontinental mula sa tuyo tungo sa mahalumigmig at maraming mga tuyong disyerto ay pinalitan ng mga saganang ulang gubat. Ang mga [[dinosauro]] ay nanaig sa lupain at umabot sa rurok nito sa panahong ito habang ang mga ito ay sumailalim sa dibersipikasyon sa iba't ibang mga pangkat. Ang unang mga [[ibon]] ay lumitaw rin sa panahong ito na nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa isang sangay ng mga dinosaurong [[theropod]]. Ang mga karagatan ay tinatahanan ng mga reptilyang pang-dagat gaya ng mga [[ichthyosaur]] at [[plesiosaur]] samantalang ang mga [[pterosaur]] ang nananaig na mga bertebratang lumilipad. Ang mga [[mamalya]] ay umiral rin sa panahong ito. Gayunpaman, ang mga ito ay nasapawan ng mga [[dinosauro]] at ang mga mamalyang ito ay bumubuo lamang sa isang maliit at hindi mahalagang bahagi ng biospero. ==Mga dibisyon== Ang panahong Jurassic ay nahahati sa [[Simulang Jurassic]], [[Gitnang Jurassic]] at [[Huling Jurassic]]. Ang sistemang Jurassic sa [[stratigrapiya]] ay nahahati sa Mababang Jurassic, Gitnang Jurassic at Itaas na Jurassic na serye ng mga pagkakabuong bato na kilala rin bilang mga ''Lias'', ''Dogger'' at ''Malm'' sa Europa.<ref name="Palaeos website">Kazlev, M. Alan (2002) [http://www.palaeos.com/Mesozoic/Jurassic/Jurassic.htm Palaeos website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060105125654/http://www.palaeos.com/Mesozoic/Jurassic/Jurassic.htm |date=2006-01-05 }} Accessed July. 22, 2008</ref> Ang paghihiwalay ng terminong Jurassic sa tatlong mga seksiyon ay bumabalik kay [[Leopold von Buch]] (* 1774, † 1853).<ref name="Pieńkowski et al., 2008"/> Ang mga yugtong pang-fauna na mula sa pinakabata hanggang pinakamatanda ang sumusunod: {| | '''[[Huling Jurassic|Itaas/Huling Jurassic]]''' | |- |&nbsp; [[Tithonian]] | ({{period start|tithoniyano}} ± 4.0&nbsp;– 145.5 ± 4.0 [[annum|Mya]]) |- |&nbsp; [[Kimmeridgian]] | (155.7 ± 4.0&nbsp;– 150.8 ± 4.0 Mya) |- |&nbsp; [[Oxfordian stage|Oxfordian]] | (161.2 ± 4.0&nbsp;– 155.7 ± 4.0 Mya) |- | '''[[Gitnang Jurassic]]''' | |- |&nbsp; [[Callovian]] | (164.7 ± 4.0&nbsp;– 161.2 ± 4.0 Mya) |- |&nbsp; [[Bathonian]] | (167.7 ± 3.5&nbsp;– 164.7 ± 4.0 Mya) |- |&nbsp; [[Bajocian]] | (171.6 ± 3.0&nbsp;– 167.7 ± 3.5 Mya) |- |&nbsp; [[Aalenian]] | (175.6 ± 2.0&nbsp;– 171.6 ± 3.0 Mya) |- | '''[[Simulang Jurassic|Mababa/Simulang Jurassic]]''' | |- |&nbsp; [[Toarcian]] | (183.0 ± 1.5&nbsp;– 175.6 ± 2.0 Mya) |- |&nbsp; [[Pliensbachian]] | (189.6 ± 1.5&nbsp;– 183.0 ± 1.5 Mya) |- |&nbsp; [[Sinemurian]] | (196.5 ± 1.0&nbsp;– 189.6 ± 1.5 Mya) |- |&nbsp; [[Hettangian]] | (199.6 ± 0.6&nbsp;– 196.5 ± 1.0 Mya) |} [[File:Europasaurus holgeri Scene 2.jpg|thumb|260px|Ang mga malalaking [[dinosauro]] ay gumala sa mga kagubatan ng parehong malalaking mga [[konipero]] sa panahong Jurassic.]] ==Paleoheograpiya at tektonika== Sa Simulang Jurassic, ang superkontinenteng [[Pangaea]] ay nahati sa hilagaang superkontinenteng [[Laurasya]] at ang katimugang superkontinenteng [[Gondwana]]. Ang [[Golpo ng Mehiko]] ay nagbukas sa bagong paghihiwalay sa pagitan ng Hilagang Amerika at sa ngayong [[Peninsulang Yucatan]] sa [[Mehiko]]. Ang Jurassicng Hilagang [[Karagatang Atlantiko]] ay relatibong makitid samantalang ang Timog Atlantiko ay hindi nagbukas hanggang sa sumunod na panahong [[Kretaseyoso]] nang ang mismong [[Gondwana]] ay nahati.<ref>[http://www.scotese.com/late1.htm Late Jurassic<!-- Bot generated title -->]</ref> Ang [[Karagatang Tethys]] ay nagsara at ang basin na [[Basin na Mediteraneo|Neotethys]] ay lumitaw. Ang mga klima ay katamtamang mainit na walang ebidensiya ng [[glasiasyon]](pagyeyelo). Gaya ng sa panahong Triasiko, walang maliwanag na lupain sa anuman sa mga polo at walang ekstensibong mga kap ng yelong umiral. Ang rekord na heolohiko ng panahong Jurassic ay mahusay sa kanluraning Europa kung saan ang mga ekstensibong marinong mga pagkakasunod ay nagpapakita ng panahon nang ang karamihan ng kontinente ay lumubog sa ilalim ng mababaw na mga dagat tropiko. Ang mga kilalang locale ay kinabibilangan ng [[Baybaying Hurassik]](na isang [[World Heritage Site]]) at ang kilalang huling Jurassicng ''[[lagerstätte]]n'' ng [[Holzmaden]] at[[Solnhofen limestone|Solnhofen]].<ref>{{Cite web |title=Jurassic Period<!-- Bot generated title --> |url=http://www.urweltmuseum.de/Englisch/museum_eng/Geologie_eng/Tektonik_eng.htm |access-date=2012-09-24 |archive-date=2007-07-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070714073301/http://www.urweltmuseum.de/Englisch/museum_eng/Geologie_eng/Tektonik_eng.htm |url-status=dead }}</ref> Salungat dito, ang rekord ng panahong Jurassic sa Hilagang Amerika ang pinakamasahol ng epoch na [[Mesosoiko]] na may ilang mga nakausling patong ng bato sa ibabaw.<ref>{{Cite web |title=map |url=http://www.nationalatlas.gov/articles/geology/legend/ages/jurassic.html |access-date=2012-09-24 |archive-date=2007-07-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070715063347/http://www.nationalatlas.gov/articles/geology/legend/ages/jurassic.html |url-status=dead }}</ref> Bagaman ang epikontinental na [[Dagat Sundance]] ay nag-iwan ng mga marinong deposito sa mga bahagi ng hilagaang kapatagan ng Estados Unidos at Canada sa panahong Jurassic, ang karamihan ng mga nalantad ng sedimento mula sa panahong ito ay pang-kontinente gaya ng mga depostong [[alluvium|alluvial]] ng [[Pormasyong Morrison]]. Ang panahong Jurassic ay isang panahon ng [[dagat kalsito]]ng heokemiko na ang mababa sa magnesium na [[kalsito]] ang pangunahing inorganikong presipitato ng [[kalsiyum karbonata]]. Ang mga matitigas na lupaing karbonata ay kaya napaka karaniwan kasama ng mga [[ooid]] na kalsitiko, mga sementong kalsitiko at mga faunang inbertebrata na may mga nanaig na kalansay na kalsitiko. (Stanley and Hardie, 1998, 1999). Ang unang ilang mga malalaking mga [[batholitho]] ay nailagay sa hilagaang kordilyerang Amerikano sa simula ng Gitnang Jurassic na nagmamarka ng [[oreheniyang Nevadan]].<ref>Monroe and Wicander, 607.</ref> Ang mga mahahalagang pagkakalantad na Jurassic ay matatagpuan sa Rusya, Indiya, Timog Amerika, Austalasya at Nagkakaisang Kaharian(UK). Sa Aprika, ang strata ng Simulang Jurassic ay naipamahagi sa isang katulad na anyo sa mga kama ng Huling [[Triasiko]] na may mas karaniwang mga nakausling paton sa timog at hindi mas karaniwang mga kamang fossil na pinanaigan ng mga track sa hilaga.<ref name="dinopedia-african"/> Habang ang panahong Jurassic ay nagpapatuloy, ang mas malaki at mas ikonikong mga pangkat ng mga [[dinosauro]] tulad ng mga [[sauropoda]] at mga [[ornithopoda]] ay lumaganap sa Aprika.<ref name="dinopedia-african"/> Ang stratang Gitnang Jurassic ay hindi kinakatawan o mahusay na napag-aralan sa Aprika.<ref name="dinopedia-african"/> Ang stratang Huling Jurassic ay masahol ring kinakatawan maliban sa spektakular na faunang Tendenguri sa Tanzani.<ref name="dinopedia-african"/> Ang buhay sa Huling Jurassic ng Tendenguri ay labis na katulad ng [[Promasyong Paleobiota ng Morisson]] na natagpuan sa kanluraning [[Pormasyong Morrison]] ng Hilagang Amerika.<ref name="dinopedia-african">Jacobs, Louis, L. (1997). "African Dinosaurs". ''Encyclopedia of Dinosaurs''. Edited by Phillip J. Currie and Kevin Padian. Academic Press. p. 2-4.</ref> <center><gallery> File:MakhteshGadolCenter02.jpg|Mga batong apog at marl na Jurassic(ang [[Pormasyong Matmor]]) sa katimugang Israel. File:Gigandipus.JPG|Ang ''Gigandipus'' na isang bakas ng paa ng [[dinosauro]] sa Mababang Jurassicng [[Pormasyong Moenava]] sa St. George Dinosaur Discovery Site sa Johnson Farm, timog kanluraning [[Utah]]. File:SEUtahStrat.JPG|Ang stratigrapiyang [[Permian]] hanggang Jurassic ng areang [[Colorado Plateau]] timog silangang [[Utah]]. </gallery></center> ==Fauna== ===Akwatiko at marino=== Sa panahong Jurassic, ang mga pangunahing [[bertebrata]]ng namumuhay sa mga dagat ang mga [[isda]] at mga marinong [[reptilya]]. Ang huli ay kinabibilangan ng mga [[ichthyosauro]] na nasa rurok ng dibersidad nito, ang mga [[plesiosauria|plesiosauro]], mga [[pliosauro]] at mga marinong [[buwaya]] ng mga pamilyang [[Teleosauridae]] at [[Metriorhynchidae]].<ref>Motani, R. (2000), Rulers of the Jurassic Seas, Scientific American vol.283, no. 6</ref> Sa daigdig na [[inbertebrata]], ang ilang mga bagong pangkat ay lumitaw kabilang ang mga [[rudista]](isang bumubuo ng [[reef]] na uri ng mga [[bibalbo]]) at ang mga [[Belemnitida|belemnite]]. Ang mga kalkareyosong [[Sabellidae|sabellid]] (''Glomerula'') ay lumitaw sa Simulang Jurassic.<ref name=VinnMutvei2009>{{cite journal | author = Vinn, O. | author2 = Mutvei, H. | year = 2009 | title = Calcareous tubeworms of the Phanerozoic | journal = Estonian Journal of Earth Sciences | volume = 58 | issue = 4 | pages = 286-296 | url = http://www.kirj.ee/public/Estonian_Journal_of_Earth_Sciences/2009/issue_4/earth-2009-4-286-296.pdf | accessdate = 2012-09-16 }}</ref> Ang panahong Jurassic ay mayroon ring dibersong nagkukrusto at bumubutas na mga pamayanang(sclerobiont) at ito ay nakakakita ng isang mahalagang pagtaas sa mga [[bioerosyon]] ng mga shell na karbonata at mga matitigas na lupain. Ang lalong mga karnaiwan ang [[ichnotaxa|ichnogenus]] ([[bakas na fossil]]) ''[[Gastrochaenolites]]''.<ref>{{cite journal |last=Taylor |first=P. D. |last2=Wilson |first2=M. A. |year=2003 |title=Palaeoecology and evolution of marine hard substrate communities |journal=Earth-Science Reviews |volume=62 |issue=1–2 |pages=1–103 |doi=10.1016/S0012-8252(02)00131-9 |bibcode = 2003ESRv...62....1T }}</ref> Sa panahong Jurassic, ang mga apat o limang mga labindalawang [[klado]] ng mga organismong plaktoniko na umiiral sa fossil rekord ay nakaranas ng isang malaking [[ebolusyon]]aryong [[radiasyong pag-aangkop]] o lumitaw sa unang pagkakaton.<ref name="Palaeos website"/> <center><gallery> File:Leedsi&Liopl DB.jpg|Isang higit sa 10 metrong habang ''[[Liopleurodon]]'' (kanan) na nanliligalig sa mas malaking ''[[Leedsichthys]]'' sa panahong Jurassic. File:Fischsaurier fg01.jpg|Ang ''[[Ichthyosaurus]]'' mula sa mababa o simulang mga slatong Jurassic sa katimugang Alermika na nagpapakita ng isang tulad ng [[dolphin]] na hugis ng katawan. File:Muraenosaurus l2.jpg|Ang mga tulad ng [[Plesiosauro]]ng ''[[Muraenosaurus]]'' ay gumala sa mga karagatang Jurassic. File:JurassicMarineIsrael.JPG|Ang [[Gastropoda]] at mga nakakabit na mytilid [[bibalbo]] sa isang pagkakamang plano ng batong apog sa panahong Jurassic sa katimugang Israel. </gallery></center> ===Pang-lupain=== Sa lupain, ang malalaking mga reptilyang [[archosauro]] ay nanatiling nananaig. Ang panahong Jurassic ay isang ginintuang panahon para sa mga malalaking herbiborosong mga [[dinosauro]] na kilala bilang mga [[sauropoda]]—''[[Camarasaurus]]'', ''[[Apatosaurus]]'', ''[[Diplodocus]]'', ''[[Brachiosaurus]]'', at maraming iba pa na gumala sa lupain sa Huling Jurassic. Ang kanilang mga suporta ang mga [[prairie]] ng mga [[fern]], mga tulad ng palmang [[cycad]] at [[bennettitales]], o ang mas mataas na paglagong koniperoso ayon sa mga pag-aangkop nito. Ang mga ito ay sinila ng mga malalaking [[theropoda]] gaya halimbawa ng ''[[Ceratosaurus]]'', ''[[Megalosaurus]]'', ''[[Torvosaurus]]'' at ''[[Allosaurus]]''. Ang lahat ng mga ito ay kabilang sa may balakang na butiki o sangay na [[saurischia]] ng mga [[dinosauro]].<ref>{{cite book |last=Haines |first=Tim |year=2000 |title=Walking with Dinosaurs: A Natural History |location=New York |publisher=Dorling Kindersley |isbn=0-7894-5187-5 }}</ref> Sa Huli ng Jurassic, ang unang mga [[ibon]] tulad ng [[Archaeopteryx]] ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa maliliit na na mga [[coelurosaur]]iyanong [[dinosauro]]. Ang mga [[Ornithischia]]n na mga dinosauro ay hindi nananaig sa mga saurischian na dinosauro bagaman ang ilan tulad ng mga [[stegosauro]] at ang malilit na mga [[ornithopoda]] ay gumampan ng mahahalagang mga papel bilang maliliit at katamtaman hanggang malalaking mga herbibora. Sa himpapawid, ang mga [[ptesauro]] ay karaniwan. Ang mga ito ay naghari sa mga himpapawid na pumupuno ng maraming mga katungkulang ekolohikal na kinuha na ngayon ng mga [[ibon]].<ref>{{cite book |last=Feduccia |first=A. |year=1996 |title=The Origin and Evolution of Birds |publisher=Yale University Press |location=New Haven |isbn=0-300-06460-8 }}</ref> Sa loob mga mababang lumalagong mga halamanan ay ang iba't ibang mga uri ng sinaunang [[mamalya]] gayundin ang mga tulad ng mamalyang mga [[reptilya]]ng [[Tritylodontidae|tritylodont]], ang tulad ng butiking mga [[Sphenodontia|sphenodonts]] at sinaunang mga [[lissamphibia]]. Ang mga natitira ng mga Lissamphibia ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa panahong ito na nagpapakilala ng mga unang [[salamander]] at mga [[caecilian]].<ref>{{cite book |last=Carroll |first=R. L. |year=1988 |title=Vertebrate Paleontology and Evolution |publisher=WH Freeman |location=New York |isbn=0-7167-1822-7 }}</ref> <center><gallery> File:Diplodocus BW.jpg|Ang ''[[Diplodocus]]'' na umaabot sa mga habang higit sa 30 metro ay isang karaniwang [[sauropoda]] sa panahong Huling Jurassic. File:Allosaurus BW.jpg|Ang ''[[Allosaurus]]'' ang isa sa pinakamalaking mga maninilang pang-lupain sa panahong Jurassic. File:Stegosaurus BW.jpg|Ang ''[[Stegosaurus]]'' ang isa sa pinaka makikilalang henera ng mga [[dinosauro]] at namuhay mula gitna hanggang Huling Jurassic. File:Archaeopteryx 2.JPG|Ang ''[[Archaeopteryx]]'' ay lumitaw sa Huling Jurassic at isang may balahibo(feathered) na dinosaurong nauugnay sa [[ebolusyon ng mga ibon]]. </gallery></center> ==Flora== [[File:Douglas fir leaves and bud.jpg|140px|thumb|Ang mga [[konipero]] ang nananaig na mga halamang panglupain sa panahong Jurassic.]] Ang tuyo at mga kondisyong kontinental na karakteristiko ng panahong [[Triasiko]] ay patuloy na gumagaan sa panahong Jurassic lalo na sa mga mas matataas na latitudo. Ang katamtamang init, mahalumigmig na klima ay pumayag sa mga kagubatan na tumakip sa karamihan ng mga lupain.<ref name="Haines, 2000">Haines, 2000.</ref> Ang [[hymnosperma]] ay relatibong diberso sa panahong Jurassic.<ref name="Palaeos website"/> Ang mga [[konipero]] sa partikular ay nananaig sa flora gaya ng sa panahong [[Triasiko]]. Ang mga ito ang pinaka dibersong pangkat at bumubuo ng karamihan ng mga malalaking puno. Ang mga umiiral sa kasalukuyang mga pamilya ng konipero na yumabong sa Jurassic ay kinabibilangan ng [[Araucariaceae]], [[Cephalotaxaceae]], [[Pinaceae]], [[Podocarpaceae]], [[Taxaceae]] at [[Taxodiaceae]].<ref>Behrensmeyer ''et al.'', 1992, 349.</ref> Ang ekstinkt na pamilyang konipero sa epoch na [[Mesosoiko]] na [[Cheirolepidiaceae]] ay nanaig sa mababang latitudong halamanan gayundin din ang mga mapalumpong [[Bennettitales]].<ref name="Behrensmeyer et al., 1992, 352">Behrensmeyer ''et al.'', 1992, 352</ref> Ang mga [[Cycad]] ay karaniwan rin gayungdin ang mga [[ginkgo]] at mga [[punong fern]] sa kagubatan.<ref name="Palaeos website"/> Ang mas maliliit na mga [[fern]] ay malamang na nananaig sa mababang mga halamanan. Ang mga [[Caytoniacea]] ay isa pang pangkat ng mga mahahalgang halaman sa panahong ito at inakalang may sukat na palumpong hanggang maliit na puno.<ref>Behrensmeyer ''et al.'', 1992, 353</ref> Ang mga halamang ginkgo ay partikular na karaniwan sa gitna hanggang matataas na mga latitudo.<ref name="Palaeos website"/> Sa katimugang Hemispero, ang mga [[podocarpo]] ay lalong matagumpay samantalang ang mga gingkgo at mga [[Czekanowskiales]] ay bihira.<ref name="Haines, 2000"/><ref name="Behrensmeyer et al., 1992, 352"/> Sa mga karagatan, ang mga modernong mga [[coralline algae]] ay lumitaw sa unang pagkakaton.<ref name="Palaeos website"/> {{-}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Jurassic]] cqpau0gk8t90lktp1tb3q2ugz8rvos0 1959112 1959096 2022-07-28T18:12:57Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = {{color|white|Hurasiko}} | color = Hurasiko | top_bar = | time_start = 201.3 | time_start_uncertainty = 0.2 | time_end = 145.0 | time_end_prefix = ~ | image_map = | caption_map = A map of the world as it appeared during the Middle Jurassic (170 Mya) | image_outcrop = | caption_outcrop = | image_art = | caption_art = <!--Chronology--> | timeline = Jurassic <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale | formerly_used_by = | not_used_by = <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = First appearance of the [[ammonite]] ''[[Psiloceras|Psiloceras spelae tirolicum]]''. | lower_gssp_location = Kuhjoch section, [[Karwendel|Karwendel mountains]], [[Northern Calcareous Alps]], Austria | lower_gssp_coords = {{Coord|47.4839|N|11.5306|E|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 2010 | upper_boundary_def = Not formally defined | upper_def_candidates = *Magnetic—base of [[Chronozone|Chron]] M18r *Base of [[Calpionellid]] zone B *[[First appearance datum|FAD]] of [[ammonite]] ''[[Berriasella|Berriasella jacobi]]'' | upper_gssp_candidates = None <!--Atmospheric and Climatic Data--> | sea_level = }} Ang '''Jurassic''' ({{lang-es|Jurásico}}) ay isang panahong heolohiko na sumasklaw mula {{period span|Jurassic}}. Ito ay nasa pagitan ng panahong [[Triassic]] at [[Cretaceous]]. Ang panahong ito ay binubuo ng gitnang panahon ng [[Erang Mesozoiko]] na kilala rin bilang ''Panahon ng mga Reptilya''. Ang simula ng panahong ito ay minarkahan ng isang malaking [[pangyayaring ekstinksiyon na Triassic-Jurassic]]. Gayunpaman, ang huli nang panahong ito ay hindi nakasaksi ng anumang malaking pangyayaring ekstinksiyon. Ang Jurassic ay ipinangalan sa [[Mga bundok na Jura]] sa loob ng [[Alps na Europeo]] kung saan ang stratang batong apog mula sa panahong ito ay unang natukoy. Sa simula ng Jurassic, ang superkontinenteng [[Pangaea]] ay nagsimulang maghiwalay sa dalawang mga masa ng lupain: ang [[Laurasia]] sa hilaga at ang [[Gondwana]] sa timog. Ito ay lumikha ng mas maraming mga baybayin at naglipat ng klimang kontinental mula sa tuyo tungo sa mahalumigmig at maraming mga tuyong disyerto ay pinalitan ng mga saganang ulang gubat. Ang mga [[dinosauro]] ay nanaig sa lupain at umabot sa rurok nito sa panahong ito habang ang mga ito ay sumailalim sa dibersipikasyon sa iba't ibang mga pangkat. Ang unang mga [[ibon]] ay lumitaw rin sa panahong ito na nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa isang sangay ng mga dinosaurong [[theropod]]. Ang mga karagatan ay tinatahanan ng mga reptilyang pang-dagat gaya ng mga [[ichthyosaur]] at [[plesiosaur]] samantalang ang mga [[pterosaur]] ang nananaig na mga bertebratang lumilipad. Ang mga [[mamalya]] ay umiral rin sa panahong ito. Gayunpaman, ang mga ito ay nasapawan ng mga [[dinosauro]] at ang mga mamalyang ito ay bumubuo lamang sa isang maliit at hindi mahalagang bahagi ng biospero. ==Mga dibisyon== Ang panahong Jurassic ay nahahati sa [[Simulang Jurassic]], [[Gitnang Jurassic]] at [[Huling Jurassic]]. Ang sistemang Jurassic sa [[stratigrapiya]] ay nahahati sa Mababang Jurassic, Gitnang Jurassic at Itaas na Jurassic na serye ng mga pagkakabuong bato na kilala rin bilang mga ''Lias'', ''Dogger'' at ''Malm'' sa Europa.<ref name="Palaeos website">Kazlev, M. Alan (2002) [http://www.palaeos.com/Mesozoic/Jurassic/Jurassic.htm Palaeos website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060105125654/http://www.palaeos.com/Mesozoic/Jurassic/Jurassic.htm |date=2006-01-05 }} Accessed July. 22, 2008</ref> Ang paghihiwalay ng terminong Jurassic sa tatlong mga seksiyon ay bumabalik kay [[Leopold von Buch]] (* 1774, † 1853).<ref name="Pieńkowski et al., 2008"/> Ang mga yugtong pang-fauna na mula sa pinakabata hanggang pinakamatanda ang sumusunod: {| | '''[[Huling Jurassic|Itaas/Huling Jurassic]]''' | |- |&nbsp; [[Tithonian]] | ({{period start|tithoniyano}} ± 4.0&nbsp;– 145.5 ± 4.0 [[annum|Mya]]) |- |&nbsp; [[Kimmeridgian]] | (155.7 ± 4.0&nbsp;– 150.8 ± 4.0 Mya) |- |&nbsp; [[Oxfordian stage|Oxfordian]] | (161.2 ± 4.0&nbsp;– 155.7 ± 4.0 Mya) |- | '''[[Gitnang Jurassic]]''' | |- |&nbsp; [[Callovian]] | (164.7 ± 4.0&nbsp;– 161.2 ± 4.0 Mya) |- |&nbsp; [[Bathonian]] | (167.7 ± 3.5&nbsp;– 164.7 ± 4.0 Mya) |- |&nbsp; [[Bajocian]] | (171.6 ± 3.0&nbsp;– 167.7 ± 3.5 Mya) |- |&nbsp; [[Aalenian]] | (175.6 ± 2.0&nbsp;– 171.6 ± 3.0 Mya) |- | '''[[Simulang Jurassic|Mababa/Simulang Jurassic]]''' | |- |&nbsp; [[Toarcian]] | (183.0 ± 1.5&nbsp;– 175.6 ± 2.0 Mya) |- |&nbsp; [[Pliensbachian]] | (189.6 ± 1.5&nbsp;– 183.0 ± 1.5 Mya) |- |&nbsp; [[Sinemurian]] | (196.5 ± 1.0&nbsp;– 189.6 ± 1.5 Mya) |- |&nbsp; [[Hettangian]] | (199.6 ± 0.6&nbsp;– 196.5 ± 1.0 Mya) |} [[File:Europasaurus holgeri Scene 2.jpg|thumb|260px|Ang mga malalaking [[dinosauro]] ay gumala sa mga kagubatan ng parehong malalaking mga [[konipero]] sa panahong Jurassic.]] ==Paleoheograpiya at tektonika== Sa Simulang Jurassic, ang superkontinenteng [[Pangaea]] ay nahati sa hilagaang superkontinenteng [[Laurasya]] at ang katimugang superkontinenteng [[Gondwana]]. Ang [[Golpo ng Mehiko]] ay nagbukas sa bagong paghihiwalay sa pagitan ng Hilagang Amerika at sa ngayong [[Peninsulang Yucatan]] sa [[Mehiko]]. Ang Jurassicng Hilagang [[Karagatang Atlantiko]] ay relatibong makitid samantalang ang Timog Atlantiko ay hindi nagbukas hanggang sa sumunod na panahong [[Kretaseyoso]] nang ang mismong [[Gondwana]] ay nahati.<ref>[http://www.scotese.com/late1.htm Late Jurassic<!-- Bot generated title -->]</ref> Ang [[Karagatang Tethys]] ay nagsara at ang basin na [[Basin na Mediteraneo|Neotethys]] ay lumitaw. Ang mga klima ay katamtamang mainit na walang ebidensiya ng [[glasiasyon]](pagyeyelo). Gaya ng sa panahong Triasiko, walang maliwanag na lupain sa anuman sa mga polo at walang ekstensibong mga kap ng yelong umiral. Ang rekord na heolohiko ng panahong Jurassic ay mahusay sa kanluraning Europa kung saan ang mga ekstensibong marinong mga pagkakasunod ay nagpapakita ng panahon nang ang karamihan ng kontinente ay lumubog sa ilalim ng mababaw na mga dagat tropiko. Ang mga kilalang locale ay kinabibilangan ng [[Baybaying Hurassik]](na isang [[World Heritage Site]]) at ang kilalang huling Jurassicng ''[[lagerstätte]]n'' ng [[Holzmaden]] at[[Solnhofen limestone|Solnhofen]].<ref>{{Cite web |title=Jurassic Period<!-- Bot generated title --> |url=http://www.urweltmuseum.de/Englisch/museum_eng/Geologie_eng/Tektonik_eng.htm |access-date=2012-09-24 |archive-date=2007-07-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070714073301/http://www.urweltmuseum.de/Englisch/museum_eng/Geologie_eng/Tektonik_eng.htm |url-status=dead }}</ref> Salungat dito, ang rekord ng panahong Jurassic sa Hilagang Amerika ang pinakamasahol ng epoch na [[Mesosoiko]] na may ilang mga nakausling patong ng bato sa ibabaw.<ref>{{Cite web |title=map |url=http://www.nationalatlas.gov/articles/geology/legend/ages/jurassic.html |access-date=2012-09-24 |archive-date=2007-07-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070715063347/http://www.nationalatlas.gov/articles/geology/legend/ages/jurassic.html |url-status=dead }}</ref> Bagaman ang epikontinental na [[Dagat Sundance]] ay nag-iwan ng mga marinong deposito sa mga bahagi ng hilagaang kapatagan ng Estados Unidos at Canada sa panahong Jurassic, ang karamihan ng mga nalantad ng sedimento mula sa panahong ito ay pang-kontinente gaya ng mga depostong [[alluvium|alluvial]] ng [[Pormasyong Morrison]]. Ang panahong Jurassic ay isang panahon ng [[dagat kalsito]]ng heokemiko na ang mababa sa magnesium na [[kalsito]] ang pangunahing inorganikong presipitato ng [[kalsiyum karbonata]]. Ang mga matitigas na lupaing karbonata ay kaya napaka karaniwan kasama ng mga [[ooid]] na kalsitiko, mga sementong kalsitiko at mga faunang inbertebrata na may mga nanaig na kalansay na kalsitiko. (Stanley and Hardie, 1998, 1999). Ang unang ilang mga malalaking mga [[batholitho]] ay nailagay sa hilagaang kordilyerang Amerikano sa simula ng Gitnang Jurassic na nagmamarka ng [[oreheniyang Nevadan]].<ref>Monroe and Wicander, 607.</ref> Ang mga mahahalagang pagkakalantad na Jurassic ay matatagpuan sa Rusya, Indiya, Timog Amerika, Austalasya at Nagkakaisang Kaharian(UK). Sa Aprika, ang strata ng Simulang Jurassic ay naipamahagi sa isang katulad na anyo sa mga kama ng Huling [[Triasiko]] na may mas karaniwang mga nakausling paton sa timog at hindi mas karaniwang mga kamang fossil na pinanaigan ng mga track sa hilaga.<ref name="dinopedia-african"/> Habang ang panahong Jurassic ay nagpapatuloy, ang mas malaki at mas ikonikong mga pangkat ng mga [[dinosauro]] tulad ng mga [[sauropoda]] at mga [[ornithopoda]] ay lumaganap sa Aprika.<ref name="dinopedia-african"/> Ang stratang Gitnang Jurassic ay hindi kinakatawan o mahusay na napag-aralan sa Aprika.<ref name="dinopedia-african"/> Ang stratang Huling Jurassic ay masahol ring kinakatawan maliban sa spektakular na faunang Tendenguri sa Tanzani.<ref name="dinopedia-african"/> Ang buhay sa Huling Jurassic ng Tendenguri ay labis na katulad ng [[Promasyong Paleobiota ng Morisson]] na natagpuan sa kanluraning [[Pormasyong Morrison]] ng Hilagang Amerika.<ref name="dinopedia-african">Jacobs, Louis, L. (1997). "African Dinosaurs". ''Encyclopedia of Dinosaurs''. Edited by Phillip J. Currie and Kevin Padian. Academic Press. p. 2-4.</ref> <center><gallery> File:MakhteshGadolCenter02.jpg|Mga batong apog at marl na Jurassic(ang [[Pormasyong Matmor]]) sa katimugang Israel. File:Gigandipus.JPG|Ang ''Gigandipus'' na isang bakas ng paa ng [[dinosauro]] sa Mababang Jurassicng [[Pormasyong Moenava]] sa St. George Dinosaur Discovery Site sa Johnson Farm, timog kanluraning [[Utah]]. File:SEUtahStrat.JPG|Ang stratigrapiyang [[Permian]] hanggang Jurassic ng areang [[Colorado Plateau]] timog silangang [[Utah]]. </gallery></center> ==Fauna== ===Akwatiko at marino=== Sa panahong Jurassic, ang mga pangunahing [[bertebrata]]ng namumuhay sa mga dagat ang mga [[isda]] at mga marinong [[reptilya]]. Ang huli ay kinabibilangan ng mga [[ichthyosauro]] na nasa rurok ng dibersidad nito, ang mga [[plesiosauria|plesiosauro]], mga [[pliosauro]] at mga marinong [[buwaya]] ng mga pamilyang [[Teleosauridae]] at [[Metriorhynchidae]].<ref>Motani, R. (2000), Rulers of the Jurassic Seas, Scientific American vol.283, no. 6</ref> Sa daigdig na [[inbertebrata]], ang ilang mga bagong pangkat ay lumitaw kabilang ang mga [[rudista]](isang bumubuo ng [[reef]] na uri ng mga [[bibalbo]]) at ang mga [[Belemnitida|belemnite]]. Ang mga kalkareyosong [[Sabellidae|sabellid]] (''Glomerula'') ay lumitaw sa Simulang Jurassic.<ref name=VinnMutvei2009>{{cite journal | author = Vinn, O. | author2 = Mutvei, H. | year = 2009 | title = Calcareous tubeworms of the Phanerozoic | journal = Estonian Journal of Earth Sciences | volume = 58 | issue = 4 | pages = 286-296 | url = http://www.kirj.ee/public/Estonian_Journal_of_Earth_Sciences/2009/issue_4/earth-2009-4-286-296.pdf | accessdate = 2012-09-16 }}</ref> Ang panahong Jurassic ay mayroon ring dibersong nagkukrusto at bumubutas na mga pamayanang(sclerobiont) at ito ay nakakakita ng isang mahalagang pagtaas sa mga [[bioerosyon]] ng mga shell na karbonata at mga matitigas na lupain. Ang lalong mga karnaiwan ang [[ichnotaxa|ichnogenus]] ([[bakas na fossil]]) ''[[Gastrochaenolites]]''.<ref>{{cite journal |last=Taylor |first=P. D. |last2=Wilson |first2=M. A. |year=2003 |title=Palaeoecology and evolution of marine hard substrate communities |journal=Earth-Science Reviews |volume=62 |issue=1–2 |pages=1–103 |doi=10.1016/S0012-8252(02)00131-9 |bibcode = 2003ESRv...62....1T }}</ref> Sa panahong Jurassic, ang mga apat o limang mga labindalawang [[klado]] ng mga organismong plaktoniko na umiiral sa fossil rekord ay nakaranas ng isang malaking [[ebolusyon]]aryong [[radiasyong pag-aangkop]] o lumitaw sa unang pagkakaton.<ref name="Palaeos website"/> <center><gallery> File:Leedsi&Liopl DB.jpg|Isang higit sa 10 metrong habang ''[[Liopleurodon]]'' (kanan) na nanliligalig sa mas malaking ''[[Leedsichthys]]'' sa panahong Jurassic. File:Fischsaurier fg01.jpg|Ang ''[[Ichthyosaurus]]'' mula sa mababa o simulang mga slatong Jurassic sa katimugang Alermika na nagpapakita ng isang tulad ng [[dolphin]] na hugis ng katawan. File:Muraenosaurus l2.jpg|Ang mga tulad ng [[Plesiosauro]]ng ''[[Muraenosaurus]]'' ay gumala sa mga karagatang Jurassic. File:JurassicMarineIsrael.JPG|Ang [[Gastropoda]] at mga nakakabit na mytilid [[bibalbo]] sa isang pagkakamang plano ng batong apog sa panahong Jurassic sa katimugang Israel. </gallery></center> ===Pang-lupain=== Sa lupain, ang malalaking mga reptilyang [[archosauro]] ay nanatiling nananaig. Ang panahong Jurassic ay isang ginintuang panahon para sa mga malalaking herbiborosong mga [[dinosauro]] na kilala bilang mga [[sauropoda]]—''[[Camarasaurus]]'', ''[[Apatosaurus]]'', ''[[Diplodocus]]'', ''[[Brachiosaurus]]'', at maraming iba pa na gumala sa lupain sa Huling Jurassic. Ang kanilang mga suporta ang mga [[prairie]] ng mga [[fern]], mga tulad ng palmang [[cycad]] at [[bennettitales]], o ang mas mataas na paglagong koniperoso ayon sa mga pag-aangkop nito. Ang mga ito ay sinila ng mga malalaking [[theropoda]] gaya halimbawa ng ''[[Ceratosaurus]]'', ''[[Megalosaurus]]'', ''[[Torvosaurus]]'' at ''[[Allosaurus]]''. Ang lahat ng mga ito ay kabilang sa may balakang na butiki o sangay na [[saurischia]] ng mga [[dinosauro]].<ref>{{cite book |last=Haines |first=Tim |year=2000 |title=Walking with Dinosaurs: A Natural History |location=New York |publisher=Dorling Kindersley |isbn=0-7894-5187-5 }}</ref> Sa Huli ng Jurassic, ang unang mga [[ibon]] tulad ng [[Archaeopteryx]] ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa maliliit na na mga [[coelurosaur]]iyanong [[dinosauro]]. Ang mga [[Ornithischia]]n na mga dinosauro ay hindi nananaig sa mga saurischian na dinosauro bagaman ang ilan tulad ng mga [[stegosauro]] at ang malilit na mga [[ornithopoda]] ay gumampan ng mahahalagang mga papel bilang maliliit at katamtaman hanggang malalaking mga herbibora. Sa himpapawid, ang mga [[ptesauro]] ay karaniwan. Ang mga ito ay naghari sa mga himpapawid na pumupuno ng maraming mga katungkulang ekolohikal na kinuha na ngayon ng mga [[ibon]].<ref>{{cite book |last=Feduccia |first=A. |year=1996 |title=The Origin and Evolution of Birds |publisher=Yale University Press |location=New Haven |isbn=0-300-06460-8 }}</ref> Sa loob mga mababang lumalagong mga halamanan ay ang iba't ibang mga uri ng sinaunang [[mamalya]] gayundin ang mga tulad ng mamalyang mga [[reptilya]]ng [[Tritylodontidae|tritylodont]], ang tulad ng butiking mga [[Sphenodontia|sphenodonts]] at sinaunang mga [[lissamphibia]]. Ang mga natitira ng mga Lissamphibia ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa panahong ito na nagpapakilala ng mga unang [[salamander]] at mga [[caecilian]].<ref>{{cite book |last=Carroll |first=R. L. |year=1988 |title=Vertebrate Paleontology and Evolution |publisher=WH Freeman |location=New York |isbn=0-7167-1822-7 }}</ref> <center><gallery> File:Diplodocus BW.jpg|Ang ''[[Diplodocus]]'' na umaabot sa mga habang higit sa 30 metro ay isang karaniwang [[sauropoda]] sa panahong Huling Jurassic. File:Allosaurus BW.jpg|Ang ''[[Allosaurus]]'' ang isa sa pinakamalaking mga maninilang pang-lupain sa panahong Jurassic. File:Stegosaurus BW.jpg|Ang ''[[Stegosaurus]]'' ang isa sa pinaka makikilalang henera ng mga [[dinosauro]] at namuhay mula gitna hanggang Huling Jurassic. File:Archaeopteryx 2.JPG|Ang ''[[Archaeopteryx]]'' ay lumitaw sa Huling Jurassic at isang may balahibo(feathered) na dinosaurong nauugnay sa [[ebolusyon ng mga ibon]]. </gallery></center> ==Flora== [[File:Douglas fir leaves and bud.jpg|140px|thumb|Ang mga [[konipero]] ang nananaig na mga halamang panglupain sa panahong Jurassic.]] Ang tuyo at mga kondisyong kontinental na karakteristiko ng panahong [[Triasiko]] ay patuloy na gumagaan sa panahong Jurassic lalo na sa mga mas matataas na latitudo. Ang katamtamang init, mahalumigmig na klima ay pumayag sa mga kagubatan na tumakip sa karamihan ng mga lupain.<ref name="Haines, 2000">Haines, 2000.</ref> Ang [[hymnosperma]] ay relatibong diberso sa panahong Jurassic.<ref name="Palaeos website"/> Ang mga [[konipero]] sa partikular ay nananaig sa flora gaya ng sa panahong [[Triasiko]]. Ang mga ito ang pinaka dibersong pangkat at bumubuo ng karamihan ng mga malalaking puno. Ang mga umiiral sa kasalukuyang mga pamilya ng konipero na yumabong sa Jurassic ay kinabibilangan ng [[Araucariaceae]], [[Cephalotaxaceae]], [[Pinaceae]], [[Podocarpaceae]], [[Taxaceae]] at [[Taxodiaceae]].<ref>Behrensmeyer ''et al.'', 1992, 349.</ref> Ang ekstinkt na pamilyang konipero sa epoch na [[Mesosoiko]] na [[Cheirolepidiaceae]] ay nanaig sa mababang latitudong halamanan gayundin din ang mga mapalumpong [[Bennettitales]].<ref name="Behrensmeyer et al., 1992, 352">Behrensmeyer ''et al.'', 1992, 352</ref> Ang mga [[Cycad]] ay karaniwan rin gayungdin ang mga [[ginkgo]] at mga [[punong fern]] sa kagubatan.<ref name="Palaeos website"/> Ang mas maliliit na mga [[fern]] ay malamang na nananaig sa mababang mga halamanan. Ang mga [[Caytoniacea]] ay isa pang pangkat ng mga mahahalgang halaman sa panahong ito at inakalang may sukat na palumpong hanggang maliit na puno.<ref>Behrensmeyer ''et al.'', 1992, 353</ref> Ang mga halamang ginkgo ay partikular na karaniwan sa gitna hanggang matataas na mga latitudo.<ref name="Palaeos website"/> Sa katimugang Hemispero, ang mga [[podocarpo]] ay lalong matagumpay samantalang ang mga gingkgo at mga [[Czekanowskiales]] ay bihira.<ref name="Haines, 2000"/><ref name="Behrensmeyer et al., 1992, 352"/> Sa mga karagatan, ang mga modernong mga [[coralline algae]] ay lumitaw sa unang pagkakaton.<ref name="Palaeos website"/> {{-}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Jurassic]] mb1hgmby70z7xxhwybzoz8gcd6aqv6n 1 187763 1959161 1639420 2022-07-28T23:08:42Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Usapan:Silurian]] sa [[Usapan:Siluriyano]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki == Siluriyano == Saan ba galing ito? Hindi naman Espanyol. Mas mainam gamitin ang Ingles na "[[:en:Silurian|Silurian]]". Maari rin ang "Siluriko" na galing sa tumpak na Espanyol na "[[:es:Silúrico|Silúrico]]". Sa Ingles o Espanyol lang naman karaniwang humihiram ang Tagalog (Filipino) ng mga katawang pang-agham. --[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]] ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 02:05, 7 Setyembre 2012 (UTC) 7nwnbvmql2evw9727bwgfu0fv55qkbb 0 187764 1959127 1872047 2022-07-28T22:22:46Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{better translation}} {{copyedit}} {{Infobox geologic timespan | name = Kretaseyoso | color = Kretaseyoso | top_bar = Phanerozoic | time_start = 145.0 | time_start_prefix = ~ | time_end = 66.0 | image_map = | caption_map = A map of the world as it appeared during the Early Cretaceous (105 Mya) | image_outcrop = | caption_outcrop = | image_art = | caption_art = <!--Chronology--> | timeline = Kretaseyoso <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale | formerly_used_by = | not_used_by = <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = Not formally defined | lower_def_candidates = *Magnetic—base of [[Chronozone|Chron]] M18r *Base of [[Calpionellid]] zone B *[[First appearance datum|FAD]] of [[Ammonite]] ''[[Berriasella jacobi]]'' | lower_gssp_candidates = None | upper_boundary_def = [[Iridium]]-enriched layer associated with a major meteorite impact and subsequent [[K-Pg extinction event]] | upper_gssp_location = El Kef Section, [[El Kef]], [[Tunisia]] | upper_gssp_coords = {{Coord|36.1537|N|8.6486|E|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 1991 <!--Atmospheric and Climatic Data--> | sea_level = }} Ang '''Kretaseyoso''' (Ingles: '''Cretaceous''') ({{IPAc-en|icon|k|r|ɨ|ˈ|t|eɪ|ʃ|ə|s}}, {{respell|krə|TAY|shəs}}), na hinango mula sa [[Latin language|Latin]] na "creta" ([[chalk]]), na karaniwang pinaikling '''K''' para sa saling [[Aleman]] nitong ''Kreide'' (chalk) ay isang panahong heolohiko mula {{period span|Cretaceous}}. Ito ay sumusunod sa panahong [[Jurassic]] at sinundan ng panahong [[Paleohene]]. Ito ang huling panahong ng [[Mesosoiko|era na Mesosoiko]] at sumasaklaw sa 80 milyong mga taon na pinakamahabang panahon ng [[Phanerozoic|era na Phanerozoic]]. Ito ay isang panahon ng relatibong mainit na klima na nagresulta sa isang mataas na mga lebel ng dagat na eustatiko at lumikha ng maraming mga mababaw na mga dagat na panloob ng lupain. Ang mga karagatan at dagat na ito ay napuno ng ngayong [[ekstinsiyon|ekstinto]] na mga [[reptilya]]ng pang-dagat, mga [[ammonita]], at mga [[rudista]] samantalang ang mga [[dinosauro]] ay nagpatuloy na manaig sa lupain. Sa parehong panahon, ang mga bagong pangkat ng mga [[mamalya]] at mga [[ibon]] gayundin ang mga [[namumulaklak na mga halaman]] ay lumitaw. Ang Kretaseyoso ay nagwakas sa isang malaking [[ekstinsiyong pang-masa]] na [[pangyayaring ekstinsiyong na Kretaseyoso-Paleoheene]] kung saan ang maraming mga pangkat kabilang ang mga hindi-ibon na [[dinosauro]], mga [[pterosaur]] at malalaking mga reptilyang pang-dagat ay namatay. Ang huli nang Kretaseyoso ay inilalarawan ng [[hangganang K-Pg]] na isang lagdang heolohiko na nauugnay sa ekstinsiyong pang-masa na nasa pagitan ng mga era na Mesosoiko at [[Cenozoic]]. ==Heolohiya== {{Empty section}} ===Kasaysayang pagsasaliksik=== Ang Kretaseyoso bilang isang hiwalay na panahon ay unang inilarawan ng heologong Belhiyanong si [[Jean Baptiste Julien d'Omalius d'Halloy|Jean d'Omalius d'Halloy]] noong 1822 gamit ang [[stratum|strata]] sa [[Paris Basin (geology)|Paris Basin]]<ref>{{cite book|title=[[Great Soviet Encyclopedia]]|publisher=Sovetskaya Enciklopediya|edition=3rd|pages=vol. 16, p. 50|year=1974|location=Moscow|language=Russian|nopp=true}}</ref> at ipinangalan ito para sa ekstensibong mga kama ng [[chalk]](kalsiyum karbonata) na idineposito ng mga shell ng mga marinong [[inbertebrata]] na pangunahin ang mga [[coccolith]] na natagpuan sa Itaas na Kretasyeso ng kanluraning [[Europa]]. Ang pangalang "Cretaceous" ay hango sa Latin na ''creta'' na nangangahulugang [[chalk]].<ref>{{cite book|title=Glossary of Geology|publisher=American Geological Institute|edition=3rd|pages= 165|year=1972|location=Washington, D.C.}}</ref> Ang pangalan ng island [[Creta]] ay may parehong pinagmulan. ===Mga subdibisyong stratigrapiko=== Ang panahong Kretaseyoso ay nahahati sa [[Simulang Kretaseyoso]] at [[Huling Kretaseyoso]] o Mababa at Itaas na Kretaseyosong serye. Sa mga mas matandang literatura, ang Kretaseyoso ay minsang hinahati sa tatlong mga serye: [[Neocomian]] (maababa/simula), Gallic (gitna) and Senonian (itaas/huli). Ang isang labingisang mga yugto na lahat ay nagmumula sa stratigrapiyang Europea ay ginagamit na ngayon sa buong mundo. Sa maraming mga bahagi ng mundo, ang alternatibong mga lokal na subdibisyon ay ginagamit pa rin. Gaya ng ibang mga mas matandang panahon, ang mga kamang bato ng Kretaseyoso ay mahusay na natukoy ngunit ang mga eksaktong edad ng tuktok at base nito ay hindi matiyak ng ilang mga milyong taon. Walang malaking [[ekstinsiyon]] o putok ng dibersidad ang naghihiwalay sa Kretaseyoso mula sa panahong [[Jurassic]]. Gayunpaman, ang tuktok ng sistemang ito ay matalas na inilarawan na inilagay sa mayaman sa [[iridium]] na patong na natagpuan sa buong mundo at pinaniniwalaang nauugnay sa [[krater na Chicxulub|banggang krater na Chicxlub]] sa [[Yucatan]] at [[Golpo ng Mehiko]]. Ang patong na ito ay mahigpit na pinetsaha ng 65.5 milyong taon ang nakalilipas.<ref>The official geologic timescale of the ICS (in 2008) gives 65.5 Ma as upper boundary of the Cretaceous, new callibrations by Kuiper ''et al.'' (2008) yield 65.9 Ma</ref> ===Mga pagkakabuo ng bato=== [[Image:MosasaurusHoffmann.jpg|thumb|left|Isang guhit ng mga posil na panga ng ''[[Mosasaurus|Mosasaurus hoffmanni]]'', mula sa [[Maastrichtian]] ng [[Limburg (Netherlands)|Dutch Limburg]], ng heologong Olandes na si [[Pieter Harting]] (1866).]] Ang mataas na eustatikong lebel ng dagat at katamtamang init na klima ng Kretasyoso ay nangangahulugang ang isang malaking sakop ng mga kontinente ay natatakpan ng isang katamtamang init na mga mabababaw na dagat. Ang Kretasyoso ay ipinangalan sa ekstensibong mga deposito ng [[chalk]] ng panahong ito sa Europa ngunit sa maraming mga bahagi ng mundo, ang sistemang Kretaseyoso ay binubuo sa karamihang bahagi ng mga marinong [[batong apog]] na isang uri ng bato na nabubuo sa katamtamang init at mga sirkunstansiyang mababaw na marino. Sanhi ng mataas na lebel ng dagat, may isang ekstensibong espasyong akomodasyon para sa [[sedimentasyon]] upang ang mga makakapal na deposito ay mabuo. Dahil sa relatibong batang edad at malaking kakapalan ng sistema, ang mga batong Kretaseyoso ay nakausli sa maraming mga lugar sa buong mundo. Ang [[chalk]] ay isang uri ng bato na karakterisiko ng(ngunit hindi limitado sa) Kretaseyoso. Ito ay binubuo ng mga [[coccolith]] at mikroskopikong maliit na mga kalansay na [[kalsito]] ng mga [[coccolithophore]] na isang uri ng [[algae]] na yumabong sa mga dagat na Kretaseyoso. Sa hilagang kanluranin ng Europa, ang mga depositong chalk mula sa Itaas na Kretaseyoso ay karakteristiko ng [[pangkat Chalk]] na bumubuo ng [[mga puting talampas ng Dover]] sa timog baybayin ng [[Inglater]] at mga katulad na talampas sa baybayin ng Normandy sa [[Pransiya]]. Ang [[pangkat (stratigrapiya)|pangkat]] ay matatagpuan sa Inglater, hilagaang Pransiya at mga mababang ansa, hilagaang Alemanya, Denmark at sa subsurpasiyo ng katimugang bahai ng [[Dagat Hilaga]]. Ang chalk ay madaling [[konsolidasyon (lupa)|makokonsolida]] at ang pangkat Chalk ay binubuo ng mga maluwag na sedimento sa maraming mga lugar. Ang pangkat ay may mga ibang [[batong apog]] at mga [[arenita]]. Kabilang sa mga [[fossil]] na nilalaman nito ang mga [[dagat urchin]], mga [[belemnita]], mga [[ammonita]] at mga [[reptilya]] ng dagat gaya ng ''[[Mosasaurus]]''. Sa katimugang Europa, ang Kretaseyoso ay karaniwang isang sistemang marino na binubuo ng [[kompetensiya (heolohiya)|kompetenteng]] mga kama ng batong apog o mga inkompetenteng mga [[marl]]. Dahil ang [[oreheniyang Alpine|mga kadenang bundok na Alpine]] ay hindi pa umiiral sa panahong Kretaseyoso, ang mga depositong ito ay nabuo sa katimugang gilid ng [[shelf na kontinental]] ng Europa sa marhin ng [[Karagatang Tethys]]. Ang stagnasyon ng mga kuryente malalalim na mga dagat sa Gitnang Kretaseyoso ay nagsanhi ng [[anoksiko]]ng kondisyon sa katubigan ng dagat. Sa maraming mga lugar sa buong mundo, ang isang maitim na anoksikong mga [[shale]] ay nabuo sa interbal na ito.<ref>See Stanley (1999), pp. 481&ndash;482</ref> Ang mga shale na ito ay mahalagang [[pinagkukunang bato]] para sa [[langis]] at gaas halimbawa sa subsurpasiyo ng Dagat Hilaga. ==Paleoheograpiya== Sa panahong Kretaseyoso, ang huling [[Paleozoic]] hanggang simulang [[Mesosoiko]], kinumpleto ng superkontinente na [[Pangaea]] ang [[tektonikang plato|tektonikang]] paghahati nito sa kasalukuyang panahong mga kontinente bagaman ang mga posisyon nito ay malaking iba sa panahong ito. Habang ang [[Karagatang Atlantiko]] ay lumalapad, ang konberhenteng marhin na mga [[oroheniya]] na nagsimula noong panahong [[Jurassic]] ay nagptuloy sa [[Kordilyerang Hilagang Amerika]] dahil ang [[oreheniyang Nevadan]] ay sinundan ng mga oroheniyang [[oroheniyang Sevier|Sevier]] at [[oroheniyang Laramide|Laramide]]. Bagaman ang [[Gondwana]] ay buo pa rin pagsisimula ng Kretaseyoso, ito ay nahati habang ang [[Timog Amerika]], [[Antarctica]] at [[Australia]] ay nahating papalayo sa [[Aprika]] bagaman ang [[India]] at [[Madagascar]] ay nanatiling magkakabit sa bawat isa. Dahil dito, ang mga karagatang Timog Atlantiko at [[Karagatang Indiyano]] ay bagong nabuo. Ang gayong aktibong paghahati ay nagtaas ng malalaking kadeng pang-ilalim na dagat na mga kabundukuan sa kahabaan ng mga welt na nagtataas ng eustatikong mga lebel ng dagat sa buong mundo. Ang mga malalawak na mga mababaw na mga dagat ay sumulong papatawid sa sentral Hilagang Amerika(ang Kanluraning Panloob na daangdagat) at Europa at pagkatapos ay umurong sa huli ng panahon na nag-iiwan ng makapal na mga depositong marino sa pagitan ng mga kamang [[coal]]. Sa rurok ng [[transgresyon (heolohiya)|transgresyon]] sa panahong Kretaseyoso, isang tatlo ng kasalukuyang sakop ng lupain ng mundo ay lumubog.<ref>Dougal Dixon et al., ''Atlas of Life on Earth'', (New York: Barnes & Noble Books, 2001), p. 215.</ref> Ang Kretaseyoso ay makatwirang sikat sa batong [[chalk]] nito. Ang katunayan, ang mas maraming chalk ay nabuo sa panahong Kretaseyoso kesa sa anumang panahon ng epoch na [[Phanerozoic]]. <ref>Stanley, Steven M. ''Earth System History.'' New York: W.H. Freeman and Company, 1999. ISBN 0-7167-2882-6 p. 280</ref> Ang gawaing [[ridge na Gitnang Karagatan]] o ang sirkulasyon ng alat tubig hanggang sa mga lumaking ridge ay nagpayam ng karagatan sa [[kalsiyum]]. Ito ay gumawa sa mga karagatan na mas [[saturasyong|saturado]] gayundin ay nagpataas ng pagiging makakuha nang biolohiko ng mga elemento para sa [[Coccolithophores|kalkareyosong nanoplankton]].<ref>Stanley, pp. 279&ndash;81</ref> ANg mga malawakang [[karbonata]]ng ito at iba pang mga [[batong sedimentaryo|depositong sedimentaryo]] ay gumagawa sa rekord ng batong Kretaseyoso na lalong mahusay. Ang sikat na mga [[pormasyong heolohiko|pormasyon]] mula sa Hilagang Amerika ay kinabibilangan ng mayamang mga marinong [[fossil]] ng [[Chalk na Mausok na Bundo]] ng [[Kansa]] at mga faunang pang-luapin ng [[Pormasyong Hell Creek]] sa Huling Kretaseyoso. Ang ibang mga mahahalagang pagkakalantad ng Huling Kretaseyoso ay nangyari sa Europa (halimabawa ang [[Weald]], [[Tsina]]). Sa area ng ngayong India, ang mga malalaknig kamang [[lava]] ng mga [[Trap na Deccan]] ay sumabog sa Huling Kretaseyoso at Simulang [[Paleoseno]]. ==Klima== Ang epoch na [[Berriasian]] ay nagpapakita ng kagawiang paglalamig na nakita sa huling epoch na [[Jurassic]]. May ebidensiya na ang mga pagbagsak ng [[niyebe]] ay karanian sa mga mas mataas na latitudo at ang mga tropiko ay naging mas basa kesa sa mga panahong [[Triassic]] at [[Jurassic]].<ref name="The Berriasian Age">[http://palaeos.com/mesozoic/cretaceous/berriasian.html The Berriasian Age]</ref> Gayunpaman, ang [[glasiasyon]](pagyeyelp) ay limitado sa mga glasyer na alipin sa ilang mga matataas na latitudo bagaman ang mga pang-panahong niyebe ay maaaring umiral sa mas malayong timog. Ang [[rapto|pagrarapto]] ng yelo ng mga bato sa mga kapaligirang marino ay nangyari sa halos panahon ng Kretaseyoso ngunit ang ebidensiya ng deposisyon ng direkta mula sa mga glasyer ay limitado sa Simulang Kretaseyoso ng Basin na Eromanga sa katimugang Australia.<ref>Alley, N.F. and Frakes, L.A. 2003. "First known Cretaceous glaciation: Livingston Tillite, South Australia". ''Australian Journal of Earth Science'' '''50''':134–150.</ref><ref>Frakes, L.A. and Francis, J. E. 1988. "A guide to Phanerozoic cold climates from high latitude ice rafting in the Cretaceous". ''Nature'' '''333''':547–549.</ref> Gayunpaman, pagkatapos ng wakas ng Berriasian, ang mga temperatura ay muling tumaas at ang mga kondisyong ito ay halos hindi nagbabago hanggang sa wakas ng panahong ito.<ref name="The Berriasian Age"/> Ang kagawiang ito ay sanhi ng masidhing gawaing pang-bulkano na lumikha ng malalaking mga kantidad ng [[karbon dioksido]]. Ang produksiyon ng malalaking mga kantidad ng [[magma]] na iba't ibang itinuro sa mga [[plumang mantel]] o sa mga ekstensiyal na [[tektonikang plato|plato]] <ref name=Foulger>{{cite book |title=Plates vs. Plumes: A Geological Controversy |author=Foulger, G.R. |url=http://www.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-1405161485.html |year=2010 |isbn=978-1-4051-6148-0 |publisher=Wiley-Blackwell}}</ref> ay karagdagang nagpataas ng mga lebel ng dagat upang ang mga malalaking area ng mga krustong kontinental ay natatakpan ng mababaw na mga dagat. Ang [[Karagatang Tethys]] na nagdudugtong sa mga dagat tropiko mula sa silangan hanggang kanluran ay tumulong rin sa katamtamang pag-iinit ng klimang pandaigdigan. Ang umangko sa katamtamang init na mga [[fossil na halaman]] ay alam mula sa mga lokalidad na kasinglayo ng [[Alaska]] at [[Greendland]] samantalang ang mga fossil ng mga [[dinosauro]] ay natagpuan sa loob ng 15 digri ng [[timog polo]] sa panahong Kretaseyoso.<ref>Stanley, pp. 480&ndash;2</ref> Ang isang napakamahinahong gradientong temperatura mula sa [[ekwador]] hanggang sa mga polo ay nangangahulugang mas mahinang mga hanging pandaigdigan na nag-aambag sa kaunting [[pag-uupwell]] at mas stagnanteng mga karagatan kesa sa kasalukuyan. Ito ay binibigyang ebidensiya ng malawakang itim na pagdedeposito ng [[shale]] at kadalasang mga [[pangyayaring anoksiko]].<ref>Stanley, pp. 481&ndash;2</ref> Ang mga core na sedimento ay nagpapakita ang tropikong temperatura ng surpasiyo ng dagat ay maaaring maikling katamtamang init bilang 42&nbsp;°C (107&nbsp;°F), 17&nbsp;°C ( 31&nbsp;°F) na mas katamtamang init kesa sa kasalukuyan at ang mga ito ay may aberaheng mga 37&nbsp;°C (99&nbsp;°F). Samantala, ang mga temperatura ng malalalim na karagatan ay mga 15 hanggang 20&nbsp;°C (27 to 36&nbsp;°F) na mas mataas kesa temperatura sa kasalukuyan.<ref>[http://www.physorg.com/news10978.html "Warmer than a Hot Tub: Atlantic Ocean Temperatures Much Higher in the Past"] [[PhysOrg.com]]. Retrieved 12/3/06.</ref><ref>Skinner, Brian J., and Stephen C. Porter. ''The Dynamic Earth: An Introduction to Physical Geology.'' 3rd ed. New York: John Wiley & Sons, Inc., 1995. ISBN 0-471-59549-7. p. 557</ref> {{further|Cool tropics paradox}} ==Buhay== [[File:Conguillio llaima.jpg|thumb|Bagaman ang mga unang representatibo ng mga madahong puno at mga tunay na damo ay lumitaw sa panahong Kretaseyoso, ang flora ay pinananaigan pa rin ng mga [[konipero]] gaya ng ''[[Araucaria]]'' (Dito ay modernong ''Araucaria araucana'' sa Chile).]] ===Flora=== Ang mga namumulaklak na mga halaman(mga [[angiosperma]]) ay kumalat sa panahogn ito bagaman ang mga ito ay hindi naging nananaig hanggang sa yugtong [[Campanian]] na malapit sa wakas ng epoch. Ang [[ebolusyon]] ng mga ito ay tinulungan ng paglitaw ng mga unang [[bubuyog]]. Ang katunayan, ang mga angiosperma at mga insekto ay isang mahusay na halimbaw ng [[kapwa ebolusyon]]. Ang unang mga kinatawan ng maraming mga madahong puno kabilang ang mga [[ficus|igos]], [[platanus]] at mga [[magnolia]] ay lumitaw sa panahong Kretaseyoso. Sa parehong panahon, ang ilang mas naunang mga [[Mesosoiko]]ng mga [[gymnsperm]] tulad ng mga [[konipero]] ay patuloy na yumabong. Ang mga pehuén (monkey puzzle trees na ''[[Araucaria]]'') at iba pang mga konipero ay kilalang sagana at malaganap. Ang ilang mga order ng fern gaya ng Gleicheniales<ref>C.Michael Hogan. 2010. [http://www.eoearth.org/article/Fern ''Fern''. Encyclopedia of Earth. National council for Science and the Environment]. Washington, DC</ref> ay lumitaw sa [[fossil]] rekord sa Kretaseyoso at nagkamit ng simulang malawakang distribusyon. Ang taksang Gymnosperm tulad ng [[Bennettitales]] ay namatay bago ang wakas ng panahong ito. ===Faunang pang-lupain=== Sa lupain, ang mga [[mamalya]] ay isang maliit at relatibo pa ring maliit na bahagi ng fauna. Ang sinaunang mga mamalyang [[marsupyal]] ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa Simulang Kretaseyoso na ang mga tunay na [[placental]] ay lumitaw sa Huling Kretaseyoso. Ang fauna ay pinananaigan ng mga reptilyang [[arkosauro]] lalo na ang mga [[dinosauro]] na nasa pinaka dibersong yugto nito. Ang mga [[pterosaur]] ay karaniwan sa simula at gitnang Kretaseyoso ngunit habang ang Kretaseyoso ay nagpapatuloy, ang mga ito ay naharap sa papalagong kompetisyon mula sa [[radiasyong pag-aangkop]] ng mga [[ibon]] at sa wakas ng panahong ito, ang tanging dalawang mataas na espesyalisadong mga pamilya nito ang nanatili. Ang [[lagerstätte]] na [[Liaoning]] ([[Chaomidianzi formation]]) sa Tsina ay nagbibigay ng isang sulyap ng buhay sa Simulang Kretaseyoso kung saan ang mga naingatang labi ng maraming mga uri ng maliliit na mga [[dinosauro]], mga [[ibon]] at mga [[mamalya]] ay natagapuan. Ang mga dinosaurong [[coelurosauro]] na natagpuan doon ay kumakatawan sa mga uri ng pangkat ng [[Maniraptora]] na [[fossil na transisyonal]] sa pagitan ng mga [[dinosauro]] at [[ibon]] at kilala sa pagkakaron ng mga tulad ng buhok na mga balahibo. Ang mga [[insekto]] ay nagdibersipika sa panahong Kretaseyoso at ang pinakamatandang alam na mga [[langgam]], mga [[anay]] at ilang mga [[lepidoptera]] na katulad ng mga [[paru-paro]] at mga mariposa ay lumitaw. Ang mga [[aphid]], mga [[tipaklong]] at mga [[gall wasp]] ay lumitaw.<ref name="UCMP" /> <center> <gallery> Image:Tyrannosaurus BW.jpg|Ang ''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus rex]]'' na isa sa pinakamalaking mga maninilang panlupain ng lahat ng panahon ay namuhay sa Huling Kretaseyoso. File:Velociraptor dinoguy2.jpg|Hanggang 2 metrong habang ''[[Velociraptor]]'' ay malamang na may balahibo at gumala sa Huling Kretaseyoso. File:Triceratops BW.jpg|Ang mga ''[[Triceratop]]'' ang isa sa pinaka nakikilalang mga henera ng Kretaseyoso. File:Eomaia NT.jpg|Ang mga [[mamalya]] ay isang maliit na bahagi ng faunang Kretaseyoso na ang ''[[Eomaia]]'' ang unang [[eutherian]]. Image:Coloborhynchus piscator jconway.jpg|Isang [[pterosaur]], ''[[Anhanguera (pterosaur)|Anhanguera piscator]]'' </gallery> </center> ===Marinong fauna=== Sa mga dagat, ang mga [[batoidea|ray]], mga modernong [[pating]] at mga [[teleosta]] ay naging karaniwan.<ref>http://www.talkorigins.org/origins/geo_timeline.html</ref> Ang mga marinong reptilya ay kinabibilangan ng mga [[ichthyosauro]] sa simula at gitnang Kretaseyoso (na naging ekstinto sa pangyayaring ekstinsiyong Cenomanian-Turonina sa huli ng Kretaseyoso), mga [[plesiosauro]] sa buong panahong Kretaseyoso at mga [[mosasauro]] na lumitaw sa Huling Kretaseyoso. Ang ''[[Baculite]]'' na isang henus ng [[ammonita]] na may tuwid na shell ay yumabong sa mga dagat kasama ng mga nagtatayo ng [[reef]] na mga [[rudista]]ng [[tulya]]. Ang mga [[Hesperornithiformes]] ay hindi nakakalipad na sumisid sa dagat na mga [[ibon]] na lumangoy ng tulad ng mga [[grebe]]. Ang Globotruncanid [[Foraminifera]] at mga [[echinoderma]] gaya ng mga dagat urchin at[[Asteroidea|dagat bituin]] ay yumabong. Ang unang [[radiasyong pag-aangkop]] ng mga [[diatoma]](na pangkalahatang [[silikon na dioksido|siliseyoso]] kesa sa [[kalkareyoso]]) sa mga karagatan ay lumitaw sa Kretaseyoso. Ang mga sariwang tubig na diatoma ay hindi lumitaw hanggang sa [[Mioseno]] lamang.<ref name="UCMP">http://www.ucmp.berkeley.edu/mesozoic/cretaceous/cretlife.html</ref> Ang panahong Kretaseyoso ay mahalaga ring interbal sa [[ebolusyon]] ng [[bioerosyon]] na produksiyon ng mga pagbubutas at pagkakaskas sa mga bato, matigas na lupain at mga shell. (Taylor and Wilson, 2003). <center> <gallery> File:Kronosaurus hunt1DB.jpg|Isang eksena mula sa Simulang Kretaseyoso: isang ''[[Woolungasaurus]]'' na inaatake ng ''[[Kronosaurus]]''. File:TylosaurusDB2.jpg|Ang ''[[Tylosaurus]]'' ang pinakamalaking alam na [[mosasauro]] na isang karniborosong marinong reptilya na lumitaw sa Huling Kretaseyoso. File:Hesperornis BW.jpg|Ang malakas na lumalango at may ngiping maninilang ibongtubig na ''[[Hesperornis]]'' ay gumala sa mga karagatan ng Huling Kretaseyoso. Image:DiscoscaphitesirisCretaceous.jpg|Isang [[ammonita]] ''[[Discoscaphites]] iris'', Pormasyong Owl Creek (Itaas na Kretaseyoso), Ripley, Mississippi. File:The fossils from Cretaceous age found in Lebanon.jpg|Isang plato na may ''[[Nematonotus]] sp.'' , ''Pseudostacus sp.'', at isang parsiyal na ''Dercetis triqueter'' na natagpuan sa [[Hakel]], Lebanon </gallery> </center> ===Pangyayaring ekstinsiyong sa Wakas ng Kretaseyoso=== [[Image:Impact event.jpg|thumb|Ang pagbangga ng isang [[asteroyd]] o [[kometa]] ay malawakang tinatanggap ngayon bilang pangunahing dahilan ng [[pangyayaring ekstinsiyong Kretaseyoso-Paleohene]].]] May isang patuloy na pagbagsak ng [[biodibersidad]] sa yugtong Maastrichtian ng panahong Kretaseyoso bago ang iminungkahing [[krisis ekolohikal]] na pinukaw ng mga pangyayari sa [[hangganan K-Pg]]. Sa karagdagan, ang biodibersidad ay nangangailangan ng malaking halaga ng panahon upang makaahon mula sa pangyayaring K-T sa kabilang ng malamang pag-iral ng kasagaanan ng bakanteng mga niche na ekolohikal.<ref name="MacLeod">{{cite journal|author=MacLeod, N, Rawson, PF, Forey, PL, Banner, FT, Boudagher-Fadel, MK, Bown, PR, Burnett, JA, Chambers, P, Culver, S, Evans, SE, Jeffery, C, Kaminski, MA, Lord, AR, Milner, AC, Milner, AR, Morris, N, Owen, E, Rosen, BR, Smith, AB, Taylor, PD, Urquhart, E & Young, JR|title=The Cretaceous–Tertiary biotic transition|year=1997|journal=Journal of the Geological Society|volume=154|issue=2|pages=265–292|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3721/is_199703/ai_n8738406/print|doi=10.1144/gsjgs.154.2.0265}}</ref> Sa kabila ng pagiging malala ng pangyayaring hangganang ito, may isang malaking pagkakaiba sa rate ng eksinksiyon sa pagitan at loob ng iba't ibang mga [[klaso]]. Ang mga espesyeng nakasalalay sa [[potosinteiss]] ay bumagsak ay naging ekstinto dahil sa pagbabawas ng [[enerhiyang pang-araw]] na umaabot sa mundo sanhi ng mga partikulong atmosperiko na humaharang sa liwanag ng araw. Gaya ng sa kaso ngayon, ang mga organismong nagpoposintesis gaya ng mga [[phytoplankton]] at mga halamang pang-lupain ay bumuo ng pangunahing bahagi ng [[kadena ng pagkain]] sa Huling Kretaseyoso. Ang ebidensiya ay nagmumungkahi na ang mga hayop na herbiboros na nakasalalay sa mga halaman at plankton sa pagkain ng mga ito ay namatay dahil ang mga pinagkukunang pagkain ng mga ito ay nagkulang. Dahil dito, ang mga mataas na [[maninila]] gaya ng ''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus rex]]'' ay napahamak rin.<ref>{{cite journal|author=Wilf, P & Johnson KR|title=Land plant extinction at the end of the Cretaceous: a quantitative analysis of the North Dakota megafloral record|journal=Paleobiology|year=2004|volume=30|issue=3|pages=347–368|doi = 10.1666/0094-8373(2004)030<0347:LPEATE>2.0.CO;2}}</ref> Ang mga [[Coccolithophorid]] at mga [[molluska]] kabilang ang mga [[ammonita]], mga [[rudista]] at mga sariwang tubig na mga [[suso (hayop)|suso]] at [[tahong]] gayundin ang mga organismo na ang kadenang pagkain ay kinabibilangan ng mga nagbubuo ng mga shell na ito ay naging ekstinto o dumanas ng mabigat na mga kawalan. Halimbawa, inakalang ang mga ammonita ang mga pangunahing pagkain ng mga [[mosasauro]] na isang pangkat ng mga marinong reptilya na naging ekstinto sa hangganan.<ref name="Kauffman">{{cite journal| last =Kauffman| first =E| authorlink =| coauthors =| title =Mosasaur Predation on Upper Cretaceous Nautiloids and Ammonites from the United States Pacific Coast | journal =PALAIOS| volume =19| issue =1| pages =96–100| publisher =Society for Sedimentary Geology| year =2004| url=http://palaios.geoscienceworld.org/cgi/reprint/19/1/96 | doi = 10.1669/0883-1351(2004)019<0096:MPOUCN>2.0.CO;2|accessdate=2007-06-17}}</ref> Ang mga [[ombinora]], [[insektibora]] at mga kumakain ng bangkay ay nakaligtas sa pangyayaring ekstinsiyon na marahil ay dahil sa tumaas na pagiging makukuha ng mga mapagkukunang pagkain. Sa wakas ng Kretaseyoso, tila walang purong mga herbiboros o karniborosong mga [[mamalya]]. Ang mga mamalya at mga ibon na nakaligtas sa ekstinsiyon ay kumakain ng mga insekto, larva, mga uod, mga suso na ang mga ito ay kumakain naman ng mga patay na halaman at materya ng hayop. Tineorisa ng mga siyentipiko na ang mga organismong ito ay nakaligtas sa pagguho ng nakabatay sa halamang mga kadena ng pagkain dahil ang mga ito ay kumakain ng [[Detritus (biology)|detritus]].<ref name="SheehanHansen">{{cite journal| author=Shehan, P & Hansen, TA | title =Detritus feeding as a buffer to extinction at the end of the Cretaceous| journal =Geology| volume =14| issue =10| pages =868–870| year =1986| url =http://geology.geoscienceworld.org/cgi/content/abstract/14/10/868| doi =10.1130/0091-7613(1986)14<868:DFAABT>2.0.CO;2| id =| accessdate =2007-07-04|bibcode = 1986Geo....14..868S }}</ref><ref name="MacLeod"/><ref>{{cite journal|title=Faunal evidence for reduced productivity and uncoordinated recovery in Southern Hemisphere Cretaceous–Paleogene boundary sections|author=Aberhan, M, Weidemeyer, S, Kieesling, W, Scasso, RA, & Medina, FA|year=2007|journal=Geology|volume=35|issue=3|pages=227–230|doi=10.1130/G23197A.1|bibcode = 2007Geo....35..227A }}</ref> Sa mga pamayanang batis, ang ilang mga pangkat ng hayop ay naging ekstinto. Ang mga pamayanang batis ay mas kaunting umaasa sa pagkain mula sa mga buhay na halaman at mas marami sa detritus na natatangay mula sa lupain.<ref>{{cite journal|title=Major extinctions of land-dwelling vertebrates at the Cretaceous–Paleogene boundary, eastern Montana|author=Sheehan, PM & Fastovsky, DE|year=1992|journal=Geology|volume=20|issue=6| pages=556–560|url=http://www.geoscienceworld.org/cgi/georef/1992034409|accessdate=2007-06-22|doi=10.1130/0091-7613(1992)020<0556:MEOLDV>2.3.CO;2|bibcode = 1992Geo....20..556S }}</ref> Ang mga katulad ngunit mas komplikadong mga paterno ay natagpuoan sa mga karagatan. Ang ekstinsiyon ay mas malala sa mga hayop na namumuhay sa sonang Pelahiko kesa sa mga hayop na namumuhay sa sahig ng dagat. Ang mga sa kolumn ng tubig ay halos buong nakasalalay sa pangunahing produksiyon mula sa mga nabubuhay na phytoplankton samantalang ang mga hayop na nabubuhay sa sahig ng karagatan ay kumkain ng detritus o maaaring lumipat pagkain ng detritus.<ref name="MacLeod"/> Ang pinakamalaking humihinga ng hanging mga nakaligtas sa pangyayaring ekstinsiyon na mga [[crocodilian]] at mga [[Choristodera|champsosauro]] ay mga semi-akwatiko at may paglapit sa detritus. Ang mga modernong crocodilian ay maaaring mamuhay bilang mga naghahanap ng mga itinapong materya at maaaring magpatuloy ng mga buwan nang walang pagkain o pumasok sa [[hibernasyon]] nang ang mga kondisyon ay hindi kanais nais. Ang mga batang supling nito ay maliit, mabagal na lumalaki at malaking kumakain sa mga [[inbertebrata]] at mga patay na organismo o pragmento ng mga organismo para sa unang mga ilang taon nito. Ang mga katangiang ito ay nauugnay sa pagpapatuloy ng mga crocodilian sa wakas ng Kretaseyoso.<ref name="SheehanHansen"/> <center> <gallery> Image:FaringdonCobble.JPG|Maraming mga pagbubutas sa cobble na Kretaseyoso sa Faringdon, England; Ang mga ito ang mahusay na mga halimbaw ng [[bioerosyon]]g fossil. Image:Cretaceous_hardground.jpg|Matigas na lupain mula sa Kretaseyoso mula sa Texas na nagkukrusto ng mga [[talaba]] at mga pagbubutas. Ang barang iskala ay 10&nbsp;mm. Image:RudistCretaceousUAE.jpg|Mga [[Rudista]]ng bibalbo mula sa Kretaseyoso ng mga Bulubunduking Omani,[[United Arab Emirates]]. Ang barang iskala ay 10&nbsp;mm. Image:InoceramusCretaceousSouthDakota.jpg|Isang ''[[Inoceramus]]'' mula sa panahong Kretaseyoso, [[South Dakota]]. </gallery> </center> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Kretaseyoso]] punfjl7pwxn11bvgs2xf7h0rbgs0k4o 1959170 1959127 2022-07-28T23:32:09Z CommonsDelinker 1732 Replacing [[Image:Hesperornis_BW.jpg]] with [[Image:Hesperornis_BW_(white_background).jpg]] (by [[commons:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:Duplicate|Duplicate]]: Exact or scaled-down duplicate: [[:c::File:Hesperornis BW (white back wikitext text/x-wiki {{better translation}} {{copyedit}} {{Infobox geologic timespan | name = Kretaseyoso | color = Kretaseyoso | top_bar = Phanerozoic | time_start = 145.0 | time_start_prefix = ~ | time_end = 66.0 | image_map = | caption_map = A map of the world as it appeared during the Early Cretaceous (105 Mya) | image_outcrop = | caption_outcrop = | image_art = | caption_art = <!--Chronology--> | timeline = Kretaseyoso <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale | formerly_used_by = | not_used_by = <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = Not formally defined | lower_def_candidates = *Magnetic—base of [[Chronozone|Chron]] M18r *Base of [[Calpionellid]] zone B *[[First appearance datum|FAD]] of [[Ammonite]] ''[[Berriasella jacobi]]'' | lower_gssp_candidates = None | upper_boundary_def = [[Iridium]]-enriched layer associated with a major meteorite impact and subsequent [[K-Pg extinction event]] | upper_gssp_location = El Kef Section, [[El Kef]], [[Tunisia]] | upper_gssp_coords = {{Coord|36.1537|N|8.6486|E|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 1991 <!--Atmospheric and Climatic Data--> | sea_level = }} Ang '''Kretaseyoso''' (Ingles: '''Cretaceous''') ({{IPAc-en|icon|k|r|ɨ|ˈ|t|eɪ|ʃ|ə|s}}, {{respell|krə|TAY|shəs}}), na hinango mula sa [[Latin language|Latin]] na "creta" ([[chalk]]), na karaniwang pinaikling '''K''' para sa saling [[Aleman]] nitong ''Kreide'' (chalk) ay isang panahong heolohiko mula {{period span|Cretaceous}}. Ito ay sumusunod sa panahong [[Jurassic]] at sinundan ng panahong [[Paleohene]]. Ito ang huling panahong ng [[Mesosoiko|era na Mesosoiko]] at sumasaklaw sa 80 milyong mga taon na pinakamahabang panahon ng [[Phanerozoic|era na Phanerozoic]]. Ito ay isang panahon ng relatibong mainit na klima na nagresulta sa isang mataas na mga lebel ng dagat na eustatiko at lumikha ng maraming mga mababaw na mga dagat na panloob ng lupain. Ang mga karagatan at dagat na ito ay napuno ng ngayong [[ekstinsiyon|ekstinto]] na mga [[reptilya]]ng pang-dagat, mga [[ammonita]], at mga [[rudista]] samantalang ang mga [[dinosauro]] ay nagpatuloy na manaig sa lupain. Sa parehong panahon, ang mga bagong pangkat ng mga [[mamalya]] at mga [[ibon]] gayundin ang mga [[namumulaklak na mga halaman]] ay lumitaw. Ang Kretaseyoso ay nagwakas sa isang malaking [[ekstinsiyong pang-masa]] na [[pangyayaring ekstinsiyong na Kretaseyoso-Paleoheene]] kung saan ang maraming mga pangkat kabilang ang mga hindi-ibon na [[dinosauro]], mga [[pterosaur]] at malalaking mga reptilyang pang-dagat ay namatay. Ang huli nang Kretaseyoso ay inilalarawan ng [[hangganang K-Pg]] na isang lagdang heolohiko na nauugnay sa ekstinsiyong pang-masa na nasa pagitan ng mga era na Mesosoiko at [[Cenozoic]]. ==Heolohiya== {{Empty section}} ===Kasaysayang pagsasaliksik=== Ang Kretaseyoso bilang isang hiwalay na panahon ay unang inilarawan ng heologong Belhiyanong si [[Jean Baptiste Julien d'Omalius d'Halloy|Jean d'Omalius d'Halloy]] noong 1822 gamit ang [[stratum|strata]] sa [[Paris Basin (geology)|Paris Basin]]<ref>{{cite book|title=[[Great Soviet Encyclopedia]]|publisher=Sovetskaya Enciklopediya|edition=3rd|pages=vol. 16, p. 50|year=1974|location=Moscow|language=Russian|nopp=true}}</ref> at ipinangalan ito para sa ekstensibong mga kama ng [[chalk]](kalsiyum karbonata) na idineposito ng mga shell ng mga marinong [[inbertebrata]] na pangunahin ang mga [[coccolith]] na natagpuan sa Itaas na Kretasyeso ng kanluraning [[Europa]]. Ang pangalang "Cretaceous" ay hango sa Latin na ''creta'' na nangangahulugang [[chalk]].<ref>{{cite book|title=Glossary of Geology|publisher=American Geological Institute|edition=3rd|pages= 165|year=1972|location=Washington, D.C.}}</ref> Ang pangalan ng island [[Creta]] ay may parehong pinagmulan. ===Mga subdibisyong stratigrapiko=== Ang panahong Kretaseyoso ay nahahati sa [[Simulang Kretaseyoso]] at [[Huling Kretaseyoso]] o Mababa at Itaas na Kretaseyosong serye. Sa mga mas matandang literatura, ang Kretaseyoso ay minsang hinahati sa tatlong mga serye: [[Neocomian]] (maababa/simula), Gallic (gitna) and Senonian (itaas/huli). Ang isang labingisang mga yugto na lahat ay nagmumula sa stratigrapiyang Europea ay ginagamit na ngayon sa buong mundo. Sa maraming mga bahagi ng mundo, ang alternatibong mga lokal na subdibisyon ay ginagamit pa rin. Gaya ng ibang mga mas matandang panahon, ang mga kamang bato ng Kretaseyoso ay mahusay na natukoy ngunit ang mga eksaktong edad ng tuktok at base nito ay hindi matiyak ng ilang mga milyong taon. Walang malaking [[ekstinsiyon]] o putok ng dibersidad ang naghihiwalay sa Kretaseyoso mula sa panahong [[Jurassic]]. Gayunpaman, ang tuktok ng sistemang ito ay matalas na inilarawan na inilagay sa mayaman sa [[iridium]] na patong na natagpuan sa buong mundo at pinaniniwalaang nauugnay sa [[krater na Chicxulub|banggang krater na Chicxlub]] sa [[Yucatan]] at [[Golpo ng Mehiko]]. Ang patong na ito ay mahigpit na pinetsaha ng 65.5 milyong taon ang nakalilipas.<ref>The official geologic timescale of the ICS (in 2008) gives 65.5 Ma as upper boundary of the Cretaceous, new callibrations by Kuiper ''et al.'' (2008) yield 65.9 Ma</ref> ===Mga pagkakabuo ng bato=== [[Image:MosasaurusHoffmann.jpg|thumb|left|Isang guhit ng mga posil na panga ng ''[[Mosasaurus|Mosasaurus hoffmanni]]'', mula sa [[Maastrichtian]] ng [[Limburg (Netherlands)|Dutch Limburg]], ng heologong Olandes na si [[Pieter Harting]] (1866).]] Ang mataas na eustatikong lebel ng dagat at katamtamang init na klima ng Kretasyoso ay nangangahulugang ang isang malaking sakop ng mga kontinente ay natatakpan ng isang katamtamang init na mga mabababaw na dagat. Ang Kretasyoso ay ipinangalan sa ekstensibong mga deposito ng [[chalk]] ng panahong ito sa Europa ngunit sa maraming mga bahagi ng mundo, ang sistemang Kretaseyoso ay binubuo sa karamihang bahagi ng mga marinong [[batong apog]] na isang uri ng bato na nabubuo sa katamtamang init at mga sirkunstansiyang mababaw na marino. Sanhi ng mataas na lebel ng dagat, may isang ekstensibong espasyong akomodasyon para sa [[sedimentasyon]] upang ang mga makakapal na deposito ay mabuo. Dahil sa relatibong batang edad at malaking kakapalan ng sistema, ang mga batong Kretaseyoso ay nakausli sa maraming mga lugar sa buong mundo. Ang [[chalk]] ay isang uri ng bato na karakterisiko ng(ngunit hindi limitado sa) Kretaseyoso. Ito ay binubuo ng mga [[coccolith]] at mikroskopikong maliit na mga kalansay na [[kalsito]] ng mga [[coccolithophore]] na isang uri ng [[algae]] na yumabong sa mga dagat na Kretaseyoso. Sa hilagang kanluranin ng Europa, ang mga depositong chalk mula sa Itaas na Kretaseyoso ay karakteristiko ng [[pangkat Chalk]] na bumubuo ng [[mga puting talampas ng Dover]] sa timog baybayin ng [[Inglater]] at mga katulad na talampas sa baybayin ng Normandy sa [[Pransiya]]. Ang [[pangkat (stratigrapiya)|pangkat]] ay matatagpuan sa Inglater, hilagaang Pransiya at mga mababang ansa, hilagaang Alemanya, Denmark at sa subsurpasiyo ng katimugang bahai ng [[Dagat Hilaga]]. Ang chalk ay madaling [[konsolidasyon (lupa)|makokonsolida]] at ang pangkat Chalk ay binubuo ng mga maluwag na sedimento sa maraming mga lugar. Ang pangkat ay may mga ibang [[batong apog]] at mga [[arenita]]. Kabilang sa mga [[fossil]] na nilalaman nito ang mga [[dagat urchin]], mga [[belemnita]], mga [[ammonita]] at mga [[reptilya]] ng dagat gaya ng ''[[Mosasaurus]]''. Sa katimugang Europa, ang Kretaseyoso ay karaniwang isang sistemang marino na binubuo ng [[kompetensiya (heolohiya)|kompetenteng]] mga kama ng batong apog o mga inkompetenteng mga [[marl]]. Dahil ang [[oreheniyang Alpine|mga kadenang bundok na Alpine]] ay hindi pa umiiral sa panahong Kretaseyoso, ang mga depositong ito ay nabuo sa katimugang gilid ng [[shelf na kontinental]] ng Europa sa marhin ng [[Karagatang Tethys]]. Ang stagnasyon ng mga kuryente malalalim na mga dagat sa Gitnang Kretaseyoso ay nagsanhi ng [[anoksiko]]ng kondisyon sa katubigan ng dagat. Sa maraming mga lugar sa buong mundo, ang isang maitim na anoksikong mga [[shale]] ay nabuo sa interbal na ito.<ref>See Stanley (1999), pp. 481&ndash;482</ref> Ang mga shale na ito ay mahalagang [[pinagkukunang bato]] para sa [[langis]] at gaas halimbawa sa subsurpasiyo ng Dagat Hilaga. ==Paleoheograpiya== Sa panahong Kretaseyoso, ang huling [[Paleozoic]] hanggang simulang [[Mesosoiko]], kinumpleto ng superkontinente na [[Pangaea]] ang [[tektonikang plato|tektonikang]] paghahati nito sa kasalukuyang panahong mga kontinente bagaman ang mga posisyon nito ay malaking iba sa panahong ito. Habang ang [[Karagatang Atlantiko]] ay lumalapad, ang konberhenteng marhin na mga [[oroheniya]] na nagsimula noong panahong [[Jurassic]] ay nagptuloy sa [[Kordilyerang Hilagang Amerika]] dahil ang [[oreheniyang Nevadan]] ay sinundan ng mga oroheniyang [[oroheniyang Sevier|Sevier]] at [[oroheniyang Laramide|Laramide]]. Bagaman ang [[Gondwana]] ay buo pa rin pagsisimula ng Kretaseyoso, ito ay nahati habang ang [[Timog Amerika]], [[Antarctica]] at [[Australia]] ay nahating papalayo sa [[Aprika]] bagaman ang [[India]] at [[Madagascar]] ay nanatiling magkakabit sa bawat isa. Dahil dito, ang mga karagatang Timog Atlantiko at [[Karagatang Indiyano]] ay bagong nabuo. Ang gayong aktibong paghahati ay nagtaas ng malalaking kadeng pang-ilalim na dagat na mga kabundukuan sa kahabaan ng mga welt na nagtataas ng eustatikong mga lebel ng dagat sa buong mundo. Ang mga malalawak na mga mababaw na mga dagat ay sumulong papatawid sa sentral Hilagang Amerika(ang Kanluraning Panloob na daangdagat) at Europa at pagkatapos ay umurong sa huli ng panahon na nag-iiwan ng makapal na mga depositong marino sa pagitan ng mga kamang [[coal]]. Sa rurok ng [[transgresyon (heolohiya)|transgresyon]] sa panahong Kretaseyoso, isang tatlo ng kasalukuyang sakop ng lupain ng mundo ay lumubog.<ref>Dougal Dixon et al., ''Atlas of Life on Earth'', (New York: Barnes & Noble Books, 2001), p. 215.</ref> Ang Kretaseyoso ay makatwirang sikat sa batong [[chalk]] nito. Ang katunayan, ang mas maraming chalk ay nabuo sa panahong Kretaseyoso kesa sa anumang panahon ng epoch na [[Phanerozoic]]. <ref>Stanley, Steven M. ''Earth System History.'' New York: W.H. Freeman and Company, 1999. ISBN 0-7167-2882-6 p. 280</ref> Ang gawaing [[ridge na Gitnang Karagatan]] o ang sirkulasyon ng alat tubig hanggang sa mga lumaking ridge ay nagpayam ng karagatan sa [[kalsiyum]]. Ito ay gumawa sa mga karagatan na mas [[saturasyong|saturado]] gayundin ay nagpataas ng pagiging makakuha nang biolohiko ng mga elemento para sa [[Coccolithophores|kalkareyosong nanoplankton]].<ref>Stanley, pp. 279&ndash;81</ref> ANg mga malawakang [[karbonata]]ng ito at iba pang mga [[batong sedimentaryo|depositong sedimentaryo]] ay gumagawa sa rekord ng batong Kretaseyoso na lalong mahusay. Ang sikat na mga [[pormasyong heolohiko|pormasyon]] mula sa Hilagang Amerika ay kinabibilangan ng mayamang mga marinong [[fossil]] ng [[Chalk na Mausok na Bundo]] ng [[Kansa]] at mga faunang pang-luapin ng [[Pormasyong Hell Creek]] sa Huling Kretaseyoso. Ang ibang mga mahahalagang pagkakalantad ng Huling Kretaseyoso ay nangyari sa Europa (halimabawa ang [[Weald]], [[Tsina]]). Sa area ng ngayong India, ang mga malalaknig kamang [[lava]] ng mga [[Trap na Deccan]] ay sumabog sa Huling Kretaseyoso at Simulang [[Paleoseno]]. ==Klima== Ang epoch na [[Berriasian]] ay nagpapakita ng kagawiang paglalamig na nakita sa huling epoch na [[Jurassic]]. May ebidensiya na ang mga pagbagsak ng [[niyebe]] ay karanian sa mga mas mataas na latitudo at ang mga tropiko ay naging mas basa kesa sa mga panahong [[Triassic]] at [[Jurassic]].<ref name="The Berriasian Age">[http://palaeos.com/mesozoic/cretaceous/berriasian.html The Berriasian Age]</ref> Gayunpaman, ang [[glasiasyon]](pagyeyelp) ay limitado sa mga glasyer na alipin sa ilang mga matataas na latitudo bagaman ang mga pang-panahong niyebe ay maaaring umiral sa mas malayong timog. Ang [[rapto|pagrarapto]] ng yelo ng mga bato sa mga kapaligirang marino ay nangyari sa halos panahon ng Kretaseyoso ngunit ang ebidensiya ng deposisyon ng direkta mula sa mga glasyer ay limitado sa Simulang Kretaseyoso ng Basin na Eromanga sa katimugang Australia.<ref>Alley, N.F. and Frakes, L.A. 2003. "First known Cretaceous glaciation: Livingston Tillite, South Australia". ''Australian Journal of Earth Science'' '''50''':134–150.</ref><ref>Frakes, L.A. and Francis, J. E. 1988. "A guide to Phanerozoic cold climates from high latitude ice rafting in the Cretaceous". ''Nature'' '''333''':547–549.</ref> Gayunpaman, pagkatapos ng wakas ng Berriasian, ang mga temperatura ay muling tumaas at ang mga kondisyong ito ay halos hindi nagbabago hanggang sa wakas ng panahong ito.<ref name="The Berriasian Age"/> Ang kagawiang ito ay sanhi ng masidhing gawaing pang-bulkano na lumikha ng malalaking mga kantidad ng [[karbon dioksido]]. Ang produksiyon ng malalaking mga kantidad ng [[magma]] na iba't ibang itinuro sa mga [[plumang mantel]] o sa mga ekstensiyal na [[tektonikang plato|plato]] <ref name=Foulger>{{cite book |title=Plates vs. Plumes: A Geological Controversy |author=Foulger, G.R. |url=http://www.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-1405161485.html |year=2010 |isbn=978-1-4051-6148-0 |publisher=Wiley-Blackwell}}</ref> ay karagdagang nagpataas ng mga lebel ng dagat upang ang mga malalaking area ng mga krustong kontinental ay natatakpan ng mababaw na mga dagat. Ang [[Karagatang Tethys]] na nagdudugtong sa mga dagat tropiko mula sa silangan hanggang kanluran ay tumulong rin sa katamtamang pag-iinit ng klimang pandaigdigan. Ang umangko sa katamtamang init na mga [[fossil na halaman]] ay alam mula sa mga lokalidad na kasinglayo ng [[Alaska]] at [[Greendland]] samantalang ang mga fossil ng mga [[dinosauro]] ay natagpuan sa loob ng 15 digri ng [[timog polo]] sa panahong Kretaseyoso.<ref>Stanley, pp. 480&ndash;2</ref> Ang isang napakamahinahong gradientong temperatura mula sa [[ekwador]] hanggang sa mga polo ay nangangahulugang mas mahinang mga hanging pandaigdigan na nag-aambag sa kaunting [[pag-uupwell]] at mas stagnanteng mga karagatan kesa sa kasalukuyan. Ito ay binibigyang ebidensiya ng malawakang itim na pagdedeposito ng [[shale]] at kadalasang mga [[pangyayaring anoksiko]].<ref>Stanley, pp. 481&ndash;2</ref> Ang mga core na sedimento ay nagpapakita ang tropikong temperatura ng surpasiyo ng dagat ay maaaring maikling katamtamang init bilang 42&nbsp;°C (107&nbsp;°F), 17&nbsp;°C ( 31&nbsp;°F) na mas katamtamang init kesa sa kasalukuyan at ang mga ito ay may aberaheng mga 37&nbsp;°C (99&nbsp;°F). Samantala, ang mga temperatura ng malalalim na karagatan ay mga 15 hanggang 20&nbsp;°C (27 to 36&nbsp;°F) na mas mataas kesa temperatura sa kasalukuyan.<ref>[http://www.physorg.com/news10978.html "Warmer than a Hot Tub: Atlantic Ocean Temperatures Much Higher in the Past"] [[PhysOrg.com]]. Retrieved 12/3/06.</ref><ref>Skinner, Brian J., and Stephen C. Porter. ''The Dynamic Earth: An Introduction to Physical Geology.'' 3rd ed. New York: John Wiley & Sons, Inc., 1995. ISBN 0-471-59549-7. p. 557</ref> {{further|Cool tropics paradox}} ==Buhay== [[File:Conguillio llaima.jpg|thumb|Bagaman ang mga unang representatibo ng mga madahong puno at mga tunay na damo ay lumitaw sa panahong Kretaseyoso, ang flora ay pinananaigan pa rin ng mga [[konipero]] gaya ng ''[[Araucaria]]'' (Dito ay modernong ''Araucaria araucana'' sa Chile).]] ===Flora=== Ang mga namumulaklak na mga halaman(mga [[angiosperma]]) ay kumalat sa panahogn ito bagaman ang mga ito ay hindi naging nananaig hanggang sa yugtong [[Campanian]] na malapit sa wakas ng epoch. Ang [[ebolusyon]] ng mga ito ay tinulungan ng paglitaw ng mga unang [[bubuyog]]. Ang katunayan, ang mga angiosperma at mga insekto ay isang mahusay na halimbaw ng [[kapwa ebolusyon]]. Ang unang mga kinatawan ng maraming mga madahong puno kabilang ang mga [[ficus|igos]], [[platanus]] at mga [[magnolia]] ay lumitaw sa panahong Kretaseyoso. Sa parehong panahon, ang ilang mas naunang mga [[Mesosoiko]]ng mga [[gymnsperm]] tulad ng mga [[konipero]] ay patuloy na yumabong. Ang mga pehuén (monkey puzzle trees na ''[[Araucaria]]'') at iba pang mga konipero ay kilalang sagana at malaganap. Ang ilang mga order ng fern gaya ng Gleicheniales<ref>C.Michael Hogan. 2010. [http://www.eoearth.org/article/Fern ''Fern''. Encyclopedia of Earth. National council for Science and the Environment]. Washington, DC</ref> ay lumitaw sa [[fossil]] rekord sa Kretaseyoso at nagkamit ng simulang malawakang distribusyon. Ang taksang Gymnosperm tulad ng [[Bennettitales]] ay namatay bago ang wakas ng panahong ito. ===Faunang pang-lupain=== Sa lupain, ang mga [[mamalya]] ay isang maliit at relatibo pa ring maliit na bahagi ng fauna. Ang sinaunang mga mamalyang [[marsupyal]] ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa Simulang Kretaseyoso na ang mga tunay na [[placental]] ay lumitaw sa Huling Kretaseyoso. Ang fauna ay pinananaigan ng mga reptilyang [[arkosauro]] lalo na ang mga [[dinosauro]] na nasa pinaka dibersong yugto nito. Ang mga [[pterosaur]] ay karaniwan sa simula at gitnang Kretaseyoso ngunit habang ang Kretaseyoso ay nagpapatuloy, ang mga ito ay naharap sa papalagong kompetisyon mula sa [[radiasyong pag-aangkop]] ng mga [[ibon]] at sa wakas ng panahong ito, ang tanging dalawang mataas na espesyalisadong mga pamilya nito ang nanatili. Ang [[lagerstätte]] na [[Liaoning]] ([[Chaomidianzi formation]]) sa Tsina ay nagbibigay ng isang sulyap ng buhay sa Simulang Kretaseyoso kung saan ang mga naingatang labi ng maraming mga uri ng maliliit na mga [[dinosauro]], mga [[ibon]] at mga [[mamalya]] ay natagapuan. Ang mga dinosaurong [[coelurosauro]] na natagpuan doon ay kumakatawan sa mga uri ng pangkat ng [[Maniraptora]] na [[fossil na transisyonal]] sa pagitan ng mga [[dinosauro]] at [[ibon]] at kilala sa pagkakaron ng mga tulad ng buhok na mga balahibo. Ang mga [[insekto]] ay nagdibersipika sa panahong Kretaseyoso at ang pinakamatandang alam na mga [[langgam]], mga [[anay]] at ilang mga [[lepidoptera]] na katulad ng mga [[paru-paro]] at mga mariposa ay lumitaw. Ang mga [[aphid]], mga [[tipaklong]] at mga [[gall wasp]] ay lumitaw.<ref name="UCMP" /> <center> <gallery> Image:Tyrannosaurus BW.jpg|Ang ''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus rex]]'' na isa sa pinakamalaking mga maninilang panlupain ng lahat ng panahon ay namuhay sa Huling Kretaseyoso. File:Velociraptor dinoguy2.jpg|Hanggang 2 metrong habang ''[[Velociraptor]]'' ay malamang na may balahibo at gumala sa Huling Kretaseyoso. File:Triceratops BW.jpg|Ang mga ''[[Triceratop]]'' ang isa sa pinaka nakikilalang mga henera ng Kretaseyoso. File:Eomaia NT.jpg|Ang mga [[mamalya]] ay isang maliit na bahagi ng faunang Kretaseyoso na ang ''[[Eomaia]]'' ang unang [[eutherian]]. Image:Coloborhynchus piscator jconway.jpg|Isang [[pterosaur]], ''[[Anhanguera (pterosaur)|Anhanguera piscator]]'' </gallery> </center> ===Marinong fauna=== Sa mga dagat, ang mga [[batoidea|ray]], mga modernong [[pating]] at mga [[teleosta]] ay naging karaniwan.<ref>http://www.talkorigins.org/origins/geo_timeline.html</ref> Ang mga marinong reptilya ay kinabibilangan ng mga [[ichthyosauro]] sa simula at gitnang Kretaseyoso (na naging ekstinto sa pangyayaring ekstinsiyong Cenomanian-Turonina sa huli ng Kretaseyoso), mga [[plesiosauro]] sa buong panahong Kretaseyoso at mga [[mosasauro]] na lumitaw sa Huling Kretaseyoso. Ang ''[[Baculite]]'' na isang henus ng [[ammonita]] na may tuwid na shell ay yumabong sa mga dagat kasama ng mga nagtatayo ng [[reef]] na mga [[rudista]]ng [[tulya]]. Ang mga [[Hesperornithiformes]] ay hindi nakakalipad na sumisid sa dagat na mga [[ibon]] na lumangoy ng tulad ng mga [[grebe]]. Ang Globotruncanid [[Foraminifera]] at mga [[echinoderma]] gaya ng mga dagat urchin at[[Asteroidea|dagat bituin]] ay yumabong. Ang unang [[radiasyong pag-aangkop]] ng mga [[diatoma]](na pangkalahatang [[silikon na dioksido|siliseyoso]] kesa sa [[kalkareyoso]]) sa mga karagatan ay lumitaw sa Kretaseyoso. Ang mga sariwang tubig na diatoma ay hindi lumitaw hanggang sa [[Mioseno]] lamang.<ref name="UCMP">http://www.ucmp.berkeley.edu/mesozoic/cretaceous/cretlife.html</ref> Ang panahong Kretaseyoso ay mahalaga ring interbal sa [[ebolusyon]] ng [[bioerosyon]] na produksiyon ng mga pagbubutas at pagkakaskas sa mga bato, matigas na lupain at mga shell. (Taylor and Wilson, 2003). <center> <gallery> File:Kronosaurus hunt1DB.jpg|Isang eksena mula sa Simulang Kretaseyoso: isang ''[[Woolungasaurus]]'' na inaatake ng ''[[Kronosaurus]]''. File:TylosaurusDB2.jpg|Ang ''[[Tylosaurus]]'' ang pinakamalaking alam na [[mosasauro]] na isang karniborosong marinong reptilya na lumitaw sa Huling Kretaseyoso. File:Hesperornis BW (white background).jpg|Ang malakas na lumalango at may ngiping maninilang ibongtubig na ''[[Hesperornis]]'' ay gumala sa mga karagatan ng Huling Kretaseyoso. Image:DiscoscaphitesirisCretaceous.jpg|Isang [[ammonita]] ''[[Discoscaphites]] iris'', Pormasyong Owl Creek (Itaas na Kretaseyoso), Ripley, Mississippi. File:The fossils from Cretaceous age found in Lebanon.jpg|Isang plato na may ''[[Nematonotus]] sp.'' , ''Pseudostacus sp.'', at isang parsiyal na ''Dercetis triqueter'' na natagpuan sa [[Hakel]], Lebanon </gallery> </center> ===Pangyayaring ekstinsiyong sa Wakas ng Kretaseyoso=== [[Image:Impact event.jpg|thumb|Ang pagbangga ng isang [[asteroyd]] o [[kometa]] ay malawakang tinatanggap ngayon bilang pangunahing dahilan ng [[pangyayaring ekstinsiyong Kretaseyoso-Paleohene]].]] May isang patuloy na pagbagsak ng [[biodibersidad]] sa yugtong Maastrichtian ng panahong Kretaseyoso bago ang iminungkahing [[krisis ekolohikal]] na pinukaw ng mga pangyayari sa [[hangganan K-Pg]]. Sa karagdagan, ang biodibersidad ay nangangailangan ng malaking halaga ng panahon upang makaahon mula sa pangyayaring K-T sa kabilang ng malamang pag-iral ng kasagaanan ng bakanteng mga niche na ekolohikal.<ref name="MacLeod">{{cite journal|author=MacLeod, N, Rawson, PF, Forey, PL, Banner, FT, Boudagher-Fadel, MK, Bown, PR, Burnett, JA, Chambers, P, Culver, S, Evans, SE, Jeffery, C, Kaminski, MA, Lord, AR, Milner, AC, Milner, AR, Morris, N, Owen, E, Rosen, BR, Smith, AB, Taylor, PD, Urquhart, E & Young, JR|title=The Cretaceous–Tertiary biotic transition|year=1997|journal=Journal of the Geological Society|volume=154|issue=2|pages=265–292|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3721/is_199703/ai_n8738406/print|doi=10.1144/gsjgs.154.2.0265}}</ref> Sa kabila ng pagiging malala ng pangyayaring hangganang ito, may isang malaking pagkakaiba sa rate ng eksinksiyon sa pagitan at loob ng iba't ibang mga [[klaso]]. Ang mga espesyeng nakasalalay sa [[potosinteiss]] ay bumagsak ay naging ekstinto dahil sa pagbabawas ng [[enerhiyang pang-araw]] na umaabot sa mundo sanhi ng mga partikulong atmosperiko na humaharang sa liwanag ng araw. Gaya ng sa kaso ngayon, ang mga organismong nagpoposintesis gaya ng mga [[phytoplankton]] at mga halamang pang-lupain ay bumuo ng pangunahing bahagi ng [[kadena ng pagkain]] sa Huling Kretaseyoso. Ang ebidensiya ay nagmumungkahi na ang mga hayop na herbiboros na nakasalalay sa mga halaman at plankton sa pagkain ng mga ito ay namatay dahil ang mga pinagkukunang pagkain ng mga ito ay nagkulang. Dahil dito, ang mga mataas na [[maninila]] gaya ng ''[[Tyrannosaurus|Tyrannosaurus rex]]'' ay napahamak rin.<ref>{{cite journal|author=Wilf, P & Johnson KR|title=Land plant extinction at the end of the Cretaceous: a quantitative analysis of the North Dakota megafloral record|journal=Paleobiology|year=2004|volume=30|issue=3|pages=347–368|doi = 10.1666/0094-8373(2004)030<0347:LPEATE>2.0.CO;2}}</ref> Ang mga [[Coccolithophorid]] at mga [[molluska]] kabilang ang mga [[ammonita]], mga [[rudista]] at mga sariwang tubig na mga [[suso (hayop)|suso]] at [[tahong]] gayundin ang mga organismo na ang kadenang pagkain ay kinabibilangan ng mga nagbubuo ng mga shell na ito ay naging ekstinto o dumanas ng mabigat na mga kawalan. Halimbawa, inakalang ang mga ammonita ang mga pangunahing pagkain ng mga [[mosasauro]] na isang pangkat ng mga marinong reptilya na naging ekstinto sa hangganan.<ref name="Kauffman">{{cite journal| last =Kauffman| first =E| authorlink =| coauthors =| title =Mosasaur Predation on Upper Cretaceous Nautiloids and Ammonites from the United States Pacific Coast | journal =PALAIOS| volume =19| issue =1| pages =96–100| publisher =Society for Sedimentary Geology| year =2004| url=http://palaios.geoscienceworld.org/cgi/reprint/19/1/96 | doi = 10.1669/0883-1351(2004)019<0096:MPOUCN>2.0.CO;2|accessdate=2007-06-17}}</ref> Ang mga [[ombinora]], [[insektibora]] at mga kumakain ng bangkay ay nakaligtas sa pangyayaring ekstinsiyon na marahil ay dahil sa tumaas na pagiging makukuha ng mga mapagkukunang pagkain. Sa wakas ng Kretaseyoso, tila walang purong mga herbiboros o karniborosong mga [[mamalya]]. Ang mga mamalya at mga ibon na nakaligtas sa ekstinsiyon ay kumakain ng mga insekto, larva, mga uod, mga suso na ang mga ito ay kumakain naman ng mga patay na halaman at materya ng hayop. Tineorisa ng mga siyentipiko na ang mga organismong ito ay nakaligtas sa pagguho ng nakabatay sa halamang mga kadena ng pagkain dahil ang mga ito ay kumakain ng [[Detritus (biology)|detritus]].<ref name="SheehanHansen">{{cite journal| author=Shehan, P & Hansen, TA | title =Detritus feeding as a buffer to extinction at the end of the Cretaceous| journal =Geology| volume =14| issue =10| pages =868–870| year =1986| url =http://geology.geoscienceworld.org/cgi/content/abstract/14/10/868| doi =10.1130/0091-7613(1986)14<868:DFAABT>2.0.CO;2| id =| accessdate =2007-07-04|bibcode = 1986Geo....14..868S }}</ref><ref name="MacLeod"/><ref>{{cite journal|title=Faunal evidence for reduced productivity and uncoordinated recovery in Southern Hemisphere Cretaceous–Paleogene boundary sections|author=Aberhan, M, Weidemeyer, S, Kieesling, W, Scasso, RA, & Medina, FA|year=2007|journal=Geology|volume=35|issue=3|pages=227–230|doi=10.1130/G23197A.1|bibcode = 2007Geo....35..227A }}</ref> Sa mga pamayanang batis, ang ilang mga pangkat ng hayop ay naging ekstinto. Ang mga pamayanang batis ay mas kaunting umaasa sa pagkain mula sa mga buhay na halaman at mas marami sa detritus na natatangay mula sa lupain.<ref>{{cite journal|title=Major extinctions of land-dwelling vertebrates at the Cretaceous–Paleogene boundary, eastern Montana|author=Sheehan, PM & Fastovsky, DE|year=1992|journal=Geology|volume=20|issue=6| pages=556–560|url=http://www.geoscienceworld.org/cgi/georef/1992034409|accessdate=2007-06-22|doi=10.1130/0091-7613(1992)020<0556:MEOLDV>2.3.CO;2|bibcode = 1992Geo....20..556S }}</ref> Ang mga katulad ngunit mas komplikadong mga paterno ay natagpuoan sa mga karagatan. Ang ekstinsiyon ay mas malala sa mga hayop na namumuhay sa sonang Pelahiko kesa sa mga hayop na namumuhay sa sahig ng dagat. Ang mga sa kolumn ng tubig ay halos buong nakasalalay sa pangunahing produksiyon mula sa mga nabubuhay na phytoplankton samantalang ang mga hayop na nabubuhay sa sahig ng karagatan ay kumkain ng detritus o maaaring lumipat pagkain ng detritus.<ref name="MacLeod"/> Ang pinakamalaking humihinga ng hanging mga nakaligtas sa pangyayaring ekstinsiyon na mga [[crocodilian]] at mga [[Choristodera|champsosauro]] ay mga semi-akwatiko at may paglapit sa detritus. Ang mga modernong crocodilian ay maaaring mamuhay bilang mga naghahanap ng mga itinapong materya at maaaring magpatuloy ng mga buwan nang walang pagkain o pumasok sa [[hibernasyon]] nang ang mga kondisyon ay hindi kanais nais. Ang mga batang supling nito ay maliit, mabagal na lumalaki at malaking kumakain sa mga [[inbertebrata]] at mga patay na organismo o pragmento ng mga organismo para sa unang mga ilang taon nito. Ang mga katangiang ito ay nauugnay sa pagpapatuloy ng mga crocodilian sa wakas ng Kretaseyoso.<ref name="SheehanHansen"/> <center> <gallery> Image:FaringdonCobble.JPG|Maraming mga pagbubutas sa cobble na Kretaseyoso sa Faringdon, England; Ang mga ito ang mahusay na mga halimbaw ng [[bioerosyon]]g fossil. Image:Cretaceous_hardground.jpg|Matigas na lupain mula sa Kretaseyoso mula sa Texas na nagkukrusto ng mga [[talaba]] at mga pagbubutas. Ang barang iskala ay 10&nbsp;mm. Image:RudistCretaceousUAE.jpg|Mga [[Rudista]]ng bibalbo mula sa Kretaseyoso ng mga Bulubunduking Omani,[[United Arab Emirates]]. Ang barang iskala ay 10&nbsp;mm. Image:InoceramusCretaceousSouthDakota.jpg|Isang ''[[Inoceramus]]'' mula sa panahong Kretaseyoso, [[South Dakota]]. </gallery> </center> ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Kretaseyoso]] cy9spc9cnfmtgg119ur30mthi0cud4b 1 187768 1959151 1639405 2022-07-28T22:58:05Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Usapan:Ordovician]] sa [[Usapan:Ordobisiyano]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki == Ordovician == {{talkquote|kung titignan ang interwiki, ito ay isinalin mula sa ingles|diff=http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ordobisiyano&diff=1120918&oldid=1120642|Aghamsatagalog2011|ts=20:30, 6 Setyembre 2012}} Walang tuwirang salin ang "Ordovician" sa Tagalog. Kung kailangan humiram, gamitin ang orihinal na Ingles o ang tumpak na Espanyol "Ordovicico" (nasa interwiki ang mga iyan). Hindi lahat ng "-ian" sa Ingles ay maaring tapatan ng "-iyano" sa Tagalog dahil [[:en:WP:NOR|imbento na kung gagawin iyan]]. --[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]] ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 06:22, 7 Setyembre 2012 (UTC) :Ang sinasabi ko rito, kung titignan mo ang interwiki, ang makikita mo ay mga pamagat na isinalin mula sa ingles sa sariling wika nito. Hal: http://zh.wikipedia.org/wiki/奥陶纪<br/> http://ta.wikipedia.org/wiki/ஓர்டோவிசியக்_காலம் at iba pa Ang alam kong bawal na NOR yung mga ideya o pahayag at hindi pag-aangkop sa wika(pagsasalin). http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:No_original_research#Translations_and_transcriptions; kung bawal nga ang pag-aangkop o paggamit ng karakter sa sariling wika, sana lahat ng interwiki ay gumagamit ng ordovician.<small>—Ang komentong ito ay idinagdag ni [[User:Aghamsatagalog2011|Aghamsatagalog2011]] ([[User talk:Aghamsatagalog2011|usapan]] • [[Special:Contributions/Aghamsatagalog2011|kontribusyon]]) noong 19:19, 7 Setyembre 2012‎.</small> :Hindi kailangan ang transkripsiyon sa pagitan ng Ingles/Espanyol at Tagalog (Filipino) dahil parehong titik Latin ang gamit ng mga wika, hindi kagaya ng mga wikang Tamil o Mandarin. :Sinusundan ng [[WP:SALIN]] (na may kaunting rebisyon) ang panghihiram na nakasulat sa [[:Talaksan:2008 Gabay sa Ortograpiya ng Wikang Pambansa.pdf|2008 Gabay sa Ortograpiya ng Wikang Pambansa]] ng KWF. (Nasa pahina 8-10 ng PDF ang bahagi ng panghihiram.) Hindi nakasaad doon ang bara-barang pagtutumbas ng mga salita. --[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]] ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 03:00, 9 Setyembre 2012 (UTC) ::Kasama sa walang orihinal na pananaliksik, mas mahalaga rito ang [[:en:WP:NEO|hindi naaayong manlikha]], o kaya'y gumawa ng mga neolohismo. Kung tutuusin, kung nais manghiram sa Espanyol, dapat hindi ito binabago maliban na kung may tanging tanggap na anyo na iyo sa Tagalog (halimbawa, "boses" mula sa ''voz'', hindi "bos"). Hindi maaaring tanggapin ang mga "de-Kastilang paghihiram mula sa Ingles", kung saan isinasa-Kastila natin ang mga salitang Ingles, sa ilalim ng paniniwalang ito pala ang tanging salita sa Espanyol, maliban kung ito ay tanggap mismo (halimbawa, "Biyetnames" mula sa ''Vietnamese'', sa halip na "Biyetnamita" mula sa ''Vietnamita'', pero hindi ibig sabihin nito na ang "Biyetnames" ay galing sa Espanyol; sa halip, galing ito sa Ingles). ::Naniniwala ako na kapag isinasalin ang isang bagay sa ibang mga Wikipedia, maaari rin itong gawin ng Tagalog. Gayunpaman, dapat tumutugon ito hindi lamang sa mga tamang anyong nakatala sa diksiyonaryo (kung mayroon), kundi rin sa tanging mga tuntunin ng paghihiram na itinakda ng Komisyon sa Wikang Filipino. --[[User:Sky Harbor|<font color="#0066ff" ><b>Sky Harbor</b></font>]] ^{([[User talk:Sky Harbor|<font color="#0066ff" ><b>usapan</b></font>]])} 09:01, 9 Setyembre 2012 (UTC) :::Hindi lang tagalog ang humiram at nag-angkop ng mga dayuhang salita sa sarili nitong wika kundi pati karamihan ng mga wika http://en.wikipedia.org/wiki/Loanword#Linguistic_classification. Ito ay ebidente sa interwiki ng ordovician na inangkop sa mga wika ng humiram nito hal. italyano at bahasa. Kung titignan rin ang http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Article_titles#Foreign_names_and_anglicization, ang pag-iingles ng dayuhang salita ay pinapayagan kung ito ay magagawa at may mas malaking pagkaunawa sa mga tagapagsalita ng ingles. Mas mabuting sabihing ang pag-aangkop sa tagalog ay pagtataglog kesa pagkakastila dahil ito ang paraan ng pag-aangkop sa tagalog ng mga hiram na salita. Nagkataon lang na malaki ang impluwensiya ng kastila kaya lumalabas na pagkakastila ang ginagawang pag-aangkop dito. Ito ay makikita sa ibang baybay ng tagalog sa kastila(demokrasya vs democracia, cigarillo vs sigarilyo) at maraming mga salita na tagalog na tunog kastila na hindi umiiral sa kastila: http://en.wikipedia.org/wiki/Tagalog_loanwords. hal: bintangero, sumbungero, majongero/majongera(mula sa tsino), basketbolista(mula sa ingles na basketball dahil ang kastila nito ay http://es.wikipedia.org/wiki/Baloncesto) etc. Naipakita rin sa pagsasaliksik ng mga linguista na mas pinapaboran ang mga salitang teknikal na may anyo o tunog kastila kesa sa ingles o katutubong tagalog. Kaya sa opinyon ko, kung nasubok na ng panahon ang pagpapabor sa tagalog na tunog kastila, walang saysay na ipagpilitan ang ibang anyo na hindi natanggap sa tagalog. Tinignan ko ang patakaran ng KWF pero may nakita akong inkonsistensiya dahil ayon sa pahina 9: Kung wikang ingles o iba pang wikang dayuhan ang pinaghiraman, panatilin ang orihinal na anyo nito, pero pagkatapos ng ilang mga pangungunsap ang sinasabi naman ay iwasan ang paggamit ng mga letrang wala sa abakada sa pagbabaybay ng mga hiram na salita, Maaari itong pagkamalang maling ''ispelling'' at ang ibinigay na halimbawa ay uri ng wika o ''barayti ng wika'' at hindi ''varayti ng wika''. Hindi ko malaman kung bawal ba talaga ang pagsasalin sa abakada ng hiram na salita dahil ang spelling ay pwedeng isaling ''ispelling''(kahit ang katutubo ng spelling ay pagbabaybay) at ang variety ay pwedeng isaling ''barayti''. <small>—Ang komentong ito ay idinagdag ni [[User:Aghamsatagalog2011|Aghamsatagalog2011]] ([[User talk:Aghamsatagalog2011|usapan]] • [[Special:Contributions/Aghamsatagalog2011|kontribusyon]]) noong 21:00, 9 Setyembre 2012‎.</small> {{outdent|3}}Gamitin ko ang halimbawa mo: ''basketbolista'' para sa ''basketball player''. Hiniram ng Tagalog ang Ingles na ''basketball'' (sinusulat sa Tagalog na ''basketbol''; hind hiniram ang Espanyol na ''baloncesto'') at ang hulaping Espanyol na ''-ista'' (halimbawa ''Tagalista''). Walang problema doon dahil hiram na pareho. Nakikita nga natin ang hulaping ''-iyano'' gaya ng ''probinsiyano'' na mula sa Espanyol na ''provincia'' na hiniram din ng Tagalog (bilang ''probinsiya''). Pero bara-bara na kung ang lahat ng ''-ian'' ng Ingles ay tatapatan ng ''-iyano''. Halimbawa: ''politician'' sa Ingles na humiran na lang ang Tagalog sa Espanyol na ''politico'' na sinusulat na ''politiko''; ''comedian'' na nagiging ''komedyante'' (mula sa Espanyol na ''comedia'' at ''comediante''). Sa kaso ng artikulong ito, dalawa lang ang gagawin: hiramin ang Ingles na walang pagbabago (''Ordovician'') o hiramin sa Espanyol at baguhin ang baybay (''Ordovocico'' at isusulat na ''Ordobosiko''). Pag-isipan din ito: ang salitang ugat ay ''[[:en:Ordovices|Ordovice]]''. Ano ang maaring gamiting panlapi/hulapi na maaring ikabit sa salitang ugat upang ang kahulugan ay magiging "ano mang bagay o pangyayari na may kinalaman sa tribong Ordovice (''Ordovico'' sa Espanyol)."--[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]] ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 03:06, 11 Setyembre 2012 (UTC) :Hindi na tayo nakasalalay sa kastila at maraming mga salitang kastila ang hindi pamilyar sa mga nagtatagalog kaya walang saysay na humiram sa kastila. Kung papapalitan ngayon ang aso ng kastilang perro, hindi ito papasok sa mga usapang tagalog dahil hindi ito ang nakasanayan ng mga nagtatagalog. Ang nakasanayan natin ay mga tagalog na nagkatoong ang karamihan ay nagmula sa kastila at may tunog kastila, kaya ang iyano o ista ay tagalog na at hindi kastila(ito ay makikita sa ibang baybay sa kastila at minsan ay ibang kahulugan sa orihinal na kastila). Kaya ako pabor sa pag-aangkop sa tagalog gaya ng ian sa iyano o tion sa +siyon(upang maging tunog tagalog) ay dahil mas madaling maunawaan at malalaman kung anong uri ng salita ito kesa sa pagpapanatili ng orihinal na ingles. Hindi magiging bara bara kung gagamitin ang sentido komon sa pagtatagalog ng hiram. Bakit gagamit ng kambriko o kambrista o kambriyante etc gaya hal. ng politiko kung ang _+ko, +ista o +ante o +ero/era ay karaniwan sa tagalog para sa mga tao gaya ng pisiko, kemiko at iba pa. Hindi mo pwedeng ipagpalagay na kung nauunawaan ng mga nagkakastila ang ordovico o anumang may +ico bilang pangngalan ay mauunawaan rin ng mga nagtatagalog na ang may +ico ay pangngalan. Ang pagpapanatili rin ingles ay hindi makakasigurong matatanggap na ito. Ayon sa http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Tagalog_loanwords, ang ingles ay mas kaunti sa kastila o malay at karamihan sa mga hiniram ay tinagalog rin gaya ng kompyuter, nars, adik, akawnting,etc.<small>—Ang komentong ito ay idinagdag ni [[User:Aghamsatagalog2011|Aghamsatagalog2011]] ([[User talk:Aghamsatagalog2011|usapan]] • [[Special:Contributions/Aghamsatagalog2011|kontribusyon]]) noong 04:59, 11 Setyembre 2012.</small> {{outdent|1}}Sa katunayan, sumasang-ayon ako sa ibang halimbawa mo dahil nakikita ko naman ang mga iyan na ginagamit sa telebisyon, radyo, internet, at diksyunaryo. Pero balikan natin kung ano nga ba ang Wikipedia: {{cquote|1=Wikipedia is not a place to publish your own thoughts and analyses or to publish new information. Per our policy on original research, please do not use Wikipedia for any of the following: [1] Primary (original) research, such as proposing theories and solutions, original ideas, defining terms, coining new words, etc. If you have completed primary research on a topic, your results should be published in other venues, such as peer-reviewed journals, other printed forms, open research, or respected online publications. Wikipedia can report about your work after it is published and becomes part of accepted knowledge; however, citations of such reliable sources are needed to demonstrate that material is verifiable, and not merely the editor's opinion.|author=[[:en:Wikipedia:What_Wikipedia_is_not#Wikipedia_is_not_a_publisher_of_original_thought|Wikipedia is not a publisher of original thought]]}} Hangga't magkaroon ng isang babasahing Tagalog (o Filipino) na [[:en:WP:RS|isinulat ng isang paleontologo]] na nagsasaad ng tumabasan ng mga katawagang Ingles (gaya ng "Ordovician" at iba pa), hindi magagamit nang basta-basta ang mga bagong likhang salita na "Ordobisiyano" sa Wikipedia. ([[WP:SALIN]] punto 6)--[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]]) ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 05:20, 11 Setyembre 2012 (UTC) :wala akong nakikita diyang bawal ang magsalin ng dayuhang salita kundi pag-iimbento ng mga bagong salita sa ''ingles''. ang patakaran sa ingles wp ay maaari o hindi maaaring ilapat sa interwiki depende kung ito ay mailalapat sa isang wika gaya ng tsino o tagalog wp. kung ang pag-iimbento ng salita ''ay katumbas'' ng pag-aangkop sa sariling wika(samakatuwid ang pag-aangkop sa sariling wika ay bawal rin dahil magkatumbas pala ito), sana lahat ng pamagat na nasa interwiki ay nasa ingles pero hindi ito ang makikita natin. karamihan ng mga interwiki sa artikulong ordovician ay ''hindi'' gumagamit ng ''ordovician''. bakit ang bahasa wp ay pwedeng gumamit ng ordovisium etc pero ang tagalog ay dapat ordovician ''lang''. kahit sa ingles wp, kung ang pag-iimbento ng bagong salita ay ''katumbas'' ng pagsasalin ng dayuhang wika hindi papayagan ang [[:en:anglicization]] o pagsasalin sa ingles wp ng mga dayuhang salita pero hindi ito ang kaso: [[:en:Wikipedia:Article_titles#Foreign_names_and_anglicization]]<small>—Ang komentong ito ay idinagdag ni [[User:Aghamsatagalog2011|Aghamsatagalog2011]] ([[User talk:Aghamsatagalog2011|usapan]] • [[Special:Contributions/Aghamsatagalog2011|kontribusyon]]) noong 06:16, 11 Setyembre 2012.</small> Ayon sa Tuntunin sa Pamagat ng English Wikipedia: {{cquote|1=The choice between anglicized and local spellings should follow English-language usage, e.g., Besançon, Søren Kierkegaard and Göttingen, but Nuremberg, delicatessen, and Florence. If there are too few reliable English-language sources to constitute an established usage, follow the conventions of the language appropriate to the subject (German for German politicians, Portuguese for Brazilian towns, and so on).|author=English Wikipedia|source=[[:en:Wikipedia:Article_titles#Foreign_names_and_anglicization|Article_titles: Foreign names and anglicization]]}} Sinusundan lamang kung ano na ang ginagamit sa mga babasahing Ingles. Kung wala silang makita, gagamitin nila ang orihinal na anyo. Ganyan din naman dito sa Tagalog Wikipedia, kailangan ginagamit na ang katawagan sa mga babasahing Tagalog (o Filipino) ([[WP:SALIN]] punto 3 at 6), kung wala, sundin ang payo ng KWF (WP:SALIN punto 4 at 5). Isa pa, maaring iba patakaran sa panghihiram sa ibang Wikipedia (gaya nga ng Tsino, Hapon o Bahasa Indonesia) dahil na rin sa estilo ng panghihiram sa mga wikang nabanggit o payo ng kanilang [[:en:language regulator|language regulator]]. --[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]] ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 09:27, 11 Setyembre 2012 (UTC) :Pero sinsabi rin sa patakarang iyan: "If there is no established English-language treatment for a name, translate it if this can be done without loss of accuracy and with greater understanding for the English-speaking reader." Pinapayagang magsalin kung magagawang mai-salin sa ingles. siympre kung ''hindi'' mai-sasalin sa ingles(dahil hindi lahat ng dayuhan ay mai-sasalin sa anyong ingles) ay mas mabuti na lang panatilihin ang orihinal. halimbawa sa tingin ko ang ingles na [[ekwasyong field ni Einstein|field]] o [[diperensiyang bipolar|bipolar]](bukod sa pagiging karaniwan nito sa ingles) ay hindi maisasalin sa anyong tagalog na mas mauunawaan ng nagtatagalog kaya pinanatili ko na lang ang salitang ito. wala ring patakaran ang kwf na pag walang rs ay hindi dapat magsalin. ang katunayan pumapayag nga ang kwf na manghiram ng dayuhan sa pahina 9 at mag-salin sa tagalog gaya ng halimbawang ibinigay na ''barayti'' mula variety(ingles) at ''ispelling'' mula spelling(ingles). samakatuwid ang rs ay mahalaga pero hindi kailangan dahil kung magagawang mai-salin ang dayuhan ay pwedeng i-salin sa ingles wp. wala ring patakaran ang kwf na kailangan ng rs kaya opiniyon na lang kung ipagpipilitan ang patakrang ''dapat'' ay may rs(sa pag-sasalin) dito sa tagalog wp. ::Sandali lang. Kailan bang naging "opinyon" ang pagpipilit ng mapagkakatiwalaang sanggunian bilang gabay sa pagsasalin dito sa Wikipedia? Hindi iyan opinyon: isa itong patakaran ng Wikipedia na kailangang sundin. Tandaan na hindi pumupunta sa atin ang pagpapayaman at basta-bastang paghihiram sa wika: ito pa rin ang tungkulin ng KWF. Sa kawalan ng gabay o direktiba mula sa kanila, kailangang bumalik sa sanggunian: ito mismo ang mga diksiyonaryo. Maaaring manghiram rin, ngunit dapat sang-ayon ito sa tuntunin na itinakda ng KWF: kung hihiram, dapat buong hinihiram ito nang walang pagbabago, maliban na kung nagmula ito sa Espanyol kung saan dapat itong ibaybay gamit ang Abakada (sa implementasyon ng patakarang ito sa Wikipediang Tagalog, may ilang pagpapaliban dito para sa paghihiram mula sa Portuges). Gayunpaman, hindi ibig sabihin iyon na dapat gawing "opiniyon na lang kung ipagpipilitan ang patakrang ''dapat'' ay may rs(sa pag-sasalin) dito sa tagalog wp": hindi maaaring pabayaan ang patakarang kailangan ng mapagkakatiwalaang sanggunian. --[[User:Sky Harbor|<font color="#0066ff" ><b>Sky Harbor</b></font>]] ^{([[User talk:Sky Harbor|<font color="#0066ff" ><b>usapan</b></font>]])} 07:02, 12 Setyembre 2012 (UTC) :::Opinyon kung ipagpipilitang ''ang lahat ng kaso'' ay dapat may rs gayong ang patakaran ng ingles wp ay pumapayag na hindi kailangan ng rs sa pagsa-salin kung ito ay ''magagawang mai-salin'' sa ingles. (''If there is no established English-language treatment for a name, translate it if this can be done without loss of accuracy and with greater understanding for the English-speaking reader.'', samaktwid ay kung walng rs dahil ayon dito ''If there are too few reliable English-language sources to constitute an established usage''). opinyon rin ito: ''kung hihiram, dapat buong hinihiram ito nang walang pagbabago, maliban na kung nagmula ito sa Espanyol kung saan dapat itong ibaybay gamit ang Abakada''. hindi sinasabi sa pahina 9 bilang 6 na kastila lang kundi anumang hiniram na wika. gaya ng puna ko sa itaas na: '' Tinignan ko ang patakaran ng KWF pero may nakita akong inkonsistensiya dahil ayon sa pahina 9: Kung wikang ingles o iba pang wikang dayuhan ang pinaghiraman, panatilin ang orihinal na anyo nito, pero pagkatapos ng ilang mga pangungunsap ang sinasabi naman ay iwasan ang paggamit ng mga letrang wala sa abakada sa pagbabaybay ng mga hiram na salita, Maaari itong pagkamalang maling ispelling at ang ibinigay na halimbawa ay uri ng wika o barayti ng wika at hindi varayti ng wika. Hindi ko malaman kung bawal ba talaga ang pagsasalin sa abakada ng hiram na salita dahil ang spelling ay pwedeng isaling ispelling(kahit ang katutubo ng spelling ay pagbabaybay) at ang variety ay pwedeng isaling barayti.'' maraming ring mga diksiyonaryo na may mga magkakatunggaling salin(inimbento ng mga may akda nito) kaya sino ang magpapasya kung alin sa mga magkakatunggaling ito ang dapat gamitin rito.<small>—Ang komentong ito ay idinagdag ni [[User:Aghamsatagalog2011|Aghamsatagalog2011]] ([[User talk:Aghamsatagalog2011|usapan]] • [[Special:Contributions/Aghamsatagalog2011|kontribusyon]]) noong 07:58, 12 Setyembre 2012‎.</small> === iba pang katawagan === Parehong "opinyon" din ba ang ginamit mo, [[User:Aghamsatagalog2011|Aghamsatagalog2011]], para sa mga artikulong [[Cretaceous]] [http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cretaceous&oldid=1121033] at [[Paleogene]] [http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Paleogene&oldid=1121250]? Gumamit ang ibang wika ng kanilang bersyon pero bakit pinanatili mo ang orihinal na anyong Ingles? --[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]] ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 02:18, 13 Setyembre 2012 (UTC) :Hindi lahat ng dayuhan ay maitatagalog. maraming mga salitang ingles/kastila ang pwedeng itagalog pero ang hapones gaya [[:en:List_of_English_words_of_Japanese_origin|nito]] etc ay hindi . ===Hindi ata mula sa Espanyol=== Batay sa aking pagsuri ng mga kawing interwiki, mas umaayon ang pahinang ito sa katawagan nito sa Portuges (''Ordoviciano'') kaysa sa Espanyol (''Ordovocico''). --[[User:Sky Harbor|<font color="#0066ff" ><b>Sky Harbor</b></font>]] ^{([[User talk:Sky Harbor|<font color="#0066ff" ><b>usapan</b></font>]])} 04:08, 23 Setyembre 2012 (UTC) == [[Cretaceous]] == Akala ko ba wala itong Tagalog? [http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usapan:Ordobisiyano&diff=prev&oldid=1128472 (diff)] Saan naman ito galing? [http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kretaseyoso&diff=1131692&oldid=1121254 (diff)] --[[Tagagamit:Bluemask|bluemask]] ([[Usapang tagagamit:Bluemask|makipag-usap]]) 05:20, 21 Setyembre 2012 (UTC) Hindi ibig sabihin na kung wala kang naisip sa nakaraan ay wala ka ng maiisp sa hinaharap. Kung sa simula ay hindi ko naisiip ang tinagalog ng variable ay hindi ibig sabihng hindi na makakaisip ang ibang editor dito ng tinagalog na anyo nito(http://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bariabulo&diff=913401&oldid=913228) rt1m61dct0c9jk4hcbl3qkuwgbbqak2 0 187777 1959094 1713698 2022-07-28T17:27:22Z Xsqwiypb 120901 Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Paleohene]] sa [[Paleoheno]] wikitext text/x-wiki {{Geological period |from=65 |middle=45 |to=23 |image= |o2=26 |co2=500 |temp= 18 |timeline = off }} Ang '''Paleohene''' (Ingles: '''Paleogene''') (alternatibong [[Ingles na Briton]] na '''Palaeogene''' o '''Palæogene''' at impormal na ''Mas Mababang Tersiyaryo'') ay isang panahong heolohiko na sumasaklaw sa {{period span|Paleogene}}.<ref>Formerly the period covered by the Paleogene was called the first part of the [[Tertiary]], whose usage is no longer official. [http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/TQ.html "Whatever happened to the Tertiary and Quaternary?"]</ref> Ito ay tumagal nang 42 milyong taon at pinakakilala bilang panahon kung saan ang mga [[mamalya]] ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa isang relatibong maliliit at mga simpleng anyo tungo sa malaking pangkat ng dibersong mga [[hayop]] kasunod ng [[pangyayaring ekstinksiyon na Cretaceous-Paleogene]] na nagwakas sa naunang panahong [[Cretaceous]]. Ang mga [[ibon]] ay labis ring nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa panahong ito na nagbago sa tinatayang modernong anyo nito. Ang panahong ito ay binubuo ng mga [[epoch]] na [[Paleocene]], [[Eocene]], at [[Oligocene]]. Ang huli nang Paleocene (55.5/54.8&nbsp;Mya) ay minarkahan ng isa sa pinaka mahalagang mga panahon ng pagbabago sa daigdig sa Cenozoiko na [[thermal na maksium na Paleone-Eocene]] na gumulo sa sirkulasyong atmosperiko at pang-karagatan at tumungo sa ekstinksiyon ng maraming mga malalim na dagat na bentikong [[foraminifera]] at sa lupain ay isang malaking pagbaliktad sa mga [[mamalya]]. Ang Paleogene ay sumunod sa Cretaceous at sinundan ng epoch na [[Miocene]] at [[Neogene]]. Ang mga terminong 'sistemang Paleogene'(pormal) at 'mas mababang sistemang tersiyaryo'(inpormal) ay nilalapat sa mga batong nadeposito sa panahong Paleogene. Ang medyo nakalilitong terminolohiya ay tila sanhi ng mga pagtatangka na makitungo sa komparatibong mahusay na mga subdibisyon ng panahon na posible sa relatibong kamakailang nakaraang heolohiko nang ang mas maraming impormasyon ay naingatan. Sa paghahati ng panahong Tersiyaryo sa dalawang mga panahon kesa sa limang mga epoch, ang mga panahon ay mas malapit na maihahambing sa tagal ng mga panahon sa mga era na Mesozoiko at Paleozoiko. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Paleogene]] 6wzotre1ti46kuc71s2jndgtl7ylkvx 1959130 1959094 2022-07-28T22:26:32Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = Paleoheno | color = Paleoheno | top_bar = | time_start = 66.0 | time_end = 23.03 | image_map = Oligocene geography.jpg | caption_map = A map of Earth as it appeared during the late Paleogene (Oligocene Epoch, 33 Ma) | image_outcrop = | caption_outcrop = | image_art = | caption_art = <!--Chronology--> | timeline = Paleoheno <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = | alternate_spellings = Palaeogene, Palæogene | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale | formerly_used_by = | not_used_by = <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = [[Iridium]] enriched layer associated with a major meteorite impact and subsequent [[K-Pg extinction event]]. | lower_gssp_location = El Kef Section, [[El Kef]], [[Tunisia]] | lower_gssp_coords = {{Coord|36.1537|N|8.6486|E|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 1991<ref name="Molina 2006">{{cite journal|last1=Molina |first1=Eustoquio |last2=Alegret |first2=Laia |last3=Arenillas |first3=Ignacio |author4=José A. Arz |last5=Gallala |first5=Njoud |last6=Hardenbol |first6=Jan |author7=Katharina von Salis |last8=Steurbaut |first8=Etienne |last9=Vandenberghe |first9=Noel |author10=Dalila Zaghibib-Turki |title=The Global Boundary Stratotype Section and Point for the base of the Danian Stage (Paleocene, Paleogene, "Tertiary", Cenozoic) at El Kef, Tunisia - Original definition and revision |journal=Episodes |year=2006 |volume=29 |issue=4 |pages=263–278 |doi=10.18814/epiiugs/2006/v29i4/004 |doi-access=free }}</ref> | upper_boundary_def = * Base of magnetic polarity [[chronozone]] C6Cn.2n. * Near first appearance of the [[Foraminifera|Planktonic foraminiferan]] ''[[Paragloborotalia|Paragloborotalia kugleri]]''. | upper_gssp_location = Lemme-Carrosio Section, [[Carrosio]], [[Italy]] | upper_gssp_coords = {{Coord|44.6589|N|8.8364|E|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 1996<ref name="Steininger 1997">{{cite journal|last=Steininger|first=Fritz F. |author2=M. P. Aubry |author3=W. A. Berggren |author4=M. Biolzi |author5=A. M. Borsetti |author6=Julie E. Cartlidge |author7=F. Cati |author8=R. Corfield |author9=R. Gelati |author10=S. Iaccarino |author11=C. Napoleone |author12=F. Ottner |author13=F. Rögl |author14=R. Roetzel |author15=S. Spezzaferri |author16=F. Tateo |author17=G. Villa |author18=D. Zevenboom |title=The Global Stratotype Section and Point (GSSP) for the base of the Neogene|journal=Episodes|year=1997|volume=20|issue=1|pages=23–28|url=http://www.stratigraphy.org/GSSP/file9.pdf|doi=10.18814/epiiugs/1997/v20i1/005 |doi-access=free }}</ref> <!--Atmospheric and Climatic Data--> | o2 = 26 | co2 = 500 | temp = 18 | sea_level = }} Ang '''Paleoheno''' (Ingles: '''Paleogene''') (alternatibong [[Ingles na Briton]] na '''Palaeogene''' o '''Palæogene''' at impormal na ''Mas Mababang Tersiyaryo'') ay isang panahong heolohiko na sumasaklaw sa {{period span|Paleogene}}.<ref>Formerly the period covered by the Paleogene was called the first part of the [[Tertiary]], whose usage is no longer official. [http://www.stratigraphy.org/bak/geowhen/TQ.html "Whatever happened to the Tertiary and Quaternary?"]</ref> Ito ay tumagal nang 42 milyong taon at pinakakilala bilang panahon kung saan ang mga [[mamalya]] ay nag-[[ebolusyon|ebolb]] mula sa isang relatibong maliliit at mga simpleng anyo tungo sa malaking pangkat ng dibersong mga [[hayop]] kasunod ng [[pangyayaring ekstinksiyon na Cretaceous-Paleogene]] na nagwakas sa naunang panahong [[Cretaceous]]. Ang mga [[ibon]] ay labis ring nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa panahong ito na nagbago sa tinatayang modernong anyo nito. Ang panahong ito ay binubuo ng mga [[epoch]] na [[Paleocene]], [[Eocene]], at [[Oligocene]]. Ang huli nang Paleocene (55.5/54.8&nbsp;Mya) ay minarkahan ng isa sa pinaka mahalagang mga panahon ng pagbabago sa daigdig sa Cenozoiko na [[thermal na maksium na Paleone-Eocene]] na gumulo sa sirkulasyong atmosperiko at pang-karagatan at tumungo sa ekstinksiyon ng maraming mga malalim na dagat na bentikong [[foraminifera]] at sa lupain ay isang malaking pagbaliktad sa mga [[mamalya]]. Ang Paleogene ay sumunod sa Cretaceous at sinundan ng epoch na [[Miocene]] at [[Neogene]]. Ang mga terminong 'sistemang Paleogene'(pormal) at 'mas mababang sistemang tersiyaryo'(inpormal) ay nilalapat sa mga batong nadeposito sa panahong Paleogene. Ang medyo nakalilitong terminolohiya ay tila sanhi ng mga pagtatangka na makitungo sa komparatibong mahusay na mga subdibisyon ng panahon na posible sa relatibong kamakailang nakaraang heolohiko nang ang mas maraming impormasyon ay naingatan. Sa paghahati ng panahong Tersiyaryo sa dalawang mga panahon kesa sa limang mga epoch, ang mga panahon ay mas malapit na maihahambing sa tagal ng mga panahon sa mga era na Mesozoiko at Paleozoiko. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Paleogene]] k4hfccz2p4o2og049unxi1gx0komh46 0 187778 1959131 1862121 2022-07-28T22:28:19Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = Neoheno | color = Neoheno | top_bar = | time_start = 23.03 | time_start_uncertainty = 0.3 | time_end = 2.588 | time_end_uncertainty = 0.04 | image_map = | caption_map = A map of the world as it appeared during the Miocene Epoch. (15 ma) | image_outcrop = | caption_outcrop = | image_art = | caption_art = <!--Chronology--> | timeline = Neoheno <!--Etymology--> | name_formality = Formal | name_accept_date = | alternate_spellings = | synonym1 = | synonym1_coined = | synonym2 = | synonym2_coined = | synonym3 = | synonym3_coined = | nicknames = | former_names = | proposed_names = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale | formerly_used_by = | not_used_by = <!--Definition--> | chrono_unit = Period | strat_unit = System | proposed_by = | timespan_formality = Formal | lower_boundary_def = * Base of magnetic polarity [[chronozone]] C6Cn.2n * [[First appearance datum|FAD]] of the [[Foraminifera|Planktonic foraminiferan]] ''[[Paragloborotalia|Paragloborotalia kugleri]]'' | lower_gssp_location = Lemme-Carrosio Section, [[Carrosio]], [[Italy]] | lower_gssp_coords = {{Coord|44.6589|N|8.8364|E|display=inline}} | lower_gssp_accept_date = 1996<ref name="Steininger 1997">{{cite journal|last=Steininger|first=Fritz F. |author2=M. P. Aubry |author3=W. A. Berggren |author4=M. Biolzi |author5=A. M. Borsetti |author6=Julie E. Cartlidge |author7=F. Cati |author8=R. Corfield |author9=R. Gelati |author10=S. Iaccarino |author11=C. Napoleone |author12=F. Ottner |author13=F. Rögl |author14=R. Roetzel |author15=S. Spezzaferri |author16=F. Tateo |author17=G. Villa |author18=D. Zevenboom |title=The Global Stratotype Section and Point (GSSP) for the base of the Neogene|journal=Episodes|year=1997|volume=20|issue=1|pages=23–28|url=http://www.stratigraphy.org/GSSP/file9.pdf|doi=10.18814/epiiugs/1997/v20i1/005 |doi-access=free }}</ref> | upper_boundary_def = * Base of magnetic polarity chronozone C2r (Matuyama). * Extinction of the [[Haptophyte]]s ''[[Discoaster|Discoaster pentaradiatus]]'' and ''[[Discoaster|Discoaster surculus]]'' | upper_gssp_location = Monte San Nicola Section, [[Gela]], [[Sicily]], [[Italy]] | upper_gssp_coords = {{Coord|37.1469|N|14.2035|E|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 2009 (as base of Quaternary and Pleistocene)<ref>{{cite journal |last1=Gibbard |first1=Philip |last2=Head |first2=Martin |title=The newly-ratified definition of the Quaternary System/Period and redefinition of the Pleistocene Series/Epoch, and comparison of proposals advanced prior to formal ratification |journal=Episodes |date=September 2010 |volume=33 |issue=3 |pages=152–158 |doi=10.18814/epiiugs/2010/v33i3/002 |url=https://stratigraphy.org/gssps/files/quaternary-pleistocene.pdf |access-date=8 December 2020}}</ref> <!--Atmospheric and Climatic Data--> | o2 = 21.5 | co2 = 280 | temp = 14 | sea_level = }} Ang '''Neoheno''' (Ingles: '''Neogene''') ay isang panahong heolohiko na sumasaklaw sa {{period span|Neogene}}. Ito ay sumunod sa [[Paleogene]] at sinundan ng [[Kwaternaryo]]. Ang Neogene ay hinahati sa dalawang mga epoch: ang mas maagang [[Miocene]] at ang kalaunang [[Pliocene]]. Ang Neogene ay sumasaklaw sa mga 23 milyong taon. Sa panahong ito, ang mga [[mamalya]] at mga [[ibon]] ay patuloy na nag-[[ebolusyon|ebolb]] sa tinatayang mga modernong anyo nito, samantalang ang ibang mga pangkat ng buhay ay nanatiling relatibong hindi nagbago. Ang mga sinaunang [[hominid]] na mga ninuno ng mga modernong [[tao]] ay lumitaw sa [[Aprika]]. Ang ilang mga paggalaw kontinental ay nangyari na ang pinaka mahalagang pangyayari ang koneksiyon ng Hilagang Amerika at Timog Amerika sa [[Isthmus ng Panama]] sa huli nang Pliocene. Ito ay pumutol sa mga daloy ng karagatan sa pagitan ng [[Karagatang Atlantiko]] at [[Karagatang Pasipiko]] na nagsanhi ng mga pagbabago sa klima at lumikha ng [[daloy Golpo]]. Ang klima ng daigdig ay labis na lumamig sa kurso ng Neogene na humantong sa isang serye ng mga [[glasiasyon]]g kontinental sa panahong [[Kwaternaryo]] na sumunod. ==Mga sanggunian== {{reflist}} {{Phanerozoic eon}} [[Kategorya:Neohene]] csbp99phper27mq4ag8548dcqqfb281 0 188248 1959128 1131696 2022-07-28T22:24:16Z Xsqwiypb 120901 Changed redirect target from [[Paleohene]] to [[Paleoheno]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Paleoheno]] __FORCETOC__ a5mk87ok2vhz59xkvz5sod3nx65vhw5 0 188434 1959135 1639390 2022-07-28T22:32:49Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = Precambrian | color = Precambrian | top_bar = all time | time_start_prefix = ~ | time_start = 4600 | time_end = 538.8 | time_end_uncertainty = 0.2 <!--Chronology--> | timeline = Eons | proposed_subdivision1 = See [[Geologic time scale#Proposed Precambrian timeline|Proposed Precambrian timeline]] <!--Etymology--> | synonym1 = Cryptozoic | synonym1_coined = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale <!--Definition--> | chrono_unit = supereon | strat_unit = supereonothem | proposed_by = | timespan_formality = Informal | lower_boundary_def = Formation of the [[Earth]] | lower_gssp_location = N/A | lower_gssp_accept_date = N/A | upper_boundary_def = Appearance of the [[Trace fossil|Ichnofossil]] ''[[Treptichnus pedum]]'' | upper_gssp_location = [[Fortune Head|Fortune Head section]], [[Newfoundland]], [[Canada]] | upper_gssp_coords = {{Coord|47.0762|N|55.8310|W|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 1992 }} {{include timeline}} Ang '''Precambrian''' ('''Pre-Cambrian''', {{lang-es|Precámbrico}}) ay tumutukoy sa malaking saklaw ng panahon sa [[kasaysayan ng daigdig]] bago ang kasalukuyang eon na [[panerosoiko]] at isang supereon na hinati sa ilang mga eon ng iskalang panahon na heolohiko. Ito ay sumasaklaw mula sa pagkakabuo ng [[daigdig]] mga 4.570 bilyong taon ang nakalilipas hanggang sa pagsisimula ng panahong [[Cambrian]] mga 542 milyong taon ang nakalilipas nang ang mga makrosokopikong may matigas na shell na mga [[hayo]] ay unang lumitaw sa kasaganaan. Ang Precambrian ay pinangalang ito dahil ito ay nauna sa [[Cambrian]] na unang panahon ng eon na [[paneosoiko]] na ipinangalan sa [[Cambrian]] na klasikong pangalan ng [[Wales]]. Ang Precambrian ay bumubuo ng 88% ng panahong heolohiko ng daigdig. [[Kategorya:Precambrian]] [[Kategorya:Kasaysayang heolohiko ng daigdig]] tavtxhxu9ir6pnf7ibigk5vxnepejdh 1959136 1959135 2022-07-28T22:33:21Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Precambrian]] sa [[Prekambriyano]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki {{Infobox geologic timespan | name = Precambrian | color = Precambrian | top_bar = all time | time_start_prefix = ~ | time_start = 4600 | time_end = 538.8 | time_end_uncertainty = 0.2 <!--Chronology--> | timeline = Eons | proposed_subdivision1 = See [[Geologic time scale#Proposed Precambrian timeline|Proposed Precambrian timeline]] <!--Etymology--> | synonym1 = Cryptozoic | synonym1_coined = <!--Usage Information--> | celestial_body = earth | usage = Global ([[International Commission on Stratigraphy|ICS]]) | timescales_used = ICS Time Scale <!--Definition--> | chrono_unit = supereon | strat_unit = supereonothem | proposed_by = | timespan_formality = Informal | lower_boundary_def = Formation of the [[Earth]] | lower_gssp_location = N/A | lower_gssp_accept_date = N/A | upper_boundary_def = Appearance of the [[Trace fossil|Ichnofossil]] ''[[Treptichnus pedum]]'' | upper_gssp_location = [[Fortune Head|Fortune Head section]], [[Newfoundland]], [[Canada]] | upper_gssp_coords = {{Coord|47.0762|N|55.8310|W|display=inline}} | upper_gssp_accept_date = 1992 }} {{include timeline}} Ang '''Precambrian''' ('''Pre-Cambrian''', {{lang-es|Precámbrico}}) ay tumutukoy sa malaking saklaw ng panahon sa [[kasaysayan ng daigdig]] bago ang kasalukuyang eon na [[panerosoiko]] at isang supereon na hinati sa ilang mga eon ng iskalang panahon na heolohiko. Ito ay sumasaklaw mula sa pagkakabuo ng [[daigdig]] mga 4.570 bilyong taon ang nakalilipas hanggang sa pagsisimula ng panahong [[Cambrian]] mga 542 milyong taon ang nakalilipas nang ang mga makrosokopikong may matigas na shell na mga [[hayo]] ay unang lumitaw sa kasaganaan. Ang Precambrian ay pinangalang ito dahil ito ay nauna sa [[Cambrian]] na unang panahon ng eon na [[paneosoiko]] na ipinangalan sa [[Cambrian]] na klasikong pangalan ng [[Wales]]. Ang Precambrian ay bumubuo ng 88% ng panahong heolohiko ng daigdig. [[Kategorya:Precambrian]] [[Kategorya:Kasaysayang heolohiko ng daigdig]] tavtxhxu9ir6pnf7ibigk5vxnepejdh 10 188500 1959104 1639302 2022-07-28T17:50:22Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Graphical timeline <!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline--> |help=off |embedded={{{embedded|}}} | link-to=Jurassic_graphical_timeline | title=Mga mahahalagang pangyayari sa Jurassic |title-colour={{period color|Jurassic}} |from=-205 |to=-141 |height=36 |width=8 <!--Æons--> |bar2-from=-{{#expr:{{period start|hurasiko}}+4}} |bar2-text=<span style="line-height:10px;display:block;">'''[[Mesozoic|M<br/>e<br/>s<br/>o<br/>z<br/>o<br/>i<br/>c]]'''</span> |bar2-nudge-down=-5 |bar2-right=.09 |bar2-colour={{period color|mesozoic}} <!--Periods--> |bar3-to=-201.3 |bar3-left=.1 |bar3-colour={{period color|Triassic}} |bar3-border-width=.0 |bar3-text='''[[Triassic]]''' |bar3-nudge-down=0 |bar4-from=-201.3 |bar4-to=-145 |bar4-left=.1 |bar4-right=.22 |bar4-colour={{period color|Jurassic}} |bar4-border-width=.05 |bar4-text=<span style="line-height:10px;display:block;">'''[[Jurassic|J<br>u<br>r<br>a<br>s<br>s<br>i<br>c]]'''</span> |bar4-nudge-down=-5 |bar5-from=-145 |bar5-left=.1 |bar5-colour={{period color|Cretaceous}} |bar5-border-width=.0 |bar5-text='''[[Cretaceous]]''' |bar6-from=-201.3 |bar6-to=-174.1 |bar6-left=.22 |bar6-right=.345 |bar6-colour={{period color|Lower Jurassic}} |bar6-border-width=0.05 |bar6-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Early Jurassic|E<br/>a<br/>r<br/>l<br/>y]]</span> |bar6-nudge-down=-1.2 |bar7-from=-174.1 |bar7-to=-163.5 |bar7-left=.22 |bar7-right=.345 |bar7-colour={{period color|Middle Jurassic}} |bar7-border-width=.05 |bar7-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Middle Jurassic|M<br/>i<br/>d<br/>d<br/>l<br/>e]]</span> |bar7-nudge-down=-1.4 |bar8-from=-163.5 |bar8-to=-145 |bar8-left=.22 |bar8-right=.345 |bar8-colour={{period color|Upper Jurassic}} |bar8-border-width=.05 |bar8-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Late Jurassic|L<br/>a<br/>t<br/>e]]</span> |bar8-nudge-down=-1 <!--Stages--> |bar9-from=-201.3 |bar9-to=-199.3 |bar9-left=.345 |bar9-right=1 |bar9-text=<span style="font-size:90%">[[Hettangian]]</span> |bar9-border-width=.05 |bar9-colour={{period color|Hettangian}} |bar10-from=-199.3 |bar10-to=-190.8 |bar10-left=.345 |bar10-right=1 |bar10-text=<span style="font-size:90%">[[Sinemurian]]</span> |bar10-border-width=0.05 |bar10-colour={{period color|Sinemurian}} |bar11-from=-190.8 |bar11-to=-182.7 |bar11-left=.345 |bar11-right=1 |bar11-text=<span style="font-size:90%">[[Pliensbachian]]</span> |bar11-border-width=0.05 |bar11-colour={{period color|Pliensbachian}} |bar12-from=-182.7 |bar12-to=-174.1 |bar12-left=.345 |bar12-right=1 |bar12-text=<span style="font-size:90%">[[Toarcian]]</span> |bar12-border-width=0.05 |bar12-colour={{period color|Toarcian}} |bar13-from=-174.1 |bar13-to=-170.3 |bar13-left=.345 |bar13-right=1 |bar13-text=<span style="font-size:90%">[[Aalenian]]</span> |bar13-border-width=0.05 |bar13-colour={{period color|Aalenian}} |bar14-from=-170.3 |bar14-to=-168.3 |bar14-left=.345 |bar14-right=1 |bar14-text=<span style="font-size:90%">[[Bajocian]]</span> |bar14-border-width=0.05 |bar14-colour={{period color|Bajocian}} |bar15-from=-168.3 |bar15-to=-166.1 |bar15-left=.345 |bar15-right=1 |bar15-text=<span style="font-size:90%">[[Bathonian]]</span> |bar15-border-width=0.05 |bar15-colour={{period color|Bathonian}} |bar16-from=-166.1 |bar16-to=-163.5 |bar16-left=.345 |bar16-right=1 |bar16-text=<span style="font-size:90%">[[Callovian]]</span> |bar16-border-width=0.05 |bar16-colour={{period color|Callovian}} |bar17-from=-163.5 |bar17-to=-157.3 |bar17-left=.345 |bar17-right=1 |bar17-text=<span style="font-size:90%">[[Oxfordian (stage)|Oxfordian]]</span> |bar17-border-width=0.05 |bar17-colour={{period color|Oxfordian}} |bar18-from=-157.3 |bar18-to=-152.1 |bar18-left=.345 |bar18-right=1 |bar18-text=<span style="font-size:90%">[[Kimmeridgian]]</span> |bar18-border-width=0.05 |bar18-colour={{period color|Kimmeridgian}} |bar19-from=-152.1 |bar19-to=-145 |bar19-left=.345 |bar19-right=1 |bar19-text=<span style="font-size:90%">[[Tithonian]]</span> |bar19-border-width=0.05 |bar19-colour={{period color|Tithonian}} |bar27-left=.09 |bar27-right=.1 |bar27-colour=#000000 |bar28-left=.22 |bar28-right=.225 |bar28-from=-201.3 |bar28-to=-145 |bar28-colour=#000000 |bar29-left=.34 |bar29-right=.345 |bar29-from=-201.3 |bar29-to=-145 |bar29-colour=#000000 <!--Notes--> <!--use syntax : |note1= |note1-at= --> |caption=Isang tinatayang iskalang panahon ng mahahalagang mga pangyayaring hurasiko. <br>Aksis na bertikal: mga milyong taon ang nakalilipas.<br> }}<noinclude>{{documentation}} [[Category:Graphical timeline templates|{{PAGENAME}}]]</noinclude> d5stebht5lmu2ewmep8taq1xrjoi3ak 1959106 1959104 2022-07-28T17:55:27Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Graphical timeline <!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline--> |help=off |embedded={{{embedded|}}} | link-to=Jurassic_graphical_timeline | title=Mga mahahalagang pangyayari sa Hurasiko |title-colour={{period color|Hurasiko}} |from=-205 |to=-141 |height=36 |width=8 <!--Æons--> |bar2-from=-{{#expr:{{period start|hurasiko}}+4}} |bar2-text=<span style="line-height:10px;display:block;">'''[[Mesozoic|M<br/>e<br/>s<br/>o<br/>z<br/>o<br/>i<br/>c]]'''</span> |bar2-nudge-down=-5 |bar2-right=.09 |bar2-colour={{period color|mesozoic}} <!--Periods--> |bar3-to=-201.3 |bar3-left=.1 |bar3-colour={{period color|Triasiko}} |bar3-border-width=.0 |bar3-text='''[[Triasiko]]''' |bar3-nudge-down=0 |bar4-from=-201.3 |bar4-to=-145 |bar4-left=.1 |bar4-right=.22 |bar4-colour={{period color|Hurasiko}} |bar4-border-width=.05 |bar4-text=<span style="line-height:10px;display:block;">'''[[Hurasiko|J<br>u<br>r<br>a<br>s<br>s<br>i<br>c]]'''</span> |bar4-nudge-down=-5 |bar5-from=-145 |bar5-left=.1 |bar5-colour={{period color|Cretaceous}} |bar5-border-width=.0 |bar5-text='''[[Cretaceous]]''' |bar6-from=-201.3 |bar6-to=-174.1 |bar6-left=.22 |bar6-right=.345 |bar6-colour={{period color|Ibabang Hurasiko}} |bar6-border-width=0.05 |bar6-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Early Hurasiko|E<br/>a<br/>r<br/>l<br/>y]]</span> |bar6-nudge-down=-1.2 |bar7-from=-174.1 |bar7-to=-163.5 |bar7-left=.22 |bar7-right=.345 |bar7-colour={{period color|Gitnang Hurasiko}} |bar7-border-width=.05 |bar7-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Middle Hurasiko|M<br/>i<br/>d<br/>d<br/>l<br/>e]]</span> |bar7-nudge-down=-1.4 |bar8-from=-163.5 |bar8-to=-145 |bar8-left=.22 |bar8-right=.345 |bar8-colour={{period color|Itass na Hurasiko}} |bar8-border-width=.05 |bar8-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Late Hurasiko|L<br/>a<br/>t<br/>e]]</span> |bar8-nudge-down=-1 <!--Stages--> |bar9-from=-201.3 |bar9-to=-199.3 |bar9-left=.345 |bar9-right=1 |bar9-text=<span style="font-size:90%">[[Hettangian]]</span> |bar9-border-width=.05 |bar9-colour={{period color|Hettangian}} |bar10-from=-199.3 |bar10-to=-190.8 |bar10-left=.345 |bar10-right=1 |bar10-text=<span style="font-size:90%">[[Sinemurian]]</span> |bar10-border-width=0.05 |bar10-colour={{period color|Sinemurian}} |bar11-from=-190.8 |bar11-to=-182.7 |bar11-left=.345 |bar11-right=1 |bar11-text=<span style="font-size:90%">[[Pliensbachian]]</span> |bar11-border-width=0.05 |bar11-colour={{period color|Pliensbachian}} |bar12-from=-182.7 |bar12-to=-174.1 |bar12-left=.345 |bar12-right=1 |bar12-text=<span style="font-size:90%">[[Toarcian]]</span> |bar12-border-width=0.05 |bar12-colour={{period color|Toarcian}} |bar13-from=-174.1 |bar13-to=-170.3 |bar13-left=.345 |bar13-right=1 |bar13-text=<span style="font-size:90%">[[Aalenian]]</span> |bar13-border-width=0.05 |bar13-colour={{period color|Aalenian}} |bar14-from=-170.3 |bar14-to=-168.3 |bar14-left=.345 |bar14-right=1 |bar14-text=<span style="font-size:90%">[[Bajocian]]</span> |bar14-border-width=0.05 |bar14-colour={{period color|Bajocian}} |bar15-from=-168.3 |bar15-to=-166.1 |bar15-left=.345 |bar15-right=1 |bar15-text=<span style="font-size:90%">[[Bathonian]]</span> |bar15-border-width=0.05 |bar15-colour={{period color|Bathonian}} |bar16-from=-166.1 |bar16-to=-163.5 |bar16-left=.345 |bar16-right=1 |bar16-text=<span style="font-size:90%">[[Callovian]]</span> |bar16-border-width=0.05 |bar16-colour={{period color|Callovian}} |bar17-from=-163.5 |bar17-to=-157.3 |bar17-left=.345 |bar17-right=1 |bar17-text=<span style="font-size:90%">[[Oxfordian (stage)|Oxfordian]]</span> |bar17-border-width=0.05 |bar17-colour={{period color|Oxfordian}} |bar18-from=-157.3 |bar18-to=-152.1 |bar18-left=.345 |bar18-right=1 |bar18-text=<span style="font-size:90%">[[Kimmeridgian]]</span> |bar18-border-width=0.05 |bar18-colour={{period color|Kimmeridgian}} |bar19-from=-152.1 |bar19-to=-145 |bar19-left=.345 |bar19-right=1 |bar19-text=<span style="font-size:90%">[[Tithonian]]</span> |bar19-border-width=0.05 |bar19-colour={{period color|Tithonian}} |bar27-left=.09 |bar27-right=.1 |bar27-colour=#000000 |bar28-left=.22 |bar28-right=.225 |bar28-from=-201.3 |bar28-to=-145 |bar28-colour=#000000 |bar29-left=.34 |bar29-right=.345 |bar29-from=-201.3 |bar29-to=-145 |bar29-colour=#000000 <!--Notes--> <!--use syntax : |note1= |note1-at= --> |caption=Isang tinatayang iskalang panahon ng mahahalagang mga pangyayaring hurasiko. <br>Aksis na bertikal: mga milyong taon ang nakalilipas.<br> }}<noinclude>{{documentation}} [[Category:Graphical timeline templates|{{PAGENAME}}]]</noinclude> 9sjtn2af8vso25u9to60rj5vk1tqh0s 0 205210 1959284 1860261 2022-07-29T11:50:18Z 49.144.22.99 +infobox wikitext text/x-wiki {{italic title}} {{Infobox television | image = | caption = | alt_name = ''My Brother's Keeper'' | genre = [[Public broadcasting]] | camera = [[Multiple-camera setup]] | picture_format = {{plainlist| * [[NTSC]] * [[HDTV]] [[1080i]]}} | audio_format = [[5.1 surround sound]] | runtime = 30 minutes | company = Kapwa Ko, Mahal Ko Foundation, Inc. | producer = Orly Mercado | presenter = {{plain list| * [[Orlando S. Mercado|Orly Mercado]] * Connie Angeles}} | theme_music_composer = [[Nonoy Zuñiga]] | opentheme = "Kapwa Ko Mahal Ko" by Shackie Caccam | country = Philippines | location = Philippines | language = Tagalog | network = [[GMA Network]] | first_aired = {{start date|1975|12|1}} | last_aired = kasalukuyan }} Ang '''''Kapwa Ko Mahal Ko ''''' ay isang palabas sa [[telebisyon sa Pilipinas]] ng GMA Network. Isa sa mga hangarin nito ay ang magsilbi sa publiko sa pamamaraan ng pagtulong. Ito ay unang ipinalabas noong Desyembre 1, 1975 at hanggang ngayon patuloy padin sa pag bigay ng serbisyo. Mapapanuod ito tuwing 5:30&nbsp;ng umaga hanggang 6, sa pinamumunuan ni Mr. Orly Mercado. [[Kategorya:Palatuntunan ng GMA Network]] [[Kategorya:Mga seryeng pantelebisyon mula sa Pilipinas]] {{stub}} okbg70wcw3q4hxk6m700685ace56mf2 10 234222 1959054 1485546 2022-07-28T14:35:48Z GinawaSaHapon 102500 wikitext text/x-wiki <includeonly>{{#ifexpr:{{#if:{{{2|}}}|1|0}}=0 or abs( ({{{4|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{3|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) - ({{{2|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{1|{{CURRENTYEAR}}}}}*12)) >= 12 |<!-- in years -->{{#expr:floor(abs( ( ({{{4|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{3|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) - ({{{2|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{1|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) ) / 12 ))}}&nbsp;{{#ifexpr:({{{4|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{3|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) - ({{{2|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{1|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) < 0 |<!-- future -->{{#ifexpr:floor( ( ({{{4|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{3|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) - ({{{2|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{1|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) ) / 12 ) = -1|taon|taon}} |<!-- past/current -->{{#ifexpr:floor( ( ({{{4|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{3|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) - ({{{2|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{1|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) ) / 12 ) = 1|taon|taon}} }} |<!-- in months -->{{#expr:abs( ({{{4|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{3|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) - ({{{2|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{1|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) )}}&nbsp;{{#ifexpr:({{{4|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{3|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) - ({{{2|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{1|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) < 0 |<!-- future -->{{#ifexpr: ({{{4|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{3|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) - ({{{2|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{1|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) = -1|buwan|buwan}} |<!-- past/current -->{{#ifexpr: ({{{4|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{3|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) - ({{{2|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{1|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) = 1|buwan|buwan}} }} }} {{#ifexpr:({{{4|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{3|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) - ({{{2|{{CURRENTMONTH}}}}}+{{{1|{{CURRENTYEAR}}}}}*12) < 0|time|ang nakalipas}}</includeonly><noinclude> {{Documentation}} </noinclude> 1s4qyy20du4kun829exxyyynveopcfq 0 276491 1959263 1958855 2022-07-29T09:16:17Z 67.220.180.82 /* South Park */ wikitext text/x-wiki {{Infobox television | image =South_park_sign.svg | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = satira, black comedy television program, animated sitcom, comedic television series, sitcom, black comedy, surreal humour | creator = Trey Parker, Matt Stone | based_on = | inspired_by = | developer = | writer = Trey Parker | screenplay = | story = | director = Trey Parker, Matt Stone | creative_director = | presenter = | starring = | judges = | voices = Trey Parker, Matt Stone, Mary Kay Bergman, April Stewart, Mona Marshall, Isaac Hayes, Jay Leno, Tomorowo Taguchi, Jenna Mattison, Ozzy Osbourne, George Clooney, Malcolm McDowell, Kyle McCulloch, Jennifer Aniston, Dian Bachar, Peter Serafinowicz, Courtney Ford, Natasha Henstridge, Joe Strummer, DMX, Meat Loaf, John Lydon, Marc Shaiman, Jonny Greenwood, Tim Armstrong, Bill Hader, Tommy Chong, Cheech Marin, Eric Stough, Robert Smith, Henry Winkler, Richard Belzer, Patrick Stewart, Kief Davidson, Eric Bauza, Elon Musk, Alex Veadov, Eliza Schneider | narrated = | theme_music_composer = | open_theme = | end_theme = | composer = Primus | country = Estados Unidos ng Amerika | language = Ingles | num_seasons = 25 | num_episodes = 317 | list_episodes = list of South Park episodes | executive_producer = Matt Stone, Trey Parker | producer = | news_editor = | location = | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 22 minuto | company = | distributor = Comedy Central, Netflix, Hulu, HBO Max | budget = | network = Comedy Central Spain, Comedy Central | picture_format = | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1997|8|13}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = [[South Park universe]] | website = https://southparkstudios.com | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''South Park''' ay isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] adultong ''[[animated sitcom]]'' na nilikha ni [[Trey Parker]] at [[Matt Stone]] at binuo ni Brian Graden para sa network ng telebisyon ng [[Comedy Central]]. Ang palabas ay umiikot sa paligid ng apat na lalaki-[[Stan Marsh]], [[Kyle Broflovski]], [[Eric Cartman]], at [[Kenny McCormick]]-at ang kanilang mga kakaibang pakikipagsapalaran sa at sa paligid ng titular na bayan ng [[Colorado]]. Karamihan ay tulad ng South Park ay gumagamit ng isang napakalaking grupo cast ng umuulit na character at naging kasumpa-sumpa para sa kanyang kalapastanganan at madilim, surreal katatawanan na satirizes isang malawak na hanay ng mga paksa patungo sa isang mature na madla. Nilikha ng Parker and Stone ang palabas mula sa ''The Spirit of Christmas'', dalawang magkakasunod na animated shorts na nilikha noong 1992 at 1995. Ang huli ay naging isa sa mga unang viral video sa [[internet]], huli na humahantong sa produksyon ng South Park. [[Kategorya:Telebisyon sa Estados Unidos]] {{stub}} plrbamlm70zz1ibxrhp7t377c5xu9hf 1959264 1959263 2022-07-29T09:17:20Z 67.220.180.82 /* South Park */ wikitext text/x-wiki {{Infobox television | image =[[South_park_sign.svg]] | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = satira, black comedy television program, animated sitcom, comedic television series, sitcom, black comedy, surreal humour | creator = Trey Parker, Matt Stone | based_on = | inspired_by = | developer = | writer = Trey Parker | screenplay = | story = | director = Trey Parker, Matt Stone | creative_director = | presenter = | starring = | judges = | voices = Trey Parker, Matt Stone, Mary Kay Bergman, April Stewart, Mona Marshall, Isaac Hayes, Jay Leno, Tomorowo Taguchi, Jenna Mattison, Ozzy Osbourne, George Clooney, Malcolm McDowell, Kyle McCulloch, Jennifer Aniston, Dian Bachar, Peter Serafinowicz, Courtney Ford, Natasha Henstridge, Joe Strummer, DMX, Meat Loaf, John Lydon, Marc Shaiman, Jonny Greenwood, Tim Armstrong, Bill Hader, Tommy Chong, Cheech Marin, Eric Stough, Robert Smith, Henry Winkler, Richard Belzer, Patrick Stewart, Kief Davidson, Eric Bauza, Elon Musk, Alex Veadov, Eliza Schneider | narrated = | theme_music_composer = | open_theme = | end_theme = | composer = Primus | country = Estados Unidos ng Amerika | language = Ingles | num_seasons = 25 | num_episodes = 317 | list_episodes = list of South Park episodes | executive_producer = Matt Stone, Trey Parker | producer = | news_editor = | location = | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 22 minuto | company = | distributor = Comedy Central, Netflix, Hulu, HBO Max | budget = | network = Comedy Central Spain, Comedy Central | picture_format = | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1997|8|13}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = [[South Park universe]] | website = https://southparkstudios.com | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''South Park''' ay isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] adultong ''[[animated sitcom]]'' na nilikha ni [[Trey Parker]] at [[Matt Stone]] at binuo ni Brian Graden para sa network ng telebisyon ng [[Comedy Central]]. Ang palabas ay umiikot sa paligid ng apat na lalaki-[[Stan Marsh]], [[Kyle Broflovski]], [[Eric Cartman]], at [[Kenny McCormick]]-at ang kanilang mga kakaibang pakikipagsapalaran sa at sa paligid ng titular na bayan ng [[Colorado]]. Karamihan ay tulad ng South Park ay gumagamit ng isang napakalaking grupo cast ng umuulit na character at naging kasumpa-sumpa para sa kanyang kalapastanganan at madilim, surreal katatawanan na satirizes isang malawak na hanay ng mga paksa patungo sa isang mature na madla. Nilikha ng Parker and Stone ang palabas mula sa ''The Spirit of Christmas'', dalawang magkakasunod na animated shorts na nilikha noong 1992 at 1995. Ang huli ay naging isa sa mga unang viral video sa [[internet]], huli na humahantong sa produksyon ng South Park. [[Kategorya:Telebisyon sa Estados Unidos]] {{stub}} 6pd04k4sdbb83897romc5nj1pdr2lhp 1959265 1959264 2022-07-29T09:18:33Z 67.220.180.82 /* South Park */ wikitext text/x-wiki {{Infobox television | image =South_park_sign.svg | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = satira, black comedy television program, animated sitcom, comedic television series, sitcom, black comedy, surreal humour | creator = Trey Parker, Matt Stone | based_on = | inspired_by = | developer = | writer = Trey Parker | screenplay = | story = | director = Trey Parker, Matt Stone | creative_director = | presenter = | starring = | judges = | voices = Trey Parker, Matt Stone, Mary Kay Bergman, April Stewart, Mona Marshall, Isaac Hayes, Jay Leno, Tomorowo Taguchi, Jenna Mattison, Ozzy Osbourne, George Clooney, Malcolm McDowell, Kyle McCulloch, Jennifer Aniston, Dian Bachar, Peter Serafinowicz, Courtney Ford, Natasha Henstridge, Joe Strummer, DMX, Meat Loaf, John Lydon, Marc Shaiman, Jonny Greenwood, Tim Armstrong, Bill Hader, Tommy Chong, Cheech Marin, Eric Stough, Robert Smith, Henry Winkler, Richard Belzer, Patrick Stewart, Kief Davidson, Eric Bauza, Elon Musk, Alex Veadov, Eliza Schneider | narrated = | theme_music_composer = | open_theme = | end_theme = | composer = Primus | country = Estados Unidos ng Amerika | language = Ingles | num_seasons = 25 | num_episodes = 317 | list_episodes = list of South Park episodes | executive_producer = Matt Stone, Trey Parker | producer = | news_editor = | location = | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 22 minuto | company = | distributor = Comedy Central, Netflix, Hulu, HBO Max | budget = | network = Comedy Central Spain, Comedy Central | picture_format = | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1997|8|13}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = [[South Park universe]] | website = https://southparkstudios.com | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''South Park''' ay isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] adultong ''[[animated sitcom]]'' na nilikha ni [[Trey Parker]] at [[Matt Stone]] at binuo ni Brian Graden para sa network ng telebisyon ng [[Comedy Central]]. Ang palabas ay umiikot sa paligid ng apat na lalaki-[[Stan Marsh]], [[Kyle Broflovski]], [[Eric Cartman]], at [[Kenny McCormick]]-at ang kanilang mga kakaibang pakikipagsapalaran sa at sa paligid ng titular na bayan ng [[Colorado]]. Karamihan ay tulad ng South Park ay gumagamit ng isang napakalaking grupo cast ng umuulit na character at naging kasumpa-sumpa para sa kanyang kalapastanganan at madilim, surreal katatawanan na satirizes isang malawak na hanay ng mga paksa patungo sa isang mature na madla. Nilikha ng Parker and Stone ang palabas mula sa ''The Spirit of Christmas'', dalawang magkakasunod na animated shorts na nilikha noong 1992 at 1995. Ang huli ay naging isa sa mga unang viral video sa [[internet]], huli na humahantong sa produksyon ng South Park. [[Kategorya:Telebisyon sa Estados Unidos]] {{stub}} plrbamlm70zz1ibxrhp7t377c5xu9hf 1959266 1959265 2022-07-29T09:19:10Z 67.220.180.82 /* South Park */ wikitext text/x-wiki {{Infobox television | image =South_Park_sign_logo.png | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = satira, black comedy television program, animated sitcom, comedic television series, sitcom, black comedy, surreal humour | creator = Trey Parker, Matt Stone | based_on = | inspired_by = | developer = | writer = Trey Parker | screenplay = | story = | director = Trey Parker, Matt Stone | creative_director = | presenter = | starring = | judges = | voices = Trey Parker, Matt Stone, Mary Kay Bergman, April Stewart, Mona Marshall, Isaac Hayes, Jay Leno, Tomorowo Taguchi, Jenna Mattison, Ozzy Osbourne, George Clooney, Malcolm McDowell, Kyle McCulloch, Jennifer Aniston, Dian Bachar, Peter Serafinowicz, Courtney Ford, Natasha Henstridge, Joe Strummer, DMX, Meat Loaf, John Lydon, Marc Shaiman, Jonny Greenwood, Tim Armstrong, Bill Hader, Tommy Chong, Cheech Marin, Eric Stough, Robert Smith, Henry Winkler, Richard Belzer, Patrick Stewart, Kief Davidson, Eric Bauza, Elon Musk, Alex Veadov, Eliza Schneider | narrated = | theme_music_composer = | open_theme = | end_theme = | composer = Primus | country = Estados Unidos ng Amerika | language = Ingles | num_seasons = 25 | num_episodes = 317 | list_episodes = list of South Park episodes | executive_producer = Matt Stone, Trey Parker | producer = | news_editor = | location = | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 22 minuto | company = | distributor = Comedy Central, Netflix, Hulu, HBO Max | budget = | network = Comedy Central Spain, Comedy Central | picture_format = | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1997|8|13}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = [[South Park universe]] | website = https://southparkstudios.com | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''South Park''' ay isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] adultong ''[[animated sitcom]]'' na nilikha ni [[Trey Parker]] at [[Matt Stone]] at binuo ni Brian Graden para sa network ng telebisyon ng [[Comedy Central]]. Ang palabas ay umiikot sa paligid ng apat na lalaki-[[Stan Marsh]], [[Kyle Broflovski]], [[Eric Cartman]], at [[Kenny McCormick]]-at ang kanilang mga kakaibang pakikipagsapalaran sa at sa paligid ng titular na bayan ng [[Colorado]]. Karamihan ay tulad ng South Park ay gumagamit ng isang napakalaking grupo cast ng umuulit na character at naging kasumpa-sumpa para sa kanyang kalapastanganan at madilim, surreal katatawanan na satirizes isang malawak na hanay ng mga paksa patungo sa isang mature na madla. Nilikha ng Parker and Stone ang palabas mula sa ''The Spirit of Christmas'', dalawang magkakasunod na animated shorts na nilikha noong 1992 at 1995. Ang huli ay naging isa sa mga unang viral video sa [[internet]], huli na humahantong sa produksyon ng South Park. [[Kategorya:Telebisyon sa Estados Unidos]] {{stub}} hi2olq64vic5qky189zvefqmvigbuv6 1959267 1959266 2022-07-29T09:21:33Z 67.220.180.82 /* South Park */ wikitext text/x-wiki {{Infobox television | image =South_park_sign.svg | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = satira, black comedy television program, animated sitcom, comedic television series, sitcom, black comedy, surreal humour | creator = Trey Parker, Matt Stone | based_on = | inspired_by = | developer = | writer = Trey Parker | screenplay = | story = | director = Trey Parker, Matt Stone | creative_director = | presenter = | starring = | judges = | voices = Trey Parker, Matt Stone, Mary Kay Bergman, April Stewart, Mona Marshall, Isaac Hayes, Jay Leno, Tomorowo Taguchi, Jenna Mattison, Ozzy Osbourne, George Clooney, Malcolm McDowell, Kyle McCulloch, Jennifer Aniston, Dian Bachar, Peter Serafinowicz, Courtney Ford, Natasha Henstridge, Joe Strummer, DMX, Meat Loaf, John Lydon, Marc Shaiman, Jonny Greenwood, Tim Armstrong, Bill Hader, Tommy Chong, Cheech Marin, Eric Stough, Robert Smith, Henry Winkler, Richard Belzer, Patrick Stewart, Kief Davidson, Eric Bauza, Elon Musk, Alex Veadov, Eliza Schneider | narrated = | theme_music_composer = | open_theme = | end_theme = | composer = Primus | country = Estados Unidos ng Amerika | language = Ingles | num_seasons = 25 | num_episodes = 317 | list_episodes = list of South Park episodes | executive_producer = Matt Stone, Trey Parker | producer = | news_editor = | location = | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 22 minuto | company = | distributor = Comedy Central, Netflix, Hulu, HBO Max | budget = | network = Comedy Central Spain, Comedy Central | picture_format = | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1997|8|13}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = [[South Park universe]] | website = https://southparkstudios.com | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''South Park''' ay isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] adultong ''[[animated sitcom]]'' na nilikha ni [[Trey Parker]] at [[Matt Stone]] at binuo ni Brian Graden para sa network ng telebisyon ng [[Comedy Central]]. Ang palabas ay umiikot sa paligid ng apat na lalaki-[[Stan Marsh]], [[Kyle Broflovski]], [[Eric Cartman]], at [[Kenny McCormick]]-at ang kanilang mga kakaibang pakikipagsapalaran sa at sa paligid ng titular na bayan ng [[Colorado]]. Karamihan ay tulad ng South Park ay gumagamit ng isang napakalaking grupo cast ng umuulit na character at naging kasumpa-sumpa para sa kanyang kalapastanganan at madilim, surreal katatawanan na satirizes isang malawak na hanay ng mga paksa patungo sa isang mature na madla. Nilikha ng Parker and Stone ang palabas mula sa ''The Spirit of Christmas'', dalawang magkakasunod na animated shorts na nilikha noong 1992 at 1995. Ang huli ay naging isa sa mga unang viral video sa [[internet]], huli na humahantong sa produksyon ng South Park. [[Kategorya:Telebisyon sa Estados Unidos]] {{stub}} plrbamlm70zz1ibxrhp7t377c5xu9hf 1959268 1959267 2022-07-29T09:23:37Z 67.220.180.82 /* South Park */ Image wikitext text/x-wiki {{Infobox television | image =File:South Park main characters.png | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = satira, black comedy television program, animated sitcom, comedic television series, sitcom, black comedy, surreal humour | creator = Trey Parker, Matt Stone | based_on = | inspired_by = | developer = | writer = Trey Parker | screenplay = | story = | director = Trey Parker, Matt Stone | creative_director = | presenter = | starring = | judges = | voices = Trey Parker, Matt Stone, Mary Kay Bergman, April Stewart, Mona Marshall, Isaac Hayes, Jay Leno, Tomorowo Taguchi, Jenna Mattison, Ozzy Osbourne, George Clooney, Malcolm McDowell, Kyle McCulloch, Jennifer Aniston, Dian Bachar, Peter Serafinowicz, Courtney Ford, Natasha Henstridge, Joe Strummer, DMX, Meat Loaf, John Lydon, Marc Shaiman, Jonny Greenwood, Tim Armstrong, Bill Hader, Tommy Chong, Cheech Marin, Eric Stough, Robert Smith, Henry Winkler, Richard Belzer, Patrick Stewart, Kief Davidson, Eric Bauza, Elon Musk, Alex Veadov, Eliza Schneider | narrated = | theme_music_composer = | open_theme = | end_theme = | composer = Primus | country = Estados Unidos ng Amerika | language = Ingles | num_seasons = 25 | num_episodes = 317 | list_episodes = list of South Park episodes | executive_producer = Matt Stone, Trey Parker | producer = | news_editor = | location = | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 22 minuto | company = | distributor = Comedy Central, Netflix, Hulu, HBO Max | budget = | network = Comedy Central Spain, Comedy Central | picture_format = | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1997|8|13}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = [[South Park universe]] | website = https://southparkstudios.com | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''South Park''' ay isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] adultong ''[[animated sitcom]]'' na nilikha ni [[Trey Parker]] at [[Matt Stone]] at binuo ni Brian Graden para sa network ng telebisyon ng [[Comedy Central]]. Ang palabas ay umiikot sa paligid ng apat na lalaki-[[Stan Marsh]], [[Kyle Broflovski]], [[Eric Cartman]], at [[Kenny McCormick]]-at ang kanilang mga kakaibang pakikipagsapalaran sa at sa paligid ng titular na bayan ng [[Colorado]]. Karamihan ay tulad ng South Park ay gumagamit ng isang napakalaking grupo cast ng umuulit na character at naging kasumpa-sumpa para sa kanyang kalapastanganan at madilim, surreal katatawanan na satirizes isang malawak na hanay ng mga paksa patungo sa isang mature na madla. Nilikha ng Parker and Stone ang palabas mula sa ''The Spirit of Christmas'', dalawang magkakasunod na animated shorts na nilikha noong 1992 at 1995. Ang huli ay naging isa sa mga unang viral video sa [[internet]], huli na humahantong sa produksyon ng South Park. [[Kategorya:Telebisyon sa Estados Unidos]] {{stub}} lbcrudn4nmt651340gjpchyrao5ag0b 1959269 1959268 2022-07-29T09:27:50Z 67.220.180.82 /* South Park */ Logo South Park wikitext text/x-wiki {{Infobox television | image =File:South_park_sign.svg | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = satira, black comedy television program, animated sitcom, comedic television series, sitcom, black comedy, surreal humour | creator = Trey Parker, Matt Stone | based_on = | inspired_by = | developer = | writer = Trey Parker | screenplay = | story = | director = Trey Parker, Matt Stone | creative_director = | presenter = | starring = | judges = | voices = Trey Parker, Matt Stone, Mary Kay Bergman, April Stewart, Mona Marshall, Isaac Hayes, Jay Leno, Tomorowo Taguchi, Jenna Mattison, Ozzy Osbourne, George Clooney, Malcolm McDowell, Kyle McCulloch, Jennifer Aniston, Dian Bachar, Peter Serafinowicz, Courtney Ford, Natasha Henstridge, Joe Strummer, DMX, Meat Loaf, John Lydon, Marc Shaiman, Jonny Greenwood, Tim Armstrong, Bill Hader, Tommy Chong, Cheech Marin, Eric Stough, Robert Smith, Henry Winkler, Richard Belzer, Patrick Stewart, Kief Davidson, Eric Bauza, Elon Musk, Alex Veadov, Eliza Schneider | narrated = | theme_music_composer = | open_theme = | end_theme = | composer = Primus | country = Estados Unidos ng Amerika | language = Ingles | num_seasons = 25 | num_episodes = 317 | list_episodes = list of South Park episodes | executive_producer = Matt Stone, Trey Parker | producer = | news_editor = | location = | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 22 minuto | company = | distributor = Comedy Central, Netflix, Hulu, HBO Max | budget = | network = Comedy Central Spain, Comedy Central | picture_format = | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1997|8|13}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = [[South Park universe]] | website = https://southparkstudios.com | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''South Park''' ay isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] adultong ''[[animated sitcom]]'' na nilikha ni [[Trey Parker]] at [[Matt Stone]] at binuo ni Brian Graden para sa network ng telebisyon ng [[Comedy Central]]. Ang palabas ay umiikot sa paligid ng apat na lalaki-[[Stan Marsh]], [[Kyle Broflovski]], [[Eric Cartman]], at [[Kenny McCormick]]-at ang kanilang mga kakaibang pakikipagsapalaran sa at sa paligid ng titular na bayan ng [[Colorado]]. Karamihan ay tulad ng South Park ay gumagamit ng isang napakalaking grupo cast ng umuulit na character at naging kasumpa-sumpa para sa kanyang kalapastanganan at madilim, surreal katatawanan na satirizes isang malawak na hanay ng mga paksa patungo sa isang mature na madla. Nilikha ng Parker and Stone ang palabas mula sa ''The Spirit of Christmas'', dalawang magkakasunod na animated shorts na nilikha noong 1992 at 1995. Ang huli ay naging isa sa mga unang viral video sa [[internet]], huli na humahantong sa produksyon ng South Park. [[Kategorya:Telebisyon sa Estados Unidos]] {{stub}} lwzq33c0fs37jv94ao5oygb1knako8y 1959279 1959269 2022-07-29T10:54:18Z 49.144.22.99 rv block evasion wikitext text/x-wiki {{Infobox television | image = | image_upright = | image_size = | image_alt = | caption = | alt_name = | native_name = | genre = satira, black comedy television program, animated sitcom, comedic television series, sitcom, black comedy, surreal humour | creator = Trey Parker, Matt Stone | based_on = | inspired_by = | developer = | writer = Trey Parker | screenplay = | story = | director = Trey Parker, Matt Stone | creative_director = | presenter = | starring = | judges = | voices = Trey Parker, Matt Stone, Mary Kay Bergman, April Stewart, Mona Marshall, Isaac Hayes, Jay Leno, Tomorowo Taguchi, Jenna Mattison, Ozzy Osbourne, George Clooney, Malcolm McDowell, Kyle McCulloch, Jennifer Aniston, Dian Bachar, Peter Serafinowicz, Courtney Ford, Natasha Henstridge, Joe Strummer, DMX, Meat Loaf, John Lydon, Marc Shaiman, Jonny Greenwood, Tim Armstrong, Bill Hader, Tommy Chong, Cheech Marin, Eric Stough, Robert Smith, Henry Winkler, Richard Belzer, Patrick Stewart, Kief Davidson, Eric Bauza, Elon Musk, Alex Veadov, Eliza Schneider | narrated = | theme_music_composer = | open_theme = | end_theme = | composer = Primus | country = Estados Unidos ng Amerika | language = Ingles | num_seasons = 25 | num_episodes = 317 | list_episodes = list of South Park episodes | executive_producer = Matt Stone, Trey Parker | producer = | news_editor = | location = | cinematography = | animator = | editor = | camera = | runtime = 22 minuto | company = | distributor = Comedy Central, Netflix, Hulu, HBO Max | budget = | network = Comedy Central Spain, Comedy Central | picture_format = | audio_format = | first_run = | released = | first_aired = {{start date|1997|8|13}} | last_aired = kasalukuyan | preceded_by = | followed_by = | related = [[South Park universe]] | website = https://southparkstudios.com | website_title = | production_website = | production_website_title = }} Ang '''South Park''' ay isang [[Estados Unidos|Amerikanong]] adultong ''[[animated sitcom]]'' na nilikha ni [[Trey Parker]] at [[Matt Stone]] at binuo ni Brian Graden para sa network ng telebisyon ng [[Comedy Central]]. Ang palabas ay umiikot sa paligid ng apat na lalaki-[[Stan Marsh]], [[Kyle Broflovski]], [[Eric Cartman]], at [[Kenny McCormick]]-at ang kanilang mga kakaibang pakikipagsapalaran sa at sa paligid ng titular na bayan ng [[Colorado]]. Karamihan ay tulad ng South Park ay gumagamit ng isang napakalaking grupo cast ng umuulit na character at naging kasumpa-sumpa para sa kanyang kalapastanganan at madilim, surreal katatawanan na satirizes isang malawak na hanay ng mga paksa patungo sa isang mature na madla. Nilikha ng Parker and Stone ang palabas mula sa ''The Spirit of Christmas'', dalawang magkakasunod na animated shorts na nilikha noong 1992 at 1995. Ang huli ay naging isa sa mga unang viral video sa [[internet]], huli na humahantong sa produksyon ng South Park. [[Kategorya:Telebisyon sa Estados Unidos]] {{stub}} hma9lqtnzibtdd6ioi9mfk6o6qyxxkn 828 279928 1959053 1802236 2022-07-28T14:33:46Z GinawaSaHapon 102500 Inayos ang pagbabaybay Scribunto text/plain --[=[ Lua support for the {{lang}}, {{lang-xx}}, and {{transl}} templates and replacement of various supporting templates. ]=] require('Module:No globals'); local initial_style_state; -- set by lang_xx_normal() and lang_xx_italic() local getArgs = require ('Module:Arguments').getArgs; local unicode = require ("Module:Unicode data"); -- for is_latin() and is_rtl() local yesno = require ('Module:Yesno'); local lang_name_table = mw.loadData ('Module:Language/name/data'); local synonym_table = mw.loadData ('Module:Lang/ISO 639 synonyms'); -- ISO 639-2/639-2T code translation to 639-1 code local lang_data = mw.loadData ('Module:Lang/data'); -- language name override and transliteration tool-tip tables local namespace = mw.title.getCurrentTitle().namespace; -- used for categorization local this_wiki_lang = mw.language.getContentLanguage().code; -- get this wiki's language local maint_cats = {}; -- maintenance categories go here local maint_msgs = {}; -- and their messages go here --[[--------------------------< I S _ S E T >------------------------------------------------------------------ Returns true if argument is set; false otherwise. Argument is 'set' when it exists (not nil) or when it is not an empty string. ]] local function is_set( var ) return not (var == nil or var == ''); end --[[--------------------------< I N V E R T _ I T A L I C S >------------------------------------------------- This function attempts to invert the italic markup a args.text by adding/removing leading/trailing italic markup in args.text. Like |italic=unset, |italic=invert disables automatic italic markup. Individual leading/trailing apostrophes are converted to their html numeric entity equivalent so that the new italic markup doesn't become bold markup inadvertently. Leading and trailing wiki markup is extracted from args.text into separate table elements. Addition, removal, replacement of wiki markup is handled by a string.gsub() replacement table operating only on these separate elements. In the string.gsub() matching pattern, '.*' matches empty string as well as the three expected wiki markup patterns. This function expects that markup in args.text is complete and correct; if it is not, oddness may result. ]] local function invert_italics (source) local invert_pattern_table = { -- leading/trailing markup add/remove/replace patterns [""]="\'\'", -- empty string becomes italic markup ["\'\'"]="", -- italic markup becomes empty string ["\'\'\'"]="\'\'\'\'\'", -- bold becomes bold italic ["\'\'\'\'\'"]="\'\'\'", -- bold italic become bold }; local seg = {}; source = source:gsub ("%f[\']\'%f[^\']", '&#39;'); -- protect single quote marks from being interpreted as bold markup seg[1] = source:match ('^(\'\'+%f[^\']).+') or ''; -- get leading markup, if any; ignore single quote seg[3] = source:match ('.+(%f[\']\'\'+)$') or ''; -- get trailing markup, if any; ignore single quote if '' ~= seg[1] and '' ~= seg[3] then -- extract the 'text' seg[2] = source:match ('^\'\'+%f[^\'](.+)%f[\']\'\'+$') -- from between leading and trailing markup elseif '' ~= seg[1] then seg[2] = source:match ('^\'\'+%f[^\'](.+)') -- following leading markup elseif '' ~= seg[3] then seg[2] = source:match ('(.+)%f[\']\'\'+$') -- preceding trailing markup else seg[2] = source -- when there is no markup end seg[1] = invert_pattern_table[seg[1]] or seg[1]; -- replace leading markup according to pattern table seg[3] = invert_pattern_table[seg[3]] or seg[3]; -- replace leading markup according to pattern table return table.concat (seg); -- put it all back together and done end --[[--------------------------< V A L I D A T E _ I T A L I C >------------------------------------------------ validates |italic= or |italics= assigned values. When |italic= is set and has an acceptible assigned value, return the matching css font-style property value or, for the special case 'default', return nil. When |italic= is not set, or has an unacceptible assigned value, return nil and a nil error message. When both |italic= and |italics= are set, returns nil and a 'conflicting' error message. The return value nil causes the calling lang, lang_xx, or transl function to set args.italic according to the template's defined default ('inherit' for {{lang}}, 'inherit' or 'italic' for {{lang-xx}} depending on the individual template's requirements, 'italic' for {{transl}}) or to the value appropriate to |script=, if set ({{lang}} and {{lang-xx}} only). Accepted values and the values that this function returns are are: nil - when |italic= absent or not set; returns nil default - for completeness, should rarely if ever be used; returns nil yes - force args.text to be rendered in italic font; returns 'italic' no - force args.text to be rendered in normal font; returns 'normal' unset - disables font control so that font-style applied to text is dictated by markup inside or outside the template; returns 'inherit' invert - disables font control so that font-style applied to text is dictated by markup outside or inverted inside the template; returns 'invert' ]] local function validate_italic (args) local properties = {['yes'] = 'italic', ['no'] = 'normal', ['unset'] = 'inherit', ['invert'] = 'invert', ['default'] = nil}; local count = 0 for _, arg in pairs {'italic', 'italics', 'i'} do if args[arg] then count = count + 1 end end if count > 1 then -- return nil and an error message if more than one is set return nil, 'only one of &#124;italic=, &#124;italics=, or &#124;i= can be specified'; end return properties[args.italic or args.italics or args.i], nil; -- return an appropriate value and a nil error message end --[=[--------------------------< V A L I D A T E _ C A T _ A R G S >---------------------------------------------------------- Default behavior of the {{lang}} and {{lang-xx}} templates is to add categorization when the templates are used in mainspace. This default functionality may be suppressed by setting |nocat=yes or |cat=no. This function selects one of these two parameters to control categorization. Because having two parameters with 'opposite' names and 'opposite' values is confusing, this function accepts only affirmative values for |nocat= and only negative values for |cat=; in both cases the 'other' sense (and non-sense) is not accepted and the parameter is treated as if it were not set in the template. Sets args.nocat to true if categorization is to be turned off; to nil if the default behavior should apply. Accepted values for |nocat= are the text strings: 'yes', 'y', 'true', 't', on, '1' -- [[Module:Yesno]] returns logical true for all of these; false or nil else for |cat= 'no', 'n', 'false', 'f', 'off', '0' -- [[Module:Yesno]] returns logical false for all of these; true or nil else ]=] local function validate_cat_args (args) if not (args.nocat or args.cat) then -- both are nil, so categorize return; end if false == yesno (args.cat) or true == yesno (args.nocat) then args.nocat = true; -- set to true when args.nocat is affirmative; nil else (as if the parameter were not set in the template) else -- args.nocat is the parameter actually used. args.nocat = nil; end end --[[--------------------------< I N _ A R R A Y >-------------------------------------------------------------- Whether needle is in haystack ]] local function in_array ( needle, haystack ) if needle == nil then return false; end for n,v in ipairs( haystack ) do if v == needle then return n; end end return false; end --[[--------------------------< F O R M A T _ I E T F _ T A G >------------------------------------------------ prettify ietf tags to use recommended subtag formats: code: lower case script: sentence case region: upper case variant: lower case private: lower case prefixed with -x- ]] local function format_ietf_tag (code, script, region, variant, private) local out = {}; if is_set (private) then return table.concat ({code:lower(), 'x', private:lower()}, '-'); -- if private, all other tags ignored end table.insert (out, code:lower()); if is_set (script) then script = script:lower():gsub ('^%a', string.upper); table.insert (out, script); end if is_set (region) then table.insert (out, region:upper()); end if is_set (variant) then table.insert (out, variant:lower()); end return table.concat (out, '-'); end --[[--------------------------< G E T _ I E T F _ P A R T S >-------------------------------------------------- extracts and returns IETF language tag parts: primary language subtag (required) - 2 or 3 character IANA language code script subtag - four character IANA script code region subtag - two-letter or three digit IANA region code variant subtag - four digit or 5-8 alnum variant code private subtag - x- followed by 1-8 alnum private code; only supported with the primary language tag in any one of these forms lang lang-variant lang-script lang-script-variant lang-region lang-region-variant lang-script-region lang-script-region-variant lang-x-private each of lang, script, region, variant, and private, when used, must be valid Languages with both two- and three-character code synonyms are promoted to the two-character synonym because the IANA registry file omits the synonymous three-character code; we cannot depend on browsers understanding the synonymous three-character codes in the lang= attribute. For {{lang-xx}} templates, the parameters |script=, |region=, and |variant= are supported (not supported in {{lang}} because those parameters are superfluous to the IETF subtags in |code=) returns six values; all lower case. Valid parts are returned as themselves; omitted parts are returned as empty strings, invalid parts are returned as nil; the sixth returned item is an error message (if an error detected) or nil. see http://www.rfc-editor.org/rfc/bcp/bcp47.txt section 2.1 ]] local function get_ietf_parts (source, args_script, args_region, args_variant) local code, script, region, variant, private; -- ietf tag parts if not is_set (source) then return nil, nil, nil, nil, nil, 'missing language tag'; end local pattern = { -- table of tables holding acceptibe ietf tag patterns and short names of the ietf part captured by the pattern {'^(%a%a%a?)%-(%a%a%a%a)%-(%a%a)%-(%d%d%d%d)$', 's', 'r', 'v'}, -- 1 - ll-Ssss-RR-variant (where variant is 4 digits) {'^(%a%a%a?)%-(%a%a%a%a)%-(%d%d%d)%-(%d%d%d%d)$', 's', 'r', 'v'}, -- 2 - ll-Ssss-DDD-variant (where region is 3 digits; variant is 4 digits) {'^(%a%a%a?)%-(%a%a%a%a)%-(%a%a)%-(%w%w%w%w%w%w?%w?%w?)$', 's', 'r', 'v'}, -- 3 - ll-Ssss-RR-variant (where variant is 5-8 alnum characters) {'^(%a%a%a?)%-(%a%a%a%a)%-(%d%d%d)%-(%w%w%w%w%w%w?%w?%w?)$', 's', 'r', 'v'}, -- 4 - ll-Ssss-DDD-variant (where region is 3 digits; variant is 5-8 alnum characters) {'^(%a%a%a?)%-(%a%a%a%a)%-(%d%d%d%d)$', 's', 'v'}, -- 5 - ll-Ssss-variant (where variant is 4 digits) {'^(%a%a%a?)%-(%a%a%a%a)%-(%w%w%w%w%w%w?%w?%w?)$', 's', 'v'}, -- 6 - ll-Ssss-variant (where variant is 5-8 alnum characters) {'^(%a%a%a?)%-(%a%a)%-(%d%d%d%d)$', 'r', 'v'}, -- 7 - ll-RR-variant (where variant is 4 digits) {'^(%a%a%a?)%-(%d%d%d)%-(%d%d%d%d)$', 'r', 'v'}, -- 8 - ll-DDD-variant (where region is 3 digits; variant is 4 digits) {'^(%a%a%a?)%-(%a%a)%-(%w%w%w%w%w%w?%w?%w?)$', 'r', 'v'}, -- 9 - ll-RR-variant (where variant is 5-8 alnum characters) {'^(%a%a%a?)%-(%d%d%d)%-(%w%w%w%w%w%w?%w?%w?)$', 'r', 'v'}, -- 10 - ll-DDD-variant (where region is 3 digits; variant is 5-8 alnum characters) {'^(%a%a%a?)%-(%d%d%d%d)$', 'v'}, -- 11 - ll-variant (where variant is 4 digits) {'^(%a%a%a?)%-(%w%w%w%w%w%w?%w?%w?)$', 'v'}, -- 12 - ll-variant (where variant is 5-8 alnum characters) {'^(%a%a%a?)%-(%a%a%a%a)%-(%a%a)$', 's', 'r'}, -- 13 - ll-Ssss-RR {'^(%a%a%a?)%-(%a%a%a%a)%-(%d%d%d)$', 's', 'r'}, -- 14 - ll-Ssss-DDD (region is 3 digits) {'^(%a%a%a?)%-(%a%a%a%a)$', 's'}, -- 15 - ll-Ssss {'^(%a%a%a?)%-(%a%a)$', 'r'}, -- 16 - ll-RR {'^(%a%a%a?)%-(%d%d%d)$', 'r'}, -- 17 - ll-DDD (region is 3 digits) {'^(%a%a%a?)$'}, -- 18 - ll {'^(%a%a%a?)%-x%-(%w%w?%w?%w?%w?%w?%w?%w?)$', 'p'}, -- 19 - ll-x-pppppppp (private is 1-8 alnum characters) } local t = {}; -- table of captures; serves as a translator between captured ietf tag parts and named variables for i, v in ipairs (pattern) do -- spin through the pattern table looking for a match local c1, c2, c3, c4; -- captures in the 'pattern' from the pattern table go here c1, c2, c3, c4 = source:match (pattern[i][1]); -- one or more captures set if source matches pattern[i]) if c1 then -- c1 always set on match code = c1; -- first capture is always code t = { [pattern[i][2] or 'x'] = c2, -- fill the table of captures with the rest of the captures [pattern[i][3] or 'x'] = c3, -- take index names from pattern table and assign sequential captures [pattern[i][4] or 'x'] = c4, -- index name may be nil in pattern[i] table so "or 'x'" spoofs a name for this index in this table }; script = t.s or ''; -- translate table contents to named variables; region = t.r or ''; -- absent table entries are nil so set named ietf parts to empty string for concatenation variant= t.v or ''; private = t.p or ''; break; -- and done end end if not code then return nil, nil, nil, nil, nil, table.concat ({'unrecognized language tag: ', source}); -- don't know what we got but it is malformed end code = code:lower(); -- ensure that we use and return lower case version of this if not (lang_data.override[code] or lang_name_table.lang[code]) then return nil, nil, nil, nil, nil, table.concat ({'unrecognized language code: ', code}); -- invalid language code, don't know about the others (don't care?) end if synonym_table[code] then -- if 639-2/639-2T code has a 639-1 synonym table.insert (maint_cats, table.concat ({'Lang and lang-xx code promoted to ISO 639-1|', code})); table.insert (maint_msgs, table.concat ({'code: ', code, ' promoted to code: ', synonym_table[code]})); code = synonym_table[code]; -- use the synonym end if is_set (script) then if is_set (args_script) then return code, nil, nil, nil, nil, 'redundant script tag'; -- both code with script and |script= not allowed end else script = args_script or ''; -- use args.script if provided end if is_set (script) then script = script:lower(); -- ensure that we use and return lower case version of this if not lang_name_table.script[script] then return code, nil, nil, nil, nil, table.concat ({'unrecognized script: ', script, ' for code: ', code}); -- language code ok, invalid script, don't know about the others (don't care?) end end if lang_name_table.suppressed[script] then -- ensure that code-script does not use a suppressed script if in_array (code, lang_name_table.suppressed[script]) then return code, nil, nil, nil, nil, table.concat ({'script: ', script, ' not supported for code: ', code}); -- language code ok, script is suppressed for this code end end if is_set (region) then if is_set (args_region) then return code, nil, nil, nil, nil, 'redundant region tag'; -- both code with region and |region= not allowed end else region = args_region or ''; -- use args.region if provided end if is_set (region) then region = region:lower(); -- ensure that we use and return lower case version of this if not lang_name_table.region[region] then return code, script, nil, nil, nil, table.concat ({'unrecognized region: ', region, ' for code: ', code}); end end if is_set (variant) then if is_set (args_variant) then return code, nil, nil, nil, nil, 'redundant variant tag'; -- both code with variant and |variant= not allowed end else variant = args_variant or ''; -- use args.variant if provided end if is_set (variant) then variant = variant:lower(); -- ensure that we use and return lower case version of this if not lang_name_table.variant[variant] then -- make sure variant is valid return code, script, region, nil, nil, table.concat ({'unrecognized variant: ', variant}); end -- does this duplicate/replace tests in lang() and lang_xx()? if is_set (script) then -- if script set it must be part of the 'prefix' if not in_array (table.concat ({code, '-', script}), lang_name_table.variant[variant]['prefixes']) then return code, script, region, nil, nil, table.concat ({'unrecognized variant: ', variant, ' for code-script pair: ', code, '-', script}); end elseif is_set (region) then -- if region set, there are some prefixes that require lang code and region (en-CA-newfound) if not in_array (code, lang_name_table.variant[variant]['prefixes']) then -- first see if lang code is all that's required (en-oxendict though en-GB-oxendict is preferred) if not in_array (table.concat ({code, '-', region}), lang_name_table.variant[variant]['prefixes']) then -- now try for lang code and region (en-CA-newfound) return code, script, region, nil, nil, table.concat ({'unrecognized variant: ', variant, ' for code-region pair: ', code, '-', region}); end end else if not in_array (code, lang_name_table.variant[variant]['prefixes']) then return code, script, region, nil, nil, table.concat ({'unrecognized variant: ', variant, ' for code: ', code}); end end end if is_set (private) then private = private:lower(); -- ensure that we use and return lower case version of this if not lang_data.override[table.concat ({code, '-x-', private})] then -- make sure private tag is valid; note that index return code, script, region, nil, nil, table.concat ({'unrecognized private tag: ', private}); end end return code, script, region, variant, private, nil; -- return the good bits; make sure that msg is nil end --[[--------------------------< M A K E _ E R R O R _ M S G >-------------------------------------------------- assembles an error message from template name, message text, help link, and error category. ]] local function make_error_msg (msg, args, template) local out = {}; local category; if 'transl' == template then category = 'transl'; else category = 'lang and lang-xx' end table.insert (out, table.concat ({'&#x5B;', args.text or 'undefined', '&#x5D; '})); -- for error messages output args.text if available table.insert (out, table.concat ({'<span style=\"font-size:100%; font-style:normal;\" class=\"error\">error: {{', template, '}}: '})); table.insert (out, msg); table.insert (out, table.concat ({' ([[:Category:', category, ' template errors|help]])'})); table.insert (out, '</span>'); if (0 == namespace) and not args.nocat then -- only categorize in article space table.insert (out, table.concat ({'[[Category:', category, ' template errors]]'})); end return table.concat (out); end --[=[-------------------------< M A K E _ W I K I L I N K >---------------------------------------------------- Makes a wikilink; when both link and display text is provided, returns a wikilink in the form [[L|D]]; if only link is provided, returns a wikilink in the form [[L]]; if neither are provided or link is omitted, returns an empty string. ]=] local function make_wikilink (link, display) if is_set (link) then if is_set (display) then return table.concat ({'[[', link, '|', display, ']]'}); else return table.concat ({'[[', link, ']]'}); end else return ''; end end --[[--------------------------< D I V _ M A R K U P _ A D D >-------------------------------------------------- adds <i> and </i> tags to list-item text or to implied <p>..</p> text. mixed not supported ]] local function div_markup_add (text, style) local implied_p = {}; if text:find ('^\n[%*:;#]') then -- look for list markup; list markup must begin at start of text if 'italic' == style then return mw.ustring.gsub (text, '(\n[%*:;#]+)([^\n]+)', '%1<i>%2</i>'); -- insert italic markup at each list item else return text; end end if text:find ('\n+') then -- look for any number of \n characters in text text = text:gsub ('([^\n])\n([^\n])', '%1 %2'); -- replace single newline characters with a space character which mimics mediawiki if 'italic' == style then text = text:gsub('[^\n]+', '<p><i>%1</i></p>'); -- insert p and italic markup tags at each impled p (two or more consecutive '\n\n' sequences) else text = text:gsub ('[^\n]+', '<p>%1</p>'); -- insert p markup at each impled p text = text:gsub ('\n', ''); -- strip newline characters end end return text; end --[[--------------------------< M A K E _ T E X T _ H T M L >-------------------------------------------------- Add the html markup to text according to the type of content that it is: <span> or <i> tags for inline content or <div> tags for block content ]] local function make_text_html (code, text, tag, rtl, style, size, language) local html = {}; local style_added = ''; if text:match ('^%*') then table.insert (html, '&#42;'); -- move proto language text prefix outside of italic markup if any; use numeric entity because plain splat confuses MediaWiki text = text:gsub ('^%*', ''); -- remove the splat from the text end if 'span' == tag then -- default html tag for inline content if 'italic' == style then -- but if italic tag = 'i'; -- change to <i> tags end else -- must be div so go text = div_markup_add (text, style); -- handle implied <p>, implied <p> with <i>, and list markup (*;:#) with <i> end table.insert (html, table.concat ({'<', tag})); -- open the <i>, <span>, or <div> html tag table.insert (html, table.concat ({' lang="', code, '\"'})); -- add language attribute if rtl or unicode.is_rtl(text) then table.insert (html, ' dir="rtl"'); -- add direction attribute for right to left languages end if 'normal' == style then -- when |italic=no table.insert (html, ' style=\"font-style:normal;'); -- override external markup, if any style_added = '\"'; -- remember that style attribute added and is not yet closed end if is_set (size) then -- when |size=<something> if is_set (style_added) then table.insert (html, table.concat ({' font-size:', size, ';'})); -- add when style attribute already inserted else table.insert (html, table.concat ({' style=\"font-size:', size, ';'})); -- create style attribute style_added = '\"'; -- remember that style attribute added and is not yet closed end end if is_set (language) then table.insert (html, table.concat ({style_added, ' title=\"', language})); --start the title text if language:find ('languages') then table.insert (html, ' collective text'); -- for collective languages else table.insert (html, ' language text'); -- for individual languages end table.insert (html, '\">'); -- close the opening html tag else table.insert (html, table.concat ({style_added, '>'})); -- close the style attribute and close opening html tag end table.insert (html, text); -- insert the text table.insert (html, table.concat ({'</', tag, '>'})); -- close the <i>, <span>, or <div> html tag if rtl then -- legacy; shouldn't be necessary because all of the rtl text is wrapped inside an html tag with dir="rtl" attribute table.insert (html, '&lrm;'); -- make sure the browser knows that we're at the end of the rtl end return table.concat (html); -- put it all together and done end --[=[-------------------------< M A K E _ C A T E G O R Y >---------------------------------------------------- For individual language, <language>, returns: [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng tekto sa wikang <language>]] for Tagalog: [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng malinaw na binanggit na teksto sa Tagalog]] for ISO 639-2 collective languages (and for 639-1 bh): [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng teksto sa ginawang wika]] ]=] local function make_category (code, language_name, nocat, name_get) local cat = {}; local retval; if ((0 ~= namespace) or nocat) and not name_get then -- only categorize in article space return ''; -- return empty string for concatenation end if language_name:find ('languages') then retval = table.concat ({'[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng teksto mula sa pinagsama-samang wika ng ', language_name, ']]'}); -- retval = table.concat ({'[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng teksto mula sa ', language_name, ']]'}); -- proposed version at Wikipedia:Categories_for_discussion/Log/2020_August_18#Category:Articles_with_text_from_the_Afro-Asiatic_languages_collective retval = name_get and retval:gsub ('[%[%]]', '') or retval; -- when called from category_from_tag() strip wikilink markup to return plain-text category name return retval; end table.insert (cat, '[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng '); if 'tl' == code then table.insert (cat, 'malinaw na binanggit na teksto sa Tagalog'); else table.insert (cat, language_name); end table.insert (cat, ']]'); retval = table.concat (cat); retval = name_get and retval:gsub ('[%[%]]', '') or retval; -- when called from category_from_tag() strip wikilink markup to return plain-text category name return retval end --[[--------------------------< M A K E _ T R A N S L I T >---------------------------------------------------- return translit <i lang=xx-Latn>...</i> where xx is the language code; else return empty string The value |script= is not used in {{transl}} for this purpose; instead it uses |code. Because language scripts are listed in the {{transl}} switches they are included in the data tables. The script parameter is introduced at {{Language with name and transliteration}}. If |script= is set, this function uses it in preference to code. To avoid confusion, in this module and the templates that use it, the transliteration script parameter is renamed to be |translit-script= (in this function, tscript) This function is used by both lang_xx() and transl() lang_xx() always provides code, language_name, and translit; may provide tscript; never provides style transl() always provides language_name, translit, and one of code or tscript, never both; always provides style For {{transl}}, style only applies when a language code is provided ]] local function make_translit (code, language_name, translit, std, tscript, style) local title; local tout = {}; local title_table = lang_data.translit_title_table; -- table of transliteration standards and the language codes and scripts that apply to those standards if is_set (code) then -- when a language code is provided (always with {{lang-xx}} templates, not always with {{transl}}) if not style then -- nil for the default italic style table.insert (tout, "<i lang=\""); -- so use <i> tag else table.insert (tout, table.concat ({'<span style=\"font-style:', style, '\" lang=\"'})); -- non-standard style, construct a span tag for it end table.insert (tout, code); table.insert (tout, "-Latn\" title=\""); -- transliterations are always Latin script else table.insert (tout, "<span title=\""); -- when no language code: no lang= attribute, not italic ({{transl}} only) end std = std and std:lower(); -- lower case for table indexing if not is_set (std) and not is_set (tscript) then -- when neither standard nor script specified table.insert (tout, language_name); -- write a generic tool tip if not language_name:find ('languages') then -- collective language names (plural 'languages' is part of the name) table.insert (tout, '-language') -- skip this text (individual and macro languages only) end table.insert (tout, ' romanisasyon'); -- finish the tool tip; use romanization when neither script nor standard supplied elseif is_set (std) and is_set (tscript) then -- when both are specified if title_table[std] then -- and if standard is legitimate if title_table[std][tscript] then -- and if script for that standard is legitimate table.insert (tout, table.concat ({title_table[std][tscript:lower()], ' (', lang_name_table.script[tscript][1], ' script) transliteration'})); -- add the appropriate text to the tool tip else table.insert (tout, title_table[std]['default']); -- use the default if script not in std table; TODO: maint cat? error message because script not found for this standard? end else return ''; -- invalid standard, setup for error message end elseif is_set (std) then -- translit-script not set, use language code if not title_table[std] then return ''; end -- invalid standard, setup for error message if title_table[std][code] then -- if language code is in the table (transl may not provide a language code) table.insert (tout, table.concat ({title_table[std][code:lower()], ' (', lang_name_table.lang[code][1], ' language) transliteration'})); -- add the appropriate text to the tool tip else -- code doesn't match table.insert (tout, title_table[std]['default']); -- so use the standard's default end else -- here if translit-script set but translit-std not set if title_table['no_std'][tscript] then table.insert (tout, title_table['no_std'][tscript]); -- use translit-script if set elseif title_table['no_std'][code] then table.insert (tout, title_table['no_std'][code]); -- use language code else if is_set (tscript) then table.insert (tout, table.concat ({language_name, '-script transliteration'})); -- write a script tool tip elseif is_set (code) then if not language_name:find ('languages') then -- collective language names (plural 'languages' is part of the name) table.insert (tout, '-language') -- skip this text (individual and macro languages only) end table.insert (tout, ' transliteration'); -- finish the tool tip else table.insert (tout, ' transliteration'); -- generic tool tip (can we ever get here?) end end end table.insert (tout, '">'); table.insert (tout, translit); if is_set (code) and not style then -- when a language code is provided (always with {{lang-xx}} templates, not always with {{transl}}) table.insert (tout, "</i>"); -- close the italic tag else table.insert (tout, "</span>"); -- no language code so close the span tag end return table.concat (tout); end --[[--------------------------< V A L I D A T E _ T E X T >---------------------------------------------------- This function checks the content of args.text and returns empty string if nothing is amiss else it returns an error message. The tests are for empty or missing text and for improper or disallowed use of apostrophe markup. Italic rendering is controlled by the |italic= template parameter so italic markup should never appear in args.text either as ''itself'' or as '''''bold italic''''' unless |italic=unset or |italic=invert. ]] local function validate_text (template, args) if not is_set (args.text) then return make_error_msg ('no text', args, template); end if args.text:find ("%f[\']\'\'\'\'%f[^\']") or args.text:find ("\'\'\'\'\'[\']+") then -- because we're looking, look for 4 appostrophes or 6+ appostrophes return make_error_msg ('text has malformed markup', args, template); end local style = args.italic; if ('unset' ~= style) and ('invert' ~=style) then if args.text:find ("%f[\']\'\'%f[^\']") or args.text:find ("%f[\']\'\'\'\'\'%f[^\']") then -- italic but not bold, or bold italic return make_error_msg ('text has italic markup', args, template); end end end --[[--------------------------< R E N D E R _ M A I N T >------------------------------------------------------ render mainenance messages and categories ]] local function render_maint(nocat) local maint = {}; if 0 < #maint_msgs then -- when there are maintenance messages table.insert (maint, table.concat ({'<span class="lang-comment" style="font-style:normal; display:none; color:#33aa33; margin-left:0.3em">'})); -- opening <span> tag for _, msg in ipairs (maint_msgs) do table.insert (maint, table.concat ({msg, ' '})); -- add message strings end table.insert (maint, '</span>'); -- close the span end if (0 < #maint_cats) and (0 == namespace) and not nocat then -- when there are maintenance categories; article namespace only for _, cat in ipairs (maint_cats) do table.insert (maint, table.concat ({'[[Category:', cat, ']]'})); -- format and add the categories end end return table.concat (maint); end --[[--------------------------< P R O T O _ P R E F I X >------------------------------------------------------ for proto languages, text is prefixed with a splat. We do that here as a flag for make_text_html() so that a splat will be rendered outside of italic markup (if used). If the first character in text here is already a splat, we do nothing proto_param is boolean or nil; true adds splat prefix regardless of language name; false removes and / or inhibits regardless of language name; nil does nothing; presumes that the value in text is correct but removes extra splac ]] local function proto_prefix (text, language_name, proto_param) if false == proto_param then -- when forced by |proto=no return text:gsub ('^%**', ''); -- return text without splat prefix regardless of language name or existing splat prefix in text elseif (language_name:find ('^Proto%-') or (true == proto_param)) then -- language is a proto or forced by |proto=yes return text:gsub ('^%**', '*'); -- prefix proto-language text with a splat; also removes duplicate prefixing splats end return text:gsub ('^%*+', '*'); -- return text unmolested except multiple splats reduced to one splat end --[[--------------------------< H A S _ P O E M _ T A G >------------------------------------------------------ looks for a poem strip marker in text; returns true when found; false else auto-italic detection disabled when text has poem stripmarker because it is not possible for this code to know the content that will replace the stripmarker. ]] local function has_poem_tag (text) return text:find ('\127[^\127]*UNIQ%-%-poem%-[%a%d]+%-QINU[^\127]*\127') and true or false; end --[[--------------------------< H T M L _ T A G _ S E L E C T >------------------------------------------------ Inspects content of and selectively trims text. Returns text and the name of an appropriate html tag for text. If text contains: \n\n text has implied <p>..</p> tags - trim leading and trailing whitespace and return If text begins with list markup: \n* unordered \n; definition \n: definition \n# ordered trim all leading whitespace except \n and trim all trailing whitespace If text contains <poem>...</poem> stripmarker, return text unmodified and choose <div>..</div> tags because the stripmarker is replaced with text wrapped in <div>..</div> tags. ]] local function html_tag_select (text) local tag; if has_poem_tag (text) then -- contains poem stripmarker (we can't know the content of that) tag = 'div'; -- poem replacement is in div tags so lang must use div tags elseif mw.text.trim (text):find ('\n\n+') then -- contains implied p tags text = mw.text.trim (text); -- trim leading and trailing whitespace characters tag = 'div'; -- must be div because span may not contain p tags (added later by MediaWiki); poem replacement is in div tags elseif text:find ('\n[%*:;%#]') then -- if text has list markup text = text:gsub ('^[\t\r\f ]*', ''):gsub ('%s*$', ''); -- trim all whitespace except leading newline character '\n' tag = 'div'; -- must be div because span may not contain ul, dd, dl, ol tags (added later by MediaWiki) else text = mw.text.trim (text); -- plain text tag = 'span'; -- so span is fine end return text, tag; end --[[--------------------------< V A L I D A T E _ P R O T O >-------------------------------------------------- validates value assigned to |proto=; permitted values are yes and no; yes returns as true, no returns as false, empty string (or parameter omitted) returns as nil; any other value returns as nil with a second return value of true indicating that some other value has been assigned to |proto= ]] local function validate_proto (proto_param) if 'yes' == proto_param then return true; elseif 'no' == proto_param then return false; elseif is_set (proto_param) then return nil, true; -- |proto= something other than 'yes' or 'no' else return nil; -- missing or empty end end --[[--------------------------< L A N G U A G E _ N A M E _ G E T >-------------------------------------------- common function to return language name from the data set according to IETF tag returns language name ]] local function language_name_get (ietf, code, variant) if lang_data.override[ietf:lower()] then -- look for whole IETF tag in override table return lang_data.override[ietf:lower()][1]; -- ietf:lower() because format_ietf_tag() returns mixed case elseif lang_data.override[code] then -- not there so try basic language code return lang_data.override[code][1]; elseif not is_set (variant) then -- shift to main code/name tables if lang_name_table.lang[code] then return lang_name_table.lang[code][1]; -- table entries sometimes have multiple names, always take the first one end else -- TODO: is this the right thing to do: take language display name from variants table? if lang_name_table.variant[variant] then -- TODO: there is some discussion at Template talk:Lang about having a label parameter for use when variant name is not desired among other things return lang_name_table.variant[variant]['descriptions'][1]; -- table entries sometimes have multiple names, always take the first one end end end --[[--------------------------< _ L A N G >-------------------------------------------------------------------- entry point for {{lang}} there should be no reason to set parameters in the {{lang}} {{#invoke:}} <includeonly>{{#invoke:lang|lang}}</includeonly> parameters are received from the template's frame (parent frame) ]] local function _lang (args) local out = {}; local language_name; -- used to make category names local category_name; -- same as language_name except that it retains any parenthetical disambiguators (if any) from the data set local subtags = {}; -- IETF subtags script, region, variant, and private local code; -- the language code local msg; -- for error messages local tag = 'span'; -- initial value for make_text_html() local template = args.template or 'lang'; if args[1] and args.code then return make_error_msg ('conflicting: {{{1}}} and &#124;code=', args, template); else args.code = args[1] or args.code; -- prefer args.code end if args[2] and args.text then return make_error_msg ('conflicting: {{{2}}} and &#124;text=', args, template); else args.text = args[2] or args.text; -- prefer args.text end msg = validate_text (template, args); -- ensure that |text= is set if is_set (msg) then -- msg is an already-formatted error message return msg; end args.text, tag = html_tag_select (args.text); -- inspects text; returns appropriate html tag with text trimmed accordingly validate_cat_args (args); -- determine if categorization should be suppressed args.rtl = args.rtl == 'yes'; -- convert to boolean: 'yes' -> true, other values -> false args.proto, msg = validate_proto (args.proto); -- return boolean, or nil, or nil and error message flag if msg then return make_error_msg (table.concat ({'invalid &#124;proto=: ', args.proto}), args, template); end code, subtags.script, subtags.region, subtags.variant, subtags.private, msg = get_ietf_parts (args.code); -- |script=, |region=, |variant= not supported because they should be part of args.code ({{{1}}} in {{lang}}) if msg then return make_error_msg ( msg, args, template); end args.italic, msg = validate_italic (args); if msg then return make_error_msg (msg, args, template); end if nil == args.italic then -- nil when |italic= absent or not set or |italic=default; args.italic controls if ('latn' == subtags.script) or -- script is latn (this_wiki_lang ~= code and not is_set (subtags.script) and not has_poem_tag (args.text) and unicode.is_Latin (args.text)) then -- text not this wiki's language, no script specified and not in poem markup but is wholly latn script (auto-italics) args.italic = 'italic'; -- DEFAULT for {{lang}} templates is upright; but if latn script set for font-style:italic else args.italic = 'inherit'; -- italic not set; script not latn; inherit current style end end if is_set (subtags.script) then -- if script set, override rtl setting if in_array (subtags.script, lang_data.rtl_scripts) then args.rtl = true; -- script is an rtl script else args.rtl = false; -- script is not an rtl script end end args.code = format_ietf_tag (code, subtags.script, subtags.region, subtags.variant, subtags.private); -- format to recommended subtag styles language_name = language_name_get (args.code, code, subtags.variant); -- get language name; try ietf tag first, then code w/o variant then code w/ variant if 'invert' == args.italic and 'span' == tag then -- invert only supported for in-line content args.text = invert_italics (args.text) end args.text = proto_prefix (args.text, language_name, args.proto); -- prefix proto-language text with a splat table.insert (out, make_text_html (args.code, args.text, tag, args.rtl, args.italic, args.size, language_name)); table.insert (out, make_category (code, language_name, args.nocat)); table.insert (out, render_maint(args.nocat)); -- maintenance messages and categories return table.concat (out); -- put it all together and done end --[[--------------------------< L A N G >---------------------------------------------------------------------- entry point for {{lang}} there should be no reason to set parameters in the {{lang}} {{#invoke:}} <includeonly>{{#invoke:lang|lang}}</includeonly> parameters are received from the template's frame (parent frame) ]] local function lang (frame) local args = getArgs (frame, { -- this code so that we can detect and handle wiki list markup in text valueFunc = function (key, value) if 2 == key or 'text' == key then -- the 'text' parameter; do not trim wite space return value; -- return untrimmed 'text' elseif value then -- all other values: if the value is not nil value = mw.text.trim (value); -- trim whitespace if '' ~= value then -- empty string when value was only whitespace return value; end end return nil; -- value was empty or contained only whitespace end -- end of valueFunc }); return _lang (args); end --[[--------------------------< L A N G _ X X >---------------------------------------------------------------- For the {{lang-xx}} templates, the only parameter required to be set in the template is the language code. All other parameters can, usually should, be written in the template call. For {{lang-xx}} templates for languages that can have multiple writing systems, it may be appropriate to set |script= as well. For each {{lang-xx}} template choose the appropriate entry-point function so that this function knows the default styling that should be applied to text. For normal, upright style: <includeonly>{{#invoke:lang|lang_xx_inherit|code=xx}}</includeonly> For italic style: <includeonly>{{#invoke:lang|lang_xx_italic|code=xx}}</includeonly> All other parameters should be received from the template's frame (parent frame) Supported parameters are: |code = (required) the IANA language code |script = IANA script code; especially for use with languages that use multiple writing systems |region = IANA region code |variant = IANA variant code |text = (required) the displayed text in language specified by code |link = boolean false ('no') does not link code-spcified language name to associated language article |rtl = boolean true ('yes') identifies the language specified by code as a right-to-left language |nocat = boolean true ('yes') inhibits normal categorization; error categories are not affected |cat = boolian false ('no') opposite form of |nocat= |italic = boolean true ('yes') renders displayed text in italic font; boolean false ('no') renders displayed text in normal font; not set renders according to initial_style_state |lit = text that is a literal translation of text |label = 'none' to suppress all labeling (language name, 'translit.', 'lit.') any other text replaces language-name label - automatic wikilinking disabled for those {{lang-xx}} templates that support transliteration (those templates where |text= is not entirely latn script): |translit = text that is a transliteration of text |translit-std = the standard that applies to the transliteration |translit-script = ISO 15924 script name; falls back to code For {{lang-xx}}, the positional parameters are: {{{1}}} text {{{2}}} transliterated text {{{3}}} literal translation text no other positional parameters are allowed ]] local function _lang_xx (args) local out = {}; local language_name; -- used to make display text, article links local category_name; -- same as language_name except that it retains any parenthetical disambiguators (if any) from the data set local subtags = {}; -- IETF subtags script, region, and variant local code; -- the language code local translit_script_name; -- name associated with IANA (ISO 15924) script code local translit; local translit_title; local msg; -- for error messages local tag = 'span'; -- initial value for make_text_html() local template = args.template or 'lang-xx'; if args[1] and args.text then return make_error_msg ('conflicting: {{{1}}} and &#124;text=', args, template); else args.text = args[1] or args.text; -- prefer args.text end msg = validate_text (template, args); -- ensure that |text= is set, does not contain italic markup and is protected from improper bolding if is_set (msg) then return msg; end args.text, tag = html_tag_select (args.text); -- inspects text; returns appropriate html tag with text trimmed accordingly if args[2] and args.translit then return make_error_msg ('conflicting: {{{2}}} and &#124;translit=', args, template); else args.translit = args[2] or args.translit -- prefer args.translit end if args[3] and (args.translation or args.lit) then return make_error_msg ('conflicting: {{{3}}} and &#124;lit= or &#124;translation=', args, template); elseif args.translation and args.lit then return make_error_msg ('conflicting: &#124;lit= and &#124;translation=', args, template); else args.translation = args[3] or args.translation or args.lit; -- prefer args.translation end if args.links and args.link then return make_error_msg ('conflicting: &#124;links= and &#124;link=', args, template); else args.link = args.link or args.links; -- prefer args.link end validate_cat_args (args); -- determine if categorization should be suppressed args.rtl = args.rtl == 'yes'; -- convert to boolean: 'yes' -> true, other values -> false code, subtags.script, subtags.region, subtags.variant, subtags.private, msg = get_ietf_parts (args.code, args.script, args.region, args.variant); -- private omitted because private if msg then -- if an error detected then there is an error message return make_error_msg (msg, args, template); end args.italic, msg = validate_italic (args); if msg then return make_error_msg (msg, args, template); end if nil == args.italic then -- args.italic controls if is_set (subtags.script) then if 'latn' == subtags.script then args.italic = 'italic'; -- |script=Latn; set for font-style:italic else args.italic = initial_style_state; -- italic not set; script is not latn; set for font-style:<initial_style_state> end else args.italic = initial_style_state; -- here when |italic= and |script= not set; set for font-style:<initial_style_state> end end if is_set (subtags.script) then -- if script set override rtl setting if in_array (subtags.script, lang_data.rtl_scripts) then args.rtl = true; -- script is an rtl script else args.rtl = false; -- script is not an rtl script end end args.proto, msg = validate_proto (args.proto); -- return boolean, or nil, or nil and error message flag if msg then return make_error_msg (table.concat ({'invalid &#124;proto=: ', args.proto}), args, template); end args.code = format_ietf_tag (code, subtags.script, subtags.region, subtags.variant, subtags.private); -- format to recommended subtag styles language_name = language_name_get (args.code, code, subtags.variant); -- get language name; try ietf tag first, then code w/o variant then code w/ variant category_name = language_name; -- category names retain IANA parenthetical diambiguators (if any) language_name = language_name:gsub ('%s+%b()', ''); -- remove IANA parenthetical disambiguators or qualifiers from names that have them if args.label then if 'none' ~= args.label then table.insert (out, table.concat ({args.label, ': '})); -- custom label end else if 'no' == args.link then table.insert (out, language_name); -- language name without wikilink else if language_name:find ('languages') then table.insert (out, make_wikilink (language_name)); -- collective language name uses simple wikilink elseif lang_data.article_name[code] then table.insert (out, make_wikilink (lang_data.article_name[code][1], language_name)); -- language name with wikilink from override data else table.insert (out, make_wikilink ('Wikang ' .. language_name, language_name)); -- language name with wikilink end end table.insert (out, ': '); -- separator end if 'invert' == args.italic then args.text = invert_italics (args.text) end args.text = proto_prefix (args.text, language_name, args.proto); -- prefix proto-language text with a splat table.insert (out, make_text_html (args.code, args.text, tag, args.rtl, args.italic, args.size, nil)) if is_set (args.translit) and not unicode.is_Latin (args.text) then -- transliteration (not supported in {{lang}}); not supported when args.text is wholly latn text (this is an imperfect test) table.insert (out, ', '); -- comma to separate text from translit if 'none' ~= args.label then table.insert (out, '<small>'); if lang_name_table.script[args['translit-script']] then -- when |translit-script= is set, try to use the script's name translit_script_name = lang_name_table.script[args['translit-script'][1]]; else translit_script_name = language_name; -- fall back on language name end translit_title = mw.title.makeTitle (0, table.concat ({'Romanisasyon ng ', translit_script_name})); -- make a title object if translit_title.exists and ('no' ~= args.link) then table.insert (out, make_wikilink ('Romanisasyon ng ' .. translit_script_name or language_name, 'romanisado') .. ':'); -- make a wikilink if there is an article to link to else table.insert (out, 'romanisado:'); -- else plain text end table.insert (out, '&nbsp;</small>'); -- close the small tag end translit = make_translit (args.code, language_name, args.translit, args['translit-std'], args['translit-script']) if is_set (translit) then table.insert (out, translit); else return make_error_msg (table.concat ({'invalid translit-std: \'', args['translit-std'] or '[missing]'}), args, template); end end if is_set (args.translation) then -- translation (not supported in {{lang}}) table.insert (out, ', '); if 'none' ~= args.label then table.insert (out, '<small>'); if 'no' == args.link then table.insert (out, '<abbr title="literal translation">lit.</abbr>'); else table.insert (out, make_wikilink ('Literal translation', 'lit.')); end table.insert (out, "&nbsp;</small>"); end table.insert (out, table.concat ({'&#39;', args.translation, '&#39;'})); -- use html entities to avoid wiki markup confusion end table.insert (out, make_category (code, category_name, args.nocat)); table.insert (out, render_maint(args.nocat)); -- maintenance messages and categories return table.concat (out); -- put it all together and done end --[[--------------------------< L A N G _ X X _ A R G S _ G E T >---------------------------------------------- common function to get args table from {{lang-??}} templates returns table of args ]] local function lang_xx_args_get (frame) local args = getArgs(frame, { parentFirst= true, -- parameters in the template override parameters set in the {{#invoke:}} valueFunc = function (key, value) if 1 == key then -- the 'text' parameter; do not trim wite space return value; -- return untrimmed 'text' elseif value then -- all other values: if the value is not nil value = mw.text.trim (value); -- trim whitespace if '' ~= value then -- empty string when value was only whitespace return value; end end return nil; -- value was empty or contained only whitespace end -- end of valueFunc }); return args; end --[[--------------------------< L A N G _ X X _ I T A L I C >-------------------------------------------------- Entry point for those {{lang-xx}} templates that call lang_xx_italic(). Sets the initial style state to italic. ]] local function lang_xx_italic (frame) local args = lang_xx_args_get (frame); initial_style_state = 'italic'; return _lang_xx (args); end --[[--------------------------< _ L A N G _ X X _ I T A L I C >------------------------------------------------ Entry point ffrom another module. Sets the initial style state to italic. ]] local function _lang_xx_italic (args) initial_style_state = 'italic'; return _lang_xx (args); end --[[--------------------------< L A N G _ X X _ I N H E R I T >------------------------------------------------ Entry point for those {{lang-xx}} templates that call lang_xx_inherit(). Sets the initial style state to inherit. ]] local function lang_xx_inherit (frame) local args = lang_xx_args_get (frame); initial_style_state = 'inherit'; return _lang_xx (args); end --[[--------------------------< _ L A N G _ X X _ I N H E R I T >---------------------------------------------- Entry point from another module. Sets the initial style state to inherit. ]] local function _lang_xx_inherit (args) initial_style_state = 'inherit'; return _lang_xx (args); end --[[--------------------------< _ I S _ I E T F _ T A G >------------------------------------------------------ Returns true when a language name associated with IETF language tag exists; nil else. IETF language tag must be valid. All code combinations supported by {{lang}} and the {{lang-xx}} templates are supported by this function. Module entry point from another module ]] local function _is_ietf_tag (tag) -- entry point when this module is require()d into another local c, s, r, v, p, err; -- code, script, region, variant, private, error message c, s, r, v, p, err = get_ietf_parts (tag); -- disassemble tag into constituent part and validate return ((c and not err) and true) or nil; -- return true when code portion has a value without error message; nil else end --[[--------------------------< I S _ I E T F _ T A G >-------------------------------------------------------- Module entry point from an {{#invoke:}} ]] local function is_ietf_tag (frame) return _is_ietf_tag (getArgs(frame)[1]); -- args[1] is the ietf language tag to be tested; getArgs() so we also get parent frame end --[[--------------------------< _ N A M E _ F R O M _ T A G >-------------------------------------------------- Returns language name associated with IETF language tag if valid; error message else. All code combinations supported by {{lang}} and the {{lang-xx}} templates are supported by this function. Set invoke's |link= parameter to yes to get wikilinked version of the language name. Module entry point from another module ]] local function _name_from_tag (args) local subtags = {}; -- IETF subtags script, region, variant, and private local raw_code = args[1]; -- save a copy of the input IETF subtag local link = 'yes' == args['link']; -- make a boolean local label = args.label; local code; -- the language code local msg; -- gets an error message if IETF language tag is malformed or invalid local language_name = ''; code, subtags.script, subtags.region, subtags.variant, subtags.private, msg = get_ietf_parts (raw_code); if msg then local template = (args['template'] and table.concat ({'{{', args['template'], '}}: '})) or ''; -- make template name (if provided by the template) return table.concat ({'<span style=\"font-size:100%; font-style:normal;\" class=\"error\">error: ', template, msg, '</span>'}); end raw_code = format_ietf_tag (code, subtags.script, subtags.region, subtags.variant, subtags.private); -- format to recommended subtag styles; private omitted because private language_name = language_name_get (raw_code, code, subtags.variant); -- get language name; try ietf tag first, then code w/o variant then code w/ variant language_name = language_name:gsub ('%s+%b()', ''); -- remove IANA parenthetical disambiguators or qualifiers from names that have them if link then -- when |link=yes, wikilink the language name if language_name:find ('languages') then language_name = make_wikilink (language_name, label); -- collective language name uses simple wikilink elseif lang_data.article_name[code] then language_name = make_wikilink (lang_data.article_name[code][1], label or language_name); -- language name with wikilink from override data else language_name = make_wikilink ('Wikang ' .. language_name, label or language_name); -- language name with wikilink end end return language_name; end --[[--------------------------< N A M E _ F R O M _ T A G >---------------------------------------------------- Module entry point from an {{#invoke:}} ]] local function name_from_tag (frame) -- entry point from an {{#invoke:Lang|name_from_tag|<ietf tag>|link=<yes>|template=<template name>}} return _name_from_tag (getArgs(frame)) -- pass-on the args table, nothing else; getArgs() so we also get parent frame end --[[--------------------------< _ T A G _ F R O M _ N A M E >-------------------------------------------------- Returns the ietf language tag associated with the language name. Spelling of language name must be correct according to the spelling in the source tables. When a standard language name has a parenthetical disambiguator, that disambiguator must be omitted (they are not present in the data name-to-tag tables). Module entry point from another module ]] local function _tag_from_name (args) -- entry point from another module local msg; if args[1] and '' ~= args[1] then local data = mw.loadData ('Module:Lang/name to tag'); -- get the reversed data tables local lang = args[1]:lower(); -- allow any-case for the language name (speeling must till be correct) local tag = data.rev_lang_data[lang] or data.rev_lang_name_table[lang]; -- get the code; look first in the override then in the standard if tag then return tag, true; -- language name found so return tag and done; second return used by is_lang_name() else msg = 'language: ' .. args[1] .. ' not found' -- language name not found, error message end else msg = 'missing language name' -- language name not provided, error message end local template = ''; if args.template and '' ~= args.template then template = table.concat ({'{{', args['template'], '}}: '}); -- make template name (if provided by the template) end return table.concat ({'<span style=\"font-size:100%; font-style:normal;\" class=\"error\">error: ', template, msg, '</span>'}); end --[[--------------------------< T A G _ F R O M _ N A M E >---------------------------------------------------- Module entry point from an {{#invoke:}} ]] local function tag_from_name (frame) -- entry point from an {{#invoke:Lang|tag_from_name|<language name>|link=<yes>|template=<template name>}} local result, _ = _tag_from_name (getArgs(frame)) -- pass-on the args table, nothing else; getArgs() so we also get parent frame; supress second return used by is_lang_name() return result; end --[[--------------------------< I S _ L A N G _ N A M E >------------------------------------------------------ Module entry point from an {{#invoke:}} ]] local function is_lang_name (frame) local _, result = _tag_from_name (getArgs(frame)) -- pass-on the args table, nothing else; getArgs() so we also get parent frame; supress second return used by tag_from_name() return result and true or nil; end --[[--------------------------< _ T R A N S L >---------------------------------------------------------------- Module entry point from another module ]] local function _transl (args) local title_table = lang_data.translit_title_table; -- table of transliteration standards and the language codes and scripts that apply to those standards local language_name; -- language name that matches language code; used for tool tip local translit; -- translitterated text to display local script; -- IANA script local msg; -- for when called functions return an error message if is_set (args[3]) then -- [3] set when {{transl|code|standard|text}} args.text = args[3]; -- get the transliterated text args.translit_std = args[2] and args[2]:lower(); -- get the standard; lower case for table indexing if not title_table[args.translit_std] then return make_error_msg (table.concat ({'unrecognized transliteration standard: ', args.translit_std}), args, 'transl'); end else if is_set (args[2]) then -- [2] set when {{transl|code|text}} args.text = args[2]; -- get the transliterated text else if args[1] and args[1]:match ('^%a%a%a?%a?$') then -- args[2] missing; is args[1] a code or its it the transliterated text? return make_error_msg ('no text', args, 'transl'); -- args[1] is a code so we're missing text else args.text = args[1]; -- args[1] is not a code so we're missing that; assign args.text for error message return make_error_msg ('missing language / script code', args, 'transl'); end end end if is_set (args[1]) then -- IANA language code used for html lang= attribute; or ISO 15924 script code if args[1]:match ('^%a%a%a?%a?$') then -- args[1] has correct form? args.code = args[1]:lower(); -- use the language/script code; only (2, 3, or 4 alpha characters); lower case because table indexes are lower case else return make_error_msg (table.concat ({'unrecognized language / script code: ', args[1]}), args, 'transl'); -- invalid language / script code end else return make_error_msg ('missing language / script code', args, 'transl'); -- missing language / script code so quit end args.italic, msg = validate_italic (args); if msg then return make_error_msg (msg, args, 'transl'); end if 'italic' == args.italic then -- 'italic' when |italic=yes; because that is same as absent or not set and |italic=default args.italic = nil; -- set to nil; end if lang_data.override[args.code] then -- is code a language code defined in the override table? language_name = lang_data.override[args.code][1]; elseif lang_name_table.lang[args.code] then -- is code a language code defined in the standard language code tables? language_name = lang_name_table.lang[args.code][1]; elseif lang_name_table.script[args.code] then -- if here, code is not a language code; is it a script code? language_name = lang_name_table.script[args.code][1]; script = args.code; -- code was an ISO 15924 script so use that instead args.code = ''; -- unset because not a language code else return make_error_msg (table.concat ({'unrecognized language / script code: ', args.code}), args, 'transl'); -- invalid language / script code end -- here only when all parameters passed to make_translit() are valid return make_translit (args.code, language_name, args.text, args.translit_std, script, args.italic); end --[[--------------------------< T R A N S L >------------------------------------------------------------------ Module entry point from an {{#invoke:}} ]] local function transl (frame) return _transl (getArgs(frame)); end --[[--------------------------< C A T E G O R Y _ F R O M _ T A G >-------------------------------------------- Returns category name associated with IETF language tag if valid; error message else All code combinations supported by {{lang}} and the {{lang-xx}} templates are supported by this function. Module entry point from another module ]] local function _category_from_tag (args) local subtags = {}; -- IETF subtags script, region, variant, and private local raw_code = args[1]; -- save a copy of the input IETF subtag local link = 'yes' == args['link']; -- make a boolean local label = args.label; local code; -- the language code local msg; -- gets an error message if IETF language tag is malformed or invalid local language_name = ''; code, subtags.script, subtags.region, subtags.variant, subtags.private, msg = get_ietf_parts (raw_code); if msg then local template = (args['template'] and table.concat ({'{{', args['template'], '}}: '})) or ''; -- make template name (if provided by the template) return table.concat ({'<span style=\"font-size:100%; font-style:normal;\" class=\"error\">error: ', template, msg, '</span>'}); end raw_code = format_ietf_tag (code, subtags.script, subtags.region, subtags.variant, subtags.private); -- format to recommended subtag styles; private omitted because private language_name = language_name_get (raw_code, code, subtags.variant); -- get language name; try ietf tag first, then code w/o variant then code w/ variant return make_category (code, language_name, nil, true) end --[[--------------------------< C A T E G O R Y _ F R O M _ T A G >-------------------------------------------- Module entry point from an {{#invoke:}} ]] local function category_from_tag (frame) -- entry point from an {{#invoke:Lang|category_from_tag|<ietf tag>|template=<template name>}} return _category_from_tag (getArgs (frame)); -- pass-on the args table, nothing else; getArgs() so we also get parent frame end --[[--------------------------< E X P O R T E D F U N C T I O N S >------------------------------------------ ]] return { category_from_tag = category_from_tag, lang = lang, -- entry point for {{lang}} lang_xx_inherit = lang_xx_inherit, -- entry points for {{lang-??}} lang_xx_italic = lang_xx_italic, is_ietf_tag = is_ietf_tag, is_lang_name = is_lang_name, tag_from_name = tag_from_name, -- returns ietf tag associated with language name name_from_tag = name_from_tag, -- used for template documentation; possible use in ISO 639 name from code templates transl = transl, -- entry point for {{transl}} _category_from_tag = _category_from_tag, -- entry points when this module is require()d into other modules _lang = _lang, _lang_xx_inherit = _lang_xx_inherit, _lang_xx_italic = _lang_xx_italic, _is_ietf_tag = _is_ietf_tag, _tag_from_name = _tag_from_name, _name_from_tag = _name_from_tag, _transl = _transl, }; iahxruwfrqzdsrmfc90qcy6pjvknn8d 0 287609 1959270 1958864 2022-07-29T09:30:41Z 67.220.180.82 /* top */Flag Image wikitext text/x-wiki Ang '''Russia-1''' ([[Wikang Ruso|Ruso]]: Россия-1) ay isang tsanel ng telebisyon sa [[Rusya]] na pagmamay-ari ng estado na nauna noong ika-22 ng Marso 1951 bilang Program One sa [[Unyong Sobyet]]. Nilabas muli ito bilang RTR noong ika-13 ng Mayo, 1991, at kilala ngayon bilang Russia 1. Ito ang pangunahing channel ng All-Russia State Television and Radio Company (VGTRK). [[File:Flag of Russia.svg]] [[Kategorya:Telebisyon sa Russia]] tsvw7wnclbnfrkz9ox1ylbiwhsg5fvk 1959280 1959270 2022-07-29T10:54:21Z 49.144.22.99 Kinansela ang pagbabagong 1959270 ni [[Special:Contributions/67.220.180.82|67.220.180.82]] ([[User talk:67.220.180.82|Usapan]]) wikitext text/x-wiki Ang '''Russia-1''' ([[Wikang Ruso|Ruso]]: Россия-1) ay isang tsanel ng telebisyon sa [[Rusya]] na pagmamay-ari ng estado na nauna noong ika-22 ng Marso 1951 bilang Program One sa [[Unyong Sobyet]]. Nilabas muli ito bilang RTR noong ika-13 ng Mayo, 1991, at kilala ngayon bilang Russia 1. Ito ang pangunahing channel ng All-Russia State Television and Radio Company (VGTRK). [[Kategorya:Telebisyon sa Russia]] 2wgow3cyhorl4fttzvr1lofz5aszdsl 2 301199 1959047 1832072 2022-07-28T13:57:16Z GinawaSaHapon 102500 Tinatanggal ang lahat ng nilalaman mula sa pahina wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 1959051 1959047 2022-07-28T14:13:16Z GinawaSaHapon 102500 wikitext text/x-wiki {{Infobox company | name = Eight Bit Co., Ltd. | logo = Eight Bit logo.png | native_name = 株式会社エイトビット | native_name_lang = ja | romanized_name = ''Kabushiki-gaisha Eito Bitto'' | type = [[Kabushiki gaisha]] | industry = [[Anime]] | predecessor = | founded = {{Start date and age|2008|09}} | founder = Tsutomu Kasai | defunct = | fate = | successor = | hq_location = | hq_location_city = [[Tokyo]] | hq_location_country = [[Hapón]] | area_served = | key_people = Hirokazu Suyama <br>{{small|([[Kumakatawang direktor (Hapon)|Kumakatawang Direktor]] at Pangulo)}} | num_employees = {{Unbulleted list|class=nowrap| 68 (2021)}} | parent = | divisions = Niigata Studio | subsid = | website = {{URL|http://8bit-studio.co.jp}} }} Ang '''Eight Bit Co., Ltd.''' ({{lang-ja|株式会社エイトビット|Kabushiki-gaisha Eito Bitto}}), kilala rin sa tawag na '''8Bit''', ay isang [[istudyong pang-animasyon]] sa [[Hapón]]. Ilan sa mga kilalang gawa nila ang ''[[Tensei Shitara Slime Datta Ken]]'', ''[[Infinite Stratos]]'', at ''[[Yama no Susume]]''. j02lefebule7v20k6q3f210h9jkdkon 0 313893 1959217 1959039 2022-07-29T02:45:16Z 49.149.133.88 /* Mga Kandidata */nilagyan ko ng sources wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng ''national director'' ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 35 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|DEU}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web|url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563|title=SIE IST DIE NEUE "MISS UNIVERSE GERMANY": SORAYA KOHLMANN HOLT WIEDER EIN KRÖNCHEN NACH LEIPZIG|website=Tag 24|language=de|date=2020-07-03|access-date=2022-07-04}}</ref> | 24 | Leipzig |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/andini-tri-dewi/potret-amanda-dudamel-miss-universe-venezuela-2022-c1c2-1|title=9 Potret Stunning Amanda Dudamel, Miss Universe Venezuela 2022|website=IDN Times|language=id|date=16 Enero 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web|url=https://kinhtedothi.vn/truc-tiep-chung-ket-miss-universe-vietnam-2022-cong-bo-top-3.html|title=Chung kết Miss Universe Vietnam 2022: Nguyễn Thị Ngọc Châu đăng quang|website=Kinhte Dothi|language=vi|date=25 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web|url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm|title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede|website=Universo Online|language=pt-br|date=19 Hulyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web|url=https://www.pageantcircle.com/2022/07/miss-bolivia-2022-cochabamba-fernanda-pavisic-for-miss-universe-2022.html?m=1|title=Miss Bolivia 2022: Cochabamba's Fernanda Pavisic to represent Bolivia at Miss Universe 2022|website=Pageant Circle|language=en|date=17 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web|url=https://curacao.nu/curacao-heeft-een-nieuwe-miss-universe-gabriela-dos-santos/|title=Curaçao heeft een nieuwe Miss Universe: Gabriela dos Santos|website=ABC Online Media|language=de|date=30 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | Willemstad |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite web|url=https://www.newzimbabwe.com/zimbabweans-top-miss-universe-great-britain-2022-pageant-claim-winner-and-second-runner-up-spots/|title=Zimbabweans top Miss Universe Great Britain 2022 pageant|website=New Zimbabwe|language=en|date=11 Hulyo 2022|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- | '''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]''' || Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> |23 |[[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web|url=https://www.kazpravda.kz/en/rubric/culture/for-the-first-time-three-girls-won-title-miss-kazakhstan|title=FOR THE FIRST TIME THREE GIRLS WON TITLE "MISS KAZAKHSTAN"|website=www.kazpravda.kz|language=en|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' |Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> |21 |Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- |'''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]'''||Anna Linnikova||22 ||[[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' |Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> |24 |Mahé |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |- |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] | Hulyo 30, 2022 |- | {{flagicon|BHS}} [[Bahamas]] | Hulyo 31, 2022 |- | {{flagicon|BHR}} [[Bahrain|Bahreyn]] | Hulyo 2022 |- | {{flagicon|IND}} [[India|Indiya]] | Hulyo 2022 |- | {{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]] | Hulyo 2022 |- | {{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]] | Agosto 6, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cf7c0hXOOXq/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Universo Angola sa Instagram: GALA DE ELEIÇÃO MISS UNIVERSO ANGOLA 2022|website=Instagram|language=pt|date=Hulyo 13, 2022|access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> |- | {{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]] || Agosto 6, 2022 |- | {{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]] || Agosto 6, 2022 |- | {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] || Agosto 11, 2022 |- | {{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]] | Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref> |- | {{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]] | Agosto 30, 2022 |- | {{flagicon|SLV}} [[El Salbador]] | Agosto 13, 2022 |- | {{flagicon|NOR}} [[Noruwega]] || Agosto 13, 2022 |- | {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] || Agosto 13, 2022 |- | {{flagicon|NPL|size=23px}} [[Nepal]] || Agosto 19, 2022 |- | {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] || Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | {{flagicon|ISL}} [[Iceland|Islandiya]] || Agosto 24, 2022 |- | {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] || Agosto 25, 2022 |- | {{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]] |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | {{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]] | Agosto 27, 2022 |- | {{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]] | Agosto 28, 2022 |- | {{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]] | Agosto 28, 2022 |- | {{Flag|Namibia}} | Agosto 2022 |- | {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]] | Setyembre 3, 2022 |- | {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]] || Setyembre 4, 2022 |- | {{flagicon|TUR}} [[Turkya]] | Setyembre 7, 2022 |- | {{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]] | Setyembre 10, 2022 |- | {{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] || Setyembre 17, 2022 |- | {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]] | Setyembre 2022 |- | {{flagicon|GRC}} [[Gresya]] | Setyembre 2022 |- | {{flagicon|CHE|size=23px}} [[Suwisa]] | Setyembre 2022 |- | {{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]] | Oktubre, 3 2022 |- | {{flagicon|CHN}} [[Tsina]] | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ===Bagong Sali=== *{{flagicon|BHU}} [[Butan]] ===Hindi Sumali=== *{{flagicon|ROM}} [[Rumanya]] ===Sumali Ulit=== *{{flagicon|BLZ}} [[Belis]] *{{flagicon|IDN}} [[Indonesya]] *{{flagicon|IRQ}} [[Irak]] *{{flagicon|Kyrgyzstan}} [[Kirgistan]] *{{flagicon|LBN}} [[Libano]] *{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]] *{{flagicon|MNG}} [[Monggolya]] *{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]] *{{flagicon|Saint Lucia}} [[Santa Lucia]] *{{flagicon|SEY}} [[Seychelles]] *{{flagicon|TRI}} [[Trinidad at Tobago]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} qvxvfwwko9mkvq0tlqme065mkga4fmu 1959226 1959217 2022-07-29T02:53:27Z 49.149.133.88 /* Mga Kandidata */ wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng ''national director'' ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 35 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | {{flagicon|ALB}} [[Albanya]] |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | {{flagicon|GER}} [[Germany|Alemanya]] | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web|url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563|title=SIE IST DIE NEUE "MISS UNIVERSE GERMANY": SORAYA KOHLMANN HOLT WIEDER EIN KRÖNCHEN NACH LEIPZIG|website=Tag 24|language=de|date=2020-07-03|access-date=2022-07-04}}</ref> | 24 | Leipzig |- | {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]] | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/andini-tri-dewi/potret-amanda-dudamel-miss-universe-venezuela-2022-c1c2-1|title=9 Potret Stunning Amanda Dudamel, Miss Universe Venezuela 2022|website=IDN Times|language=id|date=16 Enero 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | Mérida |- | {{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]] | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web|url=https://kinhtedothi.vn/truc-tiep-chung-ket-miss-universe-vietnam-2022-cong-bo-top-3.html|title=Chung kết Miss Universe Vietnam 2022: Nguyễn Thị Ngọc Châu đăng quang|website=Kinhte Dothi|language=vi|date=25 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] | Mia Mamede<ref>{{Cite web|url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm|title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede|website=Universo Online|language=pt-br|date=19 Hulyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}</ref> | 26 | Vitória |- | {{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]] | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web|url=https://www.pageantcircle.com/2022/07/miss-bolivia-2022-cochabamba-fernanda-pavisic-for-miss-universe-2022.html?m=1|title=Miss Bolivia 2022: Cochabamba's Fernanda Pavisic to represent Bolivia at Miss Universe 2022|website=Pageant Circle|language=en|date=17 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | {{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]] | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]] | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web|url=https://curacao.nu/curacao-heeft-een-nieuwe-miss-universe-gabriela-dos-santos/|title=Curaçao heeft een nieuwe Miss Universe: Gabriela dos Santos|website=ABC Online Media|language=de|date=30 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | Willemstad |- | {{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]] | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | {{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]] | Noky Simbani<ref>{{Cite web|url=https://www.newzimbabwe.com/zimbabweans-top-miss-universe-great-britain-2022-pageant-claim-winner-and-second-runner-up-spots/|title=Zimbabweans top Miss Universe Great Britain 2022 pageant|website=New Zimbabwe|language=en|date=11 Hulyo 2022|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]] | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- | {{flagicon|HND}} [[Honduras]] | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | {{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]] | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | {{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]] || Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | {{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]] | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> |23 |[[Nom Pen]] |- | {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- | {{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]] | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web|url=https://www.kazpravda.kz/en/rubric/culture/for-the-first-time-three-girls-won-title-miss-kazakhstan|title=FOR THE FIRST TIME THREE GIRLS WON TITLE "MISS KAZAKHSTAN"|website=www.kazpravda.kz|language=en|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | {{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]] |Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> |21 |Pristina |- | {{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]] | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | {{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]] | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | {{flagicon|MLT}} [[Malta]] | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | {{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]] |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- | {{flagicon|PAN}} [[Panama]] | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | {{flagicon|PER}} [[Peru]] | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | {{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]] | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | {{flagicon|POL}} [[Polonya]] | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- | {{flagicon|PRT}} [[Portugal]] | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- |{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]||Anna Linnikova||22 ||[[Orenburg]] |- | {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | {{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]] |Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> |24 |Mahé |- | {{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]] | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | {{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]] | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | {{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]] | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |- |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] | Hulyo 30, 2022 |- | {{flagicon|BHS}} [[Bahamas]] | Hulyo 31, 2022 |- | {{flagicon|BHR}} [[Bahrain|Bahreyn]] | Hulyo 2022 |- | {{flagicon|IND}} [[India|Indiya]] | Hulyo 2022 |- | {{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]] | Hulyo 2022 |- | {{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]] | Agosto 6, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cf7c0hXOOXq/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Universo Angola sa Instagram: GALA DE ELEIÇÃO MISS UNIVERSO ANGOLA 2022|website=Instagram|language=pt|date=Hulyo 13, 2022|access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> |- | {{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]] || Agosto 6, 2022 |- | {{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]] || Agosto 6, 2022 |- | {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] || Agosto 11, 2022 |- | {{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]] | Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref> |- | {{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]] | Agosto 30, 2022 |- | {{flagicon|SLV}} [[El Salbador]] | Agosto 13, 2022 |- | {{flagicon|NOR}} [[Noruwega]] || Agosto 13, 2022 |- | {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] || Agosto 13, 2022 |- | {{flagicon|NPL|size=23px}} [[Nepal]] || Agosto 19, 2022 |- | {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] || Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | {{flagicon|ISL}} [[Iceland|Islandiya]] || Agosto 24, 2022 |- | {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] || Agosto 25, 2022 |- | {{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]] |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | {{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]] | Agosto 27, 2022 |- | {{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]] | Agosto 28, 2022 |- | {{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]] | Agosto 28, 2022 |- | {{Flag|Namibia}} | Agosto 2022 |- | {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]] | Setyembre 3, 2022 |- | {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]] || Setyembre 4, 2022 |- | {{flagicon|TUR}} [[Turkya]] | Setyembre 7, 2022 |- | {{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]] | Setyembre 10, 2022 |- | {{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] || Setyembre 17, 2022 |- | {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]] | Setyembre 2022 |- | {{flagicon|GRC}} [[Gresya]] | Setyembre 2022 |- | {{flagicon|CHE|size=23px}} [[Suwisa]] | Setyembre 2022 |- | {{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]] | Oktubre, 3 2022 |- | {{flagicon|CHN}} [[Tsina]] | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ===Bagong Sali=== *{{flagicon|BHU}} [[Butan]] ===Hindi Sumali=== *{{flagicon|ROM}} [[Rumanya]] ===Sumali Ulit=== *{{flagicon|BLZ}} [[Belis]] *{{flagicon|IDN}} [[Indonesya]] *{{flagicon|IRQ}} [[Irak]] *{{flagicon|Kyrgyzstan}} [[Kirgistan]] *{{flagicon|LBN}} [[Libano]] *{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]] *{{flagicon|MNG}} [[Monggolya]] *{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]] *{{flagicon|Saint Lucia}} [[Santa Lucia]] *{{flagicon|SEY}} [[Seychelles]] *{{flagicon|TRI}} [[Trinidad at Tobago]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} 40951j4loox2t8loimiliji4gpzcxjr 1959256 1959226 2022-07-29T06:31:09Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng ''national director'' ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 35 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | {{flagicon|ALB}} [[Albanya]] |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | {{flagicon|GER}} [[Alemanya]] | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web|url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563|title=SIE IST DIE NEUE "MISS UNIVERSE GERMANY": SORAYA KOHLMANN HOLT WIEDER EIN KRÖNCHEN NACH LEIPZIG|website=Tag 24|language=de|date=2020-07-03|access-date=2022-07-04}}</ref> | 24 | Leipzig |- | {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]] | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/andini-tri-dewi/potret-amanda-dudamel-miss-universe-venezuela-2022-c1c2-1|title=9 Potret Stunning Amanda Dudamel, Miss Universe Venezuela 2022|website=IDN Times|language=id|date=16 Enero 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | Mérida |- | {{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]] | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web|url=https://kinhtedothi.vn/truc-tiep-chung-ket-miss-universe-vietnam-2022-cong-bo-top-3.html|title=Chung kết Miss Universe Vietnam 2022: Nguyễn Thị Ngọc Châu đăng quang|website=Kinhte Dothi|language=vi|date=25 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] | Mia Mamede<ref>{{Cite web|url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm|title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede|website=Universo Online|language=pt-br|date=19 Hulyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}</ref> | 26 | Vitória |- | {{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]] | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web|url=https://www.pageantcircle.com/2022/07/miss-bolivia-2022-cochabamba-fernanda-pavisic-for-miss-universe-2022.html?m=1|title=Miss Bolivia 2022: Cochabamba's Fernanda Pavisic to represent Bolivia at Miss Universe 2022|website=Pageant Circle|language=en|date=17 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | {{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]] | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]] | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web|url=https://curacao.nu/curacao-heeft-een-nieuwe-miss-universe-gabriela-dos-santos/|title=Curaçao heeft een nieuwe Miss Universe: Gabriela dos Santos|website=ABC Online Media|language=de|date=30 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | Willemstad |- | {{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]] | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | {{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]] | Noky Simbani<ref>{{Cite web|url=https://www.newzimbabwe.com/zimbabweans-top-miss-universe-great-britain-2022-pageant-claim-winner-and-second-runner-up-spots/|title=Zimbabweans top Miss Universe Great Britain 2022 pageant|website=New Zimbabwe|language=en|date=11 Hulyo 2022|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]] | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- | {{flagicon|HND}} [[Honduras]] | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | {{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]] | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | {{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]] || Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | {{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]] | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> |23 |[[Nom Pen]] |- | {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- | {{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]] | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web|url=https://www.kazpravda.kz/en/rubric/culture/for-the-first-time-three-girls-won-title-miss-kazakhstan|title=FOR THE FIRST TIME THREE GIRLS WON TITLE "MISS KAZAKHSTAN"|website=www.kazpravda.kz|language=en|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | {{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]] |Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> |21 |Pristina |- | {{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]] | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | {{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]] | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | {{flagicon|MLT}} [[Malta]] | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | {{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]] |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- | {{flagicon|PAN}} [[Panama]] | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | {{flagicon|PER}} [[Peru]] | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | {{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]] | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | {{flagicon|POL}} [[Polonya]] | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- | {{flagicon|PRT}} [[Portugal]] | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- |{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]||Anna Linnikova||22 ||[[Orenburg]] |- | {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | {{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]] |Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> |24 |Mahé |- | {{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]] | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | {{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]] | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | {{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]] | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |- |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] | Hulyo 30, 2022 |- | {{flagicon|BHS}} [[Bahamas]] | Hulyo 31, 2022 |- | {{flagicon|BHR}} [[Bahrain|Bahreyn]] | Hulyo 2022 |- | {{flagicon|IND}} [[India|Indiya]] | Hulyo 2022 |- | {{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]] | Hulyo 2022 |- | {{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]] | Agosto 6, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cf7c0hXOOXq/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Universo Angola sa Instagram: GALA DE ELEIÇÃO MISS UNIVERSO ANGOLA 2022|website=Instagram|language=pt|date=Hulyo 13, 2022|access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> |- | {{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]] || Agosto 6, 2022 |- | {{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]] || Agosto 6, 2022 |- | {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] || Agosto 11, 2022 |- | {{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]] | Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref> |- | {{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]] | Agosto 30, 2022 |- | {{flagicon|SLV}} [[El Salbador]] | Agosto 13, 2022 |- | {{flagicon|NOR}} [[Noruwega]] || Agosto 13, 2022 |- | {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] || Agosto 13, 2022 |- | {{flagicon|NPL|size=23px}} [[Nepal]] || Agosto 19, 2022 |- | {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] || Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | {{flagicon|ISL}} [[Iceland|Islandiya]] || Agosto 24, 2022 |- | {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] || Agosto 25, 2022 |- | {{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]] |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | {{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]] | Agosto 27, 2022 |- | {{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]] | Agosto 28, 2022 |- | {{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]] | Agosto 28, 2022 |- | {{Flag|Namibia}} | Agosto 2022 |- | {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]] | Setyembre 3, 2022 |- | {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]] || Setyembre 4, 2022 |- | {{flagicon|TUR}} [[Turkya]] | Setyembre 7, 2022 |- | {{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]] | Setyembre 10, 2022 |- | {{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] || Setyembre 17, 2022 |- | {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]] | Setyembre 2022 |- | {{flagicon|GRC}} [[Gresya]] | Setyembre 2022 |- | {{flagicon|CHE|size=23px}} [[Suwisa]] | Setyembre 2022 |- | {{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]] | Oktubre, 3 2022 |- | {{flagicon|CHN}} [[Tsina]] | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ===Bagong Sali=== *{{flagicon|BHU}} [[Butan]] ===Hindi Sumali=== *{{flagicon|ROM}} [[Rumanya]] ===Sumali Ulit=== *{{flagicon|BLZ}} [[Belis]] *{{flagicon|IDN}} [[Indonesya]] *{{flagicon|IRQ}} [[Irak]] *{{flagicon|Kyrgyzstan}} [[Kirgistan]] *{{flagicon|LBN}} [[Libano]] *{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]] *{{flagicon|MNG}} [[Monggolya]] *{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]] *{{flagicon|Saint Lucia}} [[Santa Lucia]] *{{flagicon|SEY}} [[Seychelles]] *{{flagicon|TRI}} [[Trinidad at Tobago]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} rxajzook39dq4opr9xcnujazs4v60i8 1959257 1959256 2022-07-29T06:34:22Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 35 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | {{flagicon|ALB}} [[Albanya]] |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | {{flagicon|GER}} [[Alemanya]] | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web|url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563|title=SIE IST DIE NEUE "MISS UNIVERSE GERMANY": SORAYA KOHLMANN HOLT WIEDER EIN KRÖNCHEN NACH LEIPZIG|website=Tag 24|language=de|date=2020-07-03|access-date=2022-07-04}}</ref> | 24 | Leipzig |- | {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]] | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/andini-tri-dewi/potret-amanda-dudamel-miss-universe-venezuela-2022-c1c2-1|title=9 Potret Stunning Amanda Dudamel, Miss Universe Venezuela 2022|website=IDN Times|language=id|date=16 Enero 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | Mérida |- | {{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]] | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web|url=https://kinhtedothi.vn/truc-tiep-chung-ket-miss-universe-vietnam-2022-cong-bo-top-3.html|title=Chung kết Miss Universe Vietnam 2022: Nguyễn Thị Ngọc Châu đăng quang|website=Kinhte Dothi|language=vi|date=25 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] | Mia Mamede<ref>{{Cite web|url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm|title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede|website=Universo Online|language=pt-br|date=19 Hulyo 2022|access-date=20 Hulyo 2022}}</ref> | 26 | Vitória |- | {{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]] | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web|url=https://www.pageantcircle.com/2022/07/miss-bolivia-2022-cochabamba-fernanda-pavisic-for-miss-universe-2022.html?m=1|title=Miss Bolivia 2022: Cochabamba's Fernanda Pavisic to represent Bolivia at Miss Universe 2022|website=Pageant Circle|language=en|date=17 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | {{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]] | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | {{flagicon|CUW}} [[Curaçao]] | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web|url=https://curacao.nu/curacao-heeft-een-nieuwe-miss-universe-gabriela-dos-santos/|title=Curaçao heeft een nieuwe Miss Universe: Gabriela dos Santos|website=ABC Online Media|language=de|date=30 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | Willemstad |- | {{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]] | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | {{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]] | Noky Simbani<ref>{{Cite web|url=https://www.newzimbabwe.com/zimbabweans-top-miss-universe-great-britain-2022-pageant-claim-winner-and-second-runner-up-spots/|title=Zimbabweans top Miss Universe Great Britain 2022 pageant|website=New Zimbabwe|language=en|date=11 Hulyo 2022|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]] | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- | {{flagicon|HND}} [[Honduras]] | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | {{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]] | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | {{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]] || Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | {{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]] | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> |23 |[[Nom Pen]] |- | {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- | {{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]] | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web|url=https://www.kazpravda.kz/en/rubric/culture/for-the-first-time-three-girls-won-title-miss-kazakhstan|title=FOR THE FIRST TIME THREE GIRLS WON TITLE "MISS KAZAKHSTAN"|website=www.kazpravda.kz|language=en|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | {{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]] |Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> |21 |Pristina |- | {{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]] | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | {{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]] | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | {{flagicon|MLT}} [[Malta]] | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | {{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]] |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- | {{flagicon|PAN}} [[Panama]] | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | {{flagicon|PER}} [[Peru]] | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | {{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]] | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | {{flagicon|POL}} [[Polonya]] | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- | {{flagicon|PRT}} [[Portugal]] | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- |{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]||Anna Linnikova||22 ||[[Orenburg]] |- | {{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]] |Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> |24 |Mahé |- | {{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]] | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | {{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]] | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | {{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]] | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |- |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] | Hulyo 30, 2022 |- | {{flagicon|BHS}} [[Bahamas]] | Hulyo 31, 2022 |- | {{flagicon|BHR}} [[Bahrain|Bahreyn]] | Hulyo 2022 |- | {{flagicon|IND}} [[India|Indiya]] | Hulyo 2022 |- | {{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]] | Hulyo 2022 |- | {{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]] | Agosto 6, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cf7c0hXOOXq/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Universo Angola sa Instagram: GALA DE ELEIÇÃO MISS UNIVERSO ANGOLA 2022|website=Instagram|language=pt|date=Hulyo 13, 2022|access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> |- | {{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]] || Agosto 6, 2022 |- | {{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]] || Agosto 6, 2022 |- | {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] || Agosto 11, 2022 |- | {{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]] | Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref> |- | {{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]] | Agosto 30, 2022 |- | {{flagicon|SLV}} [[El Salbador]] | Agosto 13, 2022 |- | {{flagicon|NOR}} [[Noruwega]] || Agosto 13, 2022 |- | {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] || Agosto 13, 2022 |- | {{flagicon|NPL}} [[Nepal]] || Agosto 19, 2022 |- | {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] || Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | {{flagicon|ISL}} [[Iceland|Islandiya]] || Agosto 24, 2022 |- | {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] || Agosto 25, 2022 |- | {{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]] |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | {{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]] | Agosto 27, 2022 |- | {{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]] | Agosto 28, 2022 |- | {{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]] | Agosto 28, 2022 |- | {{Flag|Namibia}} | Agosto 2022 |- | {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]] | Setyembre 3, 2022 |- | {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]] || Setyembre 4, 2022 |- | {{flagicon|TUR}} [[Turkya]] | Setyembre 7, 2022 |- | {{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]] | Setyembre 10, 2022 |- | {{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]] || Setyembre 17, 2022 |- | {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]] | Setyembre 2022 |- | {{flagicon|GRC}} [[Gresya]] | Setyembre 2022 |- | {{flagicon|CHE}} [[Suwisa]] | Setyembre 2022 |- | {{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]] | Oktubre, 3 2022 |- | {{flagicon|CHN}} [[Tsina]] | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ===Bagong Sali=== *{{flagicon|BHU}} [[Butan]] ===Hindi Sumali=== *{{flagicon|ROM}} [[Rumanya]] ===Sumali Ulit=== *{{flagicon|BLZ}} [[Belis]] *{{flagicon|IDN}} [[Indonesya]] *{{flagicon|IRQ}} [[Irak]] *{{flagicon|Kyrgyzstan}} [[Kirgistan]] *{{flagicon|LBN}} [[Libano]] *{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]] *{{flagicon|MNG}} [[Monggolya]] *{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]] *{{flagicon|Saint Lucia}} [[Santa Lucia]] *{{flagicon|SEY}} [[Seychelles]] *{{flagicon|TRI}} [[Trinidad at Tobago]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} tgzmvjeqiu1lggjuw8xi8dgck20uq9x 0 313931 1959258 1958650 2022-07-29T07:01:05Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant | caption = Zozibini Tunzi, Miss Universe 2019 | image = Zozibini Tunzi Attending Puteri Indonesia 2020 (potrait).jpg | date = December 8, 2019 | venue = Tyler Perry Studios, [[Atlanta]], [[Georgia (U.S. state)|Georgia]], Estados Unidos | presenters = {{Hlist|[[Steve Harvey]]|Olivia Culpo|Vanessa Lachey}} | acts = [[Ally Brooke]] | entrants = 90 | placements = 20 | broadcaster = {{Hlist|[[Fox Broadcasting Company|Fox]]|[[Telemundo]]}} | debuts = {{Hlist|[[Bangglades]]|[[Gineang Ekwatoriyal]]}} | withdraws = {{Hlist|[[Gana]]|[[Gresya]]|[[Guwatemala]]|[[Hungary]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Lebanon]]|[[Russia]]|[[Sri Lanka]]|[[Switzerland]]|[[Zambia]]}} | returns = {{Hlist|[[Lithuania]]|[[Romania]]|[[Sierra Leone]]|[[Tanzania]]}} | winner = '''[[Zozibini Tunzi]]''' <br> '''{{flag|South Africa}}''' | best national costume = [[Gazini Ganados]] <br> {{flag|Philippines}} | congeniality = [[Olga Buława]] <br> {{flag|Poland}} | before = [[Miss Universe 2018|2018]] | next = [[Miss Universe 2020|2020]] }} Ang '''Miss Universe 2019''' ay ang ika-68 na edisyon ng Miss Universe pageant, na ginanap sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta]], [[Georgia]], [[Estados Unidos]] noong ika-8 ng Disyembre 2019.<ref>{{Cite web |date=1 Nobyembre 2019 |title=Tyler Perry's new studio to host 2019 Miss Universe pageant |url=https://apnews.com/article/dcfdb0e1085a4ba5a8e6fc0ad9c22056 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AP News |language=en}}</ref> Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni [[Catriona Gray]] ng [[Pilipinas]] si Zozibini Tunzi ng [[South Africa|Timog Aprika]] bilang Miss Universe 2019. Ito ang ikatlong tagumpay ng Timog Aprika sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Madison Anderson ng [[Puerto Rico|Porto Riko]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Sofía Aragón ng [[Mehiko]].<ref>{{Cite web |last=Maxouris |first=Christina |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss South Africa crowned 2019 Miss Universe |url=https://www.cnn.com/2019/12/08/entertainment/miss-universe-2019-trnd/index.html |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{Cite web |last=Arnowitz |first=Leora |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa wins, Steve Harvey has another mix-up and more you missed |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2019/12/08/miss-universe-2019-winner-steve-harvey-miss-malaysia-mix-up-more/4378219002/ |access-date=10 Hunyo 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref> Mga kandidata mula sa 90 na mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan ni [[Steve Harvey]] ang kompetisyon, samantalang sina Miss Teen USA 1998 Vanessa Lachey at Miss Universe 2012 Olivia Culpo ang nagsilbing mga backstage correspondent.<ref>{{Cite web |last=Stone |first=Natalie |date=15 May 2019 |title=Steve Harvey Still Hosts 3 Shows and Miss Universe: Everywhere You Can Watch Him Work |url=https://people.com/tv/steve-harvey-everywhere-you-can-watch-him-host-after-steve-canceled/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref> Nagtanghal si Ally Brooke sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Campbell |first=Kathy |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: Find Out Who Won, Plus Steve Harvey Has Another Mishap |url=https://www.usmagazine.com/celebrity-news/news/miss-universe-2019-who-won/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=Us Weekly |language=en-US}}</ref> Itinampok rin sa edisyong ito ang bagong ''Mouawad Power of Unity Crown'' na nagkakahalaga ng $5 milyon.<ref>{{Cite web |date=6 Disyembre 2019 |title=LOOK: New Miss Universe 2019 crown unveiled |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/246556-photo-new-miss-universe-crown-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> ==Mga Resulta== [[File:Miss Universe 2019 map.png|thumb|300px|Miss Universe 2019 participating countries and territories]] {| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;" |- ! Pagkakalagay<ref>{{Cite web |date=9 Disyembre 2019 |title=South Africa crowned Miss Universe 2019; PH finishes in Top 20 |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/19/south-africa-crowned-miss-universe-2019-ph-finishes-in-top-20 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}</ref> ! Kandidata |- | '''Miss Universe 2019''' | * '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – '''Zozibini Tunzi''' |- | '''1st Runner-Up''' | * '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Madison Anderson |- | '''2nd Runner-Up''' | * '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Sofía Aragón |- | '''Top 5''' | * '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Gabriela Tafur * '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' – Paweensuda Drouin |- | '''Top 10''' | * '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Cheslie Kryst * '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Birta Abiba Þórhallsdóttir * '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Frederika Alexis Cull * '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' – Kelin Rivera * '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – Maëva Coucke |- | '''Top 20''' | * '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' – Cindy Marina * '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Thalía Olvino * '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Hoàng Thị Thùy * '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Júlia Horta * '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Vartika Singh * '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' – Mia Rkman * '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]''' – Olutosin Araromi * '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]] * '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]''' – Sylvie Silva * '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Clauvid Dály |} ===Espesyal na Parangal=== {| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;" |- ! Parangal ! Kandidata |- | '''Best National Costume''' | * '''{{flag|Philippines}}''' – [[Gazini Ganados]] |- | '''Miss Congeniality''' | * '''{{flag|Poland}}''' – [[Olga Buława]] |} ==Kandidata== 90 na kandidata ang kumalahok para sa titulo.<ref>{{Cite web |last=Krause |first=Amanda |last2=Konstantinides |first2=Anneta |date=6 Disyembre 2019 |title=Meet the 90 contestants competing to be Miss Universe 2019 |url=https://www.insider.com/miss-universe-pageant-contestants-photos-2019-12 |access-date=25 July 2022 |website=Insider |language=en-US}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Kandidata !! Edad{{efn|Age at time of pageant}} !! Bayan !! Rehiyong Heograpikal |- |'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''||Cindy Marina<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Cindy Marina crowned Miss Universe Albania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Cindy-Marina-crowned-Miss-Universe-Albania-2019/eventshow/69701434.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Shkodër||Europa |- |'''{{flagicon|DEU}} [[Alemanya]]''' |Miriam Rautert<ref>{{Cite web |last=Lauterborn |first=Antonia |date=2 Setyembre 2019 |title=Miriam aus Hagen deutsche Kandidatin bei Miss-Universe-Wahl |url=https://www.wp.de/staedte/hagen/miriam-aus-hagen-deutsche-kandidatin-bei-miss-universe-wahl-id226972225.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Westfalenpost |language=de-DE}}</ref> |23 |[[Berlin]] |Europa |- |'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''||Salett Miguel<ref>{{Cite web |date=23 Oktubre 2019 |title=Salett Miguel crowned Miss Angola 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Salett-Miguel-crowned-Miss-Angola-2019/eventshow/71719386.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||20||Cuanza||Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''||Mariana Varela<ref>{{Cite web |date=17 Oktubre 2019 |title=Mariana Varela es la nueva Miss Universo Argentina |url=https://www.puntal.com.ar/interes-general/mariana-varela-es-la-nueva-miss-universo-argentina-n51572 |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Puntal |language=es-AR}}</ref>||23||Avellaneda||Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''||Dayana Davtyan<ref>{{Cite web |date=11 Hulyo 2019 |title=Dayana Davtyan crowned Miss Universe Armenia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Dayana-Davtyan-crowned-Miss-Universe-Armenia-2019/eventshow/70172650.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||[[Ereban]]|| Europa |- |'''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''||Danna García<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2019 |title=Danna García crowned Miss Aruba 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Danna-Garca-crowned-Miss-Aruba-2019/eventshow/70639693.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Oranjestad|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]'''|| Priya Serrao<ref>{{Cite web |last=Hope |first=Zach |date=28 Hunyo 2019 |title=Victorian law graduate born in India wins Miss Universe Australia |url=https://www.smh.com.au/national/victorian-law-graduate-born-in-india-wins-miss-universe-australia-20190628-p5224e.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Sydney Morning Herald |language=en}}</ref>||27||[[Melbourne]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]'''||Diamond Langi<ref>{{Cite web |date=17 Agosto 2019 |title=Diamond Langi wins Miss Universe New Zealand 2019 |url=https://lucire.com/insider/20190817/diamond-langi-wins-miss-universe-new-zealand-2019/ |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Lucire |language=en}}</ref>||27||Auckland|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{BHS}}'''||Tarea Sturrup<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=23 Agosto 2019 |title=From a dream to reality |url=https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190823175710/https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |archive-date=23 Agosto 2019 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian}}</ref>||24||Grand Bahama|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]]'''||Shirin Akter Shela<ref>{{Cite web |last=Al Mamun |first=Shafiq |date=24 Oktubre 2019 |title=মিস ইউনিভার্স বাংলাদেশের মুকুট জিতলেন শিলা |url=https://www.prothomalo.com/entertainment/drama/মিস-ইউনিভার্স-বাংলাদেশের-মুকুট-জিতলেন-শিলা |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Prothom Alo |language=bn}}</ref>||20||Thakurgaon|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|BAR}} [[Barbados]]'''|| Shanel Ifill<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Shanel Ifill crowned Miss Universe Barbados 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shanel-Ifill-crowned-Miss-Universe-Barbados-2019/eventshow/71048002.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>|| 20 || [[Bridgetown]]|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''||Angeline Flor Pua<ref>{{Cite web |date=11 Oktubre 2019 |title=Ex-Miss België Angeline Flor Pua maakt kans om Miss Universe te worden: “Haar verhaal is zó bijzonder” |url=https://www.hln.be/showbizz/ex-miss-belgie-angeline-flor-pua-maakt-kans-om-miss-universe-te-worden-haar-verhaal-is-zo-bijzonder~aa784157/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>||24||[[Antwerp]]|| Europa |- | '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''|| Destinee Arnold<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Destinee Arnold takes the crown of Miss Universe Belize |url=https://edition.channel5belize.com/archives/190877 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}</ref>|| 26 || Roaring Creek|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Thalía Olvino<ref>{{Cite web |date=8 Enero 2019 |title=Thalía Olvino es la nueva Miss Venezuela |url=https://www.eluniversal.com/entretenimiento/46971/thalia-olvino-es-la-nueva-miss-venezuela |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Universal |language=es}}</ref> |20 |Valencia |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' |Hoàng Thị Thùy<ref>{{Cite web |last= |date=6 Mayo 2019 |title=Hoàng Thùy được đề cử thi Miss Universe 2019 |url=https://vnexpress.net/hoang-thuy-duoc-de-cu-thi-miss-universe-2019-3919497.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> |27 |[[Thanh Hóa]] |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' |Júlia Horta<ref>{{Cite web |date=9 Marso 2019 |title=Miss Minas Gerais Júlia Horta vence o concurso Miss Brasil 2019 |url=https://g1.globo.com/sp/sao-paulo/noticia/2019/03/09/jovem-que-representou-o-estado-de-minas-gerais-e-eleita-miss-brasil-2019.ghtml |access-date=25 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}</ref> |25 |Juiz de Fora |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]''' |Lora Asenova<ref>{{Cite web |date=14 Nobyembre 2019 |title=Miss Universo Miss Bulgaria 2019 - Lora Asenova |url=https://www.telemundo.com/shows/2019/11/14/miss-universo-miss-bulgaria-2019-lora-asenova-miss-universo-bulgaria-2019-lora-asenova |access-date=25 Hulyo 2022 |website=[[Telemundo]] |language=es}}</ref> |25 |Byala Slatina |Europa |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''||Fabiana Hurtado<ref>{{Cite web |date=30 Hunyo 2019 |title=Fabiana Hurtado, de Santa Cruz, es Miss Bolivia 2019 |url=https://correodelsur.com/cultura/20190630_fabiana-hurtado-de-santa-cruz-es-miss-bolivia-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref>|| 21 || Santa Cruz|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]''' |Kyrsha Attaf<ref>{{Cite web |date=21 Hulyo 2019 |title=Kyrsha Attaf crowned Miss Universe Curaçao 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Kyrsha-Attaf-crowned-Miss-Universe-Curaao-2019/eventshow/69890883.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> |22 |Willemstad |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' |Katja Stokholm<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Katja Stokholm crowned Miss Universe Denmark 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Katja-Stokholm-crowned-Miss-Universe-Denmark-2019/eventshow/69701876.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> |23 |Odense |Europa |- |'''{{flagicon|EGY}} [[Ehipto]]''' |Diana Hamed<ref>{{Cite web |date=22 Oktubre 2019 |title=Diana Hamed crowned Miss Universe Egypt 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Diana-Hamed-crowned-Miss-Universe-Egypt-2019/eventshow/71705543.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> |20 |[[Cairo]] |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' |Cristina Hidalgo<ref>{{Cite web |last=Velasco |first=Estefanía |date=19 Hulyo 2019 |title=La guayaquileña Cristina Hidalgo se impone como Miss Ecuador 2019 |url=https://www.elcomercio.com/tendencias/entretenimiento/cobertura-ceremonia-miss-ecuador-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Comercio |language=es}}</ref> |22 |Guayaquil |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]''' |Zuleika Soler<ref>{{Cite web |last=Alonso |first=Sara |date=22 Hulyo 2019 |title=Zuleika Soler representará a El Salvador en Miss Universo 2019 |url=https://us.as.com/us/2019/07/22/tikitakas/1563822435_426395.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-us}}</ref> |25 |La Unión |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]''' |Laura Longauerová<ref>{{Cite web |date=26 Agosto 2019 |title=Česko a Slovensko majú svoju kráľovnú krásy: TOTO je ona! |url=https://www.topky.sk/cl/100313/1819025/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Topky.sk |language=sk}}</ref> |24 |Detva |Europa |- |'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]''' |Natalie Ortega<ref>{{Cite web |date=19 Setyembre 2019 |title=Natalie Ortega crowned Miss Universe Spain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Natalie-Ortega-crowned-Miss-Universe-Spain-2019/eventshow/71200396.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> |20 |[[Barcelona]] |Europa |- |'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' |Cheslie Kryst<ref>{{Cite web |last=Lapin |first=Tamar |date=2 Mayo 2019 |title=Full-time attorney Cheslie Kryst crowned Miss USA 2019 |url=https://nypost.com/2019/05/02/full-time-attorney-cheslie-kryst-crowned-miss-usa-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=New York Post |language=en-US}}</ref> |28 |[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]] |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]''' |Serafina Eyene<ref>{{Cite web |date=8 Setyembre 2019 |title=Serafina Nchama Eyene Ada se proclama Miss Guinea Ecuatorial 2019 |url=https://ahoraeg.com/cultura/2019/09/08/serafina-nchama-eyene-ada-se-proclama-miss-guinea-ecuatorial-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AhoraEG |language=es}}</ref> |20 |Niefang |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' |Emma Jenkins<ref>{{Cite web |date=18 Hulyo 2019 |title=Emma Jenkins crowned Miss Universe Great Britain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Emma-Jenkins-crowned-Miss-Universe-Great-Britain-2019/eventshow/70277202.cms |access-date=29 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> |27 |Llanelli |Europa |- |'''{{flagicon|GUM}} [[Guam]]''' |Sissie Luo |18 |Tamuning |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]''' |Iana Tickle Garcia |19 |Montego Bay |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Ako Kamo |22 |[[Kobe]] |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]''' |Gabriela Vallejo |26 |Pétion-Ville |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|GEO}} [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]]''' |Tako Adamia |25 |[[Tbilisi]] |Europa |- |'''{{flagicon|HON}} [[Honduras]]''' |Rosemary Arauz |26 |San Pedro Sula |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' |Vartika Singh |26 |[[Lucknow]] |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' |Frederika Alexis Cull |20 |[[Jakarta]] |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' |Fionnghuala O'Reilly |26 |[[Dublin]] |Europa |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Sella Sharlin |23 |Beit |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Sofia Trimarco |20 |[[Buccino]] |Europa |- |'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' |Somnang Alyna |18 |[[Nom Pen]] |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' |Alyssa Boston |24 |Tecumseh |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|VGB}} [[Kapuluang Birheng Britaniko]]'''||Bria Smith||26||Tortola|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|VIR}} [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]''' |Andrea Piecuch |28 |Charlotte Amalie |Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''||Kadejah Bodden||23||Bodden Town|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]''' |Alfïya Ersayın |18 |Atyrau |Europa |- | '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' ||Stacy Michuki||18||[[Nairobi]]||Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''||Gabriela Tafur||24||[[Cali]]|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''||Fatbardha Hoxha||21|||Rečane|| Europa |- |'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''||Paola Chacón||28||[[San José, Costa Rica|San José]]|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''||Mia Rkman||22||Korčula|| Europa |- | '''{{flagicon|LAO}} [[Laos]]'''||Vichitta Phonevilay||23||[[Vientiane]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|LTU}} [[Lithuania|Litwanya]]'''||Paulita Baltrušaitytė||21||[[Vilnius]]|| Europa |- | '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''||Birta Abiba Þórhallsdóttir||20|| Mosfellsbær|| Europa |- | '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''||Shweta Sekhon||22||[[Kuala Lumpur]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''||Teresa Ruglio||23||Sliema|| Europa |- |'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''||Ornella LaFleche||21||Beau Bassin-Rose Hill|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''||Sofía Aragón||25||[[Guadalajara]]|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Myanmar|Miyanmar]]'''||Swe Zin Htet||20||Hpa-an|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''||Gunzaya Bat-Erdene||25||[[Ulaanbaatar]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''||Nadja Breytenbach||24||[[Windhoek]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{NPL}}'''||Pradeepta Adhikari||23||[[Kathmandu]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''||Inés López||19||[[Managua]]|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''||Olutosin Araromi||26 ||Jalingo|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''||Helene Abildsnes||21||Kristiansand|| Europa |- | '''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''||Sharon Pieksma ||24||[[Rotterdam]]|| Europa |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''|| Mehr Eliezer||22||Panama City|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''||Ketlin Lottermann||26||Santa Rita|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''||Kelin Rivera||26||Arequipa|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''|| [[Gazini Ganados]]||23||[[Talisay, Cebu|Talisay]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''||Anni Harjunpää||23||Sastamala|| Europa |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''|| Olga Buława|||28||Świnoujście|| Europa |- | '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Madison Anderson||24||Toa Baja|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''||Sylvie Silva||20||Guimarães|| Europa |- | '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''||Maëva Coucke||25||Fougères|| Europa |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''||Clauvid Dály|| 18 || Punta Cana|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''||Barbora Hodačová||24||Teplice|| Europa |- | '''{{flagicon|ROU}} [[Romania|Rumaniya]]'''|| Dorina Chihaia ||26||Iași|| Europa |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''|| Bebiana Mangal ||23||[[Castries]]|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|SLE}} [[Sierra Leone]]'''|| Marie Esther Bangura||22||Port Loko|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''|| Mohana Prabha||24||[[Singapore]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''||Lina Ljungberg||22||Östergötland|| Europa |- | '''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''|| Shubila Stanton||23||Morogoro|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''||Paweensuda Drouin||26||[[Bangkok]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''||'''Zozibini Tunzi'''||26 ||Tsolo|| Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''|| Lee Yeon-joo||25||[[Incheon]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Geraldine González |20 |Conchali |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' |Rosie Zhu Xin |26 |[[Hebei]] |Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''||Bilgi Aydoğmuş||23||[[Istanbul]]|| Europa |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''||Anastasia Subbota||26||Zaporizhia|| Europa |- | '''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''||Fiona Tenuta||21||Punta del Este|| Kaamerikahan |} == Mga Tala == {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} [[Kategorya:Miss Universe]] 4r8jq7i2xa7te7wqbors95g3iemuix8 1959260 1959258 2022-07-29T07:32:20Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant | caption = Zozibini Tunzi, Miss Universe 2019 | image = Zozibini Tunzi Attending Puteri Indonesia 2020 (potrait).jpg | date = December 8, 2019 | venue = Tyler Perry Studios, [[Atlanta]], [[Georgia (U.S. state)|Georgia]], Estados Unidos | presenters = {{Hlist|[[Steve Harvey]]|Olivia Culpo|Vanessa Lachey}} | acts = [[Ally Brooke]] | entrants = 90 | placements = 20 | broadcaster = {{Hlist|[[Fox Broadcasting Company|Fox]]|[[Telemundo]]}} | debuts = {{Hlist|[[Bangglades]]|[[Gineang Ekwatoriyal]]}} | withdraws = {{Hlist|[[Gana]]|[[Gresya]]|[[Guwatemala]]|[[Hungary]]|[[Kyrgyzstan]]|[[Lebanon]]|[[Russia]]|[[Sri Lanka]]|[[Switzerland]]|[[Zambia]]}} | returns = {{Hlist|[[Lithuania]]|[[Romania]]|[[Sierra Leone]]|[[Tanzania]]}} | winner = '''[[Zozibini Tunzi]]''' <br> '''{{flag|South Africa}}''' | best national costume = [[Gazini Ganados]] <br> {{flag|Philippines}} | congeniality = [[Olga Buława]] <br> {{flag|Poland}} | before = [[Miss Universe 2018|2018]] | next = [[Miss Universe 2020|2020]] }} Ang '''Miss Universe 2019''' ay ang ika-68 na edisyon ng Miss Universe pageant, na ginanap sa Tyler Perry Studios sa [[Atlanta]], [[Georgia]], [[Estados Unidos]] noong ika-8 ng Disyembre 2019.<ref>{{Cite web |date=1 Nobyembre 2019 |title=Tyler Perry's new studio to host 2019 Miss Universe pageant |url=https://apnews.com/article/dcfdb0e1085a4ba5a8e6fc0ad9c22056 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AP News |language=en}}</ref> Pagkatapos ng kompetisyon, kinoronahan ni [[Catriona Gray]] ng [[Pilipinas]] si Zozibini Tunzi ng [[South Africa|Timog Aprika]] bilang Miss Universe 2019. Ito ang ikatlong tagumpay ng Timog Aprika sa kasaysayan ng kompetisyon. Nagtapos bilang first runner-up si Madison Anderson ng [[Puerto Rico|Porto Riko]] samantalang nagtapos bilang second runner-up si Sofía Aragón ng [[Mehiko]].<ref>{{Cite web |last=Maxouris |first=Christina |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss South Africa crowned 2019 Miss Universe |url=https://www.cnn.com/2019/12/08/entertainment/miss-universe-2019-trnd/index.html |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[CNN]]}}</ref><ref>{{Cite web |last=Arnowitz |first=Leora |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: South Africa wins, Steve Harvey has another mix-up and more you missed |url=https://www.usatoday.com/story/entertainment/celebrities/2019/12/08/miss-universe-2019-winner-steve-harvey-miss-malaysia-mix-up-more/4378219002/ |access-date=10 Hunyo 2022 |website=USA Today |language=en-US}}</ref> Mga kandidata mula sa 90 na mga bansa at teritoryo ang kumalahok sa kompetisyong ito. Pinangunahan ni [[Steve Harvey]] ang kompetisyon, samantalang sina Miss Teen USA 1998 Vanessa Lachey at Miss Universe 2012 Olivia Culpo ang nagsilbing mga backstage correspondent.<ref>{{Cite web |last=Stone |first=Natalie |date=15 May 2019 |title=Steve Harvey Still Hosts 3 Shows and Miss Universe: Everywhere You Can Watch Him Work |url=https://people.com/tv/steve-harvey-everywhere-you-can-watch-him-host-after-steve-canceled/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=People Magazine |language=en}}</ref> Nagtanghal si Ally Brooke sa edisyong ito.<ref>{{Cite web |last=Campbell |first=Kathy |date=9 Disyembre 2019 |title=Miss Universe 2019: Find Out Who Won, Plus Steve Harvey Has Another Mishap |url=https://www.usmagazine.com/celebrity-news/news/miss-universe-2019-who-won/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=Us Weekly |language=en-US}}</ref> Itinampok rin sa edisyong ito ang bagong ''Mouawad Power of Unity Crown'' na nagkakahalaga ng $5 milyon.<ref>{{Cite web |date=6 Disyembre 2019 |title=LOOK: New Miss Universe 2019 crown unveiled |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/246556-photo-new-miss-universe-crown-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Noong ika-19 ng Disyembre 2018, nabanggit ng Pilipinong politiko at negosyanteng si Chavit Singson na ang ika-68 na edisyon ng kompetisyon ay gaganapin sa [[Seoul]], [[Timog Korea]]. Sinabi rin ni Singson na tutulong siya sa paghahanda para sa kompetisyon sa Timog Korea bagaman hindi pa tapos ang mga detalye at hindi pa ito kinukumpirma ng Miss Universe Organization. Huling idinaos ang Miss Universe sa Seoul noong 1980.<ref>{{Cite web |date=19 Disyembre 2018 |title=Singson says 2019 Miss Universe pageant to be held in South Korea |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/19/18/singson-says-2019-miss-universe-pageant-to-be-held-in-south-korea |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]] |language=en}}</ref> ==Mga Resulta== [[File:Miss Universe 2019 map.png|thumb|300px|Miss Universe 2019 participating countries and territories]] {| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;" |- ! Pagkakalagay<ref>{{Cite web |date=9 Disyembre 2019 |title=South Africa crowned Miss Universe 2019; PH finishes in Top 20 |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/19/south-africa-crowned-miss-universe-2019-ph-finishes-in-top-20 |access-date=29 Hulyo 2022 |website=[[ABS-CBN News]]}}</ref> ! Kandidata |- | '''Miss Universe 2019''' | * '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' – '''Zozibini Tunzi''' |- | '''1st Runner-Up''' | * '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' – Madison Anderson |- | '''2nd Runner-Up''' | * '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' – Sofía Aragón |- | '''Top 5''' | * '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' – Gabriela Tafur * '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' – Paweensuda Drouin |- | '''Top 10''' | * '''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' – Cheslie Kryst * '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]''' – Birta Abiba Þórhallsdóttir * '''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' – Frederika Alexis Cull * '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' – Kelin Rivera * '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]''' – Maëva Coucke |- | '''Top 20''' | * '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' – Cindy Marina * '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' – Thalía Olvino * '''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' – Hoàng Thị Thùy * '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' – Júlia Horta * '''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' – Vartika Singh * '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' – Mia Rkman * '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]''' – Olutosin Araromi * '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' – [[Gazini Ganados]] * '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]''' – Sylvie Silva * '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' – Clauvid Dály |} ===Espesyal na Parangal=== {| class="wikitable sortable unsortable" style="font-size: 95%;" |- ! Parangal ! Kandidata |- | '''Best National Costume''' | * '''{{flag|Philippines}}''' – [[Gazini Ganados]] |- | '''Miss Congeniality''' | * '''{{flag|Poland}}''' – Olga Buława |} ==Kandidata== 90 na kandidata ang kumalahok para sa titulo.<ref>{{Cite web |last=Krause |first=Amanda |last2=Konstantinides |first2=Anneta |date=6 Disyembre 2019 |title=Meet the 90 contestants competing to be Miss Universe 2019 |url=https://www.insider.com/miss-universe-pageant-contestants-photos-2019-12 |access-date=25 July 2022 |website=Insider |language=en-US}}</ref> {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Kandidata !! Edad{{efn|Age at time of pageant}} !! Bayan !! Rehiyong Heograpikal |- |'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]'''||Cindy Marina<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Cindy Marina crowned Miss Universe Albania 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Cindy-Marina-crowned-Miss-Universe-Albania-2019/eventshow/69701434.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Shkodër||Europa |- |'''{{flagicon|DEU}} [[Alemanya]]''' |Miriam Rautert<ref>{{Cite web |last=Lauterborn |first=Antonia |date=2 Setyembre 2019 |title=Miriam aus Hagen deutsche Kandidatin bei Miss-Universe-Wahl |url=https://www.wp.de/staedte/hagen/miriam-aus-hagen-deutsche-kandidatin-bei-miss-universe-wahl-id226972225.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Westfalenpost |language=de-DE}}</ref> |23 |[[Berlin]] |Europa |- |'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]'''||Salett Miguel<ref>{{Cite web |date=23 Oktubre 2019 |title=Salett Miguel crowned Miss Angola 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Salett-Miguel-crowned-Miss-Angola-2019/eventshow/71719386.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||20||Cuanza||Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]'''||Mariana Varela<ref>{{Cite web |date=17 Oktubre 2019 |title=Mariana Varela es la nueva Miss Universo Argentina |url=https://www.puntal.com.ar/interes-general/mariana-varela-es-la-nueva-miss-universo-argentina-n51572 |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Puntal |language=es-AR}}</ref>||23||Avellaneda||Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|ARM}} [[Armenya]]'''||Dayana Davtyan<ref>{{Cite web |date=11 Hulyo 2019 |title=Dayana Davtyan crowned Miss Universe Armenia 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Dayana-Davtyan-crowned-Miss-Universe-Armenia-2019/eventshow/70172650.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||[[Ereban]]|| Europa |- |'''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]'''||Danna García<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2019 |title=Danna García crowned Miss Aruba 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Danna-Garca-crowned-Miss-Aruba-2019/eventshow/70639693.cms |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>||21||Oranjestad|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]]'''|| Priya Serrao<ref>{{Cite web |last=Hope |first=Zach |date=28 Hunyo 2019 |title=Victorian law graduate born in India wins Miss Universe Australia |url=https://www.smh.com.au/national/victorian-law-graduate-born-in-india-wins-miss-universe-australia-20190628-p5224e.html |access-date=24 Hulyo 2022 |website=The Sydney Morning Herald |language=en}}</ref>||27||[[Melbourne]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]'''||Diamond Langi<ref>{{Cite web |date=17 Agosto 2019 |title=Diamond Langi wins Miss Universe New Zealand 2019 |url=https://lucire.com/insider/20190817/diamond-langi-wins-miss-universe-new-zealand-2019/ |access-date=24 Hulyo 2022 |website=Lucire |language=en}}</ref>||27||Auckland|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{BHS}}'''||Tarea Sturrup<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=23 Agosto 2019 |title=From a dream to reality |url=https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190823175710/https://thenassauguardian.com/2019/08/23/from-a-dream-to-reality-2/ |archive-date=23 Agosto 2019 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Nassau Guardian}}</ref>||24||Grand Bahama|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|BAN}} [[Bangladesh|Bangglades]]'''||Shirin Akter Shela<ref>{{Cite web |last=Al Mamun |first=Shafiq |date=24 Oktubre 2019 |title=মিস ইউনিভার্স বাংলাদেশের মুকুট জিতলেন শিলা |url=https://www.prothomalo.com/entertainment/drama/মিস-ইউনিভার্স-বাংলাদেশের-মুকুট-জিতলেন-শিলা |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Prothom Alo |language=bn}}</ref>||20||Thakurgaon|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|BAR}} [[Barbados]]'''|| Shanel Ifill<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Shanel Ifill crowned Miss Universe Barbados 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Shanel-Ifill-crowned-Miss-Universe-Barbados-2019/eventshow/71048002.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref>|| 20 || [[Bridgetown]]|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]'''||Angeline Flor Pua<ref>{{Cite web |date=11 Oktubre 2019 |title=Ex-Miss België Angeline Flor Pua maakt kans om Miss Universe te worden: “Haar verhaal is zó bijzonder” |url=https://www.hln.be/showbizz/ex-miss-belgie-angeline-flor-pua-maakt-kans-om-miss-universe-te-worden-haar-verhaal-is-zo-bijzonder~aa784157/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Het Laatste Nieuws |language=nl}}</ref>||24||[[Antwerp]]|| Europa |- | '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]'''|| Destinee Arnold<ref>{{Cite web |date=9 Setyembre 2019 |title=Destinee Arnold takes the crown of Miss Universe Belize |url=https://edition.channel5belize.com/archives/190877 |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Great Belize Television |language=en-US}}</ref>|| 26 || Roaring Creek|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Thalía Olvino<ref>{{Cite web |date=8 Enero 2019 |title=Thalía Olvino es la nueva Miss Venezuela |url=https://www.eluniversal.com/entretenimiento/46971/thalia-olvino-es-la-nueva-miss-venezuela |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Universal |language=es}}</ref> |20 |Valencia |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' |Hoàng Thị Thùy<ref>{{Cite web |last= |date=6 Mayo 2019 |title=Hoàng Thùy được đề cử thi Miss Universe 2019 |url=https://vnexpress.net/hoang-thuy-duoc-de-cu-thi-miss-universe-2019-3919497.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> |27 |[[Thanh Hóa]] |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' |Júlia Horta<ref>{{Cite web |date=9 Marso 2019 |title=Miss Minas Gerais Júlia Horta vence o concurso Miss Brasil 2019 |url=https://g1.globo.com/sp/sao-paulo/noticia/2019/03/09/jovem-que-representou-o-estado-de-minas-gerais-e-eleita-miss-brasil-2019.ghtml |access-date=25 Hulyo 2022 |website=G1 |language=pt-br}}</ref> |25 |Juiz de Fora |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]''' |Lora Asenova<ref>{{Cite web |date=14 Nobyembre 2019 |title=Miss Universo Miss Bulgaria 2019 - Lora Asenova |url=https://www.telemundo.com/shows/2019/11/14/miss-universo-miss-bulgaria-2019-lora-asenova-miss-universo-bulgaria-2019-lora-asenova |access-date=25 Hulyo 2022 |website=[[Telemundo]] |language=es}}</ref> |25 |Byala Slatina |Europa |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]'''||Fabiana Hurtado<ref>{{Cite web |date=30 Hunyo 2019 |title=Fabiana Hurtado, de Santa Cruz, es Miss Bolivia 2019 |url=https://correodelsur.com/cultura/20190630_fabiana-hurtado-de-santa-cruz-es-miss-bolivia-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref>|| 21 || Santa Cruz|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|CUR}} [[Curaçao]]''' |Kyrsha Attaf<ref>{{Cite web |date=21 Hulyo 2019 |title=Kyrsha Attaf crowned Miss Universe Curaçao 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Kyrsha-Attaf-crowned-Miss-Universe-Curaao-2019/eventshow/69890883.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> |22 |Willemstad |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' |Katja Stokholm<ref>{{Cite web |date=8 Hunyo 2019 |title=Katja Stokholm crowned Miss Universe Denmark 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Katja-Stokholm-crowned-Miss-Universe-Denmark-2019/eventshow/69701876.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> |23 |Odense |Europa |- |'''{{flagicon|EGY}} [[Ehipto]]''' |Diana Hamed<ref>{{Cite web |date=22 Oktubre 2019 |title=Diana Hamed crowned Miss Universe Egypt 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Diana-Hamed-crowned-Miss-Universe-Egypt-2019/eventshow/71705543.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> |20 |[[Cairo]] |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' |Cristina Hidalgo<ref>{{Cite web |last=Velasco |first=Estefanía |date=19 Hulyo 2019 |title=La guayaquileña Cristina Hidalgo se impone como Miss Ecuador 2019 |url=https://www.elcomercio.com/tendencias/entretenimiento/cobertura-ceremonia-miss-ecuador-2019.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=El Comercio |language=es}}</ref> |22 |Guayaquil |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]''' |Zuleika Soler<ref>{{Cite web |last=Alonso |first=Sara |date=22 Hulyo 2019 |title=Zuleika Soler representará a El Salvador en Miss Universo 2019 |url=https://us.as.com/us/2019/07/22/tikitakas/1563822435_426395.html |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Diario AS |language=es-us}}</ref> |25 |La Unión |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]''' |Laura Longauerová<ref>{{Cite web |date=26 Agosto 2019 |title=Česko a Slovensko majú svoju kráľovnú krásy: TOTO je ona! |url=https://www.topky.sk/cl/100313/1819025/ |access-date=25 Hulyo 2022 |website=Topky.sk |language=sk}}</ref> |24 |Detva |Europa |- |'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]''' |Natalie Ortega<ref>{{Cite web |date=19 Setyembre 2019 |title=Natalie Ortega crowned Miss Universe Spain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Natalie-Ortega-crowned-Miss-Universe-Spain-2019/eventshow/71200396.cms |access-date=25 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> |20 |[[Barcelona]] |Europa |- |'''{{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]]''' |Cheslie Kryst<ref>{{Cite web |last=Lapin |first=Tamar |date=2 Mayo 2019 |title=Full-time attorney Cheslie Kryst crowned Miss USA 2019 |url=https://nypost.com/2019/05/02/full-time-attorney-cheslie-kryst-crowned-miss-usa-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=New York Post |language=en-US}}</ref> |28 |[[Charlotte, North Carolina|Charlotte]] |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|GNQ}} [[Gineang Ekwatoriyal]]''' |Serafina Eyene<ref>{{Cite web |date=8 Setyembre 2019 |title=Serafina Nchama Eyene Ada se proclama Miss Guinea Ecuatorial 2019 |url=https://ahoraeg.com/cultura/2019/09/08/serafina-nchama-eyene-ada-se-proclama-miss-guinea-ecuatorial-2019/ |access-date=29 Hulyo 2022 |website=AhoraEG |language=es}}</ref> |20 |Niefang |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' |Emma Jenkins<ref>{{Cite web |date=18 Hulyo 2019 |title=Emma Jenkins crowned Miss Universe Great Britain 2019 |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/Emma-Jenkins-crowned-Miss-Universe-Great-Britain-2019/eventshow/70277202.cms |access-date=29 Hulyo 2022 |website=The Times of India}}</ref> |27 |Llanelli |Europa |- |'''{{flagicon|GUM}} [[Guam]]''' |Sissie Luo |18 |Tamuning |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]''' |Iana Tickle Garcia |19 |Montego Bay |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Ako Kamo |22 |[[Kobe]] |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|HTI}} [[Hayti]]''' |Gabriela Vallejo |26 |Pétion-Ville |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|GEO}} [[Georgia (bansa)|Heyorhiya]]''' |Tako Adamia |25 |[[Tbilisi]] |Europa |- |'''{{flagicon|HON}} [[Honduras]]''' |Rosemary Arauz |26 |San Pedro Sula |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' |Vartika Singh |26 |[[Lucknow]] |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|IDN}} [[Indonesia|Indonesya]]''' |Frederika Alexis Cull |20 |[[Jakarta]] |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' |Fionnghuala O'Reilly |26 |[[Dublin]] |Europa |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Sella Sharlin |23 |Beit |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Sofia Trimarco |20 |[[Buccino]] |Europa |- |'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' |Somnang Alyna |18 |[[Nom Pen]] |Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' |Alyssa Boston |24 |Tecumseh |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|VGB}} [[Kapuluang Birheng Britaniko]]'''||Bria Smith||26||Tortola|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|VIR}} [[US Virgin Islands|Kapuluang Birhen ng Estados Unidos]]''' |Andrea Piecuch |28 |Charlotte Amalie |Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]'''||Kadejah Bodden||23||Bodden Town|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]]''' |Alfïya Ersayın |18 |Atyrau |Europa |- | '''{{flagicon|KEN}} [[Kenya]]''' ||Stacy Michuki||18||[[Nairobi]]||Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]'''||Gabriela Tafur||24||[[Cali]]|| Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]'''||Fatbardha Hoxha||21|||Rečane|| Europa |- |'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]'''||Paola Chacón||28||[[San José, Costa Rica|San José]]|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]'''||Mia Rkman||22||Korčula|| Europa |- | '''{{flagicon|LAO}} [[Laos]]'''||Vichitta Phonevilay||23||[[Vientiane]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|LTU}} [[Lithuania|Litwanya]]'''||Paulita Baltrušaitytė||21||[[Vilnius]]|| Europa |- | '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''||Birta Abiba Þórhallsdóttir||20|| Mosfellsbær|| Europa |- | '''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]'''||Shweta Sekhon||22||[[Kuala Lumpur]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]'''||Teresa Ruglio||23||Sliema|| Europa |- |'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]'''||Ornella LaFleche||21||Beau Bassin-Rose Hill|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]'''||Sofía Aragón||25||[[Guadalajara]]|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Myanmar|Miyanmar]]'''||Swe Zin Htet||20||Hpa-an|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|MNG}} [[Mongolia|Monggolya]]'''||Gunzaya Bat-Erdene||25||[[Ulaanbaatar]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]'''||Nadja Breytenbach||24||[[Windhoek]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{NPL}}'''||Pradeepta Adhikari||23||[[Kathmandu]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]'''||Inés López||19||[[Managua]]|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|NGA}} [[Nigeria|Niherya]]'''||Olutosin Araromi||26 ||Jalingo|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''||Helene Abildsnes||21||Kristiansand|| Europa |- | '''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]'''||Sharon Pieksma ||24||[[Rotterdam]]|| Europa |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]'''|| Mehr Eliezer||22||Panama City|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]'''||Ketlin Lottermann||26||Santa Rita|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]'''||Kelin Rivera||26||Arequipa|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]'''|| [[Gazini Ganados]]||23||[[Talisay, Cebu|Talisay]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''||Anni Harjunpää||23||Sastamala|| Europa |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]'''|| Olga Buława|||28||Świnoujście|| Europa |- | '''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]'''|| Madison Anderson||24||Toa Baja|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]'''||Sylvie Silva||20||Guimarães|| Europa |- | '''{{flagicon|FRA}} [[Pransiya]]'''||Maëva Coucke||25||Fougères|| Europa |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]'''||Clauvid Dály|| 18 || Punta Cana|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]'''||Barbora Hodačová||24||Teplice|| Europa |- | '''{{flagicon|ROU}} [[Romania|Rumaniya]]'''|| Dorina Chihaia ||26||Iași|| Europa |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]'''|| Bebiana Mangal ||23||[[Castries]]|| Kaamerikahan |- | '''{{flagicon|SLE}} [[Sierra Leone]]'''|| Marie Esther Bangura||22||Port Loko|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]'''|| Mohana Prabha||24||[[Singapore]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]'''||Lina Ljungberg||22||Östergötland|| Europa |- | '''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]'''|| Shubila Stanton||23||Morogoro|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]'''||Paweensuda Drouin||26||[[Bangkok]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''||'''Zozibini Tunzi'''||26 ||Tsolo|| Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]'''|| Lee Yeon-joo||25||[[Incheon]]|| Aprika at Asya-Pasipiko |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Geraldine González |20 |Conchali |Kaamerikahan |- |'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' |Rosie Zhu Xin |26 |[[Hebei]] |Aprika at Asya-Pasipiko |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]'''||Bilgi Aydoğmuş||23||[[Istanbul]]|| Europa |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]'''||Anastasia Subbota||26||Zaporizhia|| Europa |- | '''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]'''||Fiona Tenuta||21||Punta del Este|| Kaamerikahan |} == Mga Tala == {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} [[Kategorya:Miss Universe]] 7vbck4ggh5e8wpwtt2fwzim0mvzu3n1 0 315377 1959248 1959030 2022-07-29T04:17:59Z 2001:EE0:22B:7B36:C9B3:3B41:1574:1005 wikitext text/x-wiki Ang '''Miss Earth 2022''' ay ang ika-22 edisyon ng [[Miss Earth]] pageant. Si '''Destiny Wagner''' ng [[Belize|Belis]] ang magpuputong sa kanyang kahalili sa pagtatapos ng kaganapan. {{Infobox beauty pageant | name = Miss Earth 2022 | image = | image size = | image alt = | caption = | date = 2022 | presenters = | entertainment = | theme = | venue = [[Pilipinas]] | broadcaster = | director = | producer = | owner = | sponsor = | entrants = | placements = | debuts = {{Hlist|[[Benin]]|[[Somalya]]|[[Tunisya]]}} | withdrawals = | returns = {{Hlist|[[Ecuador|Ekwador]]|[[Honduras]]|[[Kasakstan]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Kroasya]]|[[Liberya]]|[[Turkiya]]}} | winner = | represented = | congeniality = | personality = | best national costume = | best state costume = | photogenic = | miss internet = | award1 label = | award1 = | award2 label = | award2 = | opening trailer = | before = | next = }} ==Mga Kalahok== Sa kasalukuyan, mayroon ng 36 na Kalahok na ang kumpirmado: {|class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Delegado ! Edad ! Bayan |- | {{flagicon|ALB}} [[Albanya]] | Rigelsa Cybi<ref>{{Cite web|url=https://tienphong.vn/nhan-sac-nong-bong-tua-thien-than-noi-y-cua-tan-hoa-hau-trai-dat-albania-2022-post1446019.tpo|title=Nhan sắc nóng bỏng tựa 'thiên thần nội y' của tân Hoa hậu Trái đất Albania 2022|website=Tien Phong|language=vi|date=15 Hunyo 2022|access-date=18 Hulyo 2022}}</ref> | 25 | [[Tirana]] |- | {{flagicon|AUT}} [[Austria|Austriya]] | Katharina Sarah Prager | | Weitra |- | {{flagicon|BEL}} [[Belhika]] | Daphné Nivelles | 22 | [[Sint-Truiden]] |- | {{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]] | Elizabeth Gasiba<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/hype/entertainment/ratna-herlina/pesona-elizabeth-gasiba-miss-earth-venezuela-2022-c1c2|title=9 Pesona Elizabeth Gasiba, Miss Earth Venezuela 2022 yang Memukau!|website=IDN Times|language=id|date=6 Enero 2022|access-date=2 Pebrero 2022}}</ref> | 24 | [[Caracas]] |- | {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] | Thạch Thu Thảo<ref>{{Cite web|url=https://zingnews.vn/nong-thuy-hang-dang-quang-hoa-hau-cac-dan-toc-viet-nam-2022-post1336374.html|title=Nông Thúy Hằng đăng quang Hoa hậu các Dân tộc Việt Nam 2022|website=Zing News|language=vi|date=Hulyo 16, 2022|access-date=Hulyo 17, 2022}}</ref> | 21 | Trà Vinh |- | {{flagicon|BIH}} [[Bosnia at Herzegovina]] | Dajana Šnjegota | 19 | Srbac |- | {{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]] | Marcie Reid | 27 | [[Glasgow]] |- | {{flagicon|ESP}} [[Espanya]] | Aya Kohen | | [[Sevilla, Espanya|Sevilla]] |- | {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] | Brielle Simmons<ref>{{Cite web|url=https://missearthusa.com/brielle-simmons.html|title=MEET MISS EARTH USA BRIELLE SIMMONS|website=Miss Earth USA|language=en|date=Hulyo 7, 2022|access-date=Hulyo 17, 2022}}</ref> | 21 | Fort Washington |- | {{flagicon|EST}} [[Estonia|Estonya]] | Liisi Tammoja | 20 | Pärn |- | {{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]] | Shereen Brogan | 24 | [[Cardiff]] |- | {{flagicon|GRC}} [[Gresya]] | Georgia Nastou | 23 | [[Athens]] |- | {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] | Manae Matsumoto | 25 | [[Prepektura ng Saitama|Saitama]] |- | {{flagicon|MKD}} [[Hilagang Macedonia]] | Angela Vasilevska | 24 | [[Skopje]] |- | {{flagicon|INA}} [[Indonesia|Indonesya]] | Eunike Suwandi | 20 | [[Jakarta]] |- | {{flagicon|ENG}} [[Inglatera]] | Beth Rice | 27 | Suffolk |- | {{flagicon|IRE}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]] | Alannah Larkin | 18 | Eyrecourt |- | {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] | Jessica Cianchino | 23 | Markham |- | {{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]] | Anna Glubokovskaya | 20 | Karaganda |- | {{flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]] | Aizhan Chanacheva | 23 | Naryn |- | {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]] | Sheyla Ravelo | 22 | San Antonio de los Baños |- | {{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]] | Ayah Bajouk | | [[Beirut]] |- | {{flagicon|LBR}} [[Liberia|Liberya]] | Essiana Weah | 25 | Harper |- | {{flagicon|MYS}} [[Malaysia]] | Eissya Thong | 21 | [[Ipoh]] |- | {{flagicon|MEX}} [[Mehiko]] | Indira Pérez | 23 | [[Veracruz]] |- | {{flagicon|Nepal}} [[Nepal]] | Sareesha Shrestha | 25 | Lalitpur |- | {{flagicon|Norway}} [[Noruwega]] | Lilly Sødal | 19 | Kristiansand |- | {{flagicon|Netherlands}} [[Netherlands|Olanda]] | Merel Hendriksen | 24 | Kesteren |- | {{flagicon|Palestine}} [[Estado ng Palestina|Palestina]] | Nadeen Ayoub | 27 | Ramallah |- | {{flagicon|FRA}} [[Pransiya]] | Alison Carrasco | 25 | [[Toulouse]] |- | {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] | Paulina Avilés-Feshold<ref>{{Cite web|url=https://htnewz.com/representative-of-carolina-is-the-new-miss-earth-puerto-rico-2022/|title=Representative of Carolina is the new Miss Earth Puerto Rico 2022|website=htnewz|language=en|date=31 Enero 2022|access-date=2 Pebrero 2022|archive-date=2 Pebrero 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220202134149/https://htnewz.com/representative-of-carolina-is-the-new-miss-earth-puerto-rico-2022/|url-status=dead}}</ref> | 21 | Carolina |- | {{flagicon|PRT}} [[Portugal]] | Maria Rosado | 21 | Ourém |- | {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] | Nieves Marcano | 24 | Maria Trinidad Sanchez |- | [[File:Proposed flag of Réunion (VAR).svg|border|23px]] [[Réunion]] | Gwenaëlle Laugier | 20 | Saint-Benoît |- | {{flagicon|RUS}} [[Rusya]] | Ekaterina Velmakina | 19 | [[Moscow]] |- | {{flagicon|TUN}} [[Tunisya]] | Imen Mehrzi | 26 | Kairouan |- |} ==Mga Tala== ===Bagong Sali=== *{{flagicon|BEN}} [[Benin]] *{{flagicon|SOM}} [[Somalia|Somalya]] *{{flagicon|TUN}} [[Tunisia|Tunisya]] ===Bumalik=== Huling sumabak noong 2013: *{{flagicon|ALB}} [[Albanya]] Huling sumabak noong 2015: *{{flagicon|SCO}} [[Scotland|Eskosya]] Huling sumabak noong 2016: *{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]] *{{flagicon|PLE}} [[Estado ng Palestina|Palestina]] Huling sumabak noong 2017: *{{flagicon|WAL}} [[Wales|Gales]] *{{flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]] Huling sumabak noong 2019: *{{flagicon|KAZ}} [[Kazakhstan|Kasakstan]] Huling sumabak noong 2020: *{{flagicon|HND}} [[Honduras]] *{{flagicon|LBR}} [[Liberia|Liberya]] *{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]] ==Paparating na pambansang patimpalak== {|class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Bansa ! Petsa |- | {{flagicon|ARG}} [[Arhentina]] | Hulyo 27, 2022 |- | {{flagicon|HND}} [[Honduras]] | Agosto 6, 2022 |- | {{flagicon|Philippines}} [[Pilipinas]] | Agosto 6, 2022 |- | {{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]] | Agosto 7, 2022 |- | {{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]] | Agosto 10, 2022 |- | {{flagicon|UGA}} [[Uganda]] | Agosto 20, 2022 |- | {{flagicon|IND}} [[India|Indiya]] | Agosto 21, 2022 |- | {{flagicon|Somalia}} [[Somalya]] | Agosto 26, 2022 |- | {{flagicon|Paraguay}} [[Paragway]] | Agosto 27, 2022 |- | {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] | Agosto 29, 2022 |- | {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]] | Setyembre 4, 2022 |- | {{flagicon|Slovenia}} [[Eslobenya]] | Setyembre 24, 2022 |- | {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] | Oktubre 12, 2022 |} ==Mga Sanggunian== mp287cmdqgo7v0zw1vottufjp5nwa1q 1 315383 1959078 1930117 2022-07-28T16:05:58Z Xsqwiypb 120901 Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Usapan:Carboniferous]] sa [[Usapan:Karbonipero]] wikitext text/x-wiki == Ang ''Karbonipero'' ba ay maaaring gamitin para rito? == Ayon sa ikalawang kahulugan sa UPDF/Diksiyonaryo, ang Karbonipero ay "tumutukoy sa panahong laganap ang mga haláman, tangrib, at batóng apog, na sa paglipas ng panahon ay nábaón sa ilalim ng lupa at naging karbon."<ref>{{Cite-UPDF2|karbonipero}}</ref> Para sa akin, mukhang tugma naman ito sa panahong Carboniferous, na kilala at ipinangalan nga naman sa mataas na lebel ng karbon. [[Tagagamit:Caehlla2357|Caehlla2357]] ([[Usapang tagagamit:Caehlla2357|kausapin]]) 02:26, 3 Pebrero 2022 (UTC) :@[[Tagagamit:Caehlla2357|Caehlla2357]] Maaari mong ilipat ang artikulong ito (Carboniferous) patungo sa iyong hain na Karbonipero. Mas maganda kung mas Tagalog kaysa sa paggamit ng Ingles na salita. --[[Tagagamit:Likhasik|Likhasik]] ([[Usapang tagagamit:Likhasik|kausapin]]) 05:06, 6 Pebrero 2022 (UTC) ::Ang dahilan sa pag-usap ay upang makahingi ng ''consensus''/konsenso sa kung dapat ito ilipat. Salamat, [[Tagagamit:Caehlla2357|Caehlla2357]] ([[Usapang tagagamit:Caehlla2357|kausapin]]) 23:52, 6 Pebrero 2022 (UTC) :::@[[Tagagamit:Caehlla2357|Caehlla2357]] Matatagalan ka sa konsenso dahil kaunti lamang ang mga taga-ambag dito. At para sa akin, '''payag''' ako sa paglipat. May binigay kang batayan para sa bagong pangalan at lohikal naman ang pagkakabuo ng salita. Hindi na kailangang pagnilayan pa. --[[Tagagamit:Likhasik|Likhasik]] ([[Usapang tagagamit:Likhasik|kausapin]]) 12:10, 7 Pebrero 2022 (UTC) {{reflist}} i1r5de8esjlfvhey797n3zg4wtl3ou8 0 315780 1959215 1958398 2022-07-29T02:44:23Z Elysant 118076 wikitext text/x-wiki Ang '''Miss Grand International 2022''' ay ang ika-10 edisyon ng [[Miss Grand International]] pageant. Ito ay gaganapin sa [[Kanlurang Java]], [[Indonesia|Indonesya]] sa Oktubre 25, 2022. Si Nguyen Thuc Thuy Tien ng [[Vietnam|Biyetnam]] ang magpuputong sa kanyang kahalili sa pagtatapos ng kaganapan.<ref>{{Cite web|url=https://www.jakartadaily.id/hospitality/pr-1622074369/indonesia-to-host-miss-grand-international-2022|title=Indonesia to Host Miss Grand International 2022|website=Jakarta Daily|language=en|date=2021-12-08|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/berkat-prima/sicc-sentul-jadi-venue-malam-final-miss-grand-international-2022-c1c2-1|title=SICC Sentul Jadi Venue Malam Final Miss Grand International 2022|website=IDN Times|language=id|date=2022-05-28|access-date=2022-07-18}}</ref> {{Infobox beauty pageant | name = Miss Grand International 2022 | image = | image size = | image alt = | caption = | date = | presenters = Matthew Deane | entertainment = | theme = | venue = [[:en:Sentul International Convention Center|Sentul International Convention Center]], [[Kanlurang Java]], [[Indonesia|Indonesya]] | broadcaster = {{hlist|[[YouTube|Youtube Grand TV]]|[[Facebook|Facebook Live]]}} | director = | producer = | owner = | sponsor = | entrants = | placements = | debuts = {{Hlist|[[Demokratikong Republika ng Congo|Demokratikong Republika ng Konggo]]| [[Kyrgyzstan|Kirgistan]]}} | withdrawals = [[Hilagang Irlanda]] | returns = {{Hlist|[[Albanya]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Ghana|Gana]]|[[Jamaica|Hamayka]]|[[Kosovo|Kosobo]]|[[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]]|[[Singapore|Singapur]]|[[Turkey|Turkiya]]|[[Uganda]]}} | winner = | represented = | congeniality = | personality = | best national costume = | best state costume = | photogenic = | miss internet = | award1 label = | award1 = | award2 label = | award2 = | opening trailer = | before = 2021 | next = 2023 }} == Kalahok == Sa kasalukuyan, mayroon ng limampu't lima (35) na kalahok ang kumpirmado: {|class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad ! Bayan/Tirahan |- | {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]] | Amber Sidney<ref>{{Cite web|url=https://www.globalbeauties.com/news/2022/7/17/miss-grand-australia-2022|title=Miss Grand Australia 2022|website=Global Beauties|language=en|date=2022-07-17|access-date=2022-07-18}}</ref> | 25 | [[Melbourne]] |- | {{flagicon|BEL}} [[Belhika]] | Alyssa Gilliaert<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Belgium-2022-Winner-Alyssa-Gilliaert-Finals-Delegates-Miss-Grand-International-2022/55406|title=Alyssa Gilliaert crowned Miss Grand Belgium 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-07-12|access-date=2022-07-18}}</ref> | 19 | Bruges |- | {{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]] | Alondra Mercado<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/07/17/que-buena-sorpresa-alondra-mercado-campos-ahora-sera-miss-grand-bolivia-2022/|title=QUE BUENA SORPRESA- Alondra Mercado Campos ahora será Miss Grand Bolivia 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-07-17|access-date=2022-07-18}}</ref> | 21 | Trinidad |- | {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] | Isabella Menin | 25 | Marília |- | {{flagicon|COD}} [[Demokratikong Republika ng Congo|Demokratikong Republika ng Konggo]] | Caroline Konde<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/07/07/llega-un-nuevo-pais-ella-es-caroline-konde-miss-grand-republica-democratica-del-congo-2022/|title=LLEGA UN NUEVO PAÍS- Ella es Caroline Kondé, Miss Grand República Democrática del Congo 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-07-07|access-date=2022-07-18}}</ref> | 25 | [[Kinshasa]] |- | {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]] | Lisseth Naranjo | 24 | Guayaquil |- | {{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]] | Noor Mohamed<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/berkat-prima/potret-noor-mohamed-miss-grand-el-salvador-2022-c1c2|title=9 Potret Noor Mohamed, Miss Grand El Salvador 2022 yang Memikat Hati|website=IDN Times|language=id|date=2022-06-05|access-date=2022-07-18}}</ref> | 21 | [[San Salvador]] |- | {{flagicon|ESP}} [[Espanya]] | Hirisley Jimenez<ref>{{Cite web|url=https://www.canarias7.es/revista-c7/hirisley-jimenez-elegida-20220503131628-nt.html|title=Hirisley Jiménez, elegida nueva Miss Grand Spain|website=Canarias 7|language=es|date=2022-05-03|access-date=2022-07-18}}</ref> | 20 | Caibarién |- | {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] | Emily Rose DeMure<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-United-States-Emily-Rose-DeMure-Colorado-Winner-Crowned-Representative-Result-Details-Miss-Grand-International/55335|title=Emily Rose DeMure crowned Miss Grand United States 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-06-24|access-date=2022-07-17}}</ref> | 24 | Boulder |- | {{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]] | Zahara-Imani Bossman<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/07/09/de-manos-de-abena-appiah-fue-coronda-priscilla-bossman-pinkrah-como-miss-grand-ghana-2022/|title=DE MANOS DE ABENA APPIAH- Fue coronda Priscilla Bossman-Pinkrah como Miss Grand Ghana 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-07-09|access-date=2022-07-17}}</ref> | 20 | [[Accra]] |- | {{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]] | Andrea Radford<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Guatemala-2022-Andrea-Radford-Appointment-Delegate-Representative-Details/54929|title=Andrea Radford appointed Miss Grand Guatemala 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-04-11|access-date=2022-07-18}}</ref> | 27 | [[Lungsod ng Guatemala|Lungsod ng Guwatemala]] |- | {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] | Kim-Marie Spence<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Jamaica-2022-Kim-Marie-Spence-Winner-Delegate-Miss-Grand-International-2022/55233|title=Kim-Marie Spence crowned Miss Grand Jamaica 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-06-07|access-date=2022-07-18}}</ref> | 20 | Saint Elizabeth |- | {{flagicon|HND}} [[Honduras]] | Saira Cacho<ref>{{Cite web|url=https://www.elpais.hn/2022/07/11/saira-cacho-bella-catracha-miss-grand-honduras-2022/|title=Saira Cacho, la bella catracha que se convirtió en Miss Grand Honduras 2022|website=El Pais|language=en|date=2022-07-11|access-date=2022-07-18}}</ref> | 21 | [[Tegucigalpa]] |- | {{flagicon|INA}} [[Indonesia|Indonesya]] | Andina Julie<ref>{{Cite web|url=https://kabarbanten.pikiran-rakyat.com/hiburan/pr-593372576/profil-dan-biodata-andina-julie-miss-grand-indonesia-2022-lengkap-dengan-zodiak-pendidikan-hingga-profesi|title=Profil dan Biodata Andina Julie Miss Grand Indonesia 2022 Lengkap dengan Zodiak, Pendidikan hingga Profesi|website=Kabar Banten|language=id|date=2022-01-01|access-date=2022-07-18}}</ref> | 20 | Muara Enim |- | {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] | Mildred Rincon<ref>{{Cite web|url=https://www.afrik.com/rachel-arhin-est-miss-intercontinental-canada-2021|title=Rachel Arhin est Miss Intercontinental Canada 2021|website=Afrik.com|language=fr|date=2021-10-08|access-date=2022-07-22}}</ref> | 26 | [[Calgary]] |- | {{flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]] | Jamilya Jyrgalbekova<ref>{{Cite web|url=https://kabar.kg/news/nazvany-piat-pobeditel-nitc-konkursa-miss-kyrgyzstan-2021/|title=Названы пять победительниц конкурса «Мисс Кыргызстан – 2021»|website=Kabar|language=ky|date=2021-11-22|access-date=2022-07-22}}</ref> | 20 | Chuy |- | {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] | Priscilla Londoño<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/06/25/fuerte-rival-priscilla-londono-se-lleva-la-corona-del-miss-grand-colombia-2022/|title=FUERTE RIVAL- Priscilla Londoño se lleva la corona del Miss Grand Colombia 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-06-25|access-date=2022-07-19}}</ref> | 28 | [[Houston]] |- | {{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]] | Edona Aliu<ref>{{Cite web|url=https://archive.is/85x4h|title=Kurorezohen dy me te bukurat. Deta Kokomani dhe Roksana Ibrahimi triumfojne ne “Miss Universe Albania & Kosovo 2022”|website=Vizion Plus|language=sq|date=2022-06-11|access-date=2022-07-22|archive-date=2022-06-11|archive-url=https://archive.today/20220611192559/https://www.vizionplus.tv/kurorezohen-dy-me-te-bukurat-deta-kokomani-dhe-roksana-ibrahimi-triumfojne-ne-miss-universe-albania-kosovo-2022/|url-status=live}}</ref> | 25 | [[Zurich]] |- | {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]] | Brenda Muñoz<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CfwLnlaLYSb/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Grand Costa Rica Oficial sa Instagram: Felicidades a Brenda Muñoz por este merecido triunfo|website=Instagram|language=es|date=2022-07-08|access-date=2022-07-19}}</ref> | 28 | Guanacaste |- | {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]] | Daniela Espinosa<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CfCA1QKr8rL/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss y Mister Cuba Oficial sa Instagram: ¡Cuba ya tiene a su Reina! Daniela Espinosa es nuestra Miss Grand Cuba 2022 quien nos representará en la 10ma Edición del Miss Grand International en Indonesia|website=Instagram|language=es|date=2022-06-20|access-date=2022-07-19}}</ref> | 26 | Varadero |- | {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]] | Yuvna Rinishta<ref>{{Cite web|url=https://mauritiushindinews.com/defimedia/yuvna-rinishta-gookool-miss-model/|title=Yuvna Rinishta Gookool: Miss Model|website=Mauritius News|language=en|date=10 Hunyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Grand Port |- | {{flagicon|MMR}} [[Myanmar|Miyanmar]] | Ei Ei Aung Htunt<ref>{{Cite web|url=https://siamstyle.net/mm-kly-sda-di-rb-taeng-tng-hi-darng-ta-haenng-miss-grand-myanmar-2022.siam|title="มีมี กัลย์สุดา" ได้รับแต่งตั้ง ให้ดำรงตำแหน่ง Miss Grand Myanmar 2022|website=Siam Style|language=th|date=7 Mayo 2022|access-date=19 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Tak |- | {{flagicon|GBR}} [[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]] | Sofia Mayers<ref>{{Cite web|url=https://m.afamily.vn/nhan-sac-ca-tinh-nong-bong-cua-nguoi-dep-toc-xu-vua-dang-quang-hoa-hau-hoa-binh-anh-2022-20220718154858999.chn|title=Nhan sắc cá tính, nóng bỏng của người đẹp tóc xù vừa đăng quang Hoa hậu Hòa bình Anh 2022|website=afamily|language=vi|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Kent |- | {{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]] | Maycrin Jáenz<ref>{{Cite web|url=https://www.vostv.com.ni/farandula/22372-conozca-a-la-nueva-soberana-de-miss-grand-nicaragu/|title=Conozca a la nueva soberana de Miss Grand Nicaragua 2022|website=VosTV|language=es|date=18 Pebrero 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 23 | Granada |- | {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]] | Marit Beets<ref>{{Cite web|url=https://m.photos.timesofindia.com/beauty-pageants/world-pageants/marit-beets-wins-miss-grand-netherlands-2022-crown/articleshow/91146905.cms|title=Marit Beets wins Miss Grand Netherlands 2022 crown|website=Times of India|language=en|date=28 Abril 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Volendam |- | {{flagicon|PAK}} [[Pakistan]] | Aneesa Sheikh<ref>{{Cite web|url=https://tienphong.vn/nu-nghe-si-truot-bang-nghe-thuat-xinh-dep-dang-quang-hoa-hau-hoa-binh-pakistan-2022-post1446024.tpo|title=Nữ nghệ sĩ trượt băng nghệ thuật xinh đẹp đăng quang Hoa hậu Hòa bình Pakistan 2022|website=Tien Phong|language=vi|date=14 Hunyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 19 | [[Michigan]] |- | {{flagicon|PAN}} [[Panama]] | Katheryn Yejas<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/berkat-prima/potret-miss-grand-panama-2022-katheryn-yejas-c1c2|title=10 Potret Miss Grand Panama 2022 Katheryn Yejas, Pesonanya Manis!|website=IDN Times|language=id|date=14 Enero 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | Taboga |- | {{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]] | Agatha Leon<ref>{{Cite web|url=https://m.photos.timesofindia.com/beauty-pageants/world-pageants/agatha-len-wins-miss-grand-paraguay-2022-crown/articleshow/91463509.cms|title=Agatha León wins Miss Grand Paraguay 2022 crown|website=Times of India|language=en|date=10 Mayo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 21 | Ciudad Del Este |- | {{flagicon|PER}} [[Peru]] | Janet Leyva<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Peru-2022-Janet-Leyva-Delegate-Representative-Miss-Grand-International-2022/54840|title=Janet Leyva crowned Miss Grand Perú 2022|website=Angelopedia|language=en|date=24 Marso 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 25 | Callao |- | {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] | Oxana Rivera<ref>{{Cite web|url=https://www.globalbeauties.com/news/2022/6/14/nuestra-belleza-puerto-rico-2022|title=Nuestra Belleza Puerto Rico 2022|website=Global Beauties|language=en|date=14 Hunyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 27 | Dorado |- | {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] | Jearmanda Ramos<ref>{{Cite web|url=https://worldbeauties.org/miss-grand-international/jearmanda-ramos-miss-grand-dominican-republic-2022/|title=Jearmanda Ramos đại diện Cộng hòa Dominica đến Miss Grand International 2022|website=Worldbeauties.org|language=vi|date=21 Enero 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | Puerto Plata |- | {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]] | Mariana Bečková<ref>{{Cite web|url=https://www.pageantcircle.com/2022/05/miss-czech-republic-2022-meet-the-newly-crowned-winners.html?m=1|title=Miss Czech Republic 2022: Meet the newly crowned winners|website=Pageant Circle|language=en|date=8 Mayo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 23 | [[Prague]] |- | {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] | Engfa Waraha<ref>{{Cite web|url=https://thestandard.co/miss-grand-thailand-2022-3/|title=อิงฟ้า วราหะ คว้ามงทอง ครองตำแหน่ง Miss Grand Thailand 2022|website=The Standard|language=th|date=2022-05-01|access-date=2022-07-18}}</ref> | 27 | [[Bangkok]] |- | {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] | LuJuan Mzyk<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cf32mcsKCtn/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Grand South Africa sa Instagram: Good morning South Africa!! It is with great pleasure to announce our Miss Grand South Africa 2022, @lujuanmzyk|website=Instagram|language=en|date=2022-07-11|access-date=2022-07-19}}</ref> | 22 | [[Pretoria]] |- | {{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]] | Karina Perez Gres<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/05/29/nuestra-maxima-se-llevo-la-corona-karina-perez-gres-se-convierte-en-miss-grand-chile-2022-conocela/|title=NUESTRA MÁXIMA SE LLEVÓ LA CORONA- Karina Pérez Gres se convierte en Miss Grand Chile 2022 ¡CONÓCELA!|website=Top Vzla|language=es|date=29 Mayo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | {{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkiya]] | Derya Koc<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Turkey-2022-Winner-Deria-Koc-Delegates-Miss-Grand-International-2022/55400|title=Deria Koc is Miss Grand Türkiye 2022|website=Angelopedia|language=en|date=11 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 28 | Schwabach |- |} == Mga paparating na kompetisyong pambansa == {|class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Petsa |- | {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] | 31 Hulyo 2022 |- | {{flagicon|RUS}} [[Rusya]] | 1 Agosto 2022 |- | {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] | 6 Agosto 2022 |- | {{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]] | 27 Agosto 2022 |- | {{flagicon|ITA}} [[Italya]] | 18 Setyembre 2022 |- | {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] | 25 Setyembre 2022 |- | {{flagicon|KOR}} [[Timog Korea|Korea]] | 2022 |} == Mga Tala == === Bagong Sali === *{{flagicon|COD}} [[Demokratikong Republika ng Congo|Demokratikong Republika ng Konggo]] *{{flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]] === Bumalik === Huling sumabak noong 2014: *{{flagicon|GBR}} [[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]] Huling sumabak noong 2016: *{{flagicon|SIN}} [[Singapore|Singapur]] *{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkiya]] Huling sumabak noong 2018: *{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]] Huling sumabak noong 2020: *{{flagicon|ALB}} [[Albanya]] *{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] *{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]] == Mga Sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya: Miss Grand International]] m2l49sej5do1nnb4zghvhvpyg1hjaqo 1959224 1959215 2022-07-29T02:52:08Z Elysant 118076 /* Kalahok */ wikitext text/x-wiki Ang '''Miss Grand International 2022''' ay ang ika-10 edisyon ng [[Miss Grand International]] pageant. Ito ay gaganapin sa [[Kanlurang Java]], [[Indonesia|Indonesya]] sa Oktubre 25, 2022. Si Nguyen Thuc Thuy Tien ng [[Vietnam|Biyetnam]] ang magpuputong sa kanyang kahalili sa pagtatapos ng kaganapan.<ref>{{Cite web|url=https://www.jakartadaily.id/hospitality/pr-1622074369/indonesia-to-host-miss-grand-international-2022|title=Indonesia to Host Miss Grand International 2022|website=Jakarta Daily|language=en|date=2021-12-08|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/berkat-prima/sicc-sentul-jadi-venue-malam-final-miss-grand-international-2022-c1c2-1|title=SICC Sentul Jadi Venue Malam Final Miss Grand International 2022|website=IDN Times|language=id|date=2022-05-28|access-date=2022-07-18}}</ref> {{Infobox beauty pageant | name = Miss Grand International 2022 | image = | image size = | image alt = | caption = | date = | presenters = Matthew Deane | entertainment = | theme = | venue = [[:en:Sentul International Convention Center|Sentul International Convention Center]], [[Kanlurang Java]], [[Indonesia|Indonesya]] | broadcaster = {{hlist|[[YouTube|Youtube Grand TV]]|[[Facebook|Facebook Live]]}} | director = | producer = | owner = | sponsor = | entrants = | placements = | debuts = {{Hlist|[[Demokratikong Republika ng Congo|Demokratikong Republika ng Konggo]]| [[Kyrgyzstan|Kirgistan]]}} | withdrawals = [[Hilagang Irlanda]] | returns = {{Hlist|[[Albanya]]|[[Côte d'Ivoire]]|[[Ghana|Gana]]|[[Jamaica|Hamayka]]|[[Kosovo|Kosobo]]|[[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]]|[[Singapore|Singapur]]|[[Turkey|Turkiya]]|[[Uganda]]}} | winner = | represented = | congeniality = | personality = | best national costume = | best state costume = | photogenic = | miss internet = | award1 label = | award1 = | award2 label = | award2 = | opening trailer = | before = 2021 | next = 2023 }} == Kalahok == Sa kasalukuyan, mayroon ng limampu't lima (36) na kalahok ang kumpirmado: {|class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad ! Bayan/Tirahan |- | {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]] | Amber Sidney<ref>{{Cite web|url=https://www.globalbeauties.com/news/2022/7/17/miss-grand-australia-2022|title=Miss Grand Australia 2022|website=Global Beauties|language=en|date=2022-07-17|access-date=2022-07-18}}</ref> | 25 | [[Melbourne]] |- | {{flagicon|BEL}} [[Belhika]] | Alyssa Gilliaert<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Belgium-2022-Winner-Alyssa-Gilliaert-Finals-Delegates-Miss-Grand-International-2022/55406|title=Alyssa Gilliaert crowned Miss Grand Belgium 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-07-12|access-date=2022-07-18}}</ref> | 19 | Bruges |- | {{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]] | Alondra Mercado<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/07/17/que-buena-sorpresa-alondra-mercado-campos-ahora-sera-miss-grand-bolivia-2022/|title=QUE BUENA SORPRESA- Alondra Mercado Campos ahora será Miss Grand Bolivia 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-07-17|access-date=2022-07-18}}</ref> | 21 | Trinidad |- | {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] | Isabella Menin | 25 | Marília |- | {{flagicon|COD}} [[Demokratikong Republika ng Congo|Demokratikong Republika ng Konggo]] | Caroline Konde<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/07/07/llega-un-nuevo-pais-ella-es-caroline-konde-miss-grand-republica-democratica-del-congo-2022/|title=LLEGA UN NUEVO PAÍS- Ella es Caroline Kondé, Miss Grand República Democrática del Congo 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-07-07|access-date=2022-07-18}}</ref> | 25 | [[Kinshasa]] |- | {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]] | Lisseth Naranjo | 24 | Guayaquil |- | {{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]] | Noor Mohamed<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/berkat-prima/potret-noor-mohamed-miss-grand-el-salvador-2022-c1c2|title=9 Potret Noor Mohamed, Miss Grand El Salvador 2022 yang Memikat Hati|website=IDN Times|language=id|date=2022-06-05|access-date=2022-07-18}}</ref> | 21 | [[San Salvador]] |- | {{flagicon|ESP}} [[Espanya]] | Hirisley Jimenez<ref>{{Cite web|url=https://www.canarias7.es/revista-c7/hirisley-jimenez-elegida-20220503131628-nt.html|title=Hirisley Jiménez, elegida nueva Miss Grand Spain|website=Canarias 7|language=es|date=2022-05-03|access-date=2022-07-18}}</ref> | 20 | Caibarién |- | {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] | Emily Rose DeMure<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-United-States-Emily-Rose-DeMure-Colorado-Winner-Crowned-Representative-Result-Details-Miss-Grand-International/55335|title=Emily Rose DeMure crowned Miss Grand United States 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-06-24|access-date=2022-07-17}}</ref> | 24 | Boulder |- | {{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]] | Zahara-Imani Bossman<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/07/09/de-manos-de-abena-appiah-fue-coronda-priscilla-bossman-pinkrah-como-miss-grand-ghana-2022/|title=DE MANOS DE ABENA APPIAH- Fue coronda Priscilla Bossman-Pinkrah como Miss Grand Ghana 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-07-09|access-date=2022-07-17}}</ref> | 20 | [[Accra]] |- | {{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]] | Andrea Radford<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Guatemala-2022-Andrea-Radford-Appointment-Delegate-Representative-Details/54929|title=Andrea Radford appointed Miss Grand Guatemala 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-04-11|access-date=2022-07-18}}</ref> | 27 | [[Lungsod ng Guatemala|Lungsod ng Guwatemala]] |- | {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] | Kim-Marie Spence<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Jamaica-2022-Kim-Marie-Spence-Winner-Delegate-Miss-Grand-International-2022/55233|title=Kim-Marie Spence crowned Miss Grand Jamaica 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-06-07|access-date=2022-07-18}}</ref> | 20 | Saint Elizabeth |- | {{flagicon|HND}} [[Honduras]] | Saira Cacho<ref>{{Cite web|url=https://www.elpais.hn/2022/07/11/saira-cacho-bella-catracha-miss-grand-honduras-2022/|title=Saira Cacho, la bella catracha que se convirtió en Miss Grand Honduras 2022|website=El Pais|language=en|date=2022-07-11|access-date=2022-07-18}}</ref> | 21 | [[Tegucigalpa]] |- | {{flagicon|INA}} [[Indonesia|Indonesya]] | Andina Julie<ref>{{Cite web|url=https://kabarbanten.pikiran-rakyat.com/hiburan/pr-593372576/profil-dan-biodata-andina-julie-miss-grand-indonesia-2022-lengkap-dengan-zodiak-pendidikan-hingga-profesi|title=Profil dan Biodata Andina Julie Miss Grand Indonesia 2022 Lengkap dengan Zodiak, Pendidikan hingga Profesi|website=Kabar Banten|language=id|date=2022-01-01|access-date=2022-07-18}}</ref> | 20 | Muara Enim |- | {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] | Mildred Rincon<ref>{{Cite web|url=https://www.afrik.com/rachel-arhin-est-miss-intercontinental-canada-2021|title=Rachel Arhin est Miss Intercontinental Canada 2021|website=Afrik.com|language=fr|date=2021-10-08|access-date=2022-07-22}}</ref> | 26 | [[Calgary]] |- | {{flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]] | Jamilya Jyrgalbekova<ref>{{Cite web|url=https://kabar.kg/news/nazvany-piat-pobeditel-nitc-konkursa-miss-kyrgyzstan-2021/|title=Названы пять победительниц конкурса «Мисс Кыргызстан – 2021»|website=Kabar|language=ky|date=2021-11-22|access-date=2022-07-22}}</ref> | 20 | Chuy |- | {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] | Priscilla Londoño<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/06/25/fuerte-rival-priscilla-londono-se-lleva-la-corona-del-miss-grand-colombia-2022/|title=FUERTE RIVAL- Priscilla Londoño se lleva la corona del Miss Grand Colombia 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-06-25|access-date=2022-07-19}}</ref> | 28 | [[Houston]] |- | {{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]] | Edona Aliu<ref>{{Cite web|url=https://archive.is/85x4h|title=Kurorezohen dy me te bukurat. Deta Kokomani dhe Roksana Ibrahimi triumfojne ne “Miss Universe Albania & Kosovo 2022”|website=Vizion Plus|language=sq|date=2022-06-11|access-date=2022-07-22|archive-date=2022-06-11|archive-url=https://archive.today/20220611192559/https://www.vizionplus.tv/kurorezohen-dy-me-te-bukurat-deta-kokomani-dhe-roksana-ibrahimi-triumfojne-ne-miss-universe-albania-kosovo-2022/|url-status=live}}</ref> | 25 | [[Zurich]] |- | {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]] | Brenda Muñoz<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CfwLnlaLYSb/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Grand Costa Rica Oficial sa Instagram: Felicidades a Brenda Muñoz por este merecido triunfo|website=Instagram|language=es|date=2022-07-08|access-date=2022-07-19}}</ref> | 28 | Guanacaste |- | {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]] | Daniela Espinosa<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CfCA1QKr8rL/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss y Mister Cuba Oficial sa Instagram: ¡Cuba ya tiene a su Reina! Daniela Espinosa es nuestra Miss Grand Cuba 2022 quien nos representará en la 10ma Edición del Miss Grand International en Indonesia|website=Instagram|language=es|date=2022-06-20|access-date=2022-07-19}}</ref> | 26 | Varadero |- | {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]] | Yuvna Rinishta<ref>{{Cite web|url=https://mauritiushindinews.com/defimedia/yuvna-rinishta-gookool-miss-model/|title=Yuvna Rinishta Gookool: Miss Model|website=Mauritius News|language=en|date=10 Hunyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Grand Port |- | {{flagicon|MMR}} [[Myanmar|Miyanmar]] | Ei Ei Aung Htunt<ref>{{Cite web|url=https://siamstyle.net/mm-kly-sda-di-rb-taeng-tng-hi-darng-ta-haenng-miss-grand-myanmar-2022.siam|title="มีมี กัลย์สุดา" ได้รับแต่งตั้ง ให้ดำรงตำแหน่ง Miss Grand Myanmar 2022|website=Siam Style|language=th|date=7 Mayo 2022|access-date=19 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Tak |- | {{flagicon|GBR}} [[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]] | Sofia Mayers<ref>{{Cite web|url=https://m.afamily.vn/nhan-sac-ca-tinh-nong-bong-cua-nguoi-dep-toc-xu-vua-dang-quang-hoa-hau-hoa-binh-anh-2022-20220718154858999.chn|title=Nhan sắc cá tính, nóng bỏng của người đẹp tóc xù vừa đăng quang Hoa hậu Hòa bình Anh 2022|website=afamily|language=vi|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Kent |- | {{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]] | Maycrin Jáenz<ref>{{Cite web|url=https://www.vostv.com.ni/farandula/22372-conozca-a-la-nueva-soberana-de-miss-grand-nicaragu/|title=Conozca a la nueva soberana de Miss Grand Nicaragua 2022|website=VosTV|language=es|date=18 Pebrero 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 23 | Granada |- | {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]] | Marit Beets<ref>{{Cite web|url=https://m.photos.timesofindia.com/beauty-pageants/world-pageants/marit-beets-wins-miss-grand-netherlands-2022-crown/articleshow/91146905.cms|title=Marit Beets wins Miss Grand Netherlands 2022 crown|website=Times of India|language=en|date=28 Abril 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Volendam |- | {{flagicon|PAK}} [[Pakistan]] | Aneesa Sheikh<ref>{{Cite web|url=https://tienphong.vn/nu-nghe-si-truot-bang-nghe-thuat-xinh-dep-dang-quang-hoa-hau-hoa-binh-pakistan-2022-post1446024.tpo|title=Nữ nghệ sĩ trượt băng nghệ thuật xinh đẹp đăng quang Hoa hậu Hòa bình Pakistan 2022|website=Tien Phong|language=vi|date=14 Hunyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 19 | [[Michigan]] |- | {{flagicon|PAN}} [[Panama]] | Katheryn Yejas<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/berkat-prima/potret-miss-grand-panama-2022-katheryn-yejas-c1c2|title=10 Potret Miss Grand Panama 2022 Katheryn Yejas, Pesonanya Manis!|website=IDN Times|language=id|date=14 Enero 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | Taboga |- | {{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]] | Agatha Leon<ref>{{Cite web|url=https://m.photos.timesofindia.com/beauty-pageants/world-pageants/agatha-len-wins-miss-grand-paraguay-2022-crown/articleshow/91463509.cms|title=Agatha León wins Miss Grand Paraguay 2022 crown|website=Times of India|language=en|date=10 Mayo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 21 | Ciudad Del Este |- | {{flagicon|PER}} [[Peru]] | Janet Leyva<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Peru-2022-Janet-Leyva-Delegate-Representative-Miss-Grand-International-2022/54840|title=Janet Leyva crowned Miss Grand Perú 2022|website=Angelopedia|language=en|date=24 Marso 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 25 | Callao |- | {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] | Oxana Rivera<ref>{{Cite web|url=https://www.globalbeauties.com/news/2022/6/14/nuestra-belleza-puerto-rico-2022|title=Nuestra Belleza Puerto Rico 2022|website=Global Beauties|language=en|date=14 Hunyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 27 | Dorado |- | {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] | Jearmanda Ramos<ref>{{Cite web|url=https://worldbeauties.org/miss-grand-international/jearmanda-ramos-miss-grand-dominican-republic-2022/|title=Jearmanda Ramos đại diện Cộng hòa Dominica đến Miss Grand International 2022|website=Worldbeauties.org|language=vi|date=21 Enero 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | Puerto Plata |- | {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]] | Mariana Bečková<ref>{{Cite web|url=https://www.pageantcircle.com/2022/05/miss-czech-republic-2022-meet-the-newly-crowned-winners.html?m=1|title=Miss Czech Republic 2022: Meet the newly crowned winners|website=Pageant Circle|language=en|date=8 Mayo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 23 | [[Prague]] |- | {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] | Engfa Waraha<ref>{{Cite web|url=https://thestandard.co/miss-grand-thailand-2022-3/|title=อิงฟ้า วราหะ คว้ามงทอง ครองตำแหน่ง Miss Grand Thailand 2022|website=The Standard|language=th|date=2022-05-01|access-date=2022-07-18}}</ref> | 27 | [[Bangkok]] |- | {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] | LuJuan Mzyk<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cf32mcsKCtn/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Grand South Africa sa Instagram: Good morning South Africa!! It is with great pleasure to announce our Miss Grand South Africa 2022, @lujuanmzyk|website=Instagram|language=en|date=2022-07-11|access-date=2022-07-19}}</ref> | 22 | [[Pretoria]] |- | {{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]] | Karina Perez Gres<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/05/29/nuestra-maxima-se-llevo-la-corona-karina-perez-gres-se-convierte-en-miss-grand-chile-2022-conocela/|title=NUESTRA MÁXIMA SE LLEVÓ LA CORONA- Karina Pérez Gres se convierte en Miss Grand Chile 2022 ¡CONÓCELA!|website=Top Vzla|language=es|date=29 Mayo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | {{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkiya]] | Derya Koc<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Turkey-2022-Winner-Deria-Koc-Delegates-Miss-Grand-International-2022/55400|title=Deria Koc is Miss Grand Türkiye 2022|website=Angelopedia|language=en|date=11 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 28 | Schwabach |- |} == Mga paparating na kompetisyong pambansa == {|class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Petsa |- | {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] | 31 Hulyo 2022 |- | {{flagicon|RUS}} [[Rusya]] | 1 Agosto 2022 |- | {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] | 6 Agosto 2022 |- | {{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]] | 27 Agosto 2022 |- | {{flagicon|ITA}} [[Italya]] | 18 Setyembre 2022 |- | {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] | 25 Setyembre 2022 |- | {{flagicon|KOR}} [[Timog Korea|Korea]] | 2022 |} == Mga Tala == === Bagong Sali === *{{flagicon|COD}} [[Demokratikong Republika ng Congo|Demokratikong Republika ng Konggo]] *{{flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]] === Bumalik === Huling sumabak noong 2014: *{{flagicon|GBR}} [[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]] Huling sumabak noong 2016: *{{flagicon|SIN}} [[Singapore|Singapur]] *{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkiya]] Huling sumabak noong 2018: *{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]] Huling sumabak noong 2020: *{{flagicon|ALB}} [[Albanya]] *{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] *{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]] == Mga Sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya: Miss Grand International]] klxtri2a7raylmjywxh8yvf6k8z1uw4 1959228 1959224 2022-07-29T02:54:28Z Elysant 118076 wikitext text/x-wiki Ang '''Miss Grand International 2022''' ay ang ika-10 edisyon ng [[Miss Grand International]] pageant. Ito ay gaganapin sa [[Kanlurang Java]], [[Indonesia|Indonesya]] sa Oktubre 25, 2022. Si Nguyen Thuc Thuy Tien ng [[Vietnam|Biyetnam]] ang magpuputong sa kanyang kahalili sa pagtatapos ng kaganapan.<ref>{{Cite web|url=https://www.jakartadaily.id/hospitality/pr-1622074369/indonesia-to-host-miss-grand-international-2022|title=Indonesia to Host Miss Grand International 2022|website=Jakarta Daily|language=en|date=2021-12-08|access-date=2022-07-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/berkat-prima/sicc-sentul-jadi-venue-malam-final-miss-grand-international-2022-c1c2-1|title=SICC Sentul Jadi Venue Malam Final Miss Grand International 2022|website=IDN Times|language=id|date=2022-05-28|access-date=2022-07-18}}</ref> {{Infobox beauty pageant | name = Miss Grand International 2022 | image = | image size = | image alt = | caption = | date = | presenters = Matthew Deane | entertainment = | theme = | venue = [[:en:Sentul International Convention Center|Sentul International Convention Center]], [[Kanlurang Java]], [[Indonesia|Indonesya]] | broadcaster = {{hlist|[[YouTube|Youtube Grand TV]]|[[Facebook|Facebook Live]]}} | director = | producer = | owner = | sponsor = | entrants = | placements = | debuts = {{Hlist|[[Demokratikong Republika ng Congo|Demokratikong Republika ng Konggo]]| [[Kyrgyzstan|Kirgistan]]}} | withdrawals = [[Hilagang Irlanda]] | returns = {{Hlist|[[Albanya]]|[[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]|[[Ghana|Gana]]|[[Jamaica|Hamayka]]|[[Kosovo|Kosobo]]|[[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]]|[[Singapore|Singapur]]|[[Turkey|Turkiya]]|[[Uganda]]}} | winner = | represented = | congeniality = | personality = | best national costume = | best state costume = | photogenic = | miss internet = | award1 label = | award1 = | award2 label = | award2 = | opening trailer = | before = 2021 | next = 2023 }} == Kalahok == Sa kasalukuyan, mayroon ng limampu't lima (36) na kalahok ang kumpirmado: {|class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad ! Bayan/Tirahan |- | {{flagicon|AUS}} [[Australia|Australya]] | Amber Sidney<ref>{{Cite web|url=https://www.globalbeauties.com/news/2022/7/17/miss-grand-australia-2022|title=Miss Grand Australia 2022|website=Global Beauties|language=en|date=2022-07-17|access-date=2022-07-18}}</ref> | 25 | [[Melbourne]] |- | {{flagicon|BEL}} [[Belhika]] | Alyssa Gilliaert<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Belgium-2022-Winner-Alyssa-Gilliaert-Finals-Delegates-Miss-Grand-International-2022/55406|title=Alyssa Gilliaert crowned Miss Grand Belgium 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-07-12|access-date=2022-07-18}}</ref> | 19 | Bruges |- | {{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]] | Alondra Mercado<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/07/17/que-buena-sorpresa-alondra-mercado-campos-ahora-sera-miss-grand-bolivia-2022/|title=QUE BUENA SORPRESA- Alondra Mercado Campos ahora será Miss Grand Bolivia 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-07-17|access-date=2022-07-18}}</ref> | 21 | Trinidad |- | {{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]] | Isabella Menin | 25 | Marília |- | {{flagicon|COD}} [[Demokratikong Republika ng Congo|Demokratikong Republika ng Konggo]] | Caroline Konde<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/07/07/llega-un-nuevo-pais-ella-es-caroline-konde-miss-grand-republica-democratica-del-congo-2022/|title=LLEGA UN NUEVO PAÍS- Ella es Caroline Kondé, Miss Grand República Democrática del Congo 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-07-07|access-date=2022-07-18}}</ref> | 25 | [[Kinshasa]] |- | {{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]] | Lisseth Naranjo | 24 | Guayaquil |- | {{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]] | Noor Mohamed<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/berkat-prima/potret-noor-mohamed-miss-grand-el-salvador-2022-c1c2|title=9 Potret Noor Mohamed, Miss Grand El Salvador 2022 yang Memikat Hati|website=IDN Times|language=id|date=2022-06-05|access-date=2022-07-18}}</ref> | 21 | [[San Salvador]] |- | {{flagicon|ESP}} [[Espanya]] | Hirisley Jimenez<ref>{{Cite web|url=https://www.canarias7.es/revista-c7/hirisley-jimenez-elegida-20220503131628-nt.html|title=Hirisley Jiménez, elegida nueva Miss Grand Spain|website=Canarias 7|language=es|date=2022-05-03|access-date=2022-07-18}}</ref> | 20 | Caibarién |- | {{flagicon|USA}} [[Estados Unidos]] | Emily Rose DeMure<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-United-States-Emily-Rose-DeMure-Colorado-Winner-Crowned-Representative-Result-Details-Miss-Grand-International/55335|title=Emily Rose DeMure crowned Miss Grand United States 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-06-24|access-date=2022-07-17}}</ref> | 24 | Boulder |- | {{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]] | Zahara-Imani Bossman<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/07/09/de-manos-de-abena-appiah-fue-coronda-priscilla-bossman-pinkrah-como-miss-grand-ghana-2022/|title=DE MANOS DE ABENA APPIAH- Fue coronda Priscilla Bossman-Pinkrah como Miss Grand Ghana 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-07-09|access-date=2022-07-17}}</ref> | 20 | [[Accra]] |- | {{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]] | Andrea Radford<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Guatemala-2022-Andrea-Radford-Appointment-Delegate-Representative-Details/54929|title=Andrea Radford appointed Miss Grand Guatemala 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-04-11|access-date=2022-07-18}}</ref> | 27 | [[Lungsod ng Guatemala|Lungsod ng Guwatemala]] |- | {{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] | Kim-Marie Spence<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Jamaica-2022-Kim-Marie-Spence-Winner-Delegate-Miss-Grand-International-2022/55233|title=Kim-Marie Spence crowned Miss Grand Jamaica 2022|website=Angelopedia|language=en|date=2022-06-07|access-date=2022-07-18}}</ref> | 20 | Saint Elizabeth |- | {{flagicon|HND}} [[Honduras]] | Saira Cacho<ref>{{Cite web|url=https://www.elpais.hn/2022/07/11/saira-cacho-bella-catracha-miss-grand-honduras-2022/|title=Saira Cacho, la bella catracha que se convirtió en Miss Grand Honduras 2022|website=El Pais|language=en|date=2022-07-11|access-date=2022-07-18}}</ref> | 21 | [[Tegucigalpa]] |- | {{flagicon|INA}} [[Indonesia|Indonesya]] | Andina Julie<ref>{{Cite web|url=https://kabarbanten.pikiran-rakyat.com/hiburan/pr-593372576/profil-dan-biodata-andina-julie-miss-grand-indonesia-2022-lengkap-dengan-zodiak-pendidikan-hingga-profesi|title=Profil dan Biodata Andina Julie Miss Grand Indonesia 2022 Lengkap dengan Zodiak, Pendidikan hingga Profesi|website=Kabar Banten|language=id|date=2022-01-01|access-date=2022-07-18}}</ref> | 20 | Muara Enim |- | {{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]] | Mildred Rincon<ref>{{Cite web|url=https://www.afrik.com/rachel-arhin-est-miss-intercontinental-canada-2021|title=Rachel Arhin est Miss Intercontinental Canada 2021|website=Afrik.com|language=fr|date=2021-10-08|access-date=2022-07-22}}</ref> | 26 | [[Calgary]] |- | {{flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]] | Jamilya Jyrgalbekova<ref>{{Cite web|url=https://kabar.kg/news/nazvany-piat-pobeditel-nitc-konkursa-miss-kyrgyzstan-2021/|title=Названы пять победительниц конкурса «Мисс Кыргызстан – 2021»|website=Kabar|language=ky|date=2021-11-22|access-date=2022-07-22}}</ref> | 20 | Chuy |- | {{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]] | Priscilla Londoño<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/06/25/fuerte-rival-priscilla-londono-se-lleva-la-corona-del-miss-grand-colombia-2022/|title=FUERTE RIVAL- Priscilla Londoño se lleva la corona del Miss Grand Colombia 2022|website=Top Vzla|language=es|date=2022-06-25|access-date=2022-07-19}}</ref> | 28 | [[Houston]] |- | {{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]] | Edona Aliu<ref>{{Cite web|url=https://archive.is/85x4h|title=Kurorezohen dy me te bukurat. Deta Kokomani dhe Roksana Ibrahimi triumfojne ne “Miss Universe Albania & Kosovo 2022”|website=Vizion Plus|language=sq|date=2022-06-11|access-date=2022-07-22|archive-date=2022-06-11|archive-url=https://archive.today/20220611192559/https://www.vizionplus.tv/kurorezohen-dy-me-te-bukurat-deta-kokomani-dhe-roksana-ibrahimi-triumfojne-ne-miss-universe-albania-kosovo-2022/|url-status=live}}</ref> | 25 | [[Zurich]] |- | {{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]] | Brenda Muñoz<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CfwLnlaLYSb/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Grand Costa Rica Oficial sa Instagram: Felicidades a Brenda Muñoz por este merecido triunfo|website=Instagram|language=es|date=2022-07-08|access-date=2022-07-19}}</ref> | 28 | Guanacaste |- | {{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]] | Daniela Espinosa<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/CfCA1QKr8rL/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss y Mister Cuba Oficial sa Instagram: ¡Cuba ya tiene a su Reina! Daniela Espinosa es nuestra Miss Grand Cuba 2022 quien nos representará en la 10ma Edición del Miss Grand International en Indonesia|website=Instagram|language=es|date=2022-06-20|access-date=2022-07-19}}</ref> | 26 | Varadero |- | {{flagicon|MUS}} [[Mauritius|Mawrisyo]] | Yuvna Rinishta<ref>{{Cite web|url=https://mauritiushindinews.com/defimedia/yuvna-rinishta-gookool-miss-model/|title=Yuvna Rinishta Gookool: Miss Model|website=Mauritius News|language=en|date=10 Hunyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Grand Port |- | {{flagicon|MMR}} [[Myanmar|Miyanmar]] | Ei Ei Aung Htunt<ref>{{Cite web|url=https://siamstyle.net/mm-kly-sda-di-rb-taeng-tng-hi-darng-ta-haenng-miss-grand-myanmar-2022.siam|title="มีมี กัลย์สุดา" ได้รับแต่งตั้ง ให้ดำรงตำแหน่ง Miss Grand Myanmar 2022|website=Siam Style|language=th|date=7 Mayo 2022|access-date=19 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Tak |- | {{flagicon|GBR}} [[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]] | Sofia Mayers<ref>{{Cite web|url=https://m.afamily.vn/nhan-sac-ca-tinh-nong-bong-cua-nguoi-dep-toc-xu-vua-dang-quang-hoa-hau-hoa-binh-anh-2022-20220718154858999.chn|title=Nhan sắc cá tính, nóng bỏng của người đẹp tóc xù vừa đăng quang Hoa hậu Hòa bình Anh 2022|website=afamily|language=vi|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Kent |- | {{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]] | Maycrin Jáenz<ref>{{Cite web|url=https://www.vostv.com.ni/farandula/22372-conozca-a-la-nueva-soberana-de-miss-grand-nicaragu/|title=Conozca a la nueva soberana de Miss Grand Nicaragua 2022|website=VosTV|language=es|date=18 Pebrero 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 23 | Granada |- | {{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]] | Marit Beets<ref>{{Cite web|url=https://m.photos.timesofindia.com/beauty-pageants/world-pageants/marit-beets-wins-miss-grand-netherlands-2022-crown/articleshow/91146905.cms|title=Marit Beets wins Miss Grand Netherlands 2022 crown|website=Times of India|language=en|date=28 Abril 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Volendam |- | {{flagicon|PAK}} [[Pakistan]] | Aneesa Sheikh<ref>{{Cite web|url=https://tienphong.vn/nu-nghe-si-truot-bang-nghe-thuat-xinh-dep-dang-quang-hoa-hau-hoa-binh-pakistan-2022-post1446024.tpo|title=Nữ nghệ sĩ trượt băng nghệ thuật xinh đẹp đăng quang Hoa hậu Hòa bình Pakistan 2022|website=Tien Phong|language=vi|date=14 Hunyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 19 | [[Michigan]] |- | {{flagicon|PAN}} [[Panama]] | Katheryn Yejas<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/berkat-prima/potret-miss-grand-panama-2022-katheryn-yejas-c1c2|title=10 Potret Miss Grand Panama 2022 Katheryn Yejas, Pesonanya Manis!|website=IDN Times|language=id|date=14 Enero 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | Taboga |- | {{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]] | Agatha Leon<ref>{{Cite web|url=https://m.photos.timesofindia.com/beauty-pageants/world-pageants/agatha-len-wins-miss-grand-paraguay-2022-crown/articleshow/91463509.cms|title=Agatha León wins Miss Grand Paraguay 2022 crown|website=Times of India|language=en|date=10 Mayo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 21 | Ciudad Del Este |- | {{flagicon|PER}} [[Peru]] | Janet Leyva<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Peru-2022-Janet-Leyva-Delegate-Representative-Miss-Grand-International-2022/54840|title=Janet Leyva crowned Miss Grand Perú 2022|website=Angelopedia|language=en|date=24 Marso 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 25 | Callao |- | {{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]] | Oxana Rivera<ref>{{Cite web|url=https://www.globalbeauties.com/news/2022/6/14/nuestra-belleza-puerto-rico-2022|title=Nuestra Belleza Puerto Rico 2022|website=Global Beauties|language=en|date=14 Hunyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 27 | Dorado |- | {{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]] | Jearmanda Ramos<ref>{{Cite web|url=https://worldbeauties.org/miss-grand-international/jearmanda-ramos-miss-grand-dominican-republic-2022/|title=Jearmanda Ramos đại diện Cộng hòa Dominica đến Miss Grand International 2022|website=Worldbeauties.org|language=vi|date=21 Enero 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | Puerto Plata |- | {{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]] | Mariana Bečková<ref>{{Cite web|url=https://www.pageantcircle.com/2022/05/miss-czech-republic-2022-meet-the-newly-crowned-winners.html?m=1|title=Miss Czech Republic 2022: Meet the newly crowned winners|website=Pageant Circle|language=en|date=8 Mayo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 23 | [[Prague]] |- | {{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]] | Engfa Waraha<ref>{{Cite web|url=https://thestandard.co/miss-grand-thailand-2022-3/|title=อิงฟ้า วราหะ คว้ามงทอง ครองตำแหน่ง Miss Grand Thailand 2022|website=The Standard|language=th|date=2022-05-01|access-date=2022-07-18}}</ref> | 27 | [[Bangkok]] |- | {{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]] | LuJuan Mzyk<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cf32mcsKCtn/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Grand South Africa sa Instagram: Good morning South Africa!! It is with great pleasure to announce our Miss Grand South Africa 2022, @lujuanmzyk|website=Instagram|language=en|date=2022-07-11|access-date=2022-07-19}}</ref> | 22 | [[Pretoria]] |- | {{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]] | Karina Perez Gres<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/05/29/nuestra-maxima-se-llevo-la-corona-karina-perez-gres-se-convierte-en-miss-grand-chile-2022-conocela/|title=NUESTRA MÁXIMA SE LLEVÓ LA CORONA- Karina Pérez Gres se convierte en Miss Grand Chile 2022 ¡CONÓCELA!|website=Top Vzla|language=es|date=29 Mayo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | {{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkiya]] | Derya Koc<ref>{{Cite web|url=https://www.angelopedia.com/news/Miss-Grand-Turkey-2022-Winner-Deria-Koc-Delegates-Miss-Grand-International-2022/55400|title=Deria Koc is Miss Grand Türkiye 2022|website=Angelopedia|language=en|date=11 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 28 | Schwabach |- |} == Mga paparating na kompetisyong pambansa == {|class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Petsa |- | {{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]] | 31 Hulyo 2022 |- | {{flagicon|RUS}} [[Rusya]] | 1 Agosto 2022 |- | {{flagicon|JPN}} [[Hapon]] | 6 Agosto 2022 |- | {{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]] | 27 Agosto 2022 |- | {{flagicon|ITA}} [[Italya]] | 18 Setyembre 2022 |- | {{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]] | 25 Setyembre 2022 |- | {{flagicon|KOR}} [[Timog Korea|Korea]] | 2022 |} == Mga Tala == === Bagong Sali === *{{flagicon|COD}} [[Demokratikong Republika ng Congo|Demokratikong Republika ng Konggo]] *{{flagicon|KGZ}} [[Kyrgyzstan|Kirgistan]] === Bumalik === Huling sumabak noong 2014: *{{flagicon|GBR}} [[United Kingdom|Nagkakaisang Kaharian]] Huling sumabak noong 2016: *{{flagicon|SIN}} [[Singapore|Singapur]] *{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkiya]] Huling sumabak noong 2018: *{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]] Huling sumabak noong 2020: *{{flagicon|ALB}} [[Albanya]] *{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]] *{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]] == Mga Sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya: Miss Grand International]] qtxdsun5xfyrxafgem7l3yorcqwlkpc 0 316018 1959282 1946458 2022-07-29T10:55:23Z 14.0.180.80 wikitext text/x-wiki {{Current event|[[SARS-CoV-2 Omicron variant|Omicron BA.2 baryant]]|date=Marso 2022}} {{Infobox pandemic | name = Pandemya ng COVID-19 sa [[Hong Kong]] | map1 = COVID-19 Outbreak Cases in Hong Kong.svg | legend1 = {{legend|#ffc0c0|0.00%-0.05% confirmed infected}}{{legend|#ee7070|0.05%-0.10% confirmed infected}}{{legend|#c80200|0.10%-0.15% confirmed infected}}{{legend|#510000|0.15%-0.20% confirmed infected}}{{legend|#250101|0.20%+ confirmed infected}} | disease = [[COVID-19]] | virus_strain = [[Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2|SARS-CoV-2]] | location = Hong Kong | first_case = West Kowloon station, Kowloon | arrival_date = {{Start date|2020|01|23|df=y}} – kasalukuyan | origin = [[Wuhan]], [[Hubei]], [[Tsina]] | confirmed_cases = 1,339,793 | active_cases = | hospitalised_cases = 1,384 | critical_cases = 6 | recovery_cases = 1,219,731 | deaths = 9,493 | fatality_rate = {{Percentage|9,493|1,339,793|2}} | website = {{URL|www.coronavirus.gov.hk}} }} Ang '''Pandemya ng COVID-19 sa Hong Kong''' ay parte ng [[Pandemya ng COVID-19|pandemya ng COVID-19 sa Mundo]] ng coronavirus disease (2019) "COVID-19" na sanhi ng [[SARS-CoV-2]], Ang coronavirus sa ''Hong Kong'' ay unang kumalat sa araw ng Enero 23, 2020, Ay unang kinumpirma sa Princess Margaret Hospital's Infectious Disease Centre para sa isolation at centralized treatment. Noong 5 Pebrero pagkatapos ng limang araw ay tinamaan ang ilang front liners, Ang gobyermo ng "Hong Kong" ay isinara ang tatlong border sa control points sa "Paliparang Pandaigdig ng Hong Kong", "Shenzhen Bay Control Point", at "Hong Kong–Zhuhai–Macau Bridge Control Point" ay ibalik na buksan. ===2020=== Ang Hong Kong ay malapit sa ikaunang alon ng COVID-19 (''coronavirus'') ay nagkaroon ng flatter na epidemya mula sa ibang lugar ay inobserbahan at kinonsiderang markahan ay binigyang estado sa ilang international transport hub, na mag mumula sa [[kalupaang Tsina]] na dadayohin ng milyong kataong bisita, Ang Hong Kong noo'y nakaranas ng surge ng ''[[SARS]]'' noong 2003 sa [[Guangdong]] ay ang mga mamayan na hindi sa tamang pag-suot ng face mask ay umabot sa 845 na katao ang positibo. Nakaranas ng kaunting surge kasagsagan ng ikalawang alon ng COVID-19 noong Marso at Abril 2020 ay sanhi ng mga nagbalikang overseas sa inimplement na mandatory quarantine, Noong Hulyo 2020 ay mahigit daan ang nagkaroon ng mga kaso ang naulat sa mga sumunod na araw hanggang Agosto 2020, kalaunan Nobyembre 2020 ay nakaranas ng "fourth wave" surge ng ''Covid-19'' ayon kay Chief Executive Carrie Lam. Ika Enero 2021 ang gobyerno ng Hong Kong ay inulit ang granular lockdown sa ilang residential buildings upang maisagawa ang isang mass testing, Ang mass vaccination ng [[Sinovac Biotech]] at [[Bakunang COVID-19 ng Pfizer–BioNTech]] ay ilulunsad sa ika 26 Pebrero. ===2022=== Ang Hong Kong ay isa sa mga bansa at teritoryo na itutuloy ang [[Zero-COVID]] ang eliminasyong estratehiya mula sa essensyal at bording closing, mula Pebrero 2022, ay kahit mild at mga asymptomatikong kaso sa hospitalisasyon at iilang mga isolations,<ref>https://abcnews.go.com/International/video/hong-kong-grapples-massive-covid-19-surge-83401822</ref> ay idinagdag sa mga magdadaang linggo, Ang "fifth wave" ng [[SARS-CoV-2 Omicron variant|Omicron baryant]] ay ang nagpalobo ng mga kaso sa Hong Kong, simula Disyembre 2021,<ref>https://newsinfo.inquirer.net/1565859/hong-kong-to-focus-covid-19-resources-on-elderly-no-date-set-for-mass-tests</ref> sanhi ng sistemang pang-kalusugan ay binigyang limitahan ang galaw ng mga mamamayan,<ref>https://www.scmp.com/news/hong-kong/health-environment/article/3170138/hong-kong-records-more-29000-coronavirus-cases</ref> Sa ngayon ang lungsod ng Hong Kong sa [[Asya]] Ang may pinakamataas na rates at kaso ng COVID-19 ay aabot mula sa 50,000 na mga kaso sa loob ng isang linggo, ang ilang mga ospital at capacity beds ay napuno sa dagdag na mga kaso na naiitala kada araw.<ref>https://time.com/6155737/hong-kong-covid-china-omicron</ref><ref>https://www.aljazeera.com/news/2022/3/9/in-zero-covid-hong-kong-deaths-smash-global-records</ref><ref>https://www.worldometers.info/coronavirus/country/china-hong-kong-sar</ref> ==Tingnan rin== * [[Pagkalat ng SARS sa Hong Kong noong 2002–2004]] ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Pandemya ng COVID-19 sa Asya]] {{usbong|Kalusugan}} iwxkz525p0o7v05og9eyjfg8j8mmd88 3 317136 1959191 1951483 2022-07-29T01:35:02Z GinawaSaHapon 102500 /* Wag isalin yung di label sa mga padron. */ new section wikitext text/x-wiki ==Alam ba ninyo?== {| class="messagebox {{#ifeq:|yes|small|standard}}-talk" |- |[[Image:Updated DYK query.svg|15px|Napiling artikulo para sa ABN]] |Noong [[Mayo 24]], [[2022]], ang '''''[[:Template:UnangPahinaAlam|Alam Ba Ninyo?]]''''' ay napunan ng {{#if:|facts|kaalaman}} mula sa lathalaing{{#if:|s|}} '''''[[Sinaunang Panahon ng mga Hudyo]]'''''{{#if:|{{#if:|, |, at}} '''''[[{{{4}}}]]''''' }}{{#if:|{{#if:|, |, at}} '''''[[{{{5}}}]]''''' }}{{#if:|, at '''''[[{{{6}}}]]'''''}}, na iyong kinatha, isinalinwika, at/o pinalawig. Magpatuloy ka pa sana sa paglikha ng ganitong uri ng mga lathalain. Salamat sa iyo at mabuhay ka! |} <!-- [[{{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTDAY}}]], [[{{CURRENTYEAR}}]] --> --[[User:Jojit fb|Jojit]] ([[User talk:Jojit fb|usapan]]) 07:06, 24 Mayo 2022 (UTC) == Pagbablangko ng pahina == Hi, una sa lahat, maraming salamat sa mga kontribusyon mo. Napansin ko na binablangko mo ang ibang mga pahina. Mukhang ginagawa mo ito upang ilipat ito. Hindi ganyan ang tamang paraan. Kung gusto mong ilipat ang isang pahina, pindutin ang "Ilipat" na nasa ilalim ng "Karagdagan" na menu malapit sa ''textbox'' para sa paghahanap sa kanang bahagi ng pahina. Kung nahihirapan kang maglipat dahil sa teknikal na dahilan, pakiabisuhan ako o ang ibang tagapangasiwa. Magagawa mo ito sa pag-iwan ng mensahe sa pahina ng usapan ko [https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Usapang_tagagamit:Jojit_fb&action=edit&section=new dito]. Puwede mo rin akong i-ping sa pagdagdag ng <nowiki>{{ping|Jojit fb}}</nowiki> (na magiging {{ping|Jojit fb}}) sa komento mo sa kahit anumang pahinang usapan. --[[User:Jojit fb|Jojit]] ([[User talk:Jojit fb|usapan]]) 04:03, 29 Mayo 2022 (UTC) == Maiikling artikulo == Pakiusap, huwag mong tanggalin ang babala tungkol sa mabilasang pagbura sa mga artikulong nilikha mo. Tingnan ang patakaran sa [[WP:BURA]] B1 para sa repreresnya. Nirerekomenda ko na imbis na tanggalin, paki-''expand'' o paliwigin ang mga artikulong iyon. Salamat. --[[User:Jojit fb|Jojit]] ([[User talk:Jojit fb|usapan]]) 05:40, 2 Hunyo 2022 (UTC) == Pagbablangko ng pahina at pagtanggal ng babalang pampahina == Hi uli, huwag magblangko ng pahina at magtanggal ng babalang pampahina. Naipaliwanag ko na sa mga mensahe ko sa iyo sa itaas kung bakit hindi puwede ang mga iyon. Kapag patuloy ka pa rin na gawin ito, maaring maharang o ma-''block'' ka sa pag-''edit'' sa Wikipedia. Sana maunawaan mo ang mga patakaran dito. Salamat. --[[User:Jojit fb|Jojit]] ([[User talk:Jojit fb|usapan]]) 01:01, 7 Hunyo 2022 (UTC) == Wag isalin yung di label sa mga padron. == Kamusta {{ping|Xsqwiypb}}! Pakiusap, wag mong isalin yung mga naka-Ingles sa mga padron. Mahalaga sila para gumana nang maayos yung mga padron e. Isalin mo lang yung nasa loob ng label=, since yon lang ang dapat isasalin. Pwede rin yung mga kategorya sa baba, at komento. Pero wag yung mga Ingles na nasa ibang lugar (tulad ng #switch). May kompromiso naman para diyan: magdagdag ka ng mga karagdagang switch case na para sa Tagalog. Gamitin mong value yung katumbas ng sa Ingles. [[Tagagamit:GinawaSaHapon|<span style="border-radius: 3px; background-color:#3366cc; color: white; font-weight: bold; padding: 5px;">GinawaSaHapon</span>]] <span style="font-size:85%;">('''[[Usapang tagagamit:GinawaSaHapon|usap tayo!]]''')</span> 01:35, 29 Hulyo 2022 (UTC) opahzaj0yad9fu6gjcde39gdnxo22kp 2 317584 1959259 1958319 2022-07-29T07:09:45Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki Magandang araw Pilipinas! == Mga nagawang artikulo == * [[Nadia Ferreira]] af4vw0hcan85l24wtrtrix8hwxr53t8 10 317817 1959055 1953455 2022-07-28T14:37:15Z GinawaSaHapon 102500 wikitext text/x-wiki {{if empty|{{{1|<noinclude>2022</noinclude>}}}|{{color|red|Kailangan po ng taon. ([[Padron:BCE]])}}}}&nbsp;{{#ifeq:{{yesno|{{{link|}}}}}|yes|{{small|[[Karaniwang Panahon (kalendaryong Gregoryano)|BKP]]}}|<span title="Karaniwang Panahon">{{small|BKP}}</span>}}<noinclude> {{Documentation | content = Hango sa [[:en:Template:BCE|kaparehong padron sa English Wikipedia]]. Isang padron para sa pagpapakita sa mga taong [[Karaniwang Panahon (kalendaryong Gregoryano)|Bago Karaniwang Panahon]]. Nilalagyan nito ang mga taon ng "BKP" pagkatapos ng taon, na sinusundan naman ng isang ''non-breaking space'' (&amp;nbsp;) bago ang nasabing taon. Pwedeng mai-link ang BKP sa kaugnay na pahina nito, kung ang {{para|link}} nito ay "y", "yes", o "true" (default ay walang link). === Mga halimbawa === : <code><nowiki>{{BCE|598}}</nowiki></code> ay {{BCE|598}} : <code><nowiki>{{BCE|5189|link=y}}</nowiki></code> ay {{BCE|5189|link=y}} : <code><nowiki>{{BCE}}</nowiki></code> ay {{BCE}} [[Category:Time, date and calendar templates]] }}<!--(end Documentation)--> </noinclude> ng9yrhrt100zjsmmzprlaa2ddvs4k75 0 318151 1959046 1956515 2022-07-28T13:30:47Z Saliksik-ako 120086 wikitext text/x-wiki {{Infobox animanga/Header|name=Koe no Katachi|image=Koe no Katachi logo.svg|caption=logo ng serye|genre=[[Drama]]<ref>{{cite web|last=Creamer|first=Nick|title=A Silent Voice GN 1 - Review|url=https://www.animenewsnetwork.com/review/a-silent-voice/gn-1/.92061|website=[[Anime News Network]]|access-date=May 12, 2021|date=August 27, 2015}}</ref><!-- Genres should be based on what reliable sources list them as and not on personal interpretations. Limit of the three most relevant genres in accordance with [[MOS:A&M]]. -->}} {{Infobox animanga/Print|type=manga|author=[[Yoshitoki Ōima]]|publisher=[[Kodansha]]|publisher_en={{English manga publisher |NA = [[Kodansha USA]] }}|demographic=''[[Shōnen manga|Shōnen]]''|imprint=Shōnen Magazine Comics|magazine=[[Weekly Shōnen Magazine]]|first=Agosto 7, 2013|last=Nobyembre 19, 2014|volumes=7|volume_list=#Volume list}} {{Infobox animanga/Other|title=Pelikulang anime|content=* [[Koe no Katachi(pelikula)|''Koe no Katachi'' (pelikula)]]}} {{Infobox animanga/Footer}} Ang {{nihongo|'''''Koe no Katachi''''|聲の形|4={{lit|Ang Hugis ng Boses}}|lead=yes}} ay isang seryeng [[manga]] na isinulat at inilarawan ni Yoshitoki Ōima. Ang serye ay orihinal na nailimbag bilang isang one-shot sa ''Bessatsu Shōnen Magazine ng'' [[Kodansha]] at kalaunan ay na-serialize sa[[Weekly Shōnen Magazine]]<nowiki/>mula Agosto 2013 hanggang Nobyembre 2014. Ang mga kabanata nito ay nakolekta sa pitong tomo ng [[tankōbon|''tankōbon'']]. Ang manga ay inilabas ng digital sa wikang Ingles ng [[Crunchyroll Manga]] at lisensyado ng [[Kodansha USA]] sa Hilagang Amerika. Isang adaptasyon na pelikulang [[anime]] ang ginawa ng [[Kyoto Animation]], ito ay inilabas noong Setyembre 2016. == Midya == === Manga === Nagsimula ang A Silent Voice bilang isang [[manga]] na isinulat at inilarawan ni Yoshitoki Ōima at orihinal na inilathala bilang one-shot sa Pebrero 2011 na isyu ng ''Bessatsu Shōnen Magazine''.<ref>{{Cite web |title=A Silent Voice Manga Has Anime in the Works |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-11-16/a-silent-voice-manga-has-anime-in-the-works/.81109 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref>Nang maglaon, ito ay naging isang buong serye ng manga at sinimulan ang serialization sa pinagsamang ika-36-37 na isyu ng ''[[Weekly Shōnen Magazine]]'', na inilabas noong Agosto 7, 2013,<ref>{{Cite web |last=Inc |first=Natasha |title=「聲の形」連載始動、いじめていた少年の葛藤を描く決定版 |url=https://natalie.mu/comic/news/96660 |access-date=2022-07-12 |website=コミックナタリー |language=ja}}</ref> at natapos ang pagtakbo nito sa ika-51 na isyu ng magazine noong Nobyembre 19, 2014.<ref>{{Cite web |title=A Silent Voice Manga Has Anime in the Works |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-11-16/a-silent-voice-manga-has-anime-in-the-works/.81109 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Ang serye ay pinagsama-sama sa pitong tomo ng ''[[tankōbon]]'' na inilathala ng [[Kodansha]] sa Japan sa pagitan ng Nobyembre 15, 2013,<ref>{{Cite web |title=『聲の形（１）』（大今 良時） 製品詳細 講談社コミックプラス |url=https://kc.kodansha.co.jp/product?item=0000019055 |access-date=2022-07-12 |website=講談社コミックプラス |language=ja}}</ref> at Disyembre 17, 2014.<ref>{{Cite web |last=Inc |first=Natasha |title=「聲の形」アニメ化決定！本日発売の週マガで完結＆2月に原画展も |url=https://natalie.mu/comic/news/131596 |access-date=2022-07-12 |website=コミックナタリー |language=ja}}</ref> Lisensyado ang [[Kodansha USA]] sa serye para sa paglabas sa wikang Ingles sa Hilagang Amerika, ang unang tomo ay inilabas noong ikalawang kapat ng 2015 at sinusundan ng paglabas ng mga tomo sa bawat susunod na dalawang buwan.<ref>{{Cite web |title=Kodansha Comics Adds A Silent Voice, Maria the Virgin Witch Manga |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-07-05/kodansha-comics-adds-a-silent-voice-maria-the-virgin-witch-manga/.76341 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Nauna nang nakuha ng Crunchyroll Manga ang serye para sa isang digital na paglabas sa Ingles.<ref>{{Cite web |title=Crunchyroll Releases Ajin, Koe no Katachi, Arslan Manga |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-03-14/crunchyroll-releases-ajin-koe-no-katachi-arslan-manga |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Kinolekta ng Kodansha Comics ang lahat ng pitong tomo sa isang box set na naglalaman ng poster at replika ng kuwaderno ni Shouko mula sa serye, at inilabas ito noong Disyembre 19, 2017.<ref>{{Cite web |last=Kodansha |date=2017-11-03 |title=Kodansha Comics Holiday 2017 manga box sets |url=https://kodansha.us/2017/11/03/kodansha-comics-holiday-2017-manga-box-sets/ |access-date=2022-07-12 |website=Kodansha |language=en-US}}</ref> Ang serye ay binalak na muling ilabas sa dalawang hard cover na nakolektang edisyon, na magtatampok ng mas mataas na kalidad ng pag-print at mga karagdagang segment. Lalabas ang Book 1 sa Oktubre 2021, at ang book 2 sa 2022.<ref>{{Cite web |last=Kodansha |date=2020-11-12 |title=Summer 2021 New Licensing Announcements for Kodansha Comics |url=https://kodansha.us/2020/11/11/summer_2021_new_licensing_announcements/ |access-date=2022-07-12 |website=Kodansha |language=en-US}}</ref> === Pelikula === Ang huling kabanata ng manga, na inilathala sa ika-51 na isyu ng ''Weekly Shonen Magazine'' noong 2014 ay nagpahayag ng pagpaplano para sa isang proyektong anime ng serye<ref>{{Cite web |title=A Silent Voice Manga Has Anime in the Works |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-11-16/a-silent-voice-manga-has-anime-in-the-works/.81109 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Ang ikapitong tomo ng manga ay nagsiwalat na ang proyekto ay magiging isang pelikula.<ref>{{Cite web |title=A Silent Voice Anime Project Is a Theatrical Film |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-12-15/a-silent-voice-anime-project-is-a-theatrical-film/.82166 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Sa kalaunan ay ipinahayag noong unang bahagi ng Oktubre 2015 na ang Kyoto Animation ay gagawa ng isang pelikulang anime batay sa serye, sa direksyon ni Naoko Yamada at ipinamahagi ng [[Shochiku Company, Limited|Shochiku]]. <ref>{{Cite web |title=Kyoto Animation to Produce A Silent Voice Film With Director Naoko Yamada |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2015-10-11/kyoto-animation-to-produce-a-silent-voice-film-with-director-naoko-yamada/.94031 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Inihayag sa opisyal na websayt ng adaptasyon na si Reiko Yoshida ang magsusulat ng mga skrip ng pelikula, habang si Futoshi Nishiya ang magdidisenyo ng mga karakter. Ang pelikula ay ipinalabas sa Japan noong Setyembre 17, 2016.<ref>{{Cite web |title=A Silent Voice Anime Film's Visual, Teaser Video, Release Date, More Staff Revealed |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2016-04-08/a-silent-voice-anime-film-visual-teaser-video-release-date-more-staff-revealed/.100828 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Nagtampok ang adaptasyon sa wikang Ingles ng isang boses artista na bingi na si Lexi Cowden na gumanap bilang isa sa mga pangunahing tauhan.<ref>{{Cite web |title=Listen to Lexi Cowden as Shoko in a New English Dub Clip of ‘A Silent Voice’ - Ani.ME |url=https://ani.me/posts/3414-Listen-to-Lexi-Cowden-as-Shoko-in-a-New-English-Dub-Clip-of-A-Silent-Voice- |access-date=2022-07-12 |website=ani.me}}</ref> == Pagtanggap == === Mga parangal at nominasyon === Nakatanggap ang Koe na Katachi ng parangal para sa "Best Rookie Manga" noong 2008.<ref>{{Cite web |title=漫画「聲の形」 8月7日発売の週刊少年マガジンで連載スタート |url=https://nlab.itmedia.co.jp/nl/articles/1306/12/news095.html |access-date=2022-07-12 |website=ねとらぼ |language=ja}}</ref> Ang direksyon ng nilalaman ay nagpahirap sa paglalathala sa anumang magasing manga hanggang sa ito ay nakuha pagkatapos ng mga buwan ng pagtatalong legal ng Pebrerong edisyon ng ''Bessatsu Shounen Magazine'', kung saan ito ay nagwagi sa unang pwesto. Dahil sa paksa, ang serye ay nasuri at sinusuportahan ng [[Japanese Federation of the Deaf]].<ref>{{Cite web |date=2013-02-21 |title=「立ち読みでもいいから読んで欲しい」 20日発売の週マガ読み切り「聲の形」が大反響 |url=https://www.j-cast.com/2013/02/21166420.html |access-date=2022-07-12 |website=J-CAST ニュース |language=ja}}</ref> Ito ay hinirang para sa ika-8 [[Manga Taishō]].<ref>{{Cite web |title=8th Manga Taisho Awards Nominates 14 Titles |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2015-01-18/8th-manga-taisho-awards-nominates-14-titles/.83431 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Noong Pebrero 2015, inihayag ng ''[[Asahi Shimbun]]'' na ang Koe na Katachi ay isa sa siyam na nominado para sa ikalabinsiyam na taunang [[Tezuka Osamu Cultural Prize]].<ref>{{Cite web |title=19th Tezuka Osamu Cultural Prize Nominees Announced |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2015-02-23/19th-tezuka-osamu-cultural-prize-nominees-announced/.85311 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Nagpatuloy ang manga upang manalo ng New Creator Prize. Noong Abril 2016, inihayag na ang Koe na Katachi ay hinirang para sa Best U.S. Edition of International Material-Asia award sa 2016 [[Eisner Awards]].<ref>{{Cite web |date=2016-04-19 |title=2016 Eisner Award Nominees {{!}} Comic-Con International: San Diego |url=https://web.archive.org/web/20160419182522/http://www.comic-con.org/awards/2016-eisner-award-nominees |access-date=2022-07-12 |website=web.archive.org}}</ref> == Sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Shōnen manga]] rchtgw2iysq1xw5y70jkxpnrjn0bug0 1959252 1959046 2022-07-29T05:32:05Z Saliksik-ako 120086 wikitext text/x-wiki {{Infobox animanga/Header|name=Koe no Katachi|image=Koe no Katachi logo.svg|caption=logo ng serye|genre=[[Drama]]<ref>{{cite web|last=Creamer|first=Nick|title=A Silent Voice GN 1 - Review|url=https://www.animenewsnetwork.com/review/a-silent-voice/gn-1/.92061|website=[[Anime News Network]]|access-date=May 12, 2021|date=August 27, 2015}}</ref><!-- Genres should be based on what reliable sources list them as and not on personal interpretations. Limit of the three most relevant genres in accordance with [[MOS:A&M]]. -->}} {{Infobox animanga/Print|type=manga|author=[[Yoshitoki Ōima]]|publisher=[[Kodansha]]|publisher_en={{English manga publisher |NA = [[Kodansha USA]] }}|demographic=''[[Shōnen manga|Shōnen]]''|imprint=Shōnen Magazine Comics|magazine=[[Weekly Shōnen Magazine]]|first=Agosto 7, 2013|last=Nobyembre 19, 2014|volumes=7|volume_list=#Volume list}} {{Infobox animanga/Other|title=Pelikulang anime|content=* [[Koe no Katachi(pelikula)|''Koe no Katachi'' (pelikula)]]}} {{Infobox animanga/Footer}} Ang {{nihongo|'''''Koe no Katachi'''|聲の形|4={{lit|Ang Hugis ng Boses}}|lead=yes}} ay isang seryeng [[manga]] na isinulat at inilarawan ni Yoshitoki Ōima. Ang serye ay orihinal na nailimbag bilang isang one-shot sa ''Bessatsu Shōnen Magazine'' ng [[Kodansha]] at kalaunan ay na-serialize sa [[Weekly Shōnen Magazine]] mula Agosto 2013 hanggang Nobyembre 2014. Ang mga kabanata nito ay nakolekta sa pitong tomo ng ''[[tankōbon]]''. Ang manga ay inilabas ng digital sa wikang Ingles ng [[Crunchyroll Manga]] at lisensyado ng [[Kodansha USA]] sa Hilagang Amerika. Isang adaptasyon na pelikulang [[anime]] ang ginawa ng [[Kyoto Animation]], ito ay inilabas noong Setyembre 2016. == Midya == === Manga === Nagsimula ang A Silent Voice bilang isang [[manga]] na isinulat at inilarawan ni Yoshitoki Ōima at orihinal na inilathala bilang one-shot sa Pebrero 2011 na isyu ng ''Bessatsu Shōnen Magazine''.<ref>{{Cite web |title=A Silent Voice Manga Has Anime in the Works |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-11-16/a-silent-voice-manga-has-anime-in-the-works/.81109 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref>Nang maglaon, ito ay naging isang buong serye ng manga at sinimulan ang serialization sa pinagsamang ika-36-37 na isyu ng ''[[Weekly Shōnen Magazine]]'', na inilabas noong Agosto 7, 2013,<ref>{{Cite web |last=Inc |first=Natasha |title=「聲の形」連載始動、いじめていた少年の葛藤を描く決定版 |url=https://natalie.mu/comic/news/96660 |access-date=2022-07-12 |website=コミックナタリー |language=ja}}</ref> at natapos ang pagtakbo nito sa ika-51 na isyu ng magazine noong Nobyembre 19, 2014.<ref>{{Cite web |title=A Silent Voice Manga Has Anime in the Works |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-11-16/a-silent-voice-manga-has-anime-in-the-works/.81109 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Ang serye ay pinagsama-sama sa pitong tomo ng ''[[tankōbon]]'' na inilathala ng [[Kodansha]] sa Japan sa pagitan ng Nobyembre 15, 2013,<ref>{{Cite web |title=『聲の形（１）』（大今 良時） 製品詳細 講談社コミックプラス |url=https://kc.kodansha.co.jp/product?item=0000019055 |access-date=2022-07-12 |website=講談社コミックプラス |language=ja}}</ref> at Disyembre 17, 2014.<ref>{{Cite web |last=Inc |first=Natasha |title=「聲の形」アニメ化決定！本日発売の週マガで完結＆2月に原画展も |url=https://natalie.mu/comic/news/131596 |access-date=2022-07-12 |website=コミックナタリー |language=ja}}</ref> Lisensyado ang [[Kodansha USA]] sa serye para sa paglabas sa wikang Ingles sa Hilagang Amerika, ang unang tomo ay inilabas noong ikalawang kapat ng 2015 at sinusundan ng paglabas ng mga tomo sa bawat susunod na dalawang buwan.<ref>{{Cite web |title=Kodansha Comics Adds A Silent Voice, Maria the Virgin Witch Manga |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-07-05/kodansha-comics-adds-a-silent-voice-maria-the-virgin-witch-manga/.76341 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Nauna nang nakuha ng Crunchyroll Manga ang serye para sa isang digital na paglabas sa Ingles.<ref>{{Cite web |title=Crunchyroll Releases Ajin, Koe no Katachi, Arslan Manga |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-03-14/crunchyroll-releases-ajin-koe-no-katachi-arslan-manga |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Kinolekta ng Kodansha Comics ang lahat ng pitong tomo sa isang box set na naglalaman ng poster at replika ng kuwaderno ni Shouko mula sa serye, at inilabas ito noong Disyembre 19, 2017.<ref>{{Cite web |last=Kodansha |date=2017-11-03 |title=Kodansha Comics Holiday 2017 manga box sets |url=https://kodansha.us/2017/11/03/kodansha-comics-holiday-2017-manga-box-sets/ |access-date=2022-07-12 |website=Kodansha |language=en-US}}</ref> Ang serye ay binalak na muling ilabas sa dalawang hard cover na nakolektang edisyon, na magtatampok ng mas mataas na kalidad ng pag-print at mga karagdagang segment. Lalabas ang Book 1 sa Oktubre 2021, at ang book 2 sa 2022.<ref>{{Cite web |last=Kodansha |date=2020-11-12 |title=Summer 2021 New Licensing Announcements for Kodansha Comics |url=https://kodansha.us/2020/11/11/summer_2021_new_licensing_announcements/ |access-date=2022-07-12 |website=Kodansha |language=en-US}}</ref> === Pelikula === Ang huling kabanata ng manga, na inilathala sa ika-51 na isyu ng ''Weekly Shonen Magazine'' noong 2014 ay nagpahayag ng pagpaplano para sa isang proyektong anime ng serye<ref>{{Cite web |title=A Silent Voice Manga Has Anime in the Works |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-11-16/a-silent-voice-manga-has-anime-in-the-works/.81109 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Ang ikapitong tomo ng manga ay nagsiwalat na ang proyekto ay magiging isang pelikula.<ref>{{Cite web |title=A Silent Voice Anime Project Is a Theatrical Film |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2014-12-15/a-silent-voice-anime-project-is-a-theatrical-film/.82166 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Sa kalaunan ay ipinahayag noong unang bahagi ng Oktubre 2015 na ang Kyoto Animation ay gagawa ng isang pelikulang anime batay sa serye, sa direksyon ni Naoko Yamada at ipinamahagi ng [[Shochiku Company, Limited|Shochiku]]. <ref>{{Cite web |title=Kyoto Animation to Produce A Silent Voice Film With Director Naoko Yamada |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2015-10-11/kyoto-animation-to-produce-a-silent-voice-film-with-director-naoko-yamada/.94031 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Inihayag sa opisyal na websayt ng adaptasyon na si Reiko Yoshida ang magsusulat ng mga skrip ng pelikula, habang si Futoshi Nishiya ang magdidisenyo ng mga karakter. Ang pelikula ay ipinalabas sa Japan noong Setyembre 17, 2016.<ref>{{Cite web |title=A Silent Voice Anime Film's Visual, Teaser Video, Release Date, More Staff Revealed |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2016-04-08/a-silent-voice-anime-film-visual-teaser-video-release-date-more-staff-revealed/.100828 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Nagtampok ang adaptasyon sa wikang Ingles ng isang boses artista na bingi na si Lexi Cowden na gumanap bilang isa sa mga pangunahing tauhan.<ref>{{Cite web |title=Listen to Lexi Cowden as Shoko in a New English Dub Clip of ‘A Silent Voice’ - Ani.ME |url=https://ani.me/posts/3414-Listen-to-Lexi-Cowden-as-Shoko-in-a-New-English-Dub-Clip-of-A-Silent-Voice- |access-date=2022-07-12 |website=ani.me}}</ref> == Pagtanggap == === Mga parangal at nominasyon === Nakatanggap ang Koe na Katachi ng parangal para sa "Best Rookie Manga" noong 2008.<ref>{{Cite web |title=漫画「聲の形」 8月7日発売の週刊少年マガジンで連載スタート |url=https://nlab.itmedia.co.jp/nl/articles/1306/12/news095.html |access-date=2022-07-12 |website=ねとらぼ |language=ja}}</ref> Ang direksyon ng nilalaman ay nagpahirap sa paglalathala sa anumang magasing manga hanggang sa ito ay nakuha pagkatapos ng mga buwan ng pagtatalong legal ng Pebrerong edisyon ng ''Bessatsu Shounen Magazine'', kung saan ito ay nagwagi sa unang pwesto. Dahil sa paksa, ang serye ay nasuri at sinusuportahan ng [[Japanese Federation of the Deaf]].<ref>{{Cite web |date=2013-02-21 |title=「立ち読みでもいいから読んで欲しい」 20日発売の週マガ読み切り「聲の形」が大反響 |url=https://www.j-cast.com/2013/02/21166420.html |access-date=2022-07-12 |website=J-CAST ニュース |language=ja}}</ref> Ito ay hinirang para sa ika-8 [[Manga Taishō]].<ref>{{Cite web |title=8th Manga Taisho Awards Nominates 14 Titles |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2015-01-18/8th-manga-taisho-awards-nominates-14-titles/.83431 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Noong Pebrero 2015, inihayag ng ''[[Asahi Shimbun]]'' na ang Koe na Katachi ay isa sa siyam na nominado para sa ikalabinsiyam na taunang [[Tezuka Osamu Cultural Prize]].<ref>{{Cite web |title=19th Tezuka Osamu Cultural Prize Nominees Announced |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2015-02-23/19th-tezuka-osamu-cultural-prize-nominees-announced/.85311 |access-date=2022-07-12 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Nagpatuloy ang manga upang manalo ng New Creator Prize. Noong Abril 2016, inihayag na ang Koe na Katachi ay hinirang para sa Best U.S. Edition of International Material-Asia award sa 2016 [[Eisner Awards]].<ref>{{Cite web |date=2016-04-19 |title=2016 Eisner Award Nominees {{!}} Comic-Con International: San Diego |url=https://web.archive.org/web/20160419182522/http://www.comic-con.org/awards/2016-eisner-award-nominees |access-date=2022-07-12 |website=web.archive.org}}</ref> == Sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Shōnen manga]] 3tcvr8ijv7v5mjk9ofub47ppqycmxld 2 318353 1959120 1958786 2022-07-28T21:52:44Z Prof.PMarini 123274 Magdagdag ng sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Noong Hulyo 2018, napanalunan niya ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto. Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7). Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia. Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan. Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin.]] ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]]. Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen. Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi. Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira. Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo. Dahil sa pagpaptaw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban na lamang si Ian dala ang watawat ng FIDE. Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''. Si Ian ang unang manlalaro na nalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013. {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess'' at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''. ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]]. Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''". Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} lwkxs4gxxxv73duu8bgw6wfrq5n2xb3 1959121 1959120 2022-07-28T22:02:22Z Prof.PMarini 123274 Typo edit. Dagdag na sanggunian. wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=7 October 2016 |publisher=ChessBase |access-date=12022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7). Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia. Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan. Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin.]] ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]]. Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen. Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi. Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira. Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo. Dahil sa pagpaptaw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban na lamang si Ian dala ang watawat ng FIDE. Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''. Si Ian ang unang manlalaro na nalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013. {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess'' at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''. ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]]. Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''". Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} osc9hco3283e9fhk9jk1ge3mhzw16np 1959122 1959121 2022-07-28T22:09:18Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na mga sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan. Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin.]] ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]]. Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen. Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi. Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira. Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo. Dahil sa pagpaptaw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban na lamang si Ian dala ang watawat ng FIDE. Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''. Si Ian ang unang manlalaro na nalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013. {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess'' at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''. ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]]. Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''". Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} 7hbrjf6voqmyf4vtizryndvaiy5z92j 1959123 1959122 2022-07-28T22:16:10Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]]. Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen. Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi. Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira. Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo. Dahil sa pagpaptaw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban na lamang si Ian dala ang watawat ng FIDE. Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''. Si Ian ang unang manlalaro na nalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013. {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess'' at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''. ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]]. Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''". Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} 2vl419iol9yn36i3nw8w8twptrlhsnx 1959125 1959123 2022-07-28T22:19:44Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen. Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi. Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira. Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo. Dahil sa pagpaptaw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban na lamang si Ian dala ang watawat ng FIDE. Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''. Si Ian ang unang manlalaro na nalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013. {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess'' at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''. ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]]. Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''". Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} eqbhozfvi4ef1dsy5x32gxyturfdfbe 1959129 1959125 2022-07-28T22:26:32Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=ru| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi. Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira. Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo. Dahil sa pagpaptaw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban na lamang si Ian dala ang watawat ng FIDE. Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''. Si Ian ang unang manlalaro na nalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013. {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess'' at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''. ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]]. Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''". Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} 7ib0ixb4bkns92hjgy0hlmn0wm13odq 1959138 1959129 2022-07-28T22:34:03Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="World Rapid">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo. Dahil sa pagpaptaw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban na lamang si Ian dala ang watawat ng FIDE. Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''. Si Ian ang unang manlalaro na nalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013. {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess'' at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''. ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]]. Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''". Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} d1wmksk8mub07g8vdqkbyhya8er01os 1959139 1959138 2022-07-28T22:35:44Z Prof.PMarini 123274 Typo edit wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="Abdussatorov">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo. Dahil sa pagpaptaw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban na lamang si Ian dala ang watawat ng FIDE. Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''. Si Ian ang unang manlalaro na nalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013. {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess'' at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''. ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]]. Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''". Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} pefgvp21j7zz7l18aeaajq57swmyb2x 1959141 1959139 2022-07-28T22:41:04Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="Abdussatorov">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo.<ref name="2022 Candidates">{{Cite web |url=https://en.chessbase.com/post/fide-candidates-2022-r13|title=Ian_Nepomniachtchi_wins_second_consecutive_Candidates_Tournament|last=Colodro |first=Carlos Alberto |website=Chessbase |language=en|date=2022-07-04|access-date=2022-07-29}}</ref> Dahil sa pagpapataw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban na lamang si Ian dala ang watawat ng FIDE. Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''. Si Ian ang unang manlalaro na nalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013. {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess'' at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''. ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]]. Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''". Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} fxtbxadmnlcgml08rbscblz0n0q9b75 1959143 1959141 2022-07-28T22:44:14Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="Abdussatorov">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo.<ref name="2022 Candidates">{{Cite web |url=https://en.chessbase.com/post/fide-candidates-2022-r13|title=Ian_Nepomniachtchi_wins_second_consecutive_Candidates_Tournament|last=Colodro |first=Carlos Alberto |website=Chessbase |language=en|date=2022-07-04|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name="2022 FIDE2">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/madrid-candidates-10-caruana-caught-by-ding-and-nakamura |title=Madrid_Candidates_10:_Caruana_caught_by_Ding_and_Nakamura |last=McGourty |first=Colin |date=2022-06-30|access-date=2022-07-29 |website=chess24.com |language=en}}</ref> Dahil sa pagpapataw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban na lamang si Ian dala ang watawat ng FIDE. Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''. Si Ian ang unang manlalaro na nalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013. {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess'' at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''. ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]]. Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''". Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} oznmki23gxlbq9qem7eke5nzlbx3f7r 1959145 1959143 2022-07-28T22:51:40Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="Abdussatorov">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo.<ref name="2022 Candidates">{{Cite web |url=https://en.chessbase.com/post/fide-candidates-2022-r13|title=Ian_Nepomniachtchi_wins_second_consecutive_Candidates_Tournament|last=Colodro |first=Carlos Alberto |website=Chessbase |language=en|date=2022-07-04|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name="2022 FIDE2">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/madrid-candidates-10-caruana-caught-by-ding-and-nakamura |title=Madrid_Candidates_10:_Caruana_caught_by_Ding_and_Nakamura |last=McGourty |first=Colin |date=2022-06-30|access-date=2022-07-29 |website=chess24.com |language=en}}</ref> Dahil sa pagpapataw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban si Ian dala ang watawat ng FIDE.<ref name"FIDE Flag">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1716 |title=FIDE Candidates Tournament: Drawings of lots and pairings |date=2022-04-29 |access-date=2022-07-29 |website=www.fide.com |language=en}}</ref> <ref name"Russia Suspension">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1638 |title=Russia and Belarus teams suspended from FIDE competitions |website=www.fide.com |language=en|date=2022-03-16 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''. Si Ian ang unang manlalaro na nakalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013. {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess'' at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''. ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]]. Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''". Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} lfcvs7z3ql251ed6kpgomna1hy6e0su 1959153 1959145 2022-07-28T22:59:03Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="Abdussatorov">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo.<ref name="2022 Candidates">{{Cite web |url=https://en.chessbase.com/post/fide-candidates-2022-r13|title=Ian_Nepomniachtchi_wins_second_consecutive_Candidates_Tournament|last=Colodro |first=Carlos Alberto |website=Chessbase |language=en|date=2022-07-04|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name="2022 FIDE2">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/madrid-candidates-10-caruana-caught-by-ding-and-nakamura |title=Madrid_Candidates_10:_Caruana_caught_by_Ding_and_Nakamura |last=McGourty |first=Colin |date=2022-06-30|access-date=2022-07-29 |website=chess24.com |language=en}}</ref> Dahil sa pagpapataw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban si Ian dala ang watawat ng FIDE.<ref name"FIDE Flag">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1716 |title=FIDE Candidates Tournament: Drawings of lots and pairings |date=2022-04-29 |access-date=2022-07-29 |website=www.fide.com |language=en}}</ref> <ref name"Russia Suspension">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1638 |title=Russia and Belarus teams suspended from FIDE competitions |website=www.fide.com |language=en|date=2022-03-16 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''.<ref name="2022 Candidates" /> Si Ian ang unang manlalaro na nakalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013. {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess'' at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''. ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]]. Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''". Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} mapz3b7xk631raup9b4fw4h9xldby3j 1959156 1959153 2022-07-28T23:02:52Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="Abdussatorov">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo.<ref name="2022 Candidates">{{Cite web |url=https://en.chessbase.com/post/fide-candidates-2022-r13|title=Ian_Nepomniachtchi_wins_second_consecutive_Candidates_Tournament|last=Colodro |first=Carlos Alberto |website=Chessbase |language=en|date=2022-07-04|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name="2022 FIDE2">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/madrid-candidates-10-caruana-caught-by-ding-and-nakamura |title=Madrid_Candidates_10:_Caruana_caught_by_Ding_and_Nakamura |last=McGourty |first=Colin |date=2022-06-30|access-date=2022-07-29 |website=chess24.com |language=en}}</ref> Dahil sa pagpapataw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban si Ian dala ang watawat ng FIDE.<ref name"FIDE Flag">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1716 |title=FIDE Candidates Tournament: Drawings of lots and pairings |date=2022-04-29 |access-date=2022-07-29 |website=www.fide.com |language=en}}</ref> <ref name"Russia Suspension">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1638 |title=Russia and Belarus teams suspended from FIDE competitions |website=www.fide.com |language=en|date=2022-03-16 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''.<ref name="2022 Candidates" /> Si Ian ang unang manlalaro na nakalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013.<ref name="Ian_High_Score" /> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess'' at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''. ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]]. Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''". Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} biwwl77xr67wcw1wa66v7o2o4te284i 1959157 1959156 2022-07-28T23:05:18Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na mga sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="Abdussatorov">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo.<ref name="2022 Candidates">{{Cite web |url=https://en.chessbase.com/post/fide-candidates-2022-r13|title=Ian_Nepomniachtchi_wins_second_consecutive_Candidates_Tournament|last=Colodro |first=Carlos Alberto |website=Chessbase |language=en|date=2022-07-04|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name="2022 FIDE2">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/madrid-candidates-10-caruana-caught-by-ding-and-nakamura |title=Madrid_Candidates_10:_Caruana_caught_by_Ding_and_Nakamura |last=McGourty |first=Colin |date=2022-06-30|access-date=2022-07-29 |website=chess24.com |language=en}}</ref> Dahil sa pagpapataw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban si Ian dala ang watawat ng FIDE.<ref name"FIDE Flag">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1716 |title=FIDE Candidates Tournament: Drawings of lots and pairings |date=2022-04-29 |access-date=2022-07-29 |website=www.fide.com |language=en}}</ref> <ref name"Russia Suspension">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1638 |title=Russia and Belarus teams suspended from FIDE competitions |website=www.fide.com |language=en|date=2022-03-16 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''.<ref name="2022 Candidates" /> Si Ian ang unang manlalaro na nakalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013.<ref name="Ian_High_Score" /> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess''<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_rapid|title=FIDE Online. FIDE Top players - Rapid Top 100 Players June 2021}}</ref> at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''.<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_blitz|title=FIDE Online. FIDE Top players - Blitz Top 100 Players June 2021|website=ratings.fide.com}}</ref> ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]]. Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''". Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} 3beu8s8bv5qvbcgxdj3hisb8v8g3qkz 1959163 1959157 2022-07-28T23:12:21Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na mga sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="Abdussatorov">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo.<ref name="2022 Candidates">{{Cite web |url=https://en.chessbase.com/post/fide-candidates-2022-r13|title=Ian_Nepomniachtchi_wins_second_consecutive_Candidates_Tournament|last=Colodro |first=Carlos Alberto |website=Chessbase |language=en|date=2022-07-04|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name="2022 FIDE2">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/madrid-candidates-10-caruana-caught-by-ding-and-nakamura |title=Madrid_Candidates_10:_Caruana_caught_by_Ding_and_Nakamura |last=McGourty |first=Colin |date=2022-06-30|access-date=2022-07-29 |website=chess24.com |language=en}}</ref> Dahil sa pagpapataw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban si Ian dala ang watawat ng FIDE.<ref name"FIDE Flag">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1716 |title=FIDE Candidates Tournament: Drawings of lots and pairings |date=2022-04-29 |access-date=2022-07-29 |website=www.fide.com |language=en}}</ref> <ref name"Russia Suspension">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1638 |title=Russia and Belarus teams suspended from FIDE competitions |website=www.fide.com |language=en|date=2022-03-16 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''.<ref name="2022 Candidates" /> Si Ian ang unang manlalaro na nakalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013.<ref name="Ian_High_Score" /> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess''<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_rapid|title=FIDE Online. FIDE Top players - Rapid Top 100 Players June 2021}}</ref> at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''.<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_blitz|title=FIDE Online. FIDE Top players - Blitz Top 100 Players June 2021|website=ratings.fide.com}}</ref> ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]].<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/apr/26/ian-nepomniachtchi-world-chess-championship-magnus-carlsen-dubai |title=Nepomniachtchi sets up World Chess Championship date with Carlsen |website=the Guardian |language=en |date=26 April 2021|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref>{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/2013-maccabiah-games---the-jewish-olympics-240713 |title=2013 Maccabiah Games – The Jewish Olympics |last=Soffer |first=Ram |author-link=Ram Soffer |publisher=ChessBase |date=2013-07-24|access-date=2022-07-29 }}</ref>Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''".<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/nov/25/will-nepo-supercomputer-give-him-world-chess-title-edge-over-carlsen|title=Will Nepo's supercomputer give him world chess title edge over Carlsen?|date=25 November 2021 |publisher=The Guardian |access-date=2022-07-29}}</ref> Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]'' Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} bwm5summ5e1zfjrpy697uaj3j8aarau 1959164 1959163 2022-07-28T23:16:27Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="Abdussatorov">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo.<ref name="2022 Candidates">{{Cite web |url=https://en.chessbase.com/post/fide-candidates-2022-r13|title=Ian_Nepomniachtchi_wins_second_consecutive_Candidates_Tournament|last=Colodro |first=Carlos Alberto |website=Chessbase |language=en|date=2022-07-04|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name="2022 FIDE2">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/madrid-candidates-10-caruana-caught-by-ding-and-nakamura |title=Madrid_Candidates_10:_Caruana_caught_by_Ding_and_Nakamura |last=McGourty |first=Colin |date=2022-06-30|access-date=2022-07-29 |website=chess24.com |language=en}}</ref> Dahil sa pagpapataw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban si Ian dala ang watawat ng FIDE.<ref name"FIDE Flag">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1716 |title=FIDE Candidates Tournament: Drawings of lots and pairings |date=2022-04-29 |access-date=2022-07-29 |website=www.fide.com |language=en}}</ref> <ref name"Russia Suspension">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1638 |title=Russia and Belarus teams suspended from FIDE competitions |website=www.fide.com |language=en|date=2022-03-16 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''.<ref name="2022 Candidates" /> Si Ian ang unang manlalaro na nakalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013.<ref name="Ian_High_Score" /> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess''<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_rapid|title=FIDE Online. FIDE Top players - Rapid Top 100 Players June 2021}}</ref> at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''.<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_blitz|title=FIDE Online. FIDE Top players - Blitz Top 100 Players June 2021|website=ratings.fide.com}}</ref> ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]].<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/apr/26/ian-nepomniachtchi-world-chess-championship-magnus-carlsen-dubai |title=Nepomniachtchi sets up World Chess Championship date with Carlsen |website=the Guardian |language=en |date=26 April 2021|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref>{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/2013-maccabiah-games---the-jewish-olympics-240713 |title=2013 Maccabiah Games – The Jewish Olympics |last=Soffer |first=Ram |author-link=Ram Soffer |publisher=ChessBase |date=2013-07-24|access-date=2022-07-29 }}</ref>Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''".<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/nov/25/will-nepo-supercomputer-give-him-world-chess-title-edge-over-carlsen|title=Will Nepo's supercomputer give him world chess title edge over Carlsen?|date=25 November 2021 |publisher=The Guardian |access-date=2022-07-29}}</ref> Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]''.<ref>{{cite web |url=http://open2013.moscowchess.org/en/news/32 |title=Vladimir Palikhata opened 9th International RSSU Cup Moscow Open 2013 |website=Moscow Open |date=2013-02-02|access-date=2022-07-29 }}</ref> Noong Oktubre 4, 2021, nagin panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]'' Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine. ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} avzlk60jdewuu1ucouehnz5ftyp32qj 1959166 1959164 2022-07-28T23:22:23Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="Abdussatorov">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo.<ref name="2022 Candidates">{{Cite web |url=https://en.chessbase.com/post/fide-candidates-2022-r13|title=Ian_Nepomniachtchi_wins_second_consecutive_Candidates_Tournament|last=Colodro |first=Carlos Alberto |website=Chessbase |language=en|date=2022-07-04|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name="2022 FIDE2">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/madrid-candidates-10-caruana-caught-by-ding-and-nakamura |title=Madrid_Candidates_10:_Caruana_caught_by_Ding_and_Nakamura |last=McGourty |first=Colin |date=2022-06-30|access-date=2022-07-29 |website=chess24.com |language=en}}</ref> Dahil sa pagpapataw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban si Ian dala ang watawat ng FIDE.<ref name"FIDE Flag">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1716 |title=FIDE Candidates Tournament: Drawings of lots and pairings |date=2022-04-29 |access-date=2022-07-29 |website=www.fide.com |language=en}}</ref> <ref name"Russia Suspension">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1638 |title=Russia and Belarus teams suspended from FIDE competitions |website=www.fide.com |language=en|date=2022-03-16 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''.<ref name="2022 Candidates" /> Si Ian ang unang manlalaro na nakalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013.<ref name="Ian_High_Score" /> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess''<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_rapid|title=FIDE Online. FIDE Top players - Rapid Top 100 Players June 2021}}</ref> at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''.<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_blitz|title=FIDE Online. FIDE Top players - Blitz Top 100 Players June 2021|website=ratings.fide.com}}</ref> ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]].<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/apr/26/ian-nepomniachtchi-world-chess-championship-magnus-carlsen-dubai |title=Nepomniachtchi sets up World Chess Championship date with Carlsen |website=the Guardian |language=en |date=26 April 2021|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref>{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/2013-maccabiah-games---the-jewish-olympics-240713 |title=2013 Maccabiah Games – The Jewish Olympics |last=Soffer |first=Ram |author-link=Ram Soffer |publisher=ChessBase |date=2013-07-24|access-date=2022-07-29 }}</ref>Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''".<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/nov/25/will-nepo-supercomputer-give-him-world-chess-title-edge-over-carlsen|title=Will Nepo's supercomputer give him world chess title edge over Carlsen?|date=25 November 2021 |publisher=The Guardian |access-date=2022-07-29}}</ref> Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]''.<ref>{{cite web |url=http://open2013.moscowchess.org/en/news/32 |title=Vladimir Palikhata opened 9th International RSSU Cup Moscow Open 2013 |website=Moscow Open |date=2013-02-02|access-date=2022-07-29 }}</ref> Noong Oktubre 4, 2021, naging panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]''<ref>{{Cite web|url=https://gorod-tv.com/news/obschestvo/122402|title=Брянский гроссмейстер Ян Непомнящий сыграл в "Что? Где? Когда?"|language= ru|date=2021-10-04|access-date=2022-07-29}}</ref> Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine.<ref> {{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/stop-the-war-44-top-russian-players-publish-open-letter-to-putin|title='Stop the war.' 44 Top Russian Players Publish Open Letter To Putin|last=Copeland|first=Sam|website=chess.com|date=2022-04-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]]. Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} 5wvasd2siveqmd7hlsemogf9mjx1md5 1959169 1959166 2022-07-28T23:31:15Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="Abdussatorov">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo.<ref name="2022 Candidates">{{Cite web |url=https://en.chessbase.com/post/fide-candidates-2022-r13|title=Ian_Nepomniachtchi_wins_second_consecutive_Candidates_Tournament|last=Colodro |first=Carlos Alberto |website=Chessbase |language=en|date=2022-07-04|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name="2022 FIDE2">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/madrid-candidates-10-caruana-caught-by-ding-and-nakamura |title=Madrid_Candidates_10:_Caruana_caught_by_Ding_and_Nakamura |last=McGourty |first=Colin |date=2022-06-30|access-date=2022-07-29 |website=chess24.com |language=en}}</ref> Dahil sa pagpapataw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban si Ian dala ang watawat ng FIDE.<ref name"FIDE Flag">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1716 |title=FIDE Candidates Tournament: Drawings of lots and pairings |date=2022-04-29 |access-date=2022-07-29 |website=www.fide.com |language=en}}</ref> <ref name"Russia Suspension">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1638 |title=Russia and Belarus teams suspended from FIDE competitions |website=www.fide.com |language=en|date=2022-03-16 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''.<ref name="2022 Candidates" /> Si Ian ang unang manlalaro na nakalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013.<ref name="Ian_High_Score" /> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess''<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_rapid|title=FIDE Online. FIDE Top players - Rapid Top 100 Players June 2021}}</ref> at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''.<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_blitz|title=FIDE Online. FIDE Top players - Blitz Top 100 Players June 2021|website=ratings.fide.com}}</ref> ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]].<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/apr/26/ian-nepomniachtchi-world-chess-championship-magnus-carlsen-dubai |title=Nepomniachtchi sets up World Chess Championship date with Carlsen |website=the Guardian |language=en |date=26 April 2021|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref>{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/2013-maccabiah-games---the-jewish-olympics-240713 |title=2013 Maccabiah Games – The Jewish Olympics |last=Soffer |first=Ram |publisher=ChessBase |date=2013-07-24|access-date=2022-07-29 }}</ref>Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''".<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/nov/25/will-nepo-supercomputer-give-him-world-chess-title-edge-over-carlsen|title=Will Nepo's supercomputer give him world chess title edge over Carlsen?|date=25 November 2021 |publisher=The Guardian |access-date=2022-07-29}}</ref> Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]''.<ref>{{cite web |url=http://open2013.moscowchess.org/en/news/32 |title=Vladimir Palikhata opened 9th International RSSU Cup Moscow Open 2013 |website=Moscow Open |date=2013-02-02|access-date=2022-07-29 }}</ref> Noong Oktubre 4, 2021, naging panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]''<ref>{{Cite web|url=https://gorod-tv.com/news/obschestvo/122402|title=Брянский гроссмейстер Ян Непомнящий сыграл в "Что? Где? Когда?"|language= ru|date=2021-10-04|access-date=2022-07-29}}</ref> Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine.<ref> {{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/stop-the-war-44-top-russian-players-publish-open-letter-to-putin|title='Stop the war.' 44 Top Russian Players Publish Open Letter To Putin|last=Copeland|first=Sam|website=chess.com|date=2022-04-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]].<ref>{{Cite magazine |last=Bolding |first=Jonathan |date=18 April 2021 |title=World #6 chess grandmaster compares watching esports to watching chess |url=https://www.pcgamer.com/world-6-chess-grandmaster-compares-watching-esports-to-watching-chess/ |access-date=2022-07-29 |magazine=[[PC Gamer]]}}</ref> <ref>{{Cite web |url=https://iz.ru/news/702083 |title="Я отошел от киберспорта и сосредоточился на шахматах" |trans-title=I moved away from esports and focused on chess |last=Ganeev |first=Timur |date=2017-05-10|access-date=2022-07-29 |website=[[Izvestia]] |language=ru}}</ref> Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''. Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.'' ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} l826247ntqgoaom2hrgo2c40am75qky 1959171 1959169 2022-07-28T23:37:13Z Prof.PMarini 123274 Dagdag na sanggunian wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''Russian Superfinal'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''Aeroflot Open, ''at noong ''2016, ''nanalo siya sa ''Tal Memorial''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' World Team Chess Championship'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''2015 European Team Chess Championship sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="Abdussatorov">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo.<ref name="2022 Candidates">{{Cite web |url=https://en.chessbase.com/post/fide-candidates-2022-r13|title=Ian_Nepomniachtchi_wins_second_consecutive_Candidates_Tournament|last=Colodro |first=Carlos Alberto |website=Chessbase |language=en|date=2022-07-04|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name="2022 FIDE2">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/madrid-candidates-10-caruana-caught-by-ding-and-nakamura |title=Madrid_Candidates_10:_Caruana_caught_by_Ding_and_Nakamura |last=McGourty |first=Colin |date=2022-06-30|access-date=2022-07-29 |website=chess24.com |language=en}}</ref> Dahil sa pagpapataw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban si Ian dala ang watawat ng FIDE.<ref name"FIDE Flag">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1716 |title=FIDE Candidates Tournament: Drawings of lots and pairings |date=2022-04-29 |access-date=2022-07-29 |website=www.fide.com |language=en}}</ref> <ref name"Russia Suspension">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1638 |title=Russia and Belarus teams suspended from FIDE competitions |website=www.fide.com |language=en|date=2022-03-16 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''.<ref name="2022 Candidates" /> Si Ian ang unang manlalaro na nakalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013.<ref name="Ian_High_Score" /> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess''<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_rapid|title=FIDE Online. FIDE Top players - Rapid Top 100 Players June 2021}}</ref> at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''.<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_blitz|title=FIDE Online. FIDE Top players - Blitz Top 100 Players June 2021|website=ratings.fide.com}}</ref> ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]].<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/apr/26/ian-nepomniachtchi-world-chess-championship-magnus-carlsen-dubai |title=Nepomniachtchi sets up World Chess Championship date with Carlsen |website=the Guardian |language=en |date=26 April 2021|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref>{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/2013-maccabiah-games---the-jewish-olympics-240713 |title=2013 Maccabiah Games – The Jewish Olympics |last=Soffer |first=Ram |publisher=ChessBase |date=2013-07-24|access-date=2022-07-29 }}</ref>Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''".<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/nov/25/will-nepo-supercomputer-give-him-world-chess-title-edge-over-carlsen|title=Will Nepo's supercomputer give him world chess title edge over Carlsen?|date=25 November 2021 |publisher=The Guardian |access-date=2022-07-29}}</ref> Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]''.<ref>{{cite web |url=http://open2013.moscowchess.org/en/news/32 |title=Vladimir Palikhata opened 9th International RSSU Cup Moscow Open 2013 |website=Moscow Open |date=2013-02-02|access-date=2022-07-29 }}</ref> Noong Oktubre 4, 2021, naging panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]''<ref>{{Cite web|url=https://gorod-tv.com/news/obschestvo/122402|title=Брянский гроссмейстер Ян Непомнящий сыграл в "Что? Где? Когда?"|language= ru|date=2021-10-04|access-date=2022-07-29}}</ref> Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine.<ref> {{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/stop-the-war-44-top-russian-players-publish-open-letter-to-putin|title='Stop the war.' 44 Top Russian Players Publish Open Letter To Putin|last=Copeland|first=Sam|website=chess.com|date=2022-04-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]].<ref>{{Cite magazine |last=Bolding |first=Jonathan |date=18 April 2021 |title=World #6 chess grandmaster compares watching esports to watching chess |url=https://www.pcgamer.com/world-6-chess-grandmaster-compares-watching-esports-to-watching-chess/ |access-date=2022-07-29 |magazine=[[PC Gamer]]}}</ref> <ref>{{Cite web |url=https://iz.ru/news/702083 |title="Я отошел от киберспорта и сосредоточился на шахматах" |trans-title=I moved away from esports and focused on chess |last=Ganeev |first=Timur |date=2017-05-10|access-date=2022-07-29 |website=[[Izvestia]] |language=ru}}</ref> Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''.<ref>{{Cite web |url=https://cyber.sports.ru/dota2/1096501858-rossiyanin-yan-nepomnyashhij-sygraet-v-matche-za-shaxmatnuyu-koronu-on.html |title=Россиянин Ян Непомнящий сыграет в матче за мировую шахматную корону. Он побеждал на Asus Cup Winter 2011 и комментировал ESL One Hamburg 2018 |trans-title=Russian Ian Nepomniachtchi will play in the match for the world chess crown. He won the Asus Cup Winter 2011 and was one of the commentators in ESL One Hamburg 2018 |last=Neprash |first=Alexander |date=26 April 2021 |access-date=2022-07-29 |website=Cyber.Sports.ru |language=ru}}</ref> Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.''<ref>{{Cite web |url=http://vieesports.com/european-champion-in-chess-ian-nepomniachtchi-hearthstone-is-more-like-sudoku-than-chess/ |title=European Champion in chess Ian Nepomniachtchi: "Hearthstone is more like sudoku than chess" |website=Vie Esports – esports stories |language=en-US |date=2019-05-20|access-date=2019-10-26}}</ref> ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} hzpzl1ckbwjcnafxyjl740egr9hfi5f 1959172 1959171 2022-07-28T23:44:40Z Prof.PMarini 123274 Formatting edits. Karagdagang mga link. wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''[[Russian Superfinal]]'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''[[Aeroflot Open]], ''at noong 2016'', ''nanalo siya sa ''[[Tal Memorial]]''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' [[World Team Chess Championship]]'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''[[2015 European Team Chess Championship]] sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''rapid chess'' at ''blitz chess''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''World Rapid Championship'', isang ''silver medal'' sa ''World Blitz Championship'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''2021 FIDE Candidates Tournament'' kaya naman nakapasok siya sa ''World Chess Championship 2021'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''2022 FIDE Candidates Tournament'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''World Chess Championship 2023''; bilang karagdagan siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="Abdussatorov">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo.<ref name="2022 Candidates">{{Cite web |url=https://en.chessbase.com/post/fide-candidates-2022-r13|title=Ian_Nepomniachtchi_wins_second_consecutive_Candidates_Tournament|last=Colodro |first=Carlos Alberto |website=Chessbase |language=en|date=2022-07-04|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name="2022 FIDE2">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/madrid-candidates-10-caruana-caught-by-ding-and-nakamura |title=Madrid_Candidates_10:_Caruana_caught_by_Ding_and_Nakamura |last=McGourty |first=Colin |date=2022-06-30|access-date=2022-07-29 |website=chess24.com |language=en}}</ref> Dahil sa pagpapataw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban si Ian dala ang watawat ng FIDE.<ref name"FIDE Flag">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1716 |title=FIDE Candidates Tournament: Drawings of lots and pairings |date=2022-04-29 |access-date=2022-07-29 |website=www.fide.com |language=en}}</ref> <ref name"Russia Suspension">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1638 |title=Russia and Belarus teams suspended from FIDE competitions |website=www.fide.com |language=en|date=2022-03-16 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''.<ref name="2022 Candidates" /> Si Ian ang unang manlalaro na nakalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013.<ref name="Ian_High_Score" /> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess''<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_rapid|title=FIDE Online. FIDE Top players - Rapid Top 100 Players June 2021}}</ref> at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''.<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_blitz|title=FIDE Online. FIDE Top players - Blitz Top 100 Players June 2021|website=ratings.fide.com}}</ref> ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]].<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/apr/26/ian-nepomniachtchi-world-chess-championship-magnus-carlsen-dubai |title=Nepomniachtchi sets up World Chess Championship date with Carlsen |website=the Guardian |language=en |date=26 April 2021|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref>{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/2013-maccabiah-games---the-jewish-olympics-240713 |title=2013 Maccabiah Games – The Jewish Olympics |last=Soffer |first=Ram |publisher=ChessBase |date=2013-07-24|access-date=2022-07-29 }}</ref>Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''".<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/nov/25/will-nepo-supercomputer-give-him-world-chess-title-edge-over-carlsen|title=Will Nepo's supercomputer give him world chess title edge over Carlsen?|date=25 November 2021 |publisher=The Guardian |access-date=2022-07-29}}</ref> Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]''.<ref>{{cite web |url=http://open2013.moscowchess.org/en/news/32 |title=Vladimir Palikhata opened 9th International RSSU Cup Moscow Open 2013 |website=Moscow Open |date=2013-02-02|access-date=2022-07-29 }}</ref> Noong Oktubre 4, 2021, naging panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]''<ref>{{Cite web|url=https://gorod-tv.com/news/obschestvo/122402|title=Брянский гроссмейстер Ян Непомнящий сыграл в "Что? Где? Когда?"|language= ru|date=2021-10-04|access-date=2022-07-29}}</ref> Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine.<ref> {{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/stop-the-war-44-top-russian-players-publish-open-letter-to-putin|title='Stop the war.' 44 Top Russian Players Publish Open Letter To Putin|last=Copeland|first=Sam|website=chess.com|date=2022-04-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]].<ref>{{Cite magazine |last=Bolding |first=Jonathan |date=18 April 2021 |title=World #6 chess grandmaster compares watching esports to watching chess |url=https://www.pcgamer.com/world-6-chess-grandmaster-compares-watching-esports-to-watching-chess/ |access-date=2022-07-29 |magazine=[[PC Gamer]]}}</ref> <ref>{{Cite web |url=https://iz.ru/news/702083 |title="Я отошел от киберспорта и сосредоточился на шахматах" |trans-title=I moved away from esports and focused on chess |last=Ganeev |first=Timur |date=2017-05-10|access-date=2022-07-29 |website=[[Izvestia]] |language=ru}}</ref> Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''.<ref>{{Cite web |url=https://cyber.sports.ru/dota2/1096501858-rossiyanin-yan-nepomnyashhij-sygraet-v-matche-za-shaxmatnuyu-koronu-on.html |title=Россиянин Ян Непомнящий сыграет в матче за мировую шахматную корону. Он побеждал на Asus Cup Winter 2011 и комментировал ESL One Hamburg 2018 |trans-title=Russian Ian Nepomniachtchi will play in the match for the world chess crown. He won the Asus Cup Winter 2011 and was one of the commentators in ESL One Hamburg 2018 |last=Neprash |first=Alexander |date=26 April 2021 |access-date=2022-07-29 |website=Cyber.Sports.ru |language=ru}}</ref> Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.''<ref>{{Cite web |url=http://vieesports.com/european-champion-in-chess-ian-nepomniachtchi-hearthstone-is-more-like-sudoku-than-chess/ |title=European Champion in chess Ian Nepomniachtchi: "Hearthstone is more like sudoku than chess" |website=Vie Esports – esports stories |language=en-US |date=2019-05-20|access-date=2019-10-26}}</ref> ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} mmgpvs45ioccal6f5fcm7f7vmwiv005 1959173 1959172 2022-07-28T23:48:21Z Prof.PMarini 123274 Typo edit. Dagdag na link. wikitext text/x-wiki {{Infobox chess player |playername = Ian Nepomniachtchi |image = [[File:Ian Nepomniachtchi Tal Memorial 2018.jpg|thumb|Si Ian Nepomniachtchi sa ''Tal Memorial 2018'']] |birthname = Ian Alexandrovich Nepomniachtchi |datebirth = Hulyo 14, 1990 |placebirth = Bryansk, Russian SFSR, Soviet Union |country = {{RUS}} |title = Granmaestro (2007) |rating = 2766 (Hulyo 2022) |peakrating = 2792 (Mayo 2021) |rank = Ika-4 (Abril 2020) |peakrank = Ika-7 (Hulyo 2022) }} = Ian Nepomniachtchi = Si '''Ian Alexandrovich Nepomniachtchi''' (ipinanganak noong Hulyo 14, 1990) ay isang ''[[Pandaigdigang Granmaestro]]'' sa larangan ng ''[[ahedres]]'' (''Chess Grandmaster)'' mula sa bansang [[Rusya|Russia]]. Nagwagi siya sa ''[[Russian Superfinal]]'' noong mga taong 2010 at 2020, napagtagumpayan din niya ang ''European Individual Title'' noong 2010. Taong 2008 at 2015 nang pagtagumpayan niya ang ''[[Aeroflot Open]], ''at noong 2016'', ''nanalo siya sa ''[[Tal Memorial]]''. Kasapi siya ng koponan ng Rusya na nagwagi sa'' [[World Team Chess Championship]]'' sa [[Antalya]] (2013)<ref name=World_Team_09>{{cite web |url=https://en.chessbase.com/post/world-team-09-russia-takes-gold-china-silver |title=World_Team_09_Russia_Takes_Gold;_China_Silver |date=6 December 2013 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-26}}</ref> at [[Astana]] (2019). Kasama din siya ng pambansang koponan na nagwagi noong ''[[2015 European Team Chess Championship]] sa ''[[Reykjavik, Iceland]]. Noong taong 2016, kinilala siyang pang-4 sa buong mundo sa larangan ng ''[[rapid chess]]'' at ''[[blitz chess]]''. Dati na siyang nagwagi ng dalawang ''silver medals'' sa ''[[World Rapid Championship]]'', isang ''silver medal'' sa ''[[World Blitz Championship]]'', at kampeonato sa ''2008 Ordix Open''. Noong Disyember 2019, dahil sa pagkapanalo ng ''second place'' sa ''[[FIDE Grand Prix 2019]]'', nakapasok siya sa ''[[Candidates Tournament 2020-2021]].'' Nagwagi din siya sa ''[[2021 FIDE Candidates Tournament]]'' kaya naman nakapasok siya sa ''[[World Chess Championship 2021]]'' bilang ''challenger'' sa pagkakamit ng titulo ng Pandaigdig na Kampeonato; noong Disyembre 2021, sa nabanggit na kampeonato, tinalo siya ni [[Magnus Carlsen]] na siyang ''defending champion''. Noong Hulyo 2022, muli siyang nagwagi sa ''[[2022 FIDE Candidates Tournament]]'', ito na ang pangalawanng sunod na pagkapanalo niya ng naturang patimpalak. Dahil dito, muli siya ang maghahamon sa ''[[World Chess Championship 2023]]''; dagdag pa dito, siya din ang nagtala ng pinakamataas na iskor sa lahat ng ''Candidates' Tournament'' mula noong 2013, nang ipatupad ang makabagong porma ng torneo.<ref name="Ian_High_Score">{{Cite web |url=https://www.chess.com/news/view/2022-fide-candidates-tournament-round-14 |last=Doggers |first=Peter |title=Ding_Beats_Nakamura_To_Finish_2nd_Behind_Nepomniachtchi;_Radjabov_Claims_3rd Place |access-date=2022-07-26}}</ref> ==Karera== ===Panimula=== Si Nepomniachtchi ay apo ng sikat na guro at manunulat ng awit na si [[Boris Iosifovich Nepomniashchy]] mula sa [[Bryansk]]. Nagsimula siyang maglaro ng ahedres sa edad na apat. Ang kanyang mga tiyuhin na sina Igor Nepomniashchy, [[Valentin Evdokimenko]] ang naging kanyang mga unang tagapagturo. Natuto din siya mula sa ''international master'' na si [[Valery Zilberstein]], at sa ''Granmaestro'' na si [[Sergei Yanovsky]]. Mula edad lima hanggang labintatlo, kasama ang ''coach'' na si Valentin Evdokimanko, nanirahan si Ian sa Bryansk, para magsanay. Sa patnubay ni Evdokimanko, lumahok siya sa mga kampeonato ng ahedres sa Europa at sa mga Pandaigdigang patimpalak.<ref name="Play_Angrier">{{Cite web|url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/792654/ |title=Ian_Nepomniachtchi:_I_Began_To_Play_Angrier_And_The_Results_Went |date=2010-12-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Tatlong beses napagtagumapayan ni Ian and ''[[European Youth Chess Championship]]:'' taong 2000 nanalo siya sa pangkat ''Under 10 ,'' 2001 at 2002 naman nang magkampeon siya sa'' Under 12'' na pangkat.<ref name="This_Week_In_Chess>{{cite web |url=https://theweekinchess.com/html/twic420.html#9 |title=The_Week_in_Chess_420 |last=Crowther |first=Mark |date=2002-11-25 |access-date=2022-07-26}}</ref> Taong 2002 din noong iuwi niya ang kampeonato mula sa'' [[World Youth Chess Championship]] '' sa ''Under 12 Boys Category'' nang talunin niya si Magnus Carlsen sa pamamagitan ng ''tiebreak score.''<ref name=World_U12_2002>{{Cite web |url=http://www.brasilbase.pro.br/w12b2002.htm |title=Heraklio_2002_–_17°_World_Championship_U12_(Boys) |publisher=BrasilBase |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2007-2009=== Noong 2007, nakamit niya ang ikalawang pwesto sa ''C Group'' ng ''[[Corus Chess Tournament]]'' na ginanap sa [[Wijk Aan Zee, Netherlands|Wijk Aan Zee]]<ref name="Corus 2007">[http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 Standings of grandmaster group C 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304045639/http://www.tatasteelchess.com/history/recent/year/2007/standings/3 |access-date=2022-07-26}}</ref>; ito ang kanyang unang pagkapanalo na naging batayan ng kanyang ''[[GM Norm]]'', o ang yugto kung saan nangangailangan siya ng tatlong panalo bago ituring na ''Granmaestro (Chess Grandmaster)''. Bago matapos ang taon ding iyon, ikalawang ulit na nagwagi si Ian upang mapalapit sa pagkakamit ng titulong ''Granmaestro'' sa ''European Individual Chess Championship'' sa [[Dresden, Saxony, Germany| Dresden]]. Ang ikatlo at huling pamantayang panalo bago niya tuluyang kamtin ang titulong ''Granmaestro'' ay kanyang ipinanalo sa torneong ''5th Vanya Somov Memorial - World's Youth Stars'' na ginanap sa [[Kirishi, Russia| Kirishi]].<ref name="FIDE Title Application">{{cite web |url=https://ratings.fide.com/title_applications.phtml?details=1&id=4168119&title=GM&pb=15 |title=FIDE_Title_Applications|publisher= FIDE |access-date=2022-07-26}}</ref> Tinalo niya tatlong mga kapwa kampeon na sina [[Rauf Mamedov]], [[Parimarjan Negi]], at [[Zaven Andriasian]] dahil sa ''tiebreak score''.<ref name= "Week in Chess 655">{{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/html/twic655.html#6 |last=Crowther |first=Mark |title=TWIC_655:_Somov_Memorial_Kirishi |date=28 May 2007 |access-date=2022-07-26}}</ref> Nakapasok siya sa 2008 ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'' dahil kanyang pagkapanalo sa ''Aeroflot Open'' na ginanap sa [[Moscow]] noong Pebrero 2008. Sa ''Dortmund Sparkassen Chess Meeting'', wala siyang natalong laban, pawang mga tabla at panalo; at naging tabla sila ng tatlo pang kalahok sa ikalawang pwesto. Sa loob ng taon din ito nag-kampeon si Ian sa ''Ordix Open'', isang ''rapid chess tournament'' na ginanap sa [[Mainz, Germany| Mainz]].<ref name="Ordix Open">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |last=Doggers |first=Peter |title=Nepomniachtchi_Wins_Ordix_Open |publisher=ChessVibes |date=4 August 2008 |access-date=2022-07-26}}</ref> <ref name="Mainz 2008">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/?q=reports%2Fnepomniachtchi-wins-ordix-open |title=Mainz_2008:_Ian_Nepomniachtchi_wins_Ordix_Open |publisher=ChessBase |date=5 August 2008|access-date=2022-07-06}}</ref> Taong 2009 nang makamit niya ang gintong medalya sa ''[[Maccabiah Games]]''.<ref name="Maccabiah">{{Cite web|url=https://www.thechesspedia.com/judaism-and-chess/|title=JUDAISM_AND_CHESS |publisher= The Chesspedia |access-date= 2022-07-26}}</ref> ===2010-2011=== Taong 2010, sa [[Rijeka]], sa iskor na 9/11, napanalunan ni Ian ang ''European Individual Championship.''<ref name="European Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20100323064350/http://players.chessdom.com/ian-nepomniachtchi/european-chess-champion-2010 |title=Ian_Nepomniachtchi_is_European_Chess_Champion |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Bago matapos ang taon, nanalo din siya sa ''[[Russian Chess Championship]]'' sa Moscow, kung saan tinalo niya sa ''playoff'' si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Russian Title">{{cite web |url=https://web.archive.org/web/20101224203717/http://www.chessvibes.com/reports/first-russian-title-for-nepomniachtchi/ |title=First_Russian_Title_for_Nepomniachtchi |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-26}}</ref> Noong Nobyembre ng taong 2011, sa ''Category 22'' ng ''Tal Memorial'' sa Moscow, nag-tabla sa Ika-3 - Ika-5 Pwesto si Ian, kasama sina [[Vasily Ivanchuk]] at Sergey Karjakin.<ref name="Triple Tie">{{cite web |url=http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |title=Carlsen_Catches_Aronian_in_Last_Round,_Wins_Tal_Memorial_on_Tiebreak |publisher=ChessVibes |archive-url=https://web.archive.org/web/20140327183729/http://www.chessvibes.com/reports/carlsen-catches-aronian-in-last-round-tal-memorial |archive-date=27 March 2014 |url-status=dead|access-date=2022-07-26 }}</ref> Si [[Vladimir Potkin]] ang tagapagturo kay Nepomniachtchi noong 2011.<ref name"Coach Potkin">{{Cite web |url=http://www.chessintranslation.com/2011/04/vladimir-potkin-on-chess-coaching-and-cheating/ |title=Vladimir_Potkin_on_Chess_Coaching_and_Cheating |date=8 April 2011 |access-date=2022-07-26}}</ref> ===2013-2015=== Noong Mayo 2013, sa ''European Individual Championship'' sampung kalahok ang nag-tabla sa Unang Pwesto kasama si Ian; katabla niya ang mga manlalarong sina [[Alexander Moiseenko]], [[Evgeny Romanov]], [[Alexander G Beliavsky]], [[Constantin Lupulescu]], [[Francisco Vallejo Pons]], [[Sergei Movsesian]], [[Hrant Melkumyan]], [[Alexey Dreev]], at [[Evgeny Alekseev]].<ref name="10 Tie"> {{cite web |url=http://www.theweekinchess.com/chessnews/events/14th-european-individual-championships-2013 |title=14th_European_Individual_Championships_2013 |last=Crowther |first=Mark |date=16 May 2013 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-26}} </ref> Nang sumunod na buwan, nanalo naman si Ian ng Ikalawang Pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' na ginanap sa [[Khanty-Mansiysk]]; si [[Shakhriyar Mamedyarov]] ang naging kampeon dito.<ref name="Mamedyarov">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/shakhriyar-mamedyarov-is-2013-world-rapid-chess-champion/ |title=Shakhriyar_Mamedyarov_is_2013_World_Rapid_Chess_Champion |publisher=Chessdom |date=8 June 2013|access-date=2022-07-26 }}</ref> Oktubre noong taong 2013 pa din, nag-tabla naman si Nepomniachtchi at si [[Peter Svidler]] sa ''Russian Championship Superfinal''; matapos ang ''tiebreak'', Ikalawang Pwesto ang naiuwi ni Ian.<ref name="Svidler">{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/ruian-super-final-svidler-gunina-win-151013 |title=Russian Super Final: Svidler, Gunina win |publisher=ChessBase |date=14 October 2013|access-date=2022-07-06 }}</ref> Sa kabuuan ng 2013, umangat ang ''[[FIDE]] Blitz rating'' ni Ian; mula 2689 noong Enero, ito ay naging 2830 pagdating ng Disyembre. Taong 2014, nakamit ni Nepomniachtchi ang medalyang pilak sa ''[[World Blitz Chess Championship]]'' na inilunsad sa [[Dubai]].<ref name="Dubai"> {{cite web |url=http://chess-results.com/tnr138146.aspx?lan=1&art=1&rd=21&flag=30&wi=821 | title=FIDE_World_Blitz_Championship_2014_DUBAI_-_UAE_19-20_June 2014 |publisher=Chess-Results |date=2020-06-20 |access-date=2022-07-27 }} </ref> Pagdating ng Agosto, noong ''5th International Chess Festival'' na tinawag ding ''Yaroslav the Wise'' na idinaos sa [[Yaroslavl]], nanalo rin siya sa ''Tournament of Champions,'' isang patimpalak sa ''rapid chess'' gamit ang ''[[double round-robin format]]'', na nilahukan ng anim na kampeong Europeo na nagsipagwagi sa pagitan ng taoon 2009-2014.<ref name="Yaroslavl">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/ian-nepomniachtchi-convincing-in-yaroslavl/ |title=Ian_Nepomniachtchi_convincing_in_Yaroslavl |last=Goran |publisher=Chessdom |date=2014-08-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> <ref name="Yaroslavl2">{{Cite web |url=http://www.chessdom.com/tournament-of-champions-in-yaroslavl/ |title=Tournament_of_Champions_in_Yaroslavl |date=2014-08-25 |publisher=Chessdom |access-date=2022-07-27}}</ref> Nagwagi naman siya ng gintong medalya sa panlalaking tunggaliang ''[[Basque Chess Tournament]]'' sa ginanap na ''[[SportAccord World Mini Games]]'' sa [[Beijing]], Disyembre nang taong iyon.<ref name="Beijing">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/hou-yifan-and-nepomniachtchi-basque-in-glory |title=Hou_Yifan_and_Nepomniachtchi_Basque_in_glory |last=McGourty |first=Colin |publisher=Chess24|date=2014-12-17 |access-date=2022-07-27}} </ref> Abril 2015 nang muling manalo si Ian sa ''Aeroflot Open,'' ikalawang beses ito sa kanyang karera; kung saan tinalo niya sa pamamagitan ng ''tiebreak'' si [[Daniil Dubov]], dahil mas maraming beses siyang lumaban gamit ang mga itim na piyesa. Dahil dito, (muli) siyang nakapasok sa ''2015 Dortmund Sparkassen Chess Meeting''. Pagkatapos nito, kasunod agad niyang niyang pinagtagumpayan ang ''Aeroflot Blitz tournament''.<ref name="Aeroflot">{{cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/aeroflot-open-2015 |title=Aeroflot_Open_2015 |last=Crowther |first=Mark |publisher=The Week in Chess |date=2015-03-28 |access-date=2022-07-27}}</ref> Pagdating ng Setyembre, lumahok at nagwagi naman siya sa ''Moscow Blitz Championship'',<ref name="Moscow_Blitz">{{cite web |url=https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |title=Ian Nepomniachtchi and Valentina Gunina win the Moscow Blitz Chess Championships |publisher=FIDE |date=2015-09-11 |access-date=2022-07-27 |archive-date=2015-11-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151121001830/https://www.fide.com/component/content/article/4-tournaments/9049-ian-nepomniachtchi-and-valentina-gunina-win-the-moscow-blitz-chess-championships-.html |url-status=dead }}</ref> at isang buwan lang ang lumipas ay nagwagi naman siya ng ''silver medal'' sa ''[[World Rapid Chess Championship]]'' na idinaos sa [[Berlin]]. <ref name="World Rapid">{{cite web |url=http://www.chessdom.com/magnus-carlsen-is-2015-world-rapid-champion/ |title=Magnus_Carlsen_is_2015_World_Rapid_Champion! |publisher=Chessdom |date=2015-10-12 |access-date=2022-07-27}}</ref> ===2016-2020=== [[File:Ian Nepomniachtchi Satka 2018.jpg|alt= Nepomniachtchi looking over a chess board.|thumb| Si Nepomniachtchi noong ''2018 Russian Chess Championships Super Finals'' ]] Si Ian Nepomniachtchi ang nag-kampeon sa ''7th [[Hainan Danzhou]] Tournament'' at sa [[Taj Memorial]] na ginanap Hulyo at Oktubre ng taong 2016.<ref name="Hainan">{{Cite web |url=http://theweekinchess.com/chessnews/events/7th-hainan-danzhou-gm-2016 |title=7th_Hainan_Danzhou_GM_2016 |website=The Week in Chess |access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name"Hainan2">{{Cite web |url=http://worldchess.com/article/419/ |title=Nepomniachtchi_Wins_Super_Tournament_in_China |last=Shankland |first=Samuel |date=19 July 2016 |website=World Chess |access-date=2022-07-29 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730021814/https://worldchess.com/article/419/ |url-status=dead }}</ref>; nanguna din siya sa ''Tal Memorial" pagdating ng Oktubre.<ref "Tal_Memorial">{{Cite news |url=https://en.chessbase.com/post/ian-nepomniachtchi-wins-tal-memorial-2 |title=Ian_Nepomniachtchi_wins_Tal_Memorial |last=Silver |first=Albert |date=2016-10-07 |publisher=ChessBase |access-date=2022-07-29}}</ref> Taong iyon din ng ganapin ang ''[[42nd Chess Olympiad]]'' kung saan nanalo sa ng ''individual silver'' bilang manlalaro sa ika-apat na ''board'' ng koponan ng Russia, na nagkamit naman ng ''team bronze''. Noong Disyembre 10, 2017, sa isang labang nakapaloob sa ''Super Tournament'' sa ''London'' natalo ni Ian ang Pandaigdigang Kampeon na si Magnus Carlsen; sa wakas ng nasabing torneo ay ikalawang karangalan lamang ang kanyang naiuwi, dahil matapos niyang manguna sa unang walong ''rounds'' (+3-0=5), natalo siya sa ''tiebreak'' ni Fabiano Caruana, na nagsimulang humabol sa kanysa sa ika-siyam na ''round''. Noon namang Disyembre 17, 2017, nagkamit siya ng ikatlong pwesto sa ''World Rapid Chess Championship'' sa [[Riyadh]]. Hulyo 2018, nagwagi siya sa ''[[46th Dortmund Sparkassen Chess Meeting]]'', sa tala na 5/7 (+3-0=4), isang buong punto ang lamang sa nasa kasunod na pwesto.<ref name="Dortmund">{{cite web| url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/46th-dortmund-sparkassen-chess-meeting-2018| title=46th_Dortmund_Sparkassen__Chess_Meeting_2018 |last=Crowther|first=Mark|publisher=The Week in Chess|date=2018-07-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> Enero 2019, lumahok si Nepomniachtchi sa ''[[81st Tata Steel Masters]]'' at nagkamit ng ikatlong pwesto sa iskor na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math>/ 13 (+4-2=7).<ref name="Tata_Steel">{{cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/tata-steel-2019-13-carlsen-s-magnificent-seven |title=Tata Steel 2019, 13: Carlsen's Magnificent Seven |last=McGourty |first=Colin |website=Chess24 |date=2019-01-28 |access-date=2022-07-29}}</ref> Pagdating ng Marso, kasama siya sa koponan na nagwagi ng ''World Team Chess Championship'' para sa Russia.<ref name="Team_Russia">{{Cite web |url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/fide-world-team-championship-2019|title=FIDE_World_Team_Championship_2019 |last=Crowther |first=Mark| website=theweekinchess.com |date=2019-03-14 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Mayo ng parehas na taon, sumali naman si Ian sa [[FIDE Grand Prix Tournament]] sa Moscow na bahagi ng proseso para makapasok sa ''[[2020 World Chess Championship]]''. Ang naturang torneo ay nilahukan ng 16 na manlalaro. Naging kampeon si Nepomnichtchi sa paggapi kay Granmaestro [[Alexander Grishuk sa mabibilis na ''tiebreak'' sa wakas ng torneo. Dahil dito, umbaot na sa kabuuang 9 and kanyang puntos sa ''Grand Prix'' at naluklok siya sa pinaka-tuktok ng talaan.<ref name="FIDE_Grand_Prix>{{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/nepomniachtchi-wins-2019-moscow-fide-grand-prix |title=Nepomniachtchi_Wins_Moscow_FIDE_Grand_Prix |first=Peter |last=Doggers |website=Chess.com |date=29 May 2019 |access-date=2022-07-27}}</ref> Disyembre 2020, nagwagi siya sa ''Russian Championship'' na may 7.5 puntos sa kabuuang 11 laban, lamang ng kalahating puntos sa Granmaestro na si [[Sergey Karjakin]].<ref name="Sergey">{{Cite web|url=https://theweekinchess.com/chessnews/events/73rd-russian-chess-championships-2020|title=73rd_Russian_Chess_Championships_2020|last=Crowther|first=Mark|website=theweekinchess.com|date=2020-12-16|access-date=2022-07-29}}</ref> ===2021-2022=== Noong Abril 2021, nanalo si Ian sa ''[[2020/2021 Candidates Tournament]]'' taglay ang kartadang 8.5/14 (+5-2=7), may kalahating puntong lamang sa pumangalawang pwesto na si [[Maxime Vachier-Lagrave]].<ref name"2020 Candidates">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1045 |title=Ian Nepomniachtchi wins FIDE Candidates Tournament |website=www.fide.com |language=en|date=2021-04-26|access-date=2022-07-29}}</ref> Ang pagkapanalong ito ang nagbigay-pagkakataon sa kanya upang makaharap si Magnus Carlsen sa ''World Chess Championship'' na ginanap noong Nobyembre-Disyembre 2021. Napanatili ni Carlsen ang kanyang pagka-kampeon, nanalo siya sa tala na 7 <math>\tfrac{1}{2}</math> - 3 <math>\tfrac{1}{2}</math>. Agosto 2021 nang makamit ni Nepomniachtchi ang pinakamataas na ''rating'' sa lahat ng manlalaro sa bansang ''Russia'', taglay ang ''rating'' na 2792. Dahil dito, naitala siya bilang pang-apat na pwesto sa buong mundo, at nasa ikalawang pwesto sa buong Europa, sumunod kay Magnus Carlsen.<ref name="Top Rating">{{Cite web |url=https://www.sport-express.ru/chess/reviews/shahmatist-yan-nepomnyaschiy-biografiya-dostizheniya-statistika-sygrannyh-partiy-silnye-storony-i-stil-igry-1827312/|title=Who_Is_and_What_Is_Known_for_the_Russian_Grandmaster_Ian_Nepomniachtchi,_a_Contender_for_the_Chess_Crown |website=sport-express.ru |language=en| date=2021-08-23|access-date=2022-07-29}}</ref> Mula ika-26 hanggang ika-28 ng Disyembre, lumahok si Nepomniachtchi sa 2021 ''FIDE World Rapid Championship'' at nakapagtapos nang tabla ang iskor (9.5/13) sa iba pang mga manlalaro; matapos ang serye ng mga ''tiebreaks'' nakamit niya ang ikalawang pwesto. Ang nagkamit ng unang pwesto na si [[Nodirbek Abdusattorov]], na mayroon ding iskor na 9.5/13 ay nakaharap ni Ian sa isang ''playoff''. Tabla ang naging resulta ng kanilang unang laban, at natalo si Ian sa ikalawa nilang paghaharap, kaya sa dulo ng patimpalak, ay ikalawang karangalan ang naiuwi ni Nepomniachtchi.<ref name="Abdussatorov">{{Cite web|url=https://chess24.com/en/watch/live-tournaments/world-rapid-championship-2021|title=FIDE_World_Rapid_Championship_2021|website=chess24.com|access-date=2022-07-29}}</ref> Disyembre din ng magharap sa isang ''friendly match'' si Ian at ang presidente ng kumpanyang [[Nornickel]] na si [[Vladimir Potanin]] na ipinanalo ni Nepomniachtchi pagkatapos ng ika-38 tira.<ref name="Potanin">{{Cite web|url=https://iz.ru/1269337/2021-12-24/nepomniashchii-obygral-potanina-v-tovarishcheskom-matche-po-shakhmatam|title=Nepomniachtchi_Beat_Potanin_In_A_Friendly_Chess_Match|website=iz.ru|date=2021-12-24|access-date=2022-07-29}}</ref> Muling nakapasok si Nepomniachtchi sa ''[[2022 Candidates Tournament]]'' dahil siya ang ''World Championship Runner-up'' at siya'y nagtaglay ng paunang kalamangan sa torneo.<ref name="2022 Candidates">{{Cite web |url=https://en.chessbase.com/post/fide-candidates-2022-r13|title=Ian_Nepomniachtchi_wins_second_consecutive_Candidates_Tournament|last=Colodro |first=Carlos Alberto |website=Chessbase |language=en|date=2022-07-04|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref name="2022 FIDE2">{{Cite web |url=https://chess24.com/en/read/news/madrid-candidates-10-caruana-caught-by-ding-and-nakamura |title=Madrid_Candidates_10:_Caruana_caught_by_Ding_and_Nakamura |last=McGourty |first=Colin |date=2022-06-30|access-date=2022-07-29 |website=chess24.com |language=en}}</ref> Dahil sa pagpapataw ng FIDE ng parusang pagkasuspinde sa mga koponan ng mga bansang Russia at Belarusia, lumaban si Ian dala ang watawat ng FIDE.<ref name"FIDE Flag">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1716 |title=FIDE Candidates Tournament: Drawings of lots and pairings |date=2022-04-29 |access-date=2022-07-29 |website=www.fide.com |language=en}}</ref> <ref name"Russia Suspension">{{Cite web |url=https://www.fide.com/news/1638 |title=Russia and Belarus teams suspended from FIDE competitions |website=www.fide.com |language=en|date=2022-03-16 |access-date=2022-07-29 }}</ref> Nakamit ni Nepomniachtchi ang tagumpay matapos ang ika-13 ''round'' ng torneo, matapos maitabla ang kanyang laban kontra kay [[Richard Rapport]], dala ang isa at kalahating puntong kalamangan tungo sa ika-14 na ''round''. Dahil doon, natiyak niya ang pagpasok sa ''[[World Chess Championship 2023]]''.<ref name="2022 Candidates" /> Si Ian ang unang manlalaro na nakalampas sa ''Candidates Tournament'' nang hindi natatalo matapos ang katulad na ginawa ni Viswanathan Anand noong 2014. Si Ian din ang nagkamit ng pinakamataas na iskor na 9.5/14 sa ''Candidates Tournament'' mula nang ipatupad ang makabagong anyo ng nasabing torneo noong 2013.<ref name="Ian_High_Score" /> {| class="wikitable" style="text-align:center; background:white; color:black" |+World Chess Championship 2021 |- ! rowspan="2" | !! rowspan="2" |Antas !! rowspan="2" |Pandaigdigang Talaan !! colspan="14" |Mga laban !! rowspan="2" |Puntos |- ! 1 !! 2 !! 3 !! 4 !! 5 !! 6 !! 7 !! 8 !! 9 !! 10 !! 11 !! 12 !! 13 !! 14 |- | align="left" | {{flagathlete|Magnus Carlsen|NOR}} || 2856 || Numero 1 | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || ½ | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | ½ || 1 | style="background:black; color:white" | 1 || ½ | style="background:black; color:white" | 1 || colspan="3" rowspan="2" align="center" |Hindi na kinailangan || '''7½''' |- | align="left" | <span class="flagicon">[[File:CFR Russia chess simplified flag infobox.svg|23x15px|border |alt=|link=]]&nbsp;</span>[[Ian Nepomniachtchi]]&nbsp;<span style="font-size:90%;">(<abbr title="Chess Federation of Russia">CFR</abbr>)</span> || 2782 || Numero 5 | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | ½ | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | ½ || style="background:black; color:white" | 0 | 0 || style="background:black; color:white" | ½ | 0 || '''3½''' |} ==Katayuan sa ''Rapid'' at ''Blitz Chess''== Bukod sa kanyang napatunayang husay sa klasikong ahedres, nagpakita din ng galing si Ian sa ''rapid'' at ''blitz chess''. Sa tala noong Hunyo 2021, si Ian ay panglima sa buong mundo sa talaan ng FIDE para sa ''rapid chess''<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_rapid|title=FIDE Online. FIDE Top players - Rapid Top 100 Players June 2021}}</ref> at ika-sampu naman sa daigdig sa talaan ng ''blitz chess''.<ref>{{Cite web|url=https://ratings.fide.com/top.phtml?list=men_blitz|title=FIDE Online. FIDE Top players - Blitz Top 100 Players June 2021|website=ratings.fide.com}}</ref> ==Personal na Buhay== Si Ian Nepomniachtchi ay isang [[Hudyo]].<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/apr/26/ian-nepomniachtchi-world-chess-championship-magnus-carlsen-dubai |title=Nepomniachtchi sets up World Chess Championship date with Carlsen |website=the Guardian |language=en |date=26 April 2021|access-date=2022-07-29}}</ref> <ref>{{cite web |url=http://en.chessbase.com/post/2013-maccabiah-games---the-jewish-olympics-240713 |title=2013 Maccabiah Games – The Jewish Olympics |last=Soffer |first=Ram |publisher=ChessBase |date=2013-07-24|access-date=2022-07-29 }}</ref>Madalas gamitin ng mga kakilala niya ang palayaw niyang "'''Nepo'''".<ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/sport/2021/nov/25/will-nepo-supercomputer-give-him-world-chess-title-edge-over-carlsen|title=Will Nepo's supercomputer give him world chess title edge over Carlsen?|date=25 November 2021 |publisher=The Guardian |access-date=2022-07-29}}</ref> Nagtapos siya ng pag-aaral mula sa ''[[Russian State Social University]]''.<ref>{{cite web |url=http://open2013.moscowchess.org/en/news/32 |title=Vladimir Palikhata opened 9th International RSSU Cup Moscow Open 2013 |website=Moscow Open |date=2013-02-02|access-date=2022-07-29 }}</ref> Noong Oktubre 4, 2021, naging panauhin si Nepomniachtchi sa programa sa telebisyon na ''[[What? Where? When?]]''<ref>{{Cite web|url=https://gorod-tv.com/news/obschestvo/122402|title=Брянский гроссмейстер Ян Непомнящий сыграл в "Что? Где? Когда?"|language= ru|date=2021-10-04|access-date=2022-07-29}}</ref> Kasama ang 43 pang mga kilalang manlalaro ng ahedres mula sa ''Russia'', noong Marso 2022, lumagda si Nepomniachtchi sa isang bukas na liham para sa pangulo ng Rusya na si [[Vladimir Putin]] para tutulan ang pagsakop ng Russia sa Ukraine at maghayag ng pakikiisa sa mga mamayan ng Ukraine.<ref> {{cite web |url=https://www.chess.com/news/view/stop-the-war-44-top-russian-players-publish-open-letter-to-putin|title='Stop the war.' 44 Top Russian Players Publish Open Letter To Putin|last=Copeland|first=Sam|website=chess.com|date=2022-04-22|access-date=2022-07-29 }}</ref> ===''Video Gaming''=== Taong 2006 na matutunan at makahiligan ni Ian ang larong [[DotA]]; naging ''semi-professional'' na manlalaro din siya ng [[DotA2]].<ref>{{Cite magazine |last=Bolding |first=Jonathan |date=18 April 2021 |title=World #6 chess grandmaster compares watching esports to watching chess |url=https://www.pcgamer.com/world-6-chess-grandmaster-compares-watching-esports-to-watching-chess/ |access-date=2022-07-29 |magazine=[[PC Gamer]]}}</ref> <ref>{{Cite web |url=https://iz.ru/news/702083 |title="Я отошел от киберспорта и сосредоточился на шахматах" |trans-title=I moved away from esports and focused on chess |last=Ganeev |first=Timur |date=2017-05-10|access-date=2022-07-29 |website=[[Izvestia]] |language=ru}}</ref> Kasapi siya sa koponan na nagwagi sa ''[[ASUS Cup Winter 2011]]'' ''DotA Tournament''. Naging komentarista naman siya noong ''ESL Hamburg 2018 DotA 2 Tournament'', at nakilala sa taguring ''FrostNova''.<ref>{{Cite web |url=https://cyber.sports.ru/dota2/1096501858-rossiyanin-yan-nepomnyashhij-sygraet-v-matche-za-shaxmatnuyu-koronu-on.html |title=Россиянин Ян Непомнящий сыграет в матче за мировую шахматную корону. Он побеждал на Asus Cup Winter 2011 и комментировал ESL One Hamburg 2018 |trans-title=Russian Ian Nepomniachtchi will play in the match for the world chess crown. He won the Asus Cup Winter 2011 and was one of the commentators in ESL One Hamburg 2018 |last=Neprash |first=Alexander |date=26 April 2021 |access-date=2022-07-29 |website=Cyber.Sports.ru |language=ru}}</ref> Naglalaro din siya ng ''[[Hearthstone]]'' at hinikayat pa ang kapwa Rusong Granmaestro na si [[Peter Svidler]] na maglaro din nito. Nagbigay pa ng kani-kanilang mga mungkahi si Nepomniachtchi at Svidler tungkol sa nasabing laro sa mga ''developer'' ng ''Hearthstone.''<ref>{{Cite web |url=http://vieesports.com/european-champion-in-chess-ian-nepomniachtchi-hearthstone-is-more-like-sudoku-than-chess/ |title=European Champion in chess Ian Nepomniachtchi: "Hearthstone is more like sudoku than chess" |website=Vie Esports – esports stories |language=en-US |date=2019-05-20|access-date=2019-10-26}}</ref> ==Mga Aklat== Naging paksa din si Ian Nepomniachtchi ng ilang mga aklat sa usapin ng ahedres. Narito ang mga aklat ng naglalaman ng mga detalye tungkol sa kanya: *Grandmaster Zenon Franco (2021). ''Nail It Like Nepo!: Ian Nepomniachtchi's 30 Best Wins''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-56073-0]] *Grandmaster Dorian Regozenco (2021). ''Eight Good Men: The 2020-2021 Candidates Tournament''. [Limited Liability Company Elk and Ruby Publishing House]. [[ISBN 978-5604-17707-5]] *Cyrus Lakdawala (2021). ''Nepomniachtchi: Move by Move'' [Everyman Chess]. [[ISBN 978-1781-9462-51]] ==Mga Sanggunian== {{reflist}} rr3ykdghagqe9gs45bntsfi6e4rct6s 0 318461 1959118 1958466 2022-07-28T18:28:36Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty | name = Marduk-apla-iddina II<br><small>Merodach-Baladan</small> | title = Hari ng [[Babilonya]] | image=Vorderasiatisches Museum Berlin 027.jpg | caption =Merodach-Baladan, Hari ng Babilonya [[Enfeoffment|enfeoffs]], [[Altes Museum]], Berlin | reign = 722–710, 703–2 BC | coronation = | predecessor = [[Shalmaneser V]] (722 BCE), [[Marduk-zakir-shumi II]], (703 BCE) | successor = [[Sargon II]] (710 BCE), [[Bel-ibni]] (702 BCE) | death_date = circa 694BCE}} Si '''Marduk-apla-iddina II''' ([[Wikang Akkadiyo]]: {{transl|akk|^DMES.A.SUM-na}}; ayon sa [[Tanakh]] ay '''Merodach-Baladan''', also called '''Marduk-Baladan''', '''Baladan''' and '''Berodach-Baladan''', literal. "''Binigyan ako ni [[Marduk]] ng tagapagmana''") ay isang pinuno ng [[Chaldea]] mula tribong [[Bit-Yakin]] na nagtatag ng teritoryo na minsang naging Dagatlupa sa katimugang [[Babilonya]]. Sinunggaban niya ang trono noong 722 BCE mula sa konrol ng [[Imperyong Neo-Asirya]] at naghari mula 722 hanggang 710 BCE.<ref>American-Israeli Cooperative Enterprise, [https://www.jewishvirtuallibrary.org/merodach-baladan Merodach-Baladan], Jewish Virtual Library, acceded 12 May 2018</ref> Ang kanyang paghahari ay itinuturing ng mga ilang historyan na hindi lehitimo sa loob ng Dinasitiyang IX ng Babilonya o Asirya.<ref>{{Citation|title=2. The Sealand I in Babylonian historiography|date=2018-03-19|url=http://dx.doi.org/10.1515/9781501507823-003|work=The First Dynasty of the Sealand in Mesopotamia|pages=20–59|place=Berlin, Boston|publisher=De Gruyter|isbn=978-1-5015-0782-3|access-date=2020-10-12}}</ref> Sinupil ni [[Sargon II]] ang mga kaalyado ni Marduk-apla-iddina II sa [[Elam]], [[Aram]] at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Siya ay pinalayas ni Sargon II sa [[Lungsod ng Babilonya]] noong 710 BCE ngunit muling nabawi ang trono mula sa isang maharalikang Babilonyo at naghari ng 9 na buwan mula 703-702 BCE. Bumalik siya mula sa [[Elam]] at nagsimula ng himagsikan sa Babilonya at naging hari muli. Siya ay natalo sa [[Kish]] ng mga Asiryo ngunit tumakas sa Elam.<ref>Jean-Jacques Glassner, ''Mesopotamiam Chronicles'', Atlanta, 2004, p. 197.</ref> Sa isang silindro ni Marduk-apla-iddina II na natagpuan sa [[Uruk]], inilarawan dito ang muling pagtatayo niya ng templo para kay [[Ningishzida]] na itinayo ng pinuno ng [[Ur]] III na si [[Shulgi]] kasama ng [[ziggurat]] ni [[E-Anna]].<ref>Gadd, C. J. “Inscribed Barrel Cylinder of Marduk-Apla-Iddina II.” Iraq, vol. 15, no. 2, 1953, pp. 123–34</ref><ref>Lenzen, H. “The Ningišzida Temple Built by Marduk-Apla-Iddina II at Uruk (Warka).” Iraq, vol. 19, no. 2, 1957, pp. 146–50</ref> Ayon sa [[Aklat ni Isaias]], nagpadala siya ng mga sugo kay haring [[Hezekias]] ng [[Kaharian ng Juda]] upang makiusyoso dahil sa paggaling nito sa karaamdaman. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Babilonya]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]] 7kxiv2znbxt63i0ekvxvtyx9235r30l 0 318485 1959249 1958876 2022-07-29T04:19:47Z Siuhl10 122693 wikitext text/x-wiki {{Use mdy dates|date=July 2022}} {{Infobox earthquake | title = Lindol sa Luzon (2022) | timestamp = 2022-07-27 00:43:24 | isc-event = | anss-url = us6000i5rd | local-date = {{Start date|2022|07|27}} | local-time = 08:43:24 [[Philippine Standard Time|PHT]] ([[UTC+8]]) | map2 = {{Location map many | Luzon | relief=1 | label = | lat = 17.598 | long = 120.809 | mark = Bullseye1.png | marksize = 50 | position = bottom | width = 260 | float = none | caption = }} | magnitude = 7.0 {{M|w|link=y}} | depth = {{convert|10.0|km|abbr=on}} | location = {{coord|17.598|120.809|display=inline,title}} | type = [[Fault (geology)|Oblique-thrust]] | countries affected = | intensity = | duration = | tsunami = | casualties = 4 patay, 60 sugatan }} Noong Hulyo 27, 2022, sa oras na 08:43:24 a.m. ( [[Pamantayang Oras ng Pilipinas|PHT]] ), isang lindol ang tumama sa isla ng [[Luzon]] sa [[Pilipinas]] . Iniulat ng United States Geological Survey (USGS) na may magnitude na 7.0 {{Earthquake magnitude|w}}ang lindol.<ref name="anss1">{{Cite web |date=July 27, 2022 |title=M 7.0 - 13 km SE of Dolores, Philippines |url=https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000i5rd/executive |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727023404/https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us6000i5rd/executive |archive-date=July 27, 2022 |access-date=July 27, 2022 |publisher=United States Geological Survey}} {{PD-notice}}</ref> Hindi bababa sa apat na tao ang namatay at 60 ang nasugatan. ==Lindol== Ang mga tectonics ng hilagang Pilipinas at sa paligid ng isla ng Luzon ay masalimuot. Ang Luzon ay napapaligiran sa silangan at kanluran ng mga subduction zone . Sa katimugang bahagi ng Luzon, ang subduction zone ay matatagpuan sa silangan ng isla sa kahabaan ng Philippine Trench, kung saan ang Philippine Sea Plate ay sumasabog pakanluran sa ilalim ng Sunda Plate. Sa hilagang Luzon, kung saan naganap ang lindol noong Hulyo 27, nagbabago ang lokasyon at direksyon ng subduction zone, na may isa pang trench (Manila Trench) na matatagpuan sa kanluran ng Luzon at ang Sunda Plate ay lumubog sa silangan sa ilalim ng Philippine Sea Plate. Ang pagiging kumplikado ng [[Tektonika ng plaka|plate tectonics]] sa paligid ng Luzon ay pinatunayan ng pagkakaiba-iba ng mga mekanismo ng faulting sa mga malalaking lindol. Ang magnitude 7 o mas mataas na lindol sa rehiyong ito mula noong 1970 ay nagpakita ng reverse, normal, at strike-slip faulting. Ang mga aktibong hangganan ng plate na ito ay humahantong sa mataas na seismic activity. Mula noong 1970, 11 iba pang lindol na may lakas na 6.5 o mas malaki ang naganap sa loob ng 250 km ng lindol noong Hulyo 27, 2022. Ang pinakamalaki sa mga lindol na ito ay isang [[Lindol sa Luzon (1990)|magnitude 7.7 strike-slip na lindol]] noong Hulyo 16, 1990, na matatagpuan humigit-kumulang 215 km sa timog ng Hulyo 27 na lindol. Ang lindol noong 1990 ay pumatay ng hindi bababa sa 1,600 katao at ikinasugat ng higit sa 3,000 katao. Ang lindol noong 1990 ay nagdulot din ng [[Pagguho ng lupa|pagguho]] ng lupa, pagkatunaw, paghupa, at pag-kulo ng buhangin sa bahagi ng [[Baguio]],[[Cabanatuan]], at [[Dagupan]].<ref name="anss1" /> ===Mga katangian=== Naganap ang lindol sa medyo mababaw na lalim (~{{Cvt|10|km}}) at resulta ito ng oblique-reverse faulting. Ang paunang pagsusuri ay nagpapahiwatig na ang lindol ay naganap sa alinman sa mababang-anggulo na reverse fault na lumulubog sa timog-kanluran na may maliit na bahagi ng left-lateral (strike-slip) na paggalaw, o sa isang matarik na nakalubog na reverse fault na lumulubog sa kanluran na may maliit na komponent ng right-lateral motion. Ang lalim, mekanismo, at lokasyon ng lindol ay pare-pareho sa lindol na naganap sa Philippine Sea Plate sa itaas ng Sunda Plate. Ang Sunda Plate ay sumailalim sa silangan sa ilalim ng Luzon na may hangganan ng plate na matatagpuan sa kanlurang baybayin ng Luzon. Ayon sa USGS, ang seismic moment na inilabas ay 5.4e+19 N-m, na tumutugma sa isang moment magnitude na 7.1 ({{Earthquake magnitude|w}}). Ang isang hangganang fault na nakuha mula sa seismic inversion ay nagmumungkahi na naganap ang rupture sa kahabaan ng west-dipping thrust fault, at nagdulot ng maximum na displacement na 0.9 m (2 ft 11 in). Iniulat ito bilang 7.3 {{Earthquake magnitude|s}}ng [[Surian ng Pilipinas sa Bulkanolohiya at Sismolohiya|Philippine Institute of Volcanology and Seismology]] (PHIVOLCS).<ref name="PHIVOLCS">{{Cite web |date=July 27, 2022 |title=EARTHQUAKE INFORMATION NO. : 1 |url=https://earthquake.phivolcs.dost.gov.ph/2022_Earthquake_Information/July/2022_0727_0043_B1F.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727033119/https://earthquake.phivolcs.dost.gov.ph/2022_Earthquake_Information/July/2022_0727_0043_B1F.html |archive-date=July 27, 2022 |access-date=July 27, 2022 |publisher=[[Philippine Institute of Volcanology and Seismology]]}}</ref><ref name="phivolcs1">{{Cite web |date=July 27, 2022 |title=EARTHQUAKE INFORMATION NO. : 2 |url=https://earthquake.phivolcs.dost.gov.ph/2022_Earthquake_Information/July/2022_0727_0043_B2F.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727025600/https://earthquake.phivolcs.dost.gov.ph/2022_Earthquake_Information/July/2022_0727_0043_B2F.html |archive-date=July 27, 2022 |access-date=July 27, 2022 |publisher=[[Philippine Institute of Volcanology and Seismology]]}}</ref> Ang ulat ay binago sa isang lindol na 7.0 {{Earthquake magnitude|w}} na may epicenter sa 17 kilometro N 25° W ng [[Tayum]], [[Abra]].<ref name="phivolcs1"/> ===Intensity=== [[Talaksan:2022-07-27_Dolores,_Philippines_M7_earthquake_shakemap_(USGS).jpg|right|thumb| USGS ShakeMap na nagpapakita ng tindi ng lindol.]] Sa PHIVOLCS Earthquake Intensity Scale (PEIS), isang maximum intensity na VII (''Destructive'') ang naitala sa [[Vigan|Vigan.]] Iniulat ang Intensity VII sa [[Bucloc]] at [[Manabo]], [[Abra]].<ref name="phivolcs1"/> ==Tugon== Sinabi ng PHIVOLCS na walang maidudulot na [[tsunami]] ang lindol.<ref name="Casilao1">{{Cite news |last=Casilao |first=Joahna A. |date=July 27, 2022 |title=No tsunami threat, PHIVOLCS assures public after magnitude 7 quake |work=[[GMA News and Public Affairs|GMA News]] |url=https://www.gmanetwork.com/news/scitech/science/839533/no-tsunami-threat-phivolcs-assures-after-magnitude-7-quake/story/ |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727033118/https://www.gmanetwork.com/news/scitech/science/839533/no-tsunami-threat-phivolcs-assures-after-magnitude-7-quake/story/ |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Ayon sa [[National Grid Corporation of the Philippines]] (NGCP), walang patid ang mga serbisyo ng kuryente sa Maynila at mga karatig na lalawigan. Sinabi ng NGCP na maaaring may nangyaring load tripping.<ref name="Cordero1">{{Cite news |last=Cordero |first=Ted |date=July 27, 2022 |title=Power transmission services normal despite earthquake — NGCP |work=[[GMA News and Public Affairs|GMA News]] |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/nation/839530/power-transmission-services-normal-despite-earthquake-ngcp/story/ |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727041154/https://www.gmanetwork.com/news/topstories/nation/839530/power-transmission-services-normal-despite-earthquake-ngcp/story/ |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Ang mga commander ng [[Pambansang Pulisya ng Pilipinas|Philippine National Police]] (PNP) sa Luzon ay naatasang makipagtulungan sa regional Risk Reduction and Management Office para mapakinabangan ang relief operations. Ininspeksyon din ang lahat ng imprastraktura ng PNP kung may pinsala.<ref name="Cueto1">{{Cite news |last=Cueto |first=Francis Earl |date=27 July 2022 |title=PNP mobilizes all Luzon commanders to assist in quake relief operations |work=[[The Manila Times]] |url=https://www.manilatimes.net/2022/07/27/latest-stories/pnp-mobilizes-all-luzon-commanders-to-assist-in-quake-relief-operations/1852444 |url-status=live |access-date=27 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727060644/https://www.manilatimes.net/2022/07/27/latest-stories/pnp-mobilizes-all-luzon-commanders-to-assist-in-quake-relief-operations/1852444 |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Nagsagawa ng press briefing si Pangulong [[Bongbong Marcos]] tungkol sa kalamidad at nakatakdang lumipad siya patungong Abra.<ref name="Rappler1">{{Cite news |date=27 July 2022 |title=LIVESTREAM: Marcos holds press briefing on Luzon earthquake |work=[[Rappler]] |url=https://www.rappler.com/nation/video-marcos-jr-press-briefing-luzon-earthquake-july-2022/ |url-status=live |access-date=27 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727063254/https://www.rappler.com/nation/video-marcos-jr-press-briefing-luzon-earthquake-july-2022/ |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Inaasahang makikipag-ugnayan siya sa mga establisyimento ng national at lokal na pamahalaan sa mga relief efforts.<ref name="Rappler1" /> Ang mga lokal na awtoridad ay nagpahayag na ang trabaho at mga paaralan ay isususpinde sa mga bahagi ng Ilocos Norte upang payagan ang mga pagtatasa ng pinsala na maganap.<ref name="Adriano1">{{Cite news |last=Adriano |first=Leilanie |date=27 July 2022 |title=Work, classes suspended in parts of Ilocos Norte after Abra quake |work=[[Philippines News Agency]] |url=https://www.pna.gov.ph/articles/1179908 |url-status=live |access-date=27 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727065524/https://www.pna.gov.ph/articles/1179908 |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Sinabi ni Huang Xilian, ang embahador ng Tsina sa Pilipinas, na magiging handa ang Tsina na magbigay ng tulong.<ref name="Rocamora1">{{Cite news |last=Joyce Ann L. |first=Rocamora |date=27 July 2022 |title=China offers help for disaster relief in quake-hit provinces |work=[[Philippines News Agency]] |url=https://www.pna.gov.ph/articles/1179900 |url-status=live |access-date=27 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727065524/https://www.pna.gov.ph/articles/1179900 |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Sinabi ng [[UNICEF]] na naka-standby ang mga pang-emerhensiyang supply upang suportahan ang mga pagsisikap ng gobyerno sa pagtulong sa mga apektadong bata at pamilya.<ref>{{Citation |last=[[UNICEF]] |title=UNICEF stands ready to reach children affected by the Philippines earthquake |date=27 July 2022 |url=https://reliefweb.int/report/philippines/unicef-stands-ready-reach-children-affected-philippines-earthquake |type=Press release |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727070625/https://reliefweb.int/report/philippines/unicef-stands-ready-reach-children-affected-philippines-earthquake |publisher=[[ReliefWeb]] |access-date=27 July 2022 |archive-date=July 27, 2022}}</ref> ==Pinsala at epekto== Nakasira ang lindol ng kabuuang 173 na mga gusali kabilang ang mga simbahan sa panahon ng mga kastila. Naiulat ang pinsala sa 15 probinsya, 15 lungsod at 280 bayan. Hindi bababa sa apat na nasawi at 60 nasugatan ang naitala. Hindi bababa sa 58 na pagguho ng lupa ang na-trigger.<ref name="Dancel1">{{Cite news |last=Dancel |first=Raul |date=27 July 2022 |title=At least 4 killed, 60 injured as powerful quake strikes northern Philippines |work=The Straits Times |url=https://www.straitstimes.com/asia/se-asia/71-magnitude-earthquake-hits-northern-philippines |access-date=27 July 2022}}</ref> Sa buong [[Rehiyong Administratibo ng Cordillera|Cordillera Administrative Region]], naganap ang pinsala sa 29 na munisipal na kalsada.<ref name="DeLeon">{{Cite web |last=De Leon |first=Dwight |date=2022-07-27 |title=At least 4 dead in Cordillera after Luzon earthquake – DILG |url=https://www.rappler.com/nation/death-toll-damage-luzon-earthquake-july-27-2022/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727073319/https://www.rappler.com/nation/death-toll-damage-luzon-earthquake-july-27-2022/ |archive-date=July 27, 2022 |access-date=2022-07-27 |website=RAPPLER |language=en-US}}</ref> ===Abra=== Patay ang isang tagabaryo nang tamaan siya ng mga nahulog na slab ng semento sa kanyang bahay sa [[Abra]].<ref>{{Cite web |date=27 July 2022 |title=Strong quake kills 2, injures dozens in northern Philippines |url=https://www.washingtonpost.com/world/73-earthquake-shakes-northern-philippines-felt-in-capital/2022/07/26/783dc34e-0d4b-11ed-88e8-c58dc3dbaee2_story.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727060652/https://www.washingtonpost.com/world/73-earthquake-shakes-northern-philippines-felt-in-capital/2022/07/26/783dc34e-0d4b-11ed-88e8-c58dc3dbaee2_story.html |archive-date=July 27, 2022 |access-date=27 July 2022 |website=[[The Washington Post]]}}</ref> Sa [[Bangued]], isang tao ang namatay nang gumuho ang mga dingding ng isang dormitoryo, at karagdagang 44 ang nasugatan dahil sa mga nahuhulog na mga debris.<ref name="Damian1">{{Cite news |last=Damian |first=Valerie |date=27 July 2022 |title=1 dead, 44 injured in earthquake-hit Abra |work=[[Philippine Daily Inquirer]] |url=https://newsinfo.inquirer.net/1635722/1-dead-44-injured-in-earthquake-hit-abra |url-status=live |access-date=27 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727063253/https://newsinfo.inquirer.net/1635722/1-dead-44-injured-in-earthquake-hit-abra |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Nagtamo rin ng pinsala sa lindol ang Simbahan ng Tayum sa [[Tayum|bayan ng kaparehong pangalan]].<ref name="bantay">{{Cite news |last=Sadongdong |first=Martin |date=July 27, 2022 |title=Strong Abra quake damages Vigan Cathedral, Bantay Bell Tower in Ilocos Sur |work=[[Manila Bulletin]] |url=https://mb.com.ph/2022/07/27/strong-abra-quake-damages-vigan-cathedral-bantay-bell-tower-in-ilocos-sur/ |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727035205/https://mb.com.ph/2022/07/27/strong-abra-quake-damages-vigan-cathedral-bantay-bell-tower-in-ilocos-sur/ |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Nasira din umano ang mga paaralan sa paligid.<ref>{{Cite news |date=27 July 2022 |title=DepEd: Cracks seen at several Abra schools after magnitude 7 quake |publisher=[[GMA News]] |url=https://www.gmanetwork.com/news/topstories/regions/839552/deped-cracks-seen-at-several-abra-schools-after-magnitude-7-quake/story/ |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727065524/https://www.gmanetwork.com/news/topstories/regions/839552/deped-cracks-seen-at-several-abra-schools-after-magnitude-7-quake/story/ |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Hindi bababa sa 31 na pagguho ng lupa ang iniulat, at isang bahagyang gumuho na ospital ang inilikas.<ref name="Dancel1"/> Nasira ang mga imprastraktura at kalsada kabilang ang tatlong tulay.<ref name="DeLeon"/> ===Apayao=== Sinabi ng mga opisyal na dalawang istruktura ang nasira.<ref name="DeLeon"/> ===Benguet=== Isang tao ang nasawi sa [[La Trinidad]], [[Benguet]] dahil sa mga nahuhulog na debris mula sa gumuhong gusali.<ref>{{Cite news |last=Quitasol |first=Kimberlie |date=July 27, 2022 |title=1 dead as building collapses in Benguet town due to quake |work=Philippine Daily Inquirer |url=https://newsinfo.inquirer.net/1635558/1-dead-as-building-collapses-in-benguet-town-due-to-quake |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727040210/https://newsinfo.inquirer.net/1635558/1-dead-as-building-collapses-in-benguet-town-due-to-quake |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Hindi bababa sa 62 mga gusali ang nasira sa bayan.<ref name="DeLeon"/> Sinabi ng mga opisyal sa [[Baguio]] na maraming mahahalagang daanan ang naapektuhan ng mga debris. Tatlumpu't tatlong gusali ang nasira.<ref name="DeLeon"/> Ang mga pagsasara ng kalsada ay nakaapekto sa mga motorista sa kahabaan ng [[Daang Kennon|Kennon Road]], [[Pambansang Daan ng Baguio–Bua–Itogon|Baguio–Bua–Itogon National Road]] at [[Daang Benguet–Nueva Vizcaya|Benguet–Nueva Vizcaya Road]], na naiwan lamang ang [[Lansangang Aspiras–Palispis|Aspiras–Palispis Highway na]] bukas para sa mga motorista.<ref name="CNNPH1">{{Cite news |date=27 July 2022 |title=7.0-magnitude quake damages structures, blocks roads in Northern Luzon |work=[[CNN]] Philippines |url=https://www.cnnphilippines.com/news/2022/7/27/earthquake-7.3-magnitude-Abra-Luzon.html |url-status=live |access-date=27 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727043830/https://www.cnnphilippines.com/news/2022/7/27/earthquake-7.3-magnitude-Abra-Luzon.html |archive-date=July 27, 2022}}</ref> ===Ilocos Norte=== Sa [[Badoc]], nahulog ang mga brick mula sa mga lumang gusali, kabilang ang sa isang elementarya. Lumitaw din ang mga bitak sa pampublikong pamilihan.<ref name="Adriano1"/> ===Ilocos Sur=== Nasira ang mga lugar ng pamana sa [[UNESCO]] [[Pandaigdigang Pamanang Pook|World Heritage]] ng [[Vigan]], kabilang ang Vigan Cathedral at mga lumang-siglong bahay, pati na rin ang ilang natumbang linya ng kuryente sa kahabaan ng Calle Crisologo.<ref>{{Cite news |date=27 July 2022 |title=Look: State of Vigan City roads, buildings after magnitude 7.3 earthquake |publisher=Top Gear Philippines |url=https://www.topgear.com.ph/news/motoring-news/abra-earthquake-vigan-city-aftermath-a4354-20220727 |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727063254/https://www.topgear.com.ph/news/motoring-news/abra-earthquake-vigan-city-aftermath-a4354-20220727 |archive-date=July 27, 2022}}</ref><ref>{{Cite news |date=27 July 2022 |title=Heritage structures, churches damaged by 7.3 quake |publisher=[[Inquirer]] |url=https://newsinfo.inquirer.net/1635457/heritage-structures-churches-damaged-by-7-3-quake |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727033627/https://newsinfo.inquirer.net/1635457/heritage-structures-churches-damaged-by-7-3-quake |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Gumuho rin sa lupa ang mga bahagi ng lumang makasaysayang kampanaryo ng Simbahan ng Bantay sa [[Bantay, Ilocos Sur|bayan ng kaparehong pangalan]] dahil sa lindol.<ref name="bantay"/> Malakas itong naramdaman sa [[Ilocos Sur]] sa loob ng 30 segundo o mas matagal pa.<ref name="reuters1">{{Cite news |date=July 27, 2022 |title=Powerful 7.1 magnitude earthquake strikes northern Philippines, strongly felt in Manila |work=[[Reuters]] |url=https://www.reuters.com/world/asia-pacific/magnitude-72-earthquake-strikes-luzon-philippines-emsc-2022-07-27/ |url-status=live |access-date=July 27, 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727020443/https://www.reuters.com/world/asia-pacific/magnitude-72-earthquake-strikes-luzon-philippines-emsc-2022-07-27/ |archive-date=July 27, 2022}}</ref> ===Maynila=== Malakas ang naramdamang lindol sa [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]], ngunit hindi ito sapat upang magdulot ng pinsala.<ref name="reuters1"/> Dahil sa lindol, suspindihin ng Manila Metro Rail Transit System ang serbisyo tuwing rush hour.<ref name="reuters1"/> Nagsimula ang operasyon sa 10:12, maliban sa [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|LRT Line 2]] dahil sa mga inspeksyon.<ref name="Sarao1">{{Cite news |last=Sarao |first=Zacarian |date=27 July 2022 |title=MRT, LRT-1, PNR back to normal operations after strong Luzon quake |work=[[Philippine Daily Inquirer]] |url=https://newsinfo.inquirer.net/1635661/mrt-lrt-1-pnr-back-to-normal-operations-after-strong-luzon-quake |access-date=27 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220727062024/https://newsinfo.inquirer.net/1635661/mrt-lrt-1-pnr-back-to-normal-operations-after-strong-luzon-earthquake |archive-date=July 27, 2022}}</ref> Inilikas din ang mga nasa gusali ng Senado sa Pasay.<ref name="reuters1" /> == Tingnan din == * [[Talaan ng mga lindol sa Pilipinas|Listahan ng mga lindol sa Pilipinas]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [https://www.rappler.com/nation/luzon/earthquake-updates-news-information-areas-affected-damage-aftershocks-july-2022/ LUZON EARTHQUAKE: Mga update, mga lugar na apektado, pinsala, aftershocks] [[Rappler]] [[Kategorya:Lindol sa Pilipinas]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Pages with unreviewed translations]] hbhcr00hiw2gxl3fzeaoa3ftors6bg8 0 318488 1959045 1958898 2022-07-28T13:22:28Z Saliksik-ako 120086 wikitext text/x-wiki {{Infobox animanga/Header|name=Isekai Yakkyoku|image=Isekai Yakkyoku Logo.png|caption=Logo ng serye|genre=[[Pantasya]], [[isekai]], [[medisinal]]}} {{Infobox animanga/Print|type=novel series|title=|author=Liz Takayama|illustrator=|publisher=[[Shōsetsuka ni Narō]]|first=Hulyo 2015|last=|volumes=|volume_list=}} {{Infobox animanga/Print|type=light novel|author=Liz Takayama|illustrator=keepout|publisher=[[Media Factory]]|publisher_en=|imprint=MF Books|demographic=Panlalaki|first=Enero 2016|last=|volumes=8|volume_list=#Light novels}} {{Infobox animanga/Print|type=manga|author=Liz Takayama|illustrator=Sei Takano <!-- 高野聖 alt name Koya Hijiri in translation -->|publisher=[[Kadokawa Shoten]]|publisher_en=|demographic=''[[Seinen manga|Seinen]]''|magazine=ComicWalker|first=Nobyembre 2016|last=|volumes=8|volume_list=#Manga}} {{Infobox animanga/Video|type=TV series|director=[[Keizō Kusakawa]]|producer=|writer=[[Wataru Watari]]|music={{ubl|[[Tatsuya Kato]]|Satoshi Hōno}}|studio=[[Diomedéa]]|licensee=[[Crunchyroll]] {{English anime licensee|[[South Asia|SA]]/[[Southeast Asia|SEA]]|[[Muse Communication]]}}|network=[[AT-X]], [[Tokyo MX]], [[Kansai Telecasting Corporation|Kansai TV]], [[Nippon TV|BS NTV]]|first=Hulyo 10, 2022|last=|episodes=3|episode_list=#Episode list}} {{Infobox animanga/Footer}} Ang {{Nihongo|'''''Isekai Yakkyoku'''''|異世界薬局}} ay isang [[Hapon]] na serye ng [[nobelang magaan]] na isinulat ni Liz Takayama at inilarawan ni keepout. Nagumpisa ang pagkaserye nito sa online noong Hulyo 2015 sa [[Shōsetsuka ni Narō]], isang websayt na naglilimbag ng nobela. Ito ay kinalaunang nakuha ng [[Media Factory]], kung saan nakapaglimbag ito ng walong tomo sa ilalim ng imprintang MF Books simula noong Enero 2016. Isang adaptasyon sa [[manga]] ni Sei Takano ang naipaserye noong Nobyembre 2016 sa websayt na ComicWalker ng [[Kadokawa Shoten]]. Ito ay kinokolekta sa walong tomo ng [[Tankōbon|''tankōbon'']]. Isang [[anime]] na seryeng telebisyon ang ginawan ng adaptasyon ng [[Diomedéa]] ang ipinalabas sa Hulyo 2022. == Anime == Isang anime na seryeng telebisyon ang inanunsyo nooong Hulyo 15, 2021.<ref>{{Cite web |title=Isekai Yakkyoku Light Novel About Modern Pharmacologist in Another World Gets TV Anime |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2021-07-15/isekai-yakkyoku-light-novel-about-modern-pharmacologist-in-another-world-gets-tv-anime/.175155 |access-date=2022-07-27 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Ang serye ay ginawa ng Diomedéa at dinerekta ito ni Keizō Kusakawa, kasama si Wataru Watari na namumuno sa mga iskrip, si Mayuko Matsumoto sa disenyo ng mga tauhan, at sina Tatsuya Kato at Satoshi Hōno ang kumatha ng musika. Unang ipinalabas ito noong Hulyo 10, 2022 sa [[AT-X]], Tokyo MX, Kansai TV, at [[Nippon Television|BS NTV]].<ref>{{Cite web |title=Isekai Yakkyoku Anime's 1st Video Announces Lead Voice Actress, Staff |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2022-03-11/isekai-yakkyoku-anime-1st-video-announces-lead-voice-actress-staff/.183462 |access-date=2022-07-27 |website=Anime News Network |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=Isekai Yakkyoku Anime's 2nd Trailer Unveils More Cast & Staff, July 10 Premiere |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2022-06-05/isekai-yakkyoku-anime-2nd-trailer-unveils-more-cast-and-staff-july-10-premiere/.186351 |access-date=2022-07-27 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Ang panimulang temang kanta ay ang "Musō-teki Chronicle" ni Kaori Ishihara, habang ang pangwakas na temang kanta ay ang "Haku'u" ng Little Black Dress.<ref>{{Cite web |title=Isekai Yakkyoku Anime Unveils Theme Song Artists, July Debut, New Visual |url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2022-05-05/isekai-yakkyoku-anime-unveils-theme-song-artists-july-debut-new-visual/.185351 |access-date=2022-07-27 |website=Anime News Network |language=en}}</ref> Ang [[Crunchyroll]] ay mayroong lisensya sa serye sa labas ng Asya, inumpisahan din nito ang pagstream ng dub sa Ingles noong Hulyo 24, 2022.<ref>{{Cite web |last=Cardine |first=Kyle |title=FINAL UPDATE: Crunchyroll Announces Summer 2022 Anime Lineup! (7/12) |url=https://www.crunchyroll.com/anime-news/2022/06/22/crunchyroll-announces-summer-2022-anime-lineup |access-date=2022-07-27 |website=Crunchyroll |language=en-us}}</ref><ref>{{Cite web |last=Dempsey |first=Liam |title=Parallel World Pharmacy English Dub Reveals Cast & Crew, Release Date |url=https://www.crunchyroll.com/anime-news/2022/07/22-1/parallel-world-pharmacy-english-dub-reveals-cast-crew-release-date |access-date=2022-07-27 |website=Crunchyroll |language=en-us}}</ref> Ang [[Muse Communication]] naman ang may lisensya sa serye sa Taiwan, Timog at Timog Silangang Asya.<ref>{{Cite web |title=Muse Asia - YouTube |url=https://www.youtube.com/post/UgkxFKf68FUDiCSIWy6YUg6_Qd1z2pz7R3Mn |access-date=2022-07-27 |website=www.youtube.com}}</ref> == Sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Seinen manga]] 1qvfuw2tqtsfda3216wsfv2rkspzc5k 0 318494 1959074 2022-07-28T16:02:18Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1092665540|Brandenburg Gate]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox building | name = Tarangkahang Brandenburgo | native_name = Brandenburger Tor | image = Brandenburger Tor abends.jpg | caption = Ang Tarangkahang Brandenburgo, tanaw<br />mula sa [[Pariser Platz]] sa dakong silangan | building_type = Tarangkahan ng lungsod | architectural_style = [[Arkitekturang Neoklasiko|Neoklasiko]] | structural_system = | location = [[Berlin]], Alemanya | coordinates = {{coord|52.5163|13.3777|display=inline,title}} | start_date = 1788 | completion_date = 1791 | inauguration_date = | height = | other_dimensions = | architect = [[Carl Gotthard Langhans]] }} Ang '''Tarangkahang Brandenburgo''' ({{Lang-de|Brandenburger Tor}} {{IPA-de|ˈbʁandn̩ˌbʊʁɡɐ ˈtoːɐ̯||De-Brandenburger Tor.ogg}}) ay isang ika-18 siglong [[Arkitekturang Neoklasiko|neoklasikong]] monumento sa [[Berlin]], na itinayo sa utos ng haring [[Prusya|Pruso]] na si [[Federico Guillermo II ng Prusya|Frederick William II]] matapos [[Pagsalakay ng Prusya sa Olanda|ibalik]] ang kapangyarihan ng [[Orangismo (Republikang Olanda)|Orangista]] sa pamamagitan ng pagsugpo sa [[Patriottentijd|popular na pag-aalsang Olanda]].<ref>[http://www.tagesspiegel.de/kultur/friedens-statt-triumph-symbol-das-brandenburger-tor-und-sein-geheimnis/10858278.html Das Brandenburger Tor und sein Geheimnis], ''Der Tagesspiegel''</ref> Isa sa mga pinakakilalang tanawin ng Alemanya, itinayo ito sa lugar ng dating [[tarangkahan ng lungsod]] na nagmarka ng pagsisimula ng kalsada mula Berlin hanggang sa bayan ng [[Brandenburg an der Havel]], na dating kabesera ng [[Margrabyato ng Brandenburgo]]. Ito ay matatagpuan sa kanlurang bahagi ng sentro ng lungsod ng Berlin sa loob ng [[Mitte]], sa salikop ng [[Unter den Linden]] at [[Ebertstraße]], kaagad sa kanluran ng [[Pariser Platz]]. Isang bloke sa hilaga ay nakatayo ang [[gusaling Reichstag]], na kinaroroonan ng parlyamentong Aleman (''[[Bundestag]]''). Ang tarangkahan ay ang monumental na pasukan sa Unter den Linden, isang bulebar ng mga punong [[Tilia|linden]] na direktang patungo sa maharlikang [[Palasyo ng Berlin|Palasyo ng Lungsod]] ng monarkang [[Prusya|Pruso]]. Sa buong pag-iral nito, ang Tarangkahang Brandenburgo ay madalas na isang lugar para sa mga pangunahing makasaysayang pangyayari at ngayon ay itinuturing na hindi lamang isang simbolo ng magulong kasaysayan ng [[Kasaysayan ng Alemanya|Alemanya]] at [[Kasaysayan ng Europa|Europa]], kundi pati na rin ng Europeong [[Pag-iisang Europeo|pagkakaisa]] at [[Mahabang Kapayapaaa|kapayapaan]].<ref>{{Cite web |title=Brandenburg Gate |url=https://www.berlin.de/en/attractions-and-sights/3560266-3104052-brandenburg-gate.en.html |access-date=3 August 2021 |website=berlin.de |language=en}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.brandenburg-gate.de/ Opisyal na website] * [https://brandenburger-tor-berlin.de/ Mga kaganapan sa Brandenburg Gate] {{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Infobox mapframe without OSM relation ID on Wikidata]] ob72g8nqwgan9g3vti2j1z5094m14gj 0 318495 1959075 2022-07-28T16:05:55Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Tarangkahang Brandenburgo]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Tarangkahang Brandenburgo]] 4gtsa9mdl46w587c0v2ye84k010x57q 0 318496 1959077 2022-07-28T16:05:57Z Xsqwiypb 120901 Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Carboniferous]] sa [[Karbonipero]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Karbonipero]] egu1gvmd0i9ch99e7hyfdktgnsbd77b 0 318497 1959079 2022-07-28T16:05:58Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Tarangkahang Brandenburgo]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Tarangkahang Brandenburgo]] 4gtsa9mdl46w587c0v2ye84k010x57q 1 318498 1959080 2022-07-28T16:05:58Z Xsqwiypb 120901 Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Usapan:Carboniferous]] sa [[Usapan:Karbonipero]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Usapan:Karbonipero]] ft2aymibz3i6vv3o7seczreve66qz7r 0 318499 1959082 2022-07-28T16:22:44Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1068490097|Berlin Cathedral]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox religious building|building_name=Katedral ng Berlin|native_name=''Berliner Dom''|native_name_lang=de|image=Berliner Dom von Humboldt-Box (50MP).jpg|caption=Ang ''Berliner Dom'': Ebanghelikong Kataas-taasang Parokya at Simbahang Kolehiyal (2017)|location=[[Cölln]], isang makasaysayang kapitbahayan ng Berlin, Alemanya|map_type=Germany Berlin central#Germany|coordinates={{coord|52|31|9|N|13|24|4|E|type:landmark_region:DE|display=inline,title}}|religious_affiliation={{plainlist| *[[Iisa at nagkakaisang simbahan|Iiisa]] ([[Unyong Pruso ng mga simbahan|Unyong Pruso]]) (1817–kasalukuyan) *[[Repormadong tradisyon|Repormado]] (1632–1817) *[[Luterano]] (1539–1632) *[[Katoliko Romano]] (hanggang 1539) }}|rite=|province=[[Samahan ng mga Simbahang Ebangheliko]]|district=|consecration_year=1454, bilang Katoliko Romanong Kapilya ni [[Erasmo ng Formiae|San Erasmo]]|status=|leadership=|website={{URL|http://www.berliner-dom.de/}}|architect={{plainlist| *Martin Böhme (1717) *Johann Boumann ''ang Nakatatanda'' (1747–1750) *[[Karl Friedrich Schinkel]] (1817 and 1820–1822) *Julius at Otto Raschdorff, ama at anak (1894–1905) }}|architecture_type=|architecture_style={{plainlist| *[[arkitekturang Renasimyento|Renasimyento]] (hanggang 1538) *[[Gotikong Ladrilyo]] (1538–1747) *[[Simbahang Baroko|Baroko]] (1747–1817/1822) *[[Simbahang Neoklasiko|Neoklasiko]] (1817–1893) *[[Neorenasimyento]], simula 1905 }}|facade_direction=west|year_completed={{plainlist| *1451 (unang gusali) *1538 (ikalawang gusali) *1750 (ikatlong gusali) *1905 (ikaapat na gusali) *1993 muling pinasinayaan matapos tanggalin ang mga pagkawasak ng digmaan }}|construction_cost=11.5&nbsp;milyo [[Marko de oro na Aleman|marko]] (1905)|capacity=|length={{convert|114|m}}, mas maikli simula ng demolisyon ng hilagang bulwagang pang-alaala noong 1975|width={{convert|74|m}}|width_nave=|height_max=|dome_quantity=|dome_height_outer={{convert|115|m}} (hanggang pagkawasak noong 1944)|dome_height_inner=|dome_dia_outer=|dome_dia_inner=|spire_quantity=|spire_height=|materials=orihinal na ladrilyo, simula 1905, Silesia na [[areniska]]}} [[File:Berlin_Cathedral_bells,_2016.wav|thumb|Pagtunog ng mga kampanya ng Katedral ng Berlin]] [[Talaksan:Berliner_Dom,_170409,_ako_(2).jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Berliner_Dom%2C_170409%2C_ako_%282%29.jpg/220px-Berliner_Dom%2C_170409%2C_ako_%282%29.jpg|thumb| Berliner Dom]] Ang '''Katedral ng Berlin''' ({{Lang-de|Berliner Dom}}), na kilala rin bilang, ang '''Ebanghelikong Kataas-taasang Parokya at Simbahang Kolehiyal''', ay isang monumental na simbahang [[Simbahang Ebangheliko sa Alemanya|Ebanghelikong Aleman]] at dinastikong [[Puntod|libingan]] ([[Pamilya Hohenzollern]]) sa [[Isla ng mga Pulo]] sa [[Mitte|sentrong]] [[Berlin]]. Dahil sa pinagmulan nito bilang isang [[kapilya ng kastilyo]] para sa [[Palasyo ng Berlin]], ilang mga estruktura ang nagsilbi upang tahanan ng simbahan mula noong mga 1400. Ang kasalukuyang simbahang kolehiyal ay itinayo mula 1894 hanggang 1905 sa pamamagitan ng utos ng Alemang Emperador na si [[Wilhelm II, Emperador ng Alemanya|Guillero II]] ayon sa mga plano ni Julius Raschdorff sa mga estilong muling pagbubuhay [[Arkitekturang NeoRenasimyento|Renasimyento]] at [[Arkitekturang NeoBaroko|Baroko]]. Ang [[nakatalang gusali]] ay ang pinakamalaking simbahang Protestante sa [[Alemanya]]<ref>{{Cite web |title=Information for pupils and teachers &#124; Berliner Dom |url=https://www.berlinerdom.de/en/visiting/about-the-cathedral/information-for-pupils-and-teachers/}}</ref> at isa sa pinakamahalagang dinastikong libingan sa [[Europa]].<ref>{{Cite web |title=The 'Hohenzollern' crypt &#124; Berliner Dom |url=https://www.berlinerdom.de/en/visiting/about-the-cathedral/the-hohenzollern-crypt/}}</ref> Bilang karagdagan sa mga [[serbisyo sa simbahan]], ang katedral ay ginagamit para sa mga [[seremonya]] ng estado, mga [[konsiyerto]], at iba pang mga pangyayari. Mula noong gibain ang seksiyon ng [[Pang-alaala|Pang-alaalang]] Simbahan ''(Denkmalskirche)'' sa hilagang bahagi ng mga awtoridad ng [[Silangang Alemanya]] noong 1975, ang Katedral ng Berlin ay binubuo ng malaking Simbahang [[Pangaral|Pangsermon]] ''(Predigtkirche)'' sa gitna, at ang mas maliit na Simbahang [[Bautismo]] and [[Pag-aasawa|Matrimonyo]] ''(Tauf- und Traukirche)'' sa timog na bahagi at ang [[Kripta|kriptang]] [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]] ''(Hohenzollerngruft)'', na sumasaklaw sa halos buong basement. Nasira noong [[pambobombang Alyado noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang orihinal na interyor ng katedral ay ipinanumbalik noong 2002. Sa kasalukuyan ay mayroong talakayan tungkol sa pagpapanumbalik din ng makasaysayang panlabas. == Mga tala == {{Reflist}} == Mga sanggunian == *  {{cite book|last=Gottschalk|first=Wolfgang|date=1985|title=Altberliner Kirchen in Historischen Ansichten|location=Würzburg|publisher=Weidlich|isbn=3-8035-1262-X}} *  {{cite book|last1=Kühne|first1=Günther|last2=Stephani|first2=Elisabeth|date=1986|orig-year=1978|title=Evangelische Kirchen in Berlin|location=Berlin|publisher=CZV-Verlag|edition=2nd|isbn=3-7674-0158-4}} == Mga panlabas na link == * {{Official website|http://www.berlinerdom.de/}} * [http://www.sacred-destinations.com/germany/berlin-berliner-dom Berliner Dom at Sacred Destinations] * [http://www.panorama-cities.net/berlin/berlin_cathedral.html Berlin Cathedral at Panoramas of German Cities] * [http://www.atlascom.us/txl_dom.htm About the Berlin Cathedral, 1905–1995] * [http://www.dhm.de/besuch-service/webcams Berlin webcam including view of Berlin Cathedral and the Palace of the Republic by Deutsches Historisches Museum] * [https://web.archive.org/web/20100214185102/http://www.sight3d.com/sights/Berlin-Cathedral Three-dimensional view] of Berlin Cathedral (without plugin English, German, Spanish) {{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] mpazuarzs221mfpnbegz5jv670mtvde 0 318500 1959083 2022-07-28T16:28:51Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1092666201|Museum Island]]" wikitext text/x-wiki Ang '''Pulo ng mga Museo''' ({{Lang-de|Museumsinsel}}) ay isang complex ng mga [[museo]] sa hilagang bahagi ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa [[Mitte (lokalidad)|makasaysayang puso]] ng [[Berlin]]. Ito ay isa sa mga pinakabinibisitang pasyalan ng kabesera ng [[Alemanya]] at isa sa pinakamahalagang lugar ng museo sa [[Europa]]. Itinayo mula 1830 hanggang 1930 sa pamamagitan ng utos ng [[Kaharian ng Prusya|mga Haring Pruso]] ayon sa mga plano ng limang arkitekto, ang Pulo ng mga Museo ay itinalagang [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]] noong 1999. Binubuo ito ng [[Museo Altes]], ang [[Museo Neues]], ang [[Alte Nationalgalerie]], ang [[Museo Bode]], at ang [[Museo ng Pergamon|Pergamonmuseum]].<ref>[https://whc.unesco.org/en/list/896 Museumsinsel (Museum Island), Berlin] UNESCO World Heritage Centre</ref> Dahil kasama sa Museum Island ang lahat ng Pulo ng Spree sa hilaga ng [[Unter den Linden]], matatagpuan din ang [[Katedral ng Berlin|Berliner Dom]] dito, malapit sa [[Lustgarten]]. Sa timog, makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] ang museo [[Foro Humboldt]] at binuksan noong 2020. Mula noong [[muling pag-iisang Aleman]], ang Pulo ng mga Museo ay itinayo muli at pinalawig ayon sa isang master plan.<ref>[https://www.museumsinsel-berlin.de/en/home/ Masterplan Museumsinsel]</ref> Noong 2019, binuksan ang isang bagong sentro pambisita at galeriyang pansining, ang [[Galeriya James Simon]]. == Galeriya == <gallery mode="packed"> Talaksan:Berliner Dom Museum Island.jpg|alt=Altes Museum, Lustgarten, and Berlin Cathedral|[[Museo Altes]], [[Lustgarten]], at [[Katedral ng Berlin]] Talaksan:Neues Museum - Joy of Museums.jpg|alt=Neues Museum|[[Museo Neues]] Talaksan:AlteNationalgalerie 1a.jpg|[[Alte Nationalgalerie]] Talaksan:Pergamonmuseum Front.jpg|alt=Pergamon Museum|[[Museo Pergamon]] Talaksan:Museumsinsel panorama.jpg|alt=Panorama with River Spree|Panorama na may [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] Talaksan:Tastmodell-2.JPG|alt=Tactile scale model of Museum Island|Nahahawakang iskalang modelo ng Pulo ng mga Museo Talaksan:Berlin James-Simon-Galerie asv2019-07 img1.jpg|alt=James Simon Gallery|[[Galeriya James Simon]] Talaksan:Berliner Schloß (2020).jpeg|alt=Berlin Palace in 2020|[[Berlin Palace|Palasyo ng Berlin]] noong 2020 </gallery> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [https://whc.unesco.org/en/list/896 Museumsinsel (Museum Island), Berlin] opisyal na website ng UNESCO * [http://www.smb.museum/en/museums-institutions/museumsinsel-berlin/home.html Opisyal na website ng Museum Island] {{In lang|en}} * [http://www.museumsinsel-berlin.de/en/masterplan/projection-into-the-future/ Masterplan] Ang kinabukasan ng Museo Island * [https://lifotravel.com/munich-is-better-than-berlin/ Museum Island] — Interactive 360° panorama sa panahon ng Festival of Lights * [http://www.goethe.de/kue/arc/pan/en5611226.htm Isang Pambihirang Kuwento ng Tagumpay – ang Museo Island sa Berlin], artikulo sa website ng Goethe-Institut, Pebrero 2010 {{In lang|en}} 84oktgzmcjyn83y2iadiavtk1o5bdkx 1959116 1959083 2022-07-28T18:22:21Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki Ang '''Pulo ng mga Museo''' ({{Lang-de|Museumsinsel}}) ay isang complex ng mga [[museo]] sa hilagang bahagi ng [[Spree (ilog)|Spree]] sa [[Mitte (lokalidad)|makasaysayang puso]] ng [[Berlin]]. Ito ay isa sa mga pinakabinibisitang pasyalan ng kabesera ng [[Alemanya]] at isa sa pinakamahalagang lugar ng museo sa [[Europa]]. Itinayo mula 1830 hanggang 1930 sa pamamagitan ng utos ng [[Kaharian ng Prusya|mga Haring Pruso]] ayon sa mga plano ng limang arkitekto, ang Pulo ng mga Museo ay itinalagang [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]] noong 1999. Binubuo ito ng [[Altes Museum]], ang [[Neues Museum]], ang [[Alte Nationalgalerie]], ang [[Museo Bode]], at ang [[Museo ng Pergamon|Pergamonmuseum]].<ref>[https://whc.unesco.org/en/list/896 Museumsinsel (Museum Island), Berlin] UNESCO World Heritage Centre</ref> Dahil kasama sa Museum Island ang lahat ng Pulo ng Spree sa hilaga ng [[Unter den Linden]], matatagpuan din ang [[Katedral ng Berlin|Berliner Dom]] dito, malapit sa [[Lustgarten]]. Sa timog, makikita sa muling itinayong [[Palasyo ng Berlin]] ang museo [[Foro Humboldt]] at binuksan noong 2020. Mula noong [[muling pag-iisang Aleman]], ang Pulo ng mga Museo ay itinayo muli at pinalawig ayon sa isang master plan.<ref>[https://www.museumsinsel-berlin.de/en/home/ Masterplan Museumsinsel]</ref> Noong 2019, binuksan ang isang bagong sentro pambisita at galeriyang pansining, ang [[Galeriya James Simon]]. == Galeriya == <gallery mode="packed"> Talaksan:Berliner Dom Museum Island.jpg|alt=Altes Museum, Lustgarten, and Berlin Cathedral|[[Altes Museum]], [[Lustgarten]], at [[Katedral ng Berlin]] Talaksan:Neues Museum - Joy of Museums.jpg|alt=Neues Museum|[[Altes Museum]] Talaksan:AlteNationalgalerie 1a.jpg|[[Alte Nationalgalerie]] Talaksan:Pergamonmuseum Front.jpg|alt=Pergamon Museum|[[Museo Pergamon]] Talaksan:Museumsinsel panorama.jpg|alt=Panorama with River Spree|Panorama na may [[Spree (ilog)|Ilog Spree]] Talaksan:Tastmodell-2.JPG|alt=Tactile scale model of Museum Island|Nahahawakang iskalang modelo ng Pulo ng mga Museo Talaksan:Berlin James-Simon-Galerie asv2019-07 img1.jpg|alt=James Simon Gallery|[[Galeriya James Simon]] Talaksan:Berliner Schloß (2020).jpeg|alt=Berlin Palace in 2020|[[Berlin Palace|Palasyo ng Berlin]] noong 2020 </gallery> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [https://whc.unesco.org/en/list/896 Museumsinsel (Museum Island), Berlin] opisyal na website ng UNESCO * [http://www.smb.museum/en/museums-institutions/museumsinsel-berlin/home.html Opisyal na website ng Museum Island] {{In lang|en}} * [http://www.museumsinsel-berlin.de/en/masterplan/projection-into-the-future/ Masterplan] Ang kinabukasan ng Museo Island * [https://lifotravel.com/munich-is-better-than-berlin/ Museum Island] — Interactive 360° panorama sa panahon ng Festival of Lights * [http://www.goethe.de/kue/arc/pan/en5611226.htm Isang Pambihirang Kuwento ng Tagumpay – ang Museo Island sa Berlin], artikulo sa website ng Goethe-Institut, Pebrero 2010 {{In lang|en}} 37od063hfewu7fksav8dlrwi45d9dk8 0 318501 1959084 2022-07-28T16:29:15Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Pulo ng mga Museo]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Pulo ng mga Museo]] iczbadn05u9xnbjxywvmojxyvl907xl 0 318502 1959086 2022-07-28T16:49:16Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1097703860|Potsdam]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox German place|name=Potsdam|type=City|image_photo={{Photomontage|position=centre |photo1a = 2018-08-10 DE Potsdam, Havel, Potsdamer Stadtschloss, Charlottenhof 05609390 (49952695592).jpg |photo2a = Schloss Sanssouci 2014.jpg |photo2b = 17 Neues Palais Sanssouci Potsdam Steffen Heilfort.JPG |photo3a = Potsdam-HollaendischesViertel-2007.jpg |photo3b = Filmstudio Babelsberg Eingang.jpg |size = 280 |spacing = 2 |color = #FFFFFF |border = 0 |foot_montage = {{nobreak|From top and left to right:}}<br>[[City Palace, Potsdam|Potsdam City Palace]] with [[St. Nicholas' Church, Potsdam|St Nicholas's Church]] in the background, <br>the [[Sanssouci|Palace of Sanssouci]], the [[New Palace (Potsdam)|New Palace]], <br>the [[Dutch Quarter]], and [[Babelsberg Studio|Babelsberg Film Studio]] }}|image_flag=Flag of Potsdam.svg|image_coa=DEU Potsdam COA.svg|coordinates={{coord|52|24|N|13|4|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Brandenburg|district=urban|area=187.28|elevation=32|area_metro=<!-- Metropolitan area, in km². XXX.XX (no commas or other text) -->|pop_metro=<!-- Metropolitan area, if available. No commas or other text -->|postal_code=14467–14482|area_code=0331|licence=P|Gemeindeschlüssel=12 0 54 000|divisions=<!-- Subdivisions within location (e.g. "XX districts" or boroughs) -->|website=[https://www.potsdam.de/ www.potsdam.de]|mayor=Mike Schubert<ref>[https://wahlen.brandenburg.de/wahlen/de/kommunalwahlen/bm-wahlen/ergebnisse/~s_14102018_12054000 Ergebnis der Bürgermeisterwahl in Potsdam], accessed 30 June 2021.</ref>|leader_term=2018&ndash;26|Bürgermeistertitel=Oberbürgermeister|party=SPD|ruling_party1=<!-- Leading political party currently in power - give abbreviations -->|ruling_party2=<!-- 2nd ruling political party - give abbreviations -->|ruling_party3=<!-- 3rd ruling political party - give abbreviations -->|year=1776}} {{Infobox German place|name=Potsdam|type=City|image_photo={{Photomontage|position=centre |photo1a = 2018-08-10 DE Potsdam, Havel, Potsdamer Stadtschloss, Charlottenhof 05609390 (49952695592).jpg |photo2a = Schloss Sanssouci 2014.jpg |photo2b = 17 Neues Palais Sanssouci Potsdam Steffen Heilfort.JPG |photo3a = Potsdam-HollaendischesViertel-2007.jpg |photo3b = Filmstudio Babelsberg Eingang.jpg |size = 280 |spacing = 2 |color = #FFFFFF |border = 0 |foot_montage = {{nobreak|From top and left to right:}}<br>[[City Palace, Potsdam|Potsdam City Palace]] with [[St. Nicholas' Church, Potsdam|St Nicholas's Church]] in the background, <br>the [[Sanssouci|Palace of Sanssouci]], the [[New Palace (Potsdam)|New Palace]], <br>the [[Dutch Quarter]], and [[Babelsberg Studio|Babelsberg Film Studio]] }}|image_flag=Flag of Potsdam.svg|image_coa=DEU Potsdam COA.svg|coordinates={{coord|52|24|N|13|4|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Brandenburg|district=urban|area=187.28|elevation=32|area_metro=<!-- Metropolitan area, in km². XXX.XX (no commas or other text) -->|pop_metro=<!-- Metropolitan area, if available. No commas or other text -->|postal_code=14467–14482|area_code=0331|licence=P|Gemeindeschlüssel=12 0 54 000|divisions=<!-- Subdivisions within location (e.g. "XX districts" or boroughs) -->|website=[https://www.potsdam.de/ www.potsdam.de]|mayor=Mike Schubert<ref>[https://wahlen.brandenburg.de/wahlen/de/kommunalwahlen/bm-wahlen/ergebnisse/~s_14102018_12054000 Ergebnis der Bürgermeisterwahl in Potsdam], accessed 30 June 2021.</ref>|leader_term=2018&ndash;26|Bürgermeistertitel=Oberbürgermeister|party=SPD|ruling_party1=<!-- Leading political party currently in power - give abbreviations -->|ruling_party2=<!-- 2nd ruling political party - give abbreviations -->|ruling_party3=<!-- 3rd ruling political party - give abbreviations -->|year=1776}} Ang '''Potsdam''' ({{IPA-de|ˈpɔt͡sdam|-|De-Potsdam.ogg}}) ay ang kabesera at pinakamalaking lungsod ng [[Länder ng Alemanya|estadong]] [[Alemanya|Aleman]] ng [[Brandeburgo|Brandenburgo]]. Direkta itong nasa hangganan ng kabeserang Aleman, ang [[Berlin]], at bahagi ng [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo]]. Ito ay matatagpuan sa [[Havel|Ilog Havel]] mga {{Convert|25|km}} timog-kanluran ng sentro ng lungsod ng Berlin. Ang Potsdam ay isang tirahan ng mga [[Prusya|Prusong]] hari at ng [[Aleman na Emperador|Alemang Kaiser]] hanggang 1918. Ang pagpaplano nito ay naglalaman ng mga ideya ng [[Panahon ng Kaliwanagan]]: sa pamamagitan ng maingat na balanse ng arkitektura at tanawin, ang Potsdam ay nilayon bilang "isang kaakit-akit, pastoral na panaginip" na magpapaalala sa mga residente nito ng kanilang relasyon sa kalikasan at katwiran.<ref>''The Potsdam project, 1996'', HRH The Prince of Wales, Charles; Hanson, Brian; Steil, Lucien; Prince of Wales's Urban Design Task Force; Prince of Wales's Institute of Architecture, Prince of Wales's Institute of Architecture, 1998, Introduction.</ref> Ang lungsod, na higit sa 1000 taong gulang, ay malawak na kilala para sa mga palasyo nito, mga lawa, at pangkalahatang kahalagahan nito sa kasaysayan at kultura. Kasama sa mga tanawin ang mga parke at palasyo ng [[Sanssouci]], ang pinakamalaking Pandaigdigang Pamanang Pook ng Alemanya, pati na rin ang iba pang palasyo gaya ng Palasyo Orangery, Bagong Palasyo, Palasyo Cecilienhof, at ang Palasyo Charlottenhof. Ang Potsdam din ang lokasyon ng makabuluhang [[Kumperensiya sa Potsdam]] noong 1945, ang kumperensiya kung saan ang tatlong pinuno ng gobyerno ng Unyong Sobyetiko, Estados Unidos, at Reino Unido ay nagpasya sa paghahati ng Alemanya kasunod ng pagsuko nito, isang kumperensiya na nagbigay kahulugan sa kasaysayan ng Germany para sa mga sumusunod na 45 taon. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga pinagmumulan == * Paul Sigel, Silke Dähmlow, Frank Seehausen at Lucas Elmenhorst, Architekturführer Potsdam Architectural Guide, Dietrich Reimer Verlag, Berlin 2006,{{ISBN|3-496-01325-7}} . == Mga panlabas na link == {{Commons|Potsdam}} {{Wikivoyage}} * {{Official website}} {{In lang|de}} and [https://en.potsdam.de/ English] * [http://www.medienarchiv.com/Deutschland/Brandenburg/Index-Brandenburg-Potsdam.htm Extensive photoarchive about Potsdam] {{Germany districts Brandenburg}}{{Capitals of the states of the Federal Republic of Germany}}{{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}}{{Mga lungsod sa Alemanya}} [[Kategorya:Mga pinagmulan sa wikang Aleman ng CS1 (de)]] [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] dkulfqrm6f8b02q40xjg64pr9iy7vfu 1959088 1959086 2022-07-28T16:51:22Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox German place|name=Potsdam|type=Lungsod|image_photo={{Photomontage|position=centre |photo1a = 2018-08-10 DE Potsdam, Havel, Potsdamer Stadtschloss, Charlottenhof 05609390 (49952695592).jpg |photo2a = Schloss Sanssouci 2014.jpg |photo2b = 17 Neues Palais Sanssouci Potsdam Steffen Heilfort.JPG |photo3a = Potsdam-HollaendischesViertel-2007.jpg |photo3b = Filmstudio Babelsberg Eingang.jpg |size = 280 |spacing = 2 |color = #FFFFFF |border = 0 |foot_montage = {{nobreak|From top and left to right:}}<br>[[City Palace, Potsdam|Potsdam City Palace]] with [[St. Nicholas' Church, Potsdam|St Nicholas's Church]] in the background, <br>the [[Sanssouci|Palace of Sanssouci]], the [[New Palace (Potsdam)|New Palace]], <br>the [[Dutch Quarter]], and [[Babelsberg Studio|Babelsberg Film Studio]] }}|image_flag=Flag of Potsdam.svg|image_coa=DEU Potsdam COA.svg|coordinates={{coord|52|24|N|13|4|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Brandenburgo|district=urbano|area=187.28|elevation=32|area_metro=<!-- Metropolitan area, in km². XXX.XX (no commas or other text) -->|pop_metro=<!-- Metropolitan area, if available. No commas or other text -->|postal_code=14467–14482|area_code=0331|licence=P|Gemeindeschlüssel=12 0 54 000|divisions=<!-- Subdivisions within location (e.g. "XX districts" or boroughs) -->|website=[https://www.potsdam.de/ www.potsdam.de]|mayor=Mike Schubert<ref>[https://wahlen.brandenburg.de/wahlen/de/kommunalwahlen/bm-wahlen/ergebnisse/~s_14102018_12054000 Ergebnis der Bürgermeisterwahl in Potsdam], accessed 30 June 2021.</ref>|leader_term=2018&ndash;26|Bürgermeistertitel=Oberbürgermeister|party=SPD|ruling_party1=<!-- Leading political party currently in power - give abbreviations -->|ruling_party2=<!-- 2nd ruling political party - give abbreviations -->|ruling_party3=<!-- 3rd ruling political party - give abbreviations -->|year=1776}} Ang '''Potsdam''' ({{IPA-de|ˈpɔt͡sdam|-|De-Potsdam.ogg}}) ay ang kabesera at pinakamalaking lungsod ng [[Länder ng Alemanya|estadong]] [[Alemanya|Aleman]] ng [[Brandeburgo|Brandenburgo]]. Direkta itong nasa hangganan ng kabeserang Aleman, ang [[Berlin]], at bahagi ng [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo]]. Ito ay matatagpuan sa [[Havel|Ilog Havel]] mga {{Convert|25|km}} timog-kanluran ng sentro ng lungsod ng Berlin. Ang Potsdam ay isang tirahan ng mga [[Prusya|Prusong]] hari at ng [[Aleman na Emperador|Alemang Kaiser]] hanggang 1918. Ang pagpaplano nito ay naglalaman ng mga ideya ng [[Panahon ng Kaliwanagan]]: sa pamamagitan ng maingat na balanse ng arkitektura at tanawin, ang Potsdam ay nilayon bilang "isang kaakit-akit, pastoral na panaginip" na magpapaalala sa mga residente nito ng kanilang relasyon sa kalikasan at katwiran.<ref>''The Potsdam project, 1996'', HRH The Prince of Wales, Charles; Hanson, Brian; Steil, Lucien; Prince of Wales's Urban Design Task Force; Prince of Wales's Institute of Architecture, Prince of Wales's Institute of Architecture, 1998, Introduction.</ref> Ang lungsod, na higit sa 1000 taong gulang, ay malawak na kilala para sa mga palasyo nito, mga lawa, at pangkalahatang kahalagahan nito sa kasaysayan at kultura. Kasama sa mga tanawin ang mga parke at palasyo ng [[Sanssouci]], ang pinakamalaking Pandaigdigang Pamanang Pook ng Alemanya, pati na rin ang iba pang palasyo gaya ng Palasyo Orangery, Bagong Palasyo, Palasyo Cecilienhof, at ang Palasyo Charlottenhof. Ang Potsdam din ang lokasyon ng makabuluhang [[Kumperensiya sa Potsdam]] noong 1945, ang kumperensiya kung saan ang tatlong pinuno ng gobyerno ng Unyong Sobyetiko, Estados Unidos, at Reino Unido ay nagpasya sa paghahati ng Alemanya kasunod ng pagsuko nito, isang kumperensiya na nagbigay kahulugan sa kasaysayan ng Germany para sa mga sumusunod na 45 taon. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga pinagmumulan == * Paul Sigel, Silke Dähmlow, Frank Seehausen at Lucas Elmenhorst, Architekturführer Potsdam Architectural Guide, Dietrich Reimer Verlag, Berlin 2006,{{ISBN|3-496-01325-7}} . == Mga panlabas na link == {{Commons|Potsdam}} {{Wikivoyage}} * {{Official website}} {{In lang|de}} and [https://en.potsdam.de/ English] * [http://www.medienarchiv.com/Deutschland/Brandenburg/Index-Brandenburg-Potsdam.htm Extensive photoarchive about Potsdam] {{Germany districts Brandenburg}}{{Capitals of the states of the Federal Republic of Germany}}{{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}}{{Mga lungsod sa Alemanya}} [[Kategorya:Mga pinagmulan sa wikang Aleman ng CS1 (de)]] [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] knt3aqi6yzh3lmwlne212l70c517dcr 1959090 1959088 2022-07-28T16:54:02Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox German place|name=Potsdam|type=Lungsod|image_photo={{Photomontage|position=centre |photo1a = 2018-08-10 DE Potsdam, Havel, Potsdamer Stadtschloss, Charlottenhof 05609390 (49952695592).jpg |photo2a = Schloss Sanssouci 2014.jpg |photo2b = 17 Neues Palais Sanssouci Potsdam Steffen Heilfort.JPG |photo3a = Potsdam-HollaendischesViertel-2007.jpg |photo3b = Filmstudio Babelsberg Eingang.jpg |size = 280 |spacing = 2 |color = #FFFFFF |border = 0 |foot_montage = {{nobreak|Mula sa taas at mula kaliwa pakanan:}}<br>[[Palasyo ng Lungsod, Potsdam|Palasyo ng Lungsod ng Potsdam]] kasama ang [[Simbahan ng San Nicolas, Potsdam|Simbahan ng San Nicolas]] sa likuran, <br>ang [[Sanssouci|Palasyo ng Sanssouci]], ang [[Bagong Palasyo (Potsdam)|Bagong Palasyo]], <br>ang [[Kuwartong Olanda]], at [[Estudyo Babelsberg|Estudyong Pampelikula ng Babelsberg]] }}|image_flag=Flag of Potsdam.svg|image_coa=DEU Potsdam COA.svg|coordinates={{coord|52|24|N|13|4|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Brandenburgo|district=urbano|area=187.28|elevation=32|area_metro=<!-- Metropolitan area, in km². XXX.XX (no commas or other text) -->|pop_metro=<!-- Metropolitan area, if available. No commas or other text -->|postal_code=14467–14482|area_code=0331|licence=P|Gemeindeschlüssel=12 0 54 000|divisions=<!-- Subdivisions within location (e.g. "XX districts" or boroughs) -->|website=[https://www.potsdam.de/ www.potsdam.de]|mayor=Mike Schubert<ref>[https://wahlen.brandenburg.de/wahlen/de/kommunalwahlen/bm-wahlen/ergebnisse/~s_14102018_12054000 Ergebnis der Bürgermeisterwahl in Potsdam], accessed 30 June 2021.</ref>|leader_term=2018&ndash;26|Bürgermeistertitel=Oberbürgermeister|party=SPD|ruling_party1=<!-- Leading political party currently in power - give abbreviations -->|ruling_party2=<!-- 2nd ruling political party - give abbreviations -->|ruling_party3=<!-- 3rd ruling political party - give abbreviations -->|year=1776}} Ang '''Potsdam''' ({{IPA-de|ˈpɔt͡sdam|-|De-Potsdam.ogg}}) ay ang kabesera at pinakamalaking lungsod ng [[Länder ng Alemanya|estadong]] [[Alemanya|Aleman]] ng [[Brandeburgo|Brandenburgo]]. Direkta itong nasa hangganan ng kabeserang Aleman, ang [[Berlin]], at bahagi ng [[Kalakhang Rehiyon ng Berlin/Brandenburgo]]. Ito ay matatagpuan sa [[Havel|Ilog Havel]] mga {{Convert|25|km}} timog-kanluran ng sentro ng lungsod ng Berlin. Ang Potsdam ay isang tirahan ng mga [[Prusya|Prusong]] hari at ng [[Aleman na Emperador|Alemang Kaiser]] hanggang 1918. Ang pagpaplano nito ay naglalaman ng mga ideya ng [[Panahon ng Kaliwanagan]]: sa pamamagitan ng maingat na balanse ng arkitektura at tanawin, ang Potsdam ay nilayon bilang "isang kaakit-akit, pastoral na panaginip" na magpapaalala sa mga residente nito ng kanilang relasyon sa kalikasan at katwiran.<ref>''The Potsdam project, 1996'', HRH The Prince of Wales, Charles; Hanson, Brian; Steil, Lucien; Prince of Wales's Urban Design Task Force; Prince of Wales's Institute of Architecture, Prince of Wales's Institute of Architecture, 1998, Introduction.</ref> Ang lungsod, na higit sa 1000 taong gulang, ay malawak na kilala para sa mga palasyo nito, mga lawa, at pangkalahatang kahalagahan nito sa kasaysayan at kultura. Kasama sa mga tanawin ang mga parke at palasyo ng [[Sanssouci]], ang pinakamalaking Pandaigdigang Pamanang Pook ng Alemanya, pati na rin ang iba pang palasyo gaya ng Palasyo Orangery, Bagong Palasyo, Palasyo Cecilienhof, at ang Palasyo Charlottenhof. Ang Potsdam din ang lokasyon ng makabuluhang [[Kumperensiya sa Potsdam]] noong 1945, ang kumperensiya kung saan ang tatlong pinuno ng gobyerno ng Unyong Sobyetiko, Estados Unidos, at Reino Unido ay nagpasya sa paghahati ng Alemanya kasunod ng pagsuko nito, isang kumperensiya na nagbigay kahulugan sa kasaysayan ng Germany para sa mga sumusunod na 45 taon. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga pinagmumulan == * Paul Sigel, Silke Dähmlow, Frank Seehausen at Lucas Elmenhorst, Architekturführer Potsdam Architectural Guide, Dietrich Reimer Verlag, Berlin 2006,{{ISBN|3-496-01325-7}} . == Mga panlabas na link == {{Commons|Potsdam}} {{Wikivoyage}} * {{Official website}} {{In lang|de}} and [https://en.potsdam.de/ English] * [http://www.medienarchiv.com/Deutschland/Brandenburg/Index-Brandenburg-Potsdam.htm Extensive photoarchive about Potsdam] {{Germany districts Brandenburg}}{{Capitals of the states of the Federal Republic of Germany}}{{Talaan ng mga kabiserang European batay sa rehiyon}}{{Mga lungsod sa Alemanya}} [[Kategorya:Mga pinagmulan sa wikang Aleman ng CS1 (de)]] [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 92yic1220ackiiqyyd5fmbmgmur6neq 10 318503 1959087 2022-07-28T16:50:31Z Ryomaandres 8044 Bagong pahina: {{Infobox settlement <!-- See Template:Infobox settlement for additional fields and descriptions --> | name = {{#if:{{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}}|<span class="wrap">{{{Name|{{{name|{{PAGENAMEBASE}} }}} }}}</span>}} | native_name = {{{German_name|}}} | settlement_type = {{#if: {{{Lungsod|}}} {{{Bayan|}}} {{{Munisipalidad|}}} | {{#switch: {{{Art|{{{type}}}}}} | Ortsteil = [[Ortsteil]] | Stadtteil = [[Stadtteil]]... wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement <!-- See Template:Infobox settlement for additional fields and descriptions --> | name = {{#if:{{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}}|<span class="wrap">{{{Name|{{{name|{{PAGENAMEBASE}} }}} }}}</span>}} | native_name = {{{German_name|}}} | settlement_type = {{#if: {{{Lungsod|}}} {{{Bayan|}}} {{{Munisipalidad|}}} | {{#switch: {{{Art|{{{type}}}}}} | Ortsteil = [[Ortsteil]] | Stadtteil = [[Stadtteil]] | Ortschaft = [[Ortschaft]] | Quarter = [[Quarter (urban subdivision)|Quarter]] | Village = [[Village]] | Borough = [[Stadtbezirk|Borough]] | = Part | #default = {{{Art|{{{type|Part}}}}}} }} of {{#if:{{{City|}}} | {{Link if exists|{{{City}}} }} | {{#if:{{{Town|}}} | {{Link if exists|{{{Town}}} }} | {{#if:{{{Municipality|}}} | {{Link if exists|{{{Municipality}}} }} }} }} }}| {{#if: {{{Art|{{{type|}}}}}}| {{#switch: {{{Art|{{{type}}}}}} | City | city = [[List of cities in Germany by population|City]] | Stadt | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Town | town = [[Town#Germany|Town]] | Ortsgemeinde | Gemeinde | Markt | Municipality | municipality | Flecken = [[Municipalities of Germany|Municipality]] | Unincorporated area = [[Unincorporated area#Germany|Unincorporated area]] | Amt = [[Amt]] | Samtgemeinde = [[Samtgemeinde]] | Verbandsgemeinde = [[Verbandsgemeinde]] | Verwaltungsgemeinschaft = [[Municipal association (Germany)|Verwaltungsgemeinschaft]] | #default = {{{Art|{{{type}}}}}} }} | {{#if: {{{Gemeindeschlüssel|}}} | [[Municipalities of Germany|Municipality]] }} }} }} | image_skyline = {{{image_photo|{{{image_skyline|}}}}}} | imagesize = {{{imagesize|}}} | image_caption = {{{image_caption|}}} | image_flag = {{{image_flag|}}} | flag_link = {{#ifexist: Flag of {{{Name|{{{name}}} }}} | Flag of {{{Name|{{{name}}} }}} | {{#ifexist: Flag of {{PAGENAME}} | Flag of {{PAGENAME}} }} }} | flag_size = 100x100px | image_shield = {{#switch: {{lc:{{{Wappen|{{{image_coa}}}}}}}} | none | kein | führt kein wappen.png | führt kein wappen.svg | führt_kein_wappen.png | führt_kein_wappen.svg = | #default = {{{Wappen|{{{image_coa|}}} }}} }} | shield_size = 80x80px | image_map = {{#if: {{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} | {{hidden begin |style=margin-top:0.2px |titlestyle= height:auto; padding:0.1em; padding-left:0.3em; padding-right:1.5em; |border=line |title = {{#if: {{{Lageplanbeschreibung|{{{plantext|}}} }}} | {{{Lageplanbeschreibung|{{{plantext}}} }}} | Location of {{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}} {{#if: {{{City|{{{Town|}}} }}} | within {{{City|{{{Town|}}} }}} | {{#if: {{{Kreis|{{{Landkreis|{{{district|}}} }}} }}} | within {{#switch: {{ucfirst:{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} }} | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Urban | Urban district = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | #default = {{{Kreis|{{{Landkreis|{{{district|}}} }}} }}} district }} }} }} }} }} {{#ifexist: Template:Imagemap Germany district {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | {{#ifexist: Media:{{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} | {{Imagemap Germany district {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | {{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} }} }} | [[File:{{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}}|250px]] }} {{hidden end}} | {{#if: {{Infobox mapframe}} | {{hidden | header = Location of {{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}} | headercss=height:5px; | content = <div class="center" style="margin-top:1em">{{Infobox mapframe|area_km2={{{Fläche|{{{area|}}} }}} }}</div>}} }} }} | pushpin_map = {{#if: {{{coordinates|}}} | Germany#Germany {{#switch: {{unlink|{{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} | Bayern | Bavaria = Bavaria | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg = Baden-Württemberg | Berlin = Berlin | Brandenburg = Brandenburg | Bremen = Bremen | Hamburg = Hamburg | Hessen | Hesse = Hesse | Mecklenburg-Western Pomerania | MVP | Mecklenburg-Vorpommern = Mecklenburg-Vorpommern | Niedersachsen | Lower Saxony = Lower Saxony | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | North Rhine-Westfalia = North Rhine-Westphalia | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate = Rhineland-Palatinate | Saarland = Saarland | Sachsen | Saxony = Saxony | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt = Saxony-Anhalt | Schleswig-Holstein = Schleswig-Holstein | Thüringen | Thueringen | Thuringia = Thuringia | #default = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} }} | pushpin_mapsize = | pushpin_map_caption = | coordinates = {{{coordinates|}}} | subdivision_type = Country | subdivision_name = [[Germany]] | subdivision_type1 = [[States of Germany|State]] | subdivision_name1 = {{#switch:{{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | Bayern | Bavaria = [[Bavaria]] | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg = [[Baden-Württemberg]] | Berlin = [[Berlin]] | Brandenburg = [[Brandenburg]] | Bremen = [[Bremen (state)|Bremen]] | Hamburg = [[Hamburg]] | Hessen | Hesse = [[Hesse]] | Mecklenburg-Western Pomerania | MVP | Mecklenburg-Vorpommern = [[Mecklenburg-Vorpommern]] | Niedersachsen | Lower Saxony = [[Lower Saxony]] | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | North Rhine-Westfalia = [[North Rhine-Westphalia]] | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate = [[Rhineland-Palatinate]] | Saarland = [[Saarland]] | Sachsen | Saxony = [[Saxony]] | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt = [[Saxony-Anhalt]] | Schleswig-Holstein = [[Schleswig-Holstein]] | Thüringen | Thueringen | Thuringia = [[Thuringia]] | #default = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} | subdivision_type2 = [[Regierungsbezirk|Admin. region]] | subdivision_name2 = {{#if:{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region|}}} }}} }}} | {{#ifexist: {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} (region) | [[{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} (region)|{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}}]] | {{#ifexist: {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} | [[{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}}]] | {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} }} }} }} | subdivision_type3 = [[Districts of Germany|District]] | subdivision_name3 = {{Link if exists|{{#switch: {{{state|{{{Bundesland|}}} }}} | Hamburg | [[Hamburg]] | Bremen | [[Bremen]] | Berlin | [[Berlin]] = <!-- no districts --> | {{#switch:{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Kreisfreie Stadt | urban = [[Urban districts of Germany|Urban district]] | #default = {{#ifexist: {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} (district) |<!--wlink ending in "(district)"--> [[{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} (district)|{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}]] |<!--else--> {{#ifexist: {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} |<!--wlink not ending in "(district)"--> [[{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}|{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}]] |<!--else--> {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} }} }} }} }} }} | subdivision_type4 = {{#if: {{{Gemeindeverwaltungsverband|}}} | [[Gemeindeverwaltungsverband|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Samtgemeinde|}}} | [[Samtgemeinde|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verbandsgemeinde|}}} | [[Verbandsgemeinde|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verwaltungsgemeinschaft|}}} | [[Verwaltungsgemeinschaft|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Amt|}}} | [[Amt|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verwaltungsverband|}}} | [[Verwaltungsverband|Municipal assoc.]] }} }} }} }} }} }} | subdivision_name4 = {{Link if exists|{{#if: {{{Gemeindeverwaltungsverband|}}} | {{#ifexist: {{{Gemeindeverwaltungsverband}}} (Gemeindeverwaltungsverband) | [[{{{Gemeindeverwaltungsverband}}} (Gemeindeverwaltungsverband){{!}}{{{Gemeindeverwaltungsverband}}}]] | {{{Gemeindeverwaltungsverband}}} }} | {{#if: {{{Samtgemeinde|}}} | {{#ifexist: {{{Samtgemeinde}}} (Samtgemeinde) | [[{{{Samtgemeinde}}} (Samtgemeinde){{!}}{{{Samtgemeinde}}}]] | {{{Samtgemeinde}}} }} | {{#if: {{{Verbandsgemeinde|}}} | {{#ifexist: {{{Verbandsgemeinde}}} (Verbandsgemeinde) | [[{{{Verbandsgemeinde}}} (Verbandsgemeinde){{!}}{{{Verbandsgemeinde}}}]] | {{{Verbandsgemeinde}}} }} | {{#if: {{{Verwaltungsgemeinschaft|}}} | {{#ifexist: {{{Verwaltungsgemeinschaft}}} (Verwaltungsgemeinschaft) | [[{{{Verwaltungsgemeinschaft}}} (Verwaltungsgemeinschaft){{!}}{{{Verwaltungsgemeinschaft}}}]] | {{{Verwaltungsgemeinschaft}}} }} | {{#if: {{{Amt|}}} | {{#ifexist: {{{Amt}}} (Amt) | [[{{{Amt}}} (Amt){{!}}{{{Amt}}}]] | {{{Amt}}} }} | {{#if: {{{Verwaltungsverband|}}} | {{#ifexist: {{{Verwaltungsverband}}} (Verwaltungsverband) | [[{{{Verwaltungsverband}}} (Verwaltungsverband){{!}}{{{Verwaltungsverband}}}]] | {{{Verwaltungsverband}}} }} }} }} }} }} }} }} }} | subdivision_type5 = {{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{City|}}} | City | {{#if: {{{Town|}}} | Town | {{#if: {{{Municipality|}}} | Municipality }} }} }} }} | subdivision_name5 = {{Link if exists|{{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{City|}}} | {{{City}}} | {{#if: {{{Town|}}} | {{{Town}}} | {{#if: {{{Municipality|}}} | {{{Municipality}}} }} }} }} }} }} | subdivision_type6 = {{#if: {{{borough|}}} | Borough }} | subdivision_name6 = {{Link if exists|{{#if: {{{borough|}}} | {{{borough}}} }} }} | established_title = Founded | established_date = {{{year|}}}{{#ifeq: {{#expr: {{{year}}} < 100 }} | 1 | &nbsp;AD }} | established_title1 = First mentioned | established_date1 = {{{year_of_first_mention|}}} | extinct_title = {{<includeonly>safesubst:</includeonly>#if:{{{dissolved|}}}|Disbanded}} | extinct_date = {{{dissolved|}}} | parts_type = {{#if: {{{Gliederung|{{{divisions|}}}}}} | Subdivisions }} | parts = {{{Gliederung|{{{divisions|}}}}}} | leader_party = {{{Partei|{{{party|}}} }}} | leader_title = {{#switch: {{{Bürgermeistertitel}}} | Mayor | Bürgermeister | [[Bürgermeister]] | Bürgermeisterin | [[Bürgermeisterin]] | Ortsbürgermeister | Ortsbürgermeisterin = [[Burgomaster|Mayor]] | Lord mayor | Lord Mayor | [[Lord Mayor]] | Oberbürgermeister | [[Oberbürgermeister]] | Oberbürgermeisterin | [[Oberbürgermeisterin]] = [[Lord mayor]] | Ortsvorsteher | [[Ortsvorsteher]] | Ortsvorsteherin | [[Ortsvorsteherin]] = Local representative | Samtgemeindebürgermeister = [[Bürgermeister|Samtgemeinde-<br />bürgermeister]] | Samtgemeindebürgermeisterin = [[Bürgermeister|Samtgemeinde-<br />bürgermeisterin]] | #default = {{#ifexist: {{{Bürgermeistertitel}}} | [[{{{Bürgermeistertitel}}}]] | {{#if: {{{Bürgermeistertitel|}}} | {{{Bürgermeistertitel}}} | [[Burgomaster|Mayor]] }} }} }} {{<includeonly>safesubst:</includeonly>#if: {{{leader_term|}}} | {{nobold|({{{leader_term}}}) }} }} | leader_name = {{{Bürgermeister|{{{mayor|}}} }}} | leader_title1 = {{#if: {{{ruling_party1|}}} | Governing parties }} | leader_name1 = {{Polparty|DE|{{{ruling_party1|}}} }} {{#if: {{{ruling_party2|}}} | / {{Polparty|DE|{{{ruling_party2|}}} }} }} {{#if: {{{ruling_party3|}}} | / {{Polparty|DE|{{{ruling_party3|}}} }} }} | area_footnotes = {{{area_footnotes|}}} | area_total_km2 = {{{Fläche|{{{area|}}} }}} | area_urban_km2 = | area_metro_km2 = {{{area_metro|}}} | elevation_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | elevation_min_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1%2|plain=false}}||{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1|plain=false}} }} }} | elevation_max_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1%2|plain=false}}||{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%2|plain=false}} }} }} | elevation_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-|%1|plain=false}}|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|}} }} | population_footnotes = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{pop_ref|}}} | {{#tag:ref | {{Population Germany|key={{{Gemeindeschlüssel|}}}|datref=QUELLE}} }} }} | population_total = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{Einwohner|{{{population|}}} }}} | {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} }} | population_as_of = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{population_as_of|{{{Stand|}}} }}} | {{Population Germany|key={{{Gemeindeschlüssel|}}}|datref=STAND}} }} | population_density_km2 = auto | population_urban = {{{pop_urban|}}} | population_metro = {{{pop_metro|}}} | population_demonym = {{{pop_demonym|{{{demonym|}}}}}} | timezone_link = Time in Germany | timezone1 = [[Central European Time|CET]] | utc_offset1 = +01:00 | timezone1_DST = [[Central European Summer Time|CEST]] | utc_offset1_DST = +02:00 | postal_code_type = [[Postal codes in Germany|Postal codes]] | postal_code = {{{PLZ|{{{postal_code|}}} }}} | area_code_type = [[List of dialling codes in Germany|Dialling codes]] | area_code = {{{Vorwahl|{{{area_code|}}} }}} | registration_plate = {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | website = {{{Website|{{{website|}}} }}} | footnotes = {{{footnotes|}}} }}<!-- error tracking categories -->{{#if: {{{coordinates|}}} | | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|C]]}} }}<!-- coordinates missing -->{{#ifeq: {{#expr: {{#expr: {{{Einwohner|{{{population|0}}} }}} round 0 }} = {{{Einwohner|{{{population|0}}} }}} }} | 0 | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|D]]}} | }}<!-- Assign to maintenance category if decimal point is used in population as a thousands divider -->{{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{Gemeindeschlüssel|}}} | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|T]]}} | }} }}<!-- Subdivisions of municipalities shouldn't have a Gemeindeschlüssel -->{{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{key|{{{Gemeindeschlüssel|}}} }}}| |}} }} + 1 }} | {{#if:{{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}}{{{dissolved|}}} |<!-- OK, subdivisions of municipalities and dissolved units have no Gemeindeschlüssel --> | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|U]]}} }} | }}<!-- Town with missing or incorrect Gemeindeschlüssel -->{{#if: {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|X]]}} }}<!-- Missing state name -->{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox German place with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox German place]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| _noautocat | Amt | area | area_code | area_metro | Art | borough | Bundesland | Bürgermeister | Bürgermeistertitel | City | coordinates | demonym | dissolved | district | divisions | Einwohner | elevation | Fläche | footnotes | Gemeindeschlüssel | Gemeindeverwaltungsverband | German_name | Gliederung | Höhe | image_caption | image_coa | image_flag | image_photo | image_plan | image_skyline | imagesize | Kfz | Kreis | Lageplan | Lageplanbeschreibung | Landkreis | leader_term | licence | mayor | Municipality | name | Name | Partei | party | plantext | PLZ | pop_demonym | pop_metro | pop_ref | pop_urban | population | population_as_of | postal_code | regbzk | Regierungsbezirk | region | ruling_party1 | ruling_party2 | ruling_party3 | Samtgemeinde | Stand | state | Town | type | Verbandsgemeinde | Verwaltungsgemeinschaft | Verwaltungsverband | Vorwahl | Wappen | website | Website | year | year_of_first_mention }}<!-- Assignment to categories -->{{#if:{{{_noautocat|<noinclude>x</noinclude>}}}||<!-- (TYPE) in (STATE) -->{{#if:{{{City|}}}{{{Town|}}}{{{Municipality|}}} | | {{#switch: {{ucfirst:{{{Art|{{{type|}}}}}}}} | <!-- Filter for subdivisions for which no town etc. is given --> Ortsteil | Stadtteil | Suburb | Borough | Quarter | Bezirk | Stadtbezirk = {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|Art]]}} | #default = {{#if:{{{Bundesland|{{{state|}}}}}}|{{ns0|[[Category:{{ #switch: {{ucfirst:{{{Art|{{{type|}}}}}}}} | Ortsgemeinde | Gemeinde | Markt | Municipality| municipality = Municipalities | Amt = Ämter | Gemeindeverwaltungsverband = Gemeindeverwaltungsverbände | Samtgemeinde = Samtgemeinden | Verbandsgemeinde = Verbandsgemeinde | Verwaltungsgemeinschaft = Verwaltungsgemeinschaften | Verwaltungsverband = Verwaltungsverbände | Former Verbandsgemeinde = Former Verbandsgemeinden | Stadt | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Town | town = Towns | City | city = Cities | Village | Dorf = Villages | #default = Municipalities }} in {{#switch: {{{Bundesland|{{{state|}}}}}} | Bayern | Bavaria | [[Bavaria]] = Bavaria | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg | [[Baden-Württemberg]] = Baden-Württemberg | Berlin | [[Berlin]] = Berlin | Brandenburg | [[Brandenburg]] = Brandenburg | Bremen | [[Bremen]] = Bremen (state) | Hamburg | [[Hamburg]] = Hamburg | Hessen | Hesse | [[Hesse]] = Hesse | Mecklenburg-Vorpommern | Mecklenburg-Western Pomerania | [[Mecklenburg-Vorpommern]] | [[Mecklenburg-Western Pomerania]] = Mecklenburg-Western Pomerania | Niedersachsen | Lower Saxony | [[Lower Saxony]] = Lower Saxony | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | [[North Rhine-Westphalia]] = North Rhine-Westphalia | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate | [[Rhineland-Palatinate]] = Rhineland-Palatinate | Saarland | [[Saarland]] = Saarland | Sachsen | Saxony | [[Saxony]] = Saxony | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt | [[Saxony-Anhalt]] = Saxony-Anhalt | Schleswig-Holstein | [[Schleswig-Holstein]] = Schleswig-Holstein | Thüringen | Thuringia | [[Thuringia]] = Thuringia }}]]}}}}}}}} }}{{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-|%1|plain=false}}||[[Category:Pages using infobox German place with an elevation range]] }} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 9ay6flprhfi3xa3muap6amniurzw58n 1959089 1959087 2022-07-28T16:52:09Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement <!-- See Template:Infobox settlement for additional fields and descriptions --> | name = {{#if:{{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}}|<span class="wrap">{{{Name|{{{name|{{PAGENAMEBASE}} }}} }}}</span>}} | native_name = {{{German_name|}}} | settlement_type = {{#if: {{{Lungsod|}}} {{{Bayan|}}} {{{Munisipalidad|}}} | {{#switch: {{{Art|{{{type}}}}}} | Ortsteil = [[Ortsteil]] | Stadtteil = [[Stadtteil]] | Ortschaft = [[Ortschaft]] | Quarter = [[Quarter (urban subdivision)|Quarter]] | Village = [[Village]] | Borough = [[Stadtbezirk|Borough]] | = Part | #default = {{{Art|{{{type|Part}}}}}} }} of {{#if:{{{City|}}} | {{Link if exists|{{{City}}} }} | {{#if:{{{Town|}}} | {{Link if exists|{{{Town}}} }} | {{#if:{{{Municipality|}}} | {{Link if exists|{{{Municipality}}} }} }} }} }}| {{#if: {{{Art|{{{type|}}}}}}| {{#switch: {{{Art|{{{type}}}}}} | City | city = [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|Lungsod]] | Stadt | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Town | town = [[Town#Germany|Town]] | Ortsgemeinde | Gemeinde | Markt | Municipality | municipality | Flecken = [[Municipalities of Germany|Municipality]] | Unincorporated area = [[Unincorporated area#Germany|Unincorporated area]] | Amt = [[Amt]] | Samtgemeinde = [[Samtgemeinde]] | Verbandsgemeinde = [[Verbandsgemeinde]] | Verwaltungsgemeinschaft = [[Municipal association (Germany)|Verwaltungsgemeinschaft]] | #default = {{{Art|{{{type}}}}}} }} | {{#if: {{{Gemeindeschlüssel|}}} | [[Municipalities of Germany|Municipality]] }} }} }} | image_skyline = {{{image_photo|{{{image_skyline|}}}}}} | imagesize = {{{imagesize|}}} | image_caption = {{{image_caption|}}} | image_flag = {{{image_flag|}}} | flag_link = {{#ifexist: Flag of {{{Name|{{{name}}} }}} | Flag of {{{Name|{{{name}}} }}} | {{#ifexist: Flag of {{PAGENAME}} | Flag of {{PAGENAME}} }} }} | flag_size = 100x100px | image_shield = {{#switch: {{lc:{{{Wappen|{{{image_coa}}}}}}}} | none | kein | führt kein wappen.png | führt kein wappen.svg | führt_kein_wappen.png | führt_kein_wappen.svg = | #default = {{{Wappen|{{{image_coa|}}} }}} }} | shield_size = 80x80px | image_map = {{#if: {{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} | {{hidden begin |style=margin-top:0.2px |titlestyle= height:auto; padding:0.1em; padding-left:0.3em; padding-right:1.5em; |border=line |title = {{#if: {{{Lageplanbeschreibung|{{{plantext|}}} }}} | {{{Lageplanbeschreibung|{{{plantext}}} }}} | Location of {{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}} {{#if: {{{City|{{{Town|}}} }}} | within {{{City|{{{Town|}}} }}} | {{#if: {{{Kreis|{{{Landkreis|{{{district|}}} }}} }}} | within {{#switch: {{ucfirst:{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} }} | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Urban | Urban district = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | #default = {{{Kreis|{{{Landkreis|{{{district|}}} }}} }}} district }} }} }} }} }} {{#ifexist: Template:Imagemap Germany district {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | {{#ifexist: Media:{{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} | {{Imagemap Germany district {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | {{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} }} }} | [[File:{{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}}|250px]] }} {{hidden end}} | {{#if: {{Infobox mapframe}} | {{hidden | header = Location of {{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}} | headercss=height:5px; | content = <div class="center" style="margin-top:1em">{{Infobox mapframe|area_km2={{{Fläche|{{{area|}}} }}} }}</div>}} }} }} | pushpin_map = {{#if: {{{coordinates|}}} | Germany#Germany {{#switch: {{unlink|{{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} | Bayern | Bavaria = Bavaria | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg = Baden-Württemberg | Berlin = Berlin | Brandenburg = Brandenburg | Bremen = Bremen | Hamburg = Hamburg | Hessen | Hesse = Hesse | Mecklenburg-Western Pomerania | MVP | Mecklenburg-Vorpommern = Mecklenburg-Vorpommern | Niedersachsen | Lower Saxony = Lower Saxony | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | North Rhine-Westfalia = North Rhine-Westphalia | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate = Rhineland-Palatinate | Saarland = Saarland | Sachsen | Saxony = Saxony | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt = Saxony-Anhalt | Schleswig-Holstein = Schleswig-Holstein | Thüringen | Thueringen | Thuringia = Thuringia | #default = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} }} | pushpin_mapsize = | pushpin_map_caption = | coordinates = {{{coordinates|}}} | subdivision_type = Country | subdivision_name = [[Alemanya]] | subdivision_type1 = [[States of Germany|Estado]] | subdivision_name1 = {{#switch:{{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | Bayern | Bavaria = [[Bavaria]] | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg = [[Baden-Württemberg]] | Berlin = [[Berlin]] | Brandenburg = [[Brandenburg]] | Bremen = [[Bremen (state)|Bremen]] | Hamburg = [[Hamburg]] | Hessen | Hesse = [[Hesse]] | Mecklenburg-Western Pomerania | MVP | Mecklenburg-Vorpommern = [[Mecklenburg-Vorpommern]] | Niedersachsen | Lower Saxony = [[Lower Saxony]] | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | North Rhine-Westfalia = [[North Rhine-Westphalia]] | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate = [[Rhineland-Palatinate]] | Saarland = [[Saarland]] | Sachsen | Saxony = [[Saxony]] | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt = [[Saxony-Anhalt]] | Schleswig-Holstein = [[Schleswig-Holstein]] | Thüringen | Thueringen | Thuringia = [[Thuringia]] | #default = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} | subdivision_type2 = [[Regierungsbezirk|Admin. region]] | subdivision_name2 = {{#if:{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region|}}} }}} }}} | {{#ifexist: {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} (region) | [[{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} (region)|{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}}]] | {{#ifexist: {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} | [[{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}}]] | {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} }} }} }} | subdivision_type3 = [[Districts of Germany|District]] | subdivision_name3 = {{Link if exists|{{#switch: {{{state|{{{Bundesland|}}} }}} | Hamburg | [[Hamburg]] | Bremen | [[Bremen]] | Berlin | [[Berlin]] = <!-- no districts --> | {{#switch:{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Kreisfreie Stadt | urban = [[Urban districts of Germany|Urban district]] | #default = {{#ifexist: {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} (district) |<!--wlink ending in "(district)"--> [[{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} (district)|{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}]] |<!--else--> {{#ifexist: {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} |<!--wlink not ending in "(district)"--> [[{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}|{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}]] |<!--else--> {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} }} }} }} }} }} | subdivision_type4 = {{#if: {{{Gemeindeverwaltungsverband|}}} | [[Gemeindeverwaltungsverband|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Samtgemeinde|}}} | [[Samtgemeinde|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verbandsgemeinde|}}} | [[Verbandsgemeinde|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verwaltungsgemeinschaft|}}} | [[Verwaltungsgemeinschaft|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Amt|}}} | [[Amt|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verwaltungsverband|}}} | [[Verwaltungsverband|Municipal assoc.]] }} }} }} }} }} }} | subdivision_name4 = {{Link if exists|{{#if: {{{Gemeindeverwaltungsverband|}}} | {{#ifexist: {{{Gemeindeverwaltungsverband}}} (Gemeindeverwaltungsverband) | [[{{{Gemeindeverwaltungsverband}}} (Gemeindeverwaltungsverband){{!}}{{{Gemeindeverwaltungsverband}}}]] | {{{Gemeindeverwaltungsverband}}} }} | {{#if: {{{Samtgemeinde|}}} | {{#ifexist: {{{Samtgemeinde}}} (Samtgemeinde) | [[{{{Samtgemeinde}}} (Samtgemeinde){{!}}{{{Samtgemeinde}}}]] | {{{Samtgemeinde}}} }} | {{#if: {{{Verbandsgemeinde|}}} | {{#ifexist: {{{Verbandsgemeinde}}} (Verbandsgemeinde) | [[{{{Verbandsgemeinde}}} (Verbandsgemeinde){{!}}{{{Verbandsgemeinde}}}]] | {{{Verbandsgemeinde}}} }} | {{#if: {{{Verwaltungsgemeinschaft|}}} | {{#ifexist: {{{Verwaltungsgemeinschaft}}} (Verwaltungsgemeinschaft) | [[{{{Verwaltungsgemeinschaft}}} (Verwaltungsgemeinschaft){{!}}{{{Verwaltungsgemeinschaft}}}]] | {{{Verwaltungsgemeinschaft}}} }} | {{#if: {{{Amt|}}} | {{#ifexist: {{{Amt}}} (Amt) | [[{{{Amt}}} (Amt){{!}}{{{Amt}}}]] | {{{Amt}}} }} | {{#if: {{{Verwaltungsverband|}}} | {{#ifexist: {{{Verwaltungsverband}}} (Verwaltungsverband) | [[{{{Verwaltungsverband}}} (Verwaltungsverband){{!}}{{{Verwaltungsverband}}}]] | {{{Verwaltungsverband}}} }} }} }} }} }} }} }} }} | subdivision_type5 = {{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{City|}}} | City | {{#if: {{{Town|}}} | Town | {{#if: {{{Municipality|}}} | Municipality }} }} }} }} | subdivision_name5 = {{Link if exists|{{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{City|}}} | {{{City}}} | {{#if: {{{Town|}}} | {{{Town}}} | {{#if: {{{Municipality|}}} | {{{Municipality}}} }} }} }} }} }} | subdivision_type6 = {{#if: {{{borough|}}} | Borough }} | subdivision_name6 = {{Link if exists|{{#if: {{{borough|}}} | {{{borough}}} }} }} | established_title = Founded | established_date = {{{year|}}}{{#ifeq: {{#expr: {{{year}}} < 100 }} | 1 | &nbsp;AD }} | established_title1 = First mentioned | established_date1 = {{{year_of_first_mention|}}} | extinct_title = {{<includeonly>safesubst:</includeonly>#if:{{{dissolved|}}}|Disbanded}} | extinct_date = {{{dissolved|}}} | parts_type = {{#if: {{{Gliederung|{{{divisions|}}}}}} | Subdivisions }} | parts = {{{Gliederung|{{{divisions|}}}}}} | leader_party = {{{Partei|{{{party|}}} }}} | leader_title = {{#switch: {{{Bürgermeistertitel}}} | Mayor | Bürgermeister | [[Bürgermeister]] | Bürgermeisterin | [[Bürgermeisterin]] | Ortsbürgermeister | Ortsbürgermeisterin = [[Burgomaster|Mayor]] | Lord mayor | Lord Mayor | [[Lord Mayor]] | Oberbürgermeister | [[Oberbürgermeister]] | Oberbürgermeisterin | [[Oberbürgermeisterin]] = [[Lord mayor]] | Ortsvorsteher | [[Ortsvorsteher]] | Ortsvorsteherin | [[Ortsvorsteherin]] = Local representative | Samtgemeindebürgermeister = [[Bürgermeister|Samtgemeinde-<br />bürgermeister]] | Samtgemeindebürgermeisterin = [[Bürgermeister|Samtgemeinde-<br />bürgermeisterin]] | #default = {{#ifexist: {{{Bürgermeistertitel}}} | [[{{{Bürgermeistertitel}}}]] | {{#if: {{{Bürgermeistertitel|}}} | {{{Bürgermeistertitel}}} | [[Burgomaster|Mayor]] }} }} }} {{<includeonly>safesubst:</includeonly>#if: {{{leader_term|}}} | {{nobold|({{{leader_term}}}) }} }} | leader_name = {{{Bürgermeister|{{{mayor|}}} }}} | leader_title1 = {{#if: {{{ruling_party1|}}} | Governing parties }} | leader_name1 = {{Polparty|DE|{{{ruling_party1|}}} }} {{#if: {{{ruling_party2|}}} | / {{Polparty|DE|{{{ruling_party2|}}} }} }} {{#if: {{{ruling_party3|}}} | / {{Polparty|DE|{{{ruling_party3|}}} }} }} | area_footnotes = {{{area_footnotes|}}} | area_total_km2 = {{{Fläche|{{{area|}}} }}} | area_urban_km2 = | area_metro_km2 = {{{area_metro|}}} | elevation_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | elevation_min_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1%2|plain=false}}||{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1|plain=false}} }} }} | elevation_max_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1%2|plain=false}}||{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%2|plain=false}} }} }} | elevation_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-|%1|plain=false}}|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|}} }} | population_footnotes = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{pop_ref|}}} | {{#tag:ref | {{Population Germany|key={{{Gemeindeschlüssel|}}}|datref=QUELLE}} }} }} | population_total = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{Einwohner|{{{population|}}} }}} | {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} }} | population_as_of = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{population_as_of|{{{Stand|}}} }}} | {{Population Germany|key={{{Gemeindeschlüssel|}}}|datref=STAND}} }} | population_density_km2 = auto | population_urban = {{{pop_urban|}}} | population_metro = {{{pop_metro|}}} | population_demonym = {{{pop_demonym|{{{demonym|}}}}}} | timezone_link = Time in Germany | timezone1 = [[Central European Time|CET]] | utc_offset1 = +01:00 | timezone1_DST = [[Central European Summer Time|CEST]] | utc_offset1_DST = +02:00 | postal_code_type = [[Postal codes in Germany|Postal codes]] | postal_code = {{{PLZ|{{{postal_code|}}} }}} | area_code_type = [[List of dialling codes in Germany|Dialling codes]] | area_code = {{{Vorwahl|{{{area_code|}}} }}} | registration_plate = {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | website = {{{Website|{{{website|}}} }}} | footnotes = {{{footnotes|}}} }}<!-- error tracking categories -->{{#if: {{{coordinates|}}} | | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|C]]}} }}<!-- coordinates missing -->{{#ifeq: {{#expr: {{#expr: {{{Einwohner|{{{population|0}}} }}} round 0 }} = {{{Einwohner|{{{population|0}}} }}} }} | 0 | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|D]]}} | }}<!-- Assign to maintenance category if decimal point is used in population as a thousands divider -->{{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{Gemeindeschlüssel|}}} | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|T]]}} | }} }}<!-- Subdivisions of municipalities shouldn't have a Gemeindeschlüssel -->{{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{key|{{{Gemeindeschlüssel|}}} }}}| |}} }} + 1 }} | {{#if:{{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}}{{{dissolved|}}} |<!-- OK, subdivisions of municipalities and dissolved units have no Gemeindeschlüssel --> | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|U]]}} }} | }}<!-- Town with missing or incorrect Gemeindeschlüssel -->{{#if: {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|X]]}} }}<!-- Missing state name -->{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox German place with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox German place]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| _noautocat | Amt | area | area_code | area_metro | Art | borough | Bundesland | Bürgermeister | Bürgermeistertitel | City | coordinates | demonym | dissolved | district | divisions | Einwohner | elevation | Fläche | footnotes | Gemeindeschlüssel | Gemeindeverwaltungsverband | German_name | Gliederung | Höhe | image_caption | image_coa | image_flag | image_photo | image_plan | image_skyline | imagesize | Kfz | Kreis | Lageplan | Lageplanbeschreibung | Landkreis | leader_term | licence | mayor | Municipality | name | Name | Partei | party | plantext | PLZ | pop_demonym | pop_metro | pop_ref | pop_urban | population | population_as_of | postal_code | regbzk | Regierungsbezirk | region | ruling_party1 | ruling_party2 | ruling_party3 | Samtgemeinde | Stand | state | Town | type | Verbandsgemeinde | Verwaltungsgemeinschaft | Verwaltungsverband | Vorwahl | Wappen | website | Website | year | year_of_first_mention }}<!-- Assignment to categories -->{{#if:{{{_noautocat|<noinclude>x</noinclude>}}}||<!-- (TYPE) in (STATE) -->{{#if:{{{City|}}}{{{Town|}}}{{{Municipality|}}} | | {{#switch: {{ucfirst:{{{Art|{{{type|}}}}}}}} | <!-- Filter for subdivisions for which no town etc. is given --> Ortsteil | Stadtteil | Suburb | Borough | Quarter | Bezirk | Stadtbezirk = {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|Art]]}} | #default = {{#if:{{{Bundesland|{{{state|}}}}}}|{{ns0|[[Category:{{ #switch: {{ucfirst:{{{Art|{{{type|}}}}}}}} | Ortsgemeinde | Gemeinde | Markt | Municipality| municipality = Municipalities | Amt = Ämter | Gemeindeverwaltungsverband = Gemeindeverwaltungsverbände | Samtgemeinde = Samtgemeinden | Verbandsgemeinde = Verbandsgemeinde | Verwaltungsgemeinschaft = Verwaltungsgemeinschaften | Verwaltungsverband = Verwaltungsverbände | Former Verbandsgemeinde = Former Verbandsgemeinden | Stadt | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Town | town = Towns | City | city = Cities | Village | Dorf = Villages | #default = Municipalities }} in {{#switch: {{{Bundesland|{{{state|}}}}}} | Bayern | Bavaria | [[Bavaria]] = Bavaria | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg | [[Baden-Württemberg]] = Baden-Württemberg | Berlin | [[Berlin]] = Berlin | Brandenburg | [[Brandenburg]] = Brandenburg | Bremen | [[Bremen]] = Bremen (state) | Hamburg | [[Hamburg]] = Hamburg | Hessen | Hesse | [[Hesse]] = Hesse | Mecklenburg-Vorpommern | Mecklenburg-Western Pomerania | [[Mecklenburg-Vorpommern]] | [[Mecklenburg-Western Pomerania]] = Mecklenburg-Western Pomerania | Niedersachsen | Lower Saxony | [[Lower Saxony]] = Lower Saxony | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | [[North Rhine-Westphalia]] = North Rhine-Westphalia | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate | [[Rhineland-Palatinate]] = Rhineland-Palatinate | Saarland | [[Saarland]] = Saarland | Sachsen | Saxony | [[Saxony]] = Saxony | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt | [[Saxony-Anhalt]] = Saxony-Anhalt | Schleswig-Holstein | [[Schleswig-Holstein]] = Schleswig-Holstein | Thüringen | Thuringia | [[Thuringia]] = Thuringia }}]]}}}}}}}} }}{{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-|%1|plain=false}}||[[Category:Pages using infobox German place with an elevation range]] }} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 0lzhjjbn92nrszpsyt3l6ddrvoc805n 1959244 1959089 2022-07-29T03:32:21Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement <!-- See Template:Infobox settlement for additional fields and descriptions --> | name = {{#if:{{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}}|<span class="wrap">{{{Name|{{{name|{{PAGENAMEBASE}} }}} }}}</span>}} | native_name = {{{German_name|}}} | settlement_type = {{#if: {{{Lungsod|}}} {{{Bayan|}}} {{{Munisipalidad|}}} | {{#switch: {{{Art|{{{type}}}}}} | Ortsteil = [[Ortsteil]] | Stadtteil = [[Stadtteil]] | Ortschaft = [[Ortschaft]] | Quarter = [[Quarter (urban subdivision)|Quarter]] | Village = [[Village]] | Borough = [[Stadtbezirk|Borough]] | = Part | #default = {{{Art|{{{type|Part}}}}}} }} of {{#if:{{{City|}}} | {{Link if exists|{{{City}}} }} | {{#if:{{{Town|}}} | {{Link if exists|{{{Town}}} }} | {{#if:{{{Municipality|}}} | {{Link if exists|{{{Municipality}}} }} }} }} }}| {{#if: {{{Art|{{{type|}}}}}}| {{#switch: {{{Art|{{{type}}}}}} | City | city = [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|Lungsod]] | Stadt | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Town | town = [[Town#Germany|Town]] | Ortsgemeinde | Gemeinde | Markt | Municipality | municipality | Flecken = [[Mga munisipalidad ng Alemanya|Munisipalidad]] | Unincorporated area = [[Unincorporated area#Germany|Unincorporated area]] | Amt = [[Amt]] | Samtgemeinde = [[Samtgemeinde]] | Verbandsgemeinde = [[Verbandsgemeinde]] | Verwaltungsgemeinschaft = [[Municipal association (Germany)|Verwaltungsgemeinschaft]] | #default = {{{Art|{{{type}}}}}} }} | {{#if: {{{Gemeindeschlüssel|}}} | [[Mga munisipalidad ng Alemanya|Munisipalidad]] }} }} }} | image_skyline = {{{image_photo|{{{image_skyline|}}}}}} | imagesize = {{{imagesize|}}} | image_caption = {{{image_caption|}}} | image_flag = {{{image_flag|}}} | flag_link = {{#ifexist: Flag of {{{Name|{{{name}}} }}} | Flag of {{{Name|{{{name}}} }}} | {{#ifexist: Flag of {{PAGENAME}} | Flag of {{PAGENAME}} }} }} | flag_size = 100x100px | image_shield = {{#switch: {{lc:{{{Wappen|{{{image_coa}}}}}}}} | none | kein | führt kein wappen.png | führt kein wappen.svg | führt_kein_wappen.png | führt_kein_wappen.svg = | #default = {{{Wappen|{{{image_coa|}}} }}} }} | shield_size = 80x80px | image_map = {{#if: {{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} | {{hidden begin |style=margin-top:0.2px |titlestyle= height:auto; padding:0.1em; padding-left:0.3em; padding-right:1.5em; |border=line |title = {{#if: {{{Lageplanbeschreibung|{{{plantext|}}} }}} | {{{Lageplanbeschreibung|{{{plantext}}} }}} | Location of {{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}} {{#if: {{{City|{{{Town|}}} }}} | within {{{City|{{{Town|}}} }}} | {{#if: {{{Kreis|{{{Landkreis|{{{district|}}} }}} }}} | within {{#switch: {{ucfirst:{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} }} | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Urban | Urban district = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | #default = {{{Kreis|{{{Landkreis|{{{district|}}} }}} }}} district }} }} }} }} }} {{#ifexist: Template:Imagemap Germany district {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | {{#ifexist: Media:{{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} | {{Imagemap Germany district {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | {{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} }} }} | [[File:{{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}}|250px]] }} {{hidden end}} | {{#if: {{Infobox mapframe}} | {{hidden | header = Location of {{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}} | headercss=height:5px; | content = <div class="center" style="margin-top:1em">{{Infobox mapframe|area_km2={{{Fläche|{{{area|}}} }}} }}</div>}} }} }} | pushpin_map = {{#if: {{{coordinates|}}} | Germany#Germany {{#switch: {{unlink|{{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} | Bayern | Bavaria = Bavaria | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg = Baden-Württemberg | Berlin = Berlin | Brandenburg = Brandenburg | Bremen = Bremen | Hamburg = Hamburg | Hessen | Hesse = Hesse | Mecklenburg-Western Pomerania | MVP | Mecklenburg-Vorpommern = Mecklenburg-Vorpommern | Niedersachsen | Lower Saxony = Lower Saxony | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | North Rhine-Westfalia = North Rhine-Westphalia | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate = Rhineland-Palatinate | Saarland = Saarland | Sachsen | Saxony = Saxony | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt = Saxony-Anhalt | Schleswig-Holstein = Schleswig-Holstein | Thüringen | Thueringen | Thuringia = Thuringia | #default = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} }} | pushpin_mapsize = | pushpin_map_caption = | coordinates = {{{coordinates|}}} | subdivision_type = Bansa | subdivision_name = [[Alemanya]] | subdivision_type1 = [[States of Germany|Estado]] | subdivision_name1 = {{#switch:{{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | Bayern | Bavaria = [[Bavaria]] | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg = [[Baden-Württemberg]] | Berlin = [[Berlin]] | Brandenburg = [[Brandenburg]] | Bremen = [[Bremen (state)|Bremen]] | Hamburg = [[Hamburg]] | Hessen | Hesse = [[Hesse]] | Mecklenburg-Western Pomerania | MVP | Mecklenburg-Vorpommern = [[Mecklenburg-Vorpommern]] | Niedersachsen | Lower Saxony = [[Lower Saxony]] | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | North Rhine-Westfalia = [[North Rhine-Westphalia]] | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate = [[Rhineland-Palatinate]] | Saarland = [[Saarland]] | Sachsen | Saxony = [[Saxony]] | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt = [[Saxony-Anhalt]] | Schleswig-Holstein = [[Schleswig-Holstein]] | Thüringen | Thueringen | Thuringia = [[Thuringia]] | #default = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} | subdivision_type2 = [[Regierungsbezirk|Admin. region]] | subdivision_name2 = {{#if:{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region|}}} }}} }}} | {{#ifexist: {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} (region) | [[{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} (region)|{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}}]] | {{#ifexist: {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} | [[{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}}]] | {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} }} }} }} | subdivision_type3 = [[Districts of Germany|District]] | subdivision_name3 = {{Link if exists|{{#switch: {{{state|{{{Bundesland|}}} }}} | Hamburg | [[Hamburg]] | Bremen | [[Bremen]] | Berlin | [[Berlin]] = <!-- no districts --> | {{#switch:{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Kreisfreie Stadt | urban = [[Urban districts of Germany|Urban district]] | #default = {{#ifexist: {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} (district) |<!--wlink ending in "(district)"--> [[{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} (district)|{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}]] |<!--else--> {{#ifexist: {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} |<!--wlink not ending in "(district)"--> [[{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}|{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}]] |<!--else--> {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} }} }} }} }} }} | subdivision_type4 = {{#if: {{{Gemeindeverwaltungsverband|}}} | [[Gemeindeverwaltungsverband|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Samtgemeinde|}}} | [[Samtgemeinde|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verbandsgemeinde|}}} | [[Verbandsgemeinde|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verwaltungsgemeinschaft|}}} | [[Verwaltungsgemeinschaft|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Amt|}}} | [[Amt|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verwaltungsverband|}}} | [[Verwaltungsverband|Municipal assoc.]] }} }} }} }} }} }} | subdivision_name4 = {{Link if exists|{{#if: {{{Gemeindeverwaltungsverband|}}} | {{#ifexist: {{{Gemeindeverwaltungsverband}}} (Gemeindeverwaltungsverband) | [[{{{Gemeindeverwaltungsverband}}} (Gemeindeverwaltungsverband){{!}}{{{Gemeindeverwaltungsverband}}}]] | {{{Gemeindeverwaltungsverband}}} }} | {{#if: {{{Samtgemeinde|}}} | {{#ifexist: {{{Samtgemeinde}}} (Samtgemeinde) | [[{{{Samtgemeinde}}} (Samtgemeinde){{!}}{{{Samtgemeinde}}}]] | {{{Samtgemeinde}}} }} | {{#if: {{{Verbandsgemeinde|}}} | {{#ifexist: {{{Verbandsgemeinde}}} (Verbandsgemeinde) | [[{{{Verbandsgemeinde}}} (Verbandsgemeinde){{!}}{{{Verbandsgemeinde}}}]] | {{{Verbandsgemeinde}}} }} | {{#if: {{{Verwaltungsgemeinschaft|}}} | {{#ifexist: {{{Verwaltungsgemeinschaft}}} (Verwaltungsgemeinschaft) | [[{{{Verwaltungsgemeinschaft}}} (Verwaltungsgemeinschaft){{!}}{{{Verwaltungsgemeinschaft}}}]] | {{{Verwaltungsgemeinschaft}}} }} | {{#if: {{{Amt|}}} | {{#ifexist: {{{Amt}}} (Amt) | [[{{{Amt}}} (Amt){{!}}{{{Amt}}}]] | {{{Amt}}} }} | {{#if: {{{Verwaltungsverband|}}} | {{#ifexist: {{{Verwaltungsverband}}} (Verwaltungsverband) | [[{{{Verwaltungsverband}}} (Verwaltungsverband){{!}}{{{Verwaltungsverband}}}]] | {{{Verwaltungsverband}}} }} }} }} }} }} }} }} }} | subdivision_type5 = {{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{City|}}} | City | {{#if: {{{Town|}}} | Town | {{#if: {{{Municipality|}}} | Municipality }} }} }} }} | subdivision_name5 = {{Link if exists|{{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{City|}}} | {{{City}}} | {{#if: {{{Town|}}} | {{{Town}}} | {{#if: {{{Municipality|}}} | {{{Municipality}}} }} }} }} }} }} | subdivision_type6 = {{#if: {{{borough|}}} | Borough }} | subdivision_name6 = {{Link if exists|{{#if: {{{borough|}}} | {{{borough}}} }} }} | established_title = Founded | established_date = {{{year|}}}{{#ifeq: {{#expr: {{{year}}} < 100 }} | 1 | &nbsp;AD }} | established_title1 = First mentioned | established_date1 = {{{year_of_first_mention|}}} | extinct_title = {{<includeonly>safesubst:</includeonly>#if:{{{dissolved|}}}|Disbanded}} | extinct_date = {{{dissolved|}}} | parts_type = {{#if: {{{Gliederung|{{{divisions|}}}}}} | Subdivisions }} | parts = {{{Gliederung|{{{divisions|}}}}}} | leader_party = {{{Partei|{{{party|}}} }}} | leader_title = {{#switch: {{{Bürgermeistertitel}}} | Mayor | Bürgermeister | [[Bürgermeister]] | Bürgermeisterin | [[Bürgermeisterin]] | Ortsbürgermeister | Ortsbürgermeisterin = [[Burgomaster|Mayor]] | Lord mayor | Lord Mayor | [[Lord Mayor]] | Oberbürgermeister | [[Oberbürgermeister]] | Oberbürgermeisterin | [[Oberbürgermeisterin]] = [[Lord mayor]] | Ortsvorsteher | [[Ortsvorsteher]] | Ortsvorsteherin | [[Ortsvorsteherin]] = Local representative | Samtgemeindebürgermeister = [[Bürgermeister|Samtgemeinde-<br />bürgermeister]] | Samtgemeindebürgermeisterin = [[Bürgermeister|Samtgemeinde-<br />bürgermeisterin]] | #default = {{#ifexist: {{{Bürgermeistertitel}}} | [[{{{Bürgermeistertitel}}}]] | {{#if: {{{Bürgermeistertitel|}}} | {{{Bürgermeistertitel}}} | [[Burgomaster|Mayor]] }} }} }} {{<includeonly>safesubst:</includeonly>#if: {{{leader_term|}}} | {{nobold|({{{leader_term}}}) }} }} | leader_name = {{{Bürgermeister|{{{mayor|}}} }}} | leader_title1 = {{#if: {{{ruling_party1|}}} | Governing parties }} | leader_name1 = {{Polparty|DE|{{{ruling_party1|}}} }} {{#if: {{{ruling_party2|}}} | / {{Polparty|DE|{{{ruling_party2|}}} }} }} {{#if: {{{ruling_party3|}}} | / {{Polparty|DE|{{{ruling_party3|}}} }} }} | area_footnotes = {{{area_footnotes|}}} | area_total_km2 = {{{Fläche|{{{area|}}} }}} | area_urban_km2 = | area_metro_km2 = {{{area_metro|}}} | elevation_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | elevation_min_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1%2|plain=false}}||{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1|plain=false}} }} }} | elevation_max_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1%2|plain=false}}||{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%2|plain=false}} }} }} | elevation_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-|%1|plain=false}}|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|}} }} | population_footnotes = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{pop_ref|}}} | {{#tag:ref | {{Population Germany|key={{{Gemeindeschlüssel|}}}|datref=QUELLE}} }} }} | population_total = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{Einwohner|{{{population|}}} }}} | {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} }} | population_as_of = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{population_as_of|{{{Stand|}}} }}} | {{Population Germany|key={{{Gemeindeschlüssel|}}}|datref=STAND}} }} | population_density_km2 = auto | population_urban = {{{pop_urban|}}} | population_metro = {{{pop_metro|}}} | population_demonym = {{{pop_demonym|{{{demonym|}}}}}} | timezone_link = Time in Germany | timezone1 = [[Central European Time|CET]] | utc_offset1 = +01:00 | timezone1_DST = [[Central European Summer Time|CEST]] | utc_offset1_DST = +02:00 | postal_code_type = [[Postal codes in Germany|Postal codes]] | postal_code = {{{PLZ|{{{postal_code|}}} }}} | area_code_type = [[List of dialling codes in Germany|Dialling codes]] | area_code = {{{Vorwahl|{{{area_code|}}} }}} | registration_plate = {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | website = {{{Website|{{{website|}}} }}} | footnotes = {{{footnotes|}}} }}<!-- error tracking categories -->{{#if: {{{coordinates|}}} | | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|C]]}} }}<!-- coordinates missing -->{{#ifeq: {{#expr: {{#expr: {{{Einwohner|{{{population|0}}} }}} round 0 }} = {{{Einwohner|{{{population|0}}} }}} }} | 0 | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|D]]}} | }}<!-- Assign to maintenance category if decimal point is used in population as a thousands divider -->{{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{Gemeindeschlüssel|}}} | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|T]]}} | }} }}<!-- Subdivisions of municipalities shouldn't have a Gemeindeschlüssel -->{{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{key|{{{Gemeindeschlüssel|}}} }}}| |}} }} + 1 }} | {{#if:{{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}}{{{dissolved|}}} |<!-- OK, subdivisions of municipalities and dissolved units have no Gemeindeschlüssel --> | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|U]]}} }} | }}<!-- Town with missing or incorrect Gemeindeschlüssel -->{{#if: {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|X]]}} }}<!-- Missing state name -->{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox German place with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox German place]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| _noautocat | Amt | area | area_code | area_metro | Art | borough | Bundesland | Bürgermeister | Bürgermeistertitel | City | coordinates | demonym | dissolved | district | divisions | Einwohner | elevation | Fläche | footnotes | Gemeindeschlüssel | Gemeindeverwaltungsverband | German_name | Gliederung | Höhe | image_caption | image_coa | image_flag | image_photo | image_plan | image_skyline | imagesize | Kfz | Kreis | Lageplan | Lageplanbeschreibung | Landkreis | leader_term | licence | mayor | Municipality | name | Name | Partei | party | plantext | PLZ | pop_demonym | pop_metro | pop_ref | pop_urban | population | population_as_of | postal_code | regbzk | Regierungsbezirk | region | ruling_party1 | ruling_party2 | ruling_party3 | Samtgemeinde | Stand | state | Town | type | Verbandsgemeinde | Verwaltungsgemeinschaft | Verwaltungsverband | Vorwahl | Wappen | website | Website | year | year_of_first_mention }}<!-- Assignment to categories -->{{#if:{{{_noautocat|<noinclude>x</noinclude>}}}||<!-- (TYPE) in (STATE) -->{{#if:{{{City|}}}{{{Town|}}}{{{Municipality|}}} | | {{#switch: {{ucfirst:{{{Art|{{{type|}}}}}}}} | <!-- Filter for subdivisions for which no town etc. is given --> Ortsteil | Stadtteil | Suburb | Borough | Quarter | Bezirk | Stadtbezirk = {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|Art]]}} | #default = {{#if:{{{Bundesland|{{{state|}}}}}}|{{ns0|[[Category:{{ #switch: {{ucfirst:{{{Art|{{{type|}}}}}}}} | Ortsgemeinde | Gemeinde | Markt | Municipality| municipality = Municipalities | Amt = Ämter | Gemeindeverwaltungsverband = Gemeindeverwaltungsverbände | Samtgemeinde = Samtgemeinden | Verbandsgemeinde = Verbandsgemeinde | Verwaltungsgemeinschaft = Verwaltungsgemeinschaften | Verwaltungsverband = Verwaltungsverbände | Former Verbandsgemeinde = Former Verbandsgemeinden | Stadt | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Town | town = Towns | City | city = Cities | Village | Dorf = Villages | #default = Municipalities }} in {{#switch: {{{Bundesland|{{{state|}}}}}} | Bayern | Bavaria | [[Bavaria]] = Bavaria | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg | [[Baden-Württemberg]] = Baden-Württemberg | Berlin | [[Berlin]] = Berlin | Brandenburg | [[Brandenburg]] = Brandenburg | Bremen | [[Bremen]] = Bremen (state) | Hamburg | [[Hamburg]] = Hamburg | Hessen | Hesse | [[Hesse]] = Hesse | Mecklenburg-Vorpommern | Mecklenburg-Western Pomerania | [[Mecklenburg-Vorpommern]] | [[Mecklenburg-Western Pomerania]] = Mecklenburg-Western Pomerania | Niedersachsen | Lower Saxony | [[Lower Saxony]] = Lower Saxony | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | [[North Rhine-Westphalia]] = North Rhine-Westphalia | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate | [[Rhineland-Palatinate]] = Rhineland-Palatinate | Saarland | [[Saarland]] = Saarland | Sachsen | Saxony | [[Saxony]] = Saxony | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt | [[Saxony-Anhalt]] = Saxony-Anhalt | Schleswig-Holstein | [[Schleswig-Holstein]] = Schleswig-Holstein | Thüringen | Thuringia | [[Thuringia]] = Thuringia }}]]}}}}}}}} }}{{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-|%1|plain=false}}||[[Category:Pages using infobox German place with an elevation range]] }} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> 4iuyki4agv1z5ycmqnigw55bw6rxugg 1959245 1959244 2022-07-29T03:33:10Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement <!-- See Template:Infobox settlement for additional fields and descriptions --> | name = {{#if:{{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}}|<span class="wrap">{{{Name|{{{name|{{PAGENAMEBASE}} }}} }}}</span>}} | native_name = {{{German_name|}}} | settlement_type = {{#if: {{{Lungsod|}}} {{{Bayan|}}} {{{Munisipalidad|}}} | {{#switch: {{{Art|{{{type}}}}}} | Ortsteil = [[Ortsteil]] | Stadtteil = [[Stadtteil]] | Ortschaft = [[Ortschaft]] | Kuwarto = [[Quarter (urban subdivision)|Quarter]] | Nayon = [[Nayon]] | Boro = [[Stadtbezirk|Borough]] | = Part | #default = {{{Art|{{{type|Part}}}}}} }} of {{#if:{{{City|}}} | {{Link if exists|{{{City}}} }} | {{#if:{{{Town|}}} | {{Link if exists|{{{Town}}} }} | {{#if:{{{Municipality|}}} | {{Link if exists|{{{Municipality}}} }} }} }} }}| {{#if: {{{Art|{{{type|}}}}}}| {{#switch: {{{Art|{{{type}}}}}} | Lungsod | city = [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|Lungsod]] | Stadt | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Town | town = [[Town#Germany|Town]] | Ortsgemeinde | Gemeinde | Markt | Municipality | municipality | Flecken = [[Mga munisipalidad ng Alemanya|Munisipalidad]] | Unincorporated area = [[Unincorporated area#Germany|Unincorporated area]] | Amt = [[Amt]] | Samtgemeinde = [[Samtgemeinde]] | Verbandsgemeinde = [[Verbandsgemeinde]] | Verwaltungsgemeinschaft = [[Municipal association (Germany)|Verwaltungsgemeinschaft]] | #default = {{{Art|{{{type}}}}}} }} | {{#if: {{{Gemeindeschlüssel|}}} | [[Mga munisipalidad ng Alemanya|Munisipalidad]] }} }} }} | image_skyline = {{{image_photo|{{{image_skyline|}}}}}} | imagesize = {{{imagesize|}}} | image_caption = {{{image_caption|}}} | image_flag = {{{image_flag|}}} | flag_link = {{#ifexist: Flag of {{{Name|{{{name}}} }}} | Flag of {{{Name|{{{name}}} }}} | {{#ifexist: Flag of {{PAGENAME}} | Flag of {{PAGENAME}} }} }} | flag_size = 100x100px | image_shield = {{#switch: {{lc:{{{Wappen|{{{image_coa}}}}}}}} | none | kein | führt kein wappen.png | führt kein wappen.svg | führt_kein_wappen.png | führt_kein_wappen.svg = | #default = {{{Wappen|{{{image_coa|}}} }}} }} | shield_size = 80x80px | image_map = {{#if: {{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} | {{hidden begin |style=margin-top:0.2px |titlestyle= height:auto; padding:0.1em; padding-left:0.3em; padding-right:1.5em; |border=line |title = {{#if: {{{Lageplanbeschreibung|{{{plantext|}}} }}} | {{{Lageplanbeschreibung|{{{plantext}}} }}} | Location of {{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}} {{#if: {{{City|{{{Town|}}} }}} | within {{{City|{{{Town|}}} }}} | {{#if: {{{Kreis|{{{Landkreis|{{{district|}}} }}} }}} | within {{#switch: {{ucfirst:{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} }} | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Urban | Urban district = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | #default = {{{Kreis|{{{Landkreis|{{{district|}}} }}} }}} district }} }} }} }} }} {{#ifexist: Template:Imagemap Germany district {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | {{#ifexist: Media:{{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} | {{Imagemap Germany district {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | {{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} }} }} | [[File:{{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}}|250px]] }} {{hidden end}} | {{#if: {{Infobox mapframe}} | {{hidden | header = Location of {{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}} | headercss=height:5px; | content = <div class="center" style="margin-top:1em">{{Infobox mapframe|area_km2={{{Fläche|{{{area|}}} }}} }}</div>}} }} }} | pushpin_map = {{#if: {{{coordinates|}}} | Germany#Germany {{#switch: {{unlink|{{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} | Bayern | Bavaria = Bavaria | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg = Baden-Württemberg | Berlin = Berlin | Brandenburg = Brandenburg | Bremen = Bremen | Hamburg = Hamburg | Hessen | Hesse = Hesse | Mecklenburg-Western Pomerania | MVP | Mecklenburg-Vorpommern = Mecklenburg-Vorpommern | Niedersachsen | Lower Saxony = Lower Saxony | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | North Rhine-Westfalia = North Rhine-Westphalia | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate = Rhineland-Palatinate | Saarland = Saarland | Sachsen | Saxony = Saxony | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt = Saxony-Anhalt | Schleswig-Holstein = Schleswig-Holstein | Thüringen | Thueringen | Thuringia = Thuringia | #default = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} }} | pushpin_mapsize = | pushpin_map_caption = | coordinates = {{{coordinates|}}} | subdivision_type = Bansa | subdivision_name = [[Alemanya]] | subdivision_type1 = [[States of Germany|Estado]] | subdivision_name1 = {{#switch:{{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | Bayern | Bavaria = [[Bavaria]] | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg = [[Baden-Württemberg]] | Berlin = [[Berlin]] | Brandenburg = [[Brandenburg]] | Bremen = [[Bremen (state)|Bremen]] | Hamburg = [[Hamburg]] | Hessen | Hesse = [[Hesse]] | Mecklenburg-Western Pomerania | MVP | Mecklenburg-Vorpommern = [[Mecklenburg-Vorpommern]] | Niedersachsen | Lower Saxony = [[Lower Saxony]] | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | North Rhine-Westfalia = [[North Rhine-Westphalia]] | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate = [[Rhineland-Palatinate]] | Saarland = [[Saarland]] | Sachsen | Saxony = [[Saxony]] | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt = [[Saxony-Anhalt]] | Schleswig-Holstein = [[Schleswig-Holstein]] | Thüringen | Thueringen | Thuringia = [[Thuringia]] | #default = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} | subdivision_type2 = [[Regierungsbezirk|Admin. region]] | subdivision_name2 = {{#if:{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region|}}} }}} }}} | {{#ifexist: {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} (region) | [[{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} (region)|{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}}]] | {{#ifexist: {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} | [[{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}}]] | {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} }} }} }} | subdivision_type3 = [[Districts of Germany|District]] | subdivision_name3 = {{Link if exists|{{#switch: {{{state|{{{Bundesland|}}} }}} | Hamburg | [[Hamburg]] | Bremen | [[Bremen]] | Berlin | [[Berlin]] = <!-- no districts --> | {{#switch:{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Kreisfreie Stadt | urban = [[Urban districts of Germany|Urban district]] | #default = {{#ifexist: {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} (district) |<!--wlink ending in "(district)"--> [[{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} (district)|{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}]] |<!--else--> {{#ifexist: {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} |<!--wlink not ending in "(district)"--> [[{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}|{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}]] |<!--else--> {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} }} }} }} }} }} | subdivision_type4 = {{#if: {{{Gemeindeverwaltungsverband|}}} | [[Gemeindeverwaltungsverband|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Samtgemeinde|}}} | [[Samtgemeinde|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verbandsgemeinde|}}} | [[Verbandsgemeinde|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verwaltungsgemeinschaft|}}} | [[Verwaltungsgemeinschaft|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Amt|}}} | [[Amt|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verwaltungsverband|}}} | [[Verwaltungsverband|Municipal assoc.]] }} }} }} }} }} }} | subdivision_name4 = {{Link if exists|{{#if: {{{Gemeindeverwaltungsverband|}}} | {{#ifexist: {{{Gemeindeverwaltungsverband}}} (Gemeindeverwaltungsverband) | [[{{{Gemeindeverwaltungsverband}}} (Gemeindeverwaltungsverband){{!}}{{{Gemeindeverwaltungsverband}}}]] | {{{Gemeindeverwaltungsverband}}} }} | {{#if: {{{Samtgemeinde|}}} | {{#ifexist: {{{Samtgemeinde}}} (Samtgemeinde) | [[{{{Samtgemeinde}}} (Samtgemeinde){{!}}{{{Samtgemeinde}}}]] | {{{Samtgemeinde}}} }} | {{#if: {{{Verbandsgemeinde|}}} | {{#ifexist: {{{Verbandsgemeinde}}} (Verbandsgemeinde) | [[{{{Verbandsgemeinde}}} (Verbandsgemeinde){{!}}{{{Verbandsgemeinde}}}]] | {{{Verbandsgemeinde}}} }} | {{#if: {{{Verwaltungsgemeinschaft|}}} | {{#ifexist: {{{Verwaltungsgemeinschaft}}} (Verwaltungsgemeinschaft) | [[{{{Verwaltungsgemeinschaft}}} (Verwaltungsgemeinschaft){{!}}{{{Verwaltungsgemeinschaft}}}]] | {{{Verwaltungsgemeinschaft}}} }} | {{#if: {{{Amt|}}} | {{#ifexist: {{{Amt}}} (Amt) | [[{{{Amt}}} (Amt){{!}}{{{Amt}}}]] | {{{Amt}}} }} | {{#if: {{{Verwaltungsverband|}}} | {{#ifexist: {{{Verwaltungsverband}}} (Verwaltungsverband) | [[{{{Verwaltungsverband}}} (Verwaltungsverband){{!}}{{{Verwaltungsverband}}}]] | {{{Verwaltungsverband}}} }} }} }} }} }} }} }} }} | subdivision_type5 = {{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{City|}}} | City | {{#if: {{{Town|}}} | Town | {{#if: {{{Municipality|}}} | Municipality }} }} }} }} | subdivision_name5 = {{Link if exists|{{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{City|}}} | {{{City}}} | {{#if: {{{Town|}}} | {{{Town}}} | {{#if: {{{Municipality|}}} | {{{Municipality}}} }} }} }} }} }} | subdivision_type6 = {{#if: {{{borough|}}} | Borough }} | subdivision_name6 = {{Link if exists|{{#if: {{{borough|}}} | {{{borough}}} }} }} | established_title = Founded | established_date = {{{year|}}}{{#ifeq: {{#expr: {{{year}}} < 100 }} | 1 | &nbsp;AD }} | established_title1 = First mentioned | established_date1 = {{{year_of_first_mention|}}} | extinct_title = {{<includeonly>safesubst:</includeonly>#if:{{{dissolved|}}}|Disbanded}} | extinct_date = {{{dissolved|}}} | parts_type = {{#if: {{{Gliederung|{{{divisions|}}}}}} | Subdivisions }} | parts = {{{Gliederung|{{{divisions|}}}}}} | leader_party = {{{Partei|{{{party|}}} }}} | leader_title = {{#switch: {{{Bürgermeistertitel}}} | Mayor | Bürgermeister | [[Bürgermeister]] | Bürgermeisterin | [[Bürgermeisterin]] | Ortsbürgermeister | Ortsbürgermeisterin = [[Burgomaster|Mayor]] | Lord mayor | Lord Mayor | [[Lord Mayor]] | Oberbürgermeister | [[Oberbürgermeister]] | Oberbürgermeisterin | [[Oberbürgermeisterin]] = [[Lord mayor]] | Ortsvorsteher | [[Ortsvorsteher]] | Ortsvorsteherin | [[Ortsvorsteherin]] = Local representative | Samtgemeindebürgermeister = [[Bürgermeister|Samtgemeinde-<br />bürgermeister]] | Samtgemeindebürgermeisterin = [[Bürgermeister|Samtgemeinde-<br />bürgermeisterin]] | #default = {{#ifexist: {{{Bürgermeistertitel}}} | [[{{{Bürgermeistertitel}}}]] | {{#if: {{{Bürgermeistertitel|}}} | {{{Bürgermeistertitel}}} | [[Burgomaster|Mayor]] }} }} }} {{<includeonly>safesubst:</includeonly>#if: {{{leader_term|}}} | {{nobold|({{{leader_term}}}) }} }} | leader_name = {{{Bürgermeister|{{{mayor|}}} }}} | leader_title1 = {{#if: {{{ruling_party1|}}} | Governing parties }} | leader_name1 = {{Polparty|DE|{{{ruling_party1|}}} }} {{#if: {{{ruling_party2|}}} | / {{Polparty|DE|{{{ruling_party2|}}} }} }} {{#if: {{{ruling_party3|}}} | / {{Polparty|DE|{{{ruling_party3|}}} }} }} | area_footnotes = {{{area_footnotes|}}} | area_total_km2 = {{{Fläche|{{{area|}}} }}} | area_urban_km2 = | area_metro_km2 = {{{area_metro|}}} | elevation_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | elevation_min_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1%2|plain=false}}||{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1|plain=false}} }} }} | elevation_max_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1%2|plain=false}}||{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%2|plain=false}} }} }} | elevation_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-|%1|plain=false}}|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|}} }} | population_footnotes = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{pop_ref|}}} | {{#tag:ref | {{Population Germany|key={{{Gemeindeschlüssel|}}}|datref=QUELLE}} }} }} | population_total = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{Einwohner|{{{population|}}} }}} | {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} }} | population_as_of = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{population_as_of|{{{Stand|}}} }}} | {{Population Germany|key={{{Gemeindeschlüssel|}}}|datref=STAND}} }} | population_density_km2 = auto | population_urban = {{{pop_urban|}}} | population_metro = {{{pop_metro|}}} | population_demonym = {{{pop_demonym|{{{demonym|}}}}}} | timezone_link = Time in Germany | timezone1 = [[Central European Time|CET]] | utc_offset1 = +01:00 | timezone1_DST = [[Central European Summer Time|CEST]] | utc_offset1_DST = +02:00 | postal_code_type = [[Postal codes in Germany|Postal codes]] | postal_code = {{{PLZ|{{{postal_code|}}} }}} | area_code_type = [[List of dialling codes in Germany|Dialling codes]] | area_code = {{{Vorwahl|{{{area_code|}}} }}} | registration_plate = {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | website = {{{Website|{{{website|}}} }}} | footnotes = {{{footnotes|}}} }}<!-- error tracking categories -->{{#if: {{{coordinates|}}} | | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|C]]}} }}<!-- coordinates missing -->{{#ifeq: {{#expr: {{#expr: {{{Einwohner|{{{population|0}}} }}} round 0 }} = {{{Einwohner|{{{population|0}}} }}} }} | 0 | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|D]]}} | }}<!-- Assign to maintenance category if decimal point is used in population as a thousands divider -->{{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{Gemeindeschlüssel|}}} | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|T]]}} | }} }}<!-- Subdivisions of municipalities shouldn't have a Gemeindeschlüssel -->{{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{key|{{{Gemeindeschlüssel|}}} }}}| |}} }} + 1 }} | {{#if:{{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}}{{{dissolved|}}} |<!-- OK, subdivisions of municipalities and dissolved units have no Gemeindeschlüssel --> | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|U]]}} }} | }}<!-- Town with missing or incorrect Gemeindeschlüssel -->{{#if: {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|X]]}} }}<!-- Missing state name -->{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox German place with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox German place]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| _noautocat | Amt | area | area_code | area_metro | Art | borough | Bundesland | Bürgermeister | Bürgermeistertitel | City | coordinates | demonym | dissolved | district | divisions | Einwohner | elevation | Fläche | footnotes | Gemeindeschlüssel | Gemeindeverwaltungsverband | German_name | Gliederung | Höhe | image_caption | image_coa | image_flag | image_photo | image_plan | image_skyline | imagesize | Kfz | Kreis | Lageplan | Lageplanbeschreibung | Landkreis | leader_term | licence | mayor | Municipality | name | Name | Partei | party | plantext | PLZ | pop_demonym | pop_metro | pop_ref | pop_urban | population | population_as_of | postal_code | regbzk | Regierungsbezirk | region | ruling_party1 | ruling_party2 | ruling_party3 | Samtgemeinde | Stand | state | Town | type | Verbandsgemeinde | Verwaltungsgemeinschaft | Verwaltungsverband | Vorwahl | Wappen | website | Website | year | year_of_first_mention }}<!-- Assignment to categories -->{{#if:{{{_noautocat|<noinclude>x</noinclude>}}}||<!-- (TYPE) in (STATE) -->{{#if:{{{City|}}}{{{Town|}}}{{{Municipality|}}} | | {{#switch: {{ucfirst:{{{Art|{{{type|}}}}}}}} | <!-- Filter for subdivisions for which no town etc. is given --> Ortsteil | Stadtteil | Suburb | Borough | Quarter | Bezirk | Stadtbezirk = {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|Art]]}} | #default = {{#if:{{{Bundesland|{{{state|}}}}}}|{{ns0|[[Category:{{ #switch: {{ucfirst:{{{Art|{{{type|}}}}}}}} | Ortsgemeinde | Gemeinde | Markt | Municipality| municipality = Municipalities | Amt = Ämter | Gemeindeverwaltungsverband = Gemeindeverwaltungsverbände | Samtgemeinde = Samtgemeinden | Verbandsgemeinde = Verbandsgemeinde | Verwaltungsgemeinschaft = Verwaltungsgemeinschaften | Verwaltungsverband = Verwaltungsverbände | Former Verbandsgemeinde = Former Verbandsgemeinden | Stadt | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Town | town = Towns | City | city = Cities | Village | Dorf = Villages | #default = Municipalities }} in {{#switch: {{{Bundesland|{{{state|}}}}}} | Bayern | Bavaria | [[Bavaria]] = Bavaria | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg | [[Baden-Württemberg]] = Baden-Württemberg | Berlin | [[Berlin]] = Berlin | Brandenburg | [[Brandenburg]] = Brandenburg | Bremen | [[Bremen]] = Bremen (state) | Hamburg | [[Hamburg]] = Hamburg | Hessen | Hesse | [[Hesse]] = Hesse | Mecklenburg-Vorpommern | Mecklenburg-Western Pomerania | [[Mecklenburg-Vorpommern]] | [[Mecklenburg-Western Pomerania]] = Mecklenburg-Western Pomerania | Niedersachsen | Lower Saxony | [[Lower Saxony]] = Lower Saxony | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | [[North Rhine-Westphalia]] = North Rhine-Westphalia | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate | [[Rhineland-Palatinate]] = Rhineland-Palatinate | Saarland | [[Saarland]] = Saarland | Sachsen | Saxony | [[Saxony]] = Saxony | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt | [[Saxony-Anhalt]] = Saxony-Anhalt | Schleswig-Holstein | [[Schleswig-Holstein]] = Schleswig-Holstein | Thüringen | Thuringia | [[Thuringia]] = Thuringia }}]]}}}}}}}} }}{{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-|%1|plain=false}}||[[Category:Pages using infobox German place with an elevation range]] }} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> f0xymn7qzb83pphi0yk5yg3vqyah2aq 1959247 1959245 2022-07-29T03:34:06Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement <!-- See Template:Infobox settlement for additional fields and descriptions --> | name = {{#if:{{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}}|<span class="wrap">{{{Name|{{{name|{{PAGENAMEBASE}} }}} }}}</span>}} | native_name = {{{German_name|}}} | settlement_type = {{#if: {{{Lungsod|}}} {{{Bayan|}}} {{{Munisipalidad|}}} | {{#switch: {{{Art|{{{type}}}}}} | Ortsteil = [[Ortsteil]] | Stadtteil = [[Stadtteil]] | Ortschaft = [[Ortschaft]] | Kuwarto = [[Quarter (urban subdivision)|Quarter]] | Nayon = [[Nayon]] | Boro = [[Stadtbezirk|Borough]] | = Part | #default = {{{Art|{{{type|Part}}}}}} }} of {{#if:{{{City|}}} | {{Link if exists|{{{City}}} }} | {{#if:{{{Town|}}} | {{Link if exists|{{{Town}}} }} | {{#if:{{{Municipality|}}} | {{Link if exists|{{{Municipality}}} }} }} }} }}| {{#if: {{{Art|{{{type|}}}}}}| {{#switch: {{{Art|{{{type}}}}}} | Lungsod | city = [[Talaan ng mga lungsod sa Alemanya batay sa populasyon|Lungsod]] | Stadt | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Town | town = [[Town#Germany|Town]] | Ortsgemeinde | Gemeinde | Markt | Municipality | municipality | Flecken = [[Mga munisipalidad ng Alemanya|Munisipalidad]] | Unincorporated area = [[Unincorporated area#Germany|Unincorporated area]] | Amt = [[Amt]] | Samtgemeinde = [[Samtgemeinde]] | Verbandsgemeinde = [[Verbandsgemeinde]] | Verwaltungsgemeinschaft = [[Municipal association (Germany)|Verwaltungsgemeinschaft]] | #default = {{{Art|{{{type}}}}}} }} | {{#if: {{{Gemeindeschlüssel|}}} | [[Mga munisipalidad ng Alemanya|Munisipalidad]] }} }} }} | image_skyline = {{{image_photo|{{{image_skyline|}}}}}} | imagesize = {{{imagesize|}}} | image_caption = {{{image_caption|}}} | image_flag = {{{image_flag|}}} | flag_link = {{#ifexist: Flag of {{{Name|{{{name}}} }}} | Flag of {{{Name|{{{name}}} }}} | {{#ifexist: Flag of {{PAGENAME}} | Flag of {{PAGENAME}} }} }} | flag_size = 100x100px | image_shield = {{#switch: {{lc:{{{Wappen|{{{image_coa}}}}}}}} | none | kein | führt kein wappen.png | führt kein wappen.svg | führt_kein_wappen.png | führt_kein_wappen.svg = | #default = {{{Wappen|{{{image_coa|}}} }}} }} | shield_size = 80x80px | image_map = {{#if: {{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} | {{hidden begin |style=margin-top:0.2px |titlestyle= height:auto; padding:0.1em; padding-left:0.3em; padding-right:1.5em; |border=line |title = {{#if: {{{Lageplanbeschreibung|{{{plantext|}}} }}} | {{{Lageplanbeschreibung|{{{plantext}}} }}} | Location of {{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}} {{#if: {{{City|{{{Town|}}} }}} | within {{{City|{{{Town|}}} }}} | {{#if: {{{Kreis|{{{Landkreis|{{{district|}}} }}} }}} | within {{#switch: {{ucfirst:{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} }} | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Urban | Urban district = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | #default = {{{Kreis|{{{Landkreis|{{{district|}}} }}} }}} district }} }} }} }} }} {{#ifexist: Template:Imagemap Germany district {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | {{#ifexist: Media:{{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} | {{Imagemap Germany district {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | {{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}} }} }} | [[File:{{{Lageplan|{{{image_plan|}}} }}}|250px]] }} {{hidden end}} | {{#if: {{Infobox mapframe}} | {{hidden | header = Location of {{{Name|{{{name|{{PAGENAME}} }}} }}} | headercss=height:5px; | content = <div class="center" style="margin-top:1em">{{Infobox mapframe|area_km2={{{Fläche|{{{area|}}} }}} }}</div>}} }} }} | pushpin_map = {{#if: {{{coordinates|}}} | Germany#Germany {{#switch: {{unlink|{{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} | Bayern | Bavaria = Bavaria | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg = Baden-Württemberg | Berlin = Berlin | Brandenburg = Brandenburg | Bremen = Bremen | Hamburg = Hamburg | Hessen | Hesse = Hesse | Mecklenburg-Western Pomerania | MVP | Mecklenburg-Vorpommern = Mecklenburg-Vorpommern | Niedersachsen | Lower Saxony = Lower Saxony | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | North Rhine-Westfalia = North Rhine-Westphalia | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate = Rhineland-Palatinate | Saarland = Saarland | Sachsen | Saxony = Saxony | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt = Saxony-Anhalt | Schleswig-Holstein = Schleswig-Holstein | Thüringen | Thueringen | Thuringia = Thuringia | #default = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} }} | pushpin_mapsize = | pushpin_map_caption = | coordinates = {{{coordinates|}}} | subdivision_type = Bansa | subdivision_name = [[Alemanya]] | subdivision_type1 = [[States of Germany|Estado]] | subdivision_name1 = {{#switch:{{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | Bayern | Bavaria = [[Bavaria]] | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg = [[Baden-Württemberg]] | Berlin = [[Berlin]] | Brandenburg = [[Brandenburg]] | Bremen = [[Bremen (state)|Bremen]] | Hamburg = [[Hamburg]] | Hessen | Hesse = [[Hesse]] | Mecklenburg-Western Pomerania | MVP | Mecklenburg-Vorpommern = [[Mecklenburg-Vorpommern]] | Niedersachsen | Lower Saxony = [[Lower Saxony]] | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | North Rhine-Westfalia = [[North Rhine-Westphalia]] | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate = [[Rhineland-Palatinate]] | Saarland = [[Saarland]] | Sachsen | Saxony = [[Saxony]] | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt = [[Saxony-Anhalt]] | Schleswig-Holstein = [[Schleswig-Holstein]] | Thüringen | Thueringen | Thuringia = [[Thuringia]] | #default = {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} }} | subdivision_type2 = [[Regierungsbezirk|Admin. region]] | subdivision_name2 = {{#if:{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region|}}} }}} }}} | {{#ifexist: {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} (region) | [[{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} (region)|{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}}]] | {{#ifexist: {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} | [[{{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}}]] | {{{Regierungsbezirk|{{{regbzk|{{{region}}} }}} }}} }} }} }} | subdivision_type3 = [[Districts of Germany|District]] | subdivision_name3 = {{Link if exists|{{#switch: {{{state|{{{Bundesland|}}} }}} | Hamburg | [[Hamburg]] | Bremen | [[Bremen]] | Berlin | [[Berlin]] = <!-- no districts --> | {{#switch:{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Kreisfreie Stadt | urban = [[Urban districts of Germany|Urban district]] | #default = {{#ifexist: {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} (district) |<!--wlink ending in "(district)"--> [[{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} (district)|{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}]] |<!--else--> {{#ifexist: {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} |<!--wlink not ending in "(district)"--> [[{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}|{{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}}]] |<!--else--> {{{Landkreis|{{{Kreis|{{{district|}}} }}} }}} }} }} }} }} }} | subdivision_type4 = {{#if: {{{Gemeindeverwaltungsverband|}}} | [[Gemeindeverwaltungsverband|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Samtgemeinde|}}} | [[Samtgemeinde|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verbandsgemeinde|}}} | [[Verbandsgemeinde|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verwaltungsgemeinschaft|}}} | [[Verwaltungsgemeinschaft|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Amt|}}} | [[Amt|Municipal assoc.]] | {{#if: {{{Verwaltungsverband|}}} | [[Verwaltungsverband|Municipal assoc.]] }} }} }} }} }} }} | subdivision_name4 = {{Link if exists|{{#if: {{{Gemeindeverwaltungsverband|}}} | {{#ifexist: {{{Gemeindeverwaltungsverband}}} (Gemeindeverwaltungsverband) | [[{{{Gemeindeverwaltungsverband}}} (Gemeindeverwaltungsverband){{!}}{{{Gemeindeverwaltungsverband}}}]] | {{{Gemeindeverwaltungsverband}}} }} | {{#if: {{{Samtgemeinde|}}} | {{#ifexist: {{{Samtgemeinde}}} (Samtgemeinde) | [[{{{Samtgemeinde}}} (Samtgemeinde){{!}}{{{Samtgemeinde}}}]] | {{{Samtgemeinde}}} }} | {{#if: {{{Verbandsgemeinde|}}} | {{#ifexist: {{{Verbandsgemeinde}}} (Verbandsgemeinde) | [[{{{Verbandsgemeinde}}} (Verbandsgemeinde){{!}}{{{Verbandsgemeinde}}}]] | {{{Verbandsgemeinde}}} }} | {{#if: {{{Verwaltungsgemeinschaft|}}} | {{#ifexist: {{{Verwaltungsgemeinschaft}}} (Verwaltungsgemeinschaft) | [[{{{Verwaltungsgemeinschaft}}} (Verwaltungsgemeinschaft){{!}}{{{Verwaltungsgemeinschaft}}}]] | {{{Verwaltungsgemeinschaft}}} }} | {{#if: {{{Amt|}}} | {{#ifexist: {{{Amt}}} (Amt) | [[{{{Amt}}} (Amt){{!}}{{{Amt}}}]] | {{{Amt}}} }} | {{#if: {{{Verwaltungsverband|}}} | {{#ifexist: {{{Verwaltungsverband}}} (Verwaltungsverband) | [[{{{Verwaltungsverband}}} (Verwaltungsverband){{!}}{{{Verwaltungsverband}}}]] | {{{Verwaltungsverband}}} }} }} }} }} }} }} }} }} | subdivision_type5 = {{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{City|}}} | City | {{#if: {{{Town|}}} | Town | {{#if: {{{Municipality|}}} | Municipality }} }} }} }} | subdivision_name5 = {{Link if exists|{{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{City|}}} | {{{City}}} | {{#if: {{{Town|}}} | {{{Town}}} | {{#if: {{{Municipality|}}} | {{{Municipality}}} }} }} }} }} }} | subdivision_type6 = {{#if: {{{borough|}}} | Boro }} | subdivision_name6 = {{Link if exists|{{#if: {{{borough|}}} | {{{borough}}} }} }} | established_title = Itinatag | established_date = {{{year|}}}{{#ifeq: {{#expr: {{{year}}} < 100 }} | 1 | &nbsp;AD }} | established_title1 = First mentioned | established_date1 = {{{year_of_first_mention|}}} | extinct_title = {{<includeonly>safesubst:</includeonly>#if:{{{dissolved|}}}|Disbanded}} | extinct_date = {{{dissolved|}}} | parts_type = {{#if: {{{Gliederung|{{{divisions|}}}}}} | Subdivisions }} | parts = {{{Gliederung|{{{divisions|}}}}}} | leader_party = {{{Partei|{{{party|}}} }}} | leader_title = {{#switch: {{{Bürgermeistertitel}}} | Mayor | Bürgermeister | [[Bürgermeister]] | Bürgermeisterin | [[Bürgermeisterin]] | Ortsbürgermeister | Ortsbürgermeisterin = [[Burgomaster|Mayor]] | Lord mayor | Lord Mayor | [[Lord Mayor]] | Oberbürgermeister | [[Oberbürgermeister]] | Oberbürgermeisterin | [[Oberbürgermeisterin]] = [[Lord mayor]] | Ortsvorsteher | [[Ortsvorsteher]] | Ortsvorsteherin | [[Ortsvorsteherin]] = Local representative | Samtgemeindebürgermeister = [[Bürgermeister|Samtgemeinde-<br />bürgermeister]] | Samtgemeindebürgermeisterin = [[Bürgermeister|Samtgemeinde-<br />bürgermeisterin]] | #default = {{#ifexist: {{{Bürgermeistertitel}}} | [[{{{Bürgermeistertitel}}}]] | {{#if: {{{Bürgermeistertitel|}}} | {{{Bürgermeistertitel}}} | [[Burgomaster|Mayor]] }} }} }} {{<includeonly>safesubst:</includeonly>#if: {{{leader_term|}}} | {{nobold|({{{leader_term}}}) }} }} | leader_name = {{{Bürgermeister|{{{mayor|}}} }}} | leader_title1 = {{#if: {{{ruling_party1|}}} | Governing parties }} | leader_name1 = {{Polparty|DE|{{{ruling_party1|}}} }} {{#if: {{{ruling_party2|}}} | / {{Polparty|DE|{{{ruling_party2|}}} }} }} {{#if: {{{ruling_party3|}}} | / {{Polparty|DE|{{{ruling_party3|}}} }} }} | area_footnotes = {{{area_footnotes|}}} | area_total_km2 = {{{Fläche|{{{area|}}} }}} | area_urban_km2 = | area_metro_km2 = {{{area_metro|}}} | elevation_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | elevation_min_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1%2|plain=false}}||{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1|plain=false}} }} }} | elevation_max_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%1%2|plain=false}}||{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-(%s*%d.*)|%2|plain=false}} }} }} | elevation_m = {{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-|%1|plain=false}}|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|}} }} | population_footnotes = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{pop_ref|}}} | {{#tag:ref | {{Population Germany|key={{{Gemeindeschlüssel|}}}|datref=QUELLE}} }} }} | population_total = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{Einwohner|{{{population|}}} }}} | {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} }} | population_as_of = {{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{Gemeindeschlüssel|}}}| |}} }} +1 }} | {{{population_as_of|{{{Stand|}}} }}} | {{Population Germany|key={{{Gemeindeschlüssel|}}}|datref=STAND}} }} | population_density_km2 = auto | population_urban = {{{pop_urban|}}} | population_metro = {{{pop_metro|}}} | population_demonym = {{{pop_demonym|{{{demonym|}}}}}} | timezone_link = Time in Germany | timezone1 = [[Central European Time|CET]] | utc_offset1 = +01:00 | timezone1_DST = [[Central European Summer Time|CEST]] | utc_offset1_DST = +02:00 | postal_code_type = [[Postal codes in Germany|Postal codes]] | postal_code = {{{PLZ|{{{postal_code|}}} }}} | area_code_type = [[List of dialling codes in Germany|Dialling codes]] | area_code = {{{Vorwahl|{{{area_code|}}} }}} | registration_plate = {{{Kfz|{{{licence|}}} }}} | website = {{{Website|{{{website|}}} }}} | footnotes = {{{footnotes|}}} }}<!-- error tracking categories -->{{#if: {{{coordinates|}}} | | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|C]]}} }}<!-- coordinates missing -->{{#ifeq: {{#expr: {{#expr: {{{Einwohner|{{{population|0}}} }}} round 0 }} = {{{Einwohner|{{{population|0}}} }}} }} | 0 | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|D]]}} | }}<!-- Assign to maintenance category if decimal point is used in population as a thousands divider -->{{#if: {{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}} | {{#if: {{{Gemeindeschlüssel|}}} | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|T]]}} | }} }}<!-- Subdivisions of municipalities shouldn't have a Gemeindeschlüssel -->{{#iferror: {{#expr: {{Population Germany|key={{replace|{{{key|{{{Gemeindeschlüssel|}}} }}}| |}} }} + 1 }} | {{#if:{{{City|}}} {{{Town|}}} {{{Municipality|}}}{{{dissolved|}}} |<!-- OK, subdivisions of municipalities and dissolved units have no Gemeindeschlüssel --> | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|U]]}} }} | }}<!-- Town with missing or incorrect Gemeindeschlüssel -->{{#if: {{{Bundesland|{{{state|}}} }}} | | {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|X]]}} }}<!-- Missing state name -->{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox German place with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox German place]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| _noautocat | Amt | area | area_code | area_metro | Art | borough | Bundesland | Bürgermeister | Bürgermeistertitel | City | coordinates | demonym | dissolved | district | divisions | Einwohner | elevation | Fläche | footnotes | Gemeindeschlüssel | Gemeindeverwaltungsverband | German_name | Gliederung | Höhe | image_caption | image_coa | image_flag | image_photo | image_plan | image_skyline | imagesize | Kfz | Kreis | Lageplan | Lageplanbeschreibung | Landkreis | leader_term | licence | mayor | Municipality | name | Name | Partei | party | plantext | PLZ | pop_demonym | pop_metro | pop_ref | pop_urban | population | population_as_of | postal_code | regbzk | Regierungsbezirk | region | ruling_party1 | ruling_party2 | ruling_party3 | Samtgemeinde | Stand | state | Town | type | Verbandsgemeinde | Verwaltungsgemeinschaft | Verwaltungsverband | Vorwahl | Wappen | website | Website | year | year_of_first_mention }}<!-- Assignment to categories -->{{#if:{{{_noautocat|<noinclude>x</noinclude>}}}||<!-- (TYPE) in (STATE) -->{{#if:{{{City|}}}{{{Town|}}}{{{Municipality|}}} | | {{#switch: {{ucfirst:{{{Art|{{{type|}}}}}}}} | <!-- Filter for subdivisions for which no town etc. is given --> Ortsteil | Stadtteil | Suburb | Boro | Quarter | Bezirk | Stadtbezirk = {{ns0|[[Category:Germany articles requiring maintenance|Art]]}} | #default = {{#if:{{{Bundesland|{{{state|}}}}}}|{{ns0|[[Category:{{ #switch: {{ucfirst:{{{Art|{{{type|}}}}}}}} | Ortsgemeinde | Gemeinde | Markt | Municipality| municipality = Municipalities | Amt = Ämter | Gemeindeverwaltungsverband = Gemeindeverwaltungsverbände | Samtgemeinde = Samtgemeinden | Verbandsgemeinde = Verbandsgemeinde | Verwaltungsgemeinschaft = Verwaltungsgemeinschaften | Verwaltungsverband = Verwaltungsverbände | Former Verbandsgemeinde = Former Verbandsgemeinden | Stadt | Kreisfreie Stadt | [[Kreisfreie Stadt|Stadt]] | Town | town = Towns | City | city = Cities | Village | Dorf = Villages | #default = Municipalities }} in {{#switch: {{{Bundesland|{{{state|}}}}}} | Bayern | Bavaria | [[Bavaria]] = Bavaria | Baden-Wuerttemberg | Baden-Württemberg | [[Baden-Württemberg]] = Baden-Württemberg | Berlin | [[Berlin]] = Berlin | Brandenburg | [[Brandenburg]] = Brandenburg | Bremen | [[Bremen]] = Bremen (state) | Hamburg | [[Hamburg]] = Hamburg | Hessen | Hesse | [[Hesse]] = Hesse | Mecklenburg-Vorpommern | Mecklenburg-Western Pomerania | [[Mecklenburg-Vorpommern]] | [[Mecklenburg-Western Pomerania]] = Mecklenburg-Western Pomerania | Niedersachsen | Lower Saxony | [[Lower Saxony]] = Lower Saxony | Nordrhein-Westfalen | NRW | North Rhine-Westphalia | [[North Rhine-Westphalia]] = North Rhine-Westphalia | Rheinland-Pfalz | Rhineland-Palatinate | [[Rhineland-Palatinate]] = Rhineland-Palatinate | Saarland | [[Saarland]] = Saarland | Sachsen | Saxony | [[Saxony]] = Saxony | Sachsen-Anhalt | Saxony-Anhalt | [[Saxony-Anhalt]] = Saxony-Anhalt | Schleswig-Holstein | [[Schleswig-Holstein]] = Schleswig-Holstein | Thüringen | Thuringia | [[Thuringia]] = Thuringia }}]]}}}}}}}} }}{{#if:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#ifeq:{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|{{#invoke:string|replace|{{{Höhe|{{{elevation|}}}}}}|^(%s*%d[%d]*%s*)%-|%1|plain=false}}||[[Category:Pages using infobox German place with an elevation range]] }} }}<noinclude> {{documentation}} </noinclude> h7bxf8xcmmlr94hseo7x3ighsv3uh8p 0 318504 1959091 2022-07-28T17:20:29Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1100012540|Reichstag building]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox building | name = Reichstag | image_size = 300px | former_names = | alternate_names = | image = File:Berlin reichstag west panorama 2.jpg | image_alt = | caption = Ang dedikasyon {{smallcaps|''Dem deutschen Volke''}}, nangangahulugang ''Para sa sambayanang Aleman'', ay makikita sa friso. | altitude = | building_type = | architectural_style = | structural_system = | cost = | ren_cost = | client = | owner = | current_tenants = [[Bundestag]] | landlord = | location = | address = Platz der Republik 1, 11011 Berlin | location_town = [[Berlin]] | location_country = [[Alemanya]] | coordinates = {{coord|52|31|07|N|13|22|34|E|region:DE-BE|display=inline,title}} | start_date = Hunyo 9, 1884 | completion_date = 1894 | inauguration_date = | renovation_date = 1961–1964, 1992–1999 | destruction_date = | height = 47&nbsp;m (154&nbsp;ft) | other_dimensions = | floor_count = 6 | floor_area = 61,166&nbsp;m²<ref>{{Cite web |url=https://www.fosterandpartners.com/projects/reichstag-new-german-parliament/ |title=Reichstag, New German Parliament &#124; Foster + Partners |access-date=29 October 2019 |archive-date=30 October 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191030231659/https://www.fosterandpartners.com/projects/reichstag-new-german-parliament/ |url-status=live }}</ref> | seating_type = | seating_capacity = | main_contractor = | architect = [[Paul Wallot]] | architecture_firm = | structural_engineer = | services_engineer = | civil_engineer = | other_designers = | quantity_surveyor = | awards = | ren_architect = [[Norman Foster]] | ren_firm = | ren_str_engineer = | ren_serv_engineer = | ren_civ_engineer = | ren_oth_designers = | ren_qty_surveyor = | ren_awards = | references = }} Ang '''Reichstag''' ({{Lang-de|Reichstag}}, {{IPA-de|ˈʁaɪ̯çsˌtaːk|pron|De-Reichstag-pronunciation.ogg}}; opisyal na: ''Deutscher Bundestag'' – {{Lang-de|Reichstagsgebäude}} {{IPA-de|ˈʁaɪ̯çstaːksɡəˌbɔʏ̯də|pron|De-Reichstagsgebäude.ogg}}) ay isang makasaysayang [[gusali]] sa [[Berlin]] kung saan tinitipon ang [[Bundestag]], ang mababang kapulungan ng parlamento ng Alemanya. Ito ay itinayo upang ilagay ang [[Reichstag (Imperyong Aleman)|Imperyal na Diyeta]] (Aleman: ''[[Reichstag (Imperyong Aleman)|Reichstag]]'') ng [[Imperyong Aleman]]. Binuksan ito noong 1894 at inilagay ang Diyeta hanggang 1933, nang ito ay malubhang napinsala [[Sunog sa Reichstag|pagkatapos masunog]]. Pagkatapos ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang gusali ay nahulog sa hindi na paggamit; ang parlamento ng [[Silangang Alemanya|Demokratikong Republikang Aleman]] (ang [[Volkskammer]]) ay nagpulong sa [[Palasyo ng Republika, Berlin|Palast der Republik]] sa [[Silangang Berlin]], habang ang parlamento ng [[Kanlurang Alemanya|Republikang Federal ng Alemanya]] (ang [[Bundestag]]) ay nagpulong sa [[Bundeshaus (Bonn)|Bundeshaus]] sa [[Bonn]]. Ang nasirang gusali ay ginawang ligtas laban sa mga elemento at bahagyang inayos noong dekada '60, ngunit walang pagtatangka sa ganap na pagpapanumbalik na ginawa hanggang matapos ang [[muling pag-iisang Aleman]] noong Oktubre 3, 1990, nang sumailalim ito sa isang muling pagtatayo na pinamumunuan ng arkitektong si [[Norman Foster, Baron Foster ng Thames Bank|Norman Foster]]. Matapos itong makompleto noong 1999, muli itong naging tagpuan ng parlamento ng Alemanya: ang kontemporaneong [[Bundestag]]. == Mga tala == {{Reflist}} *   <small>- Total pages: 687</small> *   <small>- Total pages: 252 </small> * {{Cite journal |last=Weipert |first=Axel |date=May 2012 |title=Vor den Toren der Macht. Die Demonstration am 13. Januar 1920 vor dem Reichstag. |trans-title=At the gates of power. The demonstration on January 13, 1920 in front of the Reichstag |url=https://www.arbeit-bewegung-geschichte.de/wp-content/uploads/2015/02/Weipert_Jahrbuch_2012_Heft2.pdf |journal=[[Arbeit - Bewegung - Geschichte]] |volume=11 |issue=2 |pages=16–32 |issn=1610-093X |oclc=49930935}} == Mga panlabas na link == {{Commons|Reichstagsgebäude|Reichstag building}} * [https://www.bundestag.de/en/ Website ng German parliament] * [http://www.360-berlin.de/cgi-bin/searcheng.pl?header=general+search&search=reichstag&method=allimages ng gusali ng German Reichstags sa Berlin] * [https://web.archive.org/web/20050210095817/http://www.nga.gov/exhibitions/2002/christo/74fs.htm Nakabalot ''na Reichstag''] * [https://web.archive.org/web/20010502074424/http://www.geocities.com/isanders_2000/reichstag.htm Mga larawan ng Reichstag mula 1989 at Mga Larawan ng 1945 Labanan para sa Reichstag.] * [http://www.exberliner.com/mustsees/reichstag Artikulo sa Exberliner Magazine]{{Dead link|date=April 2018}}<sup class="noprint Inline-Template" data-ve-ignore="true"><span style="white-space: nowrap;">&#x5B; ''<nowiki><span title="Dead link tagged April 2018">permanenteng patay na link</span></nowiki>'' &#x5D;</span></sup> * [http://www.berlin1969.com/#/23rd-hour-dawn-slides/3948601 Reichstag at paligid sa madaling araw, Hulyo 1971.] Mula sa website na "Berlin 1969". * [http://fotohm.com/360/HD/reichstag/ Panoramic view ng The Reichstag (gusali)] {{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Infobox mapframe without OSM relation ID on Wikidata]] puzksofxon2sv5al5vjzgxn12uxm8lg 0 318505 1959092 2022-07-28T17:21:11Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Gusaling Reichstag]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[gusaling Reichstag]] 1ca6v72cnbdi9u6hvb0xp97ce3t1hll 0 318506 1959093 2022-07-28T17:21:43Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Gusaling Reichstag]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[gusaling Reichstag]] 1ca6v72cnbdi9u6hvb0xp97ce3t1hll 0 318507 1959095 2022-07-28T17:27:23Z Xsqwiypb 120901 Inilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Paleohene]] sa [[Paleoheno]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Paleoheno]] moee5la6iadplbnfvka0scvzhmv336z 10 318508 1959097 2022-07-28T17:33:34Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Infobox | autoheaders = y | bodystyle = width:{{{width|23em}}}; | labelstyle = width:10em; | abovestyle = padding:0.25em 0.33em 0.33em;line-height:1.2em;font-size:1.25em;background:{{#if:{{{manual_color|}}}|{{{manual_color}}}|{{#if:{{{color|}}}|{{Period color|{{{color}}}}}|lightgrey}}}}; | above = {{#if:{{{name|}}}| {{#switch: {{lc:{{{name}}}}} |hadean = <span style="color:white;">''{{{name}}}''</span> |eoarchean |triassic |early/lower triassic |induan |olenekian = <span s... wikitext text/x-wiki {{Infobox | autoheaders = y | bodystyle = width:{{{width|23em}}}; | labelstyle = width:10em; | abovestyle = padding:0.25em 0.33em 0.33em;line-height:1.2em;font-size:1.25em;background:{{#if:{{{manual_color|}}}|{{{manual_color}}}|{{#if:{{{color|}}}|{{Period color|{{{color}}}}}|lightgrey}}}}; | above = {{#if:{{{name|}}}| {{#switch: {{lc:{{{name}}}}} |hadean = <span style="color:white;">''{{{name}}}''</span> |eoarchean |triassic |early/lower triassic |induan |olenekian = <span style="color:white;">{{{name}}}</span> | {{#ifeq:{{lc:{{{timespan_formality}}}}}|informal|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>|''{{{name}}}''}}|{{#ifeq:{{lc:{{{name_formality}}}}}|informal|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>|''{{{name}}}''}}|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">{{{name}}}</span>|{{{name}}}}}}}}} }}}} | subheader = {{#if:{{{time_start|}}}|{{#switch:{{lc:{{{top_bar}}}}} |mercurial|mercury={{Mercurial range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} |lunar|moon={{Lunar range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} |martian|mars={{Martian range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} |long fossil|long|all time={{Long fossil range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} |{{Geological range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} }}}} | headerstyle = background:#ededed; | image1 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_map|}}}|size=250px}} | caption1 = {{{caption_map|}}} | image2 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_outcrop|}}}|size=250px}} | caption2 = {{{caption_outcrop|}}} | image3 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_art|}}}|size=250px}} | caption3 = {{{caption_art|}}} | header1 = Chronology | data3 = {{#if:{{{timeline|}}}|<div style="font-size:14px">{{{{{timeline}}} graphical timeline|embedded=yes|titlecolour={{#if:{{{color|}}}|{{{color}}}|lightgrey}}|timespan_name={{{name|}}}|chrono_unit={{{chrono_unit|}}}}}</div>}} | label4 = Part of | data4 = {{{part_of|}}} | label5 = Preceded by | data5 = {{{before|}}} | label6 = Followed by | data6 = {{{after|}}} | label7 = Subdivisions | data7 = {{{subdivisions|}}} | label8 = Proposed redefinition(s) | data8 = {{#if:{{{proposed_boundaries1|}}}| '''{{{proposed_boundaries1}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries1_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries1_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries2|}}}| '''{{{proposed_boundaries2}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries2_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries2_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries3|}}}| '''{{{proposed_boundaries3}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries3_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries3_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries4|}}}| '''{{{proposed_boundaries4}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries4_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries4_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries5|}}}| '''{{{proposed_boundaries5}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries5_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries5_ref}}}</span><br>|}} | label9 = Proposed subdivisions | data9 = {{#if:{{{proposed_subdivision1|}}}| '''{{{proposed_subdivision1}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision1_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision1_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision2|}}}| '''{{{proposed_subdivision2}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision2_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision2_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision3|}}}| '''{{{proposed_subdivision3}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision3_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision3_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision4|}}}| '''{{{proposed_subdivision4}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision4_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision4_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision5|}}}| '''{{{proposed_subdivision5}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision5_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision5_coined}}}</span><br>|}} | label10 = Proposed container | data10 = {{#if:{{{proposed_part1|}}}| '''{{{proposed_part1}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part1_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part1_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_part2|}}}| '''{{{proposed_part2}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part2_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part2_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_part3|}}}| '''{{{proposed_part3}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part3_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part3_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_part4|}}}| '''{{{proposed_part4}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part4_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part4_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_part5|}}}| '''{{{proposed_part5}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part5_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part5_ref}}}</span><br>|}} | label11 = Former subdivisions | data11 = {{{former_subdivisions|}}} | label12 = Formerly part of | data12 = {{{formerly_part_of|}}} | label13 = Partially contained in | data13 = {{{partially_contained_in|}}} | label14 = Partially contains | data14 = {{{partially_contains|}}} | header15 = Etymology | label17 = Geochronological name | data17 = {{{chrono_name|}}} | label16 = Chronostratigraphic name | data16 = {{{strat_name|}}} | label18 = Name formality <!--used mainly for ICS time subdivisons, though it can on others if applicable--> | data18 = {{{name_formality|}}} | label19 = Name ratified <!--used mainly for ICS time subdivisons, though it can be used if there is a regional organization that accepted its usage--> | data19 = {{{name_accept_date|}}} | label20 = Alternate spelling(s) | data20 = {{{alternate_spellings|}}} | label21 = Synonym(s) | data21 = {{#if:{{{synonym1|}}}| '''{{{synonym1}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym1_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym1_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{synonym2|}}}| '''{{{synonym2}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym2_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym2_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{synonym3|}}}| '''{{{synonym3}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym3_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym3_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{synonym4|}}}| '''{{{synonym4}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym4_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym4_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{synonym5|}}}| '''{{{synonym5}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym5_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym5_coined}}}</span><br>|}} | label22 = Nickname(s) | data22 = {{{nicknames|}}} | label23 = Former name(s) | data23 = {{{former_names|}}} | label24 = Proposed name(s) | data24 = {{{proposed_names|}}} | header25 = Usage information | label27 = Celestial body | data27 = {{#if:{{{celestial_body|}}}| {{#switch: {{lc:{{{celestial_body}}}}} | mercury = [[Geology of Mercury#Mercury's geological history|Mercury]] | venus = [[Geology of Venus|Venus]] | earth = [[Geological history of Earth|Earth]] | moon = [[Lunar geologic timescale|Earth's Moon]] | mars = [[Geological history of Mars|Mars]] | {{{celestial_body}}} }}}} | label28 = Regional usage | data28 = {{{usage|}}} | label29 = Time scale(s) used | data29 = {{{timescales_used|}}} | label33 = Used by | data33 = {{{used_by|}}} | label34 = Formerly used by | data34 = {{{formerly_used_by|}}} | label35 = Not used by | data35 = {{{not_used_by|}}} | header37 = Definition | label39 = Chronological unit | data39 = {{#if:{{{chrono_unit|}}}| {{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} |supereon = [[Geologic Time Scale#Terminology|Supereon]] |eon = [[Geologic Time Scale#Terminology|Eon]] |era = [[Era (geology)|Era]] |period = [[Geological period|Period]] |subperiod=[[Geological period|Subperiod]] |epoch=[[Epoch (geology)|Epoch]] |age=[[Age (geology)|Age]] |chron=[[Magnetostratigraphy#Chron|Chron]] | {{{chrono_unit}}} }}}} | label40 = Stratigraphic unit | data40 = {{#if:{{{strat_unit|}}}| {{#switch: {{lc:{{{strat_unit}}}}} |supereonothem = [[Geologic Time Scale#Terminology|Supereonthem]] |eonothem = [[Eonothem]] |erathem = [[Erathem]] |system = [[System (stratigraphy)|System]] |series = [[Series (stratigraphy)|Series]] |stage = [[Stage (stratigraphy)|Stage]] |chronozone = [[Chronozone]] | {{{strat_unit}}} }}}} | label41 = First proposed by | data41 = {{{proposed_by|}}} | label42 = Time span formality | data42 = {{{timespan_formality|}}} | label43 = Type section | data43 = {{{type_section|}}} | label45 = Lower boundary definition | data45 = {{{lower_boundary_def|}}} | label46 = Lower boundary definition candidates | data46 = {{{lower_def_candidates|}}} | label47 = Lower boundary GSSP candidate section(s) | data47 = {{{lower_gssp_candidates|}}} | label48 = Lower boundary GSSP | data48 = {{{lower_gssp_location|}}}{{#if:{{{lower_gssp_coords|}}}|<br>{{{lower_gssp_coords}}}|}} | label49 = GSSP ratified | data49 = {{{lower_gssp_accept_date|}}} | label50 = Lower boundary stratotype<!--Use this parameter only on non-ICS timescale pages--> | data50 = {{{lower_stratotype_location|}}} | label51 = Upper boundary definition | data51 = {{{upper_boundary_def|}}} | label52 = Upper boundary definition candidates | data52 = {{{upper_def_candidates|}}} | label53 = Upper boundary GSSP candidate section(s) | data53 = {{{upper_gssp_candidates|}}} | label54 = Upper boundary GSSP | data54 = {{{upper_gssp_location|}}}{{#if:{{{upper_gssp_coords|}}}|<br>{{{upper_gssp_coords}}}|}} | label55 = GSSP ratified | data55 = {{{upper_gssp_accept_date|}}} | label56 = Upper boundary stratotype<!--Use this parameter only on non-ICS timescale pages--> | data56 = {{{upper_stratotype_location|}}} | header57 = Atmospheric and climatic data | label58 = Mean atmospheric [[Oxygen|{{chem|O|2}}]] content | data58 = {{#if:{{{o2|}}}|c. {{{o2}}} vol %<br>({{#expr:{{{o2}}}/.2 round 0}} % of modern)|}} | label59 = Mean atmospheric [[Carbon dioxide|{{chem|CO|2}}]] content | data59 = {{#if:{{{co2|}}}|c. {{{co2}}} [[Parts per million|ppm]]<br >({{#expr:{{{co2}}}/280 round 0}} times pre-industrial)|}} | label61 = Mean surface temperature | data61 = {{#if:{{{temp|}}}|c. {{{temp}}}&nbsp;°C<br >({{#expr:{{{temp}}}-14 round 0}}&nbsp;°C above modern)|}} | label63 = Sea level above present day | data63 = {{{sea_level|}}} }}{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox geologic timespan with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox geologic timespan]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| accessible | after | alternate_spellings | before | caption_art | caption_map | caption_outcrop | celestial_body | chrono_name | chrono_unit | co2 | color | earliest | formerly_contained | formerly_part_of | formerly_used_by | former_names | former_subdivisions | image_art | image_map | image_outcrop | latest | lower_boundary_def | lower_def_candidates | lower_gssp_accept_date | lower_gssp_candidates | lower_gssp_coords | lower_gssp_location | lower_stratotype | manual_color | name | name_accept_date | name_formality | nicknames | not_used_by | o2 | overlaps_with | partially_contained_in | partially_contains | part_of | proposed_boundaries1 | proposed_boundaries1_ref | proposed_boundaries2 | proposed_boundaries2_ref | proposed_boundaries3 | proposed_boundaries3_ref | proposed_boundaries4 | proposed_boundaries4_ref | proposed_boundaries5 | proposed_boundaries5_ref | proposed_by | proposed_names | proposed_part1 | proposed_part1_ref | proposed_part2 | proposed_part2_ref | proposed_part3 | proposed_part3_ref | proposed_part4 | proposed_part4_ref | proposed_part5 | proposed_part5_ref | proposed_subdivision1 | proposed_subdivision1_coined | proposed_subdivision2 | proposed_subdivision2_coined | proposed_subdivision3 | proposed_subdivision3_coined | proposed_subdivision4 | proposed_subdivision4_coined | proposed_subdivision5 | proposed_subdivision5_coined | sea_level | strat_name | strat_unit | subdivisions | synonym1 | synonym1_coined | synonym2 | synonym2_coined | synonym3 | synonym3_coined | synonym4 | synonym4_coined | synonym5 | synonym5_coined | temp | time_end | time_end_prefix | time_end_uncertainty | timeline | timescales_used | timespan_formality | time_start | time_start_prefix | time_start_uncertainty | top_bar | top_bar_prefix | top_bar_ps | top_bar_ref | type_section | upper_boundary_def | upper_def_candidates | upper_gssp_accept_date | upper_gssp_candidates | upper_gssp_coords | upper_gssp_location | upper_stratotype | usage | used_by | width}}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> rkombkhz44wzyz1sq2kaem1wq970z67 1959182 1959097 2022-07-29T01:07:56Z GinawaSaHapon 102500 wikitext text/x-wiki {{Infobox | autoheaders = y | bodystyle = width:{{{width|23em}}}; | labelstyle = width:10em; | abovestyle = padding:0.25em 0.33em 0.33em;line-height:1.2em;font-size:1.25em;background:{{#if:{{{manual_color|}}}|{{{manual_color}}}|{{#if:{{{color|}}}|{{Period color|{{{color}}}}}|lightgrey}}}}; | above = {{#if:{{{name|}}}| {{#switch: {{lc:{{{name}}}}} |hadean = <span style="color:white;">''{{{name}}}''</span> |eoarchean |triassic |early/lower triassic |induan |olenekian = <span style="color:white;">{{{name}}}</span> | {{#ifeq:{{lc:{{{timespan_formality}}}}}|informal|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>|''{{{name}}}''}}|{{#ifeq:{{lc:{{{name_formality}}}}}|informal|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">''{{{name}}}''</span>|''{{{name}}}''}}|{{#if:{{{accessible|}}}|<span style="color:white;">{{{name}}}</span>|{{{name}}}}}}}}} }}}} | subheader = {{#if:{{{time_start|}}}|{{#switch:{{lc:{{{top_bar}}}}} |mercurial|mercury={{Mercurial range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} |lunar|moon={{Lunar range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} |martian|mars={{Martian range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} |long fossil|long|all time={{Long fossil range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} |{{Geological range|{{{time_start|}}}|{{{time_end|}}}|earliest={{{earliest|}}}|latest={{{latest|}}}|{{{time_start_prefix|}}}{{{time_start|}}} {{#if:{{{time_start_uncertainty|}}}|± {{{time_start_uncertainty}}}|}} – {{{time_end_prefix|}}}{{{time_end|}}} {{#if:{{{time_end_uncertainty|}}}|± {{{time_end_uncertainty}}}|}} [[Year#SI_prefix_multipliers|Ma]]|ref={{{top_bar_ref|}}}|prefix={{{top_bar_prefix|}}}|PS={{{top_bar_ps|}}}}} }}}} | headerstyle = background:#ededed; | image1 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_map|}}}|size=250px}} | caption1 = {{{caption_map|}}} | image2 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_outcrop|}}}|size=250px}} | caption2 = {{{caption_outcrop|}}} | image3 = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image_art|}}}|size=250px}} | caption3 = {{{caption_art|}}} | header1 = Kronolohiya | data3 = {{#if:{{{timeline|}}}|<div style="font-size:14px">{{{{{timeline}}} graphical timeline|embedded=yes|titlecolour={{#if:{{{color|}}}|{{{color}}}|lightgrey}}|timespan_name={{{name|}}}|chrono_unit={{{chrono_unit|}}}}}</div>}} | label4 = Bahagi ng | data4 = {{{part_of|}}} | label5 = Sinundan ang | data5 = {{{before|}}} | label6 = Sinundan ng | data6 = {{{after|}}} | label7 = Paghahati | data7 = {{{subdivisions|}}} | label8 = Mungkahing bagong kahulugan | data8 = {{#if:{{{proposed_boundaries1|}}}| '''{{{proposed_boundaries1}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries1_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries1_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries2|}}}| '''{{{proposed_boundaries2}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries2_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries2_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries3|}}}| '''{{{proposed_boundaries3}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries3_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries3_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries4|}}}| '''{{{proposed_boundaries4}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries4_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries4_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries5|}}}| '''{{{proposed_boundaries5}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_boundaries5_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_boundaries5_ref}}}</span><br>|}} | label9 = Mungkahing paghahati | data9 = {{#if:{{{proposed_subdivision1|}}}| '''{{{proposed_subdivision1}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision1_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision1_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision2|}}}| '''{{{proposed_subdivision2}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision2_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision2_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision3|}}}| '''{{{proposed_subdivision3}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision3_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision3_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision4|}}}| '''{{{proposed_subdivision4}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision4_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision4_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision5|}}}| '''{{{proposed_subdivision5}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_subdivision5_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_subdivision5_coined}}}</span><br>|}} | label10 = Mungkahing container | data10 = {{#if:{{{proposed_part1|}}}| '''{{{proposed_part1}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part1_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part1_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_part2|}}}| '''{{{proposed_part2}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part2_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part2_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_part3|}}}| '''{{{proposed_part3}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part3_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part3_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_part4|}}}| '''{{{proposed_part4}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part4_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part4_ref}}}</span><br>|}} {{#if:{{{proposed_part5|}}}| '''{{{proposed_part5}}}'''<br>|}} {{#if:{{{proposed_part5_ref|}}}|<span style = "float:right;">{{{proposed_part5_ref}}}</span><br>|}} | label11 = Dating paghahati | data11 = {{{former_subdivisions|}}} | label12 = Dating bahagi ng | data12 = {{{formerly_part_of|}}} | label13 = Bahagyang nasa | data13 = {{{partially_contained_in|}}} | label14 = Bahagyang naglalaman ng | data14 = {{{partially_contains|}}} | header15 = Etimolohiya | label17 = Geokronolohikal | data17 = {{{chrono_name|}}} | label16 = Kronostratigrapiko | data16 = {{{strat_name|}}} | label18 = Pormal <!--used mainly for ICS time subdivisons, though it can on others if applicable--> | data18 = {{{name_formality|}}} | label19 = Ni-ratify <!--used mainly for ICS time subdivisons, though it can be used if there is a regional organization that accepted its usage--> | data19 = {{{name_accept_date|}}} | label20 = Alterna5ibong pagbaybay | data20 = {{{alternate_spellings|}}} | label21 = Kasingkahulugan | data21 = {{#if:{{{synonym1|}}}| '''{{{synonym1}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym1_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym1_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{synonym2|}}}| '''{{{synonym2}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym2_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym2_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{synonym3|}}}| '''{{{synonym3}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym3_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym3_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{synonym4|}}}| '''{{{synonym4}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym4_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym4_coined}}}</span><br>|}} {{#if:{{{synonym5|}}}| '''{{{synonym5}}}'''<br>|}} {{#if:{{{synonym5_coined|}}}|<span style = "float:right;">{{{synonym5_coined}}}</span><br>|}} | label22 = Palayaw | data22 = {{{nicknames|}}} | label23 = Dating pangalan | data23 = {{{former_names|}}} | label24 = Mungkahing pangalan | data24 = {{{proposed_names|}}} | header25 = Impormasyon sa paggamit | label27 = Celestial body | data27 = {{#if:{{{celestial_body|}}}| {{#switch: {{lc:{{{celestial_body}}}}} | mercury = [[Geology of Mercury#Mercury's geological history|Mercury]] | venus = [[Geology of Venus|Venus]] | earth = [[Geological history of Earth|Earth]] | moon = [[Lunar geologic timescale|Earth's Moon]] | mars = [[Geological history of Mars|Mars]] | {{{celestial_body}}} }}}} | label28 = Paggamit panrehiyon | data28 = {{{usage|}}} | label29 = Ginamit na iskala ng panahon | data29 = {{{timescales_used|}}} | label33 = Ginamit ng | data33 = {{{used_by|}}} | label34 = Dating ginamit ng | data34 = {{{formerly_used_by|}}} | label35 = Di ginamit ng | data35 = {{{not_used_by|}}} | header37 = Kahulugan | label39 = Yunit kronolohikal | data39 = {{#if:{{{chrono_unit|}}}| {{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} |supereon = [[Geologic Time Scale#Terminology|Supereon]] |eon = [[Geologic Time Scale#Terminology|Eon]] |era = [[Era (geology)|Era]] |period = [[Geological period|Period]] |subperiod=[[Geological period|Subperiod]] |epoch=[[Epoch (geology)|Epoch]] |age=[[Age (geology)|Age]] |chron=[[Magnetostratigraphy#Chron|Chron]] | {{{chrono_unit}}} }}}} | label40 = Yunit stratigrapiko | data40 = {{#if:{{{strat_unit|}}}| {{#switch: {{lc:{{{strat_unit}}}}} |supereonothem = [[Geologic Time Scale#Terminology|Supereonthem]] |eonothem = [[Eonothem]] |erathem = [[Erathem]] |system = [[System (stratigraphy)|System]] |series = [[Series (stratigraphy)|Series]] |stage = [[Stage (stratigraphy)|Stage]] |chronozone = [[Chronozone]] | {{{strat_unit}}} }}}} | label41 = Unang minungkahi | data41 = {{{proposed_by|}}} | label42 = Pormal na time span | data42 = {{{timespan_formality|}}} | label43 = Bahagi ng uri | data43 = {{{type_section|}}} | label45 = Kahulugan ng mababang hangganan | data45 = {{{lower_boundary_def|}}} | label46 = Lower boundary definition candidates | data46 = {{{lower_def_candidates|}}} | label47 = Lower boundary GSSP candidate section(s) | data47 = {{{lower_gssp_candidates|}}} | label48 = Lower boundary GSSP | data48 = {{{lower_gssp_location|}}}{{#if:{{{lower_gssp_coords|}}}|<br>{{{lower_gssp_coords}}}|}} | label49 = GSSP ratified | data49 = {{{lower_gssp_accept_date|}}} | label50 = Lower boundary stratotype<!--Use this parameter only on non-ICS timescale pages--> | data50 = {{{lower_stratotype_location|}}} | label51 = Upper boundary definition | data51 = {{{upper_boundary_def|}}} | label52 = Upper boundary definition candidates | data52 = {{{upper_def_candidates|}}} | label53 = Upper boundary GSSP candidate section(s) | data53 = {{{upper_gssp_candidates|}}} | label54 = Upper boundary GSSP | data54 = {{{upper_gssp_location|}}}{{#if:{{{upper_gssp_coords|}}}|<br>{{{upper_gssp_coords}}}|}} | label55 = GSSP ratified | data55 = {{{upper_gssp_accept_date|}}} | label56 = Upper boundary stratotype<!--Use this parameter only on non-ICS timescale pages--> | data56 = {{{upper_stratotype_location|}}} | header57 = Atmospheric at climatic data | label58 = Mean atmospheric [[Oxygen|{{chem|O|2}}]] content | data58 = {{#if:{{{o2|}}}|c. {{{o2}}} vol %<br>({{#expr:{{{o2}}}/.2 round 0}} % of modern)|}} | label59 = Mean atmospheric [[Carbon dioxide|{{chem|CO|2}}]] content | data59 = {{#if:{{{co2|}}}|c. {{{co2}}} [[Parts per million|ppm]]<br >({{#expr:{{{co2}}}/280 round 0}} times pre-industrial)|}} | label61 = Mean surface temperature | data61 = {{#if:{{{temp|}}}|c. {{{temp}}}&nbsp;°C<br >({{#expr:{{{temp}}}-14 round 0}}&nbsp;°C above modern)|}} | label63 = Taas ng dagat kesa kasalukuyan | data63 = {{{sea_level|}}} }}{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{main other|[[Category:Pages using infobox geologic timespan with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox geologic timespan]] with unknown parameter "_VALUE_"|ignoreblank=y| accessible | after | alternate_spellings | before | caption_art | caption_map | caption_outcrop | celestial_body | chrono_name | chrono_unit | co2 | color | earliest | formerly_contained | formerly_part_of | formerly_used_by | former_names | former_subdivisions | image_art | image_map | image_outcrop | latest | lower_boundary_def | lower_def_candidates | lower_gssp_accept_date | lower_gssp_candidates | lower_gssp_coords | lower_gssp_location | lower_stratotype | manual_color | name | name_accept_date | name_formality | nicknames | not_used_by | o2 | overlaps_with | partially_contained_in | partially_contains | part_of | proposed_boundaries1 | proposed_boundaries1_ref | proposed_boundaries2 | proposed_boundaries2_ref | proposed_boundaries3 | proposed_boundaries3_ref | proposed_boundaries4 | proposed_boundaries4_ref | proposed_boundaries5 | proposed_boundaries5_ref | proposed_by | proposed_names | proposed_part1 | proposed_part1_ref | proposed_part2 | proposed_part2_ref | proposed_part3 | proposed_part3_ref | proposed_part4 | proposed_part4_ref | proposed_part5 | proposed_part5_ref | proposed_subdivision1 | proposed_subdivision1_coined | proposed_subdivision2 | proposed_subdivision2_coined | proposed_subdivision3 | proposed_subdivision3_coined | proposed_subdivision4 | proposed_subdivision4_coined | proposed_subdivision5 | proposed_subdivision5_coined | sea_level | strat_name | strat_unit | subdivisions | synonym1 | synonym1_coined | synonym2 | synonym2_coined | synonym3 | synonym3_coined | synonym4 | synonym4_coined | synonym5 | synonym5_coined | temp | time_end | time_end_prefix | time_end_uncertainty | timeline | timescales_used | timespan_formality | time_start | time_start_prefix | time_start_uncertainty | top_bar | top_bar_prefix | top_bar_ps | top_bar_ref | type_section | upper_boundary_def | upper_def_candidates | upper_gssp_accept_date | upper_gssp_candidates | upper_gssp_coords | upper_gssp_location | upper_stratotype | usage | used_by | width}}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> hkmoznvv5vt8u89rymlupydp3f6k2af 0 318509 1959100 2022-07-28T17:40:08Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Permian]] sa [[Permiyano]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Permiyano]] 4wxma5rw7unngovc7svhutpz12ds0k6 0 318510 1959101 2022-07-28T17:42:35Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1095170426|Spree (river)]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox river|name=Spree/Sprjewja/Spréva|image=Berlin- Bundestag by the Spree - 3570.jpg|image_caption=Ang Spree sa [[Berlin]], [[gusaling Reichstag]] sa kaliwa|source1_location=[[Mataas na Lusacia]]|mouth_location=[[Havel]]|mouth_coordinates={{coord|52|32|10|N|13|12|31|E|display=inline,title}}|subdivision_type1=Mga Bansa|subdivision_name1={{hlist|[[Republikang Tseko]]|[[Alemanya]]}}|length=about {{convert|400|km|mi|abbr=on}}|source1_elevation=|discharge1_avg={{convert|36|m3/s|cuft/s|abbr=on}}|basin_size={{convert|10105|km2|mi2|abbr=on}}|progression={{RHavel}}}} Ang '''Spree''' ({{IPA-de|ˈʃpʁeː|lang|De-Spree.ogg}}; {{lang-wen|Sprjewja}}, {{lang-cs|Spréva}}), na may haba na humigit-kumulang {{Convert|400|km|mi}}, ang pangunahing [[Tributaryo|sanga]] ng Ilog [[Havel]]. Ang Spree ay mas mahaba kaysa Havel, kung saan ito dumadaloy sa [[Berlin]] - [[Spandau]]; ang Havel ay dumadaloy sa [[Ilog Elba|Elbe]] sa [[Havelberg]]. Ang ilog ay tumataas sa [[Kabundukang Lusacia]], na bahagi ng [[Sudetes]], sa [[Lusacia]] na bahagi ng [[Sahonya]], kung saan mayroon itong tatlong mapagkukunan: ang makasaysayang tinatawag na ''Spreeborn'' sa nayon ng [[:de:Spreedorf|Spreedorf]], ang pinakamayaman sa tubig sa [[Neugersdorf]], at ang pinakamataas nakataas ang isa sa [[Eibau]]. Ang Spree pagkatapos ay dumadaloy pahilaga sa pamamagitan ng [[Mataas na Lusacia|Mataas]] at [[Mababang Lusacia]], kung saan ito ay tumatawid sa hangganan sa pagitan ng Sahonya at [[Brandeburgo|Brandenburgo]]. Pagkatapos dumaan sa [[Cottbus]], ito ay bumubuo ng [[Spreewald|Gubat Spree]], isang malaking [[panloob na delta]] at [[:de:Biosphärenreservat Spreewald|reserbang biospero]]. Pagkatapos ay dumadaloy ito sa [[Schwielochsee (lawa)|Lawa ng Schwielochsee]] bago pumasok sa Berlin, bilang ''[[:de:Müggelspree|Müggelspree]]'' {{Nowrap|({{Audio|De-Müggelspree.ogg|listen}}).}} Ang Spree ay ang pangunahing ilog ng Berlin, Brandenburg, Lusacia, at ang paninirahang pook ng mga [[Mga Sorbo|Sorbo]], na tinatawag na River [[:hsb:Sprjewja|Sprjewja]]. Para sa isang napakaikling distansiya na malapit sa mga pinagmumulan nito, ang Spree ay bumubuo, bilang [[:cs:Spréva|Spréva]], ang hangganan sa pagitan ng [[Alemanya]] (Sahonya), at ng [[Republikang Tseko]] ([[Bohemya]]). Ang mga pinakamahabang tributaryo ng Spree ay [[Dahme (ilog)|Dahme]] (tagpuan sa Berlin- [[Köpenick]]) at [[Schwarzer Schöps]] (tagpuan in [[:de:Sprey|Sprey]]), iba pang mga kilalang tributaryo (dahil sila ay mga ilog ng Berlin) ay [[Panke]] at [[Wuhle]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.stadtpanoramen.de/en/berlin/spree.html Panorama Spree] - Panoramic view ng ilog sa Berlin * [[Kategorya:Mga ilog ng Alemanya]] [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] ianjhdqvlc09th6y130hxua8y9q44lu 0 318511 1959102 2022-07-28T17:43:01Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Spree (ilog)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Spree (ilog)]] n0a4dd2uogzwkfm918x2uro3e8412ty 0 318512 1959105 2022-07-28T17:54:17Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1092920819|Schloss Charlottenburg]]" wikitext text/x-wiki {| class="infobox vcard" ! colspan="2" class="infobox-above fn org" |Palasyo Charlottenburg |- | colspan="2" class="infobox-subheader" |<div lang="de" class="nickname">Schloss Charlottenburg</div> |- | colspan="2" class="infobox-image" |[[File:Charlottenburg_Hohenzollern_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Charlottenburg_Hohenzollern_2.jpg|border|250x250px]]<div class="infobox-caption">Palasyo Charlottenburg, tanaw sa harapan</div> |- | colspan="2" class="infobox-image" |<div class="switcher-container"><div class="center"><div class="locmap"><div><div>[[File:Berlin_location_map.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Berlin_location_map.svg|class=notpageimage|240x240px|Schloss Charlottenburg is located in Berlin]]<div class="od"><div class="id">[[File:Red_pog.svg|link=|class=notpageimage|7x7px|Schloss Charlottenburg]]</div></div></div><div>Locat [[:en:Berlin|Berlin]]</div><span class="switcher-label">Show map of Berlin</span></div></div></div><div class="center"><div class="locmap"><div><div>[[File:Germany_adm_location_map.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Germany_adm_location_map.svg|class=notpageimage|285x285px|Schloss Charlottenburg is located in Germany]]<div class="od"><div class="id">[[File:Red_pog.svg|link=|class=notpageimage|7x7px|Schloss Charlottenburg]]</div></div></div><div>Schloss Charlottenburg (Germany)</div><span class="switcher-label">Show map of Germany</span></div></div></div></div> |- ! colspan="2" class="infobox-header" |General information |- ! scope="row" class="infobox-label" |Architectural style | class="infobox-data category" |[[:en:Baroque_architecture|Baroque]], [[:en:Rococo|Rococo]] |- ! scope="row" class="infobox-label" |Location | class="infobox-data label" |[[:en:Charlottenburg|Berlin]], Germany |- ! scope="row" class="infobox-label" |[[:en:Geographic_coordinate_system|Coordinates]] | class="infobox-data" |<span class="plainlinks nourlexpansion">[https://geohack.toolforge.org/geohack.php?pagename=Schloss_Charlottenburg&params=52.5209_N_13.2957_E_region:DE_type:landmark <span class="geo-nondefault"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dms"><span class="latitude">52°31′15″N</span> <span class="longitude">13°17′45″E</span></span></span><span class="geo-multi-punct">&#xFEFF; / &#xFEFF;</span><span class="geo-default"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dec">52.5209°N 13.2957°E</span>&#xFEFF; / <span class="geo">52.5209; 13.2957</span></span>]</span><span id="coordinates">[[:en:Geographic_coordinate_system|Coordinates]]: <span class="plainlinks nourlexpansion">[https://geohack.toolforge.org/geohack.php?pagename=Schloss_Charlottenburg&params=52.5209_N_13.2957_E_region:DE_type:landmark <span class="geo-nondefault"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dms"><span class="latitude">52°31′15″N</span> <span class="longitude">13°17′45″E</span></span></span><span class="geo-multi-punct">&#xFEFF; / &#xFEFF;</span><span class="geo-default"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dec">52.5209°N 13.2957°E</span>&#xFEFF; / <span class="geo">52.5209; 13.2957</span></span>]</span></span> |- ! scope="row" class="infobox-label" |<span class="nowrap">Construction started</span> | class="infobox-data" |1695 |- class="note" ! scope="row" class="infobox-label" |Completed | class="infobox-data" |1713 |- ! colspan="2" class="infobox-header" |Design and construction |- ! scope="row" class="infobox-label" |Architect | class="infobox-data" |[[:en:Johann_Arnold_Nering|Johann Arnold Nering]] |- ! colspan="2" class="infobox-header" |Website |- | colspan="2" class="infobox-full-data" |<span class="url">[http://www.spsg.de/schloesser-gaerten/objekt/schloss-charlottenburg-altes-schloss/ SPSG]</span> |} Ang '''Schloss Charlottenburg''' ('''Palasyo''' '''Charlottenburg''') ay isang [[Estilong Baroko|Barokong]] palasyo sa [[Berlin]], na matatagpuan sa [[Charlottenburg]], isang distrito ng boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]]. Ang palasyo ay itinayo sa pagtatapos ng ika-17 siglo at lubos na pinalawak noong ika-18 siglo. Kabilang dito ang maraming marangyang panloob na dekorasyon sa mga [[Arkitekturang Baroko|estilong baroko]] at [[rococo]]. Isang malaking pormal na hardin na napapalibutan ng kakahuyan ang idinagdag sa likod ng palasyo, kabilang ang isang [[Belvedere (estruktura)|belvedere]], isang [[mausoleo]], isang teatro, at isang pavilion. Sa panahon ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang palasyo ay nasira nang husto ngunit mula noon ay muling itinayo. Ang palasyo kasama ang mga hardin nito ay isang pangunahing atraksiyong panturista. == Mga sanggunian == {{Reflist|33em}} == Mga pinagkuhanan == *  {{cite book|last=Hertzsch|first=Raimund|others=Peter B. Best (translator)|title=Charlottenburg Palace|publisher=Kai Homilius Verlag|year=1998|location=Berlin|isbn=3-89706-992-X}} == Mga panlabas na link == * [https://www.spsg.de/schloesser-gaerten/objekt/schloss-charlottenburg-altes-schloss/ Foundation ng Prussian Palaces and Gardens] * [https://www.spsg.de/schloesser-gaerten/objekt/schloss-charlottenburg-neuer-fluegel/ Ang Bagong Pakpak] * [https://web.archive.org/web/20090415160041/http://www.earthpano.com/germany/Berlin/charlottenburg/charlottenburg.htm Interactive Panorama: Charlottenburg Palace] * [http://panorama-palace.de/berlin/orangerie-charlottenburg/en.html 360° Interactive Panorama na mga larawan: Great Orangery, Schloss Charlottenburg] * [http://www.360-berlin.de/cgi-bin/searcheng.pl?header=general+search&search=charlottenburg+schloss&method=all Mga larawan ng Schloss Charlottenburg] {{Prussian royal residences}}{{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 1cmt1woz0owm9i10zu551vp4tfbpctn 1959107 1959105 2022-07-28T17:56:20Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vcard" ! colspan="2" class="infobox-above fn org" |Palasyo Charlottenburg |- | colspan="2" class="infobox-subheader" |<div lang="de" class="nickname">Schloss Charlottenburg</div> |- | colspan="2" class="infobox-image" |[[File:Charlottenburg_Hohenzollern_2.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Charlottenburg_Hohenzollern_2.jpg|border|250x250px]]<div class="infobox-caption">Palasyo Charlottenburg, tanaw sa harapan</div> |- | colspan="2" class="infobox-image" |<div class="switcher-container"><div class="center"><div class="locmap"><div><div>[[File:Berlin_location_map.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Berlin_location_map.svg|class=notpageimage|240x240px|Schloss Charlottenburg is located in Berlin]]<div class="od"><div class="id">[[File:Red_pog.svg|link=|class=notpageimage|7x7px|Schloss Charlottenburg]]</div></div></div><div>Lokasyon sa [[Berlin]]</div><span class="switcher-label">Show map of Berlin</span></div></div></div><div class="center"><div class="locmap"><div><div>[[File:Germany_adm_location_map.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Germany_adm_location_map.svg|class=notpageimage|285x285px|Schloss Charlottenburg is located in Germany]]<div class="od"><div class="id">[[File:Red_pog.svg|link=|class=notpageimage|7x7px|Schloss Charlottenburg]]</div></div></div><div>Schloss Charlottenburg (Alemanya)</div><span class="switcher-label">Show map of Germany</span></div></div></div></div> |- ! colspan="2" class="infobox-header" |Pangkalahatang impormasyon |- ! scope="row" class="infobox-label" |Estilong arkitektura | class="infobox-data category" |[[Arkitekturang Baroko|Baroko]], [[Rococo]] |- ! scope="row" class="infobox-label" |Lokasyon | class="infobox-data label" |Berlin, Alemanya |- ! scope="row" class="infobox-label" |[[Heograpikong sistemang koordinato|Mga koordinato]] | class="infobox-data" |<span class="plainlinks nourlexpansion">[https://geohack.toolforge.org/geohack.php?pagename=Schloss_Charlottenburg&params=52.5209_N_13.2957_E_region:DE_type:landmark <span class="geo-nondefault"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dms"><span class="latitude">52°31′15″N</span> <span class="longitude">13°17′45″E</span></span></span><span class="geo-multi-punct">&#xFEFF; / &#xFEFF;</span><span class="geo-default"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dec">52.5209°N 13.2957°E</span>&#xFEFF; / <span class="geo">52.5209; 13.2957</span></span>]</span><span id="coordinates">[[:en:Geographic_coordinate_system|Coordinates]]: <span class="plainlinks nourlexpansion">[https://geohack.toolforge.org/geohack.php?pagename=Schloss_Charlottenburg&params=52.5209_N_13.2957_E_region:DE_type:landmark <span class="geo-nondefault"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dms"><span class="latitude">52°31′15″N</span> <span class="longitude">13°17′45″E</span></span></span><span class="geo-multi-punct">&#xFEFF; / &#xFEFF;</span><span class="geo-default"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dec">52.5209°N 13.2957°E</span>&#xFEFF; / <span class="geo">52.5209; 13.2957</span></span>]</span></span> |- ! scope="row" class="infobox-label" |<span class="nowrap">Sinimulan ang</span><span class="nowrap">pagtatayo</span> | class="infobox-data" |1695 |- class="note" ! scope="row" class="infobox-label" |Natapos | class="infobox-data" |1713 |- ! colspan="2" class="infobox-header" |Disenyo at konstruksiyon |- ! scope="row" class="infobox-label" |Arkitekto | class="infobox-data" |[[Johann Arnold Nering]] |- ! colspan="2" class="infobox-header" |Website |- | colspan="2" class="infobox-full-data" |<span class="url">[http://www.spsg.de/schloesser-gaerten/objekt/schloss-charlottenburg-altes-schloss/ SPSG]</span> |} Ang '''Schloss Charlottenburg''' ('''Palasyo''' '''Charlottenburg''') ay isang [[Estilong Baroko|Barokong]] palasyo sa [[Berlin]], na matatagpuan sa [[Charlottenburg]], isang distrito ng boro ng [[Charlottenburg-Wilmersdorf]]. Ang palasyo ay itinayo sa pagtatapos ng ika-17 siglo at lubos na pinalawak noong ika-18 siglo. Kabilang dito ang maraming marangyang panloob na dekorasyon sa mga [[Arkitekturang Baroko|estilong baroko]] at [[rococo]]. Isang malaking pormal na hardin na napapalibutan ng kakahuyan ang idinagdag sa likod ng palasyo, kabilang ang isang [[Belvedere (estruktura)|belvedere]], isang [[mausoleo]], isang teatro, at isang pavilion. Sa panahon ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang palasyo ay nasira nang husto ngunit mula noon ay muling itinayo. Ang palasyo kasama ang mga hardin nito ay isang pangunahing atraksiyong panturista. == Mga sanggunian == {{Reflist|33em}} == Mga pinagkuhanan == *  {{cite book|last=Hertzsch|first=Raimund|others=Peter B. Best (translator)|title=Charlottenburg Palace|publisher=Kai Homilius Verlag|year=1998|location=Berlin|isbn=3-89706-992-X}} == Mga panlabas na link == * [https://www.spsg.de/schloesser-gaerten/objekt/schloss-charlottenburg-altes-schloss/ Foundation ng Prussian Palaces and Gardens] * [https://www.spsg.de/schloesser-gaerten/objekt/schloss-charlottenburg-neuer-fluegel/ Ang Bagong Pakpak] * [https://web.archive.org/web/20090415160041/http://www.earthpano.com/germany/Berlin/charlottenburg/charlottenburg.htm Interactive Panorama: Charlottenburg Palace] * [http://panorama-palace.de/berlin/orangerie-charlottenburg/en.html 360° Interactive Panorama na mga larawan: Great Orangery, Schloss Charlottenburg] * [http://www.360-berlin.de/cgi-bin/searcheng.pl?header=general+search&search=charlottenburg+schloss&method=all Mga larawan ng Schloss Charlottenburg] {{Prussian royal residences}}{{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] s2iwtqrgdawz7ytekd3c1ghqftz7418 0 318513 1959108 2022-07-28T17:56:49Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Schloss Charlottenburg]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Schloss Charlottenburg]] rpbkacwhuds5wxipwjtjq6ygut5oyhl 0 318514 1959109 2022-07-28T17:57:04Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Schloss Charlottenburg]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Schloss Charlottenburg]] rpbkacwhuds5wxipwjtjq6ygut5oyhl 0 318515 1959117 2022-07-28T18:27:31Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1093917943|Altes Museum]]" wikitext text/x-wiki {| class="infobox vcard" | colspan="2" class="infobox-image" |[[File:Altes_Museum_(Berlin)_(6339770591).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Altes_Museum_(Berlin)_(6339770591).jpg|250x250px]] |- | colspan="2" class="infobox-image" |<mapframe zoom="10" frameless="1" align="center" longitude="13.398333333333" latitude="52.519444444444" height="200" width="250">{"type":"Feature","geometry":{"coordinates":[13.398333333333333,52.519444444444446],"type":"Point"},"properties":{"marker-color":"#5E74F3","title":"Altes Museum","marker-symbol":"museum"}}</mapframe> |- class="adr" ! scope="row" class="infobox-label" |Lokasyon | class="infobox-data locality" |[[Pulo ng mga Museo]], [[Berlin]] |- ! scope="row" class="infobox-label" |[[Heograpikong sistemang koordinato|Mga koordinato]] | class="infobox-data" |<span class="plainlinks nourlexpansion">[https://geohack.toolforge.org/geohack.php?pagename=Altes_Museum&params=52_31_10_N_13_23_54_E_region:DE-BE_type:landmark <span class="geo-default"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dms"><span class="latitude">52°31′10″N</span> <span class="longitude">13°23′54″E</span></span></span><span class="geo-multi-punct">&#xFEFF; / &#xFEFF;</span><span class="geo-nondefault"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dec">52.51944°N 13.39833°E</span>&#xFEFF; / <span class="geo">52.51944; 13.39833</span></span>]</span><span id="coordinates">[[:en:Geographic_coordinate_system|Coordinates]]: <span class="plainlinks nourlexpansion">[https://geohack.toolforge.org/geohack.php?pagename=Altes_Museum&params=52_31_10_N_13_23_54_E_region:DE-BE_type:landmark <span class="geo-default"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dms"><span class="latitude">52°31′10″N</span> <span class="longitude">13°23′54″E</span></span></span><span class="geo-multi-punct">&#xFEFF; / &#xFEFF;</span><span class="geo-nondefault"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dec">52.51944°N 13.39833°E</span>&#xFEFF; / <span class="geo">52.51944; 13.39833</span></span>]</span></span> |- ! scope="row" class="infobox-label" |Daanan mula sa pampublikong transito | class="infobox-data" |'''[[Berlin U-Bahn|U]]:''' [[Museumsinsel (Berlin U-Bahn)|Museumsinsel]] ([[File:Berlin_U5.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/U5_(Berlin_U-Bahn)|24x24px]]) |- ! scope="row" class="infobox-label" |Website | class="infobox-data" |[https://www.smb.museum/en/museums-institutions/altes-museum/home/ Altes Museum] |} Ang '''Altes Museum''' (Tagalog: ''Lumang Museo'') ay isang [[nakatalang gusali]] sa [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Mitte (lokalidad)|sentrong pangkasaysayan]] ng Berlin at bahagi ng [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Itinayo mula 1825 hanggang 1830 sa pamamagitan ng utos ni Haring [[Federico Guillermo III ng Prusya]] ayon sa mga plano ni [[Karl Friedrich Schinkel]], ito ay itinuturing na isang pangunahing obrang Aleman na [[arkitekturang Neoklasiko]].<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/denkmal/liste_karte_datenbank/de/denkmaldatenbank/daobj.php?obj_dok_nr=09030059 Altes Museum](in German) Landesdenkmalamt Berlin {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190413163755/http://www.stadtentwicklung.berlin.de/denkmal/liste_karte_datenbank/de/denkmaldatenbank/daobj.php?obj_dok_nr=09030059|date=2019-04-13}}</ref> Napapaligiran ito ng [[Katedral ng Berlin]] sa silangan, ng [[Palasyo ng Berlin]] sa timog, at ng [[Zeughaus]] sa kanluran. Sa kasalukuyan, ang Altes Museum ay tahanan ng Antikensammlung at mga bahagi ng Münzkabinett.<ref>[https://www.smb.museum/en/museums-institutions/altes-museum/home/ Altes Museum] (in English) Staatliche Museen zu Berlin</ref> == Pagpaplano at lokasyon == Noong unang bahagi ng ikalabinsiyam na siglo, ang burgesya ng Alemanya ay naging mas may kamalayan sa sarili at tiwala sa sarili. Ang lumalagong uring ito ay nagsimulang yakapin ang mga bagong ideya hinggil sa kaugnayan sa pagitan ng sarili nito at ng sining, at ang mga konsepto na ang sining ay dapat na bukas sa publiko at ang mga mamamayan ay dapat magkaroon ng puntahan sa isang komprehensibong kultural na edukasyon ay nagsimulang lumaganap sa lipunan. Si Haring [[Federico Guillermo III|Friedrich Wilhelm III]] ng Prusya ay isang malakas na tagapagtaguyod ng kaisipang [[Alexander von Humboldt|humboldt]] na ito para sa edukasyon at isinugo si Karl Friedrich Schinkel sa pagpaplano ng pampublikong museo para sa koleksiyon ng sining ng hari. == Mga talababa == {{Reflist}} == Karagdagang pagbabasa == * Michael S. Cullen, Tilmann von Stockhausen: ''Das Alte Museum'' . Berlin-Edition, Berlin 1998,{{ISBN|3-8148-0002-8}} . * Wolf-Dieter Heilmeyer, Huberta Heres, Wolfgang Maßmann: ''Schinkels Pantheon.'' ''Die Statuen der Rotunde im Alten Museum'' . Von Zabern, Mainz 2004,{{ISBN|3-8053-3255-6}} . * Andreas Scholl, Gertrud Platz-Horster (Hrsg. ): ''Altes Museum.'' ''Pergamonmuseum.'' ''Antikensammlung Staatlichen Museen zu Berlin'' . 3., vollständig überarbeitete und erweiterte Auflage. Von Zabern, Mainz 2007,{{ISBN|978-3-8053-2449-6}} . * Jörg Trempler: ''Das Wandbildprogramm ni Karl Friedrich Schinkel, Altes Museum Berlin'' . Si Gebr. Mann, Berlin 2001,{{ISBN|3-7861-2333-0}} . * Elsa van Wezel: ''Die Konzeptionen des Alten und Neuen Museums zu Berlin und das sich wandelnde historische Bewusstsein'' . Si Gebr. Mann, Berlin 2003,{{ISBN|3-7861-2443-4}} (= ''Jahrbuch der Berlin Museen'' NF Bd. 43, 2001, Beiheft). == Mga panlabas na link == * [https://www.smb.museum/en/museums-institutions/altes-museum/home.html Altes Museum] sa website ng Berlin State Museums. * [https://web.archive.org/web/20070227121016/http://www.greatbuildings.com/buildings/Altes_Museum.html Altes Museum] sa GreatBuildings.com. * [http://two.archiseek.com/2010/1828-altes-museum-berlin/ Altes Museum] sa Archiseek.com. * {{In lang|de}} [https://web.archive.org/web/20070509041215/http://www.museum-location.de/am.htm Altes Museum] sa museum-location.de. {{Karl Friedrich Schinkel}}{{Museum Island, Berlin}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Infobox mapframe without OSM relation ID on Wikidata]] kfv20qq0paiuep5lwojwexyhr9djl6b 1959119 1959117 2022-07-28T18:29:48Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vcard" | colspan="2" class="infobox-image" |[[File:Altes_Museum_(Berlin)_(6339770591).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Altes_Museum_(Berlin)_(6339770591).jpg|250x250px]] |- | colspan="2" class="infobox-image" |<mapframe zoom="10" frameless="1" align="center" longitude="13.398333333333" latitude="52.519444444444" height="200" width="250">{"type":"Feature","geometry":{"coordinates":[13.398333333333333,52.519444444444446],"type":"Point"},"properties":{"marker-color":"#5E74F3","title":"Altes Museum","marker-symbol":"museum"}}</mapframe> |- class="adr" ! scope="row" class="infobox-label" |Lokasyon | class="infobox-data locality" |[[Pulo ng mga Museo]], [[Berlin]] |- ! scope="row" class="infobox-label" |[[Heograpikong sistemang koordinato|Mga koordinato]] | class="infobox-data" |<span class="plainlinks nourlexpansion">[https://geohack.toolforge.org/geohack.php?pagename=Altes_Museum&params=52_31_10_N_13_23_54_E_region:DE-BE_type:landmark <span class="geo-default"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dms"><span class="latitude">52°31′10″N</span> <span class="longitude">13°23′54″E</span></span></span><span class="geo-multi-punct">&#xFEFF; / &#xFEFF;</span><span class="geo-nondefault"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dec">52.51944°N 13.39833°E</span>&#xFEFF; / <span class="geo">52.51944; 13.39833</span></span>]</span><span id="coordinates">[[:en:Geographic_coordinate_system|Coordinates]]: <span class="plainlinks nourlexpansion">[https://geohack.toolforge.org/geohack.php?pagename=Altes_Museum&params=52_31_10_N_13_23_54_E_region:DE-BE_type:landmark <span class="geo-default"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dms"><span class="latitude">52°31′10″N</span> <span class="longitude">13°23′54″E</span></span></span><span class="geo-multi-punct">&#xFEFF; / &#xFEFF;</span><span class="geo-nondefault"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dec">52.51944°N 13.39833°E</span>&#xFEFF; / <span class="geo">52.51944; 13.39833</span></span>]</span></span> |- ! scope="row" class="infobox-label" |Daanan mula sa pampublikong transito | class="infobox-data" |'''[[Berlin U-Bahn|U]]:''' [[Museumsinsel (Berlin U-Bahn)|Museumsinsel]] ([[File:Berlin_U5.svg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/U5_(Berlin_U-Bahn)|24x24px]]) |- ! scope="row" class="infobox-label" |Website | class="infobox-data" |[https://www.smb.museum/en/museums-institutions/altes-museum/home/ Altes Museum] |} Ang '''Altes Museum'''<!-- ang "Altes Museum" ay nasa wikang Aleman, hindi Ingles --> (Tagalog: ''Lumang Museo'') ay isang [[nakatalang gusali]] sa [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Mitte (lokalidad)|sentrong pangkasaysayan]] ng Berlin at bahagi ng [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Itinayo mula 1825 hanggang 1830 sa pamamagitan ng utos ni Haring [[Federico Guillermo III ng Prusya]] ayon sa mga plano ni [[Karl Friedrich Schinkel]], ito ay itinuturing na isang pangunahing obrang Aleman na [[arkitekturang Neoklasiko]].<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/denkmal/liste_karte_datenbank/de/denkmaldatenbank/daobj.php?obj_dok_nr=09030059 Altes Museum](in German) Landesdenkmalamt Berlin {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190413163755/http://www.stadtentwicklung.berlin.de/denkmal/liste_karte_datenbank/de/denkmaldatenbank/daobj.php?obj_dok_nr=09030059|date=2019-04-13}}</ref> Napapaligiran ito ng [[Katedral ng Berlin]] sa silangan, ng [[Palasyo ng Berlin]] sa timog, at ng [[Zeughaus]] sa kanluran. Sa kasalukuyan, ang Altes Museum ay tahanan ng Antikensammlung at mga bahagi ng Münzkabinett.<ref>[https://www.smb.museum/en/museums-institutions/altes-museum/home/ Altes Museum] (in English) Staatliche Museen zu Berlin</ref> == Pagpaplano at lokasyon == Noong unang bahagi ng ikalabinsiyam na siglo, ang burgesya ng Alemanya ay naging mas may kamalayan sa sarili at tiwala sa sarili. Ang lumalagong uring ito ay nagsimulang yakapin ang mga bagong ideya hinggil sa kaugnayan sa pagitan ng sarili nito at ng sining, at ang mga konsepto na ang sining ay dapat na bukas sa publiko at ang mga mamamayan ay dapat magkaroon ng puntahan sa isang komprehensibong kultural na edukasyon ay nagsimulang lumaganap sa lipunan. Si Haring [[Federico Guillermo III|Friedrich Wilhelm III]] ng Prusya ay isang malakas na tagapagtaguyod ng kaisipang [[Alexander von Humboldt|humboldt]] na ito para sa edukasyon at isinugo si Karl Friedrich Schinkel sa pagpaplano ng pampublikong museo para sa koleksiyon ng sining ng hari. == Mga talababa == {{Reflist}} == Karagdagang pagbabasa == * Michael S. Cullen, Tilmann von Stockhausen: ''Das Alte Museum'' . Berlin-Edition, Berlin 1998,{{ISBN|3-8148-0002-8}} . * Wolf-Dieter Heilmeyer, Huberta Heres, Wolfgang Maßmann: ''Schinkels Pantheon.'' ''Die Statuen der Rotunde im Alten Museum'' . Von Zabern, Mainz 2004,{{ISBN|3-8053-3255-6}} . * Andreas Scholl, Gertrud Platz-Horster (Hrsg. ): ''Altes Museum.'' ''Pergamonmuseum.'' ''Antikensammlung Staatlichen Museen zu Berlin'' . 3., vollständig überarbeitete und erweiterte Auflage. Von Zabern, Mainz 2007,{{ISBN|978-3-8053-2449-6}} . * Jörg Trempler: ''Das Wandbildprogramm ni Karl Friedrich Schinkel, Altes Museum Berlin'' . Si Gebr. Mann, Berlin 2001,{{ISBN|3-7861-2333-0}} . * Elsa van Wezel: ''Die Konzeptionen des Alten und Neuen Museums zu Berlin und das sich wandelnde historische Bewusstsein'' . Si Gebr. Mann, Berlin 2003,{{ISBN|3-7861-2443-4}} (= ''Jahrbuch der Berlin Museen'' NF Bd. 43, 2001, Beiheft). == Mga panlabas na link == * [https://www.smb.museum/en/museums-institutions/altes-museum/home.html Altes Museum] sa website ng Berlin State Museums. * [https://web.archive.org/web/20070227121016/http://www.greatbuildings.com/buildings/Altes_Museum.html Altes Museum] sa GreatBuildings.com. * [http://two.archiseek.com/2010/1828-altes-museum-berlin/ Altes Museum] sa Archiseek.com. * {{In lang|de}} [https://web.archive.org/web/20070509041215/http://www.museum-location.de/am.htm Altes Museum] sa museum-location.de. {{Karl Friedrich Schinkel}}{{Museum Island, Berlin}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Infobox mapframe without OSM relation ID on Wikidata]] 275pe72eo55c3zi0vwhu05rg3uhsn58 0 318516 1959133 2022-07-28T22:29:54Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Cambrian]] sa [[Kambriyano]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kambriyano]] 1bqimqdy1qxllmp3jivh6nclcc0bw3k 0 318517 1959137 2022-07-28T22:33:22Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Precambrian]] sa [[Prekambriyano]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Prekambriyano]] 7bi2hdhbpjyx0560e2h7sb0aor15jvt 0 318518 1959150 2022-07-28T22:58:04Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Ordovician]] sa [[Ordobisiyano]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ordobisiyano]] bnxxd5m6c0gc9tyakyb9b0kih9yuquv 1 318519 1959152 2022-07-28T22:58:05Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Usapan:Ordovician]] sa [[Usapan:Ordobisiyano]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Usapan:Ordobisiyano]] bqv40kert13rrg1i2xmdokqbqfd4ph4 0 318520 1959160 2022-07-28T23:08:42Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Silurian]] sa [[Siluriyano]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Siluriyano]] njcqq7wajfcw51swt2lwdbk5ignrbev 1 318521 1959162 2022-07-28T23:08:42Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Usapan:Silurian]] sa [[Usapan:Siluriyano]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Usapan:Siluriyano]] p5vsx2731inv6soq26la9wzc9sd13hg 10 318522 1959167 2022-07-28T23:23:28Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Graphical timeline <!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline--> |help=off |embedded={{{embedded|}}} | link-to=Neogene_graphical_timeline | title=Neogene graphical timeline |title-colour={{period color|{{{titlecolour|Neoheno}}}}} |from=-{{#expr:23.03+(1/16)*(23.03-2.58) round 3}} |to=-{{#expr:2.58-(1/16)*(23.03-2.58) round 3}} |height=32 |width=7.5 |plot-colour=#000000 <!--Eras/Erathems--> |bar2-from=-{{#expr:23.03+(1/16)*(23.03-2.58) r... wikitext text/x-wiki {{Graphical timeline <!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline--> |help=off |embedded={{{embedded|}}} | link-to=Neogene_graphical_timeline | title=Neogene graphical timeline |title-colour={{period color|{{{titlecolour|Neoheno}}}}} |from=-{{#expr:23.03+(1/16)*(23.03-2.58) round 3}} |to=-{{#expr:2.58-(1/16)*(23.03-2.58) round 3}} |height=32 |width=7.5 |plot-colour=#000000 <!--Eras/Erathems--> |bar2-from=-{{#expr:23.03+(1/16)*(23.03-2.58) round 3}} |bar2-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Cenozoic|C<br/>e<br/>n<br/>o<br/>z<br/>o<br/>i<br/>c]]'''</span> |bar2-nudge-down=-6 |bar2-right=.11 |bar2-colour={{period color|cenozoic}} <!--Periods/Systems--> |bar3-to=-23.03 |bar3-left=.12 |bar3-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}} |epoch |age = .23 | 1 }} |bar3-colour={{period color|paleogene}} |bar3-border-width=.0 |bar3-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}} |epoch |age = '''[[Paleogene|<span style="line-height:9px;display:block; ">P<br/>g</span>]]''' | '''[[Paleogene]]''' }} |bar3-nudge-down=0 |bar4-from=-23.03 |bar4-to=-2.588 |bar4-left=.12 |bar4-right=.23 |bar4-colour={{period color|Neoheno}} |bar4-border-width=.05 |bar4-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Neogene|N<br>e<br>o<br>g<br>e<br>n<br>e]]'''</span> |bar4-nudge-down=-5.5 |bar5-from=-2.588 |bar5-left=.12 |bar5-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}} |epoch |age = .23 | 1 }} |bar5-colour={{period color|Quaternary}} |bar5-border-width=.0 |bar5-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}} |epoch |age = '''[[Quaternary|Q]]''' | '''[[Quaternary]]''' }} <!--Epochs/Series --> |bar6-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = -23.03 }} |bar6-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = .24 }} |bar6-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = .35 | 1 }} |bar6-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = {{period color|Oligocene}} }} |bar6-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch = [[Oligocene]] | age = [[Oligocene|<span style="line-height:11px;display:block; ">O<br/>C</span>]] }} |bar7-from=-23.03 |bar7-to=-5.333 |bar7-left=.24 |bar7-right=.35 |bar7-colour={{period color|Miocene}} |bar7-border-width=0.0 |bar7-text=<span style="line-height:14px;display:block;">[[Miocene|M<br/>i<br/>o<br/>c<br/>e<br>n<br>e]]</span> |bar7-nudge-down=-3.5 |bar8-from=-5.333 |bar8-to=-2.588 |bar8-left=.24 |bar8-right=.35 |bar8-colour={{period color|Pliocene}} |bar8-border-width=.0 |bar8-text=<span style="line-height:8px;display:block;">[[Pliocene|P<br/>l<br/>i<br/>o.]]</span> |bar8-nudge-down=-.5 |bar9-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = -2.58 }} |bar9-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = .24 }} |bar9-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = .35 | 1 }} |bar9-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = {{period color|Pleistocene}} }} |bar9-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch = [[Pleistocene]] | age = [[Pleistocene|<span style="line-height:11px;display:block; ">P<br/>C</span>]] }} <!--Ages/Stages--> |bar10-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = -23.03 }} |bar10-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = .36 }} |bar10-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = {{period color|Chattian}} }} |bar10-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = [[Chattian|<span style="font-size:90%">Chattian</span>]] }} |bar11-from=-23.03 |bar11-to=-20.44 |bar11-left=.36 |bar11-right=1 |bar11-text=<span style="font-size:90%">[[Aquitanian (stage)|Aquitanian]]</span> |bar11-border-width=.05 |bar11-colour={{period color|Aquitanian}} |bar12-from=-20.44 |bar12-to=-15.97 |bar12-left=.36 |bar12-right=1 |bar12-text=<span style="font-size:90%">[[Burdigalian]]</span> |bar12-border-width=.0 |bar12-colour={{period color|Burdigalian}} |bar13-from=-15.97 |bar13-to=-13.82 |bar13-left=.36 |bar13-right=1 |bar13-text=<span style="font-size:90%">[[Langhian]]</span> |bar13-border-width=0.05 |bar13-colour={{period color|Langhian}} |bar14-from=-13.82 |bar14-to=-11.62 |bar14-left=.36 |bar14-right=1 |bar14-text=<span style="font-size:90%">[[Serravallian]]</span> |bar14-border-width=0.0 |bar14-colour={{period color|Serravallian}} |bar15-from=-11.62 |bar15-to=-7.246 |bar15-left=.36 |bar15-right=1 |bar15-text=<span style="font-size:90%">[[Tortonian]]</span> |bar15-border-width=0.05 |bar15-colour={{period color|Tortonian}} |bar16-from=-7.246 |bar16-to=-5.333 |bar16-left=.36 |bar16-right=1 |bar16-text=<span style="font-size:90%">[[Messinian]]</span> |bar16-border-width=0.0 |bar16-colour={{period color|Messinian}} |bar17-from=-5.333 |bar17-to=-3.6 |bar17-left=.36 |bar17-right=1 |bar17-text=<span style="font-size:90%">[[Zanclean]]</span> |bar17-border-width=0.0 |bar17-colour={{period color|Zanclean}} |bar18-from=-3.6 |bar18-to=-2.58 |bar18-left=.36 |bar18-right=1 |bar18-text=<span style="font-size:90%">[[Piacenzian]]</span> |bar18-border-width=0.05 |bar18-colour={{period color|Piacenzian}} |bar19-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = -2.58 }} |bar19-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = .36 }} |bar19-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = {{period color|Gelasian}} }} |bar19-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = [[Gelasian|<span style="font-size:90%">Gelasian</span>]] }} <!--Dividing Lines--> |bar27-left=0.23 |bar27-from=-5.38 |bar27-to=-5.328 |bar27-colour=#000000 |bar28-from=-23.08 |bar28-to=-23.03 |bar28-left=.12 |bar28-colour=#000000 |bar29-from=-2.63 |bar29-to=-2.58 |bar29-left=.12 |bar29-colour=#000000 |bar34-left=.99 |bar34-right=1 |bar34-colour=#000000 <!--Notes--> |note1=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Messinian salinity crisis]]<ref name=Krijgsman1996>{{cite journal | author = Krijgsman, W. | author2 = Garcés, M. | author3 = Langereis, C. G. | author4 = Daams, R. | author5 = Van Dam, J. | author6 = Van Der Meulen, A. J. | author7 = Agustí, J. | author8 = Cabrera, L. | year = 1996 | title = A new chronology for the middle to late Miocene continental record in Spain | journal = Earth and Planetary Science Letters | volume = 142 | issue = 3-4 | pages = 367–380 | doi=10.1016/0012-821X(96)00109-4 | bibcode=1996E&PSL.142..367K }}</ref></span> |note1-at=-5.96 |note1-nudge-down=-0.7 |note1-size=75% |note2=<span style="line-height:10px;display:block;">North American [[prairie]] expands<ref name=Retallack1997>{{cite journal | author = Retallack, G. J. | year = 1997 | title = Neogene Expansion of the North American Prairie | journal = PALAIOS | volume = 12 | issue = 4 | pages = 380–390 | access-date = 2008-02-11 | jstor=3515337 |url=http://palaios.sepmonline.org/content/12/4/380 | doi=10.2307/3515337 }}</ref></span> |note2-at=-7 |note2-nudge-down=0.7 |note2-size=75% |caption='''Subdivision of the Neogene according to the [[International Commission on Stratigraphy|ICS]], as of 2021.'''<ref>{{cite web |url=https://stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2020-03.pdf |title=ICS Timescale Chart|website=www.stratigraphy.org}}</ref><br>Vertical axis: millions of years ago.<br> }}<noinclude> {{Template reference list}} [[Category:Graphical timeline templates]] </noinclude> 258r8q0nglqe8pfjgbl4bqe6nd2gqbz 1959179 1959167 2022-07-29T00:55:12Z GinawaSaHapon 102500 Inilipat ni GinawaSaHapon ang pahinang [[Padron:Neoheno graphical timeline]] sa [[Padron:Neogene graphical timeline]]: Consistency sa ibang mga template rito, mas madaling paggamit. wikitext text/x-wiki {{Graphical timeline <!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline--> |help=off |embedded={{{embedded|}}} | link-to=Neogene_graphical_timeline | title=Neogene graphical timeline |title-colour={{period color|{{{titlecolour|Neoheno}}}}} |from=-{{#expr:23.03+(1/16)*(23.03-2.58) round 3}} |to=-{{#expr:2.58-(1/16)*(23.03-2.58) round 3}} |height=32 |width=7.5 |plot-colour=#000000 <!--Eras/Erathems--> |bar2-from=-{{#expr:23.03+(1/16)*(23.03-2.58) round 3}} |bar2-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Cenozoic|C<br/>e<br/>n<br/>o<br/>z<br/>o<br/>i<br/>c]]'''</span> |bar2-nudge-down=-6 |bar2-right=.11 |bar2-colour={{period color|cenozoic}} <!--Periods/Systems--> |bar3-to=-23.03 |bar3-left=.12 |bar3-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}} |epoch |age = .23 | 1 }} |bar3-colour={{period color|paleogene}} |bar3-border-width=.0 |bar3-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}} |epoch |age = '''[[Paleogene|<span style="line-height:9px;display:block; ">P<br/>g</span>]]''' | '''[[Paleogene]]''' }} |bar3-nudge-down=0 |bar4-from=-23.03 |bar4-to=-2.588 |bar4-left=.12 |bar4-right=.23 |bar4-colour={{period color|Neoheno}} |bar4-border-width=.05 |bar4-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Neogene|N<br>e<br>o<br>g<br>e<br>n<br>e]]'''</span> |bar4-nudge-down=-5.5 |bar5-from=-2.588 |bar5-left=.12 |bar5-right={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}} |epoch |age = .23 | 1 }} |bar5-colour={{period color|Quaternary}} |bar5-border-width=.0 |bar5-text={{#switch:{{lc:{{{chrono_unit|}}}}} |epoch |age = '''[[Quaternary|Q]]''' | '''[[Quaternary]]''' }} <!--Epochs/Series --> |bar6-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = -23.03 }} |bar6-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = .24 }} |bar6-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = .35 | 1 }} |bar6-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = {{period color|Oligocene}} }} |bar6-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch = [[Oligocene]] | age = [[Oligocene|<span style="line-height:11px;display:block; ">O<br/>C</span>]] }} |bar7-from=-23.03 |bar7-to=-5.333 |bar7-left=.24 |bar7-right=.35 |bar7-colour={{period color|Miocene}} |bar7-border-width=0.0 |bar7-text=<span style="line-height:14px;display:block;">[[Miocene|M<br/>i<br/>o<br/>c<br/>e<br>n<br>e]]</span> |bar7-nudge-down=-3.5 |bar8-from=-5.333 |bar8-to=-2.588 |bar8-left=.24 |bar8-right=.35 |bar8-colour={{period color|Pliocene}} |bar8-border-width=.0 |bar8-text=<span style="line-height:8px;display:block;">[[Pliocene|P<br/>l<br/>i<br/>o.]]</span> |bar8-nudge-down=-.5 |bar9-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = -2.58 }} |bar9-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = .24 }} |bar9-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = .35 | 1 }} |bar9-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = {{period color|Pleistocene}} }} |bar9-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch = [[Pleistocene]] | age = [[Pleistocene|<span style="line-height:11px;display:block; ">P<br/>C</span>]] }} <!--Ages/Stages--> |bar10-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = -23.03 }} |bar10-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = .36 }} |bar10-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = {{period color|Chattian}} }} |bar10-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = [[Chattian|<span style="font-size:90%">Chattian</span>]] }} |bar11-from=-23.03 |bar11-to=-20.44 |bar11-left=.36 |bar11-right=1 |bar11-text=<span style="font-size:90%">[[Aquitanian (stage)|Aquitanian]]</span> |bar11-border-width=.05 |bar11-colour={{period color|Aquitanian}} |bar12-from=-20.44 |bar12-to=-15.97 |bar12-left=.36 |bar12-right=1 |bar12-text=<span style="font-size:90%">[[Burdigalian]]</span> |bar12-border-width=.0 |bar12-colour={{period color|Burdigalian}} |bar13-from=-15.97 |bar13-to=-13.82 |bar13-left=.36 |bar13-right=1 |bar13-text=<span style="font-size:90%">[[Langhian]]</span> |bar13-border-width=0.05 |bar13-colour={{period color|Langhian}} |bar14-from=-13.82 |bar14-to=-11.62 |bar14-left=.36 |bar14-right=1 |bar14-text=<span style="font-size:90%">[[Serravallian]]</span> |bar14-border-width=0.0 |bar14-colour={{period color|Serravallian}} |bar15-from=-11.62 |bar15-to=-7.246 |bar15-left=.36 |bar15-right=1 |bar15-text=<span style="font-size:90%">[[Tortonian]]</span> |bar15-border-width=0.05 |bar15-colour={{period color|Tortonian}} |bar16-from=-7.246 |bar16-to=-5.333 |bar16-left=.36 |bar16-right=1 |bar16-text=<span style="font-size:90%">[[Messinian]]</span> |bar16-border-width=0.0 |bar16-colour={{period color|Messinian}} |bar17-from=-5.333 |bar17-to=-3.6 |bar17-left=.36 |bar17-right=1 |bar17-text=<span style="font-size:90%">[[Zanclean]]</span> |bar17-border-width=0.0 |bar17-colour={{period color|Zanclean}} |bar18-from=-3.6 |bar18-to=-2.58 |bar18-left=.36 |bar18-right=1 |bar18-text=<span style="font-size:90%">[[Piacenzian]]</span> |bar18-border-width=0.05 |bar18-colour={{period color|Piacenzian}} |bar19-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = -2.58 }} |bar19-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = .36 }} |bar19-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = {{period color|Gelasian}} }} |bar19-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = [[Gelasian|<span style="font-size:90%">Gelasian</span>]] }} <!--Dividing Lines--> |bar27-left=0.23 |bar27-from=-5.38 |bar27-to=-5.328 |bar27-colour=#000000 |bar28-from=-23.08 |bar28-to=-23.03 |bar28-left=.12 |bar28-colour=#000000 |bar29-from=-2.63 |bar29-to=-2.58 |bar29-left=.12 |bar29-colour=#000000 |bar34-left=.99 |bar34-right=1 |bar34-colour=#000000 <!--Notes--> |note1=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Messinian salinity crisis]]<ref name=Krijgsman1996>{{cite journal | author = Krijgsman, W. | author2 = Garcés, M. | author3 = Langereis, C. G. | author4 = Daams, R. | author5 = Van Dam, J. | author6 = Van Der Meulen, A. J. | author7 = Agustí, J. | author8 = Cabrera, L. | year = 1996 | title = A new chronology for the middle to late Miocene continental record in Spain | journal = Earth and Planetary Science Letters | volume = 142 | issue = 3-4 | pages = 367–380 | doi=10.1016/0012-821X(96)00109-4 | bibcode=1996E&PSL.142..367K }}</ref></span> |note1-at=-5.96 |note1-nudge-down=-0.7 |note1-size=75% |note2=<span style="line-height:10px;display:block;">North American [[prairie]] expands<ref name=Retallack1997>{{cite journal | author = Retallack, G. J. | year = 1997 | title = Neogene Expansion of the North American Prairie | journal = PALAIOS | volume = 12 | issue = 4 | pages = 380–390 | access-date = 2008-02-11 | jstor=3515337 |url=http://palaios.sepmonline.org/content/12/4/380 | doi=10.2307/3515337 }}</ref></span> |note2-at=-7 |note2-nudge-down=0.7 |note2-size=75% |caption='''Subdivision of the Neogene according to the [[International Commission on Stratigraphy|ICS]], as of 2021.'''<ref>{{cite web |url=https://stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2020-03.pdf |title=ICS Timescale Chart|website=www.stratigraphy.org}}</ref><br>Vertical axis: millions of years ago.<br> }}<noinclude> {{Template reference list}} [[Category:Graphical timeline templates]] </noinclude> 258r8q0nglqe8pfjgbl4bqe6nd2gqbz 10 318523 1959180 2022-07-29T00:55:12Z GinawaSaHapon 102500 Inilipat ni GinawaSaHapon ang pahinang [[Padron:Neoheno graphical timeline]] sa [[Padron:Neogene graphical timeline]]: Consistency sa ibang mga template rito, mas madaling paggamit. wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Padron:Neogene graphical timeline]] 8a46giob5ud387ycl5yd2gp4apli3dg 0 318524 1959235 2022-07-29T03:10:10Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1081835821|Alte Nationalgalerie]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox museum | name = Alte Nationalgalerie | image = AlteNationalgalerie 1a.jpg | image_upright = 1.23 | caption = Harapang [[patsada]] ng Alte Nationalgalerie | established = {{start date|1876}} | location = [[Pulo ng mga Museo]], Berlin | coordinates = {{coord|52|31|15|N|13|23|53|E|region:DE-BE_type:landmark|display=inline,title}} | type = [[Museong pansining]] | visitors = | director = | curator = | publictransit = '''[[Berlin U-Bahn|U]]:''' [[Museumsinsel (Berlin U-Bahn)|Museumsinsel]] ({{Rail-interchange|berlin|U5}}) | website = [https://www.smb.museum/en/museums-institutions/alte-nationalgalerie/home/ Alte Nationalgalerie] }} Ang '''Alte Nationalgalerie''' ({{Literal na pagsasalin}} ''Lumang Pambansang Galeriya'') ay isang [[nakatalang gusali]] sa [[Pulo ng mga Museo]] sa [[Mitte (lokalidad)|sentrong pangkasaysayan]] ng [[Berlin]] at bahagi ng [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]. Ito ay itinayo mula 1862 hanggang 1876 sa pamamagitan ng utos ni Haring [[Federico Guillermo IV ng Prusya]] ayon sa mga plano nina [[Friedrich August Stüler]] at [[Johann Heinrich Strack]] sa mga estilong [[Arkitekturang Neoklasiko|Neoklasiko]] at [[Arkitekturang Neorenasimyento|Neorenasimyento]]. Nagtatampok ang hagdan sa labas ng gusali ng isang alaala kay Federico Guillermo IV.<ref>[https://www.stadtentwicklung.berlin.de/denkmal/liste_karte_datenbank/de/denkmaldatenbank/daobj.php?obj_dok_nr=09030057 Nationalgalerie & Kolonnaden] (in German) Landesdenkmalamt Berlin</ref> Sa kasalukuyan, ang Alte Nationalgalerie ay tahanan ng mga [[pinta]] at [[Panlililok|lilok]] noong ika-19 na siglo at sumasalubong sa iba't ibang tourist bus araw-araw.<ref>[https://www.smb.museum/en/museums-institutions/alte-nationalgalerie/home/ Alte Nationalgalerie] (in English) Staatliche Museen zu Berlin</ref> == Kasaysayan == === Pagkakatatag === Ang unang hudyat sa pagtatatag ng isang pambansang galeriya ay umusbong noong 1815. Ang ideya ay nakakuha ng momentum noong dekada 1830, ngunit walang aktuwal na gusali. Noong 1841 ang unang tunay na mga plano ay nilikha. Ang mga planong ito ay hindi kailanman nakalabas sa mga yugto ng pagpaplano, ngunit sa wakas noong 1861 ang [[Pambansang Galeriya (Berlin)|Pambansang Galeriya]] ay itinatag, matapos na ang bangkero na si [[Joachim Heinrich Wilhelm Wagener|Johann Heinrich Wagener]] ay nagbigay ng 262 pinta ng parehong Aleman at dayuhang artista. Ang donasyong ito ang naging batayan ng kasalukuyang koleksiyon. Ang koleksiyon ay unang kilala bilang ''Wagenersche und Nationalgalerie'' (Wagener at Pambansang Galeriya) at nakalagay sa mga gusali ng [[Akademie der Künste]]. Ang kasalukuyang gusali, na hugis tulad ng isang Romanong [[templo]] na may nakadugtong na [[abside]], ay idinisenyo ni [[Friedrich August Stüler]] at pagkatapos ng kaniyang kamatayan, natanto nang detalyado sa ilalim ni [[Carl Busse (arkitekto)|Carl Busse]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} * ''Ang artikulong ito ay batay sa isang pagsasalin ng artikulo sa Wikipediang Aleman na [[:de:Alte Nationalgalerie|Alte Nationalgalerie]] .'' == Karagdagang pagbabasa == * Bernhard Maaz (Ed.). ''Die Alte Nationalgalerie.'' ''Geschichte, Bau und Umbau.'' Berlin: G + H, 2001,{{ISBN|9783886094530}} . * Peter-Klaus Schuster. ''Die Alte Nationalgalerie.'' Berlin: SMB-DuMont, 2003,{{ISBN|9783832173708}} . * Angelika Wesenberg (Ed.). ''Frankreich in der Nationalgalerie: Courbet, Manet, Cézanne, Renoir, Rodin.'' Katalogo ng eksibisyon. Berlin: Nationalgalerie, Staatliche Museen zu Berlin, 2007,{{ISBN|978-3-88609-585-8}} . * Bénédicte Savoy at Philippa Sissis (Hrsg. ): ''Die Berliner Museumsinsel: Impressionen internationaler Besucher (1830-1990).'' ''Eine Anthologie.'' Böhlau, Wien/Köln/Weimar 2012,{{ISBN|978-3-412-20991-9}} . == Mga panlabas na link == * {{In lang|en}} [http://www.smb.museum/en/museums-institutions/alte-nationalgalerie/home.html Alte Nationalgalerie] * {{In lang|de}} [http://www.smb-digital.de/eMuseumPlus Online collections database] * [http://www.panorama-cities.net/berlin/museum_island.html 360° Panorama at the Alte Nationalgalerie] * [http://en.gallerix.ru/album/Alte-Nationalgalerie Some paintings from museum collection] {{Museum Island, Berlin}}{{Visitor attractions in Berlin}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 5kotlp7zsqwzn5omp6xntc0kpm4k6e3 0 318525 1959237 2022-07-29T03:19:00Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1088942515|Spandau]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Spandau|name_local=|image_photo=2013-08 View from Rathaus Spandau 03.jpg|image_caption=Old town of Spandau|type=Borough|City=Berlin|image_coa=Coat of arms of borough Spandau.svg|coordinates={{coord|52|33|N|13|12|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=|divisions=9 localities|Bürgermeistertitel=|mayor=Helmut Kleebank|party=SPD|elevation=|area=91.91|population=245527|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=|area_code=|licence=B|year=|plantext=Location of Spandau in Berlin|image_plan=Berlin Bezirk Spandau (labeled).svg|website={{Official URL}}}}{{Infobox German location|name=Spandau|name_local=|image_photo=2013-08 View from Rathaus Spandau 03.jpg|image_caption=Old town of Spandau|type=Borough|City=Berlin|image_coa=Coat of arms of borough Spandau.svg|coordinates={{coord|52|33|N|13|12|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=|divisions=9 localities|Bürgermeistertitel=|mayor=Helmut Kleebank|party=SPD|elevation=|area=91.91|population=245527|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=|area_code=|licence=B|year=|plantext=Location of Spandau in Berlin|image_plan=Berlin Bezirk Spandau (labeled).svg|website={{Official URL}}}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with bad settlement type]] Ang '''Spandau''' ({{IPA-de|ˈʃpandaʊ̯|lang|De-Spandau.ogg}}) ay ang pinakakanluran sa 12 [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ({{Lang|de|Bezirke}}) ng [[Berlin]], na matatagpuan sa [[Tagpuan (heograpiya)|tagpuan]] ng mga ilog ng [[Havel]] at [[Spree (ilog)|Spree]] at umaabot sa kahabaan ng kanlurang pampang ng [[Havel]]. Ito ang pinakamaliit na boro ayon sa populasyon, ngunit ang ikaapat na pinakamalaki ayon sa lawak ng lupa. == Pangkalahatang-tanaw == Kasama sa mga modernong industriya sa Spandau ang paggawa ng metal, at mga pabrika ng kimika at elektroniko. Ang pabrika ng Spandau ng [[BMW Motorrad]] ay gumawa ng lahat ng mga motorsiklo ng BMW mula 1969 hanggang sa idinagdag ang mga planta ng huling pagpupulong sa [[Rayong]], Taylandiya noong 2000, at [[Manaus]], Brazil noong 2016.<ref>{{Cite web |title=my FB Title |url=http://www.be.berlin.de/partner/bmw-ag-werk-berlin |access-date=17 January 2018 |website=Be.berlin.de}}</ref><ref>{{Cite web |last=Henry |first=Ian |date=6 January 2015 |title=BMW: Global growth |url=https://automotivemanufacturingsolutions.com/focus/bmw-globally-german |access-date=17 January 2018 |website=Automotive Manufacturing Solutions |publisher=Ultima Media}}</ref><ref>{{Cite web |date=4 April 2016 |title=BMW Motorrad expands production network with its own manufacturing site in Brazil. [press release] |url=https://www.press.bmwgroup.com/global/article/detail/T0259777EN/bmw-motorrad-expands-production-network-with-its-own-manufacturing-site-in-brazil-manaus-as-a-new-location-in-the-bmw-motorrad-manufacturing-network-%E2%80%93-production-to-begin-in-2016-assembly-of-the-bmw-g-310-r-roadster-for-the-brazilian-growth-market?language=en |access-date=17 January 2018 |publisher=[[BMW Group]]}}</ref> == Kasaysayan == Ang kasaysayan ng Spandau ay nagsimula noong ika-7 siglo o ika-8 siglo, nang unang nanirahan ang mga [[Mga Eslabo|Eslabong]] [[Mga Hevelio|Hevelio]] sa pook at kalaunan ay nagtayo ng isang kuta doon. Nasakop ito noong 928 ng Haring [[Enrique I ng Sahonya|Enrique I]] ng [[Alemanya]], ngunit bumalik sa pamamahala ng Eslabo pagkatapos ng paghihimagsik noong 983. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Karagdagang pagbabasa == * Zeller, Frederic (1989). ''When Time Run Out: Coming of Age in the Third Reich'' . London: WH Allen.{{ISBN|0-491-03614-0}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-491-03614-0|0-491-03614-0]] . == Mga panlabas na link == * {{In lang|de}} [http://www.berlin.de/ba-spandau/index.html Official homepage] * [http://www.berlin.de/english/ Official homepage of Berlin] * [http://www.unterwegs-in-spandau.de "Unterwegs in Spandau": Sehenswürdigkeiten, News, Veranstaltungshinweise und Berichte aus Spandau] {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga Distrito ng Berlin]] [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] diqbl3prsyvfmhqvxl3gjkjjk8s3kg6 1959240 1959237 2022-07-29T03:21:49Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Spandau|name_local=|image_photo=2013-08 View from Rathaus Spandau 03.jpg|image_caption=Lumang bayan ng Spandau|type=Boro|City=Berlin|image_coa=Coat of arms of borough Spandau.svg|coordinates={{coord|52|33|N|13|12|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=|divisions=9 lokalidad|Bürgermeistertitel=|mayor=Helmut Kleebank|party=SPD|elevation=|area=91.91|population=245527|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=|area_code=|licence=B|year=|plantext=Kinaroroonan ng Spandau sa Berlin|image_plan=Berlin Bezirk Spandau (labeled).svg|website={{Official URL}}}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with bad settlement type]] Ang '''Spandau''' ({{IPA-de|ˈʃpandaʊ̯|lang|De-Spandau.ogg}}) ay ang pinakakanluran sa 12 [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ({{Lang|de|Bezirke}}) ng [[Berlin]], na matatagpuan sa [[Tagpuan (heograpiya)|tagpuan]] ng mga ilog ng [[Havel]] at [[Spree (ilog)|Spree]] at umaabot sa kahabaan ng kanlurang pampang ng [[Havel]]. Ito ang pinakamaliit na boro ayon sa populasyon, ngunit ang ikaapat na pinakamalaki ayon sa lawak ng lupa. == Pangkalahatang-tanaw == Kasama sa mga modernong industriya sa Spandau ang paggawa ng metal, at mga pabrika ng kimika at elektroniko. Ang pabrika ng Spandau ng [[BMW Motorrad]] ay gumawa ng lahat ng mga motorsiklo ng BMW mula 1969 hanggang sa idinagdag ang mga planta ng huling pagpupulong sa [[Rayong]], Taylandiya noong 2000, at [[Manaus]], Brazil noong 2016.<ref>{{Cite web |title=my FB Title |url=http://www.be.berlin.de/partner/bmw-ag-werk-berlin |access-date=17 January 2018 |website=Be.berlin.de}}</ref><ref>{{Cite web |last=Henry |first=Ian |date=6 January 2015 |title=BMW: Global growth |url=https://automotivemanufacturingsolutions.com/focus/bmw-globally-german |access-date=17 January 2018 |website=Automotive Manufacturing Solutions |publisher=Ultima Media}}</ref><ref>{{Cite web |date=4 April 2016 |title=BMW Motorrad expands production network with its own manufacturing site in Brazil. [press release] |url=https://www.press.bmwgroup.com/global/article/detail/T0259777EN/bmw-motorrad-expands-production-network-with-its-own-manufacturing-site-in-brazil-manaus-as-a-new-location-in-the-bmw-motorrad-manufacturing-network-%E2%80%93-production-to-begin-in-2016-assembly-of-the-bmw-g-310-r-roadster-for-the-brazilian-growth-market?language=en |access-date=17 January 2018 |publisher=[[BMW Group]]}}</ref> == Kasaysayan == Ang kasaysayan ng Spandau ay nagsimula noong ika-7 siglo o ika-8 siglo, nang unang nanirahan ang mga [[Mga Eslabo|Eslabong]] [[Mga Hevelio|Hevelio]] sa pook at kalaunan ay nagtayo ng isang kuta doon. Nasakop ito noong 928 ng Haring [[Enrique I ng Sahonya|Enrique I]] ng [[Alemanya]], ngunit bumalik sa pamamahala ng Eslabo pagkatapos ng paghihimagsik noong 983. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Karagdagang pagbabasa == * Zeller, Frederic (1989). ''When Time Run Out: Coming of Age in the Third Reich'' . London: WH Allen.{{ISBN|0-491-03614-0}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-491-03614-0|0-491-03614-0]] . == Mga panlabas na link == * {{In lang|de}} [http://www.berlin.de/ba-spandau/index.html Official homepage] * [http://www.berlin.de/english/ Official homepage of Berlin] * [http://www.unterwegs-in-spandau.de "Unterwegs in Spandau": Sehenswürdigkeiten, News, Veranstaltungshinweise und Berichte aus Spandau] {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga Distrito ng Berlin]] [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] rmxtsxr7o3gt58dggf1fo0pzjv4i1c5 10 318526 1959238 2022-07-29T03:20:50Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Padron:Infobox German place]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Padron:Infobox German place]] kpzk8hnx0k37xglr3xxdey7zpx34s1e 10 318527 1959239 2022-07-29T03:21:00Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Graphical timeline <!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline--> |help=off |embedded={{{embedded|}}} | link-to=Permian_graphical_timeline | title=Permian graphical timeline | title-colour={{period color|{{{titlecolour|Permian}}}}} |from=-{{#expr:298.9+(1/16)*(298.9-251.902) round 3}} |to=-{{#expr:251.902-(1/16)*(298.9-251.902) round 3}} |height=32 |width=7.5 |plot-colour=#000000 <!--Eras/Erathems--> |bar1-to=-251.902 |bar1-right=.11 |ba... wikitext text/x-wiki {{Graphical timeline <!--Change this to help=on if you need instructions on editing this timeline--> |help=off |embedded={{{embedded|}}} | link-to=Permian_graphical_timeline | title=Permian graphical timeline | title-colour={{period color|{{{titlecolour|Permian}}}}} |from=-{{#expr:298.9+(1/16)*(298.9-251.902) round 3}} |to=-{{#expr:251.902-(1/16)*(298.9-251.902) round 3}} |height=32 |width=7.5 |plot-colour=#000000 <!--Eras/Erathems--> |bar1-to=-251.902 |bar1-right=.11 |bar1-nudge-down=-7 |bar1-colour={{period color|paleozoic}} |bar1-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Paleozoic|P<br>a<br>l<br>e<br>o<br>z<br>o<br>i<br>c]]'''</span> |bar2-from=-251.902 |bar2-right=.11 |bar2-colour={{period color|mesozoic}} |bar2-text=<span style="line-height:10px;display:block;">'''[[Mesozoic|M<br/>Z]]'''</span> <!--Periods/Systems--> |bar3-to=-298.9 |bar3-left=.12 |bar3-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = .22 | 1 }} |bar3-colour={{period color|Carboniferous}} |bar3-border-width=.0 |bar3-nudge-down=0 |bar3-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = '''[[Carboniferous|C]]''' | '''[[Carboniferous|<span style="font-size:90%;">Carboniferous</span>]]''' }} |bar4-text=<span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Permian|P<br/>e<br/>r<br/>m<br/>i<br/>a<br/>n]]'''</span> |bar4-from=-298.9 |bar4-to=-251.902 |bar4-left=0.12 |bar4-right=0.23 |bar4-nudge-down=-5.5 |bar4-colour={{period color|Permian}} |bar4-border-width=0.05 |bar5-from=-251.902 |bar5-left=.12 |bar5-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = .23 | 1 }} |bar5-colour={{period color|triassic}} |bar5-border-width=.0 |bar5-nudge-down=0 |bar5-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = <span style="line-height:16px;display:block;">'''[[Triassic|<span style="color:white;">T</span>]]'''</span> | '''[[Triassic|<span style="color:white;">Triassic</span>]]''' }} <!--Subperiod--> |bar6-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = -298.9 }} |bar6-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = .23 }} |bar6-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = .33 }} |bar6-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = {{period color|Pennsylvanian}} }} |bar6-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = [[Pennsylvanian (geology)|P]] }} <!--Epochs/Series --> |bar7-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = -298.9 }} |bar7-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = .34 }} |bar7-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = .44 | 1 }} |bar7-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = {{period color|Upper Pennsylvanian}} }} |bar7-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch = [[Late Pennsylvanian|Late P]] | age = [[Late Pennsylvanian|<span style="line-height:11px;display:block; ">L<br/>P</span>]] }} |bar8-from=-298.9 |bar8-to=-273.01 |bar8-left=.24 |bar8-right=.35 |bar8-nudge-down=-5 |bar8-colour={{period color|Cisuralian}} |bar8-border-width=0.05 |bar8-text=<span style="line-height:14px;display:block;">[[Cisuralian|C<br/>i<br/>s<br/>u<br/>r<br/>a<br/>l<br/>i<br/>a<br/>n]]</span> |bar9-from=-273.01 |bar9-to=-259.51 |bar9-left=.24 |bar9-right=.35 |bar9-colour={{period color|Guadalupian}} |bar9-border-width=.0 |bar9-text=<span style="line-height:13px;display:block;">[[Guadalupian|G<br/>u<br/>a<br/>d<br/>a<br/>l<br/>u<br/>p.]]</span> |bar9-nudge-down=-3 |bar10-from=-259.51 |bar10-to=-251.902 |bar10-left=.24 |bar10-right=.35 |bar10-colour={{period color|Lopingian}} |bar10-border-width=.05 |bar10-text=<span style="line-height:10px;display:block;">[[Lopingian|L<br/>o<br/>p<br/>i<br/>n.]]</span> |bar10-nudge-down=-1.1 |bar11-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = -251.902 }} |bar11-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = .24 }} |bar11-right={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = .35 | 1 }} |bar11-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch| age = {{period color|Early Triassic}} }} |bar11-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | epoch = [[Early Triassic|<span style="color:white;">Early T<br/>]] | age = [[Early Triassic|<span style="line-height:11px;display:block;color:white;">E<br/>T</span>]] }} <!--Ages/Stages--> |bar12-to={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = -298.9 }} |bar12-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = .45 }} |bar12-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = {{period color|Gzhelian}} }} |bar12-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = [[Gzhelian]] }} |bar13-from=-298.9 |bar13-to=-293.52 |bar13-left=.36 |bar13-right=1 |bar13-text=<span style="font-size:90%">[[Asselian]]</span> |bar13-border-width=.05 |bar13-colour={{period color|Asselian}} |bar14-from=-293.52 |bar14-to=-290.1 |bar14-left=.36 |bar14-right=1 |bar14-text=<span style="font-size:90%">[[Sakmarian]]</span> |bar14-border-width=0.0 |bar14-colour={{period color|Sakmarian}} |bar15-from=-290.1 |bar15-to=-283.5 |bar15-left=.36 |bar15-right=1 |bar15-text=<span style="font-size:90%">[[Artinskian]]</span> |bar15-border-width=0.0 |bar15-colour={{period color|Artinskian}} |bar16-from=-283.5 |bar16-to=-273.01 |bar16-left=.36 |bar16-right=1 |bar16-text=<span style="font-size:90%">[[Kungurian]]</span> |bar16-border-width=0.05 |bar16-colour={{period color|Kungurian}} |bar17-from=-273.01 |bar17-to=-266.9 |bar17-left=.36 |bar17-right=1 |bar17-text=<span style="font-size:90%">[[Roadian]]</span> |bar17-border-width=0.0 |bar17-colour={{period color|Roadian}} |bar18-from=-266.9 |bar18-to=-264.28 |bar18-left=.36 |bar18-right=1 |bar18-text=<span style="font-size:90%">[[Wordian]]</span> |bar18-border-width=0.05 |bar18-colour={{period color|Wordian}} |bar19-from=-264.28 |bar19-to=-259.51 |bar19-left=.36 |bar19-right=1 |bar19-text=<span style="font-size:90%">[[Capitanian]]</span> |bar19-border-width=0.0 |bar19-colour={{period color|Capitanian}} |bar20-from=-259.51 |bar20-to=-254.14 |bar20-left=.36 |bar20-right=1 |bar20-text=<span style="font-size:70%">[[Wuchiapingian|Wuchiapingian]]</span> |bar20-border-width=0.05 |bar20-colour={{period color|Wuchiapingian}} |bar21-from=-254.14 |bar21-to=-251.902 |bar21-left=.36 |bar21-right=1 |bar21-text=<span style="font-size:70%">[[Changhsingian|Changhsingian]]</span> |bar21-border-width=0.0 |bar21-colour={{period color|Changhsingian}} |bar22-from={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = -251.902 }} |bar22-left={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = .36 }} |bar22-colour={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = {{period color|Induan}} }} |bar22-text={{#switch: {{lc:{{{chrono_unit}}}}} | age = [[Induan|<span style="color:white;">Induan</span>]] }} <!--Lines--> |bar27-from=-290.1 |bar27-to=-290 |bar27-left=.35 |bar27-colour=#000000 |bar28-from=-252.002 |bar28-to=-251.902 |bar28-colour=#000000 |bar29-left=.99 |bar29-right=1 |bar29-colour=#000000 <!--Notes--> |note1=[[Permian–Triassic extinction event|Permian-Triassic mass extinction event]] |note1-at=-251.902 |note2=[[Capitanian mass extinction event|end-Capitanian extinction event]] |note2-at=-260 |note3=[[Olson's Extinction]] |note3-at=-273 |caption='''Subdivision of the Permian according to the [[International Commission on Stratigraphy|ICS]], as of 2022.'''<ref name = 'icstimescale'>{{cite web|url=https://stratigraphy.org/chart|title=Chart/Time Scale |first=|last= |website=www.stratigraphy.org |publisher=International Commission on Stratigraphy}}</ref><br>Vertical axis scale: millions of years ago.<br> }}<noinclude> [[Category:Graphical timeline templates]] </noinclude> tn34b20nped6jgbhan7z6himm2gnm1i 0 318528 1959241 2022-07-29T03:28:41Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1094386744|Köpenick]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Köpenick|name_local=|image_photo=Berlin-Köpenick - Rathaus 3.jpg|image_caption=Town hall on Dahme river|type=Quarter|City=Berlin|image_coa=Coat of arms de-be koepenick 1992.png|coordinates={{coord|52|26|45|N|13|34|38|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Treptow-Köpenick|divisions=[[Köpenick#Subdivision|8 zones]]|elevation=34 - 115|area=34.9|population=67148|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0910) 12459, 12555, 12557, 12559, 12587|area_code=|licence=B|year=1232|plantext=Location of Köpenick in Treptow-Köpenick and Berlin|image_plan=Map de-be koepenick.png|website=[http://www.koepenick.net/ Official website]}} {{Infobox German location|name=Köpenick|name_local=|image_photo=Berlin-Köpenick - Rathaus 3.jpg|image_caption=Town hall on Dahme river|type=Quarter|City=Berlin|image_coa=Coat of arms de-be koepenick 1992.png|coordinates={{coord|52|26|45|N|13|34|38|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Treptow-Köpenick|divisions=[[Köpenick#Subdivision|8 zones]]|elevation=34 - 115|area=34.9|population=67148|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0910) 12459, 12555, 12557, 12559, 12587|area_code=|licence=B|year=1232|plantext=Location of Köpenick in Treptow-Köpenick and Berlin|image_plan=Map de-be koepenick.png|website=[http://www.koepenick.net/ Official website]}} Ang '''Köpenick''' ({{IPA-de|ˈkøːpənɪk|-|De-Köpenick.ogg}}) ay isang makasaysayang bayan at lokalidad (''Ortsteil'') sa [[Berlin]], na matatagpuan sa tagpuan ng mga ilog [[Dahme (ilog)|Dahme]] at [[Spree (ilog)|Spree]] sa timog-silangan ng kabesera ng [[Alemanya]]. Ito ay dating kilala bilang '''Copanic''' at pagkatapos ay '''Cöpenick''', opisyal na pinagtibay ang kasalukuyang baybay noong 1931. Kilala rin ito sa sikat na impostor na si ''[[Wilhelm Voigt|Hauptmann von Köpenick]]''. Bago ang pagsasama nito sa Berlin noong 1920, ang Köpenick ay naging isang malayang bayan. Ito ay naging isang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng Berlin, at may lawak na {{Convert|128|km2|sqmi}}, pinakamalaki sa Berlin. Bilang resulta ng [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|2001 administratibong reporma ng Berlin]], ang boro ng Köpenick ay pinagsama sa [[Treptow]] upang lumikha ng kasalukuyang borough ng [[Treptow-Köpenick]]. == Heograpiya == === Pangkalahatang-tanaw === Ang malaking porsiyento ng sakop ng Köpenick ay binubuo ng mga gubat ng pino at kalawakan ng tubig tulad ng lawa [[Müggelsee]], kaya naman madalas itong tinutukoy bilang "luntiang baga" ng Berlin (''Grüne Lunge Berlins''). Ang mga burol ng [[Müggelberge]] sa timog-silangan ng Köpenick ay umaabot sa {{Convert|115|m|ft}}, na ginagawa silang pinakamataas na natural na punto ng Berlin. == Kultura == Ang "Köpenick na Tag-init" (Köpenicker Sommer) ay isang taunang pista sa lansangan na nagtatampok ng musika, mga palabas, at isang paradang pista na pinamumunuan ng Kapitan ng Köpenick (Hauptmann von Köpenick). == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == {{Listen|filename=Köpenick.ogg|title=Pronunciation in German|description=The pronunciation of Köpenick in German}} [[Category:Articles with hAudio microformats]] * Media related to Köpenick at Wikimedia Commons * {{Wikivoyage-inline}} * {{In lang|de}} [http://www.koepenick.net/ Köpenick official site] * {{In lang|de}} [http://www.berlin.de/ba-treptow-koepenick/derbezirk/koepenick.html Köpenick page on www.berlin.de] {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] fkgtg62tpfrqnjvs86p7gypg3zy5qda 1959242 1959241 2022-07-29T03:29:32Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Köpenick|name_local=|image_photo=Berlin-Köpenick - Rathaus 3.jpg|image_caption=Munisipyo sa ilog Dahme|type=Kuwarto|City=Berlin|image_coa=Coat of arms de-be koepenick 1992.png|coordinates={{coord|52|26|45|N|13|34|38|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Treptow-Köpenick|divisions=[[Köpenick#Subdivision|8 zones]]|elevation=34 - 115|area=34.9|population=67148|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0910) 12459, 12555, 12557, 12559, 12587|area_code=|licence=B|year=1232|plantext=Lokasyon ng Köpenick sa Treptow-Köpenick at Berlin|image_plan=Map de-be koepenick.png|website=[http://www.koepenick.net/ Official website]}} {{Infobox German location|name=Köpenick|name_local=|image_photo=Berlin-Köpenick - Rathaus 3.jpg|image_caption=Town hall on Dahme river|type=Quarter|City=Berlin|image_coa=Coat of arms de-be koepenick 1992.png|coordinates={{coord|52|26|45|N|13|34|38|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Treptow-Köpenick|divisions=[[Köpenick#Subdivision|8 zones]]|elevation=34 - 115|area=34.9|population=67148|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0910) 12459, 12555, 12557, 12559, 12587|area_code=|licence=B|year=1232|plantext=Location of Köpenick in Treptow-Köpenick and Berlin|image_plan=Map de-be koepenick.png|website=[http://www.koepenick.net/ Official website]}} Ang '''Köpenick''' ({{IPA-de|ˈkøːpənɪk|-|De-Köpenick.ogg}}) ay isang makasaysayang bayan at lokalidad (''Ortsteil'') sa [[Berlin]], na matatagpuan sa tagpuan ng mga ilog [[Dahme (ilog)|Dahme]] at [[Spree (ilog)|Spree]] sa timog-silangan ng kabesera ng [[Alemanya]]. Ito ay dating kilala bilang '''Copanic''' at pagkatapos ay '''Cöpenick''', opisyal na pinagtibay ang kasalukuyang baybay noong 1931. Kilala rin ito sa sikat na impostor na si ''[[Wilhelm Voigt|Hauptmann von Köpenick]]''. Bago ang pagsasama nito sa Berlin noong 1920, ang Köpenick ay naging isang malayang bayan. Ito ay naging isang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng Berlin, at may lawak na {{Convert|128|km2|sqmi}}, pinakamalaki sa Berlin. Bilang resulta ng [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|2001 administratibong reporma ng Berlin]], ang boro ng Köpenick ay pinagsama sa [[Treptow]] upang lumikha ng kasalukuyang borough ng [[Treptow-Köpenick]]. == Heograpiya == === Pangkalahatang-tanaw === Ang malaking porsiyento ng sakop ng Köpenick ay binubuo ng mga gubat ng pino at kalawakan ng tubig tulad ng lawa [[Müggelsee]], kaya naman madalas itong tinutukoy bilang "luntiang baga" ng Berlin (''Grüne Lunge Berlins''). Ang mga burol ng [[Müggelberge]] sa timog-silangan ng Köpenick ay umaabot sa {{Convert|115|m|ft}}, na ginagawa silang pinakamataas na natural na punto ng Berlin. == Kultura == Ang "Köpenick na Tag-init" (Köpenicker Sommer) ay isang taunang pista sa lansangan na nagtatampok ng musika, mga palabas, at isang paradang pista na pinamumunuan ng Kapitan ng Köpenick (Hauptmann von Köpenick). == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == {{Listen|filename=Köpenick.ogg|title=Pronunciation in German|description=The pronunciation of Köpenick in German}} [[Category:Articles with hAudio microformats]] * Media related to Köpenick at Wikimedia Commons * {{Wikivoyage-inline}} * {{In lang|de}} [http://www.koepenick.net/ Köpenick official site] * {{In lang|de}} [http://www.berlin.de/ba-treptow-koepenick/derbezirk/koepenick.html Köpenick page on www.berlin.de] {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 1fs25nr0qhogdnk8adh9a5jq8qwbq6z 1959243 1959242 2022-07-29T03:29:50Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Köpenick|name_local=|image_photo=Berlin-Köpenick - Rathaus 3.jpg|image_caption=Munisipyo sa ilog Dahme|type=Kuwarto|City=Berlin|image_coa=Coat of arms de-be koepenick 1992.png|coordinates={{coord|52|26|45|N|13|34|38|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Treptow-Köpenick|divisions=[[Köpenick#Subdivision|8 zones]]|elevation=34 - 115|area=34.9|population=67148|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0910) 12459, 12555, 12557, 12559, 12587|area_code=|licence=B|year=1232|plantext=Lokasyon ng Köpenick sa Treptow-Köpenick at Berlin|image_plan=Map de-be koepenick.png|website=[http://www.koepenick.net/ Official website]}}Ang '''Köpenick''' ({{IPA-de|ˈkøːpənɪk|-|De-Köpenick.ogg}}) ay isang makasaysayang bayan at lokalidad (''Ortsteil'') sa [[Berlin]], na matatagpuan sa tagpuan ng mga ilog [[Dahme (ilog)|Dahme]] at [[Spree (ilog)|Spree]] sa timog-silangan ng kabesera ng [[Alemanya]]. Ito ay dating kilala bilang '''Copanic''' at pagkatapos ay '''Cöpenick''', opisyal na pinagtibay ang kasalukuyang baybay noong 1931. Kilala rin ito sa sikat na impostor na si ''[[Wilhelm Voigt|Hauptmann von Köpenick]]''. Bago ang pagsasama nito sa Berlin noong 1920, ang Köpenick ay naging isang malayang bayan. Ito ay naging isang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng Berlin, at may lawak na {{Convert|128|km2|sqmi}}, pinakamalaki sa Berlin. Bilang resulta ng [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|2001 administratibong reporma ng Berlin]], ang boro ng Köpenick ay pinagsama sa [[Treptow]] upang lumikha ng kasalukuyang borough ng [[Treptow-Köpenick]]. == Heograpiya == === Pangkalahatang-tanaw === Ang malaking porsiyento ng sakop ng Köpenick ay binubuo ng mga gubat ng pino at kalawakan ng tubig tulad ng lawa [[Müggelsee]], kaya naman madalas itong tinutukoy bilang "luntiang baga" ng Berlin (''Grüne Lunge Berlins''). Ang mga burol ng [[Müggelberge]] sa timog-silangan ng Köpenick ay umaabot sa {{Convert|115|m|ft}}, na ginagawa silang pinakamataas na natural na punto ng Berlin. == Kultura == Ang "Köpenick na Tag-init" (Köpenicker Sommer) ay isang taunang pista sa lansangan na nagtatampok ng musika, mga palabas, at isang paradang pista na pinamumunuan ng Kapitan ng Köpenick (Hauptmann von Köpenick). == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == {{Listen|filename=Köpenick.ogg|title=Pronunciation in German|description=The pronunciation of Köpenick in German}} [[Category:Articles with hAudio microformats]] * Media related to Köpenick at Wikimedia Commons * {{Wikivoyage-inline}} * {{In lang|de}} [http://www.koepenick.net/ Köpenick official site] * {{In lang|de}} [http://www.berlin.de/ba-treptow-koepenick/derbezirk/koepenick.html Köpenick page on www.berlin.de] {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] ebkp70g5vb120wm50pptw34pi3y9qif 828 318529 1959246 2022-07-29T03:33:18Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: local getArgs = require('Module:Arguments').getArgs local compressSparseArray = require('Module:TableTools').compressSparseArray local p = {} -- ================= -- UTILITY FUNCTIONS -- ================= -- Default colors for first 28 bars/periods local defaultColor = {"#6ca","#ff9","#6cf","#c96","#fcc","#9f9","#96c","#cc6","#ccc","#f66","#6c6","#99f","#c66","#f9c", "#396","#ff3","#06c","#963","#c9c","#9c6","#c63","#c96","#999","#c03","#393","#939","#996","#f69"}... Scribunto text/plain local getArgs = require('Module:Arguments').getArgs local compressSparseArray = require('Module:TableTools').compressSparseArray local p = {} -- ================= -- UTILITY FUNCTIONS -- ================= -- Default colors for first 28 bars/periods local defaultColor = {"#6ca","#ff9","#6cf","#c96","#fcc","#9f9","#96c","#cc6","#ccc","#f66","#6c6","#99f","#c66","#f9c", "#396","#ff3","#06c","#963","#c9c","#9c6","#c63","#c96","#999","#c03","#393","#939","#996","#f69"} -- The default width of annotations (in em) local defaultAW = 8 -- Previous version default width (in em) local oldDefaultAW = 7 -- Function to turn blank arguments back into nil -- Parameters: -- s = a string argument -- Returns -- if s is empty, turn back into nil (considered false by Lua) local function ignoreBlank(s) if s == "" then return nil end return s end -- Function to suppress incorrect CSS values -- Parameters: -- val = dimensional value -- unit = unit of value -- nonneg = [bool] value needs to be non-negative -- formatstr = optional format string -- Returns: -- correct string for html, or nil if val is negative local function checkDim(val, unit, nonneg, formatstr) if not val then return nil end val = tonumber(val) if not val or (nonneg and val < 0) then return nil end if formatstr then return mw.ustring.format(formatstr,val)..unit end return val..unit end -- function to scan argument list for pattern -- Parameters: -- args = an argument dict that will be scanned for one or more patterns -- patterns = a list of Lua string patters to scan for -- other = a list of other argument specification lists -- each element o corresponds to a new argument to produce in the results -- o[1] = key in new argument list -- o[2] = prefix of old argument -- o[3] = suffix of old argument -- Returns: -- new argument list that matches patterns specified, with new key names -- -- This function makes the Lua module scalable, by specifying a list of string patterns that -- contain relevant arguments for a single graphical element, e.g., "period(%d+)". These -- patterns should have exactly one capture that returns a number. -- -- When such a pattern is detected, the number is extracted and then other arguments -- with the same number is searched for. Thus, if "period57" is detected, other relevant -- arguments like "period57-text" are searched for and, if non-empty, are copied to the -- output list with a new argument key. Thus, there is {"text","period","-text"}, and -- "period(%d+)" detects period57, the code will look for "period57-text" in the input -- and copy it's value to "text" on the output. -- -- This function thus pulls all relevant arguments for a single graphical item out, and -- makes an argument list to call a function to produce a single element (such as a bar or note) function p._scanArgs(args,patterns,other) local result = {} for _, p in pairs(patterns) do for k, v in pairs(args) do local m = tonumber(mw.ustring.match(k,p)) -- if there is a matching argument, and it's not blank -- and we haven't handled that match yet, then find other -- arguments and copy them into output arg list. -- We have to handle blank arguments for backward compatibility with the template -- we check for an existing output with item m to save time if m and v ~= "" and not result[m] then local singleResult = {} for _, o in ipairs(other) do local foundVal = args[(o[2] or "")..m..(o[3] or "")] if foundVal then singleResult[o[1]] = foundVal end end -- A hack: for any argument number m, there is a magic list of default -- colors. We copy that default color for m into the new argument list, in -- case it's useful. After this, m is discarded singleResult.defaultColor = defaultColor[m] result[m] = singleResult end end end -- Squeeze out all skipped values. Thus, continguous argument numbers are not -- required: the module can get called with bar3, bar17, bar59 and it will only produce -- three bars, in numerical order that they were called (3, 17, 59) return compressSparseArray(result) end -- Function to compute the numeric step in the timescale -- Parameters: -- p1, p2 = lower and upper bounds of timescale -- Returns: -- round step size that produces ~10 steps between p1 and p2 -- -- Implements [[Template:Calculate increment]], except with a slight tweak: -- The round value (0.1, 0.2, 0.5, 1.0) is selected based on minimum log -- distance, so the thresholds are slightly tweaked function p._calculateIncrement(p1, p2) local d = math.abs(p1-p2) if d < 1e-10 then return 1e-10 end local logd = math.log10(d) local n = math.floor(logd) local frac = logd-n local prevPower = math.pow(10,n-1) if frac < 0.5*math.log10(2) then return prevPower elseif frac < 0.5 then return 2*prevPower elseif frac < 0.5*math.log10(50) then return 5*prevPower else return 10*prevPower end end -- Signed power function for squashing timeline to be more readable function p._signedPow(x,p) if x < 0 then return -math.pow(-x,p) end return math.pow(x,p) end -- Function to convert from time to location in HTML -- Arguments: -- t = time -- from = earliest time in timeline -- to = latest time in timeline -- height = height of timeline (in some units) -- scaling = method of scaling ('linear' or 'sqrt' or 'pow') -- power = power law of scaling (if scaling='pow') function p._scaleTime(t, from, to, height, scaling, power) if scaling == 'pow' then from = p._signedPow(from,power) to = p._signedPow(to,power) t = p._signedPow(t,power) end return height*(to-t)/(to-from) end -- Utility function to create HTML container for entire graphical timeline -- Parameters: -- container = HTML container for title -- args = arguments passed to main -- args["instance-id"] = unique string per Graphical timeline per page -- args.embedded = is timeline embedded in another infobox? -- args.align = float of timeline (default=right) -- args.margin = uniform margin around timeline -- args.bodyclass = CSS class for whole container -- args.collapsible = make timeline collapsible -- args.state = set collapse state -- Returns; -- html div object that is root of DOM for graphical timeline -- -- CSS taken from previous version of [[Template:Grpahical timeline]] local function createContainer(args) args.align = args.align or "right" local container = mw.html.create('table') container:attr("id","Container"..(args["instance-id"] or "")) container:attr("role","presentation") container:addClass(args.bodyclass) container:addClass("toccolours") container:addClass("searchaux") if not args.embedded then if args.state == "collapsed" then args.collapsible = true container:addClass("mw-collapsed") container:addClass("nomobile") elseif args.state == "autocollapse" then args.collapsible = true container:addClass("autocollapse") container:addClass("nomobile") end if args.collapsible then container:addClass("mw-collapsible") end end container:css("text-align","left") container:css("padding","0 0.5em") container:css("border-style",args.embedded and "none" or "solid") if args.embedded then container:css("margin","auto") else container:css("float",args.align) if args.align == "right" or args.align == "left" then container:css("clear",args.align) end local margins = {} margins[1] = args.margin or "0.3em" margins[2] = (args.align == "right" and 0) or args.margin or "1.4em" margins[3] = args.margin or "0.8em" margins[4] = (args.align == "left" and 0) or args.margin or "1.4em" container:css("margin",table.concat(margins," ")) end container:css("overflow","hidden") return container end -- Utility function to create title for graphical timeline -- Parameters: -- args = arguments passed to main -- args["instance-id"] = unique string per Graphical timeline per page -- args["title-color"] = background color for title -- args.title = title of timeline -- Returns; -- html div object that is the title -- -- CSS taken from previous version of [[Template:Grpahical timeline]] local function createTitle(container,args) container:attr("id","Title"..(args["instance-id"] or "")) local bottomPadding = args["link-to"] and (not args.embedded) and (not args.collapsible) and "0" or "1em" container:css("padding","1em 1em "..bottomPadding.." 1em") local title = container:tag('div') title:css("background-color",ignoreBlank(args["title-colour"] or args["title-color"] or "#77bb77")) title:css("padding","0 0.2em 0 0.2em") title:css("font-weight","bold") title:css("text-align","center") title:wikitext(args.title) end -- Utility function to create optional navbox header for timeline -- Parameters: -- container = container for navbox header -- args = arguments passed to main -- args.title = title of timeline -- args["link-to"] = name of parent template (without namespace) -- Returns; -- html div object that is the navbox header -- -- CSS taken from previous version of [[Template:Grpahical timeline]] local function navboxHeader(container,args) local frame = mw.getCurrentFrame() container:attr("id","Navbox"..(args["instance-id"] or "")) local topMargin = args.title and "0" or "0.2em" container:css("padding","0") container:css("margin",topMargin.." 1em 0 0") container:css("text-align","right") container:wikitext(frame:expandTemplate{title="Navbar",args={"Template:"..args["link-to"]}}) end -- ================== -- TIME AXIS AND BARS -- ================== --Function to create HTML time axis on left side of timeline --Arguments: -- container = HTML parent object -- args = arguments passed to main -- args.from = beginning (earliest) time of timeline -- args.to = ending (latest) time of timeline -- args.height = height of timeline -- args["height-unit"] = unit of height (default args.unit) -- args.unit = unit of measurement (default em) -- args["instance-id"] = unique string per Graphical timeline per page -- args["scale-increment"] = gap between time ticks (default=automatically computed) -- args.scaling = method of scaling (linear or sqrt, linear by default) -- args["label-freq"] = frequency of labels (per major tick) -- Returns; -- html div object for the time axis -- -- CSS taken from previous version of [[Template:Grpahical timeline]] function p._scalemarkers(container,args) local height = tonumber(args.height) or 36 local unit = args["height-unit"] or args.unit or "em" container:attr("id","Scale"..(args["instance-id"] or "")) container:css("width","4.2em") args.computedWidth = args.computedWidth+4.2 container:css("position","relative") container:css("float","left") container:css("font-size","100%") container:css("height",checkDim(height,unit,true)) container:css("border-right","1px solid #242020") local incr = args["scale-increment"] or p._calculateIncrement(args.from,args.to) -- step through by half the desired increment, alternating small and large ticks -- put labels every args["label-freq"] large ticks local labelFreq = args["label-freq"] or 1 labelFreq = labelFreq*2 -- account for minor ticks local halfIncr = incr/2 local tIndex = math.ceil(args.from/incr)*2 -- always start on a label local toIndex = math.floor(args.to/halfIncr) local tickCount = 0 while tIndex <= toIndex do local t = tIndex*halfIncr local div = container:tag("div") div:css("float","right") div:css("position","absolute") div:css("right","-1px") div:css("top",checkDim(p._scaleTime(t,args.from,args.to,height,args.scaling,args.power), unit,nil,"%.2f")) div:css("transform","translateY(-50%)") local span = div:tag("span") span:attr("name",showNum and "Number" or "Tick") span:css("font-size","90%") span:css("white-space:nowrap") local text = "" if tickCount%labelFreq == 0 then if t < 0 then text = mw.ustring.format("&minus;%g&nbsp;",-t) else text = mw.ustring.format("%g&nbsp;",t) end end if tickCount%2 == 0 then text = text.."&mdash;" else text = text.."&ndash;" end span:wikitext(text) tIndex = tIndex + 1 tickCount = tickCount + 1 end end -- Function to create timeline container div -- Arguments: -- container = HTML parent object -- args = arguments passed to main -- args["plot-colour"] = background color for timeline -- args["instance-id"] = unique string per graphical timeline per page -- args.height = height of timeline (36 by default) -- args.width = width of timeline (10 by default) -- args["height-unit"] = unit of height measurement (args.unit by default) -- args["width-unit"] = unit of width measurement (args.unit by default) -- args.unit = unit of measurement (em by default) -- Returns: -- timeline HTML object created local function createTimeline(container,args) local color = ignoreBlank(args["plot-colour"] or args["plot-color"]) container:attr("id","Timeline"..(args["instance-id"] or "")) container:addClass("toccolours") container:css("position","relative") container:css("font-size","100%") container:css("width","100%") container:css("height",checkDim(args.height or 36,args["height-unit"] or args.unit or "em",true)) container:css("padding","0px") container:css("float","left") local width = args.width or 10 local widthUnit = args["width-unit"] or args.unit or "em" container:css("width",checkDim(width,widthUnit,true)) if widthUnit == "em" then args.computedWidth = args.computedWidth+width elseif widthUnit == "px" then args.computedWidth = args.computedWidth+width/13.3 else args.computedWidth = args.computedWidth+10 end container:css("border","none") container:css("background-color",color) return container end -- Function to draw single bar (or box) -- Arguments: -- container = parent HTML object for bar -- args = arguments for this box -- args.text = text to display -- args.nudgedown = distance to nudge text down (in em) -- args.nudgeup = distance to nudge text up (in em) -- args.nudgeright = distance to nudge text right (in em) -- args.nudgeleft = distance to nudge text left (in em) -- args.colour = color of bar (default to color assigned to bar number) -- args.left = fraction of timeline width for left edge of bar (default 0) -- args.right = fraction of timeline width for right edge of bar (default 1) -- args.to = beginning (bottom) of bar, in time units (default timeline begin) -- args.from = end (top) of bar, in time units (default timeline end) -- args.height = timeline height -- args.width = timeline width -- args["height-unit"] = units of timeline height (default args.unit) -- args["width-unit"] = units of timeline width (default args.unit) -- args.unit = units for timeline dimensions (default em) -- args.border-style = CSS style for top/bottom of border (default "solid" if args.border) function p._singleBar(container,args) args.text = args.text or "&nbsp;" args.nudgedown = (tonumber(args.nudgedown) or 0) - (tonumber(args.nudgeup) or 0) args.nudgeright = (tonumber(args.nudgeright) or 0) - (tonumber(args.nudgeleft) or 0) args.colour = args.colour or args.defaultColor args.left = tonumber(args.left) or 0 args.right = tonumber(args.right) or 1 args.to = tonumber(args.to) or args["tl-to"] args.from = tonumber(args.from) or args["tl-from"] args.height = tonumber(args.height) or 36 args.width = tonumber(args.width) or 10 args["height-unit"] = args["height-unit"] or args.unit or "em" args["width-unit"] = args["width-unit"] or args.unit or "em" args.border = tonumber(args.border) args["border-style"] = args["border-style"] or ((args.border or args["border-colour"]) and "solid") or "none" -- the HTML element for the box/bar itself local bar = container:tag('div') bar:css("font-size","100%") bar:css("background-color",ignoreBlank(args.colour or "#aaccff")) bar:css("border-width",checkDim(args.border,args["height-unit"],true)) bar:css("border-color",ignoreBlank(args["border-colour"])) bar:css("border-style",args["border-style"].." none") bar:css("position","absolute") bar:css("text-align","center") bar:css("margin","0") bar:css("padding","0") local bar_top = p._scaleTime(args.to,args["tl-from"],args["tl-to"],args.height,args.scaling,args.power) local bar_bottom = p._scaleTime(args.from,args["tl-from"],args["tl-to"],args.height,args.scaling,args.power) local bar_height = bar_bottom-bar_top bar:css("top",checkDim(bar_top,args["height-unit"],nil,"%.3f")) if args["border-style"] ~= "none" and args.border then bar_height = bar_height-2*args.border end bar:css("height",checkDim(bar_height,args["height-unit"],true,"%.3f")) bar:css("left",checkDim(args.left*args.width,args["width-unit"],nil,"%.3f")) bar:css("width",checkDim((args.right-args.left)*args.width,args["width-unit"],true,"%.3f")) -- within the bar, use a div to nudge text away from center local textParent = bar if not args.alignBoxText then local nudge = bar:tag('div') nudge:css("font-size","100%") nudge:css("position","relative") nudge:css("top",checkDim(args.nudgedown,"em",nil)) nudge:css("left",checkDim(args.nudgeright,"em",nil)) textParent = nudge end -- put text div as child of nudge div (if exists) local text = textParent:tag('div') text:css("position","relative") text:css("text-align","center") text:css("font-size",ignoreBlank(args.textsize)) text:css("vertical-align","middle") local text_bottom = -0.5*bar_height text:css("display","block") text:css("bottom",checkDim(text_bottom,args["height-unit"],nil,"%.3f")) text:css("transform","translateY(-50%)") text:css("z-index","5") text:wikitext(ignoreBlank(args.text)) end -- Function to render all bars/boxes in timeline -- Arguments: -- container = parent HTML object -- args = arguments to main function -- -- Global (main) arguments are parsed, individual box arguments are picked out -- and passed to p._singleBar() above -- -- The function looks for bar*-left, bar*-right, bar*-from, or bar*-to, -- where * is a string of digits. That string of digits is then used to -- find corresponding parameters of the individual bar. -- For example, if bar23-left is found, then bar23-colour turns into local colour, -- bar23-left turns into local left, bar23-from turns into local from, etc. function p._bars(container,args) local barArgs = p._scanArgs(args,{"^bar(%d+)-left$","^bar(%d+)-right$","^bar(%d+)-from","^bar(%d+)-to"}, {{"text","bar","-text"}, {"textsize","bar","-font-size"}, {"nudgedown","bar","-nudge-down"}, {"nudgeup","bar","-nudge-up"}, {"nudgeright","bar","-nudge-right"}, {"nudgeleft","bar","-nudge-left"}, {"colour","bar","-colour"}, {"colour","bar","-color"}, {"border","bar","-border-width"}, {"border-colour","bar","-border-colour"}, {"border-colour","bar","-border-color"}, {"border-style","bar","-border-style"}, {"left","bar","-left"}, {"right","bar","-right"}, {"from","bar","-from"}, {"to","bar","-to"}}) -- The individual bar arguments are placed into the barArgs table -- Iterating through barArgs picks out the for _, barg in ipairs(barArgs) do -- barg is a table with the local arguments for one bar. -- barg needs to have some global arguments copied into it: barg["tl-from"] = args.from barg["tl-to"] = args.to barg.height = args.height barg.width = args.width barg["height-unit"] = args["height-unit"] barg["width-unit"] = args["width-unit"] barg.unit = args.unit barg.scaling = args.scaling barg.power = args.power barg.alignBoxText = not args["disable-box-align"] -- call _singleBar with the local arguments for one bar p._singleBar(container,barg) end end -- Function to draw a bar corresponding to a geological period -- Arguments: -- container = parent HTML object -- args = global arguments passed to main -- -- This function is just like _bars(), above, except with defaults for periods: -- a period bar is triggered by period* (* = string of digits) -- all other parameters start with "period", not "bar" -- colour, from, and to parameters default to data from named period -- text is a wikilink to period article function p._periods(container,args) local frame = mw.getCurrentFrame() local periodArgs = p._scanArgs(args,{"^period(%d+)$"}, {{"text","period","-text"}, {"textsize","period","-font-size"}, {"period","period"}, {"nudgedown","period","-nudge-down"}, {"nudgeup","period","-nudge-up"}, {"nudgeright","period","-nudge-right"}, {"nudgeleft","period","-nudge-left"}, {"colour","period","-colour"}, {"colour","period","-color"}, {"border-width","period","-border-width"}, {"border-colour","period","-border-colour"}, {"border-colour","period","-border-color"}, {"border-style","period","-border-style"}, {"left","period","-left"}, {"right","period","-right"}, {"from","period","-from"}, {"to","period","-to"}}) -- Iterate through period* arguments, translating much like bar* arguments -- Supply period defaults to local arguments, also for _, parg in ipairs(periodArgs) do parg.text = parg.text or ("[["..parg.period.."]]") parg.textsize = "90%" parg.colour = parg.colour or frame:expandTemplate{title="period color",args={parg.period}} parg.from = parg.from or tonumber("-"..frame:expandTemplate{title="period start",args={parg.period}}) parg.to = parg.to or tonumber("-"..frame:expandTemplate{title="period end",args={parg.period}}) if tonumber(parg.from) < tonumber(args.from) then parg.from = args.from end if tonumber(parg.to) > tonumber(args.to) then parg.to = args.to end parg["tl-from"] = args.from parg["tl-to"] = args.to parg.height = args.height parg.width = args.width parg["height-unit"] = args["height-unit"] parg["width-unit"] = args["width-unit"] parg.unit = args.unit parg.scaling = args.scaling parg.power = args.power parg.alignBoxText = not args["disable-box-align"] p._singleBar(container,parg) end end -- =========== -- ANNOTATIONS -- =========== -- Function to render a single note (annotation) -- Arguments: -- container = parent HTML object -- args = arguments for this single note -- args.text = text to display in note -- args.noarr = bool, true if no arrow should be used -- args.height = height of timeline -- args.unit = height units -- args.at = position of annotation (in time units) -- args.colour = color of text in note -- args.textsize = size of text (default 90%) -- args.nudgeright = nudge text (and arrow) to right (in em) -- args.nudgeleft = nudge text (and arrow) to left (in em) -- Following parameters are only applicable to "no arrow" case or when -- args.alignArrow is false: -- args.nudgedown = nudge text down (in em) -- args.nudgeup = nudge text up (in em) -- args.aw = annotation width (in em) function p._singleNote(container,args) -- Ensure some parameters default to sensible values args.height = tonumber(args.height) or 36 args.at = tonumber(args.at) or 0.5*(args.to+args.from) args.colour = args.colour or "black" args.aw = tonumber(args.aw) -- if string is centering, use old width to not break it or mw.ustring.find(args.text,"center",1,true) and oldDefaultAW or defaultAW args.textsize = args.textsize or "90%" -- Convert 4 nudge arguments to 2 numeric signed nudge dimensions (right, down) args.nudgeright = (tonumber(args.nudgeright) or 0)-(tonumber(args.nudgeleft) or 0) args.nudgedown = (tonumber(args.nudgedown) or 0)-(tonumber(args.nudgeup) or 0) -- Two cases: no arrow, and arrow -- For no arrow case, use previous CSS which works well to position text if args.noarr then -- First, place a bar that pushes annotation down to right spot local bar = container:tag('div') bar:addClass("annot-bar") bar:css("width","auto") bar:css("font-size","100%") bar:css("position","absolute") bar:css("text-align","center") bar:css("margin-top",checkDim(p._scaleTime(args.at,args.from,args.to,args.height,args.scaling,args.power), args.unit,nil,"%.3f")) -- Now, nudge the text per nudge dimensions local nudge = bar:tag('div') nudge:addClass("annot-nudge") nudge:css("font-size","100%") nudge:css("float","left") nudge:css("position","relative") nudge:css("text-align","left") nudge:css("top",checkDim(args.nudgedown-0.75,"em",nil)) nudge:css("left",checkDim(args.nudgeright,"em",nil)) nudge:css("width",checkDim(args.aw,"em",true)) -- Finally, place a dev for the text local text = nudge:tag('div') text:css("position","relative") text:css("width","auto") text:css("z-index","10") text:css("font-size",ignoreBlank(args.textsize)) text:css("color",ignoreBlank(args.colour)) text:css("vertical-align","middle") text:css("line-height","105%") text:css("bottom","0") text:wikitext(ignoreBlank(args.text)) else -- In the arrow case, previous code didn't correctly line up the text -- Now that we're in Lua, it's easy to use a table to hold the arrow against the text -- One row: first td is arrow, second td is text -- Table gets placed directly using top CSS and absolute position local tbl = container:tag('table') tbl:attr("role","presentation") -- warn screen readers this table is for layout only -- choose a reasonable height for table, then position middle of that height in the timeline tbl:css("position","absolute") tbl:css("z-index","15") local at_location = p._scaleTime(args.at,args.from,args.to,args.height,args.scaling,args.power) tbl:css("top",checkDim(at_location,args.unit,nil,"%.3f")) tbl:css("left",checkDim(args.nudgeright,"em",nil)) tbl:css("transform","translateY(-50%)") tbl:css("padding","0") tbl:css("margin","0") tbl:css("font-size","100%") local row = tbl:tag('tr') local arrowCell = row:tag('td') arrowCell:css("padding","0") arrowCell:css("text-align","left") arrowCell:css("vertical-align","middle") local arrowSpan = arrowCell:tag('span') arrowSpan:css("color",args.colour) arrowSpan:wikitext("&#8592;") --- HTML for left-pointing arrow local textCell = row:tag('td') textCell:css("padding","0") textCell:css("text-align","left") textCell:css("vertical-align","middle") local textParent = textCell -- If disable-arrow-align is true, nudge the text per nudge dimensions: if not args.alignArrow then local nudge = textCell:tag('div') nudge:addClass("annot-nudge") nudge:css("font-size","100%") nudge:css("float","left") nudge:css("position","relative") nudge:css("top",checkDim(args.nudgedown,"em",nil)) textParent = nudge end local text = textParent:tag('div') text:css("z-index","10") text:css("font-size",ignoreBlank(args.textsize)) text:css("color",ignoreBlank(args.colour)) text:css("display","block") text:css("line-height","105%") --- don't crunch multiple lines of text text:css("bottom","0") text:wikitext(ignoreBlank(args.text)) end end -- Function to render all annotations in timeline -- Arguments: -- container = parent HTML object -- args = arguments to main function -- -- Global (main) arguments are parsed, individual box arguments are picked out -- and passed to p._singleNote() above -- -- The function looks for note*, where * is a string of digits -- That string of digits is then used to find corresponding parameters of the individual note. -- For example, if note23 is found, then note23-colour turns into local colour, -- note-at turns into local at, note-texdt turns into local text, etc. -- -- args["annotation-width"] overrides automatically determined width of annotation div function p._annotations(container,args) local noteArgs = p._scanArgs(args,{"^note(%d+)$"}, {{"text","note"}, {"noarr","note","-remove-arrow"}, {"noarr","note","-no-arrow"}, {"textsize","note","-size"}, {"textsize","note","-font-size"}, {"nudgedown","note","-nudge-down"}, {"nudgeup","note","-nudge-up"}, {"nudgeright","note","-nudge-right"}, {"nudgeleft","note","-nudge-left"}, {"colour","note","-colour"}, {"colour","note","-color"}, {"at","note","-at"}}) if #noteArgs == 0 then return end -- a div to hold all of the notes local notes= container:tag('td') notes:attr("id","Annotations"..(args["instance-id"] or "")) notes:css("padding","0") notes:css("margin","0.7em 0 0.7em 0") notes:css("float","left") notes:css("position","relative") -- Is there a "real" note? If so, leave room for it -- real is: is non-empty and (has arrow or isn't nudged left) local realNote = false for _, narg in ipairs(noteArgs) do local left = (tonumber(narg.nudgeleft) or 0)-(tonumber(narg.nudgeright) or 0) if narg.text ~= "" and (not narg.noarr or left <= 0) then realNote = true args.hasRealNote = true -- record realNote boolean in args for further use break end end -- width of notes holder depends on whethere there are any "real" notes -- width can be overriden local aw = tonumber(args["annotations-width"]) or (realNote and defaultAW) or 0 aw = aw+2.25 notes:css("width",checkDim(aw,"em",true)) args.computedWidth = args.computedWidth+aw local height = tonumber(args.height) or 36 local unit = args["height-unit"] or args.unit or "em" notes:css("height",checkDim(height,unit,true)) for _, narg in ipairs(noteArgs) do --- copy required global parameters to local note args narg.from = args.from narg.to = args.to narg.height = args.height narg.unit = args["height-unit"] or args["width-unit"] or "em" narg.aw = args["annotations-width"] narg.alignArrow = not args["disable-arrow-align"] narg.scaling = args.scaling narg.power = args.power p._singleNote(notes,narg) end end -- ==================== -- LEGENDS AND CAPTIONS -- ==================== -- Function to render a single legend (below the timeline) -- Arguments: -- container = parent HTML object -- args = argument table for this legend -- args.colour = color to show in square -- args.text = text that describes color function p._singleLegend(container,args) if not args.text then -- if no text, not a sensible legend return end args.colour = args.colour or args.defaultColor or "transparent" local row = container:tag('tr') local squareCell = row:tag('td') squareCell:css("padding",0) local square = squareCell:tag('span') square:css("background",ignoreBlank(args.colour)) square:css("padding","0em .1em") square:css("border","solid 1px #242020") square:css("height","1.5em") square:css("width","1.5em") square:css("margin",".25em .9em .25em .25em") square:wikitext("&emsp;") local textCell = row:tag('td') textCell:css("padding",0) local text = textCell:tag('div') text:wikitext(args.text) end function p._legends(container,args) local legendArgs = p._scanArgs(args,{"^legend(%d+)$"}, {{"text","legend"}, {"colour","bar","-colour"}, {"colour","bar","-color"}, {"colour","legend","-colour"}, {"colour","legend","-color"} }) if #legendArgs == 0 then return end local legendRow = container:tag('tr') local legendCell = container:tag('td') legendCell:attr("id","Legend"..(args["instance-id"] or "")) legendCell:attr("colspan",3) legendCell:css("padding","0 0.2em 0.7em 1em") local legend = legendCell:tag('table') legend:attr("id","Legend"..(args["instance-id"] or "")) legend:attr("role","presentation") legend:addClass("toccolours") legend:css("margin-left","3.1em") legend:css("border-style","none") legend:css("float","left") legend:css("clear","both") for _,larg in ipairs(legendArgs) do p._singleLegend(legend,larg) end end local helpString = [=[ ---- '''Usage instructions''' ---- Copy the text below, adding multiple bars, legends and notes as required. <br>Comments, enclosed in <code><!-</code><code>- -</code><code>-></code>, should be removed. Remember: * You must use <code>{</code><code>{!}</code><code>}</code> wherever you want a {{!}} to be : rendered in the timeline * Large borders will displace bars in many browsers * Text should not be wider than its containing bar, : as this may cause compatibility issues * Units default to [[em (typography){{!}}em]], the height and width of an 'M'. See {{tl|Graphical timeline}} for full documentation. {{Graphical timeline/blank}}}}]=] local function createCaption(container,args) local captionRow = container:tag("tr") local captionCell = captionRow:tag("td") captionCell:attr("id","Caption"..(args["instance-id"] or "")) captionCell:attr("colspan",3) captionCell:css("padding","0") captionCell:css("margin","0 0.2em 0.7em 0.2em") local caption = captionCell:tag("div") caption:attr("id","Caption"..(args["instance-id"] or "")) caption:addClass("toccolours") if args.embedded then caption:css("margin","0 auto") caption:css("float","left") else caption:css("margin","0 0.5em") end caption:css("border-style","none") caption:css("clear","both") caption:css("text-align","center") local widthUnit = args["width-unit"] or args.unit or "em" local aw = tonumber(args["annotations-width"]) or (args.hasRealNote and defaultAW) or -0.25 aw = aw+5+((widthUnit == "em" and tonumber(args.width)) or 10) if aw > args.computedWidth then args.computedWidth = aw end caption:css("width",checkDim(aw,"em",true)) caption:wikitext((args.caption or "")..((args.help and args.help ~= "off" and helpString) or "")) end function p._main(args) -- For backward compatibility with template, all empty arguments are accepted. -- But, for some parameters, empty will cause a Lua error, so for those, we convert -- empty to nil. for _, attr in pairs({"title","link-to","embedded","align","margin", "height","width","unit","height-unit","width-unit","scale-increment", "annotations-width","disable-arrow-align","disable-box-align","from","to"}) do args[attr] = ignoreBlank(args[attr]) end -- Check that to > from, and that they're both defined local from = tonumber(args.from) or 0 local to = tonumber(args.to) or 0 if from > to then args.from = to args.to = from else args.from = from args.to = to end if args.scaling == 'sqrt' then args.scaling = 'pow' args.power = 0.5 end if args.scaling == 'pow' then args.power = args.power or 0.5 end args.computedWidth = 1.7 -- Create container table local container = createContainer(args) -- TITLE if args.title and not args.embedded then local titleRow = container:tag('tr') local titleCell = titleRow:tag('td') titleCell:attr("colspan",3) createTitle(titleCell,args) end -- NAVBOX HEADER if args["link-to"] and not args.embedded then local navboxRow = container:tag('tr') local navboxCell = navboxRow:tag('td') navboxCell:attr("colspan",3) navboxHeader(navboxCell,args) end local centralRow = container:tag('tr') centralRow:css("vertical-align","top") -- SCALEBAR local scaleCell = centralRow:tag('td') scaleCell:css("padding","0") scaleCell:css("margin","0.7em 0 0.7em 0") p._scalemarkers(scaleCell,args) -- TIMELINE local timelineCell = centralRow:tag('td') timelineCell:css("padding","0") timelineCell:css("margin","0.7em 0 0.7em 0") local timeline = createTimeline(timelineCell,args) -- PERIODS p._periods(timeline,args) -- BARS p._bars(timeline,args) -- ANNOTATIONS p._annotations(centralRow,args) -- LEGEND p._legends(container,args) -- CAPTION createCaption(container,args) container:css("min-width",checkDim(args.computedWidth,"em")) return container end function p.main(frame) local args = getArgs(frame,{frameOnly=false,parentOnly=false,parentFirst=true,removeBlanks=false}) return tostring(p._main(args):allDone()) end return p lm6xauhb0mb1nbyn9ah08xgjhit9px5 0 318530 1959253 2022-07-29T06:06:12Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1079624971|Cölln]]" wikitext text/x-wiki [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg/425px-ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|425x425px| Isang 1686 na mapa ng Berlin at mga kalapit na lungsod na may Cölln na may label na "B" at nakadilaw.]] [[Talaksan:Stadtviertel_in_Berlin-Mitte.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Stadtviertel_in_Berlin-Mitte.png/300px-Stadtviertel_in_Berlin-Mitte.png|thumb|300x300px| Mga Kapitbahayan sa [[Mitte|Berlin-Mitte]]: Lumang Cölln [1] (na may [[Pulo ng mga Museo]] [1a], [[Fischerinsel]] [1b]), [[Alt-Berlin]] [2] (na may [[Nikolaiviertel]] [2a]), [[Friedrichswerder]] [3], [[Neukölln am Wasser]] [4], [[Dorotheenstadt]] [5], [[Friedrichstadt (Berlin)|Friedrichstadt]] [6], [[Luisenstadt]] [7], [[Stralauer Vorstadt]] (kasama ang [[Königsstadt]]) [8], Pook ng [[Alexanderplatz]] (Königsstadt at Altberlin) [9], [[Spandauer Vorstadt]] [10] (kasama ang [[Scheunenviertel]] [10a]), [[Friedrich-Wilhelm-Stadt]] [11], [[Oranienburger Vorstadt]] [12], [[Rosenthaler Vorstadt]] [13]]] Ang '''Cölln''' ({{IPA-de|ˈkœln|lang}}) ay ang [[kakambal na lungsod]] ng Lumang [[Berlin]] ([[Alt-Berlin]]) mula ika-13 siglo hanggang ika-18 siglo. Matatagpuan ang Cölln sa seksiyon ng [[Fischerinsel|Pulo ng Mangingisda]] ng Pulo Spree, sa tapat ng Altberlin sa kanlurang pampang ng [[Spree (ilog)|Ilog Spree]], hanggang sa ang mga lungsod ay pinagsama ni [[Federico I ng Prusya]] upang bumuo ng Berlin noong 1710. Ngayon, ang dating pook ng Cölln ay ang makasaysayang pusod ng modernong lokalidad ng [[Mitte (lokalidad)|Mitte]] ng boro ng [[Mitte|Berlin-Mitte]] sa sentrong Berlin. == Kasaysayan == [[Talaksan:Eduard_Gaertner_Berlin_Bruederstrasse.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Eduard_Gaertner_Berlin_Bruederstrasse.jpg/220px-Eduard_Gaertner_Berlin_Bruederstrasse.jpg|left|thumb| Cölln: Brüderstraße at San Pedro noong ika-19 na siglo, ni [[Eduard Gaertner]]]] Ang Cölln ay unang binanggit sa isang gawa noong 1237, na tumutukoy sa isang [[Kaparian (Simbahang Katoliko)|pari]] na si Symeon ng Cölln (Symeon de Colonia) ng Simbahan ng [[San Pedro]] bilang saksi. Ang petsang ito ay karaniwang itinuturing na pinagmulan ng Berlin, kahit na ang Altberlin sa silangang pampang ng Spree river ay hindi binanggit bago ang 1244 at ang mga bahagi ng modernong [[Kautusan ng Kalakhang Berlin]], gaya ng [[Spandau]] at [[Köpenick]], ay higit na matanda pa. Ang Cölln at Altberlin ay pinaghiwalay lamang ng ilog Spree, na pinagdugtong ng [[pedraplen]] ng ''Mühlendamm'', kaya nagkaroon ng malapit na ugnayan sa simula pa lang. Dahil ang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]] mula [[Magdeburg]] hanggang [[Frankfurt (Oder)]] ay tumatawid sa kambal na bayan at dumaan din dito ang mga ruta ng transportasyong pantubig sa loob ng bansa, mabilis na umunlad ang Cölln-Berlin. Ang pangalawang tawiran, ang ''Lange Brücke'' (Mahabang Tulay), ngayon ang ''[[Rathausbrücke, Berlin|Rathausbrücke]]'' (Tulay ng Munisipyo) ay itinayo sa kabila ng Spree noong 1307 na may isang komun na [[munisipyo]] sa gitna nito. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == {{commons category-inline}}{{Berlin-Mitte}}{{Authority control}} [[Kategorya:Kasaysayan ng Berlin]] jsez8d0dxvct4kwedz1vwrt9i590ksn 1959254 1959253 2022-07-29T06:07:09Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg/425px-ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|thumb|425x425px| Isang 1686 na mapa ng Berlin at mga kalapit na lungsod na may Cölln na may label na "B" at nakadilaw.]] [[Talaksan:Stadtviertel_in_Berlin-Mitte.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Stadtviertel_in_Berlin-Mitte.png/300px-Stadtviertel_in_Berlin-Mitte.png|thumb|300x300px| Mga Kapitbahayan sa [[Mitte|Berlin-Mitte]]: Lumang Cölln [1] (na may [[Pulo ng mga Museo]] [1a], [[Fischerinsel]] [1b]), [[Alt-Berlin]] [2] (na may [[Nikolaiviertel]] [2a]), [[Friedrichswerder]] [3], [[Neukölln am Wasser]] [4], [[Dorotheenstadt]] [5], [[Friedrichstadt (Berlin)|Friedrichstadt]] [6], [[Luisenstadt]] [7], [[Stralauer Vorstadt]] (kasama ang [[Königsstadt]]) [8], Pook ng [[Alexanderplatz]] (Königsstadt at Altberlin) [9], [[Spandauer Vorstadt]] [10] (kasama ang [[Scheunenviertel]] [10a]), [[Friedrich-Wilhelm-Stadt]] [11], [[Oranienburger Vorstadt]] [12], [[Rosenthaler Vorstadt]] [13]] Ang '''Cölln''' ({{IPA-de|ˈkœln|lang}}) ay ang [[kakambal na lungsod]] ng Lumang [[Berlin]] ([[Alt-Berlin]]) mula ika-13 siglo hanggang ika-18 siglo. Matatagpuan ang Cölln sa seksiyon ng [[Fischerinsel|Pulo ng Mangingisda]] ng Pulo Spree, sa tapat ng Altberlin sa kanlurang pampang ng [[Spree (ilog)|Ilog Spree]], hanggang sa ang mga lungsod ay pinagsama ni [[Federico I ng Prusya]] upang bumuo ng Berlin noong 1710. Ngayon, ang dating pook ng Cölln ay ang makasaysayang pusod ng modernong lokalidad ng [[Mitte (lokalidad)|Mitte]] ng boro ng [[Mitte|Berlin-Mitte]] sa sentrong Berlin. == Kasaysayan == [[Talaksan:Eduard_Gaertner_Berlin_Bruederstrasse.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Eduard_Gaertner_Berlin_Bruederstrasse.jpg/220px-Eduard_Gaertner_Berlin_Bruederstrasse.jpg|left|thumb| Cölln: Brüderstraße at San Pedro noong ika-19 na siglo, ni [[Eduard Gaertner]]]] Ang Cölln ay unang binanggit sa isang gawa noong 1237, na tumutukoy sa isang [[Kaparian (Simbahang Katoliko)|pari]] na si Symeon ng Cölln (Symeon de Colonia) ng Simbahan ng [[San Pedro]] bilang saksi. Ang petsang ito ay karaniwang itinuturing na pinagmulan ng Berlin, kahit na ang Altberlin sa silangang pampang ng Spree river ay hindi binanggit bago ang 1244 at ang mga bahagi ng modernong [[Kautusan ng Kalakhang Berlin]], gaya ng [[Spandau]] at [[Köpenick]], ay higit na matanda pa. Ang Cölln at Altberlin ay pinaghiwalay lamang ng ilog Spree, na pinagdugtong ng [[pedraplen]] ng ''Mühlendamm'', kaya nagkaroon ng malapit na ugnayan sa simula pa lang. Dahil ang [[Ruta ng kalakalan|rutang pangkalakalan]] mula [[Magdeburg]] hanggang [[Frankfurt (Oder)]] ay tumatawid sa kambal na bayan at dumaan din dito ang mga ruta ng transportasyong pantubig sa loob ng bansa, mabilis na umunlad ang Cölln-Berlin. Ang pangalawang tawiran, ang ''Lange Brücke'' (Mahabang Tulay), ngayon ang ''[[Rathausbrücke, Berlin|Rathausbrücke]]'' (Tulay ng Munisipyo) ay itinayo sa kabila ng Spree noong 1307 na may isang komun na [[munisipyo]] sa gitna nito. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == {{commons category-inline}}{{Berlin-Mitte}}{{Authority control}} [[Kategorya:Kasaysayan ng Berlin]] b5yzogk96jvozqup5ord1ot3jb5qwb1 0 318531 1959261 2022-07-29T07:51:32Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1072429401|Rotes Rathaus]]" wikitext text/x-wiki {| class="infobox vcard" ! colspan="2" class="infobox-above fn org" |Rotes Rathaus |- | colspan="2" class="infobox-image" |[[File:2009-07-26-berlin-by-RalfR-36.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:2009-07-26-berlin-by-RalfR-36.jpg|border|250x250px]]<div class="infobox-caption">Rotes Rathaus (Pulang Munisipyo) ng Berlin</div> |- | colspan="2" class="infobox-image" |<div class="center"><div class="locmap"><div><div>[[File:Location_map_Berlin_central.png|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Location_map_Berlin_central.png|class=notpageimage|240x240px|Rotes Rathaus is located in Central Berlin]]<div class="od"><div class="id">[[File:Red_pog.svg|link=|class=notpageimage|7x7px|Rotes Rathaus]]</div></div></div><div>Lokasyon sa Sentrong Berlin</div></div></div></div> |- ! colspan="2" class="infobox-header" |General information |- ! scope="row" class="infobox-label" |Tipo | class="infobox-data category" |Munisipyo/Bulwagang panlungsod |- ! scope="row" class="infobox-label" |Estilo ng arkitektura | class="infobox-data category" |[[Arkitekturang Neorenasimyento|Neorenasimyento]] |- ! scope="row" class="infobox-label" |Kinaroroonan | class="infobox-data label" |Berlin, Alemanya |- ! scope="row" class="infobox-label" |Mga koordenada | class="infobox-data" |<span class="plainlinks nourlexpansion">[https://geohack.toolforge.org/geohack.php?pagename=Rotes_Rathaus&params=52_31_07_N_13_24_30_E_region:DE-BE_type:landmark <span class="geo-default"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dms"><span class="latitude">52°31′07″N</span> <span class="longitude">13°24′30″E</span></span></span><span class="geo-multi-punct">&#xFEFF; / &#xFEFF;</span><span class="geo-nondefault"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dec">52.51861°N 13.40833°E</span>&#xFEFF; / <span class="geo">52.51861; 13.40833</span></span>]</span><span id="coordinates">[[:en:Geographic_coordinate_system|Coordinates]]: <span class="plainlinks nourlexpansion">[https://geohack.toolforge.org/geohack.php?pagename=Rotes_Rathaus&params=52_31_07_N_13_24_30_E_region:DE-BE_type:landmark <span class="geo-default"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dms"><span class="latitude">52°31′07″N</span> <span class="longitude">13°24′30″E</span></span></span><span class="geo-multi-punct">&#xFEFF; / &#xFEFF;</span><span class="geo-nondefault"><span title="Maps, aerial photos, and other data for this location" class="geo-dec">52.51861°N 13.40833°E</span>&#xFEFF; / <span class="geo">52.51861; 13.40833</span></span>]</span></span> |- ! scope="row" class="infobox-label" |<span class="nowrap">Simula ng pagtataya</span> | class="infobox-data" |1861 |- class="note" ! scope="row" class="infobox-label" |Natapos | class="infobox-data" |1869 |- ! colspan="2" class="infobox-header" |Disenyo at konstruksiyon |- ! scope="row" class="infobox-label" |Arkitektro | class="infobox-data" |[[:en:Hermann_Friedrich_Waesemann|Hermann Friedrich Waesemann]] |} Ang '''Rotes Rathaus''' ({{IPA-de|ˈʁoːtəs ˈʁaːtˌhaʊs|lang}}, ''Pulang Munisipyo'') ay ang munisipyo ng [[Berlin]], na matatagpuan sa distrito ng [[Mitte (lokalidad)|Mitte]] sa Rathausstraße malapit sa [[Alexanderplatz]]. Ito ang tahanan ng [[Namamahalang Alkalde ng Berlin|Namamahalang Alkalde]] at ng gobyerno (ang [[Senado ng Berlin]]) ng [[Länder ng Alemanya|estado]] ng Berlin. Ang pangalan ng tanawin na gusali ay mula sa disenyo ng façade na may pulang mga [[Mga ladrilyong clinker|ladrilyong clinker]]. == Kasaysayan == Ang [[Munisipyo|Rathaus]] ay itinayo sa pagitan ng 1861 at 1869 sa estilo ng [[Hilagang Italya|Hilagang Italyanong]] Mataas na [[Renasimyento]] ni [[Hermann Friedrich Waesemann]]. Ginawa ito sa gaya ng sa Lumang Munisipyo of Thorn (ngayon at [[Tumakbo|Toruń]], [[Polonya]]), habang ang arkitektura ng tore ay nakapagpapaalaala sa katedral na tore ng [[Katedral ng Laon|Notre-Dame de Laon]] sa [[Pransiya]]. Pinalitan nito ang ilang indibidwal na mga gusali mula sa [[Gitnang Kapanahunan]] at ngayon ay sumasakop sa isang buong bloke ng lungsod. Ang gusali ay nasira nang husto ng [[pambobombang Alyado sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at itinayong muli sa orihinal na mga plano sa pagitan ng 1951 at 1956. Ang ''Neues Stadthaus'', na nakaligtas sa pambobomba at dating punong tanggapan ng munisipal na insurance pansunog ng Berlin na ''Feuersozietät'' sa Parochialstraße ay nagsilbing pansamantalang munisipyo para sa gobyerno ng lungsod matapos ng giyera para sa lahat ng sektor ng Berlin hanggang Setyembre 1948. Kasunod ng panahong iyon, ang mga nasa sektor Sobyetiko lamang ang tinitirhan nito. Ang muling itinayong Rotes Rathaus, na noon ay matatagpuan sa sektor na Sobyetiko, ay nagsilbing munisipyo ng [[Silangang Berlin]], habang ang [[Rathaus Schöneberg]] ay ang munisipyo ng [[Kanlurang Berlin]]. Pagkatapos ng [[muling pag-iisang Aleman]], opisyal na lumipat ang administrasyon ng muling pinag-isang Berlin sa Rotes Rathaus noong Oktubre 1, 1991.<gallery widths="100" heights="100"> Talaksan:Ayuntamiento Rojo, Berlín, Alemania, 2016-04-22, DD 37-39 HDR.jpg|alt=Tower and clock of Rotes Rathaus|Tore at orasan ng Rotes Rathaus Talaksan:Rotes Rathaus, Berlin.jpg|alt=Rotes Rathaus at night|Rotes Rathaus sa gabi Talaksan:Rotes Rathaus vom Fernsehturm aus.jpg|alt=Seen from the Fernsehturm|Tanaw mula sa [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]] Talaksan:Berlin- The Rotes Rathaus with the Neptunbrunnen in front - 2761.jpg|alt=Rotes Rathaus and Neptunbrunnen|Rotes Rathaus at [[Neptunbrunnen]] Talaksan:LNM 03-13 Rotes Rathaus 08.jpg|alt=Entrance hall of the Rathaus|Bulwagan sa pagpasok ng Rathaus Talaksan:Torun Ratusz Staromiejski 2010 03 04 7189.JPG|alt=Toruń town hall, inspiration for the Rotes Rathaus|Munisipyo ng [[Toruń]], inspirasyon para sa Rotes Rathaus </gallery> == Tingnan din ==  {{colbegin}} *[[Senado ng Berlin]] *[[Alkalde ng Berlin]] *[[Talaan ng mga alkalde ng Berlin]] *[[Alexanderplatz]] *[[Nikolaiviertel]] *[[Fernsehturm Berlin]] *[[Simbahan ni Santa Maria, Berlin|Marienkirche]] *[[Marx-Engels-Forum]] *[[Altes Stadthaus, Berlin]] {{colend}} == Mga panlabas na link == * [http://www.citymayors.com/cityhalls/berlin_cityhall.html Tampok ang CityMayors] * [http://www.panorama-cities.net/berlin/red_town_hall.html Red Town Hall 360° Panorama] {{Visitor attractions in Berlin}}{{Authority control}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 3fo9mn32lhicuujj73sn08mh03pjdnm 0 318532 1959275 2022-07-29T09:56:20Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1099077104|Margraviate of Brandenburg]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox country|||||native_name={{lang|de|Mark/Markgrafschaft Brandenburg}}|conventional_long_name=Marca/Margrabyato ng Brandenburgo|common_name=Brandenburg o Brandenburgo|image_map=Locator Brandenburg within the Holy Roman Empire (1618).svg|image_map_caption=Margrabyato Brandenburgo sa loob na [[Banal na Imperyal Romano]] (1618)|status=Margraviate|empire=Banal na Imperyong Romano|status_text=Estado ng [[Banal na Imperyal Romano]]<br />[[Prinsipe-elektor|Imperyal na elektor]] (1356–1806)<br />[[Luapin ng korona]] ng [[Mga lupain ng Bohemyong Korona|Koronang Bohemyo]] (1373–1415)|p1=Hilagang Marca|p2=Luticio{{!}}Pederasyong Luticio|p3=Margrabyato ng Brandenburgo-Küstrin{{!}}Brandenburgo-Küstrin|flag_p3=Flag of Brandenburg (1340-1657).svg|p4=Prinsipe-Obispado ng Brandenburgo|image_p4=[[File:CoA Brandenburg Diocese.svg|18px|link=Prinsipe-Obispado ng Brandenburgo]]|image_flag=Pabellon de Brandeburgo (c. 1684).svg|image_flag2=Flag of Brandenburg (1660–1750).svg|flag_type=Taas: [[Watawat ng Brandenburgo|Watawat]] o [[naval ensign]] {{nowrap|circa 1684}} (base sa pinta ni [[Lieve Verschuier|L. Verschuier]]<ref>''[[:File:Kurbrandenburgi Navy.jpg|Die kurbrandenburgische Flotte]]'' (1684)</ref>)<br />Ilalim: [[Watawat ng Brandenburgo|Watawat]] 1660–1750 ginamit ng mga [[Pamilya Hohenzollern|Hohenzollern]]|image_coat=Arms of Brandenburg.svg|symbol_type=[[Eskudeo de armas ng Brandenburgo|Eskudeo de armas]]<ref>Batay sa ibang orihinal na napreserbang pagsasalarawan: <gallery> 1795 Berliner Baer mit Brandenburgischem Wappen anagoria.JPG|Berlin Bear with Brandenburg coat of arms, late 18th / Early 19th Century; Märkisches Museum Berlin Erhebung des Großen Kurfürsten in den Olymp (van Loo) - weibliche Allegorie mit Ährenkranz und dem brandenburgischen Adler.jpg|Ceiling painting (detail: female allegory with wreath of grain ears and the Brandenburg eagle), oil on canvas, 1751 (destroyed in World War II) Wappengalerie Museum Senftenberg.jpg|Museum Senftenberg (Senftenberg Castle) </gallery></ref>|s1=Lalawigan ng Brandenburgo|flag_s1=Flagge Preußen - Provinz Brandenburg.svg <!-- |event_pre = Death of [[Pribislav]] |date_pre = 1150 -->|date_start=Oktubre 3|year_start=1157|event1=Iniangat sa [[Prinsipe-elektor|Elektorado]]|date_event1=Disyembre 25, 1356|event2=[[Brandenburgo-Prusya]]|date_event2=Agosto 27, 1618|event3=[[Kaharian ng Prusya]]|date_event3=Enero 18, 1701|event_end=Paglusaw ng<br />[[Banal na Imperyong Romano]]|date_end=Agosto 6|year_end=1806|capital=[[Brandenburg an der Havel]] (1157–1417)<br />[[Berlin]] (1417–1806)|common_languages=[[Mababang Aleman]]|government_type=Monarko|title_leader=[[Margrabe ng Brandenburgo|Margrabe]]|leader1=[[Alberto ang Oso]] (una) 1417|year_leader1=1157–70|leader2=[[Federico Guillermo III ng Prusya|Federico Guillermo III]] (huli)|year_leader2=1797–1806|religion=Dominanteng paniniwala sa populasyon ay [[Katoliko Romano]] hanggang dekada 1530, at matapos ay [[Luteranismo|Luterano]].<br /><br />Ang elektor ay Katoliko Romano hanggang 1539, tapos ay Luterano hanggang 1613, at matapos ay [[Calvinismo|Repormado]].}} [[Category:Pages using infobox country or infobox former country with the flag caption or type parameters|TMargraviate of Brandenburg]] [[Category:Pages using infobox country or infobox former country with the symbol caption or type parameters|TMargraviate of Brandenburg]] Ang '''Margrabyato ng Brandenburgo''' ({{Lang-de|Markgrafschaft Brandenburg}}) ay isang pangunahing [[prinsipalidad]] ng [[Banal na Imperyong Romano]] mula 1157 hanggang 1806 na may mahalagang papel sa kasaysayan ng Alemanya at Gitnang Europa. Ang Brandenburgo ay binuo mula sa [[Hilagang Marca]] na itinatag sa teritoryo ng mga [[Mga Eslabo|Eslabong]] [[Mga Wendo|Wendo]]. Hinango nito ang isa sa mga pangalan nito mula sa manang ito, ang '''Marca ng Brandenburgo''' ({{Lang|de|Mark Brandenburg}}). Itinatag ang mga naghaharing [[margrabe]]<nowiki/>nito bilang prestihiyosong [[prinsipe-elektor]] sa [[Ginintuang Bula ng 1356]], na nagpapahintulot sa kanila na bumoto sa halalan ng [[Banal na Emperador Romano]]. Ang estado ay naging karagdagang kilala bilang '''Elektoral Brandenburgo''' o ang '''Elektorado ng Brandenburgo''' ({{Lang|de|Kurbrandenburg}} o {{Lang|de|Kurfürstentum Brandenburg}}). == Mga talababa == {{Reflist}} == Mga sanggunian == *   == Mga panlabas na link == * {{In lang|de}} {{Lang|de|[http://www.brandenburg1260.de/ Hochmittelalter in der Mark Brandenburg]}} at Brandenburg1260.de. * {{In lang|de}} {{Lang|de|[http://brandenburg.rz.fhtw-berlin.de/regenten.html Der Brandenburger Landstreicher]}} * [http://www.hoeckmann.de/germany/brandenburg-e.htm Historical map of Brandenburg, 1789] * {{In lang|de}} [https://archive.today/20130106042346/http://www.lexikus.de/index.php?page=buch&thema=0&buch=685 {{Lang|de|Wanderungen durch die Mark Brandenburg}} by Theodor Fontane, 1899] at Lexikus.de. {{Electors of the Holy Roman Empire after 1356}}{{Upper Saxon Circle}}{{Territories and provinces of Prussia}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Aleman]] q2w55heu56fts8sm0l7jz9x9v515zh2 0 318533 1959276 2022-07-29T10:14:11Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1077434763|Havel]]" wikitext text/x-wiki Ang '''Havel''' ({{IPA-de|ˈhaːfl̩|lang|De-Havel.ogg}})<ref>{{Cite web |title=Duden &#124; Havel &#124; Rechtschreibung, Bedeutung, Definition, Herkunft |url=http://www.duden.de/rechtschreibung/Havel}}</ref> ay isang ilog sa hilagang-silangan ng [[Alemanya]], na dumadaloy sa mga [[Länder ng Alemanya|estado]] ng [[Mecklenburg-Vorpommern|Mecklemburgo-Kanlurang Pomeranya]], [[Brandeburgo|Brandenburgo]], [[Berlin]] at [[Sahonya-Anhalt]]. Ito ay isang kanang tributaryo ng [[Ilog Elba|Elbe]] at {{Convert|325|km|mi}} ang haba. Gayunpaman, ang direktang distansiya mula sa pinagmulan nito hanggang sa bibig nito ay {{Convert|94|km|mi}}. Para sa halos lahat ng haba nito, ang Havel ay nalalayagan; nagbibigay ito ng mahalagang ugnayan sa mga koneksiyon sa daluyan ng tubig sa pagitan ng silangan at kanluran ng Alemanya, gayundin sa ibayo pa. == Pinagmulan == Ang pinagmulan ng Havel ay matatagpuan sa [[Distrito ng Lawa ng Mecklemburgo|Distritong Lawa ng Mecklemburgo]], sa pagitan ng Lawa [[Müritz]] at ng lungsod ng [[Neubrandenburg]]. Walang malinaw na nakikitang pinagmulan sa anyo ng isang bukal, ngunit ang ilog ay nagmumula sa mga lawa sa [[Diekenbruch]] malapit sa [[Ankershagen]], malapit sa at timog-silangan ng [[Paghahati ng paagusan|watershed]] sa pagitan ng Dagat Hilaga at Baltico. Mula roon ang ilog sa simula ay umaagos patimog, sa kalaunan ay sumasali sa Elbe, na dumadaloy naman sa Dagat Hilaga. Ang bawat ilog sa hilaga-silangan nito ay dumadaloy sa Dagat Baltico. Ang ilog ay pumapasok sa [[Brandeburgo|Brandenburgo]] malapit sa bayan ng [[Fürstenberg/Havel|Fürstenberg]]. Sa itaas na kurso nito at sa pagitan ng Berlin at [[Brandenburg an der Havel]] ang ilog ay bumubuo ng ilang lawa. Ang mga bayan sa tabing-ilog ay kinabibilangan ng: [[Fürstenberg/Havel|Fürstenberg]], [[Zehdenick]], [[Oranienburg]], [[Berlin]], [[Potsdam]], [[Werder (Havel)|Werder]], [[Ketzin]], [[Brandenburg (bayan)|Brandenburg]], [[Premnitz]], [[Rathenow]], at [[Havelberg]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga ilog ng Alemanya]] [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] eiof082nvmyk0a8cldyks7gom3z6nn9