Wikipedia tlwiki https://tl.wikipedia.org/wiki/Unang_Pahina MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Midya Natatangi Usapan Tagagamit Usapang tagagamit Wikipedia Usapang Wikipedia Talaksan Usapang talaksan MediaWiki Usapang MediaWiki Padron Usapang padron Tulong Usapang tulong Kategorya Usapang kategorya Portada Usapang Portada TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Pilipinas 0 582 1962684 1961247 2022-08-13T07:46:22Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = '''Republika ng Pilipinas''' {{lang|en|Republic of the Philippines ([[Ingles]])}} <br /> {{lang|es|República de Filipinas ([[Espanyol]])}} | common_name = Pilipinas | image_flag = Flag of the Philippines.svg | image_coat = Coat of Arms of the Philippines.svg |other_symbol = [[File:Seal of the Philippines.svg|80px]] |other_symbol_type = [[Eskudo ng Pilipinas|Dakilang Sagisag ng Pilipinas]] | national_motto = [[Maka-Diyos, Maka-Tao, Makakalikasan at Makabansa]] | image_map = PHL orthographic.svg | map_caption = Kinaroroonan ng Pilipinas sa Asya | national_anthem = [[Lupang Hinirang]]<br /><br><center> </center> | official_languages = [[Wikang Filipino|Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]] | regional_languages = {{collapsible list | title = [[Mga wika sa Pilipinas|19 na wika]] | [[Wikang Aklanon|Aklanon]] | [[Mga wikang Bikol|Bikol]] | [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]] | [[Wikang Ibanag|Ibanag]] | [[Wikang Iloko|Ilokano]] | [[Wikang Ibatan|Ibatan]] | [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]] | [[Wikang Kinaray-a|Kinaray-a]] | [[Wikang Maguindanao|Maguindanao]] | [[Wikang Maranao|Maranao]] | [[Wikang Pangasinan|Pangasinan]] | [[Wikang Sambal|Sambal]] | [[Wikang Sebwano|Sebwano]] | [[Wikang Surigaonon|Surigaonon]] | [[Wikang Tagalog|Tagalog]] | [[Wikang Tausug|Taūsug]] | [[Wikang Zamboangueño|Tsabakano]] | [[Wikang Waray-Waray|Waray]] | [[Wikang Yakan|Yakan]] }} | languages_type = Panghaliling Wika | languages = {{ublist | item_style = white-space:nowrap; | [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]] | [[Wikang Arabe|Arabe]] }} | demonym = [[Mga Pilipino|Pilipino/Pilipina]]<br> [[Pinoy|Pinoy/Pinay]] (katawagang palasak) | capital = [[Maynila]] | largest_city = [[Lungsod Quezon]]<br>{{small|{{coord|14|38|N|121|02|E|display=inline}}}} <!-- Although [[Davao City]] has the largest land area, the article on [[largest city]] says we should refer to the most populous city, which as of 2006 is [[Quezon City]]. See the discussion page for more information. Changing this information without citation would be reverted.--> | government_type = Unitaryong [[Pangulo|pampanguluhang]] [[republika]]ng [[Saligang batas|konstitusyonal]] | leader_title1 = [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]] | leader_title2 = [[Pangalawang Pangulo ng Pilipinas|Pangalawang Pangulo]] | leader_title3 = [[Pangulo ng Senado ng Pilipinas|Pangulo ng Senado]] | leader_title4 = [[Ispiker ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Ispiker]] | leader_title5 = [[Punong Mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Punong Mahistrado]] | leader_name1 = [[Bongbong Marcos|Ferdinand Marcos Jr.]] | leader_name2 = [[Sara Duterte|Sara Duterte-Carpio]] | leader_name3 = [[Juan Miguel Zubiri]] | leader_name4 = [[Martin Romualdez]] | leader_name5 = Alexander Gesmundo |legislature = [[Kongreso ng Pilipinas|Kongreso]] |upper_house = [[Senado ng Pilipinas|Senado]] |lower_house = [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Kapulungan ng mga Kinatawan]] | area_km2 = 300000<ref>https://www.gov.ph/ang-pilipinas</ref> | area_sq_mi = 132606 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | area_rank = Ika-72 | percent_water = 0.61<ref name=CIAfactbook>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |last=Central Intelligence Agency. |title=Silangan at Timog-Silangang Asya :: Pilipinas |work=The World Factbook |publisher=Washington, DC: Author |date=2009-10-28 |accessdate=2009-11-07 |archive-date=2015-07-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150719222229/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |url-status=dead }}</ref> (tubig sa kaloobang sakop ng Pilipinas) | population_estimate = 95,834,000<!--This figure doesn't correspond to the source: 90,420,000--><ref name="population">{{Cite web |title=Philippine Census 2005 Population Projection |url=http://www.census.gov.ph/data/sectordata/popprojtab.html |access-date=2010-09-17 |archive-date=2010-02-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100216181906/http://www.census.gov.ph/data/sectordata/popprojtab.html |url-status=dead }}</ref> | population_estimate_year = 2011 | population_estimate_rank = Ika-12 | population_census = 100,981,437 | population_census_year = 2015 | population_census_rank = Ika-13 | population_density_km2 = 336.60 | population_density_sq_mi = 871.8 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = Ika-38 | GDP_PPP_year = 2019 | GDP_PPP = $1.041 trilyon<!--IMF--> | GDP_PPP_per_capita = $9,538 | GDP_nominal = $354 bilyon | GDP_nominal_year = 2019 | GDP_nominal_per_capita = $3,246 | Gini = 40.1 <!--number only--> | Gini_year = 2015 | Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=World Bank |accessdate=2 Marso 2011}}</ref> | Gini_rank = Ika-44 | HDI_year = 2019 | HDI = 0.718 | HDI_ref = <ref>{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf|title=Human Development Report 2019|publisher=United Nations Development Programme|date=2019|accessdate=9 Disyembre 2019}}</ref> | HDI_rank = Ika-107 | sovereignty_type = [[Himagsikang Pilipino|Kalayaan]] | sovereignty_note = mula sa [[Espanya]] at [[Estados Unidos]] | established_event1 = [[Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas|Ipinahayag]] | established_date1 = 12 Hunyo 1898 | established_event2 = [[Batas Tydings-McDuffie|Pansariling pamahalaan]] | established_date2 = 24 Marso 1934 | established_event3 = [[Araw ng Republika|Kinikilala]] | established_date3 = 4 Hulyo 1946 | established_event4 = [[Saligang Batas ng Pilipinas|Kasalukuyang saligang batas]] | established_date4 = 2 Pebrero 1987 | currency = [[Piso ng Pilipinas]] (₱) | currency_code = PHP | time_zone = [[Pamantayang Oras ng Pilipinas]] | utc_offset = +8 | time_zone_DST = hindi sinusunod | utc_offset_DST = +8 |date_format = {{unbulleted list |buwan-araw-taon|araw-buwan-taon ([[Anno Domini|AD]])}} |drives_on = kanan<ref>{{cite web |url=http://www.brianlucas.ca/roadside/ |title=Which side of the road do they drive on? |author=Lucas, Brian |date=Agosto 2005 |accessdate=22 Pebrero 2009 |publisher=}}</ref> | cctld = [[.ph]] | calling_code = +63 | iso3166code = PH | footnotes = * Ang [[Wikang Sebwano|Sebwano]], [[Wikang Zamboangueño|Tsabakano]], [[Wikang Iloko|Ilokano]], [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[Mga wikang Bikol|Bikol]], [[Wikang Waray-Waray|Waray-Waray]], [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]], [[Wikang Pangasinan|Pangasinan]], [[Wikang Aklanon|Aklanon]], [[Wikang Ibanag|Ibanag]], [[Wikang Ibatan|Ibatan]], [[Wikang Kinaray-a|Kinaray-a]], [[Wikang Sambal|Sambal]], [[Wikang Surigaonon|Surigaonon]], [[Wikang Maranao|Maranao]], [[Wikang Maguindanao|Maguindanao]], [[Wikang Yakan|Yakan]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]], at [[Wikang Tausug|Taūsug]] ay ang mga auksilar na wikang opisyal sa kanilang sariling rehiyon. Ang [[Wikang Kastila|Kastila]] at [[Wikang Arabe|Arabe]] ay itinataguyod sa isang pangunahing at kusang batayan.}} Ang '''Pilipinas''',<ref>{{Cite web |last=Santos |first=Bim |date=28 Hulyo 2021 |title=Komisyon sa Wikang Filipino reverts to use of 'Pilipinas,' does away with 'Filipinas' |url=https://philstarlife.com/news-and-views/710790-komisyon-ng-wikang-filipino-pilipino-and-pilipinas? |access-date=13 Agosto 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref> opisyal na '''Republika ng Pilipinas''', ([[Wikang Ingles|ingles]]: Republic of the Philippines) ay isang [[malayang estado]] at kapuluang bansa sa [[Timog-Silangang Asya]] na nasa kanlurang bahagi ng [[Karagatang Pasipiko]]. Binubuo ito ng 7,641 pulo na nahahati sa tatlong kumpol ng mga pulo: [[Luzon]], [[Kabisayaan]] (kilala rin bilang ''Visayas'') at [[Mindanao]]. Napapalibutan ito ng [[Dagat Pilipinas]] sa silangan, [[Dagat Luzon]] sa kanluran, at ng [[Dagat ng Celebes]] sa katimugan. Nasa katimugang bahagi ng bansa ang bansang [[Indonesia|Indonesya]] habang ang bansang [[Malaysia]] naman ay nasa timog-kanluran. Naroroon sa silangan ang bansang [[Palau]] at sa hilaga naman ang bansang [[Taiwan]]. Ang kabisera nito ay ang lungsod ng [[Maynila]] at ang pinakamalaking lungsod ay ang [[Lungsod Quezon]]; pawang bahagi ng [[Kalakhang Maynila]]. Ang Pilipinas ay matatagpuan din malapit sa [[Ekwador]] at sa [[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]] na siyang dahilan kung bakit madalas tamaan ang bansa ng mga bagyo at lindol. Ang Pilipinas ay may lawak na 300,000 kilometro kuwadrado (115,831 milya kuwadrado), at noong 2021, mayroon itong populasyon na humigit-kumulang 109 milyong katao.<ref>{{Cite web |last=Cudis |first=Christine |date=27 Disyembre 2021 |title=PH 2021 population growth lowest in 7 decades |url=https://www.pna.gov.ph/articles/1163852 |access-date=13 Agosto 2022 |website=Philippine News Agency |language=en}}</ref> Ang Pilipinas ang ikawalong pinakamataong bansa sa [[Asya]] at ang [[Tala ng mga bansa ayon sa populasyon|ika-labintatlong pinakamataong bansa]] sa daigdig. Magmula noong 2013, tinatayang 10 milyong Pilipino naman ang naninirahan sa [[Balikbayan|ibayong-dagat]], na bumubuo sa isa sa pinakamalaking [[diaspora]] sa daigdig. Iba't ibang mga [[Mga pangkat etniko sa Pilipinas|pangkat etniko]] at kalinangan ang matatagpuan sa saan mang sulok ng bansa. Noong sinaunang panahon, ang mga [[Mga Negrito|Negrito]] ang ilan sa mga unang nanirahan sa kapuluan. Sinundan sila ng pagdating ng mga [[Mga Austronesyo|Austronesyo]]. Naganap ang pakikipagkalakalan sa mga [[Intsik]], Malay, [[India|Indiyano]], at mga bansang [[Islam|Muslim]]. Maraming mga magkakakompetensiyang bansa o bayan tulad ng [[Bayan ng Tondo|Tondo]], [[Kaharian ng Maynila|Maynila (bayan)]], [[Ma-i]], [[Konpederasyon ng Madyaas|Madyaas]] at [[Sultanato ng Sulu|Kasultanan ng Sulu]] na naitatag sa ilalim ng pamumunò ng mga [[Datu]], [[Raha]], [[Sultan]], at [[Lakan]]. Ang pagdating ni [[Fernando de Magallanes]] sa [[Homonhon]], [[Silangang Samar]] noong 1521 ay ang pasimula ng pananakop ng mga Kastila, ngunit naudlot ito nang mamatay siya sa [[Labanan sa Mactan]] kay [[Lapu-Lapu]], ang Datu ng Mactan. Noong 1543, pinangalanan ng isang Kastilang manggagalugad na si [[Ruy López de Villalobos]], ang kapuluan na ''Las Islas Filipinas'' (Mga Kapuluan ng Pilipinas) sa karangalan ni [[Felipe II ng Espanya]]. Sa pagdating ni [[Miguel López de Legazpi]] mula sa [[Lungsod ng Mehiko]] noong 1565, naitatag ang unang paninirahan ng mga Kastila sa kapuluan. Naging bahagi ang Pilipinas sa [[Imperyong Kastila]] nang mahigit 300 taon. Naging daan ito upang ang [[Katolisismo]] ang maging pangunahing pananampalataya. Sa gitna ng kapanahunang ito, ang Maynila ang naging sentro ng kalakalan ng kanluran sa Pasipiko na umuugnay sa Asya sa [[Acapulco]] sa [[Kaamerikahan]] gamit ang mga [[Galeon ng Maynila|galyon ng Maynila]]. Nang magbigay daan ang ika-19 na dantaon sa ika-20, sumunod ang pagsiklab at tagumpay ng [[Himagsikang Pilipino]], na nagpatatag sa sandaling pag-iral lamang ng [[Unang Republika ng Pilipinas]], na sinundan naman ng madugong [[Digmaang Pilipino-Amerikano]] ng panlulupig ng hukbong sandatahan ng [[Estados Unidos]]. Sa kabila ng [[Pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas|pananakop ng mga Hapon]], nanatili sa Estados Unidos ang kataas-taasang kapangyarihan sa kapuluan hanggang matapos ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], kung kailan kinilala na ang Pilipinas bilang isang malayang bansa. Mula noon, ang Pilipinas ay nagkaroon ng magulong karanasan sa demokrasya, kung saan kabilang ang pagpapatalsik ng diktadurya sa isang [[Rebolusyong EDSA ng 1986|di-marahas na himagsikan]]. Malaking impluwensiya o pagbabago sa wika at kinaugalian ng Pilipinas ang naidulot ng pagsakop ng [[Espanya]] (mula 1565 hanggang 1898) at Estados Unidos (mula 1898 hanggang 1946). Ang pananampalatayang Katoliko o Katolisismo ang pinakamalaking impluwensiya na naibahagi ng mga Kastila sa kaugaliang Pilipino. Tanyag ang bansang Pilipinas sa mga kalakal at yaring panluwas at sa kanyang mga Pilipinong Manggagawa sa Ibayong-Dagat o OFW. Kasalukuyang nakararanas ng pag-unlad ang bansa sa mga remitans na ipinapadala pauwi ng mga OFW. Isa sa mga pinakaumuunlad na bahagi ang [[teknolohiyang pang-impormasyon|teknolohiyang pangkaalaman]] sa ekonomiya ng Pilipinas. Marami ring mga dayuhan ang namumuhunan sa bansa dahil sa mataas na palitan ng dolyar at piso. Kasalukuyan ding umaangat ang bahagi ng pagsisilbi na dulot ng mga ''call center'' na naglipana sa bansa. Ang Pilipinas ay isang orihinal na kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]], [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan]], [[Samahan ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya]], ang [[Asia-Pacific Economic Cooperation|Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko]], at ang [[East Asia Summit|Pulong-Panguluhan ng Silangang Asya]]. Nandito rin ang himpilan ng [[Bangko sa Pagpapaunlad ng Asya]]. Itinuturing ang Pilipinas na isang bagong industriyalisadong bansa, kung saan mayroong ekonomiyang nagbabago mula sa isang nakabatay sa agrikultura patungo sa isang mas nakabatay naman sa mga serbisyo at pagmamanupaktura. Isa ang Pilipinas sa tanging dalawang bansa sa Timog-silangang Asya na [[Kristiyanismo]] ang pangunahing pananampalataya. Yaong isa ay ang [[Silangang Timor]]. == Pangalan == [[Talaksan:Pantoja de la Cruz Copia de Antonio Moro.jpg|thumb|upright|left|Si [[Felipe II ng Espanya]].]] Ang Pilipinas ay ipinangalan sa karangalan ni [[Felipe II ng Espanya|Haring Felipe II ng Espanya, Portugal, Inglatera at Irlanda]]. Pinangalanan ng Kastilang manggagalugad na si [[Ruy López de Villalobos]], sa gitna ng kaniyang paglalayag noong 1542, ang mga pulo ng [[Leyte]] at [[Samar]] bilang ''Felipinas'' ayon sa pangalan ng Prinsipe ng [[Asturias (Espanya)|Asturias]]. Sa huli, ang pangalang ''Las Islas Filipinas'' ang sasaklaw sa lahat ng mga pulo sa kapuluan. Bago ito naging pangkaraniwan, iba pang mga pangalan tulad ng ''Islas del Poniente'' (Mga Kapuluan ng Kanluran) at ang ipinangalan ni Magallanes para sa mga pulo na ''San Lázaro'' ay ginamit rin ng mga Kastila upang tukuyin ang kapuluan. Sa pagdaan ng kasaysayan, ilang beses nang nagbago ang opisyal na pangalan ng Pilipinas. Sa gitna ng [[Himagsikang Pilipino]], inihayag ng [[Kongreso ng Malolos]] ang pagtatag ng ''República Filipina'' (Republika ng Pilipinas). Mula sa panahon ng [[Digmaang Espanyol–Amerikano]] (1898) at [[Digmaang Pilipino–Amerikano]] (1899 hanggang 1902) hanggang sa panahon ng [[Komonwelt ng Pilipinas|Komonwelt]] (1935 hanggang 1946), tinawag ng mga Amerikano ang bansa bilang ''Philippine Islands'', na salin sa Ingles mula sa Kastila. Mula sa [[Kasunduan sa Paris (1898)|Kasunduan sa Paris]], nagsimulang lumutang ang pangalan na "Pilipinas" at mula noon ito na ang naging kadalasang ngalan ng bansa. Mula sa katapusan ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang opisyal na pangalan ng bansa ay "Republika ng Pilipinas". == Kasaysayan == {{main|Kasaysayan ng Pilipinas}} === Sinaunang Panahon === [[Talaksan:Tabon Cave 2014 04.JPG|thumb|left|Ang [[Kuwebang Tabon|Yungib ng Tabon]] ay ang pook kung saan natuklasan ang isa sa mga pinakamatandang labi ng tao sa Pilipinas, ang [[Taong Tabon]].]] [[Talaksan:Remains of a Rhinoceros philippinensis found in Rizal, Kalinga dated c. 709,000 years ago.jpg|thumb|Mga kinatay na labi ng isang ''Rhinoceros philippinensis'' na natuklasan sa Rizal, Kalinga na nagpapatunay na may mga naninirahan nang hominini sa bansa 709,000 taon na ang nakararaan.]] Ang kamakailang pagtuklas sa mga kasangkapang bato at buto ng mga labi ng kinatay na hayop sa [[Rizal, Kalinga|Rizal]], [[Kalinga]] ay patunay na may mga sinaunang [[hominini]] sa bansa 709,000 taon na ang nakararaan.<ref>[https://www.nature.com/articles/s41586-018-0072-8 Ingicco et al. 2018]</ref> Samantala, ayon sa mga naitalang labi ng tao sa bansa, maaaring dinayo na ng mga tao ang Pilipinas ilang libong taon na ang nakalipas. Inaakala na ang labi ng [[Homo luzonensis|Taong Callao]] na natuklasan sa [[Yungib ng Callao]] sa [[Cagayan (lalawigan)|Cagayan]] ay ang pinakamatandang labi ng tao sa Pilipinas na may tanda na 67,000 taon. Mas higit pang matanda sa naunang natuklasang labi ng [[Taong Tabon]] sa [[Palawan]] na tinatayang 26,500 taon na ang nakalipas. Tumawid sa mga sinaunang tulay na lupa ang mga [[Mga Negrito|Negrito]] o Ita, na siyang tinatayang kauna-unahang mga nanirahan sa Pilipinas. Sa kalaunan, dumayo sila sa kagubatan ng mga pulo. Sa kasalukuyan, nang sumapit ang ikalawang libong taon, nanirahan din sa Pilipinas ang iba pang mga mandarayuhan mula sa [[tangway ng Malay]], kapuluan ng [[Indonesia]], mga taga-[[Indotsina]] at [[Taiwan]]. Mayroon nang mga mangilan-ngilang teorya patungkol sa pinagmulan ng mga sinaunang Pilipino. Isa na ang teorya ni F. Landa Jocano na nagsasabing ang mga ninuno ng mga Pilipino ay lokal na umusbong. Ang teoryang "Pinagmulang Kapuluan" naman ni Wilhelm Solheim, ipinahihiwatig na ang pagdating ng mga tao sa kapuluan ay naganap sa pamamagitan ng mga network pangkalakalan na nagmula sa Sundaland sa pagitan ng 48,000 hanggang 5,000 BK at hindi sa pamamagitan ng malawak na pandarayuhan. Samantala, ipinapaliwanag ng teoryang "Paglawak ng mga Austronesyo" na ang mga Malayo-Polinesyong nagmula sa Taiwan ay nagsimulang lumipat sa Pilipinas noong 4,000 BK, taliwas sa mga naunang pagdating. [[Talaksan:Angono Petroglyphs1.jpg|right|thumb|[[Mga Petroglipo ng Angono]], ang pinakamatandang gawang [[Sining ng Pilipinas|sining]] sa Pilipinas.]] Ang pinakatinatanggap na teorya, batay sa lingguwistika at arkeolohikong katibayan, ay ang teoryang "Mula sa Taiwan", kung saan ipinapalagay na ang mga [[Mga Austronesyo|Austronesyo]] mula Taiwan, na sila mismo ay nagmula sa mga neolitikong kabihasnan ng [[Ilog Yangtze]] tulad ng kalinangang Liangzhu, ay lumipat sa Pilipinas noong 4,000 BK. Sa gitna ng Panahong Neolitiko, isang "kalinangan ng batong-luntian" ang sinasabing umiral na pinatunayan ng libu-libong magagandang gawang [[artipakto]] ng batong-luntian na nasumpungan sa Pilipinas na tinatayang noong 2,000 BK pa. Ang batong-luntian ay sinasabing nagmula sa kalapit na Taiwan at nasumpungan rin sa iba't ibang pook sa kapuluan at pangunahing kalupaan ng Timog-silangang Asya. Ang mga artipaktong ito ang sinasabing patunay ng malawak na pakikipag-ugnayan ng mga lipunan ng Timog-silangang Asya sa isa’t isa noong sinaunang panahon. Magmula noong 1,000 BK, ang mga naninirahan sa kapuluan ay binubuo ng apat na uri ng pangkat panlipunan: mga lipi ng mangangaso at mangangalakal, lipunan ng mga mandirigma, mga plutokrasi sa kabundukan, at mga ''port principality''. === Bago dumating ang mga mananakop === {{main|Kasaysayan ng Pilipinas (900–1521)}} {{multiple image |align = right |width = 110 |image1 = Visayans_3.png |alt1 = |caption1 = |image2 = Visayans_1.png |alt2 = |caption2 = |image3 = Visayans_2.png |alt3 = |caption3 = |image4 = Visayans_4.png |alt4 = |caption4 = |footer = Mga larawan mula sa [[Boxer Codex]] na ipinapakita ang sinaunang "kadatuan" o [[Maginoo|tumao]] (mataas na uri). '''Mula kaliwa pakanan''': (1) Mag-asawang Bisaya ng Panay, (2) ang mga "Pintados", isa pang pangalan sa mga Bisaya ng Cebu at sa mga pinalilibutang pulo nito ayon sa mga unang manlulupig, (3) maaaring isang [[tumao]] (mataas na uri) o [[timawa]] (mandirigma) na mag-asawang Pintado, at (4) isang mag-asawang maharlika ng mga Bisaya ng Panay. |footer_align = left }} [[Talaksan:LCI.jpg|thumb|Ang [[Inskripsiyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna]], {{circa}} 900. Ang pinakamatanda at makasaysayang kasulatan sa Pilipinas na natuklasan sa [[Lumban|Lumban, Laguna]].]] Nanirahan sa bansa noong ikawalong dantaon ang mga mangangalakal na [[Intsik|Tsino]]. Ang paglaganap ng mga bansang (kaharian) Budismo sa bahagi ng Asya ang nagpasimuno ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa [[Indonesia]], [[India]], [[Hapon]], at [[Timog-Silangang Asya]]. Subalit, humina ang mga kaharian sa Timog-Silangang Asya dahil sa mahigpit na alitan at hindi pagkakasundo. Samantala, ang paglaganap ng [[Islam]] sa pamamaraan ng panangalakal at proselitismo, tulad ng [[Kristiyanismo]], ang nagdala sa mga mangangalakal at tagakalat ng pananampalataya sa kabahagian; ang mga [[Arabe]] ay dumating sa Mindanao noong ika-14 na dantaon. Sa pagdating ng mga unang Europeo, sa pangunguna ni Fernando Magallanes noong 1521, mayroon nang mga [[raha]] hanggang sa hilaga ng [[Maynila]], na naging mga karugtungang-sangay ng mga kaharian ng Timog-Silangang Asya. Subalit, pawang mga nagsasarili ang mga pulo ng Pilipinas noon. Ang kasalukuyang paghihiwalay sa pagitan ng sinauna at [[Kasaysayan ng Pilipinas (900–1521)|maagang kasaysayan]] ng Pilipinas ay ang araw na 21 Abril, taong 900, na siyang katumbas sa [[Kalendaryong Gregoryano]] ng araw na nakalagay sa [[Inskripsiyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna]], na siyang pinakamatandang kasulatan na nagmula sa Pilipinas. Ang araw na ito ay sumapit sa gitna ng kung anong tinatawag ng mga antropolohista bilang ang "yugto ng pag-usbong" ng Pilipinas (una hanggang ika-14 na dantaon), na inilalarawan bilang ang bagong pag-usbong ng sosyo-kalinangang huwaran, simula ng pag-unlad ng mga malalaking pamayanan sa baybayin, mas higit na pagsasapin-sapin at pagdadalubhasa sa lipunan, at mga pagsisimula ng lokal at pandaigdigang kalakalan. Magmula ika-14 na dantaon, ilan sa mga malalaking pamayanan ay naging maunlad na sentrong pangkalakalan, at naging kalagitnaang punto ng mga pagbabago sa lipunan at paraan ng pamumuhay, kung saan inilarawan ng kung anong tinatawag ni F. Landa Jocano na "yugto ng mga [[Barangay]]" ng maagang kasaysayan ng Pilipinas, na nagsimula sa ika-14 na dantaon hanggang sa pagdating ng mga Kastila at ang pagsisimula ng panahong kolonyal ng Pilipinas. Batay rin sa kasulatan, ang [[Bayan ng Tondo|sinaunang Tondo]] ay umiral noong bago mag-900 at nakasaad rin na ang Tondo noon ay may ugnayan sa Kaharian ng Medang sa kapuluan ng Java sa Indonesia. Bagaman ang katayuan ng ugnayan ng dalawa ay hindi malinaw sa kasulatan, patunay ito na noong ika-10 dantaon pa lamang ay may koneksyon na ang mga kabihasnan sa Luzon at Java. Sa pagdating ng mga Europeo noong ika-16 na dantaon, ang Tondo ay pinamumunuan ng tinatawag na "[[Lakan]]". Umusbong ito bilang pangunahing sentro ng kalakalan na may bahagi ng monopolyo sa [[Kaharian ng Maynila|Karahanan ng Maynila]] sa mga produktong kalakal ng [[Dinastiyang Ming]] sa buong kapuluan. Ang susunod na makasaysayang tala ay tumutukoy sa isang pook sa Pilipinas ng Vol. 186&nbsp;ng opisyal na kasaysayan ng Dinastiyang Song kung saan isinasalarawan ang "bansa" ng [[Ma-i]]. Taun-taon binibisita ng mga Tsinong mangangalakal ang Ma-i at nagsasalarawan ang kanilang mga tala tungkol sa heograpiya, mga produktong kalakal, at ang pag-uugali ng mga namuno sa Ma-i. Isinaad ng mga Tsinong mangangalakal na ang mga mamamayan ng Ma-i ay tapat at mapagkakatiwalaan. Dahil sa hindi malinaw na mga pagsasalarawan ng mga tala tungkol sa kinaroroonan ng Ma-i, pinagdedebatihan pa rin kung saan ito umiral, may mga iskolar na inaakalang nasa [[Bay, Laguna]] ito, habang ang iba naman ay nag-aakalang nasa pulo ng [[Mindoro]] ito. [[Talaksan:Ivory seal of Butuan.jpg|thumb|Ang selyong garing ng Butuan na natuklasan noong dekada '70 sa lungsod ng Butuan na nagpapatunay na mahalagang sentro ng kalakalan ang kaharian noong panahong klasikal.]] Sumunod na itinukoy ng opisyal na kasaysayan ng Dinastiyang Song ang [[Karahanan ng Butuan]], isang maunlad na kabihasnan sa hilaga't-silangang Mindanao, kung saan ito ang unang naitalang bansa mula sa kapuluan ng Pilipinas na nagpadala ng sugo sa Tsina noong 17 Marso 1001. Nakamit ng Butuan ang katanyagan nito sa ilalim ng pamumuno ni Raha Sri Bata Shaja, na isang [[Budismo|Budistang]] namumuno sa isang bansang [[Hinduismo|Hindu]]. Naging makapangyarihan ang estadong ito dahil sa lokal na industriya ng panday-ginto at nagkaroon ito ng ugnayan at tunggaliang diplomatiko sa kaharian ng Champa. Ayon sa alamat, itinatag naman ang [[Kumpederasyon ng Madyaas|Kadatuan ng Madyaas]] kasunod ng isang digmaang sibil sa pabagsak na Srivijaya, kung saan ang mga tapat na datung Malay sa Srivijaya ay nilabanan ang pananakop ng Dinastiyang Chola at ang papet na Raha nitong si Makatunao, at nagtatag ng isang estadong gerilya sa Kabisayaan. Ang datu na nagtatag sa Madyaas na si Puti, ay bumili ng lupa para sa kaniyang kaharian mula sa isang katutubong [[Mga Ati (Panay)|Ati]] na si Marikudo. Itinatag ang Madyaas sa [[Panay]] (ipinangalan mula sa estado ng Pannai na kaalyado ng Srivijaya na nasa [[Sumatra]]). Pagkatapos, madalas na nilulusob ng mga taga-Madyaas ang mga daungang panlungsod sa katimugang Tsina at nakipaggulo sa hukbong pandagat ng Tsina. Kalapit ng Madyaas sa Kabisayaan ang Kaharian ng Cebu na pinamunuan ni Rahamuda Sri Lumay, isang maharlika na may liping Tamil mula sa India. Ipinadala si Sri Lumay ng Chola Maharajah upang sakupin ang Madyaas, subalit sumuway siya at bumuo na lamang ng sarili niyang malayang karahanan. Pawang magkaalyado ang Karahanan ng Butuan at Cebu at napanatili nila ang ugnayan at nagkaroon ng rutang pangkalakalan sa Kutai, isang bansang Hindu sa katimugang [[Borneo]] na itinatag ng mga Indiyanong mangangalakal. Ang pinakamatandang petsa na nagbanggit tungkol sa Kaharian ng Maynila sa Luzon sa kabila ng [[Ilog Pasig]] mula Tondo ay may kinalaman sa tagumpay ni Raha Ahmad ng Brunei laban kay Raha Avirjirkaya ng [[Majapahit]], na namuno sa parehong lokasyon bago ang paninirahan ng mga Muslim. Nabanggit rin sa mga tala ng Tsino ang isang bansa na tinatawag na "Luzon". Pinaniniwalaang may kinalaman ito sa sinaunang Maynila dahil inihayag sa mga tala ng Portuges at Kastila noong mga 1520 na ang ''Luçon'' at "Maynila" ay iisa lamang. Bagaman sinasabi ng ilang mga dalubhasa sa kasaysayan na dahil wala sa mga nakasaksi na ito ang talagang nakabisita sa Maynila, maaaring tinutukoy lamang ng ''Luçon'' ang lahat ng mga bayan ng mga [[Lahing Tagalog|Tagalog]] at [[Mga Kapampangan|Kapampangan]] na umusbong sa mga baybayin ng [[look ng Maynila]]. Gayun man, mula 1500 hanggang mga 1560, itong mga naglalayag na mga taga-Luzon ay tinatawag sa Portuges Malaka na ''Luções'' o "Lusong/Lusung", at nakilahok rin sila sa mga kilusang pang-militar sa Burma (Dinastiyang Toungoo), Kasultanan ng Malaka, at Silangang Timor bilang mga mangangalakal at mersenaryo. Ang isang prominenteng ''Luções'' ay si [[Regimo de Raja]], na isang magnate sa mga pampalasa at isang ''Temenggung'' (sulat Jawi: تمڠݢوڠ) o gobernador at pulis-punong heneral sa Portuges Malaka. Siya rin ang pinuno ng isang hukbong dagat kung saan nangalakal at pinrotektahan ang komersyo sa pagitan ng [[kipot ng Malaka]], [[dagat Luzon]], at mga sinaunang kaharian at bayan sa Pilipinas. Sa hilagang Luzon, ang Kaboloan (na ngayo'y nasa [[Pangasinan]]) ay nagpadala ng mga emisaryo sa Tsina noong 1406-1411, at nakipagkalakal rin ito sa [[Hapon]]. Sa ika-14 na dantaon dumating at nagsimulang lumaganap ang pananampalatayang [[Islam]] sa Pilipinas. Noong 1380, sina Karim ul' Makdum at Shari'ful Hashem Syed Abu Bakr, isang Arabong mangangalakal na isinilang sa [[Johor]], dumating sa [[Sulu]] mula Melaka at itinatag ang [[Sultanato ng Sulu|Kasultanan ng Sulu]] sa pagkumberto sa Raha ng Sulu na si Raha Baguinda Ali at pinakasalan ang kaniyang anak. Sa katapusan ng ika-15 dantaon, pinalaganap ni [[Mohammed Kabungsuwan|Shariff Kabungsuwan]] ng Johor ang Islam sa Mindanao at itinatag naman ang [[Sultanato ng Maguindanao|Kasultanan ng Maguindanao]]. Ang kasultanang uri ng pamahalaan ay lumawak pa patungong Lanao. {{multiple image|perrow=2|caption_align=center | image1 =|caption1 = Bantayog ni [[Lapu-Lapu]] sa [[Lungsod ng Lapu-Lapu]], [[Cebu]]. | image2 =|caption2 = Bantayog ni [[Raha Humabon]] sa [[Lungsod ng Cebu]]. }} Patuloy na lumaganap ang Islam sa Mindanao at umabot sa Luzon. Naging Islamisado ang Maynila sa gitna ng paghahari ni Sultan Bolkiah mula 1485 hanggang 1521. Naisakatuparan ito dahil nilabanan ng Kasultanan ng Brunei ang Tondo sa paggapi kay Raha Gambang sa labanan at matapos ay iniluklok ang Muslim na Raha Salalila sa trono at sa pagtatag ng estadong-papet ng Brunei na ang [[Kaharian ng Maynila]]. Pinakasalan din ni Sultan Bolkiah si Laila Mecana, ang anak ng Sultan ng Sulu na si Amir Ul-Umbra upang palawakin ang sakop ng Brunei sa Luzon at Mindanao. Nagpatuloy ang mga Muslim sa pakikipagdigma at nagsagawa ng mga slave-raid laban sa mga [[Mga Bisaya|Bisaya]]. Bunga ng pakikilahok sa mga pagsalakay ng mga Muslim, nilipol ng Kasultanan ng Ternate ang Kadatuan ng Dapitan sa [[Bohol]]. Nadali rin ang mga karahanan ng Butuan at Cebu ng mga isinagawang slave-raid at nakipagdigma laban sa Kasultanan ng Maguindanao. Kasabay ng mga slave-raid na ito, ay ang panghihimagsik ni Datu [[Lapu-Lapu]] ng [[Mactan]] laban kay [[Raha Humabon]] ng Cebu. Mayroon ding alitan sa teritoryo sa pagitan ng Tondo at ang Islamikong Kaharian ng Maynila, kung saan ang pinuno ng Maynila, na si [[Raha Matanda]], ay humiling ng tulong pang-militar laban sa Tondo mula sa kaniyang mga kamag-anak sa Kasultanan ng Brunei. Ang mga tunggalian sa pagitan ng mga Datu, Raha, Sultan, at Lakan ang nagpadali sa pananakop ng mga Kastila. Ang mga kapuluan ay kakaunti lamang ang bilang ng mga naninirahang tao dahil sa patuloy na mga nagdaraang unos at pagkakaalitan ng mga kaharian. Samakatuwid, naging madali ang kolonisasyon at ang mga maliliit na estado sa kapuluan ay dagliang nasakop ng [[Imperyong Kastila]] at nagsimula ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa Pilipinas. === Panahon ng mga Kastila === {{main|Kasaysayan ng Pilipinas (1521–1898)}} [[Talaksan:Spanish Galleon.jpg|upright=1.00|thumb|Guhit ng isang [[Galeon ng Maynila|galyon ng Maynila]] na ginamit sa gitna ng [[Kalakalang Galeon|Kalakalang Maynila-Acapulco]].]] Sinakop at inangkin ng mga Kastila, sa pamumuno ni [[Miguel López de Legazpi]], ang mga pulo noong ika-16 na dantaon at pinangalanan itong "Las Islas Filipinas" ayon sa ngalan ni Haring [[Felipe II ng Espanya|Felipe II]]. Kaagad na ipinakilala at ipinalaganap ang [[Simbahang Katoliko|Katolisismo]] sa pamamagitan ng mga tagakalat ng pananampalataya, at pati na rin ang mga Batas ng Indias (''Laws of the Indies'') at iba pang alituntuning pampatupad. Matigas na pagsuway ang itinugon ng mga pangkat katutubo sa kabundukan pati na rin ng mga mapanlabang Muslim na nagpapatuloy hanggang sa ngayon. Kabi-kabilang mga himagsikan at karahasan ang lumaganap sa mga baybayin sa kabuuan ng tatlong dantaong pananakop, bunga na rin ng pagsasamantala at kakulangan ng pagbabago. Pinamahalaan mula sa [[Nueva España|Bireynato ng Nueva España]] (Bagong Espanya sa ngayon ay [[Mehiko]]) ang bagong nasasakupan at nagsimula ang kalakalan sa [[Galyon ng Maynila]] sa pagitan ng Acapulco at Maynila noong ika-18 dantaon. Itinatag ng punong panlalawigan [[José Basco y Vargas]] noong 1781 ang Sociedad Económica de los Amigos del País (Samahang Pangkalakalan ng mga Kaibigan ng Bayan) at ginawang hiwalay ang bansa mula sa Bagong Espanya. Nagbukas ang pakikipagkalakalan ng bansa sa daigdig noong ika-19 na dantaon. Ang pag-angat ng mga masigasig at makabayang burges, binubuo ng mga nakapag-aral na mga katutubong Pilipino, mga Kastila at creole na ipinanganak sa Pilipinas, mga mestisong Espanyol at Tsino, silang mga ilustrado ang nagpahiwatig ng pagtatapos ng pananakop ng Kastila sa kapuluan. Naliwanagan sa [[José Rizal#Impact|Kilusang Propaganda]] na nagsiwalat sa kawalang-katarungan ng pamahalaang kolonyal, sama-sama silang sumigaw para sa kalayaan. Dinakip, nilitis, binigyang-sala, hinatulan ng kamatayan at binaril si [[José Rizal]], ang pinakasikat na propagandista, noong 1896 sa Bagumbayan (Luneta ngayon) dahil sa mga gawaing umano ng pagpapabagsak ng pamahalaan. Naglaon at pumutok ang [[Himagsikang Pilipino]] na pinangunahan ng [[Katipunan]], isang lihim panghimagsikang lipunan na itinatag ni [[Andrés Bonifacio]] at napamunuan din ni [[Emilio Aguinaldo]]. Halos tagumpay na napatalsik ng himagsikan ang mga Kastila noong 1898. === Panahon ng mga Amerikano at ang Pananakop ng mga Hapon === {{main|Kasaysayan ng Pilipinas (1898–1946)|Pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas}} Noong taon ding iyon, magkadawit ang Espanya at [[Estados Unidos]] sa [[Digmaang Kastila-Amerikano]]. Natalo ang Espanya at ipinasiya nilang ipasa ang kanilang mga nasasakupan na ang Pilipinas, Guam, Kuba, at Puerto Rico sa Estados Unidos. Binayaran naman ng Estados Unidos ang Espanya ng 20 milyong dolyar para sa mga ito, gayong nakapag-pahayag na ng kalayaan ang Pilipinas at itinatag ang [[Unang Republika ng Pilipinas]] at si Emilio Aguinaldo ang hinirang na pangulo, ngunit hindi ito kinilala noong dalawang bansa. [[File:Knocking Out the Moros. DA Poster 21-48.jpg|upright=1.00|thumb|Labanan sa pagitan ng mga [[Moro|mandirigmang Moro]] at mga sundalong Amerikano noong [[Digmaang Pilipino-Amerikano]], 1913.]] [[Talaksan:JapaneseTroopsBataan1942.jpg|thumb|180px|left|Ang mga sundalong Hapon sa [[Bataan]] noong 1942, sa gitna ng kanilang pagpapalawak ng teritoryo ng [[Imperyo ng Hapon]] sa Asya sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig.]] Ang pagtanggi ng mga Pilipino sa panibagong pananakop, ngayon ng mga Amerikano, ang nagtulak sa [[Digmaang Pilipino-Amerikano]] na natapos umano noong 1901 ngunit nagpatuloy hanggang 1913. Ang planong pagkalooban ng kalayaan ang bansa ay naudlot nang magsimula ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Sinakop ng Imperyong Hapon ang bansa at itinatag ang [[Ikalawang Republika ng Pilipinas]]. Maraming mga krimen ng digmaan ang ginawa ng mga Hapones sa panahon ng kanilang pananakop. Ang mga gerilya ay nagpatuloy sa kanilang pang-haharas sa mga Hapones. Bumalik sa bansa ang mga Amerikano noong Oktubre 1944. Tuluyang natalo ang mga Hapones noong 1945. Halos isang milyong Pilipino ang namatay sa digmaan. Naging isa sa mga unang naging kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]] ang Pilipinas. Noong 4 Hulyo 1946 ay ipinagkaloob ng Amerika ang kalayaan ng Pilipinas. === Panahon ng Ikatlong Republika at Rehimeng Marcos === [[Talaksan:Philippine Independence, July 4 1946.jpg|right|thumb|Ang pagpapahayag ng kasarinlan ng Pilipinas mula sa Estados Unidos noong 4 Hulyo 1946. Ipinapakita nito ang pagbaba sa watawat ng Estados Unidos habang itinataas naman ang watawat ng Pilipinas.]] Noong 11 Oktubre 1945, naging isa ang Pilipinas sa mga unang kasapi ng Mga Nagkakaisang Bansa at sa sumunod na taon, sa 4 Hulyo 1946, kinilala ng Estados Unidos ang kasarinlan ng Pilipinas, sa gitna ng pagkapangulo ni [[Manuel Roxas]]. Ang mga natitirang kasapi ng komunistang [[Hukbalahap]] ay nagpatuloy ang presensya sa bansa ngunit nasupil ito ng sumunod kay Pangulong [[Elpidio Quirino]] na si [[Ramon Magsaysay]]. Ang sumunod kay Magsaysay na si [[Carlos P. Garcia|Carlos P. García]], ay nilikha naman ang patakarang "Pilipino Muna" na itinuloy ni [[Diosdado Macapagal]]. Sa panunungkulan ni Macapagal, inilipat ang araw ng kalayaan mula sa Hulyo 4 at ginawang Hunyo 12, na siyang araw na [[Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas|inihayag]] ni Emilio Aguinaldo ang kasarinlan ng Pilipinas mula sa Espanya. Habang pinaigting naman ang pagbawi sa [[Sabah]]. Noong 1965, natalo si Macapagal sa pampanguluhang halalan kay [[Ferdinand Marcos]]. Sa kaniyang pagkapangulo, pinasimulan ni Marcos ang proyektong pang-imprastraktura ngunit napagbintangan naman ng malawakang katiwalian at lumustay ng bilyun-bilyong dolyar sa pampublikong pondo. Noong malapit na matapos ang termino ni Marcos ay nagpahayag siya ng [[batas militar]] noong 21 Setyembre 1972. Ang panahong ito ng kaniyang pamumuno ay inilalarawan bilang panunupil sa pulitika, pangtatakip, at paglabag sa karapatang pantao ngunit ang Estados Unidos ay matatag pa rin ang kanilang pagsuporta. Noong 21 Agosto 1983, ang kalaban ni Marcos at pinuno ng oposisyon na si [[Benigno Aquino, Jr.]], ay pinaslang sa [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino|Paliparang Pandaigdig ng Maynila]]. Sa huli, nagpatawag si Marcos ng [[dagliang halalan]] sa 1986. Si Marcos ang inihayag na nanalo, ngunit ang mga resulta ay itinuring na may daya, na humantong sa [[Rebolusyong EDSA ng 1986|Himagsikan ng Lakas ng Bayan]]. Si Marcos at ang kaniyang mga kaalyado ay lumipad patungong [[Hawaii]], at ang maybahay ni Benigno Aquino na si [[Corazon Aquino]] ay kinilala naman bilang pangulo. === Panahon ng Ikalimang Republika (1986 – kasalukuyan) === Sa pagbabalik ng demokrasya at reporma sa pamahalaan, hinarap ng administrasyong Cory Aquino ang problema sa malaking utang, korapsyon, mga kudeta, mga sakuna at mga komunista. Umalis ang mga amerikano sa Clark Air Base at Subic Bay noong Nobyembre taong 1991. == Politika == {{main|Politika ng Pilipinas}}{{english|Politics of the Philippines}} {{clear}} === Pambansang Pamahalaan ng Pilipinas === {{Main|Talaan ng mga Pangulo ng Pilipinas}} {{See|Pangulo ng Pilipinas}} [[Talaksan:Ferdinand Marcos Jr. Inauguration RVTM.jpg|thumb|150px|left|Si [[Bongbong Marcos|Ferdinand Marcos Jr.]], ang kasalukuyang pangulo ng Pilipinas.]] Ang pamahalaan ng Pilipinas, na hinalintulad sa sistema ng [[Estados Unidos]], ay natatag bilang [[Republika|Republika ng mga Kinatawan]]. Ang kanyang [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]] ay may tungkulin bilang [[pinuno ng estado]] at pati ng [[pinuno ng pamahalaan|pamahalaan]]. Siya rin ang punong kumandante ng [[Sandatahang Lakas ng Pilipinas|Hukbong Sandatahan]]. Naluluklok ang Pangulo sa posisyon sa pamamagitan ng isang pangkalahatang halalan at manunungkulan siya sa loob ng anim na taon. Siya ang may katungkulang maghirang ng mga kasapi at mamuno sa gabinete. Ang Batasan ng Pilipinas ay nahahati sa dalawang Kapulungan, ang Senado at Kapulungan ng mga Kinatawan. Ang mga kasapi ng dalawang kamarang [[Kongreso ng Pilipinas|Kongreso]], na binubuo ng [[Senado ng Pilipinas|Senado]] at ng [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Kapulungan ng mga Kinatawan]], ay hinahalal sa botong popular. Binubuo ang Mataas na Kapulungan o Senado ng 24 na senador na naninilbihan sa loob ng 6 na taon. Tuwing 3 taon, kalahati ng mga kasapi nito ay napapalitan sa pamamagitan ng pangkalahatang halalan at maaaring manungkulan ang isang senador nang hanggang 3 sunud-sunod na termino. Samantala, ang Mababang Kapulungan o Kapulungan ng mga Kinatawan naman ay inihahalal ng mga botante ng isang distrito o sektor at may terminong 3 taon. Maaari ring manilbihan ang isang Kinatawan ng hanggang 3 sunud-sunod na termino. Binubuo ang Mababang Kapulungan ng hindi bababà sa 225 kinatawan. Ang sangay panghukuman ng pamahalaan ay pinamumunuan ng [[Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Kataas-taasang Hukuman]], ang [[Punong Mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Punong Mahistrado]] ang namumuno nito at may 14 na Kasamang Mahistrado, lahat hinihirang ng Pangulo at manunungkulan hanggang sa panahon ng kaniyang pagreretiro. Ang Pangulo, Pangalawang Pangulo at Punong Mahistrado ng Pilipinas ay mapatatalsik lamang sa kaniyang posisyon sa pamamagitan ng isang prosesong pampolitika na kung tawagin ay [[pagsasakdal]], katulad ng nangyari sa dating Pangulong [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]] dahil sa pagkakasangkot sa Jueteng Scandal na nabunyag noong 2001. Napatalsik din sa puwesto ang dating Punong Mahistrado na si [[Renato Corona]] dahil sa pagiging tuta niya kay dating Pangulong [[Gloria Macapagal-Arroyo]]. Nagtagumpay ang pagsakdal noon sapagkat kusang umalis sa Malakanyang si Estrada at ang pumalit ay ang Pangalawang Pangulo nitong si Gloria Macapal ang fice === Ugnayan sa Ibang Bansa === [[File:Rodrigo Duterte with Vladimir Putin, 2016-02.jpg|thumb|Pagpupulong nina Pangulong Rodrigo Duterte at [[Vladimir Putin]] ng [[Rusya]] sa gitna ng pulong-panguluhan ng Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko sa [[Peru]], 2016.]] Ang Pilipinas ay isang prominenteng kasapi at isa sa tagapagtaguyod ng [[Samahan ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya]]. Ito rin ay isang aktibong tagalahok sa [[Asia-Pacific Economic Cooperation|Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko]], isang kasapi ng [[Pangkat ng 24]] at isa sa 51 mga bansang nagtatag sa [[Mga Nagkakaisang Bansa]] noong 24 Oktubre 1945. Pinapahalagahan ng Pilipinas ang ugnayan nito sa Estados Unidos. Sinuportahan ng Pilipinas ang Amerika sa [[Digmaang Malamig]] at ang [[Digmaang Pangterorismo]] at isang pangunahing kaalyado na hindi kasapi ng [[North Atlantic Treaty Organization|Organisasyon ng Tratado ng Hilagang Atlantiko]]. Ang mga ugnayan sa iba pang mga bansa ay maayos sa pangkalahatan. Ang ibinahaging pagpapahalaga sa demokrasya ay nagpapagaan sa ugnayan sa mga bansa sa kanluran at Europa. Habang ang parehong pang-ekonomiyang aalahanin ay nakatutulong sa pakikipagugnayan sa ibang mga bansang papaunlad pa lamang. Ang makasaysayang ugnayan at pagkakahalintulad sa kalinangan ay nagsisilbi rin bilang tulay sa pakikipagugnayan sa Espanya. Sa kabila ng mga isyu tulad ng pagmamalabis at mga digmaang nakadudulot sa [[Balikbayan|mga Pilipinong nasa ibayong-dagat]], ang ugnayan sa mga bansa sa [[Gitnang Silangan]] ay mabuti, na nakikita ito sa patuloy na pagbibigay hanapbuhay sa mahigit dalawang milyong Pilipinong naninirahan doon. Ang Pilipinas ay kasalukuyang nasa isang pagtatalo sa mga bansang [[Taiwan]], [[Tsina]], [[Vietnam]] at [[Malaysia]] patungkol sa kung sino ang tunay na may-ari ng [[Kapuluang Spratly]] na masagana ng langis at likas na petrolyo. Ito rin ay may 'di pagkakaunawaan sa bansang Malaysia sa usaping [[Sabah]]. Sinasabing ibinigay ng Sultan ng [[Brunei]] ang teritoryo ng Sabah sa Sultan ng [[Sultanato ng Sulu|Sulu]] pagkatapos nitong tumulong sa pagkawasak ng isang rebelyon doon. Iyon ang nagbigay karapatan at poder sa pamahalaan ng Pilipinas na angkinin muli ang kanyang nawalang lupain. Hanggang ngayon, tumatanggap ang Sultan ng Sulu ng pera para sa "upa" sa lupa mula sa pamahalaan ng Malaysia. Silipin din: * [[Ugnayang Panlabas ng Pilipinas]] * [[Saligang Batas ng Pilipinas]] == Mga rehiyon at lalawigan == {{Main|Mga rehiyon ng Pilipinas|mga lalawigan ng Pilipinas}} [[Talaksan:Ph general map.png|thumb|Ang mga lungsod kita mula sa Pilipinas]] Ang Pilipinas ay nababahagi sa mga pangkat ng pamahalaang pangpook (''local government units'' o LGU). Ang mga [[Mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ang pangunahin na pangkat. Hanggang 2002, mayroong 85 na lalawigan sa bansa. Ang mga ito ay nababahagi pa sa mga [[Mga lungsod ng Pilipinas|lungsod]] at [[Mga bayan ng Pilipinas|bayan]], na binubuo ng mga [[barangay]]. Ang barangay ang pinakamaliit na pangkat pampook ng pamahalaan. Ang lahat ng mga lalawigan ay nalulupon sa 23 [[Mga rehiyon ng Pilipinas|mga rehiyon]] para sa kadaliang pamumuno. Karamihan sa mga sangay ng pamahalaan ay nagtatayo ng tanggapan sa mga bahagi para magsilbi sa mga lalawigang saklaw nito. Subalit, ang mga bahagi sa Pilipinas ay walang bukod na pamahalaang pampook, maliban sa [[Bangsamoro]] at [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera|Kordilyera]], na mga nagsasariling rehiyon. Tumungo sa mga lathala ng mga rehiyon at mga lalawigan upang makita ang mas malaking larawan ng mga kinalalagyan ng mga bahagi at lalawigan. == Mga Rehiyon == {| class = "wikitable" style = "font-size: 100%;" |- ! Rehiyon {{flagicon|Philippines}} !! Awtonomo {{flagicon|Philippines}} !! Administratibo {{flagicon|Philippines}} !! Dating rehiyon {{flagicon|Philippines}} |- | * [[Kalakhang Maynila|NCR]]<br>* [[Ilocos]]<br>* [[Lambak ng Cagayan]]<br>* [[Gitnang Luzon]]<br>* [[Calabarzon]]<br>* [[Mimaropa]]<br>* [[Rehiyon ng Bicol]]<br>* [[Kanlurang Kabisayaan]]<br>* [[Gitnang Kabisayaan]]<br>* [[Silangang Kabisayaan]]<br>* [[Tangway ng Zamboanga]]<br>* [[Hilagang Mindanao]]<br>* [[Rehiyon ng Davao]]<br>* [[Soccsksargen]]<br>* [[Caraga]] || * {{flag|Bangsamoro}} || * [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera]] || * [[Timog Katagalugan]] (parte ng IV-A & IV-B)<br>* [[Rehiyon ng Pulo ng Negros]] (parte ng VI)<br>* [[Rehiyong Awtonomo ng Muslim Mindanao]] (parte ng BARMM) |} ===Rehiyon at isla=== {|class="wikitable sortable" style="text-align: center" |- !Rehiyon !Kabisera !Wika |- | colspan="3" style="background-color:yellow;"| '''[[Luzon]]''' |- | [[Kalakhang Maynila|Pambansang Punong Rehiyon]] (NCR) || '''''[[Maynila]]''''' || [[Taglish]] |- | [[Ilocos|Ilocos (Rehiyon I)]] || ''[[San Fernando, La Union|San Fernando]]'' || [[Wikang Iloko|Iloko]] |- | [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera]] (CAR) || ''[[Baguio]]'' || [[Wikang Kankanaey|Kankanaey]] |- | [[Lambak ng Cagayan|Lambak ng Cagayan (Rehiyon II)]] || ''[[Tuguegarao]]'' || [[Wikang Iloko|Iloko]] |- | [[Gitnang Luzon|Gitnang Luzon (Rehiyon III)]] || ''[[San Fernando, Pampanga|San Fernando]]'' || [[Wikang Kapampangan|Pampangan]], [[Wikang Pilipino|Pilipino]] |- | [[Calabarzon|Calabarzon (Rehiyon IV-A)]] || ''[[Calamba, Laguna|Calamba]]'' || [[Wikang Tagalog|Tagalog]] |- | [[MIMAROPA|Mimaropa (Rehiyon IV-B)]] || ''[[Calapan]]'' || [[Lumang Tagalog|Old Tagalog]] |- | [[Kabikulan|Kabikulan (Rehiyon V)]] || ''[[Legazpi]]'' || [[Wikang Bikol|Bikolano]] |- | colspan="3" style="background-color:red;"| '''[[Kabisayaan]]''' |- | [[Kanlurang Kabisayaan|Kanlurang Kabisayaan (Rehiyon VI)]] || ''[[Lungsod ng Iloilo]]'' || [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]] |- | [[Gitnang Kabisayaan|Gitnang Visayas (Rehiyon VII)]] || ''[[Lungsod ng Cebu]]'' || [[Wikang Sebwano|Cebuano]] |- | [[Silangang Kabisayaan|Silangang Kabisayaan (Rehiyon VIII)]] || ''[[Tacloban]]'' || [[Mga wikang Bisaya|Bisaya]] |- | colspan="3" style="background-color:green;"| '''[[Mindanao]]''' |- | [[Tangway ng Zamboanga|Tangway ng Zamboanga (Rehiyon IX)]] || ''[[Pagadian]]'' || Bisdak |- | [[Hilagang Mindanao|Hilagang Mindanao (Rehiyon X)]] || ''[[Cagayan de Oro]]'' || [[Mga wikang Bisaya|Bisaya]] |- | [[Rehiyon ng Davao|Rehiyon ng Davao (Rehiyon XI)]] || ''[[Lungsod ng Davao]]'' || [[Wikang Sebwano|Cebuano]] |- | [[SOCCSKSARGEN|SOCSKSARGEN (Rehiyon XII)]] || ''[[Koronadal]]'' || [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[Wikang Sebwano|Cebuano]] |- | [[Caraga|Caraga (Rehiyon XIII)]] || ''[[Butuan]]'' || [[Wikang Butuanon|Butuanon]], [[Wikang Kamayo|Kamayo]] |- | [[Bangsamoro|Bangsamoro]] (BARMM) || ''[[Lungsod ng Cotabato]]'' || [[Wikang Mëranaw]], [[Wikang Tausug|Tausug]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]] |} {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |+ 10 Pinakamataong Rehiyon sa Pilipinas <small>(2015)</small><ref name="PSA-2015-Highlights">{{cite web|title=2015 Population Counts Summary|url=http://psa.gov.ph/sites/default/files/attachments/hsd/pressrelease/2015%20population%20counts%20Summary_0.xlsx|website=Philippine Statistics Authority|accessdate=10 Hunyo 2017|format=XLSX|date=19 Mayo 2016}}</ref> |- ! scope="col" | Puwesto ! scope="col" | Itinalaga ! scope="col" | Pangalan ! scope="col" | Lawak ! scope="col" | Bilang ng tao ({{As of|2015|lc=y}}) ! scope="col" | Kapal ng bilang ng tao |- | style="text-align:center;" | Ika-1 | style="text-align:left;" | Rehiyon IV | style="text-align:left;" | [[Calabarzon]] | {{convert|16,873.31|km2|abbr=on}} | 14,414,744 | {{convert|{{sigfig|14,414,774/16,873.31|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-2 | style="text-align:left;" | NCR | style="text-align:left;" | [[Kalakhang Maynila|Pambansang Punong Rehiyon]] | {{convert|619.57|km2|abbr=on}} | 12,877,253 | {{convert|{{sigfig|12,877,253/613.94|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-3 | style="text-align:left;" | Rehiyon III | style="text-align:left;" | [[Gitnang Luzon]] | {{convert|22,014.63|km2|abbr=on}} | 11,218,177 | {{convert|{{sigfig|11,218,177/22,014.63|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-4 | style="text-align:left;" | Rehiyon VII | style="text-align:left;" | [[Gitnang Kabisayaan]] | {{convert|10,102.16|km2|abbr=on}} | 6,041,903 | {{convert|{{sigfig|6,041,903/10,102.16|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-5 | style="text-align:left;" | Rehiyon V | style="text-align:left;" | [[Bicol|Rehiyon ng Bikol]] | {{convert|18,155.82|km2|abbr=on}} | 5,796,989 | {{convert|{{sigfig|5,796,989/18,155.82|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-6 | style="text-align:left;" | Rehiyon I | style="text-align:left;" | [[Ilocos|Rehiyon ng Ilocos]] | {{convert|16,873.31|km2|abbr=on}} | 5,026,128 | {{convert|{{sigfig|5,026,128/16,873.31|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-7 | style="text-align:left;" | Rehiyon XI | style="text-align:left;" | [[Rehiyon ng Davao|Rehiyon ng Dabaw]] | {{convert|20,357.42|km2|abbr=on}} | 4,893,318 | {{convert|{{sigfig|4,893,318/20,357.42|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-8 | style="text-align:left;" | Rehiyon X | style="text-align:left;" | [[Hilagang Mindanao]] | {{convert|20,496.02|km2|abbr=on}} | 4,689,302 | {{convert|{{sigfig|4,689,302/20,496.02|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-9 | style="text-align:left;" | Rehiyon XII | style="text-align:left;" | [[Soccsksargen]] | {{convert|22,513.30|km2|abbr=on}} | 4,575,276 | {{convert|{{sigfig|4,545,276/22,513.30|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-10 | style="text-align:left;" | Rehiyon VI | style="text-align:left;" | [[Kanlurang Kabisayaan|Rehiyon ng Panay]] | {{convert|12,828.97|km2|abbr=on}} | 4,477,247 | {{convert|{{sigfig|4,477,247/12,828.97|2}}|PD/km2|abbr=on}} |} == Heograpiya == {{main|Heograpiya ng Pilipinas}} :''Tingnan din: [[:en:Ecoregions in the Philippines|Mga Ekorehiyon sa Pilipinas]]'' [[Talaksan:Relief Map Of The Philippines.png|thumb|200px|<div style="text-align:center;">Ang topograpiya ng Pilipinas.</div>]] [[Talaksan:Mt.Mayon tam3rd.jpg|right|thumb|Ang [[Bulkang Mayon]] ang pinakaaktibong bulkan sa Pilipinas.]] Ang Pilipinas ay isang [[kapuluan]] ng 7,641 mga pulo na ang kabuoan ng sukat ng lupa, kasama ang mga nakapaloob na bahagi ng tubig, ay tinatayang nasa {{convert|300,000|km2|sqmi|sp=us}}. Ang baybayin nito na ang sukat ay {{convert|36,289|km|mi|sp=us}} ang dahilan kung bakit ika-5 bansa ang Pilipinas sa pinakamalawak ang baybayin sa buong daigdig.<ref>Central Intelligence Agency. (2009). [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2060.html "Field Listing :: Coastline"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170716042040/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2060.html |date=2017-07-16 }}. Washington, DC: Author. Retrieved 2009-11-07.</ref> Nasa pagitan ito ng 116°&nbsp;40', at 126°&nbsp;34' E. longhitud at 4°&nbsp;40' at 21°&nbsp;10' N. latitud at humahangga sa [[Dagat Pilipinas]] sa silangan, sa [[Dagat Timog Tsina]] sa kanluran, at sa Dagat Sulawesi sa Timog (kasalukuyang [[Dagat Celebes]]). Ang pulo ng [[Borneo]] ay matatagpuan ilang daang kilometro sa timog kanluran at ang Taiwan ay nasa hilaga. Karamihan sa mga bulubunduking kapuluan ay nababalot ng mga kagubatang tropikal at mga nagmula sa mga pagsabog ng bulkan. Ang pinakamataas na bundok ay ang [[Bundok Apo]]. Ang sukat nito ay 2,954&nbsp;metro (9,692&nbsp;talampakan) mula sa kapatagan ng dagat. Nasa pulo ng Mindanao ang Bundok Apo. {{wide image|Pana Banaue Rice Terraces.jpg|1000px|<center>Ginamit ng mga [[Mga Igorot|Ifugao/Igorot]] ang [[Hagdan-hagdang Palayan ng Banawe]] upang magtanim ng mga pananim sa matarik na bulubunduking bahagi ng Hilagang Pilipinas.</center>}} Ang pampook na pangmatagalang panahon ay mainit, maalinsangan, at tropikal. Ang kalimitang taunang temperatura ay nasa 26.5° sentigrado. May tatlong panahon sa Pilipinas na pangkalahatang kinikilala ng mga Pilipino. Ito ay ang Tag-init o Tag-araw (mainit na panahon mula ika-3 buwan hanggang ika-5 buwan), ang Tag-ulan (maulan na panahon mula ika-6 buwan hanggang ika-11 buwan), at ang Taglamig (malamig na panahon mula ika-12 buwan hanggang ika-2 buwan). Karamihan sa mga pulong mabundok ay dating natatakpan ng tropikal na [[kagubatan]] at itong mga pulong ito ay nagmula sa bulkan. Ang pinakamataas na tuktok ay ang sa [[Bundok Apo]] sa Mindanao na 2,954 m ang taas. Maraming [[bulkan]] ang madalas na sumasabog sa bansa tulad ng [[Bulkang Pinatubo]] at [[Bulkang Mayon]]. Ang bansa rin ay nasa tinatawag na "typhoon belt" ng Kanlurang Pasipiko at ito ay tinatamaan ng mga 19 na [[bagyo]] taon-taon. Ang Pilipinas ay napapaloob din sa tinatawag na [[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]] na isa sa pinakaaktibong ''fault areas'' sa buong daigdig. <gallery mode="packed-hover"> Talaksan:Mount Pinatubo 20081229 01.jpg|''[[Bundok Pinatubo]]'' Talaksan:Chocolate Hills - edit.jpg|''[[Tsokolateng burol]]'' sa [[Bohol]] Talaksan:Big lagoon entrance, Miniloc island - panoramio.jpg|''[[El Nido, Palawan|El Nido]]'' sa [[Palawan]] Talaksan:Coron - Kayangan Lake.jpg|Ang makabighaning tanaw sa lawa ng ''Kayangan'' Talaksan:Puerto Princesa Subterranean River.jpg|''[[Pambansang Liwasang Ilog sa Ilalim ng Lupa ng Puerto Princesa]]'' Talaksan:Hinatuan enchanted river.jpg|Ilog ''Hinatuan'' Talaksan:Taal Volcano aerial 2013.jpg|Ang ''[[Bulkang Taal]]'', ang pinakamaliit na aktibong bulkan sa daigdig Talaksan:View south of the northern Sierra Madre from peak of Mt. Cagua - ZooKeys-266-001-g007.jpg|''[[Sierra Madre (Pilipinas)|Bulubunduking Sierra Madre]]'' Talaksan:FvfBokod0174 03.JPG|Tropikal na pinong kagubatan sa Luzon Talaksan:Coral reef in Tubbataha Natural Park.jpg|Ang ''[[Bahurang Tubbataha]]'' sa [[Palawan]] Talaksan:Apo Island of Apo Reef Natural Park.jpg|Ang ''[[Bahurang Apo]]'' sa pulo ng Apo Talaksan:Mount Hamiguitan peak.JPG|''[[Bundok Hamiguitan]]'' Talaksan:Boracay White Beach in day (985286231).jpg|Ang puting buhangin sa dalampasigan ng ''[[Boracay]]'' |Isang dalampasigan sa pulo ng ''Siargao'' </gallery> == Arimuhunan == {{main|Ekonomiya ng Pilipinas}} Ang Pilipinas ay isang [[umuunlad na bansa]] sa Timog-Silangang Asya. Ang lebel ng sahod sa Pilipinas ay [[:en:List of countries by GNI (nominal, Atlas method) per capita|mababang gitnang sahod]] (''lower middle income'')<ref>[[:en:List of countries by GNI (nominal, Atlas method) per capita|List_of_countries_by_GNI_%28nominal,_Atlas_method%29_per_capita]] {{languageicon|en|English Wikipedia}}</ref>. Ang [[GDP]] kada tao ayon sa [[Purchasing power parity]] (PPP) sa Pilipinas noong 2013 ay $3,383 na ika-130 sa buong mundo at mas mababa sa ibang mga bansa sa [[Timog Silangang Asya]] gaya ng Brunei, Singapore, Malaysia, Thailand at Indonesia <ref>[[:en:List of Asian countries by GDP per capita|List_of_Asian_countries_by_GDP_per_capita]] {{languageicon|en|English Wikipedia}}</ref>. Ang ''GDP kada tao ayon sa PPP'' ay naghahambing ng mga pangkalahatang pagkakaiba sa [[pamantayan ng pamumuhay]] sa kabuuan sa pagitan ng mga bansa dahil isinasaalang alang nito ang relatibong gastos ng pamumuhay at mga rate ng implasyon ng mga bansa. Ang Pilipinas ay ika-138 sa buong mundo sa [[indeks ng pagiging madaling magnegosyo]] o mahirap magnegosyo sa Pilipinas. Ang Pilipinas ay ika-105 sa [[Corruption Perceptions Index]] sa mga 176 bansa sa buong mundo o may napakataas na antas ng korupsiyon.<ref>http://www.transparency.org/cpi2012/results</ref> Ang kahirapan at hindi pantay na sahod sa pagitan ng mayaman at mahirap ay nananatiling mataas sa Pilipinas.<ref name=adb>http://www.adb.org/sites/default/files/pub/2009/Poverty-Philippines-Causes-Constraints-Opportunities.pdf</ref> Ang mga kamakailang paglago sa ekonomiya ng Pilipinas ay nangyayari lamang sa mga [[sektor ng serbisyo]] gaya ng industriyang pagluluwas ng semikondaktor, telekomunikasyon, BPO, real estate na sinusuportahan ng mga remitans o ipinadalang salapi ng mga OFW sa kanilang pamilya sa Pilipinas na may maliliit na negosyo. Ito ang pangunahing dahilan kung bakit mayroong hindi sapat na kalidad na trabaho at ang kahirapan at pagiging hindi pantay ng sahod ay hindi napabuti.<ref name=adb/> Ang sektor na lilikha ng mas maraming trabaho gaya ng agrikultura, pagmamanupaktura at industriya ay matamlay.<ref name=adb/> Iniulat ng World Bank na ang Pilipinas ay isa sa pinakamayamang ekonomiya sa [[Asya]] noong mga 1950 pagkatapos ng [[Hapon]] ngunit naging isa sa pinakamahirap na bansa sa Asya ngayon.<ref>http://www.insead.edu/facultyresearch/faculty/documents/5771.pdf</ref><ref name=marcos5>http://www.state.gov/outofdate/bgn/philippines/195236.htm</ref> Ito ay itinuturo ng mga ekonomista sa mga taon ng maling pangangasiwa sa ekonomiya at pababago-bagong kondisyon sa politika noong rehimen ni [[Ferdinand Marcos]] mula 1965 hanggang 1986 na nag-ambag sa bumagal na pag-unlad ng ekonomiya ng Pilipinas.<ref name=marcos5/> Ayon sa ilang sanggunian, ang taunang GDP ng Pilipinas mula 1976 hanggang 1986 sa ilalim ni Marcos ay 1.8% lamang.<ref>http://books.google.com/books?id=z1cpiEJMAi8C&pg=PA295</ref> Sa ilalim ni Marcos, ang [[kapitalismong crony|kapitalismong kroni]] at [[monopolyo]] ay itinatag kung saan ang kanyang mga kroni ay malaking nakinabang.<ref>http://articles.philly.com/1986-01-28/news/26055009_1_philippines-president-ferdinand-e-marcos-sugar-industry</ref> Sa ilalim ni Marcos, ang Pilipinas ay mabigat na [[panlabas na utang|umutang sa dayuhan]] na umabot ng 28 bilyong dolyar mula kaunti sa 2 bilyong dolyar nang maluklok siya sa puwesto noong 1965. Sa kasalukuyan, ang pamahalaan ng Pilipinas ay nagbabayad pa rin ng interes sa mga utang pandayuhan ng bansa na natamo noong panahon ng administrasyong Marcos hanggang sa 2025.<ref>http://www.indymedia.org.uk/en/2012/09/500590.html</ref> Ang Pilipinas ang [[Tala ng mga bansa ayon sa GDP (PPP)|ika-43 pinakamalaki sa buong daigdig]] ang pambansang ekonomiya ng Pilipinas, na may tinatayang $224.754 bilyon [[Kabuuan ng Gawang Katutubo|GDP]] (nominal) noong 2011.<ref>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=51&pr1.y=6&c=512%2C446%2C914%2C666%2C612%2C668%2C614%2C672%2C311%2C946%2C213%2C137%2C911%2C962%2C193%2C674%2C122%2C676%2C912%2C548%2C313%2C556%2C419%2C678%2C513%2C181%2C316%2C682%2C913%2C684%2C124%2C273%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C522%2C692%2C622%2C694%2C156%2C142%2C624%2C449%2C626%2C564%2C628%2C283%2C228%2C853%2C924%2C288%2C233%2C293%2C632%2C566%2C636%2C964%2C634%2C182%2C238%2C453%2C662%2C968%2C960%2C922%2C423%2C714%2C935%2C862%2C128%2C135%2C611%2C716%2C321%2C456%2C243%2C722%2C248%2C942%2C469%2C718%2C253%2C724%2C642%2C576%2C643%2C936%2C939%2C961%2C644%2C813%2C819%2C199%2C172%2C733%2C132%2C184%2C646%2C524%2C648%2C361%2C915%2C362%2C134%2C364%2C652%2C732%2C174%2C366%2C328%2C734%2C258%2C144%2C656%2C146%2C654%2C463%2C336%2C528%2C263%2C923%2C268%2C738%2C532%2C578%2C944%2C537%2C176%2C742%2C534%2C866%2C536%2C369%2C429%2C744%2C433%2C186%2C178%2C925%2C436%2C869%2C136%2C746%2C343%2C926%2C158%2C466%2C439%2C112%2C916%2C111%2C664%2C298%2C826%2C927%2C542%2C846%2C967%2C299%2C443%2C582%2C917%2C474%2C544%2C754%2C941%2C698&s=NGDPD&grp=0&a=|title=Report for Selected Countries and Subjects|work= World Economic Outlook Database, Oktubre 2012|publisher=[[International Monetary Fund]]|accessdate=9 Oktubre 2012}}</ref> Kinabibilangan ng mga kalakal na iniluluwas ang mga [[semiconductors]] at mga kalakal na eletroniko, mga kagamitang pang-transportasyon, [[damit]], mga produkto mula sa tanso, produktong [[petrolyo]], [[langis ng niyog]], at mga [[prutas]].<ref name=CIAfactbook /> Pangunahing kinakalakal ito sa mga bansang [[Estados Unidos]], [[Hapon (bansa)|Japon]], [[Republikang Popular ng Tsina|China]], [[Singapore|Singapur]], [[Timog Korea]], [[Netherlands]], [[Hong Kong]], [[Alemanya|Alemania]], [[Republika ng Tsina|Taiwan]], at [[Thailand|Tailandia]].<ref name=CIAfactbook /> {{wide image|Makati skyline mjlsha.jpg|1110px|<center>Ang Lungsod ng [[Makati]] sa [[Kalakhang Maynila]], ang sentrong lungsod pampinansiyal ng bansa.</center>}} Bilang isang bagong bansang industriyalisado, nagpapalit na ang ekonomiya ng Pilipinas mula sa pagiging isang bansang nakabatay sa agrikultura patungo sa ekonomiyang nakabatay ng higit sa mga paglilingkod at paggawa. Sa kabuoang bilang ng mga manggagawa sa bansa na nasa 38.1&nbsp;milyon<ref name=CIAfactbook />, 32% nito ay naghahanapbuhay sa sektor ng [[agrikultura]] subalit 13.8% lamang nito ang naiaambag sa GDP. ang sektor ng industriya na nasa 13.7% ng dami ng manggawa ay nakakapag-ambag ng 30% sa GDP. Samantala ang natitirang 46.5% ng mga manggawa ay nasa sektor ng paglilingkod na bumubuo sa 56.2% ng GDP.<ref name="nscb2009">{{cite web |url=http://www.nscb.gov.ph/sna/2009/3rdQ2009/2009gnpi3.asp |author=Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board |title=Third Quarter 2009 Gross National Product and Gross Domestic Product by Industrial Origin |accessdate=2009-12-11 |archive-date=2011-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629150040/http://www.nscb.gov.ph/sna/2009/3rdQ2009/2009gnpi3.asp |url-status=dead }}</ref><ref name="quickstat">{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/quickstat/qs0909tb.pdf |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |title=Quickstat |format=PDF |date=Oktubre 2009 |accessdate=2009-12-11 |archive-date=2012-07-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120711125757/http://www.census.gov.ph/data/quickstat/qs0909tb.pdf |url-status=dead }}</ref> Noong 1998 ang ekonomiya ng Pilipinas — pinaghalong [[agrikultura]], marahan na industriya, at mga serbisyong pansustento — ay nanghina dulot ng [[krisis pinansiyal sa Asya]] at ng mahinang kondisyon ng lagay ng panahon. Ang pag-angat ay bumaba sa 0.6% noong 1998 mula 5% noong 1997, pero nakabawi hanggang sa 3% noong 1999 at 4% noong 2000. Nangako ang pamahalaan na ipagpapatuloy ang mga reporma sa ekonomiya para makahabol ang bansa sa mga bagong nagsisipag-unlaran at industriyalisadong mga bansa sa [[Silangang Asya|Silangang Asia]]. Ang nagpapabagal sa pagsisikap ng pamahalaan na mapabuti ang ekonomiya ng bansa ay ang mismong utang nito (utang pampubliko na 77% ng GDP). Ang hinihinging badyet para sa pagbabayad ng utang ay higit na mas mataas pa sa badyet ng pinagsamang Kagawaran ng Edukasyon at Militar. Ang estratehiyang pinaiiral ng pamahalaan ay ang pagpapabuti sa [[impraestruktura]], ang paglilinis sa sistemang tax o [[buwis]] upang paigtingin ang kita ng pamahalaan, ang deregulasyon at [[pagsasapribado]] ng ekonomiya, at ang karagdagang pagkalakal sa rehiyon o mas integrasyon. Ang pagasa ng ekonomiya sa ngayon ay nakasalalay sa kaganapang pang-ekonomiya ng kanyang dalawang pangunahing sosyo sa kalakal, ang [[Estados Unidos]] at [[Hapon]], at sa isang mas mabisang administrasyon at mas matibay na patakaran ng pamahalaan. Sa ilalim ng pamumunò ni [[Noynoy Aquino]], ang rate ng paglago ng [[GDP]] ng Pilipinas noong 2012 ay 6.6 porsiyento na sinasabing ikalawang pinakamataas sa Asya. Ang Fitch Ratings ay nagtaas ng Pilipinas sa "BBB-" with a stable outlook na unang pagkakataong ang Pilipinas ay nakatanggap ng gayong katayuan ng grado ng pamumuhunan sa Pilipinas. Itinaas din ng World Economic Forum ang Pilipinas sa 10 punto sa itaas na kalahati ng ranggong pagiging kompetetibo nitong pandaigdigan sa unang pagkakataon sa kasaysayan ng Pilipinas. Ang mga pagbuti sa ekonomiya ay sinasabing sanhi ng mga hakbang na isinasagawa ni Noynoy upang pataasin ang pagiging bukas ng pamahalaan at sugpuin ang korapsyon na muling nagbigay ng pagtitiwalang internasyonal sa ekonomiya ng Pilipinas. Gayunpaman, sinasabing ang mga mayayamang pamilya lamang ang nakinabang at nakikinabang sa pagbuti ng ekonomiya. Ang pagiging hindi pantay ng sahod sa pagitan ng mga mayayaman at mahihirap sa Pilipinas ay nananatiling mataas. Noong 2012, isinaad ng Forbes Asia na ang magkakasamang kayamanan ng 40 pinakamayamang pamilya sa Pilipinas ay lumago ng $13 bilyong dolyar noong 2010 hanggang 2011 sa $47.4 bilyon na pagtaas na 37.9 porsiyento. Ang pagtaas sa kayamanan ng mga pamilyang ito ay katumbas ng 76.5 porsiyento ng kabuoang pagtaas ng GDP ng Pilipinas sa panahong ito. Ang hindi pantay na sahod ng mga mamamayang Pilipino ang pinakamataas sa Asya. Sa Thailand, ang kayamanan ng 40 mga mayayamang pamilya ay tumaas lamang nang 25 porsiyento sa 2012 samantalang sa Malaysia ay 3.7 porsiyento at sa Hapon ay 2.8 porsiyento lamang. === Transportasyon === {{main|Transportasyon sa Pilipinas}} [[Talaksan:NLEX Santa Rita northbound (Guiguinto, Bulacan)(2017-03-14).jpg|thumb|Left|Isang bahagi ng [[North Luzon Expressway]].]] Ang imprastrakturang pantransportasyon sa Pilipinas ay hindi gaanong maunlad. Ito ay dahil sa bulubunduking lupain at kalat-kalat na heograpiya ng kapuluan, ngunit bunga rin ito ng mababang pamumuhunan ng mga nakalipas na pamahalaan sa imprastraktura. Noong 2013, humigit-kumulang 3% ng pambansang GDP ay napunta sa pagpapa-unlad ng imprastraktura – higit na mas-mababa kung ihahambing sa karamihan sa mga karatig-bansa nito.<ref>{{cite web |url=http://www.investphilippines.info/arangkada/wp-content/uploads/2011/06/08.-Part-3-Seven-Big-Winner-Sectors-Reforming-the-Infrastructure-Policy-Environment2.pdf |title=Arangkada Philippines 2010: A Business Perspective – Infrastructure |accessdate=21 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|last=Larano |first=Cris |url=https://blogs.wsj.com/economics/2014/06/03/philippines-bets-on-better-infrastructure/ |title=Philippines Bets on Better Infrastructure |publisher=The Wall Street Journal |date=3 Hunyo 2014 |accessdate=21 Setyembre 2014}}</ref> May 216,387 kilometro (134,457 milya) ng mga daan sa Pilipinas; sa habang ito, tanging 61,093 kilometro (37,961 milya) lamang ng mga daan ay nailatag.<ref name=WBtransport>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |title=The CIA World Factbook – Philippines |accessdate=20 Setyembre 2017 |archive-date=2015-07-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150719222229/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |url-status=dead }}</ref> Madalas makakakuha ng mga bus, [[dyipni]], taksi, at [[de-motor na traysikel]] sa mga pangunahing lungsod at bayan. Noong 2007, may humigit-kumulang 5.53&nbsp;milyong mga nakarehistrong sasakyang de-motor. Dumarami nang 4.55% sa bawat taon ang mga pagpaparehistro ng mga sasakyan.<ref>Republic of the Philippines. Land Transportation Office. [https://web.archive.org/web/20081011115519/http://www.lto.gov.ph/Stats2007/no_of_mv_registered_byMVType_2.htm Number of Motor Vehicles Registered]. (29 Enero 2008). Hinango noong 22 Enero 2009.</ref> Nangangasiwa ang [[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas]] sa mga paliparan at sa pagpapatupad ng mga polisiyang may kinalaman sa ligtas na paglalakbay sa himpapawid<ref>{{cite web |url=http://www.caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/214-repiblic-act-9497 |title=Republic Act No, 9447 |accessdate=21 Setyembre 2014 |publisher=[[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas|Civil Aviation Authority of the Philippines]] |archive-date=2014-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140716143711/http://caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/214-repiblic-act-9497 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/235-manual-of-standards-for-aerodromes|title=Manual of Standards for AERODROMES|accessdate=21 Setyembre 2014|publisher=[[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas|Civil Aviation Authority of the Philippines]]|archive-date=2014-08-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20140809172842/http://caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/235-manual-of-standards-for-aerodromes|url-status=dead}}</ref> na may 85 gumaganang pampublikong paliparan magmula noong 2014.<ref>{{cite web|url=http://www.caap.gov.ph/index.php/contact-us/directory/finish/22-contact/163-caap-airport-directory |archive-url=https://web.archive.org/web/20131222030945/http://www.caap.gov.ph/index.php/contact-us/directory/finish/22-contact/163-caap-airport-directory |dead-url=yes |archive-date=22 Disyembre 2013 |title=Airport Directory |publisher=[[Civil Aviation Authority of the Philippines]] |date=Hulyo 2014 |accessdate=23 Agosto 2014 |df= }}</ref> Naglilingkod ang [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino]] (NAIA) sa [[Malawakang Maynila]] kasama ang [[Paliparang Pandaigdig ng Clark]]. Ang [[Philippine Airlines]], ang pinakamatandang kompanyang panghimpapawid sa Asya na umiiral pa rin sa ilalim ng orihinal na pangalan nito, at ang [[Cebu Pacific]], ang pangunahing pang-mababang presyo na kompanyang panghimpapawid, ay mga pangunahing kompanyang panghimpapawid na naglilingkod sa karamihang mga panloob at pandaigdigang destinasyon.<ref name=PAL>{{cite web|url=http://www.philippineairlines.com/about_pal/about_pal.jsp |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303185823/http://www.philippineairlines.com/about_pal/about_pal.jsp |archivedate=3 Marso 2016 |title=About PAL |publisher=Philippineairlines.com |accessdate=4 Mayo 2013}}</ref><ref name="HAviation">State of Hawaii. Department of Transportation. Airports Division. [c. 2005]. "[https://web.archive.org/web/20110517040251/http://hawaii.gov/hawaiiaviation/hawaii-commercial-aviation/philippine-air-lines/ Philippine Air Lines]". ''Hawaii Aviation''. Hinango noong 9 Enero 2010.</ref><ref name=OxfordBG>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=eY-Oq1IGzdMC&pg=PT98|title=The Report: Philippines 2009|author=Oxford Business Group|year=2009|page=97|isbn=1-902339-12-6}}</ref> [[Talaksan:San juanico bridge 1.png|thumb|[[Tulay ng San Juanico]], na nagdadala ng Pan-Philippine Highway sa pagitan ng Samar at Leyte.]] Karamihang matatagpuan sa Luzon ang mga mabilisang daanan at lansangan kasama ang [[Pan-Philippine Highway]] na nag-uugnay ng mga pulo ng [[Luzon]], [[Samar]], [[Leyte]], at [[Mindanao]],<ref>{{cite web|url=http://www.photius.com/countries/philippines/geography/philippines_geography_transportation.html|title=Philippines Transportation |accessdate=23 Agosto 2014}}</ref><ref>{{cite journal|url=http://asiafoundation.org/resources/pdfs/RoRobookcomplete.pdf|title=Linking the Philippine Islands, Through the highway of the Sea.|page=51|accessdate=23 Agosto 2014}}</ref> ang [[North Luzon Expressway]], [[South Luzon Expressway]], at ang [[Subic–Clark–Tarlac Expressway]].<ref>[http://www.mntc.com/nlex/ The North Luzon Expressway Project] (NLEX) is for the rehabilitation, expansion, operation and maintenance of the existing {{convert|83.7|km|0|abbr=on}} NLEX that connects Metro Manila to the northern provinces of Bulacan and Pampanga.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.trb.gov.ph/index.php/toll-road-projects/south-luzon-expressway|title=South Luzon Expressway (SLEX)|author=Super User|work=Toll Regulatory Board|accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=85241 SCTEx delay worsens as Japan firm seeks new extension – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=81199 BCDA, Japanese contractor asked to explain SCTEx delay – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=76127 Arroyo adviser says SCTEx extension OKd – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=101211 Arroyo order: Open SCTEx, interchanges on time – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20080222100621/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=101211}}</ref> [[Talaksan:MRT-2 Train Santolan 1.jpg|thumb|left|Isang tren ng [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 2]] sa [[Estasyong Santolan ng LRT|Estasyong Santolan]].]] May papel lamang ang transportasyong daambakal sa Pilipinas sa paglululan ng mga pasahero sa loob ng Kalakhang Maynila. Ang rehiyon ay pinaglilingkuran ng tatlong mga linya ng mabilis na lulan: [[Unang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 1]], [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 2]] at [[Ikatlong Linya ng Sistema ng Metro Rail Transit ng Maynila|Linya 3]].<ref name="yellow">{{cite web|title=The Line 1 System – The Green Line|url=http://www.lrta.gov.ph/line_1_system.php|website=Light Rail Transit Authority|accessdate=15 Enero 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140714152448/http://www.lrta.gov.ph/line_1_system.php|archivedate=14 Hulyo 2014}}</ref><ref name=provision>[[United Nations Centre for Human Settlements]]. (1993). [https://books.google.com/books?id=lkH5Twa-OakC&printsec=frontcover ''Provision of Travelway Space for Urban Public Transport in Developing Countries'']. UN–HABITAT. pp. 15, 26–70, 160–179. {{ISBN|92-1-131220-5}}.</ref><ref name="times">{{cite web|title=About Us; MRT3 Stations|url=http://dotcmrt3.gov.ph/about.php?route=7|website=Metro Rail Transit|accessdate=15 Enero 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130122003116/http://dotcmrt3.gov.ph/about.php?route=7|archivedate=22 Enero 2013}}</ref> Noong nakaraan, nagsilbi ang mga daambakal sa mga pangunahing bahagi ng Luzon, at magagamit ang mga serbisyong daambakal sa mga pulo ng Cebu at Negros. Ginamit din ang mga daambakal para sa mga layong pang-agrikuktura, lalo na sa paggawa ng tabako at tubo. Halos wala nang transportasyong pangkargamento sa riles magmula noong 2014. Ilang nga sistemang transportasyon ay nasa ilalim ng pagpapa-unlad: nagpapatupad ang [[Kagawaran ng Agham at Teknolohiya (Pilipinas)|DOST]]-MIRDC at [[Unibersidad ng Pilipinas|UP]] ng mga unang pag-aaral ukol sa ''Automated Guideway Transit''.<ref>{{cite web|last=Valmero |first=Anna |title=DoST to develop electric-powered monorail for mass transport |url=http://ph.news.yahoo.com/dost-develop-electric-powered-monorail-mass-transport-100013094.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20110722190340/http://ph.news.yahoo.com/dost-develop-electric-powered-monorail-mass-transport-100013094.html |dead-url=yes |archive-date=22 Hulyo 2011 |accessdate=23 Setyembre 2014 |df= }}</ref><ref>{{cite web|title=UPD monorail project begins |url=http://www.upd.edu.ph/~updinfo/jul11/articles/upd_monorail_projects.html |work=July 27, 2011 |author=Regidor, Anna Kristine |publisher=University of the Philippines Diliman |accessdate=September 23, 2014 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140924045106/https://www.upd.edu.ph/~updinfo/jul11/articles/upd_monorail_projects.html |archivedate=24 Setyembre 2014 |df= }}</ref><ref>{{cite web|title=Bigger Automated Guideway Train ready for testing|url=http://www.mb.com.ph/bigger-automated-guideway-train-ready-for-testing/|archive-url=https://web.archive.org/web/20140924041039/http://www.mb.com.ph/bigger-automated-guideway-train-ready-for-testing/|dead-url=yes|archive-date=24 Setyembre 2014|date=27 Pebrero 2014|author=Usman, Edd K.|publisher=Manila Bulletin|accessdate=23 Setyembre 2014}}</ref> Magmula noong 2015 sinusubok din ang kung-tawaging "''Hybrid Electric Road Train''" na isang mahabang ''[[bi-articulated bus]]''.<ref>{{cite web|url=http://www.interaksyon.com/article/95283/bus-o-tren--dosts-road-train-rolls-off-to-vehicle-test|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140916004416/http://www.interaksyon.com/article/95283/bus-o-tren--dosts-road-train-rolls-off-to-vehicle-test|archivedate=2014-09-16|title=BUS O TREN? DOST's road train rolls off to vehicle test|publisher=Interaksyon|date=12 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.mb.com.ph/hybrid-electric-road-train-to-be-road-tested-this-month/|archive-url=https://web.archive.org/web/20140924051849/http://www.mb.com.ph/hybrid-electric-road-train-to-be-road-tested-this-month/|dead-url=yes|archive-date=24 Setyembre 2014|title=Hybrid electric road train to be road-tested this month|publisher=Manila Bulletin|date=13 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/headlines/2014/09/14/1368910/roadworthiness-tests-hybrid-train-start-next-month|title=Roadworthiness tests for hybrid train to start next month|publisher=[[The Philippine Star]]|date=14 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref> Bilang isang kapuluan, kadalasang kinakailangan ang paglalakbay sa mga pulo-pulo gamit ang sasakyang pandagat.<ref>[http://business.inquirer.net/203660/ph-firm-takes-on-challenge-to-improve-sea-travel PH firm takes on challenge to improve sea travel.] Published by Philippine Daily Inquirer (Written By: Ira P. Pedrasa)</ref> Ang mga pinaka-abalang pantalang pandagat ay [[Pantalan ng Maynila|Maynila]], [[Pandaigdigang Pantalan ng Batangas|Batangas]], [[Pantalan ng Subic|Subic]], [[Pantalan ng Cebu|Cebu]], [[Pantalan ng Iloilo|Iloilo]], [[Pantalan ng Dabaw|Dabaw]], Cagayan de Oro, at [[Pantalan ng Zamboanga|Zamboanga]].<ref name="transpo">[http://www.asianinfo.org/asianinfo/philippines/pro-transportation.htm The Philippine Transportation System]. (30 Agosto 2008). ''Asian Info''. Hinango noong 22 Enero 2009.</ref> Naglilingkod ang [[2GO Travel]] at [[Sulpicio Lines]] sa Maynila, na may mga ugnay sa iba't-ibang mga lungsod at bayan sa pamamagitan ng mga pampasaherong bapor. Ang 919-kilometro (571 milyang) ''[[Strong Republic Nautical Highway]]'' (SRNH), isang pinagsamang set ng mga bahagi ng lansangan at ruta ng ferry na sumasaklaw sa 17 mga lungsod, ay itinatag noong 2003.<ref>[http://www.macapagal.com/gma/initiatives/roro.php Strong Republic Nautical Highway]. (n.d.). Official Website of President Gloria Macapagal Arroyo. Hinango noong 22 Enero 2009.</ref> Naglilingkod ang [[Pasig River Ferry Service]] sa mga pangunahing ilog sa Kalakhang Maynila, kasama ang [[Ilog Pasig]] at [[Ilog Marikina]] na may mga estasyon sa Maynila, Makati, Mandaluyong, Pasig at Marikina.<ref>[http://www.gmanetwork.com/news/story/30644/pinoyabroad/gov-t-revives-pasig-river-ferry-service Gov't revives Pasig River ferry service]. (14 Pebrero 2007). ''GMA News''. Retrieved 18 Disyembre 2009.</ref><ref>{{cite web|url=http://news.pia.gov.ph/index.php?article=241398338587|title=MMDA to reopen Pasig River ferry system on April 28; offers free ride|publisher=Philippine Information Agency|date=25 Abril 2014|accessdate=3 Oktubre 2014|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006072725/http://news.pia.gov.ph/index.php?article=241398338587|archivedate=6 Oktubre 2014|df=mdy-all}}</ref> == Demograpiya == {{main|Demograpiya ng Pilipinas|Mga Pilipino|Balikbayan}} [[File:Philippines Population Density Map.svg|thumb|200px|upright=1.3|Kapal ng bilang ng tao sa bawat lalawigan {{As of|2009|lc=y}} sa bawat kilometro kuwadrado.]] Tumaas ang populasyon ng Pilipinas mula 1990 hanggang 2008&nbsp;ng tinatayang 28 milyon, 45% paglago sa nasabing panahon.<ref name=IEApop2011>[http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS CO2 Emissions from Fuel Combustion] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111021013446/http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS |date=2011-10-21 }} Population 1971–2008 ([http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120106205757/http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf |date=2012-01-06 }} page 86); page 86 of the pdf, IEA (OECD/ World Bank) (original population ref OECD/ World Bank e.g. in IEA Key World Energy Statistics 2010 page 57)</ref> Sa kauna-unahang opisyal na sensus ng Pilipinas na ginanap noong 1877 ay nakapagtala ng populasyon na 5,567,685.<ref>Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board. [http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_popn.asp Population of the Philippines Census Years 1799 to 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120704171010/http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_popn.asp |date=2012-07-04 }}. Retrieved 2009-12-11.</ref> Noong 2011, naging ika-12 pinakamataong bansa sa buong daigdig ang Pilipinas, na ang populasyon ay humihigit sa 94 milyon. Tinatayang ang kalahati ng populasyon ay naninirahan sa pulo ng Luzon. Ang antas ng paglago ng populasyon sa pagitan ng 1995 hanggang 2000 na 3.21% ay nabawasan sa tinatayang 1.95% para sa mga taong 2005 hanggang 2010, subalit nananatiling isang malaking isyu.<ref name=Officialpop>{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html |title=Official population count reveals.. |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |year=2008 |accessdate=2008-04-17 |archive-date=2012-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120910051344/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html |url-status=dead }}</ref><ref name=gma>{{cite web |url=http://www.gmanews.tv/100days/story/202186/bishops-threaten-civil-disobedience-over-rh-bill |date=2010-09-29 |title=Bishops threaten civil disobedience over RH bill |publisher=GMA News |accessdate=2010-10-16}}</ref> 22.7 Ang panggitnang gulang ng populasyon ay 22.7 taon gulang na may 60.9% ang nasa gulang na 15 hanggang 64 na gulang.<ref name=CIAfactbook/> Ang tinatayang haba ng buhay ay 71.94 taon, 75.03 taon para sa babae at 68.99 na taon para sa mga lalaki.<ref name="worldfactbook1">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html |last=Central Intelligence Agency |title=Field Listing :: Life expectancy at birth |publisher=Washington, D.C.: Author |accessdate=2009-12-11 |archive-date=2014-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140528191952/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html |url-status=dead }}</ref> May mahigit 11 milyong mga Pilipino sa labas ng Pilipinas.<ref name=PRB2003>{{cite web |url=http://www.prb.org/Articles/2003/RapidPopulationGrowthCrowdedCitiesPresentChallengesinthePhilippines.aspx |title=Rapid Population Growth, Crowded Cities Present Challenges in the Philippines |author=Collymore, Yvette. |date=Hunyo 2003 |publisher=Population Reference Bureau |accessdate=2010-04-26 |archive-date=2007-02-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070216053330/http://www.prb.org/Articles/2003/RapidPopulationGrowthCrowdedCitiesPresentChallengesinthePhilippines.aspx |url-status=dead }}</ref> Nang magsimula ang liberalisasyon ng batas pang-imigrasyon ng [[Estados Unidos]] noong 1965, ang bilang ng mga taong may liping Pilipino ay tumaas. Noong 2007, tinatayang nasa 3.1 milyon ang bilang nito.<ref>Asis, Maruja M.B. (Enero 2006). "[http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=364 The Philippines' Culture of Migration]". ''Migration Information Source''. Migration Policy Institute. Hinango noong 2009-12-14.</ref><ref name="Census2007 offilipinos">{{cite web |url=http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-context=ip&-reg=ACS_2007_1YR_G00_S0201:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201PR:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201T:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR:038&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201PR&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201T&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR&-ds_name=ACS_2007_1YR_G00_&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-geo_id=NBSP&-search_results=16000US3651000&-format=&-_lang=en |publisher=United States Census Bureau |title=Selected Population Profile in the United States: Filipino alone or in any combination |accessdate=2009-02-01 |archive-date=2012-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120107055111/http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-context=ip& |url-status=dead }} The U.S. Census Bureau 2007 American Community Survey counted 3,053,179 Filipinos; 2,445,126 native and naturalized citizens, 608,053 of whom were not U.S. citizens.</ref> Ayon sa Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos, ang mga imigrante mula sa Pilipinas ay bumubuo ng ikalawang pinakamalaking pangkat sunod sa [[Mehiko]] na naghahangad nang pagkakabuo ng pamilya.<ref>Castles, Stephen and Mark J. Miller. (Hulyo 2009). "[http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?id=733&feed=rss Migration in the Asia-Pacific Region]". ''Migration Information Source''. Migration Policy Institute. Retrieved 2009-12-17.</ref> May tinatayang dalawang milyong Pilipino ang naghahanapbuhay sa Gitnang Silangan, kung saan nasa isang milyon nito ay nasa [[Arabyang Saudi]].<ref>Ciria-Cruz, Rene P. (2004-07-26). [https://web.archive.org/web/20110716225842/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=%2Fchronicle%2Farchive%2F2004%2F07%2F26%2FEDGD56NB0H1.DTL 2&nbsp;million reasons for withdrawing 51 troops]. ''San Francisco Chronicle''.</ref> === Mga pinakamalaking lungsod === {{Mga pinakamalaking lungsod ng Pilipinas}} === Pangkat-tao === {{main|Mga pangkat etniko sa Pilipinas}} [[Talaksan:Philippine ethnic groups per province.PNG|thumb|Mga pangunahing pangkat etniko sa bawat lalawigan.]] [[Talaksan:Ang Aeta at Ang Igorot.jpg|thumb|left|Ang mga katutubong [[Mga Aeta|Aeta]] (itaas) at mga [[Mga Igorot|Igorot]] (ibaba).]] [[Talaksan:Subanen - Mount Malindang.jpg|thumb|Ang mga Subanon ng [[Tangway ng Zamboanga|Zamboanga]].]] Ayon sa pagtatala noong 2000, 28.1% ng mga Pilipino ay Tagalog, 13.1% ay Sebwano, 9% ay Ilokano, 7.6% ay Bisaya/Binisaya, 7.5% ay Hiligaynon, 6% ay Bikolano, 3.4% ay Waray, at ang nalalabing 25.3% ay kabilang sa iba pang mga pangkat,<ref name=CIAfactbook /><ref name=PIF2009>{{Cite book |url=http://www.census.gov.ph/data/publications/pif_2009.pdf |title=The Philippines in Figures 2009 |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |year=2009 |issn=1655-2539 |accessdate=2009-12-23 |archive-date=2012-07-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120711135118/http://www.census.gov.ph/data/publications/pif_2009.pdf |url-status=dead }}</ref> na kinabibilangan ng mga [[Moro (Pilipinas)|Moro]], [[Kapampangan]], [[Pangasinense]], mga [[Ibanag]] at mga [[Ivatan|Ibatan]].<ref>"[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/456399/Philippines Philippines]". (2009). In ''Encyclopædia Britannica''. Hinango noong 2009-12-18 mula sa Encyclopædia Britannica Online.</ref> Mayroon ding mga katutubong mga pangkat gaya ng mga [[Igorot]], mga [[Lumad]], [[Mangyan]], [[Badjao]], at mga pangkat-etniko ng Palawan. Ang mga [[Mga Negrito|Negrito]], gaya ng mga [[Mga Aeta|Aeta]], at ang mga [[Mga Ati (Panay)|Ati]], ay itinuturing na mga kauna-unahang nanahan sa kapuluan.<ref name="Negritos">Dolan, Ronald E. (Ed.). (1991). [http://countrystudies.us/philippines/35.htm "Ethnicity, Regionalism, and Language"]. [http://countrystudies.us/philippines/ ''Philippines: A Country Study'']. Washington: GPO for the Library of Congress. Hinango noong 2010-04-08 mula sa [http://countrystudies.us/ Country Studies US Website].</ref> Kasama ang mga grupong minorya ng kabundukan, mga dayuhan at mga etnikong Pilipinong Moro ng Mindanao sa natitirang 10 porsiyento. Ang mga Aeta o Negrito na dating aktibo sa kapuluan ilang libong taon ang nakaraan, ay nagsipaglikas sa loob ng kagubatan at kabundukan. Ang kapalaran nila ay katulad din ng sa ibang grupong katutubo sa buong mundo tulad ng mga katutubong Australyano at ang mga Katutubong Amerikano. Marami sa kanila na napasanib at napahalo sa mga etnikong Malay-Pilipino o kaya'y napahiwalay bunga ng "sistematikong pag-aalis" noon. Ayon sa tala ng pamahalaan ng Pilipinas at mga kasalukuyang datos ng senso, mga 95% ng mamamayan ay pangkat Malay, mga ninuno ng mga nandarayuhan mula sa Tangway ng Malaya at kapuluang Indonesya na dumating bago pa man ang panahong Kristiyano. Ang mga mestiso, na may halong lahing Pilipino-Kastila, [[Pilipinong Intsik|Pilipino-Tsino]], Pilipino-Hapones, [[Pilipinong Amerikano|Pilipino-Amerikano]] o Kastila-Tsino ([[Tornatra]]) ay bumubuo ng isang maliit ngunit makapangyarihan na pangkat pagdating sa ekonomiya at pamahalaan. Mayroon ding maliliit na pamayanan ng mga dayuhan tulad ng Kastila, Amerikano, [[Italya]]no, [[Portugal|Portuges]], [[Hapon]], Silangang [[Indiya]]n, at Arabo, at mga katutubong Negrito na nakatira sa mga malalayong pook at kabundukan. Kabilang sa mga wikang banyaga sa Pilipinas ang [[Wikang Ingles|Ingles]]; ([[Wikang Mandarin|Mandarin]], [[Wikang Hokyen|Hokyen]] at [[Wikang Kantones|Kantones]]); Ang [[Wikang Ingles|Ingles]]; [[Wikang Hapones|Hapones]]; [[Wikang Hindu|Hindu]] ay mula sa mga kasapi ng pamayanan ng mga, Indiyan, mga Amerikano, ay mula sa kanilang, [[Munting Indiya]] o ''LittleIndia'' [[pook ng korea]] o ''Koreatown'', [[pook ng mga Amerikano]] o ''Americantown'' at mga [[Munting Amerika]] o ''LittleAmerica'' at paaralan kung saan ang wika ng pagtuturo ay ang paggamit ng dalawang wika na Mandarin/English; [[Wikang Arabe|Arabe]] sa mga kasapi ng pamayanang [[Muslim]] o Moro; at [[Wikang Kastila|Espanyol]], na pangunahing wika ng Pilipinas hanggang 1973, ay sinasalita ng tinatayang 3% ng mamamayan. Gayun pa man, ang tanging nabubuhay na wikang halong Asyatiko-Espanyol, na ang [[Tsabakano]], ay wika ng ilan sa timog-kanlurang bahagi ng bansa. Mula 1939, sa pagsisikap na paigtingin ang pambansang pagkakaisa, pinalaganap ng pamahalaan ang paggamit ng opisyal na pambansang wika na ang [[Wikang Filipino|Filipino]] na ''[[de facto]]'' na batay sa [[Wikang Tagalog|Tagalog]]. Itinuturo ang Filipino sa lahat ng paaralan at unti-unting tinatanggap ng taongbayan bilang pangalawang wika. Ang [[Wikang Ingles|Ingles]] naman ay ginagamit bilang pangalawang pangunahing wika at kadalasang maririnig sa talakayan ng pamahalaan, pag-aaral at pangkabuhayan. === Wika === {{main|Mga wika sa Pilipinas}} {| class="wikitable sortable floatright" style="text-align:right; font-size:90%; background:white;" |+ style="font-size:100%;" |Bilang ng tao sa [[Katutubong wika|unang wika]] (2010) |- ! scope="col" style="text-align:left;" |Wika ! scope="col" style="text-align:center;" colspan="1" |Mananalita |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Tagalog|Tagalog]] |22,512,089 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Sebwano|Sebwano]] |19,665,453 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Iloko|Ilokano]] |8,074,536 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]] |7,773,655 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Waray-Waray|Waray]] |3,660,645 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Iba pang mga katutubong wika/diyalekto''}} |24,027,005 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Iba pang mga dayuhang wika/diyalekto''}} |78,862 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Hindi iniulat/hindi inihayag''}} |6,450 |- class="sortbottom" style="border-top:double gray;" ! scope="col" style="text-align:left;letter-spacing:0.02em;" colspan="1" |KABUUAN ! scope="col" style="text-align:right;" |92,097,978 |- class="sortbottom" |style="font-style:italic;" colspan="2" |Pinagkunan: Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas{{Sfn|Philippine Statistics Authority|2014|pp=29–34}} |} Ayon sa pinakabagong saliksik ng [[Komisyon sa Wikang Filipino]] (KWF), mayroong 131 wikang buhay sa Pilipinas. Bahagi ang mga ito ng pangkat ng mga wikang [[Mga wikang Borneo-Pilipinas|Borneo-Pilipinas]] ng [[mga wikang Malayo-Polinesyo]], na sangay ng mga [[mga wikang Austronesyo|wikang Austronesyo]].<ref name="Ethnol">Lewis, Paul M. (2009). [http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=PH Languages of Philippines]. ''Ethnologue: Languages of the World'' (16th ed.). Dallas, Tex.: SIL International. Hinango noong 2009-12-16.</ref> Ayon sa [[Saligang Batas ng Pilipinas|Saligang Batas ng Pilipinas ng 1987]], ang [[Wikang Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]] ang mga opisyal na wika. Ang Filipino ay ang wikang pambansa ng Pilipinas na ibinatay sa [[wikang Tagalog|Tagalog]] ngunit patuloy na nililinang at pinapagyayaman batay sa mga iba pang wika ng Pilipinas. Pangunahin itong sinasalita sa [[Kalakhang Maynila]] at sa ibang mga rehiyong urban. Kapuwa ginagamit sa pamahalaan, edukasyon, pahayagan, telebisyon at negosyo ang wikang Filipino at Ingles. Nagtalaga ang saligang batas ng mga wikang rehiyonal gaya ng [[mga wikang Bikol|Bikolano]], [[Wikang Sebwano|Sebwano]], [[wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[wikang Iloko|Ilokano]], [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]], [[wikang Pangasinan|Pangasinan]], Tagalog, at [[Wikang Waray-Waray|Waray]] bilang katulong na opisyal na wika at iniuutos na ang [[Wikang Kastila]] at [[Wikang Arabe|Arabe]] ay itaguyod nang kusa at opsiyonal.<ref name=OfficialLang>{{cite web|author=Joselito Guianan Chan, Managing Partner|url=http://www.chanrobles.com/article14language.htm|title=1987 Constitution of the Republic of the Philippines, Article XIV, Section 7.|publisher=Chan Robles &amp; Associates Law Firm|date=|accessdate=2013-05-04|archive-date=2007-11-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20071110234327/http://www.chanrobles.com/article14language.htm|url-status=dead}}</ref> === Pananampalataya === [[Talaksan:Paoay Church Ilocos Norte.jpg|thumb|left|Simbahan ng Paoay]] Ang Pilipinas ay [[estadong sekular|bansang sekular]] na may saligang batas na naghihiwalay sa simbahan at estado. Subalit, ang mahigit sa 80% ng populasyon ay Kristiyano: ang karamihan ay mga [[Katoliko Romano|Katoliko]] samantalang ang 10% ng mga Pilipino ay kasapi sa ibang denominasyong Kristiyano, gaya ng [[Iglesia ni Cristo]], ang mga kaanib sa [[Iglesia ng Dios o Dating Daan]], ang [[Iglesia Filipina Independiente]], [[Ang Nagkaisang Iglesia ni Cristo sa Pilipinas]], [[Sabadista]], [[Born Again Groups]] at ang [[Mga Saksi ni Jehova]]. Sa kabila ng mga relihiyong ito, hindi dapat mawala ang ating pananalig sa Panginoong Diyos.<ref name=2006census>{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html |title=2000 Census: Additional Three Persons Per Minute |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |date=2003-02-18 |accessdate=2008-01-09 |archive-date=2012-06-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120610051606/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html |url-status=dead }}</ref> Bunga ng impluwensiya ng kulturang Kastila, ang Pilipinas ay isa sa dalawang bansa sa Asya na may pinakamaraming Katoliko, na sinundan ng [[Silangang Timor]], isang dating kolonya ng [[Portugal]]. Ayon sa Pambansang Komisyon sa mga Pilipinong Muslim noong 2012, tinatayang nasa 11% ng mga Pilipino ang naniniwala sa [[Islam]]<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.ncmf.gov.ph/ |access-date=2014-08-23 |archive-date=2016-11-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161119145842/http://www.ncmf.gov.ph/ |url-status=dead }}</ref>, na ang karamihan sa mga ito ay mga [[Sunni]]. Sa katunayan, ang karamihan ng mga taga-katimugang Pilipinas ay mga Muslim. == Pag-aaral == [[Talaksan:UST mainjf22.JPG|thumb|Ang [[Pamantasan ng Santo Tomas]], na itinatag noong 1611, ay ang pinakamatandang pamantasan sa Asya.]] Iniulat ng Tanggapan ng Pambansang tagatala ng Pilipinas na ang payak na kamuwangan ng Pilipinas ay nasa 93.4% at ang nagagamit na kamuwangan ay nasa 84.1% noong 2003.<ref name=CIAfactbook /><ref name=quickstat /><ref name=UN /> Halos pantay ang kamuwangan ng mga babae at lalaki.<ref name=CIAfactbook /> Ang paggastos sa pag-aaral ay nasa tinatayang 2.5% ng GDP.<ref name=CIAfactbook /> Ayon sa [[Kagawaran ng Edukasyon (Pilipinas)|Kagawaran ng Edukasyon]], 44,846 na mababang paaralan at 10,384 na mataas na paaralan ang nakatala para sa taong pampaaralan ng 2009-2010<ref>Republic of the Philippines. Department of Education. (2010-09-23).[http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/2010%20_Sept23.xls Fact Sheet – Basic Education Statistics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511190454/http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/2010%20_Sept23.xls |date=2011-05-11 }}. Hinango noong 2010-04-17.</ref> samantalang itinala ng [[Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon (Pilipinas)|Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon]] o CHED na may 2,180 na mga institusyong pag-aaral, ang 607 dito ay pampubliko at ang 1,573 ay mga pribado.<ref name="CHED">Republic of the Philippines. Commission on Higher Education. (Agosto 2010). [https://web.archive.org/web/20110704102629/http://202.57.63.198/chedwww/index.php/eng/Information Information on Higher Education System]. ''Official Website of the Commission on Higher Education''. Hinango noong 2011-04-17.</ref> May ilang mga sangay ng pamahalaan ang kasama sa pag-aaral. Ang Kagawaran ng Edukasyon ang nakasasakop sa mababang paaralan, pangalawang mataas na paaralan, at mga hindi pormal na edukasyon; ang [[Pangasiwaan sa Edukasyong Teknikal at Pagpapaunlad ng Kasanayan]] o TESDA ang namamahala sa mga pag-aaral sa pagsasanay at pagpapaunlad pagkatapos ng pangalawang mataas na paaralan; at ang Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon ang nangangasiwa sa mga dalubhasaan at pamantasan at nag-aayos ng mga pamantayan sa lalong mataas na pag-aaral.<ref>Republic of the Philippines. Department of Education. [https://web.archive.org/web/20110716160809/http://www.deped.gov.ph/about_deped/history.asp "Historical Perspective of the Philippine Educational System"]. Hinango noong 2009-12-14.</ref> == Kalinangan at kaugalian == {{main|Kultura ng Pilipinas}} {{See also|Musika ng Pilipinas|Lutuing Pilipino|Kaugaliang Pilipino|Panitikan sa Pilipinas}} [[Talaksan:SAYAWIKA TINIKLING 1.gif|thumb|170px|left|Mga mananayaw ng [[Tinikling]].]] [[Talaksan:Oldest House in Ivatan.jpg|thumb|right|Ang batong bahay ng mga [[Ivatan|Ibatan]] sa [[Batanes]]. Isang magandang halimbawa ng arkitekturang Pilipino. Ang bahay ay gawa sa apog at [[sagay]] habang ang bubong nito'y sa [[kugon]].]] [[Talaksan:Indak-indak sa Kadalanan 06.JPG|thumb|right|Ang pista ng [[Kadayawan]] sa [[lungsod ng Dabaw]].]] [[Talaksan:Tinolalunch.jpg|thumb|right|150px|[[Tinola]], ang pagkaing kilala na binanggit sa nobelang ''[[Noli Me Tángere|Noli Me Tangere]]'' (Huwag Mo Akong Salingin) ni José Rizal.]] Sa buong kasaysayan ng Pilipinas, walang ni isang tanging pambansang pagkakakilanlang o pangkaugalian na nahubog. Sa isang bahagi, ito ay dahil marahil sa napakaraming wikang ginagamit sa buong kapuluan na tinatantiyang nasa 80, bukod pa sa mga wika nito. Ang pagkakabukod-bukod ng mga magkakaratig na barangay o mga pulo ay nakadagdag din sa pagkawalang pagkakaisa sa pagkakakilanlan. Sa pagdating ng mga Kastila, tumawag ang mga tagakalat pananampalatayang Katoliko ng mga katutubo para maging tagasalin, nakapaglikha ng mga dalawa ang wikang ginagamit na uri, ang mga Ladinos. Ang mga ito, tulad ng tanyag na makatang si [[Gaspar Aquino de Belen]], ay lumikha ng mga tula ng kabanalan na isinulat sa titik Romano, kalimitan sa wikang Tagalog. Ang [[pasyon]] ay isang pagsasalaysay ng simbuyo, pagkamatay at muling pagkabuhay ni Hesukristo na sinimulan ni Gaspar Aquino de Belen. Umusbong din ang mga panitikang (hindi-relihiyoso) na binase sa mga korido, mga baladang Kastila ng kabalyero. Ang mga salaysay na berso, o ang komedya, ay ginanap sa [[mga wikang pang-kabahagian]] para sa mga (di nakakabasa o nakakasulat). Nasulat din ang mga ito sa abakadang Romano ng mga pangunahin na wika at kumalat. Sa karagdagan, ang panitikan o panitikang klasikal ([[Jose Rizal]], [[Pedro Paterno]]) at mga kasulatan ng kasaysayan (pambansang awit, ''Constitución Política de Malolos''), ay nasa sa Espanyol, na hindi na pangunahing wika ngayon. Ang mga manunulat na Pilipino, tulad ni [[Claro M. Recto]] ay nagpatuloy sa pagsusulat sa wikang Espanyol hanggang 1946. Ang Pilipinas ay bayan ng maraming bayani. Sinasabing si [[Lapu-Lapu]] ng pulo ng [[Mactan]] ang unang pumigil sa paglusob kanluranin at ang pumatay kay Fernando Magallanes. Si [[Jose Rizal]] (ipinanganak noong ika-19&nbsp;ng ika-6 na buwan ng 1896 sa bayan ng [[Calamba, Laguna]]), ipinagmamalaki ng Lahing Malay, Pambansang Bayani ng Pilipinas, 22 wika ang alam: Arabe, Katalan, Tsino, Ingles, Pranses, Aleman, Griyego, Ebreo, Italyano, Hapones, Latin, Malay, Portuges, Ruso, Sanskrito, Espanyol, Tagalog at iba pang katutubong wika; siya ay naging tagaguhit ng mga gusali, tagapagtanghal, nakikipagkalakal, tagaguhit ng karikatyur, guro, ekonomista, etnolohista, siyentipikong magsasaka, bihasa sa kasaysayan, imbentor, peryodista, dalubhasa sa wika, bihasa sa awit, mitolohista, makabayan, naturalista, nobelista, siruhano sa mata, makata, propagandista, sikolohista, siyentista, manlililok, sosyolohista, at teologo. Pilipino ang unang Asyatikong Kalihim-Heneral ng Asamblea Heneral ng [[Mga nagkakaisang Bansa]] (UN) – si Carlos Peña Romulo. Itinuturing na [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] ang mga Barokeng Simbahan ng Pilipinas at ang Makasaysayang Bayan ng [[Vigan]]. Kabilang sana rito ang [[Intramuros]] ngunit nawasak ito matapos ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Isa ring Pandaigdigang Pamanang Pook ang mga Hagdan-hagdang Palayan o '''Pay-yo''' ng [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera|Kordilyera]], na kinikilala ring ikawalong nakakahangang-yaman ng daigdig. == Midya == {{Main|Pelikulang Pilipino|Telebisyon sa Pilipinas|Radyo sa Pilipinas|Teleserye}} [[Talaksan:Lino Brocka.jpg|thumb|Si [[Lino Brocka]], isang [[Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipinas]] sa larangan ng pelikula.|209x209px]] Ang pangunahing wika na ginagamit sa midya sa Pilipinas ay ang [[Wikang Filipino|Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]]. Ginagamit din naman ang ibang mga wika sa Pilipinas, lalo na sa mga radyo dahil sa kakayahan nitong maabot ang mga malalayong pook na maaaring hindi kayang maabot ng ibang uri ng midya. Ang mga pangunahing himpilang pantelebisyon sa Pilipinas ay ang [[ABS-CBN]], [[GMA Network|GMA]] at [[TV5 (Philippines)|TV5]] na may malawak din na serbisyong panradyo.<ref name="BBC Pilipinas">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/country_profiles/1262783.stm Country profile: The Philippines]. (2009-12-08). ''BBC News''. Hinango noong 2009-12-20.</ref> Ang industriya ng aliwan o tinatawag na ''showbiz'' ay makulay at nagbibigay laman sa mga [[Listahan ng mga peryodiko sa Pilipinas|pahayagan at peryodiko]] ng mga detalye tungkol sa mga [[Talaan ng mga artista sa Pilipinas|artista]]. Tinatangkilik din ang mga [[teleserye]] gaya rin ng mga telenobelang Latino, Asyano (partikular ang mga dramang Koreano) at mga [[anime]]. Ang mga pang-umagang palabas ay pinangingibabawan ng mga ''game shows'', ''variety shows'', at mga ''talk shows'' gaya ng ''[[Eat Bulaga]]'' at ''[[Showtime|It's Showtime]]''.<ref name="Ratings">Santiago, Erwin (2010-04-12). [https://web.archive.org/web/20110623102641/http://www.pep.ph/news/25288/AGB-Mega-Manila-TV-Ratings-%28April-7-11%29:-Agua-Bendita-pulls-away AGB Mega Manila TV Ratings (Abril 7–11): ''Agua Bendita'' pulls away]. Hinango noong 2010-05-23 mula sa Philippine Entertainment Portal Website.</ref> Tanyag din ang mga [[Pelikulang Pilipino]] at mayroong mahabang kasaysayan, subalit nahaharap sa matinding kompetensiya mula sa mga pelikulang banyaga. Kabilang sa mga pinagpipitagang direktor si [[Lino Brocka]] para sa pelikulang ''[[Maynila, sa mga Kuko ng Liwanag]]''. Sa mga nakalipas na mga taon nagiging pangkaraniwan ang paglilipat-lipat ng mga artista mula sa telebisyon at pelikula at pagkatapos ay ang pagpasok sa politika na pumupukaw ng pangamba.<ref name="Celebrity">[http://www.economist.com/world/asia/displaystory.cfm?story_id=9084791 "The Philippines' celebrity-obsessed elections"]. (2007-04-26). ''[[The Economist]]''. Hinango noong 2010-01-15.</ref> == Tingnan din == * [[Balangkas ng Pilipinas]] * [[Talaan ng mga temang may kaugnayan sa Pilipinas]] == Talasanggunian == {{reflist|refs= <ref name="UN">{{Cite book|publisher=United Nations Development Programme|title=Table G: Human development and index trends, Table I: Human and income poverty|year=2009|isbn=978-0-230-23904-3|url=https://archive.org/details/humandevelopment0000unse_y2f1}}</ref> }} == Mga palabas na kawing == {{Canadian City Geographic Location (8-way) |North=''[[Taywan]]''<br />''Bashi Channel'' |West=''[[Biyetnam]], [[Dagat Luzon]]'' |Center=Pilipinas |East=''[[Dagat Pilipinas]], [[Pacific Ocean]]'' |South=''[[Indonesya]]'' |Northwest=''[[Biyetnam]]'' |Northeast=''[[Pacific Ocean]]'' |Southwest=''[[Malaysia]]'' |Southeast=''[[Palau]]'' }} === Mga pahinang opisyal === * [http://www.gov.ph www.gov.ph] - Portal ng Pamahalaan ng Pilipinas * [http://www.op.gov.ph www.op.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070609185330/http://www.op.gov.ph/ |date=2007-06-09 }} - Tanggapan ng Pangulo * [http://www.ovp.gov.ph www.ovp.gov.ph] Tanggapan ng Pangalawang Pangulo * [http://www.senate.gov.ph www.senate.gov.ph] - Senado * [http://www.congress.gov.ph www.congress.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200604085514/http://www.congress.gov.ph/ |date=2020-06-04 }} - Kapulungan ng mga Kinatawan * [http://www.supremecourt.gov.ph www.supremecourt.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080512084154/http://www.supremecourt.gov.ph/ |date=2008-05-12 }} - Kataas-taasang Hukuman * [http://www.comelec.gov.ph www.comelec.gov.ph] - Komisyon sa Halalan * [http://www.dfa.gov.ph www.dfa.gov.ph] - Kagawaran ng Ugnayang Panlabas * [http://www.itsmorefuninthephilippines.com www.itsmorefuninthephilippines.com] - Kagawaran ng Turismo * [http://www.afp.mil.ph www.afp.mil.ph] - Sandatahang Lakas ng Pilipinas * [http://www.gabinete.ph] - Kagawaran na bumubuo sa Gabinete sa Pilipinas 2005 === Kasaysayan === * [http://www.elaput.com/ Mga Panahon ng Pilipino: A Web of Philippine Histories] === Mga pahinang pambalita === * [http://friendly.ph/newsfeed/ Friendly Philippines News Online] * [http://www.abs-cbnnews.com ABS-CBN News] * [http://www.inq7.net Philippine Daily Inquirer at GMA News] * [http://www.philstar.com Philippine Star] * [http://www.mb.com.ph The Manila Bulletin Online] * [http://www.manilatimes.net The Manila Times Online] * [http://www.sunstar.com.ph Sun Star Network Online] * [http://www.tribune.net.ph The Daily Tribune Online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211221083336/https://tribune.net.ph/ |date=2021-12-21 }} * [http://www.malaya.com.ph Malaya Online] === Iba pang mga pahina === * [https://www.pilipinas.ph/ ''Pilipinas'' Website] * [http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/rp.html CIA World Factbook - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050721005826/http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/rp.html |date=2005-07-21 }} * [http://www.mytravelinks.com Philippines Travel Directory] - Philippines Travel Directory * [http://www.filipinolinks.com Tanikalang Ginto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211221015623/http://filipinolinks.com/ |date=2021-12-21 }} - Philippine links directory * [http://www.dmoz.org/Regional/Asia/Philippines/ Open Directory Project - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040819050600/http://dmoz.org/Regional/Asia/Philippines/ |date=2004-08-19 }} directory category * [http://www.odp.ph Philippine Website Directory] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210225155256/http://odp.ph/ |date=2021-02-25 }} - Open directory Philippines * [http://dir.yahoo.com/Regional/Countries/Philippines/ Yahoo! - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050719013926/http://dir.yahoo.com/Regional/Countries/Philippines |date=2005-07-19 }} directory category * [http://news.yahoo.com/fc?tmpl=fc&cid=34&in=world&cat=philippines Yahoo! News Full Coverage - ''Philippines''] news headline links * [http://www.yehey.com Yehey.com] - Most popular Philippine portal * [http://www.infophilippines.com Philippine Directory] - Philippine website directory * [http://jeepneyguide.com Jeepneyguide] - Guide for the independent traveler * [http://www.asinah.org/travel-guides/philippines.html Philippines Travel Info] and [http://www.asinah.org/blog/ Blog] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050328203747/http://www.asinah.org/blog/ |date=2005-03-28 }} * [http://inogami.com/paradise-philippines/category/paradise-philippines/ Philippines Travel Guide] * [http://www.manilamail.com ManilaMail] - a reference point for understanding the Philippines and Filipinos {{Philippines political divisions}} {{ASEAN}} {{Latinunion}} {{Asya}} [[Kategorya:Mga dating kolonya ng Espanya]] [[Kategorya:Pilipinas|*]] [[Kategorya:Mga bansa sa Asya]] [[Kategorya:Mga estadong-kasapi ng ASEAN]] pwp4nq14p0ogu6mwxxikq72y97hjowq 1962691 1962684 2022-08-13T08:10:24Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = '''Republika ng Pilipinas''' {{lang|en|Republic of the Philippines ([[Ingles]])}} <br /> {{lang|es|República de Filipinas ([[Espanyol]])}} | common_name = Pilipinas | image_flag = Flag of the Philippines.svg | image_coat = Coat of Arms of the Philippines.svg |other_symbol = [[File:Seal of the Philippines.svg|80px]] |other_symbol_type = [[Eskudo ng Pilipinas|Dakilang Sagisag ng Pilipinas]] | national_motto = [[Maka-Diyos, Maka-Tao, Makakalikasan at Makabansa]] | image_map = PHL orthographic.svg | map_caption = Kinaroroonan ng Pilipinas sa Asya | national_anthem = [[Lupang Hinirang]]<br /><br><center> </center> | official_languages = [[Wikang Filipino|Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]] | regional_languages = {{collapsible list | title = [[Mga wika sa Pilipinas|19 na wika]] | [[Wikang Aklanon|Aklanon]] | [[Mga wikang Bikol|Bikol]] | [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]] | [[Wikang Ibanag|Ibanag]] | [[Wikang Iloko|Ilokano]] | [[Wikang Ibatan|Ibatan]] | [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]] | [[Wikang Kinaray-a|Kinaray-a]] | [[Wikang Maguindanao|Maguindanao]] | [[Wikang Maranao|Maranao]] | [[Wikang Pangasinan|Pangasinan]] | [[Wikang Sambal|Sambal]] | [[Wikang Sebwano|Sebwano]] | [[Wikang Surigaonon|Surigaonon]] | [[Wikang Tagalog|Tagalog]] | [[Wikang Tausug|Taūsug]] | [[Wikang Zamboangueño|Tsabakano]] | [[Wikang Waray-Waray|Waray]] | [[Wikang Yakan|Yakan]] }} | languages_type = Panghaliling Wika | languages = {{ublist | item_style = white-space:nowrap; | [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]] | [[Wikang Arabe|Arabe]] }} | demonym = [[Mga Pilipino|Pilipino/Pilipina]]<br> [[Pinoy|Pinoy/Pinay]] (katawagang palasak) | capital = [[Maynila]] | largest_city = [[Lungsod Quezon]]<br>{{small|{{coord|14|38|N|121|02|E|display=inline}}}} <!-- Although [[Davao City]] has the largest land area, the article on [[largest city]] says we should refer to the most populous city, which as of 2006 is [[Quezon City]]. See the discussion page for more information. Changing this information without citation would be reverted.--> | government_type = Unitaryong [[Pangulo|pampanguluhang]] [[republika]]ng [[Saligang batas|konstitusyonal]] | leader_title1 = [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]] | leader_title2 = [[Pangalawang Pangulo ng Pilipinas|Pangalawang Pangulo]] | leader_title3 = [[Pangulo ng Senado ng Pilipinas|Pangulo ng Senado]] | leader_title4 = [[Ispiker ng Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Ispiker]] | leader_title5 = [[Punong Mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Punong Mahistrado]] | leader_name1 = [[Bongbong Marcos|Ferdinand Marcos Jr.]] | leader_name2 = [[Sara Duterte|Sara Duterte-Carpio]] | leader_name3 = [[Juan Miguel Zubiri]] | leader_name4 = [[Martin Romualdez]] | leader_name5 = Alexander Gesmundo |legislature = [[Kongreso ng Pilipinas|Kongreso]] |upper_house = [[Senado ng Pilipinas|Senado]] |lower_house = [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Kapulungan ng mga Kinatawan]] | area_km2 = 300000<ref>https://www.gov.ph/ang-pilipinas</ref> | area_sq_mi = 132606 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | area_rank = Ika-72 | percent_water = 0.61<ref name=CIAfactbook>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |last=Central Intelligence Agency. |title=Silangan at Timog-Silangang Asya :: Pilipinas |work=The World Factbook |publisher=Washington, DC: Author |date=2009-10-28 |accessdate=2009-11-07 |archive-date=2015-07-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150719222229/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |url-status=dead }}</ref> (tubig sa kaloobang sakop ng Pilipinas) | population_estimate = 95,834,000<!--This figure doesn't correspond to the source: 90,420,000--><ref name="population">{{Cite web |title=Philippine Census 2005 Population Projection |url=http://www.census.gov.ph/data/sectordata/popprojtab.html |access-date=2010-09-17 |archive-date=2010-02-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100216181906/http://www.census.gov.ph/data/sectordata/popprojtab.html |url-status=dead }}</ref> | population_estimate_year = 2011 | population_estimate_rank = Ika-12 | population_census = 100,981,437 | population_census_year = 2015 | population_census_rank = Ika-13 | population_density_km2 = 336.60 | population_density_sq_mi = 871.8 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = Ika-38 | GDP_PPP_year = 2019 | GDP_PPP = $1.041 trilyon<!--IMF--> | GDP_PPP_per_capita = $9,538 | GDP_nominal = $354 bilyon | GDP_nominal_year = 2019 | GDP_nominal_per_capita = $3,246 | Gini = 40.1 <!--number only--> | Gini_year = 2015 | Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=World Bank |accessdate=2 Marso 2011}}</ref> | Gini_rank = Ika-44 | HDI_year = 2019 | HDI = 0.718 | HDI_ref = <ref>{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf|title=Human Development Report 2019|publisher=United Nations Development Programme|date=2019|accessdate=9 Disyembre 2019}}</ref> | HDI_rank = Ika-107 | sovereignty_type = [[Himagsikang Pilipino|Kalayaan]] | sovereignty_note = mula sa [[Espanya]] at [[Estados Unidos]] | established_event1 = [[Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas|Ipinahayag]] | established_date1 = 12 Hunyo 1898 | established_event2 = [[Batas Tydings-McDuffie|Pansariling pamahalaan]] | established_date2 = 24 Marso 1934 | established_event3 = [[Araw ng Republika|Kinikilala]] | established_date3 = 4 Hulyo 1946 | established_event4 = [[Saligang Batas ng Pilipinas|Kasalukuyang saligang batas]] | established_date4 = 2 Pebrero 1987 | currency = [[Piso ng Pilipinas]] (₱) | currency_code = PHP | time_zone = [[Pamantayang Oras ng Pilipinas]] | utc_offset = +8 | time_zone_DST = hindi sinusunod | utc_offset_DST = +8 |date_format = {{unbulleted list |buwan-araw-taon|araw-buwan-taon ([[Anno Domini|AD]])}} |drives_on = kanan<ref>{{cite web |url=http://www.brianlucas.ca/roadside/ |title=Which side of the road do they drive on? |author=Lucas, Brian |date=Agosto 2005 |accessdate=22 Pebrero 2009 |publisher=}}</ref> | cctld = [[.ph]] | calling_code = +63 | iso3166code = PH | footnotes = * Ang [[Wikang Sebwano|Sebwano]], [[Wikang Zamboangueño|Tsabakano]], [[Wikang Iloko|Ilokano]], [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[Mga wikang Bikol|Bikol]], [[Wikang Waray-Waray|Waray-Waray]], [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]], [[Wikang Pangasinan|Pangasinan]], [[Wikang Aklanon|Aklanon]], [[Wikang Ibanag|Ibanag]], [[Wikang Ibatan|Ibatan]], [[Wikang Kinaray-a|Kinaray-a]], [[Wikang Sambal|Sambal]], [[Wikang Surigaonon|Surigaonon]], [[Wikang Maranao|Maranao]], [[Wikang Maguindanao|Maguindanao]], [[Wikang Yakan|Yakan]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]], at [[Wikang Tausug|Taūsug]] ay ang mga auksilar na wikang opisyal sa kanilang sariling rehiyon. Ang [[Wikang Kastila|Kastila]] at [[Wikang Arabe|Arabe]] ay itinataguyod sa isang pangunahing at kusang batayan.}} Ang '''Pilipinas''',<ref>{{Cite web |last=Santos |first=Bim |date=28 Hulyo 2021 |title=Komisyon sa Wikang Filipino reverts to use of 'Pilipinas,' does away with 'Filipinas' |url=https://philstarlife.com/news-and-views/710790-komisyon-ng-wikang-filipino-pilipino-and-pilipinas? |access-date=13 Agosto 2022 |website=[[Philippine Star]] |language=en}}</ref> opisyal na '''Republika ng Pilipinas''', ([[Wikang Ingles|ingles]]: Republic of the Philippines) ay isang [[malayang estado]] at kapuluang bansa sa [[Timog-Silangang Asya]] na nasa kanlurang bahagi ng [[Karagatang Pasipiko]]. Binubuo ito ng 7,641 pulo na nahahati sa tatlong kumpol ng mga pulo: [[Luzon]], [[Kabisayaan]] (kilala rin bilang ''Visayas'') at [[Mindanao]]. Napapalibutan ito ng [[Dagat Pilipinas]] sa silangan, [[Dagat Luzon]] sa kanluran, at ng [[Dagat ng Celebes]] sa katimugan. Nasa katimugang bahagi ng bansa ang bansang [[Indonesia|Indonesya]] habang ang bansang [[Malaysia]] naman ay nasa timog-kanluran. Naroroon sa silangan ang bansang [[Palau]] at sa hilaga naman ang bansang [[Taiwan]]. Ang Pilipinas ay matatagpuan din malapit sa [[Ekwador]] at sa [[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]] na siyang dahilan kung bakit madalas tamaan ang bansa ng mga bagyo at lindol. Ang Pilipinas ay may lawak na 300,000 kilometro kuwadrado (115,831 milya kuwadrado), at noong 2021, mayroon itong populasyon na humigit-kumulang 109 milyong katao.<ref>{{Cite web |last=Cudis |first=Christine |date=27 Disyembre 2021 |title=PH 2021 population growth lowest in 7 decades |url=https://www.pna.gov.ph/articles/1163852 |access-date=13 Agosto 2022 |website=Philippine News Agency |language=en}}</ref> Ang Pilipinas ang ikawalong pinakamataong bansa sa [[Asya]] at ang [[Tala ng mga bansa ayon sa populasyon|ika-labintatlong pinakamataong bansa]] sa daigdig. Ang kabisera nito ay ang lungsod ng [[Maynila]] at ang pinakamalaking lungsod ay ang [[Lungsod Quezon]]; pawang bahagi ng [[Kalakhang Maynila]]. Noong sinaunang panahon, ang mga [[Mga Negrito|Negrito]] ang ilan sa mga unang nanirahan sa kapuluan. Sinundan sila ng pagdating ng mga [[Mga Austronesyo|Austronesyo]]. Naganap ang pakikipagkalakalan sa mga [[Intsik]], Malay, [[India|Indiyano]], at mga bansang [[Islam|Muslim]]. Ang pagdating ni [[Fernando de Magallanes]] noong 1521 ay ang pasimula ng pananakop ng mga Kastila. Noong 1543, pinangalanan ng isang Kastilang manggagalugad na si [[Ruy López de Villalobos]] ang kapuluan na ''Las Islas Filipinas'' (Mga Kapuluan ng Pilipinas) sa karangalan ni [[Felipe II ng Espanya]]. Sa pagdating ni [[Miguel López de Legazpi]] mula sa [[Lungsod ng Mehiko]] noong 1565, naitatag ang unang paninirahan ng mga Kastila sa kapuluan. Naging bahagi ang Pilipinas sa [[Imperyong Kastila]] nang mahigit 300 taon. Naging daan ito upang ang [[Katolisismo]] ang maging pangunahing pananampalataya. Sa gitna ng kapanahunang ito, ang Maynila ang naging sentro ng kalakalan ng kanluran sa Pasipiko na umuugnay sa Asya sa [[Acapulco]] sa [[Kaamerikahan]] gamit ang mga [[Galeon ng Maynila|galyon ng Maynila]]. Noong 1896, sumiklab ang [[Himagsikang Pilipino]], na nagpatatag sa sandaling pag-iral ng [[Unang Republika ng Pilipinas]], na sinundan naman ng madugong [[Digmaang Pilipino-Amerikano]] ng panlulupig ng hukbong sandatahan ng [[Estados Unidos]]. Sa kabila ng [[Pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas|pananakop ng mga Hapon]], nanatili sa Estados Unidos ang kataas-taasang kapangyarihan sa kapuluan hanggang matapos ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], kung kailan kinilala na ang Pilipinas bilang isang malayang bansa. Mula noon, ang Pilipinas ay nagkaroon ng magulong karanasan sa demokrasya, kung saan kabilang ang pagpapatalsik ng diktadurya sa isang [[Rebolusyong EDSA ng 1986|di-marahas na himagsikan]]. Tanyag ang bansang Pilipinas sa mga kalakal at yaring panluwas at sa kanyang mga Pilipinong Manggagawa sa Ibayong-Dagat o OFW. Kasalukuyang nakararanas ng pag-unlad ang bansa sa mga remitans na ipinapadala pauwi ng mga OFW. Isa sa mga pinakaumuunlad na bahagi ang [[teknolohiyang pang-impormasyon|teknolohiyang pangkaalaman]] sa ekonomiya ng Pilipinas. Marami ring mga dayuhan ang namumuhunan sa bansa dahil sa mataas na palitan ng dolyar at piso. Kasalukuyan ding umaangat ang bahagi ng pagsisilbi na dulot ng mga ''call center'' na naglipana sa bansa. Ang Pilipinas ay isang orihinal na kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]], [[Kapisanan ng Pandaigdigang Kalakalan]], [[Samahan ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya]], ang [[Asia-Pacific Economic Cooperation|Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko]], at ang [[East Asia Summit|Pulong-Panguluhan ng Silangang Asya]]. Nandito rin ang himpilan ng [[Bangko sa Pagpapaunlad ng Asya]]. Itinuturing ang Pilipinas na isang bagong industriyalisadong bansa, kung saan mayroong ekonomiyang nagbabago mula sa isang nakabatay sa agrikultura patungo sa isang mas nakabatay naman sa mga serbisyo at pagmamanupaktura. Isa ang Pilipinas sa tanging dalawang bansa sa Timog-silangang Asya na [[Kristiyanismo]] ang pangunahing pananampalataya. Yaong isa ay ang [[Silangang Timor]]. == Pangalan == [[Talaksan:Pantoja de la Cruz Copia de Antonio Moro.jpg|thumb|upright|left|Si [[Felipe II ng Espanya]].]] Ang Pilipinas ay ipinangalan sa karangalan ni [[Felipe II ng Espanya|Haring Felipe II ng Espanya, Portugal, Inglatera at Irlanda]]. Pinangalanan ng Kastilang manggagalugad na si [[Ruy López de Villalobos]], sa gitna ng kaniyang paglalayag noong 1542, ang mga pulo ng [[Leyte]] at [[Samar]] bilang ''Felipinas'' ayon sa pangalan ng Prinsipe ng [[Asturias (Espanya)|Asturias]]. Sa huli, ang pangalang ''Las Islas Filipinas'' ang sasaklaw sa lahat ng mga pulo sa kapuluan. Bago ito naging pangkaraniwan, iba pang mga pangalan tulad ng ''Islas del Poniente'' (Mga Kapuluan ng Kanluran) at ang ipinangalan ni Magallanes para sa mga pulo na ''San Lázaro'' ay ginamit rin ng mga Kastila upang tukuyin ang kapuluan. Sa pagdaan ng kasaysayan, ilang beses nang nagbago ang opisyal na pangalan ng Pilipinas. Sa gitna ng [[Himagsikang Pilipino]], inihayag ng [[Kongreso ng Malolos]] ang pagtatag ng ''República Filipina'' (Republika ng Pilipinas). Mula sa panahon ng [[Digmaang Espanyol–Amerikano]] (1898) at [[Digmaang Pilipino–Amerikano]] (1899 hanggang 1902) hanggang sa panahon ng [[Komonwelt ng Pilipinas|Komonwelt]] (1935 hanggang 1946), tinawag ng mga Amerikano ang bansa bilang ''Philippine Islands'', na salin sa Ingles mula sa Kastila. Mula sa [[Kasunduan sa Paris (1898)|Kasunduan sa Paris]], nagsimulang lumutang ang pangalan na "Pilipinas" at mula noon ito na ang naging kadalasang ngalan ng bansa. Mula sa katapusan ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang opisyal na pangalan ng bansa ay "Republika ng Pilipinas". == Kasaysayan == {{main|Kasaysayan ng Pilipinas}} === Sinaunang Panahon === [[Talaksan:Tabon Cave 2014 04.JPG|thumb|left|Ang [[Kuwebang Tabon|Yungib ng Tabon]] ay ang pook kung saan natuklasan ang isa sa mga pinakamatandang labi ng tao sa Pilipinas, ang [[Taong Tabon]].]] [[Talaksan:Remains of a Rhinoceros philippinensis found in Rizal, Kalinga dated c. 709,000 years ago.jpg|thumb|Mga kinatay na labi ng isang ''Rhinoceros philippinensis'' na natuklasan sa Rizal, Kalinga na nagpapatunay na may mga naninirahan nang hominini sa bansa 709,000 taon na ang nakararaan.]] Ang kamakailang pagtuklas sa mga kasangkapang bato at buto ng mga labi ng kinatay na hayop sa [[Rizal, Kalinga|Rizal]], [[Kalinga]] ay patunay na may mga sinaunang [[hominini]] sa bansa 709,000 taon na ang nakararaan.<ref>[https://www.nature.com/articles/s41586-018-0072-8 Ingicco et al. 2018]</ref> Samantala, ayon sa mga naitalang labi ng tao sa bansa, maaaring dinayo na ng mga tao ang Pilipinas ilang libong taon na ang nakalipas. Inaakala na ang labi ng [[Homo luzonensis|Taong Callao]] na natuklasan sa [[Yungib ng Callao]] sa [[Cagayan (lalawigan)|Cagayan]] ay ang pinakamatandang labi ng tao sa Pilipinas na may tanda na 67,000 taon. Mas higit pang matanda sa naunang natuklasang labi ng [[Taong Tabon]] sa [[Palawan]] na tinatayang 26,500 taon na ang nakalipas. Tumawid sa mga sinaunang tulay na lupa ang mga [[Mga Negrito|Negrito]] o Ita, na siyang tinatayang kauna-unahang mga nanirahan sa Pilipinas. Sa kalaunan, dumayo sila sa kagubatan ng mga pulo. Sa kasalukuyan, nang sumapit ang ikalawang libong taon, nanirahan din sa Pilipinas ang iba pang mga mandarayuhan mula sa [[tangway ng Malay]], kapuluan ng [[Indonesia]], mga taga-[[Indotsina]] at [[Taiwan]]. Mayroon nang mga mangilan-ngilang teorya patungkol sa pinagmulan ng mga sinaunang Pilipino. Isa na ang teorya ni F. Landa Jocano na nagsasabing ang mga ninuno ng mga Pilipino ay lokal na umusbong. Ang teoryang "Pinagmulang Kapuluan" naman ni Wilhelm Solheim, ipinahihiwatig na ang pagdating ng mga tao sa kapuluan ay naganap sa pamamagitan ng mga network pangkalakalan na nagmula sa Sundaland sa pagitan ng 48,000 hanggang 5,000 BK at hindi sa pamamagitan ng malawak na pandarayuhan. Samantala, ipinapaliwanag ng teoryang "Paglawak ng mga Austronesyo" na ang mga Malayo-Polinesyong nagmula sa Taiwan ay nagsimulang lumipat sa Pilipinas noong 4,000 BK, taliwas sa mga naunang pagdating. [[Talaksan:Angono Petroglyphs1.jpg|right|thumb|[[Mga Petroglipo ng Angono]], ang pinakamatandang gawang [[Sining ng Pilipinas|sining]] sa Pilipinas.]] Ang pinakatinatanggap na teorya, batay sa lingguwistika at arkeolohikong katibayan, ay ang teoryang "Mula sa Taiwan", kung saan ipinapalagay na ang mga [[Mga Austronesyo|Austronesyo]] mula Taiwan, na sila mismo ay nagmula sa mga neolitikong kabihasnan ng [[Ilog Yangtze]] tulad ng kalinangang Liangzhu, ay lumipat sa Pilipinas noong 4,000 BK. Sa gitna ng Panahong Neolitiko, isang "kalinangan ng batong-luntian" ang sinasabing umiral na pinatunayan ng libu-libong magagandang gawang [[artipakto]] ng batong-luntian na nasumpungan sa Pilipinas na tinatayang noong 2,000 BK pa. Ang batong-luntian ay sinasabing nagmula sa kalapit na Taiwan at nasumpungan rin sa iba't ibang pook sa kapuluan at pangunahing kalupaan ng Timog-silangang Asya. Ang mga artipaktong ito ang sinasabing patunay ng malawak na pakikipag-ugnayan ng mga lipunan ng Timog-silangang Asya sa isa’t isa noong sinaunang panahon. Magmula noong 1,000 BK, ang mga naninirahan sa kapuluan ay binubuo ng apat na uri ng pangkat panlipunan: mga lipi ng mangangaso at mangangalakal, lipunan ng mga mandirigma, mga plutokrasi sa kabundukan, at mga ''port principality''. === Bago dumating ang mga mananakop === {{main|Kasaysayan ng Pilipinas (900–1521)}} {{multiple image |align = right |width = 110 |image1 = Visayans_3.png |alt1 = |caption1 = |image2 = Visayans_1.png |alt2 = |caption2 = |image3 = Visayans_2.png |alt3 = |caption3 = |image4 = Visayans_4.png |alt4 = |caption4 = |footer = Mga larawan mula sa [[Boxer Codex]] na ipinapakita ang sinaunang "kadatuan" o [[Maginoo|tumao]] (mataas na uri). '''Mula kaliwa pakanan''': (1) Mag-asawang Bisaya ng Panay, (2) ang mga "Pintados", isa pang pangalan sa mga Bisaya ng Cebu at sa mga pinalilibutang pulo nito ayon sa mga unang manlulupig, (3) maaaring isang [[tumao]] (mataas na uri) o [[timawa]] (mandirigma) na mag-asawang Pintado, at (4) isang mag-asawang maharlika ng mga Bisaya ng Panay. |footer_align = left }} [[Talaksan:LCI.jpg|thumb|Ang [[Inskripsiyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna]], {{circa}} 900. Ang pinakamatanda at makasaysayang kasulatan sa Pilipinas na natuklasan sa [[Lumban|Lumban, Laguna]].]] Nanirahan sa bansa noong ikawalong dantaon ang mga mangangalakal na [[Intsik|Tsino]]. Ang paglaganap ng mga bansang (kaharian) Budismo sa bahagi ng Asya ang nagpasimuno ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa [[Indonesia]], [[India]], [[Hapon]], at [[Timog-Silangang Asya]]. Subalit, humina ang mga kaharian sa Timog-Silangang Asya dahil sa mahigpit na alitan at hindi pagkakasundo. Samantala, ang paglaganap ng [[Islam]] sa pamamaraan ng panangalakal at proselitismo, tulad ng [[Kristiyanismo]], ang nagdala sa mga mangangalakal at tagakalat ng pananampalataya sa kabahagian; ang mga [[Arabe]] ay dumating sa Mindanao noong ika-14 na dantaon. Sa pagdating ng mga unang Europeo, sa pangunguna ni Fernando Magallanes noong 1521, mayroon nang mga [[raha]] hanggang sa hilaga ng [[Maynila]], na naging mga karugtungang-sangay ng mga kaharian ng Timog-Silangang Asya. Subalit, pawang mga nagsasarili ang mga pulo ng Pilipinas noon. Ang kasalukuyang paghihiwalay sa pagitan ng sinauna at [[Kasaysayan ng Pilipinas (900–1521)|maagang kasaysayan]] ng Pilipinas ay ang araw na 21 Abril, taong 900, na siyang katumbas sa [[Kalendaryong Gregoryano]] ng araw na nakalagay sa [[Inskripsiyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna]], na siyang pinakamatandang kasulatan na nagmula sa Pilipinas. Ang araw na ito ay sumapit sa gitna ng kung anong tinatawag ng mga antropolohista bilang ang "yugto ng pag-usbong" ng Pilipinas (una hanggang ika-14 na dantaon), na inilalarawan bilang ang bagong pag-usbong ng sosyo-kalinangang huwaran, simula ng pag-unlad ng mga malalaking pamayanan sa baybayin, mas higit na pagsasapin-sapin at pagdadalubhasa sa lipunan, at mga pagsisimula ng lokal at pandaigdigang kalakalan. Magmula ika-14 na dantaon, ilan sa mga malalaking pamayanan ay naging maunlad na sentrong pangkalakalan, at naging kalagitnaang punto ng mga pagbabago sa lipunan at paraan ng pamumuhay, kung saan inilarawan ng kung anong tinatawag ni F. Landa Jocano na "yugto ng mga [[Barangay]]" ng maagang kasaysayan ng Pilipinas, na nagsimula sa ika-14 na dantaon hanggang sa pagdating ng mga Kastila at ang pagsisimula ng panahong kolonyal ng Pilipinas. Batay rin sa kasulatan, ang [[Bayan ng Tondo|sinaunang Tondo]] ay umiral noong bago mag-900 at nakasaad rin na ang Tondo noon ay may ugnayan sa Kaharian ng Medang sa kapuluan ng Java sa Indonesia. Bagaman ang katayuan ng ugnayan ng dalawa ay hindi malinaw sa kasulatan, patunay ito na noong ika-10 dantaon pa lamang ay may koneksyon na ang mga kabihasnan sa Luzon at Java. Sa pagdating ng mga Europeo noong ika-16 na dantaon, ang Tondo ay pinamumunuan ng tinatawag na "[[Lakan]]". Umusbong ito bilang pangunahing sentro ng kalakalan na may bahagi ng monopolyo sa [[Kaharian ng Maynila|Karahanan ng Maynila]] sa mga produktong kalakal ng [[Dinastiyang Ming]] sa buong kapuluan. Ang susunod na makasaysayang tala ay tumutukoy sa isang pook sa Pilipinas ng Vol. 186&nbsp;ng opisyal na kasaysayan ng Dinastiyang Song kung saan isinasalarawan ang "bansa" ng [[Ma-i]]. Taun-taon binibisita ng mga Tsinong mangangalakal ang Ma-i at nagsasalarawan ang kanilang mga tala tungkol sa heograpiya, mga produktong kalakal, at ang pag-uugali ng mga namuno sa Ma-i. Isinaad ng mga Tsinong mangangalakal na ang mga mamamayan ng Ma-i ay tapat at mapagkakatiwalaan. Dahil sa hindi malinaw na mga pagsasalarawan ng mga tala tungkol sa kinaroroonan ng Ma-i, pinagdedebatihan pa rin kung saan ito umiral, may mga iskolar na inaakalang nasa [[Bay, Laguna]] ito, habang ang iba naman ay nag-aakalang nasa pulo ng [[Mindoro]] ito. [[Talaksan:Ivory seal of Butuan.jpg|thumb|Ang selyong garing ng Butuan na natuklasan noong dekada '70 sa lungsod ng Butuan na nagpapatunay na mahalagang sentro ng kalakalan ang kaharian noong panahong klasikal.]] Sumunod na itinukoy ng opisyal na kasaysayan ng Dinastiyang Song ang [[Karahanan ng Butuan]], isang maunlad na kabihasnan sa hilaga't-silangang Mindanao, kung saan ito ang unang naitalang bansa mula sa kapuluan ng Pilipinas na nagpadala ng sugo sa Tsina noong 17 Marso 1001. Nakamit ng Butuan ang katanyagan nito sa ilalim ng pamumuno ni Raha Sri Bata Shaja, na isang [[Budismo|Budistang]] namumuno sa isang bansang [[Hinduismo|Hindu]]. Naging makapangyarihan ang estadong ito dahil sa lokal na industriya ng panday-ginto at nagkaroon ito ng ugnayan at tunggaliang diplomatiko sa kaharian ng Champa. Ayon sa alamat, itinatag naman ang [[Kumpederasyon ng Madyaas|Kadatuan ng Madyaas]] kasunod ng isang digmaang sibil sa pabagsak na Srivijaya, kung saan ang mga tapat na datung Malay sa Srivijaya ay nilabanan ang pananakop ng Dinastiyang Chola at ang papet na Raha nitong si Makatunao, at nagtatag ng isang estadong gerilya sa Kabisayaan. Ang datu na nagtatag sa Madyaas na si Puti, ay bumili ng lupa para sa kaniyang kaharian mula sa isang katutubong [[Mga Ati (Panay)|Ati]] na si Marikudo. Itinatag ang Madyaas sa [[Panay]] (ipinangalan mula sa estado ng Pannai na kaalyado ng Srivijaya na nasa [[Sumatra]]). Pagkatapos, madalas na nilulusob ng mga taga-Madyaas ang mga daungang panlungsod sa katimugang Tsina at nakipaggulo sa hukbong pandagat ng Tsina. Kalapit ng Madyaas sa Kabisayaan ang Kaharian ng Cebu na pinamunuan ni Rahamuda Sri Lumay, isang maharlika na may liping Tamil mula sa India. Ipinadala si Sri Lumay ng Chola Maharajah upang sakupin ang Madyaas, subalit sumuway siya at bumuo na lamang ng sarili niyang malayang karahanan. Pawang magkaalyado ang Karahanan ng Butuan at Cebu at napanatili nila ang ugnayan at nagkaroon ng rutang pangkalakalan sa Kutai, isang bansang Hindu sa katimugang [[Borneo]] na itinatag ng mga Indiyanong mangangalakal. Ang pinakamatandang petsa na nagbanggit tungkol sa Kaharian ng Maynila sa Luzon sa kabila ng [[Ilog Pasig]] mula Tondo ay may kinalaman sa tagumpay ni Raha Ahmad ng Brunei laban kay Raha Avirjirkaya ng [[Majapahit]], na namuno sa parehong lokasyon bago ang paninirahan ng mga Muslim. Nabanggit rin sa mga tala ng Tsino ang isang bansa na tinatawag na "Luzon". Pinaniniwalaang may kinalaman ito sa sinaunang Maynila dahil inihayag sa mga tala ng Portuges at Kastila noong mga 1520 na ang ''Luçon'' at "Maynila" ay iisa lamang. Bagaman sinasabi ng ilang mga dalubhasa sa kasaysayan na dahil wala sa mga nakasaksi na ito ang talagang nakabisita sa Maynila, maaaring tinutukoy lamang ng ''Luçon'' ang lahat ng mga bayan ng mga [[Lahing Tagalog|Tagalog]] at [[Mga Kapampangan|Kapampangan]] na umusbong sa mga baybayin ng [[look ng Maynila]]. Gayun man, mula 1500 hanggang mga 1560, itong mga naglalayag na mga taga-Luzon ay tinatawag sa Portuges Malaka na ''Luções'' o "Lusong/Lusung", at nakilahok rin sila sa mga kilusang pang-militar sa Burma (Dinastiyang Toungoo), Kasultanan ng Malaka, at Silangang Timor bilang mga mangangalakal at mersenaryo. Ang isang prominenteng ''Luções'' ay si [[Regimo de Raja]], na isang magnate sa mga pampalasa at isang ''Temenggung'' (sulat Jawi: تمڠݢوڠ) o gobernador at pulis-punong heneral sa Portuges Malaka. Siya rin ang pinuno ng isang hukbong dagat kung saan nangalakal at pinrotektahan ang komersyo sa pagitan ng [[kipot ng Malaka]], [[dagat Luzon]], at mga sinaunang kaharian at bayan sa Pilipinas. Sa hilagang Luzon, ang Kaboloan (na ngayo'y nasa [[Pangasinan]]) ay nagpadala ng mga emisaryo sa Tsina noong 1406-1411, at nakipagkalakal rin ito sa [[Hapon]]. Sa ika-14 na dantaon dumating at nagsimulang lumaganap ang pananampalatayang [[Islam]] sa Pilipinas. Noong 1380, sina Karim ul' Makdum at Shari'ful Hashem Syed Abu Bakr, isang Arabong mangangalakal na isinilang sa [[Johor]], dumating sa [[Sulu]] mula Melaka at itinatag ang [[Sultanato ng Sulu|Kasultanan ng Sulu]] sa pagkumberto sa Raha ng Sulu na si Raha Baguinda Ali at pinakasalan ang kaniyang anak. Sa katapusan ng ika-15 dantaon, pinalaganap ni [[Mohammed Kabungsuwan|Shariff Kabungsuwan]] ng Johor ang Islam sa Mindanao at itinatag naman ang [[Sultanato ng Maguindanao|Kasultanan ng Maguindanao]]. Ang kasultanang uri ng pamahalaan ay lumawak pa patungong Lanao. {{multiple image|perrow=2|caption_align=center | image1 =|caption1 = Bantayog ni [[Lapu-Lapu]] sa [[Lungsod ng Lapu-Lapu]], [[Cebu]]. | image2 =|caption2 = Bantayog ni [[Raha Humabon]] sa [[Lungsod ng Cebu]]. }} Patuloy na lumaganap ang Islam sa Mindanao at umabot sa Luzon. Naging Islamisado ang Maynila sa gitna ng paghahari ni Sultan Bolkiah mula 1485 hanggang 1521. Naisakatuparan ito dahil nilabanan ng Kasultanan ng Brunei ang Tondo sa paggapi kay Raha Gambang sa labanan at matapos ay iniluklok ang Muslim na Raha Salalila sa trono at sa pagtatag ng estadong-papet ng Brunei na ang [[Kaharian ng Maynila]]. Pinakasalan din ni Sultan Bolkiah si Laila Mecana, ang anak ng Sultan ng Sulu na si Amir Ul-Umbra upang palawakin ang sakop ng Brunei sa Luzon at Mindanao. Nagpatuloy ang mga Muslim sa pakikipagdigma at nagsagawa ng mga slave-raid laban sa mga [[Mga Bisaya|Bisaya]]. Bunga ng pakikilahok sa mga pagsalakay ng mga Muslim, nilipol ng Kasultanan ng Ternate ang Kadatuan ng Dapitan sa [[Bohol]]. Nadali rin ang mga karahanan ng Butuan at Cebu ng mga isinagawang slave-raid at nakipagdigma laban sa Kasultanan ng Maguindanao. Kasabay ng mga slave-raid na ito, ay ang panghihimagsik ni Datu [[Lapu-Lapu]] ng [[Mactan]] laban kay [[Raha Humabon]] ng Cebu. Mayroon ding alitan sa teritoryo sa pagitan ng Tondo at ang Islamikong Kaharian ng Maynila, kung saan ang pinuno ng Maynila, na si [[Raha Matanda]], ay humiling ng tulong pang-militar laban sa Tondo mula sa kaniyang mga kamag-anak sa Kasultanan ng Brunei. Ang mga tunggalian sa pagitan ng mga Datu, Raha, Sultan, at Lakan ang nagpadali sa pananakop ng mga Kastila. Ang mga kapuluan ay kakaunti lamang ang bilang ng mga naninirahang tao dahil sa patuloy na mga nagdaraang unos at pagkakaalitan ng mga kaharian. Samakatuwid, naging madali ang kolonisasyon at ang mga maliliit na estado sa kapuluan ay dagliang nasakop ng [[Imperyong Kastila]] at nagsimula ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa Pilipinas. === Panahon ng mga Kastila === {{main|Kasaysayan ng Pilipinas (1521–1898)}} [[Talaksan:Spanish Galleon.jpg|upright=1.00|thumb|Guhit ng isang [[Galeon ng Maynila|galyon ng Maynila]] na ginamit sa gitna ng [[Kalakalang Galeon|Kalakalang Maynila-Acapulco]].]] Sinakop at inangkin ng mga Kastila, sa pamumuno ni [[Miguel López de Legazpi]], ang mga pulo noong ika-16 na dantaon at pinangalanan itong "Las Islas Filipinas" ayon sa ngalan ni Haring [[Felipe II ng Espanya|Felipe II]]. Kaagad na ipinakilala at ipinalaganap ang [[Simbahang Katoliko|Katolisismo]] sa pamamagitan ng mga tagakalat ng pananampalataya, at pati na rin ang mga Batas ng Indias (''Laws of the Indies'') at iba pang alituntuning pampatupad. Matigas na pagsuway ang itinugon ng mga pangkat katutubo sa kabundukan pati na rin ng mga mapanlabang Muslim na nagpapatuloy hanggang sa ngayon. Kabi-kabilang mga himagsikan at karahasan ang lumaganap sa mga baybayin sa kabuuan ng tatlong dantaong pananakop, bunga na rin ng pagsasamantala at kakulangan ng pagbabago. Pinamahalaan mula sa [[Nueva España|Bireynato ng Nueva España]] (Bagong Espanya sa ngayon ay [[Mehiko]]) ang bagong nasasakupan at nagsimula ang kalakalan sa [[Galyon ng Maynila]] sa pagitan ng Acapulco at Maynila noong ika-18 dantaon. Itinatag ng punong panlalawigan [[José Basco y Vargas]] noong 1781 ang Sociedad Económica de los Amigos del País (Samahang Pangkalakalan ng mga Kaibigan ng Bayan) at ginawang hiwalay ang bansa mula sa Bagong Espanya. Nagbukas ang pakikipagkalakalan ng bansa sa daigdig noong ika-19 na dantaon. Ang pag-angat ng mga masigasig at makabayang burges, binubuo ng mga nakapag-aral na mga katutubong Pilipino, mga Kastila at creole na ipinanganak sa Pilipinas, mga mestisong Espanyol at Tsino, silang mga ilustrado ang nagpahiwatig ng pagtatapos ng pananakop ng Kastila sa kapuluan. Naliwanagan sa [[José Rizal#Impact|Kilusang Propaganda]] na nagsiwalat sa kawalang-katarungan ng pamahalaang kolonyal, sama-sama silang sumigaw para sa kalayaan. Dinakip, nilitis, binigyang-sala, hinatulan ng kamatayan at binaril si [[José Rizal]], ang pinakasikat na propagandista, noong 1896 sa Bagumbayan (Luneta ngayon) dahil sa mga gawaing umano ng pagpapabagsak ng pamahalaan. Naglaon at pumutok ang [[Himagsikang Pilipino]] na pinangunahan ng [[Katipunan]], isang lihim panghimagsikang lipunan na itinatag ni [[Andrés Bonifacio]] at napamunuan din ni [[Emilio Aguinaldo]]. Halos tagumpay na napatalsik ng himagsikan ang mga Kastila noong 1898. === Panahon ng mga Amerikano at ang Pananakop ng mga Hapon === {{main|Kasaysayan ng Pilipinas (1898–1946)|Pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas}} Noong taon ding iyon, magkadawit ang Espanya at [[Estados Unidos]] sa [[Digmaang Kastila-Amerikano]]. Natalo ang Espanya at ipinasiya nilang ipasa ang kanilang mga nasasakupan na ang Pilipinas, Guam, Kuba, at Puerto Rico sa Estados Unidos. Binayaran naman ng Estados Unidos ang Espanya ng 20 milyong dolyar para sa mga ito, gayong nakapag-pahayag na ng kalayaan ang Pilipinas at itinatag ang [[Unang Republika ng Pilipinas]] at si Emilio Aguinaldo ang hinirang na pangulo, ngunit hindi ito kinilala noong dalawang bansa. [[File:Knocking Out the Moros. DA Poster 21-48.jpg|upright=1.00|thumb|Labanan sa pagitan ng mga [[Moro|mandirigmang Moro]] at mga sundalong Amerikano noong [[Digmaang Pilipino-Amerikano]], 1913.]] [[Talaksan:JapaneseTroopsBataan1942.jpg|thumb|180px|left|Ang mga sundalong Hapon sa [[Bataan]] noong 1942, sa gitna ng kanilang pagpapalawak ng teritoryo ng [[Imperyo ng Hapon]] sa Asya sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig.]] Ang pagtanggi ng mga Pilipino sa panibagong pananakop, ngayon ng mga Amerikano, ang nagtulak sa [[Digmaang Pilipino-Amerikano]] na natapos umano noong 1901 ngunit nagpatuloy hanggang 1913. Ang planong pagkalooban ng kalayaan ang bansa ay naudlot nang magsimula ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Sinakop ng Imperyong Hapon ang bansa at itinatag ang [[Ikalawang Republika ng Pilipinas]]. Maraming mga krimen ng digmaan ang ginawa ng mga Hapones sa panahon ng kanilang pananakop. Ang mga gerilya ay nagpatuloy sa kanilang pang-haharas sa mga Hapones. Bumalik sa bansa ang mga Amerikano noong Oktubre 1944. Tuluyang natalo ang mga Hapones noong 1945. Halos isang milyong Pilipino ang namatay sa digmaan. Naging isa sa mga unang naging kasapi ng [[Mga Nagkakaisang Bansa]] ang Pilipinas. Noong 4 Hulyo 1946 ay ipinagkaloob ng Amerika ang kalayaan ng Pilipinas. === Panahon ng Ikatlong Republika at Rehimeng Marcos === [[Talaksan:Philippine Independence, July 4 1946.jpg|right|thumb|Ang pagpapahayag ng kasarinlan ng Pilipinas mula sa Estados Unidos noong 4 Hulyo 1946. Ipinapakita nito ang pagbaba sa watawat ng Estados Unidos habang itinataas naman ang watawat ng Pilipinas.]] Noong 11 Oktubre 1945, naging isa ang Pilipinas sa mga unang kasapi ng Mga Nagkakaisang Bansa at sa sumunod na taon, sa 4 Hulyo 1946, kinilala ng Estados Unidos ang kasarinlan ng Pilipinas, sa gitna ng pagkapangulo ni [[Manuel Roxas]]. Ang mga natitirang kasapi ng komunistang [[Hukbalahap]] ay nagpatuloy ang presensya sa bansa ngunit nasupil ito ng sumunod kay Pangulong [[Elpidio Quirino]] na si [[Ramon Magsaysay]]. Ang sumunod kay Magsaysay na si [[Carlos P. Garcia|Carlos P. García]], ay nilikha naman ang patakarang "Pilipino Muna" na itinuloy ni [[Diosdado Macapagal]]. Sa panunungkulan ni Macapagal, inilipat ang araw ng kalayaan mula sa Hulyo 4 at ginawang Hunyo 12, na siyang araw na [[Pagpapahayag ng Kalayaan ng Pilipinas|inihayag]] ni Emilio Aguinaldo ang kasarinlan ng Pilipinas mula sa Espanya. Habang pinaigting naman ang pagbawi sa [[Sabah]]. Noong 1965, natalo si Macapagal sa pampanguluhang halalan kay [[Ferdinand Marcos]]. Sa kaniyang pagkapangulo, pinasimulan ni Marcos ang proyektong pang-imprastraktura ngunit napagbintangan naman ng malawakang katiwalian at lumustay ng bilyun-bilyong dolyar sa pampublikong pondo. Noong malapit na matapos ang termino ni Marcos ay nagpahayag siya ng [[batas militar]] noong 21 Setyembre 1972. Ang panahong ito ng kaniyang pamumuno ay inilalarawan bilang panunupil sa pulitika, pangtatakip, at paglabag sa karapatang pantao ngunit ang Estados Unidos ay matatag pa rin ang kanilang pagsuporta. Noong 21 Agosto 1983, ang kalaban ni Marcos at pinuno ng oposisyon na si [[Benigno Aquino, Jr.]], ay pinaslang sa [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino|Paliparang Pandaigdig ng Maynila]]. Sa huli, nagpatawag si Marcos ng [[dagliang halalan]] sa 1986. Si Marcos ang inihayag na nanalo, ngunit ang mga resulta ay itinuring na may daya, na humantong sa [[Rebolusyong EDSA ng 1986|Himagsikan ng Lakas ng Bayan]]. Si Marcos at ang kaniyang mga kaalyado ay lumipad patungong [[Hawaii]], at ang maybahay ni Benigno Aquino na si [[Corazon Aquino]] ay kinilala naman bilang pangulo. === Panahon ng Ikalimang Republika (1986 – kasalukuyan) === Sa pagbabalik ng demokrasya at reporma sa pamahalaan, hinarap ng administrasyong Cory Aquino ang problema sa malaking utang, korapsyon, mga kudeta, mga sakuna at mga komunista. Umalis ang mga amerikano sa Clark Air Base at Subic Bay noong Nobyembre taong 1991. == Politika == {{main|Politika ng Pilipinas}}{{english|Politics of the Philippines}} {{clear}} === Pambansang Pamahalaan ng Pilipinas === {{Main|Talaan ng mga Pangulo ng Pilipinas}} {{See|Pangulo ng Pilipinas}} [[Talaksan:Ferdinand Marcos Jr. Inauguration RVTM.jpg|thumb|150px|left|Si [[Bongbong Marcos|Ferdinand Marcos Jr.]], ang kasalukuyang pangulo ng Pilipinas.]] Ang pamahalaan ng Pilipinas, na hinalintulad sa sistema ng [[Estados Unidos]], ay natatag bilang [[Republika|Republika ng mga Kinatawan]]. Ang kanyang [[Pangulo ng Pilipinas|Pangulo]] ay may tungkulin bilang [[pinuno ng estado]] at pati ng [[pinuno ng pamahalaan|pamahalaan]]. Siya rin ang punong kumandante ng [[Sandatahang Lakas ng Pilipinas|Hukbong Sandatahan]]. Naluluklok ang Pangulo sa posisyon sa pamamagitan ng isang pangkalahatang halalan at manunungkulan siya sa loob ng anim na taon. Siya ang may katungkulang maghirang ng mga kasapi at mamuno sa gabinete. Ang Batasan ng Pilipinas ay nahahati sa dalawang Kapulungan, ang Senado at Kapulungan ng mga Kinatawan. Ang mga kasapi ng dalawang kamarang [[Kongreso ng Pilipinas|Kongreso]], na binubuo ng [[Senado ng Pilipinas|Senado]] at ng [[Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas|Kapulungan ng mga Kinatawan]], ay hinahalal sa botong popular. Binubuo ang Mataas na Kapulungan o Senado ng 24 na senador na naninilbihan sa loob ng 6 na taon. Tuwing 3 taon, kalahati ng mga kasapi nito ay napapalitan sa pamamagitan ng pangkalahatang halalan at maaaring manungkulan ang isang senador nang hanggang 3 sunud-sunod na termino. Samantala, ang Mababang Kapulungan o Kapulungan ng mga Kinatawan naman ay inihahalal ng mga botante ng isang distrito o sektor at may terminong 3 taon. Maaari ring manilbihan ang isang Kinatawan ng hanggang 3 sunud-sunod na termino. Binubuo ang Mababang Kapulungan ng hindi bababà sa 225 kinatawan. Ang sangay panghukuman ng pamahalaan ay pinamumunuan ng [[Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Kataas-taasang Hukuman]], ang [[Punong Mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas|Punong Mahistrado]] ang namumuno nito at may 14 na Kasamang Mahistrado, lahat hinihirang ng Pangulo at manunungkulan hanggang sa panahon ng kaniyang pagreretiro. Ang Pangulo, Pangalawang Pangulo at Punong Mahistrado ng Pilipinas ay mapatatalsik lamang sa kaniyang posisyon sa pamamagitan ng isang prosesong pampolitika na kung tawagin ay [[pagsasakdal]], katulad ng nangyari sa dating Pangulong [[Joseph Estrada|Joseph Ejercito Estrada]] dahil sa pagkakasangkot sa Jueteng Scandal na nabunyag noong 2001. Napatalsik din sa puwesto ang dating Punong Mahistrado na si [[Renato Corona]] dahil sa pagiging tuta niya kay dating Pangulong [[Gloria Macapagal-Arroyo]]. Nagtagumpay ang pagsakdal noon sapagkat kusang umalis sa Malakanyang si Estrada at ang pumalit ay ang Pangalawang Pangulo nitong si Gloria Macapal ang fice === Ugnayan sa Ibang Bansa === [[File:Rodrigo Duterte with Vladimir Putin, 2016-02.jpg|thumb|Pagpupulong nina Pangulong Rodrigo Duterte at [[Vladimir Putin]] ng [[Rusya]] sa gitna ng pulong-panguluhan ng Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko sa [[Peru]], 2016.]] Ang Pilipinas ay isang prominenteng kasapi at isa sa tagapagtaguyod ng [[Samahan ng mga Bansa sa Timog-Silangang Asya]]. Ito rin ay isang aktibong tagalahok sa [[Asia-Pacific Economic Cooperation|Kooperasyong Pang-ekonomiya sa Asya-Pasipiko]], isang kasapi ng [[Pangkat ng 24]] at isa sa 51 mga bansang nagtatag sa [[Mga Nagkakaisang Bansa]] noong 24 Oktubre 1945. Pinapahalagahan ng Pilipinas ang ugnayan nito sa Estados Unidos. Sinuportahan ng Pilipinas ang Amerika sa [[Digmaang Malamig]] at ang [[Digmaang Pangterorismo]] at isang pangunahing kaalyado na hindi kasapi ng [[North Atlantic Treaty Organization|Organisasyon ng Tratado ng Hilagang Atlantiko]]. Ang mga ugnayan sa iba pang mga bansa ay maayos sa pangkalahatan. Ang ibinahaging pagpapahalaga sa demokrasya ay nagpapagaan sa ugnayan sa mga bansa sa kanluran at Europa. Habang ang parehong pang-ekonomiyang aalahanin ay nakatutulong sa pakikipagugnayan sa ibang mga bansang papaunlad pa lamang. Ang makasaysayang ugnayan at pagkakahalintulad sa kalinangan ay nagsisilbi rin bilang tulay sa pakikipagugnayan sa Espanya. Sa kabila ng mga isyu tulad ng pagmamalabis at mga digmaang nakadudulot sa [[Balikbayan|mga Pilipinong nasa ibayong-dagat]], ang ugnayan sa mga bansa sa [[Gitnang Silangan]] ay mabuti, na nakikita ito sa patuloy na pagbibigay hanapbuhay sa mahigit dalawang milyong Pilipinong naninirahan doon. Ang Pilipinas ay kasalukuyang nasa isang pagtatalo sa mga bansang [[Taiwan]], [[Tsina]], [[Vietnam]] at [[Malaysia]] patungkol sa kung sino ang tunay na may-ari ng [[Kapuluang Spratly]] na masagana ng langis at likas na petrolyo. Ito rin ay may 'di pagkakaunawaan sa bansang Malaysia sa usaping [[Sabah]]. Sinasabing ibinigay ng Sultan ng [[Brunei]] ang teritoryo ng Sabah sa Sultan ng [[Sultanato ng Sulu|Sulu]] pagkatapos nitong tumulong sa pagkawasak ng isang rebelyon doon. Iyon ang nagbigay karapatan at poder sa pamahalaan ng Pilipinas na angkinin muli ang kanyang nawalang lupain. Hanggang ngayon, tumatanggap ang Sultan ng Sulu ng pera para sa "upa" sa lupa mula sa pamahalaan ng Malaysia. Silipin din: * [[Ugnayang Panlabas ng Pilipinas]] * [[Saligang Batas ng Pilipinas]] == Mga rehiyon at lalawigan == {{Main|Mga rehiyon ng Pilipinas|mga lalawigan ng Pilipinas}} [[Talaksan:Ph general map.png|thumb|Ang mga lungsod kita mula sa Pilipinas]] Ang Pilipinas ay nababahagi sa mga pangkat ng pamahalaang pangpook (''local government units'' o LGU). Ang mga [[Mga lalawigan ng Pilipinas|lalawigan]] ang pangunahin na pangkat. Hanggang 2002, mayroong 85 na lalawigan sa bansa. Ang mga ito ay nababahagi pa sa mga [[Mga lungsod ng Pilipinas|lungsod]] at [[Mga bayan ng Pilipinas|bayan]], na binubuo ng mga [[barangay]]. Ang barangay ang pinakamaliit na pangkat pampook ng pamahalaan. Ang lahat ng mga lalawigan ay nalulupon sa 23 [[Mga rehiyon ng Pilipinas|mga rehiyon]] para sa kadaliang pamumuno. Karamihan sa mga sangay ng pamahalaan ay nagtatayo ng tanggapan sa mga bahagi para magsilbi sa mga lalawigang saklaw nito. Subalit, ang mga bahagi sa Pilipinas ay walang bukod na pamahalaang pampook, maliban sa [[Bangsamoro]] at [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera|Kordilyera]], na mga nagsasariling rehiyon. Tumungo sa mga lathala ng mga rehiyon at mga lalawigan upang makita ang mas malaking larawan ng mga kinalalagyan ng mga bahagi at lalawigan. == Mga Rehiyon == {| class = "wikitable" style = "font-size: 100%;" |- ! Rehiyon {{flagicon|Philippines}} !! Awtonomo {{flagicon|Philippines}} !! Administratibo {{flagicon|Philippines}} !! Dating rehiyon {{flagicon|Philippines}} |- | * [[Kalakhang Maynila|NCR]]<br>* [[Ilocos]]<br>* [[Lambak ng Cagayan]]<br>* [[Gitnang Luzon]]<br>* [[Calabarzon]]<br>* [[Mimaropa]]<br>* [[Rehiyon ng Bicol]]<br>* [[Kanlurang Kabisayaan]]<br>* [[Gitnang Kabisayaan]]<br>* [[Silangang Kabisayaan]]<br>* [[Tangway ng Zamboanga]]<br>* [[Hilagang Mindanao]]<br>* [[Rehiyon ng Davao]]<br>* [[Soccsksargen]]<br>* [[Caraga]] || * {{flag|Bangsamoro}} || * [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera]] || * [[Timog Katagalugan]] (parte ng IV-A & IV-B)<br>* [[Rehiyon ng Pulo ng Negros]] (parte ng VI)<br>* [[Rehiyong Awtonomo ng Muslim Mindanao]] (parte ng BARMM) |} ===Rehiyon at isla=== {|class="wikitable sortable" style="text-align: center" |- !Rehiyon !Kabisera !Wika |- | colspan="3" style="background-color:yellow;"| '''[[Luzon]]''' |- | [[Kalakhang Maynila|Pambansang Punong Rehiyon]] (NCR) || '''''[[Maynila]]''''' || [[Taglish]] |- | [[Ilocos|Ilocos (Rehiyon I)]] || ''[[San Fernando, La Union|San Fernando]]'' || [[Wikang Iloko|Iloko]] |- | [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera]] (CAR) || ''[[Baguio]]'' || [[Wikang Kankanaey|Kankanaey]] |- | [[Lambak ng Cagayan|Lambak ng Cagayan (Rehiyon II)]] || ''[[Tuguegarao]]'' || [[Wikang Iloko|Iloko]] |- | [[Gitnang Luzon|Gitnang Luzon (Rehiyon III)]] || ''[[San Fernando, Pampanga|San Fernando]]'' || [[Wikang Kapampangan|Pampangan]], [[Wikang Pilipino|Pilipino]] |- | [[Calabarzon|Calabarzon (Rehiyon IV-A)]] || ''[[Calamba, Laguna|Calamba]]'' || [[Wikang Tagalog|Tagalog]] |- | [[MIMAROPA|Mimaropa (Rehiyon IV-B)]] || ''[[Calapan]]'' || [[Lumang Tagalog|Old Tagalog]] |- | [[Kabikulan|Kabikulan (Rehiyon V)]] || ''[[Legazpi]]'' || [[Wikang Bikol|Bikolano]] |- | colspan="3" style="background-color:red;"| '''[[Kabisayaan]]''' |- | [[Kanlurang Kabisayaan|Kanlurang Kabisayaan (Rehiyon VI)]] || ''[[Lungsod ng Iloilo]]'' || [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]] |- | [[Gitnang Kabisayaan|Gitnang Visayas (Rehiyon VII)]] || ''[[Lungsod ng Cebu]]'' || [[Wikang Sebwano|Cebuano]] |- | [[Silangang Kabisayaan|Silangang Kabisayaan (Rehiyon VIII)]] || ''[[Tacloban]]'' || [[Mga wikang Bisaya|Bisaya]] |- | colspan="3" style="background-color:green;"| '''[[Mindanao]]''' |- | [[Tangway ng Zamboanga|Tangway ng Zamboanga (Rehiyon IX)]] || ''[[Pagadian]]'' || Bisdak |- | [[Hilagang Mindanao|Hilagang Mindanao (Rehiyon X)]] || ''[[Cagayan de Oro]]'' || [[Mga wikang Bisaya|Bisaya]] |- | [[Rehiyon ng Davao|Rehiyon ng Davao (Rehiyon XI)]] || ''[[Lungsod ng Davao]]'' || [[Wikang Sebwano|Cebuano]] |- | [[SOCCSKSARGEN|SOCSKSARGEN (Rehiyon XII)]] || ''[[Koronadal]]'' || [[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[Wikang Sebwano|Cebuano]] |- | [[Caraga|Caraga (Rehiyon XIII)]] || ''[[Butuan]]'' || [[Wikang Butuanon|Butuanon]], [[Wikang Kamayo|Kamayo]] |- | [[Bangsamoro|Bangsamoro]] (BARMM) || ''[[Lungsod ng Cotabato]]'' || [[Wikang Mëranaw]], [[Wikang Tausug|Tausug]], [[Wikang Tagalog|Tagalog]] |} {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" |+ 10 Pinakamataong Rehiyon sa Pilipinas <small>(2015)</small><ref name="PSA-2015-Highlights">{{cite web|title=2015 Population Counts Summary|url=http://psa.gov.ph/sites/default/files/attachments/hsd/pressrelease/2015%20population%20counts%20Summary_0.xlsx|website=Philippine Statistics Authority|accessdate=10 Hunyo 2017|format=XLSX|date=19 Mayo 2016}}</ref> |- ! scope="col" | Puwesto ! scope="col" | Itinalaga ! scope="col" | Pangalan ! scope="col" | Lawak ! scope="col" | Bilang ng tao ({{As of|2015|lc=y}}) ! scope="col" | Kapal ng bilang ng tao |- | style="text-align:center;" | Ika-1 | style="text-align:left;" | Rehiyon IV | style="text-align:left;" | [[Calabarzon]] | {{convert|16,873.31|km2|abbr=on}} | 14,414,744 | {{convert|{{sigfig|14,414,774/16,873.31|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-2 | style="text-align:left;" | NCR | style="text-align:left;" | [[Kalakhang Maynila|Pambansang Punong Rehiyon]] | {{convert|619.57|km2|abbr=on}} | 12,877,253 | {{convert|{{sigfig|12,877,253/613.94|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-3 | style="text-align:left;" | Rehiyon III | style="text-align:left;" | [[Gitnang Luzon]] | {{convert|22,014.63|km2|abbr=on}} | 11,218,177 | {{convert|{{sigfig|11,218,177/22,014.63|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-4 | style="text-align:left;" | Rehiyon VII | style="text-align:left;" | [[Gitnang Kabisayaan]] | {{convert|10,102.16|km2|abbr=on}} | 6,041,903 | {{convert|{{sigfig|6,041,903/10,102.16|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-5 | style="text-align:left;" | Rehiyon V | style="text-align:left;" | [[Bicol|Rehiyon ng Bikol]] | {{convert|18,155.82|km2|abbr=on}} | 5,796,989 | {{convert|{{sigfig|5,796,989/18,155.82|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-6 | style="text-align:left;" | Rehiyon I | style="text-align:left;" | [[Ilocos|Rehiyon ng Ilocos]] | {{convert|16,873.31|km2|abbr=on}} | 5,026,128 | {{convert|{{sigfig|5,026,128/16,873.31|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-7 | style="text-align:left;" | Rehiyon XI | style="text-align:left;" | [[Rehiyon ng Davao|Rehiyon ng Dabaw]] | {{convert|20,357.42|km2|abbr=on}} | 4,893,318 | {{convert|{{sigfig|4,893,318/20,357.42|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-8 | style="text-align:left;" | Rehiyon X | style="text-align:left;" | [[Hilagang Mindanao]] | {{convert|20,496.02|km2|abbr=on}} | 4,689,302 | {{convert|{{sigfig|4,689,302/20,496.02|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-9 | style="text-align:left;" | Rehiyon XII | style="text-align:left;" | [[Soccsksargen]] | {{convert|22,513.30|km2|abbr=on}} | 4,575,276 | {{convert|{{sigfig|4,545,276/22,513.30|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | Ika-10 | style="text-align:left;" | Rehiyon VI | style="text-align:left;" | [[Kanlurang Kabisayaan|Rehiyon ng Panay]] | {{convert|12,828.97|km2|abbr=on}} | 4,477,247 | {{convert|{{sigfig|4,477,247/12,828.97|2}}|PD/km2|abbr=on}} |} == Heograpiya == {{main|Heograpiya ng Pilipinas}} :''Tingnan din: [[:en:Ecoregions in the Philippines|Mga Ekorehiyon sa Pilipinas]]'' [[Talaksan:Relief Map Of The Philippines.png|thumb|200px|<div style="text-align:center;">Ang topograpiya ng Pilipinas.</div>]] [[Talaksan:Mt.Mayon tam3rd.jpg|right|thumb|Ang [[Bulkang Mayon]] ang pinakaaktibong bulkan sa Pilipinas.]] Ang Pilipinas ay isang [[kapuluan]] ng 7,641 mga pulo na ang kabuoan ng sukat ng lupa, kasama ang mga nakapaloob na bahagi ng tubig, ay tinatayang nasa {{convert|300,000|km2|sqmi|sp=us}}. Ang baybayin nito na ang sukat ay {{convert|36,289|km|mi|sp=us}} ang dahilan kung bakit ika-5 bansa ang Pilipinas sa pinakamalawak ang baybayin sa buong daigdig.<ref>Central Intelligence Agency. (2009). [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2060.html "Field Listing :: Coastline"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170716042040/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2060.html |date=2017-07-16 }}. Washington, DC: Author. Retrieved 2009-11-07.</ref> Nasa pagitan ito ng 116°&nbsp;40', at 126°&nbsp;34' E. longhitud at 4°&nbsp;40' at 21°&nbsp;10' N. latitud at humahangga sa [[Dagat Pilipinas]] sa silangan, sa [[Dagat Timog Tsina]] sa kanluran, at sa Dagat Sulawesi sa Timog (kasalukuyang [[Dagat Celebes]]). Ang pulo ng [[Borneo]] ay matatagpuan ilang daang kilometro sa timog kanluran at ang Taiwan ay nasa hilaga. Karamihan sa mga bulubunduking kapuluan ay nababalot ng mga kagubatang tropikal at mga nagmula sa mga pagsabog ng bulkan. Ang pinakamataas na bundok ay ang [[Bundok Apo]]. Ang sukat nito ay 2,954&nbsp;metro (9,692&nbsp;talampakan) mula sa kapatagan ng dagat. Nasa pulo ng Mindanao ang Bundok Apo. {{wide image|Pana Banaue Rice Terraces.jpg|1000px|<center>Ginamit ng mga [[Mga Igorot|Ifugao/Igorot]] ang [[Hagdan-hagdang Palayan ng Banawe]] upang magtanim ng mga pananim sa matarik na bulubunduking bahagi ng Hilagang Pilipinas.</center>}} Ang pampook na pangmatagalang panahon ay mainit, maalinsangan, at tropikal. Ang kalimitang taunang temperatura ay nasa 26.5° sentigrado. May tatlong panahon sa Pilipinas na pangkalahatang kinikilala ng mga Pilipino. Ito ay ang Tag-init o Tag-araw (mainit na panahon mula ika-3 buwan hanggang ika-5 buwan), ang Tag-ulan (maulan na panahon mula ika-6 buwan hanggang ika-11 buwan), at ang Taglamig (malamig na panahon mula ika-12 buwan hanggang ika-2 buwan). Karamihan sa mga pulong mabundok ay dating natatakpan ng tropikal na [[kagubatan]] at itong mga pulong ito ay nagmula sa bulkan. Ang pinakamataas na tuktok ay ang sa [[Bundok Apo]] sa Mindanao na 2,954 m ang taas. Maraming [[bulkan]] ang madalas na sumasabog sa bansa tulad ng [[Bulkang Pinatubo]] at [[Bulkang Mayon]]. Ang bansa rin ay nasa tinatawag na "typhoon belt" ng Kanlurang Pasipiko at ito ay tinatamaan ng mga 19 na [[bagyo]] taon-taon. Ang Pilipinas ay napapaloob din sa tinatawag na [[Singsing ng Apoy ng Pasipiko]] na isa sa pinakaaktibong ''fault areas'' sa buong daigdig. <gallery mode="packed-hover"> Talaksan:Mount Pinatubo 20081229 01.jpg|''[[Bundok Pinatubo]]'' Talaksan:Chocolate Hills - edit.jpg|''[[Tsokolateng burol]]'' sa [[Bohol]] Talaksan:Big lagoon entrance, Miniloc island - panoramio.jpg|''[[El Nido, Palawan|El Nido]]'' sa [[Palawan]] Talaksan:Coron - Kayangan Lake.jpg|Ang makabighaning tanaw sa lawa ng ''Kayangan'' Talaksan:Puerto Princesa Subterranean River.jpg|''[[Pambansang Liwasang Ilog sa Ilalim ng Lupa ng Puerto Princesa]]'' Talaksan:Hinatuan enchanted river.jpg|Ilog ''Hinatuan'' Talaksan:Taal Volcano aerial 2013.jpg|Ang ''[[Bulkang Taal]]'', ang pinakamaliit na aktibong bulkan sa daigdig Talaksan:View south of the northern Sierra Madre from peak of Mt. Cagua - ZooKeys-266-001-g007.jpg|''[[Sierra Madre (Pilipinas)|Bulubunduking Sierra Madre]]'' Talaksan:FvfBokod0174 03.JPG|Tropikal na pinong kagubatan sa Luzon Talaksan:Coral reef in Tubbataha Natural Park.jpg|Ang ''[[Bahurang Tubbataha]]'' sa [[Palawan]] Talaksan:Apo Island of Apo Reef Natural Park.jpg|Ang ''[[Bahurang Apo]]'' sa pulo ng Apo Talaksan:Mount Hamiguitan peak.JPG|''[[Bundok Hamiguitan]]'' Talaksan:Boracay White Beach in day (985286231).jpg|Ang puting buhangin sa dalampasigan ng ''[[Boracay]]'' |Isang dalampasigan sa pulo ng ''Siargao'' </gallery> == Arimuhunan == {{main|Ekonomiya ng Pilipinas}} Ang Pilipinas ay isang [[umuunlad na bansa]] sa Timog-Silangang Asya. Ang lebel ng sahod sa Pilipinas ay [[:en:List of countries by GNI (nominal, Atlas method) per capita|mababang gitnang sahod]] (''lower middle income'')<ref>[[:en:List of countries by GNI (nominal, Atlas method) per capita|List_of_countries_by_GNI_%28nominal,_Atlas_method%29_per_capita]] {{languageicon|en|English Wikipedia}}</ref>. Ang [[GDP]] kada tao ayon sa [[Purchasing power parity]] (PPP) sa Pilipinas noong 2013 ay $3,383 na ika-130 sa buong mundo at mas mababa sa ibang mga bansa sa [[Timog Silangang Asya]] gaya ng Brunei, Singapore, Malaysia, Thailand at Indonesia <ref>[[:en:List of Asian countries by GDP per capita|List_of_Asian_countries_by_GDP_per_capita]] {{languageicon|en|English Wikipedia}}</ref>. Ang ''GDP kada tao ayon sa PPP'' ay naghahambing ng mga pangkalahatang pagkakaiba sa [[pamantayan ng pamumuhay]] sa kabuuan sa pagitan ng mga bansa dahil isinasaalang alang nito ang relatibong gastos ng pamumuhay at mga rate ng implasyon ng mga bansa. Ang Pilipinas ay ika-138 sa buong mundo sa [[indeks ng pagiging madaling magnegosyo]] o mahirap magnegosyo sa Pilipinas. Ang Pilipinas ay ika-105 sa [[Corruption Perceptions Index]] sa mga 176 bansa sa buong mundo o may napakataas na antas ng korupsiyon.<ref>http://www.transparency.org/cpi2012/results</ref> Ang kahirapan at hindi pantay na sahod sa pagitan ng mayaman at mahirap ay nananatiling mataas sa Pilipinas.<ref name=adb>http://www.adb.org/sites/default/files/pub/2009/Poverty-Philippines-Causes-Constraints-Opportunities.pdf</ref> Ang mga kamakailang paglago sa ekonomiya ng Pilipinas ay nangyayari lamang sa mga [[sektor ng serbisyo]] gaya ng industriyang pagluluwas ng semikondaktor, telekomunikasyon, BPO, real estate na sinusuportahan ng mga remitans o ipinadalang salapi ng mga OFW sa kanilang pamilya sa Pilipinas na may maliliit na negosyo. Ito ang pangunahing dahilan kung bakit mayroong hindi sapat na kalidad na trabaho at ang kahirapan at pagiging hindi pantay ng sahod ay hindi napabuti.<ref name=adb/> Ang sektor na lilikha ng mas maraming trabaho gaya ng agrikultura, pagmamanupaktura at industriya ay matamlay.<ref name=adb/> Iniulat ng World Bank na ang Pilipinas ay isa sa pinakamayamang ekonomiya sa [[Asya]] noong mga 1950 pagkatapos ng [[Hapon]] ngunit naging isa sa pinakamahirap na bansa sa Asya ngayon.<ref>http://www.insead.edu/facultyresearch/faculty/documents/5771.pdf</ref><ref name=marcos5>http://www.state.gov/outofdate/bgn/philippines/195236.htm</ref> Ito ay itinuturo ng mga ekonomista sa mga taon ng maling pangangasiwa sa ekonomiya at pababago-bagong kondisyon sa politika noong rehimen ni [[Ferdinand Marcos]] mula 1965 hanggang 1986 na nag-ambag sa bumagal na pag-unlad ng ekonomiya ng Pilipinas.<ref name=marcos5/> Ayon sa ilang sanggunian, ang taunang GDP ng Pilipinas mula 1976 hanggang 1986 sa ilalim ni Marcos ay 1.8% lamang.<ref>http://books.google.com/books?id=z1cpiEJMAi8C&pg=PA295</ref> Sa ilalim ni Marcos, ang [[kapitalismong crony|kapitalismong kroni]] at [[monopolyo]] ay itinatag kung saan ang kanyang mga kroni ay malaking nakinabang.<ref>http://articles.philly.com/1986-01-28/news/26055009_1_philippines-president-ferdinand-e-marcos-sugar-industry</ref> Sa ilalim ni Marcos, ang Pilipinas ay mabigat na [[panlabas na utang|umutang sa dayuhan]] na umabot ng 28 bilyong dolyar mula kaunti sa 2 bilyong dolyar nang maluklok siya sa puwesto noong 1965. Sa kasalukuyan, ang pamahalaan ng Pilipinas ay nagbabayad pa rin ng interes sa mga utang pandayuhan ng bansa na natamo noong panahon ng administrasyong Marcos hanggang sa 2025.<ref>http://www.indymedia.org.uk/en/2012/09/500590.html</ref> Ang Pilipinas ang [[Tala ng mga bansa ayon sa GDP (PPP)|ika-43 pinakamalaki sa buong daigdig]] ang pambansang ekonomiya ng Pilipinas, na may tinatayang $224.754 bilyon [[Kabuuan ng Gawang Katutubo|GDP]] (nominal) noong 2011.<ref>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=51&pr1.y=6&c=512%2C446%2C914%2C666%2C612%2C668%2C614%2C672%2C311%2C946%2C213%2C137%2C911%2C962%2C193%2C674%2C122%2C676%2C912%2C548%2C313%2C556%2C419%2C678%2C513%2C181%2C316%2C682%2C913%2C684%2C124%2C273%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C522%2C692%2C622%2C694%2C156%2C142%2C624%2C449%2C626%2C564%2C628%2C283%2C228%2C853%2C924%2C288%2C233%2C293%2C632%2C566%2C636%2C964%2C634%2C182%2C238%2C453%2C662%2C968%2C960%2C922%2C423%2C714%2C935%2C862%2C128%2C135%2C611%2C716%2C321%2C456%2C243%2C722%2C248%2C942%2C469%2C718%2C253%2C724%2C642%2C576%2C643%2C936%2C939%2C961%2C644%2C813%2C819%2C199%2C172%2C733%2C132%2C184%2C646%2C524%2C648%2C361%2C915%2C362%2C134%2C364%2C652%2C732%2C174%2C366%2C328%2C734%2C258%2C144%2C656%2C146%2C654%2C463%2C336%2C528%2C263%2C923%2C268%2C738%2C532%2C578%2C944%2C537%2C176%2C742%2C534%2C866%2C536%2C369%2C429%2C744%2C433%2C186%2C178%2C925%2C436%2C869%2C136%2C746%2C343%2C926%2C158%2C466%2C439%2C112%2C916%2C111%2C664%2C298%2C826%2C927%2C542%2C846%2C967%2C299%2C443%2C582%2C917%2C474%2C544%2C754%2C941%2C698&s=NGDPD&grp=0&a=|title=Report for Selected Countries and Subjects|work= World Economic Outlook Database, Oktubre 2012|publisher=[[International Monetary Fund]]|accessdate=9 Oktubre 2012}}</ref> Kinabibilangan ng mga kalakal na iniluluwas ang mga [[semiconductors]] at mga kalakal na eletroniko, mga kagamitang pang-transportasyon, [[damit]], mga produkto mula sa tanso, produktong [[petrolyo]], [[langis ng niyog]], at mga [[prutas]].<ref name=CIAfactbook /> Pangunahing kinakalakal ito sa mga bansang [[Estados Unidos]], [[Hapon (bansa)|Japon]], [[Republikang Popular ng Tsina|China]], [[Singapore|Singapur]], [[Timog Korea]], [[Netherlands]], [[Hong Kong]], [[Alemanya|Alemania]], [[Republika ng Tsina|Taiwan]], at [[Thailand|Tailandia]].<ref name=CIAfactbook /> {{wide image|Makati skyline mjlsha.jpg|1110px|<center>Ang Lungsod ng [[Makati]] sa [[Kalakhang Maynila]], ang sentrong lungsod pampinansiyal ng bansa.</center>}} Bilang isang bagong bansang industriyalisado, nagpapalit na ang ekonomiya ng Pilipinas mula sa pagiging isang bansang nakabatay sa agrikultura patungo sa ekonomiyang nakabatay ng higit sa mga paglilingkod at paggawa. Sa kabuoang bilang ng mga manggagawa sa bansa na nasa 38.1&nbsp;milyon<ref name=CIAfactbook />, 32% nito ay naghahanapbuhay sa sektor ng [[agrikultura]] subalit 13.8% lamang nito ang naiaambag sa GDP. ang sektor ng industriya na nasa 13.7% ng dami ng manggawa ay nakakapag-ambag ng 30% sa GDP. Samantala ang natitirang 46.5% ng mga manggawa ay nasa sektor ng paglilingkod na bumubuo sa 56.2% ng GDP.<ref name="nscb2009">{{cite web |url=http://www.nscb.gov.ph/sna/2009/3rdQ2009/2009gnpi3.asp |author=Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board |title=Third Quarter 2009 Gross National Product and Gross Domestic Product by Industrial Origin |accessdate=2009-12-11 |archive-date=2011-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110629150040/http://www.nscb.gov.ph/sna/2009/3rdQ2009/2009gnpi3.asp |url-status=dead }}</ref><ref name="quickstat">{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/quickstat/qs0909tb.pdf |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |title=Quickstat |format=PDF |date=Oktubre 2009 |accessdate=2009-12-11 |archive-date=2012-07-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120711125757/http://www.census.gov.ph/data/quickstat/qs0909tb.pdf |url-status=dead }}</ref> Noong 1998 ang ekonomiya ng Pilipinas — pinaghalong [[agrikultura]], marahan na industriya, at mga serbisyong pansustento — ay nanghina dulot ng [[krisis pinansiyal sa Asya]] at ng mahinang kondisyon ng lagay ng panahon. Ang pag-angat ay bumaba sa 0.6% noong 1998 mula 5% noong 1997, pero nakabawi hanggang sa 3% noong 1999 at 4% noong 2000. Nangako ang pamahalaan na ipagpapatuloy ang mga reporma sa ekonomiya para makahabol ang bansa sa mga bagong nagsisipag-unlaran at industriyalisadong mga bansa sa [[Silangang Asya|Silangang Asia]]. Ang nagpapabagal sa pagsisikap ng pamahalaan na mapabuti ang ekonomiya ng bansa ay ang mismong utang nito (utang pampubliko na 77% ng GDP). Ang hinihinging badyet para sa pagbabayad ng utang ay higit na mas mataas pa sa badyet ng pinagsamang Kagawaran ng Edukasyon at Militar. Ang estratehiyang pinaiiral ng pamahalaan ay ang pagpapabuti sa [[impraestruktura]], ang paglilinis sa sistemang tax o [[buwis]] upang paigtingin ang kita ng pamahalaan, ang deregulasyon at [[pagsasapribado]] ng ekonomiya, at ang karagdagang pagkalakal sa rehiyon o mas integrasyon. Ang pagasa ng ekonomiya sa ngayon ay nakasalalay sa kaganapang pang-ekonomiya ng kanyang dalawang pangunahing sosyo sa kalakal, ang [[Estados Unidos]] at [[Hapon]], at sa isang mas mabisang administrasyon at mas matibay na patakaran ng pamahalaan. Sa ilalim ng pamumunò ni [[Noynoy Aquino]], ang rate ng paglago ng [[GDP]] ng Pilipinas noong 2012 ay 6.6 porsiyento na sinasabing ikalawang pinakamataas sa Asya. Ang Fitch Ratings ay nagtaas ng Pilipinas sa "BBB-" with a stable outlook na unang pagkakataong ang Pilipinas ay nakatanggap ng gayong katayuan ng grado ng pamumuhunan sa Pilipinas. Itinaas din ng World Economic Forum ang Pilipinas sa 10 punto sa itaas na kalahati ng ranggong pagiging kompetetibo nitong pandaigdigan sa unang pagkakataon sa kasaysayan ng Pilipinas. Ang mga pagbuti sa ekonomiya ay sinasabing sanhi ng mga hakbang na isinasagawa ni Noynoy upang pataasin ang pagiging bukas ng pamahalaan at sugpuin ang korapsyon na muling nagbigay ng pagtitiwalang internasyonal sa ekonomiya ng Pilipinas. Gayunpaman, sinasabing ang mga mayayamang pamilya lamang ang nakinabang at nakikinabang sa pagbuti ng ekonomiya. Ang pagiging hindi pantay ng sahod sa pagitan ng mga mayayaman at mahihirap sa Pilipinas ay nananatiling mataas. Noong 2012, isinaad ng Forbes Asia na ang magkakasamang kayamanan ng 40 pinakamayamang pamilya sa Pilipinas ay lumago ng $13 bilyong dolyar noong 2010 hanggang 2011 sa $47.4 bilyon na pagtaas na 37.9 porsiyento. Ang pagtaas sa kayamanan ng mga pamilyang ito ay katumbas ng 76.5 porsiyento ng kabuoang pagtaas ng GDP ng Pilipinas sa panahong ito. Ang hindi pantay na sahod ng mga mamamayang Pilipino ang pinakamataas sa Asya. Sa Thailand, ang kayamanan ng 40 mga mayayamang pamilya ay tumaas lamang nang 25 porsiyento sa 2012 samantalang sa Malaysia ay 3.7 porsiyento at sa Hapon ay 2.8 porsiyento lamang. === Transportasyon === {{main|Transportasyon sa Pilipinas}} [[Talaksan:NLEX Santa Rita northbound (Guiguinto, Bulacan)(2017-03-14).jpg|thumb|Left|Isang bahagi ng [[North Luzon Expressway]].]] Ang imprastrakturang pantransportasyon sa Pilipinas ay hindi gaanong maunlad. Ito ay dahil sa bulubunduking lupain at kalat-kalat na heograpiya ng kapuluan, ngunit bunga rin ito ng mababang pamumuhunan ng mga nakalipas na pamahalaan sa imprastraktura. Noong 2013, humigit-kumulang 3% ng pambansang GDP ay napunta sa pagpapa-unlad ng imprastraktura – higit na mas-mababa kung ihahambing sa karamihan sa mga karatig-bansa nito.<ref>{{cite web |url=http://www.investphilippines.info/arangkada/wp-content/uploads/2011/06/08.-Part-3-Seven-Big-Winner-Sectors-Reforming-the-Infrastructure-Policy-Environment2.pdf |title=Arangkada Philippines 2010: A Business Perspective – Infrastructure |accessdate=21 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|last=Larano |first=Cris |url=https://blogs.wsj.com/economics/2014/06/03/philippines-bets-on-better-infrastructure/ |title=Philippines Bets on Better Infrastructure |publisher=The Wall Street Journal |date=3 Hunyo 2014 |accessdate=21 Setyembre 2014}}</ref> May 216,387 kilometro (134,457 milya) ng mga daan sa Pilipinas; sa habang ito, tanging 61,093 kilometro (37,961 milya) lamang ng mga daan ay nailatag.<ref name=WBtransport>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |title=The CIA World Factbook – Philippines |accessdate=20 Setyembre 2017 |archive-date=2015-07-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150719222229/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |url-status=dead }}</ref> Madalas makakakuha ng mga bus, [[dyipni]], taksi, at [[de-motor na traysikel]] sa mga pangunahing lungsod at bayan. Noong 2007, may humigit-kumulang 5.53&nbsp;milyong mga nakarehistrong sasakyang de-motor. Dumarami nang 4.55% sa bawat taon ang mga pagpaparehistro ng mga sasakyan.<ref>Republic of the Philippines. Land Transportation Office. [https://web.archive.org/web/20081011115519/http://www.lto.gov.ph/Stats2007/no_of_mv_registered_byMVType_2.htm Number of Motor Vehicles Registered]. (29 Enero 2008). Hinango noong 22 Enero 2009.</ref> Nangangasiwa ang [[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas]] sa mga paliparan at sa pagpapatupad ng mga polisiyang may kinalaman sa ligtas na paglalakbay sa himpapawid<ref>{{cite web |url=http://www.caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/214-repiblic-act-9497 |title=Republic Act No, 9447 |accessdate=21 Setyembre 2014 |publisher=[[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas|Civil Aviation Authority of the Philippines]] |archive-date=2014-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140716143711/http://caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/214-repiblic-act-9497 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/235-manual-of-standards-for-aerodromes|title=Manual of Standards for AERODROMES|accessdate=21 Setyembre 2014|publisher=[[Pangasiwaan ng Abyasyon Sibil ng Pilipinas|Civil Aviation Authority of the Philippines]]|archive-date=2014-08-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20140809172842/http://caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/235-manual-of-standards-for-aerodromes|url-status=dead}}</ref> na may 85 gumaganang pampublikong paliparan magmula noong 2014.<ref>{{cite web|url=http://www.caap.gov.ph/index.php/contact-us/directory/finish/22-contact/163-caap-airport-directory |archive-url=https://web.archive.org/web/20131222030945/http://www.caap.gov.ph/index.php/contact-us/directory/finish/22-contact/163-caap-airport-directory |dead-url=yes |archive-date=22 Disyembre 2013 |title=Airport Directory |publisher=[[Civil Aviation Authority of the Philippines]] |date=Hulyo 2014 |accessdate=23 Agosto 2014 |df= }}</ref> Naglilingkod ang [[Paliparang Pandaigdig ng Ninoy Aquino]] (NAIA) sa [[Malawakang Maynila]] kasama ang [[Paliparang Pandaigdig ng Clark]]. Ang [[Philippine Airlines]], ang pinakamatandang kompanyang panghimpapawid sa Asya na umiiral pa rin sa ilalim ng orihinal na pangalan nito, at ang [[Cebu Pacific]], ang pangunahing pang-mababang presyo na kompanyang panghimpapawid, ay mga pangunahing kompanyang panghimpapawid na naglilingkod sa karamihang mga panloob at pandaigdigang destinasyon.<ref name=PAL>{{cite web|url=http://www.philippineairlines.com/about_pal/about_pal.jsp |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303185823/http://www.philippineairlines.com/about_pal/about_pal.jsp |archivedate=3 Marso 2016 |title=About PAL |publisher=Philippineairlines.com |accessdate=4 Mayo 2013}}</ref><ref name="HAviation">State of Hawaii. Department of Transportation. Airports Division. [c. 2005]. "[https://web.archive.org/web/20110517040251/http://hawaii.gov/hawaiiaviation/hawaii-commercial-aviation/philippine-air-lines/ Philippine Air Lines]". ''Hawaii Aviation''. Hinango noong 9 Enero 2010.</ref><ref name=OxfordBG>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=eY-Oq1IGzdMC&pg=PT98|title=The Report: Philippines 2009|author=Oxford Business Group|year=2009|page=97|isbn=1-902339-12-6}}</ref> [[Talaksan:San juanico bridge 1.png|thumb|[[Tulay ng San Juanico]], na nagdadala ng Pan-Philippine Highway sa pagitan ng Samar at Leyte.]] Karamihang matatagpuan sa Luzon ang mga mabilisang daanan at lansangan kasama ang [[Pan-Philippine Highway]] na nag-uugnay ng mga pulo ng [[Luzon]], [[Samar]], [[Leyte]], at [[Mindanao]],<ref>{{cite web|url=http://www.photius.com/countries/philippines/geography/philippines_geography_transportation.html|title=Philippines Transportation |accessdate=23 Agosto 2014}}</ref><ref>{{cite journal|url=http://asiafoundation.org/resources/pdfs/RoRobookcomplete.pdf|title=Linking the Philippine Islands, Through the highway of the Sea.|page=51|accessdate=23 Agosto 2014}}</ref> ang [[North Luzon Expressway]], [[South Luzon Expressway]], at ang [[Subic–Clark–Tarlac Expressway]].<ref>[http://www.mntc.com/nlex/ The North Luzon Expressway Project] (NLEX) is for the rehabilitation, expansion, operation and maintenance of the existing {{convert|83.7|km|0|abbr=on}} NLEX that connects Metro Manila to the northern provinces of Bulacan and Pampanga.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.trb.gov.ph/index.php/toll-road-projects/south-luzon-expressway|title=South Luzon Expressway (SLEX)|author=Super User|work=Toll Regulatory Board|accessdate=17 Disyembre 2015}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=85241 SCTEx delay worsens as Japan firm seeks new extension – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=81199 BCDA, Japanese contractor asked to explain SCTEx delay – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=76127 Arroyo adviser says SCTEx extension OKd – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos]{{dead link|date=Hunyo 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=101211 Arroyo order: Open SCTEx, interchanges on time – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20080222100621/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=101211}}</ref> [[Talaksan:MRT-2 Train Santolan 1.jpg|thumb|left|Isang tren ng [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 2]] sa [[Estasyong Santolan ng LRT|Estasyong Santolan]].]] May papel lamang ang transportasyong daambakal sa Pilipinas sa paglululan ng mga pasahero sa loob ng Kalakhang Maynila. Ang rehiyon ay pinaglilingkuran ng tatlong mga linya ng mabilis na lulan: [[Unang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 1]], [[Ikalawang Linya ng Sistema ng Light Rail Transit ng Maynila|Linya 2]] at [[Ikatlong Linya ng Sistema ng Metro Rail Transit ng Maynila|Linya 3]].<ref name="yellow">{{cite web|title=The Line 1 System – The Green Line|url=http://www.lrta.gov.ph/line_1_system.php|website=Light Rail Transit Authority|accessdate=15 Enero 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140714152448/http://www.lrta.gov.ph/line_1_system.php|archivedate=14 Hulyo 2014}}</ref><ref name=provision>[[United Nations Centre for Human Settlements]]. (1993). [https://books.google.com/books?id=lkH5Twa-OakC&printsec=frontcover ''Provision of Travelway Space for Urban Public Transport in Developing Countries'']. UN–HABITAT. pp. 15, 26–70, 160–179. {{ISBN|92-1-131220-5}}.</ref><ref name="times">{{cite web|title=About Us; MRT3 Stations|url=http://dotcmrt3.gov.ph/about.php?route=7|website=Metro Rail Transit|accessdate=15 Enero 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130122003116/http://dotcmrt3.gov.ph/about.php?route=7|archivedate=22 Enero 2013}}</ref> Noong nakaraan, nagsilbi ang mga daambakal sa mga pangunahing bahagi ng Luzon, at magagamit ang mga serbisyong daambakal sa mga pulo ng Cebu at Negros. Ginamit din ang mga daambakal para sa mga layong pang-agrikuktura, lalo na sa paggawa ng tabako at tubo. Halos wala nang transportasyong pangkargamento sa riles magmula noong 2014. Ilang nga sistemang transportasyon ay nasa ilalim ng pagpapa-unlad: nagpapatupad ang [[Kagawaran ng Agham at Teknolohiya (Pilipinas)|DOST]]-MIRDC at [[Unibersidad ng Pilipinas|UP]] ng mga unang pag-aaral ukol sa ''Automated Guideway Transit''.<ref>{{cite web|last=Valmero |first=Anna |title=DoST to develop electric-powered monorail for mass transport |url=http://ph.news.yahoo.com/dost-develop-electric-powered-monorail-mass-transport-100013094.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20110722190340/http://ph.news.yahoo.com/dost-develop-electric-powered-monorail-mass-transport-100013094.html |dead-url=yes |archive-date=22 Hulyo 2011 |accessdate=23 Setyembre 2014 |df= }}</ref><ref>{{cite web|title=UPD monorail project begins |url=http://www.upd.edu.ph/~updinfo/jul11/articles/upd_monorail_projects.html |work=July 27, 2011 |author=Regidor, Anna Kristine |publisher=University of the Philippines Diliman |accessdate=September 23, 2014 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140924045106/https://www.upd.edu.ph/~updinfo/jul11/articles/upd_monorail_projects.html |archivedate=24 Setyembre 2014 |df= }}</ref><ref>{{cite web|title=Bigger Automated Guideway Train ready for testing|url=http://www.mb.com.ph/bigger-automated-guideway-train-ready-for-testing/|archive-url=https://web.archive.org/web/20140924041039/http://www.mb.com.ph/bigger-automated-guideway-train-ready-for-testing/|dead-url=yes|archive-date=24 Setyembre 2014|date=27 Pebrero 2014|author=Usman, Edd K.|publisher=Manila Bulletin|accessdate=23 Setyembre 2014}}</ref> Magmula noong 2015 sinusubok din ang kung-tawaging "''Hybrid Electric Road Train''" na isang mahabang ''[[bi-articulated bus]]''.<ref>{{cite web|url=http://www.interaksyon.com/article/95283/bus-o-tren--dosts-road-train-rolls-off-to-vehicle-test|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140916004416/http://www.interaksyon.com/article/95283/bus-o-tren--dosts-road-train-rolls-off-to-vehicle-test|archivedate=2014-09-16|title=BUS O TREN? DOST's road train rolls off to vehicle test|publisher=Interaksyon|date=12 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.mb.com.ph/hybrid-electric-road-train-to-be-road-tested-this-month/|archive-url=https://web.archive.org/web/20140924051849/http://www.mb.com.ph/hybrid-electric-road-train-to-be-road-tested-this-month/|dead-url=yes|archive-date=24 Setyembre 2014|title=Hybrid electric road train to be road-tested this month|publisher=Manila Bulletin|date=13 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/headlines/2014/09/14/1368910/roadworthiness-tests-hybrid-train-start-next-month|title=Roadworthiness tests for hybrid train to start next month|publisher=[[The Philippine Star]]|date=14 Setyembre 2014|accessdate=19 Setyembre 2014}}</ref> Bilang isang kapuluan, kadalasang kinakailangan ang paglalakbay sa mga pulo-pulo gamit ang sasakyang pandagat.<ref>[http://business.inquirer.net/203660/ph-firm-takes-on-challenge-to-improve-sea-travel PH firm takes on challenge to improve sea travel.] Published by Philippine Daily Inquirer (Written By: Ira P. Pedrasa)</ref> Ang mga pinaka-abalang pantalang pandagat ay [[Pantalan ng Maynila|Maynila]], [[Pandaigdigang Pantalan ng Batangas|Batangas]], [[Pantalan ng Subic|Subic]], [[Pantalan ng Cebu|Cebu]], [[Pantalan ng Iloilo|Iloilo]], [[Pantalan ng Dabaw|Dabaw]], Cagayan de Oro, at [[Pantalan ng Zamboanga|Zamboanga]].<ref name="transpo">[http://www.asianinfo.org/asianinfo/philippines/pro-transportation.htm The Philippine Transportation System]. (30 Agosto 2008). ''Asian Info''. Hinango noong 22 Enero 2009.</ref> Naglilingkod ang [[2GO Travel]] at [[Sulpicio Lines]] sa Maynila, na may mga ugnay sa iba't-ibang mga lungsod at bayan sa pamamagitan ng mga pampasaherong bapor. Ang 919-kilometro (571 milyang) ''[[Strong Republic Nautical Highway]]'' (SRNH), isang pinagsamang set ng mga bahagi ng lansangan at ruta ng ferry na sumasaklaw sa 17 mga lungsod, ay itinatag noong 2003.<ref>[http://www.macapagal.com/gma/initiatives/roro.php Strong Republic Nautical Highway]. (n.d.). Official Website of President Gloria Macapagal Arroyo. Hinango noong 22 Enero 2009.</ref> Naglilingkod ang [[Pasig River Ferry Service]] sa mga pangunahing ilog sa Kalakhang Maynila, kasama ang [[Ilog Pasig]] at [[Ilog Marikina]] na may mga estasyon sa Maynila, Makati, Mandaluyong, Pasig at Marikina.<ref>[http://www.gmanetwork.com/news/story/30644/pinoyabroad/gov-t-revives-pasig-river-ferry-service Gov't revives Pasig River ferry service]. (14 Pebrero 2007). ''GMA News''. Retrieved 18 Disyembre 2009.</ref><ref>{{cite web|url=http://news.pia.gov.ph/index.php?article=241398338587|title=MMDA to reopen Pasig River ferry system on April 28; offers free ride|publisher=Philippine Information Agency|date=25 Abril 2014|accessdate=3 Oktubre 2014|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006072725/http://news.pia.gov.ph/index.php?article=241398338587|archivedate=6 Oktubre 2014|df=mdy-all}}</ref> == Demograpiya == {{main|Demograpiya ng Pilipinas|Mga Pilipino|Balikbayan}} [[File:Philippines Population Density Map.svg|thumb|200px|upright=1.3|Kapal ng bilang ng tao sa bawat lalawigan {{As of|2009|lc=y}} sa bawat kilometro kuwadrado.]] Tumaas ang populasyon ng Pilipinas mula 1990 hanggang 2008&nbsp;ng tinatayang 28 milyon, 45% paglago sa nasabing panahon.<ref name=IEApop2011>[http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS CO2 Emissions from Fuel Combustion] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111021013446/http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS |date=2011-10-21 }} Population 1971–2008 ([http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120106205757/http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf |date=2012-01-06 }} page 86); page 86 of the pdf, IEA (OECD/ World Bank) (original population ref OECD/ World Bank e.g. in IEA Key World Energy Statistics 2010 page 57)</ref> Sa kauna-unahang opisyal na sensus ng Pilipinas na ginanap noong 1877 ay nakapagtala ng populasyon na 5,567,685.<ref>Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board. [http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_popn.asp Population of the Philippines Census Years 1799 to 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120704171010/http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_popn.asp |date=2012-07-04 }}. Retrieved 2009-12-11.</ref> Noong 2011, naging ika-12 pinakamataong bansa sa buong daigdig ang Pilipinas, na ang populasyon ay humihigit sa 94 milyon. Tinatayang ang kalahati ng populasyon ay naninirahan sa pulo ng Luzon. Ang antas ng paglago ng populasyon sa pagitan ng 1995 hanggang 2000 na 3.21% ay nabawasan sa tinatayang 1.95% para sa mga taong 2005 hanggang 2010, subalit nananatiling isang malaking isyu.<ref name=Officialpop>{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html |title=Official population count reveals.. |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |year=2008 |accessdate=2008-04-17 |archive-date=2012-09-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120910051344/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html |url-status=dead }}</ref><ref name=gma>{{cite web |url=http://www.gmanews.tv/100days/story/202186/bishops-threaten-civil-disobedience-over-rh-bill |date=2010-09-29 |title=Bishops threaten civil disobedience over RH bill |publisher=GMA News |accessdate=2010-10-16}}</ref> 22.7 Ang panggitnang gulang ng populasyon ay 22.7 taon gulang na may 60.9% ang nasa gulang na 15 hanggang 64 na gulang.<ref name=CIAfactbook/> Ang tinatayang haba ng buhay ay 71.94 taon, 75.03 taon para sa babae at 68.99 na taon para sa mga lalaki.<ref name="worldfactbook1">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html |last=Central Intelligence Agency |title=Field Listing :: Life expectancy at birth |publisher=Washington, D.C.: Author |accessdate=2009-12-11 |archive-date=2014-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140528191952/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html |url-status=dead }}</ref> May mahigit 11 milyong mga Pilipino sa labas ng Pilipinas.<ref name=PRB2003>{{cite web |url=http://www.prb.org/Articles/2003/RapidPopulationGrowthCrowdedCitiesPresentChallengesinthePhilippines.aspx |title=Rapid Population Growth, Crowded Cities Present Challenges in the Philippines |author=Collymore, Yvette. |date=Hunyo 2003 |publisher=Population Reference Bureau |accessdate=2010-04-26 |archive-date=2007-02-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070216053330/http://www.prb.org/Articles/2003/RapidPopulationGrowthCrowdedCitiesPresentChallengesinthePhilippines.aspx |url-status=dead }}</ref> Nang magsimula ang liberalisasyon ng batas pang-imigrasyon ng [[Estados Unidos]] noong 1965, ang bilang ng mga taong may liping Pilipino ay tumaas. Noong 2007, tinatayang nasa 3.1 milyon ang bilang nito.<ref>Asis, Maruja M.B. (Enero 2006). "[http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=364 The Philippines' Culture of Migration]". ''Migration Information Source''. Migration Policy Institute. Hinango noong 2009-12-14.</ref><ref name="Census2007 offilipinos">{{cite web |url=http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-context=ip&-reg=ACS_2007_1YR_G00_S0201:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201PR:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201T:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR:038&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201PR&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201T&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR&-ds_name=ACS_2007_1YR_G00_&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-geo_id=NBSP&-search_results=16000US3651000&-format=&-_lang=en |publisher=United States Census Bureau |title=Selected Population Profile in the United States: Filipino alone or in any combination |accessdate=2009-02-01 |archive-date=2012-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120107055111/http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-context=ip& |url-status=dead }} The U.S. Census Bureau 2007 American Community Survey counted 3,053,179 Filipinos; 2,445,126 native and naturalized citizens, 608,053 of whom were not U.S. citizens.</ref> Ayon sa Kawanihan ng Senso ng Estados Unidos, ang mga imigrante mula sa Pilipinas ay bumubuo ng ikalawang pinakamalaking pangkat sunod sa [[Mehiko]] na naghahangad nang pagkakabuo ng pamilya.<ref>Castles, Stephen and Mark J. Miller. (Hulyo 2009). "[http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?id=733&feed=rss Migration in the Asia-Pacific Region]". ''Migration Information Source''. Migration Policy Institute. Retrieved 2009-12-17.</ref> May tinatayang dalawang milyong Pilipino ang naghahanapbuhay sa Gitnang Silangan, kung saan nasa isang milyon nito ay nasa [[Arabyang Saudi]].<ref>Ciria-Cruz, Rene P. (2004-07-26). [https://web.archive.org/web/20110716225842/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?file=%2Fchronicle%2Farchive%2F2004%2F07%2F26%2FEDGD56NB0H1.DTL 2&nbsp;million reasons for withdrawing 51 troops]. ''San Francisco Chronicle''.</ref> === Mga pinakamalaking lungsod === {{Mga pinakamalaking lungsod ng Pilipinas}} === Pangkat-tao === {{main|Mga pangkat etniko sa Pilipinas}} [[Talaksan:Philippine ethnic groups per province.PNG|thumb|Mga pangunahing pangkat etniko sa bawat lalawigan.]] [[Talaksan:Ang Aeta at Ang Igorot.jpg|thumb|left|Ang mga katutubong [[Mga Aeta|Aeta]] (itaas) at mga [[Mga Igorot|Igorot]] (ibaba).]] [[Talaksan:Subanen - Mount Malindang.jpg|thumb|Ang mga Subanon ng [[Tangway ng Zamboanga|Zamboanga]].]] Ayon sa pagtatala noong 2000, 28.1% ng mga Pilipino ay Tagalog, 13.1% ay Sebwano, 9% ay Ilokano, 7.6% ay Bisaya/Binisaya, 7.5% ay Hiligaynon, 6% ay Bikolano, 3.4% ay Waray, at ang nalalabing 25.3% ay kabilang sa iba pang mga pangkat,<ref name=CIAfactbook /><ref name=PIF2009>{{Cite book |url=http://www.census.gov.ph/data/publications/pif_2009.pdf |title=The Philippines in Figures 2009 |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |year=2009 |issn=1655-2539 |accessdate=2009-12-23 |archive-date=2012-07-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120711135118/http://www.census.gov.ph/data/publications/pif_2009.pdf |url-status=dead }}</ref> na kinabibilangan ng mga [[Moro (Pilipinas)|Moro]], [[Kapampangan]], [[Pangasinense]], mga [[Ibanag]] at mga [[Ivatan|Ibatan]].<ref>"[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/456399/Philippines Philippines]". (2009). In ''Encyclopædia Britannica''. Hinango noong 2009-12-18 mula sa Encyclopædia Britannica Online.</ref> Mayroon ding mga katutubong mga pangkat gaya ng mga [[Igorot]], mga [[Lumad]], [[Mangyan]], [[Badjao]], at mga pangkat-etniko ng Palawan. Ang mga [[Mga Negrito|Negrito]], gaya ng mga [[Mga Aeta|Aeta]], at ang mga [[Mga Ati (Panay)|Ati]], ay itinuturing na mga kauna-unahang nanahan sa kapuluan.<ref name="Negritos">Dolan, Ronald E. (Ed.). (1991). [http://countrystudies.us/philippines/35.htm "Ethnicity, Regionalism, and Language"]. [http://countrystudies.us/philippines/ ''Philippines: A Country Study'']. Washington: GPO for the Library of Congress. Hinango noong 2010-04-08 mula sa [http://countrystudies.us/ Country Studies US Website].</ref> Kasama ang mga grupong minorya ng kabundukan, mga dayuhan at mga etnikong Pilipinong Moro ng Mindanao sa natitirang 10 porsiyento. Ang mga Aeta o Negrito na dating aktibo sa kapuluan ilang libong taon ang nakaraan, ay nagsipaglikas sa loob ng kagubatan at kabundukan. Ang kapalaran nila ay katulad din ng sa ibang grupong katutubo sa buong mundo tulad ng mga katutubong Australyano at ang mga Katutubong Amerikano. Marami sa kanila na napasanib at napahalo sa mga etnikong Malay-Pilipino o kaya'y napahiwalay bunga ng "sistematikong pag-aalis" noon. Ayon sa tala ng pamahalaan ng Pilipinas at mga kasalukuyang datos ng senso, mga 95% ng mamamayan ay pangkat Malay, mga ninuno ng mga nandarayuhan mula sa Tangway ng Malaya at kapuluang Indonesya na dumating bago pa man ang panahong Kristiyano. Ang mga mestiso, na may halong lahing Pilipino-Kastila, [[Pilipinong Intsik|Pilipino-Tsino]], Pilipino-Hapones, [[Pilipinong Amerikano|Pilipino-Amerikano]] o Kastila-Tsino ([[Tornatra]]) ay bumubuo ng isang maliit ngunit makapangyarihan na pangkat pagdating sa ekonomiya at pamahalaan. Mayroon ding maliliit na pamayanan ng mga dayuhan tulad ng Kastila, Amerikano, [[Italya]]no, [[Portugal|Portuges]], [[Hapon]], Silangang [[Indiya]]n, at Arabo, at mga katutubong Negrito na nakatira sa mga malalayong pook at kabundukan. Kabilang sa mga wikang banyaga sa Pilipinas ang [[Wikang Ingles|Ingles]]; ([[Wikang Mandarin|Mandarin]], [[Wikang Hokyen|Hokyen]] at [[Wikang Kantones|Kantones]]); Ang [[Wikang Ingles|Ingles]]; [[Wikang Hapones|Hapones]]; [[Wikang Hindu|Hindu]] ay mula sa mga kasapi ng pamayanan ng mga, Indiyan, mga Amerikano, ay mula sa kanilang, [[Munting Indiya]] o ''LittleIndia'' [[pook ng korea]] o ''Koreatown'', [[pook ng mga Amerikano]] o ''Americantown'' at mga [[Munting Amerika]] o ''LittleAmerica'' at paaralan kung saan ang wika ng pagtuturo ay ang paggamit ng dalawang wika na Mandarin/English; [[Wikang Arabe|Arabe]] sa mga kasapi ng pamayanang [[Muslim]] o Moro; at [[Wikang Kastila|Espanyol]], na pangunahing wika ng Pilipinas hanggang 1973, ay sinasalita ng tinatayang 3% ng mamamayan. Gayun pa man, ang tanging nabubuhay na wikang halong Asyatiko-Espanyol, na ang [[Tsabakano]], ay wika ng ilan sa timog-kanlurang bahagi ng bansa. Mula 1939, sa pagsisikap na paigtingin ang pambansang pagkakaisa, pinalaganap ng pamahalaan ang paggamit ng opisyal na pambansang wika na ang [[Wikang Filipino|Filipino]] na ''[[de facto]]'' na batay sa [[Wikang Tagalog|Tagalog]]. Itinuturo ang Filipino sa lahat ng paaralan at unti-unting tinatanggap ng taongbayan bilang pangalawang wika. Ang [[Wikang Ingles|Ingles]] naman ay ginagamit bilang pangalawang pangunahing wika at kadalasang maririnig sa talakayan ng pamahalaan, pag-aaral at pangkabuhayan. === Wika === {{main|Mga wika sa Pilipinas}} {| class="wikitable sortable floatright" style="text-align:right; font-size:90%; background:white;" |+ style="font-size:100%;" |Bilang ng tao sa [[Katutubong wika|unang wika]] (2010) |- ! scope="col" style="text-align:left;" |Wika ! scope="col" style="text-align:center;" colspan="1" |Mananalita |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Tagalog|Tagalog]] |22,512,089 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Sebwano|Sebwano]] |19,665,453 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Iloko|Ilokano]] |8,074,536 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Hiligaynon|Hiligaynon]] |7,773,655 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|[[Wikang Waray-Waray|Waray]] |3,660,645 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Iba pang mga katutubong wika/diyalekto''}} |24,027,005 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Iba pang mga dayuhang wika/diyalekto''}} |78,862 |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''Hindi iniulat/hindi inihayag''}} |6,450 |- class="sortbottom" style="border-top:double gray;" ! scope="col" style="text-align:left;letter-spacing:0.02em;" colspan="1" |KABUUAN ! scope="col" style="text-align:right;" |92,097,978 |- class="sortbottom" |style="font-style:italic;" colspan="2" |Pinagkunan: Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas{{Sfn|Philippine Statistics Authority|2014|pp=29–34}} |} Ayon sa pinakabagong saliksik ng [[Komisyon sa Wikang Filipino]] (KWF), mayroong 131 wikang buhay sa Pilipinas. Bahagi ang mga ito ng pangkat ng mga wikang [[Mga wikang Borneo-Pilipinas|Borneo-Pilipinas]] ng [[mga wikang Malayo-Polinesyo]], na sangay ng mga [[mga wikang Austronesyo|wikang Austronesyo]].<ref name="Ethnol">Lewis, Paul M. (2009). [http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=PH Languages of Philippines]. ''Ethnologue: Languages of the World'' (16th ed.). Dallas, Tex.: SIL International. Hinango noong 2009-12-16.</ref> Ayon sa [[Saligang Batas ng Pilipinas|Saligang Batas ng Pilipinas ng 1987]], ang [[Wikang Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]] ang mga opisyal na wika. Ang Filipino ay ang wikang pambansa ng Pilipinas na ibinatay sa [[wikang Tagalog|Tagalog]] ngunit patuloy na nililinang at pinapagyayaman batay sa mga iba pang wika ng Pilipinas. Pangunahin itong sinasalita sa [[Kalakhang Maynila]] at sa ibang mga rehiyong urban. Kapuwa ginagamit sa pamahalaan, edukasyon, pahayagan, telebisyon at negosyo ang wikang Filipino at Ingles. Nagtalaga ang saligang batas ng mga wikang rehiyonal gaya ng [[mga wikang Bikol|Bikolano]], [[Wikang Sebwano|Sebwano]], [[wikang Hiligaynon|Hiligaynon]], [[wikang Iloko|Ilokano]], [[Wikang Kapampangan|Kapampangan]], [[wikang Pangasinan|Pangasinan]], Tagalog, at [[Wikang Waray-Waray|Waray]] bilang katulong na opisyal na wika at iniuutos na ang [[Wikang Kastila]] at [[Wikang Arabe|Arabe]] ay itaguyod nang kusa at opsiyonal.<ref name=OfficialLang>{{cite web|author=Joselito Guianan Chan, Managing Partner|url=http://www.chanrobles.com/article14language.htm|title=1987 Constitution of the Republic of the Philippines, Article XIV, Section 7.|publisher=Chan Robles &amp; Associates Law Firm|date=|accessdate=2013-05-04|archive-date=2007-11-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20071110234327/http://www.chanrobles.com/article14language.htm|url-status=dead}}</ref> === Pananampalataya === [[Talaksan:Paoay Church Ilocos Norte.jpg|thumb|left|Simbahan ng Paoay]] Ang Pilipinas ay [[estadong sekular|bansang sekular]] na may saligang batas na naghihiwalay sa simbahan at estado. Subalit, ang mahigit sa 80% ng populasyon ay Kristiyano: ang karamihan ay mga [[Katoliko Romano|Katoliko]] samantalang ang 10% ng mga Pilipino ay kasapi sa ibang denominasyong Kristiyano, gaya ng [[Iglesia ni Cristo]], ang mga kaanib sa [[Iglesia ng Dios o Dating Daan]], ang [[Iglesia Filipina Independiente]], [[Ang Nagkaisang Iglesia ni Cristo sa Pilipinas]], [[Sabadista]], [[Born Again Groups]] at ang [[Mga Saksi ni Jehova]]. Sa kabila ng mga relihiyong ito, hindi dapat mawala ang ating pananalig sa Panginoong Diyos.<ref name=2006census>{{cite web |url=http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html |title=2000 Census: Additional Three Persons Per Minute |author=Republic of the Philippines. National Statistics Office. |date=2003-02-18 |accessdate=2008-01-09 |archive-date=2012-06-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120610051606/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html |url-status=dead }}</ref> Bunga ng impluwensiya ng kulturang Kastila, ang Pilipinas ay isa sa dalawang bansa sa Asya na may pinakamaraming Katoliko, na sinundan ng [[Silangang Timor]], isang dating kolonya ng [[Portugal]]. Ayon sa Pambansang Komisyon sa mga Pilipinong Muslim noong 2012, tinatayang nasa 11% ng mga Pilipino ang naniniwala sa [[Islam]]<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.ncmf.gov.ph/ |access-date=2014-08-23 |archive-date=2016-11-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161119145842/http://www.ncmf.gov.ph/ |url-status=dead }}</ref>, na ang karamihan sa mga ito ay mga [[Sunni]]. Sa katunayan, ang karamihan ng mga taga-katimugang Pilipinas ay mga Muslim. == Pag-aaral == [[Talaksan:UST mainjf22.JPG|thumb|Ang [[Pamantasan ng Santo Tomas]], na itinatag noong 1611, ay ang pinakamatandang pamantasan sa Asya.]] Iniulat ng Tanggapan ng Pambansang tagatala ng Pilipinas na ang payak na kamuwangan ng Pilipinas ay nasa 93.4% at ang nagagamit na kamuwangan ay nasa 84.1% noong 2003.<ref name=CIAfactbook /><ref name=quickstat /><ref name=UN /> Halos pantay ang kamuwangan ng mga babae at lalaki.<ref name=CIAfactbook /> Ang paggastos sa pag-aaral ay nasa tinatayang 2.5% ng GDP.<ref name=CIAfactbook /> Ayon sa [[Kagawaran ng Edukasyon (Pilipinas)|Kagawaran ng Edukasyon]], 44,846 na mababang paaralan at 10,384 na mataas na paaralan ang nakatala para sa taong pampaaralan ng 2009-2010<ref>Republic of the Philippines. Department of Education. (2010-09-23).[http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/2010%20_Sept23.xls Fact Sheet – Basic Education Statistics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511190454/http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/2010%20_Sept23.xls |date=2011-05-11 }}. Hinango noong 2010-04-17.</ref> samantalang itinala ng [[Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon (Pilipinas)|Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon]] o CHED na may 2,180 na mga institusyong pag-aaral, ang 607 dito ay pampubliko at ang 1,573 ay mga pribado.<ref name="CHED">Republic of the Philippines. Commission on Higher Education. (Agosto 2010). [https://web.archive.org/web/20110704102629/http://202.57.63.198/chedwww/index.php/eng/Information Information on Higher Education System]. ''Official Website of the Commission on Higher Education''. Hinango noong 2011-04-17.</ref> May ilang mga sangay ng pamahalaan ang kasama sa pag-aaral. Ang Kagawaran ng Edukasyon ang nakasasakop sa mababang paaralan, pangalawang mataas na paaralan, at mga hindi pormal na edukasyon; ang [[Pangasiwaan sa Edukasyong Teknikal at Pagpapaunlad ng Kasanayan]] o TESDA ang namamahala sa mga pag-aaral sa pagsasanay at pagpapaunlad pagkatapos ng pangalawang mataas na paaralan; at ang Komisyon sa Lalong Mataas na Edukasyon ang nangangasiwa sa mga dalubhasaan at pamantasan at nag-aayos ng mga pamantayan sa lalong mataas na pag-aaral.<ref>Republic of the Philippines. Department of Education. [https://web.archive.org/web/20110716160809/http://www.deped.gov.ph/about_deped/history.asp "Historical Perspective of the Philippine Educational System"]. Hinango noong 2009-12-14.</ref> == Kalinangan at kaugalian == {{main|Kultura ng Pilipinas}} {{See also|Musika ng Pilipinas|Lutuing Pilipino|Kaugaliang Pilipino|Panitikan sa Pilipinas}} [[Talaksan:SAYAWIKA TINIKLING 1.gif|thumb|170px|left|Mga mananayaw ng [[Tinikling]].]] [[Talaksan:Oldest House in Ivatan.jpg|thumb|right|Ang batong bahay ng mga [[Ivatan|Ibatan]] sa [[Batanes]]. Isang magandang halimbawa ng arkitekturang Pilipino. Ang bahay ay gawa sa apog at [[sagay]] habang ang bubong nito'y sa [[kugon]].]] [[Talaksan:Indak-indak sa Kadalanan 06.JPG|thumb|right|Ang pista ng [[Kadayawan]] sa [[lungsod ng Dabaw]].]] [[Talaksan:Tinolalunch.jpg|thumb|right|150px|[[Tinola]], ang pagkaing kilala na binanggit sa nobelang ''[[Noli Me Tángere|Noli Me Tangere]]'' (Huwag Mo Akong Salingin) ni José Rizal.]] Sa buong kasaysayan ng Pilipinas, walang ni isang tanging pambansang pagkakakilanlang o pangkaugalian na nahubog. Sa isang bahagi, ito ay dahil marahil sa napakaraming wikang ginagamit sa buong kapuluan na tinatantiyang nasa 80, bukod pa sa mga wika nito. Ang pagkakabukod-bukod ng mga magkakaratig na barangay o mga pulo ay nakadagdag din sa pagkawalang pagkakaisa sa pagkakakilanlan. Sa pagdating ng mga Kastila, tumawag ang mga tagakalat pananampalatayang Katoliko ng mga katutubo para maging tagasalin, nakapaglikha ng mga dalawa ang wikang ginagamit na uri, ang mga Ladinos. Ang mga ito, tulad ng tanyag na makatang si [[Gaspar Aquino de Belen]], ay lumikha ng mga tula ng kabanalan na isinulat sa titik Romano, kalimitan sa wikang Tagalog. Ang [[pasyon]] ay isang pagsasalaysay ng simbuyo, pagkamatay at muling pagkabuhay ni Hesukristo na sinimulan ni Gaspar Aquino de Belen. Umusbong din ang mga panitikang (hindi-relihiyoso) na binase sa mga korido, mga baladang Kastila ng kabalyero. Ang mga salaysay na berso, o ang komedya, ay ginanap sa [[mga wikang pang-kabahagian]] para sa mga (di nakakabasa o nakakasulat). Nasulat din ang mga ito sa abakadang Romano ng mga pangunahin na wika at kumalat. Sa karagdagan, ang panitikan o panitikang klasikal ([[Jose Rizal]], [[Pedro Paterno]]) at mga kasulatan ng kasaysayan (pambansang awit, ''Constitución Política de Malolos''), ay nasa sa Espanyol, na hindi na pangunahing wika ngayon. Ang mga manunulat na Pilipino, tulad ni [[Claro M. Recto]] ay nagpatuloy sa pagsusulat sa wikang Espanyol hanggang 1946. Ang Pilipinas ay bayan ng maraming bayani. Sinasabing si [[Lapu-Lapu]] ng pulo ng [[Mactan]] ang unang pumigil sa paglusob kanluranin at ang pumatay kay Fernando Magallanes. Si [[Jose Rizal]] (ipinanganak noong ika-19&nbsp;ng ika-6 na buwan ng 1896 sa bayan ng [[Calamba, Laguna]]), ipinagmamalaki ng Lahing Malay, Pambansang Bayani ng Pilipinas, 22 wika ang alam: Arabe, Katalan, Tsino, Ingles, Pranses, Aleman, Griyego, Ebreo, Italyano, Hapones, Latin, Malay, Portuges, Ruso, Sanskrito, Espanyol, Tagalog at iba pang katutubong wika; siya ay naging tagaguhit ng mga gusali, tagapagtanghal, nakikipagkalakal, tagaguhit ng karikatyur, guro, ekonomista, etnolohista, siyentipikong magsasaka, bihasa sa kasaysayan, imbentor, peryodista, dalubhasa sa wika, bihasa sa awit, mitolohista, makabayan, naturalista, nobelista, siruhano sa mata, makata, propagandista, sikolohista, siyentista, manlililok, sosyolohista, at teologo. Pilipino ang unang Asyatikong Kalihim-Heneral ng Asamblea Heneral ng [[Mga nagkakaisang Bansa]] (UN) – si Carlos Peña Romulo. Itinuturing na [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] ang mga Barokeng Simbahan ng Pilipinas at ang Makasaysayang Bayan ng [[Vigan]]. Kabilang sana rito ang [[Intramuros]] ngunit nawasak ito matapos ang [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. Isa ring Pandaigdigang Pamanang Pook ang mga Hagdan-hagdang Palayan o '''Pay-yo''' ng [[Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera|Kordilyera]], na kinikilala ring ikawalong nakakahangang-yaman ng daigdig. == Midya == {{Main|Pelikulang Pilipino|Telebisyon sa Pilipinas|Radyo sa Pilipinas|Teleserye}} [[Talaksan:Lino Brocka.jpg|thumb|Si [[Lino Brocka]], isang [[Pambansang Alagad ng Sining ng Pilipinas]] sa larangan ng pelikula.|209x209px]] Ang pangunahing wika na ginagamit sa midya sa Pilipinas ay ang [[Wikang Filipino|Filipino]] at [[Wikang Ingles|Ingles]]. Ginagamit din naman ang ibang mga wika sa Pilipinas, lalo na sa mga radyo dahil sa kakayahan nitong maabot ang mga malalayong pook na maaaring hindi kayang maabot ng ibang uri ng midya. Ang mga pangunahing himpilang pantelebisyon sa Pilipinas ay ang [[ABS-CBN]], [[GMA Network|GMA]] at [[TV5 (Philippines)|TV5]] na may malawak din na serbisyong panradyo.<ref name="BBC Pilipinas">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/country_profiles/1262783.stm Country profile: The Philippines]. (2009-12-08). ''BBC News''. Hinango noong 2009-12-20.</ref> Ang industriya ng aliwan o tinatawag na ''showbiz'' ay makulay at nagbibigay laman sa mga [[Listahan ng mga peryodiko sa Pilipinas|pahayagan at peryodiko]] ng mga detalye tungkol sa mga [[Talaan ng mga artista sa Pilipinas|artista]]. Tinatangkilik din ang mga [[teleserye]] gaya rin ng mga telenobelang Latino, Asyano (partikular ang mga dramang Koreano) at mga [[anime]]. Ang mga pang-umagang palabas ay pinangingibabawan ng mga ''game shows'', ''variety shows'', at mga ''talk shows'' gaya ng ''[[Eat Bulaga]]'' at ''[[Showtime|It's Showtime]]''.<ref name="Ratings">Santiago, Erwin (2010-04-12). [https://web.archive.org/web/20110623102641/http://www.pep.ph/news/25288/AGB-Mega-Manila-TV-Ratings-%28April-7-11%29:-Agua-Bendita-pulls-away AGB Mega Manila TV Ratings (Abril 7–11): ''Agua Bendita'' pulls away]. Hinango noong 2010-05-23 mula sa Philippine Entertainment Portal Website.</ref> Tanyag din ang mga [[Pelikulang Pilipino]] at mayroong mahabang kasaysayan, subalit nahaharap sa matinding kompetensiya mula sa mga pelikulang banyaga. Kabilang sa mga pinagpipitagang direktor si [[Lino Brocka]] para sa pelikulang ''[[Maynila, sa mga Kuko ng Liwanag]]''. Sa mga nakalipas na mga taon nagiging pangkaraniwan ang paglilipat-lipat ng mga artista mula sa telebisyon at pelikula at pagkatapos ay ang pagpasok sa politika na pumupukaw ng pangamba.<ref name="Celebrity">[http://www.economist.com/world/asia/displaystory.cfm?story_id=9084791 "The Philippines' celebrity-obsessed elections"]. (2007-04-26). ''[[The Economist]]''. Hinango noong 2010-01-15.</ref> == Tingnan din == * [[Balangkas ng Pilipinas]] * [[Talaan ng mga temang may kaugnayan sa Pilipinas]] == Talasanggunian == {{reflist|refs= <ref name="UN">{{Cite book|publisher=United Nations Development Programme|title=Table G: Human development and index trends, Table I: Human and income poverty|year=2009|isbn=978-0-230-23904-3|url=https://archive.org/details/humandevelopment0000unse_y2f1}}</ref> }} == Mga palabas na kawing == {{Canadian City Geographic Location (8-way) |North=''[[Taywan]]''<br />''Bashi Channel'' |West=''[[Biyetnam]], [[Dagat Luzon]]'' |Center=Pilipinas |East=''[[Dagat Pilipinas]], [[Pacific Ocean]]'' |South=''[[Indonesya]]'' |Northwest=''[[Biyetnam]]'' |Northeast=''[[Pacific Ocean]]'' |Southwest=''[[Malaysia]]'' |Southeast=''[[Palau]]'' }} === Mga pahinang opisyal === * [http://www.gov.ph www.gov.ph] - Portal ng Pamahalaan ng Pilipinas * [http://www.op.gov.ph www.op.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070609185330/http://www.op.gov.ph/ |date=2007-06-09 }} - Tanggapan ng Pangulo * [http://www.ovp.gov.ph www.ovp.gov.ph] Tanggapan ng Pangalawang Pangulo * [http://www.senate.gov.ph www.senate.gov.ph] - Senado * [http://www.congress.gov.ph www.congress.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200604085514/http://www.congress.gov.ph/ |date=2020-06-04 }} - Kapulungan ng mga Kinatawan * [http://www.supremecourt.gov.ph www.supremecourt.gov.ph] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080512084154/http://www.supremecourt.gov.ph/ |date=2008-05-12 }} - Kataas-taasang Hukuman * [http://www.comelec.gov.ph www.comelec.gov.ph] - Komisyon sa Halalan * [http://www.dfa.gov.ph www.dfa.gov.ph] - Kagawaran ng Ugnayang Panlabas * [http://www.itsmorefuninthephilippines.com www.itsmorefuninthephilippines.com] - Kagawaran ng Turismo * [http://www.afp.mil.ph www.afp.mil.ph] - Sandatahang Lakas ng Pilipinas * [http://www.gabinete.ph] - Kagawaran na bumubuo sa Gabinete sa Pilipinas 2005 === Kasaysayan === * [http://www.elaput.com/ Mga Panahon ng Pilipino: A Web of Philippine Histories] === Mga pahinang pambalita === * [http://friendly.ph/newsfeed/ Friendly Philippines News Online] * [http://www.abs-cbnnews.com ABS-CBN News] * [http://www.inq7.net Philippine Daily Inquirer at GMA News] * [http://www.philstar.com Philippine Star] * [http://www.mb.com.ph The Manila Bulletin Online] * [http://www.manilatimes.net The Manila Times Online] * [http://www.sunstar.com.ph Sun Star Network Online] * [http://www.tribune.net.ph The Daily Tribune Online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211221083336/https://tribune.net.ph/ |date=2021-12-21 }} * [http://www.malaya.com.ph Malaya Online] === Iba pang mga pahina === * [https://www.pilipinas.ph/ ''Pilipinas'' Website] * [http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/rp.html CIA World Factbook - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050721005826/http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/rp.html |date=2005-07-21 }} * [http://www.mytravelinks.com Philippines Travel Directory] - Philippines Travel Directory * [http://www.filipinolinks.com Tanikalang Ginto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211221015623/http://filipinolinks.com/ |date=2021-12-21 }} - Philippine links directory * [http://www.dmoz.org/Regional/Asia/Philippines/ Open Directory Project - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040819050600/http://dmoz.org/Regional/Asia/Philippines/ |date=2004-08-19 }} directory category * [http://www.odp.ph Philippine Website Directory] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210225155256/http://odp.ph/ |date=2021-02-25 }} - Open directory Philippines * [http://dir.yahoo.com/Regional/Countries/Philippines/ Yahoo! - ''Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050719013926/http://dir.yahoo.com/Regional/Countries/Philippines |date=2005-07-19 }} directory category * [http://news.yahoo.com/fc?tmpl=fc&cid=34&in=world&cat=philippines Yahoo! News Full Coverage - ''Philippines''] news headline links * [http://www.yehey.com Yehey.com] - Most popular Philippine portal * [http://www.infophilippines.com Philippine Directory] - Philippine website directory * [http://jeepneyguide.com Jeepneyguide] - Guide for the independent traveler * [http://www.asinah.org/travel-guides/philippines.html Philippines Travel Info] and [http://www.asinah.org/blog/ Blog] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050328203747/http://www.asinah.org/blog/ |date=2005-03-28 }} * [http://inogami.com/paradise-philippines/category/paradise-philippines/ Philippines Travel Guide] * [http://www.manilamail.com ManilaMail] - a reference point for understanding the Philippines and Filipinos {{Philippines political divisions}} {{ASEAN}} {{Latinunion}} {{Asya}} [[Kategorya:Mga dating kolonya ng Espanya]] [[Kategorya:Pilipinas|*]] [[Kategorya:Mga bansa sa Asya]] [[Kategorya:Mga estadong-kasapi ng ASEAN]] ry8a71lklmlfyxkau5weg31melt2prs Hesus 0 2059 1962568 1962542 2022-08-12T15:15:49Z Glennznl 73709 link [[Hudea]] using [[:en:User:Edward/Find link|Find link]] wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = Hesus |image = StJohnsAshfield StainedGlass GoodShepherd-frame crop.jpg|alt=Jesus as Good Shepherd. |caption = si Hesus bilang mabuting pastol <br/><small>([[stained glass]] at [[St John's Ashfield]])</small> |birth_date = 7–2 BC/BCE<ref>Rahner (page 731) states that the consensus among historians is ''c.'' 4 BC/BCE. Sanders supports ''c.'' 4 BC/BCE. Vermes supports ''c.'' 6/5 BC/BCE. Finegan supports ''c.'' 3/2 BC/BCE. Sanders refers to the general consensus, Vermes a common 'early' date, Finegan defends comprehensively the date according to early Christian traditions.</ref> |language = [[Aramaiko]], [[Griyego Koine]] <!--scholars debate the exact town in Judaea, so the Infobox just says Judaea --> |birth_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<ref>[[#refBrown1999|Brown (1999)]] p. 513</ref> |death_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<br/> |death_date = 30–36 AD/CE<ref name=Kostenberger140 >''The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament'' by [[Andreas J. Köstenberger]], L. Scott Kellum 2009 ISBN 978-0-8054-4365-3 pahina 114</ref><ref name=Barnett19 >''Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times'' by Paul Barnett 2002 ISBN 0-8308-2699-8, pahina 19–21</ref><ref name=ChronosPaul >[[Paul L. Maier]] "The Date of the Nativity and Chronology of Jesus" in ''Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies'' by Jerry Vardaman, Edwin M. Yamauchi 1989 ISBN 0-931464-50-1 pages 113–129</ref><ref name=Eerdmans246 >''Eerdmans Dictionary of the Bible'' 2000 Amsterdam University Press ISBN 90-5356-503-5 page 249</ref><ref name = "Sanders">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993.</ref><ref name="Vermes">[[#refVermes2004|Vermes (2004)]]</ref> |death_cause = [[Crucifixion of Jesus|Pagpapako sa krus]]<ref name=JDunn339>''''Jesus Remembered'' by James D. G. Dunn 2003 ISBN 0-8028-3931-2 page 339</ref> |ethnicity = [[Hudyo]]<ref>[[Amy-Jill Levine]] writes that the entire category of ethnicity is itself fraught with with difficulty. Beyond recognizing that “Jesus was Jewish,” rarely does the scholarship address what being “Jewish” means. In the [[New Testament]], written in [[Koine Greek]], Jesus was referred to as an [[Ioudaios]] on three occasions, although he did not refer to himself as such. These three occasions are (1) by the [[Biblical Magi]] in [[Matthew 2]] who referred to Jesus as [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]]; (2) by the [[Samaritan woman at the well]] in [[John 4]] when Jesus was travelling out of Judea; and (3) by the Romans in all four gospels during [[Passion (Christianity)|the Passion]] who also used the phrase [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]] (''see [[John Elliott (historian)|John Elliott]] in the Journal for the Study of the Historical Jesus 2007; 5; 119''). According to [[Amy-Jill Levine]], in light of the Holocaust, the Jewishness of Jesus increasingly has been highlighted.</ref> <!--|nationality = [[Peregrinus (Roman)|Peregrinus]],<ref>''On the trial of Jesus'', Paul Winter, Second Edition, (Walter de Gruyter, 1974), page 17</ref><ref name=Kreinecker /> [[Province of Judea|Judea Province]], [[Roman Empire]]{{Failed verification|date=March 2012}}--> <!--NOT in source given: |nationality = [[Israelites|Israelite]] per talk page this should be left out given that the home town is specified below--> |home_town = [[Nazareth]], [[Galilee]]<ref>[[#refTheissen1998|Theissen (1998)]] p. 165 "Our conclusion must be that Jesus came from Nazareth."</ref> <!--Per talk page discussion information about parents was left to be discussed in the article, given that it can not be simply telegrammed in an Infobx --> }} Si '''Hesus''' (Griyego: ''Ἰησοῦς Iesous''; 7–2 BCE hanggang 30–36 CE) ang itinuturing ng maraming Kristiyano na sentrong katauhan ng [[relihiyon]]g [[Kristiyanismo]] at ang tagapagtatag ng [[Kristiyanismo]]. Siya ay pinaniniwalaan ng maraming mga Kristiyano na isang ''[[tagapagligtas]]'' at ''[[mesiyas]] ng [[Hudaismo]]. Ang apat na [[kanon]]ikal na [[Ebanghelyo]] nina [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]], at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]] ang mga pangunahing sanggunian tungkol sa talambuhay at mga katuruan ni Hesus. Gayunpaman, pinagtatalunan pa rin ng mga skolar ng Bagong Tipan kung ang apat na ebanghelyong ito ay maasahang mga salaysay ng buhay ni Hesus o hindi, gayundin kung sino ang mga tunay na may akda nito, kung kailan ito isinulat, alin sa mga talata nito ang tunay na sinalita ni Hesus at kung alin sa mga talata nito ang orihinal mula sa mga magkakaibang manuskrito.<ref>[[Bruce M. Metzger]]'s ''Textual Commentary on the Greek New Testament'': {{Bibleref2|Luke|24:51}} is missing in some important early witnesses, {{Bibleref2|Acts|1}} varies between the [[Alexandrian text-type|Alexandrian]] and [[Western text-type|Western versions]].</ref> Kabilang sa mga pinagdududahang salaysay ng mga skolar sa apat na ebanghelyo ang kapanganakan ni Hesus, mga detalye tungkol sa kanyang pagpapako sa krus at kanyang muling pagkabuhay mula sa patay.<ref>Who is Jesus? Answers to your questions about the historical Jesus, by John Dominic Crossan, Richard G. Watts (Westminster John Knox Press 1999), page 108</ref><ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref><ref>Rev. John Edmunds, 1855 ''The seven sayings of Christ on the cross'' Thomas Hatchford Publishers, London, page 26</ref><ref name="Staggs">Stagg, Evelyn and Frank. ''Woman in the World of Jesus.'' Philadelphia: Westminster Press, 1978 ISBN 0-664-24195-6</ref><ref name = "ActJTomb">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Empty Tomb, Appearances & Ascension" p. 449-495.</ref> Ang ilang mga skolar ay naniniwalang ang apat na ebanghelyo ay hindi naglalaman ng anumang historikal na impormasyon tungkol sa buhay ni Hesus. <ref>{{cite journal |author=Howard M. Teeple |year=1970 |month=March |title=The Oral Tradition That Never Existed |journal=Journal of Biblical Literature |volume=89 |issue=1 |pages=56–68 |doi=10.2307/3263638 }}</ref> Si Hesus ay inilalarawan sa apat na kanonikal na ebanghelyo na isang [[Hudyo]] at pinaniniwalaang nabuhay sa pagitan ng mga taong 7 BCE - 36 CE sa [[Palestina]] (kasalukuyang [[Israel]]).<ref name=Polyeto>"''... O Jesus, Author of our faith,...''" ''Prayer to St. Jude,'' isang polyetong dasalan, Tan Books and Publishers, Inc., Illinois, pahina 18.</ref> Siya ay inilarawan na isang isang [[rabbi]] na nagsagawa ng mga [[milagro]] at nag-angkin na [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]. Pinaniniwalaan ng mga iskolar ng [[bibliya]] na si Hesus ay isang [[apokaliptisismo|apokaliptikong]] [[Propeta]] na humula sa nalalapit na pagwawakas ng daigdig na magaganap noong unang siglo CE at hahatol kasama ng kanyang 12 apostol sa 12 lipi ng [[Israel]] (Mateo 10:23, Mateo 16:24-28, Mateo 19:28, Mateo 24:34, Marcos 13:30-33).<ref name = "Sanders 15">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993. Chapter 15, Jesus' view of his role in God's plan.</ref> Nang mabigong matupad ang inaasahan ng mga Kristiyano noong unang siglo na muling pagbabalik ni Hesus pagkatapos ng ilang mga dekada, ang mga tekstong ito ay muling pinakahulugan ng kanyang mga alagad.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/apocalypse/explanation/jesusjohnbaptist.html</ref> May [[#K|iba't ibang mga interpretasyon]] ang iba't ibang mga [[denominasyon]]g Kristiyano tungkol sa tunay kalikasan at mga katuruan ni Hesus mula pa sa mga ''simulang kasaysayan ng Kristiyanismo'' hanggang sa ''kasalukuyang panahon''. Ang ilang sekta ay naniniwalang isa siyang diyos samantalang sa ibang sekta ay isa lamang tao at iba pa. Ang [[#H|historisad o pagiging tunay na umiral]] ng indibidwal na si Hesus ay patuloy pa ring pinagtatalunan ng mga iskolar hanggang sa kasalukuyan. Ang ibang mga iskolar ay nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral ngunit inimbento lamang at kinopya ang storya nito sa mga paganong diyos na namatay at muling nabuhay sa Ehipto at Gresya.<ref name=jne/> == Kahulugan ng pangalan == Ang pangalang Hesus ay nagmula sa [[Wikang Hebreo]]: ישו, ''Yeshua'',,na ang nangangahulugang "nagliligtas ang [[Diyos]]." Kilala rin siya bilang '''Hesus ng Nasaret''' o '''Hesus ang Nasareno''' (Hebreo: ישוע הנוצרי, ''Yeshu‘a {{unicode|haNoẕri}}''). Hinango ang pagbikas na ''Hesus'' (Ingles: ''Jesus'', Kastila: ''Jesus'') mula sa [[Wikang Griyego]]. Isa ring salitang Griyego ang ''Jesus'' na nangangahulugang '''tagapagligtas''' at isa ring anyo ng pangalang Hebreong ''[[Hosue]]'' (Ingles: ''[[Joshua]]'') na may ibig sabihing "nagliligtas ang Panginoon". Nang isilang si Hesus bilang isang [[tao]], pinangalanan siyang ''Hesus'' dahil dumating siya bilang isang tunay na tao {{ndash}} na ipinanukala ng Diyos noon pang una upang iligtas ang kanyang mga tao mula sa kanilang mga kasalanan.<ref name=Biblia6/> Tinatawag rin si Hesus bilang '''Hesukristo''' dahil sa kanyang pamagat na '''Kristo''' sa [[Bagong Tipan]] na saling Griyego ng [[Hebreo]]ng '''[[Mesiyas]]''' na nangangahulugang "ang pinahiran". Inangkin ng mga may akda ng [[kanon]]ikal na ebanghelyo na si Hesus ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit and pag-aangking ito ay hindi tinatanggap ng mga Hudyo at hindi sila naniniwalang si Hesus ang katuparan ng mesiyas sa Hudaismo.<ref>http://www.aish.com/jw/s/48892792.html</ref> Ayon sa Hudaismo, ang mesiyas ay isang lamang ordinaryong tao na sumusunod sa [[Torah]](kautusan ni Moises) at hindi isang Diyos. ==Talambuhay ni Hesus== [[Talaksan:Spas vsederzhitel sinay.jpg|right|thumb|220px|Larawan ni Hesus bilang ''[[Pantokrator]]'' mula sa [[ika-11 daang taon]].]] Ang pangunahing mga sanggunian ng talambuhay ni Hesus para sa karamihan ng mga kasalukuyang Kristiyano ang apat na [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]] na [[Ebanghelyo ni Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan]]. Gayunpaman, may iba pang mga ebanghelyo na ginamit ng ibang mga sinaunang sektang Kristiyano na hindi nakapasok sa [[kanon]] ng [[Simbahang Romano Katoliko]] gaya ng ''[[Ebanghelyo ni Tomas]]'', ''[[Ebanghelyo ni Pedro]]'', ''[[Ebanghelyo ni Felipe]]'', ''[[Ebanghelyo ni Marya]]'', ''[[Ebanghelyo ni Judas]]'' na naglalaman ng mga salaysay na napakaiba at sumasalungat sa mga nakasulat sa naging ''kanonikal'' na apat ng ebanghelyo.<ref name=gnostic/> Ang mga ''hindi-kanonikal'' na aklat na ito ay sinupil at winasak ng [[Kristiyanismo#Kasaysayan|nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo]] dahil ito ay sumasalungat sa kanilang mga pananaw at kanilang itinuring na [[heresiya|heretiko]].<ref name=gnostic>[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/story/pagels.html The Gnostic Gospels:PBS]</ref><ref>Lost Christianities: the battles for scripture and the faiths we never knew, Bart D. Ehrman</ref><ref>Gnostic Visions: Uncovering the Greatest Secret of the Ancient World, p 218</ref> ===Kapanganakan=== {{seealso|Mga milagrosong kapanganakan|Pasko}} [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]] mula sa silangan (Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus at doon ay dinalaw ang sanggol na si Hesus ng mga [[pastol]]. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ayon sa salaysay ng Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Marya sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Marya kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Marya, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na Bethlehem upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Marya kay Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinangak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus sa sabsaban kasama nina Jose at Marya. Pagkatapos nito ay tumungo sina Marya at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea. Ayon sa Mateo, si Marya ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Maria sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''"(Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga iskolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "Isaias ang propeta".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה(almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos''(birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng may akda nito tungkol sa kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring [[Ahaz]] ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na ang isang dalaga ay manganganak ng [[Emmanuel]] at ang mga kaaway ni [[Ahaz]] ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama. Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng [[Septuagint]] ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo(singular)' sa ikatlong personang plural 'tatawagin nila', at ang sinuplay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Ang propesiyang ng "''mga propeta''" na si Hesus ay tatawaging [[Nazareno]] ay hindi matatagpuan sa Lumang Tipan. Ang salaysay ng pangpatay ni Herodes ng mga bata ay hindi binabanggit sa iba pang mga ebanghelyo ng Bagong Tipan o ng historyan na si [[Josephus]]. Ang mga iskolar ay tumuturing sa salaysay na ito sa Mateo na simboliko sa halip na isang makatotohanang kasaysayan.<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus for the First Time'' (Harper San Francisco, 1995) page 22-3.</ref> Ayon kay [[Paul L. Maier]], ang karamihan ng mga biograpo ni Herodes ay naniniwalang ang salaysay na ito ay "isang alamat at hindi historikal".<ref>"most recent biographies of Herod the Great deny it entirely." Paul L. Maier, "Herod and the Infants of Bethlehem", in ''Chronos, Kairos, Christos II'', Mercer University Press (1998), p.172</ref> Ang kwentong ito ng pagpatay sa mga bata ay itinuturing nina [[Geza Vermes]] at [[E. P. Sanders]] na bahagi isang malikhaing [[hagiograpa]].<ref name=Vermes>[[Geza Vermes]], ''The Nativity: History and Legend'', London, Penguin, 2006, p22; [[E. P. Sanders]], ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p.85</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa iskolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref> Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref> <ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref> Upang patunayan ni si Hesus ang [[mesiyas]] ng [[Hudaismo]] na mula sa angkan ni David, ang mga may Akda ng Mateo at Lucas ay nagbigay ng mga heneolohiya ni Hesus na bumabakas sa kanyang amang si Jose bilang mula sa angkan ni David(tingnan din ang Lucas 2:4) ngunit ang Lucas at Mateo ay magkasalungat sa kanilang mga heneolohiya. Ayon naman sa Mateo 22:41-46, Marcos 12:35-37 at Lucas 20:41-44, ikinatwiran ni Hesus na ang Mesiyas(Kristo) ay hindi maaaring isang anak ni David dahil tinawag ni David ang Mesiyas na kanyang Panginoon. Sa karagdagan, ayon sa Lucas si Hesus ay ipinanganak ni Maria hindi sa pamamagitan ng pagtatalik kay Jose ngunit sa paglilim ng Espirito Santo at kaya ay hindi anak ni Jose na mula sa angkan ni David. Ayon sa Roma 1:3, isinaad ni [[Apostol Pablo]] na si Hesus ay mula sa binhi(Griyego:[[sperm]]a) ni David ayon sa laman. May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[henealohiya]] ni Jose. Ito ay tinangkang ipaliwang ng ilang Kristiyano na ang isang linya ay kay Marya at hindi kay Jose bagaman ang parehong ebanghelyo ay nagsasaad na ito ay parehong linya ni Jose. Ayon sa mga apolohistang Kristiyano, ang heneolhiya sa Lucas ay kay Maria bagaman sinasabi sa Lucas 2:4 na si Jose ang mula kay David kaya hindi maaaring ang heneralohiya sa Lucas ay kay Maria. Ayon sa mga Hudyo, ang mga lalake lamang ang makapagmamana ng trono ni David.<ref name=jewsforjudaism>{{Cite web |url=http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |title=Archive copy |access-date=2012-12-06 |archive-date=2011-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110613191637/http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |url-status=dead }}</ref> Sa Lucas, si Jose ay nagmula sa linya ni Nathan at hindi ni Solomon na salungat sa paniniwalang Hudyo na ang [[mesiyas]] ay magmumula kay Solomon ngunit hindi kay [[Jehoiakim]] dahil sa pagsumpa ng Diyos na wala sa binhi nito ang magmaman sa luklukhan ni David. Sa Mateo, si Jose ay nagmula kay Solomon ngunit sa pamamagitan ng anak nitong si [[Jeconias]] na diskwalipikado sa trono.<ref name=jewsforjudaism/> Ang Mateo ay nagsasaad na ang ''lahat'' ng henerasyon mula kay Abraham hanggang kay Hesus ay 42<ref>http://bible.cc/matthew/1-17.htm</ref> samantalang sa Lukas ay may 7 henerasyon mula kay Abraham hanggang Hesus. Ang 14 na henerasyon sa Mateo mula kay [[David]] ay sinasalungat ng kronolohiya sa [[1 Kronika]] na nagsasaad ng 18 henerasyon mula kay David. Isinaad sa Mateo na may 14 henerasyon x 3 o 42 ngunit ang itinala sa Mateo ay 41 pangalan lamang. May iba pang mga pagkakamali sa Mateo gaya ng pagtanggal ng [[Ahazias ng Juda]], [[Jehoash ng Juda]], [[Amazias]], [[Jehoiakim]], maling pagtukoy ng ''mga kapatid'' ni [[Jeconias]](ayon sa Kronika ay may isa lamang kapatid), maling pagtukoy kay Abiud bilang anak ni Zerubabbel, maling pagtukoy kay [[Josias]] na ama ni [[Jeconias]](sa Lumang Tipan, si [[Jehoiakim]] ang ama ni [[Jeconias]]). Sa Lucas, si Shelah ang anak ni Cainan(na pangalang makikita lamang sa [[Septuagint]] at hindi sa Hebreo) na anak naman ni Arphaxad kaya si Shelah ang apo ni Arphaxad ngunit ayon sa Lumang Tipan ay si Arphaxad ang ama ni Shelah. Si Rhesa(na hindi matatagpuan sa anumang bersiyon ng Lumang Tipan) ay isinaad na ama ni Joanan na anak ni Zerubabbel na gumagawa kay Joanan na apo ni Zerubabbel ngunit sa Lumang Tipan, si Joanan(Hananias) ay anak ni Zerubabbel. Sa Mateo, si Hesus ay dinalaw ng mga [[Mago ng Bibliya]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]](na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]](Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6-7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga iskolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga iskolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30-36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa [[Bethlehem]](Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]](Lucas 2:2). Ipinanganak ni [[Maria]] si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem(ang layo ng Bethlehem(Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises(Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa. Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap(na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa [[Batas ni Moises]], sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth(Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes(Mat. 2:15, 22-23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa [[Hudea]](kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea ay natakot siyang pumunta roon at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon.<ref name=niv>http://www.biblegateway.com/passage/?search=Matthew+2%3A22-23&version=NIV</ref> Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus. Sa Lucas 2:4,39, sina Jose at Marya ay nakatira sa Nazareth bago pa ipinanganak si Hesus samantalang sa Mateo, si Jose at kanyang pamilya ay tumira lang sa Nazareth pagkatapos ipanganak si Hesus. Ang mga paghuhukay na arkeolohikal ay nagpapakita rin na ng ''Hudea''(Judea) ay hindi umiiral bilang isang gumaganang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong iminumungkahi na ipinanganak si Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. Ang arkeolohikal na mga ebidensiya ay nagpapakita ng mga materyal sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala mula sa unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus.<ref>https://web.archive.org/web/20080415225523/http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> ===Kabataan=== {{pangunahin|Kabataan ni Hesus}} May sanggunian sa pagtira nina Jose at Marya kasama ni Hesus sa Nazareth, Galilea(Mateo 2:23; Lucas 2:39-40). Pagsapit ng pista ng [[Paskuwa]] noong labindalawang taong gulang na si Hesus, naglakbay ang pamilya ni Hesus sa Herusalem. Sa pagkakataong ito, nakilahok si Hesus {{ndash}} sa kabila ng kanyang edad {{ndash}} sa isang maalam na pakikipagdebate o "pakikipagtalo" sa harap ng mga dalubhasa o iskolar na mga Hudyo.<ref name=Gardner>Gardner</ref> Pagkatapos ng episodyong ito, may isang blankong espasyo sa Bagong Tipan na sumasaklaw sa 18 taon ng buhay ni Hesus(mula 12 hanggang 30 anos). Ang ibang mga henerikong alusyon ay si Hesus ay sumulong sa karunungan, at sa pabor sa diyos at tao(Luke 2:52). Ang isang karaniwang pagpapalagay ng mga Kristiyano ay si Hesus ay simpleng namuhay sa Nazareth bilang karpintero ayon sa Marcos 6:3 "Hindi ba ito ang karpintero, ang anak ni Marya at kapatid nina Santiago, Jose, Judas at Simon? Hindi ba kasama natin ang kaniyang kapatid na babae? Kaya nga, dahil sa kaniya natisod sila." Wala ng iba pang ibinigay sa Bagong Tipan sa panahong ito ni Hesus na tinawag ng ilan na ''mga nawawalang taon ni Hesus'' ngunit may iba't ibang mga teoriya at mga alamat na iminungkahi sa panahong ito. Ang [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]] ay naglalarawan ng buhay ng batang si Hesus na may maguni-guni at minsang masamang mga [[supernatural]] na pangyayari na maikukumpara sa isang kalikasang mapaglaro ng batang-diyos sa maraming [[Mitolohiyang Griyego]]. Ang isa sa mga episodyo ay sumasangkot kay Hesus na gumagawa ng isang putik na mga ibon na kanyang binigyan ng buhay na isang gawang itinuro kay Hesus sa Qur'an 5:110; bagaman sa [[Quran]], ito ay hindi itinuto kay Hesus bilang isang bata o isang matanda. Sa isang episodyo, ang isang bata ay nagkalat ng tubig na tinipon ni Hesus. Ito ay sinumpa naman ni Hesus na nagsanhi sa katawan ng batang ito na matuyot sa isang bangkay. Ang isa pang bata ay namatay nang ito ay sumpain ni Hesus nang ito ay maliwanag na aksidenteng nakabunggo kay Hesus, bumato kay Hesus o sumuntok kay Hesus(depende sa salin nito). Ang ilang mga manunulat ay nag-angkin na nakahanap ng patunay ng pag-iral ng mga manuskrito ni Hesus sa India at Tibet na sumusuporta sa paniniwalang si Hesus ay nasa India sa panahong ito ng kanyang buhay. Sina Gruber at Kersten (1995) ay nag-aangkin na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng mga katuruan at kasanayan na [[Therapeutae]] na mga guro ng eskwelang Budistang [[Theravada]] na sa panahong ito ay namumuhay sa Judea.<ref>{{cite book |author=Gruber, Elmar and Kersten, Holger. |title=The Original Jesus |publisher=Element Books |location=Shaftesbury |year=1995}}</ref> Kanilang isinaad na si Hesus ay namuhay ng buhay ng isang Budista at nagturo ng mga Budistang katuruan sa kanyang mga tagasunod. Ang kanilang akda ay sumunod sa iskolar ng Bagong Tipan sa Oxford na si Hillman Streeter na nagpatunay noong mga 1930 na ang katuruang [[moralidad|moral]] ni [[Gautama Buddha|Buddha]] ay may apat na kahanga hangang pagkakatulad sa [[Sermon sa Bundok]] ni Hesus.<ref>{{cite journal |title=Did Buddhism influence early Christianity? |first=N. S. |last=Chandramouli |publisher=The Times of India |date=May 1, 1997}}</ref> Ang ilang mga iskolar ay naniniwala na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng relihiyong [[Budismo]] at ang [[Ebanghelyo ni Tomas]] at [[Aklatang Nag Hammadi]] ay nagrereplekta sa posibleng impluwensiyang ito.<ref>The Gnostic Gospels and Beyond Belief: the Secret Gospel of Thomas by Elaine Pagels</ref><ref>''The Original Jesus'' by Gruber and Kersten</ref> Ang ideya na si Hesus ay namuhay sa India ay nauugnay sa aklat ni [[Louis Jacolliot]] na ''La Bible dans l'Inde, Vie de Iezeus Christna'' (1869).<ref>L. Jacolliot (1869) ''[http://books.google.com/books?id=PbsOAAAAQAAJ&dq=%22La+Bible+dans+l'Inde%22&source=gbs_navlinks_s La Bible dans l'Inde]'', Librairie Internationale, Paris (digitized by Google Books)</ref> (''The Bible in India, or the Life of Jezeus Christna''),<ref name=jacolliot>Louis Jacolliot (1870) ''[http://books.google.com/books?id=vqguAAAAYAAJ&dq=%22Louis+Jacolliot%22&source=gbs_navlinks_s The Bible in India]'', Carleton, New York (digitized by Google Books)</ref> Ikinumpara ni Jacolliot ang mga salaysay ng buhay ni [[Krishna|Bhagavan Krishna]] kay Hesus sa mga ebanghelyo at nagbigay konklusyon na hindi maaaring koinsidensiya na ang dalawang mga kwento ay may napakaraming mga pagkakatulad sa maraming mga mas pinong detalye. Siya ay nagbigay rin ng konklusyon na ang mga salaysay sa ebangelyo ay isang [[mito]] na batay sa mitolohiya ng Sinaunang India.<ref>As an example of a different interpretation, note that a number of well-known philosophers and writers, whose lifework has revolved around East-West comparative religion, ([[Ramakrishna]], [[Vivekananda]], [[Sivananda]] among others), have written that the similarities in some of the events in the lives of two of the most important figures in Eastern and Western religion (Christ and Krishna), are proof of the divine harmony linking the great faiths of East and West.</ref> Kanyang binaybay ang "Krishna" bilang "Christna" at nag-angkin na ang mga alagad ni Krishna ay nagbigay sa kanya ng pangalang "Jezeus" na nangangahulugang "dalisay na esensiya" sa [[Sanskrit]]. Si Holger Kersten ay nagmungkahi na ang [[Hindu]] Bhavishya Maha Purana sa Pratisargaarvan (19.17-32) ay naglalarawan ng pagdating ni Hesus: "Isang araw, si Shalivahana na pinuno ng mga Shakas ay dumating sa isang mayelong bundok. Doon sa Lupain ng Hun(Ladakh), nakita ng makapangyarihang hari ang isang lalake na nakaupo sa isang bundok. Ang kanyang balat ay tulad ng isang kobre at may suot na puting mga damit. Tinanong ng hari ang banal na lalake kung sino siya: Ito ay sumagot na Ako si Isaputra(anak ng Diyos) na ipinanganak ng birhen, ministro ng mga hindi mananampalataya na walang tigil sa paghahanap ng katotohanan. O hari, makinig ka sa relhiyon na dinala ko sa mga hindi mananampalataya...sa pamamagitan ng hustisya, katotohanan, pagninilay-nilay at pagkakaisa ng espirito, mahahanap ng tao ang kanyang daan kay Isa(Diyos sa Sanskrit) na nananahan sa sentro ng liwanag na nananatiling hindi nagbabago tulad ng araw na tumutunaw sa lahat ng mga lumilipas na bagay magpakailanman. Ang masayang larawan ni Isa na tagabigay ng kaligayahan ay inihayag sa puso; at ako ay tinawag na Isa-Masih(Hesus na Mesiyas)". Ayon sa mga [[Ahmadi]], ang mga karagdagang kasabihan ni [[Muhammad]] ay nabanggit na si Hesus ay namatay sa [[Kashmir]] sa edad na 120 taon. Ang mga aklat na Christ in Kashmir ni Aziz Kashmiri at Jesus Lived in India ni Holger Kersten ay nagtatala ng mga dokumento at artikulo bilang suporta sa pananaw na ito. ===Pagpapakilala at pagbabautismo ni Juan Bautista kay Hesus=== Ang pagbabautismo ni [[Juan Bautista]] kay Hesus ang opisyal na pinakasimula ng pangangaral ni Hesus sa madla. Naganap ito noong tatlumpung taong gulang na siya. Pagkaraang mabautismuhan si Hesus, lumitaw ang [[kalapati]] ng [[Espiritu Santo]], at narinig ang tinig ng Diyos na nagpapahayag na anak niya si Hesus.<ref name=Gardner/> ====Si Juan Bautista si Elias ayon kay Hesus ngunit ayon kay Juan Bautista ay hindi siya si Elias==== Ayon sa Mateo 17:10-13,"''At tinanong siya ng kaniyang mga alagad, na nangagsasabi, Bakit nga sinasabi ng mga iskriba na kinakailangang pumarito muna si [[Elias]]? At sumagot siya, at sinabi, Katotohanang si Elias ay paririto, at isasauli ang lahat ng mga bagay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na naparito na si Elias, at hindi nila siya nakilala, kundi ginawa nila sa kaniya ang anomang kanilang inibig. Gayon din naman ang Anak ng tao ay magbabata sa kanila. Nang magkagayo'y napagunawa ng mga alagad na si Juan Bautista ang sa kanila'y sinasabi niya." Ayon naman kay Juan Bautista sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 1:21,"''At sa kaniya'y kanilang itinanong, Kung gayo'y ano nga? Ikaw baga'y si [[Elias]]? At sinabi niya, Hindi ako. Ikaw baga ang propeta? At siya'y sumagot, Hindi.''" ====Pagbabautismo kay Hesus pagkatapos ipakulong ni Herodes si Juan==== Ayon sa Mateo 3:1-16 at Juan 1:19-36, binautismuhan ni Juan si Hesus sa simula pa ng pangangaral ni Juan Bautista ngunit ayon sa Lucas 3:18-21,si Hesus ay binautismuhan pagkatapos na ipakulong ni Herodes si Juan Bautista. ====Paghahayag ni Juan Bautista na si Hesus ang Kordero ng Diyos ngunit hindi alam ni Juan kung sino si Hesus==== Ayon sa Juan 1:29-36: :Nang kinabukasan ay nakita ni Juan si Hesus na lumalapit sa kaniya, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos, na nagaalis ng kasalanan ng sanglibutan! Ito yaong aking sinasabi, Sa hulihan ko'y dumarating ang isang lalake na magiging una sa akin: sapagka't siya'y una sa akin. At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't upang siya'y mahayag sa Israel, dahil dito'y naparito ako na bumabautismo sa tubig. At nagpatotoo si Juan, na nagsasabi, Nakita ko ang Espiritu na bumababang tulad sa isang kalapati na buhat sa langit; at dumapo sa kaniya.At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't ang nagsugo sa akin upang bumautismo sa tubig, ay siyang nagsabi sa akin, Ang makita mong babaan ng Espiritu, at manahan sa kaniya, ay siya nga ang bumabautismo sa Espiritu Santo.At aking nakita, at pinatotohanan kong ito ang Anak ng Diyos.Nang kinabukasan ay muling nakatayo si Juan, at ang dalawa sa kaniyang mga alagad;At kaniyang tiningnan si Jesus samantalang siya'y naglalakad, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos! Ayon naman sa Lucas 7:18-20: :At ibinalita kay Juan ng kaniyang mga alagad ang lahat ng mga bagay na ito.At sa pagpapalapit ni Juan Bautista sa kaniya ng dalawa sa kaniyang mga alagad, ay sinugo sila kay Hesus na nagpapasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? At pagdating sa kaniya ng mga tao, ay kanilang sinabi, Pinaparito kami sa iyo ni Juan Bautista, na ipinasasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? === Panahon ng pangangaral sa madla === Kabilang sa mga pangunahing kaganapan sa pangangaral sa madla o pagmiministro sa publiko ni Hesus ang pagbibinyag sa kanya ni Juan Bautista, pagtawag niya kay [[Mateo ang Ebanghelista|Mateo]], ang kanyang paggawa ng mga himala, pagbibigay niya kay [[Pedro]] ng mga susi ng langit, ang kanyang pagbabagong anyo, at ang paglilinis ng templo.<ref name=Gardner/> ====Ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang Mesiyas==== Sa maraming instansiya, ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang [[Mesiyas]] gaya ng pagbabawal niya sa mga demonyo (Marcos 1:34,3:11-12,Lucas 4:41), pagbabawal sa kanyang mga alagad na ipaalam nilang siya ang mesiyas (Mateo 16:20, Marcos 8:30, Luas 9:21) at sa pagbabawal sa mga pinagaling niya sa pagpapagaling niya sa iba(Mateo 8:3-4,12:15-16, Marcos 1:44, 5:43, 7:36, Lucas 5:14, 8:56). Ayon sa Marcos 8:29-30,"''At tinanong niya sila, Datapuwa't ano ang sabi ninyo kung sino ako? Sumagot si Pedro at nagsabi sa kaniya, Ikaw ang Cristo. At ipinagbilin niya sa kanila na huwag sabihin kanino man ang tungkol sa kaniya.''" ====Mga alagad lamang ang makakaunawa ng mga talinghaga ngunit hindi naunawaan ng mga alagad ang mga sinabi niya==== Si Hesus ay naghayag ng mga parabula (talinghaga) na ang kahulugan ay nakatago sa mga nakarinig maliban sa kanyang [[Labindalawang Alagad]]. Ayon sa Marcos 4:11-13:"''1At sinabi niya sa kanila, Sa inyo ay ipinagkaloob ang makaalam ng hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa kanilang nangasa labas, ang lahat ng mga bagay ay ginagawa sa pamamagitan ng mga talinghaga:Upang kung magsitingin sila'y mangakakita, at huwag mamalas; at kung mangakinig sila'y mangakarinig, at huwag mangakaunawa; baka sakaling sila'y mangagbalikloob, at patawarin sila.''" Ayon sa Mateo 13:13-15,"''3 Kaya't sila'y pinagsasalitaan ko sa mga talinghaga; sapagka't nagsisitingin ay hindi sila nangakakakita, at nangakikinig ay hindi sila nangakakarinig, ni hindi sila nangakakaunawa. At natutupad sa kanila ang hula ni Isaias, na sinasabi, Sa pakikinig ay inyong maririnig, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mapaguunawa;At sa pagtingin ay inyong makikita, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mamamalas:Sapagka't kumapal ang puso ng bayang ito.At mahirap na mangakarinig ang kanilang mga tainga,At kanilang ipinikit ang kanilang mga mata;Baka sila'y mangakakita ng kanilang mga mata,At mangakarinig ng kanilang mga tainga,At mangakaunawa ng kanilang puso,At muling mangagbalik loob,At sila'y aking pagalingin.''". Ayon sa Lucas 8:10,"'' At sinabi niya, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa mga iba'y sa mga talinghaga; upang kung magsitingin ay huwag silang mangakakita, at mangakarinig ay huwag silang mangakaunawa.''" Ayon sa Mateo 13:10-11,"'' At nagsilapit ang mga alagad, at sinabi nila sa kaniya, Bakit mo sila pinagsasalitaan sa mga talinghaga?At sumagot siya at sinabi sa kanila, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng langit, datapuwa't hindi ipinagkaloob sa kanila.''" Gayunpaman, kahit ang kanyang mga alagad ay hindi naunawaan ang mga sinabi ni Hesus sa kanila. Ayon sa Marcos 9:32,"''Nguni't hindi nila naunawa ang sabing ito, at nangatakot silang magsipagtanong sa kaniya.''" Ayon sa Lucas 9:45,"'' Datapuwa't hindi nila napaguunawa ang sabing ito, at sa kanila'y nalilingid, upang ito'y huwag mapagunawa; at nangatatakot silang magsipagtanong sa kaniya ng tungkol sa sabing ito.''" Ayon sa Lucas 18:34,"'' At wala silang napagunawa sa mga bagay na ito; at ang sabing ito ay nalingid sa kanila, at hindi nila napagtalastas ang sinabi.''" ====Sinabi ni Hesus na walang siyang sinalita sa lihim==== Ayon naman sa Juan 18:20-21:"'' Sinagot siya ni Hesus, Ako'y hayag na nagsalita sa sanglibutan; ako'y laging nagtuturo sa mga sinagoga, at sa templo, na siyang pinagkakatipunan ng lahat ng mga Hudyo; at wala akong sinalita sa lihim. Bakit ako'y iyong tinatanong? tanungin mo silang nangakarinig sa akin, kung anong sinalita ko sa kanila: narito, ang mga ito ang nangakakaalam ng mga bagay na sinabi ko.''" === Pagtawag sa 12 alagad=== Tinawag ni Hesus ang maniningil ng buwis na si Mateo. Sumunod si Mateo kay Hesus at napabilang sa kanyang [[labindalawang mga alagad]]. Ito ay sina [[Simon Pedro]], [[San Andres|Andres]], [[Santiago, anak ni Zebedeo]], [[San Juan|Juan]], [[Felipe ng Bethsaida]], [[San Bartolome|Bartolome]], [[San Mateo|Mateo]], [[Santo Tomas|Tomas]] (kilala rin bilang [[Didymus]]), [[Santiago ang Nakababata]], [[Hudas Tadeo]], [[Simon na Zelote]], at [[Hudas Iskariote]]. ===Pagsisinungaling ni Hesus sa kanyang mga kapatid=== Ayon sa Juan 8:7-10: :Pumunta kayo sa pista: ako'y hindi pupunta sa pistang ito; sapagka't hindi pa nagaganap ang aking panahon.At nang masabi sa kanila ang mga bagay na ito, ay nanahan pa siya sa Galilea. Pagkatapos pumunta ng kaniyang mga kapatid sa pista, Si Hesus ay pumunta, hindi sa hayag, kundi nang lihim. === Mga pagmimilagro ni Hesus === {{seealso|Milagro}} Ang mga [[milagro]] ni Hesus ang kanyang mga gawang [[supernatural]] na itinala sa mga ebanghelyo sa kurso ng kanyang pangangaral. Ayon sa may akda ng [[Ebanghelyo ni Juan]], ang tanging ilan sa mga milagrong ito ang kanyang isinulat sa ebanghelyong ito. Ang mga milagro ni Hesus ay inuri ng ilang mga iskolar sa apat na mga pangkat: mga pagpapagaling sa karamdaman gaya ng [[ketong]], pagpapalayas ng mga [[demonyo]] o masamang espirito, [[pagbuhay sa patay]], at pagkontrol sa kalikasan. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|8:11-12}}, {{Bibleverse||Mateo|16:1-4}}, {{Bibleverse||Mateo|12:38-40}} at {{Bibleverse||Lucas|11:29-30}}, si Hesus ay tumanggi na magbigay ng anumang "''mga tanda''" ng milagro upang patunayan ang kanyang autoridad. Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Juan|2:11}}, ang mga milagro ni Hesus ang "''mga tanda''" na naghahayag ng kanyang kaluwalhatian.Ang talata ng [[Ebanghelyo ni Lucas]] 7:22 (na isinulat ca. 90 CE) na nagsasabing "''At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Magsiparoon kayo, at sabihin ninyo kay [[Juan Bautista]] ang mga bagay na inyong nangakita at nangarinig; ang mga bulag ay nangakakakita, ang mga pilay ay nagsisilakad, ang mga ketongin ay nangalilinis, at ang mga bingi ay nangakaririnig, ang mga patay ay ibinabangon, sa mga dukha ay ipinangangaral ang mabubuting balita''" ay matatagpuan rin sa mas naunang isniulat na [[4Q521]] ng [[Dead Sea Scrolls]](Isinulat mula 150 BCE hanggang bago ang 70 CE) ng [[Mga Essene]] na halos katulad ng Lucas 7:22: "''...Ang langit at lupa ay makikinig sa [[Mesiyas]] at walang maliliko sa landas sa Mga kautusan ng mga banal...Kayong umaasa sa inyong puso, hindi ba masusumpungan ito sa Panginooon? Sapagka't isasaalang alang ng Panginoong ang mga hasidim at tatawagin ang mga matuwid sa kanilang pangalan. Kanyang luluwalhatiin ang mga matuwid sa trono ng walang hangganang Kaharian. Siya na nagpapalaya sa mga bihag, siya na nagbabalik ng paningin sa mga bulag, tumutuwid sa mga pilay..Gagawin ng Panginoon ang lahat ng mga maluwalhating bagay na ito... Sapagka't pagagalingin niya ang mga may karamdaman, bubuhayin ang mga patay at dadalhin ang mabubuting balita sa mga dukha.<ref> 4Q521, Dead Sea Scrolls</ref> Isa sa mga halimbawa ng kanyang pagpapagaling ang nasa {{Bibleverse||Mateo|8:5-13}}, nang pumasok si Hesus sa Capernaum ay nilapitan siya ng isang centurion(kapitan) na namanhik sa kanya upang pagalingin ang kanyang alipin. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Lucas|7:1-10}} na sa halip na ang mismong centurion(kapitan) ang lumapit kay Hesus ay isinugo nito ang mga matanda ng Hudyo upang hilingin kay Hesus na pumunta at pagalingin ang kanyang alipin. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|5:22-23}}, nang si Jairus na pinuno ng sinagoga ay namanhik kay Hesus ay nagsabing: "'' Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Ito ay inaayunan sa {{Bibleverse||Lucas|8:41-42}} na si Jairus na pinuno ng sinagoga ay lumapit at nagpatirapa kay Hesus na nagsasabing, "''Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Mateo|9:18}} na nagsasaad na nang lumapit ang pinuno kay Hesus ay patay na ang kanyang anak. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|10:46-52}} at {{Bibleverse||Mateo|20:29-30}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang sila ay papaalis na sa Jericho. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Lucas|18:35}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang siya ay papalapit sa Jericho. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|14:28-32}}, "''Sumagot sa kaniya si Pedro: Panginoon, kung ikaw nga, hayaan mong makapariyan ako sa iyo sa ibabaw ng tubig. Sinabi niya: Halika. Pagkababa ni Pedro mula sa bangka, lumakad siya sa ibabaw ng tubig papunta kay Jesus. Ngunit nang makita niya ang malakas na hangin, natakot siya at nagsimulang lumubog. Sumigaw siya na sinasabi: Panginoon, sagipin mo ako. Kaagad na iniunat ni Jesus ang kaniyang kamay at hinawakan siya. Sinabi niya sa kaniya: O, ikaw na maliit ang pananampalataya, bakit ka nag-aalinlangan? Nang makasakay na sila sa bangka, tumigil ang hangin."'' Ang salaysay na ito ay matatagpuan rin sa [[Budismo]] na mas nauna sa Krisityanismo: "''[Ang isang alagad na nagnais] na bumisita kay [[Buddha]] sa isang gabi...ay natagpuan ang bangka na nawawala mula sa gilid ng ilog Acirvati. Sa isang pananampalatayang pagtitiwala kay Buddha, siya ay humakbang sa tubig at lumakad na tila sa tuyong lupain hanggang sa gitna ng daloy. At pagkatapos ay lumabas siya sa kanyang nakuntentong pagninilay nilay kay Buddha na kanyang nawala ang kanyang sarili at nakita ang mga ilog at natakot at ang kanyang mga paa ay nagsimulang lumubog. Ngunit kanyang pinilit ang kanyang sarili na mabalot muli sa kanyang pagninilay nila at sa pamamagitan ng kapangyarihan nito ay umabot sa malayong gilid ng ilog ng ligtas at naabot ang kanyang Panginoon''".<ref>Rudolf Bultmann, The Gospel of John, Westminster, Philadelphia 1971: p240 quoted in Helms, Gospel Fictions, 81</ref> Ang ilang mga pagmimilagro ni Hesus ay isinalaysay rin sa [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]]. [[File:Thedecapolis.png|thumb|180px|left|Mapa ng lokasyon ng [[Gadara]] at [[Jerash|Gerasa]] mula sa dagat ng Galilea.]] Ang isa pang milagro ni Hesus ang pagpalayas ng demonyo na ang pangalan ay [[Lehiyon (demonyo)]] mula sa isang lalake (Marcos 5:1-20) o dalawang lalake (Mateo 8:28-34), nang si Hesus ay tumungo sa kabilang panig ng dagat Galilea sa rehiyon ng [[Gerasenes]](NRSV) o [[Gadarenes]] (KJV). Ang mga demonyo ay nilipat ni Hesus sa 2,000 [[baboy]] na tumalon at nalunod sa dagat. Sa Mateo, ito ay binago sa [[Gadarenes]]. Sa mga pinakamatandang manuskritong Griyego ay mababasa ang [[Gerasenes]]. Ayon sa [[King James Version]] sa Mateo 8:28, ito ay nangyari sa [[Gergesenes]] na tumutugon sa modernong [[Kursi]] sa [[Dagat ng Galiea]]. Ang Gerasa ay 31 kilometro mula sa Dagat ng Galilea at ang Gadara ay 10 kilometri mula sa dagat ng Galilea o 2 oras sa paglalakad tungo sa Dagat ng Galilea. ===Transpigurasyon === Naganap ang pagbabagong anyo ni Hesus habang inaakyat niya ang isang bundok. Nasaksihan ito nina Pedro, Santiago, at Juan ang Ebanghelista. Sa transpigurasyon o banyuhay na ito ni Hesus, naging nakasisilaw na liwanag si Hesus, maging ang kanyang mukha. Mula sa isang ulap, nagsalita at ipinahayag ng Diyos na si Hesus ang kanyang anak.<ref name=Gardner/> === Paglilinis ng templo === Sa pagbabalik ni Hesus sa Herusalem, natuklasan niya ang mga nagkalat na mangangalakal at mga tagapagpalit ng mga pera sa templo. Ikinagalit ito ni Hesus kaya't pinagalitan at pinalayas niya ang mga taong ito mula sa banal na gusaling iyon. Ito ang isinagawang pagdadalisay ni Hesus ng templo sa Herusalem. Ito ang tanging salaysay na si Hesus ay gumamit ng pisikal na karahasan sa anuman sa mga ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay nangyari malapit sa wakas ng mga ebanghelyong sinoptiko sa Marcos 11:15–19, 11:27–33, Mateo 21:12–17, 21:23–27 at Lucas 19:45–48, 20:1–8) at malapit sa simula ng Ebanghelyo ni Juan sa Juan 2:13–16. === Pagpasok ni Hesus sa Herusalem=== Ayon sa mga ebanghelyo, bago pumasok si Hesus sa Herusalem, siya ay nanatili sa Bethany at Bethpage. Ayon sa Juan 12:1, si Hesus ay nasa Bethany ng anim na araw bago ang [[Paskuwa]]. Habang naroon, kanyang ipinadala ang kanyang dalawang mga alagad sa isang bayan upang kunin ang isang asno na nakatali ngunit hindi kailanman nasakyan. Kapag sila ay tinanong, sila ay tinuruan na sabihing ang asno ay kailangan ng Panginoon ngunit ibabalik. Ang parehong {{Bibleverse||Lucas|19:29-35}} at {{Bibleverse||Juan|12:12-16}} ay nagsaad na sa pagpasok ni Hesus sa Herusalem, siya ay umupo sa isang batang asno. Ayon sa Juan, ito ay upang matupad ang hula sa Zacarias 9:9. Ayon sa Zacarias, "Magalak ka ng malaki, Anak na Babae ng Zion!, Humiyaw, Anak ng Babae ng Herusalem, Tingan mo, ang hari mo ay dumarating sa iyo, matuwid at matagumpay, mapagpakumbaba at nakasakay sa ''isang asno, sa isang bisiro'', ang bisiro ng isang asno". Ang dalawang huling mga linya ay tila nagpapahiwatig na ang hari ay nakasakay sa dalawang mga hayop na ''asno at ang bisiro'' nito. Gayunpaman, ito ay isa lamang halimbawa ng mga paralelismong pangtulang Hebreo na kinasasangkutan ng pag-uulit ng parehong idea sa magkaibang mga salita para sa layuning metriko at ritmiko. Salungat sa Lucas at Juan na nagsaad na si Hesus ay sumakay sa ''isang asno'', nabasa ni Mateo ang talata sa Zacarias na ang mesiyas ay sasakay sa ''dalawang mga asno'' at si Hesus ay kanyang isinaad na sumakay sa ''mga'' asnong ito. Sa Hebreo ng Zec. 9:9, ang asno ay tumutukoy sa isang lalake. Ito ay isanalin sa Mateo sa babaeng asno at ang anak ng babaeng asnong ito. Sa saling Griyego ng Zec. 9:9, ang salitang asno ay maaaring tumukoy sa parehong kasarian. Ang ilang mga salin at komentaryo ng bibliya ay nagmungkahi na ang sinakyan ni Hesus ang mga damit(o balabal) na ipinatong ng mga alagad sa asno at bisiro nito. Gayunpaman, kahit pa ipagpalagay na ang "sa kanila" ay tumutukoy sa mga damit, inilagay ng mga alagad ang mga damit ''sa kanila'' o sa parehong asno at bisiro. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|21:7}}, "kanilang dinala ang ''babaeng asno at ang bisiro nito'', kanilang inilagay ang kanilang mga balabal ''sa kanila''(asno at bisiro) at si Hesus ay umupo ''sa kanila''." ===Pagsumpa sa puno ng igos=== Ang pagsumpa ni Hesus sa punong [[igos]] ay isinama lamang sa mga ebanghelyong Marcos at Mateo ngunit wala sa Lucas o Juan. Sa Mateo, ang sinumpang igos ay ''agad'' na natuyo samantalang sa Marcos, ang puno ay hindi natuyo hanggang sa sumunod na araw. Ayon sa Mateo 21:18-20, sa kinaumagahan, nang siya ay pabalik na sa lungsod ay nagutom si Hesus. Pagkakita niya sa isang puno ng igos sa tabing-daan, nilapitan niya ito ngunit wala siyang nakita rito kundi mga dahon lamang kaya sinabi niya rito: "Kailanman ay hindi ka na mamumunga. ''Kaagad na natuyo ang puno ng igos''". Sa Marcos 11:12-14, pagkatapos ng pagpasok ni Hesus sa Herusalem at bago ang paglilinis ng templo, sinumpa ni Hesus ang igos sa pagiging walang bunga nito sapagka't hindi pa panahon ng mga igos. Sinabi ni Hesus sa puno na ''sinomang tao'y hindi kakain ng iyong bunga mula ngayon at magpakailan man''. Pagkatapos ng kanyang paglilinis sa templo sa kinaumagahan, ay nakita ng mga alagad na ang puno ng igos ay tuyo na mula sa mga ugat. Sa pagkaalaala ni Pedro ay sinabi sa kaniya, Rabbi, narito, ang sinumpa mong puno ng igos ay natuyo(Marcos 11:20-21). Ayon sa mga iskolar, ang pagkakaiba sa dalawang kwento ay sanhi ng pagbabago ng Mateo sa kwento ng Marcos na pinaghanguan nito.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=QEKQ_iBhX7UC&pg=PR11&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false Davies, William David, & Allison, Dale C., "Matthew 19-28" ()] p.147</ref> ===Huling hapunan === {{pangunahin|Huling Hapunan}} Ang Huling Hapunan ang pinagsaluhan ni Hesus kasama ng kanyang mga apostol bago ang kanyang pagpapako sa krus. Ito ay inaalala ng mga Kristiyano at batayan ng kalaunang doktrina ng mga Kristiyano na [[sakramento]] o [[ordinansa]]ng(sa [[Protestantismo]]) tinatawag na [[Eukarista]] at kilala rin bilang "Banal na Komunyon" o "Ang Hapunan ng Panginoon". Ang [[Simbahang Katoliko Romano]], [[Silangang Ortodokso]], [[Ortodoksong Oriental]] at [[Simbahan ng Silangan]] ay nagtuturo na ang realidad(substansiya) ng mga elemento ng tinapay at alak ay buong nababago sa literal na katawan at dugo ni Hesus samantalang ang mga hitsura(species) ay nanatili. Ang [[Lutherano]] ay nanniwala na ang katawan at dugo ni Hesus ay umiiral "sa, kasama at ilalim" ng mga anyo ng tinapay at alak na isang konseptong kilala bilang ang unyong sakramental. Sa Huling Hapunan ayon sa mga ebanghelyo nang hinulaan ni Hesus ang pagkakanulo sa kanya ni [[Hudas Iskariote]]. Ang tatlong ebanghelyong sinoptiko(Mateo, Marcos, Lucas) at Unang Korinto ay kinabibilangan ng salaysay ng Hapunan kung saan si Hesus ay kumuha ng tinapay, hinati ito at ibinigay sa mga apostol na nagsasabing, "Ito ang aking katawan na ibinigay sa inyo". Ang mga salita sa bawat salaysay ng mga aklat na ito ay katamtamang magkakaiba na sumasalamin sa isang tradisyong [[Ebanghelyo ni Marcos|pang-Marcos]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Mateo]] at isang tradisyong [[Apostol Pablo|Paulino]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Lucas]].<ref name="NBD">"Lord's Supper, The" in ''New Bible Dictionary'', 3rd edition; IVP, 1996; page 697</ref> Ang mga salitang "''Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin''" ay matatagpuan lamang sa Ebanghelyo ni Lucas(22:19) at hindi sa iba pang 3 ebanghelyo. Ang {{Bibleverse||Lucas|22:19-20}}(22:19b-20)(''ibinigay sa kanila. Kaniyang sinabi: Ito ang aking katawan na ibinigay para sa inyo. Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin. Sa gayunding paraan, pagkatapos na makapaghapunan, kinuha niya ang saro at sinabi: Ang sarong ito ay ang bagong tipan sa aking dugo na ibinuhos para sa inyo.'') ay hindi lumilitaw sa ilang mga pinakamaagang manuskrito ng Ebanghelyo ni Lucas at pinaniniwalaang isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang episodyong ito ay hindi matatagpuan sa [[Ebanghelyo ni Juan]] ngunit kinabibilangan ng paghuhugas ni Hesus ng mga paa ng apostol na may detalyadong diskursong pagpapaalam habang inihahanda sila sa kanyang paglisan. Ayon sa mga sinoptiko ({{Bibleverse||Marcos|14:12-18}}, {{Bibleverse||Mateo|26:17-21}} at {{Bibleverse||Lucas|22:8}}), ang Huling Hapunan ang Seder na [[Paskuwa]](Paglagpas) na isinasagawa ng mga Hudyo sa simula ng [[Nisan]] 15. Salungat dito, ang Huling Hapunan ayon sa {{Bibleverse||Juan|19:14}} nangyari noong Nisan 14 nang ang mga kordero ng Paskuwa ay pinapatay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|18:28}} at {{Bibleverse||Juan|19:14-15}}, si Hesus ay ipinako sa krus bago ang [[Paskuwa]]. Ipinagpapalagay na ang may akda ng Juan ay pumili ng petsang ito upang umangkop sa kanyang teolohiya na si Hesus ang "kordero ng diyos"({{Bibleverse||Juan|1:29}}) at iniugnay si Hesus sa mga hinahandog na kordero sa Paskuwa ng mga Hudyo.<ref>Sanders, E. P. The historical figure of , 1993. p. 72</ref> Ikinatwiran ni Raymond Brown na sa [[Seder na Paskuwa]] ng mga Hudyo, ang unang saro ng alak ay iniinom bago kainakain ang walang lebadurang tinapay ngunit sa sinoptiko, ay nangyari ito pagkatapos. Ito ay nagpapakita ayon kay Brown na ang pangyayaring ito ay hindi ang unang Seder na Paskuwa na nangyayari tuwing Nisan 15 at kaya ay mas umaayon sa kronolohiya ng Juan na nangyari noong Nisan 14. Gayunpaman, maaaring ito ay binago para sa mga layuning simboliko o relihiyoso. Ang [[Silangang Ortodokso]] ay naniniwalang ang hapunang Eukaristiko ay hindi ang Seder na Paskuwa kundi isang hiwalay na hapunan. Ang argumentong Seder na Paskuwa ay itinatakwil rin ng Simbahang [[Presbiteriano]] na nagsasaad na ang huling hapunan sa ebanghelyo ay maliwanag na nagpapakitang ang layunin ng Huling Hapunan ay hindi ang pag-ulit ng taunang Seder na Paskuwa ng [[Aklat ng Exodo]].<ref>Brown et al. page 626</ref><ref name=Presbyterian37 >''Liturgical year: the worship of God'' by Presbyterian Church (U.S.A.), 1992 ISBN 978-0-664-25350-9 page 37</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Juan]] at ang 1 Corinto 5:7-8 ay nagtumbas ng pagpako kay Hesus bilang isang inihandog na kordero ng Paskuwa. Ang mga iskolar ng [[Seminar ni Hesus]] ay tumuturing sa Huling Hapunan na hinango hindi mula sa huling hapunan ni Hesus kasama ng mga apostol kundi sa mga tradisyong [[hentil]] ng mga pag-alalang hapunan para sa mga namatay.<ref name = "ActJMark">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Mark," p. 51-161</ref> Si [[Barry B. Powell|Barry Powell]] ay nagmungkahi na ang mga konseptong Kristiyano ng pagkain at pag-inom ng laman at dugo ni Hesus ay naimpluwensiyan ng kulto ni [[Dionysus]].<ref>Powell, Barry B., ''Classical Myth'' Second ed. With new translations of ancient texts by Herbert M. Howe. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1998.</ref> Si [[Dionysus]] ay isa sa maraming mga tagapagligtas na [[diyos na namatay at nabuhay]]. Ang kanyang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing [[Pasko#Disyembre_25|Disyembre 25]]. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama at ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay at alak. Si [[Dionysus]] ay ipinanganak ng isang birhen, nagsagawa ng mga milagro gaya ng pagbabago ng tubig sa alak, may 12 alagad, tinawag na "Diyos na naging laman", "Tanging Bugtong na Anak" at "Tagapagligtas", ipinako sa krus at namatay bilang isang handog para sa mga kasalanan ng daigdig. Si Dionysus ay muling nabuhay pagkatapos ng 3 araw at umakyat sa langit.<ref>http://www.religioustolerance.org/chr_jcpa2.htm</ref><ref>[[Pausanias (geographer)|Pausanias]], ''Description of Greece'' 6. 26. 1 - 2</ref><ref>[[Athenaeus]], ''Deipnosophistae'' 2. 34a</ref> Ayon sa iskolar na si Peter Wick, ang paggamit ng simbolismong alak sa [[Ebanghelyo ni Juan]] kabilang ang kwento ng [[kasalan sa Cana]] kung saan binago ni Hesus ang tubig sa alak ay nilayon upang ipakita ng Juan si Hesus ay mas superior kay [[Dionysus]].<ref name="Wick 2004 179–198">{{cite journal |last=Wick |first=Peter |title=Jesus gegen Dionysos? Ein Beitrag zur Kontextualisierung des Johannesevangeliums |journal=[[Biblica (journal)|Biblica]] |volume=85 |issue=2 |pages=179–198 |publisher=[[Pontifical Biblical Institute]] |location=Rome |year=2004 |url=http://www.bsw.org/?l=71851&a=Comm06.html |accessdate=2007-10-10 |ref=harv}}</ref> ===Getsemani, pagkakanulo ni Hudas at pagdakip kay Hesus=== [[File:Giotto - Scrovegni - -31- - Kiss of Judas.jpg|thumb|300px||''Halik ni [[Hudas Iskariote]]'' (1304–06), fresco ni [[Giotto]], [[Scrovegni Chapel]], [[Padua]], Italya]] Ayon sa mga kanonikal na Ebanghelyo, pagkatapos ng Huling Hapunan, si Hesus at ang kanyang mga alagad ay naglakbay sa Gethsemane. Nang makarating rito, siya ay inilarawang lumisan sa kanyang mga alagad upang manalangin ng pribado. Isinaad ng mga sinoptiko na ang tatlong mga alagad na kasama ni Hesus ay nakatulog at kinastigo sila ni Hesus sa pagkabigong manatiling gising kahit sa isang oras na nagmuungkahing sila ay manalangin upang makaiwas sa tukso. Sa puntong ito, si [[Hudas Iskariote]] ay lumitaw na sinamahan ng isang pangkat ng mga tao na kinabibilangan ng mga saserdote at matatanda at mga taong may sandata. Lumapit si Hudas kay Hesus upang halikan niya ito. Ang halik ang ibinigay ni Hudas na tanda sa mga humuhili kung sino ang kanilang dapat huhulihin. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], si Hesus ay tumugon kay Hudas, ''Kaibigan, anong dahilan ng pagparito mo?'' Ito ay humantong sa paniniwala na si Hesus at Hudas ay aktuwal na may kasunduan at walang tunay na pagkakanulong nangyari.<ref name=PagelsKing>Pagels, Elaine at Karen L. King. (...) "The ''Gospel of John'' suggests that Jesus himself was complicit in the betrayal, that moments before Judas went out, Jesus had told him, "Do quickly what you are going to do" (''John'' 13:27)" (...), ''Reading Judas, The Gospel of Judas and the Shaping of Christianity'', Penguin Books, New York, 2007, pages 3–4, ISBN 978-0-14-311316-4.</ref> Ang Lucas 22:47-48 ay nagsasaad na nakita ni Hesus si Hudas na paparating at pinigil siya na nagtatanong: ''Hudas, sa pamamagitan ba ng halik ay ipagkakanulo mo ang Anak ng Tao?'' Walang halik na isinagawa si Hudas. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|14:45-47}} at {{Bibleverse||Mateo|26:49-51}}, ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng isang alipin ay nangyari ''pagkatapos dakipin si Hesus''. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa parehong {{Bibleverse||Lucas|22:47-54}} at {{Bibleverse||Juan|18:4-12}} na ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng alipin ay nangyari ''bago dakipin si Hesus''. Ayon sa apat na kanonikal na Ebanghelyo, hinulaan ni Hesus na ipinagkakanulo siya at alam niyang ito ay gagawin ni Hudas({{Bibleverse||Mateo|26:23-25}}, {{Bibleverse||Marcos|14:18-21}}, {{Bibleverse||Lucas|22:21-23}} at {{Bibleverse||Juan|13:21-30|}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|13:21-30}}, ito ay katuparan ng isang hula sa kasulatan ngunit inihayag din ni Hesus sa {{Bibleverse||Mateo|26:23-24}} tungkol kay Hudas na ''sa aba ng taong iyon na magkakanulo sa Anak ng Tao. Mabuti pa sa taong iyon kung hindi na siya naipanganak''. Ang pagtupad ni Hudas sa hula ay nagpapahiwatig na si Hudas ay walang [[malayang kalooban]] at nakatakda na sa kapahamakan bago pa ang kanyang kapanganakan({{Bibleverse||Juan|17:12}}). Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Mateo|19:28}} at {{Bibleverse||Lucas|22:30}}, ang lahat ng 12 mga alagad ay uupo sa 12 trono upang hatulan ang 12 lipi ng Israel. Sinaad sa {{Bibleverse||Mateo|26:15}} at Mateo 27:3-10 na ipinagkanulo ni Hudas si Hesus para sa 30 pirasong pilak. Ayon sa Marcos 14:10-11, ang mga saserdote ay nangako lamang kay Hudas na babayaran siya ngunit ayon sa Mateo 26:14-16 ay agad binyaran si Hudas ng mga saserdote. Kalaunan ay dahil nagsisi si Hudas ay kanyang ibinalik ang salapi sa templo at nagbigti. Ang salapi ay kalaunang ginamit ng mga pinunong saserdote upang ipambili ng bukid ng magpapalayok upang ito ay maging libingan ng mga dayuhan(Mt 26:15, 27:3-10). Salungat dito, ayon sa Gawa 1:18, si Hudas ang bumili ng isang parang mula sa kabayaran ng kalikuan. Doon ay bumagsak siya na nauna ang ulo, bumuka ang kaniyang katawan at sumambulat ang lahat ng kaniyang bituka. Inangkin sa Mateo 27:9-10 na ang pagbili ng bukid ng magpapalayok ay hinulaan sa Jeremias ngunit ito ay hindi matatagpuan sa Jeremias. Sa halip, ang Zec. 11:13 ay pinaniwalaan ng ilan na tinukoy dito ni Mateo. Ang ''[[Ebanghelyo ni Hudas]]'' ay nagsasaad na ang mga aksiyon ni Hudas ay kanyang ginawa bilang ''pagsunod'' sa mga instruksiyon na ibinigay sa kanya ni Hesus. Ang [[Ebanghelyo ni Hudas]] ay nagsasaad rin na pinlano ni Hesus ang mga kurso ng pangyayari na humantong sa kanyang kamatayan. Ang paglalarawang ito ay tila umaayon sa ilang mga anyo ng [[Gnostisismo]] na ang anyong tao ay isang bilangguan na espiritwal at kaya ay naglingkod si Hudas kay Hesus sa pamamagitan ng pagtulong na palayin ang kaluluwa ni Hesus mula sa mga limitasyong pisikal. Isinasaad rin sa [[Ebanghelyo ni Hudas]] na hindi nalaman ng ibang mga apostol ang tunay na ebanghelyo na itinuro lamang ni Hesus kay [[Hudas Iskariote]] na ang ''tanging'' alagad ni Hesus na kabilang sa "banal na henerasyon" sa mga alagad. === Paglilitis kay Hesus === {{main|Sanhedrin|Poncio Pilato}} Ayon sa mga kanonikal na ebanghelyo, pagkatapos ng pagkakanulo at pagdakip kay Hesus nang gabi ay dinala siya sa [[Sanhedrin]]. Ayon sa Mateo 26:57, si Hesus ay dinala sa bahay ni Caiaphas na dakilang saserdote kung saan nagtipon ang dakilang saserdote, mga skriba at matatanda. Sa Mateo 27:1, idinagdag na muling nagpulong ang mga saserdote sa sumunod na umaga. Ayon sa Marcos, 14:53, si Hesus ay dinala nang gabing iyon sa dakilang saserdote(na hindi pinangalanan) kung saan ang nagtipon ang lahat ng mga hepeng saserdote at mga matatanda. Ayon sa Markos 15:1, ang isa pang konsultasyon ay idinaos ng mga saserdote nang sumunod na umaga. Ayon sa Lucas 22:54, si Hesus ay dinala sa "bahay ng dakilang saserdote"(na hindi pinangalanan) kung saan ay kinutya at binugbog si Hesus nang gabing iyon at sa Lucas 22:66, idinagdag na "sa sandaling araw na", ang mga hepeng sasedote at mga skriba ay nagtipon at dinala si Hesus sa konseho. Sa Juan 18:24, si Hesus ay dinala mula kay Annas patungo kay Caiaphas na dakilang saserdote at sa Juan 18:28 ay isinaad na noong umaga ay dinala si Hesus mula kay Caiphas tungo kay [[Poncio Pilato]] sa Praetorium. Sa mga ebanghelyo, si Hesus ay isinaad na nagsalita ng napaka-kaunti at nagbigay ng napaka bihira at hindi direktang mga sagot sa mga tanong ng saserdote na nagtulak sa isang opiser na sampalin siya. Sa Mateo 26:62, ang kawalan ng tugon ni Hesus ay nagtulak sa dakilang saserdote na tanungin siiya: "wala ka bang isasagot?" Sa mga salaysay ng ebanghelyo, ang mga lalake na humahawak kay Hesus sa bahay ng dakilang saserdote ay kumutya, piniringan ang kanyang mata, uminsulto at bumugbog sa kanya. Ang Markos 14:55-59 ay nagsasaad na ang mga hepeng saserdote ay naghanap ng saksi laban kay Hesus upang ipapatay siya ngunit hindi nakahanay ng sinuman kaya naghanap ng mga maling saksi laban sa kanya ngunit ang kanyang mga saksi ay hindi magkakaayon. Isinaad sa Marcos 14:61 na tinanong naman ng dakilang saserdote si Hesus: "Ikaw ba ang Kristo, ang Anak ng Mapalad?" Sumagot si Hesus na "''Ako''" na sa puntong ito ay pinunit ng dakilang saserdote ang balabal nito sa galit at inakusahan si Hesus ng [[pamumusong]]. Tinanong naman ng dakilang saserdote ang Sanhedrin at silang lahat ay nagbigay hatol na siya ay nararapat mamatay(Marcos 14:64) Sa Mateo 26:63, tinanong ng dakilang sasedote si Hesus "Sabihin mo sa amin kung ikaw ang Kristo, ang Anak ng Diyos". Sumagot si Hesus na "''Sinabi mo''" na nagtulak sa dakilang saserdote na punitin ang kanyang balabal. Salungat dito, sa Lucas 22:67 ay tinanong si Hesus na "Kung ikaw ang Kristo, sabihin mo sa amin". Ngunit kanyang sinabi sa kanila, "''Kung sasabihin ko sa inyo, hindi kayo maniniwala''". Ngunit sa Lucas 22:70 nang siya ay tanungin nila na "Kung gayon, ikaw ba ang Anak ng Diyos?" Sumagot si Hesus na "''Sinasabi niyong ako''". Sa puntong ito, ang mga sasedote ay nagtanong: "Hindi ba, hindi na natin kailangan ang saksi sapagkat tayo na ang nakarinig mula sa kaniyang bibig?" May ilang mga problema sa mga salaysay ng ebanghelyo tungkol sa paglilitis ng [[Sanhedrin]] kay Hesus. Ayon sa mga sinoptiko, ang Banal na Hapunan ang Seder na Paskuwa na unang araw ng Paskuwa. Ito ay nagpapahiwatig na ang paglilitis kay Hesus ay nangyari sa isang linggong pagdiriwang ng pistang Paskuwa. Sa pagbibilang rin ng araw ng mga Hudyo ay isa itong Paskuwa. Pinagbabawal sa [[Hudaismo]] na ang Sanhedrin ay magpulong sa [[Shabbat]] o sa mga pista gaya ng Paskuwa. Sa ebanghelyo, ang Sanhedrin ay nagpulong sa bahay ng dakilang saserdote sa gabing pagkatapos ng pagdakip kay Hesus, ngunit ipinagbabawal sa Hudaismo na ang Sanhedrin ay magpulong sa labas ng ''Bulwagan ng mga Tinagpas na Bato''(Lishkat Ha-Gazith) sa templo sa Herusalem o magpulong sa gabi.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/james_still/jesus_trial.html</ref> Ang isa pang imposiblidad sa Marcos 14:64 ang paghatol ng kamatayan sa parehong araw kesa sa itinakdang interbal na 24 oras sa Hudaismo. Sa Marcos 14:57-58, ang ilang mga tao ay tumayo na may mga "hindi totoong testimonya" laban kay Hesus. Gayunpman, ang kanilang "hindi totoong" inangkin na sinabi ni Hesus ang sinabi ni Hesus ayon sa Juan 2:18-19 at Gawa 6:14. Ayon sa Marcos 16:61, iniugnay ng dakilang saserdote ang pagiging isang [[mesiyas]] sa pagiging Anak ng Diyos. Ito ay maling pag-uugnay dahil hindi itinuturing sa Hudaismo ang pagiging [[mesiyas]] na may katayuang pang-diyos. Ang pag-aangkin rin at pagtuturo ng isang indibidwal na siya "ang mesiyas" ay hindi itinuturing sa [[Hudaismo]] na [[pamumusong]] gaya ng maling pag-aangkin sa Marcos 14:61-64. Ang pag-aangkin rin ni Hesus sa Marcos 14:62 ay hindi nangangailangang ito ay may anumang konotasyong pang-diyos. Ang paggamit ng pariralang "Anak ng Mapalad" o "Anak ng Diyos" ay hindi isang krimen na pinarurusahan ng kamatayan sa Hudaismo. Ang pag-aangkin rin ni Hesus na ang Anak ng Tao ay uupo sa kanan ng diyos sa Marcos 14:62 ay walang pinagkaiba sa alusyon ni [[David]] na nakaupo siya sa kanan ng diyos(Awit 110:1)<ref>Morris Goldstein, Jesus in the Jewish Tradition, Macmillan, New York 1953 quoted in Wilson, Jesus: The Evidence: p 103</ref> Ayon sa mga [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]], si Hesus ay dinala kay Pilato ng [[Sanhedrin]] na nagpahuli kay Hesus at mismong kumwestiyon sa kanya. Isinaad na ang [[Sanhedrin]] ay binigyan lamang ni Hesus ng mga sagot na kanilang itinuring na [[pamumusong|mapamusong]](Marcos 14:61-64) ayon sa [[batas ni Moises]] na hindi malamang na ituturing ni Pilato na isang [[parusang kapital]] na nagpakahulugan ng batas Romano. Ang pangunahing tanong ni Pilato kay Hesus ay kung itinuturing niya ang kanyang sarili na hari ng mga [[Hudyo]] bilang pagtatangka na matukoy kung siya ay isang potensiyal na bantang politikal. Ayon sa saling [[New International Version|NIV]] Marcos 15:2, Mat 26:64: "Ikaw ba ang hari ng mga Hudyo"? "Yes, It is as you say"(oo, gaya ng sinasabi mo).<ref>http://bible.cc/matthew/26-64.htm</ref><ref name="bible.cc">http://bible.cc/mark/15-2.htm</ref> Sa ilang mga salin gaya ng [[KJV]], ang sagot ni Hesus ay: "Thou sayest it."([[King James Version]], Mark&nbsp;15:2, Sinasabi mo);<ref name="bible.cc"/> Ang anumang digri ng kompirmasyon ang nahango ng mga tagasalin ng [[bibliya]] mula sa sagot ni Hesus, ayon sa Bagong tipan ay hindi sapat upang makita si Hesus bilang isang tunay na bantang politikal. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], may pag-aatubili si Pilato na payagan ang pagpapako kay Hesus na walang nakitang kasalanan siya. Ayon sa Mateo, kustombre ng gobernador ng Roma na magpalaya ng isang bilanggo sa [[Paskuwa]]. Ang mga salaysay sa bagong tipan ay nagsasaad na inilabas ni Pilato si [[Barabbas]] at sa Mateo ay tinukoy siyang masamang bilanggo ngunit sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] ay isang mamatay tao. Isinaad ni Pilato sa mga Hudyo na pumili sa pagitan ng pagpalaya kay Barabbas o Hesus na umaasang kanilang hihilinging palayain si Hesus. Gayunpaman, pinili ng mga tao si Barabbas at sinabi tungkol kay Hesus na "Ipako siya!". Sa Mateo, tumugon si Pilato, "Bakit? anong kasamaan ang nagawa niya". Ang mga tao ay nagpatuloy na nagsasabing "Ipako siya!". Walang kustombreng alam na pagpapalaya ng mga bilanggo sa Herusalem maliban sa mga salaysay na ito sa ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay sinasabi ng ilan na elemento ng literaryong paglikha ng Ebanghelyo ni Marcos na nangailangang salungatin ang tunay na anak ng ama upang ilagay ang nagtuturong paligsahan sa anyo ng isang talinghaga. Ang kwento ni Barabbas ay historikal na ginamit upang ilagay ang pagsisi ng pagpapako kay Hesus sa mga Hudyo at upang pangatwiranan ang [[antisemitismo]] na isang interpretasyong kilala bilang [[deisidyong Hudyo]] na itinakwil ni Papa [[Benedict XVI]] sa kanyang aklat noong 2011 na ''Jesus of Nazareth'' kung saan kanya ring kinuwestiyon ang historisidad ng talata sa Mateo.<ref name=JRPB16> {{cite book |url=http://www.ignatius.com/promotions/jesus-of-nazareth/excerpts.htm |title= Jesus of Nazareth |author=[[Pope Benedict XVI]] |year=2011 |accessdate=2011-04-18}} </ref><ref>{{cite web |title=Pope Benedict XVI Points Fingers on Who Killed Jesus |url=http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |quote=While the charge of collective Jewish guilt has been an important catalyst of anti-Semitic persecution throughout history, the Catholic Church has consistently repudiated this teaching since the Second Vatican Council. |date=March 2, 2011 |accessdate=2012-09-28 |archive-date=2012-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120307122425/http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |url-status=dead }}</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Lucas]] ay naglalarawan sa mga saserdote na paulit ulit na nag-aakusa sa kanya bagaman ayon dito ay nanatiling tahimik si Hesus. Pumayag si Pilato na kondenahin si Hesus sa pagpapako sa krus pagkatapos na ipaliwanag ng mga pinunong Hudyo na siya ay isang banta sa Roma sa pamamagitan ng pag-aangking hari ng [[Israel]]. Ayon sa mga sinoptiko, ang mga tao ay tinutruan ng mga pariseo at saduceo na sumigaw laban kay Hesus. Idinagdag ng Mateo na bago ang pagkukundena kay Hesus si kamatayan, si Pilato ay naghugas sa tubig ng kanyang mga kamay sa harapan ng mga tao na nagsasabing "ako ay inosente sa dugo ng taong ito; makikita niyo". ==== Pagpapako sa krus==== [[File:SVouet.jpg|thumb|right|240px|''Ang Pagkapako ni Hesus sa Krus'' (1622) ni [[Simon Vouet]]; Church of Jesus, [[Genoa]]]] Pagakatapos ng paglilitis ni Pilato, si Hesus ay ibinigay ni Pilato sa mga tao upang ipako sa krus. Dinala siya ng mga kawal sa loob ng patyo na tinatawag na hukuman. Tinawag nila ang buong batalyon ng mga kawal na naroroon upang magtipon. Sinuotan nila siya ng kulay ubeng damit at nilagayan ng koronang tinik. Nagsimula silang bumati sa kaniya na sinasabi: Binabati, Hari ng mga Judio. Matapos nila siyang kutyain, hinubad nila ang kulay ubeng damit at isinuot sa kaniya ang kaniyang mga damit. Kanilang dinala siya papalabas upang ipako sa krus. Sa tatlong sinoptiko, kanilang kinuha ang isang nagngangalang Simon na taga-Cerene at ipinapasan sa kaniya ang krus ni Hesus. Salungat dito, sa Juan ay si Hesus lamang ang nagpasan ng kanyang krus tungo sa Golgota. Sa Lucas lamang isinaad ang pakikipag-usap ni Hesus sa mga babaeng sumusunod na tumatangis at nanaghoy sa kaniya. Ang kwento ng isang babaeng Veronica ay hindi matatagpuan sa mga ebanghelyo at lumitaw lamang noong mga 1380. Ayon sa kwento, si Veronica ay naawa nang makita niyang pasan ni Hesus ang kanyang krus tungo sa Golgota. Kanyang ibinigay ang kanyang belo upang punasan ang kanyang noo. Ito ay tinanggap ni Hesus na ibinalik kay Veronica at ang larawan ng kanyang mukha ay milagrosong lumitaw sa belong ito. Ayon sa Marcos at Mateo, si Hesu say inalukan ng maiinom bago siya ipako sa krus. Ang halong inumin na ibinigay kay Hesus sa {{Bibleverse||Marcos|15:23}} ay alak at mira na maaaring isang pagtatangka na pagaanin ang paghihirap na pagtitiisan ni Hesus dahil sa sedatibong epekto nito. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|27:34}}, ang halong inumin ay binago sa alak at apdo. Ang apdo ay isang sukdulang mapait sa lasa at kaya ang intensiyon sa Mateo ay tila kabaligtaran ng sa Marcos upang dagdagan ang paghihirap ni Hesus. Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay ipinako kasama ng dalawa pa. Ang mga sinoptiko ay nagdagdag ng mas maraming mga detalye dito. Ang parehong {{Bibleverse||Marcos|15:27,32}} at {{Bibleverse||Mateo|27:38,44}} ay nagsasaad na ang parehong mga nahatulang kriminal ay sumali sa mga tao sa pagkutya kay Hesus. Sa Lucas, isang kriminal lamang ang kumutya kay Hesus at ang isa ay sumaway sa kumutyang kriminal. Sinabi ng hindi kumutyang kriminal kay Hesus, na Panginoon, alalahanin mo ako kapag ikaw ay nasa paghahari mo na. Sinabi ni Jesus sa kaniya: ''Katotohanang sinasabi ko sa iyo, sa araw na ito, ikaw ay makakasama ko sa Paraiso''. Ang Lucas ay hindi nagbanggit na ang ina ni Hesus ay makikita sa kanyang pagpapako ngunit sa Juan ay inilagay siya sa lugar ng pagpapako kay Hesus at isinaad na habang nasa krus ay nakita niya ang kanyang ina at isang alagad na kanyang minamahal. Kanyang sinabi sa kanyang ina "Babae, tingnan mo ang iyong anak". Inilagay din sa Juan ang iba pang mga babae na kapatid ng kanyang ina, si Maryang asawa ni Clopas at [[Marya Magdalena]]. Hindi matiyak kung buong tinutukoy sa Juan ang 3 o 4 na babae sa krus. Walang kasunduan sa mga iskolar kung anong petsa o araw ipinako si Hesus. Tinatayang si Hesus ay namatay mula 30 CE hanggang 36 CE. Ang araw ng pagpapako kay Hesus ay kadalasang pinaniniwalaang biyernes ngunit ang ilang mga iskolar ay nagmungkahi ng araw na huwebes o miyerkules. Ang ilang iskolar ay naniniwala sa araw na huwebes batay sa isang dobleng sabath na sanhi ng isang ekstrang sabath na Paskuwa na bumagsak sa takipsilim ng huwebes hanggang sa tanghali ng biyernes na nauna sa normal na lingguhang sabath. Ang ilan ay nagmungkahi ng miyerkules batay sa pagbanggit ni Hesus ng pariralang "tatlong mga araw at tatlong mga gabi" sa {{Bibleverse||Mateo|12:40}} bago ang kanyang muling pagkabuhay na sinasabing sa araw ng linggo. Bagaman ayon sa batas ng Hudyo, ang bahagi ng araw ay katumbas ng isang buong araw, ang pariralang "tatlong araw at tatlong gabi" ay nangangahulugang tatlong magkakasunod na araw sa pagitan ng bukang liwayway at gabi at gabi at bukang liwayway o 72 araw. Inangkin na si Hesus ay nabuhay pagkatapos ng 3 araw sa biyernes. Kung ito ay totoo, siya ay inilibing lamang ng 2 gabi. Sa {{Bibleverse||Marcos|15:25}}, ang pagpapako kay Hesus sa krus ay nangyari sa ikatlong oras(alas nuwebe ng umaga) at ang kamatayan ay nangyari sa ikasiyam na oras(alas tres ng hapon).<ref name=Harrington442>''The Gospel of Mark, Volume 2'' by John R. Donahue, Daniel J. Harrington 2002 ISBN 0-8146-5965-9 page 442</ref> Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|19:4}}, si Hesus ay nasa harap pa rin ni Pilato sa ikaanim na oras. Ang ilan ay nagmungkahi ng pagkakasundo ng dalawang salaysay batay sa pag-ooras na Romano ngunit ito ay itinatakwil ng ilang mga iskolar.<ref>Steven L. Cox, Kendell H Easley, 2007 Harmony of the Gospels ISBN 0-8054-9444-8 pages 323–323</ref><ref name=RBrown959 >''Death of the Messiah, Volume 2'' by Raymond E. Brown 1999 ISBN 0-385-49449-1 pages 959–960</ref><ref name=Colin188 >[[Colin Humphreys]], ''The Mystery of the Last Supper'' Cambridge University Press 2011 ISBN 978-0-521-73200-0, pages 188–190</ref> Ang {{Bibleverse||Marcos|15:33}} at {{Bibleverse||Mateo|27:45}} ay nagsasaad na may kadiliman mula sa tanghali hanggang sa alas-tres ng tanghali. Ang {{Bibleverse||Lucas|23:44-45}} ay nagsaad na ito ay [[eklipse ng araw]]. Ayon sa ilang mga iskolar, ito ay imposibleng mangyari dahil ayon sa mga sinoptiko, si Hesus ay ipinako noong unang araw ng Paskuwa(Paglagpas) na Nisan 15. Ang Nisan 15 ay isang gabi ng buong buwan o ang buwan ay nasa kabilang panig ng mundo. Upang ang eklipse ng araw ay mangyari, ang buwan ay dapat nasa pagitan ng daigdig at araw. Sa karagdagan, wala ring mga ulat sa kasaysayan ng isang eklipse ng araw sa Herusalem sa mga panahong ito.<ref>Caird, Saint Luke, p. 253</ref><ref>Craveri, The Life of Jesus, p.399</ref> Kahit ang [[Ebanghelyo ni Juan]] ay hindi rin nagbanggit ng eklipseng nangyari sa pagpapako kay Hesus. Ang hindi karaniwang napakatagal na eklipse ay ginagamit rin laban sa historisidad ng eklipseng ito.<ref>Carrier (1999).</ref> Ang isang pananaw ay ang mga salaysay sa sinoptiko ay isang paglikhang literaryo ng mga manunulat ng ebanghelyo upang pataasin ang kahalagaan ng teolohikal na mahalagang pangyayari kung paanong ang mga eklipse ay iniugnay rin sa mga salaysay ng mga ibang pigurang historikal.<ref name = "ActJMark"/><ref>Davies, W. D, and Dale C. Allison, ''A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to Saing Matthew'', Volume III (Continuum International, 1997), page 623.</ref><ref>{{cite book |first=Burton L. |last=Mack |title=A Myth of Innocence: Mark and Christian origins |publisher=Fortress Press |year=1988 |isbn=0-8006-2549-8 |page=296 |quote=This is the earliest account there is about the crucifixion of Jesus. It is a Markan fabrication |url=http://books.google.com/books?id=fNSbW8hWRzwC&pg=PA296&vq=%22markan+fabrication%22&dq=darkness+crucifixion+myth&as_brr=3&sig=91wedXZa05AyWJBh1UHPTlHR4xE}} </ref> Sa Marcos, ang pagdilim ay sinamahan ng pagkapunit sa dalawa ng tabing ng banal na mula sa itaas hanggang sa ibaba.<ref name="ActJMark"/> Ang Mateo ay nagdagdag ng isang [[lindol]] at [[muling pagkabuhay]] ng mga namatay na santo. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:52-53}}, ang mga libingan ay nabuksan at maraming katawan ng mga banal na namatay ang bumangon. Ang mga patay na ito lumabas sa libingan pagkatapos lamang mabuhay na muli si Hesus at pumasok sa banal na lungsod at nagpakita roon sa maraming tao.<ref name = "ActJMatthew">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Matthew," p. 129-270</ref> Ang ilang mga kalaunang manuskrito ng Mateo ay may nakasulat na "''pagkatapos ng kanilang muling pagkabuhay''" sa halip na "''niya''"(his). Ayon kay Schweizer, ang talatang ito ay naglalaman ng isang sinaunang pagtutuwid sa orihinal na manuskrito ng Mateo. Sa teolohiya, si Hesus ang dapat na unang taong muling mabuhay kaya naniwala si Schweizer na ang salita ay ipinalit upang masiguro na ang mga santo ay umahon lamang pagkatapos mabuhay ni Hesus.<ref>[[Eduard Schweizer|Schweizer, Eduard]]. ''The Good News According to Matthew.'' Atlanta: John Knox Press, 1975</ref> Ang karamihan ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ay hindi tumuturing sa mga pangyayaring ito na historikal. Ang mga ito ay tinawag ni Bultmaan na "purong nobelistikong mga motif".<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685">Keener, Craig S. ''The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary.'' Wm. B. Eerdmans Publishing, 2009. pg. 685</ref> Isinaad ni Hagnar na ang mga pangyayaring ay may mas saysay ng teolohikal sa halip na historikal.<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685"/><ref>[[Raymond E. Brown|Brown, Raymond]]. ''Death of the Messiah.'' Doubleday, 1999. Pennsylvania State University</ref> Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay nagsalita ng pitong mga payahag habang siya ay nakapako sa krus. Sa Lucas 23:34 ay, "Ama, patawarin mo sila sapagkat hindi nila alam ang kanilang ginagawa. Sa Lucas 23:43, "Sa katotohanan, sinasabi ko, ngayon araw ay makakasama mo ako sa Paraiso". Sa Juan 19:25-27, "Babae, tingnan mo ang iyong anak!". Sa Mateo 27:46, ay ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?". Sa Juan 19:28 ay "Ako ay nauuhaw". Sa Juan 19:30 ay "Natapos na" at sa Lucas 23:46 ay "Ama, sa iyong mga kamay ay ipinagkakatiwala ko ang aking espiritu". Dahil sa magkakaibang mga huling salita sa pagitan ng apat na ebanghelyo, si James Dunn ay naghayag ng pagdududa sa historisidad ng mga ito.<ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref> Sa Mateo 27:46, ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?" ay isang sipi sa unang linya ng Awit 22:1. Ang Awit 22:16 ay pinakahulugan ng mga Kristiyano na reperensiya sa pagpapako ni Hesus sa krus batay sa ilang mga modernong salin ng Bibliya na nagsalin ng talata na "kanilang tinagos ang aking mga kamay at mga paa".<ref>http://bible.cc/psalms/22-16.htm</ref> Ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng mga Hudyong iskolar. Ang mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo ng Awit 22:16 ay ''ka'ari yadai v'raglai'' ("tulad ng isang leon ang aking mga kamay at ang aking mga paa"). Ang anyong sintaktiko ng pariralang Hebreo ay lumilitaw na walang pandiwa at ito ay sinuplay sa Aramaikong targum na "sila ay kumagat tulad ng isang leon ang aking mga kamay at mga paa". Ang karamihan ng mga manuskritong Hebreo ay gumamit ng salitang kaari(tulad ng isang leon) samantalang sa [[Septuagint]](na saling Griyego ng Hebreo) ay mababasa na "kanilang hinukay"(ορυξαν). Ang mga bersiyong nagsalin ng ''kaari'' ng Awit 22:16 na "tumagos", ay nagsalin ng ''kaari'' sa Isaias 38:13&nbsp;ng "''tulad ng isang leon'', kaya kanyang binali ang lahat ng aking mga buto".<ref>http://bible.cc/isaiah/38-13.htm</ref> Tanging ang [[Peshitta]](ca. 200 CE) na bersiyong Syriac ng Hebreo ang may pagbasang "kanilang tinagos"(they have pierced). Si [[Aquila]] ay nagsalin ng Hebreong Awit 22:16 sa Griyego na "kanilang dinispigura" sa kanyang unang edisyon ngunit isinalin itong "kanilang itinali" sa ikalawang edisyon. Si [[Jeronimo]] ay nagsalin ng Bibliyang Hebreo ng Awit 22:16 sa Latin na "kanilang itinali" ngunit mula sa Griyego na karu tungo sa Latin ay isinaling "kanilang hinukay". Ang karu ay mababasa sa dalawang manuskrito ng Hebreo ngunit ang kaari ay mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo. Ang kaaru na hindi alam ang kahulugan ay mababasa sa kakaunting mga manuskritong Hebreo at mababasa rin sa skrolyo sa Nahal Hever(5/6HevPs). Ang 5/6HevPs ay may karagdagang aleph sa pagitan ng kaf at resh. Walang ibang alam na halimbawa sa panitikang Hebreo na nagbabaybay ng karu sa ganitong paraan at ang kahulugan nito ay hindi alam.<ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/lutheran.html</ref> ====Paglilibing kay Hesus==== [[File:Caravaggio - La Deposizione di Cristo.jpg|thumb|right|200px|''Ang Paglilibing ni Kristo'' sa obra ni [[Caravaggio]].]] Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42-47}}, noon ay araw ng Paghahanda, nang gumabi, na siyang araw bago ang araw ng Sabat. At dumating si Jose na taga-Arimatea na isang marangal na kasapi ng Sanhedrin. Siya ay naghihintay din sa paghahari ng Diyos. Naglakas-loob siyang pumunta kay Pilato upang hingin ang katawan ni Jesus. Ipinatawag ni Pilato ang Kapitan at itinanong dito kung matagal nang patay si Jesus. Nang mabatid niya ito sa Kapitan pinahintulutan niya si Jose na kunin ang bangkay ni Jesus. Bumili si Jose ng telang lino at ibinaba si Hesus sa krus at binalot ng telang lino at inilagay sa libingan. Nakita nina Maria Magdalena at isang Maria kung saan inilagay ni Jose si Hesus. May ilang mga problema sa salaysay na ito. Una ang isinaad na "''nang gumabi''" ay nangangahulugang lumubog na ang araw o alas sais ng hapon na sa Hudaismo ay isa nang Sabath. Kahit pa ipagpalagay na ang gabi ay nangangahulugang isang mas maagang panahon, ang problema ay nananatili dahil ayon sa mga sinoptiko, ang araw na iyon ang unang araw ng [[Paskuwa]](Paglagpas). Sa Sabath o Paskuwa ay hindi pinapayagan ang mga Hudyo magsagawa ng mga transaksiyon ng negosyo ngunit ayon sa salaysay na ito, si Jose ay bumili ng linong panglibing sa araw na iyon. Gayundin, ang paglilibing at pagdadalamhati ay ipinagbabawal sa Hudaismo tuwing Sabath o Paskuwa. Sa Marcos, walang pagpapahid ng mga pabango ni Jose(o katulong na si Nicodemo) na binanggit ngunit nasaksihan ng mga babae kung saan inilagay ni Jose si Hesus sa libingan({{Bibleverse||Marcos|15:47}}). Ang pagpapahid ng mga babae kay Hesus ay ''isasagawa pa lang'' ng linggo({{Bibleverse||Marcos|16:1-2}}) samantalang sa {{Bibleverse||Juan|19:38-42}} ay naisagawa na nina Jose at Nicodemo bago pa ang paglilibing kay Hesus at kaya ay walang binanggit sa Juan na may gagawing pagpapahid si Marya Magdalena nang nag-iisa itong tumungo noong linggo sa libingan({{Bibleverse||Juan|20:1}}). Ang ilang mga iskolar ay nagdududa kung si Jose ng Arimatea ay isang historikal na tao dahil walang rekord sa Lumang Tipan, Talmud at iba pa, maliban sa mga ebanghelyo ng isang lugar na Arimatea.<ref>E. Goldin Hyman, The Case of the Nazarene Reopened</ref> Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-66}}, "''Kinabukasan ay ang araw pagkatapos ng paghahanda at ang mga pinunong-saserdote at mga fariseo ay nagtipun-tipon sa harap ni Pilato na nag-aangkin kay Pilato na naala-ala nila ang sinabi ni Hesus ng nabubuhay pa ito na pagkalipas ng tatlong araw ay si Hesus ay babangon. Kanilang hiniling kay Pilato na ipag-utos nito na bantayan ang libingan ni Hesus hanggang sa ikatlong araw at baka sa gabi ay nakawin siya ng kaniyang mga alagad at sabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay. Kung magkakagayon, ang pandaraya ay magiging malala kaysa una.''" May ilang mga problema sa salaysay na ito na matatagpuan ''lamang'' sa Mateo at hindi sa ibang tatlong kanonikal na ebanghelyo. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42}} at {{Bibleverse||Lucas|23:54}} ang araw ng paghahanda ang araw bago ang araw ng Sabath at kaya ang pagtitipon ng mga saserdote at fariseo ay nahuhulog sa araw ng Sabath na ayon sa batas ng mga Hudyo ay ipinagbabawal ang paggawa ng anumang gawa gaya ng pagtitipon sa harap ni Pilato. Ayon sa mga ebanghelyo, ang mga fariseo ay mga striktong tagapagmasid ng Sabath na kanilang hinangad na ipapatay si Hesus sa simpleng pagpapagaling nito sa Sabath. Ang inaangkin rin sa salaysay na naunawaan ng mga saserdote at fariseo na muling mabubuhay si Hesus pagkatapos ng tatlong araw at nanakawin ng mga alagad ni Hesus ang kanyang bangkay at sasabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay ay sinasalungat ng {{Bibleverse||Juan|2:18-22}} na nagsasaad na hindi naunawaan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang sinabing pagtatayo muli ng templo hanggang lamang sa kanyang pagbangon muli sa patay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:9}}, hindi pa alam ng mga alagad noon ang kasulatan na siya ay dapat bumangon mula sa mga patay. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:45-46}}, pagkatapos lamang muling mabuhay ni Hesus nang binuksan ni Hesus ang pang-unawa ng mga alagad upang maunawaan ng mga ito ang mga kasulatan na babangong muli sa mga patay sa ikatlong araw ang mesiyas. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|27:39-40}} na hindi alam ng mga Hudyo ang ibig sabihin ni Hesus. Ang isa pang problema sa Mateo ang paglipas ng isang araw bago pabantayan ng mga saserdote at fariseo ang libingan ni Hesus na na nagbibigay sa mga alagad ni Hesus ng pagkakataon na nakawin ang kanyang bangkay. Salungat sa salaysay ng mga ebanghelyo, ang {{Bibleverse2|Mga|Gawa|13:27-29}} ay nagsaad na ang naglibing kay Hesus ay ang mga mamamayan ng Herusalem at mga pinuno ng mga ito. Ang salaysay sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-65}} ay nag-uulat rin ng mga usapang may pribilehiyo sa pagitan ng mga saserdote at ni Pilato at sikretong usapan sa pagitan ng mga saserdote at bantay({{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}) na walang mga Kristiyano ang maaaring makaalam at kaya ay pinaniniwalaan na isang imbensiyon lamang ng may akda ng Mateo.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/resurrection/2.html</ref> Ayon sa mga skolar na sina [[L. Michael White]] at [[Helmut Koester]], ang salaysay ng mga bantay sa Mateo ay isang pagtatangkang apolohetiko ng may akda ng Mateo upang ipaliwanag ang mga pag-aangkin ng mga Hudyo na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan na kumakalat sa panahon ng pagkakasulat ng Ebanghelyo ni Mateo.<ref>''Ancient Christian Gospels'' Koster, Helmut; Trinity Press, (1992) pg 237.</ref><ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/symposium/historical.html</ref> Ayon ds {{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}, "''Habang sila ay papaalis, narito, ang mga bantay ay umalis papuntang lungsod. Kanilang iniulat sa mga pinunong-saserdote ang lahat ng mga nangyari. Sila ay nagtipun-tipon kasama ng matatanda. At nang makapagsangguni na sila, binigyan nila ng malaking halagang salapi ang mga bantay.Sinabi nila: Sabihin ninyo na dumating ang kaniyang mga alagad nang gabi habang kami ay natutulog at ninakaw nila si Jesus. Kapag ito ay narinig ng gobernador, hihimukin namin siya at ililigtas kayo sa inyong pananagutan. Kinuha nila ang salapi at ginawa ang ayon sa itinuro sa kanila. Ang ulat na ito ay kumalat sa mga Hudio hanggang sa kasalukuyan.''" Ayon sa mga kritiko, imposibleng maniwala ang mga pinunong Saserdote sa pahayag ng mga bantay na milagrasong umahon si Hesus sa libingan at hindi rin kapani-paniwala na kanilang paangkinin sa mga bantay na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan kung sila ay natutulog. Sa {{Bibleverse||Juan|20:14-16}}, pagkatapos akalain ni Maria Magdalena si Hesus bilang [[hardinero]] ay tinanong ito kung ano ang ginawa nito sa katawan ni Hesus na nagpapahiwatig na ang hardinero ay may motibo na galawin ang katawan ni Hesus. Sa ''Pakikipag-usap kay Trypho'' ni [[Justin Martyr]] ay isinaad na: ''ninakaw siya ng kanyang alagad sa gabi mula sa libingan kung saan siya nakahimlay nang alisin mula sa krus at ngayon ay dinadaya ang mga tao sa pagsasaad na siya ay nabuhay mula sa mga patay at umakyat sa langit".'' Si [[Tertullian]] ay nagbanggit sa kanyang ''De Spectaculis'' na karagdagan sa teoriya na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan ay ang hardinero ang gumawa sa gayong ang kanyang letsugas ay hindi mapinsala mula sa mga taong dumadalaw sa katawan. Ayon sa Toledoth Yeshu, ang hardinerong nagngangalang Juda ang orihinal na naglipat ng katawan at pagkatapos ay ibinenta ang katawan ni Hesus sa mga pinunong Hudyo.<ref name="carrier351">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 351.</ref> Ayon sa historyan na si Charles Freeman, ang [[Sanhedrin]] ang nag-alis ng katawan ni Hesus upang pigilan itong maging dambana ng mga alagad ni Hesus. Ikinatwiran ni Freeman na ang mga lalake(o anghel) na nakasuot ng puting balabal sa libingan ay maaaring ang mga saserdote ng templo({{Bibleverse||Marcos|16:3-7}}). Sa paghikayat ng mga lalakeng ito sa libingan sa mga alagad ni Hesus na bumalik sa Galilea, tinangka ng mga ito na paalisin ang mga alagad sa Herusalem upang maiwasan ang kaguluhan.<ref name="freeman">Charles Freeman, ''A New History of Early Christianity '', pp. 31-33(Yale University Press, 2009). ISBN 978-0-300-12581-8</ref> Ayon sa mga skolar, ang pagnanakaw ng mga libingan ay isang kilalang problema sa Judea noong unang siglo na ang Caesar ay nagutos ng parusang kamatayan sa pakikialam sa mga libingan at nagpatuloy hanggang ika-2 siglo CE. Kaya para sa mga tagapagtaguyod ng teoriyang ninakaw ang katawan ni Hesus ay posible na ninakaw ang katawan ni Hesus. Ito ay posible dahil hindi nasaksihan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang aktuwal na pagkabuhay na muli mula sa libingan kundi isang ''lamang'' walang lamang libingan({{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, {{Bibleverse||Lucas|24:1-3}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:5-7}}, nang pumasok si Pedro sa loob ng libingan ay nakita niyang nakalapag doon ang mga telang lino at nakita rin niya ang panyong inilagay sa ulo ni Hesus na hindi kasamang nakalapag ng telang lino. Ang panyong ito hiwalay na itiniklop (entetuligmenon) sa isang dako na nagpapahiwatig ng isang intensiyonal na aksiyon na ginawa sa panyong ito. Ang isang posibleng motibo para sa mga magnanakaw ng libingan ang paggamit ng katawan ni Hesus sa [[nekromansiya]]. Ang ilang mga rito sa panahong ito ay nangangailangan ng isang wala sa panahong namatay o katawan ng isang pinaniniwalaang banal na tao. Halimbawa, ang isang tao ay maaaring magpasok ng isang skrolyo sa bibig ng bangkay at magtanong ng mga tanong sa namatay.<ref name="carrier350">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 350.</ref> ==== Muling pagkabuhay at pagpapakita sa mga alagad==== Ayon sa mateo, ang mga babae ay dumating sa libingan habang ang bukang liwayway ay nagsisimula tungo sa unang araw ng linggo({{Bibleverse||Mateo|28:1}}). Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, sila ay dumating sa libingan nang sumikat na ang araw at ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:1}} ay maagang-maaga pa na sila ay dumating sa libingan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, sinasabing madilim pa nang ang katawan ni Hesus ay naglaho sa libingan. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:10}}, ang unang tumungo sa libingan ni Hesus ay sina Marya Magdalena, Joana, Maria na ina ni Santiago at iba pang kasama nila. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, si Marya Magdalena lamang ang tumungo sa libingan. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:1}}, ang unang tumungo sa libingan ay sina Marya Magdalena at isa pang Marya. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, ang unang bumisita sa libingan ay sina Marya Magdalena, Marya na ina ni Santiago at si Salome. Sa pagdating sa libingan ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:2-5}} ay nakita nina [[Marya Magdalena]] at isa pang Marya ang ''isang anghel sa labas ng libingan sa ibabaw ng batong iginulong''. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:3-4}} ay nakita nina Marya Magdalena, Joana, Marya at iba pa ang ''dalawang lalake sa loob ng libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:5}}, nakita nina [[Marya Magdalena]], Marya at Salome ang ''isang binatang nakaupo sa loob ng libingan'' sa gawaing kanan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}} ay walang binabanggit na nakakita si Marya Magdalena ng isang anghel sa labas, dalawang lalake sa loob o isang lalake sa loob. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, ang bato ay tinanggal na bago ang unang pagbisita ni Marya Magdalena. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|28:2}}, ang bato ay natanggal habang sina Marya Magdalena at marya ay dumadating sa libingan. Sa karagdagan sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}}, si Marya Magdalena at Marya ay sinabihan ng isang anghel sa labas ng libingan na si Hesus ay wala na sa libingan sapagkat siya ay nabuhay na. Sinabi ng anghel na sabihin nila sa mga alagad ni Hesus na nabuhay na siya. Sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis namang umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, hindi alam ni Marya na si Hesus ay nabuhay na at nang makita ni Marya Magdalena na ang bato ay naalis sa libingan, siya ay tumakbo at pumunta kay Simon Pedro at sa isang alagad at sinabi sa kanila kinuha nila ang Panginoon. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:5}}, {{Bibleverse||Marcos|16:6}} at {{Bibleverse||Lucas|24:5}} ay nakatanggap ng salita tungkol sa pagkabuhay ni Hesus bago ang kanilang aktuwal na pagkakita kay Hesus. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Juan|20:14-17}}, si Hesus ang unang naghayag kay Marya Magdalena na siya ay buhay na. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:8-9}}, si Hesus ay unang nagpakita sa napupuno ng kagalakan na si Marya Magdalena sa daan pagkaalis sa libingan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:12-17}}, si Hesus ay unang naghayag ng kanyang sarili sa tumatangis na Marya Magdalena ''sa libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}, pagkalabas nina Marya Magdalena, Marya at Salome sa libingan, nagmamadali silang tumakbo na nanginginig at nanggigilalas at dahil sa takot ay ''wala silang sinabing anuman sa kaninumang tao''. Salungat dito sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena mula sa libingan, ''kanilang isinalaysay ang lahat ng mga bagay na ito'' sa labing-isang alagad at sa iba pa. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}} na sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis na umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan at sila ay tumakbo upang sabihin ito sa mga alagad ni Hesus. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena at iba mula sa libingan, kanilang isinalaysay sa mga alagad ni Hesus ang balita ng pagkabuhay ni Hesus ''mula sa dalawang lalake''. Salungat dito sa Juan 20:18, Ang sinabi ng nag-iisang si Marya Magdalena sa mga alagad ay ''mula sa kanyang aktuwal na pagkakakita kay Hesus''. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:16}} ay unang nagpakita si Hesus sa labing-isang alagad sa Galilea. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:7,14}} ay isinasaad ring unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa [[Galilea]]. Salungat sa {{Bibleverse||Lucas|24:33,36}}, ay unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa Herusalem. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:24}}, si Tomas(na isa sa 12 apostol) ay ''hindi kasama ng labingisang alagad'' ng dumating si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|1|Corinto|15:4-5}}, si Hesus ay unang nagpakita kay Cephas at pagkatapos ay sa ''labingdalawang alagad''. Gayunpaman ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:5}}, si Hudas Iskariote na ''isa sa labingdalawang alagad'' ay nagpakamatay na bago pa ipako si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|Mga|Gawa|1:3,9,12,23-26}}, ang kahalili ni Hudas bilang isa sa 12 alagad na si Matias ay inihalalal lamang 40 araw pagkatapos ng muling pagkabuhay ni Hesus at kanyang pagakyat sa langit. Ang ilan sa pinakamatandang mga manuskrito ng [[Ebanghelyo ni Marcos]] na [[Codex Sinaiticus]] at [[Codex Vaticanus]] ay nagwawakas sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}.<ref>http://www.religioustolerance.org/mark_16.htm</ref> Ang mga talata ng {{Bibleverse||Marcos|16:9-20}} ay itinuturing ng mga iskolar ng Bagong Tipan na hindi bahagi ng orihinal na teksto ng Marcos at isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang iba't ibang mga argumento laban sa historisidad ng muling pagkabuhay(resureksiyon) ni Hesus ay itinanghal. Halimbawa, ang bilang ng ibang mga pigurang historikal at mga [[diyos]] na katulad sa kwento ni Hesus na may [[namamatay na diyos|mga salaysay ng kamatayan at muling pagkabuhay]].<ref name="RMB 14">[[Robert M. Price]], "The Empty Tomb: Introduction; The Second Life of Jesus." In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 14}}</ref>{{Ref label|C|c|none}} Ayon kay Peter Kirby, "maraming mga iskolar ang nagdududa sa historisidad ng isang walang laman na libingan".<ref>Peter Kirby, "The Case Against the Empty Tomb", In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 233}}</ref>{{Ref label|A|a|none}} Ayon sa iskolar na si [[Helmut Koester]], ang mga kwento ng muling pagkabuhay ni Hesus ay orihinal na mga epipanya at ang mas detalyadong mga salaysay ng muling pagkabuhay ay sekondaryo at hindi batay sa mga rekord na historikal.<ref>Helmut Koester, ''Introduction to the New Testament, Vol. 2: History and Literature of Early Christianity.'' Walter de Gruyter, 2000. p. 64-65.</ref> Salungat sa paniniwala ng karamihan ng mga Kristiyano, ang ilang mga pangkat ng [[relihiyon]] at kahit sa mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay hindi umaayon sa mga salaysay sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo. Ang mga Muslim ay naniniwala na si Hesus ay hindi ipinako sa krus kundi inakyat sa langit ng may katawan ng diyos. Ayon sa Quran, bagaman mukhang ipinako si Hesus, ay hindi siya pinatay sa pamamagitan ng pagpako o sa anumang ibang mga paraan at sa halip ay itinaas siya ng diyos sa kanyang sarili. Ang ilang mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay naniniwalang si Hesus ay walang pisikal na substansiya at itinangging si Hesus ay ipinako sa krus.<ref>{{cite book|last=Dunderberg|first=Ismo, Christopher Mark Tuckett, Kari Syreeni|title=Fair play: diversity and conflicts in early Christianity : essays in honour of Heikki Räisänen|year=2002|publisher=Brill|isbn=90-04-12359-8|pages=592|url=http://books.google.com/books?id=cSVNH95ckNUC&dq=Dunderberg+%22denied+the+crucified+Jesus%22|page=488}}</ref><ref>{{cite book|last=Pagels|first=Elaine H.|title=The Gnostic gospels|year=2006|publisher=Phoenix|isbn=0-7538-2114-1|pages=192|authorlink=Elaine Pagels}}</ref> Ayon sa Ikalawang Tratado ni Seth gayundin kay Basilides, si Simon na taga-Cirene ang napagkamalang si Hesus at ipinako kapalit niya at isinalaysay na si Hesus ay nakatayo at "tumatawa sa kanilang kamangmangan". Isinasaad sa tekstong ito na ang naniniwala na si Hesus ay namatay sa krus ay naniniwala sa "isang doktrina ng isang patay na tao". Ang hipotesis na swoon ay tumutukoy sa bilang mga teoriya na nagmungkahing si Hesus ay hindi namatay sa krus ngunit nawalan lamang ng malay at kalaunan ay muling binuhay sa libingan sa parehong mortal na katawan nito. May pag-aangkin na si Hesus ay namatay sa [[Shingo, Aomori]]. Ayon dito, sa halip na si Hesus ang ipinako sa krus ay ang kanyang kapatid ang ipinako at si Hesus ay tumakas sa Hapon at naging magsasaka ng kanin, nagpakasal, nagkaroon ng pamilya at mga anak at namatay sa edad na 106. ====Pag-akyat sa langit==== Ayon sa Lucas 24:50-51, si Hesus ay umakyat sa langit kaagad nang siya ay muling nabuhay sa [[Bethany]] ngunit ayon sa [[Aklat ng mga Gawa]] 1:3, tumagal pa ng 40 araw bago umakyat si Hesus sa langit sa [[Bundok ng mga Olibo]]. ====Pagbabalik ni Hesus==== Ayon sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] Kapitulo 13, [[Ebanghelyo ni Mateo]] Kapitulo 24, [[Ebanghelyo ni Lucas]] 21:20-32, ang pagkawasak ng [[Herusalem]] at [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] ng mga Romano noong 70 CE noong [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]] ang tanda ng pagbabalik ni Hesus at pagwawakas ng mundo. Ito ay isang [[vaticinium ex eventu]] na inilagay sa bibig ni Hesus ng mga may-akda ng mga ebanghelyong ito upang pangatwiranang ito ay kaparusahan ng [[diyos]] sa pagtakwil ng mga Hudyo kay Hesus bilang [[mesiyas]]. ==Mga katuruan at kautusan ni Hesus== {{seealso|Sermon sa bundok}} Ang mga katuruan at kautusan ni Hesus ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo: ===Tungkol sa kayamanan at mga mayaman=== *Mateo 6:19-21, "Huwag kayong mag-ipon para sa inyong sarili ng kayamanan dito sa lupa na kung saan maraming tanga at kalawang ang naninira. Nanakawin din ang mga ito ng mga magnanakaw. Sa halip, mag-ipon kayo ng kayamanan sa langit dahil doon ay walang tanga at kalawang na sisira, at wala ring mga magnanakaw. Ito ay sapagkat kung saan naroroon ang inyong kayamanan ay naroroon din naman ang inyong puso." *Mateo 6:24, "Walang taong makapaglilingkod sa dalawang panginoon sapagkat maaaring kapootan niya ang isa at ibigin ang ikalawa. Maaaring maging tapat siya sa isa at pawalang-halaga ang ikalawa. Hindi kayo makapaglilingkod sa Diyos at sa kayamanan." *Mateo 19:21, "Sinabi ni Jesus sa kaniya: Kung ibig mong maging ganap, humayo ka, ipagbili mo ang iyong tinatangkilik, at ibigay mo sa mga dukha at magkakaroon ka ng kayamanan sa langit. Pagkatapos, halika at sumunod sa akin." *Mateo 19:23-24, "Kaya sinabi ni Jesus sa kaniyang mga alagad: Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Napakahirap sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng langit. Muli kong sinasabi sa inyo: Madali pa sa isang kamelyo ang dumaan sa butas ng karayom kaysa sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng Diyos." *Marcos 10:21, "Tiningnan siya ni Jesus at inibig siya. Sinabi niya sa kaniya: Isang bagay ang kulang sa iyo. Humayo ka at ipagbili mo ang lahat mong tinatangkilik. Ibigay mo ang salapi sa mga dukha at magkakaroon ka ng nakaimbak na kayamanan sa langit. Pagkatapos pumarito ka, pasanin mo ang krus at sumunod ka sa akin." *Lucas 6:22, "Sa aba ninyo na mayayaman sapagkat tinatanggap ninyo ang inyong kaaliwan." *Lucas 15:24, "Sinabi niya sa kanila: Tingnan at ingatan ninyo ang inyong mga sarili mula sa kasakiman sapagkat ang buhay ng tao ay hindi nakapaloob sa kasaganaan ng mga bagay na kaniyang tinatangkilik." *Lucas 14:33, " Gayundin nga, ang bawat isang hindi nag-iiwan ng lahat ng tinatangkilik niya ay hindi siya maaaring maging alagad ko." *Lucas 14:8-14, "Pagka inaanyayahan ka ninomang tao sa kasalan, huwag kang uupo sa pangulong luklukan; baka mayroon siyang anyayahang lalong marangal na tao kay sa iyo, At lumapit yaong naganyaya sa iyo at sa kaniya, at sabihin sa iyo, Bigyan mong puwang ang taong ito; at kung magkagayo'y magpapasimula kang mapahiya na mapalagay ka sa dakong kababababaan. Kundi pagka inaanyayahan ka, ay pumaroon ka at umupo ka sa dakong kababababaan; upang kung dumating ang naganyaya sa iyo, ay sa iyo'y sabihin niya, Kaibigan pumaroon ka pa sa lalong mataas: kung magkagayo'y magkakaroon ka ng kaluwalhatian sa harap ng lahat na mga kasalo mong nangakaupo sa dulang. Sapagka't ang bawa't nagmamataas ay mabababa; at ang nagpapakababa ay matataas. At sinabi rin naman niya sa naganyaya sa kaniya, Pagka naghahanda ka ng isang tanghalian o ng isang hapunan, ay huwag mong tawagin ang iyong mga kaibigan, ni ang iyong mga kapatid, ni ang iyong mga kamaganak, ni ang mayayamang kapitbahay; baka ikaw naman ang kanilang muling anyayahan, at gantihan ka. Datapuwa't kung maghahanda ka, ay anyayahan mo ang mga dukha, ang mga pingkaw, ang mga pilay, ang mga bulag, At magiging mapalad ka; sapagka't wala silang sukat ikaganti sa iyo: sapagka't gagantihin sa iyo sa pagkabuhay na maguli ng mga ganap." *Lucas 16:19-26, "Mayroon ngang isang taong mayaman, at siya'y nagdaramit ng kulay ube at maselang lino, at sa araw-araw ay kumakain ng sagana: At isang pulubi na ang pangala'y Lazaro, lipos ng mga sugat, ay inilalagay sa kaniyang pintuan, At naghahangad na mapakain ng mga mumo na nangahuhulog mula sa dulang ng mayaman; oo, at lumapit pati ang mga aso at hinihimuran ang kaniyang mga sugat. At nangyari, na namatay ang pulubi at siya'y dinala ng mga anghel sa sinapupunan ni Abraham: at namatay naman ang mayaman, at inilibing. At sa Hades na nasa mga pagdurusa ay itiningin niya ang kaniyang mga mata, at natanaw sa malayo si Abraham, at si Lazaro ay nasa kaniyang sinapupunan. At siya'y sumigaw at sinabi, Amang Abraham, maawa ka sa akin, at suguin mo si Lazaro, upang itubog niya sa tubig ang dulo ng kaniyang daliri, at palamigin ang aking dila; sapagka't naghihirap ako sa alab na ito. Datapuwa't sinabi ni Abraham, Anak, alalahanin mo na ikaw ay tumanggap ng iyong mabubuting bagay sa iyong pamumuhay, at si Lazaro sa gayon ding paraan ay masasamang bagay: datapuwa't ngayon, ay inaaliw siya rini, at ikaw ay nasa kahirapan. At bukod sa lahat ng ito, ay may isang malaking banging nakalagay sa pagitan namin at ninyo, upang ang mga magibig tumawid buhat dini hanggang sa inyo ay hindi maari, at gayon din walang makatawid mula diyan hanggang sa amin. " *Lucas 6:20-21, "At itiningin niya ang kaniyang mga mata sa kaniyang mga alagad, at sinabi, Mapapalad kayong mga dukha: sapagka't inyo ang kaharian ng Dios. Mapapalad kayong nangagugutom ngayon: sapagka't kayo'y bubusugin. Mapapalad kayong nagsisitangis ngayon: sapagka't kayo'y magsisitawa. " ===Tungkol sa kautusan ni Moises=== ====Pagpapatibay==== *Mateo 5:17-19, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang sirain ang Kautusan o ang mga Propeta. Naparito ako hindi upang sirain kundi upang tuparin ang mga ito. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Lilipas ang langit at ang lupa ngunit kahit isang tuldok o isang kudlit sa Kautusan ay hindi lilipas sa anumang paraan hanggang matupad ang lahat. Kaya ang sinumang lumabag sa isa sa mga utos na ito, kahit na ang kaliit-liitan, at ituro sa mga tao ang gayon, ay tatawaging pinakamababa sa paghahari ng langit. Ngunit ang sinumang gumaganap at nagtuturong ganapin ito ay tatawaging dakila sa paghahari ng langit." *Lucas 10:25-28, "Narito, isang dalubhasa sa kautusan ang tumayo na sinusubok siya at sinasabi: Guro, anong gagawin ko upang magmana ng walang hanggang buhay? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ano ba ang nakasulat sa kautusan? Ano ang pagkabasa mo rito? Sumagot siya at sinabi: Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos ng buong puso mo at ng buong kaluluwa mo at ng buong lakas mo at ng buong isip mo. Ibigin mo ang iyong kapwa tulad ng iyong sarili. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Tama ang sagot mo. Gawin mo ito at ikaw ay mabubuhay." *Marcos 7:9-13, "Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." ====Pagsalungat==== *Marcos 7:15,18-19 "Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya.Sinabi niya sa kanila: Kayo ba ay wala ring pang-unawa? Hindi ba ninyo nauunawaan na anumang bagay na pumasok sa tao mula sa labas ay hindi nagpaparumi sa kaniya? Ito ay sapagkat hindi ito pumapasok sa kaniyang puso kundi sa tiyan at ito ay idinudumi sa palikuran. Sinabi ito ni Jesus upang ipahayag na ang lahat ng pagkain ay malinis." *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa, maliban na lamang sa dahilan ng pakikiapid, ay nagtutulak sa kaniya upang mangalunya. At sinumang magpakasal sa babaeng hiniwalayan ay nagkakasala ng kasalanang sekswal." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: [[Mata sa mata]] at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 12:1-8, "Nang panahong iyon, sa araw ng Sabat, naglakad si Jesus sa triguhan. Kasama niya ang kaniyang mga alagad, at sila ay nagutom. Nagsimula silang pumigtal ng uhay ng trigo at kinain nila. Ngunit nang makita ito ng mga Fariseo, sinabi nila sa kaniya: Narito, ang iyong mga alagad ay gumagawa ng gawaing labag sa kautusan sa araw ng Sabat. Ngunit sinabi niya sa kanila: Hindi ba ninyo nabasa ang ginawa ni David noong siya at ang kaniyang mga kasama ay nagutom? Pumasok siya sa bahay ng Diyos at kinain ang mga tinapay na inihandog. Subalit labag sa kautusan na siya at ang mga kasama niya na kumain nito, dahil ito ay para sa mga saserdote lamang. O, hindi ba ninyo nabasa sa Kautusan, kung paanong sa mga araw ng Sabat, na ang mga saserdote sa templo ay lumabag sa araw ng Sabat, at hindi sila nagkasala? Ngunit sinasabi ko sa inyo na naririto ang isang lalo pang dakila kaysa sa templo. Ngunit kung alam lamang ninyo kung ano ang kahulugan nito: Habag ang ibig ko at hindi hain, hindi sana ninyo hinatulan ang mga walang kasalanan. Ito ay sapagkat ang Anak ng Tao ay Panginoon ng araw ng Sabat." ===Tungkol sa kaaway at masasama=== *Mateo 5:43-44, "Narinig ninyong sinabi: Ibigin mo ang iyong kapwa at kapootan mo ang iyong kaaway. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ibigin ninyo ang inyong mga kaaway. Pagpalain ninyo ang mga napopoot sa inyo. Gawan ninyo ng mabuti ang mga nagagalit sa inyo. Ipanalangin ninyo ang mga umaalipusta sa inyo at ang mga umuusig sa inyo." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: Mata sa mata at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 18:21-22, "Nang magkagayo'y lumapit si Pedro at sinabi sa kaniya, Panginoon, makailang magkakasala ang aking kapatid laban sa akin na siya'y aking patatawarin? hanggang sa makapito? Sinabi sa kaniya ni Jesus, Hindi ko sinasabi sa iyo, Hanggang sa makapito; kundi, Hanggang sa makapitongpung pito." *Mateo 5:22, "Makipagkasundo ka agad sa iyong kaalit, samantalang ikaw ay kasama niya sa daan; baka ibigay ka ng kaalit mo sa hukom, at ibigay ka ng hukom sa punong kawal, at ipasok ka sa bilangguan." *Mateo 18:15-17, At kung magkasala laban sa iyo ang kapatid mo, pumaroon ka, at ipakilala mo sa kaniya ang kaniyang kasalanan na ikaw at siyang magisa: kung ikaw ay pakinggan niya, ay nagwagi ka sa iyong kapatid. Datapuwa't kung hindi ka niya pakinggan, ay magsama ka pa ng isa o dalawa, upang sa bibig ng dalawang saksi o tatlo ay mapagtibay ang bawa't salita. At kung ayaw niyang pakinggan sila, ay sabihin mo sa iglesia: at kung ayaw rin niyang pakinggan ang iglesia, ay ipalagay mo siyang tulad sa Gentil at maniningil ng buwis. *Mateo 6:14-15, "Sapagka't kung ipatawad ninyo sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay patatawarin naman kayo ng inyong Ama sa kalangitan. Datapuwa't kung hindi ninyo ipatawad sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay hindi rin naman kayo patatawarin ng inyong Ama ng inyong mga kasalanan." *Marcos 11:25-26, "At kailan man kayo'y nangakatayong nagsisipanalangin, mangagpatawad kayo, kung mayroon kayong anomang laban sa kanino man; upang ang inyong Ama naman na nasa langit ay patawarin kayo ng inyong mga kasalanan. Datapuwa't kung hindi kayo magpapatawad, hindi rin kayo patatawarin sa inyong mga kasalanan ng inyong Ama na nasa mga langit." *Juan 2:13-15, "Malapit na ang Araw ng Paglagpas ng mga Judio at umahon si Jesus patungong Jerusalem. Nakita niya sa templo ang mga nagtitinda ng mga baka, ng mga tupa at ng mga kalapati, at ang mga mamamalit-salapi na nakaupo. Pagkagawa niya ng panghagupit na lubid ay tinaboy niya silang lahat papalabas sa templo pati na ang mga tupa at ang mga toro. Ibinubo niya ang salapi ng mga mamamalit-salapi at itinumba ang kanilang mga mesa." *Mateo 23:33, "Mga ahas, mga anak ng ulupong! Papaano kayo makakaligtas mula sa hatol ng [[Gehenna]]? " *Mateo 10:35-36,"Sapagka't ako'y naparito upang papagalitin ang lalake laban sa kaniyang ama, at ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyanang babae: At ang magiging kaaway ng tao ay ang kaniya ring sariling kasangbahay." ===Pagkapoot=== *Mateo 5:22, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't mapoot sa kaniyang kapatid ay mapapasa panganib sa kahatulan; at ang sinomang magsabi sa kaniyang kapatid, Raca, ay mapapasa panganib sa Sanedrin; at ang sinomang magsabi, ulol ka, ay mapapasa panganib sa [[Gehenna]]." *Mateo 23:17, "Kayong mga ulol at mga bulag: sapagka't alin baga ang lalong dakila, ang ginto, o ang templong bumabanal sa ginto? *Lucas 14:26,"Kung ang sinomang tao'y pumaparito sa akin, at hindi napopoot sa kaniyang sariling ama, at ina, at asawang babae, at mga anak, at mga kapatid na lalake, at mga kapatid na babae, oo, at pati sa kaniyang sariling buhay man, ay hindi siya maaaring maging alagad ko." ===Panunumpa=== *Mateo 5:34-37, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, Huwag ninyong ipanumpa ang anoman; kahit ang langit, sapagka't siyang luklukan ng Dios; Kahit ang lupa, sapagka't siyang tungtungan ng kaniyang mga paa; kahit ang Jerusalem, sapagka't siyang bayan ng dakilang Hari. Kahit man ang ulo mo ay huwag mong ipanumpa, sapagka't hindi ka makagagawa ng isang buhok na maputi o maitim. Datapuwa't ang magiging pananalita ninyo'y, Oo, oo; Hindi, hindi; sapagka't ang humigit pa rito ay buhat sa masama. " ===Tungkol sa panalangin=== *Mateo 6:6-7, " Ngunit kung ikaw ay mananalangin, pumasok ka sa iyong silid. Kapag naisara mo na ang pinto, manalangin ka sa iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. Ngunit kapag ikaw ay mananalangin, huwag mong gamitin ang mga walang kabuluhang paulit-ulit na mga panalangin gaya ng ginagawa ng mga Gentil. Ito ay sapagkat nananalangin sila nang paulit-ulit dahil sa kanilang palagay ay diringgin sila sa dami ng kanilang salita." ===Tungkol sa pagtulong=== *Mateo 6:1-4, "Mag-ingat kayo na huwag gawing pakitang-tao lamang ang inyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Kung magkagayon ay hindi kayo tatanggap ng gantimpala sa inyong Ama sa langit. Kaya nga, kapag ikaw ay namamahagi sa mga kahabag-habag, huwag mong hipan ang trumpeta na nasa harap mo, gaya ng ginagawa ng mga mapagpaimbabaw sa mga sinagoga at sa mga daan. Ginagawa nila ito upang sila ay luwalhatiin ng mga tao. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Kung mamahagi ka sa mga kahabag-habag, huwag mo nang ipaalam sa iyong kaliwang kamay kung ano ang ginagawa ng iyong kanang kamay. 4 Sa gayon, maililihim ang iyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ay magbibigay ng gantimpala sa iyo nang hayagan." ===Tungkol sa pag-aayuno=== *Mateo 6:16-18, Kapag kayo ay mag-aayuno, huwag ninyong tularan ang mga mapagpaimbabaw na pinapalungkot ang kanilang mukha. Ito ay sapagkat pinasasama nila ang anyo ng kanilang mga mukha upang makita ng mga tao na sila ay nag-aayuno. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Ngunit kung mag-aayuno ka, langisan mo ang iyong ulo at maghilamos ka ng iyong mukha. Sa ganoon, hindi makikita ng mga tao na nag-aayuno ka kundi ng iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. ===Tungkol sa pagpapatawad=== *Mateo 6:14-15, "Ito ay sapagkat kung patawarin ninyo ang mga tao sa kanilang pagsalangsang, patatawarin din kayo ng inyong Ama na nasa langit. Ngunit kung hindi ninyo patawarin ang mga tao sa kanilang mga pagsalangsang, hindi rin kayo patatawarin ng inyong Ama sa inyong pagsalangsang." *Mateo 18:21-22, "Lumapit si Pedro sa kaniya at sinabi: Panginoon, makailang ulit bang magkasala sa akin ang aking kapatid at siya ay aking patatawarin? Hanggang sa makapito ba? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Sinasabi ko sa iyo na hindi lamang makapito kundi hanggang makapitumpung pitong ulit." ===Tungkol sa paghuhugas ng kamay=== {{main|Paghuhugas ng kamay}} *Marcos 7:1-16:,"Sama-samang nagkatipun-tipon sa kinarooronan ni Hesus ang mga Fariseo at ilang mga guro ng kautusan na nagmula sa [[Herusalem]].2 Nakita nila ang ilan sa mga alagad ni Jesus na kumakain ng tinapay na may madungis na mga kamay. Pinulaan nila ang mga alagad. 3 Ito ay sapagkat ang mga Fariseo at lahat ng mga Judio ay hindi kumakain malibang makakapaghugas sila sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay. Pinanghahawakan nila ang kaugalian ng mga matanda. 4 Kapag galing sa pamilihang dako, hindi rin sila kumakain nang hindi muna sila naghuhugas[a] ng kanilang sarili. Marami pang ibang mga bagay ang kanilang pinanghahawakan na kanilang tinanggap at sinusunod. Ito ay tulad ng paglubog ng saro, ng banga, ng mga kagamitang tanso at ng mga higaan.5 Kayat tinanong siya ng mga Pariseo at ng mga guro ng kautusan. Bakit hindi lumalakad ang mga alagad mo ayon sa mga kaugalian ng mga matanda? Subalit kumakain sila ng tinapay, na hindi naghuhugas sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay.6 Sumagot si Hesus at sinabi sa kanila: Tama ang pagkahayag ni Isaias patungkol sa inyo, mga mapagpaimbabaw. Ito ay gaya ng nasusulat:Iginagalang ako ng mga taong ito sa pamama­gitan ng kanilang mga labi, ngunit ang kanilang mga puso ay malayo sa akin.7 Sinasamba nila ako nang walang kabuluhan, na nagtuturo ng mga turong utos ng tao.8 Ito ay sapagkat iniwanan ninyo ang utos ng Diyos at inyong pinanghawakan ang mga kaugalian ng mga tao tulad ng paglubog sa natatanging paraan ng mga banga at mga saro. Marami pang ganitong mga bagay ang inyong ginagawa.9 Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. 10 Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. 11 Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. 12 Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo.14 Muling pinalapit ni Jesus sa kaniya ang napakaraming tao at sinabi niya sa kanila: Makinig kayong lahat sa akin at inyong unawain ang aking mga salita. 15 Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya. 16 Ang sinumang may tainga na nakakarinig ay makinig." ===Tungkol sa pagkabalisa=== *Mateo 6:25-34, "Dahil dito, sinasabi ko sa inyo: Huwag kayong mabalisa sa inyong buhay kung ano ang inyong kakainin, o iinumin, o kung ano ang inyong daramtin. Hindi ba ang buhay ay higit pa sa pagkain at ang katawan ay higit pa sa damit? Tingnan ninyo ang mga ibon sa himpapawid. Hindi sila naghahasik, ni gumagapas, ni nag-iipon sa mga bangan, ngunit pinakakain sila ng inyong Ama na nasa langit. Hindi ba lalo kayong higit na mahalaga kaysa sa kanila? Sino sa inyo na sa pagkabalisa ay makapagdaragdag ng isang siko sa kaniyang tangkad? Bakit kayo nababalisa patungkol sa damit? Masdan ninyo ang mga liryo sa parang kung paano sila lumalaki. Hindi sila gumagawa, ni humahabi man. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Kahit si Solomon, sa lahat ng kaniyang kaluwalhatian, ay hindi nakapaggayak katulad ng isa sa mga ito. Dinaramtan ng Diyos ang damo sa parang, na ngayon ay buhay at bukas ay susunugin. Kung dinaramtan niya ang damo sa ganoong paraan, hindi ba niya kayo daramtan, kayong maliliit ang pananampalataya? Kaya nga, huwag kayong mabalisa at inyong sasabihin: Ano ang aming kakainin, ano ang aming iinumin at ano ang aming daramtin? Ang mga bagay na ito ay mahigpit na hinahangad ng mga Gentil. Alam ng inyong Ama na nasa langit na kinakailangan ninyo ang lahat ng mga bagay na ito. Ngunit hanapin muna ninyo ang paghahari ng Diyos at ang kaniyang katuwiran, at ang lahat ng mga bagay na ito ay idaragdag sa inyo. 34 Huwag nga kayong mabalisa patungkol sa kinabukasan sapagkat ang kinabukasan ang mababalisa sa kaniyang sarili. Sapat na sa bawat araw ang kasamaan nito." ===Tungkol sa paghatol=== *Mateo 7:1-5, "Huwag kayong hahatol upang hindi kayo hatulan. Ito ay sapagkat sa hatol na inyong ihahatol ay hahatulan kayo. Sa sukat na inyong ipinanukat ay isusukat sa inyo. Bakit mo tinitingnan ang puwing sa mata ng iyong kapatid? Ngunit hindi mo tinitingnan ang troso na nasa iyong mata. Narito, papaano mo sabihin sa iyong kapatid: Payagan mong alisin ko ang puwing sa iyong mata. At narito, isang troso ang nasa mata mo.Ikaw na mapagpaimbabaw. Alisin mo muna ang troso sa iyong mata. Kung magkagayon, makikita mong malinaw ang pag-aalis ng puwing sa mata ng iyong kapatid." ===Pagdadala ng tungkod ng mga alagad=== *Lucas 9:3,"''At sinabi niya sa kanila, Huwag kayong mangagdala ng anoman sa inyong paglalakad, kahit tungkod, kahit supot ng ulam, kahit tinapay, kahit salapi; at kahit magkaroon ng dalawang tunika.''" *Marcos 6:8,"'' At ipinagbilin niya sa kanila na huwag silang magsipagbaon ng anoman sa paglakad, kundi tungkod lamang; kahit tinapay, kahit supot ng ulam, kahit salapi sa kanilang supot;''" ===Ginintuang Patakaran=== {{seealso|Ginintuang patakaran}} *Mateo 7:12, "Kaya nga, ang lahat ng bagay na ibig ninyong gawin ng mga tao sa inyo ay gayundin ang gawin ninyo sa kanila sapagkat ito ang kabuuan ng Kautusan at ng mga Propeta." ===Tungkol sa Pagsunod=== *Mateo 7:21, "Hindi ang bawat isa na nagsasabi sa akin: Panginoon, Panginoon, ay makakapasok sa paghahari ng langit, kundi ang gumagawa ng kalooban ng aking Ama na nasa langit." *Mateo 8:21-22, "At isa sa kaniyang mga alagad ang nagsabi: Panginoon, pahintulutan mo muna akong makauwi upang ilibing ang aking ama. Ngunit sinabi ni Jesus sa kaniya: Sumunod ka sa akin. Bayaan mong ilibing ng patay ang kanilang patay." *Lucas 10:27, "Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi maaaring maging alagad ko." ===Tungkol sa diborsiyo=== ====Pwede==== *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman, Ang sinomang lalake na ihiwalay na ang kaniyang asawa, ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, liban na lamang kung sa pakikiapid ang dahil, ay siya ang sa kaniya'y nagbibigay kadahilanan ng pangangalunya: at ang sinomang magasawa sa kaniya kung naihiwalay na siya ay nagkakasala ng pangangalunya. " *Mateo 19:3-9, At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, na siya'y tinutukso nila, at kanilang sinasabi, Naaayon baga sa kautusan na ihiwalay ng isang lalake ang kaniyang asawa sa bawa't kadahilanan? At siya'y sumagot at sinabi, Hindi baga ninyo nabasa, na ang lumalang sa kanila buhat sa pasimula, ay sila'y nilalang niya na lalake at babae, At sinabi, Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; at ang dalawa ay magiging isang laman? Kaya nga hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. Sinabi nila sa kaniya, Bakit nga ipinagutos ni Moises na magbigay ng kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay ang babae? Sinabi niya sa kanila, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay ipinaubaya sa inyo ni Moises na inyong hiwalayan ang inyong mga asawa: datapuwa't buhat sa pasimula ay hindi gayon. At sinasabi ko sa inyo, Sinomang ihiwalay ang kaniyang asawang babae, liban na kung sa pakikiapid, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing yaon na hiniwalayan ay nagkakasala ng pangangalunya." ====Hindi pwede==== *Marcos 10:2-11, "At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, at siya'y tinanong, Matuwid baga sa lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa? na siya'y tinutukso. At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Ano ang iniutos sa inyo ni Moises? At sinabi nila, Ipinahintulot ni Moises na ilagda ang kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay siya. Datapuwa't sinabi sa kanila ni Jesus, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay inilagda niya ang utos na ito. Nguni't buhat nang pasimula ng paglalang, Lalake at babaing ginawa niya sila. Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; At ang dalawa ay magiging isang laman; kaya hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. At sa bahay ay muling tinanong siya ng mga alagad tungkol sa bagay na ito. At sinabi niya sa kanila, Ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya laban sa unang asawa: *Lucas 16:18, "Ang bawa't lalaki na inihihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing inihiwalay ng kaniyang asawa ay nagkakasala ng pangangalunya. " ===Tungkol sa pamilya=== *Mateo 10:34-37, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak. 35 Naparito ako upang paghimagsikin ang isang tao laban sa kaniyang ama. Papaghimagsikin ko ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyenang babae. 36 Ang kaaway ng isang tao ay ang kaniyang sariling kasambahay.Ang umiibig sa kaniyang ama o ina ng higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumamg umiibig sa kaniyang anak na lalaki, o anak na babae nang higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. *Lucas 10:26, "Ang sinumang pumarito sa akin na hindi napopoot sa kaniyang ama at ina, asawang babae at mga anak, mga kapatid na lalaki at babae, maging sa sarili niyang buhay ay hindi maaaring maging alagad ko." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." *Mateo 12:46-50, "Samantalang nagsasalita pa siya sa mga tao, narito, ang kaniyang ina at kaniyang mga nakakabatang kapatid na lalaki ay nakatayo sa labas. Ibig nila siyang makausap. At may nagsabi sa kaniya: Narito ang iyong ina at iyong mga nakakabatang kapatid na lalaki, na nakatayo sa labas. Ibig ka nilang makausap. Ngunit si Jesus ay sumagot sa kaniya: Sino ang aking ina at sino ang aking mga kapatid na lalaki? Iniunat niya ang kaniyang kamay at itinuro ang kaniyang mga alagad na sinabi: Narito ang aking ina at mga kapatid na lalaki. 50 Ito ay sapagkat ang sinumang gumaganap ng kalooban ng aking Ama na nasa langit ay siyang aking kapatid na lalaki at kapatid na babae at ina." ===Tungkol sa espada=== *Mateo 26:51-52, "At narito, isa sa mga kasama ni Jesus ay bumunot ng kaniyang tabak(espada). Inundayan niya ng taga ang alipin ng pinakapunong-saserdote at natanggal ang tainga nito. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ibalik mo ang iyong tabak sa lalagyan nito: Ito ay sapagkat ang sinumang gumagamit ng tabak ay sa tabak din mamamatay." *Lucas 22:36, "Sinabi nga niya sa kanila: Ngayon, siya na may kalupi ay hayaang magdala niyon. Ang may bayong ay gayundin. Siya na walang tabak ay ipagbili niya ang kaniyang damit at bumili ng tabak." *Mateo 10:34, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak." ===Tungkol sa pagbabayad ng buwis=== *Mateo 22:15-21, "Umalis ang mga Fariseo at nagplano sila kung paano mahuhuli si Jesus sa kaniyang pananalita. Sinugo nila kay Jesus ang kanilang mga alagad kasama ang mga tauhan ni Herodes. Sinabi nila: Guro, alam naming ikaw ay totoo at itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Hindi ka nagtatangi sa kaninuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng tao. Sabihin mo nga sa amin: Ano ang iyong palagay? Naaayon ba sa kautusan na magbigay kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang kasamaan. Kaniyang sinabi: Bakit ninyo ako sinusubukan, kayong mga mapagpakunwari? 19 Ipakita ninyo sa akin ang perang ginagamit na buwis-pandayuhan. Dinala nila sa kaniya ang isang denaryo. 20 Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila sa kaniya: Kay Cesar. Sinabi niya sa kanila: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." *Marcos 12:13-17, "Isinugo nila kay Jesus ang ilan sa mga Fariseo at ilan sa mga Herodiano upang hulihin siya sa kaniyang salita. 14 Lumapit sila kay Jesus at sinabi: Guro, alam naming ang sinasabi mo ay totoo. Alam din namin na hindi ka nagtatangi ng sinuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng mga tao. Sa halip ay itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Naaayon ba sa kautusan na magbigay kami kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Dapat ba tayong magbigay nito o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang pagpapaimbabaw. Sinabi niya sa kanila: Bakit ninyo ako sinusubok? Dalhan ninyo ako ng isang denaryo upang makita ko. At dinalhan nila siya nito. Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila: Kay Cesar. Sinabi sa kanila ni Jesus: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." ===Tungkol sa kapangyarihan=== *Mateo 10:42-44, "Tinawag sila ni Jesus at sinabi: Nalalaman ninyo na ang mga kinikilalang namumuno sa mga Gentil ay namumuno na may pagkapanginoon sa kanila. Ang mga dakila sa kanila ay gumagamit ng kapamahalaan sa kanila. 4Huwag maging gayon sa inyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging dakila ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging una ay magiging alipin ng lahat." *Mateo 23:8-12, "Huwag kayong patawag sa mga tao na guro sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo, at kayong lahat ay magkakapatid. Huwag ninyong tawaging ama ang sinuman dito sa lupa sapagkat iisa ang inyong Ama na nasa langit. Huwag kayong patawag na mga pinuno sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo. Ngunit ang higit na dakila sa inyo ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinumang magtataas ng kaniyang sarili ay ibababa at ang sinumang magpapakumbaba sa kaniyang sarili ay itataas." ===Pagkakasala=== *Mateo 5:28-30, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't tumingin sa isang babae na taglay ang masamang hangad ay nagkakasala, na ng pangangalunya sa kaniyang puso. At kung ang kanan mong mata ay nakapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mabulid sa [[Gehenna]]. At kung ang kanan mong kamay ay nakapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mapasa [[Gehenna]]. " *Mark 9:43-48, "At kung ang kamay mo ay makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa buhay na pingkaw, kay sa may dalawang kamay kang mapasa impierno, sa apoy na hindi mapapatay. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang paa mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok kang pilay sa buhay kay sa may dalawang paa kang mabulid sa [[Gehenna]]. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang mata mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa kaharian ng Dios na may isang mata, kay sa may dalawang mata kang mabulid sa [[Gehenna]]; Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. " ===Iba pa=== *Juan 13:34, "Isang bagong utos ang ibinibigay ko sa inyo, kayo ay mag-ibigan sa isa't isa. Kung papaanong inibig ko kayo ay gayundin naman kayong mag-ibigan sa isa't isa." *Mateo 10:23, "Datapuwa't pagka kayo'y pinagusig nila sa isang bayang ito, ay magsitakas kayo tungo sa kasunod na bayan: sapagka't sa katotohanang sinasabi ko sa inyo, Hindi ninyo matatapos libutin ang mga bayan ng Israel, hanggang sa pumarito ang Anak ng tao. ===Tungkol sa kanyang sarili=== *Mateo 15:24, "Sinabi niya: Sinugo lamang ako para sa mga naliligaw na tupa sa sambahayan ng Israel." *Lucas 18:18-19, "Isang pinuno ang nagtanong sa kaniya na sinasabi: Mabuting guro, ano ang dapat kong gawin upang magmana ako ng buhay na walang hanggan? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Bakit mo ako tinatawag na mabuti? Walang sinumang mabuti maliban sa isa, ang Diyos." == Historisidad ni Hesus {{anchor|H}}== {{main|Teoriyang mito si Hesus|Diyos na namatay at nabuhay}} Ayon sa iskolar na si L. Michael White, si Hesus ay hindi sumulat ng anumang mga kasulatan o ang sinumang may personal na kaalaman sa kanya. Walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapatunay ng kanyang pag-iral. Walang mga salaysay na kakontemporaryo o nabuhay noong panahon ni Hesus at walang mga salaysay ng saksi (''eyewitnesses'') o anumang direktang rekord ang umiiral tungkol kay Hesus. Ang lahat ng mga salaysay tungkol sa buhay ni Hesus ay nagmula sa mga sanggunian gaya ng nasa [[Bagong Tipan]] na tinatanggap ng mga skolar ng Bagong Tipan na isinulat pagkatapos ng mga dekada o siglo pagkatapos ng sinasabing panahon ni Hesus. Ang pinaniniwalaang pinakamaagang mga sanggunian tungkol kay Hesus ang mga [[sulat ni Pablo]] na isinulat mga 20-30 taon pagkatapos ng pinaniniwalaang kamatayan ni Hesus. Ayon kay White, si Pablo ay hindi kasama ni Hesus o nag-angkin na nakita si Hesus bago ang kamatayan nito.<ref>White 2004, pp. 3–4.</ref> Ang tanging tinatanggap ng mga maraming mga Kristiyano na tamang sanggunian ng buhay ni Hesus ang ang apat [[kanon]]ikal na Ebanghelyo ng [[Bagong Tipan]] na [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]]. Ang mga ito ay hindi maituturing na mga "''walang kinikilingang''" mga salaysay ng buhay ni Hesus dahil ang hangarin ng mga aklat na ito ay mang-akay sa relihiyong [[Kristiyanismo]](Juan 20:30). Ang mga ebanghelyong ito ay isinulat ng mga hindi kilalang may akda at ang mga pangalan ng mga ''apostol'' gaya ng ''Ebanghelyo ayon kay Mateo'' ay ikinabit lamang sa mga manuskrito nito noong ika-2 siglo. Sa karagdagan, [[:Kategorya:Mga Ebanghelyo|maraming mga ebanghelyo]] at mga kasulatan noong maagang siglo ng Kristiyanismo na nag-aangkin ring mula sa mga ''apostol'' ngunit ang mga ito ay hindi nakasama sa [[kanon]] ng Katoliko na nabuo lamang noong ika-4 siglo CE. Ang mga salaysay na may "[[milagro|pagmimilagro]]" at mga ekstradordinaryong mga salaysay gaya ng [[pagkabuhay ng mga patay]] at pag-ahon nito sa mga libingan(Mateo 27:51-53) ay itinuturing ng mga historyan at skolar na ''hindi kapani-paniwala''. Ang mga ibang iskolar ay nagsasabing ang mga apat na kanonikal na ebanghelyo ay hindi isinulat ng mga "saksi"(eyewitness) dahil ang mga ito ay naglalaman ng mga maling heograpiya ng Palestina(o Israel) gayundin ng mga maling paglalarawan ng mga kustombre ng mga [[Hudyo]] noong unang siglo CE.<ref>Lee Martin Mc Donald and Stanley E. Porter, Early Christianity and its Sacred Literature, (Nov 2000, Hendrickson Publishers, Inc.), p. 286</ref><ref>Nineham, Saint Mark (Westminster John Knox Press, 1978), pp. 294-295</ref><ref>Raymond E. Brown, S.S., An Introduction To The New Testament, The Anchor Bible Reference Library (Doubleday, 1997) pp. 159-160</ref><ref>The Acts of Jesus: What Did Jesus Really Do?, Robert Funk, p79</ref> Bukod dito, sinasabi din ng mga iskolar na ang mga kanonikal na ebanghelyo na Mateo, Marcos, Lucas Juan ay naglalaman ng mga magkakasalungat na mga salaysay gaya ng salaysay ng [[Hesus#Kapanganakan|kapanganakan ni Hesus]] sa itaas.<ref>[http://www.infidels.org/library/modern/paul_carlson/nt_contradictions.html NT contradictions]</ref><ref name=ji>Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (And Why We Don't Know About Them). Bart Ehrman, HarperCollins, USA. 2009. ISBN 0-06-117393-2.</ref> Ayon din sa mga iskolar, ang [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] ay kumopya lamang sa [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]] at sa isang hindi na umiiral na dokumentong tinatawag na "[[Dokumentong Q]]". Walang umiiral na kontemporaryong(nabuhay noong panahon ni Hesus) na mga salaysay tungkol kay Hesus mula sa mga pagano o "hindi" Kristiyanong manunulat. Ang mga hindi-Krisitiyanong salaysay sa buhay ni Hesus ay isinulat pagkatapos ng ilang mga dekada pagkatapos ng sinasabing "kamatayan ni Hesus"(ca. 30-33 CE). Halimbawa, ang Hudyong historyan na si [[Josephus]] sa kanyang [[Antiquities of the Jews]] ay sumulat ng ilang linya tungkol kay Hesus. Ito ay matatagpuan sa Antiquities of the Jews ni [[Josephus]] na isinulat noong circa 93 o 94 CE. Gayunpaman, si [[Josephus]] ay hindi kakontemporaryo o nabuhay sa panahon ni Hesus at maaaaring narinig(hearsay) lamang ni Josephus ang mga salaysay at hindi niya ito "mismong" nasaksikhan. Pinaniniwalaan ng ilan na ang mga talatang ito ay interpolasyon o dagdag dahil dahil walang isang manunulat na Kristiyano bago ang ikaapat na siglo CE na nagbanggit nito. Halimbawa, ang ikatlong siglo CE na ama ng simbahang si [[Origen]] ay malawak na sumipi mula kay [[Josephus]] sa kanyang masigasig na pagtatanggol sa [[Kristiyanismo]] ngunit hindi niya sinipi ang "talata ni Josephus tungkol kay Hesus". Ang katunayan, ayon Origen ay si Josephus ay ''hindi naniniwalang si Hesus ang Kristo''.<ref name=jesusneverexisted>http://www.jesusneverexisted.com/josephus-etal.html</ref> Ang isa pang karaniwang ginagamit ng mga Kristiyano na ebidensiyang pagano kay Hesus ang ''sinasabing'' pahayag ni [[Tacitus]](c.55-117 CE) sa kanyang [[Mga Annal ni Tacitus]] tungkol sa sektang Kristiyano at Christus. Gayunpaman, ito ay pinagdududahan ng ilan. Ang eksaminasyong ultra-violet ng manuskrito ng [[Mga Annal ni Tacitus]] ay konklusibong nagpapakita na may pagbabago ng orihinal na ''e'' ng ''chrestianos'' ("ang mabuti") sa ''i''.<ref>J. Boman, ''[http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ Inpulsore Cherestro? Suetonius’ Divus Claudius 25.4 in Sources and Manuscripts] {{Webarchive|url=https://archive.is/20130104012946/http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ |date=2013-01-04 }}'', Liber Annuus 61 (2011), ISSN 0081-8933, Studium Biblicum Franciscanum, Jerusalem 2012, p. 355, n. 2.</ref><ref>[[Georg Andresen]] in ''Wochenschrift fur klassische Philologie'' 19, 1902, col. 780f</ref> Ang talatang ito ay hindi rin sumasalamin sa tono o kakayahang linggwistiko ni Tacitus. Walang ring mga apolohistang Kristiyano ang sumipi ng talatang ito ni Tacitus at tila lumitaw lamang ng salita-sa-salita sa mga kasulatan ni [[Sulipicius Severus]] noong ika-5 siglo CE.<ref name=jesusneverexisted/> May mga iskolar na nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral at ang mga kwento ni Hesus sa ebanghelyo ay inimbento at kinopya lamang mula sa mga kwento ng mga tagapagligtas at [[Diyos na namatay at nabuhay|mga diyos na paganong namatay at nabuhay]] sa iba't ibang mga mitolohiya gaya ng sa [[Sinaunang Ehipto]] at [[Sinaunang Gresya]].<ref name=jne>[http://www.jesusneverexisted.com/ Jesus Never Existed]</ref> Sa kanyang pagtatanggol sa akusasyong inimbento ng mga [[Kristiyano]] si Hesus, ikinatwiran ng Kristiyanong si [[Justin Martyr]](100 CE – ca.165 CE) na umabot sa mga tenga ng diablo na hinulaan ng mga [[propesiya ng Bibliya|propeta sa Lumang Tipan]] ang pagdating ni Hesus, at inudyokan ang mga paganong manunulat(bago pa ang paglitaw ng Kristiyanismo) na magsulong ng mga tatawaging mga anak ni [[Hupiter]] upang ipaniwala sa mga tao na ang Kristo ay katulad ng mga anak ni Hupiter. Isinaad ni Justin Martyr na: {{cquote|"''Nang aming sabihing si Hesu-Kristo ay nilikha nang walang pagsasamang seksuwal, ipinako at namatay at muling nabuhay at umakyat sa langit, wala kaming isinusulong na bago o iba mula sa pinaniniwalaan niyong tungkol sa mga ginagalang niyong mga anak na lalake ni [[Hupiter (diyos)|Hupiter]]...Tungkol sa pagtutol na ipinako ang aming Hesus, aking sinasabi na ang pagdurusa ay karaniwan sa lahat ng mga binanggit na anak ni Hupiter...Tungkol sa kanyang pagkapanganak sa isang birhen, kayo ay mayroong [[Perseus]] upang balansihin ito...At nang isulong ng diablo si [[Asclepius]] bilang [[resureksiyon|tagabuhay ng patay]] at tagpagpagaling ng lahat ng mga [[karamdaman]], hindi ko ba maaaring sabihin na gayundin sa bagay na ito ay kanyang ginaya ang mga hula tungkol kay Kristo?''"}} Maraming mga iskolar ang naniniwala sa posibilidad na ang [[Budismo]] ay nakaimpluwensiya sa simulang pag-unlad ng [[Kristiyanismo]]. Ayon sa mga iskolar, maraming pagkakatugma sa kapanganakan, buhay, mga doktrina at kamatayan nina [[Buddha]] at Hesus.<ref>{{cite book |title=Cross-Cultural Contacts and Exchanges in Pre-Modern Times |first=Jerry H. |last=Bentley |publisher=Oxford University Press |year=1992 |isbn=978-0-19-507640-0 |page=240}}</ref> == Mga paniniwala tungkol kay Hesus == === Mga paniniwala sa tunay na kalikasan ni Hesus {{anchor|K}}=== *[[Subordinasyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay mas mababa sa Ama sa kalikasan. Ayon sa mga skolar, ito ang doktrinang tinatanggap ng maraming mga teologong Kristiyano bago ang pagkakabuo ng doktrinang [[Trinidad]] noong ika-4 siglo. Ang ''subordinasyonismong ontolohikal'' ay natatangi mula sa ''subordinasyong ekonomiko o subordinasyong relasyonal'' na tinatanggap ng ilang mga [[Trinidad|Trinitariano]]. Sa subordinasyonismo o subordinasyong ontolohikal, ang Anak at Ama ay hindi lamang hindi magkatumbas sa opisina kundi pati sa kanilang kalikasan. Sa ''subordinasyong ekonomiko'', ang subordinasyon ng Anak ay nauukol lamang sa paraan ng subsistensiya at operasyon ngunit hindi sa kalikasan. Ang tagapagtaguyod ng doktrinang subordinasyonismo na si [[Origen]] ay nagturo na si Hesus ay isang ikalawang Diyos at may ibang substansiya sa Ama. *[[Arianismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay hindi diyos at nilikha lamang ng diyos. Ang tunay na diyos lamang ang ama at sa pamamagitan ng anak ay nilikha ang [[banal na espiritu]] na nagpapasakop sa anak kung paanong ang anak ay nagpapasakop sa ama. *[[Trinitarianismo]]: Ang paniniwala na nabuo noong ika-4 siglo<ref>HarperCollins Bible Dictionary, "The formal doctrine of the Trinity as it was defined by the great church councils of the fourth and fifth centuries is not to be found in the NT [New Testament]" (Paul Achtemeier, editor, 1996, "Trinity"). </ref> na si Hesus ang isa sa tatlong mga persona ng isang Diyos. Ang Diyos Ama, Diyos Anak(Hesus) at Diyos Espirito Santo ay mga personang natatangi sa bawat isa ngunit may iisang "substansiya, esensiya o kalikasan". Ito ay nabuo noong mga ika-4 na siglo bilang reaksiyon sa subordinasyonismo at Arianismo. Taliwas sa paniniwala ng [[Simbahang Katoliko Romano]], ang [[Simbahang Silangang Ortodokso]] ay naniniwala sa monarkiya ng Ama na nagsasaad na ang Anak at Banal na Espirito ay hinango mula sa Ama at ang Ama ang natatanging walang pinagmulan o sanhi. Ayon sa Silangang Ortodokso, ang Ama ay walang hanggan at hindi nalikhang realidad. Si Kristo at Banal na Espirito ay walang hanggan rin at hindi nalikha sa dahilang ang kanilang pinagmulan ay hindi sa ousia ng Diyos kundi sa hypostasis ng Diyos na tinatawag na Ama. Sa Romano Katoliko, ang Banal na Espirito ay nagmula nang pantay mula sa parehong Ama at Anak. *[[Modalismo]]: Ang paniniwalang salungat sa [[Trinidad]] na ang Ama, Anak at Banal na Espirito ay mga iba ibang aspeto ng isang monadikong Diyos sa halip na tatlong mga natatanging persona sa isang PagkaDiyos. *[[Adopsiyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay naging "anak ng diyos" sa pamamagitan ng pag-aampon sa kanyang bautismo. *[[Psilantropismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay isa lamang tao at ang literal na anak ng mga taong magulang. *[[Socinianismo]]: Itinuro ni [[Photinus]] na si Hesus bagaman perpekto at walang kasalanan at isang mesiyas ay isa lamang perpektong Anak ng Diyos at walang pag-iral bago ang kanyang kapanganakan. *[[Gnostisismo]]: Si Kristo ay isang makalangit na [[Aeon]] ngunit hindi kaisa ng Ama. *[[Chalcedoniano]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan: isang tao at isang diyos pagkatapos ng kanyang pagkakatawang tao. *[[Eutychianismo]]: Ang paniniwalang ang kalikasang pagkatao at pagkadiyos ni Hesus ay pinagsama sa isang(mono) kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay "natunaw gaya ng patak ng [[pulot]] sa [[dagat]]. *[[Miapisismo]]: Ang paniniwalang ang pagkaDiyos at pagkatao ni Kristo ay nagkakaisa sa isang kalikasan. *[[Monopisismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may isa lamang kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay sinisipsip ng kanyang pagka-diyos. *[[Apollinarismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may katawang tao at may taong "buhay na prinsipyo" ngunit ang diyos na logos ay pumalit sa nous o "nag-iisip na prinsipyo", na maikukumpara ngunit hindi katulad ng tinatawag na [[isip]] sa kasalukuyang panahon. *[[Monothelitismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan sa isang persona ngunit siya ay may kaloobang(will) pagkadiyos ngunit walang kaloobang pangtao. *[[Docetismo]]: Ang paniniwalang ang pisikal na katawan ni Hesus ay isa lamang ilusyon gayundin ang kanyang krusipiksiyon. Samakatuwid, si Hesus ay para lamang may pisikal na katawan at parang pisikal na namatay ngunit sa realidad, si Hesus ay walang katawan, isang purong espiritu kaya hindi maaaring mamamatay ng pisikal. *[[Mandaeismo]]: Sila ay naniniwala na si Hesus ay isang "bulaang propeta" na nagliko ng mga katuruang ipinagkatiwala sa kanya ni Juan Bautista. *[[Marcionismo]]: Sila ay naniniwala na ang Kristo ay hindi ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit isang entidad na espiritwal na ipinadala ng Monad upang ihayag ang katotohanan tungkol sa pag-iral at kaya ay pumapayag sa sangkatauhan na makatakas sa bitag na pangmundo ng demiurge. *Mga [[Ebionita]]: Kanilang itinakwil ang pre-eksistensiya ni Hesus, kanyang pagkaDiyos, kanyang birheng kapanganakan, pagtitikang kamatayan at pisikal na pagkabuhay muli sa kamatayan. Sila ay naniwalang si Hesus ay isang biolohikal na anak nina Maria at Jose at pinili ng Diyos na maging propetang mesiyaniko nang siya ay pahiran ng Banal na Espirito sa kanyang bautismo. Sila ay tumatanggap lamang sa ''isang ebanghelyo'' na [[Ebanghelyo ng mga Ebionita]] bilang karagdagan sa [[Tanakh]](Hebreong Lumang Tipan) at nagturo na ang mga Hudyo at Hentil ay dapat sumunod sa mga kautusan ni Moises. *[[Pablo ng Samosta]]: Kanyang itinuro na si Hesus say isa lamang tao na nilagyan ng Diyos na Logos. Dahil dito, si Hesus ay hindi isang Diyos na naging tao kundi Tao na naging Diyos. === Paniniwala ng pagiging mesiyas ni Hesus === {{pangunahin|Mesiyas}} Sa teolohiya ng [[Hudaismo]], ang ''[[mesiyas|mashiah]]'' o mesiyas ay tumutukoy sa isang [[hari]] ng [[Israel]] mula sa angkan ni [[David ng Israel|David]], na mamamahala sa [[Mga Hudyo|mga pinagkaisang tribu ng Israel]]<ref>Megila 17b–18a, Ta'anit 8b</ref>, at maglulunsad ng '''Panahong Mesiyaniko'''<ref>''E·ra me·siá·ni·ca'' sa [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]</ref><ref>Sota 9a</ref> ng pandaigdigang kapayapaan. Kabilang sa mga pangyayaring magaganap sa pagdating ng Hudyong mesiyas ayon sa mga skolar ng Hudaismo ang muling pagkakabuo ng [[sanhedrin]] at muling pagkakatipon ng mga Hudyo sa Israel na nagkalat sa buong mundo. Ang mga natipon ay muling magbabalik sa pagsunod sa [[Torah]] at kautusan ni [[Moises]]. Ayon din sa [[Hudaismo]], ang mesiyas na Hudyo rin ang tanging binibigyan ng kapangyarihan na magtayong muli ng isang "pisikal"(literal) na [[Templo sa Herusalem]] na tinatawag na [[Ikatlong Templo]]. Sa muling pagtatayong ito ng Templo sa Israel, ang mga paghahandog ng mga hayop ng Hudyo kay [[Yahweh]] ay muling mapapanumbalik. Sa Hudaismo, ang mesiyas ay isa lamang ordinaryong ''tao'' na sumusunod sa [[Torah]] at hindi isang [[Diyos]] o isang ''Diyos'' na Anak ng Diyos. ==== Pananaw ng mga Kristiyano ==== Sa apat na ebanghelyo, si Hesus ay inaangkin na ang ''[[mesiyas]]'' na ipinadala ng [[Diyos]] upang iligtas ang kanyang mga alagad sa malapit na paghuhukom na magaganap noong unang siglo CE(Mateo 19:28, Mateo 10:23). Ang salitang hebreong mesiyas ay isinalin sa Griyegong "kristo" kaya karaniwang tinatawag si Hesus na "Hesu-Kristo"(Jesus Christ) dahil sa paniniwalang si Hesus ang mesiyas o kristo. Upang patunayan ang pag-aangking ito ng pagiging mesiyas o kristo ni Hesus, ang mga may akda ng 4 na kanonikal na ebanghelyo (Mateo, Marcos, Lucas, Juan) ay humanap ng mga "hula" sa [[Tanakh]](Lumang Tipan) at inangking ang mga ito na katuparan ni Hesus. Ang salin ng Hebreong Tanakh na pinagsanggunian o sinipi ng mga may akda ng 4 na ebanghelyo ang saling Griyego na [[Septuagint]]. Ayon din sa mga skolar, ang Bagong Tipan ay orihinal na isinulat sa wikang Griyego. Hindi tinatanggap ng mga skolar na Hudyo ang Septuagint dahil sa naglalaman ito ng mga korupsiyon. Ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo(Mateo, Marcos, Lucas, Juan), dahil sa pagtuturo ni Hesus ng mga utos na iba sa mga kautusan ni [[Moises]], si Hesus ay itinakwil ng mga Hudyo. Bukod dito, ayon din sa Bagong Tipan, si Hesus ay nag-angking diyos(Juan 10:33) na itinuturing ng mga Hudyo na isang malaking kapusungan dahil sa kanilang paniniwala lamang sa isang diyos na si [[Yahweh]]. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]](ca. 90-100 CE) na pinakahuling [[kanon]]ikal na ebanghelyo na isinulat, si Hesus ay naging isa nang preeksistenteng [[Logos]] (Juan 1:1-14) na isang [[Diyos]] na nagkatawang [[tao]] na umiral na bago pa umiral si [[Abraham]](Juan 8:58). Ang [[Logos]] ay isang konsepto sa [[Pilosopiyang Griyego]] na pinalawig ng Hudyong-Helenistikong si [[Philo]] ng [[Alehandriya]](20 BCE-50 CE). Gayunpaman, tila ito ay sinsalungat sa Juan 10:33-35 nang sabihin ni [[Hesus]] na "''Sinagot siya ng mga [[Hudyo]], Hindi dahil sa mabuting gawa ay binabato ka namin, kundi sa pamumusong; at sapagka't ikaw, bagaman ikaw ay tao, ay nagpapakunwari kang Diyos. Sinagot sila ni Hesus, Hindi baga nasusulat sa inyong kautusan, Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos? Kung tinawag niyang mga Diyos, yaong mga dinatnan ng salita ng Diyos (at hindi mangyayaring sirain ang kasulatan)''". Ito sy hinango mula sa [[Aklat ng mga Awit]] 82:1-6: :Ang Diyos ([[El (diyos)]] ay tumatayo sa kapisanan ng mga Diyos([[Elohim]]) Siya'y humahatol sa gitna ng mga Diyos.Hanggang kailan magsisihatol kayo ng kalikuan, At magsisigalang sa mga pagkatao ng masama? (Selah)Hatulan mo ang dukha at ulila: Gawan mo ng kaganapan ang napipighati at walang nagkakandili.Sagipin mo ang dukha at mapagkailangan: Iligtas ninyo sila sa kamay ng masama,Hindi nila nalalaman, ni nauunawa man;Sila'y nagsisilakad na paroo't parito sa kadiliman: Lahat ng patibayan ng lupa ay nangakilos.Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos([[Elohim]],At kayong lahat ay mga anak ng Kataastaasan. ==== Pananaw ng mga Hudyo tungkol kay Hesus ==== Ayon sa mga skolar ng Hudaismo, ang mga sinasabing hula na katuparan ni Hesus sa Bagong Tipan ay binatay mula sa maling saling Griyego na [[Septuagint]] ng [[Bibliya]] gayundin ay mga misinterpretasyon ng mga talata sa Tanakh.<ref>[http://judaism.about.com/library/3_askrabbi_o/bl_simmons_messiah3.htm Why did the majority of the Jewish world reject Jesus as the Messiah, and why did the first Christians accept Jesus as the Messiah?] by Rabbi [[Shraga Simmons]] (about.com)</ref><ref>{{cite book | author=Michoel Drazin | title=Their Hollow Inheritance. A Comprehensive Refutation of Christian Missionaries | year=1990 | publisher=Gefen Publishing House, Ltd. | isbn=965-229-070-X | url=http://www.drazin.com }}</ref><ref>Troki, Isaac. [http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html "Faith Strengthened"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929141607/http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html |date=2007-09-29 }}.</ref><ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.messiahtruth.com/isa714b.html |title=The Jewish Perspective on Isaiah 7:14 |publisher=Messiahtruth.com |date= |accessdate=2009-04-11}}</ref><ref>http://www.outreachjudaism.org/FAQ</ref> Ang opisyal na [[Bibliya]]ng ginagamit ng mga Hudyo ay ang Hebreong [[Masoretiko]] at hindi ang Griyegong [[Septuagint]]. Ang isa sa maraming halimbawa ng mga pinaniniwalaang korupsiyon sa Septuagint ang Isaias 7:14 na pinagkopyan ng manunulat ng [[Ebanghelyo ni Mateo]](Mateo 1:23). Ayon sa Isaias 7:14&nbsp;ng [[Septuagint]], "ang partenos(birhen) ay manganganak...". Ayon sa [[Masoretiko]], ang Isaias 7:14 ay "ang almah(babae) ay buntis at malapit ng manganak...". <ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/dual-virgin.html</ref> === Sa Islam === Ayon sa [[Islam]], si Hesus (''Issa'' sa Qur'an) ay kinikilala bilang sugo at ''masih''(mesiyas sa Islam) ng diyos na si ''Allah'' na ipinadala upang gabayan ang mga Anak ng Israel (''bani isra'il'') sa pamamagitan ng isang bagong kasulatan, ang Ebanghelyo(''Injil'' sa Qur'an)<ref>The Oxford Dictionary of Islam, p.158</ref> . Gayumpaman, itinatakwil ng Islam ang mga paniniwala sa Kristiyanismo na si Hesus ay ipinako sa krus, sa halip siya ay sinasabi sa Qur'an na iniakyat ng buhay sa langit. Isinasalaysay ng Islamikong tradisyon na siya ay magbabalik sa lupa kapag sa Araw ng Paghahatol upang ibalik muli ang katarungan at talunin ang "Maling Mesiyas" (''al-Masih al-Dajjal'', kilala rin bilang ''Antikristo'') at ang mga kalaban ng Islam. Dahil isa siyang makatarungang pinuno, si Hesus sa huli ay yayao.<ref>"Isa," Encyclopedia of Islam.</ref> Gaya ng lahat ng propeta sa [[Islam]], si Hesus ay itinuturing na isang [[Muslim]]. Itinatakwil ng Islam ang pananaw ng [[Kristiyanismo]] na si Hesus ay diyos na nagkatawang tao o anak ng diyos. Ang [[Qur'an]] ay nagsasaad na mismong si Hesus ay hindi nag-angkin ng mga gayong bagay. Ang Qur'an ay nagbibigay diin din na si Hesus ay isa lamang mortal(namamatay) na tao na gaya ng ibang propeta sa Islam ay hinirang ng diyos upang ipalaganap ang mensahe ng diyos. ==Tingnan din== *[[Santiago ang Kapatid ni Hesus]] *[[Apollonius ng Tyana]] (kontemporaryo ni Hesus at isang manggagawa ng [[milagro]]) *[[Hesus na anak ni Damneus]] *[[Hesus anak ni Pandera]] (isa ring manggawa ng milagro at pinaniniwalaang ang nagtatag ng [[Mga Essene]]) *[[Hesus anak ni Stada]] *[[Hesus anak ni Ananias]] na humula sa pagkawasak ng [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] at kilala sa pagsasabi na "Sa aba niyo!" *[[Hesus anak ni Thebuth]] *[[Barrabas]] na tinawag ring Hesus Barabbas ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 27:16-17 *[[Hesus anak ni Sirac]] *[[Dionysus]], Diyos ng Alak, Ubasan, [[binuhay mula sa patay]], bumuhay sa kanyang ina mula sa patay. *[[Eliseo]] na manggagawa ng [[milagro]], bumuhay ng patay, nagpagaling ng [[ketong]] at nagparami ng tinapay at langis. *[[Mesiyas]] *[[Digmaan ng Mesiyas]] *[[Mga Essene]] == Mga sanggunian == {{Reflist|2}} == Bibliograpiya == {{refbegin|30em}} * <span id="refBible" class="citation">[[Ang Bibliya]]</span> * <span id="refAllison1999" class="citation">[[Dale Allison|Allison, Dale]]. ''Jesus of Nazareth: Millenarian Prophet.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1999. ISBN 0-8006-3144-7</span> * <span id="refBrown1997" class="citation">[[Raymond E. Brown]] ''An Introduction to the New Testament.'' New York: Doubleday, 1997. ISBN 0-385-24767-2</span> * <span id="refBrown1994" class="citation">{{cite book |authorlink= Raymond E. Brown |last=Brown |first=Raymond E. |year=1994 |location=New York |publisher=Doubleday, Anchor Bible Reference Library |isbn=978-0-385-19397-9 |title=The Death of the Messiah: from Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels}}</span> **<span id="refBrown1999">{{cite book|first=Raymond E.|last=Brown|title=The birth of the Messiah|year=1999|isbn=0-385-49447-5}}</span> *<span id="refCarson1992" class="citation">[[D. A. Carson]], [[Douglas J. Moo]] and [[Leon Morris]]. ''An Introduction to the New Testament.'' Grand Rapids, MI: Zondervan Publishing House, 1992.</span> * <span id="refCohen1987" class="citation">[[Shaye J.D. Cohen|Cohen, Shaye J.D.]]. ''From the Maccabees to the Mishnah''. Philadelphia: Westminster Press, 1987. ISBN 978-0-664-21911-6</span> * <span id="refCohen2001" class="citation">Cohen, Shaye J.D. ''The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties.'' Berkeley: University of California Press, 2001. ISBN 0-520-22693-3</span> *<span id="refCox2007" class="citation">{{cite book|first1=Steven L.|last1=Cox|first2=Kendell H|last2=Easley|year=2007|title=Harmony of the Gospels|isbn=0-8054-9444-8}}</span> * <span id="refCrossan" class="citation">[[John Dominic Crossan|Crossan, John Dominic]].</span> ** <span id="refCrossan1993" class="citation">''The Historical Jesus: The Life of a Mediterranean Jewish Peasant.'' New York: HarperSanFrancisco, 1993. ISBN 0-06-061629-6</span> ** <span id="refCrossan1995" class="citation">''Who Killed Jesus?: exposing the roots of anti-semitism in the Gospel story of the death of Jesus''. San Francisco: HarperSanFrancisco, 1995. ISBN 978-0-06-061671-7</span> * <span id="refDavenport1996" class="citation">[[Guy Davenport|Davenport, Guy]]; and [[Benjamin Urrutia|Urrutia, Benjamin]] (trans.) ''The Logia of Yeshua: The sayings of Jesus''. Washington, DC: Counterpoint, 1996. ISBN 978-1-887178-70-9</span> * <span id="refDeLaPotterie1989" class="citation">De La Potterie, Ignace. ''The hour of Jesus: The passion and the resurrection of Jesus according to John''. New York: Alba House, 1989. ISBN 978-0-8189-0575-9</span> * <span id="refDurant1944" class="citation">Durant, Will. ''Caesar and Christ.'' New York: Simon and Schuster, 1944. ISBN 0-671-11500-6</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">[[Bart D. Ehrman|Ehrman, Bart]]. ''The Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-514183-0</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">Ehrman, Bart. ''The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-515462-2</span> * <span id="refFredriksen2000a" class="citation">[[Paula Fredriksen|Fredriksen, Paula]]. ''Jesus of Nazareth, King of the Jews: A Jewish Life and the Emergence of Christianity.'' New York: Vintage, 2000. ISBN 0-679-76746-0</span> * <span id="refFredriksen2000b" class="citation">Fredriksen, Paula. ''From Jesus to Christ: The origins of the New Testament images of Christ.'' New Haven: Yale University Press, 2000. ISBN 978-0-300-08457-3</span> * <span id="refFinegan1998" class="citation">[[Jack Finegan|Finegan, Jack]]. ''Handbook of Biblical Chronology'', revised ed. Peabody, MA: Hendrickson Publishers, 1998. ISBN 1-56563-143-9</span> * <span id="refFuller1965" class="citation">Fuller, Reginald H., ''[[The Foundations of New Testament Christology]]''. New York: Scribners, 1965. ISBN 0-227-17075-X</span> *<span id="refGrant1977" class="citation">[[Michael Grant (author)|Michael Grant]], ''Jesus: An Historian’s Review of the Gospels'', Scribner’s, 1977.</span> *<span id="refGrudem1994" class="citation">{{Cite book |title= Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine |last= Grudem |first= Wayne | authorlink= Wayne Grudem |year= 1994 |publisher= [[Zondervan]] |location= Grand Rapids, MI |isbn= 0-310-28670-0}}</span> * <span id="refMeier" class="citation">Meier, John P., ''[[John P. Meier#A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus|A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus]]'', New York: [[Anchor Bible Series|Anchor Doubleday]],</span> ** <span id="refMeier1991" class="citation">V. 1, ''The Roots of the Problem and the Person'', 1991. ISBN 0-385-26425-9</span> ** <span id="refMeier1994" class="citation">V. 2, ''Mentor, Message, and Miracles'', 1994. ISBN 0-385-46992-6</span> ** <span id="refMeier2001" class="citation">V. 3, ''Companions and Competitors'', 2001. ISBN 0-385-46993-4</span> **<span id="Newbigin1989" class="citation">[[Lesslie Newbigin|Newbigin, J.E.L.]] ''The Gospel In a Pluralist Society''. London: SPCK, 1989.</span> * <span id="refOCollins1983" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''Interpreting Jesus.'' "Introducing Catholic theology". London: G. Chapman; Ramsey, NJ: Paulist Press, 1983. ISBN 978-0-8091-2572-2</span> * <span id="refOCollins2008" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''[[Jesus: A Portrait]]''. London: Darton, Longman & Todd, 2008. ISBN 978-0232527193</span> * <span id="refPelikan1999" class="citation">[[Jaroslav Pelikan|Pelikan, Jaroslav]]. ''Jesus Through the Centuries: His Place in the History of Culture.'' New Haven: Yale University Press, 1999. ISBN 0-300-07987-7</span> * <span id="refRobinson2001" class="citation">Robinson, John A. T. ''Redating the New Testament.'' Eugene, OR: Wipf & Stock, 2001 (original 1977). ISBN 1-57910-527-0.</span> * <span id="refSanders1993" class="citation">[[E.P. Sanders|Sanders, E.P.]] ''The Historical Figure of Jesus.'' London: Allen Lane Penguin Press, 1993. ISBN 978-0-7139-9059-1</span> * <span id="refSanders1987" class="citation">Sanders, E.P. ''Jesus and Judaism.'' Minneapolis: Fortress Press, 1987. ISBN 0-8006-2061-5</span> * <span id="refTheissen1998" class="citation">{{Cite book|last1=Theissen|first1=Gerd|last2=Merz|first2=Annette|year=1998|title=The historical Jesus : a comprehensive guide|isbn=0-8006-3122-6|publisher=Fortress Press|location=Minneapolis}}</span> * <span id="refVanVoorst2000" class="citation">{{cite book|last=Van Voorst|first=Robert E|year=2000|title=Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence|publisher=Eerdmans Publishing|isbn=0-8028-4368-9}}</span> * <span id="refVermes" class="citation">[[Géza Vermes|Vermes, Géza]].</span> ** <span id="refVermes1973" class="citation">''Jesus the Jew'' Philadelphia: Fortress Press, 1973.</span> ** <span id="refVermes2003" class="citation">''Jesus in his Jewish Context.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-3623-6</span> ** <span id="refVermes1981" class="citation">''Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1981. ISBN 0-8006-1443-7</span> ** <span id="refVermes1993" class="citation">''The Religion of Jesus the Jew.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1993. ISBN 0-8006-2797-0</span> **<span id="refVermes2004" class="citation">{{cite book|last=Vermes|first=Geza|year=2004|title=The authentic gospel of Jesus|location=London|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-100360-3}}</span> **<span id="refVermes2006" class="citation">{{Cite document | first = Géza | last = Vermes | title = The Nativity: History and Legend | place = London | publisher = Penguin | year = 2006 | ref = harv}}</span> * <span id="refWilson2003" class="citation">[[A.N. Wilson|Wilson, A.N.]] ''Jesus.'' London: Pimlico, 2003. ISBN 0-7126-0697-1</span> *<span id="refWitherington1998" class="citation">[[Ben Witherington III]], "Primary Sources," ''Christian History'' 17 (1998)</span> * <span id="refWright" class="citation">[[Tom Wright (theologian)|Wright, N.T.]]</span> ** <span id="refWright1997" class="citation">''Jesus and the Victory of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1997. ISBN 0-8006-2682-6</span> ** <span id="refWright2003" class="citation">''The Resurrection of the Son of God: Christian Origins and the Question of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-2679-6</span> {{refend}} == Mga kawing panlabas == {{Sister project links |wikt=no |commons=Jesus Christ |b=Biblical_Studies/Christianity/Jesus |n=no |q=Jesus |s=no |v=Jesus |species=no }} * ''[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/ From Jesus to Christ: The First Christians]''&nbsp;— dokumentaryo hinggil sa buhay at maagang simbahan ni Hesus. * [http://religiousstudies.uncc.edu/people/jtabor/ ''The Jewish Roman World of Jesus''] * {{worldcat id|id=lccn-n79-84784}} [[Kategorya:Mga diyos ng buhay-kamatayan-muling kapanganakan]] [[Kategorya:Kristiyanismo]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Mesianismo]] [[Kategorya:Mga nag-angkin sa sariling mesiyas]] [[Kategorya:Mga tagapagtatag ng relihiyon]] [[Kategorya:Buhay ni Hesus]] [[Kategorya:Mga apokaliptiko]] [[Kategorya:Mga manggagawa ng milagro]] {{Link FA|af}} {{Link FA|ar}} {{Link FA|de}} {{Link FA|es}} {{Link FA|eu}} {{Link FA|hr}} {{Link FA|mk}} {{Link FA|pt}} s8t8kidfhh0s1ro3n00ihflci9abyjo 1962591 1962568 2022-08-13T03:38:54Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = Hesus |image = StJohnsAshfield StainedGlass GoodShepherd-frame crop.jpg|alt=Jesus as Good Shepherd. |caption = si Hesus bilang mabuting pastol <br/><small>([[stained glass]] at [[St John's Ashfield]])</small> |birth_date = 7–2 BC/BCE<ref>Rahner (page 731) states that the consensus among historians is ''c.'' 4 BC/BCE. Sanders supports ''c.'' 4 BC/BCE. Vermes supports ''c.'' 6/5 BC/BCE. Finegan supports ''c.'' 3/2 BC/BCE. Sanders refers to the general consensus, Vermes a common 'early' date, Finegan defends comprehensively the date according to early Christian traditions.</ref> |language = [[Aramaiko]], [[Griyego Koine]] <!--scholars debate the exact town in Judaea, so the Infobox just says Judaea --> |birth_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<ref>[[#refBrown1999|Brown (1999)]] p. 513</ref> |death_place = [[Judaea (Roman province)|Judaea]], [[Imperyo Romano]]<br/> |death_date = 30–36 AD/CE<ref name=Kostenberger140 >''The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament'' by [[Andreas J. Köstenberger]], L. Scott Kellum 2009 ISBN 978-0-8054-4365-3 pahina 114</ref><ref name=Barnett19 >''Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times'' by Paul Barnett 2002 ISBN 0-8308-2699-8, pahina 19–21</ref><ref name=ChronosPaul >[[Paul L. Maier]] "The Date of the Nativity and Chronology of Jesus" in ''Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies'' by Jerry Vardaman, Edwin M. Yamauchi 1989 ISBN 0-931464-50-1 pages 113–129</ref><ref name=Eerdmans246 >''Eerdmans Dictionary of the Bible'' 2000 Amsterdam University Press ISBN 90-5356-503-5 page 249</ref><ref name = "Sanders">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993.</ref><ref name="Vermes">[[#refVermes2004|Vermes (2004)]]</ref> |death_cause = [[Crucifixion of Jesus|Pagpapako sa krus]]<ref name=JDunn339>''''Jesus Remembered'' by James D. G. Dunn 2003 ISBN 0-8028-3931-2 page 339</ref> |ethnicity = [[Hudyo]]<ref>[[Amy-Jill Levine]] writes that the entire category of ethnicity is itself fraught with with difficulty. Beyond recognizing that “Jesus was Jewish,” rarely does the scholarship address what being “Jewish” means. In the [[New Testament]], written in [[Koine Greek]], Jesus was referred to as an [[Ioudaios]] on three occasions, although he did not refer to himself as such. These three occasions are (1) by the [[Biblical Magi]] in [[Matthew 2]] who referred to Jesus as [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]]; (2) by the [[Samaritan woman at the well]] in [[John 4]] when Jesus was travelling out of Judea; and (3) by the Romans in all four gospels during [[Passion (Christianity)|the Passion]] who also used the phrase [[Jesus, King of the Jews|"basileus ton ioudaion"]] (''see [[John Elliott (historian)|John Elliott]] in the Journal for the Study of the Historical Jesus 2007; 5; 119''). According to [[Amy-Jill Levine]], in light of the Holocaust, the Jewishness of Jesus increasingly has been highlighted.</ref> <!--|nationality = [[Peregrinus (Roman)|Peregrinus]],<ref>''On the trial of Jesus'', Paul Winter, Second Edition, (Walter de Gruyter, 1974), page 17</ref><ref name=Kreinecker /> [[Province of Judea|Judea Province]], [[Roman Empire]]{{Failed verification|date=March 2012}}--> <!--NOT in source given: |nationality = [[Israelites|Israelite]] per talk page this should be left out given that the home town is specified below--> |home_town = [[Nazareth]], [[Galilee]]<ref>[[#refTheissen1998|Theissen (1998)]] p. 165 "Our conclusion must be that Jesus came from Nazareth."</ref> <!--Per talk page discussion information about parents was left to be discussed in the article, given that it can not be simply telegrammed in an Infobx --> }} Si '''Hesus''' (Griyego: ''Ἰησοῦς Iesous''; 7–2 BCE hanggang 30–36 CE) ang itinuturing ng maraming Kristiyano na sentrong katauhan ng [[relihiyon]]g [[Kristiyanismo]] at ang tagapagtatag ng [[Kristiyanismo]]. Siya ay pinaniniwalaan ng maraming mga Kristiyano na isang ''[[tagapagligtas]]'' at ''[[mesiyas]] ng [[Hudaismo]]. Ang apat na [[kanon]]ikal na [[Ebanghelyo]] nina [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]], at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]] ang mga pangunahing sanggunian tungkol sa talambuhay at mga katuruan ni Hesus. Gayunpaman, pinagtatalunan pa rin ng mga skolar ng Bagong Tipan kung ang apat na ebanghelyong ito ay maasahang mga salaysay ng buhay ni Hesus o hindi, gayundin kung sino ang mga tunay na may akda nito, kung kailan ito isinulat, alin sa mga talata nito ang tunay na sinalita ni Hesus at kung alin sa mga talata nito ang orihinal mula sa mga magkakaibang manuskrito.<ref>[[Bruce M. Metzger]]'s ''Textual Commentary on the Greek New Testament'': {{Bibleref2|Luke|24:51}} is missing in some important early witnesses, {{Bibleref2|Acts|1}} varies between the [[Alexandrian text-type|Alexandrian]] and [[Western text-type|Western versions]].</ref> Kabilang sa mga pinagdududahang salaysay ng mga skolar sa apat na ebanghelyo ang kapanganakan ni Hesus, mga detalye tungkol sa kanyang pagpapako sa krus at kanyang muling pagkabuhay mula sa patay.<ref>Who is Jesus? Answers to your questions about the historical Jesus, by John Dominic Crossan, Richard G. Watts (Westminster John Knox Press 1999), page 108</ref><ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref><ref>Rev. John Edmunds, 1855 ''The seven sayings of Christ on the cross'' Thomas Hatchford Publishers, London, page 26</ref><ref name="Staggs">Stagg, Evelyn and Frank. ''Woman in the World of Jesus.'' Philadelphia: Westminster Press, 1978 ISBN 0-664-24195-6</ref><ref name = "ActJTomb">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Empty Tomb, Appearances & Ascension" p. 449-495.</ref> Ang ilang mga skolar ay naniniwalang ang apat na ebanghelyo ay hindi naglalaman ng anumang historikal na impormasyon tungkol sa buhay ni Hesus. <ref>{{cite journal |author=Howard M. Teeple |year=1970 |month=March |title=The Oral Tradition That Never Existed |journal=Journal of Biblical Literature |volume=89 |issue=1 |pages=56–68 |doi=10.2307/3263638 }}</ref> Si Hesus ay inilalarawan sa apat na kanonikal na ebanghelyo na isang [[Hudyo]] at pinaniniwalaang nabuhay sa pagitan ng mga taong 7 BCE - 36 CE sa [[Palestina]] (kasalukuyang [[Israel]]).<ref name=Polyeto>"''... O Jesus, Author of our faith,...''" ''Prayer to St. Jude,'' isang polyetong dasalan, Tan Books and Publishers, Inc., Illinois, pahina 18.</ref> Siya ay inilarawan na isang isang [[rabbi]] na nagsagawa ng mga [[milagro]] at nag-angkin na [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]. Pinaniniwalaan ng mga iskolar ng [[bibliya]] na si Hesus ay isang [[apokaliptisismo|apokaliptikong]] [[Propeta]] na humula sa nalalapit na pagwawakas ng daigdig na magaganap noong unang siglo CE at hahatol kasama ng kanyang 12 apostol sa 12 lipi ng [[Israel]] (Mateo 10:23, Mateo 16:24-28, Mateo 19:28, Mateo 24:34, Marcos 13:30-33).<ref name = "Sanders 15">Sanders, E. P. The historical figure of Jesus. Penguin, 1993. Chapter 15, Jesus' view of his role in God's plan.</ref> Nang mabigong matupad ang inaasahan ng mga Kristiyano noong unang siglo na muling pagbabalik ni Hesus pagkatapos ng ilang mga dekada, ang mga tekstong ito ay muling pinakahulugan ng kanyang mga alagad.<ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/apocalypse/explanation/jesusjohnbaptist.html</ref> May [[#K|iba't ibang mga interpretasyon]] ang iba't ibang mga [[denominasyon]]g Kristiyano tungkol sa tunay kalikasan at mga katuruan ni Hesus mula pa sa mga ''simulang kasaysayan ng Kristiyanismo'' hanggang sa ''kasalukuyang panahon''. Ang ilang sekta ay naniniwalang isa siyang diyos samantalang sa ibang sekta ay isa lamang tao at iba pa. Ang [[#H|historisad o pagiging tunay na umiral]] ng indibidwal na si Hesus ay patuloy pa ring pinagtatalunan ng mga iskolar hanggang sa kasalukuyan. Ang ibang mga iskolar ay nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral ngunit inimbento lamang at kinopya ang storya nito sa mga paganong diyos na namatay at muling nabuhay sa Ehipto at Gresya.<ref name=jne/> == Kahulugan ng pangalan == Ang pangalang Hesus ay nagmula sa [[Wikang Hebreo]]: ישו, ''Yeshua'',,na ang nangangahulugang "nagliligtas ang [[Diyos]]." Kilala rin siya bilang '''Hesus ng Nasaret''' o '''Hesus ang Nasareno''' (Hebreo: ישוע הנוצרי, ''Yeshu‘a {{unicode|haNoẕri}}''). Hinango ang pagbikas na ''Hesus'' (Ingles: ''Jesus'', Kastila: ''Jesus'') mula sa [[Wikang Griyego]]. Isa ring salitang Griyego ang ''Jesus'' na nangangahulugang '''tagapagligtas''' at isa ring anyo ng pangalang Hebreong ''[[Hosue]]'' (Ingles: ''[[Joshua]]'') na may ibig sabihing "nagliligtas ang Panginoon". Nang isilang si Hesus bilang isang [[tao]], pinangalanan siyang ''Hesus'' dahil dumating siya bilang isang tunay na tao {{ndash}} na ipinanukala ng Diyos noon pang una upang iligtas ang kanyang mga tao mula sa kanilang mga kasalanan.<ref name=Biblia6/> Tinatawag rin si Hesus bilang '''Hesukristo''' dahil sa kanyang pamagat na '''Kristo''' sa [[Bagong Tipan]] na saling Griyego ng [[Hebreo]]ng '''[[Mesiyas]]''' na nangangahulugang "ang pinahiran". Inangkin ng mga may akda ng [[kanon]]ikal na ebanghelyo na si Hesus ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit and pag-aangking ito ay hindi tinatanggap ng mga Hudyo at hindi sila naniniwalang si Hesus ang katuparan ng mesiyas sa Hudaismo.<ref>http://www.aish.com/jw/s/48892792.html</ref> Ayon sa Hudaismo, ang mesiyas ay isang lamang ordinaryong tao na sumusunod sa [[Torah]](kautusan ni Moises) at hindi isang Diyos. ==Talambuhay ni Hesus== [[Talaksan:Spas vsederzhitel sinay.jpg|right|thumb|220px|Larawan ni Hesus bilang ''[[Pantokrator]]'' mula sa [[ika-11 daang taon]].]] Ang pangunahing mga sanggunian ng talambuhay ni Hesus para sa karamihan ng mga kasalukuyang Kristiyano ang apat na [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]] na [[Ebanghelyo ni Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan]]. Gayunpaman, may iba pang mga ebanghelyo na ginamit ng ibang mga sinaunang sektang Kristiyano na hindi nakapasok sa [[kanon]] ng [[Simbahang Romano Katoliko]] gaya ng ''[[Ebanghelyo ni Tomas]]'', ''[[Ebanghelyo ni Pedro]]'', ''[[Ebanghelyo ni Felipe]]'', ''[[Ebanghelyo ni Marya]]'', ''[[Ebanghelyo ni Judas]]'' na naglalaman ng mga salaysay na napakaiba at sumasalungat sa mga nakasulat sa naging ''kanonikal'' na apat ng ebanghelyo.<ref name=gnostic/> Ang mga ''hindi-kanonikal'' na aklat na ito ay sinupil at winasak ng [[Kristiyanismo#Kasaysayan|nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo]] dahil ito ay sumasalungat sa kanilang mga pananaw at kanilang itinuring na [[heresiya|heretiko]].<ref name=gnostic>[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/story/pagels.html The Gnostic Gospels:PBS]</ref><ref>Lost Christianities: the battles for scripture and the faiths we never knew, Bart D. Ehrman</ref><ref>Gnostic Visions: Uncovering the Greatest Secret of the Ancient World, p 218</ref> ===Kapanganakan=== {{seealso|Mga milagrosong kapanganakan|Pasko}} [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]] mula sa silangan (Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus at doon ay dinalaw ang sanggol na si Hesus ng mga [[pastol]]. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ayon sa salaysay ng Lucas, isinugo ng [[diyos]] ang [[anghel]] na si Gabriel sa isang birhen na si Marya sa Nazareth, Galilea na nagsasabi na siya ay maglilihi at manganganak ng isang lalake na tatawaging Hesus. Nang tanungin ni Marya kung paano ito mangyayari gayong isa siyang birhen, sinabi ng anghel na siya ay liliman ng banal na espirito. Nang manganganak na si Marya, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth, Galilea sa tahanang pang-ninuno ni Jose na Bethlehem upang magpatala sa censo ni Quirinio. Nanganak si Marya kay Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan ay inilagay ang sanggol sa sabsaban. Dinalaw ng anghel ang mga pastol na nagdadala ng mabuting balita ng malaking kagalakan na sa siyudad ni [[David]] sa Bethlehem ay ipinangak ang [[mesiyas]] ang tagapaglitas. Ang mga pastol ay tumungo sa sabsaban sa Bethlehem kung saan nila natagpuan si Hesus sa sabsaban kasama nina Jose at Marya. Pagkatapos nito ay tumungo sina Marya at Jose kasama si Hesus sa Herusalem upang isagawa ang ritwal ng pagdadalisay ayon sa batas ni Moises at pagkatapos na isagawa ang kautusan ni Moises ay umuwi na sila sa kanilang bayan na Nazereth, Galilea. Ayon sa Mateo, si Marya ay nakatakdang mapangasawa ni Jose. Ngunit bago pa sila nagsama, si Maria ay natagpuang nagdadalang-tao sa pamamagitan ng Banal na Espiritu. Ang isang anghel ay nagpakita kay Jose sa isang panaginip. Sinabi ng anghel na huwag mangamba si Jose na tanggapin si Maria na kanyang asawa dahil ang dinadala ni Maria sa kaniyang sinapupunan ay sa Banal na Espiritu. Siya ay manganganak ng isang lalaki na papangalanan niyang Hesus. Ayon sa may akda ng Mateo, ito ay naganap upang matupad ang sinabi ng propeta na ''"ang isang dalagang birhen ang magdadalang-tao at manganganak ng isang lalaki. Tatawagin nila siyang Emmanuel na ang ibig sabihin ay: Ang Diyos ay sumasaatin.''"(Mat. 1:23) Ito ay pinapakahulugan ng mga iskolar na isang reperensiya sa [[Aklat ni Isaias]] 7:14 ng saling Griyegong [[Septuagint]]. Sa ilang mga ikalima at ikaanim na siglo CE mga manuskrito ng Ebanghelyo ni Mateo sa Mat. 1:23 ay mababasa ang "[[Isaias ang propeta]]".<ref>Barbara Aland, et al. ''Latin New Testament'' 1983, American Bible Society. ISBN 3-438-05401-9 page 3</ref> Ang Isa. 7:14 na [[Septuagint]] ay nagsalin ng salitang Hebreo na עלמה(almah o isang dalaga) sa salitang Griyego na ''parthenos''(birhen) at pinaniniwalaan ng mga iskolar na ang Septuagint ang pinaghanguan ng Mateo upang suportahan ang pananaw ng may akda nito tungkol sa kapanganakang birhen ni Hesus. Ang mga iskolar ay umaayon na ang almah ay walang kinalaman sa isang birhen. Ang Isa. 7:14 ayon sa mga iskolar ay hula sa haring [[Ahaz]] ng [[Kaharian ng Juda]] na ang isang dalaga(Hebreo:Almah) ay manganganak ng [[Emmanuel]] at ang mga kaaway ni [[Ahaz]] ay wawasakin bago malaman ng batang ito ang pagkakaiba ng mabuti at masama. Ang may akda ng Mateo ay nag-iba rin ng tatlong detalye ng [[Septuagint]] ng Isa. 7:14: ang paggamit ng hexei kesa sa lēpsetai; ang 'tatawagin mo(singular)' sa ikatlong personang plural 'tatawagin nila', at ang sinuplay na interpretasyon ng Emmanuel bilang 'ang diyos ay nasa atin'<ref>Raymond E. Brown: The Birth of the Messiah [ISBN 0-385-05405-X], p. 150</ref> Ang propesiyang ng "''mga propeta''" na si Hesus ay tatawaging [[Nazareno]] ay hindi matatagpuan sa Lumang Tipan. Ang salaysay ng pangpatay ni Herodes ng mga bata ay hindi binabanggit sa iba pang mga ebanghelyo ng Bagong Tipan o ng historyan na si [[Josephus]]. Ang mga iskolar ay tumuturing sa salaysay na ito sa Mateo na simboliko sa halip na isang makatotohanang kasaysayan.<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus for the First Time'' (Harper San Francisco, 1995) page 22-3.</ref> Ayon kay [[Paul L. Maier]], ang karamihan ng mga biograpo ni Herodes ay naniniwalang ang salaysay na ito ay "isang alamat at hindi historikal".<ref>"most recent biographies of Herod the Great deny it entirely." Paul L. Maier, "Herod and the Infants of Bethlehem", in ''Chronos, Kairos, Christos II'', Mercer University Press (1998), p.172</ref> Ang kwentong ito ng pagpatay sa mga bata ay itinuturing nina [[Geza Vermes]] at [[E. P. Sanders]] na bahagi isang malikhaing [[hagiograpa]].<ref name=Vermes>[[Geza Vermes]], ''The Nativity: History and Legend'', London, Penguin, 2006, p22; [[E. P. Sanders]], ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p.85</ref> Ang mga paliwanag ay iminungkahi sa pinagmulan ng mga salaysay sa Mateo at Lucas ng kapangakang birhen ni Hesus. Ayon kay [[Stephen L Harris]], ang mga ito ay isinulat upang sagutin ang mga paninira ng mga Hudyo tungkol sa hindi lehitimong kapanganakan ni Hesus na may ebidensiya mula sa ika-2 siglo CE.<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref><ref>Brown, Raymond E., The Birth of the Messiah. Doubleday & Company. 1977, Appendix V: The Charge of Illegitimacy, p. 537</ref> Ayon sa iskolar na si [[Helmut Köster]], ang mga salaysay ng kapanganakang birhen ni Hesus ay nag-ugat sa mitolohiyang [[Helenistiko]].<ref>Köster, Helmut ''Ancient Christian gospels: their history and development'' Edition 7, Trinity Press, 2004, pg 306</ref> Ang mga tagasunod ng [[Psilanthropismo]] na umiral sa mga sinaunang pangkat [[Hudyong-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] ay nangatwiran laban sa kapanganakang birhen ni Hesus at nagsaad na si Hesus ay isang [[mesiyas]] ngunit "''isa lamang tao''".<ref>''The Westminster handbook to patristic theology'' by John Anthony McGuckin 2004 ISBN 0-664-22396-6 page 286</ref> Kanila ring itinakwil si [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod.<ref>''Angels and Principalities'' by A. Wesley Carr 2005 ISBN 0-521-01875-7 page 131</ref> <ref>''Jews, Christians and Jewish Christians in Antiquity'' by [[James Carleton Paget]] 2010 ISBN 3-16-150312-0 page 360</ref> Noong ika-4 na siglo CE, ang [[Kredong Niseno]] ay tumakwil sa katuruang si Hesus ay isa lamang tao.<ref>''The creed: the apostolic faith in contemporary theology'' by Berard L. Marthaler 2007 ISBN 0-89622-537-2 page 129</ref> Noong ika-2 siglo, ang paganong anti-Kristiyanong pilosopong Griyego na si [[Celsus]] ay sumulat na ang ama ni Hesus ay isang sundalong Romano na si [[Panthera]].<ref>''Contra Celsum'' by Origen, Henry Chadwick 1980 ISBN 0-521-29576-9 page 32</ref><ref>Patrick, John ''The Apology of Origen in Reply to Celsus'' 2009 ISBN 1-110-13388-X pages 22–24</ref> Upang patunayan ni si Hesus ang [[mesiyas]] ng [[Hudaismo]] na mula sa angkan ni David, ang mga may Akda ng Mateo at Lucas ay nagbigay ng mga heneolohiya ni Hesus na bumabakas sa kanyang amang si Jose bilang mula sa angkan ni David(tingnan din ang Lucas 2:4) ngunit ang Lucas at Mateo ay magkasalungat sa kanilang mga heneolohiya. Ayon naman sa Mateo 22:41-46, Marcos 12:35-37 at Lucas 20:41-44, ikinatwiran ni Hesus na ang Mesiyas(Kristo) ay hindi maaaring isang anak ni David dahil tinawag ni David ang Mesiyas na kanyang Panginoon. Sa karagdagan, ayon sa Lucas si Hesus ay ipinanganak ni Maria hindi sa pamamagitan ng pagtatalik kay Jose ngunit sa paglilim ng Espirito Santo at kaya ay hindi anak ni Jose na mula sa angkan ni David. Ayon sa Roma 1:3, isinaad ni [[Apostol Pablo]] na si Hesus ay mula sa binhi(Griyego:[[sperm]]a) ni David ayon sa laman. May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang parehong Mateo at Lucas ay nagbibigay ng magkaibang [[henealohiya]] ni Jose. Ito ay tinangkang ipaliwang ng ilang Kristiyano na ang isang linya ay kay Marya at hindi kay Jose bagaman ang parehong ebanghelyo ay nagsasaad na ito ay parehong linya ni Jose. Ayon sa mga apolohistang Kristiyano, ang heneolhiya sa Lucas ay kay Maria bagaman sinasabi sa Lucas 2:4 na si Jose ang mula kay David kaya hindi maaaring ang heneralohiya sa Lucas ay kay Maria. Ayon sa mga Hudyo, ang mga lalake lamang ang makapagmamana ng trono ni David.<ref name=jewsforjudaism>{{Cite web |url=http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |title=Archive copy |access-date=2012-12-06 |archive-date=2011-06-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110613191637/http://www.jewsforjudaism.org/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=360 |url-status=dead }}</ref> Sa Lucas, si Jose ay nagmula sa linya ni Nathan at hindi ni Solomon na salungat sa paniniwalang Hudyo na ang [[mesiyas]] ay magmumula kay Solomon ngunit hindi kay [[Jehoiakim]] dahil sa pagsumpa ng Diyos na wala sa binhi nito ang magmaman sa luklukhan ni David. Sa Mateo, si Jose ay nagmula kay Solomon ngunit sa pamamagitan ng anak nitong si [[Jeconias]] na diskwalipikado sa trono.<ref name=jewsforjudaism/> Ang Mateo ay nagsasaad na ang ''lahat'' ng henerasyon mula kay Abraham hanggang kay Hesus ay 42<ref>http://bible.cc/matthew/1-17.htm</ref> samantalang sa Lukas ay may 7 henerasyon mula kay Abraham hanggang Hesus. Ang 14 na henerasyon sa Mateo mula kay [[David]] ay sinasalungat ng kronolohiya sa [[1 Kronika]] na nagsasaad ng 18 henerasyon mula kay David. Isinaad sa Mateo na may 14 henerasyon x 3 o 42 ngunit ang itinala sa Mateo ay 41 pangalan lamang. May iba pang mga pagkakamali sa Mateo gaya ng pagtanggal ng [[Ahazias ng Juda]], [[Jehoash ng Juda]], [[Amazias]], [[Jehoiakim]], maling pagtukoy ng ''mga kapatid'' ni [[Jeconias]](ayon sa Kronika ay may isa lamang kapatid), maling pagtukoy kay Abiud bilang anak ni Zerubabbel, maling pagtukoy kay [[Josias]] na ama ni [[Jeconias]](sa Lumang Tipan, si [[Jehoiakim]] ang ama ni [[Jeconias]]). Sa Lucas, si Shelah ang anak ni Cainan(na pangalang makikita lamang sa [[Septuagint]] at hindi sa Hebreo) na anak naman ni Arphaxad kaya si Shelah ang apo ni Arphaxad ngunit ayon sa Lumang Tipan ay si Arphaxad ang ama ni Shelah. Si Rhesa(na hindi matatagpuan sa anumang bersiyon ng Lumang Tipan) ay isinaad na ama ni Joanan na anak ni Zerubabbel na gumagawa kay Joanan na apo ni Zerubabbel ngunit sa Lumang Tipan, si Joanan(Hananias) ay anak ni Zerubabbel. Sa Mateo, si Hesus ay dinalaw ng mga [[Mago ng Bibliya]]. Sa Lucas, si Hesus ay binisita mga pastol. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]](na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinius]](Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6-7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga iskolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni Augustus ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga iskolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30-36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ayon sa Lucas, nang si Marya ay manganganak, siya at si Jose ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa [[Bethlehem]](Belen) upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]](Lucas 2:2). Ipinanganak ni [[Maria]] si Hesus at dahil wala ng lugar para sa kanila sa bahay-tuluyan, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni Marya at Jose ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem(ang layo ng Bethlehem(Belen) sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises(Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa. Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap(na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa [[Batas ni Moises]], sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth(Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes(Mat. 2:15, 22-23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa [[Hudea]](kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea ay natakot siyang pumunta roon at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon.<ref name=niv>http://www.biblegateway.com/passage/?search=Matthew+2%3A22-23&version=NIV</ref> Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus. Sa Lucas 2:4,39, sina Jose at Marya ay nakatira sa Nazareth bago pa ipinanganak si Hesus samantalang sa Mateo, si Jose at kanyang pamilya ay tumira lang sa Nazareth pagkatapos ipanganak si Hesus. Ang mga paghuhukay na arkeolohikal ay nagpapakita rin na ng ''Hudea''(Judea) ay hindi umiiral bilang isang gumaganang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong iminumungkahi na ipinanganak si Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. Ang arkeolohikal na mga ebidensiya ay nagpapakita ng mga materyal sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala mula sa unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus.<ref>https://web.archive.org/web/20080415225523/http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> ===Kabataan=== {{pangunahin|Kabataan ni Hesus}} May sanggunian sa pagtira nina Jose at Marya kasama ni Hesus sa Nazareth, Galilea(Mateo 2:23; Lucas 2:39-40). Pagsapit ng pista ng [[Paskuwa]] noong labindalawang taong gulang na si Hesus, naglakbay ang pamilya ni Hesus sa Herusalem. Sa pagkakataong ito, nakilahok si Hesus {{ndash}} sa kabila ng kanyang edad {{ndash}} sa isang maalam na pakikipagdebate o "pakikipagtalo" sa harap ng mga dalubhasa o iskolar na mga Hudyo.<ref name=Gardner>Gardner</ref> Pagkatapos ng episodyong ito, may isang blankong espasyo sa Bagong Tipan na sumasaklaw sa 18 taon ng buhay ni Hesus(mula 12 hanggang 30 anos). Ang ibang mga henerikong alusyon ay si Hesus ay sumulong sa karunungan, at sa pabor sa diyos at tao(Luke 2:52). Ang isang karaniwang pagpapalagay ng mga Kristiyano ay si Hesus ay simpleng namuhay sa Nazareth bilang karpintero ayon sa Marcos 6:3 "Hindi ba ito ang karpintero, ang anak ni Marya at kapatid nina Santiago, Jose, Judas at Simon? Hindi ba kasama natin ang kaniyang kapatid na babae? Kaya nga, dahil sa kaniya natisod sila." Wala ng iba pang ibinigay sa Bagong Tipan sa panahong ito ni Hesus na tinawag ng ilan na ''mga nawawalang taon ni Hesus'' ngunit may iba't ibang mga teoriya at mga alamat na iminungkahi sa panahong ito. Ang [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]] ay naglalarawan ng buhay ng batang si Hesus na may maguni-guni at minsang masamang mga [[supernatural]] na pangyayari na maikukumpara sa isang kalikasang mapaglaro ng batang-diyos sa maraming [[Mitolohiyang Griyego]]. Ang isa sa mga episodyo ay sumasangkot kay Hesus na gumagawa ng isang putik na mga ibon na kanyang binigyan ng buhay na isang gawang itinuro kay Hesus sa Qur'an 5:110; bagaman sa [[Quran]], ito ay hindi itinuto kay Hesus bilang isang bata o isang matanda. Sa isang episodyo, ang isang bata ay nagkalat ng tubig na tinipon ni Hesus. Ito ay sinumpa naman ni Hesus na nagsanhi sa katawan ng batang ito na matuyot sa isang bangkay. Ang isa pang bata ay namatay nang ito ay sumpain ni Hesus nang ito ay maliwanag na aksidenteng nakabunggo kay Hesus, bumato kay Hesus o sumuntok kay Hesus(depende sa salin nito). Ang ilang mga manunulat ay nag-angkin na nakahanap ng patunay ng pag-iral ng mga manuskrito ni Hesus sa India at Tibet na sumusuporta sa paniniwalang si Hesus ay nasa India sa panahong ito ng kanyang buhay. Sina Gruber at Kersten (1995) ay nag-aangkin na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng mga katuruan at kasanayan na [[Therapeutae]] na mga guro ng eskwelang Budistang [[Theravada]] na sa panahong ito ay namumuhay sa Judea.<ref>{{cite book |author=Gruber, Elmar and Kersten, Holger. |title=The Original Jesus |publisher=Element Books |location=Shaftesbury |year=1995}}</ref> Kanilang isinaad na si Hesus ay namuhay ng buhay ng isang Budista at nagturo ng mga Budistang katuruan sa kanyang mga tagasunod. Ang kanilang akda ay sumunod sa iskolar ng Bagong Tipan sa Oxford na si Hillman Streeter na nagpatunay noong mga 1930 na ang katuruang [[moralidad|moral]] ni [[Gautama Buddha|Buddha]] ay may apat na kahanga hangang pagkakatulad sa [[Sermon sa Bundok]] ni Hesus.<ref>{{cite journal |title=Did Buddhism influence early Christianity? |first=N. S. |last=Chandramouli |publisher=The Times of India |date=May 1, 1997}}</ref> Ang ilang mga iskolar ay naniniwala na si Hesus ay naimpluwensiyahan ng relihiyong [[Budismo]] at ang [[Ebanghelyo ni Tomas]] at [[Aklatang Nag Hammadi]] ay nagrereplekta sa posibleng impluwensiyang ito.<ref>The Gnostic Gospels and Beyond Belief: the Secret Gospel of Thomas by Elaine Pagels</ref><ref>''The Original Jesus'' by Gruber and Kersten</ref> Ang ideya na si Hesus ay namuhay sa India ay nauugnay sa aklat ni [[Louis Jacolliot]] na ''La Bible dans l'Inde, Vie de Iezeus Christna'' (1869).<ref>L. Jacolliot (1869) ''[http://books.google.com/books?id=PbsOAAAAQAAJ&dq=%22La+Bible+dans+l'Inde%22&source=gbs_navlinks_s La Bible dans l'Inde]'', Librairie Internationale, Paris (digitized by Google Books)</ref> (''The Bible in India, or the Life of Jezeus Christna''),<ref name=jacolliot>Louis Jacolliot (1870) ''[http://books.google.com/books?id=vqguAAAAYAAJ&dq=%22Louis+Jacolliot%22&source=gbs_navlinks_s The Bible in India]'', Carleton, New York (digitized by Google Books)</ref> Ikinumpara ni Jacolliot ang mga salaysay ng buhay ni [[Krishna|Bhagavan Krishna]] kay Hesus sa mga ebanghelyo at nagbigay konklusyon na hindi maaaring koinsidensiya na ang dalawang mga kwento ay may napakaraming mga pagkakatulad sa maraming mga mas pinong detalye. Siya ay nagbigay rin ng konklusyon na ang mga salaysay sa ebangelyo ay isang [[mito]] na batay sa mitolohiya ng Sinaunang India.<ref>As an example of a different interpretation, note that a number of well-known philosophers and writers, whose lifework has revolved around East-West comparative religion, ([[Ramakrishna]], [[Vivekananda]], [[Sivananda]] among others), have written that the similarities in some of the events in the lives of two of the most important figures in Eastern and Western religion (Christ and Krishna), are proof of the divine harmony linking the great faiths of East and West.</ref> Kanyang binaybay ang "Krishna" bilang "Christna" at nag-angkin na ang mga alagad ni Krishna ay nagbigay sa kanya ng pangalang "Jezeus" na nangangahulugang "dalisay na esensiya" sa [[Sanskrit]]. Si Holger Kersten ay nagmungkahi na ang [[Hindu]] Bhavishya Maha Purana sa Pratisargaarvan (19.17-32) ay naglalarawan ng pagdating ni Hesus: "Isang araw, si Shalivahana na pinuno ng mga Shakas ay dumating sa isang mayelong bundok. Doon sa Lupain ng Hun(Ladakh), nakita ng makapangyarihang hari ang isang lalake na nakaupo sa isang bundok. Ang kanyang balat ay tulad ng isang kobre at may suot na puting mga damit. Tinanong ng hari ang banal na lalake kung sino siya: Ito ay sumagot na Ako si Isaputra(anak ng Diyos) na ipinanganak ng birhen, ministro ng mga hindi mananampalataya na walang tigil sa paghahanap ng katotohanan. O hari, makinig ka sa relhiyon na dinala ko sa mga hindi mananampalataya...sa pamamagitan ng hustisya, katotohanan, pagninilay-nilay at pagkakaisa ng espirito, mahahanap ng tao ang kanyang daan kay Isa(Diyos sa Sanskrit) na nananahan sa sentro ng liwanag na nananatiling hindi nagbabago tulad ng araw na tumutunaw sa lahat ng mga lumilipas na bagay magpakailanman. Ang masayang larawan ni Isa na tagabigay ng kaligayahan ay inihayag sa puso; at ako ay tinawag na Isa-Masih(Hesus na Mesiyas)". Ayon sa mga [[Ahmadi]], ang mga karagdagang kasabihan ni [[Muhammad]] ay nabanggit na si Hesus ay namatay sa [[Kashmir]] sa edad na 120 taon. Ang mga aklat na Christ in Kashmir ni Aziz Kashmiri at Jesus Lived in India ni Holger Kersten ay nagtatala ng mga dokumento at artikulo bilang suporta sa pananaw na ito. ===Pagpapakilala at pagbabautismo ni Juan Bautista kay Hesus=== Ang pagbabautismo ni [[Juan Bautista]] kay Hesus ang opisyal na pinakasimula ng pangangaral ni Hesus sa madla. Naganap ito noong tatlumpung taong gulang na siya. Pagkaraang mabautismuhan si Hesus, lumitaw ang [[kalapati]] ng [[Espiritu Santo]], at narinig ang tinig ng Diyos na nagpapahayag na anak niya si Hesus.<ref name=Gardner/> ====Si Juan Bautista si Elias ayon kay Hesus ngunit ayon kay Juan Bautista ay hindi siya si Elias==== Ayon sa Mateo 17:10-13,"''At tinanong siya ng kaniyang mga alagad, na nangagsasabi, Bakit nga sinasabi ng mga iskriba na kinakailangang pumarito muna si [[Elias]]? At sumagot siya, at sinabi, Katotohanang si Elias ay paririto, at isasauli ang lahat ng mga bagay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na naparito na si Elias, at hindi nila siya nakilala, kundi ginawa nila sa kaniya ang anomang kanilang inibig. Gayon din naman ang Anak ng tao ay magbabata sa kanila. Nang magkagayo'y napagunawa ng mga alagad na si Juan Bautista ang sa kanila'y sinasabi niya." Ayon naman kay Juan Bautista sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 1:21,"''At sa kaniya'y kanilang itinanong, Kung gayo'y ano nga? Ikaw baga'y si [[Elias]]? At sinabi niya, Hindi ako. Ikaw baga ang propeta? At siya'y sumagot, Hindi.''" ====Pagbabautismo kay Hesus pagkatapos ipakulong ni Herodes si Juan==== Ayon sa Mateo 3:1-16 at Juan 1:19-36, binautismuhan ni Juan si Hesus sa simula pa ng pangangaral ni Juan Bautista ngunit ayon sa Lucas 3:18-21,si Hesus ay binautismuhan pagkatapos na ipakulong ni Herodes si Juan Bautista. ====Paghahayag ni Juan Bautista na si Hesus ang Kordero ng Diyos ngunit hindi alam ni Juan kung sino si Hesus==== Ayon sa Juan 1:29-36: :Nang kinabukasan ay nakita ni Juan si Hesus na lumalapit sa kaniya, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos, na nagaalis ng kasalanan ng sanglibutan! Ito yaong aking sinasabi, Sa hulihan ko'y dumarating ang isang lalake na magiging una sa akin: sapagka't siya'y una sa akin. At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't upang siya'y mahayag sa Israel, dahil dito'y naparito ako na bumabautismo sa tubig. At nagpatotoo si Juan, na nagsasabi, Nakita ko ang Espiritu na bumababang tulad sa isang kalapati na buhat sa langit; at dumapo sa kaniya.At siya'y hindi ko nakilala; datapuwa't ang nagsugo sa akin upang bumautismo sa tubig, ay siyang nagsabi sa akin, Ang makita mong babaan ng Espiritu, at manahan sa kaniya, ay siya nga ang bumabautismo sa Espiritu Santo.At aking nakita, at pinatotohanan kong ito ang Anak ng Diyos.Nang kinabukasan ay muling nakatayo si Juan, at ang dalawa sa kaniyang mga alagad;At kaniyang tiningnan si Jesus samantalang siya'y naglalakad, at sinabi, Narito, ang Kordero ng Diyos! Ayon naman sa Lucas 7:18-20: :At ibinalita kay Juan ng kaniyang mga alagad ang lahat ng mga bagay na ito.At sa pagpapalapit ni Juan Bautista sa kaniya ng dalawa sa kaniyang mga alagad, ay sinugo sila kay Hesus na nagpapasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? At pagdating sa kaniya ng mga tao, ay kanilang sinabi, Pinaparito kami sa iyo ni Juan Bautista, na ipinasasabi, Ikaw baga yaong paririto, o hihintayin namin ang iba? === Panahon ng pangangaral sa madla === Kabilang sa mga pangunahing kaganapan sa pangangaral sa madla o pagmiministro sa publiko ni Hesus ang pagbibinyag sa kanya ni Juan Bautista, pagtawag niya kay [[Mateo ang Ebanghelista|Mateo]], ang kanyang paggawa ng mga himala, pagbibigay niya kay [[Pedro]] ng mga susi ng langit, ang kanyang pagbabagong anyo, at ang paglilinis ng templo.<ref name=Gardner/> ====Ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang Mesiyas==== Sa maraming instansiya, ayaw ipaalam ni Hesus na siya ang [[Mesiyas]] gaya ng pagbabawal niya sa mga demonyo (Marcos 1:34,3:11-12,Lucas 4:41), pagbabawal sa kanyang mga alagad na ipaalam nilang siya ang mesiyas (Mateo 16:20, Marcos 8:30, Luas 9:21) at sa pagbabawal sa mga pinagaling niya sa pagpapagaling niya sa iba(Mateo 8:3-4,12:15-16, Marcos 1:44, 5:43, 7:36, Lucas 5:14, 8:56). Ayon sa Marcos 8:29-30,"''At tinanong niya sila, Datapuwa't ano ang sabi ninyo kung sino ako? Sumagot si Pedro at nagsabi sa kaniya, Ikaw ang Cristo. At ipinagbilin niya sa kanila na huwag sabihin kanino man ang tungkol sa kaniya.''" ====Mga alagad lamang ang makakaunawa ng mga talinghaga ngunit hindi naunawaan ng mga alagad ang mga sinabi niya==== Si Hesus ay naghayag ng mga parabula (talinghaga) na ang kahulugan ay nakatago sa mga nakarinig maliban sa kanyang [[Labindalawang Alagad]]. Ayon sa Marcos 4:11-13:"''1At sinabi niya sa kanila, Sa inyo ay ipinagkaloob ang makaalam ng hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa kanilang nangasa labas, ang lahat ng mga bagay ay ginagawa sa pamamagitan ng mga talinghaga:Upang kung magsitingin sila'y mangakakita, at huwag mamalas; at kung mangakinig sila'y mangakarinig, at huwag mangakaunawa; baka sakaling sila'y mangagbalikloob, at patawarin sila.''" Ayon sa Mateo 13:13-15,"''3 Kaya't sila'y pinagsasalitaan ko sa mga talinghaga; sapagka't nagsisitingin ay hindi sila nangakakakita, at nangakikinig ay hindi sila nangakakarinig, ni hindi sila nangakakaunawa. At natutupad sa kanila ang hula ni Isaias, na sinasabi, Sa pakikinig ay inyong maririnig, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mapaguunawa;At sa pagtingin ay inyong makikita, at sa anomang paraa'y hindi ninyo mamamalas:Sapagka't kumapal ang puso ng bayang ito.At mahirap na mangakarinig ang kanilang mga tainga,At kanilang ipinikit ang kanilang mga mata;Baka sila'y mangakakita ng kanilang mga mata,At mangakarinig ng kanilang mga tainga,At mangakaunawa ng kanilang puso,At muling mangagbalik loob,At sila'y aking pagalingin.''". Ayon sa Lucas 8:10,"'' At sinabi niya, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng Dios: datapuwa't sa mga iba'y sa mga talinghaga; upang kung magsitingin ay huwag silang mangakakita, at mangakarinig ay huwag silang mangakaunawa.''" Ayon sa Mateo 13:10-11,"'' At nagsilapit ang mga alagad, at sinabi nila sa kaniya, Bakit mo sila pinagsasalitaan sa mga talinghaga?At sumagot siya at sinabi sa kanila, Sa inyo'y ipinagkaloob ang mangakaalam ng mga hiwaga ng kaharian ng langit, datapuwa't hindi ipinagkaloob sa kanila.''" Gayunpaman, kahit ang kanyang mga alagad ay hindi naunawaan ang mga sinabi ni Hesus sa kanila. Ayon sa Marcos 9:32,"''Nguni't hindi nila naunawa ang sabing ito, at nangatakot silang magsipagtanong sa kaniya.''" Ayon sa Lucas 9:45,"'' Datapuwa't hindi nila napaguunawa ang sabing ito, at sa kanila'y nalilingid, upang ito'y huwag mapagunawa; at nangatatakot silang magsipagtanong sa kaniya ng tungkol sa sabing ito.''" Ayon sa Lucas 18:34,"'' At wala silang napagunawa sa mga bagay na ito; at ang sabing ito ay nalingid sa kanila, at hindi nila napagtalastas ang sinabi.''" ====Sinabi ni Hesus na walang siyang sinalita sa lihim==== Ayon naman sa Juan 18:20-21:"'' Sinagot siya ni Hesus, Ako'y hayag na nagsalita sa sanglibutan; ako'y laging nagtuturo sa mga sinagoga, at sa templo, na siyang pinagkakatipunan ng lahat ng mga Hudyo; at wala akong sinalita sa lihim. Bakit ako'y iyong tinatanong? tanungin mo silang nangakarinig sa akin, kung anong sinalita ko sa kanila: narito, ang mga ito ang nangakakaalam ng mga bagay na sinabi ko.''" === Pagtawag sa 12 alagad=== Tinawag ni Hesus ang maniningil ng buwis na si Mateo. Sumunod si Mateo kay Hesus at napabilang sa kanyang [[labindalawang mga alagad]]. Ito ay sina [[Simon Pedro]], [[San Andres|Andres]], [[Santiago, anak ni Zebedeo]], [[San Juan|Juan]], [[Felipe ng Bethsaida]], [[San Bartolome|Bartolome]], [[San Mateo|Mateo]], [[Santo Tomas|Tomas]] (kilala rin bilang [[Didymus]]), [[Santiago ang Nakababata]], [[Hudas Tadeo]], [[Simon na Zelote]], at [[Hudas Iskariote]]. ===Pagsisinungaling ni Hesus sa kanyang mga kapatid=== Ayon sa Juan 8:7-10: :Pumunta kayo sa pista: ako'y hindi pupunta sa pistang ito; sapagka't hindi pa nagaganap ang aking panahon.At nang masabi sa kanila ang mga bagay na ito, ay nanahan pa siya sa Galilea. Pagkatapos pumunta ng kaniyang mga kapatid sa pista, Si Hesus ay pumunta, hindi sa hayag, kundi nang lihim. === Mga pagmimilagro ni Hesus === {{seealso|Milagro}} Ang mga [[milagro]] ni Hesus ang kanyang mga gawang [[supernatural]] na itinala sa mga ebanghelyo sa kurso ng kanyang pangangaral. Ayon sa may akda ng [[Ebanghelyo ni Juan]], ang tanging ilan sa mga milagrong ito ang kanyang isinulat sa ebanghelyong ito. Ang mga milagro ni Hesus ay inuri ng ilang mga iskolar sa apat na mga pangkat: mga pagpapagaling sa karamdaman gaya ng [[ketong]], pagpapalayas ng mga [[demonyo]] o masamang espirito, [[pagbuhay sa patay]], at pagkontrol sa kalikasan. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|8:11-12}}, {{Bibleverse||Mateo|16:1-4}}, {{Bibleverse||Mateo|12:38-40}} at {{Bibleverse||Lucas|11:29-30}}, si Hesus ay tumanggi na magbigay ng anumang "''mga tanda''" ng milagro upang patunayan ang kanyang autoridad. Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Juan|2:11}}, ang mga milagro ni Hesus ang "''mga tanda''" na naghahayag ng kanyang kaluwalhatian.Ang talata ng [[Ebanghelyo ni Lucas]] 7:22 (na isinulat ca. 90 CE) na nagsasabing "''At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Magsiparoon kayo, at sabihin ninyo kay [[Juan Bautista]] ang mga bagay na inyong nangakita at nangarinig; ang mga bulag ay nangakakakita, ang mga pilay ay nagsisilakad, ang mga ketongin ay nangalilinis, at ang mga bingi ay nangakaririnig, ang mga patay ay ibinabangon, sa mga dukha ay ipinangangaral ang mabubuting balita''" ay matatagpuan rin sa mas naunang isniulat na [[4Q521]] ng [[Dead Sea Scrolls]](Isinulat mula 150 BCE hanggang bago ang 70 CE) ng [[Mga Essene]] na halos katulad ng Lucas 7:22: "''...Ang langit at lupa ay makikinig sa [[Mesiyas]] at walang maliliko sa landas sa Mga kautusan ng mga banal...Kayong umaasa sa inyong puso, hindi ba masusumpungan ito sa Panginooon? Sapagka't isasaalang alang ng Panginoong ang mga hasidim at tatawagin ang mga matuwid sa kanilang pangalan. Kanyang luluwalhatiin ang mga matuwid sa trono ng walang hangganang Kaharian. Siya na nagpapalaya sa mga bihag, siya na nagbabalik ng paningin sa mga bulag, tumutuwid sa mga pilay..Gagawin ng Panginoon ang lahat ng mga maluwalhating bagay na ito... Sapagka't pagagalingin niya ang mga may karamdaman, bubuhayin ang mga patay at dadalhin ang mabubuting balita sa mga dukha.<ref> 4Q521, Dead Sea Scrolls</ref> Isa sa mga halimbawa ng kanyang pagpapagaling ang nasa {{Bibleverse||Mateo|8:5-13}}, nang pumasok si Hesus sa Capernaum ay nilapitan siya ng isang centurion(kapitan) na namanhik sa kanya upang pagalingin ang kanyang alipin. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Lucas|7:1-10}} na sa halip na ang mismong centurion(kapitan) ang lumapit kay Hesus ay isinugo nito ang mga matanda ng Hudyo upang hilingin kay Hesus na pumunta at pagalingin ang kanyang alipin. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|5:22-23}}, nang si Jairus na pinuno ng sinagoga ay namanhik kay Hesus ay nagsabing: "'' Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Ito ay inaayunan sa {{Bibleverse||Lucas|8:41-42}} na si Jairus na pinuno ng sinagoga ay lumapit at nagpatirapa kay Hesus na nagsasabing, "''Nag-aagaw-buhay ang anak kong dalagita''". Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa {{Bibleverse||Mateo|9:18}} na nagsasaad na nang lumapit ang pinuno kay Hesus ay patay na ang kanyang anak. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|10:46-52}} at {{Bibleverse||Mateo|20:29-30}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang sila ay papaalis na sa Jericho. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Lucas|18:35}}, ang pagpapagaling ni Hesus sa isang bulag ay nangyari nang siya ay papalapit sa Jericho. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|14:28-32}}, "''Sumagot sa kaniya si Pedro: Panginoon, kung ikaw nga, hayaan mong makapariyan ako sa iyo sa ibabaw ng tubig. Sinabi niya: Halika. Pagkababa ni Pedro mula sa bangka, lumakad siya sa ibabaw ng tubig papunta kay Jesus. Ngunit nang makita niya ang malakas na hangin, natakot siya at nagsimulang lumubog. Sumigaw siya na sinasabi: Panginoon, sagipin mo ako. Kaagad na iniunat ni Jesus ang kaniyang kamay at hinawakan siya. Sinabi niya sa kaniya: O, ikaw na maliit ang pananampalataya, bakit ka nag-aalinlangan? Nang makasakay na sila sa bangka, tumigil ang hangin."'' Ang salaysay na ito ay matatagpuan rin sa [[Budismo]] na mas nauna sa Krisityanismo: "''[Ang isang alagad na nagnais] na bumisita kay [[Buddha]] sa isang gabi...ay natagpuan ang bangka na nawawala mula sa gilid ng ilog Acirvati. Sa isang pananampalatayang pagtitiwala kay Buddha, siya ay humakbang sa tubig at lumakad na tila sa tuyong lupain hanggang sa gitna ng daloy. At pagkatapos ay lumabas siya sa kanyang nakuntentong pagninilay nilay kay Buddha na kanyang nawala ang kanyang sarili at nakita ang mga ilog at natakot at ang kanyang mga paa ay nagsimulang lumubog. Ngunit kanyang pinilit ang kanyang sarili na mabalot muli sa kanyang pagninilay nila at sa pamamagitan ng kapangyarihan nito ay umabot sa malayong gilid ng ilog ng ligtas at naabot ang kanyang Panginoon''".<ref>Rudolf Bultmann, The Gospel of John, Westminster, Philadelphia 1971: p240 quoted in Helms, Gospel Fictions, 81</ref> Ang ilang mga pagmimilagro ni Hesus ay isinalaysay rin sa [[Ebanghelyo sa Pagkasanggol ni Hesus ni Tomas]]. [[File:Thedecapolis.png|thumb|180px|left|Mapa ng lokasyon ng [[Gadara]] at [[Jerash|Gerasa]] mula sa dagat ng Galilea.]] Ang isa pang milagro ni Hesus ang pagpalayas ng demonyo na ang pangalan ay [[Lehiyon (demonyo)]] mula sa isang lalake (Marcos 5:1-20) o dalawang lalake (Mateo 8:28-34), nang si Hesus ay tumungo sa kabilang panig ng dagat Galilea sa rehiyon ng [[Gerasenes]](NRSV) o [[Gadarenes]] (KJV). Ang mga demonyo ay nilipat ni Hesus sa 2,000 [[baboy]] na tumalon at nalunod sa dagat. Sa Mateo, ito ay binago sa [[Gadarenes]]. Sa mga pinakamatandang manuskritong Griyego ay mababasa ang [[Gerasenes]]. Ayon sa [[King James Version]] sa Mateo 8:28, ito ay nangyari sa [[Gergesenes]] na tumutugon sa modernong [[Kursi]] sa [[Dagat ng Galiea]]. Ang Gerasa ay 31 kilometro mula sa Dagat ng Galilea at ang Gadara ay 10 kilometri mula sa dagat ng Galilea o 2 oras sa paglalakad tungo sa Dagat ng Galilea. ===Transpigurasyon === Naganap ang pagbabagong anyo ni Hesus habang inaakyat niya ang isang bundok. Nasaksihan ito nina Pedro, Santiago, at Juan ang Ebanghelista. Sa transpigurasyon o banyuhay na ito ni Hesus, naging nakasisilaw na liwanag si Hesus, maging ang kanyang mukha. Mula sa isang ulap, nagsalita at ipinahayag ng Diyos na si Hesus ang kanyang anak.<ref name=Gardner/> === Paglilinis ng templo === Sa pagbabalik ni Hesus sa Herusalem, natuklasan niya ang mga nagkalat na mangangalakal at mga tagapagpalit ng mga pera sa templo. Ikinagalit ito ni Hesus kaya't pinagalitan at pinalayas niya ang mga taong ito mula sa banal na gusaling iyon. Ito ang isinagawang pagdadalisay ni Hesus ng templo sa Herusalem. Ito ang tanging salaysay na si Hesus ay gumamit ng pisikal na karahasan sa anuman sa mga ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay nangyari malapit sa wakas ng mga ebanghelyong sinoptiko sa Marcos 11:15–19, 11:27–33, Mateo 21:12–17, 21:23–27 at Lucas 19:45–48, 20:1–8) at malapit sa simula ng Ebanghelyo ni Juan sa Juan 2:13–16. === Pagpasok ni Hesus sa Herusalem=== Ayon sa mga ebanghelyo, bago pumasok si Hesus sa Herusalem, siya ay nanatili sa Bethany at Bethpage. Ayon sa Juan 12:1, si Hesus ay nasa Bethany ng anim na araw bago ang [[Paskuwa]]. Habang naroon, kanyang ipinadala ang kanyang dalawang mga alagad sa isang bayan upang kunin ang isang asno na nakatali ngunit hindi kailanman nasakyan. Kapag sila ay tinanong, sila ay tinuruan na sabihing ang asno ay kailangan ng Panginoon ngunit ibabalik. Ang parehong {{Bibleverse||Lucas|19:29-35}} at {{Bibleverse||Juan|12:12-16}} ay nagsaad na sa pagpasok ni Hesus sa Herusalem, siya ay umupo sa isang batang asno. Ayon sa Juan, ito ay upang matupad ang hula sa Zacarias 9:9. Ayon sa Zacarias, "Magalak ka ng malaki, Anak na Babae ng Zion!, Humiyaw, Anak ng Babae ng Herusalem, Tingan mo, ang hari mo ay dumarating sa iyo, matuwid at matagumpay, mapagpakumbaba at nakasakay sa ''isang asno, sa isang bisiro'', ang bisiro ng isang asno". Ang dalawang huling mga linya ay tila nagpapahiwatig na ang hari ay nakasakay sa dalawang mga hayop na ''asno at ang bisiro'' nito. Gayunpaman, ito ay isa lamang halimbawa ng mga paralelismong pangtulang Hebreo na kinasasangkutan ng pag-uulit ng parehong idea sa magkaibang mga salita para sa layuning metriko at ritmiko. Salungat sa Lucas at Juan na nagsaad na si Hesus ay sumakay sa ''isang asno'', nabasa ni Mateo ang talata sa Zacarias na ang mesiyas ay sasakay sa ''dalawang mga asno'' at si Hesus ay kanyang isinaad na sumakay sa ''mga'' asnong ito. Sa Hebreo ng Zec. 9:9, ang asno ay tumutukoy sa isang lalake. Ito ay isanalin sa Mateo sa babaeng asno at ang anak ng babaeng asnong ito. Sa saling Griyego ng Zec. 9:9, ang salitang asno ay maaaring tumukoy sa parehong kasarian. Ang ilang mga salin at komentaryo ng bibliya ay nagmungkahi na ang sinakyan ni Hesus ang mga damit(o balabal) na ipinatong ng mga alagad sa asno at bisiro nito. Gayunpaman, kahit pa ipagpalagay na ang "sa kanila" ay tumutukoy sa mga damit, inilagay ng mga alagad ang mga damit ''sa kanila'' o sa parehong asno at bisiro. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|21:7}}, "kanilang dinala ang ''babaeng asno at ang bisiro nito'', kanilang inilagay ang kanilang mga balabal ''sa kanila''(asno at bisiro) at si Hesus ay umupo ''sa kanila''." ===Pagsumpa sa puno ng igos=== Ang pagsumpa ni Hesus sa punong [[igos]] ay isinama lamang sa mga ebanghelyong Marcos at Mateo ngunit wala sa Lucas o Juan. Sa Mateo, ang sinumpang igos ay ''agad'' na natuyo samantalang sa Marcos, ang puno ay hindi natuyo hanggang sa sumunod na araw. Ayon sa Mateo 21:18-20, sa kinaumagahan, nang siya ay pabalik na sa lungsod ay nagutom si Hesus. Pagkakita niya sa isang puno ng igos sa tabing-daan, nilapitan niya ito ngunit wala siyang nakita rito kundi mga dahon lamang kaya sinabi niya rito: "Kailanman ay hindi ka na mamumunga. ''Kaagad na natuyo ang puno ng igos''". Sa Marcos 11:12-14, pagkatapos ng pagpasok ni Hesus sa Herusalem at bago ang paglilinis ng templo, sinumpa ni Hesus ang igos sa pagiging walang bunga nito sapagka't hindi pa panahon ng mga igos. Sinabi ni Hesus sa puno na ''sinomang tao'y hindi kakain ng iyong bunga mula ngayon at magpakailan man''. Pagkatapos ng kanyang paglilinis sa templo sa kinaumagahan, ay nakita ng mga alagad na ang puno ng igos ay tuyo na mula sa mga ugat. Sa pagkaalaala ni Pedro ay sinabi sa kaniya, Rabbi, narito, ang sinumpa mong puno ng igos ay natuyo(Marcos 11:20-21). Ayon sa mga iskolar, ang pagkakaiba sa dalawang kwento ay sanhi ng pagbabago ng Mateo sa kwento ng Marcos na pinaghanguan nito.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=QEKQ_iBhX7UC&pg=PR11&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false Davies, William David, & Allison, Dale C., "Matthew 19-28" ()] p.147</ref> ===Huling hapunan === {{pangunahin|Huling Hapunan}} Ang Huling Hapunan ang pinagsaluhan ni Hesus kasama ng kanyang mga apostol bago ang kanyang pagpapako sa krus. Ito ay inaalala ng mga Kristiyano at batayan ng kalaunang doktrina ng mga Kristiyano na [[sakramento]] o [[ordinansa]]ng(sa [[Protestantismo]]) tinatawag na [[Eukarista]] at kilala rin bilang "Banal na Komunyon" o "Ang Hapunan ng Panginoon". Ang [[Simbahang Katoliko Romano]], [[Silangang Ortodokso]], [[Ortodoksong Oriental]] at [[Simbahan ng Silangan]] ay nagtuturo na ang realidad(substansiya) ng mga elemento ng tinapay at alak ay buong nababago sa literal na katawan at dugo ni Hesus samantalang ang mga hitsura(species) ay nanatili. Ang [[Lutherano]] ay nanniwala na ang katawan at dugo ni Hesus ay umiiral "sa, kasama at ilalim" ng mga anyo ng tinapay at alak na isang konseptong kilala bilang ang unyong sakramental. Sa Huling Hapunan ayon sa mga ebanghelyo nang hinulaan ni Hesus ang pagkakanulo sa kanya ni [[Hudas Iskariote]]. Ang tatlong ebanghelyong sinoptiko(Mateo, Marcos, Lucas) at Unang Korinto ay kinabibilangan ng salaysay ng Hapunan kung saan si Hesus ay kumuha ng tinapay, hinati ito at ibinigay sa mga apostol na nagsasabing, "Ito ang aking katawan na ibinigay sa inyo". Ang mga salita sa bawat salaysay ng mga aklat na ito ay katamtamang magkakaiba na sumasalamin sa isang tradisyong [[Ebanghelyo ni Marcos|pang-Marcos]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Mateo]] at isang tradisyong [[Apostol Pablo|Paulino]] na pinaghanguan ng [[Ebanghelyo ni Lucas]].<ref name="NBD">"Lord's Supper, The" in ''New Bible Dictionary'', 3rd edition; IVP, 1996; page 697</ref> Ang mga salitang "''Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin''" ay matatagpuan lamang sa Ebanghelyo ni Lucas(22:19) at hindi sa iba pang 3 ebanghelyo. Ang {{Bibleverse||Lucas|22:19-20}}(22:19b-20)(''ibinigay sa kanila. Kaniyang sinabi: Ito ang aking katawan na ibinigay para sa inyo. Gawin ninyo ito sa pag-ala-ala sa akin. Sa gayunding paraan, pagkatapos na makapaghapunan, kinuha niya ang saro at sinabi: Ang sarong ito ay ang bagong tipan sa aking dugo na ibinuhos para sa inyo.'') ay hindi lumilitaw sa ilang mga pinakamaagang manuskrito ng Ebanghelyo ni Lucas at pinaniniwalaang isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang episodyong ito ay hindi matatagpuan sa [[Ebanghelyo ni Juan]] ngunit kinabibilangan ng paghuhugas ni Hesus ng mga paa ng apostol na may detalyadong diskursong pagpapaalam habang inihahanda sila sa kanyang paglisan. Ayon sa mga sinoptiko ({{Bibleverse||Marcos|14:12-18}}, {{Bibleverse||Mateo|26:17-21}} at {{Bibleverse||Lucas|22:8}}), ang Huling Hapunan ang Seder na [[Paskuwa]](Paglagpas) na isinasagawa ng mga Hudyo sa simula ng [[Nisan]] 15. Salungat dito, ang Huling Hapunan ayon sa {{Bibleverse||Juan|19:14}} nangyari noong Nisan 14 nang ang mga kordero ng Paskuwa ay pinapatay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|18:28}} at {{Bibleverse||Juan|19:14-15}}, si Hesus ay ipinako sa krus bago ang [[Paskuwa]]. Ipinagpapalagay na ang may akda ng Juan ay pumili ng petsang ito upang umangkop sa kanyang teolohiya na si Hesus ang "kordero ng diyos"({{Bibleverse||Juan|1:29}}) at iniugnay si Hesus sa mga hinahandog na kordero sa Paskuwa ng mga Hudyo.<ref>Sanders, E. P. The historical figure of , 1993. p. 72</ref> Ikinatwiran ni Raymond Brown na sa [[Seder na Paskuwa]] ng mga Hudyo, ang unang saro ng alak ay iniinom bago kainakain ang walang lebadurang tinapay ngunit sa sinoptiko, ay nangyari ito pagkatapos. Ito ay nagpapakita ayon kay Brown na ang pangyayaring ito ay hindi ang unang Seder na Paskuwa na nangyayari tuwing Nisan 15 at kaya ay mas umaayon sa kronolohiya ng Juan na nangyari noong Nisan 14. Gayunpaman, maaaring ito ay binago para sa mga layuning simboliko o relihiyoso. Ang [[Silangang Ortodokso]] ay naniniwalang ang hapunang Eukaristiko ay hindi ang Seder na Paskuwa kundi isang hiwalay na hapunan. Ang argumentong Seder na Paskuwa ay itinatakwil rin ng Simbahang [[Presbiteriano]] na nagsasaad na ang huling hapunan sa ebanghelyo ay maliwanag na nagpapakitang ang layunin ng Huling Hapunan ay hindi ang pag-ulit ng taunang Seder na Paskuwa ng [[Aklat ng Exodo]].<ref>Brown et al. page 626</ref><ref name=Presbyterian37 >''Liturgical year: the worship of God'' by Presbyterian Church (U.S.A.), 1992 ISBN 978-0-664-25350-9 page 37</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Juan]] at ang 1 Corinto 5:7-8 ay nagtumbas ng pagpako kay Hesus bilang isang inihandog na kordero ng Paskuwa. Ang mga iskolar ng [[Seminar ni Hesus]] ay tumuturing sa Huling Hapunan na hinango hindi mula sa huling hapunan ni Hesus kasama ng mga apostol kundi sa mga tradisyong [[hentil]] ng mga pag-alalang hapunan para sa mga namatay.<ref name = "ActJMark">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Mark," p. 51-161</ref> Si [[Barry B. Powell|Barry Powell]] ay nagmungkahi na ang mga konseptong Kristiyano ng pagkain at pag-inom ng laman at dugo ni Hesus ay naimpluwensiyan ng kulto ni [[Dionysus]].<ref>Powell, Barry B., ''Classical Myth'' Second ed. With new translations of ancient texts by Herbert M. Howe. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1998.</ref> Si [[Dionysus]] ay isa sa maraming mga tagapagligtas na [[diyos na namatay at nabuhay]]. Ang kanyang kaarawan ay ipinagdiriwang tuwing [[Pasko#Disyembre_25|Disyembre 25]]. Siya ay sinamba sa buong Gitnang Silangan gayundin sa Gresya. Siya ay mayroong sentro ng pagsamba sa Herusalem noong ika-1 siglo BCE. Siya ang anak ni [[Zeus]] na Diyos Ama at ang kanyang laman at dugo ay simbolikong kinakain ng kanyang mga tagasunod sa anyo ng tinapay at alak. Si [[Dionysus]] ay ipinanganak ng isang birhen, nagsagawa ng mga milagro gaya ng pagbabago ng tubig sa alak, may 12 alagad, tinawag na "Diyos na naging laman", "Tanging Bugtong na Anak" at "Tagapagligtas", ipinako sa krus at namatay bilang isang handog para sa mga kasalanan ng daigdig. Si Dionysus ay muling nabuhay pagkatapos ng 3 araw at umakyat sa langit.<ref>http://www.religioustolerance.org/chr_jcpa2.htm</ref><ref>[[Pausanias (geographer)|Pausanias]], ''Description of Greece'' 6. 26. 1 - 2</ref><ref>[[Athenaeus]], ''Deipnosophistae'' 2. 34a</ref> Ayon sa iskolar na si Peter Wick, ang paggamit ng simbolismong alak sa [[Ebanghelyo ni Juan]] kabilang ang kwento ng [[kasalan sa Cana]] kung saan binago ni Hesus ang tubig sa alak ay nilayon upang ipakita ng Juan si Hesus ay mas superior kay [[Dionysus]].<ref name="Wick 2004 179–198">{{cite journal |last=Wick |first=Peter |title=Jesus gegen Dionysos? Ein Beitrag zur Kontextualisierung des Johannesevangeliums |journal=[[Biblica (journal)|Biblica]] |volume=85 |issue=2 |pages=179–198 |publisher=[[Pontifical Biblical Institute]] |location=Rome |year=2004 |url=http://www.bsw.org/?l=71851&a=Comm06.html |accessdate=2007-10-10 |ref=harv}}</ref> ===Getsemani, pagkakanulo ni Hudas at pagdakip kay Hesus=== [[File:Giotto - Scrovegni - -31- - Kiss of Judas.jpg|thumb|300px||''Halik ni [[Hudas Iskariote]]'' (1304–06), fresco ni [[Giotto]], [[Scrovegni Chapel]], [[Padua]], Italya]] Ayon sa mga kanonikal na Ebanghelyo, pagkatapos ng Huling Hapunan, si Hesus at ang kanyang mga alagad ay naglakbay sa Gethsemane. Nang makarating rito, siya ay inilarawang lumisan sa kanyang mga alagad upang manalangin ng pribado. Isinaad ng mga sinoptiko na ang tatlong mga alagad na kasama ni Hesus ay nakatulog at kinastigo sila ni Hesus sa pagkabigong manatiling gising kahit sa isang oras na nagmuungkahing sila ay manalangin upang makaiwas sa tukso. Sa puntong ito, si [[Hudas Iskariote]] ay lumitaw na sinamahan ng isang pangkat ng mga tao na kinabibilangan ng mga saserdote at matatanda at mga taong may sandata. Lumapit si Hudas kay Hesus upang halikan niya ito. Ang halik ang ibinigay ni Hudas na tanda sa mga humuhili kung sino ang kanilang dapat huhulihin. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], si Hesus ay tumugon kay Hudas, ''Kaibigan, anong dahilan ng pagparito mo?'' Ito ay humantong sa paniniwala na si Hesus at Hudas ay aktuwal na may kasunduan at walang tunay na pagkakanulong nangyari.<ref name=PagelsKing>Pagels, Elaine at Karen L. King. (...) "The ''Gospel of John'' suggests that Jesus himself was complicit in the betrayal, that moments before Judas went out, Jesus had told him, "Do quickly what you are going to do" (''John'' 13:27)" (...), ''Reading Judas, The Gospel of Judas and the Shaping of Christianity'', Penguin Books, New York, 2007, pages 3–4, ISBN 978-0-14-311316-4.</ref> Ang Lucas 22:47-48 ay nagsasaad na nakita ni Hesus si Hudas na paparating at pinigil siya na nagtatanong: ''Hudas, sa pamamagitan ba ng halik ay ipagkakanulo mo ang Anak ng Tao?'' Walang halik na isinagawa si Hudas. Ayon sa parehong {{Bibleverse||Marcos|14:45-47}} at {{Bibleverse||Mateo|26:49-51}}, ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng isang alipin ay nangyari ''pagkatapos dakipin si Hesus''. Gayunpaman, ito ay sinasalungat sa parehong {{Bibleverse||Lucas|22:47-54}} at {{Bibleverse||Juan|18:4-12}} na ang pagtaga at pagkakatanggal ng tenga ng alipin ay nangyari ''bago dakipin si Hesus''. Ayon sa apat na kanonikal na Ebanghelyo, hinulaan ni Hesus na ipinagkakanulo siya at alam niyang ito ay gagawin ni Hudas({{Bibleverse||Mateo|26:23-25}}, {{Bibleverse||Marcos|14:18-21}}, {{Bibleverse||Lucas|22:21-23}} at {{Bibleverse||Juan|13:21-30|}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|13:21-30}}, ito ay katuparan ng isang hula sa kasulatan ngunit inihayag din ni Hesus sa {{Bibleverse||Mateo|26:23-24}} tungkol kay Hudas na ''sa aba ng taong iyon na magkakanulo sa Anak ng Tao. Mabuti pa sa taong iyon kung hindi na siya naipanganak''. Ang pagtupad ni Hudas sa hula ay nagpapahiwatig na si Hudas ay walang [[malayang kalooban]] at nakatakda na sa kapahamakan bago pa ang kanyang kapanganakan({{Bibleverse||Juan|17:12}}). Gayunpaman, ayon sa {{Bibleverse||Mateo|19:28}} at {{Bibleverse||Lucas|22:30}}, ang lahat ng 12 mga alagad ay uupo sa 12 trono upang hatulan ang 12 lipi ng Israel. Sinaad sa {{Bibleverse||Mateo|26:15}} at Mateo 27:3-10 na ipinagkanulo ni Hudas si Hesus para sa 30 pirasong pilak. Ayon sa Marcos 14:10-11, ang mga saserdote ay nangako lamang kay Hudas na babayaran siya ngunit ayon sa Mateo 26:14-16 ay agad binyaran si Hudas ng mga saserdote. Kalaunan ay dahil nagsisi si Hudas ay kanyang ibinalik ang salapi sa templo at nagbigti. Ang salapi ay kalaunang ginamit ng mga pinunong saserdote upang ipambili ng bukid ng magpapalayok upang ito ay maging libingan ng mga dayuhan(Mt 26:15, 27:3-10). Salungat dito, ayon sa Gawa 1:18, si Hudas ang bumili ng isang parang mula sa kabayaran ng kalikuan. Doon ay bumagsak siya na nauna ang ulo, bumuka ang kaniyang katawan at sumambulat ang lahat ng kaniyang bituka. Inangkin sa Mateo 27:9-10 na ang pagbili ng bukid ng magpapalayok ay hinulaan sa Jeremias ngunit ito ay hindi matatagpuan sa Jeremias. Sa halip, ang Zec. 11:13 ay pinaniwalaan ng ilan na tinukoy dito ni Mateo. Ang ''[[Ebanghelyo ni Hudas]]'' ay nagsasaad na ang mga aksiyon ni Hudas ay kanyang ginawa bilang ''pagsunod'' sa mga instruksiyon na ibinigay sa kanya ni Hesus. Ang [[Ebanghelyo ni Hudas]] ay nagsasaad rin na pinlano ni Hesus ang mga kurso ng pangyayari na humantong sa kanyang kamatayan. Ang paglalarawang ito ay tila umaayon sa ilang mga anyo ng [[Gnostisismo]] na ang anyong tao ay isang bilangguan na espiritwal at kaya ay naglingkod si Hudas kay Hesus sa pamamagitan ng pagtulong na palayin ang kaluluwa ni Hesus mula sa mga limitasyong pisikal. Isinasaad rin sa [[Ebanghelyo ni Hudas]] na hindi nalaman ng ibang mga apostol ang tunay na ebanghelyo na itinuro lamang ni Hesus kay [[Hudas Iskariote]] na ang ''tanging'' alagad ni Hesus na kabilang sa "banal na henerasyon" sa mga alagad. === Paglilitis kay Hesus === {{main|Sanhedrin|Poncio Pilato}} Ayon sa mga kanonikal na ebanghelyo, pagkatapos ng pagkakanulo at pagdakip kay Hesus nang gabi ay dinala siya sa [[Sanhedrin]]. Ayon sa Mateo 26:57, si Hesus ay dinala sa bahay ni Caiaphas na dakilang saserdote kung saan nagtipon ang dakilang saserdote, mga skriba at matatanda. Sa Mateo 27:1, idinagdag na muling nagpulong ang mga saserdote sa sumunod na umaga. Ayon sa Marcos, 14:53, si Hesus ay dinala nang gabing iyon sa dakilang saserdote(na hindi pinangalanan) kung saan ang nagtipon ang lahat ng mga hepeng saserdote at mga matatanda. Ayon sa Markos 15:1, ang isa pang konsultasyon ay idinaos ng mga saserdote nang sumunod na umaga. Ayon sa Lucas 22:54, si Hesus ay dinala sa "bahay ng dakilang saserdote"(na hindi pinangalanan) kung saan ay kinutya at binugbog si Hesus nang gabing iyon at sa Lucas 22:66, idinagdag na "sa sandaling araw na", ang mga hepeng sasedote at mga skriba ay nagtipon at dinala si Hesus sa konseho. Sa Juan 18:24, si Hesus ay dinala mula kay Annas patungo kay Caiaphas na dakilang saserdote at sa Juan 18:28 ay isinaad na noong umaga ay dinala si Hesus mula kay Caiphas tungo kay [[Poncio Pilato]] sa Praetorium. Sa mga ebanghelyo, si Hesus ay isinaad na nagsalita ng napaka-kaunti at nagbigay ng napaka bihira at hindi direktang mga sagot sa mga tanong ng saserdote na nagtulak sa isang opiser na sampalin siya. Sa Mateo 26:62, ang kawalan ng tugon ni Hesus ay nagtulak sa dakilang saserdote na tanungin siiya: "wala ka bang isasagot?" Sa mga salaysay ng ebanghelyo, ang mga lalake na humahawak kay Hesus sa bahay ng dakilang saserdote ay kumutya, piniringan ang kanyang mata, uminsulto at bumugbog sa kanya. Ang Markos 14:55-59 ay nagsasaad na ang mga hepeng saserdote ay naghanap ng saksi laban kay Hesus upang ipapatay siya ngunit hindi nakahanay ng sinuman kaya naghanap ng mga maling saksi laban sa kanya ngunit ang kanyang mga saksi ay hindi magkakaayon. Isinaad sa Marcos 14:61 na tinanong naman ng dakilang saserdote si Hesus: "Ikaw ba ang Kristo, ang Anak ng Mapalad?" Sumagot si Hesus na "''Ako''" na sa puntong ito ay pinunit ng dakilang saserdote ang balabal nito sa galit at inakusahan si Hesus ng [[pamumusong]]. Tinanong naman ng dakilang saserdote ang Sanhedrin at silang lahat ay nagbigay hatol na siya ay nararapat mamatay(Marcos 14:64) Sa Mateo 26:63, tinanong ng dakilang sasedote si Hesus "Sabihin mo sa amin kung ikaw ang Kristo, ang Anak ng Diyos". Sumagot si Hesus na "''Sinabi mo''" na nagtulak sa dakilang saserdote na punitin ang kanyang balabal. Salungat dito, sa Lucas 22:67 ay tinanong si Hesus na "Kung ikaw ang Kristo, sabihin mo sa amin". Ngunit kanyang sinabi sa kanila, "''Kung sasabihin ko sa inyo, hindi kayo maniniwala''". Ngunit sa Lucas 22:70 nang siya ay tanungin nila na "Kung gayon, ikaw ba ang Anak ng Diyos?" Sumagot si Hesus na "''Sinasabi niyong ako''". Sa puntong ito, ang mga sasedote ay nagtanong: "Hindi ba, hindi na natin kailangan ang saksi sapagkat tayo na ang nakarinig mula sa kaniyang bibig?" May ilang mga problema sa mga salaysay ng ebanghelyo tungkol sa paglilitis ng [[Sanhedrin]] kay Hesus. Ayon sa mga sinoptiko, ang Banal na Hapunan ang Seder na Paskuwa na unang araw ng Paskuwa. Ito ay nagpapahiwatig na ang paglilitis kay Hesus ay nangyari sa isang linggong pagdiriwang ng pistang Paskuwa. Sa pagbibilang rin ng araw ng mga Hudyo ay isa itong Paskuwa. Pinagbabawal sa [[Hudaismo]] na ang Sanhedrin ay magpulong sa [[Shabbat]] o sa mga pista gaya ng Paskuwa. Sa ebanghelyo, ang Sanhedrin ay nagpulong sa bahay ng dakilang saserdote sa gabing pagkatapos ng pagdakip kay Hesus, ngunit ipinagbabawal sa Hudaismo na ang Sanhedrin ay magpulong sa labas ng ''Bulwagan ng mga Tinagpas na Bato''(Lishkat Ha-Gazith) sa templo sa Herusalem o magpulong sa gabi.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/james_still/jesus_trial.html</ref> Ang isa pang imposiblidad sa Marcos 14:64 ang paghatol ng kamatayan sa parehong araw kesa sa itinakdang interbal na 24 oras sa Hudaismo. Sa Marcos 14:57-58, ang ilang mga tao ay tumayo na may mga "hindi totoong testimonya" laban kay Hesus. Gayunpman, ang kanilang "hindi totoong" inangkin na sinabi ni Hesus ang sinabi ni Hesus ayon sa Juan 2:18-19 at Gawa 6:14. Ayon sa Marcos 16:61, iniugnay ng dakilang saserdote ang pagiging isang [[mesiyas]] sa pagiging Anak ng Diyos. Ito ay maling pag-uugnay dahil hindi itinuturing sa Hudaismo ang pagiging [[mesiyas]] na may katayuang pang-diyos. Ang pag-aangkin rin at pagtuturo ng isang indibidwal na siya "ang mesiyas" ay hindi itinuturing sa [[Hudaismo]] na [[pamumusong]] gaya ng maling pag-aangkin sa Marcos 14:61-64. Ang pag-aangkin rin ni Hesus sa Marcos 14:62 ay hindi nangangailangang ito ay may anumang konotasyong pang-diyos. Ang paggamit ng pariralang "Anak ng Mapalad" o "Anak ng Diyos" ay hindi isang krimen na pinarurusahan ng kamatayan sa Hudaismo. Ang pag-aangkin rin ni Hesus na ang Anak ng Tao ay uupo sa kanan ng diyos sa Marcos 14:62 ay walang pinagkaiba sa alusyon ni [[David]] na nakaupo siya sa kanan ng diyos(Awit 110:1)<ref>Morris Goldstein, Jesus in the Jewish Tradition, Macmillan, New York 1953 quoted in Wilson, Jesus: The Evidence: p 103</ref> Ayon sa mga [[kanon]]ikal na [[ebanghelyo]], si Hesus ay dinala kay Pilato ng [[Sanhedrin]] na nagpahuli kay Hesus at mismong kumwestiyon sa kanya. Isinaad na ang [[Sanhedrin]] ay binigyan lamang ni Hesus ng mga sagot na kanilang itinuring na [[pamumusong|mapamusong]](Marcos 14:61-64) ayon sa [[batas ni Moises]] na hindi malamang na ituturing ni Pilato na isang [[parusang kapital]] na nagpakahulugan ng batas Romano. Ang pangunahing tanong ni Pilato kay Hesus ay kung itinuturing niya ang kanyang sarili na hari ng mga [[Hudyo]] bilang pagtatangka na matukoy kung siya ay isang potensiyal na bantang politikal. Ayon sa saling [[New International Version|NIV]] Marcos 15:2, Mat 26:64: "Ikaw ba ang hari ng mga Hudyo"? "Yes, It is as you say"(oo, gaya ng sinasabi mo).<ref>http://bible.cc/matthew/26-64.htm</ref><ref name="bible.cc">http://bible.cc/mark/15-2.htm</ref> Sa ilang mga salin gaya ng [[KJV]], ang sagot ni Hesus ay: "Thou sayest it."([[King James Version]], Mark&nbsp;15:2, Sinasabi mo);<ref name="bible.cc"/> Ang anumang digri ng kompirmasyon ang nahango ng mga tagasalin ng [[bibliya]] mula sa sagot ni Hesus, ayon sa Bagong tipan ay hindi sapat upang makita si Hesus bilang isang tunay na bantang politikal. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], may pag-aatubili si Pilato na payagan ang pagpapako kay Hesus na walang nakitang kasalanan siya. Ayon sa Mateo, kustombre ng gobernador ng Roma na magpalaya ng isang bilanggo sa [[Paskuwa]]. Ang mga salaysay sa bagong tipan ay nagsasaad na inilabas ni Pilato si [[Barabbas]] at sa Mateo ay tinukoy siyang masamang bilanggo ngunit sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] ay isang mamatay tao. Isinaad ni Pilato sa mga Hudyo na pumili sa pagitan ng pagpalaya kay Barabbas o Hesus na umaasang kanilang hihilinging palayain si Hesus. Gayunpaman, pinili ng mga tao si Barabbas at sinabi tungkol kay Hesus na "Ipako siya!". Sa Mateo, tumugon si Pilato, "Bakit? anong kasamaan ang nagawa niya". Ang mga tao ay nagpatuloy na nagsasabing "Ipako siya!". Walang kustombreng alam na pagpapalaya ng mga bilanggo sa Herusalem maliban sa mga salaysay na ito sa ebanghelyo. Ang salaysay na ito ay sinasabi ng ilan na elemento ng literaryong paglikha ng Ebanghelyo ni Marcos na nangailangang salungatin ang tunay na anak ng ama upang ilagay ang nagtuturong paligsahan sa anyo ng isang talinghaga. Ang kwento ni Barabbas ay historikal na ginamit upang ilagay ang pagsisi ng pagpapako kay Hesus sa mga Hudyo at upang pangatwiranan ang [[antisemitismo]] na isang interpretasyong kilala bilang [[deisidyong Hudyo]] na itinakwil ni Papa [[Benedict XVI]] sa kanyang aklat noong 2011 na ''Jesus of Nazareth'' kung saan kanya ring kinuwestiyon ang historisidad ng talata sa Mateo.<ref name=JRPB16> {{cite book |url=http://www.ignatius.com/promotions/jesus-of-nazareth/excerpts.htm |title= Jesus of Nazareth |author=[[Pope Benedict XVI]] |year=2011 |accessdate=2011-04-18}} </ref><ref>{{cite web |title=Pope Benedict XVI Points Fingers on Who Killed Jesus |url=http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |quote=While the charge of collective Jewish guilt has been an important catalyst of anti-Semitic persecution throughout history, the Catholic Church has consistently repudiated this teaching since the Second Vatican Council. |date=March 2, 2011 |accessdate=2012-09-28 |archive-date=2012-03-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120307122425/http://www.ctlibrary.com/ct/2011/marchweb-only/popepointsfinger.html |url-status=dead }}</ref> Ang [[Ebanghelyo ni Lucas]] ay naglalarawan sa mga saserdote na paulit ulit na nag-aakusa sa kanya bagaman ayon dito ay nanatiling tahimik si Hesus. Pumayag si Pilato na kondenahin si Hesus sa pagpapako sa krus pagkatapos na ipaliwanag ng mga pinunong Hudyo na siya ay isang banta sa Roma sa pamamagitan ng pag-aangking hari ng [[Israel]]. Ayon sa mga sinoptiko, ang mga tao ay tinutruan ng mga pariseo at saduceo na sumigaw laban kay Hesus. Idinagdag ng Mateo na bago ang pagkukundena kay Hesus si kamatayan, si Pilato ay naghugas sa tubig ng kanyang mga kamay sa harapan ng mga tao na nagsasabing "ako ay inosente sa dugo ng taong ito; makikita niyo". ==== Pagpapako sa krus==== [[File:SVouet.jpg|thumb|right|240px|''Ang Pagkapako ni Hesus sa Krus'' (1622) ni [[Simon Vouet]]; Church of Jesus, [[Genoa]]]] Pagakatapos ng paglilitis ni Pilato, si Hesus ay ibinigay ni Pilato sa mga tao upang ipako sa krus. Dinala siya ng mga kawal sa loob ng patyo na tinatawag na hukuman. Tinawag nila ang buong batalyon ng mga kawal na naroroon upang magtipon. Sinuotan nila siya ng kulay ubeng damit at nilagayan ng koronang tinik. Nagsimula silang bumati sa kaniya na sinasabi: Binabati, Hari ng mga Judio. Matapos nila siyang kutyain, hinubad nila ang kulay ubeng damit at isinuot sa kaniya ang kaniyang mga damit. Kanilang dinala siya papalabas upang ipako sa krus. Sa tatlong sinoptiko, kanilang kinuha ang isang nagngangalang Simon na taga-Cerene at ipinapasan sa kaniya ang krus ni Hesus. Salungat dito, sa Juan ay si Hesus lamang ang nagpasan ng kanyang krus tungo sa Golgota. Sa Lucas lamang isinaad ang pakikipag-usap ni Hesus sa mga babaeng sumusunod na tumatangis at nanaghoy sa kaniya. Ang kwento ng isang babaeng Veronica ay hindi matatagpuan sa mga ebanghelyo at lumitaw lamang noong mga 1380. Ayon sa kwento, si Veronica ay naawa nang makita niyang pasan ni Hesus ang kanyang krus tungo sa Golgota. Kanyang ibinigay ang kanyang belo upang punasan ang kanyang noo. Ito ay tinanggap ni Hesus na ibinalik kay Veronica at ang larawan ng kanyang mukha ay milagrosong lumitaw sa belong ito. Ayon sa Marcos at Mateo, si Hesu say inalukan ng maiinom bago siya ipako sa krus. Ang halong inumin na ibinigay kay Hesus sa {{Bibleverse||Marcos|15:23}} ay alak at mira na maaaring isang pagtatangka na pagaanin ang paghihirap na pagtitiisan ni Hesus dahil sa sedatibong epekto nito. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|27:34}}, ang halong inumin ay binago sa alak at apdo. Ang apdo ay isang sukdulang mapait sa lasa at kaya ang intensiyon sa Mateo ay tila kabaligtaran ng sa Marcos upang dagdagan ang paghihirap ni Hesus. Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay ipinako kasama ng dalawa pa. Ang mga sinoptiko ay nagdagdag ng mas maraming mga detalye dito. Ang parehong {{Bibleverse||Marcos|15:27,32}} at {{Bibleverse||Mateo|27:38,44}} ay nagsasaad na ang parehong mga nahatulang kriminal ay sumali sa mga tao sa pagkutya kay Hesus. Sa Lucas, isang kriminal lamang ang kumutya kay Hesus at ang isa ay sumaway sa kumutyang kriminal. Sinabi ng hindi kumutyang kriminal kay Hesus, na Panginoon, alalahanin mo ako kapag ikaw ay nasa paghahari mo na. Sinabi ni Jesus sa kaniya: ''Katotohanang sinasabi ko sa iyo, sa araw na ito, ikaw ay makakasama ko sa Paraiso''. Ang Lucas ay hindi nagbanggit na ang ina ni Hesus ay makikita sa kanyang pagpapako ngunit sa Juan ay inilagay siya sa lugar ng pagpapako kay Hesus at isinaad na habang nasa krus ay nakita niya ang kanyang ina at isang alagad na kanyang minamahal. Kanyang sinabi sa kanyang ina "Babae, tingnan mo ang iyong anak". Inilagay din sa Juan ang iba pang mga babae na kapatid ng kanyang ina, si Maryang asawa ni Clopas at [[Marya Magdalena]]. Hindi matiyak kung buong tinutukoy sa Juan ang 3 o 4 na babae sa krus. Walang kasunduan sa mga iskolar kung anong petsa o araw ipinako si Hesus. Tinatayang si Hesus ay namatay mula 30 CE hanggang 36 CE. Ang araw ng pagpapako kay Hesus ay kadalasang pinaniniwalaang biyernes ngunit ang ilang mga iskolar ay nagmungkahi ng araw na huwebes o miyerkules. Ang ilang iskolar ay naniniwala sa araw na huwebes batay sa isang dobleng sabath na sanhi ng isang ekstrang sabath na Paskuwa na bumagsak sa takipsilim ng huwebes hanggang sa tanghali ng biyernes na nauna sa normal na lingguhang sabath. Ang ilan ay nagmungkahi ng miyerkules batay sa pagbanggit ni Hesus ng pariralang "tatlong mga araw at tatlong mga gabi" sa {{Bibleverse||Mateo|12:40}} bago ang kanyang muling pagkabuhay na sinasabing sa araw ng linggo. Bagaman ayon sa batas ng Hudyo, ang bahagi ng araw ay katumbas ng isang buong araw, ang pariralang "tatlong araw at tatlong gabi" ay nangangahulugang tatlong magkakasunod na araw sa pagitan ng bukang liwayway at gabi at gabi at bukang liwayway o 72 araw. Inangkin na si Hesus ay nabuhay pagkatapos ng 3 araw sa biyernes. Kung ito ay totoo, siya ay inilibing lamang ng 2 gabi. Sa {{Bibleverse||Marcos|15:25}}, ang pagpapako kay Hesus sa krus ay nangyari sa ikatlong oras(alas nuwebe ng umaga) at ang kamatayan ay nangyari sa ikasiyam na oras(alas tres ng hapon).<ref name=Harrington442>''The Gospel of Mark, Volume 2'' by John R. Donahue, Daniel J. Harrington 2002 ISBN 0-8146-5965-9 page 442</ref> Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|19:4}}, si Hesus ay nasa harap pa rin ni Pilato sa ikaanim na oras. Ang ilan ay nagmungkahi ng pagkakasundo ng dalawang salaysay batay sa pag-ooras na Romano ngunit ito ay itinatakwil ng ilang mga iskolar.<ref>Steven L. Cox, Kendell H Easley, 2007 Harmony of the Gospels ISBN 0-8054-9444-8 pages 323–323</ref><ref name=RBrown959 >''Death of the Messiah, Volume 2'' by Raymond E. Brown 1999 ISBN 0-385-49449-1 pages 959–960</ref><ref name=Colin188 >[[Colin Humphreys]], ''The Mystery of the Last Supper'' Cambridge University Press 2011 ISBN 978-0-521-73200-0, pages 188–190</ref> Ang {{Bibleverse||Marcos|15:33}} at {{Bibleverse||Mateo|27:45}} ay nagsasaad na may kadiliman mula sa tanghali hanggang sa alas-tres ng tanghali. Ang {{Bibleverse||Lucas|23:44-45}} ay nagsaad na ito ay [[eklipse ng araw]]. Ayon sa ilang mga iskolar, ito ay imposibleng mangyari dahil ayon sa mga sinoptiko, si Hesus ay ipinako noong unang araw ng Paskuwa(Paglagpas) na Nisan 15. Ang Nisan 15 ay isang gabi ng buong buwan o ang buwan ay nasa kabilang panig ng mundo. Upang ang eklipse ng araw ay mangyari, ang buwan ay dapat nasa pagitan ng daigdig at araw. Sa karagdagan, wala ring mga ulat sa kasaysayan ng isang eklipse ng araw sa Herusalem sa mga panahong ito.<ref>Caird, Saint Luke, p. 253</ref><ref>Craveri, The Life of Jesus, p.399</ref> Kahit ang [[Ebanghelyo ni Juan]] ay hindi rin nagbanggit ng eklipseng nangyari sa pagpapako kay Hesus. Ang hindi karaniwang napakatagal na eklipse ay ginagamit rin laban sa historisidad ng eklipseng ito.<ref>Carrier (1999).</ref> Ang isang pananaw ay ang mga salaysay sa sinoptiko ay isang paglikhang literaryo ng mga manunulat ng ebanghelyo upang pataasin ang kahalagaan ng teolohikal na mahalagang pangyayari kung paanong ang mga eklipse ay iniugnay rin sa mga salaysay ng mga ibang pigurang historikal.<ref name = "ActJMark"/><ref>Davies, W. D, and Dale C. Allison, ''A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to Saing Matthew'', Volume III (Continuum International, 1997), page 623.</ref><ref>{{cite book |first=Burton L. |last=Mack |title=A Myth of Innocence: Mark and Christian origins |publisher=Fortress Press |year=1988 |isbn=0-8006-2549-8 |page=296 |quote=This is the earliest account there is about the crucifixion of Jesus. It is a Markan fabrication |url=http://books.google.com/books?id=fNSbW8hWRzwC&pg=PA296&vq=%22markan+fabrication%22&dq=darkness+crucifixion+myth&as_brr=3&sig=91wedXZa05AyWJBh1UHPTlHR4xE}} </ref> Sa Marcos, ang pagdilim ay sinamahan ng pagkapunit sa dalawa ng tabing ng banal na mula sa itaas hanggang sa ibaba.<ref name="ActJMark"/> Ang Mateo ay nagdagdag ng isang [[lindol]] at [[muling pagkabuhay]] ng mga namatay na santo. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:52-53}}, ang mga libingan ay nabuksan at maraming katawan ng mga banal na namatay ang bumangon. Ang mga patay na ito lumabas sa libingan pagkatapos lamang mabuhay na muli si Hesus at pumasok sa banal na lungsod at nagpakita roon sa maraming tao.<ref name = "ActJMatthew">[[Robert W. Funk|Funk, Robert W.]] and the [[Jesus Seminar]]. ''The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.'' HarperSanFrancisco. 1998. "Matthew," p. 129-270</ref> Ang ilang mga kalaunang manuskrito ng Mateo ay may nakasulat na "''pagkatapos ng kanilang muling pagkabuhay''" sa halip na "''niya''"(his). Ayon kay Schweizer, ang talatang ito ay naglalaman ng isang sinaunang pagtutuwid sa orihinal na manuskrito ng Mateo. Sa teolohiya, si Hesus ang dapat na unang taong muling mabuhay kaya naniwala si Schweizer na ang salita ay ipinalit upang masiguro na ang mga santo ay umahon lamang pagkatapos mabuhay ni Hesus.<ref>[[Eduard Schweizer|Schweizer, Eduard]]. ''The Good News According to Matthew.'' Atlanta: John Knox Press, 1975</ref> Ang karamihan ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ay hindi tumuturing sa mga pangyayaring ito na historikal. Ang mga ito ay tinawag ni Bultmaan na "purong nobelistikong mga motif".<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685">Keener, Craig S. ''The Gospel of Matthew: A Socio-Rhetorical Commentary.'' Wm. B. Eerdmans Publishing, 2009. pg. 685</ref> Isinaad ni Hagnar na ang mga pangyayaring ay may mas saysay ng teolohikal sa halip na historikal.<ref name="Keener, Craig S. 2009. pg. 685"/><ref>[[Raymond E. Brown|Brown, Raymond]]. ''Death of the Messiah.'' Doubleday, 1999. Pennsylvania State University</ref> Ang mga ebanghelyo ay nagsaad na si Hesus ay nagsalita ng pitong mga payahag habang siya ay nakapako sa krus. Sa Lucas 23:34 ay, "Ama, patawarin mo sila sapagkat hindi nila alam ang kanilang ginagawa. Sa Lucas 23:43, "Sa katotohanan, sinasabi ko, ngayon araw ay makakasama mo ako sa Paraiso". Sa Juan 19:25-27, "Babae, tingnan mo ang iyong anak!". Sa Mateo 27:46, ay ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?". Sa Juan 19:28 ay "Ako ay nauuhaw". Sa Juan 19:30 ay "Natapos na" at sa Lucas 23:46 ay "Ama, sa iyong mga kamay ay ipinagkakatiwala ko ang aking espiritu". Dahil sa magkakaibang mga huling salita sa pagitan ng apat na ebanghelyo, si James Dunn ay naghayag ng pagdududa sa historisidad ng mga ito.<ref>James G. D. Dunn, ''Jesus Remembered'', (Eerdmans, 2003) page 779-781.</ref> Sa Mateo 27:46, ang Aramaikong E′li, E′li, la′ma sa‧bach‧tha′ni?" na isinaling "Diyos ko, Diyos ko, bakit mo ako pinabayaan?" ay isang sipi sa unang linya ng Awit 22:1. Ang Awit 22:16 ay pinakahulugan ng mga Kristiyano na reperensiya sa pagpapako ni Hesus sa krus batay sa ilang mga modernong salin ng Bibliya na nagsalin ng talata na "kanilang tinagos ang aking mga kamay at mga paa".<ref>http://bible.cc/psalms/22-16.htm</ref> Ang interpretasyong ito ay itinatakwil ng mga Hudyong iskolar. Ang mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo ng Awit 22:16 ay ''ka'ari yadai v'raglai'' ("tulad ng isang leon ang aking mga kamay at ang aking mga paa"). Ang anyong sintaktiko ng pariralang Hebreo ay lumilitaw na walang pandiwa at ito ay sinuplay sa Aramaikong targum na "sila ay kumagat tulad ng isang leon ang aking mga kamay at mga paa". Ang karamihan ng mga manuskritong Hebreo ay gumamit ng salitang kaari(tulad ng isang leon) samantalang sa [[Septuagint]](na saling Griyego ng Hebreo) ay mababasa na "kanilang hinukay"(ορυξαν). Ang mga bersiyong nagsalin ng ''kaari'' ng Awit 22:16 na "tumagos", ay nagsalin ng ''kaari'' sa Isaias 38:13&nbsp;ng "''tulad ng isang leon'', kaya kanyang binali ang lahat ng aking mga buto".<ref>http://bible.cc/isaiah/38-13.htm</ref> Tanging ang [[Peshitta]](ca. 200 CE) na bersiyong Syriac ng Hebreo ang may pagbasang "kanilang tinagos"(they have pierced). Si [[Aquila]] ay nagsalin ng Hebreong Awit 22:16 sa Griyego na "kanilang dinispigura" sa kanyang unang edisyon ngunit isinalin itong "kanilang itinali" sa ikalawang edisyon. Si [[Jeronimo]] ay nagsalin ng Bibliyang Hebreo ng Awit 22:16 sa Latin na "kanilang itinali" ngunit mula sa Griyego na karu tungo sa Latin ay isinaling "kanilang hinukay". Ang karu ay mababasa sa dalawang manuskrito ng Hebreo ngunit ang kaari ay mababasa sa karamihan ng mga manuskritong Hebreo. Ang kaaru na hindi alam ang kahulugan ay mababasa sa kakaunting mga manuskritong Hebreo at mababasa rin sa skrolyo sa Nahal Hever(5/6HevPs). Ang 5/6HevPs ay may karagdagang aleph sa pagitan ng kaf at resh. Walang ibang alam na halimbawa sa panitikang Hebreo na nagbabaybay ng karu sa ganitong paraan at ang kahulugan nito ay hindi alam.<ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/lutheran.html</ref> ====Paglilibing kay Hesus==== [[File:Caravaggio - La Deposizione di Cristo.jpg|thumb|right|200px|''Ang Paglilibing ni Kristo'' sa obra ni [[Caravaggio]].]] Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42-47}}, noon ay araw ng Paghahanda, nang gumabi, na siyang araw bago ang araw ng Sabat. At dumating si Jose na taga-Arimatea na isang marangal na kasapi ng Sanhedrin. Siya ay naghihintay din sa paghahari ng Diyos. Naglakas-loob siyang pumunta kay Pilato upang hingin ang katawan ni Jesus. Ipinatawag ni Pilato ang Kapitan at itinanong dito kung matagal nang patay si Jesus. Nang mabatid niya ito sa Kapitan pinahintulutan niya si Jose na kunin ang bangkay ni Jesus. Bumili si Jose ng telang lino at ibinaba si Hesus sa krus at binalot ng telang lino at inilagay sa libingan. Nakita nina Maria Magdalena at isang Maria kung saan inilagay ni Jose si Hesus. May ilang mga problema sa salaysay na ito. Una ang isinaad na "''nang gumabi''" ay nangangahulugang lumubog na ang araw o alas sais ng hapon na sa Hudaismo ay isa nang Sabath. Kahit pa ipagpalagay na ang gabi ay nangangahulugang isang mas maagang panahon, ang problema ay nananatili dahil ayon sa mga sinoptiko, ang araw na iyon ang unang araw ng [[Paskuwa]](Paglagpas). Sa Sabath o Paskuwa ay hindi pinapayagan ang mga Hudyo magsagawa ng mga transaksiyon ng negosyo ngunit ayon sa salaysay na ito, si Jose ay bumili ng linong panglibing sa araw na iyon. Gayundin, ang paglilibing at pagdadalamhati ay ipinagbabawal sa Hudaismo tuwing Sabath o Paskuwa. Sa Marcos, walang pagpapahid ng mga pabango ni Jose(o katulong na si Nicodemo) na binanggit ngunit nasaksihan ng mga babae kung saan inilagay ni Jose si Hesus sa libingan({{Bibleverse||Marcos|15:47}}). Ang pagpapahid ng mga babae kay Hesus ay ''isasagawa pa lang'' ng linggo({{Bibleverse||Marcos|16:1-2}}) samantalang sa {{Bibleverse||Juan|19:38-42}} ay naisagawa na nina Jose at Nicodemo bago pa ang paglilibing kay Hesus at kaya ay walang binanggit sa Juan na may gagawing pagpapahid si Marya Magdalena nang nag-iisa itong tumungo noong linggo sa libingan({{Bibleverse||Juan|20:1}}). Ang ilang mga iskolar ay nagdududa kung si Jose ng Arimatea ay isang historikal na tao dahil walang rekord sa Lumang Tipan, Talmud at iba pa, maliban sa mga ebanghelyo ng isang lugar na Arimatea.<ref>E. Goldin Hyman, The Case of the Nazarene Reopened</ref> Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-66}}, "''Kinabukasan ay ang araw pagkatapos ng paghahanda at ang mga pinunong-saserdote at mga fariseo ay nagtipun-tipon sa harap ni Pilato na nag-aangkin kay Pilato na naala-ala nila ang sinabi ni Hesus ng nabubuhay pa ito na pagkalipas ng tatlong araw ay si Hesus ay babangon. Kanilang hiniling kay Pilato na ipag-utos nito na bantayan ang libingan ni Hesus hanggang sa ikatlong araw at baka sa gabi ay nakawin siya ng kaniyang mga alagad at sabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay. Kung magkakagayon, ang pandaraya ay magiging malala kaysa una.''" May ilang mga problema sa salaysay na ito na matatagpuan ''lamang'' sa Mateo at hindi sa ibang tatlong kanonikal na ebanghelyo. Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|15:42}} at {{Bibleverse||Lucas|23:54}} ang araw ng paghahanda ang araw bago ang araw ng Sabath at kaya ang pagtitipon ng mga saserdote at fariseo ay nahuhulog sa araw ng Sabath na ayon sa batas ng mga Hudyo ay ipinagbabawal ang paggawa ng anumang gawa gaya ng pagtitipon sa harap ni Pilato. Ayon sa mga ebanghelyo, ang mga fariseo ay mga striktong tagapagmasid ng Sabath na kanilang hinangad na ipapatay si Hesus sa simpleng pagpapagaling nito sa Sabath. Ang inaangkin rin sa salaysay na naunawaan ng mga saserdote at fariseo na muling mabubuhay si Hesus pagkatapos ng tatlong araw at nanakawin ng mga alagad ni Hesus ang kanyang bangkay at sasabihin ng mga alagad ni Hesus sa mga tao na si Hesus ay nabuhay mula sa mga patay ay sinasalungat ng {{Bibleverse||Juan|2:18-22}} na nagsasaad na hindi naunawaan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang sinabing pagtatayo muli ng templo hanggang lamang sa kanyang pagbangon muli sa patay. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:9}}, hindi pa alam ng mga alagad noon ang kasulatan na siya ay dapat bumangon mula sa mga patay. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:45-46}}, pagkatapos lamang muling mabuhay ni Hesus nang binuksan ni Hesus ang pang-unawa ng mga alagad upang maunawaan ng mga ito ang mga kasulatan na babangong muli sa mga patay sa ikatlong araw ang mesiyas. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|27:39-40}} na hindi alam ng mga Hudyo ang ibig sabihin ni Hesus. Ang isa pang problema sa Mateo ang paglipas ng isang araw bago pabantayan ng mga saserdote at fariseo ang libingan ni Hesus na na nagbibigay sa mga alagad ni Hesus ng pagkakataon na nakawin ang kanyang bangkay. Salungat sa salaysay ng mga ebanghelyo, ang {{Bibleverse2|Mga|Gawa|13:27-29}} ay nagsaad na ang naglibing kay Hesus ay ang mga mamamayan ng Herusalem at mga pinuno ng mga ito. Ang salaysay sa {{Bibleverse||Mateo|27:62-65}} ay nag-uulat rin ng mga usapang may pribilehiyo sa pagitan ng mga saserdote at ni Pilato at sikretong usapan sa pagitan ng mga saserdote at bantay({{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}) na walang mga Kristiyano ang maaaring makaalam at kaya ay pinaniniwalaan na isang imbensiyon lamang ng may akda ng Mateo.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/resurrection/2.html</ref> Ayon sa mga skolar na sina [[L. Michael White]] at [[Helmut Koester]], ang salaysay ng mga bantay sa Mateo ay isang pagtatangkang apolohetiko ng may akda ng Mateo upang ipaliwanag ang mga pag-aangkin ng mga Hudyo na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan na kumakalat sa panahon ng pagkakasulat ng Ebanghelyo ni Mateo.<ref>''Ancient Christian Gospels'' Koster, Helmut; Trinity Press, (1992) pg 237.</ref><ref>http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/symposium/historical.html</ref> Ayon ds {{Bibleverse||Mateo|28:11-15}}, "''Habang sila ay papaalis, narito, ang mga bantay ay umalis papuntang lungsod. Kanilang iniulat sa mga pinunong-saserdote ang lahat ng mga nangyari. Sila ay nagtipun-tipon kasama ng matatanda. At nang makapagsangguni na sila, binigyan nila ng malaking halagang salapi ang mga bantay.Sinabi nila: Sabihin ninyo na dumating ang kaniyang mga alagad nang gabi habang kami ay natutulog at ninakaw nila si Jesus. Kapag ito ay narinig ng gobernador, hihimukin namin siya at ililigtas kayo sa inyong pananagutan. Kinuha nila ang salapi at ginawa ang ayon sa itinuro sa kanila. Ang ulat na ito ay kumalat sa mga Hudio hanggang sa kasalukuyan.''" Ayon sa mga kritiko, imposibleng maniwala ang mga pinunong Saserdote sa pahayag ng mga bantay na milagrasong umahon si Hesus sa libingan at hindi rin kapani-paniwala na kanilang paangkinin sa mga bantay na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan kung sila ay natutulog. Sa {{Bibleverse||Juan|20:14-16}}, pagkatapos akalain ni Maria Magdalena si Hesus bilang [[hardinero]] ay tinanong ito kung ano ang ginawa nito sa katawan ni Hesus na nagpapahiwatig na ang hardinero ay may motibo na galawin ang katawan ni Hesus. Sa ''Pakikipag-usap kay Trypho'' ni [[Justin Martyr]] ay isinaad na: ''ninakaw siya ng kanyang alagad sa gabi mula sa libingan kung saan siya nakahimlay nang alisin mula sa krus at ngayon ay dinadaya ang mga tao sa pagsasaad na siya ay nabuhay mula sa mga patay at umakyat sa langit".'' Si [[Tertullian]] ay nagbanggit sa kanyang ''De Spectaculis'' na karagdagan sa teoriya na ninakaw ng mga alagad ni Hesus ang kanyang katawan ay ang hardinero ang gumawa sa gayong ang kanyang letsugas ay hindi mapinsala mula sa mga taong dumadalaw sa katawan. Ayon sa Toledoth Yeshu, ang hardinerong nagngangalang Juda ang orihinal na naglipat ng katawan at pagkatapos ay ibinenta ang katawan ni Hesus sa mga pinunong Hudyo.<ref name="carrier351">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 351.</ref> Ayon sa historyan na si Charles Freeman, ang [[Sanhedrin]] ang nag-alis ng katawan ni Hesus upang pigilan itong maging dambana ng mga alagad ni Hesus. Ikinatwiran ni Freeman na ang mga lalake(o anghel) na nakasuot ng puting balabal sa libingan ay maaaring ang mga saserdote ng templo({{Bibleverse||Marcos|16:3-7}}). Sa paghikayat ng mga lalakeng ito sa libingan sa mga alagad ni Hesus na bumalik sa Galilea, tinangka ng mga ito na paalisin ang mga alagad sa Herusalem upang maiwasan ang kaguluhan.<ref name="freeman">Charles Freeman, ''A New History of Early Christianity '', pp. 31-33(Yale University Press, 2009). ISBN 978-0-300-12581-8</ref> Ayon sa mga skolar, ang pagnanakaw ng mga libingan ay isang kilalang problema sa Judea noong unang siglo na ang Caesar ay nagutos ng parusang kamatayan sa pakikialam sa mga libingan at nagpatuloy hanggang ika-2 siglo CE. Kaya para sa mga tagapagtaguyod ng teoriyang ninakaw ang katawan ni Hesus ay posible na ninakaw ang katawan ni Hesus. Ito ay posible dahil hindi nasaksihan ng mga alagad ni Hesus ang kanyang aktuwal na pagkabuhay na muli mula sa libingan kundi isang ''lamang'' walang lamang libingan({{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, {{Bibleverse||Lucas|24:1-3}}). Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:5-7}}, nang pumasok si Pedro sa loob ng libingan ay nakita niyang nakalapag doon ang mga telang lino at nakita rin niya ang panyong inilagay sa ulo ni Hesus na hindi kasamang nakalapag ng telang lino. Ang panyong ito hiwalay na itiniklop (entetuligmenon) sa isang dako na nagpapahiwatig ng isang intensiyonal na aksiyon na ginawa sa panyong ito. Ang isang posibleng motibo para sa mga magnanakaw ng libingan ang paggamit ng katawan ni Hesus sa [[nekromansiya]]. Ang ilang mga rito sa panahong ito ay nangangailangan ng isang wala sa panahong namatay o katawan ng isang pinaniniwalaang banal na tao. Halimbawa, ang isang tao ay maaaring magpasok ng isang skrolyo sa bibig ng bangkay at magtanong ng mga tanong sa namatay.<ref name="carrier350">Carrier. "The Plausibility of Theft", p. 350.</ref> ==== Muling pagkabuhay at pagpapakita sa mga alagad==== Ayon sa mateo, ang mga babae ay dumating sa libingan habang ang bukang liwayway ay nagsisimula tungo sa unang araw ng linggo({{Bibleverse||Mateo|28:1}}). Ayon sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, sila ay dumating sa libingan nang sumikat na ang araw at ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:1}} ay maagang-maaga pa na sila ay dumating sa libingan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, sinasabing madilim pa nang ang katawan ni Hesus ay naglaho sa libingan. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:10}}, ang unang tumungo sa libingan ni Hesus ay sina Marya Magdalena, Joana, Maria na ina ni Santiago at iba pang kasama nila. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, si Marya Magdalena lamang ang tumungo sa libingan. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:1}}, ang unang tumungo sa libingan ay sina Marya Magdalena at isa pang Marya. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:2}}, ang unang bumisita sa libingan ay sina Marya Magdalena, Marya na ina ni Santiago at si Salome. Sa pagdating sa libingan ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:2-5}} ay nakita nina [[Marya Magdalena]] at isa pang Marya ang ''isang anghel sa labas ng libingan sa ibabaw ng batong iginulong''. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:3-4}} ay nakita nina Marya Magdalena, Joana, Marya at iba pa ang ''dalawang lalake sa loob ng libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:5}}, nakita nina [[Marya Magdalena]], Marya at Salome ang ''isang binatang nakaupo sa loob ng libingan'' sa gawaing kanan. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}} ay walang binabanggit na nakakita si Marya Magdalena ng isang anghel sa labas, dalawang lalake sa loob o isang lalake sa loob. Sa {{Bibleverse||Juan|20:1}}, ang bato ay tinanggal na bago ang unang pagbisita ni Marya Magdalena. Gayunpaman sa {{Bibleverse||Mateo|28:2}}, ang bato ay natanggal habang sina Marya Magdalena at marya ay dumadating sa libingan. Sa karagdagan sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}}, si Marya Magdalena at Marya ay sinabihan ng isang anghel sa labas ng libingan na si Hesus ay wala na sa libingan sapagkat siya ay nabuhay na. Sinabi ng anghel na sabihin nila sa mga alagad ni Hesus na nabuhay na siya. Sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis namang umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:1-2}}, hindi alam ni Marya na si Hesus ay nabuhay na at nang makita ni Marya Magdalena na ang bato ay naalis sa libingan, siya ay tumakbo at pumunta kay Simon Pedro at sa isang alagad at sinabi sa kanila kinuha nila ang Panginoon. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:5}}, {{Bibleverse||Marcos|16:6}} at {{Bibleverse||Lucas|24:5}} ay nakatanggap ng salita tungkol sa pagkabuhay ni Hesus bago ang kanilang aktuwal na pagkakita kay Hesus. Salungat dito, sa {{Bibleverse||Juan|20:14-17}}, si Hesus ang unang naghayag kay Marya Magdalena na siya ay buhay na. Sa {{Bibleverse||Mateo|28:8-9}}, si Hesus ay unang nagpakita sa napupuno ng kagalakan na si Marya Magdalena sa daan pagkaalis sa libingan. Salungat dito sa {{Bibleverse||Juan|20:12-17}}, si Hesus ay unang naghayag ng kanyang sarili sa tumatangis na Marya Magdalena ''sa libingan''. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}, pagkalabas nina Marya Magdalena, Marya at Salome sa libingan, nagmamadali silang tumakbo na nanginginig at nanggigilalas at dahil sa takot ay ''wala silang sinabing anuman sa kaninumang tao''. Salungat dito sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena mula sa libingan, ''kanilang isinalaysay ang lahat ng mga bagay na ito'' sa labing-isang alagad at sa iba pa. Ito ay inaayunan rin sa {{Bibleverse||Mateo|28:8}} na sina Marya Magdalena at Marya ay mabilis na umalis mula sa libingan na may takot at malaking kagalakan at sila ay tumakbo upang sabihin ito sa mga alagad ni Hesus. Ayon sa {{Bibleverse||Lucas|24:9}}, nang umalis sina Marya Magdalena at iba mula sa libingan, kanilang isinalaysay sa mga alagad ni Hesus ang balita ng pagkabuhay ni Hesus ''mula sa dalawang lalake''. Salungat dito sa Juan 20:18, Ang sinabi ng nag-iisang si Marya Magdalena sa mga alagad ay ''mula sa kanyang aktuwal na pagkakakita kay Hesus''. Ayon sa {{Bibleverse||Mateo|28:16}} ay unang nagpakita si Hesus sa labing-isang alagad sa Galilea. Sa {{Bibleverse||Marcos|16:7,14}} ay isinasaad ring unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa [[Galilea]]. Salungat sa {{Bibleverse||Lucas|24:33,36}}, ay unang nagpakita si Hesus sa labingisang alagad sa Herusalem. Ayon sa {{Bibleverse||Juan|20:24}}, si Tomas(na isa sa 12 apostol) ay ''hindi kasama ng labingisang alagad'' ng dumating si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|1|Corinto|15:4-5}}, si Hesus ay unang nagpakita kay Cephas at pagkatapos ay sa ''labingdalawang alagad''. Gayunpaman ayon sa {{Bibleverse||Mateo|27:5}}, si Hudas Iskariote na ''isa sa labingdalawang alagad'' ay nagpakamatay na bago pa ipako si Hesus. Ayon sa {{Bibleverse|Mga|Gawa|1:3,9,12,23-26}}, ang kahalili ni Hudas bilang isa sa 12 alagad na si Matias ay inihalalal lamang 40 araw pagkatapos ng muling pagkabuhay ni Hesus at kanyang pagakyat sa langit. Ang ilan sa pinakamatandang mga manuskrito ng [[Ebanghelyo ni Marcos]] na [[Codex Sinaiticus]] at [[Codex Vaticanus]] ay nagwawakas sa {{Bibleverse||Marcos|16:8}}.<ref>http://www.religioustolerance.org/mark_16.htm</ref> Ang mga talata ng {{Bibleverse||Marcos|16:9-20}} ay itinuturing ng mga iskolar ng Bagong Tipan na hindi bahagi ng orihinal na teksto ng Marcos at isang interpolasyon o dagdag sa mga kalaunang manuskrito. Ang iba't ibang mga argumento laban sa historisidad ng muling pagkabuhay(resureksiyon) ni Hesus ay itinanghal. Halimbawa, ang bilang ng ibang mga pigurang historikal at mga [[diyos]] na katulad sa kwento ni Hesus na may [[namamatay na diyos|mga salaysay ng kamatayan at muling pagkabuhay]].<ref name="RMB 14">[[Robert M. Price]], "The Empty Tomb: Introduction; The Second Life of Jesus." In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 14}}</ref>{{Ref label|C|c|none}} Ayon kay Peter Kirby, "maraming mga iskolar ang nagdududa sa historisidad ng isang walang laman na libingan".<ref>Peter Kirby, "The Case Against the Empty Tomb", In {{cite book |title= The Empty Tomb: Jesus Beyond the Grave |editor1-first= Robert M.|editor1-last= Price|editor1-link= Robert M. Price |editor2-first= Jeffrey Jay|editor2-last= Lowder| year= 2005|publisher= Prometheus Books|location= Amherst|isbn= 1-59102-286-X|page= 233}}</ref>{{Ref label|A|a|none}} Ayon sa iskolar na si [[Helmut Koester]], ang mga kwento ng muling pagkabuhay ni Hesus ay orihinal na mga epipanya at ang mas detalyadong mga salaysay ng muling pagkabuhay ay sekondaryo at hindi batay sa mga rekord na historikal.<ref>Helmut Koester, ''Introduction to the New Testament, Vol. 2: History and Literature of Early Christianity.'' Walter de Gruyter, 2000. p. 64-65.</ref> Salungat sa paniniwala ng karamihan ng mga Kristiyano, ang ilang mga pangkat ng [[relihiyon]] at kahit sa mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay hindi umaayon sa mga salaysay sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo. Ang mga Muslim ay naniniwala na si Hesus ay hindi ipinako sa krus kundi inakyat sa langit ng may katawan ng diyos. Ayon sa Quran, bagaman mukhang ipinako si Hesus, ay hindi siya pinatay sa pamamagitan ng pagpako o sa anumang ibang mga paraan at sa halip ay itinaas siya ng diyos sa kanyang sarili. Ang ilang mga sinaunang sekta ng [[Kristiyanismo]] ay naniniwalang si Hesus ay walang pisikal na substansiya at itinangging si Hesus ay ipinako sa krus.<ref>{{cite book|last=Dunderberg|first=Ismo, Christopher Mark Tuckett, Kari Syreeni|title=Fair play: diversity and conflicts in early Christianity : essays in honour of Heikki Räisänen|year=2002|publisher=Brill|isbn=90-04-12359-8|pages=592|url=http://books.google.com/books?id=cSVNH95ckNUC&dq=Dunderberg+%22denied+the+crucified+Jesus%22|page=488}}</ref><ref>{{cite book|last=Pagels|first=Elaine H.|title=The Gnostic gospels|year=2006|publisher=Phoenix|isbn=0-7538-2114-1|pages=192|authorlink=Elaine Pagels}}</ref> Ayon sa Ikalawang Tratado ni Seth gayundin kay Basilides, si Simon na taga-Cirene ang napagkamalang si Hesus at ipinako kapalit niya at isinalaysay na si Hesus ay nakatayo at "tumatawa sa kanilang kamangmangan". Isinasaad sa tekstong ito na ang naniniwala na si Hesus ay namatay sa krus ay naniniwala sa "isang doktrina ng isang patay na tao". Ang hipotesis na swoon ay tumutukoy sa bilang mga teoriya na nagmungkahing si Hesus ay hindi namatay sa krus ngunit nawalan lamang ng malay at kalaunan ay muling binuhay sa libingan sa parehong mortal na katawan nito. May pag-aangkin na si Hesus ay namatay sa [[Shingo, Aomori]]. Ayon dito, sa halip na si Hesus ang ipinako sa krus ay ang kanyang kapatid ang ipinako at si Hesus ay tumakas sa Hapon at naging magsasaka ng kanin, nagpakasal, nagkaroon ng pamilya at mga anak at namatay sa edad na 106. ====Pag-akyat sa langit==== Ayon sa Lucas 24:50-51, si Hesus ay umakyat sa langit kaagad nang siya ay muling nabuhay sa [[Bethany]] ngunit ayon sa [[Aklat ng mga Gawa]] 1:3, tumagal pa ng 40 araw bago umakyat si Hesus sa langit sa [[Bundok ng mga Olibo]]. ====Pagbabalik ni Hesus==== Ayon sa [[Ebanghelyo ni Marcos]] Kapitulo 13, [[Ebanghelyo ni Mateo]] Kapitulo 24, [[Ebanghelyo ni Lucas]] 21:20-32, ang pagkawasak ng [[Herusalem]] at [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] ng mga Romano noong 70 CE noong [[Unang Digmaang Hudyo-Romano]] ang tanda ng pagbabalik ni Hesus at pagwawakas ng mundo. Ito ay isang [[vaticinium ex eventu]] na inilagay sa bibig ni Hesus ng mga may-akda ng mga ebanghelyong ito upang pangatwiranang ito ay kaparusahan ng [[diyos]] sa pagtakwil ng mga Hudyo kay Hesus bilang [[mesiyas]]. ==Mga katuruan at kautusan ni Hesus== {{seealso|Sermon sa bundok}} Ang mga katuruan at kautusan ni Hesus ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo: ===Tungkol sa kayamanan at mga mayaman=== *Mateo 6:19-21, "Huwag kayong mag-ipon para sa inyong sarili ng kayamanan dito sa lupa na kung saan maraming tanga at kalawang ang naninira. Nanakawin din ang mga ito ng mga magnanakaw. Sa halip, mag-ipon kayo ng kayamanan sa langit dahil doon ay walang tanga at kalawang na sisira, at wala ring mga magnanakaw. Ito ay sapagkat kung saan naroroon ang inyong kayamanan ay naroroon din naman ang inyong puso." *Mateo 6:24, "Walang taong makapaglilingkod sa dalawang panginoon sapagkat maaaring kapootan niya ang isa at ibigin ang ikalawa. Maaaring maging tapat siya sa isa at pawalang-halaga ang ikalawa. Hindi kayo makapaglilingkod sa Diyos at sa kayamanan." *Mateo 19:21, "Sinabi ni Jesus sa kaniya: Kung ibig mong maging ganap, humayo ka, ipagbili mo ang iyong tinatangkilik, at ibigay mo sa mga dukha at magkakaroon ka ng kayamanan sa langit. Pagkatapos, halika at sumunod sa akin." *Mateo 19:23-24, "Kaya sinabi ni Jesus sa kaniyang mga alagad: Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Napakahirap sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng langit. Muli kong sinasabi sa inyo: Madali pa sa isang kamelyo ang dumaan sa butas ng karayom kaysa sa isang mayaman ang pumasok sa paghahari ng Diyos." *Marcos 10:21, "Tiningnan siya ni Jesus at inibig siya. Sinabi niya sa kaniya: Isang bagay ang kulang sa iyo. Humayo ka at ipagbili mo ang lahat mong tinatangkilik. Ibigay mo ang salapi sa mga dukha at magkakaroon ka ng nakaimbak na kayamanan sa langit. Pagkatapos pumarito ka, pasanin mo ang krus at sumunod ka sa akin." *Lucas 6:22, "Sa aba ninyo na mayayaman sapagkat tinatanggap ninyo ang inyong kaaliwan." *Lucas 15:24, "Sinabi niya sa kanila: Tingnan at ingatan ninyo ang inyong mga sarili mula sa kasakiman sapagkat ang buhay ng tao ay hindi nakapaloob sa kasaganaan ng mga bagay na kaniyang tinatangkilik." *Lucas 14:33, " Gayundin nga, ang bawat isang hindi nag-iiwan ng lahat ng tinatangkilik niya ay hindi siya maaaring maging alagad ko." *Lucas 14:8-14, "Pagka inaanyayahan ka ninomang tao sa kasalan, huwag kang uupo sa pangulong luklukan; baka mayroon siyang anyayahang lalong marangal na tao kay sa iyo, At lumapit yaong naganyaya sa iyo at sa kaniya, at sabihin sa iyo, Bigyan mong puwang ang taong ito; at kung magkagayo'y magpapasimula kang mapahiya na mapalagay ka sa dakong kababababaan. Kundi pagka inaanyayahan ka, ay pumaroon ka at umupo ka sa dakong kababababaan; upang kung dumating ang naganyaya sa iyo, ay sa iyo'y sabihin niya, Kaibigan pumaroon ka pa sa lalong mataas: kung magkagayo'y magkakaroon ka ng kaluwalhatian sa harap ng lahat na mga kasalo mong nangakaupo sa dulang. Sapagka't ang bawa't nagmamataas ay mabababa; at ang nagpapakababa ay matataas. At sinabi rin naman niya sa naganyaya sa kaniya, Pagka naghahanda ka ng isang tanghalian o ng isang hapunan, ay huwag mong tawagin ang iyong mga kaibigan, ni ang iyong mga kapatid, ni ang iyong mga kamaganak, ni ang mayayamang kapitbahay; baka ikaw naman ang kanilang muling anyayahan, at gantihan ka. Datapuwa't kung maghahanda ka, ay anyayahan mo ang mga dukha, ang mga pingkaw, ang mga pilay, ang mga bulag, At magiging mapalad ka; sapagka't wala silang sukat ikaganti sa iyo: sapagka't gagantihin sa iyo sa pagkabuhay na maguli ng mga ganap." *Lucas 16:19-26, "Mayroon ngang isang taong mayaman, at siya'y nagdaramit ng kulay ube at maselang lino, at sa araw-araw ay kumakain ng sagana: At isang pulubi na ang pangala'y Lazaro, lipos ng mga sugat, ay inilalagay sa kaniyang pintuan, At naghahangad na mapakain ng mga mumo na nangahuhulog mula sa dulang ng mayaman; oo, at lumapit pati ang mga aso at hinihimuran ang kaniyang mga sugat. At nangyari, na namatay ang pulubi at siya'y dinala ng mga anghel sa sinapupunan ni Abraham: at namatay naman ang mayaman, at inilibing. At sa Hades na nasa mga pagdurusa ay itiningin niya ang kaniyang mga mata, at natanaw sa malayo si Abraham, at si Lazaro ay nasa kaniyang sinapupunan. At siya'y sumigaw at sinabi, Amang Abraham, maawa ka sa akin, at suguin mo si Lazaro, upang itubog niya sa tubig ang dulo ng kaniyang daliri, at palamigin ang aking dila; sapagka't naghihirap ako sa alab na ito. Datapuwa't sinabi ni Abraham, Anak, alalahanin mo na ikaw ay tumanggap ng iyong mabubuting bagay sa iyong pamumuhay, at si Lazaro sa gayon ding paraan ay masasamang bagay: datapuwa't ngayon, ay inaaliw siya rini, at ikaw ay nasa kahirapan. At bukod sa lahat ng ito, ay may isang malaking banging nakalagay sa pagitan namin at ninyo, upang ang mga magibig tumawid buhat dini hanggang sa inyo ay hindi maari, at gayon din walang makatawid mula diyan hanggang sa amin. " *Lucas 6:20-21, "At itiningin niya ang kaniyang mga mata sa kaniyang mga alagad, at sinabi, Mapapalad kayong mga dukha: sapagka't inyo ang kaharian ng Dios. Mapapalad kayong nangagugutom ngayon: sapagka't kayo'y bubusugin. Mapapalad kayong nagsisitangis ngayon: sapagka't kayo'y magsisitawa. " ===Tungkol sa kautusan ni Moises=== ====Pagpapatibay==== *Mateo 5:17-19, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang sirain ang Kautusan o ang mga Propeta. Naparito ako hindi upang sirain kundi upang tuparin ang mga ito. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Lilipas ang langit at ang lupa ngunit kahit isang tuldok o isang kudlit sa Kautusan ay hindi lilipas sa anumang paraan hanggang matupad ang lahat. Kaya ang sinumang lumabag sa isa sa mga utos na ito, kahit na ang kaliit-liitan, at ituro sa mga tao ang gayon, ay tatawaging pinakamababa sa paghahari ng langit. Ngunit ang sinumang gumaganap at nagtuturong ganapin ito ay tatawaging dakila sa paghahari ng langit." *Lucas 10:25-28, "Narito, isang dalubhasa sa kautusan ang tumayo na sinusubok siya at sinasabi: Guro, anong gagawin ko upang magmana ng walang hanggang buhay? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ano ba ang nakasulat sa kautusan? Ano ang pagkabasa mo rito? Sumagot siya at sinabi: Ibigin mo ang Panginoon mong Diyos ng buong puso mo at ng buong kaluluwa mo at ng buong lakas mo at ng buong isip mo. Ibigin mo ang iyong kapwa tulad ng iyong sarili. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Tama ang sagot mo. Gawin mo ito at ikaw ay mabubuhay." *Marcos 7:9-13, "Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." ====Pagsalungat==== *Marcos 7:15,18-19 "Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya.Sinabi niya sa kanila: Kayo ba ay wala ring pang-unawa? Hindi ba ninyo nauunawaan na anumang bagay na pumasok sa tao mula sa labas ay hindi nagpaparumi sa kaniya? Ito ay sapagkat hindi ito pumapasok sa kaniyang puso kundi sa tiyan at ito ay idinudumi sa palikuran. Sinabi ito ni Jesus upang ipahayag na ang lahat ng pagkain ay malinis." *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ang sinumang lalaking magpalayas sa kaniyang asawa, maliban na lamang sa dahilan ng pakikiapid, ay nagtutulak sa kaniya upang mangalunya. At sinumang magpakasal sa babaeng hiniwalayan ay nagkakasala ng kasalanang sekswal." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: [[Mata sa mata]] at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 12:1-8, "Nang panahong iyon, sa araw ng Sabat, naglakad si Jesus sa triguhan. Kasama niya ang kaniyang mga alagad, at sila ay nagutom. Nagsimula silang pumigtal ng uhay ng trigo at kinain nila. Ngunit nang makita ito ng mga Fariseo, sinabi nila sa kaniya: Narito, ang iyong mga alagad ay gumagawa ng gawaing labag sa kautusan sa araw ng Sabat. Ngunit sinabi niya sa kanila: Hindi ba ninyo nabasa ang ginawa ni David noong siya at ang kaniyang mga kasama ay nagutom? Pumasok siya sa bahay ng Diyos at kinain ang mga tinapay na inihandog. Subalit labag sa kautusan na siya at ang mga kasama niya na kumain nito, dahil ito ay para sa mga saserdote lamang. O, hindi ba ninyo nabasa sa Kautusan, kung paanong sa mga araw ng Sabat, na ang mga saserdote sa templo ay lumabag sa araw ng Sabat, at hindi sila nagkasala? Ngunit sinasabi ko sa inyo na naririto ang isang lalo pang dakila kaysa sa templo. Ngunit kung alam lamang ninyo kung ano ang kahulugan nito: Habag ang ibig ko at hindi hain, hindi sana ninyo hinatulan ang mga walang kasalanan. Ito ay sapagkat ang Anak ng Tao ay Panginoon ng araw ng Sabat." ===Tungkol sa kaaway at masasama=== *Mateo 5:43-44, "Narinig ninyong sinabi: Ibigin mo ang iyong kapwa at kapootan mo ang iyong kaaway. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Ibigin ninyo ang inyong mga kaaway. Pagpalain ninyo ang mga napopoot sa inyo. Gawan ninyo ng mabuti ang mga nagagalit sa inyo. Ipanalangin ninyo ang mga umaalipusta sa inyo at ang mga umuusig sa inyo." *Mateo 5:38-42, "Narinig ninyong sinabi: Mata sa mata at ngipin sa ngipin. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Huwag ninyong kalabanin ang masamang tao. Ngunit ang sinumang sumampal sa iyo sa kanang pisngi, iharap mo rin sa kaniya ang kabila. Kung may ibig magsakdal sa iyo at kunin ang iyong damit, payagan mo na rin siyang kunin ang iyong balabal. Sinumang pumilit sa iyo na lumakad ng higit sa isang kilometro, lumakad ka ng higit pa sa dalawang kilometro na kasama niya. Bigyan mo ang humihingi sa iyo at huwag mong talikdan ang ibig humiram sa iyo." *Mateo 18:21-22, "Nang magkagayo'y lumapit si Pedro at sinabi sa kaniya, Panginoon, makailang magkakasala ang aking kapatid laban sa akin na siya'y aking patatawarin? hanggang sa makapito? Sinabi sa kaniya ni Jesus, Hindi ko sinasabi sa iyo, Hanggang sa makapito; kundi, Hanggang sa makapitongpung pito." *Mateo 5:22, "Makipagkasundo ka agad sa iyong kaalit, samantalang ikaw ay kasama niya sa daan; baka ibigay ka ng kaalit mo sa hukom, at ibigay ka ng hukom sa punong kawal, at ipasok ka sa bilangguan." *Mateo 18:15-17, At kung magkasala laban sa iyo ang kapatid mo, pumaroon ka, at ipakilala mo sa kaniya ang kaniyang kasalanan na ikaw at siyang magisa: kung ikaw ay pakinggan niya, ay nagwagi ka sa iyong kapatid. Datapuwa't kung hindi ka niya pakinggan, ay magsama ka pa ng isa o dalawa, upang sa bibig ng dalawang saksi o tatlo ay mapagtibay ang bawa't salita. At kung ayaw niyang pakinggan sila, ay sabihin mo sa iglesia: at kung ayaw rin niyang pakinggan ang iglesia, ay ipalagay mo siyang tulad sa Gentil at maniningil ng buwis. *Mateo 6:14-15, "Sapagka't kung ipatawad ninyo sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay patatawarin naman kayo ng inyong Ama sa kalangitan. Datapuwa't kung hindi ninyo ipatawad sa mga tao ang kanilang mga kasalanan, ay hindi rin naman kayo patatawarin ng inyong Ama ng inyong mga kasalanan." *Marcos 11:25-26, "At kailan man kayo'y nangakatayong nagsisipanalangin, mangagpatawad kayo, kung mayroon kayong anomang laban sa kanino man; upang ang inyong Ama naman na nasa langit ay patawarin kayo ng inyong mga kasalanan. Datapuwa't kung hindi kayo magpapatawad, hindi rin kayo patatawarin sa inyong mga kasalanan ng inyong Ama na nasa mga langit." *Juan 2:13-15, "Malapit na ang Araw ng Paglagpas ng mga Judio at umahon si Jesus patungong Jerusalem. Nakita niya sa templo ang mga nagtitinda ng mga baka, ng mga tupa at ng mga kalapati, at ang mga mamamalit-salapi na nakaupo. Pagkagawa niya ng panghagupit na lubid ay tinaboy niya silang lahat papalabas sa templo pati na ang mga tupa at ang mga toro. Ibinubo niya ang salapi ng mga mamamalit-salapi at itinumba ang kanilang mga mesa." *Mateo 23:33, "Mga ahas, mga anak ng ulupong! Papaano kayo makakaligtas mula sa hatol ng [[Gehenna]]? " *Mateo 10:35-36,"Sapagka't ako'y naparito upang papagalitin ang lalake laban sa kaniyang ama, at ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyanang babae: At ang magiging kaaway ng tao ay ang kaniya ring sariling kasangbahay." ===Pagkapoot=== *Mateo 5:22, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't mapoot sa kaniyang kapatid ay mapapasa panganib sa kahatulan; at ang sinomang magsabi sa kaniyang kapatid, Raca, ay mapapasa panganib sa Sanedrin; at ang sinomang magsabi, ulol ka, ay mapapasa panganib sa [[Gehenna]]." *Mateo 23:17, "Kayong mga ulol at mga bulag: sapagka't alin baga ang lalong dakila, ang ginto, o ang templong bumabanal sa ginto? *Lucas 14:26,"Kung ang sinomang tao'y pumaparito sa akin, at hindi napopoot sa kaniyang sariling ama, at ina, at asawang babae, at mga anak, at mga kapatid na lalake, at mga kapatid na babae, oo, at pati sa kaniyang sariling buhay man, ay hindi siya maaaring maging alagad ko." ===Panunumpa=== *Mateo 5:34-37, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, Huwag ninyong ipanumpa ang anoman; kahit ang langit, sapagka't siyang luklukan ng Dios; Kahit ang lupa, sapagka't siyang tungtungan ng kaniyang mga paa; kahit ang Jerusalem, sapagka't siyang bayan ng dakilang Hari. Kahit man ang ulo mo ay huwag mong ipanumpa, sapagka't hindi ka makagagawa ng isang buhok na maputi o maitim. Datapuwa't ang magiging pananalita ninyo'y, Oo, oo; Hindi, hindi; sapagka't ang humigit pa rito ay buhat sa masama. " ===Tungkol sa panalangin=== *Mateo 6:6-7, " Ngunit kung ikaw ay mananalangin, pumasok ka sa iyong silid. Kapag naisara mo na ang pinto, manalangin ka sa iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. Ngunit kapag ikaw ay mananalangin, huwag mong gamitin ang mga walang kabuluhang paulit-ulit na mga panalangin gaya ng ginagawa ng mga Gentil. Ito ay sapagkat nananalangin sila nang paulit-ulit dahil sa kanilang palagay ay diringgin sila sa dami ng kanilang salita." ===Tungkol sa pagtulong=== *Mateo 6:1-4, "Mag-ingat kayo na huwag gawing pakitang-tao lamang ang inyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Kung magkagayon ay hindi kayo tatanggap ng gantimpala sa inyong Ama sa langit. Kaya nga, kapag ikaw ay namamahagi sa mga kahabag-habag, huwag mong hipan ang trumpeta na nasa harap mo, gaya ng ginagawa ng mga mapagpaimbabaw sa mga sinagoga at sa mga daan. Ginagawa nila ito upang sila ay luwalhatiin ng mga tao. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Kung mamahagi ka sa mga kahabag-habag, huwag mo nang ipaalam sa iyong kaliwang kamay kung ano ang ginagawa ng iyong kanang kamay. 4 Sa gayon, maililihim ang iyong pamamahagi sa mga kahabag-habag. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ay magbibigay ng gantimpala sa iyo nang hayagan." ===Tungkol sa pag-aayuno=== *Mateo 6:16-18, Kapag kayo ay mag-aayuno, huwag ninyong tularan ang mga mapagpaimbabaw na pinapalungkot ang kanilang mukha. Ito ay sapagkat pinasasama nila ang anyo ng kanilang mga mukha upang makita ng mga tao na sila ay nag-aayuno. Katotohanang sinasabi ko sa inyo: Tinanggap na nila ang kanilang gantimpala. Ngunit kung mag-aayuno ka, langisan mo ang iyong ulo at maghilamos ka ng iyong mukha. Sa ganoon, hindi makikita ng mga tao na nag-aayuno ka kundi ng iyong Ama na nasa lihim. Ang iyong Ama na nakakakita sa lihim ang magbibigay sa iyo ng gantimpala nang hayagan. ===Tungkol sa pagpapatawad=== *Mateo 6:14-15, "Ito ay sapagkat kung patawarin ninyo ang mga tao sa kanilang pagsalangsang, patatawarin din kayo ng inyong Ama na nasa langit. Ngunit kung hindi ninyo patawarin ang mga tao sa kanilang mga pagsalangsang, hindi rin kayo patatawarin ng inyong Ama sa inyong pagsalangsang." *Mateo 18:21-22, "Lumapit si Pedro sa kaniya at sinabi: Panginoon, makailang ulit bang magkasala sa akin ang aking kapatid at siya ay aking patatawarin? Hanggang sa makapito ba? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Sinasabi ko sa iyo na hindi lamang makapito kundi hanggang makapitumpung pitong ulit." ===Tungkol sa paghuhugas ng kamay=== {{main|Paghuhugas ng kamay}} *Marcos 7:1-16:,"Sama-samang nagkatipun-tipon sa kinarooronan ni Hesus ang mga Fariseo at ilang mga guro ng kautusan na nagmula sa [[Herusalem]].2 Nakita nila ang ilan sa mga alagad ni Jesus na kumakain ng tinapay na may madungis na mga kamay. Pinulaan nila ang mga alagad. 3 Ito ay sapagkat ang mga Fariseo at lahat ng mga Judio ay hindi kumakain malibang makakapaghugas sila sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay. Pinanghahawakan nila ang kaugalian ng mga matanda. 4 Kapag galing sa pamilihang dako, hindi rin sila kumakain nang hindi muna sila naghuhugas[a] ng kanilang sarili. Marami pang ibang mga bagay ang kanilang pinanghahawakan na kanilang tinanggap at sinusunod. Ito ay tulad ng paglubog ng saro, ng banga, ng mga kagamitang tanso at ng mga higaan.5 Kayat tinanong siya ng mga Pariseo at ng mga guro ng kautusan. Bakit hindi lumalakad ang mga alagad mo ayon sa mga kaugalian ng mga matanda? Subalit kumakain sila ng tinapay, na hindi naghuhugas sa natatanging paraan ng kanilang mga kamay.6 Sumagot si Hesus at sinabi sa kanila: Tama ang pagkahayag ni Isaias patungkol sa inyo, mga mapagpaimbabaw. Ito ay gaya ng nasusulat:Iginagalang ako ng mga taong ito sa pamama­gitan ng kanilang mga labi, ngunit ang kanilang mga puso ay malayo sa akin.7 Sinasamba nila ako nang walang kabuluhan, na nagtuturo ng mga turong utos ng tao.8 Ito ay sapagkat iniwanan ninyo ang utos ng Diyos at inyong pinanghawakan ang mga kaugalian ng mga tao tulad ng paglubog sa natatanging paraan ng mga banga at mga saro. Marami pang ganitong mga bagay ang inyong ginagawa.9 Sinabi pa niya sa kanila: Napakahusay ninyong magpawalang-bisa sa utos ng Diyos, upang masunod ninyo ang inyong mga kaugalian. 10 Sinabi nga ni Moises: Igalang mo ang iyong ama at ina. Sinabi rin niya: Ang magsalita ng masama sa kaniyang ama o ina ay dapat siyang mamatay. 11 Subalit sinasabi ninyo: Kapag ang isang tao ay magsabi sa kaniyang ama at ina: Ang aking kaloob na salapi na kapaki-pakinabang sa inyo ay Corban. Ang ibig sabihin nito ay inihandog sa Diyos. 12 Sa gayong paraan ay pinahihintulutan ninyo siya na hindi na siya gumawa ng anumang bagay para sa kaniyang ama at ina. 13 Winawalang kabuluhan nga ninyo ang Salita ng Diyos sa pamamagitan ng inyong kaugalian, na inyong ibinigay. Marami pang bagay na tulad nito ang ginagawa ninyo.14 Muling pinalapit ni Jesus sa kaniya ang napakaraming tao at sinabi niya sa kanila: Makinig kayong lahat sa akin at inyong unawain ang aking mga salita. 15 Ang nagpaparumi sa tao ay hindi ang pumapasok sa kaniya mula sa labas kundi ang lumalabas sa kaniya. 16 Ang sinumang may tainga na nakakarinig ay makinig." ===Tungkol sa pagkabalisa=== *Mateo 6:25-34, "Dahil dito, sinasabi ko sa inyo: Huwag kayong mabalisa sa inyong buhay kung ano ang inyong kakainin, o iinumin, o kung ano ang inyong daramtin. Hindi ba ang buhay ay higit pa sa pagkain at ang katawan ay higit pa sa damit? Tingnan ninyo ang mga ibon sa himpapawid. Hindi sila naghahasik, ni gumagapas, ni nag-iipon sa mga bangan, ngunit pinakakain sila ng inyong Ama na nasa langit. Hindi ba lalo kayong higit na mahalaga kaysa sa kanila? Sino sa inyo na sa pagkabalisa ay makapagdaragdag ng isang siko sa kaniyang tangkad? Bakit kayo nababalisa patungkol sa damit? Masdan ninyo ang mga liryo sa parang kung paano sila lumalaki. Hindi sila gumagawa, ni humahabi man. Ngunit sinasabi ko sa inyo: Kahit si Solomon, sa lahat ng kaniyang kaluwalhatian, ay hindi nakapaggayak katulad ng isa sa mga ito. Dinaramtan ng Diyos ang damo sa parang, na ngayon ay buhay at bukas ay susunugin. Kung dinaramtan niya ang damo sa ganoong paraan, hindi ba niya kayo daramtan, kayong maliliit ang pananampalataya? Kaya nga, huwag kayong mabalisa at inyong sasabihin: Ano ang aming kakainin, ano ang aming iinumin at ano ang aming daramtin? Ang mga bagay na ito ay mahigpit na hinahangad ng mga Gentil. Alam ng inyong Ama na nasa langit na kinakailangan ninyo ang lahat ng mga bagay na ito. Ngunit hanapin muna ninyo ang paghahari ng Diyos at ang kaniyang katuwiran, at ang lahat ng mga bagay na ito ay idaragdag sa inyo. 34 Huwag nga kayong mabalisa patungkol sa kinabukasan sapagkat ang kinabukasan ang mababalisa sa kaniyang sarili. Sapat na sa bawat araw ang kasamaan nito." ===Tungkol sa paghatol=== *Mateo 7:1-5, "Huwag kayong hahatol upang hindi kayo hatulan. Ito ay sapagkat sa hatol na inyong ihahatol ay hahatulan kayo. Sa sukat na inyong ipinanukat ay isusukat sa inyo. Bakit mo tinitingnan ang puwing sa mata ng iyong kapatid? Ngunit hindi mo tinitingnan ang troso na nasa iyong mata. Narito, papaano mo sabihin sa iyong kapatid: Payagan mong alisin ko ang puwing sa iyong mata. At narito, isang troso ang nasa mata mo.Ikaw na mapagpaimbabaw. Alisin mo muna ang troso sa iyong mata. Kung magkagayon, makikita mong malinaw ang pag-aalis ng puwing sa mata ng iyong kapatid." ===Pagdadala ng tungkod ng mga alagad=== *Lucas 9:3,"''At sinabi niya sa kanila, Huwag kayong mangagdala ng anoman sa inyong paglalakad, kahit tungkod, kahit supot ng ulam, kahit tinapay, kahit salapi; at kahit magkaroon ng dalawang tunika.''" *Marcos 6:8,"'' At ipinagbilin niya sa kanila na huwag silang magsipagbaon ng anoman sa paglakad, kundi tungkod lamang; kahit tinapay, kahit supot ng ulam, kahit salapi sa kanilang supot;''" ===Ginintuang Patakaran=== {{seealso|Ginintuang patakaran}} *Mateo 7:12, "Kaya nga, ang lahat ng bagay na ibig ninyong gawin ng mga tao sa inyo ay gayundin ang gawin ninyo sa kanila sapagkat ito ang kabuuan ng Kautusan at ng mga Propeta." ===Tungkol sa Pagsunod=== *Mateo 7:21, "Hindi ang bawat isa na nagsasabi sa akin: Panginoon, Panginoon, ay makakapasok sa paghahari ng langit, kundi ang gumagawa ng kalooban ng aking Ama na nasa langit." *Mateo 8:21-22, "At isa sa kaniyang mga alagad ang nagsabi: Panginoon, pahintulutan mo muna akong makauwi upang ilibing ang aking ama. Ngunit sinabi ni Jesus sa kaniya: Sumunod ka sa akin. Bayaan mong ilibing ng patay ang kanilang patay." *Lucas 10:27, "Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi maaaring maging alagad ko." ===Tungkol sa diborsiyo=== ====Pwede==== *Mateo 5:31-32, "Sinabi rin naman, Ang sinomang lalake na ihiwalay na ang kaniyang asawa, ay bigyan niya siya ng kasulatan ng paghihiwalay: Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, liban na lamang kung sa pakikiapid ang dahil, ay siya ang sa kaniya'y nagbibigay kadahilanan ng pangangalunya: at ang sinomang magasawa sa kaniya kung naihiwalay na siya ay nagkakasala ng pangangalunya. " *Mateo 19:3-9, At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, na siya'y tinutukso nila, at kanilang sinasabi, Naaayon baga sa kautusan na ihiwalay ng isang lalake ang kaniyang asawa sa bawa't kadahilanan? At siya'y sumagot at sinabi, Hindi baga ninyo nabasa, na ang lumalang sa kanila buhat sa pasimula, ay sila'y nilalang niya na lalake at babae, At sinabi, Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; at ang dalawa ay magiging isang laman? Kaya nga hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. Sinabi nila sa kaniya, Bakit nga ipinagutos ni Moises na magbigay ng kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay ang babae? Sinabi niya sa kanila, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay ipinaubaya sa inyo ni Moises na inyong hiwalayan ang inyong mga asawa: datapuwa't buhat sa pasimula ay hindi gayon. At sinasabi ko sa inyo, Sinomang ihiwalay ang kaniyang asawang babae, liban na kung sa pakikiapid, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing yaon na hiniwalayan ay nagkakasala ng pangangalunya." ====Hindi pwede==== *Marcos 10:2-11, "At nagsilapit sa kaniya ang mga Fariseo, at siya'y tinanong, Matuwid baga sa lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa? na siya'y tinutukso. At sumagot siya at sa kanila'y sinabi, Ano ang iniutos sa inyo ni Moises? At sinabi nila, Ipinahintulot ni Moises na ilagda ang kasulatan sa paghihiwalay, at ihiwalay siya. Datapuwa't sinabi sa kanila ni Jesus, Dahil sa katigasan ng inyong puso ay inilagda niya ang utos na ito. Nguni't buhat nang pasimula ng paglalang, Lalake at babaing ginawa niya sila. Dahil dito'y iiwan ng lalake ang kaniyang ama at ina, at makikisama sa kaniyang asawa; At ang dalawa ay magiging isang laman; kaya hindi na sila dalawa, kundi isang laman. Ang pinapagsama nga ng Dios, ay huwag papaghiwalayin ng tao. At sa bahay ay muling tinanong siya ng mga alagad tungkol sa bagay na ito. At sinabi niya sa kanila, Ang sinomang lalake na ihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya laban sa unang asawa: *Lucas 16:18, "Ang bawa't lalaki na inihihiwalay ang kaniyang asawa, at magasawa sa iba, ay nagkakasala ng pangangalunya: at ang magasawa sa babaing inihiwalay ng kaniyang asawa ay nagkakasala ng pangangalunya. " ===Tungkol sa pamilya=== *Mateo 10:34-37, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak. 35 Naparito ako upang paghimagsikin ang isang tao laban sa kaniyang ama. Papaghimagsikin ko ang anak na babae laban sa kaniyang ina, at ang manugang na babae laban sa kaniyang biyenang babae. 36 Ang kaaway ng isang tao ay ang kaniyang sariling kasambahay.Ang umiibig sa kaniyang ama o ina ng higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumamg umiibig sa kaniyang anak na lalaki, o anak na babae nang higit sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. Ang sinumang hindi nagpapasan ng kaniyang krus at sumusunod sa akin ay hindi karapat-dapat sa akin. *Lucas 10:26, "Ang sinumang pumarito sa akin na hindi napopoot sa kaniyang ama at ina, asawang babae at mga anak, mga kapatid na lalaki at babae, maging sa sarili niyang buhay ay hindi maaaring maging alagad ko." *Mateo 19:17-19, "Sinabi niya sa kaniya: Bakit tinatawag mo akong mabuti? Walang mabuti kundi isa lamang at iyon ay ang Diyos. Ngunit yamang ibig mong pumasok sa buhay, sundin mo ang mga utos. Sinabi niya sa kaniya: Alin sa mga kautusan? Sinabi ni Jesus: Huwag kang papatay. Huwag kang mangalunya. Huwag kang magnakaw at huwag kang sasaksi sa hindi totoo. Igalang mo ang iyong ama at ina. Ibigin mo ang iyong kapwa katulad ng iyong sarili. *Mateo 15:4, "Ito ay sapagkat iniutos ng Diyos na sinasabi: Igalang mo ang iyong ama at ina. Ang sinumang manungayaw sa kaniyang ama o sa kaniyang ina ay dapat mamatay." *Mateo 12:46-50, "Samantalang nagsasalita pa siya sa mga tao, narito, ang kaniyang ina at kaniyang mga nakakabatang kapatid na lalaki ay nakatayo sa labas. Ibig nila siyang makausap. At may nagsabi sa kaniya: Narito ang iyong ina at iyong mga nakakabatang kapatid na lalaki, na nakatayo sa labas. Ibig ka nilang makausap. Ngunit si Jesus ay sumagot sa kaniya: Sino ang aking ina at sino ang aking mga kapatid na lalaki? Iniunat niya ang kaniyang kamay at itinuro ang kaniyang mga alagad na sinabi: Narito ang aking ina at mga kapatid na lalaki. 50 Ito ay sapagkat ang sinumang gumaganap ng kalooban ng aking Ama na nasa langit ay siyang aking kapatid na lalaki at kapatid na babae at ina." ===Tungkol sa espada=== *Mateo 26:51-52, "At narito, isa sa mga kasama ni Jesus ay bumunot ng kaniyang tabak(espada). Inundayan niya ng taga ang alipin ng pinakapunong-saserdote at natanggal ang tainga nito. Sinabi ni Jesus sa kaniya: Ibalik mo ang iyong tabak sa lalagyan nito: Ito ay sapagkat ang sinumang gumagamit ng tabak ay sa tabak din mamamatay." *Lucas 22:36, "Sinabi nga niya sa kanila: Ngayon, siya na may kalupi ay hayaang magdala niyon. Ang may bayong ay gayundin. Siya na walang tabak ay ipagbili niya ang kaniyang damit at bumili ng tabak." *Mateo 10:34, "Huwag ninyong isiping naparito ako upang magdala ng kapayapaan sa lupa. Hindi ako naparito upang magdala ng kapayapaan kundi ng tabak." ===Tungkol sa pagbabayad ng buwis=== *Mateo 22:15-21, "Umalis ang mga Fariseo at nagplano sila kung paano mahuhuli si Jesus sa kaniyang pananalita. Sinugo nila kay Jesus ang kanilang mga alagad kasama ang mga tauhan ni Herodes. Sinabi nila: Guro, alam naming ikaw ay totoo at itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Hindi ka nagtatangi sa kaninuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng tao. Sabihin mo nga sa amin: Ano ang iyong palagay? Naaayon ba sa kautusan na magbigay kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang kasamaan. Kaniyang sinabi: Bakit ninyo ako sinusubukan, kayong mga mapagpakunwari? 19 Ipakita ninyo sa akin ang perang ginagamit na buwis-pandayuhan. Dinala nila sa kaniya ang isang denaryo. 20 Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila sa kaniya: Kay Cesar. Sinabi niya sa kanila: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." *Marcos 12:13-17, "Isinugo nila kay Jesus ang ilan sa mga Fariseo at ilan sa mga Herodiano upang hulihin siya sa kaniyang salita. 14 Lumapit sila kay Jesus at sinabi: Guro, alam naming ang sinasabi mo ay totoo. Alam din namin na hindi ka nagtatangi ng sinuman sapagkat hindi ka tumitingin sa panlabas na anyo ng mga tao. Sa halip ay itinuturo mo ang daan ng Diyos ayon sa katotohanan. Naaayon ba sa kautusan na magbigay kami kay Cesar ng buwis-pandayuhan o hindi? Dapat ba tayong magbigay nito o hindi? Ngunit alam ni Jesus ang kanilang pagpapaimbabaw. Sinabi niya sa kanila: Bakit ninyo ako sinusubok? Dalhan ninyo ako ng isang denaryo upang makita ko. At dinalhan nila siya nito. Sinabi niya sa kanila: Kaninong anyo ang narito at patungkol kanino ang nakasulat dito? Sinabi nila: Kay Cesar. Sinabi sa kanila ni Jesus: Ibigay nga ninyo kay Cesar ang mga bagay na nauukol kay Cesar. Ibigay ninyo sa Diyos ang mga bagay na nauukol sa Diyos." ===Tungkol sa kapangyarihan=== *Mateo 10:42-44, "Tinawag sila ni Jesus at sinabi: Nalalaman ninyo na ang mga kinikilalang namumuno sa mga Gentil ay namumuno na may pagkapanginoon sa kanila. Ang mga dakila sa kanila ay gumagamit ng kapamahalaan sa kanila. 4Huwag maging gayon sa inyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging dakila ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinuman sa inyo ang magnanais na maging una ay magiging alipin ng lahat." *Mateo 23:8-12, "Huwag kayong patawag sa mga tao na guro sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo, at kayong lahat ay magkakapatid. Huwag ninyong tawaging ama ang sinuman dito sa lupa sapagkat iisa ang inyong Ama na nasa langit. Huwag kayong patawag na mga pinuno sapagkat iisa ang inyong pinuno, si Cristo. Ngunit ang higit na dakila sa inyo ay magiging tagapaglingkod ninyo. Ang sinumang magtataas ng kaniyang sarili ay ibababa at ang sinumang magpapakumbaba sa kaniyang sarili ay itataas." ===Pagkakasala=== *Mateo 5:28-30, "Datapuwa't sinasabi ko sa inyo, na ang bawa't tumingin sa isang babae na taglay ang masamang hangad ay nagkakasala, na ng pangangalunya sa kaniyang puso. At kung ang kanan mong mata ay nakapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mabulid sa [[Gehenna]]. At kung ang kanan mong kamay ay nakapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo, at iyong itapon: sapagka't may mapapakinabang ka pa na mawala ang isa sa mga sangkap ng iyong katawan, at huwag ang buong katawan mo ay mapasa [[Gehenna]]. " *Mark 9:43-48, "At kung ang kamay mo ay makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa buhay na pingkaw, kay sa may dalawang kamay kang mapasa impierno, sa apoy na hindi mapapatay. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang paa mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay putulin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok kang pilay sa buhay kay sa may dalawang paa kang mabulid sa [[Gehenna]]. Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. At kung ang mata mo'y makapagpapatisod sa iyo, ay dukitin mo: mabuti pa sa iyo ang pumasok sa kaharian ng Dios na may isang mata, kay sa may dalawang mata kang mabulid sa [[Gehenna]]; Na doo'y hindi namamatay ang kanilang uod, at hindi namamatay ang apoy. " ===Iba pa=== *Juan 13:34, "Isang bagong utos ang ibinibigay ko sa inyo, kayo ay mag-ibigan sa isa't isa. Kung papaanong inibig ko kayo ay gayundin naman kayong mag-ibigan sa isa't isa." *Mateo 10:23, "Datapuwa't pagka kayo'y pinagusig nila sa isang bayang ito, ay magsitakas kayo tungo sa kasunod na bayan: sapagka't sa katotohanang sinasabi ko sa inyo, Hindi ninyo matatapos libutin ang mga bayan ng Israel, hanggang sa pumarito ang Anak ng tao. ===Tungkol sa kanyang sarili=== *Mateo 15:24, "Sinabi niya: Sinugo lamang ako para sa mga naliligaw na tupa sa sambahayan ng Israel." *Lucas 18:18-19, "Isang pinuno ang nagtanong sa kaniya na sinasabi: Mabuting guro, ano ang dapat kong gawin upang magmana ako ng buhay na walang hanggan? Sinabi ni Jesus sa kaniya: Bakit mo ako tinatawag na mabuti? Walang sinumang mabuti maliban sa isa, ang Diyos." == Historisidad ni Hesus {{anchor|H}}== {{main|Teoriyang mito si Hesus|Diyos na namatay at nabuhay}} Ayon sa iskolar na si L. Michael White, si Hesus ay hindi sumulat ng anumang mga kasulatan o ang sinumang may personal na kaalaman sa kanya. Walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapatunay ng kanyang pag-iral. Walang mga salaysay na kakontemporaryo o nabuhay noong panahon ni Hesus at walang mga salaysay ng saksi (''eyewitnesses'') o anumang direktang rekord ang umiiral tungkol kay Hesus. Ang lahat ng mga salaysay tungkol sa buhay ni Hesus ay nagmula sa mga sanggunian gaya ng nasa [[Bagong Tipan]] na tinatanggap ng mga skolar ng Bagong Tipan na isinulat pagkatapos ng mga dekada o siglo pagkatapos ng sinasabing panahon ni Hesus. Ang pinaniniwalaang pinakamaagang mga sanggunian tungkol kay Hesus ang mga [[sulat ni Pablo]] na isinulat mga 20-30 taon pagkatapos ng pinaniniwalaang kamatayan ni Hesus. Ayon kay White, si Pablo ay hindi kasama ni Hesus o nag-angkin na nakita si Hesus bago ang kamatayan nito.<ref>White 2004, pp. 3–4.</ref> Ang tanging tinatanggap ng mga maraming mga Kristiyano na tamang sanggunian ng buhay ni Hesus ang ang apat [[kanon]]ikal na Ebanghelyo ng [[Bagong Tipan]] na [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]], [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]], [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Juan|Juan]]. Ang mga ito ay hindi maituturing na mga "''walang kinikilingang''" mga salaysay ng buhay ni Hesus dahil ang hangarin ng mga aklat na ito ay mang-akay sa relihiyong [[Kristiyanismo]](Juan 20:30). Ang mga ebanghelyong ito ay isinulat ng mga hindi kilalang may akda at ang mga pangalan ng mga ''apostol'' gaya ng ''Ebanghelyo ayon kay Mateo'' ay ikinabit lamang sa mga manuskrito nito noong ika-2 siglo. Sa karagdagan, [[:Kategorya:Mga Ebanghelyo|maraming mga ebanghelyo]] at mga kasulatan noong maagang siglo ng Kristiyanismo na nag-aangkin ring mula sa mga ''apostol'' ngunit ang mga ito ay hindi nakasama sa [[kanon]] ng Katoliko na nabuo lamang noong ika-4 siglo CE. Ang mga salaysay na may "[[milagro|pagmimilagro]]" at mga ekstradordinaryong mga salaysay gaya ng [[pagkabuhay ng mga patay]] at pag-ahon nito sa mga libingan(Mateo 27:51-53) ay itinuturing ng mga historyan at skolar na ''hindi kapani-paniwala''. Ang mga ibang iskolar ay nagsasabing ang mga apat na kanonikal na ebanghelyo ay hindi isinulat ng mga "saksi"(eyewitness) dahil ang mga ito ay naglalaman ng mga maling heograpiya ng Palestina(o Israel) gayundin ng mga maling paglalarawan ng mga kustombre ng mga [[Hudyo]] noong unang siglo CE.<ref>Lee Martin Mc Donald and Stanley E. Porter, Early Christianity and its Sacred Literature, (Nov 2000, Hendrickson Publishers, Inc.), p. 286</ref><ref>Nineham, Saint Mark (Westminster John Knox Press, 1978), pp. 294-295</ref><ref>Raymond E. Brown, S.S., An Introduction To The New Testament, The Anchor Bible Reference Library (Doubleday, 1997) pp. 159-160</ref><ref>The Acts of Jesus: What Did Jesus Really Do?, Robert Funk, p79</ref> Bukod dito, sinasabi din ng mga iskolar na ang mga kanonikal na ebanghelyo na Mateo, Marcos, Lucas Juan ay naglalaman ng mga magkakasalungat na mga salaysay gaya ng salaysay ng [[Hesus#Kapanganakan|kapanganakan ni Hesus]] sa itaas.<ref>[http://www.infidels.org/library/modern/paul_carlson/nt_contradictions.html NT contradictions]</ref><ref name=ji>Jesus, Interrupted: Revealing the Hidden Contradictions in the Bible (And Why We Don't Know About Them). Bart Ehrman, HarperCollins, USA. 2009. ISBN 0-06-117393-2.</ref> Ayon din sa mga iskolar, ang [[Ebanghelyo ni Mateo|Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas|Lucas]] ay kumopya lamang sa [[Ebanghelyo ni Marcos|Marcos]] at sa isang hindi na umiiral na dokumentong tinatawag na "[[Dokumentong Q]]". Walang umiiral na kontemporaryong(nabuhay noong panahon ni Hesus) na mga salaysay tungkol kay Hesus mula sa mga pagano o "hindi" Kristiyanong manunulat. Ang mga hindi-Krisitiyanong salaysay sa buhay ni Hesus ay isinulat pagkatapos ng ilang mga dekada pagkatapos ng sinasabing "kamatayan ni Hesus"(ca. 30-33 CE). Halimbawa, ang Hudyong historyan na si [[Josephus]] sa kanyang [[Antiquities of the Jews]] ay sumulat ng ilang linya tungkol kay Hesus. Ito ay matatagpuan sa Antiquities of the Jews ni [[Josephus]] na isinulat noong circa 93 o 94 CE. Gayunpaman, si [[Josephus]] ay hindi kakontemporaryo o nabuhay sa panahon ni Hesus at maaaaring narinig(hearsay) lamang ni Josephus ang mga salaysay at hindi niya ito "mismong" nasaksikhan. Pinaniniwalaan ng ilan na ang mga talatang ito ay interpolasyon o dagdag dahil dahil walang isang manunulat na Kristiyano bago ang ikaapat na siglo CE na nagbanggit nito. Halimbawa, ang ikatlong siglo CE na ama ng simbahang si [[Origen]] ay malawak na sumipi mula kay [[Josephus]] sa kanyang masigasig na pagtatanggol sa [[Kristiyanismo]] ngunit hindi niya sinipi ang "talata ni Josephus tungkol kay Hesus". Ang katunayan, ayon Origen ay si Josephus ay ''hindi naniniwalang si Hesus ang Kristo''.<ref name=jesusneverexisted>http://www.jesusneverexisted.com/josephus-etal.html</ref> Ang isa pang karaniwang ginagamit ng mga Kristiyano na ebidensiyang pagano kay Hesus ang ''sinasabing'' pahayag ni [[Tacitus]](c.55-117 CE) sa kanyang [[Mga Annal ni Tacitus]] tungkol sa sektang Kristiyano at Christus. Gayunpaman, ito ay pinagdududahan ng ilan. Ang eksaminasyong ultra-violet ng manuskrito ng [[Mga Annal ni Tacitus]] ay konklusibong nagpapakita na may pagbabago ng orihinal na ''e'' ng ''chrestianos'' ("ang mabuti") sa ''i''.<ref>J. Boman, ''[http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ Inpulsore Cherestro? Suetonius’ Divus Claudius 25.4 in Sources and Manuscripts] {{Webarchive|url=https://archive.is/20130104012946/http://brepols.metapress.com/content/y4m58q8x60600153/ |date=2013-01-04 }}'', Liber Annuus 61 (2011), ISSN 0081-8933, Studium Biblicum Franciscanum, Jerusalem 2012, p. 355, n. 2.</ref><ref>[[Georg Andresen]] in ''Wochenschrift fur klassische Philologie'' 19, 1902, col. 780f</ref> Ang talatang ito ay hindi rin sumasalamin sa tono o kakayahang linggwistiko ni Tacitus. Walang ring mga apolohistang Kristiyano ang sumipi ng talatang ito ni Tacitus at tila lumitaw lamang ng salita-sa-salita sa mga kasulatan ni [[Sulipicius Severus]] noong ika-5 siglo CE.<ref name=jesusneverexisted/> May mga iskolar na nagmungkahi na si Hesus ay hindi talaga umiral at ang mga kwento ni Hesus sa ebanghelyo ay inimbento at kinopya lamang mula sa mga kwento ng mga tagapagligtas at [[Diyos na namatay at nabuhay|mga diyos na paganong namatay at nabuhay]] sa iba't ibang mga mitolohiya gaya ng sa [[Sinaunang Ehipto]] at [[Sinaunang Gresya]].<ref name=jne>[http://www.jesusneverexisted.com/ Jesus Never Existed]</ref> Sa kanyang pagtatanggol sa akusasyong inimbento ng mga [[Kristiyano]] si Hesus, ikinatwiran ng Kristiyanong si [[Justin Martyr]](100 CE – ca.165 CE) na umabot sa mga tenga ng diablo na hinulaan ng mga [[propesiya ng Bibliya|propeta sa Lumang Tipan]] ang pagdating ni Hesus, at inudyokan ang mga paganong manunulat(bago pa ang paglitaw ng Kristiyanismo) na magsulong ng mga tatawaging mga anak ni [[Hupiter]] upang ipaniwala sa mga tao na ang Kristo ay katulad ng mga anak ni Hupiter. Isinaad ni Justin Martyr na: {{cquote|"''Nang aming sabihing si Hesu-Kristo ay nilikha nang walang pagsasamang seksuwal, ipinako at namatay at muling nabuhay at umakyat sa langit, wala kaming isinusulong na bago o iba mula sa pinaniniwalaan niyong tungkol sa mga ginagalang niyong mga anak na lalake ni [[Hupiter (diyos)|Hupiter]]...Tungkol sa pagtutol na ipinako ang aming Hesus, aking sinasabi na ang pagdurusa ay karaniwan sa lahat ng mga binanggit na anak ni Hupiter...Tungkol sa kanyang pagkapanganak sa isang birhen, kayo ay mayroong [[Perseus]] upang balansihin ito...At nang isulong ng diablo si [[Asclepius]] bilang [[resureksiyon|tagabuhay ng patay]] at tagpagpagaling ng lahat ng mga [[karamdaman]], hindi ko ba maaaring sabihin na gayundin sa bagay na ito ay kanyang ginaya ang mga hula tungkol kay Kristo?''"}} Maraming mga iskolar ang naniniwala sa posibilidad na ang [[Budismo]] ay nakaimpluwensiya sa simulang pag-unlad ng [[Kristiyanismo]]. Ayon sa mga iskolar, maraming pagkakatugma sa kapanganakan, buhay, mga doktrina at kamatayan nina [[Buddha]] at Hesus.<ref>{{cite book |title=Cross-Cultural Contacts and Exchanges in Pre-Modern Times |first=Jerry H. |last=Bentley |publisher=Oxford University Press |year=1992 |isbn=978-0-19-507640-0 |page=240}}</ref> == Mga paniniwala tungkol kay Hesus == === Mga paniniwala sa tunay na kalikasan ni Hesus {{anchor|K}}=== *[[Subordinasyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay mas mababa sa Ama sa kalikasan. Ayon sa mga skolar, ito ang doktrinang tinatanggap ng maraming mga teologong Kristiyano bago ang pagkakabuo ng doktrinang [[Trinidad]] noong ika-4 siglo. Ang ''subordinasyonismong ontolohikal'' ay natatangi mula sa ''subordinasyong ekonomiko o subordinasyong relasyonal'' na tinatanggap ng ilang mga [[Trinidad|Trinitariano]]. Sa subordinasyonismo o subordinasyong ontolohikal, ang Anak at Ama ay hindi lamang hindi magkatumbas sa opisina kundi pati sa kanilang kalikasan. Sa ''subordinasyong ekonomiko'', ang subordinasyon ng Anak ay nauukol lamang sa paraan ng subsistensiya at operasyon ngunit hindi sa kalikasan. Ang tagapagtaguyod ng doktrinang subordinasyonismo na si [[Origen]] ay nagturo na si Hesus ay isang ikalawang Diyos at may ibang substansiya sa Ama. *[[Arianismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay hindi diyos at nilikha lamang ng diyos. Ang tunay na diyos lamang ang ama at sa pamamagitan ng anak ay nilikha ang [[banal na espiritu]] na nagpapasakop sa anak kung paanong ang anak ay nagpapasakop sa ama. *[[Trinitarianismo]]: Ang paniniwala na nabuo noong ika-4 siglo<ref>HarperCollins Bible Dictionary, "The formal doctrine of the Trinity as it was defined by the great church councils of the fourth and fifth centuries is not to be found in the NT [New Testament]" (Paul Achtemeier, editor, 1996, "Trinity"). </ref> na si Hesus ang isa sa tatlong mga persona ng isang Diyos. Ang Diyos Ama, Diyos Anak(Hesus) at Diyos Espirito Santo ay mga personang natatangi sa bawat isa ngunit may iisang "substansiya, esensiya o kalikasan". Ito ay nabuo noong mga ika-4 na siglo bilang reaksiyon sa subordinasyonismo at Arianismo. Taliwas sa paniniwala ng [[Simbahang Katoliko Romano]], ang [[Simbahang Silangang Ortodokso]] ay naniniwala sa monarkiya ng Ama na nagsasaad na ang Anak at Banal na Espirito ay hinango mula sa Ama at ang Ama ang natatanging walang pinagmulan o sanhi. Ayon sa Silangang Ortodokso, ang Ama ay walang hanggan at hindi nalikhang realidad. Si Kristo at Banal na Espirito ay walang hanggan rin at hindi nalikha sa dahilang ang kanilang pinagmulan ay hindi sa ousia ng Diyos kundi sa hypostasis ng Diyos na tinatawag na Ama. Sa Romano Katoliko, ang Banal na Espirito ay nagmula nang pantay mula sa parehong Ama at Anak. *[[Modalismo]]: Ang paniniwalang salungat sa [[Trinidad]] na ang Ama, Anak at Banal na Espirito ay mga iba ibang aspeto ng isang monadikong Diyos sa halip na tatlong mga natatanging persona sa isang PagkaDiyos. *[[Adopsiyonismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay naging "anak ng diyos" sa pamamagitan ng pag-aampon sa kanyang bautismo. *[[Psilantropismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay isa lamang tao at ang literal na anak ng mga taong magulang. *[[Socinianismo]]: Itinuro ni [[Photinus]] na si Hesus bagaman perpekto at walang kasalanan at isang mesiyas ay isa lamang perpektong Anak ng Diyos at walang pag-iral bago ang kanyang kapanganakan. *[[Gnostisismo]]: Si Kristo ay isang makalangit na [[Aeon]] ngunit hindi kaisa ng Ama. *[[Chalcedoniano]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan: isang tao at isang diyos pagkatapos ng kanyang pagkakatawang tao. *[[Eutychianismo]]: Ang paniniwalang ang kalikasang pagkatao at pagkadiyos ni Hesus ay pinagsama sa isang(mono) kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay "natunaw gaya ng patak ng [[pulot]] sa [[dagat]]. *[[Miapisismo]]: Ang paniniwalang ang pagkaDiyos at pagkatao ni Kristo ay nagkakaisa sa isang kalikasan. *[[Monopisismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may isa lamang kalikasan. Ang kanyang pagkatao ay sinisipsip ng kanyang pagka-diyos. *[[Apollinarismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may katawang tao at may taong "buhay na prinsipyo" ngunit ang diyos na logos ay pumalit sa nous o "nag-iisip na prinsipyo", na maikukumpara ngunit hindi katulad ng tinatawag na [[isip]] sa kasalukuyang panahon. *[[Monothelitismo]]: Ang paniniwalang si Hesus ay may dalawang kalikasan sa isang persona ngunit siya ay may kaloobang(will) pagkadiyos ngunit walang kaloobang pangtao. *[[Docetismo]]: Ang paniniwalang ang pisikal na katawan ni Hesus ay isa lamang ilusyon gayundin ang kanyang krusipiksiyon. Samakatuwid, si Hesus ay para lamang may pisikal na katawan at parang pisikal na namatay ngunit sa realidad, si Hesus ay walang katawan, isang purong espiritu kaya hindi maaaring mamamatay ng pisikal. *[[Mandaeismo]]: Sila ay naniniwala na si Hesus ay isang "bulaang propeta" na nagliko ng mga katuruang ipinagkatiwala sa kanya ni Juan Bautista. *[[Marcionismo]]: Sila ay naniniwala na ang Kristo ay hindi ang [[mesiyas]] ng Hudaismo ngunit isang entidad na espiritwal na ipinadala ng Monad upang ihayag ang katotohanan tungkol sa pag-iral at kaya ay pumapayag sa sangkatauhan na makatakas sa bitag na pangmundo ng demiurge. *Mga [[Ebionita]]: Kanilang itinakwil ang pre-eksistensiya ni Hesus, kanyang pagkaDiyos, kanyang birheng kapanganakan, pagtitikang kamatayan at pisikal na pagkabuhay muli sa kamatayan. Sila ay naniwalang si Hesus ay isang biolohikal na anak nina Maria at Jose at pinili ng Diyos na maging propetang mesiyaniko nang siya ay pahiran ng Banal na Espirito sa kanyang bautismo. Sila ay tumatanggap lamang sa ''isang ebanghelyo'' na [[Ebanghelyo ng mga Ebionita]] bilang karagdagan sa [[Tanakh]](Hebreong Lumang Tipan) at nagturo na ang mga Hudyo at Hentil ay dapat sumunod sa mga kautusan ni Moises. *[[Pablo ng Samosta]]: Kanyang itinuro na si Hesus say isa lamang tao na nilagyan ng Diyos na Logos. Dahil dito, si Hesus ay hindi isang Diyos na naging tao kundi Tao na naging Diyos. === Paniniwala ng pagiging mesiyas ni Hesus === {{pangunahin|Mesiyas}} Sa teolohiya ng [[Hudaismo]], ang ''[[mesiyas|mashiah]]'' o mesiyas ay tumutukoy sa isang [[hari]] ng [[Israel]] mula sa angkan ni [[David ng Israel|David]], na mamamahala sa [[Mga Hudyo|mga pinagkaisang tribu ng Israel]]<ref>Megila 17b–18a, Ta'anit 8b</ref>, at maglulunsad ng '''Panahong Mesiyaniko'''<ref>''E·ra me·siá·ni·ca'' sa [[Wikang Kastila sa Pilipinas|Kastila]]</ref><ref>Sota 9a</ref> ng pandaigdigang kapayapaan. Kabilang sa mga pangyayaring magaganap sa pagdating ng Hudyong mesiyas ayon sa mga skolar ng Hudaismo ang muling pagkakabuo ng [[sanhedrin]] at muling pagkakatipon ng mga Hudyo sa Israel na nagkalat sa buong mundo. Ang mga natipon ay muling magbabalik sa pagsunod sa [[Torah]] at kautusan ni [[Moises]]. Ayon din sa [[Hudaismo]], ang mesiyas na Hudyo rin ang tanging binibigyan ng kapangyarihan na magtayong muli ng isang "pisikal"(literal) na [[Templo sa Herusalem]] na tinatawag na [[Ikatlong Templo]]. Sa muling pagtatayong ito ng Templo sa Israel, ang mga paghahandog ng mga hayop ng Hudyo kay [[Yahweh]] ay muling mapapanumbalik. Sa Hudaismo, ang mesiyas ay isa lamang ordinaryong ''tao'' na sumusunod sa [[Torah]] at hindi isang [[Diyos]] o isang ''Diyos'' na Anak ng Diyos. ==== Pananaw ng mga Kristiyano ==== Sa apat na ebanghelyo, si Hesus ay inaangkin na ang ''[[mesiyas]]'' na ipinadala ng [[Diyos]] upang iligtas ang kanyang mga alagad sa malapit na paghuhukom na magaganap noong unang siglo CE(Mateo 19:28, Mateo 10:23). Ang salitang hebreong mesiyas ay isinalin sa Griyegong "kristo" kaya karaniwang tinatawag si Hesus na "Hesu-Kristo"(Jesus Christ) dahil sa paniniwalang si Hesus ang mesiyas o kristo. Upang patunayan ang pag-aangking ito ng pagiging mesiyas o kristo ni Hesus, ang mga may akda ng 4 na kanonikal na ebanghelyo (Mateo, Marcos, Lucas, Juan) ay humanap ng mga "hula" sa [[Tanakh]](Lumang Tipan) at inangking ang mga ito na katuparan ni Hesus. Ang salin ng Hebreong Tanakh na pinagsanggunian o sinipi ng mga may akda ng 4 na ebanghelyo ang saling Griyego na [[Septuagint]]. Ayon din sa mga skolar, ang Bagong Tipan ay orihinal na isinulat sa wikang Griyego. Hindi tinatanggap ng mga skolar na Hudyo ang Septuagint dahil sa naglalaman ito ng mga korupsiyon. Ayon sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo(Mateo, Marcos, Lucas, Juan), dahil sa pagtuturo ni Hesus ng mga utos na iba sa mga kautusan ni [[Moises]], si Hesus ay itinakwil ng mga Hudyo. Bukod dito, ayon din sa Bagong Tipan, si Hesus ay nag-angking diyos(Juan 10:33) na itinuturing ng mga Hudyo na isang malaking kapusungan dahil sa kanilang paniniwala lamang sa isang diyos na si [[Yahweh]]. Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]](ca. 90-100 CE) na pinakahuling [[kanon]]ikal na ebanghelyo na isinulat, si Hesus ay naging isa nang preeksistenteng [[Logos]] (Juan 1:1-14) na isang [[Diyos]] na nagkatawang [[tao]] na umiral na bago pa umiral si [[Abraham]](Juan 8:58). Ang [[Logos]] ay isang konsepto sa [[Pilosopiyang Griyego]] na pinalawig ng Hudyong-Helenistikong si [[Philo]] ng [[Alehandriya]](20 BCE-50 CE). Gayunpaman, tila ito ay sinsalungat sa Juan 10:33-35 nang sabihin ni [[Hesus]] na "''Sinagot siya ng mga [[Hudyo]], Hindi dahil sa mabuting gawa ay binabato ka namin, kundi sa pamumusong; at sapagka't ikaw, bagaman ikaw ay tao, ay nagpapakunwari kang Diyos. Sinagot sila ni Hesus, Hindi baga nasusulat sa inyong kautusan, Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos? Kung tinawag niyang mga Diyos, yaong mga dinatnan ng salita ng Diyos (at hindi mangyayaring sirain ang kasulatan)''". Ito sy hinango mula sa [[Aklat ng mga Awit]] 82:1-6: :Ang Diyos ([[El (diyos)]] ay tumatayo sa kapisanan ng mga Diyos([[Elohim]]) Siya'y humahatol sa gitna ng mga Diyos.Hanggang kailan magsisihatol kayo ng kalikuan, At magsisigalang sa mga pagkatao ng masama? (Selah)Hatulan mo ang dukha at ulila: Gawan mo ng kaganapan ang napipighati at walang nagkakandili.Sagipin mo ang dukha at mapagkailangan: Iligtas ninyo sila sa kamay ng masama,Hindi nila nalalaman, ni nauunawa man;Sila'y nagsisilakad na paroo't parito sa kadiliman: Lahat ng patibayan ng lupa ay nangakilos.Aking sinabi, Kayo'y mga Diyos([[Elohim]],At kayong lahat ay mga anak ng Kataastaasan. ==== Pananaw ng mga Hudyo tungkol kay Hesus ==== Ayon sa mga skolar ng Hudaismo, ang mga sinasabing hula na katuparan ni Hesus sa Bagong Tipan ay binatay mula sa maling saling Griyego na [[Septuagint]] ng [[Bibliya]] gayundin ay mga misinterpretasyon ng mga talata sa Tanakh.<ref>[http://judaism.about.com/library/3_askrabbi_o/bl_simmons_messiah3.htm Why did the majority of the Jewish world reject Jesus as the Messiah, and why did the first Christians accept Jesus as the Messiah?] by Rabbi [[Shraga Simmons]] (about.com)</ref><ref>{{cite book | author=Michoel Drazin | title=Their Hollow Inheritance. A Comprehensive Refutation of Christian Missionaries | year=1990 | publisher=Gefen Publishing House, Ltd. | isbn=965-229-070-X | url=http://www.drazin.com }}</ref><ref>Troki, Isaac. [http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html "Faith Strengthened"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929141607/http://faithstrengthened.org/FS_TOC.html |date=2007-09-29 }}.</ref><ref name="autogenerated1">{{cite web|url=http://www.messiahtruth.com/isa714b.html |title=The Jewish Perspective on Isaiah 7:14 |publisher=Messiahtruth.com |date= |accessdate=2009-04-11}}</ref><ref>http://www.outreachjudaism.org/FAQ</ref> Ang opisyal na [[Bibliya]]ng ginagamit ng mga Hudyo ay ang Hebreong [[Masoretiko]] at hindi ang Griyegong [[Septuagint]]. Ang isa sa maraming halimbawa ng mga pinaniniwalaang korupsiyon sa Septuagint ang Isaias 7:14 na pinagkopyan ng manunulat ng [[Ebanghelyo ni Mateo]](Mateo 1:23). Ayon sa Isaias 7:14&nbsp;ng [[Septuagint]], "ang partenos(birhen) ay manganganak...". Ayon sa [[Masoretiko]], ang Isaias 7:14 ay "ang almah(babae) ay buntis at malapit ng manganak...". <ref>http://www.outreachjudaism.org/articles/dual-virgin.html</ref> === Sa Islam === Ayon sa [[Islam]], si Hesus (''Issa'' sa Qur'an) ay kinikilala bilang sugo at ''masih''(mesiyas sa Islam) ng diyos na si ''Allah'' na ipinadala upang gabayan ang mga Anak ng Israel (''bani isra'il'') sa pamamagitan ng isang bagong kasulatan, ang Ebanghelyo(''Injil'' sa Qur'an)<ref>The Oxford Dictionary of Islam, p.158</ref> . Gayumpaman, itinatakwil ng Islam ang mga paniniwala sa Kristiyanismo na si Hesus ay ipinako sa krus, sa halip siya ay sinasabi sa Qur'an na iniakyat ng buhay sa langit. Isinasalaysay ng Islamikong tradisyon na siya ay magbabalik sa lupa kapag sa Araw ng Paghahatol upang ibalik muli ang katarungan at talunin ang "Maling Mesiyas" (''al-Masih al-Dajjal'', kilala rin bilang ''Antikristo'') at ang mga kalaban ng Islam. Dahil isa siyang makatarungang pinuno, si Hesus sa huli ay yayao.<ref>"Isa," Encyclopedia of Islam.</ref> Gaya ng lahat ng propeta sa [[Islam]], si Hesus ay itinuturing na isang [[Muslim]]. Itinatakwil ng Islam ang pananaw ng [[Kristiyanismo]] na si Hesus ay diyos na nagkatawang tao o anak ng diyos. Ang [[Qur'an]] ay nagsasaad na mismong si Hesus ay hindi nag-angkin ng mga gayong bagay. Ang Qur'an ay nagbibigay diin din na si Hesus ay isa lamang mortal(namamatay) na tao na gaya ng ibang propeta sa Islam ay hinirang ng diyos upang ipalaganap ang mensahe ng diyos. ==Tingnan din== *[[Santiago ang Kapatid ni Hesus]] *[[Apollonius ng Tyana]] (kontemporaryo ni Hesus at isang manggagawa ng [[milagro]]) *[[Hesus na anak ni Damneus]] *[[Hesus anak ni Pandera]] (isa ring manggawa ng milagro at pinaniniwalaang ang nagtatag ng [[Mga Essene]]) *[[Hesus anak ni Stada]] *[[Hesus anak ni Ananias]] na humula sa pagkawasak ng [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] at kilala sa pagsasabi na "Sa aba niyo!" *[[Hesus anak ni Thebuth]] *[[Barrabas]] na tinawag ring Hesus Barabbas ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 27:16-17 *[[Hesus anak ni Sirac]] *[[Dionysus]], Diyos ng Alak, Ubasan, [[binuhay mula sa patay]], bumuhay sa kanyang ina mula sa patay. *[[Eliseo]] na manggagawa ng [[milagro]], bumuhay ng patay, nagpagaling ng [[ketong]] at nagparami ng tinapay at langis. *[[Mesiyas]] *[[Digmaan ng Mesiyas]] *[[Mga Essene]] == Mga sanggunian == {{Reflist|2}} == Bibliograpiya == {{refbegin|30em}} * <span id="refBible" class="citation">[[Ang Bibliya]]</span> * <span id="refAllison1999" class="citation">[[Dale Allison|Allison, Dale]]. ''Jesus of Nazareth: Millenarian Prophet.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1999. ISBN 0-8006-3144-7</span> * <span id="refBrown1997" class="citation">[[Raymond E. Brown]] ''An Introduction to the New Testament.'' New York: Doubleday, 1997. ISBN 0-385-24767-2</span> * <span id="refBrown1994" class="citation">{{cite book |authorlink= Raymond E. Brown |last=Brown |first=Raymond E. |year=1994 |location=New York |publisher=Doubleday, Anchor Bible Reference Library |isbn=978-0-385-19397-9 |title=The Death of the Messiah: from Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels}}</span> **<span id="refBrown1999">{{cite book|first=Raymond E.|last=Brown|title=The birth of the Messiah|year=1999|isbn=0-385-49447-5}}</span> *<span id="refCarson1992" class="citation">[[D. A. Carson]], [[Douglas J. Moo]] and [[Leon Morris]]. ''An Introduction to the New Testament.'' Grand Rapids, MI: Zondervan Publishing House, 1992.</span> * <span id="refCohen1987" class="citation">[[Shaye J.D. Cohen|Cohen, Shaye J.D.]]. ''From the Maccabees to the Mishnah''. Philadelphia: Westminster Press, 1987. ISBN 978-0-664-21911-6</span> * <span id="refCohen2001" class="citation">Cohen, Shaye J.D. ''The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties.'' Berkeley: University of California Press, 2001. ISBN 0-520-22693-3</span> *<span id="refCox2007" class="citation">{{cite book|first1=Steven L.|last1=Cox|first2=Kendell H|last2=Easley|year=2007|title=Harmony of the Gospels|isbn=0-8054-9444-8}}</span> * <span id="refCrossan" class="citation">[[John Dominic Crossan|Crossan, John Dominic]].</span> ** <span id="refCrossan1993" class="citation">''The Historical Jesus: The Life of a Mediterranean Jewish Peasant.'' New York: HarperSanFrancisco, 1993. ISBN 0-06-061629-6</span> ** <span id="refCrossan1995" class="citation">''Who Killed Jesus?: exposing the roots of anti-semitism in the Gospel story of the death of Jesus''. San Francisco: HarperSanFrancisco, 1995. ISBN 978-0-06-061671-7</span> * <span id="refDavenport1996" class="citation">[[Guy Davenport|Davenport, Guy]]; and [[Benjamin Urrutia|Urrutia, Benjamin]] (trans.) ''The Logia of Yeshua: The sayings of Jesus''. Washington, DC: Counterpoint, 1996. ISBN 978-1-887178-70-9</span> * <span id="refDeLaPotterie1989" class="citation">De La Potterie, Ignace. ''The hour of Jesus: The passion and the resurrection of Jesus according to John''. New York: Alba House, 1989. ISBN 978-0-8189-0575-9</span> * <span id="refDurant1944" class="citation">Durant, Will. ''Caesar and Christ.'' New York: Simon and Schuster, 1944. ISBN 0-671-11500-6</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">[[Bart D. Ehrman|Ehrman, Bart]]. ''The Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-514183-0</span> * <span id="refEhrman2003" class="citation">Ehrman, Bart. ''The New Testament: A Historical Introduction to the Early Christian Writings.'' New York: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-515462-2</span> * <span id="refFredriksen2000a" class="citation">[[Paula Fredriksen|Fredriksen, Paula]]. ''Jesus of Nazareth, King of the Jews: A Jewish Life and the Emergence of Christianity.'' New York: Vintage, 2000. ISBN 0-679-76746-0</span> * <span id="refFredriksen2000b" class="citation">Fredriksen, Paula. ''From Jesus to Christ: The origins of the New Testament images of Christ.'' New Haven: Yale University Press, 2000. ISBN 978-0-300-08457-3</span> * <span id="refFinegan1998" class="citation">[[Jack Finegan|Finegan, Jack]]. ''Handbook of Biblical Chronology'', revised ed. Peabody, MA: Hendrickson Publishers, 1998. ISBN 1-56563-143-9</span> * <span id="refFuller1965" class="citation">Fuller, Reginald H., ''[[The Foundations of New Testament Christology]]''. New York: Scribners, 1965. ISBN 0-227-17075-X</span> *<span id="refGrant1977" class="citation">[[Michael Grant (author)|Michael Grant]], ''Jesus: An Historian’s Review of the Gospels'', Scribner’s, 1977.</span> *<span id="refGrudem1994" class="citation">{{Cite book |title= Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine |last= Grudem |first= Wayne | authorlink= Wayne Grudem |year= 1994 |publisher= [[Zondervan]] |location= Grand Rapids, MI |isbn= 0-310-28670-0}}</span> * <span id="refMeier" class="citation">Meier, John P., ''[[John P. Meier#A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus|A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus]]'', New York: [[Anchor Bible Series|Anchor Doubleday]],</span> ** <span id="refMeier1991" class="citation">V. 1, ''The Roots of the Problem and the Person'', 1991. ISBN 0-385-26425-9</span> ** <span id="refMeier1994" class="citation">V. 2, ''Mentor, Message, and Miracles'', 1994. ISBN 0-385-46992-6</span> ** <span id="refMeier2001" class="citation">V. 3, ''Companions and Competitors'', 2001. ISBN 0-385-46993-4</span> **<span id="Newbigin1989" class="citation">[[Lesslie Newbigin|Newbigin, J.E.L.]] ''The Gospel In a Pluralist Society''. London: SPCK, 1989.</span> * <span id="refOCollins1983" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''Interpreting Jesus.'' "Introducing Catholic theology". London: G. Chapman; Ramsey, NJ: Paulist Press, 1983. ISBN 978-0-8091-2572-2</span> * <span id="refOCollins2008" class="citation">[[Gerald O'Collins|O'Collins, Gerald]]. ''[[Jesus: A Portrait]]''. London: Darton, Longman & Todd, 2008. ISBN 978-0232527193</span> * <span id="refPelikan1999" class="citation">[[Jaroslav Pelikan|Pelikan, Jaroslav]]. ''Jesus Through the Centuries: His Place in the History of Culture.'' New Haven: Yale University Press, 1999. ISBN 0-300-07987-7</span> * <span id="refRobinson2001" class="citation">Robinson, John A. T. ''Redating the New Testament.'' Eugene, OR: Wipf & Stock, 2001 (original 1977). ISBN 1-57910-527-0.</span> * <span id="refSanders1993" class="citation">[[E.P. Sanders|Sanders, E.P.]] ''The Historical Figure of Jesus.'' London: Allen Lane Penguin Press, 1993. ISBN 978-0-7139-9059-1</span> * <span id="refSanders1987" class="citation">Sanders, E.P. ''Jesus and Judaism.'' Minneapolis: Fortress Press, 1987. ISBN 0-8006-2061-5</span> * <span id="refTheissen1998" class="citation">{{Cite book|last1=Theissen|first1=Gerd|last2=Merz|first2=Annette|year=1998|title=The historical Jesus : a comprehensive guide|isbn=0-8006-3122-6|publisher=Fortress Press|location=Minneapolis}}</span> * <span id="refVanVoorst2000" class="citation">{{cite book|last=Van Voorst|first=Robert E|year=2000|title=Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence|publisher=Eerdmans Publishing|isbn=0-8028-4368-9}}</span> * <span id="refVermes" class="citation">[[Géza Vermes|Vermes, Géza]].</span> ** <span id="refVermes1973" class="citation">''Jesus the Jew'' Philadelphia: Fortress Press, 1973.</span> ** <span id="refVermes2003" class="citation">''Jesus in his Jewish Context.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-3623-6</span> ** <span id="refVermes1981" class="citation">''Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1981. ISBN 0-8006-1443-7</span> ** <span id="refVermes1993" class="citation">''The Religion of Jesus the Jew.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1993. ISBN 0-8006-2797-0</span> **<span id="refVermes2004" class="citation">{{cite book|last=Vermes|first=Geza|year=2004|title=The authentic gospel of Jesus|location=London|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-100360-3}}</span> **<span id="refVermes2006" class="citation">{{Cite document | first = Géza | last = Vermes | title = The Nativity: History and Legend | place = London | publisher = Penguin | year = 2006 | ref = harv}}</span> * <span id="refWilson2003" class="citation">[[A.N. Wilson|Wilson, A.N.]] ''Jesus.'' London: Pimlico, 2003. ISBN 0-7126-0697-1</span> *<span id="refWitherington1998" class="citation">[[Ben Witherington III]], "Primary Sources," ''Christian History'' 17 (1998)</span> * <span id="refWright" class="citation">[[Tom Wright (theologian)|Wright, N.T.]]</span> ** <span id="refWright1997" class="citation">''Jesus and the Victory of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 1997. ISBN 0-8006-2682-6</span> ** <span id="refWright2003" class="citation">''The Resurrection of the Son of God: Christian Origins and the Question of God.'' Minneapolis: Augsburg Fortress, 2003. ISBN 0-8006-2679-6</span> {{refend}} == Mga kawing panlabas == {{Sister project links |wikt=no |commons=Jesus Christ |b=Biblical_Studies/Christianity/Jesus |n=no |q=Jesus |s=no |v=Jesus |species=no }} * ''[http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/ From Jesus to Christ: The First Christians]''&nbsp;— dokumentaryo hinggil sa buhay at maagang simbahan ni Hesus. * [http://religiousstudies.uncc.edu/people/jtabor/ ''The Jewish Roman World of Jesus''] * {{worldcat id|id=lccn-n79-84784}} [[Kategorya:Mga diyos ng buhay-kamatayan-muling kapanganakan]] [[Kategorya:Kristiyanismo]] [[Kategorya:Hesus]] [[Kategorya:Mesianismo]] [[Kategorya:Mga nag-angkin sa sariling mesiyas]] [[Kategorya:Mga tagapagtatag ng relihiyon]] [[Kategorya:Buhay ni Hesus]] [[Kategorya:Mga apokaliptiko]] [[Kategorya:Mga manggagawa ng milagro]] {{Link FA|af}} {{Link FA|ar}} {{Link FA|de}} {{Link FA|es}} {{Link FA|eu}} {{Link FA|hr}} {{Link FA|mk}} {{Link FA|pt}} k5lvx7eljundw55zvzj56vgspii2djy Padron:UnangPahinaAlam 10 4407 1962607 1962243 2022-08-13T04:06:37Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki <!----PAKIUSAP: HUWAG MAGDARAGDAG NG NAPAKAIKSI AT WALANG SANGGUNIANG ARTIKULO. SALAMAT PO!---> ''Mula sa mga [[Wikipedia:Mga_huling_dinagdag|pinakabagong artikulo]] ng Wikipedia:''<br/> [[Talaksan:Sanssouci.png|right|100px]] * ... na ang '''[[Potsdam]]''', kabesera ngayon ng [[Länder ng Alemanya|estado]] ng '''[[Brandeburgo]]''', ay naging tirahan ng mga [[Prusya|Prusong]] hari at '''[[Emperador ng Alemanya]]''' at kinakikitaan ng mga '''[[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin|palasyo]]''' gaya ng '''[[Sanssouci]]''' (''nakalarawan'')? * ... na pinanatili ni [[Ferdinand Marcos]] ang buong kapangyarihan bilang diktador kahit pa pormal na natanggal ang '''[[Batas militar sa ilalim ni Ferdinand Marcos|batas militar]]''' noong Enero 17, 1981? * ... na nagbibigay ang akdang '''''[[Sinaunang Panahon ng mga Hudyo]]''''' ni [[Josephus|Josefo]] kasama ang isa pang pangunahing akda, ang ''Digmaang Hudyo'' (''De Bello Iudaico''), ng mahalagang materyal para sa mga dalubhasa sa kasaysayan na nais maunawaan ang [[Hudaismo]] noong [[unang siglo|unang siglo CE]] at panahon ng sinaunang [[Kristiyanismo]]? * ... na para kay [[Mao Zedong]], "ang mamatay para sa bayan ay mas matimbang kaysa '''[[Bundok Tai]]''', ngunit ang magtrabaho para sa mga [[pasismo|pasista]] at mamatay para sa mga mapagsamantala at mapang-api ay higit na magaan kaysa isang balahibo"? * ... na ang '''[[Foiano della Chiana]]''' ay nagkaroon ng mga pader na hugis-puso noong 1480 matapos itong mapasailalim sa kapangyarihan ng [[Florencia]]? <div align="right" class="noprint"> '''[[Wikipedia:Mga huling dinagdag|Mga nagdaang napili]]''' &ndash; '''[[Wikipedia:Paano magsimula ng pahina|Magsimula ng bagong artikulo]]''' </div> <!---MGA PARISAN/PADRON NG TATAK AT PAHATID-BALITA---> <!---Para sa pahina ng usapan ng lathalain ang nasa ibaba----> <!--- {{Template:AlamBaNinyoUsapan|Nobyembre 7|2008}} ---> <!--Para sa mensahe sa pahina ng usapan ng tagagamit na lumikha, nagpalawig o nagpainam ng lathalain ang nasa ibaba---> <!--- {{subst:AlamBaNinyoUsapan2|Hunyo 12|2009|Pangalan ng artikulo}}--~~~~ ---> 4s5k1xee760l59701qnbyd6cm991scs Belen 0 5211 1962594 1948693 2022-08-13T03:40:46Z Xsqwiypb 120901 /* Panahon ni Hesus */ wikitext text/x-wiki {{about|the city in [[Palestinian Authority]]}} {{Infobox Palestinian Authority municipality |name=Belen o Bethlehem |image=Bethlehem collage.jpg |caption= |emblem=<!-- Bethlehem_Logo.gif --> |emblem_type=Municipal Seal |arname=بيت لحم |meaning=''bahay ng karne'' (Wikang Arabe); ''bahay ng tinapay'' (Wikang Ebreo & Arameo) |founded= |type=muna |typefrom=1995 |altOffSp=Beit Lahm |altUnoSp=Bayt Lahm |governorate=bl |population=25,266 |popyear=2007 |area= |areakm= |mayor=[[Vera Baboun]]<ref name="wafa">[http://english.wafa.ps/index.php?action=detail&id=21059 Newspapers Review: Youth Protests Dominate Daily’s Front Page]. ''[[Wafa]]''. 2012-11-14.</ref> |website=[http://www.bethlehem-city.org/ www.bethlehem-city.org] }} Ang '''Belen''' o '''Bethlehem''' ([[Wikang Arabe|Arabe]]: '''بيت لحم''', Bayt La{{Unicode|ḥ}}m, “bahay ng karne”; [[Wikang Ebreo|Ebreo]]: '''בית לחם''', Beyt Le{{Unicode|ẖ}}em, “bahay ng tinapay”) ay isang lungsod sa [[Kanlurang Pampang]]. May kahalagahan ang lungsod na ito sa relihyong [[Kristyanismo]] dahil ayon sa [[Bibliya]] ay ito ang lugar na kinapanganakan ni {{Unicode|[[Hesus]]}} noong unang siglo BCE hanggang unang siglo CE. Dito rin naninirahan ang isa sa mga pinakamalalaking komunidad ng mga Kristyanong [[Palestino]]ng natitira pa sa Gitnang-Silangan. Tinatawag na '''Belenita''' ang isang taong taga-Belen o nagmula sa Betlehem.<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Belenita}}, pahina 412.</ref> == Kasaysayan == === Panahong Cananeo === Ang Bethelehem ay unang binanggit sa mga [[Liham ng Amarna]] noong ca. 1400 BCE bilang "Bit-Lahmu" sa [[Canaan|Kanaan]]. Nagsumamo ang Hari ng Herusalen sa kanyang panginoon na [[Faraon]] ng Ehipto na muling kunin ang Bit-Lahmu mula sa panggugulo ng mga [[Apiru]]. Si [[Lahmu]] o Lachama ang Diyos na [[Akkadiano|Akadyo]] ng [[pertilidad]] at sinamba noong ika-3 milenyo BCE na pinagtayuan nila ng templo sa bundok na kilala ngayon bilang Bundok ng Natibidad. Ang bayan ay kilala bilang Beit Lachama o "Bahay ni [[Lahmu|Lachama]]". Ang pagbigkas ay pareho sa loob ng 3,500 taon ngunit pinakahulugan ng iba iba sa paglipas ng panahon. Sa Kananeo ay orihinal na nangahulugang "Bahay o Templo ni [[Lahmu]]", sa Ebreo at Arameo ay naging "Bahay ng Tinapay", sa Arabiko ay naging "Bahay ng Karne". === Panahon ng Israel === Naniniwala ang ilang mga skolar na ang Belen ay pareho sa Epratha sa Bibliya na nangangahulugan fertile o palaanak. === Panahon ni Hesus === Ang Belen ang lugar na pinagpanganakan kay [[Hesus]] ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 2:1 at [[Ebanghelyo ni Lucas]]. Ayon din sa Mateo 2:16, ipinapatay ni [[Dakilang Herodes]] (na namatay noong 4 BCE) ang mga sanggol at batang dalawang taon pababa sa Belen at mga kalapit na lugar dahil nalaman ni Herodes na inangkin ng mga [[Mago]] na ipapanganak ang "hari ng mga Hudyo" sa Belen. Ang karamihan ng mga modernong biograpo ni Herodes ay buong hindi naniniwala sa salaysay ng masaker ni Herodes ng mga sanggol sa Mateo.<ref>"most recent biographies of Herod the Great deny it entirely." Paul L. Maier, "Herod and the Infants of Bethlehem", in Chronos, Kairos, Christos II, Mercer University Press (1998), p.170</ref> Salungat sa Mateo 2, isinaad sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] Kapitulo 2 na si Hesus ay ipinanganak sa Belen noong panahon ng [[censo ni Quirinio]] na ayon kay [[Josephus]] ay nangyari noong 6-7 CE/AD.<ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ang mga paghuhukay sa Belen ay nagpakitang ang Belen sa Judaea ay hindi umiiral bilang isang gumaganang bayan sa pagitan ng 7 at 4 BCE na panahong pinaniniwalang ipinanganak si [[Hesus]]. May mga materyal na nahukay mula 1200 hanggang 550 BCE sa Belen gayundin mula ika-6 siglo CE ngunit walang materyal na nahukay sa Belen noong mula unang [[siglo]] (100 BCE -1 BCE) o unang siglo (1-100 CE/AD).<ref>https://web.archive.org/web/20080415225523/http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> == Sanggunian == {{reflist}} == Mga kawing panlabas == * {{Wikivoyage|Bethlehem}} * [http://www.bethlehem-city.org Munisipalidad ng Belén], opisyal na ''website'' * [http://www.christusrex.org/www1/ofm/sites/TSbtmenu.html Mga pahina tungkol sa Belén] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151105212027/http://www.christusrex.org/www1/ofm/sites/TSbtmenu.html |date=2015-11-05 }}, mula sa ''website'' ng Pangangalagang [[Franciscanos|Fransiskano]] ng Banal na Lupain * [http://www.bethlehem2000.org/ Proyektong Belén 2000] * [http://www.bethlehem.edu/ Unibersidad ng Belén] * [http://www.dheisheh.ps/ Kampong Dheisheh ng mga Takas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080317080849/http://www.dheisheh.ps/ |date=2008-03-17 }}, ''website'' sa Arabo [[Kategorya:Kristiyanismo]] [[Kategorya:Mga siyudad sa Westbank]] {{stub|Heograpiya|Pananampalataya}} e1rjh4o9boi0zmox3qhp5qjb690fc8t Richard Reynoso 0 18144 1962569 1940865 2022-08-12T15:48:31Z 112.211.14.66 /* Mga Studio album */ wikitext text/x-wiki Si '''Richard Reynoso''' (ipinanganak Oktubre 16, 1969 sa [[Lungsod ng Makati]]) ay isang mang-aawit noong dekada 1980s at isa ring aktor mula sa [[Pilipinas]]. Nakilala siya sa mga awiting "Hindi Ko Kaya," "Paminsan-minsan" at "Maalala Mo Pa Rin." ==Pilmograpiya== ===Pelikula=== *2005 - ''Ang Lagusan (The Tunnel)''- White Windows Production *1994 - ''Laglag Barya Gang''- ATB-4 Films Production *1993 - ''Ayaw Ko Nang Mangarap - Seiko Films Production *1993 - ''Isang Linggong Pag-ibig'' - Seiko Films Production *1993 - ''Lt. Col. Alejandro Yanquiling, WPD'' - Seiko Films Production *1993 - ''Titser, Titser, I Love You'' - Moviestars Production *1992 - ''Paminsan-minsan'' - Seiko Films Production *1992 - ''Kung Tayo'y Magkakalayo'' - Seiko Films Production *1991 - ''Ikaw Pa Lang Ang Minahal'' - Reyna Films Production *1991 - ''[[Darna]]'' - Viva Films Production *1991 - ''Kaputol Ng Isang Awit'' - Viva Films Production *1990 - ''Bakit Ikaw Pa Rin'' - Viva Films Production *1989 - ''Imortal'' - Viva Films Production *1989 - ''Abot Hanggang Sukdulan'' - Viva Films Production *1988 - ''Pik Pak Boom'' - Viva Films Production *1987 - ''Saan Nagtatago Ang Pag-ibig'' - Viva Films Production ==Telebisyon== *1988-2003 - ''Aawitan Kita'' - [[RPN-9]] *1988-1989 - ''Kadenang Rosas'' - [[GMA-7]] *1987 - ''Working Girls'' - [[IBC-13]] *2011-kasalukuyan - ''A Song Of Praise Music Festival'' - [[UNTV-37]] *2006 - ''All The Way with Richard Reynoso'' - [[RJTV-29]] *2004-2006 - ''On D’ Spot'' - RPN-9 *1996 - ''SUPERGAMES'' - GMA-7 *1991-1996 - ''[[GMA Supershow]]'' - GMA-7 *1990 - ''Kuwarta O Kahon'' - RPN-9 *1988-1989 - ''Date-A-Star'' - GMA-7 *1986-1987 - ''Chico-Chica'' - [[PTV-4]] *198? - ''Sapak Talaga'' - GMA-7 ==Diskograpiya== ===Mga album=== ====Mga Studio album==== *''Puwede Ba?'' (1990, [[Alpha Records]]) *''Bawat Sandali'' (1991, Alpha Records) *''Remember Me?'' (1992, Viva Records) *''Nag-aalay'' (1993, Alpha Records) *''Na Naman'' (1996, Alpha Records) *''Ako'y Narito'' (2001, Praise Music) *''Free Spirit'' (2010, Galaxy Records) *''Walang Kapantay'' (2020, BMPI Records) ====Mga Compilation album==== *''The Best of Richard Reynoso'' (1992, Viva Records) *''The Best of Richard Reynoso'' (2001, Alpha Records) ==Mga sanggunian== {{Reflist}} {{DEFAULTSORT:Reynoso, Richard}} [[Kaurian:Mga artista mula sa Pilipinas]] [[Kaurian:Mga mang-aawit mula sa Pilipinas]] {{Pilipinas-artista-stub}} {{user:maskbot/cleanup}} 2c2kpfojs3w3y18m5s0zwrna5gg7sm8 Lalawigan ng Fermo 0 20780 1962599 1872284 2022-08-13T03:52:59Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1064908748|Province of Fermo]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Provincia di Fermo|native_name=|native_name_lang=it<!-- ISO 639-2 code e.g. "it" for Italian -->|settlement_type=[[Provinces of Italy|Lalawigan]]|image_skyline=|image_alt=|image_caption=|image_flag=|flag_alt=|image_shield=Provincia_di_Fermo-Stemma.svg|shield_alt=|image_map=Fermo in Italy.svg|map_alt=|map_caption=Map highlighting the location of the province of Fermo in Italy|coordinates=|coordinates_footnotes=|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|Italy}}|subdivision_type1=Region|subdivision_name1=[[Marche]]|established_title=|established_date=|seat_type=Kabesera|seat=[[Fermo]]|parts_type=[[Comune|Comuni]]|parts_style=para|p1=40|government_footnotes=|leader_party=|leader_title=Pangulo|leader_name=Michele Ortenzi|unit_pref=Metric<!-- or US or UK -->|area_footnotes=|area_total_km2=784.22|elevation_footnotes=|elevation_m=|population_footnotes=|population_total=174358|population_as_of=Setyembre 30, 2017|population_density_km2=auto|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+1|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+2|postal_code_type=Postal code|postal_code=63900|area_code_type=Telephone prefix|area_code=0734, 0736|iso_code=|registration_plate=[[Italian car number plates|FM]]|blank_name_sec1=[[Istituto Nazionale di Statistica|ISTAT]]|blank_info_sec1=109|website={{URL|www.provincia.fermo.it}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with no coordinates]] Ang '''lalawigan ng Fermo''' ({{Lang-it|provincia di Fermo}}) ay isang lalawigan sa rehiyon ng [[Marche]] sa gitnang [[Italya]]. Ito ay itinatag noong 2004 at gumagana simula 2009. Ang sentrong pang-administratibo nito at kabesera ng probinsiya ay ang lungsod ng [[Fermo]] (populasyon na 37,995 na naninirahan). Kabilang sa iba pang mga pangunahing lungsod ang [[Porto Sant'Elpidio]] (25,118 naninirahan), [[Porto San Giorgio]] (16,201 naninirahan), [[Sant'Elpidio a Mare]] (16,838 naninirahan), at [[Montegranaro]] (13,358 naninirahan). Noong 2017, ang lalawigan ay may populasyon na 174,358 na naninirahan at sumasaklaw sa isang lugar na {{Convert|862.77|km2|mi2}} . Naglalaman ito ng 40 na [[komuna]].<ref>{{Cite web |title=Provincia di Fermo |trans-title=Province of Fermo |url=http://www.tuttitalia.it/marche/provincia-di-fermo/ |access-date=17 August 2015 |publisher=Tutt Italia}}</ref> == Kasaysayan == Isang ulat noong 1861 ni Ministro Minghetti kay Prinsipe Eugene ng Savoy, Tenyente ng Hari,<ref name="stamperia2">{{cite book|url=https://archive.org/details/collezioneceler00italgoog|title=Collezione celerifera delle leggi, decreti, istruzioni e circolari|publisher=Stamperia reale|year=1861|trans-title=Celeriferous collection of laws, decrees, instructions and circulars}}</ref> ay nagbigay-katwiran sa pagsasanib ng maliliit at pira-pirasong lalawigan ng timog Marche sa isang malaking lalawigan, isang hakbang upang madaig ang makasaysayang hangganan sa pagitan ng Kaharian ng Dalawang Sicilia at ang mga Esyado ng Simbahan. Tutol dito ang mga residente ng Abruzzo at Kardinal [[Filippo de Angelis]]. Sa kabila nito, 58% ng populasyon ng Fermo ang bumoto pabor sa pagsasama-sama ng ilang mas maliliit na lalawigan, at ang lalawigan ng Ascoli-Fermo ay nilikha at naging kilala bilang Ascoli Piceno.<ref>{{Cite web |title=L'ordinamento giudiziario nelle Marche 1859 – 1861 |trans-title=The judiciary in the Market 1859 - 1861 |url=http://www.bobbato.it/fileadmin/grpmnt/1133/titini_sabrina.pdf |access-date=17 August 2015 |publisher=Amministrazione Provinciale di Pesaro e Urbino}}</ref> Noong 2000, sinamantala ng mga tagasuporta ng pagbuo ng isang bagong lalawigan ng Fermo ang isang kasunduan sa pagitan ng [[Lega Nord]] at [[Forza Italia]] na bumuo ng ilang panukala hinggil sa pagtatatag ng mga panlalawigang katawan, kabilang ang isa na kalaunan ay humantong sa pundasyon ng [[Monza e Brianza|lalawigan ng Monza at Brianza]]. Si [[Fabrizio Cesetti]] ang tanging lumagda sa batas na bumubuo sa lalawigan,<ref>Bill C. 6447, "Istituzione della Provincia di Fermo", approved 7 March 2001. Retrieved 17 August 2015</ref> na naantala dahil sa pagtatapos ng [[Lehislatura XIII ng Italya]]. Kasunod nito, ipinasa ang Batas 147/2004, at itinatag ang lalawigan ng Fermo noong 2004.<ref>{{Cite web |title=Senate, transcript of the session 609 of 19/05/2004 |url=http://www.parlamento.it/japp/bgt/showdoc/showText?tipodoc=Resaula&leg=14&id=00111923&offset=331103&length=5210&parse=no |access-date=17 August 2015 |publisher=Parliament of Italy}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{Cite EB1911|wstitle=Fermo|volume=10|short=x}} * {{Official website|www.provincia.fermo.it}} {{In lang|it}} {{Marche}} [[Kategorya:Mga lalawigan ng Italya]] [[Kategorya:Fermo]] mh7zmjqc2tiqsdu9hka5alxjw3a89o7 1962600 1962599 2022-08-13T03:53:30Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement|name=Provincia di Fermo|native_name=|native_name_lang=it<!-- ISO 639-2 code e.g. "it" for Italian -->|settlement_type=[[Provinces of Italy|Lalawigan]]|image_skyline=|image_alt=|image_caption=|image_flag=|flag_alt=|image_shield=Provincia_di_Fermo-Stemma.svg|shield_alt=|image_map=Fermo in Italy.svg|map_alt=|map_caption=Map highlighting the location of the province of Fermo in Italy|coordinates=|coordinates_footnotes=|subdivision_type=Country|subdivision_name={{flag|Italy}}|subdivision_type1=Region|subdivision_name1=[[Marche]]|established_title=|established_date=|seat_type=Kabesera|seat=[[Fermo]]|parts_type=[[Comune|Comuni]]|parts_style=para|p1=40|government_footnotes=|leader_party=|leader_title=Pangulo|leader_name=Michele Ortenzi|unit_pref=Metric<!-- or US or UK -->|area_footnotes=|area_total_km2=784.22|elevation_footnotes=|elevation_m=|population_footnotes=|population_total=174358|population_as_of=Setyembre 30, 2017|population_density_km2=auto|timezone1=[[Central European Time|CET]]|utc_offset1=+1|timezone1_DST=[[Central European Summer Time|CEST]]|utc_offset1_DST=+2|postal_code_type=Postal code|postal_code=63900|area_code_type=Telephone prefix|area_code=0734, 0736|iso_code=|registration_plate=[[Italian car number plates|FM]]|blank_name_sec1=[[Istituto Nazionale di Statistica|ISTAT]]|blank_info_sec1=109|website={{URL|www.provincia.fermo.it}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with no coordinates]] Ang '''lalawigan ng Fermo''' ({{Lang-it|provincia di Fermo}}) ay isang lalawigan sa rehiyon ng [[Marche]] sa gitnang [[Italya]]. Ito ay itinatag noong 2004 at gumagana simula 2009. Ang sentrong pang-administratibo nito at kabesera ng probinsiya ay ang lungsod ng [[Fermo]] (populasyon na 37,995 na naninirahan). Kabilang sa iba pang mga pangunahing lungsod ang [[Porto Sant'Elpidio]] (25,118 naninirahan), [[Porto San Giorgio]] (16,201 naninirahan), [[Sant'Elpidio a Mare]] (16,838 naninirahan), at [[Montegranaro]] (13,358 naninirahan). Noong 2017, ang lalawigan ay may populasyon na 174,358 na naninirahan at sumasaklaw sa isang lugar na {{Convert|862.77|km2|mi2}} . Naglalaman ito ng 40 na [[komuna]].<ref>{{Cite web |title=Provincia di Fermo |trans-title=Province of Fermo |url=http://www.tuttitalia.it/marche/provincia-di-fermo/ |access-date=17 August 2015 |publisher=Tutt Italia}}</ref> == Kasaysayan == Isang ulat noong 1861 ni Ministro Minghetti kay Prinsipe Eugene ng Savoy, Tenyente ng Hari,<ref name="stamperia2">{{cite book|url=https://archive.org/details/collezioneceler00italgoog|title=Collezione celerifera delle leggi, decreti, istruzioni e circolari|publisher=Stamperia reale|year=1861|trans-title=Celeriferous collection of laws, decrees, instructions and circulars}}</ref> ay nagbigay-katwiran sa pagsasanib ng maliliit at pira-pirasong lalawigan ng timog Marche sa isang malaking lalawigan, isang hakbang upang madaig ang makasaysayang hangganan sa pagitan ng Kaharian ng Dalawang Sicilia at ang mga Esyado ng Simbahan. Tutol dito ang mga residente ng Abruzzo at Kardinal [[Filippo de Angelis]]. Sa kabila nito, 58% ng populasyon ng Fermo ang bumoto pabor sa pagsasama-sama ng ilang mas maliliit na lalawigan, at ang lalawigan ng Ascoli-Fermo ay nilikha at naging kilala bilang Ascoli Piceno.<ref>{{Cite web |title=L'ordinamento giudiziario nelle Marche 1859 – 1861 |trans-title=The judiciary in the Market 1859 - 1861 |url=http://www.bobbato.it/fileadmin/grpmnt/1133/titini_sabrina.pdf |access-date=17 August 2015 |publisher=Amministrazione Provinciale di Pesaro e Urbino}}</ref> Noong 2000, sinamantala ng mga tagasuporta ng pagbuo ng isang bagong lalawigan ng Fermo ang isang kasunduan sa pagitan ng [[Lega Nord]] at [[Forza Italia]] na bumuo ng ilang panukala hinggil sa pagtatatag ng mga panlalawigang katawan, kabilang ang isa na kalaunan ay humantong sa pundasyon ng [[Monza e Brianza|lalawigan ng Monza at Brianza]]. Si [[Fabrizio Cesetti]] ang tanging lumagda sa batas na bumubuo sa lalawigan,<ref>Bill C. 6447, "Istituzione della Provincia di Fermo", approved 7 March 2001. Retrieved 17 August 2015</ref> na naantala dahil sa pagtatapos ng [[Lehislatura XIII ng Italya]]. Kasunod nito, ipinasa ang Batas 147/2004, at itinatag ang lalawigan ng Fermo noong 2004.<ref>{{Cite web |title=Senate, transcript of the session 609 of 19/05/2004 |url=http://www.parlamento.it/japp/bgt/showdoc/showText?tipodoc=Resaula&leg=14&id=00111923&offset=331103&length=5210&parse=no |access-date=17 August 2015 |publisher=Parliament of Italy}}</ref> == Tingnan din == * [[Talaan ng mga munisipalidad ng Lalawigan ng Fermo]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{Cite EB1911|wstitle=Fermo|volume=10|short=x}} * {{Official website|www.provincia.fermo.it}} {{In lang|it}} {{Marche}} [[Kategorya:Mga lalawigan ng Italya]] [[Kategorya:Fermo]] 6nwe7s4g6ztn9glwlei736epw4bjaya Komunismo 0 22941 1962585 1956354 2022-08-13T02:54:55Z Senior Forte 115868 Bagong seksyon: [Etimolohiya at Terminolohiya]-Pinagmulan at Unang Paggamit. wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Hammer and sickle.svg|thumb|right|200px|Ang [[martilyo]] at [[karit (isang kamay)|karit]], ang karaniwang sagisag ng komunismo.]] Ang '''komunismo''' ([[wikang Ingles|Ingles]]: ''communism''; [[wikang Pranses|Pranses]]: ''communisme'') ay isang [[makakaliwang politika#Malayong-Kaliwa|malayong-kaliwang]] [[ekonomiya|pang-ekonomiya]], [[pilosopiya|pampilosopiya]], [[lipunan|panlipunan]], at [[politika|pampolitikang]] [[ideolohiya]] at kilusan na ang layunin ay ang pagtatatag ng isang [[lipunang komunista]], isang kaayusang sosyoekonomiko na nakabalangkas sa ideya ng pag-aalis ng [[pag-aaring pribado]] at [[ekonomiyang pamilihan]] at pagpapalit nito ng [[pag-aaring komun]] ng [[moda ng produksyon]] at pagkawala ng [[salapi]], [[estado]], at [[uring panlipunan]]. Bagama't ginagamit nang palitan sa [[midya]], ang komunismo ay isang tiyak ngunit naiibang anyo ng [[sosyalismo]]. Maaring isa itong sanga ng kilos [[sosyalista]]. Ang komunista ay tumubo sa maraming uri na nangaling sa iba't ibang tao at kultura. Mga example ay ang [[Maoismo]], [[Trotskismo]], Luxemburgismo, anarkismo-komunismo. Si [[Karl Marx]] ang nagbuo ng isip ng komunismo sa libro niyang [[Manipestong Komunista]] na tinapos ng taong 1848. Sa isang komunistang bansa, hindi pinapayagan ang mga mamamayan na makilahok sa pamamahala. Hindi sila nagtataglay ng mga karapatan at itinuturing silang walang kalayaan. Higit na tinatangkilik ng mga bansang hindi umuunlad ang komunismo. Marahil, naiimpluwensyahan sila ng paniniwalang sa lipunang komunismo, pantay-pantay ang mga tao. Sa kasalukuyan, nagkakaroon na ng ilang pagbabago sa kaisipang komunismo, lalo na sa larangang pangkabuhayan at paggawa. Ilan sa mga pagbabagong ito ang pagbibigay ng iba't-ibang pasahod batay sa matratrabaho ng bawat manggagawa at pinapayagan din ang mga tao na magkaroon ng sariling negosyo. Halimbawa, sa [[Yugoslabya]] at [[Unggarya]], pinapayagan na ng mga opisyal ng pamahalaan ang mga propesyonal at ang may-angking kakayahan na magtayo ng mga industriya at negosyo upang magkaroon ng kompetisyon. ==Etimolohiya at Terminolohiya== ===Pinagmulan at Unang Paggamit=== {{multiple image | align = right | direction = horizontal | caption_align = left | width1 = 145 | image1 = Portrait de Victor d'Hupay (cropped).png | caption1 = Si Joseph Alexandre Victor d'Hupay, isang pilosopong Pranses na kilala bilang unang manunulat na gumamit ng terminong komunismo sa kanyang makabagong kahulugan. | width2 = 148 | image2 = Restif de la bretonne.png | caption2 = Si Nicolás Edme Restif de la Bretonne, isang nobelistang Pranses na naging isa sa mga unang tagatangkilik ng komunismo. }} Nagmumula ang terminong komunismo sa [[Wikang Kastila|Kastilang]] ''comunismo'', na siya'y nanggagaling sa [[Wikang Pranses|Pranses]] na ''communisme'', na binuo mula sa [[Wikang Latin|Lating]] salitang ''communis'' at panlaping ''isme''.<ref>{{cite web|author-last=Harper |author-first=Douglas |date=2020 |url=https://www.etymonline.com/word/communist |title=Communist |website=[[Online Etymology Dictionary]] |access-date=15 August 2021}}</ref> Isinasalin ang ''communis'' na "ng o para sa pamayanan", habang ang ''isme'' ay nagpapahiwatig ng abstraksyon sa isang estado, kilos, kondisyon, o doktrina. Dahil dito, ang komunismo ay maaaring bigyang kahulugan na "ang estado ng pagkakariyan ng o para sa pamayanan". Bago ito nagkaroon ng konotasyon na isang organisasyong pampolitika at pang-ekonomiya, una itong ginamit sa pagtatalaga ng iba't-ibang sitwasyong panlipunan. Sa kasalukuyang panahon, ang komunismo ay pangunahing naiuugnay sa ideolohiyang [[Marxismo]], partikular na kinakatawan sa [[Manipestong Komunista]] na nagmumungkahi ng tiyak na uri ng komunismo.<ref>{{cite web|author-last=Morris |author-first=Emily |date=8 March 2021 |url=https://www.ucl.ac.uk/culture-online/ask-expert/your-questions-answered/does-communism-work-if-so-why-not |title=Does communism work? If so, why not |website=Culture Online |publisher=[[University College London]] |access-date=13 August 2021}}</ref> == Mga katangian ng komunismo == Ang komunismo ay lipunan na walang mga uri, walang pagsasamantala ng tao sa kanyang kapwa, at walang anumang indibidwal o kolektibong pag-aari. Ang tanging posibleng dulo ng sosyalisasyon ng produksiyon ng kapitalismo ay panlipunang pag-aari, ng buong lipunan, sa mga kagamitan ng produksiyon. Tanging sa pagwasak ng makauring mga prebilihiyo at indibidwal na pag-aari ang makaresolba sa umiiral na mga kontradiksiyon sa pagitan ng panlipunang katangian ng produksiyon at sa kapitalistang kalikasan ng panlipunang mga relasyon. Ang panlipunang pag-aari na ito ng lahat ng produktibong pwersa at sa mga kagamitan ng produksiyon ay tanging ang proletaryado lamang ang makagagawa: isang pinagsamantalahang uri, na walang pang-ekonomiyang pag-aari, at kumikilos bilang isang produktibong kolektibidad. Kaya ang komunistang lipunan ay nakabatay sa pagpawi ng kasalatan at sa produksiyon ng pangangailangan ng sangkatauhan. Ang komunismo ay lipunan ng kasaganaan, na magbibigay satispaksiyon sa lahat ng iba't-ibang pangangailangan ng sangkatauhan. Ang antas ng pag-unlad ng produktibong pwersa, ng siyensiya ng tao, teknolohiya at kaalaman, ang magbigay-daan sa emansipasyon ng tao mula sa dominasyon ng bulag na ekonomikong mga pwersa. == Tingnan din == * [[Karl Marx]] [[Kategorya:Mga ideolohiyang pampolitika]] atbfsv1ztw1xsft347q5wllwzaf1ydq Nash Aguas 0 26555 1962694 1900002 2022-08-13T09:03:48Z 49.144.2.26 wikitext text/x-wiki {{BLP unsourced|date=Setyembre 2017}} {{Infobox person | name = Nash Aguas | image = Councilor Nash Aguas.jpg | caption = Si Nash Aguas noong 2022 | birth_name = Aeign Zackwey Nash Victoriano Aguas | birth_date = {{birth date and age|1998|10|10}} | birth_place = [[Lungsod Cavite]], [[Cavite]], [[Pilipinas]] | nationality = [[Filipino people|Filipino]] | years_active = 2004–kasalukuyan | edukasyon = | occupation = [[Aktor]], [[mang-aawit]], [[modelo]] | website = }} Si '''Nash Aguas''' (ipinanganak 10 Oktubre 1998), ay isang [[Pilipino]] na artista at mang-aawit. Nagsimula ang kanyang pagiging artista nung siya ay nanalo sa ''[[Star Circle Quest]]'', isang ''[[variety show]]'' na naipalabas sa [[ABS-CBN]] mga taong 2002. Siya ay kilala bilang Rene Boy sa [[Maria Flordeluna]]. ==Pilmograpiya== [[Talaksan:Nash aguas.jpg|thumb|Si Aguas noong 2008]] ===Mga serye=== {| class="wikitable" |- style="background:#ccc; text-align:center;" | '''Year''' || '''Title'''|| '''Role''' || '''Network''' |- | 2004 | [[Star Circle Quest|Star Circle Kid Quest]] | Contestant / 1st Grand Kid Questor | rowspan=48|[[ABS-CBN]] |- | rowspan=3|2005 | [[Goin' Bulilit]] | Himself (Various Roles) |- | [[Ok Fine 'To Ang Gusto Nyo|OK Fine Whatever]] | Nash |- | [[Mga Anghel na Walang Langit]] | Allan |- | rowspan=6|2006 | [[My Juan And Only]] | Neton |- | [[Gulong Ng Palad]] | Peping Santos |- | [[Komiks (TV series)|Komiks Presents: Inday Sa Balitaw]] | Boyong |- | [[Komiks (TV series)|Komiks Presents: Vulcan 5]] | Boyet |- | [[Maalaala Mo Kaya| Maalaala Mo Kaya: Poon]] | Jun |- | [[Calla Lily (TV series)|Calla Lily]] | Terrence |- | rowspan=4|2007 | [[Maria Flordeluna]] | Reneboy Alicante |- | [[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Bisikleta: Part III]] | Young Andoy |- | [[Sineserye Presents]]: [[Natutulog Ba Ang Diyos?]] | Young Mark |- | [[Princess Sarah (TV series)|Princess Sarah]] | Romeo |- | rowspan=2|2008 | [[Lobo (TV series)|Lobo]] | Tikboy Kabigting |- | [[Love Spell| Love Spell: The Lies]] | |- | rowspan=2|2009 | [[May Bukas Pa]] | Val/Joey |- | [[Dahil May Isang Ikaw]] | Young Red "Pip" Ramirez |- | rowspan=2|2010 | [[Tanging Yaman (TV series)|Tanging Yaman]] | Young Jomari Buenavista |- | [[Goin' Bulilit|Goin' Bulilit Presents: Prom the Bottom of my Heart]] | Nash |- | rowspan=2|2011 | [[Goin' Bulilit| Goin' Bulilit Presents: Dance Upon A Time]] | Dred |- | [[Goin' Bulilit| Goin' Bulilit Presents: In My Dreams]] | Jon |- | rowspan=4|2010 | [[Maalaala Mo Kaya| Maalaala Mo Kaya: Kalapati]] | Young [[Benigno Aquino III|Benigno Simeon "Noynoy" Aquino III]] |- | [[Maalaala Mo Kaya| Maalaala Mo Kaya: Diploma]] | Rico |- | [[Magkaribal]] | Young Louie |- | [[Maalaala Mo Kaya| Maalaala Mo Kaya: Kuliglig]] | Young Manny |- | rowspan=9|2011 | [[Agimat: Ang Mga Alamat ni Ramon Revilla]]: [[Bianong Bulag]] | Young Biano |- | [[Maalaala Mo Kaya| Maalaala Mo Kaya: Tropeo]] | Young Jun |- | [[Minsan Lang Kita Iibigin]] | Young Alexander / Young Javier del Tierro |- | [[Maalaala Mo Kaya| Maalaala Mo Kaya: Wig]] | Young Edwin/Rey |- | [[Guns and Roses (TV series)|Guns and Roses]] | Preteen Marcus Aguilar |- | [[Maalaala Mo Kaya| Maalaala Mo Kaya: Tap Dancing Shoes]] | Lordito "Bambi" Mata |- | [[Ikaw Ay Pag-Ibig]] | Andoy / Young Andrew |- | [[Wansapanataym| Wansapanataym: Happy Neo Year]] | Janus |- | [[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo kaya: Saklay]] | Young Kurt |- | 2012 | [[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Panyo]] | Justin |- | rowspan=3|2013 | [[Luv U]] | Benjamin "Benj" Jalbuena |- | [[Maalaala Mo Kaya| Maalaala Mo Kaya: Tirintas]] | Jomer |- | [[Maalaala Mo Kaya| Maalaala Mo Kaya: Double Bass]] | Christian |- | rowspan="3"|2014 | [[Wansapanataym| Wansapanataym: Enchanted House]] | Philip Mercado Barin |- | [[Wansapanataym| Wansapanataym: Perfecto]] | Perry Delgado |- | [[Bagito]] | Andrew "Drew" Medina |- ||2015 | [[Ang Probinsyano|FPJ's Ang Probinsyano]] | teenage Ador de Leon/Cardo Dalisay |- | rowspan=3| 2016 | [[Doble Kara]] | Paolo Acosta |- | [[Maalaala Mo Kaya|Maalaala Mo Kaya: Golden Boy]] | Young Josef |- | [[Maalaala Mo Kaya | Maalaala Mo Kaya: Paru-paro]] | Jewesis |- | rowspan=2| 2017 | [[Home Sweetie Home]] | Kiko |- | [[The Good Son (TV series)|The Good Son]] | Calvin 'Cal' Gesmundo-Buenavidez |- |} ===Pelikula=== {| class="wikitable" |- style="background:#ccc; text-align:center;" | '''Year''' || '''Title'''|| '''Role''' || '''Producer''' |- | rowspan=2|2005|| [[Happily Ever After (2005 film)|Happily Ever After]] || Leeboy || [[Regal Films]] |- | [[I Will Always Love You (film)|I Will Always Love You]] || young Justin || [[Regal Films]] and [[GMA Films]] |- | 2006 || [[Shake, Rattle & Roll 8]] || Benjo || rowspan=2|[[Regal Films]] |- | rowspan=3|2007 || [[Tiyanaks]] || Biboy |- | [[Angels (2007 film)|Angels]] || Angelo || Eagle Eye Entertainment |- | [[Shake, Rattle & Roll 9]] || Stephen || [[Regal Films]] |- | 2008 || Dayo || Bubuy (voice) || Cutting Edge Productions |- | 2009 || [[BFF: Best Friends Forever]] || Paupau || [[Star Cinema]] |- | 2009 || Kamoteng Kahoy || Ariel || [[APT Entertainment]] |- | rowspan=2|2010 || [[Shake, Rattle & Roll XII]] || Ryan || [[Regal Films]] |- | [[I Do (2010 film)|I Do]] || Dakila || [[Star Cinema]] |- | 2012 ||Larong Bata|| Gelo || Exogain Productions |- | 2016 ||Resbak|| Angelo || Indie film |} ==Talasanggunian== {{DEFAULTSORT:Aguas, Nash}} [[Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas]] {{Pilipinas-artista-stub}} qra145r7fgqwsru2ojtg28cf059ebiy Smokey Manaloto 0 27010 1962549 1862977 2022-08-12T12:39:36Z 136.158.41.229 wikitext text/x-wiki {{BLP unsourced|date=Setyembre 2017}} Si '''Brian Paul''' (April 24, 1946),<!-- Source: https://news.google.com/newspapers?nid=8cBNEdFwSQkC&dat=19881003&printsec=frontpage&hl=en --> propesyonal na kilala bilang '''Smokey Manaloto''', ay isang artista mula sa Pilipinas. Siya ay lumabas sa ''100 Days to Heaven'' na ipinalabas sa [[ABS-CBN]]. {{DEFAULTSORT:Manaloto, Smokey}} [[Kategorya:Mga artista mula sa Pilipinas]] {{Pilipinas-artista-stub}} dkzh097m6fstwiwi4gtiu1a583hp0fx Hosea 0 53759 1962644 254482 2022-08-13T05:46:23Z Xsqwiypb 120901 Changed redirect target from [[Josue]] to [[Oseas]] wikitext text/x-wiki #redirect [[Oseas]] 8sdjx8i9am0xk53bwjnavbfq9bqza6l Ang Mga Gawa ng mga Apostol 0 54466 1962566 1949313 2022-08-12T15:15:28Z Glennznl 73709 link [[Hudea]] using [[:en:User:Edward/Find link|Find link]] wikitext text/x-wiki {{Mga Tipan ng Bibliya}} [[Talaksan:ApostleFedorZubov.jpg|thumb|left]] Ang '''Mga Gawa ng mga Alagad''' o '''Ang Mga Gawa ng mga Apostol'''<ref name=Biblia3/> ay isang aklat sa [[Bagong Tipan]] ng [[Bibliya]]. Sinasabing ipinagpapatuloy nito ang [[Ebanghelyo ayon kay San Lucas]].<ref name=Biblia3>{{cite-Biblia3|Ang mga Gawa ng mga Apostol}}</ref> Pinaniniwalaang nasulat ang aklat na ito noong mga 63 CE.<ref name=Biblia/> (bagaman 68 A.D. o sa pagitan ng 75 A.D. at 85 A.D. ayon sa iba)<ref name=Biblia2/>. Sinasaklawan ng mga pahina nito ang buhat sa pag-akyat ni Hesus sa kalangitan magpahanggang sa pangalawang taon ng pagkakabilanggo ni [[Apostol Pablo]] sa [[Roma]].<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Mga Gawa ng mga Apostol}}</ref> Inakdaan ito ni [[San Lucas]], na kapanalig at kasama ni Pablo ang Alagad. Tinatawag din itong '''Ebanghelyo ng Espiritu Santo''', sapagkat pinatnubayan ng [[Espiritu Santo]] ang mga unang alagad ni Hesus.<ref name=Biblia/> Dumating sa mga mananampalataya ang Espiritu Santo noong araw ng [[Pentecostes]].<ref name=Biblia3/> Ang may akda nito ay maaaring kumopya sa pangunahing sanggunian ng kasaysayan sa [[Hudea]] sa unang siglo na si [[Josephus]] bagaman may mga pagkakataong nagkaroon ng maling pagbasa ang may akda ng Mga Gawa sa mga isinulat ni [[Josephus]]. == Layunin == Isa sa mga pangunahing layunin ni San Lucas sa pagkakalikha ng ''Aklat ng mga Gawa ng mga Alagad'' ang isalaysay ang kung paano pinalaganap ng mga unang [[tagasunod]] ang mga pagtuturo ni Hesus, ang paglalahad ng mga pangyayaring katulad ng mga naging misyon nina [[San Pedro]] at [[San Pablo]], kasama ang kanilang mga naging katulong sa pananampalataya, at ang pagtatayo ng [[Simbahan (Kristiyanismo)|Simbahan]]. Itinuturing itong isang kasaysayan ng [[Kristiyanismo]]ng nagsimula sa bansa ng mga Hudyo sa Herusalem, sa Judea, sa Samaria, at sa iba pang mga pook. Inilalarawan sa aklat na ito na hindi isang panghihimagsik na pampolitika ang Kristiyanismo laban sa Imperyo ng Roma, bagkus isa lamang katuparan at kaganapan ng [[Hudaismo]].<ref name=Biblia3/><ref name=Biblia/> Ipinababatid din ng aklat ng ''Mga Gawa'' na ang pagiging kasapi sa Kristiyanismo ay bukas para sa lahat ng mga magsisipagsisi at mananalig sa ebanghelyo.<ref name=Biblia2/> polnahing mga bahagi ang aklat ng ''Mga Gawa ng mga Alagad'':<ref name=Biblia3/><ref name=Biblia/> :* ''Pangangaral ng Ebanghelyo sa Jerusalem'', na siyang panimula ng Kristiyanismo sa Jerusalem, na kasunod ng pag-akyat ni Jesus sa kalangitan (1, 1 - 8, 3). :* ''Pangangaral ng Ebanghelyo sa [[Judea]], [[Galilea]], at [[Antioquia]]'', na pagpapalaganap sa iba't ibang panig ng [[Palestina]] (8, 4 - 12, 25). :* ''Pangangaral ng Ebanghelyo sa mga Bansang [[Greko-Romano]]'', na pagapapatuloy ng pagpapalaganap patungo sa [[Mediteraneo]] hanggang sa Roma (13, 1 - 28, 31). == Paglalarawan at balangkas == [[Talaksan:Codex laudianus (The S.S. Teacher's Edition-The Holy Bible - Plate XXIX).jpg|thumb|right|Isang siping naglalaman ng ''Mga Gawa ng mga Alagad'' mula sa ''Codex Laudianus'' (bilang 35, ika-7 daantaon). Magkahanay ang dalawang wika sa pahinang ito: nasa [[wikang Latin|Latin]] ang kaliwa, samantlang nasa [[wikang Griyego|Griyego]] ang kanan.]] Bukod sa pagiging karugtong ng [[Mabuting Balita ayon kay Lucas]], ito ang pinakunang pagtatala ng pagtatatag at pagkalat ng [[Iglesyang Kristiyano]] pagkaraan ng [[muling pagkabuhay]] ni [[Kristo]]. Nilalahad nito ang hinggil sa unang sermong apostoliko (sermon mula sa mga alagad ni Hesus), ang unang himala o milagrong apostoliko, ang mga unang hakbang sa pagkakaroon ng samahang Kristiyano, ang unang pag-uusig sa mga Kristiyano, ang unang martir na Kristiyano, ang unang hentil na nagbagong-loob para maging Kristiyano, at ang unang simbahang [[Europeano]]. Sa aklat na ito nahubog ang likas a paglipat o pagdurugtong mula sa apat na mga [[ebanghelyo]] papunta at pagbibigay daan sa dalawampu't isang sulat ni [[Pablong Alagad]] at iba pa.<ref name=Biblia2>{{cite-Biblia2|''The Acts of the Apostles''}}</ref> Ayon sa mga pahina ng aklat na ito, namuno sa una sina [[San Pedro]] at [[San Juan]], na nasundan ng pagtuon ng pansin sa mga naging gawain ni [[San Pablo]] hinggil sa mga hentil, mga pagkilos na naging dahilan ng pagtawag sa kaniya bilang ang "alagad ng mga hentil." Sinasabing gumamit si Pablong Alagad ng isang talaarawan sa kaniyang mga paglalakbay na pampananampalataya, dahil na rin sa paggamit niya ng mga salitang ''kami'', sa halip na ''sila'', sa pansariling talaang ito.<ref name=Biblia2/> Narito ang buod ng mga pangyayari sa aklat:<ref name=Biblia/> {| class="wikitable" |- |<center>'''Petsa/Taon'''</center> |<center>'''Mga pangyayari'''</center> |- |30 A.D. |Pagkamatay ni Heus; ang simula ng Simbahang Kristiyano. |- |30 - 33 A.D. |Pagkamatay ni [[San Esteban]]; paglaganap ng Simbahan sa labas ng Jerusalem. |- |34 A.D. |Pagbabalik-loob ni San Pablong Alagad. |- |45 - 49 A.D. |Unang paglalakbay ni San Pablong Alagad. |- |50 A.D. |Kapulungan sa Jerusalem. |- |50 - 53 A.D. |Ikalawang paglalakbay ni San Pablong Alagad. |- |53 - 58 A.D. |Ikatlong paglalakbay ni San Pablong Alagad. |- |60 - 63 A.D. |Pagkabilanggo ni San Pablo sa Roma; hindi nalalaman o natitiyak ang tunay na kinahinatnan ni San Pablo sa Roma<ref name=Biblia/> |- |} ==Historisidad== Ang tanong ng pagiging may-akda ay malaking nakatili sa historikal na kahalagahan ng mga nilalaman ng aklat na ito. Ang isang mahalagang pinagtatalunang isyu ang historisidad o pagiging historikal na depiksiyon ni Lukas kay [[Apostol Pablo]]. Ayon sa pananaw na mayoridad ng mga skolar ng [[Bibliya]], ang ''Mga Gawa'' ay inilalarawan si Pablo ng iba sa kung paano nito inilalarawan ang sarili nito sa parehong katotohanan at teolohikal na paglalarawan.<ref>"Acts presents a picture of Paul that differs from his own description of himself in many of his letters, both factually and theologically." biblical literature (2010). In Encyclopædia Britannica, Inc. Retrieved 25 Nobyembre 2010, from [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/64496/biblical-literature/73440/The-Acts-of-the-Apostles?anchor=ref598122 Encyclopædia Britannica Online]</ref> Ang ''Mga Gawa'' ay iba sa mga ''[[Sulat ni Pablo]]'' sa mahahalagang mga isyu gaya ng pananaw ni Pablo tungkol sa [[kautusan ni Moises]], pagka-apostol, at ang kanyang relasyon sa iglesia sa Herusalem.<ref>"That an actual companion of Paul writing about his mission journeys could be in so much disagreement with Paul (whose theology is evidenced in his letters) about fundamental issues such as the Law, his apostleship, and his relationship to the Jerusalem church is hardly conceivable." biblical literature (2010). In Encyclopædia Britannica, Inc. Retrieved 25 Nobyembre 2010, from [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/64496/biblical-literature/73440/The-Acts-of-the-Apostles?anchor=ref598122 Encyclopædia Britannica Online]</ref> Ang mga skolar ng Bagong Tipan ay pangkalahatang mas pinapaboran ang salaysay ni Pablo sa kanyang mga [[sulat ni Pablo|liham]] kesa sa matatagpuan sa salaysay ng ''Mga Gawa''.<ref>"Paul's own account is generally regarded as the more reliable." [[Stephen L Harris|Harris, Stephen L.]], Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985. p. 316.</ref> ===Mga problemang historikal sa Mga Gawa ng mga Apostol=== ====Mga paglalakbay ni Pablo==== Ang kuwento ng mga paglalakbay ni [[Apostol Pablo]] sa Galatia sa ''Mga Gawa ng mga Apostol'' ay sinasalungat sa deskripsiyon ni Pablo sa [[Sulat sa mga taga-Galatia]]. Isinasaad ng ''Mga Gawa'' na si Pablo ay nasangkot sa iglesia sa Herusalem at kanyang binista ang Herusalem ng ilang mga beses.<ref name="Acts">Acts</ref> Spesipikong isinaad ni Pablo sa kanyang [[Sulat sa mga taga-Galatia]] na hindi siya nasangkot sa iglesia sa Herusalem at hindi niya nakita ang sinuman doon. Ang ''Mga Gawa'' ay nag-ulat ng dalawa lamang pagbisita sa Corinto.<ref name="Acts"/> Nagsalita si Pablo ng tatlong pagbisita sa Corinto sa kanyang mga liham sa Corinto na pinaniniwalaan ng mga skolar na mas naunang isinulat kesa sa ''Mga Gawa''. ====Theudas at Judas==== Ang {{bibleverse||Acts|5:33-39}} ay nagbibigay ng salaysay ng pananalumpati ng unang siglo [[fariseo]]ng si [[Gamaliel]] kung saan kanyang tinukoy ang dalawang unang siglong mga kilusan. Ang isa sa mga ito ay pinangunahan ni [[Theudas]] (v. 36) at pagkatapos nito ay pinangunahan naman ni [[Judas na Galilean]] (v. 37). Inilagay ng historyan na Hudyong si [[Josephus]] si Judas na Galilean sa [[Censo ni Quirinius]] nang taong 6 CE at si Theudas sa ilalim ng prokurador na si [[Cuspius Fadus|Fadus]]<ref>[http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=188&letter=T&search=theudas Jewish Encyclopedia: Theudas]: "Bibliography: Josephus, Ant. xx. 5, § 1; Eusebius, Hist. Eccl. II. ii.; Schmidt, in Herzog-Plitt, Real-Encyc. xv. 553-557; Klein, in Schenkel, Bibel-Lexikon, v. 510-513; Schürer, Gesch. i. 566, and note 6."</ref> noong 44–46 CE. Kung ipagpapalagay na ang ''Mga Gawa'' ay tumutukoy sa parehong Theudas sa tinutukoy ni Josephus, ang dalawang problema ay lumilitaw. Una, ang kaayusan nina Judas at Theudas ay binaligtad sa Mga Gawa kabanata 5. Ikalawa, ang kilusan ni Theudas ay dumating pagkatapos ng sinasabing panahon ni Gamaliel. ====Pananalumpati ni Pedro==== Ang {{bibleverse||Acts|4:4|KJV|}} ay nagsasalaysay na si Apostol Pedro ay nagsasalita sa mga makinig na nagresulta sa mga akay na Kristiyano na tumaas ng mga 5,000 libong katao. Ang propesor ng Bagong Tipan na si Robert M. Grant ay nagsabing "Ebidenteng itinuring ni Lukas ang kanyang sarili na historyan ngunit maraming mga tanong ang maaaring itaas tungkol sa reliabilidad ng kasaysayan nito[…] Ang kanyang 'estadistika' ay imposible; Hindi maaaring pagsalitaan ni Pedro ang tatlong libong nakikinig (e.g. sa {{bibleverse||Acts|2:41|KJV|}}) nang walang [[mikropono]] at dahil ang populasyon ng Herusalem ay mga 25–30,000, ang mga Kristiyano ay hindi maaaring magkaroon ng bilang na limang libo[e.g. Acts 4:4]."<ref>Grant, Robert M., "A Historical Introduction to the New Testament", p. 145 (Harper and Row, 1963)</ref> Ang pagtatantiya ni Grant ng populasyon ng Herusalem ay umasa sa maimpluwensiya '' (influential)'' na pag-aaral ni Jeremias noong 1943.<ref>Jeremias, "Die Einwohnerzhal Jerusalems z. Zt. Jesu", ZDPV, 63, pp. 24–31 (1943).</ref><ref>"Jeremias, for instance has estimated that there was a population of 25,000 in first century Jerusalem,", Rocca, "Herod's Judaea: A Mediterranean State in the Classical World", p. 333 (2008). Mohr Siebeck.</ref> ====Probinsiya ng Cilicia==== Ang {{Bibleref2|Acts|6:9}} ay binanggit ang probinsiya ng [[Cilicia]] sa isang eksenang nangyari noong gitnang 30 CE. Ang probinsiya ng [[imperyo Romano]] na may pangalang ito ay huminto mula 27 BCE at muling itinatag ni Emperador [[Vespasian]] lamang noong 72 CE.<ref>A dictionary of the Roman Empire. By Matthew Bunson. ISBN 0-19-510233-9. See page 90.</ref> ====Ang Sicarii at ang Ehipsiyo==== Sa {{bibleverse||Acts|21:38|KJV|}}, ang isang Romano ay nagtanong kay Pablo kung siya ay isang 'Ehipsiyo' na nanguna sa pangkat ng mga [[sicarii]] sa disyerto. Sa parehong The Jewish Wars<ref>Jewish War 2.259-263</ref> at Antiquities of the Jews,<ref>Jewish Antiquities 20.169-171</ref> nagsalita si Josephus tungkol sa mga nasyonalistang rebeldeng Hudyo na tinatawag na sicarii nang direkta bago ang pagsasalita ng Ehipsiyo na nanguna ng ilang mga tagasunod sa Bundok ng mga Olibo. Naniniwala si Richard Pervo na ito ay nagpapakitang ginamit ni Lukas si [[Josephus]] bilang pinagkunan at maling inakala na ang ang mga sicarii ay mga tagasunod ng Ehipsiyo.<ref>Steve Mason, Josephus and Luke-Acts, Josephus and the New Testament (Hendrickson Publishers: Peabody, Massachusetts, 1992), pp. 185-229.</ref><ref>Pervo, Richard, Dating Acts: between the evangelists and the apologists (Polebridge Press, 2006)</ref> ====Mga kawal na Romano sa Caesarea==== Ang {{bibleverse||Acts|10:1|KJV|}} nagsasalita tungkol sa centuriong Romano na tinatawag na Cornelius na kabilang sa ''rehimenteng Italyano'' at naka-estasyon sa [[Ceasarea]]. Ayon kay Robert Grant, sa paghahari ni [[Herod Agrippa]] noong 41–44 CE, walang mga kawal na Romano ay naka-estasyon sa teritoryong ito.<ref>Grant, Robert M., A Historical Introduction to the New Testament, p. 145 (Harper and Row, 1963)</ref> Gayundin, natagpuan ni Wedderburn ang salaysay na ''historikal na nakakaduda'',<ref>"The reference to the presence in Caesarea of a centurion of the 'Italian' cohort is, however, historically suspect. If a cohors Italica civium Romanorum is meant, i.e. a cohort of Roman auxiliaries consisting chiefly of Roman citizens from Italy, then such a unit may have been in Syria shortly before 69 (cf. Hemer, Book, 164), but was one to be found in Caesarea in the time just before Herod Agrippa I's death (cf. Haenchen, Acts, 346 n. 2 and 360); Schurer, HIstory 1, 366 n. 54?", Wedderburn, "A History of the First Christians", p. 217 (2004). Continuum Publishing Group.</ref> at pananaw ng kawalan ng inkripsiyonal at ebidensiyang panitikan na sumusuporta sa ''Mga Gawa ng mga Apostol'', ang historyan na si de Blois ay nagmungkahing ang unit ay hindi umiiral o kalaunang unit na ang may akda ng Mga Gawa ay inilapat sa mas naunang panahon.<ref>"As for the Italian cohort, Speidel claims that it is a ''cohors civium Romanorum''. Speidel actually identifies a ''cohors II Italica c.R.'' that was in Cyria as early as 63 CE, though it moved to Noricum before the Jewish war. As he argues, this unit could be the one called the speire tes kaloumenes Italike in the New Testament's Acts of the Apostles. The unit is not mentioned by Josephus nor is there epigraphical evidence for it at Caesarea nor anywhere in Judea. It is possible that the unit did not exist or was a later Syrian unit displaced to a different place and earlier time.", de Blois et al (eds.), "The Impact of the Roman Army (200 B.C.&nbsp;– A.D. 476): Economic, Social, Political, Religious and Cultural Aspects: Proceedings of the Sixth Workshop of the International Network Impact of Empire (Roman Empire, 200 B.C.&nbsp;– A.D. 476), Capri, Italy, Marso 29–2 Abril 2005", p. 412 (2005). Brill.</ref> Sa pagbibigay pansin na ang 'rehimenteng Italyano'' ay pangkalahatang tinutukoy bilang ''cohors II Italica civium Romanorum'' na isang unit na ang presensiya sa Judea ay pinatunayan hindi mas nauna sa 69 CE,<ref>"There is inscriptional evidence for the presence in Syria in A.D. 69 of the auxiliary ''cohors II Italica civium Romanorum'' (Dessau, ILS 9168); but we have no direct evidence of the identity of the military units in Judaea between A.D. 6 and 41. from A.D. 41 to 44, when Agrippa I reigned over Judaea (see on 12:1), one important corps consisted of troops of Caesarea and Sebaste, Kaisareis kai Sebasthnoi (Jos. Ant. 19.356, 361, 364f.), who did not take kindly to the command of a Jewish king.", Bruce, "The Acts of the Apostles: The Greek Text with Introduction and Commentary", p. 252 (1990). Eerdmans.</ref> napansin ng historyan na si E Mary Smallwood na ang mga pangyayari mula sa Gawa 9:31 hanggang kapitulo 11 ay maaaring hindi nasa kaayusang kronolohikal sa natitira pa ng kabanata ngunit aktuwal na nangyari pagkatapos ng kamatayan ni Agrippa sa kapitulo 12 at ang rehimenteng Italyano ay maaaring ipinakilala sa Caesarea na ang pinakamaaga ay 44 CE.<ref>"''Acts'' x, 1, speirh Italikh, generally identified with ''cohors II Italica c. R.,'' which was probably in Syria by 69 - Gabba, ''Iscr. Bibbia'' 25–6 (=ILS 9168; ''CIL'' XI, 6117); c.f. P.-W., s.v. ''cohors'', 304. Jackson and Lake, ''Beginnings'' V, 467–9, argue that the events of Acts ix, 32-xi are misplaced and belong after Agrippa I's death (ch. xii). If so, the ''cohors Italica'' may have come in with the reconstitution of the province in 44 (below, p. 256).", Smallwood, "The Jews Under Roman Rule: From Pompey to Diocletian: a study in political relations" p.147 (2001). Brill.</ref> Binigyan pansin ni Wedderburn ang suhestiyon ng muling pagsasaayos na kronolohikal kasama ng suhestiyon na si Cornelius ay namuhay sa Caesarea nang malayo sa kanyang unit.<ref>"Others date the incident either before Herod's reign (so Bruce, History, 261, following Acts' sequence) or more likely after it, unless one supposes that this officer had been seconded to Caesarea without the rest of his unit (cf. also Hengel, 'Geography', 203–4 n. 111).", Wedderburn, "A History of the First Christians", p. 217 (2004). Continuum Publishing Group.</ref> ====Konseho ng Herusalem==== Ang paglalarawan ng [[Konseho ng Herusalem]] sa {{bibleverse||Acts|15|KJV|}} ay pangkalahatang itinuring ng mga skolar na ang parehong pangyayaring tinutukoy sa {{bibleverse||Galatians|2|KJV|}},<ref>"In spite of the presence of discrepancies between these two accounts, most scholars agree that they do in fact refer to the same event.", Paget, "Jewish Christianity", in Horbury, et al., "The Cambridge History of Judaism: The Early Roman Period", volume 3, p. 744 (2008). Cambridge University Press.</ref> ay itinuturing ng ilang mga skolar na sumasalungat sa salaysay sa [[Sulat sa mga taga-Galatia]].<ref>"Paul's account of the Jerusalem Council in Galatians 2 and the account of it recorded in Acts have been considered by some scholars as being in open contradiction.", Paget, "Jewish Christianity", in Horbury, et al., "The Cambridge History of Judaism: The Early Roman Period", volume 3, p. 744 (2008). Cambridge University Press.</ref> Ang historisidad ng salaysay ni Lukas ay hinamon <ref>"There is a very strong case against the historicity of Luke's account of the Apostolic Council", Esler, "Community and Gospel in Luke-Acts: The Social and Political Motivations of Lucan Theology", p. 97 (1989). Cambridge University Press.</ref><ref>"The historicity of Luke's account in Acts 15 has been questioned on a number of grounds.", Paget, "Jewish Christianity", in Horbury, et al., "The Cambridge History of Judaism: The Early Roman Period", volume 3, p. 744 (2008). Cambridge University Press.</ref><ref>"However, numerous scholars have challenged the historicity of the Jerusalem Council as related by Acts, Paul's presence there in the manner that Luke described, the issue of idol-food being thrust on Paul's Gentile mission, and the historical reliability of Acts in general.", Fotopolous, "Food Offered to Idols in Roman Corinth: a socio-rhetorical reconsideration", pp. 181–182 (2003). Mohr Siebeck.</ref> at buong itinakwil ng ilang mga skolar noong gitna hanggang huli nang ika-20 siglo.<ref>"Sahlin rejects the historicity of Acts completely (Der Messias und das Gottesvolk [1945]). Haenchen’s view is that the Apostolic Council “is an imaginary construction answering to no historical reality” (The Acts of the Apostles [Engtr 1971], p. 463). Dibelius’ view (Studies in the Acts of the Apostles [Engtr 1956], pp. 93–101) is that Luke’s treatment was literary-theological and can make no claim to historical worth.", Mounce, "Apostolic Council", in Bromiley (ed.) "The International Standard Bible Encyclopedia", volume 1, p. 200 (rev. ed. 2001). Wm. B. Eerdmans.</ref> ====Paglilitis ni Pablo==== Ang [[paglilitis]] ni Pablo sa {{bibleverse||Acts|24|KJV|}} ay inilarawan ng ilang skolar na ''itinanghal na walang pagkakaisa''.<ref name="Grant, 1963">Grant, 1963</ref> ====Pananalumpati ni Santiago==== Sa {{bibleverse||Acts|15:16-18|KJV|}}, si Santiago na pinuno ng mga [[Hudyong Kristiyano]] sa Herusalem ay nagtalumpati kung saan kanyang sinipi (quoted) ang mga kasulatan sa saling Griyego na [[Septuagint]] ng [[Tanakh]] mula sa ({{bibleverse||Amos|9:11-12|KJV|}}) [[Book of Amos|Amos]]. Ang ilang mga skolar ay naniniwalang ito ay hindi umaayon sa paglalarawan kay Santiago bilang pinunong Hudyo na pinagpalagay na nagsalita ng [[Aramaiko]] at hindi Griyego. ====Relasyon sa Ebanghelyo ni Lukas==== Dahil sa ang Mga Gawa ay pangkalahatang itinuturing ng mga skolar na pagpapatuloy ng [[Ebanghelyo ni Lucas]], ang mga problema sa reliabilidad na historikal ng Ebanghelyo ni Lucas ay ginagamit rin upang kuwestiyunin ang historikal na reliabilidad ng Mga Gawa. == Sanggunian == {{reflist}} == Mga panlabas na kawing == * [http://adb.scripturetext.com/acts/1.htm Mga Gawa ng mga Alagad (''Acts'')], mula sa Ang Dating Biblia (1905) * [http://angbiblia.net/gawa.aspx Ang Mga Gawa ng mga Apostol], Buong Bibliya sa wikang Tagalog, mula sa AngBiblia.net * [http://www.biblegateway.com/passage/?book_id=51&version=43 Mga Gawa], Ang Salita ng Diyos (SND, 1998), Bibliyang Tagalog sa Internet (Bagong Tipan), BiblesInternational, BibleGateway.com {{DEFAULTSORT:Gawa, Mga Gawa ng mga Alagad}} [[Kategorya:Bagong Tipan]] [[Kategorya:Mga Ebanghelyo]] hur2gweuub7d22c5lilv842pnzje5ql Oseas 0 64374 1962645 1863750 2022-08-13T05:46:44Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Hosea.jpg|thumb|right|200px|Si Propeta Oseas.]] Si '''Oseas''' (Ingles: '''Hosea''' ay isang propetang nabanggit sa [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]]. Siya ang sumulat ng ''[[Aklat ni Oseas]]''. Nangangahulugang ''tumutulong ang Panginoon'' ang kaniyang pangalan.<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Oseas}}</ref> Siya ang kauna-unahang [[manunulat]] sa Bibliyang naglarawan sa ugnayan ng Diyos at ng mga mamamayan ng [[Israel]] bilang isang [[kasal]], isang gawi ng pagsasagisag na nadala rin sa [[Bagong Tipan]], katulad ng pagtutulad ng [[Simbahan]] bilang isang "pakakasalang babae" ni [[Hesukristo]].<ref name=Biblia2/> ==Paglalarawan== Si Oseas ay anak ni Beri. Nagbuhat siya sa [[Efraim]], sa hilaga ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)|Kaharian ng Israel]]. Pinaniniwalaang isa siyang [[magsasaka]], sapagkat ipinapahiwatig ng kaniyang sariling mga pangungusap na nasa ''Aklat ni Oseas''. Naglahad siya ng mga hula noong panahon ni [[Jereboam II]] (mga 786-746 BK) at sa mga humalili sa pinunong ito. Inihahambing si Oseas kay [[San Juan ang Alagad]]. Sinasabing si Oseas ang "propeta ng [[pag-ibig]]" samantalang santo naman ng pag-ibig si San Juan.<ref name=Biblia/> ==Bilang propeta== Nangaral si Oseas sa kaharian ng mga [[Israelita]] sa kapanahunan ng kaguluhan doon, bago pa bumagsak ang [[Samaria]] noong 721 BK. Siya ang kasunod ng propetang si Amos, ngunit mas nakababatang kasabayan ni Amos si Oseas.<ref name=Biblia2/> Nagkaroon siya ng labis na pagkabahala sa ginagawang pagsamba ng mga mamamayan sa mga diyus-diyosan, na inihambing niya sa sariling karanasan at kaguluhan ng buhay, partikular na ang pagkakaroon ng kaugnayan kay [[Gomer]], kaniyang dating asawa na namuhay bilang isang [[patutot]], isang babaeng nagtaksil kay Oseas. Sa kaniyang paghahambing, katulad ng bayang Israel si Gomer.<ref name=Biblia3>{{cite-Biblia3|Aklat ni Oseas}}</ref> Dahil sa kapabayaan, sinasabing hahatulan ang bayang Israel, ngunit mananaig pa rin ang pagpapatuloy ng pag-ibig ng Diyos sa kaniyang bayan, kaya't mahihimok pa rin ang mga mamamayang magsipagbalik-kalooban sa Diyos.<ref name=Biblia3/> Ito ang talinghalaga ni Oseas nang ihambing ang sariling karanasan natamo mula kay Gomer.<ref name=Biblia2>{{cite-Biblia2|Hosea}}</ref> ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Oseas| ]] 7zfkuaso54oi0gwxr524t7sds8ybetx 1962646 1962645 2022-08-13T05:47:20Z Xsqwiypb 120901 /* Paglalarawan */ wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Hosea.jpg|thumb|right|200px|Si Propeta Oseas.]] Si '''Oseas''' (Ingles: '''Hosea''' ay isang propetang nabanggit sa [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]]. Siya ang sumulat ng ''[[Aklat ni Oseas]]''. Nangangahulugang ''tumutulong ang Panginoon'' ang kaniyang pangalan.<ref name=Biblia>{{cite-Biblia|Oseas}}</ref> Siya ang kauna-unahang [[manunulat]] sa Bibliyang naglarawan sa ugnayan ng Diyos at ng mga mamamayan ng [[Israel]] bilang isang [[kasal]], isang gawi ng pagsasagisag na nadala rin sa [[Bagong Tipan]], katulad ng pagtutulad ng [[Simbahan]] bilang isang "pakakasalang babae" ni [[Hesukristo]].<ref name=Biblia2/> ==Paglalarawan== Si Oseas ay anak ni Beri. Nagbuhat siya sa [[Efraim]], sa hilaga ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)|Kaharian ng Israel]]. Pinaniniwalaang isa siyang [[magsasaka]], sapagkat ipinapahiwatig ng kaniyang sariling mga pangungusap na nasa ''Aklat ni Oseas''. Naglahad siya ng mga hula noong panahon ni [[Jeroboam II]] at sa mga humalili sa pinunong ito. Inihahambing si Oseas kay [[San Juan ang Alagad]]. Sinasabing si Oseas ang "propeta ng [[pag-ibig]]" samantalang santo naman ng pag-ibig si San Juan.<ref name=Biblia/> ==Bilang propeta== Nangaral si Oseas sa kaharian ng mga [[Israelita]] sa kapanahunan ng kaguluhan doon, bago pa bumagsak ang [[Samaria]] noong 721 BK. Siya ang kasunod ng propetang si Amos, ngunit mas nakababatang kasabayan ni Amos si Oseas.<ref name=Biblia2/> Nagkaroon siya ng labis na pagkabahala sa ginagawang pagsamba ng mga mamamayan sa mga diyus-diyosan, na inihambing niya sa sariling karanasan at kaguluhan ng buhay, partikular na ang pagkakaroon ng kaugnayan kay [[Gomer]], kaniyang dating asawa na namuhay bilang isang [[patutot]], isang babaeng nagtaksil kay Oseas. Sa kaniyang paghahambing, katulad ng bayang Israel si Gomer.<ref name=Biblia3>{{cite-Biblia3|Aklat ni Oseas}}</ref> Dahil sa kapabayaan, sinasabing hahatulan ang bayang Israel, ngunit mananaig pa rin ang pagpapatuloy ng pag-ibig ng Diyos sa kaniyang bayan, kaya't mahihimok pa rin ang mga mamamayang magsipagbalik-kalooban sa Diyos.<ref name=Biblia3/> Ito ang talinghalaga ni Oseas nang ihambing ang sariling karanasan natamo mula kay Gomer.<ref name=Biblia2>{{cite-Biblia2|Hosea}}</ref> ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Oseas| ]] fsqu75s7hacyskyc9ppfcto5dywq520 Mago ng Bibliya 0 70499 1962565 1552650 2022-08-12T15:15:19Z Glennznl 73709 link [[Hudea]] using [[:en:User:Edward/Find link|Find link]] wikitext text/x-wiki {{About|Mago ng [[Bibliya]]|Mago na mga saserdote sa Persia|Mago}} [[Talaksan:Mantegna Magi.jpg|thumb|right|Ang tatlong haring mago ''(nasa kanan)'' habang nagaalay ng mga handog kay Hesus na kasama ang mga magulang na sina Santa María at San José ''(nasa kaliwa)''.]] Ang mga '''mago''' na kalaunang tinukoy sa mga tradisyong Kristiyano na '''tatlong haring mago''', '''tatlong hari''', '''tatlong mago''' at '''mga Pantas''' ang mga indibidwal na dumalaw sa batang [[Hesus]] noong bagong silang pa lamang ito. Sila ay isinasaad sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] na dumating sa Herusalem mula sa silangan. Kanilang nakita ang bituin ni Hesus sa silangan at tumungo sa [[Belen]] upang sambahin ang sanggol na si Hesus. Ang bituin na kanilang nakita sa silangan ay nanguna sa kanila tungo sa bahay ni Hesus. Bilang parangal, naghandog ang mga [[mago]] ng mga handog kay Hesus ng [[ginto]], [[kamanyang]], at [[mira]]. ==Pinagmulan ng kuwento== Ang Griyegong ''magoi'' (μάγοι) na ginamit sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay hinango mula sa [[Lumang Persian]] na ''maguŝ'' mula sa [[Avestan]] ''magâunô'', i.e. ang kasteng relihiyoso kung saan ipinanganak si [[Zoroaster]].<ref>([[Yasna]] 33.7: "ýâ sruyê parê '''''magâunô''''' " = " so I can be heard beyond '''''Magi''''' ")</ref> Ang terminong ito ay tumutukoy sa [[kaste]]ng [[saserdote]] (pari) ng [[Zoroastrianismo]].<ref>[[Mary Boyce]], ''A History of Zoroastrianism: The Early Period'' (Brill, 1989, 2nd ed.), vol. 1, pp. 10–11 [http://books.google.com/books?id=F3gfAAAAIAAJ&pg=PA10&dq=%22in+the+distant+nomadic+days%22&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&as_brr=0 online]; Mary Boyce, ''Zoroastrians: their religious beliefs and practices'' (Routledge, 2001, 2nd ed.), p. 48 [http://books.google.com/books?id=a6gbxVfjtUEC&pg=PA48&dq=%22Iranian+plateau.+according+to+Herodotus%+inauthor:boyce&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&as_brr=0 online]; Linda Murray, ''The Oxford companion to Christian art and architecture'' (Oxford University Press, 1996), p. 293; Stephen Mitchell, ''A history of the later Roman Empire, AD 284–641: the transformation of the ancient world'' (Wiley–Blackwell, 2007), p. 387 [http://books.google.com/books?id=-FDJi3tiUjUC&pg=PA387&dq=magus+Zoroastrian+priestly+caste&lr=&as_drrb_is=q&as_minm_is=0&as_miny_is=&as_maxm_is=0&as_maxy_is=&num=100&as_brr=0 online.]</ref> Ayon sa historyano ng [[Kristiyanismo]] na si Sebastian Brock, "walang duda na sa mga naakay sa [[Zoroastrianismo]] na...ang ilang mga alamat ay nabuo sa Mago ng mga Ebanghelyo".<ref>S.P. Brock, "Christians in the Sasanian Empire", in Stuart Mews (ed.), ''Religion and National Identity'', Oxford, Blackwell, ''Studies in Church History'' (18), 1982, pp.1 ''19'', p.15; see also Ugo Monneret de Villard, ''Le Leggende orientali sui Magi evangelici'', Citta del Vaticano, Biblioteca apostolica vaticana, 1952.</ref> Ayon kay Anders Hutgård, ang kuwento ng mago sa ebanghelyo ay naimpluwensiyahan ng alamat na [[Iran]]ian nauukol sa [[mago]] (magi) at isang bituin na nauugnay sa mga paniniwalang Persian sa paglitaw ng bituin na humuhula sa isang pinuno at sa mga [[mito]] na naglalarawan ng manipestasyon ng isang pigurang diyos sa apoy at liwanag.<ref>Anders Hutgård, "The Magi and the Star: The Persian Background in Texts and Iconography", in Peter Schalk and Michael Stausberg (ed.s), ''Being Religious and Living through the Eyes'', Uppsala, Almqvist & Wiksell International, 1998, ''Acta Universitatis Upsaliensis: Historia Religionum'' (14), pp. 215-225.</ref> Ang sinaunang Mago (Magi) ay isang namamanang pagka-[[saserdote]] ng [[Medes]] na may malalim at ekstraordinaryong kaalamang pang-[[relihiyon]]. Ang Sinaunang relihiyong ito ng Medes ay isang anyo ng bago-ang-[[Zoroastrianismo]]ng [[Mazdaismo]] o pagsamba kay [[Mithra]]. Ayon kay [[Herodotus]], may anim na mga tribong Medes <ref>Herodotus [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Hdt.+1.101.1 1.101]</ref>:{{quote|Kaya tinipon ni [[Deioces]] ang [[Medes]] sa isang bansa at tanging namuno sa kanila. Ngayon, ito ang mga tribo na bumubuo nito: ang ''Busae'', ang ''Paretaceni'', ang ''Struchates'', ang ''Arizanti'', ang ''Budii'', at ang ''[[Mago]]''.}} Pagkatapos na ang ilang Magong Persian na nauugnay sa korteng Medes ay napatunayang eksperto sa mga interpretasyon ng panaginip, itinatag ni [[Dakilang Darius]] ang mga ito sa ibabaw na relihiyon ng estado ng Persia. Binanggit ni [[Herodotus]] ang [[Mago]] ng Medes bilang tribong Medes na nagbibigay ng mga saserdote (pari) para sa parehong mga Medes at Persian. Ang mga ito ay may [[kaste]]ng saserdote na nagpapasa ng katungkulan mula sa ama tungo sa anak na lalake. Ang mga Mago na Medes ay gumampan ng isang mahalagang papel sa korte ng haring Medes na si [[Astyages]] na sa kanyang korte ay may ilang mga tagapayo, nagpapakahulugan ng mga panaginip at mga manghuhula. Ang mga historyan ng klasiko ay pangakalahatang umaayon na ang Mago (Magi) ay mga saserdote (pari) ng pananampalatayang [[Zoroastrianismo]]. Mula sa mga personal na pangalan ng Medes gaya ng itinala ng mga Assyrian (noong ika-9 hanggang ika-8 siglo CE), may mga halimbaw ng paggamit ng salitang Indo-Iranian na ''arta-'' ("katotohana") na pamilyar mula sa parehong [[Avesta]]n at Lumang Persian at mga halimbawa rin ng mga [[pangalang teoporiko]] na naglalaman ng w''Maždakku'' at ang pangalang "[[Ahura Mazda]]".<ref name=EIR-MediaReligion>{{harv|Dandamayev|Medvedskaya|2006|loc=Median Religion}}</ref> == Katauhan ng mga mago == Ang karamihan ng mga paglalarawan tungkol sa Mago ay mula sa mga sinaunang tradisyon ng simbahang Kristiyano. Ang karamihan ay nagpalagay na ito ay "tatlo" dahil ang mga ito ay nagdala ng tatlong regalo. Ang bilang ng mga mago ay hindi tinutukoy sa bibliya. Sa paglipas ng mga panahon, ang mga tradisyon ay nagpatuloy sa pagpapalamuti ng kuwento. Sa ikatlong siglo CE, ang mga ito ay pinaniwalaang mga "hari". Sa ikaanim na siglo CE, ang mga ito ay nagkaroon ng mga pangalan na Meltsor, Gaspar, at Baltasar. Ang isang ika-14 siglo na tradisyong Armenia ay tumukoy sa mga itong si Balthasar, hari ng Arabia; Melchior, hari ng Persia; at Gasper, hari ng India. Ang mga relikong itinuturo sa mga ito ay lumitaw noong ikaapat na siglo CE at inilipat mula sa Constantinople tungo sa Milan noong ika-5 siglo at sa Cologne noong 1162. ==Salaysay ng kapanganakan ni Hesus== Ang kuwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo ([[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]) ngunit ang kuwento ng mga Mago ay matatagpuan lamang sa Mateo. Sa Lucas, ang mga bumisita kay Hesus ay mga pastol. ===Pagbisita ng mga mago ayon sa Mateo=== Ayon sa salaysay ng Mateo 2:1-9: {{cquote|Pagkatapos na maipanganak si Hesus sa Bethlehem ng [[Hudea]], sa panahon ng paghahari ni Herodes, may dumating sa Herusalem na mga ''mago'' mula sa silangan. Sinabi nila: Saan naroroon ang ipinanganak na Hari ng mga Hudio? Ito ay sapagkat ''nakita namin ang kaniyang bituin sa silangan'' at naparito kami upang sambahin siya. Nang marinig ni haring Herodes ang mga bagay na ito, naligalig siya at ang lahat ng mga tao sa Herusalem. Tinipon niya ang lahat ng mga pinunong-saserdote at mga guro ng kautusan ng mga tao. Tinanong niya sa kanila kung saan ipanganganak ang mesiyas. Nang magkagayon, tinawag ni Herodes nang palihim ang mga mago. Itinanong niyang mabuti sa kanila kung kailan nagpakita ang bituin. At pinapunta niya sila sa Bethlehem. Sinabi niya: Pumaroon kayo at matiyaga ninyong ipagtanong ang patungkol sa bata. Kapag natagpuan ninyo siya, balitaan ninyo ako upang makapunta rin ako at sambahin siya. Pagkarinig nila sa hari ay tumuloy na sila sa kanilang lakad. Narito, ''ang bituin na kanilang nakita sa silanganan'' ay nanguna sa kanila. Nanguna ito sa kanila hanggang sa sumapit at tumigil sa tapat ng kinaroroonan ng maliit na bata. Nang makita nila ang bituin, lubos silang nagalak. Nang sila ay nasa loob na ng bahay, nakita nila ang bata, kasama ang kaniyang inang si Marya. Sila ay nagpatirapa at sinamba ang bata. Nang mabuksan na nila ang kanilang mga kayamanan, naghandog sila sa kaniya ng mga kaloob. Ang mga ito ay ginto, kamangyan at mira. At nagbabala ang Diyos sa kanila sa isang panaginip na huwag na silang bumalik kay Herodes. Kaya sila ay nag-iba ng daan pauwi sa kanilang sariling lupain.}} ===Mga pagkakasalungat sa Mateo at Lucas=== May mga pagkakasalungat sa parehong ebanghelyo. Ang [[Ebanghelyo ni Mateo]] ay nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak bago mamatay si [[Herodes]] (na namatay noong Marso 4, BCE).<ref>White, L. Michael. ''From Jesus to Christianity''. HarperCollins, 2004, pp. 12–13.</ref> Gayunpaman, ito sinasalungat sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] na nagsasaad na si Hesus ay ipinanganak sa panahon ng [[Censo ni Quirinio]] (Lucas 2:1-7) na ayon sa Hudyong historyan na si [[Josephus]] ay naging gobernador ng Syria noong 6–7 CE. Ang talatang ito sa Lucas ay matagal nang itinuturing ng mga skolar ng [[Bibliya]] na problematiko dahil inilalagay nito ang kapanganakan ni Hesus sa panahon ng censo noong 6/7 CE samantalang ayon sa Mateo ay ipinanganak si Hesus pagkatapos ng paghahari ni Herodes na namatay noong 4 BCE o mga siyam na taon bago ang Censo ni Quirinio.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng kinontrol ng Romanong pandaigdigang censo na sumasakop sa buong populasyon. Ang censo ni [[Augusto Cesar|Augusto]] ay sumasakop lamang sa mga mamamayang Romano<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref> at hindi pagsasanay sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> Dahil sa kamaliang ito sa Lucas, ang mga skolar ay nagbigay konklusyon na ang may akda ng Lucas ay mas umuukol sa paglikha ng simbolikong salaysay kesa sa isang historikal na salaysay,<ref>Marcus J. Borg, ''Meeting Jesus Again for the First Time: The Historical Jesus and the Heart of Contemporary Faith'', (HarperCollins, 1993), page 24.</ref> at walang kamalayan o walang pakielam sa kahirapang kronolohikal na ito. Ang Lucas ay nag-uugnay rin ng kapanganakan ni Hesus kay [[Juan Bautista]] na pinaniniwalaang nabuhay mga sampung taon bago ang paghahari ni Herodes.<ref>Luke 1:5–36</ref> Ang parehong may-akda ng Lucas ay nag-ugnay ng censo ni Augustus kay [[Theudas]] sa [[Mga Gawa ng mga Apostol]] na naganap noong 46 CE ayon kay Josephus. Ang kamatayan ni Hesus ay karaniwang inilalagay noong 30–36 CE sa pamumuno ni [[Poncio Pilato]] na gobernador ng Judea mula 26 hanggang 36 CE.<ref>White 2004, pp. 4, 104.</ref><ref>http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/quirinius.html</ref> Ayon sa Lucas, nang si María ay manganganak, siya at si José ay naglakbay mula sa Nazareth tungo tahanan ng kanilang ninuno sa Belen upang magpatala sa Censo ni Quirinio (Lucas 2:2). Ipinanganak ni Marya si Hesus at dahil walang lugar para sa inn, ay iniligay ang sanggol sa sabsaban. Ayon sa Lucas 2:22–40, kinuha ni María at José ang sanggol na si Hesus sa templo sa Herusalem (ang layo ng Belen sa Herusalem ay mga 6 na milya) 40 araw pagkatapos ng kanyang kapanganakan upang kumpletuhin ang puripikasyong ritwal pagkatapos ng panganganak at isagawa ang pagtubos ng panganay bilang pagsunod sa Kautusan ni Moises (Lev. 12, Exo. 13:12-15 at iba pa). Hayagang sinabi sa Lucas na kinuha nina Marya at Jose ang opsiyon na ibinibigay sa mga mahihirap (na hindi makakabili ng tupa) sa Lev 12:8 na naghahandog ng isang pares ng mga kalapati. Ang Lev. 12:1-4 ay nagsasaad na ang pangyayaring ito ay dapat gawin sa 40 araw pagkatapos ng kapanganakan ng isang anak na lalake. Pagkatapos na isagawa ang lahat ayon sa Batas ni Moises, sila ay bumalik sa Galilea sa kanilang bayan na Nazareth (Lucas 2:39). Salungat dito, ang Mateo 2:16 ay nagmumungkahi na ang pamilya ni Hesus ay nanatili sa Bethelehem nang mga 2 taon bago sila tumungo sa Ehipto. Ang pamilya ni Hesus ayon sa Mateo ay lumisan sa Ehipto at nanatili doon hanggang sa kamatayan ni Herodes (Mat. 2:15, 22–23). Ayon Mat. 2:22, Ang pamilya ni Hesus ay nagbalik sa Hudea (kung nasaan ang Bethlehem ayon sa Mat. 2:5)<ref>http://bible.cc/matthew/2-5.htm</ref> mula sa Ehipto pagkatapos mamatay ni Herodes. Nang marinig ni Jose na si Archelaus ay naghahari sa Hudea at sa dahil sa isang babala sa panaginip ay umurong sa Galilea na nagmumungkahing ang Galilea ay hindi ang kanyang orihinal na destinasyon. Sa karagdagan, ang Mat. 2:23 ay nagbibigay impresyon na ang Nazareth ang bagong tahanan ng pamilya ni Hesus at hindi ang lugar kung saan sila nagmula ayon sa Lucas. Ito ay salungat sa Lucas 2:4, 39 na nagsasaad na ang pamilya ni Hesus ay nagmula sa Nazareth. Walang binabanggit sa Mateo ng anumang paglalakabay tungo sa Bethlehem kung saan isinaad sa Mateo na ipinanganak si Hesus. Ang mga paghuhukay na arkeolohikal ay nagpapakita rin na ng ''Hudea''(Judea) ay hindi umiiral bilang isang gumaganang bayan sa pagitan ng 7 BCE at 4 BCE na panahong iminumungkahi na ipinanganak si Hesus. Si Herodes ay namatay noong 4 BCE at ayon sa Bibliya ay ipinanganak si Hesus bago mamatay si Herodes. Ang arkeolohikal na mga ebidensiya ay nagpapakita ng mga materyal sa pagitan ng 1200 BCE hanggang 550 BCE gayundin sa panahon mula sa ika-6 siglo CE ngunit wala mula sa unang siglo BCE o unang siglo CE. Ayon sa arkeologong si Aviram Oshri, "nakakagulat na walang ebidensiyang arkeolohikal na nag-uugnay sa Bethlehem sa Hudea sa panahon na ipinanganak si Hesus.<ref>http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> == Mga handog == Inalayan ng tatlong haring mago ang batang Hesus ng tatlong mga handog. Kabilang dito ang ginto, kamanyang, at mira. Sinasagisag ng ginto ang pagkahari ni Hesukristo. Tanda naman ng pagka-Diyos ni Hesus ang kamanyang. Samantalang ng paghihirap at pagkamatay ni Kristo ang mira. == Impluho == Nagkaroon ng impluwensiya sa sining at sa panitikan ang kuwento tungkol sa tatlong haring mago. === Sa sining === [[Talaksan:Anbetung der Könige (Bruegel, 1564) – cropped.jpg|thumb|right|Ang dibuhong ''Ang Pagsamba ng mga Mago'' o ''Ang Adorasyon ng mga Mago'' ayon kay [[Peter Bruegel na Nakatatanda]].]] Kabilang sa mga pintor na gumuhit ng pinintang larawan kaugnay ng mga mago ng Bibliya si [[Peter Bruegel the Elder|Peter Bruegel na Nakatatanda]] (c. 1525/30-69). Sa kaniyang paglalarawan, ginamit niyang tagpuan ang pinagmulan niyang bansang [[Olanda]]. Bagaman may nakakatawang damdaming hatid ang kaniyang ''[[Ang Pagsamba ng mga Mago (ni Peter Bruegel na Nakatatanda)|Ang Pagsamba ng mga Mago]]'' (''The Adoration of the Magi'' sa Ingles), itinuturing ito bilang isang dakilang bersiyon ng salaysay o paksa. Mapagmamasdan sa larawan na may pagbabantulot o pananantiya ang batang Hesus sa pagtanggap ng mga handog mula sa mga Mago. Dalawa sa mga Mago ang tila mga huklubang haring puti ang kulay ng balat, na uugud-ugod na sa katandaan at parang mga miyembro ng konseho o munisipyo. Samantala ang Magong may itim na balat ay may nakakaengganyang kaigihan o interes sa mga nagaganap. Iginuhit dito si Maria bilang mayumi at kagalang-galang ngunit hindi napapansing may bumubulong sa tainga ni Jose ng hinggil sa pagdududa sa kaganapan ng [[Pagsisilang ng Birhen kay Hesus]]. === Sa panitikan === Sa panitikan, isa sa mga nalikang kathang-isip na salaysayin ang naimpluwensiyahan ng diwa ng pagpapalitan ng mga regalo ang [[maikling kuwento]]ng isinulat ng [[Estados Unidos|Amerikanong]] si [[O. Henry]] (pangalang pampanitikan ni [[William Sydney Porter]]) noong 1906. Sa kaniyang ''[[Ang Handog ng mga Mago (ni O. Henry)|Ang Handog ng mga Mago]]'' inilarawan niya ang dalawang nakababatang mag-asawang hindi makasarili at mapagmahal na isinakripisyo ang kanilang mahahalagang mga pansariling pag-aari para lamang mabigyan ng aginaldo ang isa't isa sa araw ng [[Pasko]]. Ipinaputol at ipinagbili ni Della ang kaniyang mahabang buhok para maibili ang asawang lalaking si Jim ng tanikala para sa orasang pambulsa nito. Samantala, ibinenta naman pala ni Jim ang kaniyang orasang ito para maibili at maalayan si Della ng mga suklay na yari sa mga kabibe ng [[pawikan]].<ref>[http://www.literarytraveler.com/literary_articles/william_sydney_porter_ohenry.aspx O'Henry and The Gift of the Magi LiteraryTraveler.com<!-- Bot generated title -->]</ref><ref name=NBK>{{cite-NBK|''The Gift of the Magi'' ni O. Henry, sipi katabi ng talambuhay ni Henry, O., sa pahina 110-113}}</ref> == Tingnan din == * [[Pagsamba ng mga pastol]] == Mga sanggunian == {{reflist}} == Mga kawing panlabas == * [http://adb.scripturetext.com/matthew/2.htm Ang Pagdalaw kay Jesus (Mateo/''Matthew'' 2: 1–12)] ng Tatlong mga Pantas (Mago) na Lalake, mula sa Ang Dating Biblia (1905) * [http://angbiblia.net/mateo2.aspx Ang Pagdalaw kay Jesus (Mateo 2: 1–12)] ng Tatlong Haring Mago, mula sa Bagong Magandang Balita Biblia, AngBiblia.net [[Kategorya:Katolisismo]] [[Kategorya:Astrolohiya]] [[Kategorya:Pasko]] [[Kategorya:Mga astrologo]] [[Kategorya:Kristiyanismo]] [[Kategorya:Bagong Tipan]] [[Kategorya:Hesus]] cl7dev2o39skfoiinr7k1tq0o9h67z7 You're Under Arrest 0 132599 1962687 1962536 2022-08-13T07:55:18Z 58.69.182.193 /* Unang Tuhan */ wikitext text/x-wiki {{italic title}} {{Série manga}} Ang {{nihongo|'''''You're Under Arrest'''''|逮捕しちゃうぞ|Taiho Shichauzo|lead=yes}} ay isang [[manga na seinen]] mula sa bansang [[Hapon]]<ref>{{cite web|url=http://comics.ign.com/articles/649/649091p1.html|title=Zatch Bell Vol. 1 & 2 Review|date=Setyembre 8, 2005|publisher=IGN|accessdate=Hulyo 21, 2009}}</ref> na sinulat at ginuhit ni Kōsuke Fujishima at inilalathala nang baha-bahagi sa magasin na ''Afternoon'' ng [[Kodansha]] mula 1986 hanggang 1992. Nakasentro ang istorya sa isang kathang-isip na himpilan ng pulis sa [[Sumida, Tokyo]] na ang mga opisyales nito ay nagsasagupa ng mga kriminal sa araw-araw habang pinapanatiling ligtas ang mga tao. Mayroon ito magkahalong drama at aksyon na may ilang komedya at patawa. Nagkaroon din ito ng mga adaptasyon sa [[anime]] at drama sa telebisyon. == Unang Tuhan == '''Natsumi Tsujimoto''' (辻本 夏実 ''Tsujimoto Natsumi'') Boses Sakiko Tamagawa (Haponesa) at Pinky Rebucas (Filipino) ay isang opisyal na nakatalaga sa kathang-isip na Bokuto Station sa Tokyo' Sumida Ward. Siya ay napaka-outgoing pati na rin napaka-laid back. Siya ay madalas na nagpapakita ng superhuman na lakas na pangalawa lamang sa Shōji Tōkairin at isang mahilig sa motorsiklo, na may kakayahang maniobra ng mataas na peligro sa parehong mga bisikleta at moped. Si Natsumi ay may labis na gana sa pagkain at alak at kilala na nagpapakita sa trabaho na may hangover. Talamak din siyang late sleeper. Sa kabila ng maraming masamang ugali, siya ay isang napakahusay na pulis at sineseryoso ang kanyang trabaho kapag kinakailangan. Nag-iingat siya ng mini-moped, isang Honda Moto Compo (JR-2) sa Honda Today squad car ni Miyuki at ginagamit ito kapag kailangan ng flanking strategy. Ito ay kitang-kitang may label na "NATSUMI" (sa Nihon-shiki transliteration system) bago ang kanyang unang araw sa Bokuto sa simula ng unang anime, kalaunan ay muling binigyan ng kulay at muling binansagang "POLICE" sa mga susunod na pagpapakita at sa Bandai Model kit ng Honda Today. Kapag off-duty, nagpapatakbo siya ng '''YAMAHA''' '''''RZV''''' na motorsiklo hanggang sa ito ay masira nang hindi na maaayos sa huling bahagi ng unang season. Siya ay nalinlang sa paglaon sa pagbili ng isang '''SUBARU''' R-2, na nasa isang halos hindi gumaganang estado. Ang kotseng ito ay lubusang ni-renovate at binago ni Miyuki bilang isang patrol car. Ginagamit niya ang makina ng nawasak na motorbike, binago ang kotse para maging malapit ang operasyon nito sa motorbike. Sa bersyon ng manga, ang kotse na ito ay nagpapatakbo ng may dobleng makina. Pamilyar din si Natsumi sa judo at kendo, na kayang talunin ang kanyang mga kalaban sa mga sesyon ng pagsasanay. Ang kanyang lakas at ang kanyang pagiging pamilyar sa hand-to-hand combat ay umaakma sa napakahusay na pag-iisip ni Miyuki sa paggawa ng mga device o pagbabago ng mga kilalang sasakyan, na nagpatanyag sa kanya at ni Miyuki sa buong Bokuto Station. Siya rin ang nag-iisang tao sa seryeng ito na patuloy na nakatalo sa mga fastball ng Strikeman at tinawag na "Home run" na Babae ng Stikeman dahil dito mismo. Ipinanganak si Natsumi noong Agosto 13, 1975. Walang gaanong impormasyon ang nahayag sa kuwento, kahit na siya ay nanirahan sa Asakusa bago nag-enrol sa Metropolitan Police Department Academy at kung saan naging mga kaklase niya si Miyuki Kobayakawa bago ipinadala sa ibang lugar sa Greater Tokyo Area. Sa huli ay nagkita ang dalawa nang hindi sinasadya nang ma-late si Natsumi sa trabaho noong unang araw niya sa duty sa Bokuto Station. Siya ay nakipagsosyo kay Miyuki sa loob ng ilang taon. Ngunit sa maikling panahon, si Natsumi ay na-scout ng Tokyo Metropolitan Police Department Headquarters upang maging bahagi ng isang prototype na babaeng motorbike unit bago tinanggihan ang isang imbitasyon na magsanay pa sa kanila. Kilala siya na infatuated kay Detective Tokuno at sa Kachou ng Traffic Division bago nakilala si Shoji Tokairin, na naging karibal niya at love interest. Sina Natsumi at Miyuki, sa bandang huli sa serye, ay binasag ang likod ng isang sindikato ng pagpupuslit ng kotse na pinatatakbo sa pamamagitan ng pagnanakaw ng mga mamahaling sasakyan, na humahantong sa pagbuwag ng grupo. Dahil sa kanyang mga aksyon, inilipat siya ni Assistant Kaoruko Kinoshita sa Tokyo Metropolitan Police Department kasama si Miyuki bilang bahagi ng kanyang espesyal na programa sa pagsasanay sa pagpapahusay ng mga kasanayan ng opisyal na may kaugnayan sa trabaho ng pulisya. Sa pagtatapos ng serye, si Natsumi ay na-recruit upang maglingkod sa Special Assault Team at isang operatiba na nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department. Ang pakikipagsosyo niya kay Miyuki at ang kasunod na paglipat sa Special Assault Team ay halos natapos sa masamang termino, halos sirain ang kanilang pagkakaibigan hanggang sa magkasundo sa katotohanan. Siya ay pinalitan sa Bokuto Station ni Saori Saga, isang dating estudyante na iniligtas nila ni Miyuki sa panahon ng kanyang pulis ilang araw bago ipinadala si Saori sa nasabing istasyon. Pansamantala siyang muli sa Bokuto bago inilipat upang sanayin sa ilalim ng Ranger Platoon ng JGSDF bago muling italaga sa Bokuto Station, na muling nagsilbing partner ni Miyuki pagkatapos umalis si Saori sa Bokuto upang ilipat sa ibang istasyon. '''Miyuki Kobayakawa''' (小早川 美幸 ''Kobayakawa Miyuki'') Boses Akio Hiramatsu (Haponesa) at Kathyin Masilunga (Filipino) Ayon sa impormasyon sa seryeng You're Under Arrest, si Miyuki ay isinilang noong Abril 7, 1976. Dati siyang nanirahan sa Okayama Prepektura bago lumipat sa Greater Tokyo Area at pumasok sa Metropolitan Police Department Academy at kaklase ni Natsumi Tsujimoto bago inilipat sa Bokuto Station. Siya ay kasalukuyang nakatira sa Kōtō, Tokyo kasama si Natsumi. Nang sinusubukan niyang sunduin si Natsumi, sa halip ay nakipagkita siya sa kanya sa pamamagitan ng swerte nang makita siyang lumalabag sa ilang mga patakaran sa paglabag sa trapiko ngunit alam niya kaagad na siya si Natsumi, ang kanyang magiging partner. Sa kalaunan ay naabutan siya, gumawa ng unang impresyon si Miyuki sa kanya at pagkatapos na makumpleto ang paglipat ni Natsumi sa Bokuto Station, naging magkasosyo sina Miyuki at Natsumi sa Traffic Division ng istasyon. Sumikat ang dalawa sa utak ni Miyuki at sa mga kamao ni Natsumi sa paglutas ng iba't ibang kaso na kinasasangkutan ng kanilang sarili o sa kanilang mga kasamahan. Si Miyuki ang iba pang kalahati ng duo na responsable para sa ground breaking work sa pagbuwag sa isang misteryosong operasyon ng sindikato sa pagpupuslit ng sasakyan sa Tokyo, na nagresulta sa kanyang kasunod na paglipat sa Criminal Investigation Bureau ng Tokyo Metropolitan Police Department sa ilalim ng Scientific Investigations Laboratory nito. Inimbitahan siya ng Lab na permanenteng lumipat sa departamento, ngunit tumanggi siya sa alok. Sa krisis sa Hachi-Ichi-Go (蜂一号) (Bee Number One in the dub of You're Under Arrest: The Movie), ang kadalubhasaan ni Miyuki sa mga computer at electronics ay nakakuha ng breakwork sa mga paunang pagsisiyasat sa mahiwagang kapangyarihan. outages sa Sumida Ward, ngunit hindi nakakuha ng anumang mga detalye tungkol sa kanila. Nang malapit nang matapos ang pelikula, nahuli nila ni Natsumi ang taksil na opisyal na si Tadashi Emoto matapos sugatan si Kachou bilang isang paraan ng "patunay" na siya ay kumilos nang mag-isa sa buong krisis. Si Miyuki ay ipinadala sa Los Angeles kasama si Natsumi bilang bahagi ng isang foreign police officer exchange program sa maikling panahon kasama ang Los Angeles Police Department. Malapit nang matapos ang serye, muntik nang masira ni Miyuki ang kanyang pagkakaibigan kay Natsumi matapos malaman na ang huli ay nire-recruit sa Special Assault Team. Inayos ng dalawa ang kanilang mga pagkakaiba nang sabihin ni Miyuki kay Natsumi na hindi siya sapat na bukas para tanggapin niya ang recruitment ni Natsumi sa SAT dahil ang dalawa ay kumilos bilang tunay na magkaibigan, kahit na parang magkapatid nang ipaliwanag ni Miyuki na ang SAT recruitment ni Natsumi ay nangyari nang wala siya. napagtatanto ang lahat ng ito, na pinilit niyang ipagtanggol ang sarili mula sa pagtingin sa katotohanan kung ano ito. Ni-renew din ni Miyuki ang kanyang "pagkakaibigan" kay Nakajima, na lalong nagbukas ng kanilang relasyon sa iba pang mga posibilidad. Ang kanyang kapareha ay si Saori Saga, na pumalit sa posisyon ni Natsumi pagkatapos na siya ay permanenteng nakatalaga sa sangay ng Tokyo Metropolitan Police Department bilang bahagi ng kanyang mga tungkulin bilang isang SAT operative bago inilipat sa Estados Unidos upang magsagawa ng forensic training. Binago niya ang 1985 Honda Today 700cc (bagaman mayroon pa ring dilaw na plate number para sa mga K-car) at nagdagdag ng mga twin cam, turbo-charger, at nitrous oxide boost. '''Yoriko Nikaidō''' (二階堂 頼子 ''Nikaidō Yoriko'') Boses Etsuko Kozakura (Haponesa) at Sherwin Revistir (Filipino) Isang dispatcher sa Bokuto Station na kalaunan ay naging patrol officer at kasosyo ni Aoi Futaba Chan, si Yoriko Nikaidō chan ay isang hindi nababagong tsismis na tumatak sa kanyang ilong sa lahat ng nangyayari sa presinto. Sa kasamaang palad, madalas niyang mali ang kahulugan ng mga bagay na nakikita at naririnig niya, na nagreresulta sa kahihiyan at mga komplikasyon. Lalo niyang pinagmamasdan sina Miyuki at Ken. Nasisiyahan din si Yoriko sa panlilibak sa kanyang mga kasamahan, lalo na kapag nagsasalita siya tungkol sa anumang supernatural o paranormal. Siya ay clumsy din sa anumang ginagawa niya ngunit kahit papaano ay kayang takpan ang gulo na nalikha sa kanyang kapalaran, na naging dahilan upang siya ang nangunguna sa klase noong mga taon niya sa Metropolitan Pulisya Kargawaran Akademya at nakakuha ng I doon ng kanyang kaklase na si Chie Sagamiōno, na naghangad. para maging valedictorian noong mga araw nila sa akademya. Insecure din siya sa kanyang trabaho sa maikling panahon nang iligtas niya ang isang elementary student mula sa mga yakuza thugs. Unang Tinalo sa Ilegal na Paradahan tugma si Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno naka kuha ng 45 Ilegal na Paradahan pero si Police Officer Yoriko Nikaidō ay walang naka kuha ay 0. Pagkatop umalis sa Nishikanda sa Chiyoda Tokyo Punong Lunsod walng magwa hindi mabuting palakaibigan ang malamang maging sanhi palusot at labis na kalituhan at pagkaantala. Pero Nakuha niya Unang Hepe Komendasyon Parangal para sa Kagalang-galang Pag-uugali. Ikalawa Tinalo Pintura bola pagbabaril sa loob ng Sagamiōno Pag katapos mag usap at umalis sa huli Police Officer Yoriko Nikaidō sinabi magkahiwalay, hindi ako magaling. Si New Rookie Police Officer kamisao Yamato sya Apong babae at Itay ni Fire Marshall Fukuisa Yamato at Apong lalake ni Ikalawa na si Komandante Kira Yamato, hindi nagawa hindi mabuting palakaibigan para sa dalawang magkasunod at binababa ang leaver ang Basket na Shōwa 58 taon 1978 taon '''ISUZU''' TKD Snolker Fire Truck at mabilis patakas para hindi mag karoon ng paghaharap. At sa huli New Rookie Police Officer Kamisao Yamato kasabihan Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno '''TUTURUAN KO KAYO PANSININ KO AT MARAMING PAGKAKAMALI'''! Iyan ay '''MARKAHAN ANG AKING SALITA'''. Si Police Officer Yoriko ng Komendasyon Parangal para sa dalawang aresto Bangko Pagnanakaw. Sa huling pagkakataon Unang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō gagamiting ang kanyang Police Patrol Car ang 1994 '''SUZUKI ALTO WORKS HA21''' Police Patrol sa isang tugma Gabi Patrolya Kamatayan na laban na surpesa makialam si Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno sa Intersection hagang sa nakarating sa Metropolitan Expressway number 6 at Edobashi Junction Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! Bigla sa isang kisap mata Isang mabilis na Itim Heisei 9 taon 1997 taon '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba si Michiru Fukamatsu tumakas palayo ang dalawang Police Patrol Car, nag mamadali Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan syang babaeng ang totoong decoy at hinabul, nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour ang data message laptop nag kasabihan Itigil ang pagpapatrolya! Itigil ang pagpapatrolya! Susunod na lokasyon Honchō Ueno. Si Police Officer Yoriko Nikaidō patungo sa Tarakachō Exit Ramp lumiko sa kanan sa Yaesu Dōri at tumingin sa kaliwa kasabihan '''CHIE'''! At patungo sa Shōwa Dori sa U turn at balik sa Tarakachō at Patungo sa Ueno, Si Police Officer Yoriko Nikaidō tumawag sa Chiyoda Police Headquarter may nagkaroon ng makialam sa papapatrolya Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno sa isang pagwasak ng aking Police Patrol Car sa huling Nag usap kay Police Officer Adviser Fukumura Makano binigyan Instruction patungo sa Ueno hangang sa 2 chō Īdabashi Chiyoda Cty. Sa huli Police Officer Yoriko Nikaidō kasabihan Sa wakas malayo na Chie Sagamionō Sa ganoong lugar huling salita Arch Enemy Police Chie Sagamiōno '''IKAW BA MASAMA'''! Sa huling pagkakataon Ikalawang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō na pakinggan ang Police Officer Adviser Fukumura Makano paghaharap kay Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan Ikinalulungkot po Police Officer Yoriko Nikaidō tumakas palayo at hindi hanapin siya. Si Police Officer Adviser Fukumura Makano bibigyan huling pakakataon natural ang kabiguan mabuting palakaibigan Si Police Officer Yoriko Nikaidō patungo kay New Rookie Police Officer Kamisao Yamato at sahuli Hindi ako sasali at sasali sa Emergency Police Expedition sa Rehiyon ng Oceanea sa Australia. Iyan na ang '''HULING DESISYON'''. Sa huli New Rookie Police Officer Kamisao Yamato kasabihan Gaya ng sinabi pagdating sa lehitimong laban ibig sabihin, fail for good friendly bilang wakas ikaw kailangan humanap ng New Rookie Female Police Officer kung hindi '''AKO POOT IKAW'''. Iyan na ang '''HULING DESISYON'''. Pagkatapos bumalik si Police Officer Yoriko Nikaidō Keiyo Dōro sa Sumida para ulat kay Kachō. Sa Ikalawa Gabi Pagpapatrolya laban Si Police Officer Yoriko Nikaidō sa Takaban Dōri tingan at wala ang Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno yun pala supresa at habula kasunod sa likod ng Heisei 9 taon 1997 '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' si Sōinichirō Fukamatsu na detected si Police Officer Yoriko Nikaidō at Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno palabas sa 2 chōme Takaban Dōri patungo sa Kanana Dōri,Heiwajima Interchange at Metropolitan Number 1 Highway bigyan ang kanyang huling habulan pain napagsasaya binilisan Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! Bigla sa isang kisap mata Isang mabilis na Itim Heisei 9 taon 1997 taon '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba si Husbun and Wife ay si Sōinichirō at Michiru Fukumatsu tumakas palayo ang dalawang Police Patrol Car, nag mamadali Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan syang babaeng ang totoong decoy muli at hinabul, nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour ang data message laptop nag kasabihan Itigil ang pagpapatrolya! Itigil ang pagpapatrolya! Susunod na lokasyon Namamugi Junction sa Yokohama City Kanagawa Prepektura. Habang nag-uusap New Rookie Police Officer Kamisao Yamato at Police Officer Yoriko Nikaidō nagkaroon ng surpesa makialam binuksan ang Headlight Hesei 5 taon 1993 taon '''PORSCHE ''911 Carerra 964 sports''''' Police Patrol Car Arch Enemy Police Officer Chie Sagamiōno kasabihan hindi ka makadaan ang gabi papatrolya laban ng kamatayan nagpapatuloy mula Kishinchō hangang sa Metropolitan Expressway number 6 at Edobashi Junction Katapusan na ang buhay ko sa isang pit raming manuever hindi ito '''KINATATAKUTAN PAGHAMPAS'''! Bigla sa isang kisap mata Isang mabilis na Itim Heisei 9 taon 1997 taon '''MITSUBISHI PAJERO V6 V20''' pumasa totoo nanonood ang habulin pain driver walang iba si Michiru Fukamatsu tumakas palayo at nag Magdahan-dahan at tumakbo sa 29 kilometer miles per hour. Binili Police Officer Yoriko Nikaidō at New Rookie Police Officer Kamisao Yamato patungo sa Ichikawa City sa bayan ng Chiba Prepektura para magtago palayo at hinidi magkaroon ng paghaharap at pakikialam sa kaligtasan lugar sa recidential ni Tomo Sakurai ang Seiyū Artist. Pagkatapos Magtago sa Residence at Seiyū at Pabalik sa Bokuto Police Headquarter sa Sumida City para Iulat kay Kachō tungkol sa gabi papatrolya at para ikinilala ang ikatlo Kasosyo si New Rookie Police Officer . Si Police Officer Yoriko Nikaidō may bago na siyang mabuting palakaibigan New Rookie Police Officer Kamisao Yamato para sa hindi planong hamon sa laban. Binago niya Heisei 6 taon 1994 taon '''SUZUKI ALTO WORKS HA21''' Police Patrol Car Engine: ''F6A'' 12 valve, Air Intake: PC-0093 '''GruppeM''', Suspension Kit: ‎NSG8006A '''''KYB New SR Special''''', Data Message Laptop: '''NEC''' mobio NX MB12C/UD, Voice Box Recorder, Data Recorder, Radio Transceiver: '''YAESU''' FT-818, Revolving Light & Siren: AD-MS-XA2-H & TSK 3111 Mark-11 '''OSAKA SIREN COMPANY LIMITED''', Racing Wheels: 4 '''ENKEI ''type S 7''''' 13 inch at Racing Tires: '''''BRIDGESTONE POTENZA RE01''''' R13. boses Etsuko Kozakura (Haponesa) at Sherwin Revestir (Filipino) '''Aoi Futaba''' (双 葉 葵 ''Futaba Aoi'') Ay isang transgender na babae. Sumali siya sa Bokuto Station sa unang season. Ang Japanese version ay nagpapaliwanag na siya ay nagmula sa Anti-Chikan Unit. Ang chikan ay tumutukoy sa mga lalaking nang-molestiya sa mga babae. "Naging native" si Aoi at ngayon ay mas pambabae sa hitsura at personalidad kaysa sa karamihan ng iba pang babaeng opisyal. Sa Second Season. Tinatrato siya ng kanyang mga kasamahan bilang isang babae, kahit na iniisip nila ang kanyang mga kagustuhan sa romantikong. Sa isang kuwento kung saan nag-propose sa kanya ang aktor na si Mr. Kitakoji, tinanggihan niya ito at nagsuot ng panlalaking damit sa isang pagkakataon sa serye. Sa isa pang episode, nasangkot siya sa isang pag-iibigan sa Internet at nabigla tungkol sa pakikipagkita sa lalaking ito at pagbubunyag ng kanyang sikreto. Bago pumasok sa puwersa, naglaro si Aoi ng golf at nakaakit ng maraming babaeng admirer. Sa anime, naglalaro ng basketball si Aoi. Sa ''Full Throttle'' yugto na "Aoi-chan Becomes a Man!?", nakilala ni Aoi ang kanyang ex-superior na si Udamura Kumanosuke na namuno sa sting operation. Binago niya Hesei 5 taon 1993 '''MITSUBISHI MINICA H26A''' Police Patrol Car Engine: ''4A30'' DOHC 20 valve Inline 4 intercooled turbo, Suspension Kit: B010D RS-R, Radio Transceiver: KENWOOD TM-455, Revolving Light & Siren: AD-MS-XA2-H & TSK 3111 Mark-11 '''OSAKA SIREN COMPANY LIMITED''', Racing Wheels: 4 '''ENKEI''' compe 8 spoke 13 inches & Racing Tires: 4 '''''BRIDGESTONE POTENZA RE01''''' R13. Ikalawa Binago niya Heisei 9 taon 1997 '''DAIHATSU''' MIRA '''''TR-XX Avanzato R''''' Futaba Costomize Engine: ''JB-JL'' turbo Inline 4, Suspension Kit: SSR550 ZERONE, Radio Transceiver: '''YAESU''' FT-818, Revolving Light & Siren: AD-MS-XA2-H & TSK 3111 Mark-11 '''OSAKA SIREN COMPANY LIMITED''', Racing Wheels: 2 '''ENKEI''' Compe 8 spoke 13 inches at 2 '''ENKEI''' compe 5 13 inches & Racing Tires: 2 '''''BRIDGESTONE POTENZA RE01''''' R13 & 2 '''YOKOHAMA ADVAN''' '''''Neova''''' R13. Ikatlo Binago niya Heisei 2006 SUZUKI kei N12S Police Car Engine: ''K6A'' turbo Inline 3, Radio Transceiver: '''YAESU''' FT-818, Revolving Light & Siren: '''''PATLITE''''' AXS-12HDFQ & TSK 3111 Mark-11 '''OSAKA SIREN COMPANY LIMITED''', Racing Wheels: 4 ENKE COMPE 8 Spoke 13 inches & '''YOKOHAMA ADVAN''' '''''Neova''''' R13. .{{reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/manga.php Anime News Network Encyclopedia] {{in lang|en}}&nbsp;— website ng [[Anime News Network]]. {{Anime at Manga}} [[Kategorya:Serye ng manga]] [[Kategorya:Mga dramang pantelebisyon mula sa Hapon]] [[Kategorya:Mga serye ng anime]] j64bnehm6out7k6le3nhsd63c8i6wko Marche 0 138127 1962598 1676271 2022-08-13T03:52:14Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement/Wikidata}} Ang '''Marcas''' (Italyano: ''Marche'') ay isang rehiyon sa bansang [[Italya]]. == Dibisyong Administratibo == Ang rehiyon ay nahahati sa limang [[Mga Lalawigan ng Italya|lalawigan]]: {{Image label begin|image=Marches Provinces Blank.png|width={{{width|220}}}|float={{{float|none}}}}} {{Image label small|x=0.6|y=0.4|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Ancona|Ancona]]}} {{Image label small|x=0.7|y=0.87|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Ascoli Piceno|Ascoli Piceno]]}} {{Image label small|x=0.8|y=0.7|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]]}} {{Image label small|x=0.5|y=0.7|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Macerata|Macerata]]}} {{Image label small|x=0.2|y=0.3|scale={{{width|220}}}|text=[[Lalawigan ng Pesaro e Urbino|Pesaro e Urbino]]}} {{Image label end}} {| class="wikitable centered" |- ! style="background:#ccf;"|Lalawigan ! style="background:#ccf;"|Lawak (km²) ! style="background:#ccf;"|Populasyon ! style="background:#ccf;"|Densidad (inh./km²) |- | [[Lalawigan ng Ancona]] | 1,940 | 474,630 | 244.6 |- | [[Lalawigan ng Ascoli Piceno]] | 2,087 | 388,621 | 186.2 |- |[[Lalawigan ng Fermo]] | | | |- | [[Lalawigan ng Macerata]] | 2,774 | 321,973 | 116.1 |- | [[Lalawigan ng Pesaro at Urbino]] | 2,892 | 380,695 | 131.6 |} {{Marche}} {{regions of Italy}} {{Stub|Italya}} [[Kategorya:Mga rehiyon ng Italya]] [[Kaurian:Marche]] 6nrmzct6tvllsuydsanw4abblf0sibi Francavilla d'Ete 0 138318 1962587 1929826 2022-08-13T03:28:30Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1018929873|Francavilla d'Ete]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Francavilla d'Ete|official_name=Comune di Francavilla d'Ete|native_name=|image_skyline=Campagna francavilla.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|11|N|13|32|E|type:city(977)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]]|frazioni=|mayor_party=|mayor=Nicolino Carolini|area_footnotes=|area_total_km2=10.2|population_footnotes=|population_demonym=Francavillesi|elevation_footnotes=|elevation_m=224|saint=|day=|postal_code=63020|area_code=0734|website={{Official website|http://www.comunefrancavilladete.it/hh/index.php}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Francavilla d'Ete''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|50|km|mi}} timog ng [[Ancona]] at mga {{Convert|35|km|mi}} hilaga ng [[Ascoli Piceno]]. Ang Francavilla d'Ete ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Corridonia]], [[Fermo]], [[Mogliano]], [[Monte San Pietrangeli]], at [[Montegiorgio]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] pimptr7mjvdlx58jalveslc57cnh2mx 1962590 1962587 2022-08-13T03:34:32Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Francavilla d'Ete|official_name=Comune di Francavilla d'Ete|native_name=|image_skyline=Campagna francavilla.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|11|N|13|32|E|type:city(977)_region:IT|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]]|frazioni=|mayor_party=|mayor=Nicolino Carolini|area_footnotes=|area_total_km2=10.2|population_footnotes=|population_demonym=Francavillesi|elevation_footnotes=|elevation_m=224|saint=|day=|postal_code=63020|area_code=0734|website={{Official website|http://www.comunefrancavilladete.it/hh/index.php}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Francavilla d'Ete''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|50|km|mi}} timog ng [[Ancona]] at mga {{Convert|35|km|mi}} hilaga ng [[Ascoli Piceno]]. Ang Francavilla d'Ete ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Corridonia]], [[Fermo]], [[Mogliano]], [[Monte San Pietrangeli]], at [[Montegiorgio]]. == Pisikal na heograpiya == Matatagpyan ang Francavilla d'Ete sa tuktok ng isang burol, na matatagpuan sa pagitan ng mga lambak ng mgg ilog ng Fosa at [[Ete Morto]]. Ang orihinal na urbanong nukleo ay pareho na napanatili ngayon, kasama ang pangunahing plaza na pinalitan ang estruktura ng sinaunang kastilyo. Ang maburol na lugar na nakapalibot sa Francavilla ay bumababa sa dagat sa silangan at nagbibigay daan sa hanay ng kabundukang [[Kabundukang Sibillino|Sibillino]] sa kanluran. == Kasaysayan == [[File:Campagna_francavilla.jpg|link=https://it.wikipedia.org/wiki/File:Campagna_francavilla.jpg|left|thumb|Ang kanayunan malapit sa Francavilla d'Ete, sa daang panlalawigan na patungo sa [[Montegiorgio]].]] Ang mga pinagmulan ng unang pagsasama-sama ng mga lungsod ay sinusubaybayan mula sa mga pinagmulan hanggang sa taong 1140, nang ang mga pangunahing tagapaglingkod ng mga Konde ng Gualdrama at Montirone ay tumakas upang magtago sa [[Bundok Tiziano]], kung saan nakatayo ngayon ang Francavilla, upang magbunga ng isang pagtitipon na malaya mula sa pagkaalipin, tiyak na "franco", kung saan marahil nanggaling ang pangalang Francavilla. == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] 9kt5y2bc3crmwkdvl19iecaffbg71ly Grottazzolina 0 138319 1962588 1929932 2022-08-13T03:29:59Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1102541811|Grottazzolina]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Grottazzolina|official_name=Comune di Grottazzolina|native_name=|image_skyline=Piazza_grotta.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Grottazzolina-Stemma.gif|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|07|N|13|36|E|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)|frazioni=|mayor_party=Rinascita grottese|mayor=Alberto Antognozzi|area_footnotes=|area_total_km2=9|population_footnotes=<ref>Demographics data from [[National Institute of Statistics (Italy)|ISTAT]]</ref>|population_demonym=Grottesi|elevation_footnotes=|elevation_m=222|saint=Madonna del SS. Sacramento|day=Unang Linggo ng Hunyo|postal_code=63024|area_code=0734|website={{Official website|http://www.comune.grottazzolina.ap.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Grottazzolina''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]]. == Kamkabal na bayan - kakambal na lungsod == * {{Flagicon|HUN}} [[Komádi]] – [[Hungary|Unggarya]] * {{Flagicon|HUN}} [[2nd district ng Budapest|Ikalawang distrito ng Budapest]] – [[Hungary|Unggarya]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.comune.grottazzolina.ap.it/ Website ng komunidad] {{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] 0prrpw2q8jo8g9x3kkesw85y9x33t2o 1962595 1962588 2022-08-13T03:42:20Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Grottazzolina|official_name=Comune di Grottazzolina|native_name=|image_skyline=Piazza_grotta.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=Grottazzolina-Stemma.gif|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|07|N|13|36|E|display=inline}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)|frazioni=|mayor_party=Rinascita grottese|mayor=Alberto Antognozzi|area_footnotes=|area_total_km2=9|population_footnotes=<ref>Demographics data from [[National Institute of Statistics (Italy)|ISTAT]]</ref>|population_demonym=Grottesi|elevation_footnotes=|elevation_m=222|saint=Madonna del SS. Sacramento|day=Unang Linggo ng Hunyo|postal_code=63024|area_code=0734|website={{Official website|http://www.comune.grottazzolina.ap.it/}}|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Grottazzolina''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]]. == Kasaysayan<ref>{{Cita web |url=http://www.comune.grottazzolina.ap.it/pagina651_la-storia.html |titolo=La Storia |data=2012-06-12 |lingua=it |accesso=2019-09-16}}</ref> == Sa gitna ng Lalawigan ng Fermo, nasa kalagitnaan ng Dagat Adriatico at ng [[Kabundukang Sibillino]], sa isang banayad na burol na 227 metro sa ibabaw ng antas ng dagat, nakatatag ang Grottazzolina (3400 inhab.), Isang bayan na may makasaysayang yaring-kamay at entrepreneurial na bokasyon. Ang kasaysayan nito ay may napakasinaunang pinagmulan. Ang mga arkeolohiko na paghuhukay ng nekoropolis na Picena, na isinagawa sa pagitan ng 1948 at 1953, ay nagpapatotoo sa mga unang pamayanan sa teritoryo noong ikawalong siglo BK. Pagkatapos ang teritoryo ay naipasa sa kontrol ng mga Romano (mula sa panahon ng Romano ang ilang mga libingan sa parehong lugar ng nekropolis na Piceo) at nagdusa buhat ng mga barbarong paglusbog. Patungo sa kalagitnaan ng ika-10 siglo AD. ang kastilyo ay itinayo ng mga monghe ng Farfensi, ang unang tinirahan na nukleo ng bayan, na tinatawag na Montebello; ilang sandali matapos itong pumasa sa ilalim ng dominasyon ng mga Kanon ng Katedral ng Fermo, na pinalitan ang pangalan nito sa Grotta dei Canonici (Crypta Canonicorum). == Kamkabal na bayan - kakambal na lungsod == * {{Flagicon|HUN}} [[Komádi]] – [[Hungary|Unggarya]] * {{Flagicon|HUN}} [[2nd district ng Budapest|Ikalawang distrito ng Budapest]] – [[Hungary|Unggarya]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.comune.grottazzolina.ap.it/ Website ng komunidad] {{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] jcxqo84q7jtbv8lquvbr87nbjkyl41u Lapedona 0 138321 1962586 1939115 2022-08-13T03:25:17Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1093484324|Lapedona]]" wikitext text/x-wiki [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Lapedona''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} timog-silangan ng [[Ancona]] at mga {{Convert|35|km|mi}} hilagang-silangan ng [[Ascoli Piceno]]. Noong Disyembre 31, 2004, mayroon itong populasyon na 1,157 at may lawak na {{Convert|14.8|km2|mi2}}.<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref> Ang Lapedona ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Altidona]], [[Campofilone]], [[Fermo]], [[Montefiore dell'Aso]], [[Monterubbiano]], at [[Moresco]]. == Ebolusyong demograpiko == <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.8) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:455 height:303 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:3000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1861 text:1861 bar:1871 text:1871 bar:1881 text:1881 bar:1901 text:1901 bar:1911 text:1911 bar:1921 text:1921 bar:1931 text:1931 bar:1936 text:1936 bar:1951 text:1951 bar:1961 text:1961 bar:1971 text:1971 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2001 text:2001 PlotData= color:barra width:20 align:left bar:1861 from: 0 till:1375 bar:1871 from: 0 till:1383 bar:1881 from: 0 till:1374 bar:1901 from: 0 till:1556 bar:1911 from: 0 till:1684 bar:1921 from: 0 till:1641 bar:1931 from: 0 till:1763 bar:1936 from: 0 till:1856 bar:1951 from: 0 till:1942 bar:1961 from: 0 till:1672 bar:1971 from: 0 till:1306 bar:1981 from: 0 till:1143 bar:1991 from: 0 till:1168 bar:2001 from: 0 till:1148 PlotData= bar:1861 at:1375 fontsize:XS text: 1375 shift:(-8,5) bar:1871 at:1383 fontsize:XS text: 1383 shift:(-8,5) bar:1881 at:1374 fontsize:XS text: 1374 shift:(-8,5) bar:1901 at:1556 fontsize:XS text: 1556 shift:(-8,5) bar:1911 at:1684 fontsize:XS text: 1684 shift:(-8,5) bar:1921 at:1641 fontsize:XS text: 1641 shift:(-8,5) bar:1931 at:1763 fontsize:XS text: 1763 shift:(-8,5) bar:1936 at:1856 fontsize:XS text: 1856 shift:(-8,5) bar:1951 at:1942 fontsize:XS text: 1942 shift:(-8,5) bar:1961 at:1672 fontsize:XS text: 1672 shift:(-8,5) bar:1971 at:1306 fontsize:XS text: 1306 shift:(-8,5) bar:1981 at:1143 fontsize:XS text: 1143 shift:(-8,5) bar:1991 at:1168 fontsize:XS text: 1168 shift:(-8,5) bar:2001 at:1148 fontsize:XS text: 1148 shift:(-8,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Datos mula sa ISTAT </timeline> == Mga taong may kaugnayan sa Lapedona == * [[Savino Marè]] (1964- ), aktor, manunulat at potograpo. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [https://web.archive.org/web/20070311070045/http://www.asonetcultura.it/lapedona/index.asp www.asonetcultura.it/lapedona/index.asp] {{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] tf1g5x6wpvzl8cozelpvu5bu5741fiq 1962592 1962586 2022-08-13T03:39:40Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] {{Infobox Italian comune|name=Lapedona|official_name=Comune di Lapedona|native_name=|image_skyline=Lapedona 2019 02.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=Simbahan nina San Nicolas at San Martin|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|7|N|13|46|E|type:city(1,157)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Giuseppe Taffetani|area_footnotes=|area_total_km2=14.8|population_footnotes=|population_total=1157|population_as_of=Disyembre 2004|pop_density_footnotes=|population_demonym=Lapedonesi|elevation_footnotes=|elevation_m=264|twin1=|twin1_country=|saint=|day=|postal_code=63010|area_code=0734 936321|website={{Official website|http://www.asonetcultura.it/lapedona/index.asp}}|footnotes=}}Ang '''Lapedona''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|60|km|mi}} timog-silangan ng [[Ancona]] at mga {{Convert|35|km|mi}} hilagang-silangan ng [[Ascoli Piceno]]. Noong Disyembre 31, 2004, mayroon itong populasyon na 1,157 at may lawak na {{Convert|14.8|km2|mi2}}.<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref> Ang Lapedona ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Altidona]], [[Campofilone]], [[Fermo]], [[Montefiore dell'Aso]], [[Monterubbiano]], at [[Moresco]]. == Pisikal na heograpiya == Ang teritoryo ng munisipyo ay nasa hangganan mula hilaga hanggang silangan kasama ng [[Fermo]], [[ilog Aso]], at [[Altidona]] sa timog at sa kanluran kasama ang [[Moresco (Italya)|Moresco]] at [[Monterubbiano]]. Pangunahing maburol ang tanawin nito, maliban sa nayon ng Valdaso, na halos ganap na patag. Karamihan sa mga naninirahan ay nakatira sa kanayunan. Ang sentrong pangkasaysayan ay nagpapanatili ng orihinal nitong ustruktura ng isang medyebal na kastilyo, na napapalibutan ng mga pader at may dalawang tarangkahang papasok: Porta da Sole at Porta Marina, ang huli ay pinalamutian ng mga "[[dovetail]]" na merlon at ang tanging daanan. == Ebolusyong demograpiko == <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.8) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:455 height:303 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:3000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1861 text:1861 bar:1871 text:1871 bar:1881 text:1881 bar:1901 text:1901 bar:1911 text:1911 bar:1921 text:1921 bar:1931 text:1931 bar:1936 text:1936 bar:1951 text:1951 bar:1961 text:1961 bar:1971 text:1971 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2001 text:2001 PlotData= color:barra width:20 align:left bar:1861 from: 0 till:1375 bar:1871 from: 0 till:1383 bar:1881 from: 0 till:1374 bar:1901 from: 0 till:1556 bar:1911 from: 0 till:1684 bar:1921 from: 0 till:1641 bar:1931 from: 0 till:1763 bar:1936 from: 0 till:1856 bar:1951 from: 0 till:1942 bar:1961 from: 0 till:1672 bar:1971 from: 0 till:1306 bar:1981 from: 0 till:1143 bar:1991 from: 0 till:1168 bar:2001 from: 0 till:1148 PlotData= bar:1861 at:1375 fontsize:XS text: 1375 shift:(-8,5) bar:1871 at:1383 fontsize:XS text: 1383 shift:(-8,5) bar:1881 at:1374 fontsize:XS text: 1374 shift:(-8,5) bar:1901 at:1556 fontsize:XS text: 1556 shift:(-8,5) bar:1911 at:1684 fontsize:XS text: 1684 shift:(-8,5) bar:1921 at:1641 fontsize:XS text: 1641 shift:(-8,5) bar:1931 at:1763 fontsize:XS text: 1763 shift:(-8,5) bar:1936 at:1856 fontsize:XS text: 1856 shift:(-8,5) bar:1951 at:1942 fontsize:XS text: 1942 shift:(-8,5) bar:1961 at:1672 fontsize:XS text: 1672 shift:(-8,5) bar:1971 at:1306 fontsize:XS text: 1306 shift:(-8,5) bar:1981 at:1143 fontsize:XS text: 1143 shift:(-8,5) bar:1991 at:1168 fontsize:XS text: 1168 shift:(-8,5) bar:2001 at:1148 fontsize:XS text: 1148 shift:(-8,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Datos mula sa ISTAT </timeline> == Mga taong may kaugnayan sa Lapedona == * [[Savino Marè]] (1964- ), aktor, manunulat at potograpo. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [https://web.archive.org/web/20070311070045/http://www.asonetcultura.it/lapedona/index.asp www.asonetcultura.it/lapedona/index.asp] {{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Official website different in Wikidata and Wikipedia]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] afeessozyau8mrfuklfv7stw3z5xykq Magliano di Tenna 0 138323 1962593 1939157 2022-08-13T03:40:09Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1020375663|Magliano di Tenna]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Magliano di Tenna|official_name=Comune di Magliano di Tenna|native_name=|image_skyline=FM-Magliano-di-Tenna-1928-Chiesa-Parrocchiale-San-Gregorio-Magno.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=Simbahang Parokya ng San Gregorio Magno (Magliano di Tenna 1928)|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|8|N|13|35|E|type:city(1,312)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Nello De Angelis|area_footnotes=|area_total_km2=7.8|population_footnotes=|population_demonym=|elevation_footnotes=|elevation_m=|saint=|day=|postal_code=63020|area_code=0734|website=|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Magliano di Tenna''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|50|km|mi}} sa timog ng [[Ancona]] at mga {{Convert|30|km|mi}} hilaga ng [[Ascoli Piceno]]. Noong Disyembre 31, 2004, mayroon itong populasyon na 1,312 at may lawak na {{Convert|7.8|km2|mi2}}.<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref> Ang Magliano di Tenna ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Fermo]], [[Grottazzolina]], [[Montegiorgio]], at [[Rapagnano]]. == Ebolusyong demograpiko == <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.8) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:455 height:303 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:2000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1861 text:1861 bar:1871 text:1871 bar:1881 text:1881 bar:1901 text:1901 bar:1911 text:1911 bar:1921 text:1921 bar:1931 text:1931 bar:1936 text:1936 bar:1951 text:1951 bar:1961 text:1961 bar:1971 text:1971 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2001 text:2001 PlotData= color:barra width:20 align:left bar:1861 from: 0 till:1078 bar:1871 from: 0 till:1071 bar:1881 from: 0 till:1091 bar:1901 from: 0 till:1298 bar:1911 from: 0 till:1323 bar:1921 from: 0 till:1407 bar:1931 from: 0 till:1425 bar:1936 from: 0 till:1396 bar:1951 from: 0 till:1350 bar:1961 from: 0 till:1298 bar:1971 from: 0 till:1191 bar:1981 from: 0 till:1080 bar:1991 from: 0 till:1069 bar:2001 from: 0 till:1204 PlotData= bar:1861 at:1078 fontsize:XS text: 1078 shift:(-8,5) bar:1871 at:1071 fontsize:XS text: 1071 shift:(-8,5) bar:1881 at:1091 fontsize:XS text: 1091 shift:(-8,5) bar:1901 at:1298 fontsize:XS text: 1298 shift:(-8,5) bar:1911 at:1323 fontsize:XS text: 1323 shift:(-8,5) bar:1921 at:1407 fontsize:XS text: 1407 shift:(-8,5) bar:1931 at:1425 fontsize:XS text: 1425 shift:(-8,5) bar:1936 at:1396 fontsize:XS text: 1396 shift:(-8,5) bar:1951 at:1350 fontsize:XS text: 1350 shift:(-8,5) bar:1961 at:1298 fontsize:XS text: 1298 shift:(-8,5) bar:1971 at:1191 fontsize:XS text: 1191 shift:(-8,5) bar:1981 at:1080 fontsize:XS text: 1080 shift:(-8,5) bar:1991 at:1069 fontsize:XS text: 1069 shift:(-8,5) bar:2001 at:1204 fontsize:XS text: 1204 shift:(-8,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Datos mula sa ISTAT </timeline> == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] 1thockcwadji5uzpy8rnise9xja562s 1962596 1962593 2022-08-13T03:44:39Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Magliano di Tenna|official_name=Comune di Magliano di Tenna|native_name=|image_skyline=FM-Magliano-di-Tenna-1928-Chiesa-Parrocchiale-San-Gregorio-Magno.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=Simbahang Parokya ng San Gregorio Magno (Magliano di Tenna 1928)|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|8|N|13|35|E|type:city(1,312)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Nello De Angelis|area_footnotes=|area_total_km2=7.8|population_footnotes=|population_demonym=|elevation_footnotes=|elevation_m=|saint=|day=|postal_code=63020|area_code=0734|website=|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Magliano di Tenna''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|50|km|mi}} sa timog ng [[Ancona]] at mga {{Convert|30|km|mi}} hilaga ng [[Ascoli Piceno]]. Noong Disyembre 31, 2004, mayroon itong populasyon na 1,312 at may lawak na {{Convert|7.8|km2|mi2}}.<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref> Ang Magliano di Tenna ay may hangganan sa mga sumusunod na munisipalidad: [[Fermo]], [[Grottazzolina]], [[Montegiorgio]], at [[Rapagnano]]. == Kasaysayan == Ayon sa isang 'di-dokumentadong tradisyon ito ay itinatag ng Mayano na mersenaryong kapitan nito. Ang Magliano di Tenna ay isang maliit na bayan sa gitnang lambak ng Tenna na nagpapanatili ng lahat ng mga katangian ng isang medyebal na bayan: ang mga pader, ang mga tore, ang mga bloke ng mga bahay na sumasama sa kanila kasunod ng mga pader, mga dobleng hanay na bahay sa loob ng kastilyo na tinatanaw ang mga tahimik na eskinita. Sa hilagang-kanlurang bahagi ay ang Porta da Bora, ang sinaunang at tanging pasukan sa kastilyo. Sa paglaon pa ay binuksan ang isa pang pinto, sa silangang bahagi, na tinatanaw ang pangunahing plaza. Mahirap masubaybayan ang pundasyon ng kastilyo, ngunit tiyak ang pagkakaroon nito sa 1030, ang taon kung saan binanggit ito para sa mga donasyong ginawa sa teritoryo ng Magliano. Mas kawili-wili ang donasyon noong Oktubre 1065 ni Adalberto del fu Longino kay Obispo Ulderico kung saan sinasabing si Magliano ay nasa ministeryo ng San Severino. Nakita nila ang terminong "castrum" na tumutukoy kay Magliano sa isang dokumento na may petsang 1199 na tumatalakay sa pagbabalik ng mga kastilyo ng Magliano, Alteta, Ripe Cerreti, Grotta al Visdomino Adenolfo ng Kastilyo ng Montegiorgio na nakatanggap sa kanila noong panahon ni Marcovaldo. Kaya ang Magliano ay naging kastilyo ng Fermo, dumaan sa Montegiorgio at pagkatapos ay bumalik sa Fermo. Sa kabila ng pagiging "menor" na kastilyo, ang Magliano ay pinagtatalunan, dahil sa estratehikong posisyon nito, ng Montegiorgio at ng Fermo. Noong 1413 ang Magliano ay unang nasakop ng Malatesta at pagkatapos ay ng Sforza, upang bumalik noong 1416 sa ilalim ng kapangyarihan ng munisipalidad ng [[Fermo]]. == Ebolusyong demograpiko == <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.8) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:455 height:303 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:2000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1861 text:1861 bar:1871 text:1871 bar:1881 text:1881 bar:1901 text:1901 bar:1911 text:1911 bar:1921 text:1921 bar:1931 text:1931 bar:1936 text:1936 bar:1951 text:1951 bar:1961 text:1961 bar:1971 text:1971 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2001 text:2001 PlotData= color:barra width:20 align:left bar:1861 from: 0 till:1078 bar:1871 from: 0 till:1071 bar:1881 from: 0 till:1091 bar:1901 from: 0 till:1298 bar:1911 from: 0 till:1323 bar:1921 from: 0 till:1407 bar:1931 from: 0 till:1425 bar:1936 from: 0 till:1396 bar:1951 from: 0 till:1350 bar:1961 from: 0 till:1298 bar:1971 from: 0 till:1191 bar:1981 from: 0 till:1080 bar:1991 from: 0 till:1069 bar:2001 from: 0 till:1204 PlotData= bar:1861 at:1078 fontsize:XS text: 1078 shift:(-8,5) bar:1871 at:1071 fontsize:XS text: 1071 shift:(-8,5) bar:1881 at:1091 fontsize:XS text: 1091 shift:(-8,5) bar:1901 at:1298 fontsize:XS text: 1298 shift:(-8,5) bar:1911 at:1323 fontsize:XS text: 1323 shift:(-8,5) bar:1921 at:1407 fontsize:XS text: 1407 shift:(-8,5) bar:1931 at:1425 fontsize:XS text: 1425 shift:(-8,5) bar:1936 at:1396 fontsize:XS text: 1396 shift:(-8,5) bar:1951 at:1350 fontsize:XS text: 1350 shift:(-8,5) bar:1961 at:1298 fontsize:XS text: 1298 shift:(-8,5) bar:1971 at:1191 fontsize:XS text: 1191 shift:(-8,5) bar:1981 at:1080 fontsize:XS text: 1080 shift:(-8,5) bar:1991 at:1069 fontsize:XS text: 1069 shift:(-8,5) bar:2001 at:1204 fontsize:XS text: 1204 shift:(-8,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Datos mula sa ISTAT </timeline> == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] h4elgmmp7gptt3c0eo5t1zqz8za1n79 Massa Fermana 0 138324 1962589 1939184 2022-08-13T03:30:21Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1018247337|Massa Fermana]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Massa Fermana|official_name=Comune di Massa Fermana|native_name=|image_skyline=Massa fermana, porta sant'antonio.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|9|N|13|28|E|type:city(970)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Giampiero Tarulli|area_footnotes=|area_total_km2=7.7|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_demonym=Massetani|elevation_footnotes=|elevation_m=340|saint=San Lorenzo|day=Agosto 10|postal_code=63020|area_code=0734|website=|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Massa Fermana''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|50|km|mi}} timog ng [[Ancona]] at mga {{Convert|35|km|mi}} hilagang-kanluran ng [[Ascoli Piceno]]. Ang simbahang parokya ng [[Santi Lorenzo, Silvestro at Ruffino, Massa Fermana|Santi Lorenzo, Silvestro, e Ruffino]] ay naglalaman ng [[Retablo ng Massa Fermana]] (1468) ni [[Carlo Crivelli]]. Ang Tarngkahang San Antonio ay itinayo noong ika-14 na siglo. Noong 1946, naging alkalde ng bayang ito si [[Ada Natali]], bilang unang babaeng alkalde sa kasaysayan ng Italya. == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] aybshqyva7suaqa31dk2rzbqhyngwu4 1962597 1962589 2022-08-13T03:47:02Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox Commune Italya|name=Massa Fermana|official_name=Comune di Massa Fermana|native_name=|image_skyline=Massa fermana, porta sant'antonio.jpg|imagesize=|image_alt=|image_caption=|image_shield=|shield_alt=|image_map=|map_alt=|map_caption=|pushpin_label_position=|pushpin_map_alt=|coordinates={{coord|43|9|N|13|28|E|type:city(970)_region:IT|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|region=[[Marche]]|province=[[Lalawigan ng Fermo|Fermo]] (FM)|frazioni=|mayor_party=|mayor=Giampiero Tarulli|area_footnotes=|area_total_km2=7.7|population_footnotes=<ref name="istat">All demographics and other statistics: Italian statistical institute [[National Institute of Statistics (Italy)|Istat]].</ref>|population_demonym=Massetani|elevation_footnotes=|elevation_m=340|saint=San Lorenzo|day=Agosto 10|postal_code=63020|area_code=0734|website=|footnotes=}} [[Category:Articles with short description]] [[Category:Short description is different from Wikidata]] [[Category:Pages using infobox settlement with image map1 but not image map]] Ang '''Massa Fermana''' ay isang [[komuna]] (munisipalidad) sa [[Lalawigan ng Fermo]] sa rehiyon ng [[Marche]] ng [[Italya]], na matatagpuan mga {{Convert|50|km|mi}} timog ng [[Ancona]] at mga {{Convert|35|km|mi}} hilagang-kanluran ng [[Ascoli Piceno]]. Ang simbahang parokya ng [[Santi Lorenzo, Silvestro at Ruffino, Massa Fermana|Santi Lorenzo, Silvestro, e Ruffino]] ay naglalaman ng [[Retablo ng Massa Fermana]] (1468) ni [[Carlo Crivelli]]. Ang Tarngkahang San Antonio ay itinayo noong ika-14 na siglo. Noong 1946, naging alkalde ng bayang ito si [[Ada Natali]], bilang unang babaeng alkalde sa kasaysayan ng Italya. == Kultura == === Mga museo === Ang Pinacoteca ay isang maliit na museo na naglalaman ng ilang mga gawa ng sagradong sining. Sa bulwagan ng konseho ay naroon ang sinaunang koro na nagmula sa dating kumbentong Franciscano. Ang Museo ng mga sinaunang yaring-lansangan ay may mga lumang bisikleta at motorsiklo,<ref>{{Cita web |url=http://www.culturaitalia.it/opencms/it/temi/viewItem.jsp?language=it&case=&id=oai:culturaitalia.it:museiditalia-mus_9710 |titolo=Cultura Italia, un patrimonio da esplorare |accesso=2016-11-17}}</ref> ito ay naglalaman ng mga bisikleta na ginagamit para sa iba't ibang gawain sa trabaho. == Ekonomiya == === Yaring-kamay === Kabilang sa mga pinaka-tradisyonal, laganap at aktibong pang-ekonomiyang aktibidad ay mayroong mga [[Yaring-kamay|artesano]], tulad ng kilalang pagpoproseso ng [[dayami]], rush, at shavings, na naglalayong lumikha ng mga bag at sombrero.<ref name="Aci">{{cita libro|titolo=Atlante cartografico dell'artigianato|editore=A.C.I.|città=Roma|anno=1985|volume=2|p=10}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}}{{Lalawigan ng Fermo}} [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Italyano]] st6thtpd6s8qanbrft6w73m7lq1drhq A-1 Pictures 0 152243 1962678 1962481 2022-08-13T07:39:39Z GinawaSaHapon 102500 /* Pagtatag at mga unang taon */ wikitext text/x-wiki {{Use mdy dates}} {{Infobox company | name = A-1 Pictures Inc. | native_name = 株式会社A-1 Pictures | romanized_name = Kabushiki gaisha Ē-wan Pikuchāzu | logo = A-1 Pictures Logo.svg | logo_size = 130px | slogan = | vector_logo = | type = [[Kabushiki gaisha]]<br>[[Subsidiary]] | genre = | foundation = {{start date and age|2005|5|9}} | founder = Mikihiro Iwata | location = [[Suginami, Tokyo]], [[Hapón]] | origins = | key_people = Shinichiro Kashiwada <small>(Pangulo)</small><br />Masuo Ueda <small>(Pangalawang Pangulo)</small> | area_served = | industry = [[Istudyong pang-animasyon]] | products = [[Anime]] | revenue = | operating_income = | net_income = | owner = [[Sony Group Corporation]] | num_employees = 157 (Pebrero 2022)<ref>{{Cite web|title=Kyuujin Hyou (Sakuga)|script-title=ja:求 人 票 【作画】,|trans-title=Balota sa Alok na Trabaho (Animasyon)|format=pdf|url=https://a1p.jp/wp/wp-content/uploads/2021/02/2022jobpostingshain2.pdf}}</ref> | parent = [[Aniplex]] | subsid = | divisions = {{ubl|Departamento ng Animasyon{{efn|{{nihongo|Departamento ng Animasyon ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 動画部}}, ang namamahala sa animasyon.}}<br/>Departamento ng Sining{{efn|{{nihongo|Departamento ng Sining ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 美術部}}, ang namamahala sa sining.}}<br/>Departamento ng Potograpiya{{efn|{{nihongo|Departamento ng Potograpiya ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 撮影部}}, ang namamahala sa ''compositing'' (pagpapatong-patong) at epektong biswal.}}<br/>Departamento ng Kulay{{efn|{{nihongo|Departamento ng Pagtatapos ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 仕上部}}, ang namamahala sa kulay at pagpinta.}}}} | homepage = {{URL|https://a1p.jp/}} (sa Hapón) | footnotes = }} Ang {{Nihongo|'''A-1 Pictures Inc.'''|株式会社A-1 Pictures|Kabushiki gaisha Ē-wan Pikuchāzu|lead=yes}} ay isang [[istudyong pang-animasyon]] na nakabase sa [[Suginami, Tokyo]] sa [[Hapón]]. Itinatag ito noong 2005 ng dating producer ng [[Sunrise]] na si Mikihito Iwata.<ref name="cbrTop10">{{cite web|url=https://www.cbr.com/best-a-1-pictures-anime/|title=10 Best Anime from A-1 Pictures (According to IMDb)|trans-title=20 Pinakamagagandang Anime mula sa A-1 Pictures (Ayon sa IMDb)|lang=en|last=Jones|first=Isaiah|website=CBR|access-date=11 Agosto 2022|date=4 Oktubre 2019}}</ref> Subsidiary ito ng [[Aniplex]].<ref name="a1about">{{cite web|archive-url=https://web.archive.org/web/20220808204732/https://a1p.jp/about/|url=https://a1p.jp/about/|archive-date=8 Agosto 2022|access-date=11 Agosto 2022|title=About|trans-title=Patungkol|lang=ja|website=A-1 Pictures}}</ref> Ilan sa mga sikat na gawa nila ang ''[[Kaguya-sama wa Kokurasetai: Tensaitachi no Ren'ai Zunousen]]'', ''[[Sword Art Online]]'', ''[[Shigatsu wa Kimi no Uso]]'', at ''[[Fairy Tail]]''. == Kasaysayan == === Pagtatag at mga unang taon === Itinatag ang A-1 Pictures noong ika-9 ng Mayo 2005 sa ilalim ng [[Aniplex]], ang sangay ng [[Sony Music Entertainment Japan]] para sa mga produksiyon ng [[anime]]. Una nilang prinodyus ang orihinal na anime na ''[[Zenmai Zamurai]]'' noong 2006 hanggang 2009. Noong 2007 naman, ipinalabas nila ang anime ng sikat na [[baseball]] [[manga]] na ''[[Big Windup!|Ookiku Furikabutte]]'', at nagdaos ng panel para rito sa [[Tokyo International Anime Fair]].<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-03-27/taf-2007-a-1-pictures-discusses-ookiku-furikabutte|date=28 Marso 2007|title=TAF 2007: A-1 Pictures Discusses ''Ookiku Furikabutte''|trans-title=TAF 2007: Pinag-usapan ng A-1 Pictures ang ''Ookiku Furikabutte''|lang=en|last=Miller|first=Evan|website=[[Anime News Network]]|access-date=11 Agosto 2022}}</ref> Sa parehong taon, nagdaos rin sila ng panel sa [[Anime Expo]] na ginanap sa [[Long Beach, California]] sa [[Estados Unidos]].<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-05-21/new-aniplex-backed-studio-to-hold-panel-at-anime-expo|date=22 Mayo 2007|access-date=11 Agosto 2022|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|title=New Aniplex-Backed Studio to Hold Panel at Anime Expo|trans-title=Bagong Istudyo ng Aniplex, Magdadaos ng Panel sa Anime Expo|lang=en}}</ref> Sila ang napiling istudyo ng cable channel na [[Animax]] para isa-anime ang ''Takane no Jitensha'', ang nanalong script sa ika-6 na edisyon ng [[Gawad Animax|Animax Awards]], na ipinalabas sa naturang channel noong 2008.<ref>{{cite web|title=6th Animax Award-Winning Scripts Announced|trans-title=Inanunsyo na ang mga Nanalong Script sa Ika-6 na Animax Awards|lang=en|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-09-10/6th-animax-award-winning-scripts-announced|last=Loo|first=Egan|date=10 Setyembre 2007|access-date=11 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Noong ika-8 ng Nobyembre, inanunsyo nila ang pagsasa-anime nila sa popular na video game na ''[[Persona 3]]''. Pinamagatang ''[[Persona: Trinity Soul]]'', sequel ito ng laro na ipinalabas noong Enero 2008.<ref>{{cite web|title=''Persona 3'' Game Adapted as Television Anime for January (Updated)|trans-title=Isina-anime ang Larong ''Persona 3'' na ipapalabas sa Enero (Na-update)|last=Loo|first=Egan|date=8 Nobyembre 2008|access-date=11 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-11-07/persona-3-game-adapted-as-television-anime|lang=en}}</ref> Samantala, inanunsyo naman noong Marso 2008 sa [[Tokyo International Anime Fair]] ang pagprodyus nila sa bagong anime ng seryeng ''[[Tetsuwan Birdy]]''.<ref>{{cite web|date=23 Marso 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=New ''Birdy's'' Title Revealed: ''Birdy the Mighty Decode''|trans-title=Binunyag na ang Bagong ''Birdy's'': ''Birdy the Mighty Decode''|lang=en|last=Loo|first=Egan|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-03-22/new-birdy-title-revealed-birdy-the-mighty-decode|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Pinamagatang ''Tetsuwan Birdy Decode'', ipinalabas ito noong Hulyo 2008 hanggang Marso 2009. Inanunsyo naman sa isyu ng magasin na ''[[Animedia]]'' para sa Agosto 2008 ang anime ng manga na ''[[Black Butler|Kuroshitsuji]]'', na ipinalabas noong Oktubre ng taong ding yon, hanggang Marso 2009.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-07-11/kuroshitsuji-anime-confirmed-to-premiere-this-fall|last=Loo|first=Egan|date=11 Hulyo 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=Kuroshitsuji Anime Confirmed to Premiere This Fall|trans-title=Kumpirmadong Magpi-premiere Ngayon Taglagas ang Anime ng ''Kuroshitsuji''|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Sa parehong buwan din nila ipinalabas ang anime ng manga na ''[[Kannagi]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-08-15/kannagi-crazy-shrine-maidens-anime-trailer-streamed|last=Loo|first=Egan|date=16 Agosto 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=''Kannagi: Crazy Shrine Maidens'' Anime Trailer Streamed|trans-title=Nai-stream na ang Trailer ng Anime ng ''Kannagi: Crazy Shrine Maidens''|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Samantala, inanunsyo naman noong Nobyembre 2008 na sila ang gagawa sa anime ng [[larong bidyo|video game]] ng [[Sega]] na ''[[Senjou no Valkyria]]'', na ipinalabas naman noong Abril hanggang Setyembre 2009.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-11-12/valkyria-chronicles-game-to-get-tv-anime-next-spring|date=12 Nobyembre 2008|access-date=13 Agosto 2022|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|title=''Valkyria Chronicles'' Game to Get TV Anime Next Spring (Updated)|trans-title=Magkakaroon ng TV Anime ang Larong ''Valkyria Chronicles'' sa Darating na Tagsibol (Na-update)|lang=en}}</ref> Noong Hunyo 2009 naman, inanunsyo sa magasin na ''[[Weekly Shounen]]'' na sila, kasama ang istudyong [[Satelight]], ang gagawa sa anime ng [[shounen]] manga na ''[[Fairy Tail]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2009-06-26/fairy-tail-manga-gets-anime-adaptation-green-lit|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|title=''Fairy Tail'' Manga Gets TV Anime Green-Lit for Fall (Updated)|trans-title=Nakuha ng Manga na ''Fairy Tail'' ang Greenlit sa TV Anime (Na-update)|lang=en|date=27 Hunyo 2009|access-date=13 Agosto 2022}}</ref> Nagkaroon ito ng 328 episode na umere mula Oktubre 2009 hanggang Setyembre 2019. === 2010s === === 2020s === ==Mga Gawa== ===Seryeng Pantelebisyon=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Orihinal na Channel !! Simula ng unang pagpapalabas !! Katapusan ng unang pagpapalabas !! Mga banggit |- | ''[[Zenmai Zamurai]]'' || [[NHK Educational TV|NHK E]] || 3 Abril 2006 || 26 Marso 2010 || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang No Side |- | ''Robby & Kerobby'' || [[TV Tokyo]] || 1 Abril 2007 || 30 Marso 2008 || Orihinal na gawa |- | ''[[Big Windup!]]'' || [[Tokyo Broadcasting System|TBS]], [[Mainichi Broadcasting System|MBS]] || 12 Abril 2007 || 28 Setyembre 2007 || Base sa manga ni [[Asa Higuchi]] |- | ''[[Persona: Trinity Soul]]'' || [[Tokyo Metropolitan Television|Tokyo MX]], [[Nippon BS Broadcasting|BS11]] || 5 Enero 2008 || 28 Hunyo 2008 || Base sa laro ng [[Atlus]] |- | ''[[Tetsuwan Birdy|Tetsuwan Birdy: Decode]]'' || [[Television Saitama|TV Saitama]] || 4 Hulyo 2008 || 29 Setyembre 2008 || Base sa manga ni [[Masami Yuki]] |- | ''[[Black Butler]]'' || MBS || 3 Oktubre 2008 || 27 Marso 2009 || Base sa manga ni [[Yana Toboso]] |- | ''[[Kannagi: Crazy Shrine Maidens]]'' || Tokyo MX || 4 Oktubre 2008 || 27 Disyembre 2008 || Base sa manga ni Eri Takenashi<br/>Katulong ang [[Ordet (company)|Ordet]] |- | ''[[Tetsuwan Birdy|Tetsuwan Birdy: Decode 2]]'' || [[Sun Television|SUN-TV]] || 9 Enero 2009 || 28 Mayo 2009 || Pagpapatuloy sa ''Tetsuwan Birdy: Decode'' |- | ''[[Valkyria Chronicles]]'' || MBS || 4 Abril 2009 || 26 Setyembre 2009 || Based on a video game by [[Sega]] |- | ''[[Fairy Tail]]'' || [[TX Network|TXN]] (TV Tokyo) || 12 Oktubre 2009 (first series)<br/>5 Abril 2014 (second series)|| 30 Marso 2013 (first series)<br/>26 Marso 2016 (second series)|| Base sa manga ni [[Hiro Mashima]]<br/>Katulong ang [[Satelight]] (unang serye) at Bridge (pangalawang series) |- | ''[[Sound of the Sky]]'' || TV Tokyo || 5 Enero 2010 || 22 Marso 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Ōkiku Furikabutte|Ōkiku Furikabutte ~Natsu no Taikai-hen~]]'' || MBS, TBS || 1 Abril 2010 || 24 Hunyo 2010 || Pagpapatuloy sa ''Big Windup!'' |- | ''[[Working!!]]'' || Tokyo MX || 4 Abril 2010 || 26 Hunyo 2010 || Base sa manga ni Karino Takatsu |- | ''[[Night Raid 1931]]'' || TV Tokyo || 5 Abril 2010 || 28 Hunyo 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Black Butler|Black Butler II]]'' || MBS || 2 Hulyo 2010 || 17 Setyembre 2010 || Pagpapatuloy sa ''Black Butler'' |- | ''[[Occult Academy]]'' || TV Tokyo || 6 Hulyo 2010 || 27 Setyembre 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Togainu no Chi]]'' || MBS, TBS || 7 Oktubre 2010 || 23 Disyembre 2010 || Base sa laro ng [[Nitro+chiral]] |- | ''[[Fractale]]'' || [[Fuji TV]] || 14 Enero 2011 || 1 Abril 2011 || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang Ordet |- | ''[[Anohana: The Flower We Saw That Day]]'' || Fuji TV || 15 Abril 2011 || 24 Hunyo 2011 || Orihinal na gawa |- | ''[[Blue Exorcist]]'' || [[Japan News Network|JNN]] (MBS) || 17 Abril 2011 || 2 Oktubre 2011 || Base sa manga ni Kazue Kato |- | ''[[Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2011 || 24 Setyembre 2011 || Base sa laro ng [[Nippon Ichi Software]] |- | ''[[The Idolmaster]]'' || TBS || 8 Hulyo 2011 || 23 Disyembre 2011 || Base sa laro ng [[Namco Bandai]] |- | ''[[Working!!|Working'!!]]'' || Tokyo MX || 1 Oktubre 2011 || 24 Disyembre 2011 || Pagpapatuloy sa ''Working!!'' |- | ''[[Space Brothers (manga)|Space Brothers]]'' || [[Nippon Television Network System|NNS]] ([[Yomiuri Telecasting Corporation|ytv]]) || 1 Abril 2012 || 22 Marso 2014 || Base sa manga ni Chūya Koyama |- | ''[[Tsuritama]]'' || Fuji TV || 12 Abril 2012 || 28 Hunyo 2012 || Orihinal na gawa |- | ''[[Sword Art Online]]'' || Tokyo MX || 7 Hulyo 2012 || 22 Disyembre 2012 || Base sa magaang nobela ni [[Reki Kawahara]] |- | ''[[From the New World (novel)|From the New World]]'' || [[TV Asahi]] || 28 Setyembre 2012 || 23 Marso 2013 || Base sa nobela ni Yūsuke Kishi |- | ''[[Chō Soku Henkei Gyrozetter]]'' || TXN (TV Tokyo) || 2 Oktubre 2012 || 24 Setyembre 2013 || Base sa laro ng [[Square Enix]] |- | ''[[Magi (manga)|Magi: The Labyrinth of Magic]]'' || JNN (MBS) || 7 Oktubre 2012 || 31 Marso 2013 || Base sa manga ni [[Shinobu Ohtaka]] |- | ''[[Ore no Kanojo to Osananajimi ga Shuraba Sugiru]]'' || Tokyo MX || 6 Enero 2013 || 31 Marso 2013 || Base sa magaang nobela ni Yūji Yūji |- | ''[[Vividred Operation]]'' || MBS || 11 Enero 2013 || 29 Marso 2013 || Orihinal na gawa |- | ''[[Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%|Uta no Prince-sama: Maji Love 2000%]]'' || [[Television Aichi Broadcasting|TV Aichi]] || 3 Abril 2013 || 26 Hunyo 2013 || Pagpapatuloy sa ''Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%'' |- | ''[[Ore no Imōto ga Konnani Kawaii Wake ga Nai]].'' || Tokyo MX || 7 Abril 2013 || 30 Hunyo 2013 || Base sa magaang nobela ni Tsukasa Fushimi<br/>Pagpapatuloy sa ''Ore no Imōto ga Konnani Kawaii Wake ga Nai'' |- | ''[[Servant x Service]]'' || [[Asahi Broadcasting Corporation|ABC]] || 4 Hulyo 2013 || 26 Setyembre 2013 || Base sa manga ni Karino Takatsu |- | ''[[Silver Spoon (manga)|Silver Spoon]]'' || Fuji TV || 11 Hulyo 2013 || 19 Setyembre 2013 || Base sa manga ni [[Hiromu Arakawa]] |- | ''[[Magi (manga)|Magi: The Kingdom of Magic]]'' || JNN (MBS) || 6 Oktubre 2013 || 30 Marso 2014 || Pagpapatuloy sa ''Magi: The Labyrinth of Magic'' |- | ''[[Galilei Donna]]'' || Fuji TV || 10 Oktubre 2013 || 20 Disyembre 2013 || Orihinal na gawa |- | ''[[Silver Spoon (manga)|Silver Spoon II]]'' || Fuji TV || 9 Enero 2014 || 27 Marso 2014 || Pagpapatuloy sa ''Silver Spoon'' |- | ''[[World Conquest Zvezda Plot]]'' || Tokyo MX || 11 Enero 2014 || 29 Marso 2014 || Orihinal na gawa |- | ''[[Nanana's Buried Treasure]]'' || Fuji TV || 10 Abril 2014 || 19 Hunyo 2014 || Base sa magaang nobela ni Kazuma Ōtorino |- | ''[[Aldnoah.Zero]]'' || Tokyo MX || 5 Hulyo 2014 (Part 1)<br/>10 Enero 2015 (Part 2) || 20 Setyembre 2014 (Part 1)<br/>28 Marso 2015 (Part 2)<br/> || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang [[Troyca|TROYCA]] |- | ''[[Sword Art Online|Sword Art Online II]]'' || Tokyo MX || 5 Hulyo 2014 || 20 Disyembre 2014 || Pagpapatuloy sa ''Sword Art Online'' |- | ''[[Persona 4: The Animation|Persona 4: The Golden Animation]]'' || MBS || 10 Hulyo 2014 || 25 Setyembre 2014 || Base sa laro ng [[Atlus]] |- | ''[[Black Butler|Black Butler: Book of Circus]]'' || MBS || 10 Hulyo 2014 || 11 Setyembre 2014|| Kaugnay sa ''Black Butler'' |- | ''[[Magic Kaito|Magic Kaito 1412]]'' || NNS (ytv) || 4 Oktubre 2014 || 28 Marso 2015 || Base sa manga ni [[Gosho Aoyama]] |- | ''[[The Seven Deadly Sins (manga)|The Seven Deadly Sins]]'' || JNN (MBS) || 5 Oktubre 2014 || 29 Marso 2015 || Base sa manga ni [[Nakaba Suzuki]] |- | ''[[Your Lie in Abril]]'' || Fuji TV || 9 Oktubre 2014 || 19 Marso 2015 || Base sa manga ni Naoshi Arakawa |- | ''[[Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend]]'' || Fuji TV || 8 Enero 2015 || 26 Marso 2015 || Base sa magaang nobela ni Fumiaki Maruto |- | ''[[The Idolmaster Cinderella Girls]]'' || Tokyo MX || 10 Enero 2015 || 11 Abril 2015 || Base sa isang larong pang-sosyal ng [[Namco Bandai]] seryeng ''[[The Idolmaster]]'' |- | ''[[Magical Girl Lyrical Nanoha ViVid]]'' || Tokyo MX || 3 Abril 2015 || 19 Hunyo 2015 || Base sa manga ni Masaki Tsuzuki |- | ''[[Gunslinger Stratos|Gunslinger Stratos: THE ANIMATION]]'' || Tokyo MX || 4 Abril 2015 || 20 Hunyo 2015 || Base sa laro ng [[Square Enix]] |- | ''[[Ultimate Otaku Teacher]]'' || NNS (ytv) || 4 Abril 2015 || 26 Setyembre 2015 || Base sa manga ni Takeshi Azuma |- | ''[[Uta no Prince-sama|Uta no Prince-sama: Maji Love Revolutions]]'' || Tokyo MX || 5 Abril 2015 || 28 Hunyo 2015 || Kaugnay sa ''Uta no Prince-sama'' |- | ''[[Gate (novel series)|Gate: Jieitai Kanochi nite, Kaku Tatakaeri]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2015 || 25 Marso 2016 || Base sa nobela ni Takumi Yanai |- | ''[[Working!!|Working!!!]]'' || Tokyo MX || 4 Hulyo 2015 || 26 Disyembre 2015 || Pangalawang pagpapatuloy sa ''Working!!'' |- | ''[[The Idolmaster Cinderella Girls|The Idolmaster Cinderella Girls: 2nd Season]]'' || Tokyo MX || 17 Hulyo 2015 || 17 Oktubre 2015 || Pagpapatuloy sa ''The Idolmaster Cinderella Girls'' |- | ''[[Subete ga F ni Naru]]'' || Fuji TV || 8 Oktubre 2015 || 17 Disyembre 2015 || Base sa nobela ni [[Hiroshi Mori (writer)|Hiroshi Mori]] |- | ''[[The Asterisk War]]'' || Tokyo MX || 3 Oktubre 2015 || 18 Hunyo 2016 || Base sa magaang nobela ni Yuu Miyazaki |- | ''[[Erased (manga)|Erased]]'' || Fuji TV || 7 Enero 2016 || 24 Marso 2016 || Base sa manga ni [[Kei Sanbe]] |- | ''[[Grimgar of Fantasy and Ash]]'' || Tokyo MX || 10 Enero 2016 || 26 Marso 2016 || Base sa magaang nobela ni Ao Jūmonji |- | ''[[Ace Attorney: I Object to that "Truth"!]]'' || NNS (ytv) || 2 Abril 2016 || 24 Setyembre 2016 || Base sa laro ng [[Capcom]] |- | ''[[B-Project: Kodou*Ambitious]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2016 || 25 Setyembre 2016 || Orihinal na gawa<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-03-26/mages-b-project-fictional-male-idol-project-gets-tv-anime-in-Hulyo/.100327|title=MAGES' 'B-Project' Fictional Male Idol Project Gets TV Anime in Hulyo|date=2016-03-27|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-05-09}}</ref> |- | ''[[Qualidea Code]]'' || Tokyo MX || 10 Hulyo 2016 || 24 Setyembre 2016 || Orihinal na gawa |- | ''[[The Seven Deadly Sins (manga)|The Seven Deadly Sins: Signs of Holy War]]'' || JNN (MBS, TBS) || 28 Agosto 2016 || 18 Setyembre 2016 || Kaugnay sa ''The Seven Deadly Sins'' |- | ''[[Working!!|WWW.Working!!]]'' || Tokyo MX || 1 Oktubre 2016 || 24 Disyembre 2016 || Spin-off sa ''Working!!''<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-04-01/working-wagnaria-web-comic-edition-gets-tv-anime/.100552|title=Working/Wagnaria's Web Comic Edition Gets TV Anime|date=2016-04-01|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-04-01}}</ref> |- | ''[[Uta no Prince-sama|Uta no Prince-sama Maji LOVE Legend Star]]'' || Tokyo MX || 2 Oktubre 2016 || 25 Disyembre 2016 || Kaugnay sa ''Uta no Prince-sama'' |- | ''[[Occultic;Nine]]'' || Tokyo MX || 9 Oktubre 2016 || 25 Disyembre 2016 || Base sa magaang nobela ni Chiyomaru Shikura |- | ''[[Blue Exorcist|Blue Exorcist: Kyoto Saga]]'' || JNN (MBS) || 7 Enero 2017 || TBA || Kaugnay sa ''Blue Exorcist'' |- | ''[[Interviews with Monster Girls]]'' || Tokyo MX || 7 Enero 2017 || TBA || Base sa manga ni Petos |- | ''[[Eromanga Sensei]]'' || Tokyo MX, MBS || Abril 2017 || TBA || Base sa magaang nobela ni [[Tsukasa Fushimi]]<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-03-13/eromanga-sensei-anime-casts-akane-fujita-as-sagiri-izumi/.99737|title=Eromanga Sensei Anime Casts Akane Fujita as Sagiri Izumi|date=2016-03-13|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-03-13}}</ref> |- | ''[[Granblue Fantasy#Anime|Granblue Fantasy The Animation]]'' || Tokyo MX || Abril 2017 || TBA || Base sa laro ng Cygames<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2015-09-17/granblue-fantasy-smartphone-game-gets-anime-manga-adaptations/.93036|title=Granblue Fantasy Smartphone Game Gets Anime, Manga Adaptations|date=17 Setyembre 2015|website=[[Anime News Network]]|accessdate=13 Marso 2016}}</ref> |- | ''[[Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend|Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend Flat]]'' || Fuji TV || Abril 2017 || TBA || Pagpapatuloy sa ''Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend'' |- | ''[[Fate/Apocrypha]]'' || TBA || 2017 || TBA || Base sa magaang nobela ni Yūichirō Higashide |} ===Produkyong Pampelikula=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Araw ng Paglabas !! Mga banggit |- | ''[[Welcome to the Space Show]]'' || 26 Hunyo 2010 || |- | ''[[Fairy Tail the Movie: The Phoenix Priestess]]'' || 18 Agosto 2012 || |- | ''[[Blue Exorcist|Blue Exorcist: The Movie]]'' || 28 Disyembre 2012 || |- | ''[[Saint Young Men]]'' || 10 Mayo 2013 || |- | ''[[Anohana: The Flower We Saw That Day]]'' || 31 Agosto 2013 || |- | ''[[The Idolmaster Movie: Beyond the Brilliant Future!]]'' || 25 Enero 2014 || |- | ''[[Young Animator Training Project|Ookii 1 Nensei to Chiisana 2 Nensei]]'' || 1 Marso 2014 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 2, Midsummer Knight's Dream|Persona 3 The Movie: #2 Midsummer Knight's Dream]]'' || 7 Hunyo 2014 || |- | ''[[Space Brothers (manga)|Space Brothers #0]]'' || 9 Agosto 2014 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 3, Falling Down|Persona 3 The Movie: #3 Falling Down]]'' || 4 Abril 2015 || |- | ''[[The Anthem of the Heart]]'' || 19 Setyembre 2015 || |- | ''[[Garakowa: Restore the World]]'' || 9 Enero 2016 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 4, Winter of Rebirth|Persona 3 The Movie: #4 Winter of Rebirth]]'' || 23 Enero 2016 || |- | ''Doukyuusei'' || 20 Pebrero 2016 || |- | ''[[Black Butler: Book of the Atlantic]]'' || 21 Enero 2017 || |- | ''[[Sword Art Online The Movie: Ordinal Scale]]'' || 18 Pebrero 2017 || |- | ''[[Fairy Tail|Fairy Tail Movie 2: Dragon Cry]]'' || Q2 2017 || |} ===OVA/ONA=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Araw ng Paglabas !! Mga banggit |- |''[[Big Windup!]]'' |2007 | |- |''[[Black Butler]]'' |2009 | |- |''[[Kannagi: Crazy Shrine Maidens]]'' |2009 | |- |''[[Sound of the Sky]]'' |2010 | |- |''[[Night Raid 1931]]'' |2010 | |- | ''[[Valkyria Chronicles III]]'' || 27 Enero 2011 || |- | ''[[Black Butler|Black Butler: Book of Murder]]'' || 25 Oktubre 2014 (Part 1)<br />15 Nobyembre 2014 (Part 2)|| |- | ''[[Brotherhood: Final Fantasy XV]]'' || 30 Marso 2016 – 30 Setyembre 2016 || Katulong ang [[Square Enix]]. Base sa mundo at pagpapatuloy sa 2016 na larong, ''[[Final Fantasy XV]]''. |- | ''[[Shelter (song)|Shelter]]'' |2016 | Bidyong pangmusika para sa Amerikanong musikano ng EDM na si [[Porter Robinson]] |} ===Iba pa=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Taon !! Mga banggit |- | ''[[Namisuke]]'' || 2007 || |- | ''[[Takane no Jitensha]]'' (a.k.a. Takane's Bike) || 2008 || Nanalo ng award mula sa [[Animax Taishō]] ng [[Animax]] |- | ''[[Ōkiku Furikabutte: Honto no Ace ni Nareru Kamo]]'' || || Larong pang-[[Nintendo DS]]; Ginawa ang animasyon at ilan sa mga CG |- | ''[[Shin Megami Tensei: Persona 4]]'' || 2008 || Larong pang-[[PlayStation 2]]; Ginawa ng animasyon kasabay ang [[Studio Hibari]] |- | ''[[Valkyria Chronicles II]]'' || 2010 || Larong pang-[[PlayStation Portable]] |- | ''[[Phoenix Wright: Ace Attorney − Spirit of Justice]]'' || 2016 || Larong pang-[[Nintendo 3DS]] |- |} <!--Don't add Shelter here; it's already listed under "Film"--> ==Mga Sanggunian== {{Reflist}} ==Kawing Panlabas== * {{official website|http://www.a1p.jp/}} {{in lang|ja}} * {{ann|company|6177}} [[Kategorya:A-1 Pictures| ]] [[Kategorya:2005 establishments in Japan]] [[Kategorya:Aniplex]] [[Kategorya:Animation studios in Tokyo]] [[Kategorya:Japanese animation studios]] [[Kategorya:Media companies established in 2005]] citt4dd8wdzi0gxoamn5e28hyzo17um 1962692 1962678 2022-08-13T08:44:49Z GinawaSaHapon 102500 /* Pagtatag at mga unang taon */ wikitext text/x-wiki {{Use mdy dates}} {{Infobox company | name = A-1 Pictures Inc. | native_name = 株式会社A-1 Pictures | romanized_name = Kabushiki gaisha Ē-wan Pikuchāzu | logo = A-1 Pictures Logo.svg | logo_size = 130px | slogan = | vector_logo = | type = [[Kabushiki gaisha]]<br>[[Subsidiary]] | genre = | foundation = {{start date and age|2005|5|9}} | founder = Mikihiro Iwata | location = [[Suginami, Tokyo]], [[Hapón]] | origins = | key_people = Shinichiro Kashiwada <small>(Pangulo)</small><br />Masuo Ueda <small>(Pangalawang Pangulo)</small> | area_served = | industry = [[Istudyong pang-animasyon]] | products = [[Anime]] | revenue = | operating_income = | net_income = | owner = [[Sony Group Corporation]] | num_employees = 157 (Pebrero 2022)<ref>{{Cite web|title=Kyuujin Hyou (Sakuga)|script-title=ja:求 人 票 【作画】,|trans-title=Balota sa Alok na Trabaho (Animasyon)|format=pdf|url=https://a1p.jp/wp/wp-content/uploads/2021/02/2022jobpostingshain2.pdf}}</ref> | parent = [[Aniplex]] | subsid = | divisions = {{ubl|Departamento ng Animasyon{{efn|{{nihongo|Departamento ng Animasyon ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 動画部}}, ang namamahala sa animasyon.}}<br/>Departamento ng Sining{{efn|{{nihongo|Departamento ng Sining ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 美術部}}, ang namamahala sa sining.}}<br/>Departamento ng Potograpiya{{efn|{{nihongo|Departamento ng Potograpiya ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 撮影部}}, ang namamahala sa ''compositing'' (pagpapatong-patong) at epektong biswal.}}<br/>Departamento ng Kulay{{efn|{{nihongo|Departamento ng Pagtatapos ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 仕上部}}, ang namamahala sa kulay at pagpinta.}}}} | homepage = {{URL|https://a1p.jp/}} (sa Hapón) | footnotes = }} Ang {{Nihongo|'''A-1 Pictures Inc.'''|株式会社A-1 Pictures|Kabushiki gaisha Ē-wan Pikuchāzu|lead=yes}} ay isang [[istudyong pang-animasyon]] na nakabase sa [[Suginami, Tokyo]] sa [[Hapón]]. Itinatag ito noong 2005 ng dating producer ng [[Sunrise]] na si Mikihito Iwata.<ref name="cbrTop10">{{cite web|url=https://www.cbr.com/best-a-1-pictures-anime/|title=10 Best Anime from A-1 Pictures (According to IMDb)|trans-title=20 Pinakamagagandang Anime mula sa A-1 Pictures (Ayon sa IMDb)|lang=en|last=Jones|first=Isaiah|website=CBR|access-date=11 Agosto 2022|date=4 Oktubre 2019}}</ref> Subsidiary ito ng [[Aniplex]].<ref name="a1about">{{cite web|archive-url=https://web.archive.org/web/20220808204732/https://a1p.jp/about/|url=https://a1p.jp/about/|archive-date=8 Agosto 2022|access-date=11 Agosto 2022|title=About|trans-title=Patungkol|lang=ja|website=A-1 Pictures}}</ref> Ilan sa mga sikat na gawa nila ang ''[[Kaguya-sama wa Kokurasetai: Tensaitachi no Ren'ai Zunousen]]'', ''[[Sword Art Online]]'', ''[[Shigatsu wa Kimi no Uso]]'', at ''[[Fairy Tail]]''. == Kasaysayan == === Pagtatag at mga unang taon === Itinatag ang A-1 Pictures noong ika-9 ng Mayo 2005 sa ilalim ng [[Aniplex]], ang sangay ng [[Sony Music Entertainment Japan]] para sa mga produksiyon ng [[anime]]. Una nilang prinodyus ang orihinal na anime na ''[[Zenmai Zamurai]]'' noong 2006 hanggang 2009. Noong 2007 naman, ipinalabas nila ang anime ng sikat na [[baseball]] [[manga]] na ''[[Big Windup!|Ookiku Furikabutte]]'', at nagdaos ng panel para rito sa [[Tokyo International Anime Fair]].<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-03-27/taf-2007-a-1-pictures-discusses-ookiku-furikabutte|date=28 Marso 2007|title=TAF 2007: A-1 Pictures Discusses ''Ookiku Furikabutte''|trans-title=TAF 2007: Pinag-usapan ng A-1 Pictures ang ''Ookiku Furikabutte''|lang=en|last=Miller|first=Evan|website=[[Anime News Network]]|access-date=11 Agosto 2022}}</ref> Sa parehong taon, nagdaos rin sila ng panel sa [[Anime Expo]] na ginanap sa [[Long Beach, California]] sa [[Estados Unidos]].<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-05-21/new-aniplex-backed-studio-to-hold-panel-at-anime-expo|date=22 Mayo 2007|access-date=11 Agosto 2022|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|title=New Aniplex-Backed Studio to Hold Panel at Anime Expo|trans-title=Bagong Istudyo ng Aniplex, Magdadaos ng Panel sa Anime Expo|lang=en}}</ref> Sila ang napiling istudyo ng cable channel na [[Animax]] para isa-anime ang ''Takane no Jitensha'', ang nanalong script sa ika-6 na edisyon ng [[Gawad Animax|Animax Awards]], na ipinalabas sa naturang channel noong 2008.<ref>{{cite web|title=6th Animax Award-Winning Scripts Announced|trans-title=Inanunsyo na ang mga Nanalong Script sa Ika-6 na Animax Awards|lang=en|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-09-10/6th-animax-award-winning-scripts-announced|last=Loo|first=Egan|date=10 Setyembre 2007|access-date=11 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Noong ika-8 ng Nobyembre, inanunsyo nila ang pagsasa-anime nila sa popular na video game na ''[[Persona 3]]''. Pinamagatang ''[[Persona: Trinity Soul]]'', sequel ito ng laro na ipinalabas noong Enero 2008.<ref>{{cite web|title=''Persona 3'' Game Adapted as Television Anime for January (Updated)|trans-title=Isina-anime ang Larong ''Persona 3'' na ipapalabas sa Enero (Na-update)|last=Loo|first=Egan|date=8 Nobyembre 2008|access-date=11 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-11-07/persona-3-game-adapted-as-television-anime|lang=en}}</ref> Samantala, inanunsyo naman noong Marso 2008 sa [[Tokyo International Anime Fair]] ang pagprodyus nila sa bagong anime ng seryeng ''[[Tetsuwan Birdy]]''.<ref>{{cite web|date=23 Marso 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=New ''Birdy's'' Title Revealed: ''Birdy the Mighty Decode''|trans-title=Binunyag na ang Bagong ''Birdy's'': ''Birdy the Mighty Decode''|lang=en|last=Loo|first=Egan|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-03-22/new-birdy-title-revealed-birdy-the-mighty-decode|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Pinamagatang ''Tetsuwan Birdy Decode'', ipinalabas ito noong Hulyo 2008 hanggang Marso 2009. Inanunsyo naman sa isyu ng magasin na ''[[Animedia]]'' para sa Agosto 2008 ang anime ng manga na ''[[Black Butler|Kuroshitsuji]]'', na ipinalabas noong Oktubre ng taong ding yon, hanggang Marso 2009.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-07-11/kuroshitsuji-anime-confirmed-to-premiere-this-fall|last=Loo|first=Egan|date=11 Hulyo 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=Kuroshitsuji Anime Confirmed to Premiere This Fall|trans-title=Kumpirmadong Magpi-premiere Ngayon Taglagas ang Anime ng ''Kuroshitsuji''|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Sa parehong buwan din nila ipinalabas ang anime ng manga na ''[[Kannagi]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-08-15/kannagi-crazy-shrine-maidens-anime-trailer-streamed|last=Loo|first=Egan|date=16 Agosto 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=''Kannagi: Crazy Shrine Maidens'' Anime Trailer Streamed|trans-title=Nai-stream na ang Trailer ng Anime ng ''Kannagi: Crazy Shrine Maidens''|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Samantala, inanunsyo naman noong Nobyembre 2008 na sila ang gagawa sa anime ng [[larong bidyo|video game]] ng [[Sega]] na ''[[Senjou no Valkyria]]'', na ipinalabas naman noong Abril hanggang Setyembre 2009.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-11-12/valkyria-chronicles-game-to-get-tv-anime-next-spring|date=12 Nobyembre 2008|access-date=13 Agosto 2022|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|title=''Valkyria Chronicles'' Game to Get TV Anime Next Spring (Updated)|trans-title=Magkakaroon ng TV Anime ang Larong ''Valkyria Chronicles'' sa Darating na Tagsibol (Na-update)|lang=en}}</ref> Sila ang pangunahing istudyo na gumawa sa anime ng [[shounen]] manga na ''[[Fairy Tail]]''. Nagkaroon ito ng tatlong magkakahiwalay na serye: ang una mula 2009 hanggang 2013,<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2009-06-26/fairy-tail-manga-gets-anime-adaptation-green-lit|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|title=''Fairy Tail'' Manga Gets TV Anime Green-Lit for Fall (Updated)|trans-title=Nakuha ng Manga na ''Fairy Tail'' ang Greenlit sa TV Anime (Na-update)|lang=en|date=27 Hunyo 2009|access-date=13 Agosto 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-03-02/fairy-tail-anime-tv-run-to-end-on-march-30|title=''Fairy Tail'' Anime's TV Run to End on March 30 (Updated)|trans-title=Magtatapos sa Marso 30 ang Pagpapalabas sa TV ng Anime ng ''Fairy Tail''|lang=en|last=Sherman|first=Jennifer|date=2 Marso 2013|access-date=13 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> pangalawa noong 2015 hanggang 2016,<ref>{{cite web|url=https://www.crunchyroll.com/anime-news/2013/12/28/fairy-tail-anime-scheduled-for-spring-return|title="Fairy Tail" Anime Scheduled for Spring Return|trans-title=Naka-iskedyul para sa Pagbabalik sa Tagsibol ang Anime na "Fairy Tail"|lang=en|website=[[Crunchyroll]]|last=Green|first=Scott|date=28 Disyembre 2013|access-date=13 Agosto 2022}}</ref> at pangatlo mula 2018 hanggang 2019. === 2010s === === 2020s === ==Mga Gawa== ===Seryeng Pantelebisyon=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Orihinal na Channel !! Simula ng unang pagpapalabas !! Katapusan ng unang pagpapalabas !! Mga banggit |- | ''[[Zenmai Zamurai]]'' || [[NHK Educational TV|NHK E]] || 3 Abril 2006 || 26 Marso 2010 || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang No Side |- | ''Robby & Kerobby'' || [[TV Tokyo]] || 1 Abril 2007 || 30 Marso 2008 || Orihinal na gawa |- | ''[[Big Windup!]]'' || [[Tokyo Broadcasting System|TBS]], [[Mainichi Broadcasting System|MBS]] || 12 Abril 2007 || 28 Setyembre 2007 || Base sa manga ni [[Asa Higuchi]] |- | ''[[Persona: Trinity Soul]]'' || [[Tokyo Metropolitan Television|Tokyo MX]], [[Nippon BS Broadcasting|BS11]] || 5 Enero 2008 || 28 Hunyo 2008 || Base sa laro ng [[Atlus]] |- | ''[[Tetsuwan Birdy|Tetsuwan Birdy: Decode]]'' || [[Television Saitama|TV Saitama]] || 4 Hulyo 2008 || 29 Setyembre 2008 || Base sa manga ni [[Masami Yuki]] |- | ''[[Black Butler]]'' || MBS || 3 Oktubre 2008 || 27 Marso 2009 || Base sa manga ni [[Yana Toboso]] |- | ''[[Kannagi: Crazy Shrine Maidens]]'' || Tokyo MX || 4 Oktubre 2008 || 27 Disyembre 2008 || Base sa manga ni Eri Takenashi<br/>Katulong ang [[Ordet (company)|Ordet]] |- | ''[[Tetsuwan Birdy|Tetsuwan Birdy: Decode 2]]'' || [[Sun Television|SUN-TV]] || 9 Enero 2009 || 28 Mayo 2009 || Pagpapatuloy sa ''Tetsuwan Birdy: Decode'' |- | ''[[Valkyria Chronicles]]'' || MBS || 4 Abril 2009 || 26 Setyembre 2009 || Based on a video game by [[Sega]] |- | ''[[Fairy Tail]]'' || [[TX Network|TXN]] (TV Tokyo) || 12 Oktubre 2009 (first series)<br/>5 Abril 2014 (second series)|| 30 Marso 2013 (first series)<br/>26 Marso 2016 (second series)|| Base sa manga ni [[Hiro Mashima]]<br/>Katulong ang [[Satelight]] (unang serye) at Bridge (pangalawang series) |- | ''[[Sound of the Sky]]'' || TV Tokyo || 5 Enero 2010 || 22 Marso 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Ōkiku Furikabutte|Ōkiku Furikabutte ~Natsu no Taikai-hen~]]'' || MBS, TBS || 1 Abril 2010 || 24 Hunyo 2010 || Pagpapatuloy sa ''Big Windup!'' |- | ''[[Working!!]]'' || Tokyo MX || 4 Abril 2010 || 26 Hunyo 2010 || Base sa manga ni Karino Takatsu |- | ''[[Night Raid 1931]]'' || TV Tokyo || 5 Abril 2010 || 28 Hunyo 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Black Butler|Black Butler II]]'' || MBS || 2 Hulyo 2010 || 17 Setyembre 2010 || Pagpapatuloy sa ''Black Butler'' |- | ''[[Occult Academy]]'' || TV Tokyo || 6 Hulyo 2010 || 27 Setyembre 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Togainu no Chi]]'' || MBS, TBS || 7 Oktubre 2010 || 23 Disyembre 2010 || Base sa laro ng [[Nitro+chiral]] |- | ''[[Fractale]]'' || [[Fuji TV]] || 14 Enero 2011 || 1 Abril 2011 || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang Ordet |- | ''[[Anohana: The Flower We Saw That Day]]'' || Fuji TV || 15 Abril 2011 || 24 Hunyo 2011 || Orihinal na gawa |- | ''[[Blue Exorcist]]'' || [[Japan News Network|JNN]] (MBS) || 17 Abril 2011 || 2 Oktubre 2011 || Base sa manga ni Kazue Kato |- | ''[[Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2011 || 24 Setyembre 2011 || Base sa laro ng [[Nippon Ichi Software]] |- | ''[[The Idolmaster]]'' || TBS || 8 Hulyo 2011 || 23 Disyembre 2011 || Base sa laro ng [[Namco Bandai]] |- | ''[[Working!!|Working'!!]]'' || Tokyo MX || 1 Oktubre 2011 || 24 Disyembre 2011 || Pagpapatuloy sa ''Working!!'' |- | ''[[Space Brothers (manga)|Space Brothers]]'' || [[Nippon Television Network System|NNS]] ([[Yomiuri Telecasting Corporation|ytv]]) || 1 Abril 2012 || 22 Marso 2014 || Base sa manga ni Chūya Koyama |- | ''[[Tsuritama]]'' || Fuji TV || 12 Abril 2012 || 28 Hunyo 2012 || Orihinal na gawa |- | ''[[Sword Art Online]]'' || Tokyo MX || 7 Hulyo 2012 || 22 Disyembre 2012 || Base sa magaang nobela ni [[Reki Kawahara]] |- | ''[[From the New World (novel)|From the New World]]'' || [[TV Asahi]] || 28 Setyembre 2012 || 23 Marso 2013 || Base sa nobela ni Yūsuke Kishi |- | ''[[Chō Soku Henkei Gyrozetter]]'' || TXN (TV Tokyo) || 2 Oktubre 2012 || 24 Setyembre 2013 || Base sa laro ng [[Square Enix]] |- | ''[[Magi (manga)|Magi: The Labyrinth of Magic]]'' || JNN (MBS) || 7 Oktubre 2012 || 31 Marso 2013 || Base sa manga ni [[Shinobu Ohtaka]] |- | ''[[Ore no Kanojo to Osananajimi ga Shuraba Sugiru]]'' || Tokyo MX || 6 Enero 2013 || 31 Marso 2013 || Base sa magaang nobela ni Yūji Yūji |- | ''[[Vividred Operation]]'' || MBS || 11 Enero 2013 || 29 Marso 2013 || Orihinal na gawa |- | ''[[Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%|Uta no Prince-sama: Maji Love 2000%]]'' || [[Television Aichi Broadcasting|TV Aichi]] || 3 Abril 2013 || 26 Hunyo 2013 || Pagpapatuloy sa ''Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%'' |- | ''[[Ore no Imōto ga Konnani Kawaii Wake ga Nai]].'' || Tokyo MX || 7 Abril 2013 || 30 Hunyo 2013 || Base sa magaang nobela ni Tsukasa Fushimi<br/>Pagpapatuloy sa ''Ore no Imōto ga Konnani Kawaii Wake ga Nai'' |- | ''[[Servant x Service]]'' || [[Asahi Broadcasting Corporation|ABC]] || 4 Hulyo 2013 || 26 Setyembre 2013 || Base sa manga ni Karino Takatsu |- | ''[[Silver Spoon (manga)|Silver Spoon]]'' || Fuji TV || 11 Hulyo 2013 || 19 Setyembre 2013 || Base sa manga ni [[Hiromu Arakawa]] |- | ''[[Magi (manga)|Magi: The Kingdom of Magic]]'' || JNN (MBS) || 6 Oktubre 2013 || 30 Marso 2014 || Pagpapatuloy sa ''Magi: The Labyrinth of Magic'' |- | ''[[Galilei Donna]]'' || Fuji TV || 10 Oktubre 2013 || 20 Disyembre 2013 || Orihinal na gawa |- | ''[[Silver Spoon (manga)|Silver Spoon II]]'' || Fuji TV || 9 Enero 2014 || 27 Marso 2014 || Pagpapatuloy sa ''Silver Spoon'' |- | ''[[World Conquest Zvezda Plot]]'' || Tokyo MX || 11 Enero 2014 || 29 Marso 2014 || Orihinal na gawa |- | ''[[Nanana's Buried Treasure]]'' || Fuji TV || 10 Abril 2014 || 19 Hunyo 2014 || Base sa magaang nobela ni Kazuma Ōtorino |- | ''[[Aldnoah.Zero]]'' || Tokyo MX || 5 Hulyo 2014 (Part 1)<br/>10 Enero 2015 (Part 2) || 20 Setyembre 2014 (Part 1)<br/>28 Marso 2015 (Part 2)<br/> || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang [[Troyca|TROYCA]] |- | ''[[Sword Art Online|Sword Art Online II]]'' || Tokyo MX || 5 Hulyo 2014 || 20 Disyembre 2014 || Pagpapatuloy sa ''Sword Art Online'' |- | ''[[Persona 4: The Animation|Persona 4: The Golden Animation]]'' || MBS || 10 Hulyo 2014 || 25 Setyembre 2014 || Base sa laro ng [[Atlus]] |- | ''[[Black Butler|Black Butler: Book of Circus]]'' || MBS || 10 Hulyo 2014 || 11 Setyembre 2014|| Kaugnay sa ''Black Butler'' |- | ''[[Magic Kaito|Magic Kaito 1412]]'' || NNS (ytv) || 4 Oktubre 2014 || 28 Marso 2015 || Base sa manga ni [[Gosho Aoyama]] |- | ''[[The Seven Deadly Sins (manga)|The Seven Deadly Sins]]'' || JNN (MBS) || 5 Oktubre 2014 || 29 Marso 2015 || Base sa manga ni [[Nakaba Suzuki]] |- | ''[[Your Lie in Abril]]'' || Fuji TV || 9 Oktubre 2014 || 19 Marso 2015 || Base sa manga ni Naoshi Arakawa |- | ''[[Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend]]'' || Fuji TV || 8 Enero 2015 || 26 Marso 2015 || Base sa magaang nobela ni Fumiaki Maruto |- | ''[[The Idolmaster Cinderella Girls]]'' || Tokyo MX || 10 Enero 2015 || 11 Abril 2015 || Base sa isang larong pang-sosyal ng [[Namco Bandai]] seryeng ''[[The Idolmaster]]'' |- | ''[[Magical Girl Lyrical Nanoha ViVid]]'' || Tokyo MX || 3 Abril 2015 || 19 Hunyo 2015 || Base sa manga ni Masaki Tsuzuki |- | ''[[Gunslinger Stratos|Gunslinger Stratos: THE ANIMATION]]'' || Tokyo MX || 4 Abril 2015 || 20 Hunyo 2015 || Base sa laro ng [[Square Enix]] |- | ''[[Ultimate Otaku Teacher]]'' || NNS (ytv) || 4 Abril 2015 || 26 Setyembre 2015 || Base sa manga ni Takeshi Azuma |- | ''[[Uta no Prince-sama|Uta no Prince-sama: Maji Love Revolutions]]'' || Tokyo MX || 5 Abril 2015 || 28 Hunyo 2015 || Kaugnay sa ''Uta no Prince-sama'' |- | ''[[Gate (novel series)|Gate: Jieitai Kanochi nite, Kaku Tatakaeri]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2015 || 25 Marso 2016 || Base sa nobela ni Takumi Yanai |- | ''[[Working!!|Working!!!]]'' || Tokyo MX || 4 Hulyo 2015 || 26 Disyembre 2015 || Pangalawang pagpapatuloy sa ''Working!!'' |- | ''[[The Idolmaster Cinderella Girls|The Idolmaster Cinderella Girls: 2nd Season]]'' || Tokyo MX || 17 Hulyo 2015 || 17 Oktubre 2015 || Pagpapatuloy sa ''The Idolmaster Cinderella Girls'' |- | ''[[Subete ga F ni Naru]]'' || Fuji TV || 8 Oktubre 2015 || 17 Disyembre 2015 || Base sa nobela ni [[Hiroshi Mori (writer)|Hiroshi Mori]] |- | ''[[The Asterisk War]]'' || Tokyo MX || 3 Oktubre 2015 || 18 Hunyo 2016 || Base sa magaang nobela ni Yuu Miyazaki |- | ''[[Erased (manga)|Erased]]'' || Fuji TV || 7 Enero 2016 || 24 Marso 2016 || Base sa manga ni [[Kei Sanbe]] |- | ''[[Grimgar of Fantasy and Ash]]'' || Tokyo MX || 10 Enero 2016 || 26 Marso 2016 || Base sa magaang nobela ni Ao Jūmonji |- | ''[[Ace Attorney: I Object to that "Truth"!]]'' || NNS (ytv) || 2 Abril 2016 || 24 Setyembre 2016 || Base sa laro ng [[Capcom]] |- | ''[[B-Project: Kodou*Ambitious]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2016 || 25 Setyembre 2016 || Orihinal na gawa<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-03-26/mages-b-project-fictional-male-idol-project-gets-tv-anime-in-Hulyo/.100327|title=MAGES' 'B-Project' Fictional Male Idol Project Gets TV Anime in Hulyo|date=2016-03-27|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-05-09}}</ref> |- | ''[[Qualidea Code]]'' || Tokyo MX || 10 Hulyo 2016 || 24 Setyembre 2016 || Orihinal na gawa |- | ''[[The Seven Deadly Sins (manga)|The Seven Deadly Sins: Signs of Holy War]]'' || JNN (MBS, TBS) || 28 Agosto 2016 || 18 Setyembre 2016 || Kaugnay sa ''The Seven Deadly Sins'' |- | ''[[Working!!|WWW.Working!!]]'' || Tokyo MX || 1 Oktubre 2016 || 24 Disyembre 2016 || Spin-off sa ''Working!!''<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-04-01/working-wagnaria-web-comic-edition-gets-tv-anime/.100552|title=Working/Wagnaria's Web Comic Edition Gets TV Anime|date=2016-04-01|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-04-01}}</ref> |- | ''[[Uta no Prince-sama|Uta no Prince-sama Maji LOVE Legend Star]]'' || Tokyo MX || 2 Oktubre 2016 || 25 Disyembre 2016 || Kaugnay sa ''Uta no Prince-sama'' |- | ''[[Occultic;Nine]]'' || Tokyo MX || 9 Oktubre 2016 || 25 Disyembre 2016 || Base sa magaang nobela ni Chiyomaru Shikura |- | ''[[Blue Exorcist|Blue Exorcist: Kyoto Saga]]'' || JNN (MBS) || 7 Enero 2017 || TBA || Kaugnay sa ''Blue Exorcist'' |- | ''[[Interviews with Monster Girls]]'' || Tokyo MX || 7 Enero 2017 || TBA || Base sa manga ni Petos |- | ''[[Eromanga Sensei]]'' || Tokyo MX, MBS || Abril 2017 || TBA || Base sa magaang nobela ni [[Tsukasa Fushimi]]<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-03-13/eromanga-sensei-anime-casts-akane-fujita-as-sagiri-izumi/.99737|title=Eromanga Sensei Anime Casts Akane Fujita as Sagiri Izumi|date=2016-03-13|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-03-13}}</ref> |- | ''[[Granblue Fantasy#Anime|Granblue Fantasy The Animation]]'' || Tokyo MX || Abril 2017 || TBA || Base sa laro ng Cygames<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2015-09-17/granblue-fantasy-smartphone-game-gets-anime-manga-adaptations/.93036|title=Granblue Fantasy Smartphone Game Gets Anime, Manga Adaptations|date=17 Setyembre 2015|website=[[Anime News Network]]|accessdate=13 Marso 2016}}</ref> |- | ''[[Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend|Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend Flat]]'' || Fuji TV || Abril 2017 || TBA || Pagpapatuloy sa ''Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend'' |- | ''[[Fate/Apocrypha]]'' || TBA || 2017 || TBA || Base sa magaang nobela ni Yūichirō Higashide |} ===Produkyong Pampelikula=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Araw ng Paglabas !! Mga banggit |- | ''[[Welcome to the Space Show]]'' || 26 Hunyo 2010 || |- | ''[[Fairy Tail the Movie: The Phoenix Priestess]]'' || 18 Agosto 2012 || |- | ''[[Blue Exorcist|Blue Exorcist: The Movie]]'' || 28 Disyembre 2012 || |- | ''[[Saint Young Men]]'' || 10 Mayo 2013 || |- | ''[[Anohana: The Flower We Saw That Day]]'' || 31 Agosto 2013 || |- | ''[[The Idolmaster Movie: Beyond the Brilliant Future!]]'' || 25 Enero 2014 || |- | ''[[Young Animator Training Project|Ookii 1 Nensei to Chiisana 2 Nensei]]'' || 1 Marso 2014 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 2, Midsummer Knight's Dream|Persona 3 The Movie: #2 Midsummer Knight's Dream]]'' || 7 Hunyo 2014 || |- | ''[[Space Brothers (manga)|Space Brothers #0]]'' || 9 Agosto 2014 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 3, Falling Down|Persona 3 The Movie: #3 Falling Down]]'' || 4 Abril 2015 || |- | ''[[The Anthem of the Heart]]'' || 19 Setyembre 2015 || |- | ''[[Garakowa: Restore the World]]'' || 9 Enero 2016 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 4, Winter of Rebirth|Persona 3 The Movie: #4 Winter of Rebirth]]'' || 23 Enero 2016 || |- | ''Doukyuusei'' || 20 Pebrero 2016 || |- | ''[[Black Butler: Book of the Atlantic]]'' || 21 Enero 2017 || |- | ''[[Sword Art Online The Movie: Ordinal Scale]]'' || 18 Pebrero 2017 || |- | ''[[Fairy Tail|Fairy Tail Movie 2: Dragon Cry]]'' || Q2 2017 || |} ===OVA/ONA=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Araw ng Paglabas !! Mga banggit |- |''[[Big Windup!]]'' |2007 | |- |''[[Black Butler]]'' |2009 | |- |''[[Kannagi: Crazy Shrine Maidens]]'' |2009 | |- |''[[Sound of the Sky]]'' |2010 | |- |''[[Night Raid 1931]]'' |2010 | |- | ''[[Valkyria Chronicles III]]'' || 27 Enero 2011 || |- | ''[[Black Butler|Black Butler: Book of Murder]]'' || 25 Oktubre 2014 (Part 1)<br />15 Nobyembre 2014 (Part 2)|| |- | ''[[Brotherhood: Final Fantasy XV]]'' || 30 Marso 2016 – 30 Setyembre 2016 || Katulong ang [[Square Enix]]. Base sa mundo at pagpapatuloy sa 2016 na larong, ''[[Final Fantasy XV]]''. |- | ''[[Shelter (song)|Shelter]]'' |2016 | Bidyong pangmusika para sa Amerikanong musikano ng EDM na si [[Porter Robinson]] |} ===Iba pa=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Taon !! Mga banggit |- | ''[[Namisuke]]'' || 2007 || |- | ''[[Takane no Jitensha]]'' (a.k.a. Takane's Bike) || 2008 || Nanalo ng award mula sa [[Animax Taishō]] ng [[Animax]] |- | ''[[Ōkiku Furikabutte: Honto no Ace ni Nareru Kamo]]'' || || Larong pang-[[Nintendo DS]]; Ginawa ang animasyon at ilan sa mga CG |- | ''[[Shin Megami Tensei: Persona 4]]'' || 2008 || Larong pang-[[PlayStation 2]]; Ginawa ng animasyon kasabay ang [[Studio Hibari]] |- | ''[[Valkyria Chronicles II]]'' || 2010 || Larong pang-[[PlayStation Portable]] |- | ''[[Phoenix Wright: Ace Attorney − Spirit of Justice]]'' || 2016 || Larong pang-[[Nintendo 3DS]] |- |} <!--Don't add Shelter here; it's already listed under "Film"--> ==Mga Sanggunian== {{Reflist}} ==Kawing Panlabas== * {{official website|http://www.a1p.jp/}} {{in lang|ja}} * {{ann|company|6177}} [[Kategorya:A-1 Pictures| ]] [[Kategorya:2005 establishments in Japan]] [[Kategorya:Aniplex]] [[Kategorya:Animation studios in Tokyo]] [[Kategorya:Japanese animation studios]] [[Kategorya:Media companies established in 2005]] 36rjinym9nzrnx10rmqb5vwh8zxzdhm 1962693 1962692 2022-08-13T08:46:02Z GinawaSaHapon 102500 wikitext text/x-wiki {{Use dmy dates}} {{Infobox company | name = A-1 Pictures Inc. | native_name = 株式会社A-1 Pictures | romanized_name = Kabushiki gaisha Ē-wan Pikuchāzu | logo = A-1 Pictures Logo.svg | logo_size = 130px | slogan = | vector_logo = | type = [[Kabushiki gaisha]]<br>[[Subsidiary]] | genre = | foundation = {{start date and age|2005|5|9}} | founder = Mikihiro Iwata | location = [[Suginami, Tokyo]], [[Hapón]] | origins = | key_people = Shinichiro Kashiwada <small>(Pangulo)</small><br />Masuo Ueda <small>(Pangalawang Pangulo)</small> | area_served = | industry = [[Istudyong pang-animasyon]] | products = [[Anime]] | revenue = | operating_income = | net_income = | owner = [[Sony Group Corporation]] | num_employees = 157 (Pebrero 2022)<ref>{{Cite web|title=Kyuujin Hyou (Sakuga)|script-title=ja:求 人 票 【作画】,|trans-title=Balota sa Alok na Trabaho (Animasyon)|format=pdf|url=https://a1p.jp/wp/wp-content/uploads/2021/02/2022jobpostingshain2.pdf}}</ref> | parent = [[Aniplex]] | subsid = | divisions = {{ubl|Departamento ng Animasyon{{efn|{{nihongo|Departamento ng Animasyon ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 動画部}}, ang namamahala sa animasyon.}}<br/>Departamento ng Sining{{efn|{{nihongo|Departamento ng Sining ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 美術部}}, ang namamahala sa sining.}}<br/>Departamento ng Potograpiya{{efn|{{nihongo|Departamento ng Potograpiya ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 撮影部}}, ang namamahala sa ''compositing'' (pagpapatong-patong) at epektong biswal.}}<br/>Departamento ng Kulay{{efn|{{nihongo|Departamento ng Pagtatapos ng A-1 Pictures|A-1 Pictures 仕上部}}, ang namamahala sa kulay at pagpinta.}}}} | homepage = {{URL|https://a1p.jp/}} (sa Hapón) | footnotes = }} Ang {{Nihongo|'''A-1 Pictures Inc.'''|株式会社A-1 Pictures|Kabushiki gaisha Ē-wan Pikuchāzu|lead=yes}} ay isang [[istudyong pang-animasyon]] na nakabase sa [[Suginami, Tokyo]] sa [[Hapón]]. Itinatag ito noong 2005 ng dating producer ng [[Sunrise]] na si Mikihito Iwata.<ref name="cbrTop10">{{cite web|url=https://www.cbr.com/best-a-1-pictures-anime/|title=10 Best Anime from A-1 Pictures (According to IMDb)|trans-title=20 Pinakamagagandang Anime mula sa A-1 Pictures (Ayon sa IMDb)|lang=en|last=Jones|first=Isaiah|website=CBR|access-date=11 Agosto 2022|date=4 Oktubre 2019}}</ref> Subsidiary ito ng [[Aniplex]].<ref name="a1about">{{cite web|archive-url=https://web.archive.org/web/20220808204732/https://a1p.jp/about/|url=https://a1p.jp/about/|archive-date=8 Agosto 2022|access-date=11 Agosto 2022|title=About|trans-title=Patungkol|lang=ja|website=A-1 Pictures}}</ref> Ilan sa mga sikat na gawa nila ang ''[[Kaguya-sama wa Kokurasetai: Tensaitachi no Ren'ai Zunousen]]'', ''[[Sword Art Online]]'', ''[[Shigatsu wa Kimi no Uso]]'', at ''[[Fairy Tail]]''. == Kasaysayan == === Pagtatag at mga unang taon === Itinatag ang A-1 Pictures noong ika-9 ng Mayo 2005 sa ilalim ng [[Aniplex]], ang sangay ng [[Sony Music Entertainment Japan]] para sa mga produksiyon ng [[anime]]. Una nilang prinodyus ang orihinal na anime na ''[[Zenmai Zamurai]]'' noong 2006 hanggang 2009. Noong 2007 naman, ipinalabas nila ang anime ng sikat na [[baseball]] [[manga]] na ''[[Big Windup!|Ookiku Furikabutte]]'', at nagdaos ng panel para rito sa [[Tokyo International Anime Fair]].<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-03-27/taf-2007-a-1-pictures-discusses-ookiku-furikabutte|date=28 Marso 2007|title=TAF 2007: A-1 Pictures Discusses ''Ookiku Furikabutte''|trans-title=TAF 2007: Pinag-usapan ng A-1 Pictures ang ''Ookiku Furikabutte''|lang=en|last=Miller|first=Evan|website=[[Anime News Network]]|access-date=11 Agosto 2022}}</ref> Sa parehong taon, nagdaos rin sila ng panel sa [[Anime Expo]] na ginanap sa [[Long Beach, California]] sa [[Estados Unidos]].<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-05-21/new-aniplex-backed-studio-to-hold-panel-at-anime-expo|date=22 Mayo 2007|access-date=11 Agosto 2022|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|title=New Aniplex-Backed Studio to Hold Panel at Anime Expo|trans-title=Bagong Istudyo ng Aniplex, Magdadaos ng Panel sa Anime Expo|lang=en}}</ref> Sila ang napiling istudyo ng cable channel na [[Animax]] para isa-anime ang ''Takane no Jitensha'', ang nanalong script sa ika-6 na edisyon ng [[Gawad Animax|Animax Awards]], na ipinalabas sa naturang channel noong 2008.<ref>{{cite web|title=6th Animax Award-Winning Scripts Announced|trans-title=Inanunsyo na ang mga Nanalong Script sa Ika-6 na Animax Awards|lang=en|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-09-10/6th-animax-award-winning-scripts-announced|last=Loo|first=Egan|date=10 Setyembre 2007|access-date=11 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Noong ika-8 ng Nobyembre, inanunsyo nila ang pagsasa-anime nila sa popular na video game na ''[[Persona 3]]''. Pinamagatang ''[[Persona: Trinity Soul]]'', sequel ito ng laro na ipinalabas noong Enero 2008.<ref>{{cite web|title=''Persona 3'' Game Adapted as Television Anime for January (Updated)|trans-title=Isina-anime ang Larong ''Persona 3'' na ipapalabas sa Enero (Na-update)|last=Loo|first=Egan|date=8 Nobyembre 2008|access-date=11 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2007-11-07/persona-3-game-adapted-as-television-anime|lang=en}}</ref> Samantala, inanunsyo naman noong Marso 2008 sa [[Tokyo International Anime Fair]] ang pagprodyus nila sa bagong anime ng seryeng ''[[Tetsuwan Birdy]]''.<ref>{{cite web|date=23 Marso 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=New ''Birdy's'' Title Revealed: ''Birdy the Mighty Decode''|trans-title=Binunyag na ang Bagong ''Birdy's'': ''Birdy the Mighty Decode''|lang=en|last=Loo|first=Egan|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-03-22/new-birdy-title-revealed-birdy-the-mighty-decode|website=[[Anime News Network]]}}</ref> Pinamagatang ''Tetsuwan Birdy Decode'', ipinalabas ito noong Hulyo 2008 hanggang Marso 2009. Inanunsyo naman sa isyu ng magasin na ''[[Animedia]]'' para sa Agosto 2008 ang anime ng manga na ''[[Black Butler|Kuroshitsuji]]'', na ipinalabas noong Oktubre ng taong ding yon, hanggang Marso 2009.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-07-11/kuroshitsuji-anime-confirmed-to-premiere-this-fall|last=Loo|first=Egan|date=11 Hulyo 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=Kuroshitsuji Anime Confirmed to Premiere This Fall|trans-title=Kumpirmadong Magpi-premiere Ngayon Taglagas ang Anime ng ''Kuroshitsuji''|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Sa parehong buwan din nila ipinalabas ang anime ng manga na ''[[Kannagi]]''.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-08-15/kannagi-crazy-shrine-maidens-anime-trailer-streamed|last=Loo|first=Egan|date=16 Agosto 2008|access-date=12 Agosto 2022|title=''Kannagi: Crazy Shrine Maidens'' Anime Trailer Streamed|trans-title=Nai-stream na ang Trailer ng Anime ng ''Kannagi: Crazy Shrine Maidens''|website=[[Anime News Network]]|lang=en}}</ref> Samantala, inanunsyo naman noong Nobyembre 2008 na sila ang gagawa sa anime ng [[larong bidyo|video game]] ng [[Sega]] na ''[[Senjou no Valkyria]]'', na ipinalabas naman noong Abril hanggang Setyembre 2009.<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2008-11-12/valkyria-chronicles-game-to-get-tv-anime-next-spring|date=12 Nobyembre 2008|access-date=13 Agosto 2022|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|title=''Valkyria Chronicles'' Game to Get TV Anime Next Spring (Updated)|trans-title=Magkakaroon ng TV Anime ang Larong ''Valkyria Chronicles'' sa Darating na Tagsibol (Na-update)|lang=en}}</ref> Sila ang pangunahing istudyo na gumawa sa anime ng [[shounen]] manga na ''[[Fairy Tail]]''. Nagkaroon ito ng tatlong magkakahiwalay na serye: ang una mula 2009 hanggang 2013,<ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2009-06-26/fairy-tail-manga-gets-anime-adaptation-green-lit|last=Loo|first=Egan|website=[[Anime News Network]]|title=''Fairy Tail'' Manga Gets TV Anime Green-Lit for Fall (Updated)|trans-title=Nakuha ng Manga na ''Fairy Tail'' ang Greenlit sa TV Anime (Na-update)|lang=en|date=27 Hunyo 2009|access-date=13 Agosto 2022}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.animenewsnetwork.com/news/2013-03-02/fairy-tail-anime-tv-run-to-end-on-march-30|title=''Fairy Tail'' Anime's TV Run to End on March 30 (Updated)|trans-title=Magtatapos sa Marso 30 ang Pagpapalabas sa TV ng Anime ng ''Fairy Tail''|lang=en|last=Sherman|first=Jennifer|date=2 Marso 2013|access-date=13 Agosto 2022|website=[[Anime News Network]]}}</ref> pangalawa noong 2015 hanggang 2016,<ref>{{cite web|url=https://www.crunchyroll.com/anime-news/2013/12/28/fairy-tail-anime-scheduled-for-spring-return|title="Fairy Tail" Anime Scheduled for Spring Return|trans-title=Naka-iskedyul para sa Pagbabalik sa Tagsibol ang Anime na "Fairy Tail"|lang=en|website=[[Crunchyroll]]|last=Green|first=Scott|date=28 Disyembre 2013|access-date=13 Agosto 2022}}</ref> at pangatlo mula 2018 hanggang 2019. === 2010s === === 2020s === ==Mga Gawa== ===Seryeng Pantelebisyon=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Orihinal na Channel !! Simula ng unang pagpapalabas !! Katapusan ng unang pagpapalabas !! Mga banggit |- | ''[[Zenmai Zamurai]]'' || [[NHK Educational TV|NHK E]] || 3 Abril 2006 || 26 Marso 2010 || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang No Side |- | ''Robby & Kerobby'' || [[TV Tokyo]] || 1 Abril 2007 || 30 Marso 2008 || Orihinal na gawa |- | ''[[Big Windup!]]'' || [[Tokyo Broadcasting System|TBS]], [[Mainichi Broadcasting System|MBS]] || 12 Abril 2007 || 28 Setyembre 2007 || Base sa manga ni [[Asa Higuchi]] |- | ''[[Persona: Trinity Soul]]'' || [[Tokyo Metropolitan Television|Tokyo MX]], [[Nippon BS Broadcasting|BS11]] || 5 Enero 2008 || 28 Hunyo 2008 || Base sa laro ng [[Atlus]] |- | ''[[Tetsuwan Birdy|Tetsuwan Birdy: Decode]]'' || [[Television Saitama|TV Saitama]] || 4 Hulyo 2008 || 29 Setyembre 2008 || Base sa manga ni [[Masami Yuki]] |- | ''[[Black Butler]]'' || MBS || 3 Oktubre 2008 || 27 Marso 2009 || Base sa manga ni [[Yana Toboso]] |- | ''[[Kannagi: Crazy Shrine Maidens]]'' || Tokyo MX || 4 Oktubre 2008 || 27 Disyembre 2008 || Base sa manga ni Eri Takenashi<br/>Katulong ang [[Ordet (company)|Ordet]] |- | ''[[Tetsuwan Birdy|Tetsuwan Birdy: Decode 2]]'' || [[Sun Television|SUN-TV]] || 9 Enero 2009 || 28 Mayo 2009 || Pagpapatuloy sa ''Tetsuwan Birdy: Decode'' |- | ''[[Valkyria Chronicles]]'' || MBS || 4 Abril 2009 || 26 Setyembre 2009 || Based on a video game by [[Sega]] |- | ''[[Fairy Tail]]'' || [[TX Network|TXN]] (TV Tokyo) || 12 Oktubre 2009 (first series)<br/>5 Abril 2014 (second series)|| 30 Marso 2013 (first series)<br/>26 Marso 2016 (second series)|| Base sa manga ni [[Hiro Mashima]]<br/>Katulong ang [[Satelight]] (unang serye) at Bridge (pangalawang series) |- | ''[[Sound of the Sky]]'' || TV Tokyo || 5 Enero 2010 || 22 Marso 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Ōkiku Furikabutte|Ōkiku Furikabutte ~Natsu no Taikai-hen~]]'' || MBS, TBS || 1 Abril 2010 || 24 Hunyo 2010 || Pagpapatuloy sa ''Big Windup!'' |- | ''[[Working!!]]'' || Tokyo MX || 4 Abril 2010 || 26 Hunyo 2010 || Base sa manga ni Karino Takatsu |- | ''[[Night Raid 1931]]'' || TV Tokyo || 5 Abril 2010 || 28 Hunyo 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Black Butler|Black Butler II]]'' || MBS || 2 Hulyo 2010 || 17 Setyembre 2010 || Pagpapatuloy sa ''Black Butler'' |- | ''[[Occult Academy]]'' || TV Tokyo || 6 Hulyo 2010 || 27 Setyembre 2010 || Orihinal na gawa |- | ''[[Togainu no Chi]]'' || MBS, TBS || 7 Oktubre 2010 || 23 Disyembre 2010 || Base sa laro ng [[Nitro+chiral]] |- | ''[[Fractale]]'' || [[Fuji TV]] || 14 Enero 2011 || 1 Abril 2011 || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang Ordet |- | ''[[Anohana: The Flower We Saw That Day]]'' || Fuji TV || 15 Abril 2011 || 24 Hunyo 2011 || Orihinal na gawa |- | ''[[Blue Exorcist]]'' || [[Japan News Network|JNN]] (MBS) || 17 Abril 2011 || 2 Oktubre 2011 || Base sa manga ni Kazue Kato |- | ''[[Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2011 || 24 Setyembre 2011 || Base sa laro ng [[Nippon Ichi Software]] |- | ''[[The Idolmaster]]'' || TBS || 8 Hulyo 2011 || 23 Disyembre 2011 || Base sa laro ng [[Namco Bandai]] |- | ''[[Working!!|Working'!!]]'' || Tokyo MX || 1 Oktubre 2011 || 24 Disyembre 2011 || Pagpapatuloy sa ''Working!!'' |- | ''[[Space Brothers (manga)|Space Brothers]]'' || [[Nippon Television Network System|NNS]] ([[Yomiuri Telecasting Corporation|ytv]]) || 1 Abril 2012 || 22 Marso 2014 || Base sa manga ni Chūya Koyama |- | ''[[Tsuritama]]'' || Fuji TV || 12 Abril 2012 || 28 Hunyo 2012 || Orihinal na gawa |- | ''[[Sword Art Online]]'' || Tokyo MX || 7 Hulyo 2012 || 22 Disyembre 2012 || Base sa magaang nobela ni [[Reki Kawahara]] |- | ''[[From the New World (novel)|From the New World]]'' || [[TV Asahi]] || 28 Setyembre 2012 || 23 Marso 2013 || Base sa nobela ni Yūsuke Kishi |- | ''[[Chō Soku Henkei Gyrozetter]]'' || TXN (TV Tokyo) || 2 Oktubre 2012 || 24 Setyembre 2013 || Base sa laro ng [[Square Enix]] |- | ''[[Magi (manga)|Magi: The Labyrinth of Magic]]'' || JNN (MBS) || 7 Oktubre 2012 || 31 Marso 2013 || Base sa manga ni [[Shinobu Ohtaka]] |- | ''[[Ore no Kanojo to Osananajimi ga Shuraba Sugiru]]'' || Tokyo MX || 6 Enero 2013 || 31 Marso 2013 || Base sa magaang nobela ni Yūji Yūji |- | ''[[Vividred Operation]]'' || MBS || 11 Enero 2013 || 29 Marso 2013 || Orihinal na gawa |- | ''[[Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%|Uta no Prince-sama: Maji Love 2000%]]'' || [[Television Aichi Broadcasting|TV Aichi]] || 3 Abril 2013 || 26 Hunyo 2013 || Pagpapatuloy sa ''Uta no Prince-sama: Maji Love 1000%'' |- | ''[[Ore no Imōto ga Konnani Kawaii Wake ga Nai]].'' || Tokyo MX || 7 Abril 2013 || 30 Hunyo 2013 || Base sa magaang nobela ni Tsukasa Fushimi<br/>Pagpapatuloy sa ''Ore no Imōto ga Konnani Kawaii Wake ga Nai'' |- | ''[[Servant x Service]]'' || [[Asahi Broadcasting Corporation|ABC]] || 4 Hulyo 2013 || 26 Setyembre 2013 || Base sa manga ni Karino Takatsu |- | ''[[Silver Spoon (manga)|Silver Spoon]]'' || Fuji TV || 11 Hulyo 2013 || 19 Setyembre 2013 || Base sa manga ni [[Hiromu Arakawa]] |- | ''[[Magi (manga)|Magi: The Kingdom of Magic]]'' || JNN (MBS) || 6 Oktubre 2013 || 30 Marso 2014 || Pagpapatuloy sa ''Magi: The Labyrinth of Magic'' |- | ''[[Galilei Donna]]'' || Fuji TV || 10 Oktubre 2013 || 20 Disyembre 2013 || Orihinal na gawa |- | ''[[Silver Spoon (manga)|Silver Spoon II]]'' || Fuji TV || 9 Enero 2014 || 27 Marso 2014 || Pagpapatuloy sa ''Silver Spoon'' |- | ''[[World Conquest Zvezda Plot]]'' || Tokyo MX || 11 Enero 2014 || 29 Marso 2014 || Orihinal na gawa |- | ''[[Nanana's Buried Treasure]]'' || Fuji TV || 10 Abril 2014 || 19 Hunyo 2014 || Base sa magaang nobela ni Kazuma Ōtorino |- | ''[[Aldnoah.Zero]]'' || Tokyo MX || 5 Hulyo 2014 (Part 1)<br/>10 Enero 2015 (Part 2) || 20 Setyembre 2014 (Part 1)<br/>28 Marso 2015 (Part 2)<br/> || Orihinal na gawa<br/>Katulong ang [[Troyca|TROYCA]] |- | ''[[Sword Art Online|Sword Art Online II]]'' || Tokyo MX || 5 Hulyo 2014 || 20 Disyembre 2014 || Pagpapatuloy sa ''Sword Art Online'' |- | ''[[Persona 4: The Animation|Persona 4: The Golden Animation]]'' || MBS || 10 Hulyo 2014 || 25 Setyembre 2014 || Base sa laro ng [[Atlus]] |- | ''[[Black Butler|Black Butler: Book of Circus]]'' || MBS || 10 Hulyo 2014 || 11 Setyembre 2014|| Kaugnay sa ''Black Butler'' |- | ''[[Magic Kaito|Magic Kaito 1412]]'' || NNS (ytv) || 4 Oktubre 2014 || 28 Marso 2015 || Base sa manga ni [[Gosho Aoyama]] |- | ''[[The Seven Deadly Sins (manga)|The Seven Deadly Sins]]'' || JNN (MBS) || 5 Oktubre 2014 || 29 Marso 2015 || Base sa manga ni [[Nakaba Suzuki]] |- | ''[[Your Lie in Abril]]'' || Fuji TV || 9 Oktubre 2014 || 19 Marso 2015 || Base sa manga ni Naoshi Arakawa |- | ''[[Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend]]'' || Fuji TV || 8 Enero 2015 || 26 Marso 2015 || Base sa magaang nobela ni Fumiaki Maruto |- | ''[[The Idolmaster Cinderella Girls]]'' || Tokyo MX || 10 Enero 2015 || 11 Abril 2015 || Base sa isang larong pang-sosyal ng [[Namco Bandai]] seryeng ''[[The Idolmaster]]'' |- | ''[[Magical Girl Lyrical Nanoha ViVid]]'' || Tokyo MX || 3 Abril 2015 || 19 Hunyo 2015 || Base sa manga ni Masaki Tsuzuki |- | ''[[Gunslinger Stratos|Gunslinger Stratos: THE ANIMATION]]'' || Tokyo MX || 4 Abril 2015 || 20 Hunyo 2015 || Base sa laro ng [[Square Enix]] |- | ''[[Ultimate Otaku Teacher]]'' || NNS (ytv) || 4 Abril 2015 || 26 Setyembre 2015 || Base sa manga ni Takeshi Azuma |- | ''[[Uta no Prince-sama|Uta no Prince-sama: Maji Love Revolutions]]'' || Tokyo MX || 5 Abril 2015 || 28 Hunyo 2015 || Kaugnay sa ''Uta no Prince-sama'' |- | ''[[Gate (novel series)|Gate: Jieitai Kanochi nite, Kaku Tatakaeri]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2015 || 25 Marso 2016 || Base sa nobela ni Takumi Yanai |- | ''[[Working!!|Working!!!]]'' || Tokyo MX || 4 Hulyo 2015 || 26 Disyembre 2015 || Pangalawang pagpapatuloy sa ''Working!!'' |- | ''[[The Idolmaster Cinderella Girls|The Idolmaster Cinderella Girls: 2nd Season]]'' || Tokyo MX || 17 Hulyo 2015 || 17 Oktubre 2015 || Pagpapatuloy sa ''The Idolmaster Cinderella Girls'' |- | ''[[Subete ga F ni Naru]]'' || Fuji TV || 8 Oktubre 2015 || 17 Disyembre 2015 || Base sa nobela ni [[Hiroshi Mori (writer)|Hiroshi Mori]] |- | ''[[The Asterisk War]]'' || Tokyo MX || 3 Oktubre 2015 || 18 Hunyo 2016 || Base sa magaang nobela ni Yuu Miyazaki |- | ''[[Erased (manga)|Erased]]'' || Fuji TV || 7 Enero 2016 || 24 Marso 2016 || Base sa manga ni [[Kei Sanbe]] |- | ''[[Grimgar of Fantasy and Ash]]'' || Tokyo MX || 10 Enero 2016 || 26 Marso 2016 || Base sa magaang nobela ni Ao Jūmonji |- | ''[[Ace Attorney: I Object to that "Truth"!]]'' || NNS (ytv) || 2 Abril 2016 || 24 Setyembre 2016 || Base sa laro ng [[Capcom]] |- | ''[[B-Project: Kodou*Ambitious]]'' || Tokyo MX || 3 Hulyo 2016 || 25 Setyembre 2016 || Orihinal na gawa<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-03-26/mages-b-project-fictional-male-idol-project-gets-tv-anime-in-Hulyo/.100327|title=MAGES' 'B-Project' Fictional Male Idol Project Gets TV Anime in Hulyo|date=2016-03-27|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-05-09}}</ref> |- | ''[[Qualidea Code]]'' || Tokyo MX || 10 Hulyo 2016 || 24 Setyembre 2016 || Orihinal na gawa |- | ''[[The Seven Deadly Sins (manga)|The Seven Deadly Sins: Signs of Holy War]]'' || JNN (MBS, TBS) || 28 Agosto 2016 || 18 Setyembre 2016 || Kaugnay sa ''The Seven Deadly Sins'' |- | ''[[Working!!|WWW.Working!!]]'' || Tokyo MX || 1 Oktubre 2016 || 24 Disyembre 2016 || Spin-off sa ''Working!!''<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-04-01/working-wagnaria-web-comic-edition-gets-tv-anime/.100552|title=Working/Wagnaria's Web Comic Edition Gets TV Anime|date=2016-04-01|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-04-01}}</ref> |- | ''[[Uta no Prince-sama|Uta no Prince-sama Maji LOVE Legend Star]]'' || Tokyo MX || 2 Oktubre 2016 || 25 Disyembre 2016 || Kaugnay sa ''Uta no Prince-sama'' |- | ''[[Occultic;Nine]]'' || Tokyo MX || 9 Oktubre 2016 || 25 Disyembre 2016 || Base sa magaang nobela ni Chiyomaru Shikura |- | ''[[Blue Exorcist|Blue Exorcist: Kyoto Saga]]'' || JNN (MBS) || 7 Enero 2017 || TBA || Kaugnay sa ''Blue Exorcist'' |- | ''[[Interviews with Monster Girls]]'' || Tokyo MX || 7 Enero 2017 || TBA || Base sa manga ni Petos |- | ''[[Eromanga Sensei]]'' || Tokyo MX, MBS || Abril 2017 || TBA || Base sa magaang nobela ni [[Tsukasa Fushimi]]<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2016-03-13/eromanga-sensei-anime-casts-akane-fujita-as-sagiri-izumi/.99737|title=Eromanga Sensei Anime Casts Akane Fujita as Sagiri Izumi|date=2016-03-13|website=[[Anime News Network]]|accessdate=2016-03-13}}</ref> |- | ''[[Granblue Fantasy#Anime|Granblue Fantasy The Animation]]'' || Tokyo MX || Abril 2017 || TBA || Base sa laro ng Cygames<ref>{{cite web|url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2015-09-17/granblue-fantasy-smartphone-game-gets-anime-manga-adaptations/.93036|title=Granblue Fantasy Smartphone Game Gets Anime, Manga Adaptations|date=17 Setyembre 2015|website=[[Anime News Network]]|accessdate=13 Marso 2016}}</ref> |- | ''[[Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend|Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend Flat]]'' || Fuji TV || Abril 2017 || TBA || Pagpapatuloy sa ''Saekano: How to Raise a Boring Girlfriend'' |- | ''[[Fate/Apocrypha]]'' || TBA || 2017 || TBA || Base sa magaang nobela ni Yūichirō Higashide |} ===Produkyong Pampelikula=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Araw ng Paglabas !! Mga banggit |- | ''[[Welcome to the Space Show]]'' || 26 Hunyo 2010 || |- | ''[[Fairy Tail the Movie: The Phoenix Priestess]]'' || 18 Agosto 2012 || |- | ''[[Blue Exorcist|Blue Exorcist: The Movie]]'' || 28 Disyembre 2012 || |- | ''[[Saint Young Men]]'' || 10 Mayo 2013 || |- | ''[[Anohana: The Flower We Saw That Day]]'' || 31 Agosto 2013 || |- | ''[[The Idolmaster Movie: Beyond the Brilliant Future!]]'' || 25 Enero 2014 || |- | ''[[Young Animator Training Project|Ookii 1 Nensei to Chiisana 2 Nensei]]'' || 1 Marso 2014 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 2, Midsummer Knight's Dream|Persona 3 The Movie: #2 Midsummer Knight's Dream]]'' || 7 Hunyo 2014 || |- | ''[[Space Brothers (manga)|Space Brothers #0]]'' || 9 Agosto 2014 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 3, Falling Down|Persona 3 The Movie: #3 Falling Down]]'' || 4 Abril 2015 || |- | ''[[The Anthem of the Heart]]'' || 19 Setyembre 2015 || |- | ''[[Garakowa: Restore the World]]'' || 9 Enero 2016 || |- | ''[[Persona 3 The Movie: No. 4, Winter of Rebirth|Persona 3 The Movie: #4 Winter of Rebirth]]'' || 23 Enero 2016 || |- | ''Doukyuusei'' || 20 Pebrero 2016 || |- | ''[[Black Butler: Book of the Atlantic]]'' || 21 Enero 2017 || |- | ''[[Sword Art Online The Movie: Ordinal Scale]]'' || 18 Pebrero 2017 || |- | ''[[Fairy Tail|Fairy Tail Movie 2: Dragon Cry]]'' || Q2 2017 || |} ===OVA/ONA=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Araw ng Paglabas !! Mga banggit |- |''[[Big Windup!]]'' |2007 | |- |''[[Black Butler]]'' |2009 | |- |''[[Kannagi: Crazy Shrine Maidens]]'' |2009 | |- |''[[Sound of the Sky]]'' |2010 | |- |''[[Night Raid 1931]]'' |2010 | |- | ''[[Valkyria Chronicles III]]'' || 27 Enero 2011 || |- | ''[[Black Butler|Black Butler: Book of Murder]]'' || 25 Oktubre 2014 (Part 1)<br />15 Nobyembre 2014 (Part 2)|| |- | ''[[Brotherhood: Final Fantasy XV]]'' || 30 Marso 2016 – 30 Setyembre 2016 || Katulong ang [[Square Enix]]. Base sa mundo at pagpapatuloy sa 2016 na larong, ''[[Final Fantasy XV]]''. |- | ''[[Shelter (song)|Shelter]]'' |2016 | Bidyong pangmusika para sa Amerikanong musikano ng EDM na si [[Porter Robinson]] |} ===Iba pa=== {| class="wikitable sortable" |- ! Pamagat !! Taon !! Mga banggit |- | ''[[Namisuke]]'' || 2007 || |- | ''[[Takane no Jitensha]]'' (a.k.a. Takane's Bike) || 2008 || Nanalo ng award mula sa [[Animax Taishō]] ng [[Animax]] |- | ''[[Ōkiku Furikabutte: Honto no Ace ni Nareru Kamo]]'' || || Larong pang-[[Nintendo DS]]; Ginawa ang animasyon at ilan sa mga CG |- | ''[[Shin Megami Tensei: Persona 4]]'' || 2008 || Larong pang-[[PlayStation 2]]; Ginawa ng animasyon kasabay ang [[Studio Hibari]] |- | ''[[Valkyria Chronicles II]]'' || 2010 || Larong pang-[[PlayStation Portable]] |- | ''[[Phoenix Wright: Ace Attorney − Spirit of Justice]]'' || 2016 || Larong pang-[[Nintendo 3DS]] |- |} <!--Don't add Shelter here; it's already listed under "Film"--> ==Mga Sanggunian== {{Reflist}} ==Kawing Panlabas== * {{official website|http://www.a1p.jp/}} {{in lang|ja}} * {{ann|company|6177}} [[Kategorya:A-1 Pictures| ]] [[Kategorya:2005 establishments in Japan]] [[Kategorya:Aniplex]] [[Kategorya:Animation studios in Tokyo]] [[Kategorya:Japanese animation studios]] [[Kategorya:Media companies established in 2005]] 1naezxwi1pdhnvfnj8m8diov0dfcp94 Transeksuwalismo 0 161369 1962629 1864725 2022-08-13T05:01:00Z Wildernesswalker 119109 wikitext text/x-wiki {{Transgender sidebar}} [[File:TransgenreatParis2005.JPG|thumb|200px|Isang lalake na naging babaeng transekswal.]] Ang '''transekswalismo''' ay isang [[medikal na diyagnosis]] kung saan ang isang indibidwal ay may [[Katauhang pangkasarian|pagkakakilanlang kasarian]] (gender identity o kasariang sikolohiyal) na kabaliktaran ng kanilang pisikal na kasarian. Ang isang lalaking transekwal ay nakakaramdam sa kanyang pagkatao na siya ay isang babae at ang isang babaeng transekwal ay nakakaramdam sa kanyang pagkatao na siya ay isang lalake. Marami sa mga transekswal na babae, bago magpapalit ng kanilang kasarian, ay tumuturing sa kanilang mga sarili na "mga babaeng nakakulong sa katawan ng lalaki". Ang isang medikal na dayagnosis ay maaaring gawin kung ang isang tao ay nakakaranas ng pagiging balisa na resulta ng isang pagnanais na maging isang miyembro ng kabilang kasarian, o kung ang isang tao ay nakakaranas ng panghihina o kahirapan bilang isang resulta ng pagkakakilanlan kanilang kasarian. == Kahulugan == Ito ay ang pinakamaliwanag na uri ng Gender Dysphoria. Ang isang tipikal na medikal na kahulugan ng transekswalismo ay kasama ang mga linyang: ''Ang transekswal ay isang tao na nakakaranas ng isang malalim at pangmatalgalang kakulangan ng ginhawa sa kanilang pisikal na kasarian, at ,ay kagustuhan na baguhin ang kanilang pisikal na katangian, kabilang ang maselang bahagi ng katawan, sa kabaligtaran ng mga karaniwang na kaugnay sa kanilang kasarian, at mabuhay ng permanente sa kabaliktaran ng kanilang orihinal na kasarian.'' Ang transekswalismo ay iniisip pa rin ng maraming tao na isang saykayatrikong kondisyon, kahit na ang mga transekswal ay ganap na nasa tamang pagiisip, may mga bagong pananaliksik na ito ay may pisikal na batayan--- na ang babaeng utak sa isang lalaking katawan ay isang biyolohikal na katotohanan. Gayon pa man, sa karamihan ng mga bansa ang mga taong nangunguna sa isang gender reassignment o operasyon para sa pagbabago ng kasarian ay isang consultant psychiatrist. Ang papel na ginagampanan ng psychiatrist ay ang pagtiyak na ang pasyente ay may maliwanag na pagiisip, tunay na transekswal, at nasa tamang pagiisip para hindi mahirapang makibagay sa kasariang nais nyang maging. Ang transekswalismo ay isang bihirang kondisyon. Isa sa bawat isang libong tao ay alangan sa kanilang kasarian, ngunit maskaunti ang mga tunay na transekswal. Kamakailan lamang, may mga pananaliksik na nagsasaad na isa sa bawat 25,000 ka-tao ay tunay na transekswal. ===Medikal na dayagnosis=== Ang transekswalismo ay makikita sa dalawang pangunahing dayagnostikong manuwal na ginagamit ng mga propesyonal para sa [[kalusugang pangkaisipan]] sa buong mundo, ang [[American Psychiatric Association's Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder]] (DSM, kasalukuyang nasa ika-apat na edisyon) at ang [[International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems]] (ICD, na kasalukuyan nasa kanyang ikasampung edisyon). Ang ''ICD-10'' na nagtatala ng ''transsexualism'', ''dual-role transvestism'' at ''gender identity disorder'' ''of childhood'' sa kategoryang ''gender identity disorder'', at ang tumutukoy sa transekswalismo bilang "[isang] pagnanais na mabuhay at tanggapin bilang isang miyembro ng ibang kasarian, karaniwang sinsaamahan ng hindi pagkagusto sa pisikal na kasarian, at isang nais na magkaroon ng pagtitistis at ''hormonal treatment'' na gawin sa sariling katawan bilang kapareho ng ginustong kasarian. "Ang ''DSM'' ay hindi makabukod sa pagitan ng ''gender identity disorder'' at transekswalismo, at tumutukoy sa ''transvestic fetishism'' bilang isang hiwalay na kababalaghan na maaaring mangyari rin sa transekswalismo. Ang DSM diyagnosis ay nangangailangan ng apat na bahagi: * Ang isang pagnanais o paggigiit na siya ay nababagay sa kabilang kasarian * Katibayan ng hindi pagiging komportable at, sa paninging hindi siya naaangkop sa kanyang biyolohikal na kasarian. * Ang indibidwal ay hindi ''intersex'' * Klinikal na katibayan ng pagkabalisa o pagkakaroon ng kapansanan sa trabaho o sa buhay panlipunan. ===Pinanggalingan=== [[Talaksan:Common clownfish.jpg|thumb|200px|right|ang clownfish ay isang transekswal na hayop<ref>http://www.newscientist.com/article/dn3928-clownfish-turn-transsexual-to-get-on-in-life.html</ref>]] Ang kasarian ay isang salitang panglinggwistika. Sa maraming wika, ang mga salita ay maaaring itinuturing na panlalaki, pambabae, o walang kasarian. Ang iba't ibang wika ay may iba't ibang paraan para mapakita ang kasarian, dalawang kasarian (babae, lalake), tatlong kasarian (babae, lalake, walang kasarian), o wala sa lahat. Ang pagkakaiba ng kasarian ay ipinahiwatig sa pamamagitan ng simpleng pagbabago sa pangalan at panguri, habang ang iba ay nangangailangan ng mas kumplikadong pambalarilang pagbabago. Sa Ingles,ang unang hakbang ng isang transekswal na tao sa paglipat ay madalas kasama ang kahilingan na ang pagtukoy sa kanya ay sa paggamit ng panghalip para sa kanyang ninanais na kasarian. Ang ilang mga nagsasalita ng Ingles na sa tingin ang pinakamahusay na paglalarawan sa kanila bilang isang bagay sa pagitan o iba sa lalaki o babae ay masninanais gamitin ang "ze" at "hir" (halimbawa ng kasariang neutral na panghalip sa Ingles), o iba pang mga imbentong panghalip. Noong 1930, si Magnus Hirschfeld ang nanguna sa genital reassignment o operasyon para pagtitistis na detalyadong iniulat sa isang pahayagan sa Lili Elbe sa Denmark. Ang salitang Aleman na "Transsexualismus" ay ipinakilala ni Hirschfeld noong 1923. Ang salitang neo-Latin na "psychopathia transexualis" at Ingles na "transexual" ay ipinakilala ni D. O. Cauldwell noong 1949 na sa dakong huli ginamit din niya ang katagang "trans-sexual" noong 1950. Si Cauldwell ang lumitaw na unang gumamit ng katagang direktang tumutukoy sa mga taong nais magbago ng pisikal na kasarian. Ang salitang transekswal ay kasalukuyang ginagamit sa publiko at sa medikal na propesyon. Ito ay napasama sa DSM-III noong 1980 at muling isinama sa DSM-III-R noong 1987, kung saan ito ay makikita sa ilalim ng ''Disorders Usually First Evident in Infancy, Childhood or Adolescence.'' ===Mga sanhi=== Sikolohiyal at biyolohikal ang nagiging sanhi ng transekswalismo. Ayon sa iilan, ang pananaliksik sa mga "dahilan" ng transekswalismo ay nababatay sa palagay na ito ay patolohiyal ngunit, hindi ito tinatanggap ng maraming transekswal. Sa tingin ng iba, ang kondisyon ay isang uri ng intersekswalidad na patuloy na sinasaliksik para mapatunayan ang kondisyong ito ay may biyolohikal na sanhi at para mapaalam sa nakararami na hindi ito isang kahibangan, pampolitika na pahayag o ''paraphilia'' Ayon kay Harry Benjamin, isang tanyag na doktor na kilala dahil sa kanyang pagaaral sa transekswalismo,'' "Summarizing my impression, I would like to repeat here what I said in my first lecture on the subject more than 10 years ago: Our genetic and endocrine equipment constitutes either an unresponsive [or] fertile soil in which the wrong conditional and psychic trauma can grow and develop into such a basic conflict that subsequently a deviation like transsexualism can result"'' Ayon sa kanya, at sa ilang mga pag-aaral batay sa mga maliliit na samples, iminungkahi na ang transekswalismo ay maaaring maugnay sa isang pagkakaiba sa utak ng tao na tinatawag na "bed nucleus of the stria terminalis o BSTc.<ref>{{cite journal |author=Swaab D |title=Sexual differentiation of the brain and behavior |journal=Best Pract Res Clin Endocrinol Metab |volume=21 |issue=3 |pages=431–44 |year=2007 |pmid=17875490 |doi=10.1016/j.beem.2007.04.003}}</ref><ref>{{cite journal |author=Zhou J, Hofman M, Gooren L, Swaab D |title=A sex difference in the human brain and its relation to transsexuality |journal=Nature |volume=378 |issue=6552 |pages=68–70 |year=1995 |pmid=7477289 |doi=10.1038/378068a0}}</ref><ref>{{cite journal |author=Kruijver F, Zhou J, Pool C, Hofman M, Gooren L, Swaab D |title=Male-to-female transsexuals have female neuron numbers in a limbic nucleus |journal=J. Clin. Endocrinol. Metab. |volume=85 |issue=5 |pages=2034–41 |year=2000 |pmid=10843193 |doi=10.1210/jc.85.5.2034}}</ref> Sa isang pag-aaral, ang BSTc ng babaeng transekswal at cisgendered(biolohikal) na mga babae ay magkatulad. Ang mga heterosexual at homosexual na lalaki ay magkatulad at iba sa mga kababaihan (Cis- at transgendered) sa BSTc. Isa pang pag-aaral ay nagpapahiwatig na ang transekswalidad ay maaraing genetiko. ==Hindi pagkakaunawa sa transekswalismo== Ang transekswalismo ay komplikado at hindi gaanong naiintindihang kalagayan, Dahil nakasangkot dito ang mga pangunahing aspekto ng pagkatao, ito ay nagdudulot ng hindi pagkakaunawaan, takot at pinsala. Kahindik-hindik at hindi tumpak na mga kuwento tungkol sa pagbabago ng kasarian ay nagiging laganap sa midya na nagreresulta sa hindi pagkaunawaan at pangamba dito ng maraming tao. == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Seksuwalidad]] [[Kategorya:LGBT]] fudz9jbb3bew3kardhz7hm13qtt50m5 Shingō, Aomori 0 164987 1962564 1706066 2022-08-12T15:14:40Z Glennznl 73709 link [[Hudea]] using [[:en:User:Edward/Find link|Find link]] wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement <!-- See Template:Infobox settlement for additional fields and descriptions --> | name = Shingō | official_name = | native_name = 新郷村 | native_name_lang = ja | settlement_type = Village <!-- images, nickname, motto --> | image_skyline = ShingoVillageOffice.jpg | imagesize = | image_alt = | image_caption = Shingō Village Office | image_flag = | flag_alt = | image_seal = Emblem of Shingo, Aomori.svg | seal_alt = | image_shield = | shield_alt = | image_blank_emblem = | nickname = | motto = <!-- maps and coordinates --> | image_map = Shingo in Aomori Prefecture.png | map_alt = | map_caption = <small>Location of Shingō in [[Aomori Prefecture|Aomori]]</small> | pushpin_map = Japan | pushpin_label_position = <!-- position of the pushpin label: left, right, top, bottom, none --> | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = &nbsp; | coordinates = {{coord|40|27|49.19|N|141|10|27.53|E|region:JP|display=inline,title}} | coor_pinpoint = <!-- to specify exact location of coordinates (was coor_type) --> | coordinates_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> <!-- location --> | subdivision_type = [[List of sovereign states|Country]] | subdivision_name = [[Japan]] | subdivision_type1 = [[List of regions of Japan|Region]] | subdivision_name1 = [[Tōhoku region|Tōhoku]] | subdivision_type2 = [[Prefectures of Japan|Prefecture]] | subdivision_name2 = [[Aomori Prefecture|Aomori]] | subdivision_type3 = [[Districts of Japan|District]] | subdivision_name3 = [[Sannohe District, Aomori|Sannohe]] <!-- established --> | established_title = <!-- Settled --> | established_date = | founder = | named_for = <!-- seat, smaller parts --> | seat_type = <!-- defaults to: Seat --> | seat = <!-- government type, leaders --> | government_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | leader_party = | leader_title = | leader_name = | leader_title1 = | leader_name1 = <!-- etc., up to leader_title4 / leader_name4 --> <!-- display settings --> | total_type = <!-- to set a non-standard label for total area and population rows --> | unit_pref = <!-- enter: Imperial, to display imperial before metric --> <!-- area --> | area_magnitude = <!-- use only to set a special wikilink --> | area_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | area_total_km2 = 150.85 | area_land_km2 = <!-- elevation --> | elevation_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | elevation_m = <!-- population --> | population_footnotes = <!-- for references: use <ref> tags --> | population_total = 2717 | population_as_of = April 2012 | population_density_km2 = 18 | population_est = | pop_est_as_of = | population_demonym = <!-- demonym, ie. Liverpudlian for someone from Liverpool --> | population_note = <!-- time zone(s) --> | timezone1 = [[Japan Standard Time]] | utc_offset1 = +9 | timezone1_DST = | utc_offset1_DST = <!-- postal codes, area code --> | postal_code_type = | postal_code = | area_code_type = <!-- defaults to: Area code(s) --> | area_code = <!-- blank fields (section 1) --> | blank_name_sec1 = City Symbols | blank1_name_sec1 = - Tree | blank1_info_sec1 = [[Aesculus]] | blank2_name_sec1 = - Flower | blank2_info_sec1 = [[Lysichiton|Asian skunk cabbage]] | blank3_name_sec1 = | blank3_info_sec1 = | blank4_name_sec1 = | blank4_info_sec1 = | blank5_name_sec1 = | blank5_info_sec1 = | blank6_name_sec1 = | blank6_info_sec1 = | blank7_name_sec1 = | blank7_info_sec1 = <!-- blank fields (section 2) --> | blank_name_sec2 = Phone&nbsp;number | blank_info_sec2 = 0178-78-2111 | blank1_name_sec2 = Address | blank1_info_sec2 = <br>039-0801 <!-- website, footnotes --> | website = [http://www.vill.shingo.aomori.jp/ Shingō Village] | footnotes = }} Ang {{nihongo| '''Shingō'''|新郷村|Shingō-mura}} ay isang nayon sa [[Sannohe District, Aomori|Sannohe District]] ng timog-sentral na [[Prepekturang Aomori]] sa [[Rehiyong Tōhoku]] ng [[Hapon]]. Noong 2009, ang nayon ay may tinatayang populasyon na 2,717 at isang [[densidad ng populasyon]] na 18 tao kada km². Ang kabuuang area nito ay 150.85&nbsp;km². Ang nayong ito ay nagtataguyod ng sarili nito bilang tahanan ng {{nihongo| ''Libingan ni Kristo'' |キリストの墓|Kirisuto no Haka}}. ==Kasaysayan== Ang area sa palibot ng Shingō ay kinontrol ng angkan na Nambu ng Sakop na Morioka noong [[panahong Edo]]. Noong repormang cadastral ng 1889, ang nayon na Herai at kapitbahay na nayon ng Nozawa ay nabuo. Noong Hulyo 29, 1955, ang kanluraning bahagi ng nayo ng Nozawa ay sumanib sa Herai na muling pinangalanang Shingō. ==Heograpiya== Ang Shingō ay nasa timog-sentral na Prepekturang Aomori sa silangan ng [[Ilog Towada]]. Ang karamihan ng nayon ay bulubundukin na tumataas ng higit sa 1000 metro sa altitudo malapit sa hangganan sa [[Prepekturang Akita]]. ===Mga kapitbahay na munisipalidad=== [[Aomori Prefecture]] *[[Towada, Aomori|Towada]] *[[Sannohe District, Aomori|Sannohe District]] **[[Gonohe, Aomori|Gonohe]] **[[Nanbu, Aomori|Nanbu]] **[[Sannohe, Aomori|Sannohe]] [[Akita Prefecture]] *[[Kazuno, Akita|Kazuno]] ==Libingan ni Hesus== Ang Shingō, Aomori ang sinasabing lokasyon ng libingan ni [[Hesus]](''Kirisuto no haka'') at ang tirahan ng kanyang mga huling inapo na pamilya ni Sajiro Sawaguchi. Ayon sa pag-aangkin ng kanyang pamilya, sa halip na si Hesus ang ipinako sa krus ay ang kanyang kapatid na si Isukuri ang ipinako at si Hesus ay tumakas sa Hapon at naging magsasaka ng kanin, nagpakasal, nagkaroon ng pamilya at tatlong anak na babae at namatay sa edad na 106. Ang isa pang punso malapit sa libingan ni Hesus ay sinasabing naglalaman ng tenga ng kapatid ni Hesus at ang buhok ni [[Marya (ina ni Hesus)|Marya]] na tanging mga relikong madadala ng pamilya ni Hesus nang sila ay tumakas mula sa [[Hudea]]. Ang mga pag-aangking ito ay nagsimula noong 1933 pagkatapos matuklasan ang pinagpapalagay na sinaunang mga dokumentong Hebreo na nagdedetalye ng buhay at kamatayan ni Hesus sa Hapon na testamento ni Hesus. Ang mga dokumentong ito ay sinasabing kinuha ng mga autoridad at dinala sa Tokyo bago ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig at hindi na nakita mula nito. [[Kategorya:Prepektura ng Aomori]] [[Kategorya:Mga nayon sa Hapon]] ag2i59s7v5ickba65pqk8onabjyut2g Kaharian ng Juda 0 184867 1962611 1962544 2022-08-13T04:21:43Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki :''Para sa anak ni [[Jacob]](tinawag na [[Israel]]), tingnan ang [[Juda]]'' :''Huwag ikalito sa [[Judea]]'' {{Infobox country | conventional_long_name = Kaharian ng Juda | common_name = Juda | native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span> | image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg | symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}} | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | capital = [[Herusalem]] | religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref> | demonym = Judaita | government_type = [[Monarkiya]] | area_rank = | status = Kaharian | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE | year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref> {{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}} </ref> | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]] | common_languages = [[Hebreong Biblikal]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]] | year_leader1 = c. 931–913 BCE | leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small> | year_leader2 = c. 597–587 BCE | leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small> | event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]] | event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE) | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel | s1 = Imperyong Neo-Babilonya | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg | s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya) | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}} | era = [[Panahong Bakal]] }} {{Bibliya}} Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Judea ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga kskolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Asiryo]] na nagnais na magtatag ng isang maka-Asiryong [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Asiryong si [[Sennacherib]]. Noong 609 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asriya]] ay bumagsak sa magkasanib ng puwersa ng [[Medes]] at [[Imperyong Babilonya]]. Ang kontrol ng [[Levant]] kabilang ang Kaharian ng Juda ay napailalim sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] at sa paghihimagsik ni [[Jeconias]] ay naghimagsik at ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]] ang mga mamayanang taga-Juda at inilagay ng Babilonya si [[Zedekias]] na hari ng Kaharian ng Juda. Nang maghimagsik si Zedekias, ang Kaharian ng Juda ay winasak ng mga Babilonyo at ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Noong 539 BCE, ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak sa Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapon sa Babilonya]] na mga taga-Juda kasama ng ibang mga nasakop na bansa ay pinayagang makabalik sa kanilang mga bansa at itayong muli ang lugar ng kanilang mga [[kulto]]. Ang Kaharian ng Juda ay naging probinsiya ng mga Persiyano bilang [[Yehud Medinata]] sa loob ng 203 taon at dito ay napakilala ang mga Hudyo sa mga paniniwalang [[Zoroastrianismo]] gaya ng [[dualismo]], [[monoteismo]], [[demonyo]] at mga [[anghel]]. ==Sa kasaysayan== {{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Asirya|Yahweh|El (diyos)}} Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== {{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}} Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si Yahweh. Sa mga mabuting hari, si Hezekias (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa diyos diyosan sa kasong ito sa mga diyos na sina [[Baal]] at [[Asherah]] kasama ng mga Manasseh ng Juda (698–642 BCE) at Amon (642–640 BCE) ay bumuhay sa pagsamba sa diyos diyosan nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian. si haring Josiah (640–609 BCE) ay nagbalik ng tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Israel sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng mga Babylonian noong c.587/586 BCE. Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si [[Ahab]] sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). ==Relasyon ng Kaharian ng Juda(Kahariang Timog) sa Kaharian ng Israel(Kahariang Hilaga)== Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]]ng si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinakop ang maraming mga siyudad. Nang salakayin ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng [[Templo ni Solomon]] bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref> Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kabalyero ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josias] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan ng hindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa [[Templo ni Solomon]] at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram-Damasco]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hadad ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ng Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref> Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian ng Israel. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulong ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga [[Moab]]ita na nasa ilalim ng tributo sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni [[Mesha]] ng paghahandog ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref> Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]]. Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si [[Hezekias]] ay mga [[basalyo]] ng [[Imperyong Neo-Asriya]] at pinwersang magbigay ng taunang tributo. Matapos na maging pinuno si Hezekias noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng [[Mga Filisteo]] at bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Sinaunang Ehipto]] at sumalungat sa Asirya sa pamamagitan ng pagbabayad ng tributo.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, sinalakay ng haring Asiryong si [[Sennacherib]] ang mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekias ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Asirya — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng [[Templo ni Solomon]]({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE at nagtayo ng mga bangko sa Herusalem at pinatahimik si Hezekias "tulad ng isang nakahawalang [[ibon]]" bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Mannaseh]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Asiryo na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright /> Nang maging hari si [[Josias]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyon sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] ay palaging nagbabago. Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay nagsisimulang humina, ang [[imperyong Neo-Babilonya]] ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Asirya. Sa panahong ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang [[Paraon]] na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa [[Ilog Eufrates]] upang tulungan ang mga huminang Asiryo.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong ng Juda na ni [[Josia]] na maaring tumuring sa mga Asiryo at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng Paraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang ng mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Asiryo laban sa [[Imperyong Neo-Babilonya]], tinangka ni Josias na harangin ang pagsulong ng hukbo ni [[Necho II]] sa [[Megiddo]] kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josias ay pinatay ni Necho II.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Asiryong si [[Ashur-uballit II]] at pareho nilang tinawid ang Eufrates at tinangkang bawiin ang [[Harran]] na naging kabisera ng Imperyong Neo-Asirya matapos bumagsak ang kabisera nitong [[Nineveh]] sa mga Babilonyo at [[Medes]] noong 612 BCE. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihag ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Asirya]].. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz ng Judah]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josias.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref>Pinatalsik ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng tributo sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tributo. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babilonyo sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, si Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tributo kay [[Nabuconosor II]] ng [[Imperyong Neo-Babilonya]].. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebucodonozor na sakupin ang Ehipto at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng [[Levant]] na may utang ng katapatan sa [[Imperyong Neo-Babilonya]]. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tributo kay Nabucodonosor II <ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong maka-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay sinupil ni Nabucodonosor II ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconias]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa [[Lungsod ng Babilonya]] . Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nabihag sa [[Lungsod ng Babilonya]] ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nabucodonosor II si [[Zedekias]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Imperyong Neo-Babilonya. Sa kabila ng malakas na pagtutol nina [[Jeremias]] at iba pa, si Zedekias ay naghimagsik laban kay Nabucodonosor na huminto sa pagbabayad ng tributo dito at pumasok sa isang alyansa kay Paraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nabucodonosor II ay bumalik sa Juda at muling sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ng Herusalem ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nabucodonosor ang parehong Herusalem at ang [[Templo ni Solomon]] <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekias, tinakilaan ni Nabucodonosor at binihag si Zedekias sa [[Lungsod ng Babilonya]] <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa pag-iral ng Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang Kaharian ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref> Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE <ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng Mizpah ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Persiyano na [[Yehud Medinata]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref> Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador na suportado ng isang bantay na [[Kaldea]]. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Kaldeo ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Persiya sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehipto ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral. Ang bilang ng mga ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]] at ang mga tumungo sa Ehipto at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay nagsalaysay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Lungsod ng Babilonya ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeologong [[Israel]]i na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4&nbsp;ng populasyon ay natira. Noong 539 BCE, sinakop ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] at pinayagan nito ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapong Hudyo sa Babilonya]] na bumali sa Herusalem at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Dario ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jeconias]]. Ang probinsiyang [[Yehud Medinata]] ay isang mapayapang bahagi ng [[Imperyong Akemenida]] hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Dakilang Alejandro]] ng [[Kaharian ng Macedonia]]. Ang yugto ng pamumunong Persiyano pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel. ==Kronolohiya== Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias. ==Arkeolohiya== Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at skolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherub]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay niya siya sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV). ==Mga hari ng Juda== *[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele) *[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele) *[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele) *[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele) *[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele) *[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele) *[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil) *[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil) *[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele) *[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoahaz]](ca. 609 BCE ayon kay Albright) *[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] *[[Pagpapatapon sa Babilonya]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Templo ni Solomon]] *[[Ikalawang Templo sa Herusalem]] *[[Wikang Hebreo]] *[[Wikang Aramaiko]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] fwsdhqoyk29mfvd6t78xmv1qxz4b3pq 1962612 1962611 2022-08-13T04:27:47Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki :''Para sa anak ni [[Jacob]](tinawag na [[Israel]]), tingnan ang [[Juda]]'' :''Huwag ikalito sa [[Judea]]'' {{Infobox country | conventional_long_name = Kaharian ng Juda | common_name = Juda | native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span> | image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg | symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}} | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | capital = [[Herusalem]] | religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref> | demonym = Judaita | government_type = [[Monarkiya]] | area_rank = | status = Kaharian | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE | year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref> {{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}} </ref> | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]] | common_languages = [[Hebreong Biblikal]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]] | year_leader1 = c. 931–913 BCE | leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small> | year_leader2 = c. 597–587 BCE | leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small> | event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]] | event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE) | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel | s1 = Imperyong Neo-Babilonya | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg | s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya) | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}} | era = [[Panahong Bakal]] }} {{Bibliya}} Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Judea ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga kskolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Asiryo]] na nagnais na magtatag ng isang maka-Asiryong [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Asiryong si [[Sennacherib]]. Noong 609 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asriya]] ay bumagsak sa magkasanib ng puwersa ng [[Medes]] at [[Imperyong Babilonya]]. Ang kontrol ng [[Levant]] kabilang ang Kaharian ng Juda ay napailalim sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] at sa paghihimagsik ni [[Jeconias]] ay naghimagsik at ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]] ang mga mamayanang taga-Juda at inilagay ng Babilonya si [[Zedekias]] na hari ng Kaharian ng Juda. Nang maghimagsik si Zedekias, ang Kaharian ng Juda ay winasak ng mga Babilonyo at ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Noong 539 BCE, ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak sa Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapon sa Babilonya]] na mga taga-Juda kasama ng ibang mga nasakop na bansa ay pinayagang makabalik sa kanilang mga bansa at itayong muli ang lugar ng kanilang mga [[kulto]]. Ang Kaharian ng Juda ay naging probinsiya ng mga Persiyano bilang [[Yehud Medinata]] sa loob ng 203 taon at dito ay napakilala ang mga Hudyo sa mga paniniwalang [[Zoroastrianismo]] gaya ng [[dualismo]], [[monoteismo]], [[demonyo]] at mga [[anghel]]. ==Sa kasaysayan== {{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Asirya|Yahweh|El (diyos)}} Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== {{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}} Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si [[Yahweh]]. Sa mga mabuting hari, si [[Hezekias]] (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa [[Politeismo]] sa Kaharian ng Juda gaya ng pagsamba sa mgaa [[Diyos]] na sina [[Baal]] at [[Asherah]]. Sa panahon ng mga sumunod haring sina [[Mannasseh]] ng Juda (698–642 BCE) at Amon (642–640 BCE) ay muling nilang binuhay [[Politeismo]] at pagsamba sa ibang mga Diyos nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian ng Juda. Ibinalik muli ng haring [[Josias]] (640–609 BCE) ang tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Israel sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong c.587/586 BCE. Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si [[Ahab]] sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). ==Relasyon ng Kaharian ng Juda(Kahariang Timog) sa Kaharian ng Israel(Kahariang Hilaga)== Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]]ng si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinakop ang maraming mga siyudad. Nang salakayin ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng [[Templo ni Solomon]] bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref> Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kabalyero ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josias]] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 na paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan ng hindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa [[Templo ni Solomon]] at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram-Damasco]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hadad ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ng Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref> Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian ng Israel. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulong ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga [[Moab]]ita na nasa ilalim ng tributo sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni [[Mesha]] ng paghahandog ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref> Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]]. Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si [[Hezekias]] ay mga [[basalyo]] ng [[Imperyong Neo-Asriya]] at pinwersang magbigay ng taunang tributo. Matapos na maging pinuno si Hezekias noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng [[Mga Filisteo]] at bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Sinaunang Ehipto]] at sumalungat sa Asirya sa pamamagitan ng pagbabayad ng tributo.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, sinalakay ng haring Asiryong si [[Sennacherib]] ang mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekias ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Asirya — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng [[Templo ni Solomon]]({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE at nagtayo ng mga bangko sa Herusalem at pinatahimik si Hezekias "tulad ng isang nakahawalang [[ibon]]" bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Mannaseh]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Asiryo na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright /> Nang maging hari si [[Josias]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyon sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] ay palaging nagbabago. Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay nagsisimulang humina, ang [[imperyong Neo-Babilonya]] ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Asirya. Sa panahong ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang [[Paraon]] na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa [[Ilog Eufrates]] upang tulungan ang mga huminang Asiryo.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong ng Juda na ni [[Josias]] na maaring tumuring sa mga Asiryo at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng Paraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang ng mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Asiryo laban sa [[Imperyong Neo-Babilonya]], tinangka ni Josias na harangin ang pagsulong ng hukbo ni [[Necho II]] sa [[Megiddo]] kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josias ay pinatay ni Necho II.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Asiryong si [[Ashur-uballit II]] at pareho nilang tinawid ang Eufrates at tinangkang bawiin ang [[Harran]] na naging kabisera ng Imperyong Neo-Asirya matapos bumagsak ang kabisera nitong [[Nineveh]] sa mga Babilonyo at [[Medes]] noong 612 BCE. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihag ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Asirya]].. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz ng Judah]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josias.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref>Pinatalsik ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng tributo sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tributo. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babilonyo sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, si Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tributo kay [[Nabuconosor II]] ng [[Imperyong Neo-Babilonya]].. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebucodonozor na sakupin ang Ehipto at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng [[Levant]] na may utang ng katapatan sa [[Imperyong Neo-Babilonya]]. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tributo kay Nabucodonosor II <ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong maka-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay sinupil ni Nabucodonosor II ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconias]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa [[Lungsod ng Babilonya]] . Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nabihag sa [[Lungsod ng Babilonya]] ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nabucodonosor II si [[Zedekias]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Imperyong Neo-Babilonya. Sa kabila ng malakas na pagtutol nina [[Jeremias]] at iba pa, si Zedekias ay naghimagsik laban kay Nabucodonosor na huminto sa pagbabayad ng tributo dito at pumasok sa isang alyansa kay Paraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nabucodonosor II ay bumalik sa Juda at muling sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ng Herusalem ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nabucodonosor ang parehong Herusalem at ang [[Templo ni Solomon]] <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekias, tinakilaan ni Nabucodonosor at binihag si Zedekias sa [[Lungsod ng Babilonya]] <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa pag-iral ng Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang Kaharian ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref> Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE <ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng Mizpah ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Persiyano na [[Yehud Medinata]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref> Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador na suportado ng isang bantay na [[Kaldea]]. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Kaldeo ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Persiya sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehipto ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral. Ang bilang ng mga ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]] at ang mga tumungo sa Ehipto at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay nagsalaysay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Lungsod ng Babilonya ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeologong [[Israel]]i na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4&nbsp;ng populasyon ay natira. Noong 539 BCE, sinakop ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] at pinayagan nito ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapong Hudyo sa Babilonya]] na bumali sa Herusalem at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Dario ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jeconias]]. Ang probinsiyang [[Yehud Medinata]] ay isang mapayapang bahagi ng [[Imperyong Akemenida]] hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Dakilang Alejandro]] ng [[Kaharian ng Macedonia]]. Ang yugto ng pamumunong Persiyano pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel. ==Kronolohiya== Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias. ==Arkeolohiya== Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at skolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherub]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay ni Necho II si Josias sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV). ==Mga hari ng Juda== *[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele) *[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele) *[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele) *[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele) *[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele) *[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele) *[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil) *[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil) *[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele) *[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoahaz]](ca. 609 BCE ayon kay Albright) *[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] *[[Pagpapatapon sa Babilonya]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Templo ni Solomon]] *[[Ikalawang Templo sa Herusalem]] *[[Wikang Hebreo]] *[[Wikang Aramaiko]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] 937lcx1z6krfxpnrh6zpbgsrpunlwgn 1962613 1962612 2022-08-13T04:29:51Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki :''Para sa anak ni [[Jacob]](tinawag na [[Israel]]), tingnan ang [[Juda]]'' :''Huwag ikalito sa [[Judea]]'' {{Infobox country | conventional_long_name = Kaharian ng Juda | common_name = Juda | native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span> | image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg | symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}} | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | capital = [[Herusalem]] | religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref> | demonym = Judaita | government_type = [[Monarkiya]] | area_rank = | status = Kaharian | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE | year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref> {{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}} </ref> | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]] | common_languages = [[Hebreong Biblikal]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]] | year_leader1 = c. 931–913 BCE | leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small> | year_leader2 = c. 597–587 BCE | leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small> | event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]] | event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE) | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel | s1 = Imperyong Neo-Babilonya | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg | s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya) | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}} | era = [[Panahong Bakal]] }} {{Bibliya}} Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Judea ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga kskolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Asiryo]] na nagnais na magtatag ng isang maka-Asiryong [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Asiryong si [[Sennacherib]]. Noong 609 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak sa magkasanib ng puwersa ng [[Medes]] at [[Imperyong Babilonya]] noong 609 BCE, Ang kontrol ng [[Levant]] kabilang ang Kaharian ng Juda ay napailalim sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] at sa paghihimagsik ni [[Jeconias]] ay ipinatapon ito at mga mamamayan ng Juda sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Inilagay ng Babilonya si [[Zedekias]] na hari ng Kaharian ng Juda. Nang maghimagsik si Zedekias, ang Kaharian ng Juda ay winasak ng mga Babilonyo at ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Noong 539 BCE, ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak sa Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapon sa Babilonya]] na mga taga-Juda kasama ng ibang mga nasakop na bansa ng Persiya ay pinayagang makabalik sa kanilang mga bansa at itayong muli ang lugar ng kanilang mga [[kulto]]. Ang Kaharian ng Juda ay naging probinsiya ng mga Persiya bilang [[Yehud Medinata]] sa loob ng 203 taon at dito ay napakilala ang mga Hudyo sa mga paniniwalang [[Zoroastrianismo]] gaya ng [[dualismo]], [[monoteismo]], [[demonyo]] at mga [[anghel]]. ==Sa kasaysayan== {{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Asirya|Yahweh|El (diyos)}} Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== {{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}} Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si [[Yahweh]]. Sa mga mabuting hari, si [[Hezekias]] (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa [[Politeismo]] sa Kaharian ng Juda gaya ng pagsamba sa mgaa [[Diyos]] na sina [[Baal]] at [[Asherah]]. Sa panahon ng mga sumunod haring sina [[Mannasseh]] ng Juda (698–642 BCE) at Amon (642–640 BCE) ay muling nilang binuhay [[Politeismo]] at pagsamba sa ibang mga Diyos nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian ng Juda. Ibinalik muli ng haring [[Josias]] (640–609 BCE) ang tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Israel sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong c.587/586 BCE. Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si [[Ahab]] sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). ==Relasyon ng Kaharian ng Juda(Kahariang Timog) sa Kaharian ng Israel(Kahariang Hilaga)== Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]]ng si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinakop ang maraming mga siyudad. Nang salakayin ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng [[Templo ni Solomon]] bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref> Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kabalyero ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josias]] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 na paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan ng hindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa [[Templo ni Solomon]] at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram-Damasco]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hadad ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ng Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref> Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian ng Israel. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulong ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga [[Moab]]ita na nasa ilalim ng tributo sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni [[Mesha]] ng paghahandog ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref> Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]]. Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si [[Hezekias]] ay mga [[basalyo]] ng [[Imperyong Neo-Asriya]] at pinwersang magbigay ng taunang tributo. Matapos na maging pinuno si Hezekias noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng [[Mga Filisteo]] at bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Sinaunang Ehipto]] at sumalungat sa Asirya sa pamamagitan ng pagbabayad ng tributo.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, sinalakay ng haring Asiryong si [[Sennacherib]] ang mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekias ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Asirya — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng [[Templo ni Solomon]]({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE at nagtayo ng mga bangko sa Herusalem at pinatahimik si Hezekias "tulad ng isang nakahawalang [[ibon]]" bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Mannaseh]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Asiryo na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright /> Nang maging hari si [[Josias]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyon sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] ay palaging nagbabago. Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay nagsisimulang humina, ang [[imperyong Neo-Babilonya]] ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Asirya. Sa panahong ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang [[Paraon]] na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa [[Ilog Eufrates]] upang tulungan ang mga huminang Asiryo.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong ng Juda na ni [[Josias]] na maaring tumuring sa mga Asiryo at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng Paraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang ng mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Asiryo laban sa [[Imperyong Neo-Babilonya]], tinangka ni Josias na harangin ang pagsulong ng hukbo ni [[Necho II]] sa [[Megiddo]] kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josias ay pinatay ni Necho II.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Asiryong si [[Ashur-uballit II]] at pareho nilang tinawid ang Eufrates at tinangkang bawiin ang [[Harran]] na naging kabisera ng Imperyong Neo-Asirya matapos bumagsak ang kabisera nitong [[Nineveh]] sa mga Babilonyo at [[Medes]] noong 612 BCE. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihag ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Asirya]].. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz ng Judah]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josias.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref>Pinatalsik ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng tributo sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tributo. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babilonyo sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, si Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tributo kay [[Nabuconosor II]] ng [[Imperyong Neo-Babilonya]].. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebucodonozor na sakupin ang Ehipto at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng [[Levant]] na may utang ng katapatan sa [[Imperyong Neo-Babilonya]]. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tributo kay Nabucodonosor II <ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong maka-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay sinupil ni Nabucodonosor II ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconias]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa [[Lungsod ng Babilonya]] . Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nabihag sa [[Lungsod ng Babilonya]] ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nabucodonosor II si [[Zedekias]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Imperyong Neo-Babilonya. Sa kabila ng malakas na pagtutol nina [[Jeremias]] at iba pa, si Zedekias ay naghimagsik laban kay Nabucodonosor na huminto sa pagbabayad ng tributo dito at pumasok sa isang alyansa kay Paraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nabucodonosor II ay bumalik sa Juda at muling sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ng Herusalem ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nabucodonosor ang parehong Herusalem at ang [[Templo ni Solomon]] <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekias, tinakilaan ni Nabucodonosor at binihag si Zedekias sa [[Lungsod ng Babilonya]] <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa pag-iral ng Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang Kaharian ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref> Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE <ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng Mizpah ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Persiyano na [[Yehud Medinata]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref> Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador na suportado ng isang bantay na [[Kaldea]]. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Kaldeo ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Persiya sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehipto ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral. Ang bilang ng mga ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]] at ang mga tumungo sa Ehipto at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay nagsalaysay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Lungsod ng Babilonya ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeologong [[Israel]]i na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4&nbsp;ng populasyon ay natira. Noong 539 BCE, sinakop ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] at pinayagan nito ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapong Hudyo sa Babilonya]] na bumali sa Herusalem at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Dario ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jeconias]]. Ang probinsiyang [[Yehud Medinata]] ay isang mapayapang bahagi ng [[Imperyong Akemenida]] hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Dakilang Alejandro]] ng [[Kaharian ng Macedonia]]. Ang yugto ng pamumunong Persiyano pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel. ==Kronolohiya== Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias. ==Arkeolohiya== Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at skolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherub]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay ni Necho II si Josias sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV). ==Mga hari ng Juda== *[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele) *[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele) *[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele) *[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele) *[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele) *[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele) *[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil) *[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil) *[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele) *[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoahaz]](ca. 609 BCE ayon kay Albright) *[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] *[[Pagpapatapon sa Babilonya]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Templo ni Solomon]] *[[Ikalawang Templo sa Herusalem]] *[[Wikang Hebreo]] *[[Wikang Aramaiko]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] mxuayxuwv7fxis3iz8ry6fb1f4rky3n 1962614 1962613 2022-08-13T04:31:07Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki :''Para sa anak ni [[Jacob]](tinawag na [[Israel]]), tingnan ang [[Juda]]'' :''Huwag ikalito sa [[Judea]]'' {{Infobox country | conventional_long_name = Kaharian ng Juda | common_name = Juda | native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span> | image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg | symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}} | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | capital = [[Herusalem]] | religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref> | demonym = Judaita | government_type = [[Monarkiya]] | area_rank = | status = Kaharian | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE | year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref> {{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}} </ref> | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]] | common_languages = [[Hebreong Biblikal]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]] | year_leader1 = c. 931–913 BCE | leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small> | year_leader2 = c. 597–587 BCE | leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small> | event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]] | event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE) | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel | s1 = Imperyong Neo-Babilonya | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg | s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya) | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}} | era = [[Panahong Bakal]] }} {{Bibliya}} Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Judea ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga kskolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Asiryo]] na nagnais na magtatag ng isang maka-Asiryong [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Asiryong si [[Sennacherib]]. Noong 609 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak sa magkasanib ng puwersa ng [[Medes]] at [[Imperyong Babilonya]] noong 609 BCE, Ang kontrol ng [[Levant]] kabilang ang Kaharian ng Juda ay napailalim sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] at sa paghihimagsik ni [[Jeconias]] ay ipinatapon ito at mga mamamayan ng Juda sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Inilagay ng Babilonya si [[Zedekias]] na hari ng Kaharian ng Juda. Nang maghimagsik si Zedekias, ang Kaharian ng Juda ay winasak ng mga Babilonyo at ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Noong 539 BCE, ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak sa Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapon sa Babilonya]] na mga taga-Juda kasama ng ibang mga nasakop na bansa ng Persiya ay pinayagang makabalik sa kanilang mga bansa at itayong muli ang lugar ng kanilang mga [[kulto]]. Ang Kaharian ng Juda ay naging probinsiya ng mga Persiya bilang [[Yehud Medinata]] sa loob ng 203 taon at dito ay napakilala ang mga Hudyo sa mga paniniwalang [[Zoroastrianismo]] gaya ng [[dualismo]], [[monoteismo]], [[demonyo]] at mga [[anghel]]. ==Sa kasaysayan== {{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Asirya|Yahweh|El (diyos)}} Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== {{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}} Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si [[Yahweh]]. Sa mga mabuting hari, si [[Hezekias]] (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa [[Politeismo]] sa Kaharian ng Juda gaya ng pagsamba sa mgaa [[Diyos]] na sina [[Baal]] at [[Asherah]]. Sa panahon ng mga sumunod haring sina [[Mannasseh]] ng Juda (698–642 BCE) at Amon (642–640 BCE) ay muling nilang binuhay [[Politeismo]] at pagsamba sa ibang mga Diyos nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian ng Juda. Ibinalik muli ng haring [[Josias]] (640–609 BCE) ang tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Israel sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong c.587/586 BCE. Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si [[Ahab]] sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]]ng si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinakop ang maraming mga siyudad. Nang salakayin ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng [[Templo ni Solomon]] bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref> Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kabalyero ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josias]] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 na paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan ng hindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa [[Templo ni Solomon]] at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram-Damasco]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hadad ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ng Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref> Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian ng Israel. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulong ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga [[Moab]]ita na nasa ilalim ng tributo sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni [[Mesha]] ng paghahandog ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref> Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]]. Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si [[Hezekias]] ay mga [[basalyo]] ng [[Imperyong Neo-Asriya]] at pinwersang magbigay ng taunang tributo. Matapos na maging pinuno si Hezekias noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng [[Mga Filisteo]] at bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Sinaunang Ehipto]] at sumalungat sa Asirya sa pamamagitan ng pagbabayad ng tributo.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, sinalakay ng haring Asiryong si [[Sennacherib]] ang mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekias ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Asirya — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng [[Templo ni Solomon]]({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE at nagtayo ng mga bangko sa Herusalem at pinatahimik si Hezekias "tulad ng isang nakahawalang [[ibon]]" bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Mannaseh]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Asiryo na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright /> Nang maging hari si [[Josias]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyon sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] ay palaging nagbabago. Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay nagsisimulang humina, ang [[imperyong Neo-Babilonya]] ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Asirya. Sa panahong ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang [[Paraon]] na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa [[Ilog Eufrates]] upang tulungan ang mga huminang Asiryo.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong ng Juda na ni [[Josias]] na maaring tumuring sa mga Asiryo at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng Paraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang ng mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Asiryo laban sa [[Imperyong Neo-Babilonya]], tinangka ni Josias na harangin ang pagsulong ng hukbo ni [[Necho II]] sa [[Megiddo]] kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josias ay pinatay ni Necho II.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Asiryong si [[Ashur-uballit II]] at pareho nilang tinawid ang Eufrates at tinangkang bawiin ang [[Harran]] na naging kabisera ng Imperyong Neo-Asirya matapos bumagsak ang kabisera nitong [[Nineveh]] sa mga Babilonyo at [[Medes]] noong 612 BCE. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihag ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Asirya]].. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz ng Judah]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josias.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref>Pinatalsik ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng tributo sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tributo. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babilonyo sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, si Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tributo kay [[Nabuconosor II]] ng [[Imperyong Neo-Babilonya]].. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebucodonozor na sakupin ang Ehipto at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng [[Levant]] na may utang ng katapatan sa [[Imperyong Neo-Babilonya]]. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tributo kay Nabucodonosor II <ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong maka-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay sinupil ni Nabucodonosor II ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconias]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa [[Lungsod ng Babilonya]] . Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nabihag sa [[Lungsod ng Babilonya]] ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nabucodonosor II si [[Zedekias]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Imperyong Neo-Babilonya. Sa kabila ng malakas na pagtutol nina [[Jeremias]] at iba pa, si Zedekias ay naghimagsik laban kay Nabucodonosor na huminto sa pagbabayad ng tributo dito at pumasok sa isang alyansa kay Paraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nabucodonosor II ay bumalik sa Juda at muling sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ng Herusalem ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nabucodonosor ang parehong Herusalem at ang [[Templo ni Solomon]] <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekias, tinakilaan ni Nabucodonosor at binihag si Zedekias sa [[Lungsod ng Babilonya]] <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa pag-iral ng Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang Kaharian ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref> Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE <ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng Mizpah ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Persiyano na [[Yehud Medinata]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref> Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador na suportado ng isang bantay na [[Kaldea]]. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Kaldeo ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Persiya sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehipto ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral. Ang bilang ng mga ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]] at ang mga tumungo sa Ehipto at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay nagsalaysay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Lungsod ng Babilonya ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeologong [[Israel]]i na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4&nbsp;ng populasyon ay natira. Noong 539 BCE, sinakop ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] at pinayagan nito ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapong Hudyo sa Babilonya]] na bumali sa Herusalem at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Dario ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jeconias]]. Ang probinsiyang [[Yehud Medinata]] ay isang mapayapang bahagi ng [[Imperyong Akemenida]] hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Dakilang Alejandro]] ng [[Kaharian ng Macedonia]]. Ang yugto ng pamumunong Persiyano pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel. ==Kronolohiya== Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias. ==Arkeolohiya== Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at skolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherub]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay ni Necho II si Josias sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV). ==Mga hari ng Juda== *[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele) *[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele) *[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele) *[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele) *[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele) *[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele) *[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil) *[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil) *[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele) *[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoahaz]](ca. 609 BCE ayon kay Albright) *[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] *[[Pagpapatapon sa Babilonya]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Templo ni Solomon]] *[[Ikalawang Templo sa Herusalem]] *[[Wikang Hebreo]] *[[Wikang Aramaiko]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] r0ckp09r6aul6flrje3xm817yiprwc2 1962615 1962614 2022-08-13T04:32:50Z Xsqwiypb 120901 /* Arkeolohiya */ wikitext text/x-wiki :''Para sa anak ni [[Jacob]](tinawag na [[Israel]]), tingnan ang [[Juda]]'' :''Huwag ikalito sa [[Judea]]'' {{Infobox country | conventional_long_name = Kaharian ng Juda | common_name = Juda | native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span> | image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg | symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}} | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | capital = [[Herusalem]] | religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref> | demonym = Judaita | government_type = [[Monarkiya]] | area_rank = | status = Kaharian | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE | year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref> {{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}} </ref> | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]] | common_languages = [[Hebreong Biblikal]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]] | year_leader1 = c. 931–913 BCE | leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small> | year_leader2 = c. 597–587 BCE | leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small> | event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]] | event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE) | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel | s1 = Imperyong Neo-Babilonya | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg | s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya) | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}} | era = [[Panahong Bakal]] }} {{Bibliya}} Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Judea ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga kskolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Asiryo]] na nagnais na magtatag ng isang maka-Asiryong [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Asiryong si [[Sennacherib]]. Noong 609 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak sa magkasanib ng puwersa ng [[Medes]] at [[Imperyong Babilonya]] noong 609 BCE, Ang kontrol ng [[Levant]] kabilang ang Kaharian ng Juda ay napailalim sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] at sa paghihimagsik ni [[Jeconias]] ay ipinatapon ito at mga mamamayan ng Juda sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Inilagay ng Babilonya si [[Zedekias]] na hari ng Kaharian ng Juda. Nang maghimagsik si Zedekias, ang Kaharian ng Juda ay winasak ng mga Babilonyo at ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Noong 539 BCE, ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak sa Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapon sa Babilonya]] na mga taga-Juda kasama ng ibang mga nasakop na bansa ng Persiya ay pinayagang makabalik sa kanilang mga bansa at itayong muli ang lugar ng kanilang mga [[kulto]]. Ang Kaharian ng Juda ay naging probinsiya ng mga Persiya bilang [[Yehud Medinata]] sa loob ng 203 taon at dito ay napakilala ang mga Hudyo sa mga paniniwalang [[Zoroastrianismo]] gaya ng [[dualismo]], [[monoteismo]], [[demonyo]] at mga [[anghel]]. ==Sa kasaysayan== {{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Asirya|Yahweh|El (diyos)}} Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== {{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}} Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si [[Yahweh]]. Sa mga mabuting hari, si [[Hezekias]] (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa [[Politeismo]] sa Kaharian ng Juda gaya ng pagsamba sa mgaa [[Diyos]] na sina [[Baal]] at [[Asherah]]. Sa panahon ng mga sumunod haring sina [[Mannasseh]] ng Juda (698–642 BCE) at Amon (642–640 BCE) ay muling nilang binuhay [[Politeismo]] at pagsamba sa ibang mga Diyos nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian ng Juda. Ibinalik muli ng haring [[Josias]] (640–609 BCE) ang tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Israel sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong c.587/586 BCE. Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si [[Ahab]] sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]]ng si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinakop ang maraming mga siyudad. Nang salakayin ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng [[Templo ni Solomon]] bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref> Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kabalyero ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josias]] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 na paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan ng hindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa [[Templo ni Solomon]] at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram-Damasco]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hadad ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ng Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref> Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian ng Israel. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulong ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga [[Moab]]ita na nasa ilalim ng tributo sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni [[Mesha]] ng paghahandog ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref> Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]]. Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si [[Hezekias]] ay mga [[basalyo]] ng [[Imperyong Neo-Asriya]] at pinwersang magbigay ng taunang tributo. Matapos na maging pinuno si Hezekias noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng [[Mga Filisteo]] at bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Sinaunang Ehipto]] at sumalungat sa Asirya sa pamamagitan ng pagbabayad ng tributo.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, sinalakay ng haring Asiryong si [[Sennacherib]] ang mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekias ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Asirya — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng [[Templo ni Solomon]]({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE at nagtayo ng mga bangko sa Herusalem at pinatahimik si Hezekias "tulad ng isang nakahawalang [[ibon]]" bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Mannaseh]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Asiryo na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright /> Nang maging hari si [[Josias]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyon sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] ay palaging nagbabago. Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay nagsisimulang humina, ang [[imperyong Neo-Babilonya]] ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Asirya. Sa panahong ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang [[Paraon]] na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa [[Ilog Eufrates]] upang tulungan ang mga huminang Asiryo.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong ng Juda na ni [[Josias]] na maaring tumuring sa mga Asiryo at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng Paraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang ng mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Asiryo laban sa [[Imperyong Neo-Babilonya]], tinangka ni Josias na harangin ang pagsulong ng hukbo ni [[Necho II]] sa [[Megiddo]] kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josias ay pinatay ni Necho II.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Asiryong si [[Ashur-uballit II]] at pareho nilang tinawid ang Eufrates at tinangkang bawiin ang [[Harran]] na naging kabisera ng Imperyong Neo-Asirya matapos bumagsak ang kabisera nitong [[Nineveh]] sa mga Babilonyo at [[Medes]] noong 612 BCE. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihag ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Asirya]].. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz ng Judah]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josias.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref>Pinatalsik ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng tributo sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tributo. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babilonyo sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, si Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tributo kay [[Nabuconosor II]] ng [[Imperyong Neo-Babilonya]].. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebucodonozor na sakupin ang Ehipto at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng [[Levant]] na may utang ng katapatan sa [[Imperyong Neo-Babilonya]]. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tributo kay Nabucodonosor II <ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong maka-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay sinupil ni Nabucodonosor II ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconias]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa [[Lungsod ng Babilonya]] . Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nabihag sa [[Lungsod ng Babilonya]] ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nabucodonosor II si [[Zedekias]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Imperyong Neo-Babilonya. Sa kabila ng malakas na pagtutol nina [[Jeremias]] at iba pa, si Zedekias ay naghimagsik laban kay Nabucodonosor na huminto sa pagbabayad ng tributo dito at pumasok sa isang alyansa kay Paraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nabucodonosor II ay bumalik sa Juda at muling sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ng Herusalem ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nabucodonosor ang parehong Herusalem at ang [[Templo ni Solomon]] <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekias, tinakilaan ni Nabucodonosor at binihag si Zedekias sa [[Lungsod ng Babilonya]] <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa pag-iral ng Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang Kaharian ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref> Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE <ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng Mizpah ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Persiyano na [[Yehud Medinata]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref> Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador na suportado ng isang bantay na [[Kaldea]]. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Kaldeo ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Persiya sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehipto ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral. Ang bilang ng mga ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]] at ang mga tumungo sa Ehipto at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay nagsalaysay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Lungsod ng Babilonya ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeologong [[Israel]]i na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4&nbsp;ng populasyon ay natira. Noong 539 BCE, sinakop ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] at pinayagan nito ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapong Hudyo sa Babilonya]] na bumali sa Herusalem at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Dario ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jeconias]]. Ang probinsiyang [[Yehud Medinata]] ay isang mapayapang bahagi ng [[Imperyong Akemenida]] hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Dakilang Alejandro]] ng [[Kaharian ng Macedonia]]. Ang yugto ng pamumunong Persiyano pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel. ==Kronolohiya== Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias. ==Arkeolohiya== Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at iskolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherib]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay ni Necho II si Josias sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV). ==Mga hari ng Juda== *[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele) *[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele) *[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele) *[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele) *[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele) *[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele) *[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil) *[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil) *[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele) *[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoahaz]](ca. 609 BCE ayon kay Albright) *[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] *[[Pagpapatapon sa Babilonya]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Templo ni Solomon]] *[[Ikalawang Templo sa Herusalem]] *[[Wikang Hebreo]] *[[Wikang Aramaiko]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] ri61a8lexrsmg0rudxscgbtooyst0r4 1962626 1962615 2022-08-13T04:56:37Z Xsqwiypb 120901 /* Mga hari ng Juda */ wikitext text/x-wiki :''Para sa anak ni [[Jacob]](tinawag na [[Israel]]), tingnan ang [[Juda]]'' :''Huwag ikalito sa [[Judea]]'' {{Infobox country | conventional_long_name = Kaharian ng Juda | common_name = Juda | native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span> | image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg | symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}} | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | capital = [[Herusalem]] | religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref> | demonym = Judaita | government_type = [[Monarkiya]] | area_rank = | status = Kaharian | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE | year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref> {{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}} </ref> | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]] | common_languages = [[Hebreong Biblikal]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]] | year_leader1 = c. 931–913 BCE | leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small> | year_leader2 = c. 597–587 BCE | leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small> | event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]] | event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE) | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel | s1 = Imperyong Neo-Babilonya | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg | s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya) | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}} | era = [[Panahong Bakal]] }} {{Bibliya}} Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Judea ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga kskolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Asiryo]] na nagnais na magtatag ng isang maka-Asiryong [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Asiryong si [[Sennacherib]]. Noong 609 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak sa magkasanib ng puwersa ng [[Medes]] at [[Imperyong Babilonya]] noong 609 BCE, Ang kontrol ng [[Levant]] kabilang ang Kaharian ng Juda ay napailalim sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] at sa paghihimagsik ni [[Jeconias]] ay ipinatapon ito at mga mamamayan ng Juda sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Inilagay ng Babilonya si [[Zedekias]] na hari ng Kaharian ng Juda. Nang maghimagsik si Zedekias, ang Kaharian ng Juda ay winasak ng mga Babilonyo at ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Noong 539 BCE, ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak sa Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapon sa Babilonya]] na mga taga-Juda kasama ng ibang mga nasakop na bansa ng Persiya ay pinayagang makabalik sa kanilang mga bansa at itayong muli ang lugar ng kanilang mga [[kulto]]. Ang Kaharian ng Juda ay naging probinsiya ng mga Persiya bilang [[Yehud Medinata]] sa loob ng 203 taon at dito ay napakilala ang mga Hudyo sa mga paniniwalang [[Zoroastrianismo]] gaya ng [[dualismo]], [[monoteismo]], [[demonyo]] at mga [[anghel]]. ==Sa kasaysayan== {{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Asirya|Yahweh|El (diyos)}} Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== {{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}} Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si [[Yahweh]]. Sa mga mabuting hari, si [[Hezekias]] (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa [[Politeismo]] sa Kaharian ng Juda gaya ng pagsamba sa mgaa [[Diyos]] na sina [[Baal]] at [[Asherah]]. Sa panahon ng mga sumunod haring sina [[Mannasseh]] ng Juda (698–642 BCE) at Amon (642–640 BCE) ay muling nilang binuhay [[Politeismo]] at pagsamba sa ibang mga Diyos nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian ng Juda. Ibinalik muli ng haring [[Josias]] (640–609 BCE) ang tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Israel sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong c.587/586 BCE. Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si [[Ahab]] sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]]ng si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinakop ang maraming mga siyudad. Nang salakayin ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng [[Templo ni Solomon]] bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref> Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kabalyero ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josias]] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 na paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan ng hindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa [[Templo ni Solomon]] at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram-Damasco]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hadad ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ng Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref> Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian ng Israel. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulong ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga [[Moab]]ita na nasa ilalim ng tributo sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni [[Mesha]] ng paghahandog ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref> Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]]. Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si [[Hezekias]] ay mga [[basalyo]] ng [[Imperyong Neo-Asriya]] at pinwersang magbigay ng taunang tributo. Matapos na maging pinuno si Hezekias noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng [[Mga Filisteo]] at bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Sinaunang Ehipto]] at sumalungat sa Asirya sa pamamagitan ng pagbabayad ng tributo.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, sinalakay ng haring Asiryong si [[Sennacherib]] ang mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekias ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Asirya — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng [[Templo ni Solomon]]({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE at nagtayo ng mga bangko sa Herusalem at pinatahimik si Hezekias "tulad ng isang nakahawalang [[ibon]]" bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Mannaseh]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Asiryo na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright /> Nang maging hari si [[Josias]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyon sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] ay palaging nagbabago. Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay nagsisimulang humina, ang [[imperyong Neo-Babilonya]] ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Asirya. Sa panahong ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang [[Paraon]] na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa [[Ilog Eufrates]] upang tulungan ang mga huminang Asiryo.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong ng Juda na ni [[Josias]] na maaring tumuring sa mga Asiryo at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng Paraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang ng mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Asiryo laban sa [[Imperyong Neo-Babilonya]], tinangka ni Josias na harangin ang pagsulong ng hukbo ni [[Necho II]] sa [[Megiddo]] kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josias ay pinatay ni Necho II.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Asiryong si [[Ashur-uballit II]] at pareho nilang tinawid ang Eufrates at tinangkang bawiin ang [[Harran]] na naging kabisera ng Imperyong Neo-Asirya matapos bumagsak ang kabisera nitong [[Nineveh]] sa mga Babilonyo at [[Medes]] noong 612 BCE. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihag ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Asirya]].. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz ng Judah]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josias.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref>Pinatalsik ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng tributo sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tributo. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babilonyo sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, si Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tributo kay [[Nabuconosor II]] ng [[Imperyong Neo-Babilonya]].. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebucodonozor na sakupin ang Ehipto at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng [[Levant]] na may utang ng katapatan sa [[Imperyong Neo-Babilonya]]. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tributo kay Nabucodonosor II <ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong maka-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay sinupil ni Nabucodonosor II ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconias]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa [[Lungsod ng Babilonya]] . Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nabihag sa [[Lungsod ng Babilonya]] ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nabucodonosor II si [[Zedekias]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Imperyong Neo-Babilonya. Sa kabila ng malakas na pagtutol nina [[Jeremias]] at iba pa, si Zedekias ay naghimagsik laban kay Nabucodonosor na huminto sa pagbabayad ng tributo dito at pumasok sa isang alyansa kay Paraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nabucodonosor II ay bumalik sa Juda at muling sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ng Herusalem ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nabucodonosor ang parehong Herusalem at ang [[Templo ni Solomon]] <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekias, tinakilaan ni Nabucodonosor at binihag si Zedekias sa [[Lungsod ng Babilonya]] <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa pag-iral ng Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang Kaharian ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref> Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE <ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng Mizpah ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Persiyano na [[Yehud Medinata]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref> Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador na suportado ng isang bantay na [[Kaldea]]. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Kaldeo ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Persiya sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehipto ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral. Ang bilang ng mga ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]] at ang mga tumungo sa Ehipto at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay nagsalaysay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Lungsod ng Babilonya ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeologong [[Israel]]i na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4&nbsp;ng populasyon ay natira. Noong 539 BCE, sinakop ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] at pinayagan nito ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapong Hudyo sa Babilonya]] na bumali sa Herusalem at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Dario ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jeconias]]. Ang probinsiyang [[Yehud Medinata]] ay isang mapayapang bahagi ng [[Imperyong Akemenida]] hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Dakilang Alejandro]] ng [[Kaharian ng Macedonia]]. Ang yugto ng pamumunong Persiyano pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel. ==Kronolohiya== Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias. ==Arkeolohiya== Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at iskolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherib]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay ni Necho II si Josias sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV). ==Mga hari ng Juda== *[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele) *[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele) *[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele) *[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele) *[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele) *[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele) *[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil) *[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil) *[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele) *[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoahaz ng Juda]](ca. 609 BCE ayon kay Albright) *[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] *[[Pagpapatapon sa Babilonya]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Templo ni Solomon]] *[[Ikalawang Templo sa Herusalem]] *[[Wikang Hebreo]] *[[Wikang Aramaiko]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] 1wd1jf796dpn7d7gxfik0b3k3x26jxp 1962657 1962626 2022-08-13T06:38:10Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki :''Para sa anak ni [[Jacob]](tinawag na [[Israel]]), tingnan ang [[Juda]]'' :''Huwag ikalito sa [[Judea]]'' {{Infobox country | conventional_long_name = Kaharian ng Juda | common_name = Juda | native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span> | image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg | symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}} | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | capital = [[Herusalem]] | religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref> | demonym = Judaita | government_type = [[Monarkiya]] | area_rank = | status = Kaharian | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE | year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref> {{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}} </ref> | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]] | common_languages = [[Hebreong Biblikal]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]] | year_leader1 = c. 931–913 BCE | leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small> | year_leader2 = c. 597–587 BCE | leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small> | event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]] | event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE) | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel | s1 = Imperyong Neo-Babilonya | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg | s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya) | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}} | era = [[Panahong Bakal]] }} {{Bibliya}} Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Judea ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga kskolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Asiryo]] na nagnais na magtatag ng isang maka-Asiryong [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Asiryong si [[Sennacherib]]. Noong 609 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak sa magkasanib ng puwersa ng [[Medes]] at [[Imperyong Babilonya]] noong 609 BCE, Ang kontrol ng [[Levant]] kabilang ang Kaharian ng Juda ay napailalim sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] at sa paghihimagsik ni [[Jeconias]] ay ipinatapon ito at mga mamamayan ng Juda sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Inilagay ng Babilonya si [[Zedekias]] na hari ng Kaharian ng Juda. Nang maghimagsik si Zedekias, ang Kaharian ng Juda ay winasak ng mga Babilonyo at ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Noong 539 BCE, ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak sa Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapon sa Babilonya]] na mga taga-Juda kasama ng ibang mga nasakop na bansa ng Persiya ay pinayagang makabalik sa kanilang mga bansa at itayong muli ang lugar ng kanilang mga [[kulto]]. Ang Kaharian ng Juda ay naging probinsiya ng mga Persiya bilang [[Yehud Medinata]] sa loob ng 203 taon at dito ay napakilala ang mga Hudyo sa mga paniniwalang [[Zoroastrianismo]] gaya ng [[dualismo]], [[monoteismo]], [[demonyo]] at mga [[anghel]]. ==Sa kasaysayan== {{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Asirya|Yahweh|El (diyos)}} Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== {{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}} Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si [[Yahweh]]. Sa mga mabuting hari, si [[Hezekias]] (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa [[Politeismo]] sa Kaharian ng Juda gaya ng pagsamba sa mgaa [[Diyos]] na sina [[Baal]] at [[Asherah]]. Sa panahon ng mga sumunod haring sina [[Mannasseh]] ng Juda (698–642 BCE) at Amon (642–640 BCE) ay muling nilang binuhay [[Politeismo]] at pagsamba sa ibang mga Diyos nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian ng Juda. Ibinalik muli ng haring [[Josias]] (640–609 BCE) ang tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Israel sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong c.587/586 BCE. Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si [[Ahab]] sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]]ng si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinakop ang maraming mga siyudad. Nang salakayin ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng [[Templo ni Solomon]] bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref> Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kabalyero ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josias]] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 na paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan ng hindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa [[Templo ni Solomon]] at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram-Damasco]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hadad ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ng Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref> Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian ng Israel. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulong ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga [[Moab]]ita na nasa ilalim ng tributo sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni [[Mesha]] ng paghahandog ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref> Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]]. Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si [[Hezekias]] ay mga [[basalyo]] ng [[Imperyong Neo-Asriya]] at pinwersang magbigay ng taunang tributo. Matapos na maging pinuno si Hezekias noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng [[Mga Filisteo]] at bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Sinaunang Ehipto]] at sumalungat sa Asirya sa pamamagitan ng pagbabayad ng tributo.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, sinalakay ng haring Asiryong si [[Sennacherib]] ang mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekias ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Asirya — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng [[Templo ni Solomon]]({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE at nagtayo ng mga bangko sa Herusalem at pinatahimik si Hezekias "tulad ng isang nakahawalang [[ibon]]" bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Mannaseh]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Asiryo na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright /> Nang maging hari si [[Josias]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyon sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] ay palaging nagbabago. Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay nagsisimulang humina, ang [[imperyong Neo-Babilonya]] ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Asirya. Sa panahong ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang [[Paraon]] na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa [[Ilog Eufrates]] upang tulungan ang mga huminang Asiryo.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong ng Juda na ni [[Josias]] na maaring tumuring sa mga Asiryo at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng Paraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang ng mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Asiryo laban sa [[Imperyong Neo-Babilonya]], tinangka ni Josias na harangin ang pagsulong ng hukbo ni [[Necho II]] sa [[Megiddo]] kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josias ay pinatay ni Necho II.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Asiryong si [[Ashur-uballit II]] at pareho nilang tinawid ang Eufrates at tinangkang bawiin ang [[Harran]] na naging kabisera ng Imperyong Neo-Asirya matapos bumagsak ang kabisera nitong [[Nineveh]] sa mga Babilonyo at [[Medes]] noong 612 BCE. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihag ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Asirya]].. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz ng Judah]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josias.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref>Pinatalsik ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng tributo sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tributo. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babilonyo sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, si Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tributo kay [[Nabucodonosor II]] ng [[Imperyong Neo-Babilonya]].. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebucodonozor na sakupin ang Ehipto at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng [[Levant]] na may utang ng katapatan sa [[Imperyong Neo-Babilonya]]. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tributo kay Nabucodonosor II <ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong maka-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay sinupil ni Nabucodonosor II ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconias]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa [[Lungsod ng Babilonya]] . Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nabihag sa [[Lungsod ng Babilonya]] ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nabucodonosor II si [[Zedekias]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Imperyong Neo-Babilonya. Sa kabila ng malakas na pagtutol nina [[Jeremias]] at iba pa, si Zedekias ay naghimagsik laban kay Nabucodonosor na huminto sa pagbabayad ng tributo dito at pumasok sa isang alyansa kay Paraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nabucodonosor II ay bumalik sa Juda at muling sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ng Herusalem ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nabucodonosor ang parehong Herusalem at ang [[Templo ni Solomon]] <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekias, tinakilaan ni Nabucodonosor at binihag si Zedekias sa [[Lungsod ng Babilonya]] <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa pag-iral ng Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang Kaharian ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref> Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE <ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng Mizpah ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Persiyano na [[Yehud Medinata]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref> Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador na suportado ng isang bantay na [[Kaldea]]. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Kaldeo ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Persiya sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehipto ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral. Ang bilang ng mga ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]] at ang mga tumungo sa Ehipto at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay nagsalaysay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Lungsod ng Babilonya ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeologong [[Israel]]i na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4&nbsp;ng populasyon ay natira. Noong 539 BCE, sinakop ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] at pinayagan nito ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapong Hudyo sa Babilonya]] na bumali sa Herusalem at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Dario ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jeconias]]. Ang probinsiyang [[Yehud Medinata]] ay isang mapayapang bahagi ng [[Imperyong Akemenida]] hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Dakilang Alejandro]] ng [[Kaharian ng Macedonia]]. Ang yugto ng pamumunong Persiyano pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel. ==Kronolohiya== Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias. ==Arkeolohiya== Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at iskolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherib]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay ni Necho II si Josias sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV). ==Mga hari ng Juda== *[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele) *[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele) *[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele) *[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele) *[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele) *[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele) *[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil) *[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil) *[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele) *[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoahaz ng Juda]](ca. 609 BCE ayon kay Albright) *[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] *[[Pagpapatapon sa Babilonya]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Templo ni Solomon]] *[[Ikalawang Templo sa Herusalem]] *[[Wikang Hebreo]] *[[Wikang Aramaiko]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] tpodcushy35svd2tt477oygbx5lxgzk 1962660 1962657 2022-08-13T06:43:55Z Xsqwiypb 120901 /* Kuwento ayon sa Bibliya */ wikitext text/x-wiki :''Para sa anak ni [[Jacob]](tinawag na [[Israel]]), tingnan ang [[Juda]]'' :''Huwag ikalito sa [[Judea]]'' {{Infobox country | conventional_long_name = Kaharian ng Juda | common_name = Juda | native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span> | image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg | symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}} | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | capital = [[Herusalem]] | religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref> | demonym = Judaita | government_type = [[Monarkiya]] | area_rank = | status = Kaharian | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE | year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref> {{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}} </ref> | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]] | common_languages = [[Hebreong Biblikal]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]] | year_leader1 = c. 931–913 BCE | leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small> | year_leader2 = c. 597–587 BCE | leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small> | event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]] | event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE) | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel | s1 = Imperyong Neo-Babilonya | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg | s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya) | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}} | era = [[Panahong Bakal]] }} {{Bibliya}} Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Judea ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga kskolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Asiryo]] na nagnais na magtatag ng isang maka-Asiryong [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Asiryong si [[Sennacherib]]. Noong 609 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak sa magkasanib ng puwersa ng [[Medes]] at [[Imperyong Babilonya]] noong 609 BCE, Ang kontrol ng [[Levant]] kabilang ang Kaharian ng Juda ay napailalim sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] at sa paghihimagsik ni [[Jeconias]] ay ipinatapon ito at mga mamamayan ng Juda sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Inilagay ng Babilonya si [[Zedekias]] na hari ng Kaharian ng Juda. Nang maghimagsik si Zedekias, ang Kaharian ng Juda ay winasak ng mga Babilonyo at ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Noong 539 BCE, ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak sa Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapon sa Babilonya]] na mga taga-Juda kasama ng ibang mga nasakop na bansa ng Persiya ay pinayagang makabalik sa kanilang mga bansa at itayong muli ang lugar ng kanilang mga [[kulto]]. Ang Kaharian ng Juda ay naging probinsiya ng mga Persiya bilang [[Yehud Medinata]] sa loob ng 203 taon at dito ay napakilala ang mga Hudyo sa mga paniniwalang [[Zoroastrianismo]] gaya ng [[dualismo]], [[monoteismo]], [[demonyo]] at mga [[anghel]]. ==Sa kasaysayan== {{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Asirya|Yahweh|El (diyos)}} Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== {{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}} Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si [[Yahweh]]. Sa mga mabuting hari, si [[Hezekias]] (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa [[Politeismo]] sa Kaharian ng Juda gaya ng pagsamba sa mgaa [[Diyos]] na sina [[Baal]] at [[Asherah]]. Sa panahon ng mga sumunod haring sina [[Mannasses ng Juda]] (698–642 BCE) at [[Amon ng Juda]] (642–640 BCE) ay muling nilang binuhay [[Politeismo]] at pagsamba sa ibang mga [[Diyos]] nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian ng Juda. Ibinalik muli ng haring [[Josias]] (640–609 BCE) ang tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Kaharian ng Juda sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong c.587/586 BCE. Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si [[Ahab]] sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]]ng si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinakop ang maraming mga siyudad. Nang salakayin ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng [[Templo ni Solomon]] bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref> Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kabalyero ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josias]] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 na paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan ng hindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa [[Templo ni Solomon]] at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram-Damasco]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hadad ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ng Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref> Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian ng Israel. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulong ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga [[Moab]]ita na nasa ilalim ng tributo sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni [[Mesha]] ng paghahandog ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref> Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]]. Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si [[Hezekias]] ay mga [[basalyo]] ng [[Imperyong Neo-Asriya]] at pinwersang magbigay ng taunang tributo. Matapos na maging pinuno si Hezekias noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng [[Mga Filisteo]] at bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Sinaunang Ehipto]] at sumalungat sa Asirya sa pamamagitan ng pagbabayad ng tributo.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, sinalakay ng haring Asiryong si [[Sennacherib]] ang mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekias ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Asirya — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng [[Templo ni Solomon]]({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE at nagtayo ng mga bangko sa Herusalem at pinatahimik si Hezekias "tulad ng isang nakahawalang [[ibon]]" bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Mannaseh]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Asiryo na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright /> Nang maging hari si [[Josias]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyon sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] ay palaging nagbabago. Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay nagsisimulang humina, ang [[imperyong Neo-Babilonya]] ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Asirya. Sa panahong ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang [[Paraon]] na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa [[Ilog Eufrates]] upang tulungan ang mga huminang Asiryo.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong ng Juda na ni [[Josias]] na maaring tumuring sa mga Asiryo at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng Paraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang ng mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Asiryo laban sa [[Imperyong Neo-Babilonya]], tinangka ni Josias na harangin ang pagsulong ng hukbo ni [[Necho II]] sa [[Megiddo]] kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josias ay pinatay ni Necho II.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Asiryong si [[Ashur-uballit II]] at pareho nilang tinawid ang Eufrates at tinangkang bawiin ang [[Harran]] na naging kabisera ng Imperyong Neo-Asirya matapos bumagsak ang kabisera nitong [[Nineveh]] sa mga Babilonyo at [[Medes]] noong 612 BCE. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihag ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Asirya]].. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz ng Judah]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josias.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref>Pinatalsik ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng tributo sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tributo. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babilonyo sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, si Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tributo kay [[Nabucodonosor II]] ng [[Imperyong Neo-Babilonya]].. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebucodonozor na sakupin ang Ehipto at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng [[Levant]] na may utang ng katapatan sa [[Imperyong Neo-Babilonya]]. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tributo kay Nabucodonosor II <ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong maka-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay sinupil ni Nabucodonosor II ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconias]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa [[Lungsod ng Babilonya]] . Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nabihag sa [[Lungsod ng Babilonya]] ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nabucodonosor II si [[Zedekias]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Imperyong Neo-Babilonya. Sa kabila ng malakas na pagtutol nina [[Jeremias]] at iba pa, si Zedekias ay naghimagsik laban kay Nabucodonosor na huminto sa pagbabayad ng tributo dito at pumasok sa isang alyansa kay Paraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nabucodonosor II ay bumalik sa Juda at muling sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ng Herusalem ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nabucodonosor ang parehong Herusalem at ang [[Templo ni Solomon]] <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekias, tinakilaan ni Nabucodonosor at binihag si Zedekias sa [[Lungsod ng Babilonya]] <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa pag-iral ng Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang Kaharian ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref> Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE <ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng Mizpah ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Persiyano na [[Yehud Medinata]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref> Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador na suportado ng isang bantay na [[Kaldea]]. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Kaldeo ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Persiya sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehipto ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral. Ang bilang ng mga ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]] at ang mga tumungo sa Ehipto at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay nagsalaysay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Lungsod ng Babilonya ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeologong [[Israel]]i na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4&nbsp;ng populasyon ay natira. Noong 539 BCE, sinakop ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] at pinayagan nito ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapong Hudyo sa Babilonya]] na bumali sa Herusalem at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Dario ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jeconias]]. Ang probinsiyang [[Yehud Medinata]] ay isang mapayapang bahagi ng [[Imperyong Akemenida]] hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Dakilang Alejandro]] ng [[Kaharian ng Macedonia]]. Ang yugto ng pamumunong Persiyano pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel. ==Kronolohiya== Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias. ==Arkeolohiya== Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at iskolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherib]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay ni Necho II si Josias sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV). ==Mga hari ng Juda== *[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele) *[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele) *[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele) *[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele) *[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele) *[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele) *[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil) *[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil) *[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele) *[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoahaz ng Juda]](ca. 609 BCE ayon kay Albright) *[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] *[[Pagpapatapon sa Babilonya]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Templo ni Solomon]] *[[Ikalawang Templo sa Herusalem]] *[[Wikang Hebreo]] *[[Wikang Aramaiko]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] 923zdf876u3ad98dplydw1tu8ibp74q 1962662 1962660 2022-08-13T06:45:11Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki :''Para sa anak ni [[Jacob]](tinawag na [[Israel]]), tingnan ang [[Juda]]'' :''Huwag ikalito sa [[Judea]]'' {{Infobox country | conventional_long_name = Kaharian ng Juda | common_name = Juda | native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span> | image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg | symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}} | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | capital = [[Herusalem]] | religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref> | demonym = Judaita | government_type = [[Monarkiya]] | area_rank = | status = Kaharian | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE | year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref> {{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}} </ref> | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]] | common_languages = [[Hebreong Biblikal]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]] | year_leader1 = c. 931–913 BCE | leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small> | year_leader2 = c. 597–587 BCE | leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small> | event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]] | event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE) | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel | s1 = Imperyong Neo-Babilonya | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg | s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya) | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}} | era = [[Panahong Bakal]] }} {{Bibliya}} Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Judea ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga kskolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Asiryo]] na nagnais na magtatag ng isang maka-Asiryong [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Asiryong si [[Sennacherib]]. Noong 609 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak sa magkasanib ng puwersa ng [[Medes]] at [[Imperyong Babilonya]] noong 609 BCE, Ang kontrol ng [[Levant]] kabilang ang Kaharian ng Juda ay napailalim sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] at sa paghihimagsik ni [[Jeconias]] ay ipinatapon ito at mga mamamayan ng Juda sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Inilagay ng Babilonya si [[Zedekias]] na hari ng Kaharian ng Juda. Nang maghimagsik si Zedekias, ang Kaharian ng Juda ay winasak ng mga Babilonyo at ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Noong 539 BCE, ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak sa Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapon sa Babilonya]] na mga taga-Juda kasama ng ibang mga nasakop na bansa ng Persiya ay pinayagang makabalik sa kanilang mga bansa at itayong muli ang lugar ng kanilang mga [[kulto]]. Ang Kaharian ng Juda ay naging probinsiya ng mga Persiya bilang [[Yehud Medinata]] sa loob ng 203 taon at dito ay napakilala ang mga Hudyo sa mga paniniwalang [[Zoroastrianismo]] gaya ng [[dualismo]], [[monoteismo]], [[demonyo]] at mga [[anghel]]. ==Sa kasaysayan== {{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Asirya|Yahweh|El (diyos)}} Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== {{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}} Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si [[Yahweh]]. Sa mga mabuting hari, si [[Hezekias]] (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa [[Politeismo]] sa Kaharian ng Juda gaya ng pagsamba sa mgaa [[Diyos]] na sina [[Baal]] at [[Asherah]]. Sa panahon ng mga sumunod haring sina [[Mannasses ng Juda]] (698–642 BCE) at [[Amon ng Juda]] (642–640 BCE) ay muling nilang binuhay [[Politeismo]] at pagsamba sa ibang mga [[Diyos]] nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian ng Juda. Ibinalik muli ng haring [[Josias]] (640–609 BCE) ang tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Kaharian ng Juda sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong c.587/586 BCE. Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si [[Ahab]] sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]]ng si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinakop ang maraming mga siyudad. Nang salakayin ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng [[Templo ni Solomon]] bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref> Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kabalyero ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josias]] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 na paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan ng hindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa [[Templo ni Solomon]] at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram-Damasco]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hadad ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ng Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref> Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian ng Israel. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulong ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga [[Moab]]ita na nasa ilalim ng tributo sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni [[Mesha]] ng paghahandog ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref> Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]]. Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si [[Hezekias]] ay mga [[basalyo]] ng [[Imperyong Neo-Asirya]] at pinwersang magbigay ng taunang tributo. Matapos na maging pinuno si Hezekias noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng [[Mga Filisteo]] at bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Sinaunang Ehipto]] at sumalungat sa Asirya sa pamamagitan ng pagbabayad ng tributo.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, sinalakay ng haring Asiryong si [[Sennacherib]] ang mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekias ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Asirya — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng [[Templo ni Solomon]]({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE at nagtayo ng mga bangko sa Herusalem at pinatahimik si Hezekias "tulad ng isang nakahawalang [[ibon]]" bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Mannases ng Juda]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Asiryo na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright /> Nang maging hari si [[Josias]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyon sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] ay palaging nagbabago. Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay nagsisimulang humina, ang [[imperyong Neo-Babilonya]] ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Asirya. Sa panahong ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang [[Paraon]] na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa [[Ilog Eufrates]] upang tulungan ang mga huminang Asiryo.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong ng Juda na ni [[Josias]] na maaring tumuring sa mga Asiryo at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng Paraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang ng mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Asiryo laban sa [[Imperyong Neo-Babilonya]], tinangka ni Josias na harangin ang pagsulong ng hukbo ni [[Necho II]] sa [[Megiddo]] kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josias ay pinatay ni Necho II.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Asiryong si [[Ashur-uballit II]] at pareho nilang tinawid ang Eufrates at tinangkang bawiin ang [[Harran]] na naging kabisera ng Imperyong Neo-Asirya matapos bumagsak ang kabisera nitong [[Nineveh]] sa mga Babilonyo at [[Medes]] noong 612 BCE. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihag ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Asirya]].. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz ng Judah]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josias.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref>Pinatalsik ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng tributo sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tributo. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babilonyo sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, si Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tributo kay [[Nabucodonosor II]] ng [[Imperyong Neo-Babilonya]].. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebucodonozor na sakupin ang Ehipto at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng [[Levant]] na may utang ng katapatan sa [[Imperyong Neo-Babilonya]]. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tributo kay Nabucodonosor II <ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong maka-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay sinupil ni Nabucodonosor II ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconias]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa [[Lungsod ng Babilonya]] . Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nabihag sa [[Lungsod ng Babilonya]] ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nabucodonosor II si [[Zedekias]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Imperyong Neo-Babilonya. Sa kabila ng malakas na pagtutol nina [[Jeremias]] at iba pa, si Zedekias ay naghimagsik laban kay Nabucodonosor na huminto sa pagbabayad ng tributo dito at pumasok sa isang alyansa kay Paraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nabucodonosor II ay bumalik sa Juda at muling sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ng Herusalem ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nabucodonosor ang parehong Herusalem at ang [[Templo ni Solomon]] <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekias, tinakilaan ni Nabucodonosor at binihag si Zedekias sa [[Lungsod ng Babilonya]] <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa pag-iral ng Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang Kaharian ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref> Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE <ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng Mizpah ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Persiyano na [[Yehud Medinata]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref> Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador na suportado ng isang bantay na [[Kaldea]]. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Kaldeo ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Persiya sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehipto ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral. Ang bilang ng mga ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]] at ang mga tumungo sa Ehipto at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay nagsalaysay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Lungsod ng Babilonya ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeologong [[Israel]]i na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4&nbsp;ng populasyon ay natira. Noong 539 BCE, sinakop ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] at pinayagan nito ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapong Hudyo sa Babilonya]] na bumali sa Herusalem at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Dario ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jeconias]]. Ang probinsiyang [[Yehud Medinata]] ay isang mapayapang bahagi ng [[Imperyong Akemenida]] hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Dakilang Alejandro]] ng [[Kaharian ng Macedonia]]. Ang yugto ng pamumunong Persiyano pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel. ==Kronolohiya== Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias. ==Arkeolohiya== Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at iskolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherib]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay ni Necho II si Josias sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV). ==Mga hari ng Juda== *[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele) *[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele) *[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele) *[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele) *[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele) *[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele) *[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil) *[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil) *[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele) *[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoahaz ng Juda]](ca. 609 BCE ayon kay Albright) *[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] *[[Pagpapatapon sa Babilonya]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Templo ni Solomon]] *[[Ikalawang Templo sa Herusalem]] *[[Wikang Hebreo]] *[[Wikang Aramaiko]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] 4twb5lfq9m0h3znof8ite4x51jiqqec 1962666 1962662 2022-08-13T07:25:18Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki :''Para sa anak ni [[Jacob]](tinawag na [[Israel]]), tingnan ang [[Juda]]'' :''Huwag ikalito sa [[Judea]]'' {{Infobox country | conventional_long_name = Kaharian ng Juda | common_name = Juda | native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span> | image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg | symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}} | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | capital = [[Herusalem]] | religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref> | demonym = Judaita | government_type = [[Monarkiya]] | area_rank = | status = Kaharian | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE | year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref> {{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}} </ref> | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]] | common_languages = [[Hebreong Biblikal]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]] | year_leader1 = c. 931–913 BCE | leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small> | year_leader2 = c. 597–587 BCE | leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small> | event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]] | event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE) | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel | s1 = Imperyong Neo-Babilonya | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg | s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya) | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}} | era = [[Panahong Bakal]] }} {{Bibliya}} Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Judea ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga kskolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Asiryo]] na nagnais na magtatag ng isang maka-Asiryong [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Asiryong si [[Sennacherib]]. Noong 609 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak sa magkasanib ng puwersa ng [[Medes]] at [[Imperyong Babilonya]] noong 609 BCE, Ang kontrol ng [[Levant]] kabilang ang Kaharian ng Juda ay napailalim sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] at sa paghihimagsik ni [[Jeconias]] ay ipinatapon ito at mga mamamayan ng Juda sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Inilagay ng Babilonya si [[Zedekias]] na hari ng Kaharian ng Juda. Nang maghimagsik si Zedekias, ang Kaharian ng Juda ay winasak ng mga Babilonyo at ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Noong 539 BCE, ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak sa Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapon sa Babilonya]] na mga taga-Juda kasama ng ibang mga nasakop na bansa ng Persiya ay pinayagang makabalik sa kanilang mga bansa at itayong muli ang lugar ng kanilang mga [[kulto]]. Ang Kaharian ng Juda ay naging probinsiya ng mga Persiya bilang [[Yehud Medinata]] sa loob ng 203 taon at dito ay napakilala ang mga Hudyo sa mga paniniwalang [[Zoroastrianismo]] gaya ng [[dualismo]], [[monoteismo]], [[demonyo]] at mga [[anghel]]. ==Sa kasaysayan== {{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Asirya|Yahweh|El (diyos)}} Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== {{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}} Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si [[Yahweh]]. Sa mga mabuting hari, si [[Hezekias]] (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa [[Politeismo]] sa Kaharian ng Juda gaya ng pagsamba sa mgaa [[Diyos]] na sina [[Baal]] at [[Asherah]]. Sa panahon ng mga sumunod haring sina [[Mannasses ng Juda]] (698–642 BCE) at [[Amon ng Juda]] (642–640 BCE) ay muling nilang binuhay [[Politeismo]] at pagsamba sa ibang mga [[Diyos]] nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian ng Juda. Ibinalik muli ng haring [[Josias]] (640–609 BCE) ang tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Kaharian ng Juda sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong c.587/586 BCE. Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si [[Ahab]] sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]]ng si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinakop ang maraming mga siyudad. Nang salakayin ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng [[Templo ni Solomon]] bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref> Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kabalyero ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josias]] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 na paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan ng hindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa [[Templo ni Solomon]] at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram-Damasco]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hadad ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ng Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref> Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian ng Israel. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulong ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga [[Moab]]ita na nasa ilalim ng tributo sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni [[Mesha]] ng paghahandog ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref> Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]]. Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si [[Hezekias]] ay mga [[basalyo]] ng [[Imperyong Neo-Asirya]] at pinwersang magbigay ng taunang tributo. Matapos na maging pinuno si Hezekias noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng [[Mga Filisteo]] at bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Sinaunang Ehipto]] at sumalungat sa Asirya sa pamamagitan ng pagbabayad ng tributo.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, sinalakay ng haring Asiryong si [[Sennacherib]] ang mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekias ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Asirya — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng [[Templo ni Solomon]]({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE at nagtayo ng mga bangko sa Herusalem at pinatahimik si Hezekias "tulad ng isang nakahawalang [[ibon]]" bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Mannases ng Juda]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Asiryo na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright /> Nang maging hari si [[Josias]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyon sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] ay palaging nagbabago. Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay nagsisimulang humina, ang [[imperyong Neo-Babilonya]] ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Asirya. Sa panahong ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang [[Paraon]] na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa [[Ilog Eufrates]] upang tulungan ang mga huminang Asiryo.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong ng Juda na ni [[Josias]] na maaring tumuring sa mga Asiryo at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng Paraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang ng mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Asiryo laban sa [[Imperyong Neo-Babilonya]], tinangka ni Josias na harangin ang pagsulong ng hukbo ni [[Necho II]] sa [[Megiddo]] kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josias ay pinatay ni Necho II.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Asiryong si [[Ashur-uballit II]] at pareho nilang tinawid ang Eufrates at tinangkang bawiin ang [[Harran]] na naging kabisera ng Imperyong Neo-Asirya matapos bumagsak ang kabisera nitong [[Nineveh]] sa mga Babilonyo at [[Medes]] noong 612 BCE. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihag ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Asirya]].. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz ng Judah]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josias.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref>Pinatalsik ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng tributo sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tributo. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babilonyo sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, si Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tributo kay [[Nabucodonosor II]] ng [[Imperyong Neo-Babilonya]].. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebucodonozor na sakupin ang Ehipto at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng [[Levant]] na may utang ng katapatan sa [[Imperyong Neo-Babilonya]]. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tributo kay Nabucodonosor II <ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong maka-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay sinupil ni Nabucodonosor II ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconias]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa [[Lungsod ng Babilonya]] . Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nabihag sa [[Lungsod ng Babilonya]] ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nabucodonosor II si [[Zedekias]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Imperyong Neo-Babilonya. Sa kabila ng malakas na pagtutol nina [[Jeremias]] at iba pa, si Zedekias ay naghimagsik laban kay Nabucodonosor na huminto sa pagbabayad ng tributo dito at pumasok sa isang alyansa kay Paraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nabucodonosor II ay bumalik sa Juda at muling sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ng Herusalem ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nabucodonosor ang parehong Herusalem at ang [[Templo ni Solomon]] <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekias, tinakilaan ni Nabucodonosor at binihag si Zedekias sa [[Lungsod ng Babilonya]] <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa pag-iral ng Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang Kaharian ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref> Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE <ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng [[Mizpah]] ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Babilonyo na [[Yehud (probinsiya ng Babilonya)|Yehud]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref> Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador na suportado ng isang bantay na [[Kaldea]]. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Kaldeo ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Persiya sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehipto ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral. Ang bilang ng mga ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]] at ang mga tumungo sa Ehipto at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay nagsalaysay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Lungsod ng Babilonya ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeologong [[Israel]]i na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4&nbsp;ng populasyon ay natira. Noong 539 BCE, sinakop ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] at pinayagan nito ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapong Hudyo sa Babilonya]] na bumali sa Herusalem at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Dario ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jeconias]]. Ang probinsiyang [[Yehud Medinata]] ay isang mapayapang bahagi ng [[Imperyong Akemenida]] hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Dakilang Alejandro]] ng [[Kaharian ng Macedonia]]. Ang yugto ng pamumunong Persiyano pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel. ==Kronolohiya== Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias. ==Arkeolohiya== Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at iskolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherib]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay ni Necho II si Josias sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV). ==Mga hari ng Juda== *[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele) *[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele) *[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele) *[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele) *[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele) *[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele) *[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil) *[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil) *[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele) *[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoahaz ng Juda]](ca. 609 BCE ayon kay Albright) *[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] *[[Pagpapatapon sa Babilonya]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Templo ni Solomon]] *[[Ikalawang Templo sa Herusalem]] *[[Wikang Hebreo]] *[[Wikang Aramaiko]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] rnqud4ng79x8vr9e6pcvi4pqakdl50t 1962669 1962666 2022-08-13T07:27:29Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki :''Para sa anak ni [[Jacob]](tinawag na [[Israel]]), tingnan ang [[Juda]]'' :''Huwag ikalito sa [[Judea]]'' {{Infobox country | conventional_long_name = Kaharian ng Juda | common_name = Juda | native_name = <span style="font-weight: normal">𐤄{{lrm}}𐤃{{lrm}}𐤄{{lrm}}𐤉{{lrm}}</span> | image_coat = Lmlk-seal impression-h2d-gg22 2003-02-21.jpg | symbol_type = [[LMLK seal]] {{small|(700–586 BCE)}} | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | capital = [[Herusalem]] | religion = [[Yahwismo]]/Sinaunang [[Hudaismo]]<br>[[Relihiyong Cananeo]]<ref name=Unearthed>{{cite book |title=The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts |url=https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb |url-access=limited |first1=Israel |last1=Finkelstein |first2=Neil Asher |last2=Silberman |publisher=The Free Press |year=2001 |pages=[https://archive.org/details/bibleunearthedar00silb/page/n252 240]–243 |isbn=978-0743223386}}</ref> | demonym = Judaita | government_type = [[Monarkiya]] | area_rank = | status = Kaharian | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | year_end = c. 587(Albright) o 586(Thiele)BCE | year_start = c. 922 (Albright) o 931 BCE(Thiele)<ref> {{cite book |last1= Pioske |first1= Daniel |chapter= 4: David's Jerusalem: The Early 10th Century BCE Part I: An Agrarian Community |title= David's Jerusalem: Between Memory and History |page= 180 |volume= 45 |publisher= Routledge |year= 2015 |quote= [...] the reading of ''bytdwd'' as "House of David" has been challenged by those unconvinced of the inscription's allusion to an eponymous David or the kingdom of Judah. |isbn= 9781317548911 |chapter-url= https://books.google.com/books?id=IrKgBgAAQBAJ |series= Routledge Studies in Religion |access-date= 2016-09-17}} </ref> | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng rehiyon ng Kaharian ng Juda (dilaw) at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] (asul) ayon sa [[Bibliya]] | common_languages = [[Hebreong Biblikal]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|Hari]] | year_leader1 = c. 931–913 BCE | leader1 = [[Rehoboam]] <small>(first)</small> | year_leader2 = c. 597–587 BCE | leader2 = [[Zedekias]] <small>(last)</small> | event_start =Paghihimagsik ni [[Jeroboam I]] | event_end = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] (587 o 586 BCE) | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya){{!}}Kaharian ng Israel | s1 = Imperyong Neo-Babilonya | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | flag_s1 = Nebukadnessar II.jpg | s2 = Yehud (probinsiyang Babilonya) | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]}} | era = [[Panahong Bakal]] }} {{Bibliya}} Ang '''Kaharian ng Juda''' ({{he|מַמְלֶכֶת יְהוּדָה}}, ''Mamlekhet Yehuda'') ay isang estado na itinatag sa [[Levant]] noong [[panahon ng bakal]]. Ito ay kadalsang tumutukoy sa "Katimugang Kaharian" upang itangi it mula sa hilagang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ang Judea ay lumitaw bilang isang estado na malamang na hindi mas maaga sa ika-9 siglo BCE ngunit ito ay paksa ng labis na kontrobersiya sa mga kskolar.<ref>Grabbe 2008, pp. 225–6.</ref><ref>Lehman in Vaughn 1992, p. 149.</ref> Noong ika-7 siglo BCE, ang kabisera ng Kaharian na [[Herusalem]] ay naging isang siyudad na may populasyon na maraming beses na mas malaki bago nito at may maliwanag na pananaig sa mga kapitbahay nitong bansa na malamang bilang resulta ng kaayusang pakikipagtulungan sa mga [[Asiryo]] na nagnais na magtatag ng isang maka-Asiryong [[estadong basalyo]] na kumokontrol ng isang mahalagang industriya.<ref name=thompson410>Thompson 1992, pp. 410–1.</ref> Ang Juda ay lumago sa ilalim ng pagkabasalyo ng Assyria sa kabila ng nakapipinsalang paghihimagsik laban sa haring Asiryong si [[Sennacherib]]. Noong 609 BCE, ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak sa magkasanib ng puwersa ng [[Medes]] at [[Imperyong Babilonya]] noong 609 BCE, Ang kontrol ng [[Levant]] kabilang ang Kaharian ng Juda ay napailalim sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] at sa paghihimagsik ni [[Jeconias]] ay ipinatapon ito at mga mamamayan ng Juda sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Inilagay ng Babilonya si [[Zedekias]] na hari ng Kaharian ng Juda. Nang maghimagsik si Zedekias, ang Kaharian ng Juda ay winasak ng mga Babilonyo at ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]]. Noong 539 BCE, ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] ay bumagsak sa Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] at ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapon sa Babilonya]] na mga taga-Juda kasama ng ibang mga nasakop na bansa ng Persiya ay pinayagang makabalik sa kanilang mga bansa at itayong muli ang lugar ng kanilang mga [[kulto]]. Ang Kaharian ng Juda ay naging probinsiya ng mga Persiya bilang [[Yehud Medinata]] sa loob ng 203 taon at dito ay napakilala ang mga Hudyo sa mga paniniwalang [[Zoroastrianismo]] gaya ng [[dualismo]], [[monoteismo]], [[demonyo]] at mga [[anghel]]. ==Sa kasaysayan== {{seealso|Sinaunang Malapit na Silangan|Asirya|Yahweh|El (diyos)}} Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== {{seealso|Pagpapatapon sa Babilonya}} Ayon sa [[Bibliya]], ang kaharian ng Juda ay nagresulta mula sa paghahati ng [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang kaharian)|Kaharian ng Israel]] (1020 hanggang sa mga 930 BCE) na nilikha nina [[David]], [[Saul]], at [[Salomon]] na unyon ng 12 lipi ng Israel. Matapos na tanggihan ng mga hilagaang lipi ng Israel si Rehoboam na anak ni Solomon, si Rehoboam ay naging hari ng kaharian ng Juda. Sa simula, ang tanging lipi ni Juda ang nanatiling tapat sa bahay ni David ngunit sandaling pagkatapos nito, ang lipi ni Benjamin ay sumali sa Juda. Ang dalawang mga kaharian na Juda sa katimugan at Israel sa hilagaan ay nagkaroon ng hindi madaling pamumuhay sa bawat isa pagkatapos ng pagkakahating ito hanggang sa pagkakawasak ng hilagaang Israel ng mga Asiryo noong c.722/721 BCE na nag-iwan sa Juda bilang natatanging kaharian. Ang pangunahing tema ng salaysay ng Bibliya ang katapatan ng Juda lalo na ng mga hari nito kay [[Yahweh]] na [[diyos]] ng Israel. Ayon sa Bibliya, ang lahat ng mga hari ng Israel at halos lahat ng mga hari ng Juda ay "masama" na sa termino ng salaysay ng Bibliya ay nangangahulugang ang mga ito ay nabigong tanging sumamba sa diyos na si [[Yahweh]]. Sa mga mabuting hari, si [[Hezekias]] (727–698 BCE) ay binigyang pansin para sa kanyang mga pagsusumikap na burahin ang pagsamba sa [[Politeismo]] sa Kaharian ng Juda gaya ng pagsamba sa mgaa [[Diyos]] na sina [[Baal]] at [[Asherah]]. Sa panahon ng mga sumunod haring sina [[Manasses ng Juda]] (698–642 BCE) at [[Amon ng Juda]] (642–640 BCE) ay muling nilang binuhay [[Politeismo]] at pagsamba sa ibang mga [[Diyos]] nagdulot sa poot ni Yahweh sa kaharian ng Juda. Ibinalik muli ng haring [[Josias]] (640–609 BCE) ang tanging pagsamba kay Yahweh ngunit ang kanyang mga pagsusumikap ay huli na at ang kawalang katapatan ng Kaharian ng Juda sa tanging pagsamba kay [[Yahweh]] ang nagdulot kay Yahweh upang pahintulutan ang pagkakawasak ng kaharian ng Juda ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] noong c.587/586 BCE. Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si [[Ahab]] sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya. Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israle sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Ahaz]] ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si [[Ahaz]] at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 BCE. Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). Sa unang animnapung mga taon, ang mga hari ng Juda ay sumubok na muling itatag ang kanilang autoridad sa hilagang kaharian ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at may patuloy na digmaan sa pagitan ng dalawang kahariang ito. Ang Israel(Kahariang Hilaga) at Juda (o Kahariang Timog) ay nasa estado ng digmaan sa buong 17 taong paghahari ni [[Rehoboam]]. Si Rehoboam ay nagtayo ng komplikadong mga pagtatangol at [[muog]] kasama ng mga pinagtibay na siyudad. Sa ika-5 taon ng paghahari ni Rehoboam, ang [[Paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]]ng si [[Shishaq]] ay nagdala ng isang malaking hukbo at sinakop ang maraming mga siyudad. Nang salakayin ng Ehipto ang Herusalem, ibinigay ni Rehoboam ang lahat ng mga kayaman ng [[Templo ni Solomon]] bilang regalo at ang Juda ay naging isang estadong basalyo ng Ehipto. Ipinagpatuloy ni [[Abijah]] na anak at kahalili ni Rehoboam ang mga pagsusumikap ng kanyang ama na dalhin ang Israel sa kanyang kontrol. Siya ay naglunsad ng isang malaking labanan laban kay [[Jeroboam]] ng Israel at nagwagi nang may mabigat na pagkawala ng buhay sa panig ng Israel. Tinalo ni Abijah at ng kanyang mga tao ang mga ito nang may dakilang pagpaslang upang 500,000 mga piniling lalake ng Israel ay napaslang <ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:17|HE}}</ref>. Pagkatapos nito, si Jeroboam ay nagdulot ng kaunting banta sa Juda sa natitira ng kanyang paghahari at ang hangganan ng [[lipi ni Benjamin]] ay naipanumbalik sa orihinal na hanggang pang-lipi.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|13:20|HE}}</ref> Nagpanatili ng kapayapaan ang anak at kahalili ni Abijah na si [[Asa ng Judah]] sa unang 35 taon ng kanyang paghahari<ref name="ReferenceA">{{bibleverse|2|Chronicles|16:1|HE}}</ref> kung saan kanyang muling itinayo at ipinatupad ang mga muog na orihinal na ipinatayo ng kanyang lolong si Rehoboam. Sa pananakop na sinuportahan ng Ehipto, ang Etiopianong hepeng si Zerah at ng milyong mga lalake nito at 300 kabalyero ay natalo ng 580,000 mga lalake ni Asa sa lambak ng Zephath malapit sa Mareshah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|14:9-15|HE}}</ref> Hindi tinutukoy ng Bibliya kung si Zerah ay isang faraon ay isang heneral ng hukbo. Ang mga Etiopiano ay hinaboy hanggang sa Gerar sa baybaying kapatagan kung saan ang mga ito ay huminto dahil sa buong kapaguran. Ang nagresultang kapayapaan ang nagpanatili sa Juda na malaya mula sa mga panghihimasok ng Ehitpo hanggang sa panahon ni [[Josias]] mga ilang siglong pagkatapos nito. Sa kanyang ika-36 na paghahari, si Asa ay kinumpronta ni [[Baasha ng Israel]],<ref name="ReferenceA"/> na nagtayo ng isang muog sa Ramah sa hangganan ng hindi lalagpas ang 10 milya mula sa Herusalem. Ang resulta ay ang kabisera ay nasa ilalim ng pamimilit at ang sitwasyon ay hindi matatag. Kumuha si Asa ng ginto at pilak mula sa [[Templo ni Solomon]] at kanya itong ipinadala kay [[Ben-Hadad I]] na hari ng [[Aram-Damasco]] kapalit ng pagkakanseala ng kasunduang kapayapaan ng haring Damascene kay Baasha. Inatake ni Ben-Hadad ang Ijon, Dan, at marami pang mga mahalagang siyudad ng [[lipi ng Naphthali]] at si Baasha ay pwersang umurong mula sa Ramah.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:2-6|HE}}</ref> Binuwag ni Asa ang mga hindi pa tapos na muog at ginamit nito ang mga hilaw na materyal upang pagtibayin ang Geba at Mizpah sa kanyang panig ng hangganan.<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|16:1-7|HE}}</ref> Pinalitan ng kahalili ni Asa na si [[Jehoshaphat]] ang patakaran tungo sa Israel at bagkus ay nagpursigi ng mga kasunduan at pakikipagtulugan sa hilagaang kaharian ng Israel. Ang alyansa kay Ahab ay batay sa kasal. Ang alyansang ito ay tumungo sa kapahamakan para sa kaharaian sa Labanan ng Ramoth Gilead.<ref>{{bibleverse|1|Kings|22:1-33|HE}}</ref> Pagkatapos nito, siya ay nakipagkasunduan kay [[Ahaziah ng Israel]] sa layunin ng pagpapatuloy ng kalakalang pandagat sa Ophira. Gayunpaman, ang armada na binigyan ng kasangkapan sa Ezion Gever ay mabilis na nawasak. Ang isang bagong armada ay itinayo nang walang tulong ng hari ng Israel at bagaman ito ay matagumpay, ang kalakalan ay hindi isinakdal.<ref>{{bibleverse|2|20:35-37|HE}}; {{bibleverse|1|Kings|22:48-49|HE}}</ref> Kalaunan ay sumali ito kay [[Jehoram ng Israel]] sa isang digmaan laban sa mga [[Moab]]ita na nasa ilalim ng tributo sa Israel. Ang digmaang ito ay matagumpay kung saan ang mga Moabita ay nasupil. Gayunpaman, sa pagkita ng akto ni [[Mesha]] ng paghahandog ng kanyang sariling anak sa isang [[paghahandog ng tao]] sa mga dingding ng [[Kir-haresheth]] ay nagpuno kay Jehoshaphat ng takot at ito ay umurong at bumalik sa sarili nitong lupain.<ref>{{bibleverse|2|Kings|3:4-27|HE}}</ref> Ang kahalili ni Jehoshaphat na si [[Jehoram ng Juda]] ay bumuo ng alyansa sa Israel sa pamamagitan ng pagpapaksal kay [[Athaliah]] na anak ni [[Ahab]]. Sa kabila ng alyansang ito sa mas malakas na hilagaang kaharian, ang pamumuno ni Jehoram ay hindi matatag. Ang [[Edom]] ay naghimagsik at napilitang kilalanin ang kanilang independiyensiya. Ang pananalakay ng mga filisteo at Etiopiano ang nagnakaw ng bahay ng hari at tinangay ang pamilya nito maliban sa pinakabata nitong anak na lalakeng si [[Ahaziah ng Judah]]. Bukod sa pagsaksi ng pagkawasak ng Israel at pagkakatapon ng populasyon nito, si Ahaz at kapwa hari nitong si [[Hezekias]] ay mga [[basalyo]] ng [[Imperyong Neo-Asirya]] at pinwersang magbigay ng taunang tributo. Matapos na maging pinuno si Hezekias noong c. 715 BCE, kanyang muling nabihag ang nasakop na lupain ng [[Mga Filisteo]] at bumuo ng mga alyansa sa [[Ashkelon]] at [[Sinaunang Ehipto]] at sumalungat sa Asirya sa pamamagitan ng pagbabayad ng tributo.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> ({{bibleverse||Isaiah|30-31|HE}}; {{bibleverse-nb||Isaiah|36:6-9|HE}}) Bilang tugon, sinalakay ng haring Asiryong si [[Sennacherib]] ang mga siyudad ng Juda ({{bibleverse|2|Kings|18:13|HE}}). Si Hezekias ay nagbayad ng 300 mga talento ng pilak at 30 talento ng ginto sa Asirya — na nangailangan sa kanyang ubusin ang templo at kayamanang pang haring pilak at ginto mula sa mga poste ng pinto ng [[Templo ni Solomon]]({{bibleverse|2|Kings|18:14-16|HE}})<ref name="Peter J p255-256"/>. Gayunpaman, sinalakay ni Sennacherib ang Herusalem<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> ({{bibleverse|2|Kings|18:17|HE}}) noong 701 BCE at nagtayo ng mga bangko sa Herusalem at pinatahimik si Hezekias "tulad ng isang nakahawalang [[ibon]]" bagaman ang siyudad ay hindi kailanman nakuha. Sa panahon ng mahabang pamumuno ni [[Manasses ng Juda]], (c. 687/686 - 643/642 BCE),<ref name="Thiele">Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 0-8254-3825-X, 9780825438257</ref> ang Juda ay isang basalyo ng mga pinunong Asiryo na sina Sennacherib at mga kahalili nitong sina [[Esarhaddon]]<ref name=Bright>[http://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&pg=PA311&lpg=PA311&dq=assyrian+records,+manasseh,+esarhaddon&source=bl&ots=v_KphQuXE3&sig=zMwqXTAZvLsRCbxYtVo45ka_FPQ&hl=en&ei=LJoWS5vCCo-WtgfTvqj-BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CBUQ6AEwBQ#v=onepage&q=assyrian%20records%2C%20manasseh%2C%20esarhaddon&f=false A History of Israel, John Bright, p. 311, (1980)]</ref> at [[Ashurbanipal]] pagkatapos ng 669 BCE. Si Manasseh ay itinala bilang nangangailangang magbigay ng mga materyal para sa mga proyektong pang gusali ni Essarhaddon at bilang isa sa mga basalyo na tumulong sa kampanya ni Ashurbanipal laban sa Ehipto.<ref name=Bright /> Nang maging hari si [[Josias]] noong Juda noong c. 641/640 BCE,<ref name=Thiele /> ang sitwasyon sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]] ay palaging nagbabago. Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay nagsisimulang humina, ang [[imperyong Neo-Babilonya]] ay hindi pa umaakyat upang palitan ito at ang Ehipto sa kanluran ay nagpapagaling pa rin sa pamumuno ng Asirya. Sa panahong ito, nagawa ng Juda na pamahalaan ang sarili nito sa puntong ito nang walang panghihimasok ng dayuhan. Gayunpaman, sa tagsibol nang 609 BCE, ang [[Paraon]] na si [[Necho II]] ay personal na namuno sa isang malaking hukbo hanggang sa [[Ilog Eufrates]] upang tulungan ang mga huminang Asiryo.<ref>[http://bible.cc/2_kings/23-29.htm]</ref><ref name="google1">[http://books.google.com/books?id=zFhvECwNQD0C&pg=RA1-PA261&lpg=RA1-PA261&dq=josiah,+book+of+kings,+assyria&source=bl&ots=-skO_wCr7x&sig=A3eJN2mvKabtOIHGXyrXqhgKiKA&hl=en&ei=t4LaSuLKLejk8AbY69G3BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CA0Q6AEwAA#v=onepage&q=josiah%2C%20book%20of%20kings%2C%20assyria&f=false]</ref> Sa pagkuha ng rutang baybaying Via Maris tungo sa Syria, dumaan si Necho sa mamabang mga trakto ng Philistia at Sharon. Gayunpaman, ang daan sa ibabaw ng tagaytay ng mga kabundukan na nagsasara sa timog ng dakilang lambak Jezreel ay hinarang ng hukbong ng Juda na ni [[Josias]] na maaring tumuring sa mga Asiryo at Ehipsiyo na humina dahil sa kamatayan ng Paraon na si [[Psamtik I]] isang taon lamang ng mas maaga(610 BCE).<ref name="google1"/> Sa pagpapalagay na pagtatangka na tulungan ang mga Asiryo laban sa [[Imperyong Neo-Babilonya]], tinangka ni Josias na harangin ang pagsulong ng hukbo ni [[Necho II]] sa [[Megiddo]] kung saan ang isang mabangis na labanan ay nangyari at kung saan si Josias ay pinatay ni Necho II.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:29|HE}}, {{bibleverse|2|Chronicles|35:20-24|HE}}</ref> Pagkatapos nito ay sumali si Necho sa mga pwersa ng Asiryong si [[Ashur-uballit II]] at pareho nilang tinawid ang Eufrates at tinangkang bawiin ang [[Harran]] na naging kabisera ng Imperyong Neo-Asirya matapos bumagsak ang kabisera nitong [[Nineveh]] sa mga Babilonyo at [[Medes]] noong 612 BCE. Ang pinagsamang mga pwersa ay nabigo na mabihag ang siyudad at si Necho ay umurong pabalik sa hilagaang Syria. Ang pangyayaring ito ay nagmarka rin sa pagbagsak ng [[Imperyong Neo-Asirya]].. Sa kanyang martsang pagbabalik sa Ehipto noong 608 BCE, nalaman ni Necho na si [[Jehoahaz ng Judah]] ay napili na humalili sa kanyang amang si Josias.<ref>{{bibleverse|2|Kings|23:31|HE}}</ref>Pinatalsik ni Necho si Jehoahaz na hari sa loob pa lamang ng 3 buwan at siya ay pinalitan ni Necho ng kanyang mas nakatatandang kapatid na si [[Jehoiakim]]. Nagpatupad si Necho ng tributo sa Juda ng 100 talentong mga pilak (mga 3{{fraction|3|4}} tonelada o mga 3.4 metrikong tonelada) at isang talento ng ginto (mga {{convert|34|kg}}). Pagkatapos nito ay muling dinala ni Necho si Jehoahaz pabalik sa Ehipto bilang bilanggo<ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:1-4|HE}}</ref> na hindi na kailanman nagbalik. Si Jehoiakim ay orihinal na namuno bilang isang basalyo ng mga Ehipsiyo na nagbabayad ng isang mabigat na tributo. Gayunpaman, nang ang mga Ehipsiyo ay natalo ng mga Babilonyo sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, si Jehoiakim ay nagpalit ng mga katapatan na nagbayad ng tributo kay [[Nabucodonosor II]] ng [[Imperyong Neo-Babilonya]].. Noong 601 BCE sa kanyang ika-4 na paghahari, hindi matagumpay na nagtangka si Nebucodonozor na sakupin ang Ehipto at umurong nang may mabigat na pagkamatay ng mga tauhan. Ang pagkabigong ito ay nagtulak sa maraming mga paghihimagsik sa mga estado ng [[Levant]] na may utang ng katapatan sa [[Imperyong Neo-Babilonya]]. Si Jehoiakim ay huminto rin sa pagbabayad ng tributo kay Nabucodonosor II <ref>[http://www.drshirley.org/hist/hist05.html] The Divided Monarchy ca. 931 - 586 BC</ref> at kumuha ng isang posisyong maka-Ehipsiyo. Sa sandali nito ay sinupil ni Nabucodonosor II ang mga paghihimagsik. Si Jehoiakim ay namatay noong 598 BCE<ref>Dan Cohn-Sherbok, ''The Hebrew Bible'', Continuum International, 1996, page x. ISBN 0-304-33703-X</ref> sa panahon ng pagsalakay at sinundan ng kanyang anak na si [[Jeconias]] sa edad na walo o labingwalo.<ref>[http://www.rbvincent.com/BibleStudies/captivit.htm] Bible Studies website</ref> Ang siyudad ay bumagsak mga tatlong buwan pagkatapos nito,<ref>Philip J. King, ''Jeremiah: An Archaeological Companion'' (Westminster John Knox Press, 1993), page 23.</ref><ref>{{bibleverse|2|Chronicles|36:9|HE}}</ref> noong 2 [[Adar]] (Maso 16) 597 BCE. Ninakawan ni Nebuchadnezzar ang parehong Herusalem at ang Templo at dinala ang kanyang mga nakuha sa [[Lungsod ng Babilonya]] . Si Jeconiah at ang kanyang korte at iba pang mga kilalang mamamayan at trabahador kasama ng malaking bahagi ng populasyong Hudyo sa Juda na mga 10,000<ref>The Oxford History of the Biblical World, ed. by Michael D Coogan. Pub. by Oxford University Press, 1999. pg 350</ref> ay pinatapon mula sa lupain at nabihag sa [[Lungsod ng Babilonya]] ({{bibleverse|2|Kings|24:14|HE}}) Kasama sa mga ito si [[Ezekiel]]. Hinirang ni Nabucodonosor II si [[Zedekias]] na kapatid ni Jehoiakim na hari ng lumiit na kaharian na ginawang tributaryo ng Imperyong Neo-Babilonya. Sa kabila ng malakas na pagtutol nina [[Jeremias]] at iba pa, si Zedekias ay naghimagsik laban kay Nabucodonosor na huminto sa pagbabayad ng tributo dito at pumasok sa isang alyansa kay Paraon [[Apries|Hophra]] ng Ehipto. Noong 589 BCE, si Nabucodonosor II ay bumalik sa Juda at muling sinalakay ang Herusalem. Sa panahong ito, maraming mga Hudyo ang tumakas sa mga katabing [[Moab]], [[Ammon]], [[Edom]] at iba pang mga bansa upang maghanap ng mapagtataguan.<ref>{{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}</ref> Ang siyudad ng Herusalem ay bumagsak pagkatapos ng 18 buwang pananalakay at muling ninakawan ni Nabucodonosor ang parehong Herusalem at ang [[Templo ni Solomon]] <ref name=Ezra>{{bibleverse||Ezra|5:14|HE}}</ref> at pagkatapos ay pareho itong winasak<ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-13|HE}}</ref> Pagkatapos patayin ang lahat ng mga anak na lalake ni Zedekias, tinakilaan ni Nabucodonosor at binihag si Zedekias sa [[Lungsod ng Babilonya]] <ref>{{bibleverse||Jeremiah|52:10-11|HE}}</ref> na nagwawakas sa pag-iral ng Kaharian ng Juda. Sa karagdagan ng mga namatay sa pananakop sa mahabang panahon, ang ilang mga 4,600 Hudyo ay ipinatapon pagkatapos ng pagbagsak ng Juda.<ref name=Jer52>{{bibleverse||Jeremiah|52:29-30|HE}}</ref> Noong mga 586 BCE, ang Kaharian ng Juda ay nawasak at ang dating kaharian ay dumanas ng mabilis na pagguho sa parehong ekonomiya at populasyon.<ref name="books.google.com.au">[http://books.google.com.au/books?id=VK2fEzruIn0C&printsec=frontcover&dq=A+history+of+the+Jews+and+Judaism+in+the+Second+Temple+Period&source=bl&ots=Ta6PEZblV8&sig=YIrvxRfzqiIZAJG7cZgYJQt6UzE&hl=en&ei=tV3zS9v0B5WekQWvwfixDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBkQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Grabbe, Lester L. "A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period" (T&T Clark, 2004)] p.28</ref> Maliwanag na ang Herusalem ay nanatiling hindi tinatahan sa halos lahat ng ika-6 siglo BCE <ref name="books.google.com.au"/> at ang pinakamahalagang siyudad ay nalipat sa Benjamin na isang hindi napinsalang hilagaang seksiyon ng kaharian kung saan ang bayan ng [[Mizpah]] ay naging kabisera ng bagong probinsiyang Babilonyo na [[Yehud (probinsiya ng Babilonya)|Yehud]] para sa mga natitirang populasyong Hudyo sa isang bahagi ng dating kaharian.<ref>{{Cite web |title=Davies, Philip R., "The Origin of Biblical Israel", ''Journal of Hebrew Scriptures'' (art. 47, vol9, 2009) |url=http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |access-date=2012-07-11 |archive-date=2008-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528230034/http://www.arts.ualberta.ca/JHS/Articles/article_47.htm |url-status=dead }}</ref> Ito ang pamantayang pagsasanay Babilonia: nang ang siyudad na filisteong Ashkalon ay sinakop noong 604 BCE, ang pampolitika, relihiyoso at ekonomikong elitista(ngunit hindi ang malaking bahagi ng populason) ay ipinatapon at ang sentrong administratibo ay inilipat sa bagong lokasyon.<ref>[http://books.google.com.au/books?id=78nRWgb-rp8C&printsec=frontcover&dq=Lipschitz,+Oded+fall+and+rise&source=bl&ots=GUAbTs0pn3&sig=czGdEbsmEDhAVFJ-BmGsbtQ4xkc&hl=en&ei=rcUVTLCLM9yvcJ65yPUL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBQQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Lipschitz, Oded, "The Fall and Rise of Jerusalem" (Eisenbrauns, 2005)] p.48</ref> Si [[Gedaliah]] ay hinirang na gobernador na suportado ng isang bantay na [[Kaldea]]. Ang sentrong administratibo ng probinsiya ang [[Mizpah]],<ref>{{bibleverse|2|Kings|25:22-24|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|40:6-8|HE}}</ref> at hindi ang Herusalem. Sa pagkakarinig ng pagkakahirang na ito, ang mga Hudyo na nagtago sa mga kalapit na bansa ay bumalik sa Juda. ({{bibleverse||Jeremiah|40:11-12|HE}}) Gayunpaman, sa sandaling pagkatapos nito, si Gedaliah ay pinaslang ng isang kasapi ng bahay ng hari at ang mga sundalong Kaldeo ay pinatay. Ang populasyon na natira sa lupa at ang mga bumalik ay tumakas sa Ehitpo dahil sa takot sa paghihiganti ng Persiya sa ilalim ni Johanan na anak ni Kareah na hindi pinansin ang paghimok ni Jeremias laban sa pagkilos na ito.({{bibleverse|2|Kings|25:26|HE}}, {{bibleverse||Jeremiah|43:5-7|HE}}) Sa Ehipto ang mga takas ay tumira sa [[Migdol]], [[Tahpanhes]], [[Noph]], at [[Pathros]], ({{bibleverse||Jeremiah|44:1|HE}}) at si Jeremias ay sumama sa kanilang bilang guwardiyang moral. Ang bilang ng mga ipinatapon sa [[Lungsod ng Babilonya]] at ang mga tumungo sa Ehipto at mga natira sa lupain at kalapit na bansa ay paksa pa rin ng debateng akademiko. Ang [[Aklat ni Jeremias]] ay nagsalaysay na ang kabuuan ng mga ipinatapon sa Lungsod ng Babilonya ay 4,600 tao.<ref name="Jer52"/> Ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay nagmungkahing 10,000 tao at pagktapos ay 8,000 tao. Ang arkeologong [[Israel]]i na si [[Israel Finkelstein]] ay nagmungkahing ang 4,600 ay kumakatawan sa mga hulo ng sambahayan at 8,000 ang kabuuan samantalang ang 10,000 ay isang pagpapaikot ng bilang pataas ng ikalawang bilang. Nagpahiwatig rin si Jeremias na ang katumbas na bilang ay maaaring tumakas sa Ehipto. Sa mga ibinigay na pigurang ito, si Finkelstein ay nagmungkahing ang 3/4&nbsp;ng populasyon ay natira. Noong 539 BCE, sinakop ng Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] at pinayagan nito ang mga [[Pagpapatapon sa Babilonya|ipinatapong Hudyo sa Babilonya]] na bumali sa Herusalem at muling itayo ang kanilang templo na nakumpleto sa ika-6 taon ni Dario ayon ({{bibleverse||Ezra|6:15|HE}}) sa ilalim ni [[Zerubbabel]] na apo ng ikalawa sa huling haring si [[Jeconias]]. Ang probinsiyang [[Yehud Medinata]] ay isang mapayapang bahagi ng [[Imperyong Akemenida]] hanggang sa pagbagsak ng imperyong ito noong 333 BCE kay [[Dakilang Alejandro]] ng [[Kaharian ng Macedonia]]. Ang yugto ng pamumunong Persiyano pagkatapos ng pagtatayo ng [[Ikalawang Templo]] bagaman tinulungan ng mga hari nito at nagpahintulot sa [[Hudaismo]], ito ay itinuturing na ''Panahong Madilim ng Hudyo''(Jewish dark age) dahil walang kakontemporaryong(parehong panahon) na materyal historiko para sa yugtong ito. Ang Panahong Madilim ng Hudyo ay nagwakas noong 164 BCE nang ang mga [[Macabeo]] ay naghimagsik laban sa [[imperyong Seleucid]] at nagtagumpay sa muling pagtatag ng independiyenteng kahariang Hudyo sa lupain ng Israel. ==Kronolohiya== Ayon sa 1 Hari 14:21, si Rehoboam ay naghari ng 17 taon at si [[Abijam]] nang 3 taon(1 Hari 15:2) sa kabuuang 20 taon kaya si [[Asa]] ay dapat naghari noong ika-21 toan ni Jeroboam at hindi ika-20 taon ayon sa 1 Hari 15:9. Si Asa ay naghari nang 41 taon at ang kanyang kahalili na si [[Jehoshaphat]] ay dapat magsimulang maghari noong ika-12 taon ni [[Omri]] na 2 taon kasama ni Jeroboam, 2 taon kasama ni [[Nadab]], 24 kay [[Baasha]] at 11 taon kay [[Omri]] na kabuuang 41 taon ngunit siya ay naghari sa ika-4 na taon ni [[Ahab]](2 Hari 22:41) na mas marami nang 4 na taon. Si Jehoram ay humalili at si Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(2 Hari 22:42) sa ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 8:16 ay naghari noong ika-5 taon ni [[Jehoram ng Israel]]. Si Jehoram ay naghari nang walong taon (2 Hari 8:16) at kaya ay si [[Ahazias]] ay dapat maghari noong ika-19 taon ni Jehoram at hindi ika-12 taon ni Jehoram(2 Hari 8:25) o ika-11 taon ni Jehoram(2 Hari 9:29). Si [[Jehoash]] ay dapat maghari sa ika-4 na taon ni [[Jehu]] dahil si [[Ahazias]] ay naghari nang 1 taon(2 Hari 12:1) at si [[Athaliah]] ay naghari nang 6 na taon (2 Hari 11:3) ngunit siya ay naghari sa ika-7 taon ni [[Jehu]](2 Hari 12:1). Si [[Amazias]] ay dapat maghari sa ika-16 taon ni [[Jehoahaz]] dahil si [[Jehoash]] ay naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) ngunit nagsimula sa ika-2 ni [[Jehoash]](2 Hari 14:1). Si [[Azarias]] ay dapat maghari sa ika-12 taon ni [[Jeroboam II]] dahil si Amazias ay naghari nang 29 taon(2 Hari 14:2) ngunit naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam(2 Hari 15:1). Si [[Jotham]] ay dapat maghari sa ika-64 taon ni [[Jeroboam II]] ay naghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]](2 Hari 15:32) dahil si [[Azarias]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 15:33). Kung si Jeroboam II ay naghari sa ika-15 ni [[Amaziah]] (2 Hari 14:23) na naghari ng 29 taon, si [[Uzziah]] ay naging hari sa ika-15 taon ni Jeroboam at hindi sa ika-27 ni Jeroboam (2 Hari 15:1). Si [[Ahaz]] ay dapat maghari sa ika-2 taon ni [[Pekah]] dahil si [[Jotham]] ay naghari nang 16 taon at naghari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1). Kung si Jotham ay naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33), hindi posibleng si Hoshea ay naging hari sa ika-20 taon ni Jotham (2 Hari 15:30).Kung si [[Menahem]] ay naging hari sa ika-39 taon ni Uzziah(2 Hari 15:17), at ang anak ni Menahem na si [[Pekaiah]] ay naging hari sa ika-50 taon ni Uzziah, si Menahem ay dapat naghari nang 12 taon at hindi 10 taon (2 Hari 15:17). Kung si Ahaz ay naging hari sa ika-17 taon ni Pekah(2 Hari 16:1) na naghari nang 20 taon(2 Hari 15:27) at si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea (2 Hari 18:1), si Ahaz ay dapat naghari nang pitong tain at hindi 16 taon (2 Hari 16:2). Si [[Hezekias]] ay dapat magsimula sa ika-18 taon ni Pekah dahil si [[Ahab]] ay naghari nang 16 taon(2 Hari 16:2) at naghari sa ika-3 taon ni [[Hoshea]](2 Hari 18:1). Ayon sa Hari 17:1, si [[Hoshea]] na anak ni [[Elah]] ay naging hari ng Israel sa ika-22 taon ni [[Ahaz]] ng Juda at si Hoshea ay naghar nang 9 na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1,9-10, si Hezekias ay naging hari sa ika-3 taon ni Hoshea. Si Ahazias ay naghari nang siya ay 22 taong gulang ayon sa 2 Hari 8:26 ay naghari sa edad na 42 taon ayon sa 2 Kronika 22:2 na mas matanda nang 2 taon sa kanyang ama. Si Jehoram ay namatay sa edad na 40 taon(2 Kronika 21:5) at ang kanyang anak na humalili sa kanya ay may edad na 42 taon. Si [[Athaliah]] ay apo o anak ni [[Omri]] at anak ni [[Ahab]] (2 Hari 9:20). Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-7 taon ni [[Jehu]], at si Jehoahaz na anak ni Jehu ay naging hari sa ika-23 taon ni Jehoash (2 Hari 13:1), si Jehu ay dapat naghari nang 30 taon at hindi 28 taon (2Hari 10:36). Pinapatay ni Jehu ang lahat ng sambahayan ni [[Ahab]] kabilang sina Ahazias at lahat ng mga kasapi ng sambahayan ni Ahazias.(2 Hari 9, 2 Kronika 22:7-9, Hosea 1:4) Ayon sa 2 Hari 11:2 at 2 Kronika 22:10, pinapatay ni Athalia(naghari noong ca. 842-837 BCE o 842/841-835) ang lahat ng mga kasapi ng kaharian ng Juda upang siya ang maging reyna. Pagkatapos ng 6 na taon, ang [[saserdote]] ng paksiyong maka-[[Yahweh]] na si [[Jehoiada]] ay nagpakilala ng isang batang lalake na si [[Jehoash ng Juda]] na kanyang inangking isa sa mga kasapi ng sambahayang hari ng Juda at pinatay ni [[Jehoiada]] si Athalia. Kung si Jehoash ay naging hari sa ika-37 ni Jehoash at si [[Amaziah]] na anak ni Jehoash ng Juda ay naging hari sa ika-2 taon ni Jehoash ng Israel(2Hari 14:1), si Jehoash ay dapat naghari ng 38 taon at hindi 40 taon(2 Hari 12:2). Kung si Pekah ay naging hari sa ika-52 taon ni Uzziah(2 Hari 15:27) at si Jotham ay naging hari sa ika-2 taon ni Pekah(2 Hari 15:32), si Uzziah ay dapat naghari nang 53 taon at hindi 52 raon (2 Hari 15:2), Si [[Jehoash ng Israel]] ay dapat namatay sa ika-13 taon ni Ahazias na naghari ng 49 taon(2 Hari 14:2) at 3 taon sa paghahari ni Jehoash na naghari nang 40 taon(2 Hari 12:1) at dapat ay naghari ng 16 taon pagkatapos ng kamatayan ni Jehoash ng Juda ngunit ayon sa 2 Hari 14:17 at 2 Kronika 25:26 ay naghari nang 15 taon.Si Hoshea na huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay naghari sa ika-12 taon ni Ahaz(2 Hari 17:1) na sa ika-20 taon ni Jotham ngunit ayon sa Bibliya ay ika-4 na taon ni Ahaz. Tinangka ni Carpente na pagkasunduin ang magkasalungat na mga teksto sa pagsasabing mula sa ika-4 na taon ni Ahaz hanggang sa ika-12 taon, si Hoshea ay soberanya samantalang sa ika-12 taon ay nagpailalim sa [[Asirya]]. Inangkin ni Tiglath Pileser III na ginawa niyang hari si Hoshea ngunit nagbibigay ng tributo. Ayon sa 2 Hari 17:1, si Hoshea ang hari ng Israel at naghari nang siyam na taon. Ayon naman sa 2 Hari 18:1, si [[Hezekias]] ay naghari sa ika-3 ni Hoshea. Si Pekah ay naghari sa ika-52 taon ni Azarias(2 Hari 17:7) na kanyang huling taon (2 Hari 15:2) at naghari ng 20 taon. Humalili si [[Jotham]] kay Azarias at naghari ng 16 taon (2 Hari 15:33) at kaya ay si Ahaz ay na naghari nang 9 na taon(2 Hari 18:1) ay dapat maghari sa ika-12 taon ni Ahaz. Salungat dito, sa kronolohiya ng mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]], si Hoshea ay hindi naghari sa ika-12 taon ni Ahaz ngunit sa ika-4 taon ni Hezekias. ==Arkeolohiya== Kaunting ebidensiyang arkeolohiyang ng isang malawak at makapangyarihang Kaharian ng Juda bago ang huli nang ika-8 siglo BCE ang natagpuan na nagtulak sa ilang mga arkeologo na pagdudahan ang sakop nito gaya ng inilalarawan sa [[Bibliya]]. Mula 1990 hanggang sa kasalukuyan, ang isang mahalagang pangkat ng mga arkeologo at iskolar ng [[bibliya]] ay bumuo ng pananaw na ang aktuwal na Kaharian ng Juda ay may kaunting pagkakatulad sa larawan ng [[bibliya]] ng isang makapangyarihang kaharian.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-11-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121103214436/http://www.middleeastmonitor.com/news/middle-east/2705-senior-israeli-archaeologist-casts-doubt-on-jewish-heritage-of-jerusalem |url-status=dead }}</ref> Ayon sa mga skolar na ito, ang kaharian ay hindi higit sa isang maliit na entidad na pang tribo. Ang ilan ay nagdududa kung ang kahariang ito gaya ng binabanggit sa bibliya ay umiral. Si [[Yosef Garfinkel]] <ref name="CNN">{{Cite web |title=Are these ruins of biblical City of David? (CNN, 14 Hulyo 2011) |url=http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |access-date=2012-07-11 |archive-date=2012-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120723203240/http://articles.cnn.com/2011-07-14/world/israel.cityofdavid.archeology_1_animal-bones-archaeologists-judah?_s=PM:WORLD |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/weekend/magazine/the-keys-to-the-kingdom-1.360222 The keys to the kingdom], By Asaf Shtull-Trauring (Haaretz, 6.5.2011)</ref> ay nag-aangking ang [[Khirbet Qeiyafa]] ay sumusuporta sa nosyon ng isang lipunang urbano na umiral na sa Juda sa huli ng ika-11 siglo BCE.<ref>[http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 Khirbat Qeiyafa Preliminary Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120516105045/http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng.asp?id=1989 |date=2012-05-16 }} (Israel Antiquities Authority, 19/4/2012)</ref> Gayunpaman, ang ibang mga arkeologo ay nagsasabing ang identipikasyon ng Khirbet Qeiyafa bilang tirahang Hudyo ay hindi matiyak.<ref>{{cite news|title=Israeli Archaeologists Find Ancient Text|agency=Associated Press|date=30 Oktubre 2008|first=Matti|last=Friedman|newspaper=AOL news|url=http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|access-date=2012-07-11|archive-date=2008-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20081103152712/http://news.aol.com/article/israeli-archaeologists-find-ancient-text/233027?icid=100214839x1212506023x1200749390|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[http://www.haaretz.com/news/national/archaeological-find-stirs-debate-on-david-s-kingdom-1.429087 Archaeological find stirs debate on David's kingdom (Haaretz, 9 Mayo 2012)]</ref> Ayon sa 2 Hari 18:13-16, si [[Hezekias]] ay sumuko kay [[Sennacherib]] na sumalakay sa Juda (2 Hari 18:13). Ayon naman sa 2 Hari 19-19 at [[Aklat ni Isaias]] 37, si Hezekias ay hindi nakinig sa banta ng pagsalakay ni Sennacherib at ang hukbo ni Sennacherib ay pinatay ni Yahweh at si Sennacherib ay bumalik sa kanyang bansa (2 Hari 19:35). Ayon sa [[mga Annal ni Sennacherib]], si Hezekias ay hindi sumuko at binihag ang mga lungsod ni Hezekias at nagwagi laban kay Hezekias. Salungat sa salaysay ng mga Asiryo na nagtayo ng mga bangko si Sennacherib sa Herusalem, isinaad sa 2 Hari 19:32-34 na "Hindi niya ito malulusob na may kalasag ni magtatayo ng mga bangko laban dito". Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:29 sa panahon ni [[Josias]], si [[paraon]] [[Necho II]] na hari sa Egipto ay umahon '''laban sa hari ng Asirya''', sa ilog Eufrates: at ang haring Josias ay naparoon laban sa kaniya; at pinatay ni Necho II si Josias sa [[Megiddo]], nang makita niya siya.({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|ASV}}, ASV). Ito ay salungat sa rekord ng Babilonya na tinangka ni Necho II na suportahan ang Asirya laban sa Babilonya, upang ilagay ang panggitnang estado sa pagitan ng Ehipto at Babilonya at upang makontrol ng Ehipto ang rehiyong Siro-Palestina. Ang 2 Hari 23:39 ay binago sa [[NIV]] at ginawang, "si [[Necho II]] ay tumungo sa ilog Eufrates '''upang tulungan ang hari ng Asirya''' ({{Bibleverse2|2|Kings|23:29|NIV}})(NIV). ==Mga hari ng Juda== *[[Rehoboam]](ca. 922-915 BCE ayon kay Albright, 931-913 BCE ayon kay Thiele) *[[Abijah]](ca. 915-913 BCE ayon kay Albright, 913-911 BCE ayon kay Thiele) *[[Asa ng Juda]](ca. 913-873 BCE ayon kay Albright, 911-870 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoshaphat]](ca. 873-849 BCE ayon kay Albright, 870-848 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoram ng Juda]](ca. 849-842 BCE ayon kay Albrigth, 848-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahazias ng Juda]](ca.842-842 BCE ayon kay Albbright, 841-841 BCE ayon kay Thiele) *[[Ataliah]](ca. 842-837 BCE ayon kay Albright, 841-835 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoash ng Juda]](ca. 837-830 BCE ayon kay Albright, 835-796 BCE ayon kay Thiele) *[[Amaziah]](ca. 800-783 BCE ayon kay Albright, 796-767 BCE ayon kay Thiele) *[[Uzziah]](ca. 783-742 BCE ayon kay Albright, 767-740 BCE ayon kay Thiele) *[[Jotham]](ca. 742-735 BCE ayon kay Albright, 740-732 BCE ayon kay Thiele) *[[Ahaz]](ca. 735-715 BCE ayon kay Albright, 732-716 BCE ayon kay Thiele) *[[Hezekias]](ca. 715-687 BCE ayon kay Albright, 716-687 BCE ayon kay Thiele, 726-697 BCE ayon kay Galil) *[[Manasseh]](ca. 687-642 BCE ayon kay Albright, 687-643 BCE ayon kay Thiele, 687-642 BCE ayon kay Galil) *[[Amon ng Juda]](ca. 642-640 BCE ayon kay Albright, 643-641 BCE ayon kay Thiele) *[[Josias]](ca. 640-609 BCE ayon kay Albright, 641-609 BCE ayon kay Thiele) *[[Jehoahaz ng Juda]](ca. 609 BCE ayon kay Albright) *[[Jehoiakim]](ca. 609-598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Jeconias]](ca. 598 BCE ayon kay Albright at Thiele) *[[Zedekias]](ca. 597-587 BCE ayon kay Albright, 597-586 BCE ayon kay Thiele, kaharian ng Juda ay nawasak noong 587/586 BCE) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] *[[Pagpapatapon sa Babilonya]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Templo ni Solomon]] *[[Ikalawang Templo sa Herusalem]] *[[Wikang Hebreo]] *[[Wikang Aramaiko]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] qq53lavwxozwrh4h45ik4h4iec91949 Maria 0 196811 1962567 1962351 2022-08-12T15:15:39Z Glennznl 73709 link [[Hudea]] using [[:en:User:Edward/Find link|Find link]] wikitext text/x-wiki <!--{{About2|Maria na ina ni [[Hesus]]|Maria |Maria (paglilinaw)|Maria|Maria (paglilinaw)|Mary|Mary (paglilinaw)}}--> [[Talaksan:Vladimirskaya.jpg|thumb|right|upright|[[Ang Thetokos ng Vladimir]] na isa sa pinakapipitaganang ikono ni Maria sa Simbahang [[Silangang Ortodokso]], ca. 1131]] Si '''Maria''' ([[Wikang Ebreo|Ebreo]]: מִרְיָם, Miriam; [[Wikang Arameo|Arameo]]: Maryām; [[Wikang Arabe|Arabe]]: مريم, Maryam) at tinatawag ring '''Santa Maria''', '''Inang Maria''', ang '''Theotokos''', '''Mapalad na Birheng Maria''', '''Ina ng Diyos''',''' Mariam na ina ni Isa''' (sa Islam) ayon sa tradisyong Kristiyano at Muslim ang ina ni [[Hesus]]. Ayon sa [[bibliya]] partikular na sa apat na [[kanon]]ikal na ebanghelyo ang ina ni [[Hesus]] na nagmula sa Nazareth, Galilea. Siya ay itinuturing ng maraming mga Kristiyano na unang akay sa [[Kristiyanismo]]. Siya ay isinasaad sa Bagong Tipan sa Mateo 1:16,18-25 at Lucas 1:26-56, 2:1-7 at sa [[Quran]] bilang ina ni [[Hesus]] sa pamamagitan ng interbensiyon ng [[diyos]]. Ang kanyang anak na si Hesus ay pinaniniwalaan ng maraming mga Kristiyano na ang [[mesiyas]] at ang [[diyos]] na nagkatawang tao. Si Hesus ay itinuturing sa Islam na mesiyas at ang ikalawang pinakamahalagang propeta sa lahat ng mga propeta sa Islam at mas mababa sa huling propetang si [[Muhammad]]. Siya ay inilalarawan sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] at [[Ebanghelyo ni Lucas]] bilang isang [[birhen]] (parthenos sa Griyego) na [[mga milagrosong kapanganakan|naglihi ng milagroso]] kay Hesus sa pamamagitan ng ahensiya ng banal na espirito. Ang mga Muslim ay naniniwala na siya ay naglihi sa pamamagitan ng utos ng [[diyos]]. == Buhay ni Maria == === Bagong Tipan === [[File:Ancient_apostles_(1918)_(14598312117).jpg|thumb|300px|Mapa ng Nazareth sa [[Galilea]] at [[Bethlehem]] sa [[Judea]].]] Ang paglilihing birhen ni Maria kay Hesus ay isinasaad sa bibliya na nangyari nang siya ay ikakasal na kay Jose at naghihintay ng isang rito ng [[kasal]]. Kanyang pinakasalan si Jose at ayon sa Lucas sumama kay Jose sa [[Bethlehem]], [[Hudea]] mula sa Nazareth, Galilea upang magpatala sa [[censo ni Quirinius]] na nagaatas sa mga indibidwal na bumalik sa lugar ng kanilang mga ninuno. Gayunpaman, ayon sa mga arkeolohgo, walang ebidensiyang arkeolohikal na nagpapakita na ang Bethlehem sa Hudea ay tinirhan ng mga tao noong unang siglo BCE o unang siglo CE.<ref>http://ngm.nationalgeographic.com/geopedia/Bethlehem</ref> Ang kwento ng kapanganakan ni Hesus ay matatagpuan lamang sa dalawang ebanghelyo na [[Ebanghelyo ni Lucas]] at [[Ebanghelyo ni Mateo]]. Gayunpaman, ang parehong Lucas at Mateo ay may salungatan tungkol sa kapanganakan ni Hesus. Sa Mateo, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa Bethlehem at si [[Maria]] ay nanganak kay Hesus sa kanilang bahay sa [[Bethlehem]] kung saan sila ay dinalaw ng mga [[mago]](Mateo 2:1-7) at pagkatapos ay kinailangang nilang tumakas sa [[Ehipto]] dahil sa banta ni [[Dakilang Herodes]] ni patayin ang sanggol na si Hesus(Mateo 2:13). Pagkatapos mamatay ni Dakilang Herodes noong ca. 4 BCE, ang ama ni Hesus na si [[Jose ng Nazareth]] ay naglayong bumalik sa kanilang tirahan sa Bethlehem sa Judea ngunit binalaan sa isang panaginip na huwag ditong pumunta at sa halip ay tumungo sa [[Galilea]] sa [[Nazareth]] dahil si [[Herodes Arquelao]] ay namumuno sa [[Judea]] at ito ay upang matupad ang isang hula na si Hesus ay tatawaging isang [[Nazareno]] (Mateo 2:21-23). Salungat sa Mateo, sa Lucas 2:4-6, sina Jose at Maria ay orihinal na mula sa [[Nazareth]] sa Galilea at tumungo sa [[Bethlehem]] dahil sa [[Censo ni Quirinio]](ca. 6 CE) dahil siya ay mula sa angkan ni [[David]] (Lucas 1:27; 2:4) at sa Bethlehem ay ipinanganak si Hesus sa isang [[sabsaban]] dahil wala silang mahanap na kuwarto na mapapanganakan ni Hesus. Pagkatapos dalhin nina Jose at Maria ang sanggol na Hesus sa [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] para sa ritwal ng puripikasyon, sila ay bumalik sa kanilang tirahan sa [[Nazareth]] sa [[Galilea]](Lucas 2:39). Ayon sa [[Ebanghelyo ni Juan]] 7:41-42, naniwala ang mga Hudyo na si Hesus ay hindi nagmula sa [[Bethlehem]] kundi sa [[Galilea]] at "walang [[propeta]] na manggagaling sa Galilea"(Juan 7:52) Ang historyan na si [[Josephus]] ay nag-ulat na noong taong 6/7 CE, si [[Quirinius]] ay hinirang na legatong gobernador ng Syria samantalang ang ekwestriyanong Romanong katulong na Romano na si [[Coponius]] ay itinakdang unang gobernador ng [[Judea]]. Ang mga gobernador na ito ay inatasan na magsagawa ng censo ng [[buwis]] para sa emperador Romano sa Syria at Judea.<ref>Josephus, ''Antiquities'' 17.355 & 18.1–2; c.f. Matthew 2:22</ref> <ref>[[Emil Schürer]], [[Fergus Millar]] (editor), [[Geza Vermes]] (editor), ''The history of the Jewish people in the age of Jesus Christ Vol I'', (Continuum, 1973), page 424: "It was started ... in the earliest in the summer of C.E. 6." and completed "at the latest in the autumn of C.E. 7"</ref> Ang salaysay ng censo ni Quirinius sa [[Ebanghelyo ni Lucas]] ay itinuturing na problematiko ng mga skolar ng [[bibliya]] dahil sa paglalagay nito ng kapanganakan ni Hesus noong panahon ng censo ni Quirinius (6/7 CE) samantalang ang Ebanghelyo ni Mateo ay naglalagay ng kapanganakan Hesus sa panahon ni Herodes na namatay noong 4 BCE na 9 na taong mas maaga sa censo ni Quirinius.<ref>e.g. R. E. Brown, ''The Birth of the Messiah'' (New York: Doubleday), p. 547.</ref> Sa karagdagan, walang mga sangguniang historikal na nagbabanggit ng isang censor na pandaigdigan o kahit sa daigdig na kinontrol ng imperyo Romano. Ang mga censo ni emperador Augustus ay sumasaklaw lamang sa mga mamamayang Romano at hindi kasanayan sa mga censong Romano na atasan ang mga tao na bumalik sa mga bayan ng kanilang mga ninuno.<ref>Emil Schürer (revised by Geza Vermes, Fergus Millar and Matthew Black), The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Continuum International, 1973, Volume I page 401.</ref><ref>James Douglas Grant Dunn, ''Jesus Remembered'', p. 344; E. P. Sanders, ''The Historical Figure of Jesus'', Penguin, 1993, p86</ref> <ref name=Spong>Spong, John Shelby. Jesus for the non-religious. HarperCollins. 2007. ISBN 0-06-076207-1</ref><ref name=Brown>Brown, R.E. The Birth of the Messiah: A Commentary on the Infancy Narratives in Matthew and Luke. Doubleday, NY. 1993. Page 549</ref><ref name=Bromiley>Bromiley, Geoffrey W, ed. The International Standard Bible Encyclopedia. William B. Eerdmans Publishing. 1995. ISBN 0-8028-3785-9. Page 655</ref><ref name = "JInt">[[Bart D. Ehrman|Ehrman, Bart D.]]. [[Jesus, Interrupted]]. HarperCollins. 2009. ISBN 0-06-117393-2</ref> Ayon sa Juan 2:1-5, Nang ikatlong araw ay nagkaroon ng [[kasalan sa Cana]] ng Galilea. Naroroon ang ina ni Hesus. Si Hesus at ang kaniyang mga alagad ay inanyayahan din sa kasalan. Nang magkulang ang alak, sinabi ng ina ni Jesus sa kaniya: Wala na silang alak. Sinabi ni Hesus sa kaniya: ''Babae, ano ang kinalaman ng bagay na ito sa akin at sa iyo? Ang aking oras ay hindi pa dumarating.'' Sinabi ni Maria sa mga tagapaglingkod na gawin ang anumang iniutos sa kanila ni Hesus. Inutusan ni Hesus ang mga tagapaglingkod na punuin ang mga tapayan at sumalok at dalhin sa namamahala ng handaan. Pagkatapos tikman ito at dahil hindi alam kung saan ito nanggaling ay tinawag ng namamahala ng kapistahan ang lalaking ikinasal. Sinabi nito sa kanya na unang inihahain ng bawat tao ang mabuting alak. Ang mababang uri ay inihahain kapag marami na silang nainom, ngunit inihain nito ang mabuting alak ng huli. Ayon sa Marcos 3:31-34, dumating ang ina at mga kapatid na lalake ni Jesus. Sila ay nakatayo sa labas ng bahay at nagsugo na tawagin siya. Nakaupo ang napakaraming tao sa palibot niya. Sinabi ng mga sinugo sa kaniya: Narito, nasa labas ang iyong ina at mga kapatid, hinahanap ka. Sinagot sila ni Jesus: ''Sino ang aking ina o mga kapatid?'' Pagtingin niya sa mga taong nakaupo sa palibot, sinabi niya: ''Tingnan ninyo ang aking ina at mga kapatid. Ito ay sapagkat ang sinumang gumaganap ng kalooban ng Diyos, siya ang aking kapatid na lalaki, kapatid na babae at ina.'' Ayon sa Mateo 13:53-57, Nangyari na nang matapos na ni Hesus ang mga talinghagang ito, umalis siya roon. Pagdating niya sa kaniyang sariling lupain, nagturo siya sa kanila sa kanilang sinagoga. Labis silang nanggilalas na sinabi: Saan kumuha ang lalaking ito ng karunungan at gayundin ang mga ganitong himala? Hindi ba ito ang anak ng karpentero? Hindi ba ang kaniyang ina ay si Maria? Hindi ba ang mga kapatid niyang lalake ay sina Santiago, Jose, Simon at Judas? Hindi ba ang kaniyang mga kapatid na babae ay kasama natin? Kung gayon, saan nga kumuha ang lalaking ito ng ganitong mga bagay? At kinatisuran nila siya. Ngunit sinabi ni Hesus sa kanila: ''Ang isang propeta ay walang karangalan sa kaniyang sariling bayan at sambahayan''. Ayon as Juan 19:25-27, Nakatayo sa malapit sa krus ni Hesus ang kaniyang ina. Naroon din ang kapatid na babae ng kaniyang ina, si Maria na asawa ni Cleofas at si Maria Magdalena. Nakita ni Jesus ang kaniyang ina at ang [[alagad na kaniyang iniibig]] na nakatayo sa malapit, sinabi niya sa kaniyang ina: ''Babae, tingnan mo ang iyong anak''. Pagkatapos ay sinabi niya sa alagad: ''Narito ang iyong ina''. At mula sa oras na iyon ay dinala siya ng alagad sa kaniyang sariling tahanan. === Apokripa === Ayon sa [[Ebanghelyo ni Santiago]], si Maria ang anak ni Joachim at [[Santa Ana|Ana]]. Bago ipaglihi si Maria, si Anna ay baog. Si Maria ibinigay sa serbisyon bilang isang konsagradong birhen sa templo ng Herusalem nang siya ay 3 taon. Ang ilang mga apokripa ay nagsasaad na sa panahon na ipagkasundo siyang ikasal kay Jose, si Maria ay 12 hanggang 14 taong gulang samantalang si Jose ay may edad na 90. Ayon sa tradisyon, si Maria ay namatay na napapalibutan ng mga apostol sa Herusalem o Efeso sa pagitan ng 3 at 24 taon pagkatapos ng pagakyat ni [[Hesus]] sa langit. Ayon kay Hyppolitius ng Thebes, si Maria ay nabuhay ng 11 taon pagkatapos ng kamatayan ng kanyang anak at namatay noong 41 CE. === Mga pananaw === Ang [[Hudaismo]] ay tumatakwil na si Hesus ang [[mesiyas]] at tumatakwil sa mga salaysay ng Bagong Tipan ng [[Kristiyanismo]]. Hindi sila naniniwala na salita ng diyos ang Bagong Tipan. Ang mga [[psilantropista]] ay nangatwiran laban sa birheng kapanganakan ni Hesus at nagturo na si Hesus ay isang tao lamang. Ang psilantropismo ay umiral sa mga sinaunang pangkat na [[Hudyo-Kristiyano]] gaya ng mga [[Ebionita]] na tumuring kay Hesus na [[mesiyas]] ngunit tumakwil kay [[Apostol Pablo]] bilang isang tumalikod. Noong ikaapat na siglo CE, itinakwil sa [[kredong Niseno]] ang katuruan na si Hesus ay isa lamang tao. Ang kredong Niseno ay nilikha ng Konsilyo ng Nicaea noong ikaapat na siglo CE bilang pagsalungat at pagkondena (ng nanaig na bersiyon ng Kristiyanismo) sa paniniwalang [[Arianismo]] ng ilang mga Kristiyano. Ayon kay Epiphanius, si Birheng Maria ay sinasamba bilang [[diyosang Ina]] sa sektang Krisityano na Collyridianism na matatagpuan sa buong Arabya noong mga 300 CE. Ang mga ito ay naghahandog ng mga tinapay kay Birheng Maria kasama ng iba pang mga kasanayan. Ang pangkat na ito ay kinondena ng [[Simbahang Katoliko Romano]] at binatikos ni Epiphanius sa kanyang kasulatang Panarion. === Iba pa === Noong ikalawang siglo CE, si [[Celsus]] ay nagmungkahi na si Hesus ang ilehitimong anak ng sundalong Romano na si Panthera. Ang kuwento tungkol kay Panthera ay matatagpuan rin sa [[Toledot Yeshu]]. == Mga doktrina tungkol kay Maria == May iba't ibang mga doktrina ang iba't ibang mga sekta ng [[Kristiyanismo]] o mga indibidwal na Kristiyano tungkol kay Maria. Ang mga doktrinang ito ay kinabibilangan ng: * [[Ina ng Diyos]] na nagsasaad na si Maria bilang ina ni Hesus ay ang [[Theotokos]] (tagadala ng diyos) o Ina ng Diyos * [[Birheng kapanganakan ni Hesus]] na nagsasaad na milagrosong ipinaglihi ni Maria si Hesus sa pamamagitan ng aksiyon ng banal na espirito habang nananatiling birhen * [[Dormisyon ng Theotokos]] na umaalala sa pagtulog o natural na kamatayan sa sandaling bago ang kanyang pag-akyat sa langit * [[Pag-akyat sa langit ni Maria ]] na nagsasaad na si Maria ay kinuha sa katawan sa langit sa o bago ang kanyang kamatayan * [[Kalinis-linisang paglilihi]] na nagsasaad na si Maria ay ipinaglihi ng walang [[orihinal na kasalanan]] * [[Walang hanggang pagkabirhen]] na nagsasaad na si Maria ay nanatiling birhen sa kanyang buong buhay kahit pagkatapos ipanganak si Hesus {|class="wikitable" |- !| Doktrina !| Lumikha ng doktrinang ito<br />at petsa ng pagkakalikha !| Mga sektang tumatanggap nito |- | [[Ina ng Diyos]] (Theotokos)|| [[Unang Konsilyo ng Efeso]], 431 CE|| Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, Lutherano, Methodista <br /> |- | [[Kapanganakang birhen ni Hesus]] || [[Unang Konsilyo ng Nicaea]], 325 CE || Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, Lutherano, Methodista <br />[[Protestantismo]], [[Mormon]] |- | [[Pag-akyat sa langit ni Maria]] || ensiklikal na ''[[Munificentissimus Deus]]'' <br />[[Papa Pio XII]], 1950 || Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, ilang Lutherano |- |[[Kalinis-linisang paglilihi]] || ensiklikal na ''[[Ineffabilis Deus]]''<br />[[Papa Pio IX]], 1854 || Romano Katoliko, ilang Anglikano, ilang Lutherano, simulang [[Martin Luther]] |- | [[Walang hanggang pagkabirhen]] || [[Ikalawang Konsilyo ng Constantinople|Konsilyo ng Constantinople]], 533<br />[[Mga artikulong Smalcald]], 1537 || Romano Katoliko, [[Silangang Ortodokso]], Anglikano, ilang Lutherano<br />[[Martin Luther]], [[John Wesley]] |} == Mga sanggunian == {{reflist}} [[Kategorya:Maria (ina ni Hesus)]] 8p1gus6yf1cwr2bo7lvbu7vxosulkui Kronolohiya ng Malayong Hinaharap 0 227498 1962572 1959819 2022-08-12T21:18:31Z InternetArchiveBot 113521 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=Disyembre 2013}} {{better translation}} [[File:BlackHole.jpg|thumb|314px|Ang imahe ng [[black hole]]. Sinasabing ito na lamang ang maiiwan sa Uniberso sa paglipas ng mga Panahon.<ref name="five ages" />|alt=view the image page]] Kahit maraming eksperto ang nag sasabi ng mga teyorya, ay Hindi parin malinaw ang darating na mga panahon,<ref>{{cite book | author=Rescher, Nicholas | authorlink =Nicholas Rescher | title = Predicting the future: An introduction to the theory of forecasting | year = 1998 | publisher = State University of New York Press | isbn = 0-7914-3553-9 }}</ref> [[File:Outside view of precession.jpg|thumb|Ipinapakita ng Larawang ito ang Mga ibat ibang paggalaw ng Aksis ng Daigdig, Ay nababago din ang pag lkakaayos ng mga Hanay ng bituin sa perspektibo ng Mundo sa pag lipas ng maraming mga Panahon.]] [[File:Red Giant Earth warm.jpg|thumb|isang pag-lalarawan sa magiging anyo ng [[Daigdig]] kung nagkataon ay [[Aklat ng Pahayag|mapupugnaw sa matinding init ang mundo]].]] kasalukuyang pang-agham-unawa sa iba't-ibang mga patlang ay pinapayagan ang isang inaasahang kurso para sa pinakamalayo mga kaganapan sa hinaharap na sketched out, kung lamang sa pinakamalawak na stroke. Ang mga patlang isama ang [[astropisika]], na ipinahayag kung paano mga [[planeta]] at mga anyo ng mga bituin, makipag-ugnay at mamatay; [[pisika maliit na butil]], na ipinahayag kung paano ang bagay na behaves sa pinakamaliliit na mga antas, na at [[plato tektoniko]] ay nagpapakita kung paano mga kontinente shift sa paglipas ng milenyo. Ang lahat ng mga hula ng [[hinaharap ng Earth]], [[Hinaharap ng Solar System|Solar System]] at [[hinaharap ng isang pagpapalawak ng uniberso|Uniberso]] dapat account para sa [[ikalawang batas ng termodinamika]], na ipinapahayag na [[entropiya]], o isang pagkawala ng enerhiya na magagamit upang gawin ang trabaho, dapat dadami sa time.Ang mga [[Bituin]] dapat ay mauubusan din ang kanilang supply ng [[hydrogen]] gasolina at magsunog out; malapit nakatagpo ay grabidad-fling planeta mula sa kanilang star system, at mga sistema ng bituin mula sa kalawakan. Gayunpaman, bilang iminumungkahi kasalukuyang data na ang [[Flat uniberso|Uniberso ay flat]], at sa gayon ay hindi [[malaking langutngot|tiklupin in sa mismo]] pagkatapos ng takdang panahon.<ref name="Komatsu" /> potensiyal na nagbibigay-daan sa mga walang katapusan na hinaharap para sa mga pangyayari ng isang bilang ng mga massively malamang na hindi mangyayari ang mga kaganapan, tulad ng mga bituin ng isang teyoryan ng [[utak ni Boltzmann]]. Ang mga timeline masakop ang mga kaganapan mula sa halos [[Talaan ng mga millennia#Future|8000 taon mula ngayon]] upang ang pinakamalayo umabot ng oras sa hinaharap. Ang isang bilang ng mga kahaliling mga kaganapan sa hinaharap ay nakalista sa account para sa mga katanungan pa rin nalutas, tulad ng kung [[paglipol sa tao|kawani na tao matirang buhay]], kung [[proton pagkabulok|protons pagkabulok]] o kung ang Daigdig ay nawasak sa pamamagitan ng pagpapalawak ang Sun sa isang [[red giant]]. ==Mga naratibo ayon sa Bibliya== Sa [[Matandang Tipan]] tinukoy na mga Ksulatan na inilahad ng mga propetang sila [[Ezekiel]] [[Isaias]] at [[Daniel]] ang mga ,magiging hinaharap ng daigdig. [[File:Apocalypse vasnetsov.jpg|thumb|Ang apat na nakakabayong nilalang na sagisag ng mga panahon ng Apocalipto.]] Ang [[Bibliya]] ay may sarili ding eksplenasyon ng mga mang yayari sa hinaharap, Na nasaad s [[Aklat ng Pahayag]], na tungkol sa mga mangyayari sa hinaharap ng Daigdig na panahon ng [[Tribulasyon]] , ang Mga Digmaan, Taggutom, Kahrapan , at ang Armagedon na siyang palatandaan ng pag dating ni [[Kristo]] at ang Katapusan ng mga panahon. '''Ayon sa Matandang Tipan''' ''Nguni't silang nangaghihintay sa Panginoon ay mangagbabagong lakas; sila'y paiilanglang na may mga pakpak na parang mga [[agila]]; sila'y magsisitakbo, at hindi mangapapagod; sila'y magsisilakad, at hindi manganghihina.'' [[Aklat ni Isaias|Isaias]] 40:31 (Bersyong Magandang Balita) '''Ayon sa Bagong Tipan''' ''Pagkatapos ay nakita kong umahon sa dagat ang isang halimaw na may pitong ulo at sampung [[sungay]]. May [[korona]] ang bawat sungay nito at sa bawat ulo ay nakasulat ang mga pangalang a lumalait sa [[Diyos]]. Ang halimaw ay parang leopardo, ngunit ang mga paa nito'y tulad ng mga paa ng oso, at ang bibig ay parang bunganga ng leon. Ibinigay ng dragon sa [[halimaw]] ang kanyang sariling lakas, [[trono]] at malawak na kapangyarihan. Ang isa sa mga ulo ng halimaw ay parang may sugat na halos ikamatay nito, ngunit ito'y gumaling. Namangha ang buong daigdig sa nangyaring ito, at nagsisunod sila sa halimaw. Sinamba ng lahat ng tao ang dragon sapagkat ibinigay nito ang kanyang kapangyarihan sa halimaw. Sinamba rin nila ang halimaw. "Sino ang makakatulad sa halimaw? Sino ang makakalaban sa kanya?" sabi nila. Pinahintulutang magyabang ang halimaw, manlait sa Diyos, at maghari sa loob ng apatnapu't dalawang buwan. '' [[Aklat ng Pahayag|Pahayag]] 13: 1-18 == Pananaw ng agham== ===Mga palatandaan=== {| class="wikitable" |- ! scope="col" | [[File:Key.svg|24px]] ! scope="col" | Matutukoy ang mga magaganap sa pamamagitan ng mga sumusunod. |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | [[Astronomiya]] at [[astropisika]] |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | [[Heyolohiya]] at [[Planetaryong Agham]] |- | style="background: #FFE4E1;" | [[File:Psi2.svg|16px|alt=Particle physics|Pisikang pampartikulo]] | [[Particle physics]] |- | style="background: #e0ffff;" | [[File:Pi-CM.svg|16px|alt=Mathematics|Mathematics]] | [[Matematika]] |- | [[File:Aiga toiletsq men.svg|10px|alt=Technology and culture|Technology and culture]] | [[Teknolohiya]] at [[Kultura]] |} ===Ang mga kaganapan sa Daigdig at sa kalawakan=== {| class="wikitable" style="width: 100%; margin-right: 0;" |- ! scope="col" | [[File:Key.svg|24px]] ! scope="col" | Mga taon mula ngayon ! scope="col" | Mga kaganapan |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 36,000 | Ang [[red dwarf]] na bituin na [[Ross 248]] ay dadaan ng 3.024 light year sa Mundo, na magiging pinakamalapit sa araw.<ref name="Matthews1993" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 42,000 | Ang [[Alpha Centauri]] ay magiging malapit muli dahil sa Ross 248.<ref name="Matthews1993" /> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 50,000 | Ang kasalukuyang [[interglacial period]] ay matatapos ayon sa teyorya nila Berger at Loutre,<ref name="Berger2002" /> ibabalik muli ang daigdig sa panahon ng yelo. Ang [[Niagara Falls]] ay kikilos ng 32&nbsp;kilometro papuntang [[Lawa ng Erie]] at unti unting mag lalaho.<ref name="Niagara Parks" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 50,000 | Ang siyang haba ng [[Julian araw|araw na ginamit para sa timekeeping astronomical]] naabot tungkol sa 86,401 [[System International ng Yunit|Si]] segundo, dahil sa [[ng taib-tabsing acceleration|ukol sa buwan ng Tides na pagpepreno pag-ikot ng Earth]]. Sa ilalim ng kasalukuyan-araw na timekeeping system, isang [[tumalon na pangalawa]] ay kailangang maidagdag sa orasan araw-araw.<ref name="arxiv1106_3141" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 100,000 | Ang [[tamang paggalaw]] ng mga bituin sa buong [[celestial globe]], kung saan ay ang resulta ng kanilang mga kilusan sa pamamagitan ng kalawakan, nag-render nang marami sa [[konstelasyon]] na hindi na makikilala.<ref name="Tapping 2005" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 100,000{{efn| name = prob}} | ang [[hypergiant]] na bituing [[VY Canis Majoris]] ay sasabog at magiging isang [[hypernova]].<ref name="Monnier Tuthill Lopez 1999" /> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 100,000{{efn| name = prob}} | Ang mundo ay tila dadaan sa matinding pagsabong ng mga bulkan na aabot ng 400&nbsp;kilometro<sup>3</sup> ang sukat ng [[magma]].<ref name="toba" /> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 250,000 | Ang [[Lōʻihi Seamount|Lōʻihi]], na pinaka batang bulkan sa [[Hawaiian–Emperor seamount chain]], ay aangat sa dagat at magiging isang islang bulkan.<ref name="havo" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 500,000{{efn| name = prob}} | ang daigdig ay tataman ng isang bulalakaw na ang sukat ay 1&nbsp;km sa diametero.<ref name="Bostrom 2002" /> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 1 milyon{{efn| name = prob}} | Ang pag sabong ng isang malaking bulkan na nag sukat ay 3,200&nbsp;km<sup>3</sup> ng magma; na mahahalintulad sa [[Toba supereruption]] 75,000 taon na ang nakalilipas.<ref name="toba" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 1 milyon{{efn| name = prob}} | maaring nang masabong ng bituing [[Beletgis]] sa isang hypernova na makikita na pagsabog sa daigdig.<ref name="beteldeath" /><ref name="betel" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 1.4 milyon | Ang [[Gliese 710]] pagpasa sa mas malapit hanggang 1.1 light years sa Araw bago lumipat ang malayo. Maaaring ito gravitational na [[pag-aalaala (astronomiya)|lumigalig]] kasapi ng [[Oort Cloud|Oort na ulap]], isang halo ng nagyeyelo mga katawan na nag-oorbit sa gilid ng Solar System, pagkatapos noon madaragdagan ang posibilidad ng isang kometaryang epekto sa loob ng Solar System.<ref name="gliese" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|stronomy and astrophysics]] | 8 milyon | Ang buwan na [[Phobos (buwan)|Phobos]] pagdating sa loob ng 7,000&nbsp;km sa Mars, ang [[sukat ng Roche]], kung saan ng taib-tabsing pwersa punto ay gumuho ang buwan at i-on ito sa isang ring ng nag-oorbit mga labi na ay patuloy upang maging spiral sa patungo sa planeta.<ref name="phobos" /> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 10 milyon | Ang pag-usbong na panibagong karagatang hahati sa kontinenteng [[Africa]].<ref name="rift" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 11 milyon | Ang ring ng mga labi sa paligid ng Mars [[Phobos (buwan)#Future pagkasira|mga hit sa ibabaw]] ng planeta.<ref name="phobos" /> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 50 milyon | Nagsisimula ang [[California]] na baybayin upang maging [[subducted]] papunta sa [[Aleutian Trench]] dahil sa nito pahilaga kilusan kasama ang [[San Andreas Fault]].<ref name="trench" /> Africa's collision with [[Eurasia]] closes the [[Mediterranean Basin]] and creates a mountain range similar to the [[Himalayas]].<ref name="medi" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 100 milyon{{efn| name = prob}} | Ang Earth ay malamang natatamaan sa pamamagitan ng isang meteorite maihahambing ang laki sa isa na nag-trigger ang [[Cretaceous-palayodyin pagkalipol kaganapan|K-Pg Asteroid]] na 65,000,000 taon na ang nakakaraan.<ref name="kpg1" /> |- | style="background: #e0ffff;" | [[File:Pi-CM.svg|16px|alt=Mathematics|Mathematics]] | 230 milyon | Sa panahong ito ang mga orbit ng mga pleneta ay mahirap nang malaman.<ref name="hayes07" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 240 milyon | Ang Solar system ay Makakabuo na ng isang orbit sa Galaktik Senter..<ref name="galyear" /> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 250 milyon | Ang mga kontinente ay muling mags asamasama at maaring mabuo ang mga kontinente bilang [[Amasia]], [[Novopangaea]], at [[Pangaea Ultima]].<ref name="scotese" /><ref name="Williams Nield 2007" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 500–600 milyon{{efn| name = prob}} | Tinatayang oras ng hanggang sa isang [[gamma ray burst]], o napakalaking, hyperenergetic supernova, nangyayari sa loob ng 6500 light years ng Earth; isara ang sapat na para sa rays nito upang makaapekto [[osono layer]] Daigdig at potensiyal na magpalitaw ng isang [[masa pagkalipol]] , ipagpalagay na ang teorya ay tama na nag-trigger ng ​​isang nakaraang naturang pagsabog ang [[Ordovician-Siluryan pagkalipol kaganapan]]. Gayunpaman, ang supernova ay magkakaroon upang ma-tiyak oriented na may kaugnayan sa Earth upang magkaroon ng anumang mga negatibong epekto.<ref name="natgeo" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 600 milyon | Dahil sa pag-layo ng buwan ay maaring hindi na mang yayari ang mga Eklipse.<ref name="600mil" /> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 600 milyon | Nagsisimula ang pagtaas ng liwanag Ang Sun upang gambalain ang [[karbonat-silicate ikot]]; mas mataas na liwanag ang mga pagtaas ng [[pagbabago dulot ng panahon]] ng mga bato ibabaw, na traps [[carbon dioxide]] sa lupa bilang karbonat. Tulad ng tubig evaporates mula sa ibabaw ng Earth, Rocks tumigas, na nagiging sanhi ng [[plato tektoniko]] upang mapabagal at kalaunan itigil. Nang walang mga bulkan sa gumamit na muli carbon sa kapaligiran ng Earth, mga antas ng carbon dioxide magsimulang mahulog.<ref name=swansong>{{cite journal|title=Swansong Biospheres: Refuges for life and novel microbial biospheres on terrestrial planets near the end of their habitable lifetimes|author= O'Malley-James, Jack T.; Greaves, Jane S.; Raven; John A.; Cockell; Charles S.|publisher=arxiv.org|year=2012|url= http://arxiv.org/pdf/1210.5721v1.pdf|accessdate=2012-11-01}}</ref> By this time, they will fall to the point at which [[C3 carbon fixation|C3 photosynthesis]] is no longer possible. All plants that utilize C3 photosynthesis (~99 percent of present-day species) will die.<ref name="Heath Doyle 2009" /> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 800 milyon | Mga antas ng carbon dioxide mahulog sa punto kung saan [[C4 carbon pagkapirmi|C4 potosintesis]] ay hindi na maaari.<ref name="Heath Doyle 2009" /> Multicellular life dies out.<ref name="bd2_6_1665" /> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 1 bilyon{{efn| name = shortscale}} | Ang liwanag Araw ay nadagdagan ng 10 bahagdan, na nagiging sanhi ng temperatura ng ibabaw ng Earth upang maabot ang isang average ng ~ 320 [[Kelvin (yunit)|K]] (47&nbsp;°C, 116&nbsp;°F). Ang kapaligiran ay magiging isang "mamasa-masa greenhouse", na nagreresulta sa isang walang preno [[pagsingaw]] ng mga karagatan.<ref name="mnras386_1" /> Pockets of water may still be present at the poles, allowing abodes for simple life.<ref name="abode" /><ref name="pressure" /> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 1.3 bilyon | Ang mga [[Eukaryotic]] Ay mamatay dahil sa kakulangan ng Carbon dioxide. ang [[prokaryotes]] na lang ang maiiwan.<ref name="bd2_6_1665" /> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 1.5–1.6 bilyon |Pagtaas ng liwanag Ang Araw nagiging sanhi nito circumstellar [[matitirahan zone]] upang ilipat ang palabas; bilang [[carbon dioxide]] mga pagtaas sa [[Mars]] 's kapaligiran, temperatura ng ibabaw nito ay tumataas sa mga antas ng kauri sa Earth sa panahon ng [[panahon Ng yelo]].<ref name="bd2_6_1665" /><ref name="mars" /> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 2.3 bilyon | Ang [[Panlabas na core]] ng Daigdig ay lalamig, kung ang [[panloob na core]] ay patuloy na lumago sa kasalukuyan nitong rate ng 1&nbsp;mm bawat taon.<ref name="ng4_264" /><ref name="compo" /> nang hindi nito likido sa outer core, ang [[magnetic field ng Earth]] nag-shut down,<ref name="magnet" /> at sisingilin particle emanating mula sa [[Araw]] strip layo ang [[osono layer]], na pinoprotektahan ng earth mula sa mapanganib na mga [[ultraviolet]] ray.<ref>{{cite journal |title=Solar wind hammers the ozone layer |author=Quirin Shlermeler |newspaper=nature news |date=3 Marso 2005 | doi=10.1038/news050228-12 |ref=harv}}</ref> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 2.8 bilyon | Temperatura ng ibabaw ng Earth, kahit na sa mga pole, naabot ng isang average ng ~ 420 K (147&nbsp;°C, 296&nbsp;°F). Sa buhay na ito point, ngayon bawas sa uniselular colonies sa ilang, nakakalat microenvironments tulad ng high-altitude lawa o subsurface Caves, ganap na tatanggalin ng yumao.<ref name=swansong/><ref name="global1" />{{efn|name=ejection/capture}} |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 3 bilyon | Ang puntong Median ay kung saan ang Buwan ng pagtaas ng distansiya mula sa Daigdig lessens nito stabilizing epekto sa [[ng ehe ikiling]] ng Earth. Bilang kinahinatnan,Malilihis ang Daigdig ay magiging magulo.<ref name="wander" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 3.3 bilyon | 1 porsiyento pagkakataon na ang [[Mercury (planeta)|Mercury]] 's orbit ay maaaring maging kaya haba bilang sumalungat sa [[Venus]], ang pagpapadala ng mga panloob na Solar System sa ganap na kaguluhan at potensiyal na humahantong sa isang planetary banggaan sa Daigdig.<ref name="chaos" /> |- | style="background: #f0dc82;" | [[File:Noun project 528.svg|16px|alt=Geology and planetary science|Geology and planetary science]] | 3.5 bilyon |Sa panahong ito ay matutulad sa planetang venus ang ating daigdig.<ref name="venus" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 3.6 bilyon | Ang [[Neptune]] buwan ni [[tritono (moon)|tritono]] ay bumaba sa pamamagitan ng planeta [[Roche limitahan]], potensiyal na disintegrating sa isang [[planetary singsing]] sistema katulad Sa Saturn.<ref name="triton" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 4 bilyon | Ang puntong Median sa pamamagitan ng kung saan ang [[Andromeda Galaxy]] ay magkakaroon ng bangaan sa [[Milky Way]], na pagkatapos noon pagsamahin upang makabuo ng isang kalawakan dub "[[Andromeda -Milky Way labi banggaan#pagsama-sama|Milkomeda]] "<ref name="cox" /> Ang Solar System ay inaasahang maging ganap na hindi maaapektuhan ng ito banggaan..<ref>{{cite web|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/hubble/science/milky-way-collide.html |author=NASA|title=NASA's Hubble Shows Milky Way is Destined for Head-On Collision |work=NASA |date=2012-05-31 |accessdate=2012-10-13}}</ref> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 5.4 bilyon | iiwanan ng Araw ang kanyang kategoryang mainsequence paupnta sa pagiging Pulang higante.<ref name="Schroder 2008" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 7.5 bilyon | Ang mundo at ang marte ay parehong mag kaka [[tidally locked]] .<ref name="mars" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 7.9 bilyon | Ang Sun naabot ang dulo ng red-giant sangay ng [[Hertzsprung-Russell diagram]], pagkamit ng mismong maximum na radius ng 256 beses sa kasalukuyan araw halaga.<ref name="Schroder 2008" /> Sa proseso, [[Mercury (planeta)|Mercury]], [[Venus]] at posibleng Earth ay nawasak.<ref name="Rybicki2001" /> Sa panahon ng mga oras na ito, ito ay posible na ang [[Saturn]] 's buwan [[Titan (moon)|Titan]] Maaaring makamit ang temperatura ng ibabaw na kinakailangan upang suportahan ang buhay.<ref name="Titan" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 8 bilyon | Ang aray ay magiging isa na lamang carbon-oxygen [[white dwarf]] na may 54.05 porsyento ng kanyang sukat .<ref name="Schroder 2008" /><ref name="nebula" /><ref name="apj676_1_594" />{{efn|name="dwarf"}} |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 20 bilyon | Ang hangganan ng Uniberso sa [[haha]] sitwasyon, sa pag-aakala ng modelo ng [[dark enerhiya]] kasama ang [[equation ng estado (kosmolohiya)|w = -1.5]].<ref name="bigrip" /> Observations of [[galaxy cluster]] speeds by the [[Chandra X-ray Observatory]] suggest that this will not occur.<ref name="chand" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 50 bilyon | Sa pag-aakala parehong makakaligtas sa pagpapalawak ng Sun, sa pamamagitan ng oras na ito ang Earth at ang Buwan maging [[tidelock]] ed, sa bawat pagpapakita lamang ng isang mukha sa iba.<ref name="tide1" /><ref name="tide2" /> Thereafter, the tidal action of the Sun will extract [[angular momentum]] from the system, causing the lunar orbit to decay and the Earth's spin to accelerate.<ref name="canup_righter" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 100 bilyon | Ang [[paglawak ng uniberso|Pagpapalawak ng Universe ni]] nagiging sanhi ng lahat ng mga kalawakan na lampas ng Milky Way [[Local Group]] upang mawala nang higit sa [[cosmic liwanag abot-tanaw]], pag-aalis ng mga ito mula sa kapansin-pansin [[sansinukob|uniberso]].<ref name="galaxy" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 150 bilyon | The [[cosmic microwave background]] cools from its current temperature of ~2.7&nbsp;K to 0.3&nbsp;K, rendering it essentially undetectable with current technology.<ref name="temp" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 450 bilyon | Ang [[Median]] point na may ~47 galaxies<ref name="messier" /> ng isang grupong lokal ay magiging isang malaking galaksiya.<ref name="dying" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 800&nbsp;billion |Inaasahang oras kapag ang net liwanag na pagpapalabas mula sa pinagsamang Milkomeda kalawakan ay nagsisimula na tanggihan bilang ang [[red dwarf]] na bituin ay pumasa sa pamamagitan ng kanilang [[asul dwarf (red-dwarf stage)|asul dwarf]] yugto ng peak liwanag.<ref name="bluedwarf" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 10<sup>12</sup> (1&nbsp;trillion) | Mababang pagtatantya para sa mga oras hanggang sa [[bituin]] na magwakas sa kalawakan bilang mga kalawakan maubos ng gas na ulap na kailangan nila upang bumuo ng mga bituin.<ref name="dying" /> Pagpapalawak ng [[sansinukob|uniberso]], sa pag-aakala ng isang pare-pareho ang [[dark enerhiya]] density, multiply nito ang wavelength ng cosmic microwave background sa pamamagitan ng 10 <sup> 29 </ maghapunan>, na lalampas sa sukat ng cosmic liwanag abot-tanaw at rendering nito ebidensiya ng [[Big Bang]] undetectable. Gayunpaman, maaari pa rin itong maging posible upang matukoy ang paglawak ng uniberso sa pamamagitan ng pag-aaral ng [[hypervelocity bituin]].<ref name="galaxy" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 3×10<sup>13</sup> (30&nbsp;trilyon) |Tinatayang oras para sa black dwarf Sun upang sumailalim sa isang malapit na sagupaan sa isa pang bituin sa lokal na Solar kapitbahayan. Tuwing dalawang bituin (o stellar mga labi) malapit sa isa't isa pumasa, orbit 'ang kanilang mga planeta ay maaaring disrupted, potensiyal na ejecting mga ito mula sa sistema ang lahat. Sa average, ang mas malapit orbit ng planeta sa kanyang magulang star, mas tumatagal na ipinalabas sa ganitong paraan, dahil ang mga bituin ay bihirang pumasa kaya malapit na.<ref name="strip" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 10<sup>14</sup> (100&nbsp;triyon) | Mataas na pagtatantya para sa mga oras hanggang sa normal [[bituin]] nagtatapos sa kalawakan.<ref name="dying" /> to ay minamarkahan ang transition mula sa [[Stelliferous Era]] upang ang [[manghina Era]]; na walang mga libreng hydrogen upang bumuo ng mga bagong bituin, ang lahat ng natitirang mga bituin mabagal maubos ang kanilang gasolina at mamatay.<ref name="five ages" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 1.1–1.2×10<sup>14</sup> (110–120&nbsp;trilyon) | Oras sa pamamagitan ng kung saan ang lahat bituin sa uniberso ay na-naubos na ang kanilang gasolina (ang pinakamahabang-nanirahan bituin, may mababang mass pula dwarfs, na buhay ay sumasaklaw ng halos 10-20,000,000,000,000 trilyong taon.<ref name="dying" /> After this point, the stellar-mass objects remaining are [[compact star|stellar remnants]] ([[white dwarf]]s, [[neutron star]]s and [[stellar black hole|black hole]]s). [[Brown dwarf]]s also remain. Collisions between brown dwarfs will create new red dwarf stars on a marginal level: on average, a few dozen at most will be present in the galaxy. Collisions between stellar remnants will create occasional supernovae.<ref name="dying" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 10<sup>15</sup> (1&nbsp;kwadrilyon) | Tinatayang oras ng hanggang sa stellar malapit nakatagpo baklasin ang lahat ng mga planeta sa Solar System mula sa kanilang mga orbit.<ref name="dying" /> Sa pamamagitan ng puntong ito, ang Sun ay nai-cooled sa limang grado sa itaas [[absolute zero]].<ref name="five degs" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 10<sup>19</sup>-10<sup>20</sup> | Tinatayang oras ng hanggang sa 90% - 99% ng [[kayumanggi dwarf]] s at [[compact na bituin|stellar mga labi]] ay ipinalabas mula sa kalawakan. Kapag malapit-lapit sa isa't isa pumasa dalawang bagay, makipagpalitan sila orbital enerhiya, na may mas mababang-masa bagay tending upang makakuha ng enerhiya. Sa pamamagitan ng paulit-ulit na nakatagpo, mas mababa-masa bagay maaaring makakuha ng sapat na enerhiya sa paraan na ito upang mai na ipinalabas mula sa kanilang mga kalawakan. Ang prosesong ito ay kalaunan nagiging sanhi ng kalawakan upang paalisin ang karamihan ng nito kayumanggi dwarfs at stellar mga labi.<ref name="dying" /><ref name="five ages pp85–87" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 10<sup>20</sup> (100 kwintilyon) | Tinatayang oras ng hanggang sa ang [[Daigdig]] bumangga sa ang [[Araw]] dahil sa pagkabulok ng orbit nito sa pamamagitan ng emission ng [[gravitational radiation]],<ref name="dyson" /> kung ang Mundo ay hindi rin muna [[Pagtatayo at paglaki ng mga Solar System#Ang Araw at planetary kapaligiran|engulfed sa pamamagitan ng red giant Sun]] ng ilang bilyong taon mula ngayon <ref name="sun_future_schroder" /><ref name = "sun hinaharap "/> o magkakasunod na ipinalabas mula sa orbit nito sa pamamagitan ng isang stellar makasalubong.<ref name="dyson" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 10<sup>30</sup> (1 nanilyon) | Tinatayang oras ng hanggang sa ang mga bituin ay hindi na ipinalabas mula sa kalawakan (1% - 10%) ay nabibilang sa gitnang [[napakalaking black hole]] 'ang kanilang galaxy s. Sa pamamagitan ng puntong ito, kasama ang [[binary star]] nagki bumagsak sa bawat isa, at planeta sa kanilang mga bituin, sa pamamagitan ng emission ng gravitational radiation, tanging nag-iisa object (stellar mga labi, brown dwarfs, na ipinalabas planeta, mga black hole) ay mananatili sa uniberso.<ref name=dying/> |- | style="background: #FFE4E1;" | [[File:Psi2.svg|16px|alt=Particle physics|Particle physics]] | 2×10<sup>36</sup> (2 duwodesilyon) | Ang tinatayang oras para sa lahat nucleons sa kapansin-pansin Universe sa pagkabulok, kung ang [[proton pagkabulok|proton half-life]] tumatagal nito pinakamaliit na posibleng halaga (8.2 × 10 <sup> 33 </ maghapunan> taon).<ref name="proton" /><ref name="half-life" />{{efn|name=half-life}} |- | style="background: #FFE4E1;" | [[File:Psi2.svg|16px|alt=Particle physics|Particle physics]] | 3×10<sup>43</sup> (30 tredesilyon) | Tinatayang oras para sa lahat nucleons sa kapansin-pansing [[sansinukob|uniberso]] sa pagkabulok, kung ang [[proton pagkabulok|proton half-life]] tumatagal ang pinakamalaking posibleng halaga, 10<sup>41</sup> years,<ref name="dying" /> sa pag-aakala na ang [[Big Bang]] si [[implasyon (kosmolohiya)|ng implasyon]]. at na ang parehong proseso na ginawa baryons manaig sa paglipas ng anti-baryons sa maagang Universe ginagawang protons pagkabulok <ref name = "kalahating-buhay" /> {{efn | pangalan = kalahating-buhay}} sa pamamagitan ng oras na ito, kung protons gawin pagkabulok, ang [[Black Hole Era]], kung saan black hole ay ang mga natitirang lamang bagay sa kalangitan, ay nagsisimula.<ref name="five ages" /><ref name="dying" /> |- | style="background: #FFE4E1;" | [[File:Psi2.svg|16px|alt=Particle physics|Particle physics]] | 10<sup>65</sup> (100 bidyintilyon) | inaasahan na ang mga proton ay walang pagkabulok, tinatayang oras para sa matibay na bagay tulad ng [[Rock (heolohiya)|bato]] upang muling ayusin ang kanilang mga atoms at molecules sa pamamagitan ng [[kabuuan tunneling]]. Sa ito timescale lahat ng bagay ay likido.<ref name="dyson" /> |- | style="background: #FFE4E1;" | [[File:Psi2.svg|16px|alt=Particle physics|Particle physics]] | 5.8×10<sup>68</sup> (580 unbidyintilyon) | Tinatayang oras ng hanggang sa isang [[stellar masa black hole]] na may isang masa ng 3 [[solar masa]] es decays sa pamamagitan ng [[Hawking radiation|proseso Hawking]].<ref name="Page 1976" /> |- | style="background: #FFE4E1;" | [[File:Psi2.svg|16px|alt=Particle physics|Particle physics]] | 1.9×10<sup>98</sup> (190 untridyintilyon) |Tinatayang oras ng hanggang sa [[NGC 4889]], ang kasalukuyang pinakamalaking kilala napakalaking black hole na may isang masa ng 21000000000 solar masa, decays sa pamamagitan ng proseso ng Hawking.<ref name="Page 1976" /> |- | style="background: #FFE4E1;" | [[File:Psi2.svg|16px|alt=Particle physics|Particle physics]] | 1.7×10<sup>106</sup> (17 kwatortridyintilyon) | Tinatayang oras ng hanggang sa isang napakalaking black hole na may isang masa ng 20000000000000 solar masa decays sa pamamagitan ng proseso ng Hawking.<ref name="Page 1976" /> Ito ay minamarkahan ang wakas ng Black Hole Era. Higit pa sa oras na ito, kung protons gawin pagkabulok, ipinapasok ng Uniberso ang [[Madilim Era]], kung saan ang lahat ng mga pisikal na mga bagay na bulok sa subatomic particle, unti-unting paikot-ikot pababa sa kanilang [[Heat kamatayan ng uniberso|huling estado ng enerhiya]].<ref name="five ages" /><ref name="dying" /> |- | style="background: #FFE4E1;" | [[File:Psi2.svg|16px|alt=Particle physics|Particle physics]] | 10<sup>200</sup> (100 kwinseksadyintilyon) | Tinatayang mataas na oras para sa lahat nucleons sa kapansin-pansin Universe sa pagkabulok (kung gagawin nila hindi sa pamamagitan ng proseso sa itaas), sa pamamagitan ng anumang isa sa maraming pinapayagan sa modernong pisika maliit na butil ng iba't ibang mga mekanismo (mas mataas na-order [[bilang Baryon|baryon non-iingat]] proseso, [[virtual na mga black hole]], [[sphaleron]] s, atbp), sa oras kaliskis ng pahahon. |- | style="background: #FFE4E1;" | [[File:Psi2.svg|16px|alt=Particle physics|Particle physics]] | 10<sup>1500</sup> (1 nobemnanadyingkwadrindyentilyon) | Sa pag-aakala protons huwag pagkabulok, ang tinantyang oras hanggang sa ang lahat ng [[baryonic matter]] ay alin man sa fused magkasama upang bumuo ng [[bakal-56]] o bulok mula sa isang mas mataas na masa elemento sairon-56.<ref name="dyson" /> (see [[iron star]]) |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | <math>10^{10^{26}}</math>{{efn|name=big number}}{{efn|name=big number2}} | Mababang pagtatantya para sa mga oras hanggang sa ang lahat ng mga bagay na nagko-collapse sa [[black hole]] s, sa pag-aakala walang [[proton pagkabulok]].<ref name="dyson" /> Subsequent [[Black Hole Era]] and transition to the [[Dark Era]] are, on this timescale, instantaneous. |- | style="background: #FFE4E1;" | [[File:Psi2.svg|16px|alt=Particle physics|Particle physics]] | <math>10^{10^{50}}</math> | Tinatayang Panahon ng [[Utak ni Boltzmann]]na lumitaw sa mga vacuum sa pamamagitan ng isang kusang-loob entropy pagbaba.<ref name="linde" /> |- | style="background: #FFE4E1;" | [[File:Psi2.svg|16px|alt=Particle physics|Particle physics]] | <math>10^{10^{56}}</math> | Tinatayang oras para sa random na [[kabuuan ang pagbabagu-bago]] s upang bumuo ng isang bagong [[Big Bang]], ayon kay [[Sean M. Carroll|Carroll]] and Chen.<ref name="chen" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | <math>10^{10^{76}}</math> | Mataas na pagtatantya para sa mga oras hanggang sa ang lahat ng mga bagay na nagko-collapse sa mga black hole, muli kung ipagpalagay na walang [[proton pagkabulok]].<ref name="dyson" /> |- | style="background: #FFE4E1;" | [[File:Psi2.svg|16px|alt=Particle physics|Particle physics]] | <math>10^{10^{120}}</math> | Mataas na pagtatantya para sa mga oras para sa Uniberso upang maabot nito [[Heat kamatayan ng uniberso|huling estado ng enerhiya]].<ref name="linde" /> <!--This may reflect the mass within the presently visible region of our Universe, as seen below. 10^2.08≈120--> |- | style="background: #e0ffff;" | [[File:Pi-CM.svg|16px|alt=Mathematics|Mathematics]] | <math>10^{10^{10^{76.66}}}</math> | Ang Sukat ng isang tinantyang [[Poincaré pag-ulit teorama|oras Poincaré pag-ulit]] para sa kabuuan ng estado ng isang hypothetical kahon na naglalaman ng isang nakahiwalay na black hole ng stellar masa.<ref name="page95" /> Ipinagpapalagay oras na ito ng pang-istatistikang modelo nakabatay sa Poincaré pag-ulit. Ang isang mas pinadali paraan ng pag-iisip tungkol sa oras na ito ay na sa isang modelo na kung saan ang kasaysayan ng [[kabalintunaan Loschmidt ni|-uulit mismo]] nagkataon maraming beses dahil sa [[Ergodic teorya|mga katangian ng statistical mekanika]], ito ay ang sukatan ng oras kapag ito ay unang na medyo katulad (para sa isang makatwirang pagpili ng "katulad") sa kasalukuyan nitong estado muli. |- | style="background: #e0ffff;" | [[File:Pi-CM.svg|16px|alt=Mathematics|Mathematics]] | <math>10^{10^{10^{10^{2.08}}}}</math> | Sukat ng isang tinatayang oras ng pag-ulit Poincaré para sa kabuuan ng estado ng isang hypothetical kahon na naglalaman ng isang black hole na may masa sa loob ng kasalukuyang makikita sa rehiyon ng Uniberso.<ref name="page95" /> |- | style="background: #e0ffff;" | [[File:Pi-CM.svg|16px|alt=Mathematics|Mathematics]] | <math>10^{10^{10^{10^{10^{1.1}}}}}</math> | Ang sukat ng isang tinatayang oras ng pag-ulit Poincaré para sa kabuuan ng estado ng isang hypothetical kahon na naglalaman ng isang black hole ng tinantyang masa ng buong Uniberso, kapansin-pansin o hindi, sa pag-aakala Linde ni [[may gulo sa implasyon teorya|magugulong ng implasyon]] modelo sa isang [[inflaton]] na nag timbang ay 10<sup>−6</sup> [[Planck mass]]es.<ref name="page95" /> |} ===Mga kaganapan sa astronomiya=== Ito ay isang lista ng mga lubhang mabihirang mga pangyayari sa simula ng pang-11 na [[milenyo]]ng AD (taong 10,001). {| class="wikitable" style="width: 100%; margin-right: 0;" |- ! scope="col" | [[File:Key.svg|12px]] ! scope="col" | Mga taon mula ngayon ! scope="col" | Petsa ! scope="col" | Mga kaganapan |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 8,000 | <center>—</center> | Sa pag papalit ng aksis ng Daigdig, ay ginagawang [[Deneb]] ang [[Hilagang bituin]].<ref name="deneb" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | {{age in years and days|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|10663 |8 | 20}} | 20 August, 10,663 AD | Ang sabay-sabay na [[kabuuang solar Eclipse]] at [[transit ng Merkuryo]].<ref name="Solar_eclipses_during_transits" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | {{age in years and days|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|10720 |1 | 1}} | 10,720 AD | siya planeta [[Mercury (planeta)|Mercury]] at [[Venus]] habilin parehong [[orbital na node|tumawid]] ang [[makalano]] sa parehong oras.<ref name="Solar_eclipses_during_transits" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | {{age in years and days|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|11268 |8 | 25}} | 25 August, 11,268 AD | Isang [[total solar eclipse]] at ang [[pag daan ng Planetang Merkuryo]].<ref name="Solar_eclipses_during_transits" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | {{age in years and days|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|11575 |2 | 28}} | 28 February, 11,575 AD | Ang sabay-sabay na [[sa hugis ng bilog solar Eclipse]] at pagbibiyahe ng Mercury.<ref name="Solar_eclipses_during_transits" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 10,000 | <center>—</center> | Ang [[Gregorian calendar]] ay magiging humigit-kumulang 10 araw out sa sync kasama ang posisyon ng Araw sa kalangitan.<ref name="greg" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | {{age in years and days|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|13425 |9 | 17}} | 17 Setyembre 13,425 AD | isnang kabuuang pag tatagpo ng Venus at Merkyuryo.<ref name="Solar_eclipses_during_transits" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 12,000–13,000 | <center>—</center> | Dahil sa pag babago ng aksis ng Mundo, magiging Bituin ng hilaga ang Vega.<ref name="vega" /><ref name="plait" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 13,000 | <center>—</center> | Sa pamamagitan ng puntong ito, nang kalahating precessional ikot, [[ng ehe ikiling]] Daigdig ay baligtad, na nagiging sanhi ng [[tag-araw]] at [[taglamig]] upang maganap sa tapat panig ng orbit ng Earth. Nangangahulugan ito na ang mga panahon sa [[hilagang hemisphere]], na nakakaranas ng mas malinaw seasonal pagkakaiba-iba dahil sa isang mas mataas na porsyento ng lupa, ay magiging mas higit pang extreme, dahil ito ay nakaharap patungo sa Araw sa Daigdig [[periheliyon]] at ang layo mula sa Araw sa [[aphelion]].<ref name="plait" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 14,000-17,000 | <center>—</center> | The Earth's [[axial precession]] will make [[Canopus]] the [[South Star]], but it will only be within 10° of the [[South Celestial Pole|south celestial pole]].<ref>{{cite web |url=http://myweb.tiscali.co.uk/moonkmft/Articles/Precession.html |title=Precession |author=Kieron Taylor |publisher=Sheffield Astronomical Society |date=1 Marso 1994 |accessdate=2013-08-6 |archive-date=2018-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180723065734/http://myweb.tiscali.co.uk/moonkmft/Articles/Precession.html |url-status=dead }}</ref> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | {{age in years and days|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|15232 |4 | 5}} | 5 April, 15,232 AD | Mag kakaroon ng isang kabuuang eklipse at ang [[Pag daan ng Planetang Venus]].<ref name="Solar_eclipses_during_transits" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | {{age in years and days|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|15790 |4 | 20}} | 20 April, 15,790 AD | ang Eklipse sa Planetang Merkyuryo.<ref name="Solar_eclipses_during_transits" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | {{age in years and days|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|20874 |1 | 1}} | 20,874 AD | Ang [[Kalendaryong lunar]] [[Kalendaryong Islam]] ang [[Kalendaryong solar]] at ang [[Kalendaryong Gregorian]] na mag kakaparaero ang agwat at unti unting hihigtan ng Kalendaryong Islam ang kalendaryong Gregoriano.<ref name="islam" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 27,000 | <center>–</center> | Ang Orbit ng Munbdo ay aabot sa , 0.00236 (na ngayon ay 0.01671).<ref name="mini2" /><ref name="laskar" />{{efn|name=J2000}} |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | {{age in years and days|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|38172 |10 | 1}} | October, 38,172 AD | Ang [[Pag daan ng [[Urano]] sa Neptuno]], ay ang magiging pinakamagandang pag tatagpo.<ref name="solex" />{{efn|name=solex note}} |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | {{age in years and days|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|48901 |3 | 1}} | 1 March, 48,901 AD | Ang [[Kalendaryo ni Hulyan]] na (365.25 araw) at [[Kalendaryong Gregorian]] ( na may 365.2425 na araw ) ay magiging isang taon lamang ang agwat.<ref name="greg2" />{{efn|name=Greg 2 note}} |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | {{age in years and days|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|67173 |1 | 1}} | 67,173 AD | Ang mga Planeta na [[Merkyuryo]] at [[Venus]] ay parehong mag tatagpo sa parehong oras.<ref name="Solar_eclipses_during_transits" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | {{age in years and days|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|69163 |7 | 26}} | 26 July, 69,163 AD | Ang Pagdaan ng Venus sa Merkyuryo.<ref name="Solar_eclipses_during_transits" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | {{age in years and days|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|224508 |3 | 27}} | 27 and 28 March, 224,508 AD | Respectively, Venus and then Mercury will transit the Sun.<ref name="Solar_eclipses_during_transits" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | {{age in years and days|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|571741 |1 | 1}} | 571,741 AD | Isan gmarahang pag kilos ng Planetang Venus aat ng [[Daigdig]] at itoy makikita sa planetang [[Marte]]<ref name="Solar_eclipses_during_transits" /> |} == Mga ekspedisyon sa kalawakan == Upang lagyan ng petsa ang limang spacecraft ([[manlalakbay programa|'' Voyagers 1'' at'' 2'']], [[Pioneer programa|'' Pioneers 10'' at'' 11'']] at'' [[Bagong Horizons]]'') ay nasa trajectories na kung saan ay magdadala sa kanila sa labas ng Solar System at sa [[interstellar medium|interstellar space]]. Maliban sa imposibleng banggaan, ang craft dapat magpumilit walang katiyakan.<ref name="time" /> {| class="wikitable" style="width: 100%; margin-right: 0;" |- ! scope="col" | [[File:Key.svg|12px]] ! scope="col" | Mga taon mula ngayon ! scope="col" | Mga pangyayari |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 10,000 | Ang ''[[Pioneer 10]]'' ay dadaan ng 3.8 [[light year]] sa [[Barnard's Star]].<ref name="time" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 25,000 | Ang [[Mensahe ni Aresibo]], na isang koleksiyon ng of radio data na pinadala noong 16 Nobyembre 1974, ay maaring nakarating na sa kanyang destinasyon, ang [[Messier 13]].<ref name="glob" /> ito lamang ay isang [[mensaheng pang interstellar radio]] na pinadala sa pinaka malapit na kumpol ng mga bituin, at kung may sasagot nga sa mensaheng ito mag hihintay nanaman tayo ng mahabang panahon sa pag sagot ng mga nilalang sa M13. |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 40,000 | Ang''[[Voyager 1]]'' ay dadaan sa 1.6 [[light year]] ng [[AC+79 3888]], sa isang bituin na kabilang sa hanay ng [[Camelopardalis]].<ref name="voyager" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 50,000 | Ang ''[[KEO]]'' isang ''time capsule'',kung ito ay pinalipad, ay muling papasok o babalik sa atmospera ng mundo.<ref name="keo1" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 296,000 | Ang ''[[Voyager 2]]'' ay dadaan ng 4.3 [[light years]] sa [[Sirius]], ang pinaka makinang na tala sa gabi..<ref name="voyager" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 300,000 | Ang ''[[Pioneer 10]]'' Ay dadaan sa 3 [[light year]] ng [[Ross 248]].<ref name="Pioneer 1st 7 billion" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 2 milyon | Ang ''[[Pioneer 10]]''Ay daaan sa bituing [[Aldebaran]].<ref name="Pioneer Ames" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 4 milyon | Ang ''[[Pioneer 11]]'' Ay Dadaan sa mga hanay ng bituin ng [[Aquila (constellation)|Aquila]].<ref name="Pioneer Ames" /> |- | style="background: lavender;" | [[File:Five Pointed Star Solid.svg|16px|alt=Astronomy and astrophysics|Astronomy and astrophysics]] | 8 milyon | Ang Orbit ng ''[[LAGEOS]]'' Ay Mabubulok , at sila ay muling ipasok ang kapaligiran ng Daigdig , nagdadala sa kanila ng mensahe sa anumang mga kaapu-apuhan malayo sa hinaharap ng sangkatauhan, at ng mapa ng kontinente habang ang mga ito ay inaasahan na lumitaw pagkatapos.<ref name="lageos" /> |} ===Teknolohiya at kultura=== {| class="wikitable" style="width: 100%; margin-right: 0;" |- ! scope="col" | [[File:Key.svg|12px]] ! scope="col" | Mga taon mula ngayon ! scope="col" | Kaganapan |- | [[File:Aiga toiletsq men.svg|16px|alt=technology and culture|Technology and culture]] | 10,000 | Ang tinatayang haba ng buhay ayon sa [[Long Now Foundation]]ilang mga patuloy na mga proyekto, kabilang ang isang 10,000-taon orasan na kilala bilang ang [[Orasan ng Long Ngayon]], ang [[Proyektong Roseta]], at sa [[Long Bet Project]].<ref name="longnow" /> |- | style="background: #e0ffff;" | [[File:Pi-CM.svg|16px|alt=Mathematics|Mathematics]] | 10,000 | Ang Katapusan ng Sangkatauhan ayon kay [[Brandon Carter]]'s [[Doomsday argument]], saan Ipinagpapalagay na kalahati ng mga tao kung sino ang kailanman nanirahan nai-ipinanganak.<ref name="brandon" /> |- | [[File:Aiga toiletsq men.svg|16px|alt=technology and culture|technology and culture]] | 100,000 – 1 million | Ayon kay [[Michio Kaku]], na ang sangkatauhan ay magkakaroon na ng [[Type III civilization]], na kayang gamitin ang mga enerhiya sa kalwakan (tila mga diyos).<ref name="typeiii" /> |- | [[File:Aiga toiletsq men.svg|16px|alt=technology and culture|Technology and culture]] | 50 million | Oras sa pamamagitan ng kung saan ang buong kalawakan ma-colonized, kahit na sa Bilis ng sublight.<ref name="sublight" /> |- | style="background: #e0ffff;" | [[File:Pi-CM.svg|16px|alt=Mathematics|Mathematics]] | {{nts|{{age|{{CURRENTYEAR}}|{{CURRENTMONTH}}|{{CURRENTDAY}}|292277026596 |12 | 04}}}} | At 15:30:08 [[UTC]] Sa 4 Disyembre 292,277,026,596 AD, Ang [[Unix time|Unix time stamp]]ay lalampas sa pinakamalaking halaga na maaaring gaganapin sa isang naka-sign ng 64-bit [[Integer (computer science)|integer]].<ref name="unix" /> |- |} == Grapikal na kronolohiya == Para sa mga grapikal, logarithmic na kronolohiya ng mga kaganapang ito, tingnan ang: * [[Grapikong Kronolohiya ng Uniberso]] (Hanggang sa 8 bilyong taon mula ngayon) * [[Kronolohiya ng Panahong Stelliferos]] (to 10<sup>20</sup> na taon mula ngayon) * [[Kronolohiya ng Teyoryang Big bang hanhggang sa Teyoryang ''Heat death'']] (to 10<sup>1000</sup> na taon mula ngayon) == Tingnan din == * [[Uniberso]] * [[Kronolohiya ng Big Bang]] == Mga sipi == {{notes | notes = <!-- nb: [[WP:REFNEST]]; nesting fails after first one; better to use harv referencing. meh; so using refs alongside efns inline --> {{efn | name = prob | This represents the time by which the event will most probably have happened. It may occur randomly at any time from the present. }} {{efn | name = ejection/capture | There is a roughly 1 in 100,000 chance that the Earth might be ejected into interstellar space by a stellar encounter before this point, and a 1 in 3 million chance that it will then be captured by another star. Were this to happen, life, assuming it survived the interstellar journey, could potentially continue for far longer. }} {{efn | name = J2000 | [http://www.imcce.fr/Equipes/ASD/insola/earth/La93/INSOLP.LA93_11.BTL.ASC Data for 0 to +10 Myr every 1000 years since J2000] from ''Astronomical solutions for Earth paleoclimates'' by Laskar, et al. }} {{efn | name = shortscale | Units are [[short scale]] }} {{efn | name = half-life | Around 264 half-lives. Tyson et al. employ the computation with a different value for half-life. }} {{efn | name = big number | <math>10^{10^{26}}</math> is 1 followed by 10<sup>26</sup> (100 septillion) zeroes. }} {{efn | name = big number2 |Although listed in years for convenience, the numbers beyond this point are so vast that their digits would remain unchanged regardless of which conventional units they were listed in, be they [[nanosecond]]s or [[stellar evolution|star lifespans]]. }} {{efn | name = solex note | Calculated using Aldo Vitagliano's Solex software. 2011-09-30. }} {{efn | name = Greg 2 note | Manually calculated from the fact that the calendars were 10 days apart in 1582 and grew further apart by 3 days every 400 years. }} {{efn | name = "dwarf" |Based upon the weighted least-squares best fit on p. 16 of Kalirai et al. with the initial mass equal to a [[solar mass]]. }} }} ==Mga Sanggunian== {{reflist | colwidth = 30em | refs = <ref name="Nave"> {{cite web | title = Second Law of Thermodynamics | last = Nave | first = C.R. | url = http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/thermo/seclaw.html | publisher = [[Georgia State University]] | accessdate =3 Disyembre 2011 }} </ref> <ref name="five ages"> {{cite book | last1 = Adams | first1 = Fred | last2 = Laughlin | first2 = Greg | year = 1999 | title = The Five Ages of the Universe | publisher = The Free Press | location = New York | isbn = 978-0-684-85422-9 }} </ref> <ref name="dying"> {{cite journal | title = A dying universe: the long-term fate and evolution of astrophysical objects | last = Adams | first = Fred C.|coauthors=Laughlin, Gregory | journal = Reviews of Modern Physics | volume = 69 | issue = 2 | date = Abril 1997 | pages = 337–372 | bibcode = 1997RvMP...69..337A | doi = 10.1103/RevModPhys.69.337 | arxiv = astro-ph/9701131 }} </ref> <ref name="Komatsu"> {{cite journal | title = Seven-Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe (WMAP) Observations: Cosmological Interpretation | last1 = Komatsu | first1 = E. | last2 = Smith | first2 = K. M. | last3 = Dunkley | first3 = J. | display-authors = 3 | year = 2011 | last4 = Bennett | first4 = C. L. | last5 = Gold | first5 = B. | last6 = Hinshaw | first6 = G. | last7 = Jarosik | first7 = N. | last8 = Larson | first8 = D. | last9 = Nolta | first9 = M. R. | journal = The Astrophysical Journal Supplement Series | volume = 192 | issue = 2 | pages = 18 | bibcode = 2011ApJS..192...19W | arxiv = 1001.4731 | doi = 10.1088/0067-0049/192/2/18 }} </ref> <ref name="linde"> {{cite journal | title = Sinks in the Landscape, Boltzmann Brains and the Cosmological Constant Problem | author = Linde, Andrei. | journal = Journal of Cosmology and Astroparticle Physics (subscription required)| year = 2007 | url = http://www.iop.org/EJ/abstract/1475-7516/2007/01/022 | accessdate =26 Hunyo 2009 | doi = 10.1088/1475-7516/2007/01/022 | volume = 2007 | issue = 1 | page = 022 | arxiv = hep-th/0611043 | bibcode = 2007JCAP...01..022L }} </ref> <ref name="Matthews1993"> {{cite journal | journal = [[Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society]] | last = Matthews | first = R. A. J. | title = The Close Approach of Stars in the Solar Neighborhood | volume = 35 | issue = 1 | page = 1 | date = Spring 1994 | bibcode = 1994QJRAS..35....1M }} </ref> <ref name="Berger2002"> {{cite journal | author = Berger, A, and Loutre, MF | title = Climate: an exceptionally long interglacial ahead? | journal = Science | volume = 297 | issue = 5585 | year = 2002 | pages = 1287–8 | doi = 10.1126/science.1076120|pmid=12193773 }} </ref> <ref name="Niagara Parks"> {{cite web | title = Niagara Falls Geology Facts & Figures | url = http://www.niagaraparks.com/media/geology-facts-figures.html | publisher = [[Niagara Parks]] | accessdate =29 Abril 2011 }} </ref> <ref name="arxiv1106_3141"> {{cite journal | last1 = Finkleman | first1 = David | last2 = Allen | first2 = Steve | last3 = Seago | first3 = John | last4 = Seaman | first4 = Rob | last5 = Seidelmann | first5 = P. Kenneth | title = The Future of Time: UTC and the Leap Second | journal = ArXiv eprint |date = Hunyo 2011 | bibcode = 2011arXiv1106.3141F | arxiv = 1106.3141 | volume = 1106 | pages = 3141 }} </ref> <ref name="Tapping 2005"> {{cite web | title = The Unfixed Stars | last = Tapping | first = Ken | publisher = [[National Research Council Canada]] | url = http://www.nrc-cnrc.gc.ca/eng/education/astronomy/tapping/2005/2005-08-31.html | year = 2005 | accessdate =29 Disyembre 2010 }} </ref> <ref name="Monnier Tuthill Lopez 1999"> {{cite journal | title = The Last Gasps of VY Canis Majoris: Aperture Synthesis and Adaptive Optics Imagery | last1 = Monnier | first1 = J. D. | last2 = Tuthill | first2 = P. | last3 = Lopez | first3 = GB | display-authors = 3 | year = 1999 | last4 = Cruzalebes | first4 = P. | last5 = Danchi | first5 = W. C. | last6 = Haniff | first6 = C. A. | journal = The Astrophysical Journal | volume = 512 | issue = 1 | pages = 351 | doi = 10.1086/306761 | bibcode = 1999ApJ...512..351M | arxiv = astro-ph/9810024 }} </ref> <ref name="toba"> {{cite web | title = Super-eruptions: Global effects and future threats | publisher = The Geological Society | url = https://www.geolsoc.org.uk/Education-and-Careers/Resources/Papers-and-Reports/~/media/shared/documents/education%20and%20careers/Super_eruptions.ashx | accessdate =25 Mayo 2012 }} </ref> <ref name="havo"> {{cite web | title = Frequently Asked Questions | publisher = Hawai'i Volcanoes National Park | year = 2011 | url = http://www.nps.gov/havo/faqs.htm | accessdate =22 Oktubre 2011 }} </ref> <ref name="Bostrom 2002"> {{cite journal | last = Bostrom | first = Nick | authorlink = Nick Bostrom | date = Marso 2002 | title = Existential Risks: Analyzing Human Extinction Scenarios and Related Hazards | journal = Journal of Evolution and Technology | volume = 9 | issue = 1 | url = http://www.nickbostrom.com/existential/risks.html|accessdate=10 Setyembre 2012 }} </ref> <ref name="beteldeath"> {{cite web | title = Sharpest Views of Betelgeuse Reveal How Supergiant Stars Lose Mass | date = 29 Hulyo 2009 | work = Press Releases | publisher = [[European Southern Observatory]] | url = http://www.eso.org/public/news/eso0927/ | accessdate =6 Setyembre 2010 }} </ref> <ref name="betel"> {{cite web |title=Betelgeuse will explode someday |publisher=EarthSky Communications, Inc |author=Sessions, Larry |date =29 Hulyo 2009 |url=http://earthsky.org/brightest-stars/betelgeuse-will-explode-someday |accessdate=16 Nobyembre 2010}} </ref> <ref name="gliese"> {{cite journal | last = Bobylev | first = Vadim V. | date= Marso 2010 | title = Searching for Stars Closely Encountering with the Solar System | journal = Astronomy Letters | volume = 36 | issue = 3 | pages = 220–226 | doi = 10.1134/S1063773710030060 | arxiv = 1003.2160 | bibcode = 2010AstL...36..220B }} </ref> <ref name="phobos"> {{cite journal | last = Sharma | first = B. K. | title = Theoretical formulation of the Phobos, moon of Mars, rate of altitudinal loss | year = 2008 | journal = Eprint arXiv:0805.1454 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/bib_query?arXiv:0805.1454 |accessdate=10 Setyembre 2012 }} </ref> <ref name="rift">{{cite web | title = Birth of an Ocean: The Evolution of Ethiopia's Afar Depression | last = Haddok | first = Eitan | date = 29 Setyembre 2008 | publisher = ''[[Scientific American]]'' | url = http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=birth-of-an-ocean | accessdate = 27 Disyembre 2010 | archive-date = 24 Disyembre 2013 | archive-url = https://web.archive.org/web/20131224105641/http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=birth-of-an-ocean | url-status = dead }}</ref> <ref name="trench"> {{cite book | title = Essentials of Oceanography | last = Garrison | first = Tom |edition=5 | page = 62 | publisher = Brooks/Cole | year = 2009 }} </ref> <ref name="medi"> {{cite web | title = Continents in Collision: Pangea Ultima | publisher = [[NASA]] | year = 2000 | url = http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2000/ast06oct_1/ | accessdate =29 Disyembre 2010 }} </ref> <ref name="kpg1"> {{cite web | title = Meteorites, Impacts, and Mass Extinction | last = Nelson | first = Stephen A. | publisher = [[Tulane University]] | url = http://www.tulane.edu/~sanelson/geol204/impacts.htm | accessdate =13 Enero 2011 }} </ref> <ref name="galyear"> {{cite web | title = Period of the Sun's Orbit Around the Galaxy (Cosmic Year) | first = Stacy | last = Leong | url = http://hypertextbook.com/facts/2002/StacyLeong.shtml | year = 2002 | work = The Physics Factbook | accessdate =2 Abril 2007 }} </ref> <ref name="scotese"> {{cite web | url = http://www.scotese.com/newpage11.htm| last = Scotese | first = Christopher R. | title = Pangea Ultima will form 250 million years in the Future | work = Paleomap Project | accessdate =13 Marso 2006 }} </ref> <ref name="Williams Nield 2007">{{cite news | last1 = Williams | first1 = Caroline | last2 = Nield | first2 = Ted | title = Pangaea, the comeback | work = New Scientist | date = 20 Oktubre 2007-10-20 | url = http://www.science.org.au/nova/newscientist/104ns_011.htm | accessdate = 28 Agosto 2009 | archive-date = 13 Abril 2008 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080413162401/http://www.science.org.au/nova/newscientist/104ns_011.htm | url-status = dead }}</ref> <ref name="Heath Doyle 2009"> {{cite arxiv | last1 = Heath | first1 = Martin J. | last2 = Doyle | first2 = Laurance R. | title = Circumstellar Habitable Zones to Ecodynamic Domains: A Preliminary Review and Suggested Future Directions | eprint=0912.2482 | year = 2009 }} </ref> <ref name="600mil">{{cite web | url = http://sunearthday.nasa.gov/2006/faq.php | title = Questions Frequently Asked by the Public About Eclipses | date = | publisher = [[NASA]] | accessdate = 7 Marso 2010 | archive-date = 12 Marso 2010 | archive-url = https://web.archive.org/web/20100312030853/http://sunearthday.nasa.gov/2006/faq.php | url-status = dead }}</ref> <ref name="bd2_6_1665"> {{cite journal | last1 = Franck | first1 = S. | last2 = Bounama | first2 = C. | last3 = Von Bloh | first3 = W. | title = Causes and timing of future biosphere extinction | journal = Biogeosciences Discussions | volume = 2 | issue = 6 | pages = 1665–1679 | date= Nobyembre 2005 | bibcode = 2005BGD.....2.1665F | url = http://biogeosciences-discuss.net/2/1665/2005/bgd-2-1665-2005.pdf | accessdate =19 Oktubre 2011 | doi = 10.5194/bgd-2-1665-2005 }} </ref> <ref name="mnras386_1"> {{cite journal | last1 = Schröder | first1 = K.-P. | last2 = Connon Smith | first2 = Robert | title = Distant future of the Sun and Earth revisited | journal = Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | volume = 386 | issue = 1 | date = 1 Mayo 2008 | pages = 155–163 | doi = 10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x | bibcode = 2008MNRAS.386..155S |arxiv = 0801.4031 }} </ref> <ref name="abode"> {{cite book | last1 = Brownlee | first1 = Donald E. | year = 2010 | chapter = Planetary habitability on astronomical time scales | title = Heliophysics: Evolving Solar Activity and the Climates of Space and Earth | editor1-first = Carolus J. | editor1-last = Schrijver | editor2-first = George L. | editor2-last = Siscoe | chapterurl = http://books.google.com/books?id=M8NwTYEl0ngC&pg=PA79 | publisher = Cambridge University Press | isbn = 978-0-521-11294-9 }} </ref> <ref name="mars"> {{cite book | title = Mars: A Warmer, Wetter Planet | author = Kargel, Jeffrey Stuart | url = http://books.google.com/?id=0QY0U6qJKFUC&pg=PA509&lpg=PA509&dq=mars+future+%22billion+years%22+sun | page = 509 | isbn = 978-1-85233-568-7 | year = 2004 | publisher = Springer | accessdate =29 Oktubre 2007 }} </ref> <ref name="ng4_264"> {{cite journal | title = Reconciling the Hemispherical Structure of Earth's Inner Core With its Super-Rotation | last1 = Waszek | first1 = Lauren | last2 = Irving | first2 = Jessica | last3 = Deuss | first3 = Arwen | date = 20 Pebrero 2011 | journal = Nature Geoscience | volume = 4 | issue = 4 | pages = 264–267 | bibcode = 2011NatGe...4..264W | doi = 10.1038/ngeo1083 }} </ref> <ref name="compo"> {{cite journal | title = Compositional Model for the Earth's Core | last = McDonough | first = W. F. | year = 2004 | journal = Treatise on Geochemistry | volume = 2 | pages = 547–568 | doi = 10.1016/B0-08-043751-6/02015-6 | bibcode = 2003TrGeo...2..547M | isbn = 978-0-08-043751-4 }} </ref> <ref name="magnet"> {{cite journal | last1 = Luhmann | first1 = J. G. | last2 = Johnson | first2 = R. E. | last3 = Zhang | first3 = M. H. G. | title = Evolutionary impact of sputtering of the Martian atmosphere by O<sup>+</sup> pickup ions | journal = [[Geophysical Research Letters]] | volume = 19 | issue = 21 | pages = 2151–2154 | year = 1992 | bibcode = 1992GeoRL..19.2151L | doi = 10.1029/92GL02485 }} </ref> <ref name="wander"> {{cite journal | title = On the Long Term Evolution of the Spin of the Earth | last1 = Neron de Surgey | first1 = O. | last2 = Laskar | first2 = J. | year = 1996 | journal = Astronomie et Systemes Dynamiques, Bureau des Longitudes | volume = 318 | pages = 975| bibcode = 1997A&A...318..975N }} </ref> <ref name="chaos"> {{cite news | title = Study: Earth May Collide With Another Planet | publisher = [[Fox News]] | url = http://www.foxnews.com/story/0,2933,525706,00.html | date = 11 Hunyo 2009 | accessdate =8 Setyembre 2011 }} </ref> <ref name="venus"> {{cite news | title = Science: Fiery Future for Planet Earth | author = Hecht, Jeff | work = New Scientist (subscription required)| url = http://www.newscientist.com/article/mg14219191.900-science-fiery-future-for-planet-earth-.html | date = 2 Abril 1994 | issue = 1919 | page = 14 | accessdate =29 Oktubre 2007 }} </ref> <ref name="triton"> {{cite journal | title = Tidal Evolution in the Neptune-Triton System | last1 = Chyba | first1 = C. F. | last2 = Jankowski | first2 = D. G. | last3 = Nicholson | first3 = P. D. | year = 1989 | journal = Astronomy & Astrophysics | volume = 219 | page = 23 | bibcode = 1989A&A...219L..23C }} </ref> <ref name="cox"> {{cite journal | title = The Collision Between The Milky Way And Andromeda | author = Cox, J. T.; Loeb, Abraham | journal = Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | year = 2007 | doi = 10.1111/j.1365-2966.2008.13048.x | volume = 386 | issue = 1 | page = 461 | bibcode = 2008MNRAS.tmp..333C | arxiv = 0705.1170 }} </ref> <!-- Unused citations <ref name="milk"> {{cite journal | title = Colliding molecular clouds in head-on galaxy collisions | last1 = Braine | first1 = J. | last2 = Lisenfeld | first2 = U. | last3 = Duc | first3 = P. A. | display-authors = 3 | last4 = Brinks | first4 = E. | last5 = Charmandaris | first5 = V. | last6 = Leon | first6 = S. | journal = Astronomy and Astrophysics | volume = 418 | issue = 2 | pages = 419–428 | year = 2004 | doi = 10.1051/0004-6361:20035732 | url = http://www.aanda.org/index.php?option=article&access=doi&doi=10.1051/0004-6361:20035732 | accessdate =2 Abril 2008 | bibcode = 2004A&A...418..419B | arxiv = astro-ph/0402148 }} </ref>--> <ref name="Schroder 2008"> {{cite journal | last1 = Schroder | first1 = K. P. | last2 = Connon Smith | first2 = Robert | year = 2008 | title = Distant Future of the Sun and Earth Revisited | journal = Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | volume = 386 | issue = 1 | pages = 155–163 | bibcode = 2008MNRAS.386..155S | doi = 10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x |arxiv = 0801.4031 }} </ref> <ref name="Rybicki2001"> {{cite journal | author = Rybicki, K. R.; Denis, C. | title = On the Final Destiny of the Earth and the Solar System | journal = Icarus | volume = 151 | issue = 1 | pages = 130–137 | year = 2001 | doi = 10.1006/icar.2001.6591 | bibcode = 2001Icar..151..130R }} </ref> <ref name="Titan"> {{cite journal | title = Titan under a red giant sun: A new kind of "habitable" moon | author = Lorenz, Ralph D.; Lunine, Jonathan I.; McKay, Christopher P. | journal = Geophysical Research Letters | year = 1997 | volume = 24 | pages = 2905–8 | url = http://www.lpl.arizona.edu/~rlorenz/redgiant.pdf | accessdate =21 Marso 2008|format=PDF | doi = 10.1029/97GL52843|pmid=11542268 | issue = 22 | bibcode = 1997GeoRL..24.2905L }} </ref> <ref name="nebula">{{cite web | author = Balick, Bruce | title = Planetary Nebulae and the Future of the Solar System | publisher = University of Washington | url = http://www.astro.washington.edu/balick/WFPC2/ | accessdate = 23 Hunyo 2006 | archive-date = 19 Disyembre 2008 | archive-url = https://web.archive.org/web/20081219010229/http://www.astro.washington.edu/balick/WFPC2/ | url-status = dead }}</ref> <ref name="apj676_1_594"> {{cite journal | display-authors=1 | last1 = Kalirai | first1 = Jasonjot S. | last2 = Hansen | first2 = Brad M. S. | last3 = Kelson | first3 = Daniel D. | last4 = Reitzel | first4 = David B. | last5 = Rich | first5 = R. Michael | last6 = Richer | first6 = Harvey B. | title = The Initial-Final Mass Relation: Direct Constraints at the Low-Mass End | journal = The Astrophysical Journal | volume = 676 | issue = 1 | pages = 594–609 | date = Marso 2008 | doi = 10.1086/527028 | bibcode = 2008ApJ...676..594K |arxiv = 0706.3894 }} </ref> <!--ref name="black"> {{cite journal | last = Vila | first = Samuel C. | title = Evolution of a 0.6 M_{sun} White Dwarf | journal = Astrophysical Journal | year = 1971 | volume = 170 | issue = 153 | doi = 10.1086/151196 | bibcode = 1971ApJ...170..153V }} </ref--> <ref name="bigrip"> {{cite web | title = Universe May End in a Big Rip | date = 1 Mayo 2003 | work = [[CERN Courier]] | url = http://cerncourier.com/cws/article/cern/28845 | accessdate =22 Hulyo 2011 }} </ref> <ref name="chand"> {{cite journal | title = Chandra Cluster Cosmology Project III: Cosmological Parameter Constraints | last1 = Vikhlinin | first1 = A. | last2 = Kravtsov | first2 = A.V. | last3 = Burenin | first3 = R.A. | year = 2009 | display-authors = 3 | last4 = Ebeling | first4 = H. | last5 = Forman | first5 = W. R. | last6 = Hornstrup | first6 = A. | last7 = Jones | first7 = C. | last8 = Murray | first8 = S. S. | last9 = Nagai | first9 = D. | publisher = [[Astrophysical Journal]] | volume = 692 | page = 1060 | issue = 2 | doi = 10.1088/0004-637X/692/2/1060 | bibcode = 2009ApJ...692.1060V | journal = The Astrophysical Journal |arxiv = 0812.2720 }} </ref> <ref name="tide1"> {{cite book | title = Solar System Dynamics | author = Murray, C.D. and Dermott, S.F. | publisher = [[Cambridge University Press]] | year = 1999 | page = 184 | isbn = 978-0-521-57295-8 }} </ref> <ref name="tide2"> {{cite book | last = Dickinson | first = Terence | authorlink = Terence Dickinson | title = From the Big Bang to Planet X | publisher = [[Camden House]] | year = 1993 | location = Camden East, Ontario | pages = 79–81 | url = | isbn = 978-0-921820-71-0 }} </ref> <ref name="canup_righter"> {{cite book | first1 = Robin M. | last1 = Canup | first2 = Kevin | last2 = Righter | title = Origin of the Earth and Moon | volume = 30 | series=The University of Arizona space science series | publisher = University of Arizona Press | year = 2000 | isbn = 978-0-8165-2073-2 | pages = 176-177 | url = http://books.google.com/books?id=8i44zjcKm4EC&pg=PA176 }} </ref> <ref name="galaxy"> {{cite journal | title = Cosmology with Hypervelocity Stars | author = Loeb, Abraham | work = Harvard University | year = 2011 | arxiv = 1102.0007v2.pdf }} </ref> <ref name="temp"> {{cite book | last = Chown | first = Marcus | title = Afterglow of Creation | publisher = University Science Books | year = 1996 | page = 210 }} </ref> <ref name="messier"> {{cite web | title = The Local Group of Galaxies | url = http://messier.seds.org/more/local.html | publisher = Students for the Exploration and Development of Space | work = University of Arizona | accessdate =2 Oktubre 2009 }} </ref> <ref name="bluedwarf"> {{cite journal | last1 = Adams | first1 = F. C. | last2 = Graves | first2 = G. J. M. | last3 = Laughlin | first3 = G. | chapter = Red Dwarfs and the End of the Main Sequence | title = Gravitational Collapse: From Massive Stars to Planets. / First Astrophysics meeting of the Observatorio Astronomico Nacional. / A meeting to celebrate Peter Bodenheimer for his outstanding contributions to Astrophysics | editor1-first = G. | editor1-last = García-Segura | editor2-first = G. | editor2-last = Tenorio-Tagle | editor3-first = J. | editor3-last = Franco | editor4-first = H. W. | editor4-last = Yorke | journal = Revista Mexicana de Astronomía y Astrofísica (Serie de Conferencias) | volume = 22 | pages = 46–49 | date= Disyembre 2004 | bibcode = 2004RMxAC..22...46A }} See Fig. 3. </ref> <ref name="strip"> {{cite book | author = Tayler, Roger John | year = 1993 | title = Galaxies, Structure and Evolution|edition=2 | publisher = Cambridge University Press | page = 92 | isbn = 978-0-521-36710-3 }} </ref> <ref name="five degs"> {{cite book | title = The Anthropic Cosmological Principle | last1 = Barrow | first1 = John D. | author1-link = John D. Barrow | last2 = Tipler | first2 = Frank J.| author2-link = Frank J. Tipler | others= foreword by [[John Archibald Wheeler|John A. Wheeler]] | isbn = 978-0-19-282147-8 | id = [http://lccn.loc.gov/87028148 LC 87-28148] | url = http://books.google.com/books?id=uSykSbXklWEC&printsec=frontcover | accessdate =31 Disyembre 2009 | date = 19 Mayo 1988 | publisher = Oxford University Press | location = Oxford }} </ref> <ref name="five ages pp85–87"> {{cite book | last1 = Adams | first1 = Fred | last2 = Laughlin | first2 = Greg | year = 1999 | title = The Five Ages of the Universe | publisher = The Free Press | location = New York | pages = 85–87 | isbn = 978-0-684-85422-9 }} </ref> <ref name="dyson"> {{cite journal | title = Time Without End: Physics and Biology in an Open Universe | author = Dyson, Freeman J. | journal = Reviews of Modern Physics (subscription required) | volume = 51 | issue = 3 | page = 447 | year = 1979 | url = http://rmp.aps.org/abstract/RMP/v51/i3/p447_1 | accessdate =5 Hulyo 2008 | doi = 10.1103/RevModPhys.51.447 | bibcode = 1979RvMP...51..447D }} </ref> <ref name="sun_future_schroder"> {{cite journal | first = K.-P. | last = Schröder | year = 2008 | title = Distant Future of the Sun and Earth Revisited | doi = 10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x | journal = Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | volume = 386 | issue = 1 | page = 155 | last2 = Connon Smith | first2 = Robert | bibcode = 2008MNRAS.386..155S | arxiv = 0801.4031 }} </ref> <ref name="sun future"> {{cite journal | author = Sackmann, I. J.; Boothroyd, A. J.; Kraemer, K. E. | title = Our Sun. III. Present and Future | page = 457 | journal = Astrophysical Journal | year = 1993 | volume = 418 | bibcode = 1993ApJ...418..457S | doi = 10.1086/173407 }} </ref> <ref name="proton"> {{cite journal | author = Nishino | year = 2009 | title = Search for Proton Decay via {{Subatomic particle|Proton+}} → {{Subatomic particle|Positron}}{{Subatomic particle|pion0}} and {{Subatomic particle|Proton+}} → {{Subatomic particle|Muon+}}{{Subatomic particle|pion0}} in a Large Water Cherenkov Detector | journal = [[Physical Review Letters]] | volume = 102 | issue = 14 | pages = 141801 | doi = 10.1103/PhysRevLett.102.141801 | bibcode = 2009PhRvL.102n1801N | author-separator = , | author2 = Super-K Collaboration | display-authors = 2 | last3 = Abe | first3 = K. | last4 = Hayato | first4 = Y. | last5 = Iida | first5 = T. | last6 = Ikeda | first6 = M. | last7 = Kameda | first7 = J. | last8 = Kobayashi | first8 = K. | last9 = Koshio | first9 = Y. | authorlink2 = Super-Kamiokande }} </ref> <ref name="half-life"> {{cite book | url = http://www.nap.edu/jhp/oneuniverse/frontiers_solution_17.html | title = One Universe: At Home in the Cosmos | first1 = Neil de Grasse | last1 = Tyson | last2 = Tsun-Chu Liu | first2 = Charles | last3 = Irion | first3 = Robert | publisher = Joseph Henry Press | year = 2000 | isbn = 978-0-309-06488-0 }} </ref> <ref name="Page 1976"> {{cite journal | title = Particle Emission Rates From a Black Hole: Massless Particles From an Uncharged, Nonrotating Hole | last = Page | first = Don N. | year = 1976 | journal = Physical Review D | volume = 13 | issue = 2 | pages = 198–206 | bibcode = 1976PhRvD..13..198P | doi = 10.1103/PhysRevD.13.198 }} See in particular equation (27). </ref> <ref name="chen"> {{cite book | url = http://arxiv.org/ftp/physics/papers/0703/0703183.pdf | chapter = Dark Energy and Life's Ultimate Future | author = Vaas. Rüdiger | year = 2006|editor=Vladimir Burdyuzha | title = The Future of Life and the Future of our Civilization | publisher = Springer | pages = 231–247 | isbn = 978-1-4020-4967-5 }} </ref> <ref name="page95"> {{cite book | chapter = Information Loss in Black Holes and/or Conscious Beings? | last = Page | first = Don N. | title = Heat Kernel Techniques and Quantum Gravity | year = 1995|editor=Fulling, S.A. | page = 461 | series = Discourses in Mathematics and its Applications | issue = 4 | publisher = Texas A&M University | arxiv = hep-th/9411193 | isbn = 978-0-9630728-3-2 }} </ref> <ref name="deneb"> {{cite web | title = Deneb | publisher = University of Illinois | year = 2009 | url = http://stars.astro.illinois.edu/sow/deneb.html | accessdate =5 Setyembre 2011 }} </ref> <ref name="Solar_eclipses_during_transits">{{cite journal | title = Simultaneous Transits | author = Meeus, J. and Vitagliano, A. | journal = Journal of the British Astronomical Association | url = http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/Simtrans.pdf | year = 2004 | volume = 114 | issue = 3 | accessdate = 7 Setyembre 2011 | archive-date = 2006-06-15 | archive-url = https://web.archive.org/web/20060615055002/http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/Simtrans.pdf | url-status = dead }}</ref> <ref name="greg"> {{cite journal | last = Borkowski | first = K.M. | year = 1991 | title = The Tropical Calendar and Solar Year | journal = J. Royal Astronomical Soc. of Canada | volume = 85 | issue = 3| pages = 121–130 | bibcode = 1991JRASC..85..121B }} </ref> <ref name="vega">{{cite web | title = Why is Polaris the North Star? | publisher = [[NASA]] | url = http://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/questions/question64.html | accessdate = 10 Abril 2011 | archive-date = 25 Hulyo 2011 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110725180305/http://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/questions/question64.html | url-status = dead }}</ref> <ref name="plait"> {{cite book | title = Bad Astronomy: Misconceptions and Misuses Revealed, from Astrology to the Moon Landing "Hoax" | author = Plait, Phil | publisher = John Wiley and Sons | year = 2002 | pages = 55–56 }} </ref> <ref name="islam"> {{cite web | title = Astronomy Answers: Modern Calendars | author = Strous, Louis | publisher = [[University of Utrecht]] | year = 2010 | url = http://aa.quae.nl/en/antwoorden/moderne_kalenders.html | accessdate =14 Setyembre 2011 }} </ref> <ref name="mini2"> {{cite journal | last1 = Laskar | first1 = J. | journal = Astronomy and Astrophysics | title = Orbital, Precessional, and Insolation Quantities for the Earth From −20 Myr to +10 Myr | volume=270 | year = 1993 | pages = 522–533 | display-authors = 1 | author2 = <Please add first missing authors to populate metadata.> |bibcode = 1993A&A...270..522L }} </ref> <ref name="hayes07"> {{cite journal | author = Hayes, Wayne B. | title = Is the Outer Solar System Chaotic? | journal = Nature Physics | arxiv = astro-ph/0702179 | year = 2007 | volume = 3 | issue = 10 | pages = 689–691 | doi = 10.1038/nphys728 | bibcode = 2007NatPh...3..689H }} </ref> <ref name="time">{{cite news | title = Hurtling Through the Void | publisher = ''[[Time Magazine]]'' | url = http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,926062,00.html | accessdate = 5 Setyembre 2011 | date = 20 Hunyo 1983 | archive-date = 17 Oktubre 2011 | archive-url = https://web.archive.org/web/20111017095230/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,926062,00.html | url-status = dead }}</ref> <ref name="glob">{{cite web | url = http://www.news.cornell.edu/releases/Nov99/Arecibo.message.ws.html | title = Cornell News: "It's the 25th Anniversary of Earth's First (and only) Attempt to Phone E.T." | date = 12 Nobyembre 1999 | publisher = Cornell University | accessdate = 29 Marso 2008 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20080802005337/http://www.news.cornell.edu/releases/Nov99/Arecibo.message.ws.html | archivedate = 2 Agosto 2008 | url-status = live }}</ref> <ref name="voyager"> {{cite web | title = Voyager: The Interstellar Mission | publisher = NASA | url = http://voyager.jpl.nasa.gov/mission/interstellar.html | accessdate =5 Setyembre 2011 }} </ref> <ref name="keo1"> {{cite web | title = KEO FAQ | url = http://www.keo.org/uk/pages/faq.html#q1|publisher=keo.org| accessdate =14 Oktubre 2011 }} </ref> <ref name="Pioneer 1st 7 billion"> {{cite web | title = Pioneer 10: The First 7 Billion Miles | publisher = NASA | url = http://www.nasaimages.org/luna/servlet/detail/NVA2~4~4~4400~104926:Pioneer-10--The-First-7-Billion-Mil | accessdate =5 Setyembre 2011 }} </ref> <ref name="Pioneer Ames"> {{cite web | title = The Pioneer Missions | publisher = NASA | url = http://www.nasa.gov/centers/ames/missions/archive/pioneer.html | accessdate =5 Setyembre 2011 }} </ref> <ref name="longnow"> {{cite web | title = The Long Now Foundation | publisher = The Long Now Foundation | url = http://longnow.org/about/ | year = 2011 | accessdate =21 Setyembre 2011 }} </ref> <ref name="brandon"> {{cite journal | last1 = Carter | first1 = Brandon | authorlink = Brandon Carter | last2 = McCrea | first2 = W. H. | year = 1983 | title = The anthropic principle and its implications for biological evolution | journal = [[Philosophical Transactions of the Royal Society|Philosophical Transactions of the Royal Society of London]] | volume = A310 | issue = 1512 | pages = 347–363 | doi = 10.1098/rsta.1983.0096 |bibcode = 1983RSPTA.310..347C }} </ref> <ref name="typeiii"> {{cite web | authorlink = Michio Kaku | last = Kaku | first = Michio | year = 2010 | title = The Physics of Interstellar Travel: To one day, reach the stars | url = http://mkaku.org/home/?page_id=250 | publisher=mkaku.org | accessdate =29 Agosto 2010 }} </ref> <ref name="sublight">{{cite web | first = I. A. | last = Crawford | publisher = Scientific American | url = http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=where-are-they | title = Where are They? Maybe we are alone in the galaxy after all | date = Hulyo 2000 | accessdate = 20 Hulyo 2012 | archive-date = 1 Disyembre 2011 | archive-url = https://web.archive.org/web/20111201003944/http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=where-are-they | url-status = dead }}</ref> <ref name="unix">{{cite web | last1 = Saxena | first1 = Ashutosh | last2 = Sanjay | first2 = Rawat | title = IDRBT Working Paper No. 9 | url = http://www.idrbt.ac.in/publications/workingpapers/Working%20Paper%20No.%209.pdf | publisher = Institute for Development and Research in Banking Technology | accessdate = 9 Marso 2012 | archive-date = 4 Marso 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304035522/http://www.idrbt.ac.in/publications/workingpapers/Working%20Paper%20No.%209.pdf | url-status = dead }}</ref> <ref name="global1"> {{cite book | title = Global Catastrophic Risks | editor1-last = Bostrom | editor1-first = Nick | editor2-last = Cirkovic | editor2-first = Milan M. | last = Adams | first = Fred C. | chapter = Long-term astrophysicial processes | pages = 33–47 | publisher = Oxford University Press | year = 2008 }} </ref> <ref name="laskar"> {{cite web | title = Astronomical Solutions for Earth Paleoclimates | author = Laskar et al. | url = http://www.imcce.fr/Equipes/ASD/insola/earth/earth.html | publisher = Institut de mecanique celeste et de calcul des ephemerides | accessdate =20 Hulyo 2012 }} </ref> <ref name="solex">{{cite web | title = The Solex page | url = http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ | author = Aldo Vitagliano | year = 2011 | publisher = Università degli Studi di Napoli Federico II | accessdate = 20 Hulyo 2012 | archive-date = 29 Abril 2009 | archive-url = https://www.webcitation.org/5gOzK38bc?url=http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ | url-status = dead }}</ref> <ref name="greg2">{{cite web | url = http://aa.usno.navy.mil/data/docs/JulianDate.php/ | title = Julian Date Converter | publisher = US Naval Observatory | accessdate = 20 Hulyo 2012 | archive-date = 6 Oktubre 2007 | archive-url = https://web.archive.org/web/20071006064455/http://aa.usno.navy.mil/data/docs/JulianDate.php | url-status = dead }}</ref> <ref name="lageos">{{cite web | title = LAGEOS 1, 2 | publisher = NASA | url = http://space.jpl.nasa.gov/msl/QuickLooks/lageosQL.html | accessdate = 21 Hulyo 2012 | archive-date = 21 Hulyo 2011 | archive-url = https://web.archive.org/web/20110721062751/http://space.jpl.nasa.gov/msl/QuickLooks/lageosQL.html | url-status = dead }}</ref> <ref name="pressure"> {{cite journal | author = Li King-Fai; Pahlevan, Kaveh; Kirschvink, Joseph L.; Yung, Luk L. | year = 2009 | title = Atmospheric pressure as a natural climate regulator for a terrestrial planet with a biosphere | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 106 | number = 24 | doi = 10.1073/pnas.0809436106 |bibcode = 2009PNAS..106.9576L | pmid=19487662 | pmc=2701016}} </ref> <ref name="natgeo">{{cite web|title=Gamma-Ray Burst Caused Mass Extinction?|author= Minard, Anne|publisher= National Geographic News|year=2009|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2009/04/090403-gamma-ray-extinction.html|accessdate=2012-08-27 }}</ref> }} [[Kategorya:Puturolohiya]] r41mycssxzhvoijr0st9gru07388vyv Taripa 0 227632 1962696 1947042 2022-08-13T09:09:14Z 175.176.10.131 Inayos sa pahinang ito ang ilang mga teknikal na kamalian mula sa mga binasang bahagi. wikitext text/x-wiki Ang isang '''taripa''' ay ang [[buwis]] na ipinapataw sa mga inaangkat o iniluluwas na kalakal sa pagitan ng mga [[talaan ng mga bansa|malalayang bansa]]. Isang anyo ito ng alituntunin ng kalakalang pambanyaga at isang polisiya na binubuwisan ang mga banyagang produkto upang himukin o protektahan ang domestikong [[industriya]]. Sa tradisyon, ginagamit ito ng mga [[estado]] bilang isang pinagkukunan ng kita. Malawak itong ginagamit bilang instrumento ng proteksyonismo, kasama ang mga kota o tinakda sa angkat at luwas. Maaring nakapirmi ang mga taripa (isang hindi nagbabagong kabuuan bawat yunit ng mga inangkat na mga kalakal o isang [[bahagdan]] ng [[presyo]]) o kaya't nagbabago (nag-iiba ang halaga sang-ayon sa presyo). Nangangahulugan na ang papataw ng buwis sa mga angkat ay malamang na hindi ito bibilhin ng mga tao dahil magiging mas mahal ito. Ang intensyon ay sa halip, bibili sila ng sariling produkto - na magpapalakas sa [[ekonomiya]] ng bansa. Samakatuwid, nagbibigay ang taripa ng isang insentibo upang pagbutihin ang produksyon at palitan ang mga angkat sa domestikong produkto. Nilayon ng taripa ang mabawasan ang panggigipit mula sa banyagang kompetisyon at bawasan ang kakulangan sa pangangalakal. Sa kasaysayan, nabigyan sila ng katuwiran bilang isang kaparaanan upang isanggalang ang mga sanggol na industriya at upang ipahintulot ang [[industriyalisasyon]] kapalit ng pag-angkat. Ginagamit din ang taripa upang itama ang artipisyal na mababang presyo para ilang inangkat na mga produkto, dahil sa 'pagtapon', subsidiya sa pagluwas at manipulasyon sa [[pananalapi]]. May halos nagkakaisang pinagkakasunduan ang mga ekonomista na may isang negatibong epekto ang taripa sa paglago ng ekonomiya at sa kapakanan ng ekonomiya habang may positibong epekto sa paglago ng ekonomiya ang malayang kalakalan at pagbawas sa hadlang sa kalakalan.<ref name="See P 19942">Tingnan P.Krugman, «The Narrow and Broad Arguments for Free Trade», American Economic Review, Papers and Proceedings, 83(3), 1993 ; at P.Krugman, Peddling Prosperity: Economic Sense and Nonsense in the Age of Diminished Expectations, New York, W.W. Norton & Company, 1994. (sa Ingles)</ref><ref name="IGMFreeTrade2">{{cite web|url=http://www.igmchicago.org/surveys/free-trade|title=Free Trade|date=Marso 13, 2012|publisher=IGM Forum|language=en-US}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.igmchicago.org/surveys/import-duties|title=Import Duties|date=October 4, 2016|publisher=IGM Forum|language=en-US}}</ref><ref>N. Gregory Mankiw, [https://www.nytimes.com/2015/04/26/upshot/economists-actually-agree-on-this-point-the-wisdom-of-free-trade.html Economists Actually Agree on This: The Wisdom of Free Trade], ''New York Times'' (Abril 24, 2015): "Economists are famous for disagreeing with one another.... But economists reach near unanimity on some topics, including international trade."(sa Ingles)</ref><ref>William Poole, [https://core.ac.uk/download/pdf/6958854.pdf Free Trade: Why Are Economists and Noneconomists So Far Apart], ''Federal Reserve Bank of St. Louis Review'', September/October 2004, 86(5), pp. 1: "most observers agree that '[t]he consensus among mainstream economists on the desirability of free trade remains almost universal.'" (sa Ingles)</ref><ref>{{cite web|url=http://www.igmchicago.org/surveys/trade-within-europe|title=Trade Within Europe {{!}} IGM Forum|website=www.igmchicago.org|language=en-US|access-date=2017-06-24}}</ref> Bagaman, ang liberalisasyon ng kalakalan ay maaring magdulot ng isang mahalaga at hindi pantay na pinapamahaging pagkalugi, at ang dislokasyon ng mga [[manggagawa]] sa sektor na nakikipagkompetisyon sa pag-angkat.<ref name="IGMFreeTrade2" /> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Kalakalang internasyonal]] d8p7pxfm1xnx87ufhij0mgsqj9h6q02 Module:Citation/CS1/Configuration 828 236571 1962695 1961919 2022-08-13T09:06:50Z GinawaSaHapon 102500 Inayos ang ilang salin sa mga teksto. Scribunto text/plain --[[--------------------------< U N C A T E G O R I Z E D _ N A M E S P A C E S >------------------------------ List of namespaces that should not be included in citation error categories. Same as setting notracking = true by default. Note: Namespace names should use underscores instead of spaces. ]] local uncategorized_namespaces = { 'User', 'Talk', 'User_talk', 'Wikipedia_talk', 'File_talk', 'Template_talk', 'Help_talk', 'Category_talk', 'Portal_talk', 'Book_talk', 'Draft_talk', 'Education_Program_talk', 'Module_talk', 'MediaWiki_talk' }; local uncategorized_subpages = {'/[Ss]andbox', '/[Tt]estcases', '/[^/]*[Ll]og', '/[Aa]rchive'}; -- list of Lua patterns found in page names of pages we should not categorize --[[--------------------------< M E S S A G E S >-------------------------------------------------------------- Translation table The following contains fixed text that may be output as part of a citation. This is separated from the main body to aid in future translations of this module. ]] local messages = { ['agency'] = '$1 $2', -- $1 is sepc, $2 is agency ['archived-dead'] = 'Tinago mula sa $1 noong $2', ['archived-live'] = '$1 mula sa orihinal noong $2', ['archived-missing'] = 'Tinago mula sa orihinal $1 noong $2', ['archived-unfit'] = 'Tinago mula sa orihinal noong ', ['archived'] = 'Tinago', ['by'] = 'ni/ng', -- contributions to authored works: introduction, foreword, afterword ['cartography'] = 'Kartograpiya ni/ng $1', ['editor'] = 'pat.', ['editors'] = 'mga pat.', ['edition'] = '(ika-$1&nbsp;(na)&nbsp;edisyon)', ['episode'] = 'Episode $1', ['et al'] = 'et&nbsp;al.', ['in'] = 'Sa', -- edited works ['inactive'] = 'di-aktibo', ['inset'] = '$1 nakasingit',--? ['interview'] = 'Panayam ni/ng $1', ['lay summary'] = 'Buod', ['mismatch'] = '<code class="cs1-code">&#124;$1=</code> / <code class="cs1-code">&#124;$2=</code> mismatch', -- $1 is year param name; $2 is date param name ['newsgroup'] = '[[Usenet newsgroup|Newsgroup]]:&nbsp;$1', ['notitle'] = 'Walang pamagat', -- for |title=(()) and (in the future) |title=none ['original'] = 'orihinal', ['origdate'] = ' [orihinal: $1]', ['published'] = ' (nilathala noong $1)', ['retrieved'] = 'Nakuha noong $1', ['season'] = 'Season $1', ['section'] = '§&nbsp;$1', ['sections'] = '§§&nbsp;$1', ['series'] = '$1 $2', -- $1 is sepc, $2 is series ['seriesnum'] = 'Serye $1', ['translated'] = 'Sinalin ni $1', ['type'] = ' ($1)', -- for titletype ['written'] = 'Sinulat sa $1', ['vol'] = '$1 Bol.&nbsp;$2', -- $1 is sepc; bold journal style volume is in presentation{} ['vol-no'] = '$1 Bol.&nbsp;$2, blg.&nbsp;$3', -- sepc, volume, issue (alternatively insert $1 after $2, but then we'd also have to change capitalization) ['issue'] = '$1 Blg.&nbsp;$2', -- $1 is sepc ['j-vol'] = '$1 $2', -- sepc, volume; bold journal volume is in presentation{} ['j-issue'] = ' ($1)', ['nopp'] = '$1 $2'; -- page(s) without prefix; $1 is sepc ['p-prefix'] = "$1 pa.&nbsp;$2", -- $1 is sepc ['pp-prefix'] = "$1 pa.&nbsp;$2", -- $1 is sepc ['j-page(s)'] = ': $1', -- same for page and pages ['sheet'] = '$1 Sheet&nbsp;$2', -- $1 is sepc ['sheets'] = '$1 Sheets&nbsp;$2', -- $1 is sepc ['j-sheet'] = ': Sheet&nbsp;$1', ['j-sheets'] = ': Sheets&nbsp;$1', ['language'] = '(sa wikang $1)', ['via'] = " &ndash; sa pamamagitan ni/ng $1", ['event'] = 'Nangyari noong', ['minutes'] = 'minuto sa', -- Determines the location of the help page ['help page link'] = ':en:Help:CS1 errors', ['help page label'] = 'help', -- categories ['cat wikilink'] = '[[Category:$1]]', -- $1 is the category name [':cat wikilink'] = '[[:Category:$1|link]]', -- category name as maintenance message wikilink; $1 is the category name -- Internal errors (should only occur if configuration is bad) ['undefined_error'] = 'Tinawag na may undefined na kondisyon ng error.', ['unknown_ID_key'] = 'Di makilalang ID key: ', -- an ID key in id_handlers not found in ~/Identifiers func_map{} ['unknown_ID_access'] = 'Di makilalang ID access keyword: ', -- an ID access keyword in id_handlers not found in keywords_lists['id-access']{} ['unknown_argument_map'] = 'Di na-define ang argument map para sa variable na ito.', ['bare_url_no_origin'] = 'May nakitang bare URL pero wala o empty ang origin indicator nito.', ['warning_msg_e'] = '<span style="color:#d33">Sa o higit pang <code style="color: inherit; background: inherit; border: none; padding: inherit;">&#123;{$1}}</code> padron ang may (mga) error</span>; posibleng nakatago ang mga mensahe ([[Help:CS1_errors#Controlling_error_message_display|help]]).'; -- $1 is template link ['warning_msg_m'] = '<span style="color:#3a3">Isa o higit pang <code style="color: inherit; background: inherit; border: none; padding: inherit;">&#123;{$1}}</code> padron ang may mga mensahe sa maintenance</span>; podibleng nakatago ang mga mensahe ([[Help:CS1_errors#Controlling_error_message_display|help]]).'; -- $1 is template link } --[[--------------------------< C I T A T I O N _ C L A S S _ M A P >------------------------------------------ this table maps the value assigned to |CitationClass= in the cs1|2 templates to the canonical template name when the value assigned to |CitationClass= is different from the canonical template name. |CitationClass= values are used as class attributes in the <cite> tag that encloses the citation so these names may not contain spaces while the canonical template name may. These names are used in warning_msg_e and warning_msg_m to create links to the template's documentation when an article is displayed in preivew mode. Most cs1|2 template |CitationClass= values at en.wiki match their canonical template names so are not listed here. ]] local citation_class_map_t = { -- TODO: if kept, these and all other config.CitationClass 'names' require some sort of i18n ['audio-visual'] = 'AV media', -- TODO: move to ~/Configuration ['AV-media-notes'] = 'AV media notes', ['encyclopaedia'] = 'encyclopedia', ['mailinglist'] = 'mailing list', ['pressrelease'] = 'press release' } --[=[-------------------------< E T _ A L _ P A T T E R N S >-------------------------------------------------- This table provides Lua patterns for the phrase "et al" and variants in name text (author, editor, etc.). The main module uses these to identify and emit the 'etal' message. ]=] local et_al_patterns = { "[;,]? *[\"']*%f[%a][Ee][Tt]%.? *[Aa][Ll][%.\"']*$", -- variations on the 'et al' theme "[;,]? *[\"']*%f[%a][Ee][Tt]%.? *[Aa][Ll][Ii][AaIi][Ee]?[%.\"']*$", -- variations on the 'et alia', 'et alii' and 'et aliae' themes (false positive 'et aliie' unlikely to match) "[;,]? *%f[%a]and [Oo]thers", -- an alternative to et al. "%[%[ *[Ee][Tt]%.? *[Aa][Ll]%.? *%]%]", -- a wikilinked form "%(%( *[Ee][Tt]%.? *[Aa][Ll]%.? *%)%)", -- a double-bracketed form (to counter partial removal of ((...)) syntax) "[%(%[] *[Ee][Tt]%.? *[Aa][Ll]%.? *[%)%]]", -- a bracketed form } --[[--------------------------< P R E S E N T A T I O N >------------------------ Fixed presentation markup. Originally part of citation_config.messages it has been moved into its own, more semantically correct place. ]] local presentation = { -- .citation-comment class is specified at Help:CS1_errors#Controlling_error_message_display ['hidden-error'] = '<span class="cs1-hidden-error citation-comment">$1</span>', ['visible-error'] = '<span class="cs1-visible-error citation-comment">$1</span>', ['hidden-maint'] = '<span class="cs1-maint citation-comment">$1</span>', ['accessdate'] = '<span class="reference-accessdate">$1$2</span>', -- to allow editors to hide accessdate using personal CSS ['bdi'] = '<bdi$1>$2</bdi>', -- bidirectional isolation used with |script-title= and the like ['cite'] = '<cite class="$1">$2</cite>'; -- for use when citation does not have a namelist and |ref= not set so no id="..." attribute ['cite-id'] = '<cite id="$1" class="$2">$3</cite>'; -- for use when when |ref= is set or when citation has a namelist ['format'] = ' <span class="cs1-format">($1)</span>', -- for |format=, |chapter-format=, etc. -- various access levels, for |access=, |doi-access=, |arxiv=, ... -- narrow no-break space &#8239; may work better than nowrap CSS. Or not? Browser support? ['ext-link-access-signal'] = '<span class="$1" title="$2">$3</span>', -- external link with appropriate lock icon ['free'] = {class='cs1-lock-free', title='Malayang maa-access'}, -- classes defined in Module:Citation/CS1/styles.css ['registration'] = {class='cs1-lock-registration', title='Kailangang magrehistro nang libre'}, ['limited'] = {class='cs1-lock-limited', title='Limitado ang libreng access, karaniwang kailangan ng suskripsiyon'}, ['subscription'] = {class='cs1-lock-subscription', title='Kailangan ng bayad na suskripsiyon'}, ['interwiki-icon'] = '<span class="$1" title="$2">$3</span>', ['class-wikisource'] = 'cs1-ws-icon', ['italic-title'] = "''$1''", ['kern-left'] = '<span class="cs1-kern-left"></span>$1', -- spacing to use when title contains leading single or double quote mark ['kern-right'] = '$1<span class="cs1-kern-right"></span>', -- spacing to use when title contains trailing single or double quote mark ['nowrap1'] = '<span class="nowrap">$1</span>', -- for nowrapping an item: <span ...>yyyy-mm-dd</span> ['nowrap2'] = '<span class="nowrap">$1</span> $2', -- for nowrapping portions of an item: <span ...>dd mmmm</span> yyyy (note white space) ['ocins'] = '<span title="$1" class="Z3988"></span>', ['parameter'] = '<code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', ['ps_cs1'] = '.'; -- CS1 style postscript (terminal) character ['ps_cs2'] = ''; -- CS2 style postscript (terminal) character (empty string) ['quoted-text'] = '<q>$1</q>', -- for wrapping |quote= content ['quoted-title'] = '"$1"', ['sep_cs1'] = '.', -- CS1 element separator ['sep_cs2'] = ',', -- CS2 separator ['sep_nl'] = ';', -- CS1|2 style name-list separator between names is a semicolon ['sep_nl_and'] = ' at ', -- used as last nl sep when |name-list-style=and and list has 2 items ['sep_nl_end'] = '; at ', -- used as last nl sep when |name-list-style=and and list has 3+ names ['sep_name'] = ', ', -- CS1|2 style last/first separator is <comma><space> ['sep_nl_vanc'] = ',', -- Vancouver style name-list separator between authors is a comma ['sep_name_vanc'] = ' ', -- Vancouver style last/first separator is a space ['sep_list'] = ', ', -- used for |language= when list has 3+ items except for last sep which uses sep_list_end ['sep_list_pair'] = ' at ', -- used for |language= when list has 2 items ['sep_list_end'] = ', at ', -- used as last list sep for |language= when list has 3+ items ['trans-italic-title'] = "&#91;''$1''&#93;", ['trans-quoted-title'] = "&#91;$1&#93;", -- for |trans-title= and |trans-quote= ['vol-bold'] = '$1 <b>$2</b>', -- sepc, volume; for bold journal cites; for other cites ['vol'] in messages{} } --[[--------------------------< A L I A S E S >--------------------------------- Aliases table for commonly passed parameters. Parameter names on the right side in the assignments in this table must have been defined in the Whitelist before they will be recognized as valid parameter names ]] local aliases = { ['AccessDate'] = {'access-date', 'accessdate'}, -- Used by InternetArchiveBot ['Agency'] = 'agency', ['ArchiveDate'] = {'archive-date', 'archivedate'}, -- Used by InternetArchiveBot ['ArchiveFormat'] = 'archive-format', ['ArchiveURL'] = {'archive-url', 'archiveurl'}, -- Used by InternetArchiveBot ['ASINTLD'] = 'asin-tld', ['At'] = 'at', -- Used by InternetArchiveBot ['Authors'] = {'authors', 'people', 'credits'}, ['BookTitle'] = {'book-title', 'booktitle'}, ['Cartography'] = 'cartography', ['Chapter'] = {'chapter', 'contribution', 'entry', 'article', 'section'}, ['ChapterFormat'] = {'chapter-format', 'contribution-format', 'entry-format', 'article-format', 'section-format'}; ['ChapterURL'] = {'chapter-url', 'contribution-url', 'entry-url', 'article-url', 'section-url', 'chapterurl'}, -- Used by InternetArchiveBot ['ChapterUrlAccess'] = {'chapter-url-access', 'contribution-url-access', 'entry-url-access', 'article-url-access', 'section-url-access'}, -- Used by InternetArchiveBot ['Class'] = 'class', -- cite arxiv and arxiv identifier ['Collaboration'] = 'collaboration', ['Conference'] = {'conference', 'event'}, ['ConferenceFormat'] = 'conference-format', ['ConferenceURL'] = 'conference-url', -- Used by InternetArchiveBot ['Date'] = {'date', 'air-date', 'airdate'}, -- air-date and airdate for cite episode and cite serial only ['Degree'] = 'degree', ['DF'] = 'df', ['DisplayAuthors'] = {'display-authors', 'display-subjects'}, ['DisplayContributors'] = 'display-contributors', ['DisplayEditors'] = 'display-editors', ['DisplayInterviewers'] = 'display-interviewers', ['DisplayTranslators'] = 'display-translators', ['Docket'] = 'docket', ['DoiBroken'] = 'doi-broken-date', ['Edition'] = 'edition', ['Embargo'] = 'pmc-embargo-date', ['Encyclopedia'] = {'encyclopedia', 'encyclopaedia', 'dictionary'}, -- cite encyclopedia only ['Episode'] = 'episode', -- cite serial only TODO: make available to cite episode? ['Format'] = 'format', ['ID'] = {'id', 'ID'}, ['Inset'] = 'inset', ['Issue'] = {'issue', 'number'}, ['Language'] = {'language', 'lang'}, ['LayDate'] = 'lay-date', ['LayFormat'] = 'lay-format', ['LaySource'] = 'lay-source', ['LayURL'] = 'lay-url', ['MailingList'] = {'mailing-list', 'mailinglist'}, -- cite mailing list only ['Map'] = 'map', -- cite map only ['MapFormat'] = 'map-format', -- cite map only ['MapURL'] = {'map-url', 'mapurl'}, -- cite map only -- Used by InternetArchiveBot ['MapUrlAccess'] = 'map-url-access', -- cite map only -- Used by InternetArchiveBot ['Minutes'] = 'minutes', ['Mode'] = 'mode', ['NameListStyle'] = 'name-list-style', ['Network'] = 'network', ['Newsgroup'] = 'newsgroup', -- cite newsgroup only ['NoPP'] = {'no-pp', 'nopp'}, ['NoTracking'] = {'no-tracking', 'template-doc-demo'}, ['Number'] = 'number', -- this case only for cite techreport ['OrigDate'] = {'orig-date', 'orig-year', 'origyear'}, ['Others'] = 'others', ['Page'] = {'page', 'p'}, -- Used by InternetArchiveBot ['Pages'] = {'pages', 'pp'}, -- Used by InternetArchiveBot ['Periodical'] = {'journal', 'magazine', 'newspaper', 'periodical', 'website', 'work'}, ['Place'] = {'place', 'location'}, ['PostScript'] = 'postscript', ['PublicationDate'] = {'publication-date', 'publicationdate'}, ['PublicationPlace'] = {'publication-place', 'publicationplace'}, ['PublisherName'] = {'publisher', 'institution'}, ['Quote'] = {'quote', 'quotation'}, ['QuotePage'] = 'quote-page', ['QuotePages'] = 'quote-pages', ['Ref'] = 'ref', ['Scale'] = 'scale', ['ScriptChapter'] = {'script-chapter', 'script-contribution', 'script-entry', 'script-article', 'script-section'}, ['ScriptMap'] = 'script-map', ['ScriptPeriodical'] = {'script-journal', 'script-magazine', 'script-newspaper', 'script-periodical', 'script-website', 'script-work'}, ['ScriptQuote'] = 'script-quote', ['ScriptTitle'] = 'script-title', -- Used by InternetArchiveBot ['Season'] = 'season', ['Sections'] = 'sections', -- cite map only ['Series'] = {'series', 'version'}, ['SeriesLink'] = {'series-link', 'serieslink'}, ['SeriesNumber'] = {'series-number', 'series-no'}, ['Sheet'] = 'sheet', -- cite map only ['Sheets'] = 'sheets', -- cite map only ['Station'] = 'station', ['Time'] = 'time', ['TimeCaption'] = 'time-caption', ['Title'] = 'title', -- Used by InternetArchiveBot ['TitleLink'] = {'title-link', 'episode-link', 'episodelink'}, -- Used by InternetArchiveBot ['TitleNote'] = 'department', ['TitleType'] = {'type', 'medium'}, ['TransChapter'] = {'trans-article', 'trans-chapter', 'trans-contribution', 'trans-entry', 'trans-section'}, ['Transcript'] = 'transcript', ['TranscriptFormat'] = 'transcript-format', ['TranscriptURL'] = {'transcript-url', 'transcripturl'}, -- Used by InternetArchiveBot ['TransMap'] = 'trans-map', -- cite map only ['TransPeriodical'] = {'trans-journal', 'trans-magazine', 'trans-newspaper', 'trans-periodical', 'trans-website', 'trans-work'}, ['TransQuote'] = 'trans-quote', ['TransTitle'] = 'trans-title', -- Used by InternetArchiveBot ['URL'] = {'url', 'URL'}, -- Used by InternetArchiveBot ['UrlAccess'] = 'url-access', -- Used by InternetArchiveBot ['UrlStatus'] = 'url-status', -- Used by InternetArchiveBot ['Vauthors'] = 'vauthors', ['Veditors'] = 'veditors', ['Via'] = 'via', ['Volume'] = 'volume', ['Year'] = 'year', ['AuthorList-First'] = {"first#", "author-first#", "author#-first", "given#", "author-given#", "author#-given"}, ['AuthorList-Last'] = {"last#", "author-last#", "author#-last", "surname#", "author-surname#", "author#-surname", "author#", "subject#", 'host#'}, ['AuthorList-Link'] = {"author-link#", "author#-link", "subject-link#", "subject#-link", "authorlink#", "author#link"}, ['AuthorList-Mask'] = {"author-mask#", "author#-mask", "subject-mask#", "subject#-mask"}, ['ContributorList-First'] = {'contributor-first#', 'contributor#-first', 'contributor-given#', 'contributor#-given'}, ['ContributorList-Last'] = {'contributor-last#', 'contributor#-last', 'contributor-surname#', 'contributor#-surname', 'contributor#'}, ['ContributorList-Link'] = {'contributor-link#', 'contributor#-link'}, ['ContributorList-Mask'] = {'contributor-mask#', 'contributor#-mask'}, ['EditorList-First'] = {"editor-first#", "editor#-first", "editor-given#", "editor#-given"}, ['EditorList-Last'] = {"editor-last#", "editor#-last", "editor-surname#", "editor#-surname", "editor#"}, ['EditorList-Link'] = {"editor-link#", "editor#-link"}, ['EditorList-Mask'] = {"editor-mask#", "editor#-mask"}, ['InterviewerList-First'] = {'interviewer-first#', 'interviewer#-first', 'interviewer-given#', 'interviewer#-given'}, ['InterviewerList-Last'] = {'interviewer-last#', 'interviewer#-last', 'interviewer-surname#', 'interviewer#-surname', 'interviewer#'}, ['InterviewerList-Link'] = {'interviewer-link#', 'interviewer#-link'}, ['InterviewerList-Mask'] = {'interviewer-mask#', 'interviewer#-mask'}, ['TranslatorList-First'] = {'translator-first#', 'translator#-first', 'translator-given#', 'translator#-given'}, ['TranslatorList-Last'] = {'translator-last#', 'translator#-last', 'translator-surname#', 'translator#-surname', 'translator#'}, ['TranslatorList-Link'] = {'translator-link#', 'translator#-link'}, ['TranslatorList-Mask'] = {'translator-mask#', 'translator#-mask'}, } --[[--------------------------< P U N C T _ S K I P >--------------------------- builds a table of parameter names that the extraneous terminal punctuation check should not check. ]] local punct_meta_params = { -- table of aliases[] keys (meta parameters); each key has a table of parameter names for a value 'BookTitle', 'Chapter', 'ScriptChapter', 'ScriptTitle', 'Title', 'TransChapter', 'Transcript', 'TransMap', 'TransTitle', -- title-holding parameters 'AuthorList-Mask', 'ContributorList-Mask', 'EditorList-Mask', 'InterviewerList-Mask', 'TranslatorList-Mask', -- name-list mask may have name separators 'PostScript', 'Quote', 'ScriptQuote', 'TransQuote', 'Ref', -- miscellaneous 'ArchiveURL', 'ChapterURL', 'ConferenceURL', 'LayURL', 'MapURL', 'TranscriptURL', 'URL', -- URL-holding parameters } local url_meta_params = { -- table of aliases[] keys (meta parameters); each key has a table of parameter names for a value 'ArchiveURL', 'ChapterURL', 'ConferenceURL', 'ID', 'LayURL', 'MapURL', 'TranscriptURL', 'URL', -- parameters allowed to hold urls 'Page', 'Pages', 'At', 'QuotePage', 'QuotePages', -- insource locators allowed to hold urls } local function build_skip_table (skip_t, meta_params) for _, meta_param in ipairs (meta_params) do -- for each meta parameter key local params = aliases[meta_param]; -- get the parameter or the table of parameters associated with the meta parameter name if 'string' == type (params) then skip_t[params] = 1; -- just a single parameter else for _, param in ipairs (params) do -- get the parameter name skip_t[param] = 1; -- add the parameter name to the skip table local count; param, count = param:gsub ('#', ''); -- remove enumerator marker from enumerated parameters if 0 ~= count then -- if removed skip_t[param] = 1; -- add param name without enumerator marker end end end end return skip_t; end local punct_skip = {}; local url_skip = {}; --[[-----------< S P E C I A L C A S E T R A N S L A T I O N S >------------ This table is primarily here to support internationalization. Translations in this table are used, for example, when an error message, category name, etc., is extracted from the English alias key. There may be other cases where this translation table may be useful. ]] local is_Latn = 'A-Za-z\195\128-\195\150\195\152-\195\182\195\184-\198\191\199\132-\201\143'; local special_case_translation = { ['AuthorList'] = 'mga may-akda', -- used to assemble maintenance category names ['ContributorList'] = 'mga nag-ambag', -- translation of these names plus translation of the base mainenance category names in maint_cats{} table below ['EditorList'] = 'mga patnugot', -- must match the names of the actual categories ['InterviewerList'] = 'mga nagpanayam', -- this group or translations used by name_has_ed_markup() and name_has_mult_names() ['TranslatorList'] = 'mga nagsalin', -- Lua patterns to match pseudo-titles used by InternetArchiveBot and others as placeholder for unknown |title= value ['archived_copy'] = { -- used with CS1 maint: Archive[d] copy as title ['en'] = '^archived?%s+copy$', -- for English; translators: keep this because templates imported from en.wiki ['local'] = nil, -- translators: replace ['local'] = nil with lowercase translation only when bots or tools create generic titles in your language }, -- Lua patterns to match generic titles; usually created by bots or reference filling tools -- translators: replace ['local'] = nil with lowercase translation only when bots or tools create generic titles in your language ['generic_titles'] = { -- generic titles and patterns in this table should be lowercase only -- leave ['local'] nil except when there is a matching generic title in your language -- boolean 'true' for plain-text searches; 'false' for pattern searches {['en'] = {'^wayback%s+machine$', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'are you a robot', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'hugedomains.com', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'^[%(%[{<]?no +title[>}%]%)]?$', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'page not found', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'subscribe to read', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'^[%(%[{<]?unknown[>}%]%)]?$', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'website is for sale', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'^404', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'internet archive wayback machine', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'log into facebook', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'login • instagram', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'redirecting...', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'usurped title', true}, ['local'] = nil}, -- added by a GreenC bot {['en'] = {'webcite query result', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'wikiwix\'s cache', true}, ['local'] = nil}, }, ['generic_names'] = { -- generic names and patterns in this table should be lowercase only -- leave ['local'] nil except when there is a matching generic name in your language -- boolean 'true' for plain-text searches; 'false' for pattern searches {['en'] = {'about us', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'%f[%a][Aa]dvisor%f[%A]', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'%f[%a][Aa]uthor%f[%A]', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'collaborator', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'contributor', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'contact us', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'directory', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'%f[%(%[][%(%[]%s*eds?%.?%s*[%)%]]?$', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'[,%.%s]%f[e]eds?%.?$', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'^eds?[%.,;]', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'^[%(%[]%s*[Ee][Dd][Ss]?%.?%s*[%)%]]', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'%f[%a][Ee]dited%f[%A]', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'%f[%a][Ee]ditors?%f[%A]', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'%f[%a]]Ee]mail%f[%A]', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'facebook', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'google', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'home page', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'instagram', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'interviewer', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'linkedIn', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'pinterest', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'policy', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'privacy', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'translator', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'tumblr', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'twitter', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'site name', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'statement', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'submitted', true}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'super.?user', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'%f['..is_Latn..'][Uu]ser%f[^'..is_Latn..']', false}, ['local'] = nil}, {['en'] = {'verfasser', true}, ['local'] = nil}, } } --[[--------------------------< D A T E _ N A M E S >---------------------------------------------------------- This table of tables lists local language date names and fallback English date names. The code in Date_validation will look first in the local table for valid date names. If date names are not found in the local table, the code will look in the English table. Because citations can be copied to the local wiki from en.wiki, the English is required when the date-name translation function date_name_xlate() is used. In these tables, season numbering is defined by Extended Date/Time Format (EDTF) Specification (https://www.loc.gov/standards/datetime/) which became part of ISO 8601 in 2019. See '§Sub-year groupings'. The standard defines various divisions using numbers 21-41. CS1|2 only supports generic seasons. EDTF does support the distinction between north and south hemisphere seasons but CS1|2 has no way to make that distinction. 33-36 = Quarter 1, Quarter 2, Quarter 3, Quarter 4 (3 months each) The standard does not address 'named' dates so, for the purposes of CS1|2, Easter and Christmas are defined here as 98 and 99, which should be out of the ISO 8601 (EDTF) range of uses for a while. ]] local date_names = { ['en'] = { -- English ['long'] = {['January'] = 1, ['February'] = 2, ['March'] = 3, ['April'] = 4, ['May'] = 5, ['June'] = 6, ['July'] = 7, ['August'] = 8, ['September'] = 9, ['October'] = 10, ['November'] = 11, ['December'] = 12}, ['short'] = {['Jan'] = 1, ['Feb'] = 2, ['Mar'] = 3, ['Apr'] = 4, ['May'] = 5, ['Jun'] = 6, ['Jul'] = 7, ['Aug'] = 8, ['Sep'] = 9, ['Oct'] = 10, ['Nov'] = 11, ['Dec'] = 12}, ['quarter'] = {['First Quarter'] = 33, ['Second Quarter'] = 34, ['Third Quarter'] = 35, ['Fourth Quarter'] = 36}, ['season'] = {['Winter'] = 24, ['Spring'] = 21, ['Summer'] = 22, ['Fall'] = 23, ['Autumn'] = 23}, ['named'] = {['Easter'] = 98, ['Christmas'] = 99}, }, ['local'] = { -- replace these English date names with the local language equivalents ['long'] = {['Enero']=1, ['Pebrero']=2, ['Marso']=3, ['Abril']=4, ['Mayo']=5, ['Hunyo']=6, ['Hulyo']=7, ['Agosto']=8, ['Setyembre']=9, ['Oktubre']=10, ['Nobyembre']=11, ['Disyembre']=12}, ['short'] = {['Ene']=1, ['Peb']=2, ['Mar']=3, ['Abr']=4, ['May']=5, ['Hun']=6, ['Hul']=7, ['Ago']=8, ['Set']=9, ['Okt']=10, ['Nob']=11, ['Dis']=12}, ['quarter'] = {['Unang Sangkapat'] = 33, ['Ikalawang Sangkapat'] = 34, ['Ikatlong Sangkapat'] = 35, ['Ikaapat na Sangkapat'] = 36}, ['season'] = {['Taglamig']=24, ['Tagsibol']=21, ['Tag-init']=22, ['Lagas']=23, ['Tag-lagas']=23}, ['named'] = {['Pasko ng Pagkabuhay'] = 98, ['Pasko'] = 99}, }, ['inv_local_l'] = {}, -- used in date reformatting; copy of date_names['local'].long where k/v are inverted: [1]='<local name>' etc. ['inv_local_s'] = {}, -- used in date reformatting; copy of date_names['local'].short where k/v are inverted: [1]='<local name>' etc. ['local_digits'] = {['0'] = '0', ['1'] = '1', ['2'] = '2', ['3'] = '3', ['4'] = '4', ['5'] = '5', ['6'] = '6', ['7'] = '7', ['8'] = '8', ['9'] = '9'}, -- used to convert local language digits to Western 0-9 ['xlate_digits'] = {}, } for name, i in pairs (date_names['local'].long) do -- this table is ['name'] = i date_names['inv_local_l'][i] = name; -- invert to get [i] = 'name' for conversions from ymd end for name, i in pairs (date_names['local'].short) do -- this table is ['name'] = i date_names['inv_local_s'][i] = name; -- invert to get [i] = 'name' for conversions from ymd end for ld, ed in pairs (date_names.local_digits) do -- make a digit translation table for simple date translation from en to local language using local_digits table date_names.xlate_digits [ed] = ld; -- en digit becomes index with local digit as the value end local df_template_patterns = { -- table of redirects to {{Use dmy dates}} and {{Use mdy dates}} '{{ *[Uu]se +(dmy) +dates *[|}]', -- 1159k -- sorted by approximate transclusion count '{{ *[Uu]se +(mdy) +dates *[|}]', -- 212k '{{ *[Uu]se +(MDY) +dates *[|}]', -- 788 '{{ *[Uu]se +(DMY) +dates *[|}]', -- 343 '{{ *([Mm]dy) *[|}]', -- 176 '{{ *[Uu]se *(dmy) *[|}]', -- 156 + 18 '{{ *[Uu]se *(mdy) *[|}]', -- 149 + 11 '{{ *([Dd]my) *[|}]', -- 56 '{{ *[Uu]se +(MDY) *[|}]', -- 5 '{{ *([Dd]MY) *[|}]', -- 3 '{{ *[Uu]se(mdy)dates *[|}]', -- 1 '{{ *[Uu]se +(DMY) *[|}]', -- 0 '{{ *([Mm]DY) *[|}]', -- 0 } local function get_date_format () local content = mw.title.getCurrentTitle():getContent() or ''; -- get the content of the article or ''; new pages edited w/ve do not have 'content' until saved; ve does not preview; phab:T221625 for _, pattern in ipairs (df_template_patterns) do -- loop through the patterns looking for {{Use dmy dates}} or {{Use mdy dates}} or any of their redirects local start, _, match = content:find(pattern); -- match is the three letters indicating desired date format if match then content = content:match ('%b{}', start); -- get the whole template if content:match ('| *cs1%-dates *= *[lsy][sy]?') then -- look for |cs1-dates=publication date length access-/archive-date length return match:lower() .. '-' .. content:match ('| *cs1%-dates *= *([lsy][sy]?)'); else return match:lower() .. '-all'; -- no |cs1-dates= k/v pair; return value appropriate for use in |df= end end end end local global_df; --[[-----------------< V O L U M E , I S S U E , P A G E S >------------------ These tables hold cite class values (from the template invocation) and identify those templates that support |volume=, |issue=, and |page(s)= parameters. Cite conference and cite map require further qualification which is handled in the main module. ]] local templates_using_volume = {'citation', 'audio-visual', 'book', 'conference', 'encyclopaedia', 'interview', 'journal', 'magazine', 'map', 'news', 'report', 'techreport', 'thesis'} local templates_using_issue = {'citation', 'conference', 'episode', 'interview', 'journal', 'magazine', 'map', 'news', 'podcast'} local templates_not_using_page = {'audio-visual', 'episode', 'mailinglist', 'newsgroup', 'podcast', 'serial', 'sign', 'speech'} --[[ Patterns for finding extra text in |volume=, |issue=, |page=, |pages= ]] local vol_iss_pg_patterns = { good_ppattern = '^P[^%.PpGg]', -- OK to begin with uppercase P: P7 (page 7 of section P), but not p123 (page 123); TODO: this allows 'Pages' which it should not bad_ppatterns = { -- patterns for |page= and |pages= '^[Pp][PpGg]?%.?[ %d]', '^[Pp][Pp]?%.&nbsp;', -- from {{p.}} and {{pp.}} templates '^[Pp]ages?', '^[Pp]gs.?', }, vpatterns = { -- patterns for |volume= '^volumes?', '^vols?[%.:=]?' }, ipatterns = { -- patterns for |issue= '^issues?', '^iss[%.:=]?', '^numbers?', '^nos?%A', -- don't match 'november' or 'nostradamus' '^nr[%.:=]?', '^n[%.:= ]' -- might be a valid issue without separator (space char is sep char here) } } --[[--------------------------< K E Y W O R D S >------------------------------- These tables hold keywords for those parameters that have defined sets of acceptable keywords. ]] --[[-------------------< K E Y W O R D S T A B L E >-------------------------- this is a list of keywords; each key in the list is associated with a table of synonymous keywords possibly from different languages. for I18N: add local-language keywords to value table; do not change the key. For example, adding the German keyword 'ja': ['affirmative'] = {'yes', 'true', 'y', 'ja'}, Because CS1|2 templates from en.wiki articles are often copied to other local wikis, it is recommended that the English keywords remain in these tables. ]] local keywords = { ['amp'] = {'&', 'amp', 'ampersand'}, -- |name-list-style= ['and'] = {'and', 'serial'}, -- |name-list-style= ['affirmative'] = {'yes', 'true', 'y'}, -- |no-tracking=, |no-pp= -- Used by InternetArchiveBot ['afterword'] = {'afterword'}, -- |contribution= ['bot: unknown'] = {'bot: unknown'}, -- |url-status= -- Used by InternetArchiveBot ['cs1'] = {'cs1'}, -- |mode= ['cs2'] = {'cs2'}, -- |mode= ['dead'] = {'dead', 'deviated'}, -- |url-status= -- Used by InternetArchiveBot ['dmy'] = {'dmy'}, -- |df= ['dmy-all'] = {'dmy-all'}, -- |df= ['foreword'] = {'foreword'}, -- |contribution= ['free'] = {'free'}, -- |<id>-access= -- Used by InternetArchiveBot ['harv'] = {'harv'}, -- |ref=; this no longer supported; is_valid_parameter_value() called with <invert> = true ['introduction'] = {'introduction'}, -- |contribution= ['limited'] = {'limited'}, -- |url-access= -- Used by InternetArchiveBot ['live'] = {'live'}, -- |url-status= -- Used by InternetArchiveBot ['mdy'] = {'mdy'}, -- |df= ['mdy-all'] = {'mdy-all'}, -- |df= ['none'] = {'none'}, -- |postscript=, |ref=, |title=, |type= -- Used by InternetArchiveBot ['off'] = {'off'}, -- |title= (potentially also: |title-link=, |postscript=, |ref=, |type=) ['preface'] = {'preface'}, -- |contribution= ['registration'] = {'registration'}, -- |url-access= -- Used by InternetArchiveBot ['subscription'] = {'subscription'}, -- |url-access= -- Used by InternetArchiveBot ['unfit'] = {'unfit'}, -- |url-status= -- Used by InternetArchiveBot ['usurped'] = {'usurped'}, -- |url-status= -- Used by InternetArchiveBot ['vanc'] = {'vanc'}, -- |name-list-style= ['ymd'] = {'ymd'}, -- |df= ['ymd-all'] = {'ymd-all'}, -- |df= -- ['yMd'] = {'yMd'}, -- |df=; not supported at en.wiki -- ['yMd-all'] = {'yMd-all'}, -- |df=; not supported at en.wiki } --[[------------------------< X L A T E _ K E Y W O R D S >--------------------- this function builds a list, keywords_xlate{}, of the keywords found in keywords{} where the values from keywords{} become the keys in keywords_xlate{} and the keys from keywords{} become the values in keywords_xlate{}: ['affirmative'] = {'yes', 'true', 'y'}, -- in keywords{} becomes ['yes'] = 'affirmative', -- in keywords_xlate{} ['true'] = 'affirmative', ['y'] = 'affirmative', the purpose of this function is to act as a translator between a non-English keyword and its English equivalent that may be used in other modules of this suite ]] local function xlate_keywords () local out_table = {}; -- output goes here for k, keywords_t in pairs (keywords) do -- spin through the keywords table for _, keyword in ipairs (keywords_t) do -- for each keyword out_table[keyword] = k; -- create an entry in the output table where keyword is the key end end return out_table; end local keywords_xlate = xlate_keywords (); -- the list of translated keywords --[[----------------< M A K E _ K E Y W O R D S _ L I S T >--------------------- this function assembles, for parameter-value validation, the list of keywords appropriate to that parameter. keywords_lists{}, is a table of tables from keywords{} ]] local function make_keywords_list (keywords_lists) local out_table = {}; -- output goes here for _, keyword_list in ipairs (keywords_lists) do -- spin through keywords_lists{} and get a table of keywords for _, keyword in ipairs (keyword_list) do -- spin through keyword_list{} and add each keyword, ... table.insert (out_table, keyword); -- ... as plain text, to the output list end end return out_table; end --[[----------------< K E Y W O R D S _ L I S T S >----------------------------- this is a list of lists of valid keywords for the various parameters in [key]. Generally the keys in this table are the canonical en.wiki parameter names though some are contrived because of use in multiple differently named parameters: ['yes_true_y'], ['id-access']. The function make_keywords_list() extracts the individual keywords from the appropriate list in keywords{}. The lists in this table are used to validate the keyword assignment for the parameters named in this table's keys. ]] local keywords_lists = { ['yes_true_y'] = make_keywords_list ({keywords.affirmative}), ['contribution'] = make_keywords_list ({keywords.afterword, keywords.foreword, keywords.introduction, keywords.preface}), ['df'] = make_keywords_list ({keywords.dmy, keywords['dmy-all'], keywords.mdy, keywords['mdy-all'], keywords.ymd, keywords['ymd-all']}), -- ['df'] = make_keywords_list ({keywords.dmy, keywords['dmy-all'], keywords.mdy, keywords['mdy-all'], keywords.ymd, keywords['ymd-all'], keywords.yMd, keywords['yMd-all']}), -- not supported at en.wiki ['mode'] = make_keywords_list ({keywords.cs1, keywords.cs2}), ['name-list-style'] = make_keywords_list ({keywords.amp, keywords['and'], keywords.vanc}), ['ref'] = make_keywords_list ({keywords.harv}), -- inverted check; |ref=harv no longer supported ['url-access'] = make_keywords_list ({keywords.subscription, keywords.limited, keywords.registration}), ['url-status'] = make_keywords_list ({keywords.dead, keywords.live, keywords.unfit, keywords.usurped, keywords['bot: unknown']}), ['id-access'] = make_keywords_list ({keywords.free}), } --[[---------------------< S T R I P M A R K E R S >---------------------------- Common pattern definition location for stripmarkers so that we don't have to go hunting for them if (when) MediaWiki changes their form. ]] local stripmarkers = { ['any'] = '\127[^\127]*UNIQ%-%-(%a+)%-[%a%d]+%-QINU[^\127]*\127', -- capture returns name of stripmarker ['math'] = '\127[^\127]*UNIQ%-%-math%-[%a%d]+%-QINU[^\127]*\127' -- math stripmarkers used in coins_cleanup() and coins_replace_math_stripmarker() } --[[------------< I N V I S I B L E _ C H A R A C T E R S >--------------------- This table holds non-printing or invisible characters indexed either by name or by Unicode group. Values are decimal representations of UTF-8 codes. The table is organized as a table of tables because the Lua pairs keyword returns table data in an arbitrary order. Here, we want to process the table from top to bottom because the entries at the top of the table are also found in the ranges specified by the entries at the bottom of the table. Also here is a pattern that recognizes stripmarkers that begin and end with the delete characters. The nowiki stripmarker is not an error but some others are because the parameter values that include them become part of the template's metadata before stripmarker replacement. ]] local invisible_defs = { del = '\127', -- used to distinguish between stripmarker and del char zwj = '\226\128\141', -- used with capture because zwj may be allowed } local invisible_chars = { {'replacement', '\239\191\189'}, -- U+FFFD, EF BF BD {'zero width joiner', '('.. invisible_defs.zwj .. ')'}, -- U+200D, E2 80 8D; capture because zwj may be allowed {'zero width space', '\226\128\139'}, -- U+200B, E2 80 8B {'hair space', '\226\128\138'}, -- U+200A, E2 80 8A {'soft hyphen', '\194\173'}, -- U+00AD, C2 AD {'horizontal tab', '\009'}, -- U+0009 (HT), 09 {'line feed', '\010'}, -- U+000A (LF), 0A {'no-break space', '\194\160'}, -- U+00A0 (NBSP), C2 A0 {'carriage return', '\013'}, -- U+000D (CR), 0D {'stripmarker', stripmarkers.any}, -- stripmarker; may or may not be an error; capture returns the stripmaker type {'delete', '('.. invisible_defs.del .. ')'}, -- U+007F (DEL), 7F; must be done after stripmarker test; capture to distinguish isolated del chars not part of stripmarker {'C0 control', '[\000-\008\011\012\014-\031]'}, -- U+0000–U+001F (NULL–US), 00–1F (except HT, LF, CR (09, 0A, 0D)) {'C1 control', '[\194\128-\194\159]'}, -- U+0080–U+009F (XXX–APC), C2 80 – C2 9F -- {'Specials', '[\239\191\185-\239\191\191]'}, -- U+FFF9-U+FFFF, EF BF B9 – EF BF BF -- {'Private use area', '[\238\128\128-\239\163\191]'}, -- U+E000–U+F8FF, EE 80 80 – EF A3 BF -- {'Supplementary Private Use Area-A', '[\243\176\128\128-\243\191\191\189]'}, -- U+F0000–U+FFFFD, F3 B0 80 80 – F3 BF BF BD -- {'Supplementary Private Use Area-B', '[\244\128\128\128-\244\143\191\189]'}, -- U+100000–U+10FFFD, F4 80 80 80 – F4 8F BF BD } --[[ Indic script makes use of zero width joiner as a character modifier so zwj characters must be left in. This pattern covers all of the unicode characters for these languages: Devanagari 0900–097F – https://unicode.org/charts/PDF/U0900.pdf Devanagari extended A8E0–A8FF – https://unicode.org/charts/PDF/UA8E0.pdf Bengali 0980–09FF – https://unicode.org/charts/PDF/U0980.pdf Gurmukhi 0A00–0A7F – https://unicode.org/charts/PDF/U0A00.pdf Gujarati 0A80–0AFF – https://unicode.org/charts/PDF/U0A80.pdf Oriya 0B00–0B7F – https://unicode.org/charts/PDF/U0B00.pdf Tamil 0B80–0BFF – https://unicode.org/charts/PDF/U0B80.pdf Telugu 0C00–0C7F – https://unicode.org/charts/PDF/U0C00.pdf Kannada 0C80–0CFF – https://unicode.org/charts/PDF/U0C80.pdf Malayalam 0D00–0D7F – https://unicode.org/charts/PDF/U0D00.pdf plus the not-necessarily Indic scripts for Sinhala and Burmese: Sinhala 0D80-0DFF - https://unicode.org/charts/PDF/U0D80.pdf Myanmar 1000-109F - https://unicode.org/charts/PDF/U1000.pdf Myanmar extended A AA60-AA7F - https://unicode.org/charts/PDF/UAA60.pdf Myanmar extended B A9E0-A9FF - https://unicode.org/charts/PDF/UA9E0.pdf the pattern is used by has_invisible_chars() and coins_cleanup() ]] local indic_script = '[\224\164\128-\224\181\191\224\163\160-\224\183\191\225\128\128-\225\130\159\234\167\160-\234\167\191\234\169\160-\234\169\191]'; -- list of emoji that use zwj character (U+200D) to combine with another emoji local emoji = { -- indexes are decimal forms of the hex values in U+xxxx [127752] = true, -- U+1F308 🌈 rainbow [127806] = true, -- U+1F33E 🌾 ear of rice [127859] = true, -- U+1F373 🍳 cooking [127891] = true, -- U+1F393 🎓 graduation cap [127908] = true, -- U+1F3A4 🎤 microphone [127912] = true, -- U+1F3A8 🎨 artist palette [127979] = true, -- U+1F3EB 🏫 school [127981] = true, -- U+1F3ED 🏭 factory [128102] = true, -- U+1F466 👦 boy [128103] = true, -- U+1F467 👧 girl [128104] = true, -- U+1F468 👨 man [128105] = true, -- U+1F469 👩 woman [128139] = true, -- U+1F48B 💋 kiss mark [128187] = true, -- U+1F4BB 💻 personal computer [128188] = true, -- U+1F4BC 💼 brief case [128295] = true, -- U+1F527 🔧 wrench [128300] = true, -- U+1F52C 🔬 microscope [128488] = true, -- U+1F5E8 🗨 left speech bubble [128640] = true, -- U+1F680 🚀 rocket [128658] = true, -- U+1F692 🚒 fire engine [129309] = true, -- U+1F91D 🤝 handshake [129455] = true, -- U+1F9AF 🦯 probing cane [129456] = true, -- U+1F9B0 🦰 emoji component red hair [129457] = true, -- U+1F9B1 🦱 emoji component curly hair [129458] = true, -- U+1F9B2 🦲 emoji component bald [129459] = true, -- U+1F9B3 🦳 emoji component white hair [129466] = true, -- U+1F9BA 🦺 safety vest [129468] = true, -- U+1F9BC 🦼 motorized wheelchair [129469] = true, -- U+1F9BD 🦽 manual wheelchair [129489] = true, -- U+1F9D1 🧑 adult [9760] = true, -- U+2620 ☠ skull and crossbones [9792] = true, -- U+2640 ♀ female sign [9794] = true, -- U+2642 ♂ male sign [9877] = true, -- U+2695 ⚕ staff of aesculapius [9878] = true, -- U+2696 ⚖ scales [9992] = true, -- U+2708 ✈ airplane [10084] = true, -- U+2764 ❤ heavy black heart } --[[----------------------< L A N G U A G E S U P P O R T >------------------- These tables and constants support various language-specific functionality. ]] local this_wiki_code = mw.getContentLanguage():getCode(); -- get this wiki's language code if string.match (mw.site.server, 'wikidata') then this_wiki_code = mw.getCurrentFrame():preprocess('{{int:lang}}'); -- on Wikidata so use interface language setting instead end local mw_languages_by_tag_t = mw.language.fetchLanguageNames (this_wiki_code, 'all'); -- get a table of language tag/name pairs known to Wikimedia; used for interwiki tests local mw_languages_by_name_t = {}; for k, v in pairs (mw_languages_by_tag_t) do -- build a 'reversed' table name/tag language pairs know to MediaWiki; used for |language= v = mw.ustring.lower (v); -- lowercase for tag fetch; get name's proper case from mw_languages_by_tag_t[<tag>] if mw_languages_by_name_t[v] then -- when name already in the table if 2 == #k or 3 == #k then -- if tag does not have subtags mw_languages_by_name_t[v] = k; -- prefer the shortest tag for this name end else -- here when name not in the table mw_languages_by_name_t[v] = k; -- so add name and matching tag end end local inter_wiki_map = {}; -- map of interwiki prefixes that are language-code prefixes for k, v in pairs (mw.site.interwikiMap ('local')) do -- spin through the base interwiki map (limited to local) if mw_languages_by_tag_t[v["prefix"]] then -- if the prefix matches a known language tag inter_wiki_map[v["prefix"]] = true; -- add it to our local map end end --[[--------------------< S C R I P T _ L A N G _ C O D E S >------------------- This table is used to hold ISO 639-1 two-character and ISO 639-3 three-character language codes that apply only to |script-title= and |script-chapter= ]] local script_lang_codes = { 'ab', 'am', 'ar', 'be', 'bg', 'bn', 'bo', 'bs', 'dv', 'dz', 'el', 'fa', 'gu', 'he', 'hi', 'hy', 'ja', 'ka', 'kk', 'km', 'kn', 'ko', 'ku', 'ky', 'lo', 'mk', 'ml', 'mn', 'mr', 'my', 'ne', 'or', 'ota', 'ps', 'ru', 'sd', 'si', 'sr', 'syc', 'ta', 'te', 'tg', 'th', 'ti', 'ug', 'uk', 'ur', 'uz', 'yi', 'yue', 'zh' }; --[[---------------< L A N G U A G E R E M A P P I N G >---------------------- These tables hold language information that is different (correct) from MediaWiki's definitions For each ['code'] = 'language name' in lang_code_remap{} there must be a matching ['language name'] = {'language name', 'code'} in lang_name_remap{} lang_code_remap{}: key is always lowercase ISO 639-1, -2, -3 language code or a valid lowercase IETF language tag value is properly spelled and capitalized language name associated with key only one language name per key; key/value pair must have matching entry in lang_name_remap{} lang_name_remap{}: key is always lowercase language name value is a table the holds correctly spelled and capitalized language name [1] and associated code [2] (code must match a code key in lang_code_remap{}) may have multiple keys referring to a common preferred name and code; For example: ['kolsch'] and ['kölsch'] both refer to 'Kölsch' and 'ksh' ]] local lang_code_remap = { -- used for |language= and |script-title= / |script-chapter= ['als'] = 'Albanes na Tosk', -- MediaWiki returns Alemannisch ['bh'] = 'Bihari', -- MediaWiki uses 'bh' as a subdomain name for Bhojpuri wWikipedia: bh.wikipedia.org ['bla'] = 'Blackfoot', -- MediaWiki/IANA/ISO 639: Siksika; use en.wiki preferred name ['bn'] = 'Bengali', -- MediaWiki returns Bangla ['ca-valencia'] = 'Balensiyano', -- IETF variant of Catalan ['crh'] = 'Tartaros ng Krimea', -- synonymous with Crimean Turkish (return value from {{#language:crh|en}}) ['ilo'] = 'Ilokano', -- MediaWiki/IANA/ISO 639: Iloko; use en.wiki preferred name ['ksh'] = 'Kölsch', -- MediaWiki: Colognian; use IANA/ISO 639 preferred name ['ksh-x-colog'] = 'Kölsch', -- override MediaWiki ksh; no IANA/ISO 639 code for Colognian; IETF private code created at Module:Lang/data ['mis-x-ripuar'] = 'Ripuwariyo', -- override MediaWiki ksh; no IANA/ISO 639 code for Ripuarian; IETF private code created at Module:Lang/data ['nan-tw'] = 'Hokkien ng Taiwan', -- make room for MediaWiki/IANA/ISO 639 nan: Min Nan Chinese and support en.wiki preferred name -- CLDR not translated in Tagalog so we remap and translate here ['ar'] = 'Arabe', ['cs'] = 'Tseko', ['da'] = 'Danes', ['de'] = 'Aleman', ['en'] = 'Ingles', ['el'] = 'Griyego', ['es'] = 'Kastila', ['et'] = 'Estonyo', ['fa'] = 'Persyano', ['fi'] = 'Pinlandes', ['fr'] = 'Pranses', ['gl'] = 'Galego', ['he'] = 'Ebreo', ['hr'] = 'Kroato', ['hu'] = 'Unggaro', ['id'] = 'Indones', ['is'] = 'Islandes', ['it'] = 'Italyano', ['ja'] = 'Hapones', ['ka'] = 'Heorhiyano', ['ko'] = 'Koreano', ['my'] = 'Birmano', ['nl'] = 'Olandes', ['nb'] = 'Noruwegong Bokmål', ['no'] = 'Noruwego', ['pl'] = 'Polako', ['pt'] = 'Portuges', ['ro'] = 'Rumano', ['ru'] = 'Ruso', ['sk'] = 'Eslobako', ['sl'] = 'Eslobeno', ['sq'] = 'Albanes', ['sr'] = 'Serbiyo', ['sv'] = 'Suweko', ['tr'] = 'Turko', ['uk'] = 'Ukranyo', ['vi'] = 'Biyetnames', ['zh'] = 'Tsino', } local lang_name_remap = { -- used for |language= ['alemannisch'] = {'Alemang Swiso', 'gsw'}, -- not an ISO or IANA language name; MediaWiki uses 'als' as a subdomain name for Alemannic Wikipedia: als.wikipedia.org ['bangla'] = {'Bengali', 'bn'}, -- MediaWiki returns Bangla (the endonym) but we want Bengali (the exonym); here we remap ['bengali'] = {'Bengali', 'bn'}, -- MediaWiki doesn't use exonym so here we provide correct language name and 639-1 code ['bhojpuri'] = {'Bhojpuri', 'bho'}, -- MediaWiki uses 'bh' as a subdomain name for Bhojpuri Wikipedia: bh.wikipedia.org ['bihari'] = {'Bihari', 'bh'}, -- MediaWiki replaces 'Bihari' with 'Bhojpuri' so 'Bihari' cannot be found ['blackfoot'] = {'Blackfoot', 'bla'}, -- MediaWiki/IANA/ISO 639: Siksika; use en.wiki preferred name ['colognian'] = {'Kölsch', 'ksh-x-colog'}, -- MediaWiki preferred name for ksh ['crimean tatar'] = {'Tartaros ng Krimea', 'crh'}, -- MediaWiki uses 'crh' as a subdomain name for Crimean Tatar Wikipedia: crh.wikipedia.org ['ilocano'] = {'Ilokano', 'ilo'}, -- MediaWiki/IANA/ISO 639: Iloko; use en.wiki preferred name ['kolsch'] = {'Kölsch', 'ksh'}, -- use IANA/ISO 639 preferred name (use o instead of ö) ['kölsch'] = {'Kölsch', 'ksh'}, -- use IANA/ISO 639 preferred name ['ripuarian'] = {'Ripuwariyo', 'mis-x-ripuar'}, -- group of dialects; no code in MediaWiki or in IANA/ISO 639 -- ['siksika'] = {'Siksika', 'bla'}, -- MediaWiki/IANA/ISO 639 preferred name: Siksika ['taiwanese hokkien'] = {'Hokkien ng Taiwan', 'nan-TW'}, -- make room for MediaWiki/IANA/ISO 639 nan: Min Nan Chinese ['tosk albanian'] = {'Albanes na Tosk', 'als'}, -- MediaWiki replaces 'Tosk Albanian' with 'Alemannisch' so 'Tosk Albanian' cannot be found ['valencian'] = {'Balensiyano', 'ca'}, -- variant of Catalan; categorizes as Catalan -- CLDR not translated in Tagalog so we remap and translate here ['aleman'] = {'Aleman', 'de'}, ['german'] = {'Aleman', 'de'}, ['albanes'] = {'Albanes', 'sq'}, ['albanian'] = {'Albanes', 'sq'}, ['arabe'] = {'Arabe', 'ar'}, ['arabic'] = {'Arabe', 'ar'}, ['biyetnames'] = {'Biyetnames', 'vi'}, ['vietnamese'] = {'Biyetnames', 'vi'}, ['birmano'] = {'Birmano', 'my'}, ['burmese'] = {'Birmano', 'my'}, ['tsino'] = {'Tsino', 'zh'}, ['chinese'] = {'Tsino', 'zh'}, ['islandes'] = {'Islandes', 'is'}, ['icelandic'] = {'Islandes', 'is'}, ['danes'] = {'Danes', 'da'}, ['danish'] = {'Danes', 'da'}, ['eslobako'] = {'Eslobako', 'sk'}, ['slovak'] = {'Eslobako', 'sk'}, ['eslobeno'] = {'Eslobeno', 'sl'}, ['slovene'] = {'Eslobeno', 'sl'}, ['slovenian'] = {'Eslobeno', 'sl'}, ['kastila'] = {'Kastila', 'es'}, ['espanyol'] = {'Kastila', 'es'}, ['spanish'] = {'Kastila', 'es'}, ['estonio'] = {'Estonio', 'et'}, ['estonian'] = {'Estonio', 'et'}, ['pinlandes'] = {'Pinlandes', 'fi'}, ['finnish'] = {'Finlandes', 'fi'}, ['heorhiyano'] = {'Heorhiyano', 'ka'}, ['georgian'] = {'Heorhiyano', 'ka'}, ['galego'] = {'Galego', 'gl'}, ['galician'] = {'Galego', 'gl'}, ['griyego'] = {'Griyego', 'el'}, ['greek'] = {'Griyego', 'el'}, ['hapon'] = {'Hapones', 'ja'}, ['hapones'] = {'Hapones', 'ja'}, ['japanese'] = {'Hapones', 'ja'}, ['ebreo'] = {'Ebreo', 'he'}, ['hebrew'] = {'Hebreo', 'he'}, ['unggaro'] = {'Unggaro', 'hu'}, ['hungarian'] = {'Unggaro', 'hu'}, ['indones'] = {'Indones', 'id'}, ['indonesian'] = {'Indones', 'id'}, ['ingles'] = {'Ingles', 'en'}, ['english'] = {'Ingles', 'en'}, ['italyano'] = {'Italyano', 'it'}, ['italian'] = {'Italyano', 'it'}, ['koreano'] = {'Koreano', 'ko'}, ['korean'] = {'Koreano', 'ko'}, ['kroato'] = {'Kroato', 'hr'}, ['croatian'] = {'Kroato', 'hr'}, ['noruwegong bokmål'] = {'Noruwegong Bokmål', 'nb'}, ['norwegian bokmål '] = {'Noruwegong Bokmål', 'nb'}, ['norwego'] = {'Noruwego', 'no'}, ['norwegian'] = {'Noruwego', 'no'}, ['olandes'] = {'Olandes', 'nl'}, ['dutch'] = {'Olandes', 'nl'}, ['persyano'] = {'Persyano', 'fa'}, ['persa'] = {'Persyano', 'fa'}, ['persian'] = {'Persyano', 'fa'}, ['polako'] = {'Polako', 'pl'}, ['polish'] = {'Polako', 'pl'}, ['portuges'] = {'Portuges', 'pt'}, ['portuguese'] = {'Portuges', 'pt'}, ['pranses'] = {'Pranses', 'fr'}, ['french'] = {'Pranses', 'fr'}, ['rumano'] = {'Rumano', 'ro'}, ['romanian'] = {'Rumano', 'ro'}, ['ruso'] = {'Ruso', 'ru'}, ['russian'] = {'Ruso', 'ru'}, ['serbiyo'] = {'Serbiyo', 'sr'}, ['serbian'] = {'Serbiyo', 'sr'}, ['suweko'] = {'Suweko', 'sv'}, ['swedish'] = {'Suweko', 'sv'}, ['taylandes'] = {'Thai', 'th'}, ['thai'] = {'Thai', 'th'}, ['tseko'] = {'Tseko', 'cs'}, ['czech'] = {'Tseko', 'cs'}, ['turko'] = {'Turko', 'tr'}, ['turkish'] = {'Turko', 'tr'}, ['ukranyo'] = {'Ukranyo', 'uk'}, ['ukrainian'] = {'Ukranyo', 'uk'}, } --[[---------------< P R O P E R T I E S _ C A T E G O R I E S >---------------- Properties categories. These are used for investigating qualities of citations. ]] local prop_cats = { ['foreign-lang-source'] = 'Sangguniang CS1 sa wikang $1 ($2)', -- |language= categories; $1 is foreign-language name, $2 is ISO639-1 code ['foreign-lang-source-2'] = 'Sangguniang CS1 sa wikang banyaga (ISO 639-2)|$1', -- |language= category; a cat for ISO639-2 languages; $1 is the ISO 639-2 code used as a sort key ['jul-greg-uncertainty'] = 'CS1: di sigurado kung Julian o Gregorian', -- probably temporary cat to identify scope of template with dates 1 October 1582 – 1 January 1926 ['local-lang-source'] = 'Sangguniang CS1 sa wikang $1 ($2)', -- |language= categories; $1 is local-language name, $2 is ISO639-1 code; not emitted when local_lang_cat_enable is false ['location-test'] = 'CS1 location test', ['long-vol'] = 'CS1: mahabang volume value', -- probably temporary cat to identify scope of |volume= values longer than 4 charachters ['script'] = 'CS1 na gumagamit ng sulat ng wikang $1 ($2)', -- |script-title=xx: has matching category; $1 is language name, $2 is ISO639-1 code ['tracked-param'] = 'CS1 tracked parameter: $1', -- $1 is base (enumerators removed) parameter name ['year-range-abbreviated'] = 'CS1: dinaglat na saklaw na taon', -- probably temporary cat to identify scope of |date=, |year= values using YYYY–YY form } --[[-------------------< T I T L E _ T Y P E S >-------------------------------- Here we map a template's CitationClass to TitleType (default values for |type= parameter) ]] local title_types = { ['AV-media-notes'] = 'Media notes', ['interview'] = 'Panayam', ['mailinglist'] = 'Mailing list', ['map'] = 'Mapa', ['podcast'] = 'Podcast', ['pressrelease'] = 'Press release', ['report'] = 'Ulat', ['speech'] = 'Talumpati', ['techreport'] = 'Teknikal na ulat', ['thesis'] = 'Tisis', } --[[===================<< E R R O R M E S S A G I N G >>====================== ]] --[[----------< E R R O R M E S S A G E S U P P L I M E N T S >------------- I18N for those messages that are supplemented with additional specific text that describes the reason for the error TODO: merge this with special_case_translations{}? ]] local err_msg_supl = { ['char'] = 'invalid character', -- |isbn=, |sbn= ['check'] = 'checksum', -- |isbn=, |sbn= ['flag'] = 'flag', -- |archive-url= ['form'] = 'invalid form', -- |isbn=, |sbn= ['group'] = 'invalid group id', -- |isbn= ['initials'] = 'initials', -- Vancouver ['invalid language code'] = 'invalid language code', -- |script-<param>= ['journal'] = 'journal', -- |bibcode= ['length'] = 'length', -- |isbn=, |bibcode=, |sbn= ['liveweb'] = 'liveweb', -- |archive-url= ['missing comma'] = 'nawawalang kuwit', -- Vancouver ['missing prefix'] = 'nawawalang unlapi', -- |script-<param>= ['missing title part'] = 'nawawalang bahagi ng pamagat', -- |script-<param>= ['name'] = 'pangalan', -- Vancouver ['non-Latin char'] = 'non-Latin character', -- Vancouver ['path'] = 'path', -- |archive-url= ['prefix'] = 'invalid prefix', -- |isbn= ['punctuation'] = 'bantas', -- Vancouver ['save'] = 'save command', -- |archive-url= ['suffix'] = 'hulapi', -- Vancouver ['timestamp'] = 'timestamp', -- |archive-url= ['unknown language code'] = 'unknown language code', -- |script-<param>= ['value'] = 'value', -- |bibcode= ['year'] = 'taon', -- |bibcode= } --[[--------------< E R R O R _ C O N D I T I O N S >--------------------------- Error condition table. This table has two sections: errors at the top, maintenance at the bottom. Maint 'messaging' does not have a 'message' (message=nil) The following contains a list of IDs for various error conditions defined in the code. For each ID, we specify a text message to display, an error category to include, and whether the error message should be wrapped as a hidden comment. Anchor changes require identical changes to matching anchor in Help:CS1 errors TODO: rename error_conditions{} to something more generic; create separate error and maint tables inside that? ]] local error_conditions = { err_accessdate_missing_url = { message = 'Kailangan ng <code class="cs1-code">&#124;access-date=</code> ang <code class="cs1-code">&#124;url=</code>', anchor = 'accessdate_missing_url', category = 'CS1 errors: access-date without URL', hidden = false }, err_apostrophe_markup = { message = 'Bawal ang italic o bold markup sa: <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'apostrophe_markup', category = 'CS1 errors: markup', hidden = false }, err_archive_missing_date = { message = 'Kailangan ng <code class="cs1-code">&#124;archive-url=</code> ang <code class="cs1-code">&#124;archive-date=</code>', anchor = 'archive_missing_date', category = 'CS1 errors: archive-url', hidden = false }, err_archive_missing_url = { message = 'Kailangan ng <code class="cs1-code">&#124;archive-url=</code> ang <code class="cs1-code">&#124;url=</code>', anchor = 'archive_missing_url', category = 'CS1 errors: archive-url', hidden = false }, err_archive_url = { message = 'Malformed ang <code class="cs1-code">&#124;archive-url=</code>: $1', -- $1 is error message detail anchor = 'archive_url', category = 'CS1 errors: archive-url', hidden = false }, err_arxiv_missing = { message = 'Kailangang ang <code class="cs1-code">&#124;arxiv=</code>', anchor = 'arxiv_missing', category = 'CS1 errors: arXiv', -- same as bad arxiv hidden = false }, err_asintld_missing_asin = { message = 'Kailangan ng <code class="cs1-code">&#124;$1=</code> ang <code class="cs1-code">&#124;asin=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'asintld_missing_asin', category = 'CS1 errors: ASIN TLD', hidden = false }, err_bad_arxiv = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;arxiv=</code> value', anchor = 'bad_arxiv', category = 'CS1 errors: arXiv', hidden = false }, err_bad_asin = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;asin=</code> value', anchor = 'bad_asin', category ='CS1 errors: ASIN', hidden = false }, err_bad_asin_tld = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;asin-tld=</code> value', anchor = 'bad_asin_tld', category ='CS1 errors: ASIN TLD', hidden = false }, err_bad_bibcode = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;bibcode=</code> $1', -- $1 is error message detail anchor = 'bad_bibcode', category = 'CS1 errors: bibcode', hidden = false }, err_bad_biorxiv = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;biorxiv=</code> value', anchor = 'bad_biorxiv', category = 'CS1 errors: bioRxiv', hidden = false }, err_bad_citeseerx = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;citeseerx=</code> value', anchor = 'bad_citeseerx', category = 'CS1 errors: citeseerx', hidden = false }, err_bad_date = { message = 'Pakitingnan ang mga petsa sa: $1', -- $1 is a parameter name list anchor = 'bad_date', category = 'CS1 errors: dates', hidden = false }, err_bad_doi = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;doi=</code> value', anchor = 'bad_doi', category = 'CS1 errors: DOI', hidden = false }, err_bad_hdl = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;hdl=</code> value', anchor = 'bad_hdl', category = 'CS1 errors: HDL', hidden = false }, err_bad_isbn = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;isbn=</code> value: $1', -- $1 is error message detail anchor = 'bad_isbn', category = 'CS1 errors: ISBN', hidden = false }, err_bad_ismn = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;ismn=</code> value', anchor = 'bad_ismn', category = 'CS1 errors: ISMN', hidden = false }, err_bad_issn = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;$1issn=</code> value', -- $1 is 'e' or '' for eissn or issn anchor = 'bad_issn', category = 'CS1 errors: ISSN', hidden = false }, err_bad_jfm = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;jfm=</code> value', anchor = 'bad_jfm', category = 'CS1 errors: JFM', hidden = false }, err_bad_jstor = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;jstor=</code> value', anchor = 'bad_jstor', category = 'CS1 errors: JSTOR', hidden = false }, err_bad_lccn = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;lccn=</code> value', anchor = 'bad_lccn', category = 'CS1 errors: LCCN', hidden = false }, err_bad_mr = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;mr=</code> value', anchor = 'bad_mr', category = 'CS1 errors: MR', hidden = false }, err_bad_oclc = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;oclc=</code> value', anchor = 'bad_oclc', category = 'CS1 errors: OCLC', hidden = false }, err_bad_ol = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;ol=</code> value', anchor = 'bad_ol', category = 'CS1 errors: OL', hidden = false }, err_bad_osti = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;osti=</code> value', anchor = 'bad_osti', category = 'CS1 errors: OSTI', hidden = false }, err_bad_paramlink = { -- for |title-link=, |author/editor/translator-link=, |series-link=, |episode-link= message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;$1=</code> value', -- $1 is parameter name anchor = 'bad_paramlink', category = 'CS1 errors: parameter link', hidden = false }, err_bad_pmc = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;pmc=</code> value', anchor = 'bad_pmc', category = 'CS1 errors: PMC', hidden = false }, err_bad_pmid = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;pmid=</code> value', anchor = 'bad_pmid', category = 'CS1 errors: PMID', hidden = false }, err_bad_rfc = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;rfc=</code> value', anchor = 'bad_rfc', category = 'CS1 errors: RFC', hidden = false }, err_bad_s2cid = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;s2cid=</code> value', anchor = 'bad_s2cid', category = 'CS1 errors: S2CID', hidden = false }, err_bad_sbn = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;sbn=</code> value: $1', -- $1 is error message detail anchor = 'bad_sbn', category = 'CS1 errors: SBN', hidden = false }, err_bad_ssrn = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;ssrn=</code> value', anchor = 'bad_ssrn', category = 'CS1 errors: SSRN', hidden = false }, err_bad_url = { message = 'Pakitingnan ang $1 value', -- $1 is parameter name anchor = 'bad_url', category = 'CS1 errors: URL', hidden = false }, err_bad_usenet_id = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;message-id=</code> value', anchor = 'bad_message_id', category = 'CS1 errors: message-id', hidden = false }, err_bad_zbl = { message = 'Pakitingnan ang <code class="cs1-code">&#124;zbl=</code> value', anchor = 'bad_zbl', category = 'CS1 errors: Zbl', hidden = false }, err_bare_url_missing_title = { message = 'Walang pamagat ang $1', -- $1 is parameter name anchor = 'bare_url_missing_title', category = 'CS1 errors: bare URL', hidden = false }, err_biorxiv_missing = { message = 'Kailangan ang <code class="cs1-code">&#124;biorxiv=</code>', anchor = 'biorxiv_missing', category = 'CS1 errors: bioRxiv', -- same as bad bioRxiv hidden = false }, err_chapter_ignored = { message = 'Binalewala ang <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'chapter_ignored', category = 'CS1 errors: chapter ignored', hidden = false }, err_citation_missing_title = { message = 'Nawawala o walang laman na <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'citation_missing_title', category = 'CS1 errors: missing title', hidden = false }, err_citeseerx_missing = { message = 'Kailangan ang <code class="cs1-code">&#124;citeseerx=</code>', anchor = 'citeseerx_missing', category = 'CS1 errors: citeseerx', -- same as bad citeseerx hidden = false }, err_cite_web_url = { -- this error applies to cite web and to cite podcast message = 'Nawawala o walang laman na <code class="cs1-code">&#124;url=</code>', anchor = 'cite_web_url', category = 'CS1 errors: requires URL', hidden = false }, err_class_ignored = { message = 'Binalewala ang <code class="cs1-code">&#124;class=</code>', anchor = 'class_ignored', category = 'CS1 errors: class', hidden = false }, err_contributor_ignored = { message = 'Binalewala ang <code class="cs1-code">&#124;contributor=</code>', anchor = 'contributor_ignored', category = 'CS1 errors: contributor', hidden = false }, err_contributor_missing_required_param = { message = 'Kailangan ng <code class="cs1-code">&#124;contributor=</code> ang <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'contributor_missing_required_param', category = 'CS1 errors: contributor', hidden = false }, err_deprecated_params = { message = 'Ginagamit ng cite ang deprecated na parameter na <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'deprecated_params', category = 'CS1 errors: deprecated parameters', hidden = false }, err_disp_name = { message = 'Invalid <code class="cs1-code">&#124;$1=$2</code>', -- $1 is parameter name; $2 is the assigned value anchor = 'disp_name', category = 'CS1 errors: display-names', hidden = false, }, err_doibroken_missing_doi = { message = 'Kailangan ng <code class="cs1-code">&#124;$1=</code> ang <code class="cs1-code">&#124;doi=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'doibroken_missing_doi', category = 'CS1 errors: DOI', hidden = false }, err_embargo_missing_pmc = { message = 'Kailangan ng <code class="cs1-code">&#124;$1=</code> ang <code class="cs1-code">&#124;pmc=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'embargo_missing_pmc', category = 'CS1 errors: PMC embargo', hidden = false }, err_empty_citation = { message = 'Walang laman na citation', anchor = 'empty_citation', category = 'CS1 errors: empty citation', hidden = false }, err_etal = { message = 'Hayagang paggamit sa et al. sa: <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'explicit_et_al', category = 'CS1 errors: explicit use of et al.', hidden = false }, err_extra_text_edition = { message = 'may ekstrang text sa <code class="cs1-code">&#124;edition=</code>', anchor = 'extra_text_edition', category = 'CS1 errors: extra text: edition', hidden = false, }, err_extra_text_issue = { message = 'may ekstrang text sa <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'extra_text_issue', category = 'CS1 errors: extra text: issue', hidden = false, }, err_extra_text_pages = { message = 'may ekstrang text sa <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'extra_text_pages', category = 'CS1 errors: extra text: pages', hidden = false, }, err_extra_text_volume = { message = 'may ekstrang text sa <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'extra_text_volume', category = 'CS1 errors: extra text: volume', hidden = true, }, err_first_missing_last = { message = 'Ang <code class="cs1-code">&#124;$1=</code> ay nawawalan ng <code class="cs1-code">&#124;$2=</code>', -- $1 is first alias, $2 is matching last alias anchor = 'first_missing_last', category = 'CS1 errors: missing name', -- author, contributor, editor, interviewer, translator hidden = false }, err_format_missing_url = { message = 'Kailangan ng <code class="cs1-code">&#124;$1=</code> ang <code class="cs1-code">&#124;$2=</code>', -- $1 is format parameter $2 is url parameter anchor = 'format_missing_url', category = 'CS1 errors: format without URL', hidden = false }, err_generic_name = { message = 'Ang <code class="cs1-code">&#124;$1=</code> ay may generic na pangalan', -- $1 is parameter name anchor = 'generic_name', category = 'CS1 errors: generic name', hidden = false, }, err_generic_title = { message = 'Gumagamit ang cite ng generic na pamagat', anchor = 'generic_title', category = 'CS1 errors: generic title', hidden = false, }, err_invalid_param_val = { message = 'Invalid <code class="cs1-code">&#124;$1=$2</code>', -- $1 is parameter name $2 is parameter value anchor = 'invalid_param_val', category = 'CS1 errors: invalid parameter value', hidden = false }, err_invisible_char = { message = '$1 sa $2 sa posisyon $3', -- $1 is invisible char $2 is parameter name $3 is position number anchor = 'invisible_char', category = 'CS1 errors: invisible characters', hidden = false }, err_missing_name = { message = 'Nawawalang <code class="cs1-code">&#124;$1$2=</code>', -- $1 is modified NameList; $2 is enumerator anchor = 'missing_name', category = 'CS1 errors: missing name', -- author, contributor, editor, interviewer, translator hidden = false }, err_missing_periodical = { message = 'Kailangan ng cite $1 ang <code class="cs1-code">&#124;$2=</code>', -- $1 is cs1 template name; $2 is canonical periodical parameter name for cite $1 anchor = 'missing_periodical', category = 'CS1 errors: missing periodical', hidden = true }, err_missing_pipe = { message = 'Nawawalang pipe sa: <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'missing_pipe', category = 'CS1 errors: missing pipe', hidden = false }, err_param_access_requires_param = { message = 'Kailangan ng <code class="cs1-code">&#124;$1-access=</code> ang <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'param_access_requires_param', category = 'CS1 errors: param-access', hidden = false }, err_param_has_ext_link = { message = 'Kawing panlabas sa <code class="cs1-code">$1</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'param_has_ext_link', category = 'CS1 errors: external links', hidden = false }, err_parameter_ignored = { message = 'Binalewala ang unknown parameter na <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>', -- $1 is parameter name anchor = 'parameter_ignored', category = 'CS1 errors: unsupported parameter', hidden = false }, err_parameter_ignored_suggest = { message = 'Binalewala ang unknown parameter <code class="cs1-code">&#124;$1=</code> (mungkahi <code class="cs1-code">&#124;$2=</code>)', -- $1 is unknown parameter $2 is suggested parameter name anchor = 'parameter_ignored_suggest', category = 'CS1 errors: unsupported parameter', hidden = false }, err_redundant_parameters = { message = 'Umulit nang higit sa isa ang $1', -- $1 is error message detail anchor = 'redundant_parameters', category = 'CS1 errors: redundant parameter', hidden = false }, err_script_parameter = { message = 'Invalid <code class="cs1-code">&#124;$1=</code>: $2', -- $1 is parameter name $2 is script language code or error detail anchor = 'script_parameter', category = 'CS1 errors: script parameters', hidden = false }, err_ssrn_missing = { message = 'Kailangan ang <code class="cs1-code">&#124;ssrn=</code>', anchor = 'ssrn_missing', category = 'CS1 errors: SSRN', -- same as bad arxiv hidden = false }, err_text_ignored = { message = 'Binalewala ang "$1"', -- $1 is ignored text anchor = 'text_ignored', category = 'CS1 errors: unrecognized parameter', hidden = false }, err_trans_missing_title = { message = 'Kailangan ng <code class="cs1-code">&#124;trans-$1=</code> ang <code class="cs1-code">&#124;$1=</code> o <code class="cs1-code">&#124;script-$1=</code>', -- $1 is base parameter name anchor = 'trans_missing_title', category = 'CS1 errors: translated title', hidden = false }, err_param_unknown_empty = { message = 'May mga blangkong unknown parameter$1 ang cite: $2', -- $1 is 's' or empty space; $2 is emty unknown param list anchor = 'param_unknown_empty', category = 'CS1 errors: empty unknown parameters', hidden = false }, err_vancouver = { message = 'Vancouver style error: $1 in name $2', -- $1 is error detail, $2 is the nth name anchor = 'vancouver', category = 'CS1 errors: Vancouver style', hidden = false }, err_wikilink_in_url = { message = 'URL–wikilink conflict', -- uses ndash anchor = 'wikilink_in_url', category = 'CS1 errors: URL–wikilink conflict', -- uses ndash hidden = false }, --[[--------------------------< M A I N T >------------------------------------- maint messages do not have a message (message = nil); otherwise the structure is the same as error messages ]] maint_archived_copy = { message = nil, anchor = 'archived_copy', category = 'CS1 maint: archived copy as title', hidden = true, }, maint_authors = { message = nil, anchor = 'authors', category = 'CS1 maint: uses authors parameter', hidden = true, }, maint_bot_unknown = { message = nil, anchor = 'bot:_unknown', category = 'CS1 maint: bot: original URL status unknown', hidden = true, }, maint_date_auto_xlated = { -- date auto-translation not supported by en.wiki message = nil, anchor = 'date_auto_xlated', category = 'CS1 maint: date auto-translated', hidden = true, }, maint_date_format = { message = nil, anchor = 'date_format', category = 'CS1 maint: date format', hidden = true, }, maint_date_year = { message = nil, anchor = 'date_year', category = 'CS1 maint: date and year', hidden = true, }, maint_doi_ignore = { message = nil, anchor = 'doi_ignore', category = 'CS1 maint: ignored DOI errors', hidden = true, }, maint_doi_inactive = { message = nil, anchor = 'doi_inactive', category = 'CS1 maint: DOI inactive', hidden = true, }, maint_doi_inactive_dated = { message = nil, anchor = 'doi_inactive_dated', category = 'CS1 maint: DOI inactive as of $2$3$1', -- $1 is year, $2 is month-name or empty string, $3 is space or empty string hidden = true, }, maint_extra_punct = { message = nil, anchor = 'extra_punct', category = 'CS1 maint: extra punctuation', hidden = true, }, maint_isbn_ignore = { message = nil, anchor = 'ignore_isbn_err', category = 'CS1 maint: ignored ISBN errors', hidden = true, }, maint_issn_ignore = { message = nil, anchor = 'ignore_issn', category = 'CS1 maint: ignored ISSN errors', hidden = true, }, maint_jfm_format = { message = nil, anchor = 'jfm_format', category = 'CS1 maint: JFM format', hidden = true, }, maint_location = { message = nil, anchor = 'location', category = 'CS1 maint: location', hidden = true, }, maint_mr_format = { message = nil, anchor = 'mr_format', category = 'CS1 maint: MR format', hidden = true, }, maint_mult_names = { message = nil, anchor = 'mult_names', category = 'CS1 maint: multiple names: $1', -- $1 is '<name>s list'; gets value from special_case_translation table hidden = true, }, maint_numeric_names = { message = nil, anchor = 'numeric_names', category = 'CS1 maint: numeric names: $1', -- $1 is '<name>s list'; gets value from special_case_translation table hidden = true, }, maint_others = { message = nil, anchor = 'others', category = 'CS1 maint: others', hidden = true, }, maint_others_avm = { message = nil, anchor = 'others_avm', category = 'CS1 maint: others in cite AV media (notes)', hidden = true, }, maint_pmc_embargo = { message = nil, anchor = 'embargo', category = 'CS1 maint: PMC embargo expired', hidden = true, }, maint_pmc_format = { message = nil, anchor = 'pmc_format', category = 'CS1 maint: PMC format', hidden = true, }, maint_postscript = { message = nil, anchor = 'postscript', category = 'CS1 maint: postscript', hidden = true, }, maint_ref_duplicates_default = { message = nil, anchor = 'ref_default', category = 'CS1 maint: ref duplicates default', hidden = true, }, maint_unfit = { message = nil, anchor = 'unfit', category = 'CS1 maint: unfit URL', hidden = true, }, maint_unknown_lang = { message = nil, anchor = 'unknown_lang', category = 'CS1 maint: unrecognized language', hidden = true, }, maint_untitled = { message = nil, anchor = 'untitled', category = 'CS1 maint: untitled periodical', hidden = true, }, maint_url_status = { message = nil, anchor = 'url_status', category = 'CS1 maint: url-status', hidden = true, }, maint_zbl = { message = nil, anchor = 'zbl', category = 'CS1 maint: Zbl', hidden = true, }, } --[[--------------------------< I D _ H A N D L E R S >-------------------------------------------------------- The following contains a list of values for various defined identifiers. For each identifier we specify a variety of information necessary to properly render the identifier in the citation. parameters: a list of parameter aliases for this identifier; first in the list is the canonical form link: Wikipedia article name redirect: a local redirect to a local Wikipedia article name; at en.wiki, 'ISBN (identifier)' is a redirect to 'International Standard Book Number' q: Wikidata q number for the identifier label: the label preceeding the identifier; label is linked to a Wikipedia article (in this order): redirect from id_handlers['<id>'].redirect when use_identifier_redirects is true Wikidata-supplied article name for the local wiki from id_handlers['<id>'].q local article name from id_handlers['<id>'].link prefix: the first part of a URL that will be concatenated with a second part which usually contains the identifier suffix: optional third part to be added after the identifier encode: true if URI should be percent-encoded; otherwise false COinS: identifier link or keyword for use in COinS: for identifiers registered at info-uri.info use: info:.... where '...' is the appropriate identifier label for identifiers that have COinS keywords, use the keyword: rft.isbn, rft.issn, rft.eissn for |asin= and |ol=, which require assembly, use the keyword: url for others make a URL using the value in prefix/suffix and #label, use the keyword: pre (not checked; any text other than 'info', 'rft', or 'url' works here) set to nil to leave the identifier out of the COinS separator: character or text between label and the identifier in the rendered citation id_limit: for those identifiers with established limits, this property holds the upper limit access: use this parameter to set the access level for all instances of this identifier. the value must be a valid access level for an identifier (see ['id-access'] in this file). custom_access: to enable custom access level for an identifier, set this parameter to the parameter that should control it (normally 'id-access') ]] local id_handlers = { ['ARXIV'] = { parameters = {'arxiv', 'eprint'}, link = 'arXiv', redirect = 'arXiv (identifier)', q = 'Q118398', label = 'arXiv', prefix = '//arxiv.org/abs/', -- protocol-relative tested 2013-09-04 encode = false, COinS = 'info:arxiv', separator = ':', access = 'free', -- free to read }, ['ASIN'] = { parameters = { 'asin', 'ASIN' }, link = 'Amazon Standard Identification Number', redirect = 'ASIN (identifier)', q = 'Q1753278', label = 'ASIN', prefix = '//www.amazon.', COinS = 'url', separator = '&nbsp;', encode = false; }, ['BIBCODE'] = { parameters = {'bibcode'}, link = 'Bibcode', redirect = 'Bibcode (identifier)', q = 'Q25754', label = 'Bibcode', prefix = 'https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/', encode = false, COinS = 'info:bibcode', separator = ':', custom_access = 'bibcode-access', }, ['BIORXIV'] = { parameters = {'biorxiv'}, link = 'bioRxiv', redirect = 'bioRxiv (identifier)', q = 'Q19835482', label = 'bioRxiv', prefix = '//doi.org/', COinS = 'pre', -- use prefix value access = 'free', -- free to read encode = true, separator = '&nbsp;', }, ['CITESEERX'] = { parameters = {'citeseerx'}, link = 'CiteSeerX', redirect = 'CiteSeerX (identifier)', q = 'Q2715061', label = 'CiteSeerX', prefix = '//citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/summary?doi=', COinS = 'pre', -- use prefix value access = 'free', -- free to read encode = true, separator = '&nbsp;', }, ['DOI'] = { -- Used by InternetArchiveBot parameters = { 'doi', 'DOI'}, link = 'Digital object identifier', redirect = 'doi (identifier)', q = 'Q25670', label = 'doi', prefix = '//doi.org/', COinS = 'info:doi', separator = ':', encode = true, custom_access = 'doi-access', }, ['EISSN'] = { parameters = {'eissn', 'EISSN'}, link = 'International Standard Serial Number#Electronic ISSN', redirect = 'eISSN (identifier)', q = 'Q46339674', label = 'eISSN', prefix = '//www.worldcat.org/issn/', COinS = 'rft.eissn', encode = false, separator = '&nbsp;', }, ['HDL'] = { parameters = { 'hdl', 'HDL' }, link = 'Handle System', redirect = 'hdl (identifier)', q = 'Q3126718', label = 'hdl', prefix = '//hdl.handle.net/', COinS = 'info:hdl', separator = ':', encode = true, custom_access = 'hdl-access', }, ['ISBN'] = { -- Used by InternetArchiveBot parameters = {'isbn', 'ISBN'}, link = 'International Standard Book Number', redirect = 'ISBN (identifier)', q = 'Q33057', label = 'ISBN', prefix = 'Special:BookSources/', COinS = 'rft.isbn', separator = '&nbsp;', }, ['ISMN'] = { parameters = {'ismn', 'ISMN'}, link = 'International Standard Music Number', redirect = 'ISMN (identifier)', q = 'Q1666938', label = 'ISMN', prefix = '', -- not currently used; COinS = nil, -- nil because we can't use pre or rft or info: separator = '&nbsp;', }, ['ISSN'] = { parameters = {'issn', 'ISSN'}, link = 'International Standard Serial Number', redirect = 'ISSN (identifier)', q = 'Q131276', label = 'ISSN', prefix = '//www.worldcat.org/issn/', COinS = 'rft.issn', encode = false, separator = '&nbsp;', }, ['JFM'] = { parameters = {'jfm', 'JFM'}, link = 'Jahrbuch über die Fortschritte der Mathematik', redirect = 'JFM (identifier)', q = '', label = 'JFM', prefix = '//zbmath.org/?format=complete&q=an:', COinS = 'pre', -- use prefix value encode = true, separator = '&nbsp;', }, ['JSTOR'] = { parameters = {'jstor', 'JSTOR'}, link = 'JSTOR', redirect = 'JSTOR (identifier)', q = 'Q1420342', label = 'JSTOR', prefix = '//www.jstor.org/stable/', -- protocol-relative tested 2013-09-04 COinS = 'pre', -- use prefix value encode = false, separator = '&nbsp;', custom_access = 'jstor-access', }, ['LCCN'] = { parameters = {'lccn', 'LCCN'}, link = 'Library of Congress Control Number', redirect = 'LCCN (identifier)', q = 'Q620946', label = 'LCCN', prefix = '//lccn.loc.gov/', -- protocol-relative tested 2015-12-28 COinS = 'info:lccn', encode = false, separator = '&nbsp;', }, ['MR'] = { parameters = {'mr', 'MR'}, link = 'Mathematical Reviews', redirect = 'MR (identifier)', q = 'Q211172', label = 'MR', prefix = '//www.ams.org/mathscinet-getitem?mr=', -- protocol-relative tested 2013-09-04 COinS = 'pre', -- use prefix value encode = true, separator = '&nbsp;', }, ['OCLC'] = { parameters = {'oclc', 'OCLC'}, link = 'OCLC', redirect = 'OCLC (identifier)', q = 'Q190593', label = 'OCLC', prefix = '//www.worldcat.org/oclc/', COinS = 'info:oclcnum', encode = true, separator = '&nbsp;', id_limit = 9999999999, -- 10-digits }, ['OL'] = { parameters = { 'ol', 'OL' }, link = 'Open Library', redirect = 'OL (identifier)', q = 'Q1201876', label = 'OL', prefix = '//openlibrary.org/', COinS = 'url', separator = '&nbsp;', encode = true, custom_access = 'ol-access', }, ['OSTI'] = { parameters = {'osti', 'OSTI'}, link = 'Office of Scientific and Technical Information', redirect = 'OSTI (identifier)', q = 'Q2015776', label = 'OSTI', prefix = '//www.osti.gov/biblio/', -- protocol-relative tested 2018-09-12 COinS = 'pre', -- use prefix value encode = true, separator = '&nbsp;', id_limit = 23000000, custom_access = 'osti-access', }, ['PMC'] = { parameters = {'pmc', 'PMC'}, link = 'PubMed Central', redirect = 'PMC (identifier)', q = 'Q229883', label = 'PMC', prefix = '//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC', suffix = '', COinS = 'pre', -- use prefix value encode = true, separator = '&nbsp;', id_limit = 9100000, access = 'free', -- free to read }, ['PMID'] = { parameters = {'pmid', 'PMID'}, link = 'PubMed Identifier', redirect = 'PMID (identifier)', q = 'Q2082879', label = 'PMID', prefix = '//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/', COinS = 'info:pmid', encode = false, separator = '&nbsp;', id_limit = 35400000, }, ['RFC'] = { parameters = {'rfc', 'RFC'}, link = 'Request for Comments', redirect = 'RFC (identifier)', q = 'Q212971', label = 'RFC', prefix = '//tools.ietf.org/html/rfc', COinS = 'pre', -- use prefix value encode = false, separator = '&nbsp;', id_limit = 9300, access = 'free', -- free to read }, ['SBN'] = { parameters = {'sbn', 'SBN'}, link = 'Standard Book Number', -- redirect to International_Standard_Book_Number#History redirect = 'SBN (identifier)', label = 'SBN', prefix = 'Special:BookSources/0-', -- prefix has leading zero necessary to make 9-digit sbn a 10-digit isbn COinS = nil, -- nil because we can't use pre or rft or info: separator = '&nbsp;', }, ['SSRN'] = { parameters = {'ssrn', 'SSRN'}, link = 'Social Science Research Network', redirect = 'SSRN (identifier)', q = 'Q7550801', label = 'SSRN', prefix = '//ssrn.com/abstract=', -- protocol-relative tested 2013-09-04 COinS = 'pre', -- use prefix value encode = true, separator = '&nbsp;', id_limit = 4100000, custom_access = 'ssrn-access', }, ['S2CID'] = { parameters = {'s2cid', 'S2CID'}, link = 'Semantic Scholar', redirect = 'S2CID (identifier)', q = 'Q22908627', label = 'S2CID', prefix = 'https://api.semanticscholar.org/CorpusID:', COinS = 'pre', -- use prefix value encode = false, separator = '&nbsp;', id_limit = 250000000, custom_access = 's2cid-access', }, ['USENETID'] = { parameters = {'message-id'}, link = 'Usenet', redirect = 'Usenet (identifier)', q = 'Q193162', label = 'Usenet:', prefix = 'news:', encode = false, COinS = 'pre', -- use prefix value separator = '&nbsp;', }, ['ZBL'] = { parameters = {'zbl', 'ZBL' }, link = 'Zentralblatt MATH', redirect = 'Zbl (identifier)', q = 'Q190269', label = 'Zbl', prefix = '//zbmath.org/?format=complete&q=an:', COinS = 'pre', -- use prefix value encode = true, separator = '&nbsp;', }, } --[[--------------------------< E X P O R T S >--------------------------------- ]] return { use_identifier_redirects = true, -- when true use redirect name for identifier label links; always true at en.wiki local_lang_cat_enable = false; -- when true categorizes pages where |language=<local wiki's language>; always false at en.wiki date_name_auto_xlate_enable = false; -- when true translates English month-names to the local-wiki's language month names; always false at en.wiki date_digit_auto_xlate_enable = false; -- when true translates Western date digit to the local-wiki's language digits (date_names['local_digits']); always false at en.wiki global_df = get_date_format (), -- tables and variables created when this module is loaded punct_skip = build_skip_table (punct_skip, punct_meta_params), url_skip = build_skip_table (url_skip, url_meta_params), aliases = aliases, special_case_translation = special_case_translation, date_names = date_names, err_msg_supl = err_msg_supl, error_conditions = error_conditions, editor_markup_patterns = editor_markup_patterns, et_al_patterns = et_al_patterns, id_handlers = id_handlers, keywords_lists = keywords_lists, keywords_xlate = keywords_xlate, stripmarkers=stripmarkers, invisible_chars = invisible_chars, invisible_defs = invisible_defs, indic_script = indic_script, emoji = emoji, local_lang_cat_enable = local_lang_cat_enable, maint_cats = maint_cats, messages = messages, presentation = presentation, prop_cats = prop_cats, script_lang_codes = script_lang_codes, lang_code_remap = lang_code_remap, lang_name_remap = lang_name_remap, this_wiki_code = this_wiki_code, title_types = title_types, uncategorized_namespaces = uncategorized_namespaces, uncategorized_subpages = uncategorized_subpages, templates_using_volume = templates_using_volume, templates_using_issue = templates_using_issue, templates_not_using_page = templates_not_using_page, vol_iss_pg_patterns = vol_iss_pg_patterns, inter_wiki_map = inter_wiki_map, mw_languages_by_tag_t = mw_languages_by_tag_t, mw_languages_by_name_t = mw_languages_by_name_t, citation_class_map_t = citation_class_map_t, } nshxd7bumdjjglxincb9vuv0d4e81tj Wikang Yem 0 260029 1962701 1578423 2022-08-13T09:58:35Z 49.186.108.48 Fixed typo wikitext text/x-wiki {{Infobox language |name=Yem |nativename=Yemsa |states=[[Ethiopia]] |region=[[Oromia Region]] & [[Southern Nations, Nationalities, and People's Region|SNNPR]] |speakers={{sigfig|92200|2}} |ref=<ref>[http://www.csa.gov.et/index.php?option=com_rubberdoc&view=doc&id=264&format=raw&Itemid=521 Ethiopia 2007 Census]</ref> |date=2007 census |familycolor=Afro-Asiatic |fam2=[[Omotic languages|Omotic]] |fam3=[[North Omotic languages|North]] |dia1=Fuga |script=[[Ethiopic script|Ethiopic]], [[Latin script|Latin]] |iso3=jnj |glotto=yems1235 |glottorefname=Yemsa }} Ang '''Yemsa''' ay isang wikang sinasalita sa [[Ethiopia]]. {{stub|Wika|Ethiopia}} [[Kaurian:Mga wika ng Ethiopia]] 5nt4gadjnn2kf32sq0cway75jowzrvv Iguanodon 0 263199 1962707 1614751 2022-08-13T11:42:11Z SquidwardTentacools 123247 Updated grammar wikitext text/x-wiki {{automatic taxobox | name = ''Iguanodon'' | fossil_range = [[Early Cretaceous]], {{Fossil range|126|125}} | image = Iguanodon_de_Bernissart_IRSNB_01.JPG | image_width = 250px | image_caption = ''Iguanodon bernissartensis'' | taxon = Iguanodon | authority = [[Gideon Mantell|Mantell]], 1825 | type_species = '''''Iguanodon bernissartensis''''' | type_species_authority = [[George Albert Boulenger|Boulenger]], 1881 | subdivision_ranks = [[Species]] | subdivision = †''I. bernissartensis'' <small>Boulenger, 1881</small><br> †''I. galvensis'' <small>Verdú ''et al.'', 2015</small> †''I. ottingeri''? <small>[[Peter Galton|Galton]] & [[James A. Jensen|Jensen]], 1979</small> | synonyms = ''[[Delapparentia|Delapparentia turolensis]]'' <small>Ruiz-Omeñaca, 2011</small><br> ''Iguanosaurus''? <small>Ritgen, 1828</small><br> ''Hikanodon''? <small>Keferstein, 1834</small> }} Ang '''''Iguanodon''''' (nangangahulugang "ngiping [[Iguana iguana|iguana]]") ay isang genus ng [[ornithopod]] na [[dinosauro]] noong [[Panahong Kretaseyoso]]. Nanirahan ito sa [[Europa]], [[Hilagang Amerika]], [[Aprika]] at [[Asya]] higit 125 milyong taon na ang nakalilipas<ref>Norman, David B. 2004. "Basal Iguanodontia". In Weishampel D.B., Dodson P., and Osmólska H. (eds) ''The Dinosauria''. 2nd ed, Berkeley: University of California Press. pp413–437 ISBN 0-520-24209-2</ref>. Ang pananaliksik sa unang bahagi ng ika-21 siglo ay nagpahiwatig na mayroon lamang isang mahusay na napatunayang species; ang I. bernissartensis ng [[Belhika]], [[Espanya]], at posibleng sa ibang lugar sa Europa<ref>Carpenter, K.; Ishida, Y. (2010). "Early and "Middle" Cretaceous Iguanodonts in Time and Space". ''Journal of Iberian Geology''. 36 (2): 145–164.</ref>. Ang Iguanodon ay malalaking hayop ngunit kumakain lamang ng mga halaman. Ang ilang mga natatanging tampok ay kinabibilangan ng isang mahabang matalas na kuko sa hinlalaki, posibleng ginagamit para sa pagtatanggol laban sa mga mandaragit, at isang mahabang ikalimang daliri na maaaring kumuha ng pagkain. ==Mga sanggunian== <references/> {{stub}} [[Kategorya:Ornithopoda]] j6hk9hatqo0a2dilk9app4ov6mslfiq Kalayaan sa panorama 0 290917 1962663 1962492 2022-08-13T06:58:59Z GinawaSaHapon 102500 wikitext text/x-wiki {{Good article}}{{hatnote|Para sa gabay hinggil sa paggamit ng mga larawan sa Wikipedia sa ilalim ng mga tadhanang "kalayaan sa panorama", pakitingnan ang [[c:Commons:Freedom of panorama]].}} [[Talaksan:Image demonstrating freedom of panorama.jpg|thumb|Isang larawan na nagpapakita ng mga [[eskultura]] ni Sergej Alexander Dott, tinawag na ''Himmelsblumen'' at ginawa noong 2003, na matatagpuan malapit sa estasyong [[Gleisdreieck (Berlin U-Bahn)|Gleisdreieck]] ng [[Berlin U-Bahn|metro]] ng [[Berlin]], Alemanya. Angkop sa mga probisyon ng kalayaan sa panorama sa bansa ang paglathala nito sa pamamagitan ng malayang lisensiya.]] [[Talaksan:Two Statues Gugulethu Seven Memorial Redux.png|thumb|right|Walang kalayaan sa panorama sa [[Timog Aprika]], kaya kinakailangang sensurin ang estatwang ito dahil sakop ito ng mahigpit na kahulugan ng batas ng karapatang-ari sa bansa.]] Ang '''kalayaan sa panorama''' ({{lang-en|freedom of panorama}}, dinaglat na '''FOP''') ay isang tadhana sa mga batas ng [[karapatang-ari]] ng maraming mga hurisdiksiyon na nagpapahintulot sa pagkuha ng mga [[retrato]] at [[bidyo]] at paglikha ng ibang mga larawan (tulad ng mga [[pinta]]) ng mga [[gusali]] at kung minsan mga [[lilok]] at ibang mga gawang sining na palagiang matatagpuan sa isang [[pampublikong lugar]] nang hindi lumalabag sa anumang karapatang-sipi na maaaring manatili sa gayong mga gawa, at ang paglalathala ng gayong mga larawan.<ref name="seiler">Seiler, D.: ''[http://www.fotorecht.de/publikationen/hundertwasserhaus3.html Gebäudefotografie in der EU – Neues vom Hundertwasserhaus] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930160856/http://www.fotorecht.de/publikationen/hundertwasserhaus3.html |date=2007-09-30 }}'', in ''Photopresse'' 1/2 (2006), p.&nbsp;16. URL last accessed 2007-09-20.</ref><ref name=DulongDeRosnay>{{Cite journal|last=Rosnay|first=Mélanie Dulong de|last2=Langlais|first2=Pierre-Carl|date=2017-02-16|title=Public artworks and the freedom of panorama controversy: a case of Wikimedia influence|url=https://policyreview.info/articles/analysis/public-artworks-and-freedom-panorama-controversy-case-wikimedia-influence|journal=Internet Policy Review|volume=6|issue=1|issn=2197-6775|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180118012615/https://policyreview.info/articles/analysis/public-artworks-and-freedom-panorama-controversy-case-wikimedia-influence|archivedate=2018-01-18|df=}}</ref> Nililimitahan ng mga batas o kaso ng batas ng kalayaan sa panorama ang mga mayhawak ng karapatang-sipi sa paggawa ng ligal na hakbang dahil sa paglabag ng karapatang-sipi laban sa mga tagalikha o tagapamahagi ng gayong mga larawan. Isa itong kataliwasan sa karaniwang alituntunin na ang mayhawak ng karapatang-sipi ay may tanging karapatan sa pagbibigay ng kapangyarihan sa paglikha at pamamahagi ng mga [[hinangong likha]] (''derivative works''). Hango ang parirala sa salitang [[Wikang Aleman|Aleman]] na ''{{lang|de|Panoramafreiheit}}'' ("kalayaan sa panorama" o "''panorama freedom''" sa Ingles). ==Mga pinagmulan== Ipinagbawal nang husto ang potograpiya at ibang mga paraan ng pagsasalarawan ng pampublikong espasyo noong nakaraan, sa mga kadahilanang hindi kaugnay sa karapatan ng mga manlilikha ng pampublikong mga obra. Ipinagbawal ng Pransiya ang gayong mga gawain noong ika-19 na dantaon para sa pagtatanggol ng pribasidad. Sinimulang ipagbawal ng Italya ang pagsasalarawan ng mga pook arkeolohiko noong ika-18 dantaon, kahit na nasa pampublikong mga lugar ang mga pook na ito, bilang proteksiyon sa kanilang pamanang pangkalinangan.<ref name=DulongDeRosnay/> Nagsimula ang kaisipan ng kalayaan sa panorama noong ika-19 na dantaon sa Alemanya. Ipinakilala ng [[Kaharian ng Bavaria]] noong 1840 ang isang kahalintulad na eksepsyon para sa piktorikong mga paglalarawan ng "mga likha ng sining at arkitektura sa panlabas na mga anyo ng mga ito" sa pampublikong mga espasyo. Nilayon nitong bawasan ang kaestriktuhan ng bagong mga patakarang pangkarapatang-sipi sa [[Konpederasyong Aleman]] na ipinagbawal ang mga pagsisipi, maliban sa "mekanikal na mga pagsisipi." Tumulad kalaunan ang ibang mga estadong bahagi ng konpederasyon, at noong 1876 tuluyan nang ipinatupad ng parlamento ng Alemanya ang karapatang ligal na ito sa buong konpederasyon.<ref name=DulongDeRosnay/> ==Katayuan sa iba-ibang mga bansa== Maraming mga bansa ang may kahalintulad na mga tadhanang nililimitahan ang saklaw ng batas ng karapatang-ari upang malinaw na payagan ang mga retratong nagpapakita ng mga tanawin ng pampublikong mga lugar o tanawing kinunan mula sa pampublikong mga lugar. Ngunit magkaiba ang kahulugan ng mga bansa hinggil sa prinsipyong kalayaan sa panorama.<ref name="seiler"/> [[Talaksan:Freedom of Panorama world map.svg|thumb|none|650px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa buong daigdig para sa mga larawang ginagamit sa mga layuning pangkomersiyo.]] [[Talaksan:Tallest Buildings in the World 2020 whether or not FoP.png|thumb|none|650px|Sampung pinakamatayog na mga gusali sa mundo noong 2020, at ang katayuan ng kalayaan sa panorama ng mga bansang kinaroroonan ng mga ito: [[Talaksan:SemiPD-icon.svg|30px]] – mayroong kalayaan sa panorama ([[Tsina]], [[Taiwan]], [[Estados Unidos]]) [[Talaksan:Red copyright.svg|30px]] – walang kalayaan sa panorama ([[Saudi Arabia]], [[Timog Korea]], [[United Arab Emirates]])]] ===Pilipinas=== Nakasaad sa Seksiyong 172 ng Kodigo ng Ari-Ariang Intelektuwal ng Pilipinas (''Intellectual Property Code of the Philippines'' o Batas Republika Blg. 8293), nakapamagat na "''Literary and Artistic Works''", na protektado ng karapatang-sipi ang mga "likhang sining", tulad ng arkitektura at eskultura. Walang anumang probisyon ng kalayaan sa panorama sa Seksiyong 184 ("''Limitations on Copyright''") na nagtatala ng mga gawaing hindi itinuturing na paglabag sa karapatang-sipi ng mga gumawa o nagdisenyo ng mga gusali, eskultura, atbp. mga obra, ngunit nagbibigay ang probisyong (d) ng kataliwasan sa karapatang-sipi kung ang reproduksiyon ng "mga gawang pampanitikan, pansiyentipiko, at pansining" ay "bilang bahagi ng pag-ulat ng kasalukuyang mga kaganapan sa pamamagitan ng potograpiya, sinematograpiya, o pamamahayag hanggang sa kinakailangang saklaw para sa layuning ito." Ang probisyong (e) naman ay nagbibigay ng probisyong [[patas na paggamit]] (''fair use'') sa pagsasali ng isang akda o gawa sa "isang publikasyon, brodkast, o ibang uri ng komunikasyon sa madla," kung para lamang sa layunin ng pagtuturo.<ref name=PHIpo>{{cite web |url=https://drive.google.com/file/d/0B2or2OrWYpIfN3BnNVNILUFjUmM/view?ts=58057027 |accessdate=3 Hunyo 2020 |title=Intellectual Property Code of the Philippines (Republic Act No. 8293) (2015 Edition) |publisher=Intellectual Property Office of the Philippines}}</ref> Kapuwa ay hindi itinuturing na malaya para sa [[Wikimedia Commons]], ang imbakan ng mga talaksang (''files'') nasa malayang mga lisensiya o pampublikong dominyo, tulad ng mga retratong ginagamit sa [[Wikipedia]]. Nakasanayan na ng pamunuan nito na [[:Commons:Category:Philippine FOP cases/deleted|magbura]] ng mga retratong ng bagong mga estruktura sa bansa, tulad ng mga gusali, lilok, bantayog, at memoryal.{{efn|''Halimbawang mga patunay sa mga pagbura:'' ganap na bagong mga estruktura - [[:Commons:Commons:Deletion requests/Files in Category:SM Mall of Asia|SM Mall of Asia]]; mga estrukturang nilikha o ginawa ng mga alagad ng sining na maaring buhay pa o pumanaw na ngunit hindi pa umaabot sa 50 taon ang nakararaan mula nang sila'y pumanaw - [[:Commons:Commons:Deletion requests/Files in Category:Oblation (University of the Philippines Diliman)|Oblation ng Unibersidad ng Pilipinas]] at [[:Commons:Deletion requests/Files in Category:SAF 44 Mamasapano clash (Special Action Force Monument, Angeles City, Pampanga)|Bantayog ng SAF 44 sa Angeles]].}} Ito ay dahil hindi pinapayagan sa Wikimedia Commons ang mga talaksang pasok lamang sa tadhanang patas na paggamit. ===Ibang bahagi ng Timog-silangang Asya=== [[Talaksan:Freedom of panorama in Southeast Asia.svg|thumb|475px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa Timog-silangang Asya]] ====Biyetnam==== Nakalaan ang kalayaan sa panorama sa Artikulong 25(h) ng batas ng karapatang-ari ng Biyetnam. Pinahihintulutan nito ang potograpiya at pagsasahimpapawid sa telebisyon ng mga obrang hinulma, arkitektura, at obrang napapakinabangan na nakadispley sa publiko, "para sa layon ng pagpapakita o pagprisinta ng mga larawan ng mga obrang ito."<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/vn/vn047en.pdf |title=Law No. 36/2009/QH12 of June 19, 2009, amending and supplementing a Number of Articles of the Law on Intellectual Property |author=Viet Nam |access-date=Mayo 14, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> ====Brunei==== Nakalahad sa Seksiyong 66 ng batas ng karapatang-ari ng Brunei ang kanilang kalayaan sa panorama, na pinahihintulutan ang pagsasalarawan ng mga likhang gusali, lilok, modelo ng mga gusali, at obra ng masining na pagkakagawa sa pampublikong mga lugar, sa pamamagitan ng pagguhit, potograpiya, sinematograpiya, at pagsasahimpapawid sa telebisyon.<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/bn/bn002en.pdf |title=Emergency (Copyright) Order, 1999 |author=Brunei |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 23, 2021}}</ref> ====Cambodia==== Sa Cambodia, nakasaad sa Artikulong 25 ang limitadong kalayaan sa panorama. Pinapayagan lamang ang tadhanang ito kung ang pagsisipi ng obrang grapiko o hinulma (mga lilok) sa pampublikong lugar ay hindi pangunahing paksa ng sumunod na pagsisipi, tulad ng mga retrato. Kapag naging pangunahing paksa ng sumunod na pagsisipi ang pampublikong mga obra, hindi ito maaaring gamitin sa anumang layunin maliban lamang sa pansarili (pampamilya at pangkaibigan) na paggamit at sa mga layuning pang-edukasyon na hindi nakikinabang (''non-profit educational purposes'').<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/kh/kh003en.pdf |title=Law on Copyright and Related Rights |year=2003 |author=Cambodia |access-date=Mayo 23, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> ====Indonesya==== Walang tiyak na pagbanggit ng kalayaan sa panorama sa [[batas ng karapatang-ari ng Indonesya]], bagamat umiiral ang isang kahalintulad subalit limitadong tadhana sa Artikulong 15 na pinagkakalooban ang mga may-ari ng obra, kabilang na ang arkitektura at lilok, ang karapatan na magsagawa ng pampublikong displey, sa paraang paglalathala man o pagsisipi sa isang katalogo. Nagbibigay naman ang Artikulong 43(d) ng pahintulot para sa pamamahagi ng mga nilalamang protektado ng karapatang-sipi sa teknolohiyang pang-impormasyon at midyang pangkomunikasyon, kung ang mga nabanggit na midyum ng pamamahagi ay "hindi komersiyal at/o walang halaga para sa Manlilikha o kaugnay na mga partido."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/id/id064en.pdf |title=Law of the Republic of Indonesia No. 28 of 2014 on Copyright |author=Indonesia |access-date=Mayo 12, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> ====Laos==== Walang kalayaan sa panorama sa Laos, ngunit may kahalintulad na probisyon sa Artikulong 115 ang kanilang batas ng karapatang-ari, subalit nakapamagat na "''Acts Consistent with Fair Use''" ang artikulo. Nakasaad sa pangatlong sugnay ng artikulo na maaaring isipi sa pamamagitan ng potograpiya at sinematograpita ang mga obrang niyari na at nakadispley sa publiko, tulad ng ''fine art'', arkitektura, at ''applied art'', kung ang mga obrang ito ay hindi paksa ng pagsisipi. Pinapayagan din sa artikulo ang pagsisipi ng mga obra para sa layunin ng pag-uulat ng kasalukuyang mga kaganapan, subalit hanggang sa layuning paghahatid ng balita't impormasyon lamang.<ref>{{cite web|url=https://sblaw.vn/wp-content/uploads/2018/07/Law-on-Intellectual-Property-Amended-2017-ENG-ProofreadCLEAN.pdf |title=Law on Intellectual Property |author=Lao People's Democratic Republic |access-date=Mayo 23, 2021 |website=SB Law}}</ref> ====Malaysia==== {{multiple image | align = right | direction = | background color = | total_width = | image1 = Petronas Towers, Kuala Lumpur.jpg | caption1 = | image2 = Kota Kinabalu City Centre 0001.jpg | caption2 = | footer = ''Kaliwa:'' [[Toreng Petronas]] na dinisenyo ni arkitekto [[César Pelli]]. ''Kanan:'' Estatwa ng Merlin sa [[Kota Kinabalu]] }} Tinitiyak ng [[Batas ng Karapatang-ari ng 1987 (Malaysia)|Batas ng Karapatang-ari ng 1987 ng Malaysia]] ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Nakasaad sa seksiyong 13(2)(d) na hindi isang paglabag sa karapatang-sipi ang reproduksiyon o pamamahagi ng mga kopya ng anumang obra na palagiang nakatayo sa isang pampublikong lugar. Tinutukoy ng Seksiyong 3 ang "mga likhang sining" bilang anumang gawang grapiko, retrato, lilok, kolyahe (''collage''), at gawa ng arkitektura o masining na artesaniya. Hindi kasama sa natatanging tadhanang ito ang mga disenyong plano ng mga [[sirkitong integrado]].<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT 1987|url=http://www.myipo.gov.my/documents/10192/2322945/CopyrightAct1987asat1-7-2012.pdf|website=Intellectual Property Corporation of Malaysia|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029091611/http://www.myipo.gov.my/documents/10192/2322945/CopyrightAct1987asat1-7-2012.pdf|archivedate=2016-10-29|language=en|date=2012-07-01}}</ref><ref>{{cite book|editor=祁希元|others=曲三强|title=马来西亚经济贸易法律指南|url=https://books.google.com/books?id=pY9zOMv2A24C&pg=PA152|accessdate=2016-10-29|edition=1|date=2006-10-01|publisher=中国法制出版社|language=zh-cn|isbn=978-7-80226-571-4|page=152}}</ref> ====Singapore==== [[Talaksan:Merlion - 2013.04 - panoramio.jpg|thumb|left|Ang rebultong [[Merlion]] sa harap, obra ni Lim Nang Seng (namatay 1987) noong 1972. Sa likod naman ang [[Marina Bay Sands]], obra ni arkitekto [[Moshe Safdie]] noong 2010.]] Tinitiyak ng batas ng karapatang-ari ng Singapore ang kalayaan sa panoramang kumakapit sa mga likhang [[tatlong dimensiyonal]] at ilang mga gawang grapiko. Pinahihintulutan ng Artikulong 63 ng batas ang paggamit ng mga lilok at masining na pagkakagawa na nakatayo sa isang pampublikong lugar nang hindi pansamantala lamang, at hindi nilalabagan ng paggawa ng pinta, drowing, klitse, o retrato ng gawa o pagsasali ng gawa sa isang pelikulang sinematograpo o sa isang brodkast ng telebisyon ang karapatang-sipi ng mga gawang ito. Isinasaad sa Artikulong 64 na kumakapit ang gayong kalayaan sa mga gusali o modelo ng gusali, at walang pagbabawal hinggil sa kinaroroonan ng gayong mga estruktura. Gayunpaman, hindi sakop ng kalayaan sa panorama ang mga likhang dalawang-dimensiyonal.<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT 1987 |url=http://statutes.agc.gov.sg/aol/download/0/0/pdf/binaryFile/pdfFile.pdf?CompId:9fd29843-7bce-41fc-960a-94103b004401 |website=Singapore Statutes Online |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029102409/http://statutes.agc.gov.sg/aol/download/0/0/pdf/binaryFile/pdfFile.pdf?CompId%3A9fd29843-7bce-41fc-960a-94103b004401 |archivedate=2016-10-29 |language=en |date=1987-02-20 |deadurl=yes }}</ref> ====Thailand==== Itinatalakay ang kalayaan sa panorama sa mga Seksiyong 37–39 ng batas ng karapatang-ari ng Thailand. Pinapayagan ng mga Seksiyong 37 at 38 ang mga representasyon ng mga obra sa pampublikong mga lugar at arkitektura sa pamamagitan ng "drowing, pinta, konstruksiyon, klitse, moldura, paglililok, litograpiya, potograpiya, sinematograpiya, at pamamahayag ng bidyo", habang pinapayagan ng Seksiyong 39 ang makalarawan at maka-bidyong mga representasyon ng "isang likha kung saang bahagi ang isang masining na obra."<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/th/th042en.pdf |title=Copyright Act B.E. 2537 (1994) (as amended up to Copyright Act B.E. 2561 (2018)) |author=Thailand |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 14, 2021}}</ref> ===Australya=== [[Talaksan:Sydney Opera House 2 (30595141941).jpg|thumb|[[Sydney Opera House]], na dinisenyo ng arkitektong Dinamarkes na si [[Jørn Utzon]]]] Sa [[Australya]], tinatalakay ang kalayaan sa panorama sa pederal na ''[[Batas ng karapatang-ari ng Australya|Copyright Act 1968]]'', mga seksiyong 65 hanggang 68. Inilalaan ng Seksiyong 65: "Ang karapatang-sipi sa isang gawa ... na matatagpuan sa isang pampublikong lugar, o sa mga premisang bukas sa publiko, ay hindi nilalabagan ng paglikha ng isang pinta, drowing, klitse (''engraving''), o retrato ng gawa o ang pagsasali ng gawa sa isang sinematograpong pelikula o sa isang brodkast pantelebisyon, maliban kung pansamantala lamang (ang kinaroroonan nito)." Kumakapit ito sa anumang "masining na gawa" na binigyang-kahulugan sa talatang (c) ng bahaging 10: isang "obra ng masining na pagkakagawa" (pero hindi isang ''circuit layout'').<ref name="AU">{{Cite Legislation AU|Cth|act|ca1968133|Copyright Act 1968}}</ref> Gayunpaman, maaring protektado ng karapatang-sipi ang "[[sining sa kalye]]."<ref name="G124v01">{{cite web|url=http://www.copyright.org.au/acc_prod/AsiCommon/Controls/BSA/Downloader.aspx?iDocumentStorageKey=62a2e433-4cab-4d6f-8dd2-dc4af24277e7&iFileTypeCode=PDF&iFileName=Street%20Art%20&%20Copyright|title=Street Art & Copyright|publisher=[[Australian Copyright Council]]|work=Information Sheet G124v01|date=September 2014|access-date=2016-05-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160322193002/http://www.copyright.org.au/acc_prod/AsiCommon/Controls/BSA/Downloader.aspx?iDocumentStorageKey=62a2e433-4cab-4d6f-8dd2-dc4af24277e7&iFileTypeCode=PDF&iFileName=Street%20Art%20&%20Copyright|archive-date=2016-03-22}}</ref><ref>{{cite web|title=Street photographer's rights|url=http://www.artslaw.com.au/info-sheets/info-sheet/street-photographers-rights/|website=Arts Law Information Sheet|publisher=Arts Law Centre of Australia|access-date=2016-05-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20140630101936/http://www.artslaw.com.au/info-sheets/info-sheet/street-photographers-rights/|archive-date=2014-06-30|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Photographers & Copyright|edition=17|url=http://www.copyright.org.au/admin/cms-acc1/_images/732757805533a4bbed9e2a.pdf|publisher=Australian Copyright Council|access-date=2014-10-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20140702180313/http://www.copyright.org.au/admin/cms-acc1/_images/732757805533a4bbed9e2a.pdf|archive-date=2014-07-02|url-status=live|page=7|date=January 2014|quote=You will generally need permission to photograph other public art, such as murals.}}</ref> Nagbibigay ang Seksiyong 66 ng Batas ang hindi pagsasali sa paglabag sa karapatang-sipi ang mga retrato at larawan ng mga gusali at modelo ng mga gusali.<ref name="AU" /> ===Bagong Silandiya=== Ang ''Copyright Act (1994)'' ng [[New Zealand|Bagong Silandiya]] ay nagbibigay ng mga pagkakapuwera para sa malayang pamamahagi ng mga retrato ng ilang mga likha gaya ng mga lilok, ngunit hindi nagbibigay ng mga pagkakapuwera para sa mga obrang grapiko tulad ng mga miyural at sining sa kalye, kahit na nasa pampublikong mga espasyo ang mga ito. Nagngangahulugan ito na kailangang kumuha ng pahintulot mula sa mga arteista o tagahawak ng karapatang-sipi para makapagkuha ng mga retrato ng gayong mga likha nang malaya para sa mga layuning pamamahagi, lalo na kung may komersiyal na pakay. Subalit binabalewala ang restriksiyon na ito, patunay rito ang patuloy na pamamahagi ng gayong mga retrato sa [[hatirang pangmadla]] at ang paggamit ng mga ''marketing company'' ng mga obrang grapiko bilang likurang mga elemento sa kanilang mga patalastas.<ref>{{cite web |url=https://theconversation.com/yes-street-art-is-on-public-display-but-that-doesnt-mean-we-should-share-it-without-credit-132000 |title=Yes, street art is on public display — but that doesn’t mean we should share it without credit |last1=Dickison |first1=Mike |last2=White |first2=Bruce |date=Hulyo 9, 2020 |website=The Conversation |access-date=Marso 18, 2021}}</ref> Kamakailan lamang, noong 2019, inihayag ng arteistang si Xoë Hall ang kaniyang pagkadismaya sa paggamit ng [[Whitcoulls]] ng mga larawan ng kaniyang miyural sa [[Wellington]] sa kanilang mga kalendaryo, at iminungkahi ang kapuwa niyang mga miyuralista sa bansa na "magkaroon ng kontrata para sa bawat dingding na kanilang ipinipinta at isinasaad kung sino ang nagmamay-ari ng karapatang-sipi, at isali ito sa miyural kalakip ng pangalan ng arteista."<ref>{{cite news |url=https://www.rnz.co.nz/news/national/406415/artist-xoe-hall-outraged-over-work-featured-on-calendar-s-cover |title=Artist Xoë Hall outraged over work featured on calendar's cover |last=Cook |first=Charlotte |date=Disyembre 30, 2019 |access-date=Marso 18, 2021 |work=[[Radio New Zealand]]}}</ref> ===Brasil=== [[Talaksan:Minha Janela, Cristo Redendor.JPG|thumb|Hinggil sa kaso ng tanyag na rebultong [[Kristo ang Tagapagtubos]], sinabi ni Abogado Frullani Lopes na "bagamat pribado ang pag-aari ng lugar na kinatatayuan nito, hindi hinahadlang ang pampublikong pagpasok, at hindi maipagwawalang-bahala na bahagi ito ng tanawin ng [[Rio de Janeiro]]. Sa gayong pananaw, ang lugar na kinatatayuan nito ay dapat na ituring na pampublikong lugar."<ref>{{cite web |language=pt |url=https://www.conjur.com.br/2014-ago-23/marcelo-lopes-representacao-cristo-redentor-filme-nao-vetada |title=Representação do Cristo Redentor em filme não pode ser vetada |date=23 Agosto 2014 |author=Marcelo Frullani Lopes|quote=apesar de a área ser de propriedade privada, o acesso público ao local não é restrito. Não se pode ignorar, também, que o Cristo Redentor integra a paisagem do Rio de Janeiro. Por esse ponto de vista, o local em que a obra se encontra deve ser considerado logradouro público para fins de aplicação desse dispositivo.}}</ref>]] Pinahihintulutan sa Artikulong 48 ng [https://web.archive.org/web/20110604224823/http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?file_id=125392 batas ng karapatang-ari ng Brazil] (Blg. 9.610 / Pebrero 19, 1998) ang malayang pagpinta, potograpiya, at paggawa ng bidyo ng anumang gawa na palagiang nakapuwesto sa isang pampublikong lugar, sa kabila ng pagiging protektado ng karapatang-sipi ang gayong mga gawa.<ref>{{cite web|title=LEI Nº 9.610, DE 19 DE FEVEREIRO DE 1998.|url=https://www.planalto.gov.br/ccivil_03/leis/L9610.htm|website=Presidência da República|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161028220538/http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/leis/l9610.htm|archivedate=2016-10-28|language=pt|quote=Art. 48. As obras situadas permanentemente em logradouros públicos podem ser representadas livremente, por meio de pinturas, desenhos, fotografias e procedimentos audiovisuais.}}</ref><ref>{{cite web|title=Law No. 9610 of February 19, 1998, on Copyright and Neighboring Rights|url=http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/br/br002en.pdf|website=World Intellectual Property Organization|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160408030416/http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/br/br002en.pdf|archivedate=2016-04-08|page=12|language=en|format=PDF|date=1998-02-19|quote=48. Works permanently located in public places may be freely represented by painting, drawing, photography and audiovisual processes.}}</ref> Ang tadhanang ito ay itinuturing na nagbibigay ng katamtamang malawak na kalayaan sa panorama.<ref>{{cite journal|last1=Newell|first1=Bryce Clayton|title=Freedom of Panorama: A Comparative Look at International Restrictions on Public Photography|journal=Creighton Law Review|date=2011|volume=44|pages=421|url=http://hdl.handle.net/10504/40711|accessdate=2016-10-29|language=en|issn=0011-1155|quote=Brazilian copyright law provides very broad panorama freedom. Indeed, Article 48 of Law No. 9610 of February 19, 1998, on Copyright and Neighboring Rights provides}}</ref> ===Canada=== Isinasaad ng Seksiyong 32.2(1) ng Batas ng Karapatang-ari (Canada) ang mga sumusunod: {{quote|Hindi lumalabag sa karapatang-sipi (''It is not an infringement of copyright'') {{block indent|(b) ang sinumang sumisipi, sa isang pinta, drowing, klitse, retrato, o gawang sinematograpiko (''for any person to reproduce, in a painting, drawing, engraving, photograph or cinematographic work'') {{block indent|(i) ng isang gawang pang-arkitektura, sa kondisyong hindi sa kalikasan ng isang drowing o planong pang-arkitektura ang sipi, o (''an architectural work, provided the copy is not in the nature of an architectural drawing or plan, or'')}} {{block indent|(ii) isang lilok o likha ng masining na pagkakagawa o isang hulma o modelo ng isang lilok o likha ng masining na pagkakagawa, na palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o gusali; (''a sculpture or work of artistic craftsmanship or a cast or model of a sculpture or work of artistic craftsmanship, that is permanently situated in a public place or building;'')}}}}}} Inilalaan din ng Batas ng Karapatang-ari ang tiyak na proteksiyon para sa nagkataong pagsasali ng isa pang gawa na makikita sa likod ng isang retrato (halimbawa, isang gusali sa malayuang dako ng isang retrato). Hindi lumalabag sa karapatang-sipi ang mga retratong kasali ang gayong mga gawa nang "nagkataon at hindi sinadya." ===Estados Unidos=== {{further|Karapatang-ari sa arkitektura sa Estados Unidos}} ====Mga likhang arkitektural==== [[Talaksan:NYC, WTC.jpg|thumb|left|[[One World Trade Center]] sa [[Lungsod ng New York]], na nakompleto noong 2013. Bagamat protektado ito ang karapatang-sipi dahil may gayong proteksiyon ang lahat ng mga gusaling nakompleto pagkaraan ng Disyembre 1, 1990,<ref>{{cite news |url=https://www.djc.com/news/ae/11151054.html |title=Don't be violated — protect plans with copyrights |publisher=Seattle Daily Journal and DJC.COM |access-date=3 Hunyo 2020 |year=2009}}</ref> maaring kumuha ng retrato nito, pati ang paglathala ng mga larawan nito sa mga midyang komersiyal, dahil sa mga tadhanang kalayaan sa panorama sa Estados Unidos.]] Taglay ng [[batas ng karapatang-ari ng Estados Unidos]] ang sumusunod na tadhana: {{quote|Hindi kasama sa karapatang-sipi ng isang gawang pang-arkitektura na nakatayo na ang karapatang hadlangan ang paggawa, pagbabahagi, o pagdidispley sa publiko ng mga larawan, pinta, retrato, o iba pang malarawang mga representasyon ng gawa, kung ang gusali na kumakatawan sa nasabing gawa ay matatagpuan sa o karaniwang makikita mula sa pampublikong lugar.|[[:wikisource:United States Code/Title 17/Chapter 1/Section 120|17 U.S.&nbsp;Code §&nbsp;120(a)]]<ref>{{cite web|title=17 U.S. Code § 120 - Scope of exclusive rights in architectural works|url=https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/120|access-date=2016-04-04|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160419101318/https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/120|archive-date=2016-04-19}}</ref>}} Ang kahulugan ng "gawang pang-arkitektura" sa kalagayang ito ay isang gusali,<ref>{{cite web|title=17 U.S. Code § 101|url=https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/101|access-date=2016-04-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160430034315/https://www.law.cornell.edu/uscode/text/17/101|archive-date=2016-04-30}}</ref> na binigyang-kahulugan bilang "mga estrukturang matitirhan ng tao na nilayong maging palagian at hindi nagagalaw (''permanent and stationary''), tulad ng mga bahay at gusaling pang-opisina, at ibang palagian at nakapirme na mga estrukturang idinisenyo para matutuluyan ng mga tao, kabilang na ang, ngunit hindi limitado sa, mga simbahan, museo, mirador (''gazebo''), at pabilyon ng hardin."<ref>{{cite web|title=37 CFR 202.11(b)|url=https://www.law.cornell.edu/cfr/text/37/202.11|access-date=2016-04-08|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160307212357/https://www.law.cornell.edu/cfr/text/37/202.11|archive-date=2016-03-07}}</ref> ====Ibang mga likha==== Gayunpaman, hindi saklaw ng kalayaan sa panorama sa Estados Unidos ang ibang mga obra na protektado ng karapatang-sipi, tulad ng mga lilok. Maaring maging paglabag sa karapatang-sipi ng manlilikha ng isang obra kapag ginamit ang mga retrato ng kaniyang gawa sa layuning pangkomersiyo. Isang kilalang kaso ng paglabag sa karapatang-sipi ng mga obra sa Estados Unidos ay ang ''Gaylord v. United States, No.'' 09-5044. Ito ay hinggil sa paggamit ng [[United States Postal Service]] ng isang larawan ng 14 sa 19 na mga estatwa ng sundalo sa [[Korean War Veterans Memorial]] para sa kanilang [[selyo]] bilang paggunita sa ika-50 anibersaryo ng armistisyo ng [[Digmaang Koreano]] noong 2003. Walang pahintulot mula kay [[Frank Gaylord]], manlililok ng nasabing obra na kilala bilang ''The Column'', ang naturang paggamit ng U.S. Postal Service ng mga larawan ng kaniyang obra sa kanilang selyong nagkakahalaga ng 37 cents.<ref>{{cite web|url=http://www.copyright.gov/fair-use/summaries/gaylord-us-fedcir2010.pdf |title=Gaylord v. United States, 595 F.3d 1364 (Fed. Cir. 2010) |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref> Inireklamo niya ang U.S. Postal Service noong 2006 dahil sa ginawa nitong paglabag sa kaniyang karapatang-sipi sa lilok. Kasama rin sa kaso ang retratista ng larawan na si John Alli, isang dating Marine. Kalaunan, naging maayos ang areglo sa retratista nang pumayag si Alli na magbabayad ng 10% bayad para sa susunod pang mga benta ng kaniyang mga larawan ng lilok.<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/story/news/nation/2013/09/20/korea-memorial-sculptor-wins-settlement-in-copyright-case-/2845143/ |title=Korea memorial sculptor wins copyright case |last=D'Ambrosio |first=Dan |work=USA Today |date=Setyembre 20, 2013 |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/news/federal-eye/wp/2015/02/10/court-upholds-540000-judgement-against-usps-for-korean-war-stamp/ |title=Court upholds $540,000 judgment against USPS for Korean War stamp |work=Washington Post |date=Pebrero 10, 2015 |last=Rein |first=Lisa |access-date=Disyembre 21, 2020}}</ref> Sa hatol ng Court of Federal Claims noong 2008, ipinasya na hindi nilabag ng U.S. Postal Service ang karapatang-sipi ni Gaylord sapagkat pasok umano ito sa "[[patas na paggamit]]" (''fair use''). Gayunpaman, ipinasya ng hukom na hindi sakop ng ''Architectural Works Copyright Protection Act'' (AWCPA) ang ''The Column'' sapagkat hindi ito isang gawang pang-arkitektura. Umapela ang panig ng manlililok, at noong Pebrero 25, 2010 binaligtad ng Federal Circuit ang naunang pasya hinggil sa patas na paggamit. Hindi maituturing na patas na paggamit ang paggamit ng U.S. Postal Service ng larawan ng ''The Column'' sa kanilang selyo sapagkat hindi ''transformative'' ang kalikasan nito (pareho ang konteksto at kahulugan ng selyo sa mismong lilok). Mahalaga rin ang presensiya ng obra sa selyo kaya hindi pa rin ito pasok sa patas na paggamit. Maituturing na komersiyal ang layunin ng U.S. Postal Service, dahil kumita ito ng $17 milyon mula sa pagbenta nito ng halos 48 milyong selyong taglay ang larawan ng lilok. Ipinagtibay naman ng Federal Circuit ang naunang pasya ng Court of Federal Claims na hindi isang gawang pang-arkitektura ang ''The Column''. Noong Setyembre 20, 2013, pagkaraang ibinalik ng Federal Circuit ang kaso sa Court of Federal Claims, iginawad ng huling nabanggit na hukuman ang $684,844.94 na halaga ng bayad-pinsala na babayaran ng U.S. Postal Service kay Gaylord.<ref>{{cite web |url=https://www.finnegan.com/en/tools/gaylord-v-u-s-1/analysis.html |title=Gaylord v. U.S. |work=Finnegan, Henderson, Farabow, Garrett & Dunner, LLP |access-date=Disyembre 21, 2020 |archive-date=2021-01-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210121234026/https://www.finnegan.com/en/tools/gaylord-v-u-s-1/analysis.html |url-status=dead }}</ref><ref>http://www.uscfc.uscourts.gov/sites/default/files/opinions/WHEELER.GAYLORD092013.pdf</ref> [[Talaksan:New York - New York - panoramio.jpg|thumb|Ang New York-New York Hotel & Casino, kalakip ang di-mahalagang pagsasali ng replika ng Istatwa ng Kalayaan sa Las Vegas]] Dinemanda muli ang USPS hinggil sa kanilang paggamit ng isang larawang buhat sa [[Getty Images|Getty]] ng replika ng Istatwa ng Kalayaan sa [[New York-New York Hotel & Casino]] sa [[Las Vegas]] sa kanilang mga selyo. Bagamat nagbigay sila ng atribusyon sa retratista, hindi sila nagbigay ng atribusyon kay Robert Davidson, manlililok ng replika. Nakapagbenta ang USPS ng humigit-kumulang 4.9 bilyong selyong taglay ang replika, mula Disyembre 2010 hanggang Enero 2014, na nagkakahalaga ng humigit-kumulang $2.1 bilyon. Bagamat nabatid nila noong Marso 2011 na hindi sa orihinal na [[Istatwa ng Kalayaan]] ang nasa larawang ginamit nila, hindi gumawa ng hakbang ang USPS. Nagsampa si Davidson ng kaso laban sa USPS noong 2013. Itinaguyod ng hukuman ang paninindigan ni Davidson na orihinal ang kaniyang replika upang magkaroon ng proteksiyon ng karapatang-sipi dahil sa pagkakaroon ng mas-makabago at pambabaeng hitsura ng mukha nito. Nabigo ang USPS sa mga kraytiryang "layunin" at "bahaging ginamit" sa patas na paggamit, bagamat nakapasa sila sa kraytiryong "epekto ng paggamit" dahil sinabi ni Davidson na wala siyang balak na kumita sa kaniyang lilok. Hindi pinaboran ang kapuwang panig para sa kraytiryong "kalikasan ng likhang may karapatang-sipi" sa patas na paggamit. Napatunayan ng hukuman na nagkasala ang USPS sa pagsuway ng karapatang-sipi, at iginawad ang $3.5 milyong halaga ng pinsalang babayaran ng USPS kay Davidson.<ref>{{cite web |url=https://infusionlawyers.com/the-united-states-v-davidson-copyright-infringement-of-a-replica-statue-of-liberty-copyright-for-creative-copycats/ |title=The United States v Davidson—Copyright infringement of a Replica Statue of Liberty. Copyright for creative copycats? |website=Infusion Lawyers |access-date=Pebrero 24, 2021}}</ref> Inangkin ng manlililok na si [[Arturo Di Modica]] ang karapatang-sipi sa kilalang lilok na ''[[Charging Bull]]'' sa [[Ibabang Manhattan]] ng [[Lungsod ng New York]].<ref>{{cite web |url=https://www.techdirt.com/articles/20170412/11215937137/bull-statue-copyright-claim-is-ridiculous-heres-why-it-just-might-work.shtml |title=The Bull Statue Copyright Claim Is Ridiculous... But Here's Why It Just Might Work |website=Techdirt |last=Masnick |first=Mike |date=Abril 12, 2017 |access-date=Pebrero 8, 2021}}</ref> Nagsampa siya ng samo't-saring mga kaso laban sa iba-ibang mga entidad na gumamit ng kaniyang lilok na toro para sa mga layuning pangkomersiyo, tulad ng [[Walmart]] noong 2006 dahil sa pagbenta ng mga litograpo nito, [[North Fork Bank]] noong 2006 din dahil sa pagsasali ng lilok sa isang pambansang patalastas sa telebisyon, at [[Random House]] noong 2009 hinggil sa paggamit ng isang larawan ng lilok sa pabalat ng isang aklat nila tungkol sa pagbagsak ng [[Lehman Brothers]].<ref>{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2006/09/23/arts/arts-briefly-sculptor-files-lawsuit-against-walmart.html |title=Arts, Briefly; Sculptor Files Lawsuit Against Wal-Mart |date=Setyembre 23, 2006 |last=Kennedy |first=Randy |access-date=Marso 3, 2021 |work=[[New York Times]]}}</ref><ref>{{cite news |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2006-sep-22-fi-wrap22.1-story.html |title=Suit Alleges Illegal Use of ‘Charging Bull’ Image |date=Setyembre 22, 2006 |access-date=Marso 3, 2021 |work=[[Los Angeles Times]]}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.liveauctioneers.com/news/top-news/crime-and-litigation/artist-sues-random-house-in-nyc-over-book-cover/ |title=Artist sues Random House in NYC over book cover |date=Agosto 4, 2009 |access-date=Marso 3, 2021 |website=Auction Central News}}</ref> Natapos ang mga kasong ito sa pamamagitan ng mga areglo.<ref>{{cite news|url=https://www.usatoday.com/story/money/2017/04/12/charging-bull-artist-says-fearless-girl-violated-his-rights/100378556/ |title='Charging Bull' artist says 'Fearless Girl' violated his rights |last1=Bowerman |first1=Mary |last2=McCoy |first2=Kevin |work=[[USA Today]] |date=Abril 12, 2017 |access-date=Pebrero 24, 2021}}</ref> Masidhing sinasanggalang ng manlililok na si [[Raymond Kaskey]] ang kaniyang karapatang-sipi sa ikalawang pinakamalaking rebulto na yari sa "minartilyong tanso" sa bansa, ang ''[[Portlandia (rebulto)|Portlandia]]''. Binabantaan niyang kakasuhan ang sinumang nagnanais na gumamit ng anumang larawan ng lilok sa mga midya o kagamitang pangkomersiyo, tulad ng mga postkard at disenyo sa mga kamiseta. Nag-areglo ang [[Laurelwood Pub and Brewery]] (na nakabase sa [[Portland, Oregon|Portland]]) kay Kaskey pagkaraang inireklamo sila ng manlililok dahil sa paggamit nila ng isang larawan ng rebulto sa leybel ng kanilang serbesang Portlandia Pils noong 2012.<ref>{{cite web |url=https://www.techdirt.com/articles/20140911/06455028491/sculptor-says-capitalism-drives-his-aggressive-enforcement-rights-to-publicly-funded-portlandia-statue.shtml |title=Sculptor Says 'Capitalism' Drives His Aggressive Enforcement Of Rights To Publicly-Funded 'Portlandia' Statue |date=Setyembre 12, 2014 |last=Cushing |first=Tim |access-date=Marso 5, 2021 |website=Techdirt}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.wweek.com/portland/article-23062-so-sue-us.html |title=So Sue Us: Why the Portlandia Statue Failed to Become an Icon |last=Locanthi |first=John |date=Setyembre 9, 2014 |access-date=Marso 5, 2021 |website=Willamette Week}}</ref> ===Hapon=== Ang [[batas ng karapatang-ari ng Hapon]] ay nagbibigay ng kaunting kalayaan sa panorama para sa panlabas na mga obra at ganap na kalayaan sa panorama para sa mga gusali. Pinapayagan ng Artikulong 46 ng ''Copyright Act (Act No. 48 of May 6, 1970, as amended 2020)'' ang paggamit at pagsipi ng mga obrang "palagiang nakapuwesto sa isang lantad na lokasyon" at mga likhang pang-arkitektura para sa anumang layunin, ngunit may apat na mga pagpupuwera na hindi sakop ng kalayaang ito. Isa sa mga ito – nasa (iv) – ay kapag ang pagsipi ng isang obra ay ginawa "para sa tangkang pagbebenta ng mga sipi nito, o pagbebenta ng gayong mga sipi."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577555 |title=Copyright Act (Act No. 48 of May 6, 1970, as amended 2020) |author=Japan |access-date=May 9, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> Ipinag-uutos ng Artikulong 48 ang mga gagamit ng gayong mga likha na tukuyin ang pinagmulan ng nasabing likha kung mayroon at naaayon sa kaugalian.<ref>{{cite web|script-title=ja:著作権法|url=http://law.e-gov.go.jp/htmldata/S45/S45HO048.html|website={{lang|ja|法令データ提供システム}}|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161028075422/http://law.e-gov.go.jp/htmldata/S45/S45HO048.html|archivedate=2016-10-28|language=ja|date=2008-05-27}}</ref> Makabubuting pansinin ang isang pasya ng Osaka District Tribunal noong 2003, na nagsasabing kasali lamang sa gayong mga "protektadong gawa" na protektado ng batas ang mga gusaling may taglay na mga katangiang estetika at pagkamalikhain.<ref>{{cite web|script-title=ja:著作権侵害差止等請求事件|url=http://www.courts.go.jp/app/files/hanrei_jp/737/010737_hanrei.pdf|website=裁判所|publisher=大阪地方裁判所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029061305/http://www.courts.go.jp/app/files/hanrei_jp/737/010737_hanrei.pdf|archivedate=2016-10-29|page=12|language=ja|format=PDF|date=2003-07-08|quote={{lang|ja|著作権法により「建築の著作物」として保護される建築物は、同法２条１項１号の定める著作物の定義に照らして、美的な表現における創作性を有するものであることを要することは当然である。したがって、通常のありふれた建築物は、著作権法で保護される「建築の著作物」には当たらないというべきある。}}}}</ref> Mayroon ding mga pananaw na nagsasabing dapat ituring na mga gawang pansining ang ilang mga gusali sa Hapon, tulad ng {{ILL|Tore ng Araw|en|Tower of the Sun}} na ginamit sa [[Expo '70]] na idinaos sa [[Suita]], [[Prepektura ng Osaka]] noong 1970. Nagngangahulugan itong hindi maaaring gamitin sa mga layuning komersiyal ang mga retratong nagpapakita ng mga gusaling ito kahit na may tadhanang kalayaan sa panorama.<ref>{{cite web|script-title=ja:建築に関する著作物について|url=http://www.murata-law.jp/kigyou/cs-kenchiku.html|website=村田法律事務所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090901103724/http://www.murata-law.jp/kigyou/cs-kenchiku.html|archivedate=2009-09-01|language=ja}}</ref><ref>{{cite web|script-title=ja:著作物とは|url=http://www.chosakukenhou.jp/10work/1020copyrighttype/1020copyrighttype01.html|website={{lang|ja|虎ノ門法律特許事務所著作権法相談室}}|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029063255/http://www.chosakukenhou.jp/10work/1020copyrighttype/1020copyrighttype01.html|archivedate=2016-10-29|language=ja|quote={{lang|ja|岡本太郎の「太陽の塔」などは、一般的には建築の著作物ではなく、美術の著作物であると言えます。}}}}</ref> ===Iceland=== Hindi nagbibigay ng ganap na kalayaan sa panorama ang batas ng karapatang-ari ng Iceland. Pinahihintulutan ng Artikulong 16 ang potograpiya at pagprisinta ng bungang mga larawan ng mga gusali at pampublikong obra na nasa lantad na lugar, ngunit kapag ang mga likhang ito ay naging pangunahing paksa ng mga larawan at ginamit ang mga larawan na ito sa komersiyal na paraan, "kailangang bayaran" ang manlilikha ng mga gusali at pampublikong obra. Hindi kailangan ang gayong remunerasyon kung ang gagamit ng mga larawang ito ay isang tagapaglathala ng pahayagan o brodkaster sa telebisyon.<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/is/is/is122is.pdf |title=Höfundalög nr. 73/1972 frá 29. maí 1972 (eins og henni var síast breytt með lögum nr. 88/2019 frá 27. júní 2019) |author=Iceland |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 12, 2021 |language=is}}</ref> === India === Tinatalakay ang kalayaan sa panorama sa seksiyong 52, s–u(i) ng [[batas ng karapatang-ari ng India]]. Kapuwa nalalapat ang (s) at (t) ng seksiyong 52 sa mga representasyon ng arkitektura, lilok, at mga obra ng masining na pagkakagawa sa pamamagitan ng pagguhit, pagpinta, klitse, at potographiya, habang ang (u)(i) ay nalalapat sa sinematograpikong pagsasali ng lahat ng uri ng mga obra. Magagamit lamang ang mga tadhanang ito kapag ang likha ay "palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o anumang premisang mapupuntahan ng publiko." Ang (u)(ii) ay para sa nagkataong pagsasali sa sinematograpiya ng mga obrang wala sa pampublikong mga espasyo.<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/in/in107en.pdf |title=Copyright Act, 1957 (Act No. 14 of 1957, as amended up to Act No. 27 of 2012) |author=India |access-date=Mayo 10, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> === Israel === Ang kalayaan sa panorama ng Israel ay matatagpuan sa seksiyong 23 ng ''Copyright Act, 2007 (as amended on July 28, 2011)''. Nakasaad dito na pinahihintulutan ang biswal na representasyon ng mga likhang pang-arkitektura, lilok, at sining na mapapakinabangan sa pamamagitan ng mga drowing, pagguhit, potographiya, at pamamahayag, kung ang gayong mga likha ay "palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar."<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/il/il033en.pdf |title=Copyright Act, 2007 (as amended on July 28, 2011) |author=Israel |access-date=Mayo 10, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> === Mehiko === Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang Artikulong 148(VII) ng Pederal na Batas ng Karapatang-ari ng Mehiko:<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/578998 |title=Ley Federal del Derecho de Autor (texto refundido publicado en el Diario Oficial de la Federación el 01 de julio de 2020) |author=Mehiko |website=WIPO Lex |access-date=Hulyo 12, 2021 |lang=es |quote=Artículo 148. - Las obras literarias y artísticas ya divulgadas podrán utilizarse, siempre que no se afecte la explotación normal de la obra, sin autorización del titular del derecho patrimonial y sin remuneración, citando invariablemente la fuente y sin alterar la obra, sólo en los siguientes casos:...VII. Reproducción, comunicación y distribución por medio de dibujos, pinturas, fotografías y procedimientos audiovisuales de las obras que sean visibles desde lugares públicos.}}</ref> {{quote|Ang mga likhang pampanitikan at pansining na ibinunyag na ay maaring gamitin nang walang pagpayag ng may-ari ng mga karapatang ekonomiko at nang walang bayad, sa kondisyong hindi maaapektuhan ang may-ari sa karaniwang paggamit ng likha, at sa kondisyon ding palagiang babanggitin ang pinagmulan ng likha at walang mangyayaring pagbabago sa likha {{block indent|VII. Pagsisipi, talastasan, at pamamahagi sa pamamagitan ng mga drowing, pinta, retrato, at prosesong audiobiswal ng mga obrang makikita mula sa pampublikong mga lugar }}}} ===Niherya=== Nagbabigay ng kalayaan ng panorama sa Niherya ang aytem (d) ng Ikalawang Iskedyul ng kanilang batas ng karapatang-ari ("''Exceptions to copyright control''"). Nakasaad na maaring isipi ang mga obrang makikita sa pampublikong mga lugar, at maaring ipamahagi ang bungang mga larawan.<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/ng/ng038en.pdf |title=Copyright Act (Chapter C.28, as codified 2004) |author=Nigeria |access-date=Oktubre 10, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> ===Norway=== Nagbibigay ng limitadong kalayaan sa panorama ang Seksiyong 31 ng batas ng karapatang-ari ng Noruwega para sa mga obrang palagiang matatagpuan sa pampublikong mga espasyo. Maaari lamang gamitin ang mga ito sa di-komersiyal na mga pagsisipi kapag naging pangunahing mga paksa ng mga larawan ang mga obrang ito. Ngunit maaaring isipi nang malaya ang arkitektura anuman ang layunin ng pagsisipi.<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/504083 |title=LOV-2018-06-15-40: Lov om opphavsrett til åndsverk m.v. (åndsverkloven) (konsolidert versjon av 20. desember 2018) |website=WIPO Lex |author=Norway |access-date=Disyembre 23, 2021 |lang=no}}</ref> ===Pakistan=== Nagbibigay ng kalayaan sa panorama ang Seksiyong 57 ng batas ng karapatang-ari ng Pakistan:<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/pk/pk005en.pdf |title=The Copyright Ordinance, 1962 (Act No. XXXIV) |author=Pakistan |access-date=Disyembre 23, 2021 |website=WIPO Lex |lang=en}}</ref> {{Quote|(1) Hindi maituturing na paglabag sa karapatang-sipi ang sumusunod na mga gawain: {{Block indent|(r) ang paglikha o paglathala ng pinta, guhit, klitse, o retrato ng isang obrang pang-arkitektura;}} {{Block indent|(s) ang paglikha o paglathala ng pinta, guhit, klitse, o retrato ng isang lilok o ibang obra kung habambuhay na matatagpuan ang gayong likha sa isang pampublikong lugar o anumang loobang may karapatang makapasok ang publiko;}} {{Block indent|(t) ang pagsasali sa isang obrang sinematograpiko ng — {{Block indent|(i) anumang obrang habambuhay na matatagpuan sa isang pampublikong lugar o anumang loobang may karapatang makapasok ang publiko; o}} {{Block indent|(ii) anumang ibang uri ng obra, kung nasa likuran lamang ang pagsasali o kung hindi, kaalinsabay sa pangunahing mga paksang inilalarawan sa obra[ng sinematograpiko];}} }} }} === Reyno Unido === [[Talaksan:Paddington Bear in bronze (19456891620).jpg|thumb|left|[[Estatwa ng Oso ng Paddington]] sa [[estasyon ng London Paddington]], obra ng eskultor na si [[Marcus Cornish]]. Sakop ito ng kalayaan sa panorama ng Reyno Unido.]] Sa ilalim ng batas ng [[United Kingdom|Reyno Unido]] (UK), sumasaklaw ang kalayaan sa panorama sa lahat ng mga gusali pati ang karamihan sa mga likhang tatlong-dimensiyonal na palagiang nakapuwesto sa pampublikong lugar, tulad ng mga lilok. Karaniwang hindi sakop ang kalayaan sa panoramang ito ang mga likhang dalawang-dimensiyonal na protektado pa rin ng karapatang-sipi, tulad ng mga miyural at poster. Ang isang retratong nakikinabang sa kalayaang ito ay maaaring gamitin o ilathala sa anumang paraan (kahit pangkomersiyo) nang hindi lumalabag sa karapatang-sipi ng mga nabanggit na gawa. Ipinaliliwanang ang kalayaan sa panorama sa seksiyong 62 ng [[Batas ng Karapatang-ari, mga Disenyo at Patente ng 1988]] (''Copyright, Designs and Patents Act 1988'').<ref name="uk">{{cite web|url=http://www.artquest.org.uk/articles/view/advertising-and-marketing-art-copyright-confusion1|title=Advertising and marketing art: Copyright confusion|last=Lydiate|first=Henry|work=Artquest|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20111027233307/http://www.artquest.org.uk/articles/view/advertising-and-marketing-art-copyright-confusion1|archive-date=2011-10-27|access-date=2020-05-18}} Tingnan din: {{cite web|url=http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1988/Ukpga_19880048_en_4.htm#mdiv62|title=Section 62 of the Copyright, Designs and Patents Act 1988|publisher=Office of Public Sector Information|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20091210143342/http://www.opsi.gov.uk/acts/acts1988/Ukpga_19880048_en_4.htm|archive-date=2009-12-10|access-date=2020-05-18}}</ref> Mas-malawak ang sakop nito kung ihahambing sa katumbas na mga probisyong kalayaan sa panorama sa ibang mga bansa, at pumapahintulot sa mga retratistang kumuha ng mga retrato ng mga gusali, na binigyang-kahulugan sa seksiyong 4(2) bilang "anumang nakapirming estruktura, at bahagi ng isang gusali o nakapirming estruktura." Walang rekisito na dapat nasa pampublikong lugar ang isang gusali, o nakalimita lamang ang kalayaan sa panorama sa panlabas na mga tanawin ng gusali. [[Talaksan:Angel of the North 2016 009.jpg|thumb|Lilok na ''[[Angel of the North]]'' sa Gateshead, kondado ng [[Tyne and Wear]], obra ni Sir [[Antony Gormley]]. Sakop ito ng kalayaan sa panorama ng Reyno Unido.]] Pinapayagan din ang mga retrato ng ilang mga obra na palagiang matatagpuan sa isang pampublikong lugar o sa mga premisang bukas sa publiko, tulad ng mga lilok, modelo ng mga gusali, at "mga obra ng masining na pagkakagawa" ("''works of artistic craftsmanship''"). Ayon sa pamantayang akdang sanggunian hinggil sa karapatang-ari, ''Copinger and Skone James'', marahil kasali sa pahayag na "bukas sa publiko" ang mga premisang pinapapasok lamang ang publiko sa pamamagitan ng lisensiya o bayarin.<ref name="Copinger9-266">{{Cite book |title=Copinger and Skone James on Copyright |date=2016 |publisher=Sweet & Maxwell |edition=17th |volume=1 |at=paragraph 9-266}}</ref> Gayunpaman, mas-malawak pa rin ito sa kahulugan ng "pampublikong lugar" sa ibang mga bansa, at walang restriksiyon sa mga gawang nasa lantad na lugar. Sa ilalim ng pampook na pakikitungo sa karapatang-ari sa UK, ibinukod ang kahulugan ng "mga obra ng masining na pagkakagawa" sa mga "gawang grapiko" (''graphic works''), at hindi sumasakop sa huling nabanggit ang kalayaan sa seksiyong 62. Binibigyang-kahulugan sa seksiyong 62 ang mga "gawang grapiko" bilang anumang mga pinta, drowing, dayagram, mapa, tsart o plano, anumang klitse, ''etching'',{{efn|'''''Etching''''' - sa kahulugan ng [http://gabbydictionary.com GabbyDictionary], ito ay ang "pagdidisenyo o pagguhit sa metal na gamit ang asido"}} litograpiya, lilok na yari sa kahoy, o anumang kahalintulad na gawa. Ayon sa nararapat, hindi maaaring kunan ng retrato ang mga gawa o obrang ito, pati ang mga miyural at poster, kahit na palagiang nakapuwesto ang mga ito sa isang pampublikong lugar. Hindi pa naitatag sa mga korte ang konsistenteng batayang kaso para sa tiyak na kahulugan ng "obra ng masining na pagkakagawa", ngunit ipinahihiwatig sa ''Copinger'' na dapat na kapuwang artesano at alagad ng sining ang taong lumikha ng naturang obra.<ref name="Copinger3-129">{{Cite book |title=Copinger and Skone James on Copyright |date=2016 |publisher=Sweet & Maxwell |edition=17th |volume=1 |at=paragraph 3-129}}</ref> Mahalaga ang katibayan sa mga layunin ng lumikha ng gawa, at ayon sa kasong ''Hensher v Restawile'' [1976] AC 64 sa House of Lords, "may katuturan at mahalaga ito, bagamat hindi isang pangunahing konsiderasyon," kung ang lumikha ay may mulat na pakay sa paglikha ng isang obra. Hindi kinakailangang ilarawan ang isang gawa bilang ''fine art''. Sa gayong kaso, may binigay na mga halimbawa na karaniwang mga obra na maituturing na "obra ng masining na pagkakagawa": mga baldosang pininta ng kamay, kinulayang mga salamin ng bintana, mga tarangkahang yari sa hinubog na bakal, at mga produkto ng de-kalidad na pag-imprenta, kubyertos, paghahabi, at paggawa ng aparador. Ang ibang mga obrang binanggit sa ''Copinger'' na pinaniniwalaang nakapaloob sa kahulugang ito ay mga suweter na habing-kamay at yari sa lana, telang teksturado nang husto kasama na ang mga elementong tatlong-dimensiyonal, mga losa, at mga kasangkapan sa paghahain ng pagkain. Ang kaugnay na mga kaso ay (ayon sa pagkakasunod-sunod): ''Bonz v Cooke'' [1994] 3 NZLR 216 (Bagong Selanda), ''Coogi Australia v Hyrdrosport'' (1988) 157 ALR 247 (Australya), ''Walter Enterprises v Kearns'' (Zimbabwe) noted at [1990] 4 EntLR E-61, at ''Commissioner of Taxation v Murray'' (1990) 92 ALR 671 (Australya). Ang ''[[Design and Artists Copyright Society]]'' at ''Artquest'' ay nagbibigay ng karagdagang kabatiran hinggil sa kalayaan sa panorama sa Reyno Unido.<ref name="DACSfactsheet">{{Cite web |title=Sculpture and works of artistic craftmanship on public display |url=https://www.dacs.org.uk/knowledge-base/factsheets/sculpture-and-works-of-artistic-craftsmanship-on-p.aspx |access-date=27 November 2020 |website=DACS}}</ref><ref name="ArtQuest">{{Cite web |last=Lydiate |first=Henry |date=1991 |title=Advertising and marketing art: Copyright confusion |url=http://www.artquest.org.uk/artlaw/copyright/confusion.htm |website=Artquest |access-date=2020-12-12 |archive-date=2006-04-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060427214137/http://www.artquest.org.uk/artlaw/copyright/confusion.htm |url-status=bot: unknown }}</ref> ===Sri Lanka=== Hindi naglalaman ng probisyong kalayaan sa panorama ang ''Intellectual Property Act, No. 36 of 2003'', sa talaan ng mga limitasyon sa karapatang-sipi sa Seksiyong 12.<ref>{{cite web |url=https://www.nipo.gov.lk/web/images/pdf_downloads/Intellectual_Property_Act_No_36_of_2003.pdf |title=INTELLECTUAL PROPERTY ACT, No. 36 OF 2003 |website=National Intellectual Property Office |access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> Pinawalang-bisa ng batas ang ''Code of Intellectual Property Act No. 52 of 1979'', na may probisyon ng isang limitadong kalayaan sa panorama sa Seksiyong 13(d) na nagbigay sa mga gumagawa ng pelikula at tagapagsahimpapawid sa telebisyon ng karapatang magpalarawan ng mga likha ng sining at arkitektura "na palagiang matatagpuan sa isang lugar kung saang maaaring tingnan ang mga ito ng publiko."<ref>{{cite web |url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/lk/lk001en.pdf |title=Code of Intellectual Property Act No. 52 of 1979 (as amended by Act No. 30 of 1980, No. 2 of 1983, No. 17 of 1990, No. 13 of 1997 and No. 40 of 2000) |website=WIPO Lex |author=Sri Lanka |access-date=Hulyo 13, 2022}}</ref> ===Taiwan (Republika ng Tsina o ROC)=== [[Talaksan:Taipei 101, August 2017.jpg|thumb|[[Taipei 101]], na dinisenyo nina arkitektong [[Chu-Yuan Lee]] at [[C. P. Wang]].]] Tinitiyak ng [[:wikisource:zh:著作權法 (中華民國)|Batas ng Karapatang-ari ng Republika ng Tsina]] ang bahagyang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Pinahihintulutan ng Artikulong 58 ang paggamit ng mga obra at likhang pang-arkitektura na nasa pampublikong mga lugar, ngunit itinadhana na ang paggamit ng gawang mga sining ay hindi para lamang sa layuning pagbebenta ng mga sipi. Nakasaad sa Artikulong 64 ng parehong Batas na dapat malinaw na itukoy ng mga gagamit ng gayong mga gawa ang pinagmulan ng mga ito, tulad ng pangalan ng manlilikha.<ref>{{cite web|title=著作權法 |url=http://law.moj.gov.tw/LawClass/LawAll.aspx?PCode=J0070017 |website=全國法規資料庫 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://archive.is/20161029141208/http://law.moj.gov.tw/LawClass/LawAll.aspx?PCode=J0070017 |archivedate=2016-10-29 |language=zh-tw |date=2014-01-22 |deadurl=yes }}</ref> Sang-ayon sa binanggit na mga reglamento, hindi isang paglabag sa karapatang-sipi ang ang pagkuha ng retrato ng isang gusali sa isang pampublikong lugar,<ref>{{cite web|title=就戶外場所長期展示之建築著作，以拍照或繪畫方式等非建築方式進行重製之行為，屬於著作權法第64條明訂之合理使用行為|url=http://www.fblaw.com.tw/news_detail.php?cate=5&nid=561|website=寰瀛法律事務所|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029142417/http://www.fblaw.com.tw/news_detail.php?cate=5&nid=561|archivedate=2016-10-29|language=zh-tw|date=2011-12-13}}</ref> ang bunga ng ganitong pagkuha ay maari ring ibukod bilang "mga gawang potograpiko" na isang uri ng gawang nakatala sa Artikulo 5 ng parehong batas, kaya nakakatamasa ang mga gawang ito ng proteksiyon sa karapatang-sipi.<ref>{{cite web|title=開放式課程合理使用問答集|url=http://www.tocwc.org.tw/userfiles/1363573066.pdf|website=台灣開放式課程聯盟|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160808142736/http://www.tocwc.org.tw/userfiles/1363573066.pdf|archivedate=2016-08-08|page=8|language=zh-tw|quote=拍攝建築物外觀，不問作何使用目的，都不在第五十八條禁止之列，並不必經著作財產權人的同意，該照片反而還能以「攝影著作」獲得著作權法保護，他人不可以任意使用該照片。同理，拍攝一般巷道風景，在著作權法規定下，不必獲得任何人同意，所拍照片還受著作權法保護。}}</ref> Ipinaliwanag din ito ng [[Tanggapan ng Ari-Ariang Intelektuwal ng Taiwan|Tanggapan ng Ari-Ariang Intelektuwal]] ng [[Ministeryo ng Ugnayang Ekonomiko (Taiwan)|Ministeryo ng Ugnayang Ekonomiko ng Taiwan]]. <ref>{{cite web|title=解釋資料檢索-電子郵件1021205b |url=http://www.tipo.gov.tw/ct.asp?xItem=503039&ctNode=7448&mp=1 |website=經濟部智慧財產局 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://archive.is/20161029143506/http://www.tipo.gov.tw/ct.asp?xItem=503039&ctNode=7448&mp=1 |archivedate=2016-10-29 |language=zh-tw |date=2013-12-05 |quote=一、依據著作權法第58條規定，在街道、公園、建築物之外壁或其他向公眾開放之戶外場所長期展示之美術著作或建築著作，除該條所定4款情形外，得以任何方法利用之。所詢拍攝「台北101大樓」(僅限大樓外觀，不包括大樓內部) 之照片並將其製成明信片販賣，依前揭規定，無須取得著作權之授權。 |deadurl=yes }}</ref> === Timog Aprika === [[Talaksan:Late Nelson Mandela Statue, Pretoria South Africa Redux.png|thumb|left|Dahil sa kawalan ng kalayaan sa panorama sa Timog Aprika, kailangang sensurin ang bantayog ni [[Nelson Mandela]] sa [[Pretoria]]]] Walang ganap na kalayaan sa panorama sa Timog Aprika. Inilalahad sa Artikulong 15 (3) ng Batas ng Karapatang-ari ng Timog Aprika (1978) ang mga hindi pagsasali ng proteksiyong karapatang-sipi sa masining na mga gawa, ngunit binanggit lamang dito ang paggamit ng mga sipi sa mga pelikula, telebisyon, at mga "serbisyong pangkomunikasyon." Ngunit binigyang-kahulugan sa Artikulong 1 ang "serbisyong pangkomunikasyon" bilang isang tiyak na serbisyo sa telekomunikasyon, hindi sa potograpiya.<ref>{{cite web|title=COPYRIGHT ACT|url=http://www.cipro.co.za/legislation%20forms/Copyright/Copyright%20Act.pdf|website=Companies and Intellectual Property Office|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303202547/http://www.cipro.co.za/legislation%20forms/Copyright/Copyright%20Act.pdf|archivedate=2016-03-03|language=en}}</ref> Dahil diyan, maaaring ituring na paglabag sa karapatang-sipi ang pagkuha ng mga retrato ng mga gusali o mga obra sa pampublikong mga lugar.<ref>{{cite web|title=Copyright: Wiki Loves Monuments Notice!|url=http://mapmyway.co.za/copyright-wiki-loves-monuments-notice/|website=mapmyway.co.za|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029130232/http://mapmyway.co.za/copyright-wiki-loves-monuments-notice/|archivedate=2016-10-29|language=en}}</ref> ===Timog Korea=== Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang Artikulong 35(2) ng [[batas ng karapatang-ari ng Timog Korea]], subalit limitado lamang ito sa mga layuning di-komersiyal. Isinasaad ng probisyon na maaaring gamitin ang mga obra at ibang mga likha na palagiang matatagpuan sa bukas na mga lugar para sa anumang layunin, maliban sa mga kasong "ginawa ang pagsisipi para sa tangkang pagbebenta ng mga siping ito."<ref>{{cite web|url=https://wipolex.wipo.int/en/text/581910 |title=Copyright Act (Act No. 432 of January 28, 1957, as amended up to Act No. 15823 of October 16, 2018) |author=Republic of Korea |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 9, 2021 |url-status=dead |archive-url = https://web.archive.org/web/20210509110615/https://wipolex.wipo.int/en/text/581910 |archive-date = }}</ref> May isang kaso kaugnay sa kalayaan sa panorama sa Timog Korea noong 2008, hinggil sa paggamit ng isang ''production company'' ng isang gusali ng teatro sa isang patalastas nang walang pahintulot. Ipinasya ng [[Hukuman ng Distritong Sentral ng Seoul]] na nilabag ng Pomato Co., Ltd. ang karapatang-sipi ni arkitekto Min Gyu-am sa "UV House", na matatagpuan sa [[Paju]] at tinapos noong 2004, sa pamamagitan ng pagsasali nila ng gusali bilang elementong ''background'' sa isang patalastas pantelebisyon at pang-Internet ng [[Kookmin Bank]] noong 2005. Nakatanggap ang arkitekto ng bayad para sa arkila sa lugar, ngunit hindi siya nagbigay ng pahintulot ng paggamit ng karapatang-sipi ng gusaling ito. Matapos mailabas ang mga patalastas, sinabi ng arkitekto na ginamit nila ang obrang pang-arkitektura nang walang pahintulot mula sa kaniya, kaya humingi siya ng bayad-pinsala. Sa unang paglilitis, ipinasya ng Hukumang ng Distritong Sentral ng Seoul na maliit na bahagi ng gusali lamang ang ginamit patalastas at hindi ang kabuoang gusali, kaya hindi maituturing na paglabag ito ng karapatang-sipi.<ref>Seoul Central District Court, Decision of 12 September 2007, 2006GaDan208142.</ref> Noong Nobyembre 7, 2008, sa ikalawang paglilitis, sumang-ayon ang parehong panig sa kabayaran. Dahil diyan, winakasan ang ikalawang paglilitis nang walang pasya, sa pamamamagitan ng mediasyon.<ref>{{cite web |url=https://www.lawtimes.co.kr/Legal-News/Legal-News-View?serial=48365 |title=[2008년 분야별 중요판례분석] (21)지적재산권 |date=Agosto 6, 2009 |access-date=Hulyo 12, 2021 |work=Beomnyul Sinmun (법률신문) |language=ko}}</ref> ===Tsina, Republikang Bayan ng (PRC)=== [[Talaksan:青岛五四广场五月的风雕塑夜景 2013-07-21.jpg|thumb|left|Eskulturang May Wind ({{lang|zh|五月的风雕塑}}) sa [[Liwasang Ika-apat na Mayo]] ng lungsod ng [[Qingdao]]]] Nagbibigay ng sapat na kalayaan sa panorama ang Artikulo 22(10) ng [[batas ng karapatang-ari ng Tsina]]. Ayon dito, pinahihintulutan ang paggamit ng isang obra "na matatagpuan o naka-displey sa isang panlabas na pampublikong lugar" sa pamamagitan ng pagguhit, potograpiya, o bidyograpiya nang walang pahintulot mula sa o remunerasyon sa mayhawak ng karaptang-sipi, "sa kondisyong itutukoy ang pangalan ng manlilikha at pamagat ng obra."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/466268 |title=Copyright Law of the People’s Republic of China (as amended up to the Decision of February 26, 2010, by the Standing Committee of the National People's Congress on Amending the Copyright Law of the People's Republic of China) |author=China |access-date=Mayo 9, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> Ayon sa isang liham tugon mula sa [[Kataas-taasang Hukumang Bayan]] hinggil sa kaso ng eskulturang "''[[Liwasang Ikaapat na Mayo|May Wind]]''" sa [[Qingdao]], kahit na para sa pakinabang (''profit'') ito, ang muling paggamit ng nabanggit na gawa ay isang [[patas na paggamit]],<ref>{{cite wikisource |title=最高人民法院关于对山东省高级人民法院《关于山东天笠广告有限责任公司与青岛海信通信有限公司侵犯著作权纠纷一案的请示报告》的复函 |wslink=最高人民法院关于对山东省高级人民法院《关于山东天笠广告有限责任公司与青岛海信通信有限公司侵犯著作权纠纷一案的请示报告》的复函 |wslanguage=zh |last=中华人民共和国最高人民法院 |first= |authorlink=中华人民共和国最高人民法院 |coauthors= |year= |publisher= |location= |page= |pages= |scan=|date=2004-08-24|language=zh-cn}}</ref> ngunit pinagtatalunan ng pamayanang akademiko ang pagiging tumpak ng pagpapasyang ito,<ref>{{cite journal|last1=孟|first1=奇勋|title=室外艺术作品合理使用司法认定标准之反思|journal=武汉理工大学学报（社会科学版）|date=2013-06|volume=26|issue=3|page=457|doi=10.3963/j.issn.1671-6477.2013.03.025|url=http://www.whxbsk.net:8080/sse/showFileCount?filename=D:/sse/2013/2012-01660.pdf&title=2012-01660|accessdate=2016-10-28|trans_title=Reflections on Judicial Cognizance of Fair Use of Outdoor Art Works|publisher=武汉理工大学期刊社|language=zh-cn|issn=1671-6477|quote=当前，学术界对室外艺术作品合理使用的认定标准尚未形成共识，主要体现在对商业性使用是否属于合理使用的认识有所不同。部分学者坚持认为不能将营利性再使用纳入合理使用制度范围。|author=|archive-url=https://web.archive.org/web/20170222144856/http://www.whxbsk.net:8080/sse/showFileCount?filename=D%3A%2Fsse%2F2013%2F2012-01660.pdf&title=2012-01660|archive-date=2017-02-22|dead-url=yes}}</ref> at may pangyayari ring "magkaibang mga pasiya" sa paghatol sa usaping ito.<ref>{{cite journal|last1=詹|first1=启智|last2=张|first2=灵溪|title=室外公共场所艺术作品合理使用探析|journal=法制与社会|date=2014|issue=22|pages=267-269|doi=10.3969/j.issn.1009-0592.2014.22.133|url=http://www.lunwendata.com/thesis/2015/50416.html|accessdate=2016-10-28|publisher=云南法制与社会杂志社|language=zh-cn|issn=1009-0592|author=|archive-url=https://web.archive.org/web/20180205000700/http://www.lunwendata.com/thesis/2015/50416.html|archive-date=2018-02-05|dead-url=no}}</ref> Dahil sa kaugnay na mga palakad ng [[isang bansa, dalawang mga sistema]], hindi ipinatutupad ang nasabing mga batas sa [[Hong Kong]] at [[Macau]].<ref>{{cite web|title=中華人民共和國香港特別行政區基本法|url=http://www.basiclaw.gov.hk/tc/basiclawtext/images/basiclaw_full_text_tc.pdf|website=基本法|publisher=香港特別行政區政府政制及內地事務局|accessdate=2016-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151117030209/http://www.basiclaw.gov.hk/tc/basiclawtext/images/basiclaw_full_text_tc.pdf|archivedate=2015-11-17|language=zh-hk|format=PDF|date=2015-03}}</ref><ref>{{cite web|title=中華人民共和國澳門特別行政區基本法|url=http://bo.io.gov.mo/bo/i/1999/leibasica/index_cn.asp|website=澳門特別行政區政府印務局|accessdate=2016-10-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160426055414/http://bo.io.gov.mo/bo/i/1999/leibasica/index_cn.asp|archivedate=2016-04-26|language=zh-mo|date=1999-12-20}}</ref> ==== Hong Kong ==== [[Talaksan:Bank of China Hong Kong.jpg|thumb|[[Toreng Bank of China (Hong Kong)|Toreng Bank of China]], dinisenyo ni arkitekto [[I. M. Pei]] (namatay noong 2019)]] Tinitiyak ng Kautusang Karapatang-ari ng Hong Kong ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Kumakapit ito sa kapuwa mga likhang tatlong-dimensiyonal at masining na pagkakagawa. Pinahihintulutan ng mga regulasyon sa Artikulong 71 ang pagsipi at pamamahayag ng larawan ng mga gusali, lilok, modelo ng mga gusali, at mga masining na pagkakagawa, at hindi isang pagsuway sa karapatang-sipi ang pampublikong pagbabahagi ng gayong mga larawan. Gayunpaman, nakasaad sa Seksiyong 5 na iba ang mga obra ng masining na pagkakagawa (''works of artistic craftsmanship'') sa gawang grapiko (''graphic work''), at ibig sabihin nito hindi sakop ng tadhanang kalayaan sa panorama ang huling binanggit na uri ng gawa, na maaring pinta, drowing, dayagram, o mga gawang klitse, litograpo, grabado sa kahoy, atbp..<ref>{{cite web|title=第528章 《版權條例》 |url=http://www.legislation.gov.hk/blis_pdf.nsf/6799165D2FEE3FA94825755E0033E532/9849EA415F543AAA482575EF0014C04F/$FILE/CAP_528_c_b5.pdf |website=律政司: 雙語法例資料系統 |accessdate=2016-10-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160411220758/http://www.legislation.gov.hk/blis_pdf.nsf/6799165D2FEE3FA94825755E0033E532/9849EA415F543AAA482575EF0014C04F/%24FILE/CAP_528_c_b5.pdf |archivedate=2016-04-11 |language=zh-hk |date=1997-06-30 |deadurl=yes }}</ref> ==== Macau ==== Tinitiyak ng Derekto Blg. 43/99/M ang kalayaan sa panorama sa pampublikong mga lugar. Pinapayagan ng Artikulong 61 ang pagkuha ng mga obra na nakalagay sa pampublikong mga lugar sa pamamagitan ng potograpiya o bidyograpiya.<ref>{{cite web|title=第43/99/M號法令|url=http://bo.io.gov.mo/bo/i/99/33/declei43_cn.asp|website=澳門特別行政區政府印務局|accessdate=2016-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160323120248/http://bo.io.gov.mo/bo/i/99/33/declei43_cn.asp|archivedate=2016-03-23|language=zh-mo|date=1999-08-16}}</ref><ref>{{cite book|last1=马|first1=海涛|last2=李|first2=亮|title=国际法学法理与实践|url=https://books.google.com/books?id=ZMQ7vQ_wTpEC&pg=PA401|accessdate=2016-10-29|edition=1|date=2006-11|publisher=中国法制出版社|language=zh-cn|isbn=978-7-80226-323-9|pages=401–402|chapter=中国内地与澳门著作权法律制度之比较研究}}</ref> Gayunpaman, sinasabi sa Artikulong 62 na hindi dapat makompromiso ng kalayaang ito ang mga kapakanan ng gawa at ng mayhawak ng karapatang-sipi nito, at kailangang itukoy ang manlilikha at pangalan ng obra hangga't maari.<ref>{{cite news|title=葡韻惹火遭禁拍攝建築物實在無理|url=http://www.shimindaily.net/v1/news/macau/%EF%BC%88%E7%89%B9%E5%AF%AB%EF%BC%89%E8%91%A1%E9%9F%BB%E6%83%B9%E7%81%AB%E9%81%AD%E7%A6%81%E6%8B%8D%E6%94%9D%E5%BB%BA%E7%AF%89%E7%89%A9%E5%AF%A6%E5%9C%A8%E7%84%A1%E7%90%86/|accessdate=2016-10-29|publisher=市民日报|date=2016-08-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161029043248/http://www.shimindaily.net/v1/news/macau/%EF%BC%88%E7%89%B9%E5%AF%AB%EF%BC%89%E8%91%A1%E9%9F%BB%E6%83%B9%E7%81%AB%E9%81%AD%E7%A6%81%E6%8B%8D%E6%94%9D%E5%BB%BA%E7%AF%89%E7%89%A9%E5%AF%A6%E5%9C%A8%E7%84%A1%E7%90%86/|archivedate=2016-10-29|language=zh-mo}}</ref> === Uganda === Umiiral ang kalayaan sa panorama sa Seksiyong 15(1)(f) ng ''The Copyright and Neighbouring Rights Act, 2006'' ng Uganda, na isinasaad na maaaring isipi at ikomunika sa madla ang mga likhang arkitektura at sining na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, sa pamamagitan ng potograpiya, mga likhang audiobiswal, at pagsasahimpapawid sa telebisyon. Malawak ang kahulugan ng "pampublikong lugar" sa ilalim ng Seksiyong 2 ng batas, at nagngangahulugan itong "anumang gusali o daanan na ang publiko ay may pansamantalang karapatan o pahintulot para makapasok, may bayad man o wala." Kabilang dito ang mga sinehan, restoran, pasilidad ng palakasan, at liwaliwan (''resorts'').<ref>{{cite web|url=https://wipolex-res.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/ug/ug001en.pdf |title=The Copyright and Neighbouring Rights Act, 2006 |author=Uganda |access-date=Oktubre 3, 2021 |website=WIPO Lex}}</ref> === United Arab Emirates === Hindi nagbibigay ng kalayaan sa panorama ang Artikulo 22(7) ng ''Federal Law No. 38 of 2021 on Copyrights and Neighboring Rights''. Pinahahintulutan lamang nito ang pagpapakita ng mga ''fine art'', mga obrang napapakinabangan, mga obrang hinulma, at mga obrang pang-arkitektura na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga lugar "sa mga brodkast" lamang.<ref>{{cite web |url=https://www.moec.gov.ae/documents/20121/376326/copyright.pdf |title=Federal Decree-Law no. (38) of 2021 |access-date=Hulyo 4, 2022 |publisher=Ministry of Economy of the United Arab Emirates |date=Setyembre 20, 2021}}</ref> Ang Artikulo 22(7) ng pinawalang-bisa na ''Federal Law No. 7 of 2002 on Copyrights and Neighboring Rights'' ay nagbibigay ng kawangis na limitadong karapatang-ligal.<ref>{{cite web|url=https://wipolex.wipo.int/en/text/124611 |title=Federal Law No. 7 of 2002 on Copyrights and Neighboring Rights |author=United Arab Emirates |website=WIPO Lex |access-date=Mayo 7, 2021}}</ref> ===Unyong Europeo=== [[Talaksan:Freedom of Panorama in Europe.svg|thumb|475px|Katayuan ng kalayaan sa panorama sa Europa {{legend|#12a53e|Okey, kasama ang mga gusali, obra at mga pampublikong loob ng mga gusali}} {{legend|#5fe442|Okey, kasama ang mga gusali at obra, ngunit hindi okey sa mga pampublikong loob ng mga gusali}} {{legend|#ffd619|Okey para lamang sa mga gusali}} {{legend|#f5443b|Hindi okey}} {{legend|#bbef2e|Okey, kasama ang mga gusali, obra at ilang mga loob ng mga gusali}} {{legend|#bbb|Hindi tiyak}} ]] Sa [[Unyong Europeo]], inilalaan ng [[Direktiba 2001/29/EC]] ang posilibilidad para sa kasaping mga estado na magkaroon ng sugnay hinggil sa kalayaan sa panorama sa kanilang mga batas ng karapatang-ari, ngunit hindi ito sapilitan.<ref name="eu">{{cite web|author=N.N.|url=http://www.fotocommunity.de/info/Panoramafreiheit#Europa_hilft|title=Panoramafreiheit|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150418173225/http://www.fotocommunity.de/info/Panoramafreiheit|archive-date=2015-04-18|access-date=2020-05-18}} Tingnan din [http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32001L0029:EN:HTML Article 5(3)(h) of 2001/29/EC].</ref><ref>{{cite web|url=http://ipkitten.blogspot.co.uk/2015/06/freedom-of-panorama-what-is-going-on-at.html|title=The IPKat|work=ipkitten.blogspot.co.uk|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150626204251/http://ipkitten.blogspot.co.uk/2015/06/freedom-of-panorama-what-is-going-on-at.html|archive-date=2015-06-26}}</ref> ==== Alemanya ==== Ipinaliliwanang ang ''{{lang|de|Panoramafreiheit}}'' sa artikulong 59 ng ''{{lang|de|Urheberrechtsgesetz}}''.<ref name="de">{{cite web|url=http://www.fotorecht.de/publikationen/gebaeude.html|title=Fotografieren von und in Gebäuden|last=Seiler|first=David|work=visuell|date=2001-06-24|issue=5/2001|page=50|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20070930161320/http://www.fotorecht.de/publikationen/gebaeude.html|archive-date=2007-09-30|access-date=2020-05-18}} Tingnan din: {{cite web|url=http://bundesrecht.juris.de/urhg/__59.html|title=§59 UrhG (Germany)|language=de|url-status=live|archive-url=http://archive.wikiwix.com/cache/20110223132716/http://bundesrecht.juris.de/urhg/__59.html|archive-date=2011-02-23|access-date=2007-09-20}}</ref> Ayon sa 59(1), "mapapahintulutang isipi, sa pamamagitan ng pinta, drowing, potograpiya, o sinematograpiya, ang mga obra na palagiang matatagpuan sa pampublikong mga daanan, kalye, o lugar at maipamahagi at maikomunika ang gayong mga sipi. Para sa mga likhang pang-arkitektura ang tadhanang ito ay umiiral lamang sa panlabas na anyo." Isang halimbawa ng [[paglilitis]] dahil sa sari-saring pagbabatas sa EU ay ang ''{{lang|de|[[:de:Hundertwasserentscheidung|Hundertwasserentscheidung]]}}'' (pasiyang Hundertwasser), isang kaso sa Alemanya na naipanalo ni [[Friedensreich Hundertwasser]] laban sa isang kompanyang Aleman hinggil sa paggamit ng isang retrato ng isang gusaling [[Austria|Awstriyan]].<ref>{{cite web|url=https://dejure.org/dienste/vernetzung/rechtsprechung?Text=I%20ZR%20192/00|title=Rechtsprechung – BGH, 05.06.2003 - I ZR 192/00|website=dejure.org|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820052628/https://dejure.org/dienste/vernetzung/rechtsprechung?Text=I%20ZR%20192%2F00|archive-date=2016-08-20|access-date=2020-05-18}}</ref> ==== Belhika ==== [[Talaksan:Atomium (UnorthodoxY) - Flickr.jpg|thumb|left|[[Atomium]] sa Bruselas]] Ipinatupad ang kalayaan sa panorama sa [[Belhika]] noong 2016. Ipinasa ng kanilang lehislatura ang probisyong XI.190 2/1° na idinagdag sa kanilang batas ng karapatang-ari, ang Kodigo ng Batas Ekonomiko (''Code of Economic Law'') noong Hunyo 27, 2016, at sinimulan ang pagpapatupad nito noong Hulyo 15, 2016, pagkaraang nilagdaan ito ng kanilang hari at nilathala ito sa kanilang opisyal na lathalaing ''State Gazette''.<ref name=ManagingIPBelFOP>{{cite web|url=https://www.managingip.com/article/b1kbpg5bpx2rhw/belgium-freedom-of-panorama-a-new-copyright-exception |title=Belgium: Freedom of panorama – a new copyright exception |date=Setyembre 27, 2016 |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref><ref name=InfojusticeBelFOP>{{cite web|url=http://infojustice.org/archives/36318 |title=THERE IS NOW FREEDOM OF PANORAMA IN BELGIUM |date=Hulyo 19, 2016 |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref> Nakasaad sa probisyong ito na hindi maaaring hadlangan ng mga manlilikha (maaaring mga arkitekto o arteista) "ang reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng mga obrang biswal, grapiko, at pang-arkitektura na nilayong ipuwesto nang palagian sa pampublikong lugar, sa kondisyong tulad ng sa pagsasalarawan nito ang reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng naturang gawa at hindi magdudulot ang nasabing reproduksiyon at komunikasyon sa publiko ng di-makatuwirang pinsala sa tunay na karapatan ng manlilikha."<ref name=ManagingIPBelFOP/> Kasunod ng pagpasa nito, malaya na ang pagkuha ng mga retrato ng tanyag na [[Atomium]] sa [[Bruselas]], pati na ang paglathala ng mga retrato nito sa anumang midya, kabilang na ang midyang komersiyal at [[hatirang pangmadla]], nang hindi inalalahanan ang maaaring hakbanging ligal mula sa mga eredero/eredera ng lumikha nitong si [[André Waterkeyn]].<ref name=ManagingIPBelFOP/><ref name=ExpertPhotoFOP>{{cite web|url=https://expertphotography.com/freedom-of-panorama-photography/ |title=Freedom of Panorama – What It Means for Photography |last=Hull |first=Craig |access-date=Disyembre 15, 2020}}</ref> ==== Dinamarka ==== Ayon sa Artikulong 24(2) ng batas ng karapatang-ari ng [[Dinamarka]], maaring isipi ang anumang obrang matatagpuan sa pampublikong lugar sa pamamagitan ng mga larawan (tulad ng mga retrato) ngunit kung ang layunin ay hindi pangkomersiyo. Sa Artikulong 24(3) naman nakasaad na maaring isipi nang malaya ang mga gusali sa kaanyuang larawan, sa anumang layunin.<ref>{{cite web| url=http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/dk/dk091en.pdf |title=Consolidated Act on Copyright (Consolidated Act No. 1144 of October 23, 2014) |website=WIPO Lex |access-date=Disyembre 20, 2020 | lang=en}}</ref> [[Talaksan:Petite sirène de Copenhague (conforme à la loi danoise).JPG|thumb|Sinalang retrato ng ''The Little Mermaid'']] Hindi pa rin ganap ang kalayaan sa panorama sa Dinamarka para sa mga obrang hindi pang-arkitektura. Protektado ang karapatang-sipi sa lilok na ''[[The Little Mermaid (estatwa)|The Little Mermaid]]'', obra ni [[Edvard Eriksen]] (namatay 1959), hanggang taong 2034, at kilalang litihiyoso ang pamilya ng manlililok.<ref name=ExpertPhotoFOP/> Pinagmultahan ang ilang mga pahayagang Dinamarkes dahil sa paggamit ng mga retrato ng lilok nang walang pahintulot mula sa pamilyang Eriksen. Itinuturing na komersiyal ang layunin ng midya sa bansa. Winika ni Søren Lorentzen, ''photo editor'' ng ''[[Berlingske]]'' na kabilang sa mga pahayagang pinagmultahan, "Gumamit kami ng isang retrato nang walang pahintulot. Iyon ay malinaw na paglabag sa batas ng karapatang-ari, kahit na nahihirapan akong intindihin kung bakit hindi maaring gumamit ang sinuman ng mga retrato ng isang pambansang yaman gaya ng ''Little Mermaid'' nang hindi lumalabag sa batas ng karapatang-ari." Depensa ni Alice Eriksen, ang apo ng manlililok, ang gayong pagbabawal ay pagtalima lamang sa mga batas ng bansa. Dagdag pa niya, "pareho lamang ito sa pagtanggap ng bayad kapag itinutugtog ang isang awit."<ref>{{cite news|url=https://www.thelocal.dk/20140816/denmarks-iconic-symbol-that-we-cant-show-you |title=Denmark's icon... that we can't show you |work=The Local |date=Agosto 16, 2014 |access-date=Disyembre 20, 2020}}</ref><ref>{{cite web |url=https://petapixel.com/2014/08/20/try-publish-picture-statue-denmark-youd-better-ready-pay/ |title=If You Try to Publish a Picture of this Statue in Denmark, You’d Better be Ready to Pay Up |last=Burgett |first=Gannon |website=PetaPixel |date=Agosto 20, 2014 |access-date=Disyembre 20, 2020}}</ref> ==== Eslobenya ==== Isinasaad ng Artikulong 55 ng ''Copyright and Related Rights Act'' ng Eslobenya na "Ang mga likhang palagiang matatagpuan sa mga parke, kalye, liwasan, o ibang mga lugar na pangkalahatang mapupuntahan ng publiko ay maaaring gamitin," ngunit ipinagbabawal ito kung ang layon ng paggamit ay upang kumita.<ref>{{cite document| url=https://www.uradni-list.si/1/content?id=78529 |title=Zakon o avtorski in sorodnih pravicah (uradno prečiščeno besedilo) (ZASP-UPB3) |work=Uradni list RS |issue=16/2007 |date=Pebrero 23, 2007 |lang=sl |pages=1805}}</ref> Subalit sa gawa, nagngangahulugan itong ang mga bagay sa pampublikong espasyo, tulad ng mga gusali at rebulto, na protektado pa ng karapatang-sipi ay maaaring kunan ng retrato para lamang sa pansariling gamit kung walang pahintulot mula sa mga manlilikha ng gayong mga obra, at ipinagbabawal ang paglathala ng gayong mga larawan sa isang portada ng turismo (''tourism portal'') o sa isang pahayagan (sapagkat itinuturing na komersiyal ang paglilimbag ng mga pahayagan).<ref>{{cite news |url=https://www.rtvslo.si/evropska-unija/ali-bo-unija-omejila-objavo-slik-javnih-stavb-na-druzbenih-omrezjih/368889 |title=Ali bo Unija omejila objavo slik javnih stavb na družbenih omrežjih? |publisher=MMC RTV Slovenija |date=Hulyo 5, 2015 |first=Gregor |last=Cerar |lang=sl}}</ref> ==== Espanya ==== Nagbibigay ng tadhanang kalayaan sa panorama ang [[batas ng karapatang-ari ng Espanya]]. Nakasaad sa Artikulo 35(2) na "ang mga likha na palagiang matatagpuan sa mga parke, kalye, liwasan o iba pang pampublikong mga daanan ay maaaring sipiin, ipamahagi at iparating nang malaya sa pamamagitan ng mga pinta, drowing, retrato, at mga pamamaraang audiobiswal."<ref>{{cite web |url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577658 |title=Consolidated Text of the Law on Intellectual Property, Regularizing, Clarifying and Harmonizing the Applicable Statutory Provisions (approved by Royal Legislative Decree No. 1/1996 of April 12, 1996, and amended up to Royal Decree-Law No. 26/2020 of July 7, 2020) |author=Spain |lang=es |access-date=Setyembre 28, 2021 |website=WIPO Lex|quote=Las obras situadas permanentemente en parques, calles, plazas u otras vías públicas pueden ser reproducidas, distribuidas y comunicadas libremente por medio de pinturas, dibujos, fotografías y procedimientos audiovisuales.}}</ref> ==== Gresya ==== Hindi umiiral ang kalayaan sa panorama sa Gresya. Nagbibigay lamang ng maghigpit ngunit hindi malinaw na eksepsiyon ang kanilang batas ng karapatang-ari, ang ''2121/1993 on Copyright, Related Rights and Cultural Matters (as amended up to Law No. 4540/2018)''. Pinahihintulutan lamang ang "paminsan-minsang pagsisipi at pagkomunika sa midyang pangmadla ng mga larawan ng mga obrang panghabambuhay na matatagpuan sa pampublikong mga lugar."<ref name=shtefan2019>{{Cite journal|last=Shtefan|first=Anna|date=2019|title=FREEDOM OF PANORAMA: THE EU EXPERIENCE|url=https://ejls.eui.eu/wp-content/uploads/sites/32/2019/05/2-EJLS-112-Shtefan.pdf|journal=European Journal of Legal Studies|volume=II}}</ref> ==== Italya ==== Walang umiiral na kalayaan sa panorama sa [[Italya]].<ref name="it">{{cite news|url=http://punto-informatico.it/2030219/PI/News/wikipedia-cede-al-diritto-autore-italiota.aspx|title=Wikipedia cede al diritto d'autore|last=Spinelli|first=Luca|work=Punto Informatico|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20080929014738/http://punto-informatico.it/2030219/PI/News/wikipedia-cede-al-diritto-autore-italiota.aspx|archive-date=2008-09-29|access-date=2020-05-18}}</ref> Sa kabila ng maraming opisyal na mga protesta<ref>{{cite web|url=http://www.grillini.it/show.php?4884|title=Interrogazione - Diritto di panorama|trans-title=Interrogation - panorama right|last1=Grillini|first1=Franco|website=Grillini.it|language=it|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20081025001151/http://www.grillini.it/show.php?4884|archive-date=2008-10-25|access-date=2020-05-18}}</ref> at isang pambansang inisyatibang<ref>{{cite web|url=http://www.diritto.it/all.php?file=25583.pdf|title=Dare un senso al degrado|last1=Scorza|first1=Guido|last2=Spinelli|first2=Luca|date=2007-03-03|location=Rome|format=PDF|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090708045222/http://www.diritto.it/all.php?file=25583.pdf|archive-date=2009-07-08|access-date=2020-05-18}}</ref> pinamunuan ng abogadong si Guido Scorza at mamamahayag na si [[Luca Spinelli]] (na tinampok ang usapin),<ref name="it"/> pinagbabawal pa rin ang paglalathala ng pagsisiping potograpiko ng pampublikong mga lugar, alinsunod sa lumang mga batas ng karapatang-ari ng bansa.<ref>{{cite web|url=http://www.normattiva.it/uri-res/N2Ls?urn:nir:stato:legge:1941-04-22;633!vig=|title=Legge 22 aprile 1941 n. 633|language=it|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141223012833/http://www.normattiva.it/uri-res/N2Ls?urn:nir:stato:legge:1941-04-22;633!vig=|archive-date=2014-12-23|access-date=2020-05-18}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/testi/04042dl.htm|title=Decreto Legislativo 22 gennaio 2004, n. 42|language=it|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20081024122502/http://www.camera.it/parlam/leggi/deleghe/Testi/04042dl.htm|archive-date=2008-10-24|access-date=2020-05-18}}</ref> Mayroon din isang batas na kung tawagi'y "''{{lang|it|[[Codice Urbani]]}}''" na buhat pa sa 2004. Bukod sa ibang mga tadhana, nakasaad dito na upang makapaglathala ng mga larawan ng "pangkalinangang mga bagay" (''cultural goods'', sa teoriya lahat ng mga bagay at lugar na may katangiang pangkalinangan at pansining tulad ng mga gusali) para sa mga layuning pangkomersiyo, kailangan munang kumuha ng pahintulot mula sa pampook na sangay ng Ministeryo ng mga Sining at Pamanang Pangkultura, ang ''{{lang|it|Soprintendenza}}''. ==== Latbiya ==== Walang ganap na kalayaan sa panorama sa [[Latbiya]]. Sa Tsapter V ng kanilang Batas ng Karapatang-ari ("''Autortiesību likums''"), nakasaad na maaring gamitin ang anumang larawan ng isang obrang biswal at pang-arkitektura para lamang sa mga sumusunod na layunin: pansarili, pang-impormasyon sa balitaan o mga palatuntunan hinggil sa kasalukuyang mga pangyayari (''current affairs''), at mga akdang hindi pangkomersiyo.<ref>{{cite web|url=http://likumi.lv/doc.php?id=5138 |title=Autortiesību likums |lang=lv}}</ref> ====Polonya==== May sapat na kalayaan sa panorama sa [[Polonya]], na tinitiyak ng Artikulong 33(1) ng ''Act on Copyright and Related Rights''. Nakasaad dito na "mapapahintulutan ang pamamahagi ng mga obrang palagiang nakapuwesto sa madaraanang mga daan, kalye, liwasan, o hardin, ngunit hindi sa parehong paggamit." Ang pamamahagi ay sa pamamagitan ng paggamit ng mga retrato o malarawang representasyon ng mga obra (tulad ng mga gusali at pampublikong lilok) sa anumang midya, kabilang ang komersiyal na mga larong bidyo. Dahil hindi katulad sa orihinal na pakay ng pagtatatag ng isang obra ang layunin ng isang retrato ng naturang obra (tulad ng isang gusaling pang-opisina, isang ''shopping mall'', o isang tulay), ito ay isang mapapahintulutang paggamit sa ilalim ng batas ng karapatang-ari ng bansa.<ref>{{cite web |url=http://www.codozasady.pl/en/freedom-of-panorama/ |title=Freedom of panorama |last=Marcinoska |first=Lena |website=In Principle - Codozasady.pl |date=Oktubre 22, 2015 |access-date=Disyembre 28, 2020 |archive-date=2021-01-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210116100428/http://www.codozasady.pl/en/freedom-of-panorama/ |url-status=dead }}</ref> ====Pransiya==== Magmula noong Oktubre 7, 2016, inilalaan ng artikulong L122-5 ng Kodigo ng Ari-Ariang Intelektuwal ng [[Pransiya]] ang isang limitadong kalayaan sa panorama para sa mga gawa ng arkitektura at lilok. Pinahihintulutan ng kodigo ang "mga sipi at representasyon ng mga obra ng arkitektura at lilok na palagiang nakapuwesto sa pampublikong mga lugar (''voie publique'') at nilikha ng mga {{ILL|likas na tao|en|Natural person}},{{efn|'''Likas na tao''' (''{{lang|en|natural person}}'') - sa konteksto ng batas, isang indibiduwal na tao, taliwas sa isang ligal tao (''legal person'') na maaari isang pampribado (iyan ay, entidad sa negosyo o [[organisasyong di-pampamahalaan]]) o pampublikong (iyan ay, pamahalaan) organisasyon.}} maliban sa anumang paggamit na may katangiang pangkomersiyo".<ref>{{Cite web|url=https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do;jsessionid=5DD8F8800CB25AA883378CE851D89A7D.tpdila13v_2?idArticle=LEGIARTI000033219336&cidTexte=LEGITEXT000006069414&categorieLien=id&dateTexte=|title=Article 5, section 11 of Code on Intellectual Property|access-date=2016-12-26|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170127170315/https://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do|archive-date=2017-01-27}}</ref> Malamig noon ang mga mambabatas at politikong Pranses sa pagtanggap ng kalayaan sa panorama; tinawag pa ni [[Patrick Bloche]], dating kasapi ng [[Pambansang Asambleya (Pransiya)|Pambansang Asambleya]], na "amendement Wikipédia" ang kalayaan sa panorama noong 2011.<ref>{{cite web|url=http://komodo.regardscitoyens.org/public/22-panoramas/ |title=Débats de l'Assemblée nationale sur l'amendement 22 « panoramas » au projet de loi sur la copie privée (23/11/11)}}</ref> {{multiple image | align = right | direction = | background color = | total_width = | image1 = Louvre pyramid - blackout.jpg | caption1 = | image2 = Censored-Arche de la Défense-Paris.PNG | caption2 = | footer = Sinalang mga larawan ng [[Piramide ng Louvre]] (sa kaliwa, dinisenyo ni [[I. M. Pei]]) at [[Grande Arche]] (sa kanan, dinisenyo ni [[Johan Otto von Spreckelsen]]), kapuwa protektado pa rin ng karapatang-sipi }} May matinding dulot ang gayong mga paghihigpit sa kalayaan sa panorama sa Pransiya sa mga artikulo ng Wikipedia hinggil sa arkitektura ng bansa. Nakasanayan na ng mga tagapangasiwa sa [[Wikimedia Commons]] na [[:Commons:Category:French FOP cases/deleted|burahin]] ang anumang mga retrato ng bagong mga arkitekturang Pranses, sa kabila ng mga pagbabago sa batas, dahil hindi pinahihintulutan ng Commons ang mga retrato ng mga obrang pang-arkitektura ng mga bansang ipinagbabawal ang komersiyal na paggamit. Protektado ng karapatang-sipi ang samo't-saring mga arkitekturang kontemporaryo ng Pransiya, at maaring maging paglabag sa karapatang-sipi ang pagsipi ng mga retratista, tagagawa ng pelikula, disenyador grapiko, at iba pang mga tagagamit mula sa ikatlong panig na may layuning pangkomersiyo na walang pahintulot mula sa arkitekto o entidad na ipinalipatan niya ng kaniyang karapatang patrimonyal o ekonomiko. Ipinasiya sa dalawang hiwalay na mga kaso noong 1990 na ang hindi awtorisadong mga postkard na nagpapakita ng [[Grande Arche]] at [[La Géode]] bilang pangunahing mga paksa ay lumalabag sa karapatang-sipi. Ilan pa sa kilalang mga gusaling protektado ng karapatang-sipi ay ang [[Piramide ng Louvre]], ang [[Opéra Bastille]], at ang [[Bibliothèque nationale de France#Bagong mga gusali|bagong mga gusali ng Bibliothèque nationale de France]].<ref name=JournalIPFranceBldg/> [[Talaksan:Place des Terreaux Lyon.jpg|thumb|[[Place des Terreaux]] na may suplementaryong pagsasali ng mga obra tulad ng inayos na {{ILL|Puwente Bartholdi|en|Fontaine Bartholdi}} at ng 14 na mga haliging granito]] Gayunpaman, ikinokonsidera ng hurisprudensiyang Pranses na hindi lumalabag sa karapatang-sipi ang isang pagsisipi kapag ito ay isang elementong "[[De minimis#Karapatang-sipi|aksesorya]]" o suplementaryo sa kabuoang paksa na inilalarawan nito. Sa isang kaso noong 2005 hinggil sa mga postkard ng [[Place des Terreaux]] ng [[Lyon]], pinairal ng ''[[Hukuman ng Kasasyon (Pransiya)|Cour de cassation]]'' (katumbas ng [[Kataas-taasang Hukuman ng Pilipinas]]) ang mga pasiya ng mas-mababang mga hukuman sa pansuplementaryong pagsasali ng makabagong mga instalasyong artistiko ng plasa sa mga postkard. Ayon sa kanila, humalo ang mga obrang ito sa pampublikong dominyo na arkitektura sa palibot ng liwasan, at "ang obra ay pangalawa lamang sa paksang inilalarawan", ang plasa mismo.<ref name=JournalIPFranceBldg>{{cite web |url=http://www.harlaylaw.com/wp-content/uploads/2016/08/Journal-of-Intellectual-Property-Law-Practice-2012-Lipovetsky-jiplp_jps078.pdf |title=The protection of the image of a building under French law: where judges create law |last1=Lipovetsky |first1=Sabine |last2=de Dampierre |first2=Emmanuèle |date=Mayo 24, 2012 |work=Journal of Intellectual Property Law & Practice |publisher=Oxford University Press |access-date=Marso 23, 2021}}</ref> ==== Portugal ==== Matatagpuan sa Artikulong 75, talata 2, puntong q. ng ''Code of Authors' Rights and Neighbouring Rights'' ng Portugal ang kalayaan sa panorama para sa mga obra nila. Sakop nito ang panghabambuhay na mga obra sa pampublikong mga lugar tulad ng arkitektura at mga lilok. Ngunit kinakailangang ipatungkol sa manlilikha at itukoy ang pangalan ng obra sa bawat malayang paggamit ng anumang larawan o bidyo ng gayong obra, alinsunod sa Artikulong 76, talata 1, puntong a..<ref>{{cite web |url=http://www.communia-association.org/wp-content/uploads/2016/06/BCS_Communia_FoP_study.pdf |title=Best Case Scenarios for Copyright: Freedom of Panorama in Portugal |last=Nobre |first=Teresa |work=COMMUNIA |date=Hunyo 2016 |access-date=Enero 12, 2022}}</ref> ==== Romania ==== [[Talaksan:Palatul Parlamentului, București.jpg|thumb|left|Sinalang retrato ng [[Palasyo ng Parlamento]] sa [[Bucharest]], Romania]] Walang ganap na kalayaan sa panorama sa [[Romania]]. Nakatala sa Artikulo 35 ng Tsapter VI ("Mga Limitasyon sa Pagpapatupad ng Karapatan ng Manlilikha") ng kanilang batas sa karapatang-ari ang mga gawain na hindi na nangangailangan ng pahintulot mula sa manlilikha at pagbayad ng remunerasyon sa kanila. Ayon sa (f), maaring isipi, ipamahagi, at magkomunika sa publiko ang mga larawan ng mga likhang arkitektura, lilok, retrato, at ''applied art'' na palagiang matatagpuan sa pampublikong lugar, '''maliban na lamang''' kung ang larawan ng likhang iyon ay siyang pangunahing paksa ng pagsisipi, pamamahagi, o pagkomunikasyon, at kung ang larawang ito ay ginamit sa mga layuning pangkomersiyo.<ref>{{cite web|url=http://legislatie.just.ro/Public/DetaliiDocument/7816 |title=LEGEA nr. 8 din 14 martie 1996 (*republicată*) |website=Ministerul Justiției |access-date=Marso 22, 2021 |lang=ro}}</ref> Dinemanda ng mga tagapagmana ni [[Anca Petrescu]], arkitekto ng napakalaking [[Palasyo ng Parlamento]], ang [[Parlamento ng Romania]] dahil sa pagbebenta ng mga retrato at ibang mga [[paalaala]] (''souvenir'') kalakip ang larawan ng masagisag na gusali.<ref>{{Cite news|url=https://stirileprotv.ro/stiri/actualitate/familia-arhitectei-casei-poporului-vrea-2-din-castigurile-pe-care-camera-deputatilor-le-incaseaza.html|title=Bătălia pentru imaginea Palatului Parlamentului. Decizia luată de OSIM|lang=ro|work=Stirileprotv.ro|date=Marso 15, 2018|access-date=Mayo 6, 2022}}</ref> Kasalukuyang isinasagawa pa rin ang paglilitis hinggil sa [[pagsuway sa karapatang-sipi]] na ginawa ng Parlamento.<ref>{{Cite news|url=https://pandects.dpvue.com/2018/10/taking-photos-of-palace-of-parliament.html |title= Taking photos of the Palace of Parliament can be considered illegal |website=Pandects dpVUE |date=Oktubre 8, 2018 |access-date=Disyembre 19, 2020|language=en-US}}</ref>{{better source needed|date=Mayo 2022}} ==== Suwesya ==== Noong Abril 4, 2016, nagpasiya ang {{ILL|Kataas-taasang Hukuman ng Suwesya|en|Supreme Court of Sweden}} na nilabag ng [[Talaan ng mga sangay ng Wikimedia|Wikimedia Sweden]] ang karapatang-sipi ng mga alagad ng sining ng pampublikong obra sa pamamagitan ng paglikha ng isang websayt at database ng pampublikong mga obra sa [[Suwesya]] na naglalaman ng mga larawan ng pampublikong obra na ikinarga o inupload ng publiko.<ref name="falkvinge-2016">{{cite web|first=Rick|last=Falkvinge|author-link=Rick Falkvinge|title=Supreme Court: Wikimedia violates copyright by posting its own photos of public, taxpayer-funded art|date=2016-04-04|website=Privacy Online News|location=Los Angeles, CA, USA|url=https://www.privateinternetaccess.com/blog/2016/04/supreme-court-wikipedia-violates-copyright-posting-photos-public-art/|access-date=2016-09-08}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{cite news|title=Wikimedia Sweden art map 'violated copyright'|url=https://www.bbc.com/news/technology-35969734|access-date=2016-09-09|work=BBC News|date=2016-04-05|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160923151732/http://www.bbc.com/news/technology-35969734|archive-date=2016-09-23}}</ref><ref>{{cite web|last1=Paulson|first1=Michelle|title=A strike against freedom of panorama: Swedish court rules against Wikimedia Sverige|url=https://blog.wikimedia.org/2016/04/04/strike-against-freedom-panorama/|website=Wikimedia Foundation blog|access-date=2016-09-09|date=2016-04-04|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160921153722/https://blog.wikimedia.org/2016/04/04/strike-against-freedom-panorama/|archive-date=2016-09-21}}</ref> Taglay ng batas ng karapatang-ari ng Suwesya ang isang kataliwasan sa tanging karapatan ng mayhawak ng karapatang-sipi upang madaling makakita ng publiko ang pampublikong obra.<ref name="Wikimedia Sweden decision">{{cite court|litigants=Bildupphovsrätt i Sverige ek. för. v. Wikimedia Svierge|vol=|reporter=|opinion=|pinpoint=|court=[[Supreme Court of Sweden]]|date=04-04-2016|url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/foundation/e/ec/TheSwedishSupremeCourtsDecisionBUSvWikimediaFINAL-English_Translation.pdf|access-date=09-09-2016|quote=}}</ref>{{Rp|2-5}} Gumamit ang Kataas-taasang Hukuman ng Suwesya ng isang restriktibong pananaw ng kataliwasang ito sa karapatang-sipi.<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|6}} Ipinasiya ng Hukuman na walang halagang pangkomersiyo ang database, para sa kapuwang nagpapatakbo nito o sa mga gumagamit ng database, at ang "halagang ito ay dapat na mapanatili sa mga manlilikha ng mga obra. Wala nang kaugnayan kung may layuning pangkomersiyo ang nagpapatakbo ng database."<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|6}} Ibinalik ang kaso sa isang mababang hukuman upang malaman ang pinsalang may pananagutan ang Wikimedia Sweden sa ''Bildkonst Upphovsrätt i Sverige'' (BUS), isang ahensiya ng {{ILL|pangasiwaan ng kolektibong mga karapatan|en|Collective rights management}} na naglunsad ng demanda alang-alang sa mga alagad ng sining na kumakatawan sa kanila.<ref name="Wikimedia Sweden decision"/>{{Rp|2,7}} ==== Unggarya ==== Nakasaad sa Artikulo 68(1) ng batas ng karapatang-ari ng Unggarya na maaaring gumawa at gamitin ang mga pagsasalarawan ng ''fine arts'', mga sining pang-arkitektura at sining na napapakinabangan (''applied arts'') na palagiang matatagpuan sa pampublikong lantad na mga lugar, nang walang pahintulot mula at remunerasyon sa mga manlilikha ng nasabing mga obra.<ref>{{cite web| url=https://wipolex.wipo.int/en/text/577881 |title=1999. évi LXXVI. törvény a szerzői jogról (Hatályos: 2020.06.18.-tól) |website=WIPO Lex |author=Hungary |access-date=Setyembre 28, 2021 |lang=hu}}</ref> ===Mga bansang bahagi rati ng Unyong Sobyet=== Walang kalayaan sa panorama ang halos lahat ng mga bansang kabahagi ng dating [[Unyong Sobyet]], puwera na lamang sa tatlong mga bansa na kamakailang binago ang kanilang mga batas ng karapatang-ari. Ang una ay [[Moldova]] noong Hulyo 2010, nang pinareho nila ang kanilang batas ng karapatang-ari sa mga pamantayang EU.<ref>{{cite web|author1=Eugene Stuart|author2=Eduardo Fano|author3=Linda Scales|author4=Gerda Leonaviciene|author5=Anna Lazareva|title=Intellectual Property Law and Policy. Law approximation to EU standards in the Republic of Moldova|date=July 2010|publisher=IBF International Consulting, DMI, IRZ, Nomisma, INCOM, Institute of Public Policy|url=http://www.ncu.moldova.md/public/files/publication/armonizare/SLAG_IP_ENG.pdf|access-date=2015-06-29|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20150630171236/http://www.ncu.moldova.md/public/files/publication/armonizare/SLAG_IP_ENG.pdf|archive-date=2015-06-30}}</ref> Sinundan sila ng [[Armenya]] noong Abril 2013 kalakip ng isinapanahong [[:wikisource:Armenia. Law on Copyright and Related Rights|batas sa karapatang-ari ng Armenya]].<ref>{{cite web|title=Legislation: National Assembly of RA|language=Armenian|publisher=parliament.am|url=http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=4717|access-date=2015-06-28|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150701073128/http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=4717|archive-date=2015-07-01}}</ref> Bahagyang ipinasa ang tadhanang kalayaan sa panorama sa [[Rusya]] noong Oktubre 1, 2014; mula sa araw na iyon, maaring kumuha ang sinuman ng mga retrato ng mga gusali at hardin na makikita mula sa pampublikong mga lugar, ngunit hindi kasali rito ang mga lilok at iba pang mga likhang tatlong-dimensiyonal.<ref>{{cite web|title=О внесении изменений в части первую, вторую и четвертую Гражданского кодекса Российской Федерации и отдельные законодательные акты Российской Федерации. Статья 3, cтраница 2|language=Russian|work=[[State Duma]]|date=2014-03-05|url=http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102171743&rdk=&backlink=1|access-date=2015-06-29|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150630234615/http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102171743&rdk=&backlink=1|archive-date=2015-06-30}}</ref> ==Mga likhang dalawang-dimensiyonal== Sa mga bansa sa mundo, iba-iba ang tiyak na saklaw ng pahintulot na ito para makalikha ng mga retrato ng pampublikong mga lugar nang hindi na kailangang mag-alala hinggil sa mga gawang protektado ng karapatang-sipi na nasa larawan.<ref name="seiler"/> Sa karamihan ng mga bansa, tumutukoy lamang ito sa mga larawan ng mga likhang tatlong-dimensiyonal<ref name="uk_2">Tingnan ang ''e.g.'' Lydiate.</ref> na palagiang nakapuwesto sa isang pampublikong lugar, ang karaniwang ibig sabihin ng "palagian" ay "para sa likas na tanang buhay ng gawa."<ref name="ch">{{cite book|last=Rehbinder|first=Manfred|title=Schweizerisches Urheberrecht|edition=3rd|page=158|publisher=Stämpfli Verlag|location=Berne|date=2000|isbn=3-7272-0923-2}} Tingnan din: {{cite web|url=https://www.admin.ch/opc/de/classified-compilation/19920251/index.html#a27|title=§27 URG (Switzerland)|access-date=2020-05-18}}</ref><ref name="dix">{{cite web|last=Dix|first=Bruno|url=http://www.rechtpraktisch.de/artikel.html?id=519|title=Christo und der verhüllte Reichstag|date=2002-02-21|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20020722213717/http://www.rechtpraktisch.de/artikel.html?id=519|archive-date=2002-07-22|access-date=2020-05-18}}</ref> Sa [[Suwisa]], pinapayagan ang pagkuha at paglathala ng mga larawan ng mga likhang dalawang-dimensiyonal tulad ng mga miyural (mga larawang nakapinta sa pader) o graffiti, ngunit ang gayong mga larawan ay hindi maaring gamitin para sa layuning kapareho sa mga orihinal.<ref name="ch"/> ==Pampublikong espasyo== Maraming mga batas ay may mailap na pagkakaiba ukol sa pampublikong espasyo (''public space'') at pampribadong ari-arian. Sa [[Austria]] walang kaugnayan sa pahintulot na kalayaan sa panorama ang kinaroroonan ng retratista ,<ref name="seiler"/> ngunit sa [[Alemanya]] ang gayong pahintulot ay kumakapit lamang kapag ang larawan ay kinunan mula sa pampublikong lupa, at walang karagdagang mga gamit tulad ng mga hagdan, platapormang pambuhat, eroplano, atbp.<ref name="de"/> Sa ilang pagkakataon, umaabot din ang saklaw ng pahintulot sa tunay na mga lupang pampribado, halimbawa ay ang pampribadong mga liwasan at kastilyo na mapapasukan ng publiko at walang kontroladong mga pasukan, subalit may katakdaan na maaaring humingi ang may-ari ng bayad para sa komersiyal na paggamit ng mga larawan.<ref>{{cite web|url=http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2010&Sort=3&nr=54399&pos=0&anz=241|title=Decision of the German Federal Court in favour of the Stiftung Preußische Schlösser und Gärten, December 17, 2010|publisher=Juris.bundesgerichtshof.de|date=2010-12-17|access-date=2012-07-20|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20131014190054/http://juris.bundesgerichtshof.de/cgi-bin/rechtsprechung/document.py?Gericht=bgh&Art=pm&Datum=2010&Sort=3&nr=54399&pos=0&anz=241|archive-date=2013-10-14}}</ref> Sa maraming mga bansa sa [[Silangang Europa]] nililimitahan lamang ng mga batas ng karapatang-ari ang pahintulot na ito sa hindi-komersiyal na paggamit ng mga larawan.<ref name="elst">Tingnan ang Rusya bilang halimbawa: {{cite book|last=Elst|first=Michiel|title=Copyright, Freedom of Speech, and Cultural Policy in the Russian Federation|page=432f|publisher=Martinus Nijhoff|location=Leiden/Boston|year=2005|isbn=90-04-14087-5}}</ref> Mayroon ding pandaigdigang mga pagkakaiba sa tiyak na kahulugan ng isang "pampublikong espasyo." Sa maraming mga bansa, kinabibilangan lamang nito ang mga espasyo sa labas (halimbawa, sa Alemanya),<ref name="de"/> habang kasama naman sa ilan sa ibang mga bansa ang espasyo sa loob tulad ng pampublikong mga museo (halimbawa nito ay ang kaso sa [[United Kingdom|UK]]<ref name="uk"/> at sa [[Rusya]]).<ref name="ru">Elst p. 432, footnote 268. Tingnan din [http://www.consultant.ru/popular/gkrf4/ article 1276 of part IV of the Civil Code] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120607021156/http://www.consultant.ru/popular/gkrf4/|date=2012-06-07}} (in force as of January 1, 2008), na nagbibigay-linaw rito.</ref> ==Tingnan din== * [[Copyleft]] * [[Malayang nilalaman]] * [[Potograpiya at batas]] * [[Pampublikong dominyo]] * [[Tatak-pangkalakal]] ==Talababa== {{notelist}} ==Talasanggunian== {{Reflist|30em}} ==Panlabas na mga link== {{commons category|Freedom of panorama}} * [https://web.archive.org/web/20070912005656/http://www.asmp.org/commerce/legal/copyright/publicbldg.php Photographing public buildings], from the [[American Society of Media Photographers]]. * [https://web.archive.org/web/20071013151300/http://chicagoist.com/2005/02/17/millennium_park_photography_the_official_scoop.php Millennium Park Photography: The Official Scoop], ''The Chicagoist'', February 17, 2005. * MacPherson, L.: ''[http://www.sirimo.co.uk/media/UKPhotographersRights.pdf Photographer's Rights in the UK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090325212727/http://www.sirimo.co.uk/media/UKPhotographersRights.pdf |date=2009-03-25 }}''. * {{Cite journal|url=https://washington.academia.edu/BryceNewell/Papers/535200/Freedom_of_Panorama_A_Comparative_Look_at_International_Restrictions_on_Public_Photography|title=Freedom of Panorama: A Comparative Look at International Restrictions on Public Photography|first=Bryce Clayton|last=Newell|volume=44|journal=Creighton Law Review|pages=405–427|year=2011|postscript=<!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to "." for the cite to end in a ".", as necessary. -->{{inconsistent citations}}}}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ;Ilang mga pahinang Wikimedia na tumatalakay sa kalayaan sa panorama *[[:en:Wikipedia:Wikipedia Signpost/2015-06-17/In focus|Wikipedia:Wikipedia Signpost/2015-06-17/In focus - ''The Signpost'' ng Wikipediang Ingles]] (hinggil sa usapin ng kalayaan sa panorama sa Europa) *[[:Commons:Freedom of Panorama ZA|Freedom of Panorama ZA - Wikimedia Commons]] *[[:meta:Freedom of Panorama in Europe in 2015|Freedom of Panorama in Europe in 2015 - Meta Wikimedia]] {{Authority control}} [[Kategorya:Batas karapatang-ari]] [[Kategorya:Potograpiya]] 2x9ql0nlqk8a9jp5fa0n9zldpz3dhkt Judea 0 303945 1962561 1962457 2022-08-12T15:12:17Z Glennznl 73709 Inilipat ni Glennznl ang pahinang [[Judea]] sa [[Hudea]] wikitext text/x-wiki {{Infobox landform | name = Judea | other_name =יְהוּדָה | photo = Giv'at Seled, near Tzafririm.jpg | photo_caption = Isang bundok sa Judea | map = | coordinates = {{coord|31|40|N|35|00|E|type:region|display=inline,title}} | range = | part_of = [[Israel]] at [[West Bank]] | highest_point = [[Bundok Hebron]] | highest_elevation = {{cvt|1,020|m}} | length = | width = | area = <!-- {{Convert|NN|ha|acres}} --> | depth = | drop = | formed_by = | geology = <!-- or |type = --> | age = | orogeny = | volcanic_arc/belt = | volcanic_arc = | volcanic_belt = | volcanic_field = | eruption = | last_eruption = | topo = | operator = | designation = | free_label_1 = | free_data_1 = | free_label_2 = | free_data_2 = | free_label_3 = | free_data_3 = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | embedded = }} Ang '''Judea''' o '''Judaea''', at ang modernong bersiyon ng '''Judah''' ({{IPAc-en|dʒ|uː|ˈ|d|iː|ə}}; from {{lang-he|יהודה}}, <small>[[Wikang Hebreo]]</small> ''Yəhuda'', <small>[[Tiberian vocalization|Tiberian]]</small> ''Yəhûḏāh'', {{lang-el|Ἰουδαία}}, {{grc-tr|Ἰουδαία}}; {{lang-la|Iūdaea}}) ay ang sinaunang [[Tanakh]](Hebreong [[Bibliya]]), ang kakontemporaneong [[Latin]], at ang modernong pangalan ng mabundok na timog na bahagi ng rehiyon ng [[Palestina (rehiyon)|Palestina]]. Ang pangalan ay nagmula sa pangalang [[Juda]] na isa sa mga anak ng [[Mga patriarka (Bibliya)|patriarka]] sa Bibliyang si [[Jacob]] na kalaunang tinawag na [[Israel]], na may mga inapo ni Yehudah na bumubuo sa Israelitang tribo ni Juda (Yehudah) sa [[Bibliya]] at kalaunan ay nauugnay sa [Kaharian ng Juda]], kung saan ang inilalagay ng 1906 [[Ensiklopedyang Hudyo]] ay nagmula noong [[Rehoboam|934]] hanggang [[Pagpapatapon sa Babilonya]].<ref>{{cite web|url=http://jewishencyclopedia.com/articles/8955-judah-kingdom-of|title=Judah, Kingdom of|publisher=Jewish Encyclopedia|date=|accessdate=2014-04-10}}</ref> Ang pangalan ng rehiyon ay nagpatuloy na pinapaloob sa pamamagitan ng pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]], [[Imperyong Persiyano]] bilang [[Yehud Medinata]], [[Imperyong Griyego]], at [[Kahariang Hasmoneo]], [[Kahariang Herodiano]] at [[Imperyong Romano]] bilang [[Judea (lalawigang Romano)]].<ref name="Crotty2">{{cite book|last=Crotty|first=Robert Brian|title=The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors|page=25 f.n. 4|publisher=Springer|year=2017|quote=The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('the province of Judah') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods.|isbn=9789811032141|url=https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25|access-date=28 September 2020}}</ref> Bilang kahihinatnan ng [[pag-aalsa ng Bar Kokhba]], noong 135 CE ang rehiyon ay pinalitan ng pangalan at isinama sa [[Romanong Syria]] upang mabuo ang [[Syria Palaestina]]<ref name="Crotty">{{cite book|last=Crotty|first=Robert Brian|title=The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors|page=25 f.n. 4|publisher=Springer|year=2017|quote=The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('the province of Judah') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods.|isbn=9789811032141|url=https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25|access-date=28 September 2020}}</ref> ng nagwaging Romanong Emperador na si [[Adriano]]. Ang isang malaking bahagi ng Judea ay isinama sa [[Pananakop ng Jordan sa Kanlurang Pampang|Jordaniang Kanlurang Pampang]] sa pagitan ng 1948 at 1967 (ibig sabihin, ang "Kanlurang Pampang" ng Kaharian ng Jordan).<ref>{{cite book|author=Mark A. Tessler|title=A History of the Israeli-Palestinian Conflict|url=https://archive.org/details/historyofisraeli00tess_0|url-access=registration|year=1994|publisher=Indiana University Press|isbn=0-253-20873-4|page=[https://archive.org/details/historyofisraeli00tess_0/page/401 401]}}</ref><ref>{{cite web|last1=Bronner|first1=Ethan|url=https://www.nytimes.com/2008/12/05/world/middleeast/05mideast.html|title=Israeli Troops Evict Settlers in the West Bank|work=The New York Times|date=2008-12-04|accessdate=2018-09-20}}</ref> Ang katagang ''Judea'' bilang isang terminong pangheograpiya ay muling binuhay ng pamahalaang Israeli noong ika-20 siglo bilang bahagi ng pangalang administratibong Israeli na pinangalanang [[Lugar ng Judea at Samaria]] para sa teritoryo na karaniwang tinutukoy bilang [[West Bank|Kanlurang Pampang]].<ref name="Caplan2011">{{cite book|author=Neil Caplan|title=The Israel-Palestine Conflict: Contested Histories|url=https://books.google.com/books?id=JyAgn_dD43cC&pg=PT18|date=19 September 2011|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-1405175395|page=8}}</ref> == Mga makasaysayang hangganan == [[File:Judea_1_by_David_Shankbone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Judea_1_by_David_Shankbone.jpg|thumb|Ang{{Dead link|date=Septiyembre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} mga [[Kabundukang Judea|burol ng Judea]]]] [[File:Broken_columns_seen_above_regional_highway_375.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Broken_columns_seen_above_regional_highway_375.jpg|thumb|Lumang Romanong daan sa Judea]] Isinulat ng klasikong Romanong-Hudyong istoryador na si [[Flavio Josefo|Josephus]] na ([[Ang Digmaang Hudyo|Mga Digmaan]] 3.3.5): <blockquote>Sa mga hangganan ng [[Samaria]] at Judea ay matatagpuan ang nayon na [[As-Sawiya|Anuath, na pinangalanan ding Borceos]].<ref>Based on [[Charles William Wilson]]'s (1836–1905) identification of this site, who thought that Borceos may have been a place about 18 kilometers to the south of Neapolis (Nablus) because of a name similarity (''Berkit''). See p. 232 in: {{cite book|author=Wilson, Charles William|authorlink=Charles William Wilson|title=Picturesque Palestine, Sinai and Egypt|url=https://archive.org/details/picturesquepales01wilsuoft|volume=1|year=1881|publisher=[[D. Appleton & Company|D. Appleton]]|location=New York}}. This identification is the result of the equivocal nature of Josephus' statement, where he mentions both "Samaria" and "Judea." Samaria was a sub-district of Judea. Others speculate that ''Borceos'' may have referred to the village [[Burqin, Palestine|Burqin]], in northern Samaria, and which village marked the bounds of Judea to its north.</ref> Ito ang hilagang hangganan ng Judea. Ang mga katimugang bahagi ng Judea, kung susukatin ang mga haba, ay hinahangganan ng isang nayon na magkadugtong sa mga hangganan ng [[Tangway ng Arabia|Arabia]]; ang [[mga Hudyo]] na naninirahan doon ay tinawag itong Jordan. Ngunit, ang lawak nito ay pinalawig mula sa ilog ng Jordan hanggang sa Joppa. Ang lungsod ng Herusalem ay matatagpuan sa pinakagitna; sa pag-aangkin ng ilan, na may sapat na karunungan, ay tinawag ang lungsod na Pusod ng bayan. Hindi rin nahihirapan ang Judea sa mga yamang nagmula sa dagat, sapagkat ang mga lugar na pangdagat ay umaabot hanggang sa Ptolemais: ito ay nahahati sa labing-isang bahagi, kung saan ang maharlikang lungsod na [[Jerusalem|Herusalem]] ang kataas-taasan, at namuno sa lahat ng kalapit bayan, tulad ng ginagawa ng ulo sa katawan. Tungkol sa iba pang mga lungsod na mas mababa dito, pinangunahan nila ang kanilang maraming [[toparka]]; Ang Gophna ay ang pangalawa sa mga lunsod na iyon, at katabi ng Acrabatta, na kasunod nito ay ang Thamna, at [[Lod|Lydda]], at [[Emmaus]], at [[Pella]]. at [[Edom|Idumea]], at [[Ein Gedi|Engaddi]], at [[Herodium]], at [[Jerico]]; at pagkatapos ay Jamnia at [[Jaffa|Joppa]], bilang namumuno sa mga kalapit na tao; at bukod sa mga ito ay naroon ang rehiyon ng Gamala, at Gaulonitis, at Batanea, at Trachonitis, na mga bahagi rin ng kaharian ni Agrippa. Ang [hulihan ng] bansang ito ay nagsisimula sa Bundok Libano, at ang mga bukal ng [[Jordan]], at umabot sa mga kalawakan hanggang sa [[Dagat ng Galilea]]; at ang haba ay pinahaba mula sa isang nayon na tinatawag na Arpha, hanggang sa Julias. Ang mga naninirahan dito ay pinaghalong mga Hudyo at Syrian. At sa gayon ay inilarawan ko, kasama ang lahat ng posibleng sakop, ang bansa ng Judea, at ang mga nasa paligid nito.<ref>{{cite web|url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/josephus-wara.html|title=Ancient History Sourcebook: Josephus (37 – after 93 CE): Galilee, Samaria, and Judea in the First Century CE|publisher=Fordham.edu|date=|accessdate=2012-12-31}}</ref></blockquote> ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Juda]] *[[Judea (lalawigang Romano)]] *[[Kahariang Herodiano]] *[[Herodes Arquelao]] na [[etnarko]] ng Judea, [[Samaria]] at [[Idumea]] mula 4 BCE hanggang 6 CE. *[[Juda]] *[[Tribo ng Juda]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Israel]] [[Kategorya:Mga pook sa Bibliya]] [[Kategorya:Israel]] [[Kategorya:Palestina]] elyd1f0sngsremuf8wnpxw60d2ahur8 1962563 1962561 2022-08-12T15:13:39Z Glennznl 73709 wikitext text/x-wiki {{Infobox landform | name = Hudea | other_name =יְהוּדָה | photo = Giv'at Seled, near Tzafririm.jpg | photo_caption = Isang bundok sa Hudea | map = | coordinates = {{coord|31|40|N|35|00|E|type:region|display=inline,title}} | range = | part_of = [[Israel]] at [[West Bank]] | highest_point = [[Bundok Hebron]] | highest_elevation = {{cvt|1,020|m}} | length = | width = | area = <!-- {{Convert|NN|ha|acres}} --> | depth = | drop = | formed_by = | geology = <!-- or |type = --> | age = | orogeny = | volcanic_arc/belt = | volcanic_arc = | volcanic_belt = | volcanic_field = | eruption = | last_eruption = | topo = | operator = | designation = | free_label_1 = | free_data_1 = | free_label_2 = | free_data_2 = | free_label_3 = | free_data_3 = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | embedded = }} Ang '''Hudea''', '''Judea''' o '''Judaea''', at ang modernong bersiyon ng '''Judah''' ({{IPAc-en|dʒ|uː|ˈ|d|iː|ə}}; from {{lang-he|יהודה}}, <small>[[Wikang Hebreo]]</small> ''Yəhuda'', <small>[[Tiberian vocalization|Tiberian]]</small> ''Yəhûḏāh'', {{lang-el|Ἰουδαία}}, {{grc-tr|Ἰουδαία}}; {{lang-la|Iūdaea}}) ay ang sinaunang [[Tanakh]](Hebreong [[Bibliya]]), ang kakontemporaneong [[Latin]], at ang modernong pangalan ng mabundok na timog na bahagi ng rehiyon ng [[Palestina (rehiyon)|Palestina]]. Ang pangalan ay nagmula sa pangalang [[Juda]] na isa sa mga anak ng [[Mga patriarka (Bibliya)|patriarka]] sa Bibliyang si [[Jacob]] na kalaunang tinawag na [[Israel]], na may mga inapo ni Yehudah na bumubuo sa Israelitang tribo ni Juda (Yehudah) sa [[Bibliya]] at kalaunan ay nauugnay sa [Kaharian ng Juda]], kung saan ang inilalagay ng 1906 [[Ensiklopedyang Hudyo]] ay nagmula noong [[Rehoboam|934]] hanggang [[Pagpapatapon sa Babilonya]].<ref>{{cite web|url=http://jewishencyclopedia.com/articles/8955-judah-kingdom-of|title=Judah, Kingdom of|publisher=Jewish Encyclopedia|date=|accessdate=2014-04-10}}</ref> Ang pangalan ng rehiyon ay nagpatuloy na pinapaloob sa pamamagitan ng pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]], [[Imperyong Persiyano]] bilang [[Yehud Medinata]], [[Imperyong Griyego]], at [[Kahariang Hasmoneo]], [[Kahariang Herodiano]] at [[Imperyong Romano]] bilang [[Judea (lalawigang Romano)]].<ref name="Crotty2">{{cite book|last=Crotty|first=Robert Brian|title=The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors|page=25 f.n. 4|publisher=Springer|year=2017|quote=The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('the province of Judah') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods.|isbn=9789811032141|url=https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25|access-date=28 September 2020}}</ref> Bilang kahihinatnan ng [[pag-aalsa ng Bar Kokhba]], noong 135 CE ang rehiyon ay pinalitan ng pangalan at isinama sa [[Romanong Syria]] upang mabuo ang [[Syria Palaestina]]<ref name="Crotty">{{cite book|last=Crotty|first=Robert Brian|title=The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors|page=25 f.n. 4|publisher=Springer|year=2017|quote=The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('the province of Judah') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods.|isbn=9789811032141|url=https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25|access-date=28 September 2020}}</ref> ng nagwaging Romanong Emperador na si [[Adriano]]. Ang isang malaking bahagi ng Hudea ay isinama sa [[Pananakop ng Jordan sa Kanlurang Pampang|Jordaniang Kanlurang Pampang]] sa pagitan ng 1948 at 1967 (ibig sabihin, ang "Kanlurang Pampang" ng Kaharian ng Jordan).<ref>{{cite book|author=Mark A. Tessler|title=A History of the Israeli-Palestinian Conflict|url=https://archive.org/details/historyofisraeli00tess_0|url-access=registration|year=1994|publisher=Indiana University Press|isbn=0-253-20873-4|page=[https://archive.org/details/historyofisraeli00tess_0/page/401 401]}}</ref><ref>{{cite web|last1=Bronner|first1=Ethan|url=https://www.nytimes.com/2008/12/05/world/middleeast/05mideast.html|title=Israeli Troops Evict Settlers in the West Bank|work=The New York Times|date=2008-12-04|accessdate=2018-09-20}}</ref> Ang katagang ''Judea'' bilang isang terminong pangheograpiya ay muling binuhay ng pamahalaang Israeli noong ika-20 siglo bilang bahagi ng pangalang administratibong Israeli na pinangalanang [[Lugar ng Judea at Samaria]] para sa teritoryo na karaniwang tinutukoy bilang [[West Bank|Kanlurang Pampang]].<ref name="Caplan2011">{{cite book|author=Neil Caplan|title=The Israel-Palestine Conflict: Contested Histories|url=https://books.google.com/books?id=JyAgn_dD43cC&pg=PT18|date=19 September 2011|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-1405175395|page=8}}</ref> == Mga makasaysayang hangganan == [[File:Judea_1_by_David_Shankbone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Judea_1_by_David_Shankbone.jpg|thumb|Ang{{Dead link|date=Septiyembre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} mga [[Kabundukang Judea|burol ng Judea]]]] [[File:Broken_columns_seen_above_regional_highway_375.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Broken_columns_seen_above_regional_highway_375.jpg|thumb|Lumang Romanong daan sa Hudea]] Isinulat ng klasikong Romanong-Hudyong istoryador na si [[Flavio Josefo|Josephus]] na ([[Ang Digmaang Hudyo|Mga Digmaan]] 3.3.5): <blockquote>Sa mga hangganan ng [[Samaria]] at Hudea ay matatagpuan ang nayon na [[As-Sawiya|Anuath, na pinangalanan ding Borceos]].<ref>Based on [[Charles William Wilson]]'s (1836–1905) identification of this site, who thought that Borceos may have been a place about 18 kilometers to the south of Neapolis (Nablus) because of a name similarity (''Berkit''). See p. 232 in: {{cite book|author=Wilson, Charles William|authorlink=Charles William Wilson|title=Picturesque Palestine, Sinai and Egypt|url=https://archive.org/details/picturesquepales01wilsuoft|volume=1|year=1881|publisher=[[D. Appleton & Company|D. Appleton]]|location=New York}}. This identification is the result of the equivocal nature of Josephus' statement, where he mentions both "Samaria" and "Judea." Samaria was a sub-district of Judea. Others speculate that ''Borceos'' may have referred to the village [[Burqin, Palestine|Burqin]], in northern Samaria, and which village marked the bounds of Judea to its north.</ref> Ito ang hilagang hangganan ng Hudea. Ang mga katimugang bahagi ng Hudea, kung susukatin ang mga haba, ay hinahangganan ng isang nayon na magkadugtong sa mga hangganan ng [[Tangway ng Arabia|Arabia]]; ang [[mga Hudyo]] na naninirahan doon ay tinawag itong Jordan. Ngunit, ang lawak nito ay pinalawig mula sa ilog ng Jordan hanggang sa Joppa. Ang lungsod ng Herusalem ay matatagpuan sa pinakagitna; sa pag-aangkin ng ilan, na may sapat na karunungan, ay tinawag ang lungsod na Pusod ng bayan. Hindi rin nahihirapan ang Hudea sa mga yamang nagmula sa dagat, sapagkat ang mga lugar na pangdagat ay umaabot hanggang sa Ptolemais: ito ay nahahati sa labing-isang bahagi, kung saan ang maharlikang lungsod na [[Jerusalem|Herusalem]] ang kataas-taasan, at namuno sa lahat ng kalapit bayan, tulad ng ginagawa ng ulo sa katawan. Tungkol sa iba pang mga lungsod na mas mababa dito, pinangunahan nila ang kanilang maraming [[toparka]]; Ang Gophna ay ang pangalawa sa mga lunsod na iyon, at katabi ng Acrabatta, na kasunod nito ay ang Thamna, at [[Lod|Lydda]], at [[Emmaus]], at [[Pella]]. at [[Edom|Idumea]], at [[Ein Gedi|Engaddi]], at [[Herodium]], at [[Jerico]]; at pagkatapos ay Jamnia at [[Jaffa|Joppa]], bilang namumuno sa mga kalapit na tao; at bukod sa mga ito ay naroon ang rehiyon ng Gamala, at Gaulonitis, at Batanea, at Trachonitis, na mga bahagi rin ng kaharian ni Agrippa. Ang [hulihan ng] bansang ito ay nagsisimula sa Bundok Libano, at ang mga bukal ng [[Jordan]], at umabot sa mga kalawakan hanggang sa [[Dagat ng Galilea]]; at ang haba ay pinahaba mula sa isang nayon na tinatawag na Arpha, hanggang sa Julias. Ang mga naninirahan dito ay pinaghalong mga Hudyo at Syrian. At sa gayon ay inilarawan ko, kasama ang lahat ng posibleng sakop, ang bansa ng Hudea, at ang mga nasa paligid nito.<ref>{{cite web|url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/josephus-wara.html|title=Ancient History Sourcebook: Josephus (37 – after 93 CE): Galilee, Samaria, and Judea in the First Century CE|publisher=Fordham.edu|date=|accessdate=2012-12-31}}</ref></blockquote> ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Juda]] *[[Judea (lalawigang Romano)]] *[[Kahariang Herodiano]] *[[Herodes Arquelao]] na [[etnarko]] ng Hudea, [[Samaria]] at [[Idumea]] mula 4 BCE hanggang 6 CE. *[[Juda]] *[[Tribo ng Juda]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Israel]] [[Kategorya:Mga pook sa Bibliya]] [[Kategorya:Israel]] [[Kategorya:Palestina]] 4m7vh9nwzm3mqfb1wkqv3w6aahn8vxy 1962671 1962563 2022-08-13T07:34:42Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Hudea]] sa [[Judea]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki {{Infobox landform | name = Hudea | other_name =יְהוּדָה | photo = Giv'at Seled, near Tzafririm.jpg | photo_caption = Isang bundok sa Hudea | map = | coordinates = {{coord|31|40|N|35|00|E|type:region|display=inline,title}} | range = | part_of = [[Israel]] at [[West Bank]] | highest_point = [[Bundok Hebron]] | highest_elevation = {{cvt|1,020|m}} | length = | width = | area = <!-- {{Convert|NN|ha|acres}} --> | depth = | drop = | formed_by = | geology = <!-- or |type = --> | age = | orogeny = | volcanic_arc/belt = | volcanic_arc = | volcanic_belt = | volcanic_field = | eruption = | last_eruption = | topo = | operator = | designation = | free_label_1 = | free_data_1 = | free_label_2 = | free_data_2 = | free_label_3 = | free_data_3 = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | embedded = }} Ang '''Hudea''', '''Judea''' o '''Judaea''', at ang modernong bersiyon ng '''Judah''' ({{IPAc-en|dʒ|uː|ˈ|d|iː|ə}}; from {{lang-he|יהודה}}, <small>[[Wikang Hebreo]]</small> ''Yəhuda'', <small>[[Tiberian vocalization|Tiberian]]</small> ''Yəhûḏāh'', {{lang-el|Ἰουδαία}}, {{grc-tr|Ἰουδαία}}; {{lang-la|Iūdaea}}) ay ang sinaunang [[Tanakh]](Hebreong [[Bibliya]]), ang kakontemporaneong [[Latin]], at ang modernong pangalan ng mabundok na timog na bahagi ng rehiyon ng [[Palestina (rehiyon)|Palestina]]. Ang pangalan ay nagmula sa pangalang [[Juda]] na isa sa mga anak ng [[Mga patriarka (Bibliya)|patriarka]] sa Bibliyang si [[Jacob]] na kalaunang tinawag na [[Israel]], na may mga inapo ni Yehudah na bumubuo sa Israelitang tribo ni Juda (Yehudah) sa [[Bibliya]] at kalaunan ay nauugnay sa [Kaharian ng Juda]], kung saan ang inilalagay ng 1906 [[Ensiklopedyang Hudyo]] ay nagmula noong [[Rehoboam|934]] hanggang [[Pagpapatapon sa Babilonya]].<ref>{{cite web|url=http://jewishencyclopedia.com/articles/8955-judah-kingdom-of|title=Judah, Kingdom of|publisher=Jewish Encyclopedia|date=|accessdate=2014-04-10}}</ref> Ang pangalan ng rehiyon ay nagpatuloy na pinapaloob sa pamamagitan ng pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]], [[Imperyong Persiyano]] bilang [[Yehud Medinata]], [[Imperyong Griyego]], at [[Kahariang Hasmoneo]], [[Kahariang Herodiano]] at [[Imperyong Romano]] bilang [[Judea (lalawigang Romano)]].<ref name="Crotty2">{{cite book|last=Crotty|first=Robert Brian|title=The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors|page=25 f.n. 4|publisher=Springer|year=2017|quote=The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('the province of Judah') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods.|isbn=9789811032141|url=https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25|access-date=28 September 2020}}</ref> Bilang kahihinatnan ng [[pag-aalsa ng Bar Kokhba]], noong 135 CE ang rehiyon ay pinalitan ng pangalan at isinama sa [[Romanong Syria]] upang mabuo ang [[Syria Palaestina]]<ref name="Crotty">{{cite book|last=Crotty|first=Robert Brian|title=The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors|page=25 f.n. 4|publisher=Springer|year=2017|quote=The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('the province of Judah') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods.|isbn=9789811032141|url=https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25|access-date=28 September 2020}}</ref> ng nagwaging Romanong Emperador na si [[Adriano]]. Ang isang malaking bahagi ng Hudea ay isinama sa [[Pananakop ng Jordan sa Kanlurang Pampang|Jordaniang Kanlurang Pampang]] sa pagitan ng 1948 at 1967 (ibig sabihin, ang "Kanlurang Pampang" ng Kaharian ng Jordan).<ref>{{cite book|author=Mark A. Tessler|title=A History of the Israeli-Palestinian Conflict|url=https://archive.org/details/historyofisraeli00tess_0|url-access=registration|year=1994|publisher=Indiana University Press|isbn=0-253-20873-4|page=[https://archive.org/details/historyofisraeli00tess_0/page/401 401]}}</ref><ref>{{cite web|last1=Bronner|first1=Ethan|url=https://www.nytimes.com/2008/12/05/world/middleeast/05mideast.html|title=Israeli Troops Evict Settlers in the West Bank|work=The New York Times|date=2008-12-04|accessdate=2018-09-20}}</ref> Ang katagang ''Judea'' bilang isang terminong pangheograpiya ay muling binuhay ng pamahalaang Israeli noong ika-20 siglo bilang bahagi ng pangalang administratibong Israeli na pinangalanang [[Lugar ng Judea at Samaria]] para sa teritoryo na karaniwang tinutukoy bilang [[West Bank|Kanlurang Pampang]].<ref name="Caplan2011">{{cite book|author=Neil Caplan|title=The Israel-Palestine Conflict: Contested Histories|url=https://books.google.com/books?id=JyAgn_dD43cC&pg=PT18|date=19 September 2011|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-1405175395|page=8}}</ref> == Mga makasaysayang hangganan == [[File:Judea_1_by_David_Shankbone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Judea_1_by_David_Shankbone.jpg|thumb|Ang{{Dead link|date=Septiyembre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} mga [[Kabundukang Judea|burol ng Judea]]]] [[File:Broken_columns_seen_above_regional_highway_375.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Broken_columns_seen_above_regional_highway_375.jpg|thumb|Lumang Romanong daan sa Hudea]] Isinulat ng klasikong Romanong-Hudyong istoryador na si [[Flavio Josefo|Josephus]] na ([[Ang Digmaang Hudyo|Mga Digmaan]] 3.3.5): <blockquote>Sa mga hangganan ng [[Samaria]] at Hudea ay matatagpuan ang nayon na [[As-Sawiya|Anuath, na pinangalanan ding Borceos]].<ref>Based on [[Charles William Wilson]]'s (1836–1905) identification of this site, who thought that Borceos may have been a place about 18 kilometers to the south of Neapolis (Nablus) because of a name similarity (''Berkit''). See p. 232 in: {{cite book|author=Wilson, Charles William|authorlink=Charles William Wilson|title=Picturesque Palestine, Sinai and Egypt|url=https://archive.org/details/picturesquepales01wilsuoft|volume=1|year=1881|publisher=[[D. Appleton & Company|D. Appleton]]|location=New York}}. This identification is the result of the equivocal nature of Josephus' statement, where he mentions both "Samaria" and "Judea." Samaria was a sub-district of Judea. Others speculate that ''Borceos'' may have referred to the village [[Burqin, Palestine|Burqin]], in northern Samaria, and which village marked the bounds of Judea to its north.</ref> Ito ang hilagang hangganan ng Hudea. Ang mga katimugang bahagi ng Hudea, kung susukatin ang mga haba, ay hinahangganan ng isang nayon na magkadugtong sa mga hangganan ng [[Tangway ng Arabia|Arabia]]; ang [[mga Hudyo]] na naninirahan doon ay tinawag itong Jordan. Ngunit, ang lawak nito ay pinalawig mula sa ilog ng Jordan hanggang sa Joppa. Ang lungsod ng Herusalem ay matatagpuan sa pinakagitna; sa pag-aangkin ng ilan, na may sapat na karunungan, ay tinawag ang lungsod na Pusod ng bayan. Hindi rin nahihirapan ang Hudea sa mga yamang nagmula sa dagat, sapagkat ang mga lugar na pangdagat ay umaabot hanggang sa Ptolemais: ito ay nahahati sa labing-isang bahagi, kung saan ang maharlikang lungsod na [[Jerusalem|Herusalem]] ang kataas-taasan, at namuno sa lahat ng kalapit bayan, tulad ng ginagawa ng ulo sa katawan. Tungkol sa iba pang mga lungsod na mas mababa dito, pinangunahan nila ang kanilang maraming [[toparka]]; Ang Gophna ay ang pangalawa sa mga lunsod na iyon, at katabi ng Acrabatta, na kasunod nito ay ang Thamna, at [[Lod|Lydda]], at [[Emmaus]], at [[Pella]]. at [[Edom|Idumea]], at [[Ein Gedi|Engaddi]], at [[Herodium]], at [[Jerico]]; at pagkatapos ay Jamnia at [[Jaffa|Joppa]], bilang namumuno sa mga kalapit na tao; at bukod sa mga ito ay naroon ang rehiyon ng Gamala, at Gaulonitis, at Batanea, at Trachonitis, na mga bahagi rin ng kaharian ni Agrippa. Ang [hulihan ng] bansang ito ay nagsisimula sa Bundok Libano, at ang mga bukal ng [[Jordan]], at umabot sa mga kalawakan hanggang sa [[Dagat ng Galilea]]; at ang haba ay pinahaba mula sa isang nayon na tinatawag na Arpha, hanggang sa Julias. Ang mga naninirahan dito ay pinaghalong mga Hudyo at Syrian. At sa gayon ay inilarawan ko, kasama ang lahat ng posibleng sakop, ang bansa ng Hudea, at ang mga nasa paligid nito.<ref>{{cite web|url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/josephus-wara.html|title=Ancient History Sourcebook: Josephus (37 – after 93 CE): Galilee, Samaria, and Judea in the First Century CE|publisher=Fordham.edu|date=|accessdate=2012-12-31}}</ref></blockquote> ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Juda]] *[[Judea (lalawigang Romano)]] *[[Kahariang Herodiano]] *[[Herodes Arquelao]] na [[etnarko]] ng Hudea, [[Samaria]] at [[Idumea]] mula 4 BCE hanggang 6 CE. *[[Juda]] *[[Tribo ng Juda]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Israel]] [[Kategorya:Mga pook sa Bibliya]] [[Kategorya:Israel]] [[Kategorya:Palestina]] 4m7vh9nwzm3mqfb1wkqv3w6aahn8vxy 1962673 1962671 2022-08-13T07:35:38Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox landform | name = Hudea | other_name =יְהוּדָה | photo = Giv'at Seled, near Tzafririm.jpg | photo_caption = Isang bundok sa Hudea | map = | coordinates = {{coord|31|40|N|35|00|E|type:region|display=inline,title}} | range = | part_of = [[Israel]] at [[West Bank]] | highest_point = [[Bundok Hebron]] | highest_elevation = {{cvt|1,020|m}} | length = | width = | area = <!-- {{Convert|NN|ha|acres}} --> | depth = | drop = | formed_by = | geology = <!-- or |type = --> | age = | orogeny = | volcanic_arc/belt = | volcanic_arc = | volcanic_belt = | volcanic_field = | eruption = | last_eruption = | topo = | operator = | designation = | free_label_1 = | free_data_1 = | free_label_2 = | free_data_2 = | free_label_3 = | free_data_3 = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | embedded = }} Ang '''Hudea''', '''Judea''' o '''Judaea''', at ang modernong bersiyon ng '''Judah''' ({{IPAc-en|dʒ|uː|ˈ|d|iː|ə}}; from {{lang-he|יהודה}}, <small>[[Wikang Hebreo]]</small> ''Yəhuda'', <small>[[Tiberian vocalization|Tiberian]]</small> ''Yəhûḏāh'', {{lang-el|Ἰουδαία}}, {{grc-tr|Ἰουδαία}}; {{lang-la|Iūdaea}}) ay ang sinaunang [[Tanakh]](Hebreong [[Bibliya]]), ang kakontemporaneong [[Latin]], at ang modernong pangalan ng mabundok na timog na bahagi ng rehiyon ng [[Palestina (rehiyon)|Palestina]]. Ang pangalan ay nagmula sa pangalang [[Juda]] na isa sa mga anak ng [[Mga patriarka (Bibliya)|patriarka]] sa Bibliyang si [[Jacob]] na kalaunang tinawag na [[Israel]], na may mga inapo ni Yehudah na bumubuo sa Israelitang tribo ni Juda (Yehudah) sa [[Bibliya]] at kalaunan ay nauugnay sa [Kaharian ng Juda]], kung saan ang inilalagay ng 1906 [[Ensiklopedyang Hudyo]] ay nagmula noong [[Rehoboam|934]] hanggang [[Pagpapatapon sa Babilonya]].<ref>{{cite web|url=http://jewishencyclopedia.com/articles/8955-judah-kingdom-of|title=Judah, Kingdom of|publisher=Jewish Encyclopedia|date=|accessdate=2014-04-10}}</ref> Ang pangalan ng rehiyon ay nagpatuloy na pinapaloob sa pamamagitan ng pananakop ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] bilang [[Yehud (probinsiya ng Babilonya)]], [[Imperyong Persiyano]] bilang [[Yehud Medinata]], [[Imperyong Griyego]], at [[Kahariang Hasmoneo]], [[Kahariang Herodiano]] at [[Imperyong Romano]] bilang [[Judea (lalawigang Romano)]].<ref name="Crotty2">{{cite book|last=Crotty|first=Robert Brian|title=The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors|page=25 f.n. 4|publisher=Springer|year=2017|quote=The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('the province of Judah') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods.|isbn=9789811032141|url=https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25|access-date=28 September 2020}}</ref> Bilang kahihinatnan ng [[pag-aalsa ng Bar Kokhba]], noong 135 CE ang rehiyon ay pinalitan ng pangalan at isinama sa [[Romanong Syria]] upang mabuo ang [[Syria Palaestina]]<ref name="Crotty">{{cite book|last=Crotty|first=Robert Brian|title=The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors|page=25 f.n. 4|publisher=Springer|year=2017|quote=The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('the province of Judah') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods.|isbn=9789811032141|url=https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25|access-date=28 September 2020}}</ref> ng nagwaging Romanong Emperador na si [[Adriano]]. Ang isang malaking bahagi ng Hudea ay isinama sa [[Pananakop ng Jordan sa Kanlurang Pampang|Jordaniang Kanlurang Pampang]] sa pagitan ng 1948 at 1967 (ibig sabihin, ang "Kanlurang Pampang" ng Kaharian ng Jordan).<ref>{{cite book|author=Mark A. Tessler|title=A History of the Israeli-Palestinian Conflict|url=https://archive.org/details/historyofisraeli00tess_0|url-access=registration|year=1994|publisher=Indiana University Press|isbn=0-253-20873-4|page=[https://archive.org/details/historyofisraeli00tess_0/page/401 401]}}</ref><ref>{{cite web|last1=Bronner|first1=Ethan|url=https://www.nytimes.com/2008/12/05/world/middleeast/05mideast.html|title=Israeli Troops Evict Settlers in the West Bank|work=The New York Times|date=2008-12-04|accessdate=2018-09-20}}</ref> Ang katagang ''Judea'' bilang isang terminong pangheograpiya ay muling binuhay ng pamahalaang Israeli noong ika-20 siglo bilang bahagi ng pangalang administratibong Israeli na pinangalanang [[Lugar ng Judea at Samaria]] para sa teritoryo na karaniwang tinutukoy bilang [[West Bank|Kanlurang Pampang]].<ref name="Caplan2011">{{cite book|author=Neil Caplan|title=The Israel-Palestine Conflict: Contested Histories|url=https://books.google.com/books?id=JyAgn_dD43cC&pg=PT18|date=19 September 2011|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-1405175395|page=8}}</ref> == Mga makasaysayang hangganan == [[File:Judea_1_by_David_Shankbone.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Judea_1_by_David_Shankbone.jpg|thumb|Ang{{Dead link|date=Septiyembre 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} mga [[Kabundukang Judea|burol ng Judea]]]] [[File:Broken_columns_seen_above_regional_highway_375.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Broken_columns_seen_above_regional_highway_375.jpg|thumb|Lumang Romanong daan sa Hudea]] Isinulat ng klasikong Romanong-Hudyong istoryador na si [[Flavio Josefo|Josephus]] na ([[Ang Digmaang Hudyo|Mga Digmaan]] 3.3.5): <blockquote>Sa mga hangganan ng [[Samaria]] at Hudea ay matatagpuan ang nayon na [[As-Sawiya|Anuath, na pinangalanan ding Borceos]].<ref>Based on [[Charles William Wilson]]'s (1836–1905) identification of this site, who thought that Borceos may have been a place about 18 kilometers to the south of Neapolis (Nablus) because of a name similarity (''Berkit''). See p. 232 in: {{cite book|author=Wilson, Charles William|authorlink=Charles William Wilson|title=Picturesque Palestine, Sinai and Egypt|url=https://archive.org/details/picturesquepales01wilsuoft|volume=1|year=1881|publisher=[[D. Appleton & Company|D. Appleton]]|location=New York}}. This identification is the result of the equivocal nature of Josephus' statement, where he mentions both "Samaria" and "Judea." Samaria was a sub-district of Judea. Others speculate that ''Borceos'' may have referred to the village [[Burqin, Palestine|Burqin]], in northern Samaria, and which village marked the bounds of Judea to its north.</ref> Ito ang hilagang hangganan ng Hudea. Ang mga katimugang bahagi ng Hudea, kung susukatin ang mga haba, ay hinahangganan ng isang nayon na magkadugtong sa mga hangganan ng [[Tangway ng Arabia|Arabia]]; ang [[mga Hudyo]] na naninirahan doon ay tinawag itong Jordan. Ngunit, ang lawak nito ay pinalawig mula sa ilog ng Jordan hanggang sa Joppa. Ang lungsod ng Herusalem ay matatagpuan sa pinakagitna; sa pag-aangkin ng ilan, na may sapat na karunungan, ay tinawag ang lungsod na Pusod ng bayan. Hindi rin nahihirapan ang Hudea sa mga yamang nagmula sa dagat, sapagkat ang mga lugar na pangdagat ay umaabot hanggang sa Ptolemais: ito ay nahahati sa labing-isang bahagi, kung saan ang maharlikang lungsod na [[Jerusalem|Herusalem]] ang kataas-taasan, at namuno sa lahat ng kalapit bayan, tulad ng ginagawa ng ulo sa katawan. Tungkol sa iba pang mga lungsod na mas mababa dito, pinangunahan nila ang kanilang maraming [[toparka]]; Ang Gophna ay ang pangalawa sa mga lunsod na iyon, at katabi ng Acrabatta, na kasunod nito ay ang Thamna, at [[Lod|Lydda]], at [[Emmaus]], at [[Pella]]. at [[Edom|Idumea]], at [[Ein Gedi|Engaddi]], at [[Herodium]], at [[Jerico]]; at pagkatapos ay Jamnia at [[Jaffa|Joppa]], bilang namumuno sa mga kalapit na tao; at bukod sa mga ito ay naroon ang rehiyon ng Gamala, at Gaulonitis, at Batanea, at Trachonitis, na mga bahagi rin ng kaharian ni Agrippa. Ang [hulihan ng] bansang ito ay nagsisimula sa Bundok Libano, at ang mga bukal ng [[Jordan]], at umabot sa mga kalawakan hanggang sa [[Dagat ng Galilea]]; at ang haba ay pinahaba mula sa isang nayon na tinatawag na Arpha, hanggang sa Julias. Ang mga naninirahan dito ay pinaghalong mga Hudyo at Syrian. At sa gayon ay inilarawan ko, kasama ang lahat ng posibleng sakop, ang bansa ng Hudea, at ang mga nasa paligid nito.<ref>{{cite web|url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/josephus-wara.html|title=Ancient History Sourcebook: Josephus (37 – after 93 CE): Galilee, Samaria, and Judea in the First Century CE|publisher=Fordham.edu|date=|accessdate=2012-12-31}}</ref></blockquote> ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Juda]] *[[Judea (lalawigang Romano)]] *[[Kahariang Herodiano]] *[[Herodes Arquelao]] na [[etnarko]] ng Hudea, [[Samaria]] at [[Idumea]] mula 4 BCE hanggang 6 CE. *[[Juda]] *[[Tribo ng Juda]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Heograpiya ng Israel]] [[Kategorya:Mga pook sa Bibliya]] [[Kategorya:Israel]] [[Kategorya:Palestina]] naj7a3n2axvyylhcg9axqeaxcecs3cw Miss Universe 2022 0 313893 1962573 1962412 2022-08-13T01:30:55Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 42 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Sampung kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at bumalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 43 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' |Cassia Sharpley |21 |[[Windhoek]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Ashley Cariño<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Fajardo, Ashley Ann Cariño Barreto, se corona como Miss Universe Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/television/notas/miss-fajardo-ashley-ann-carino-barreto-se-corona-como-miss-universe-puerto-rico-2022/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |27 |Fajardo |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' | Agosto 12, 2022<ref>{{Cite web|url=https://www.instagram.com/p/Cfz304suaQ5/?igshid=YmMyMTA2M2Y=|title=Miss Haiti Org sa Instagram: Grand Finale Miss Haiti 2022! 12 Août a l'hôtel à villa Canna au Cap-Haitien|website=Instagram|language=fr|date=|access-date=13 Hulyo 2022}}</ref> |- | '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022 |- | '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022 |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |Setyembre 2, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- |'''{{ESP}}''' |Setyembre 10, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre, 3 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} 4ezbbv7a0i32a8zoiz9j5zfleccmv0g 1962574 1962573 2022-08-13T01:34:26Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 42 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Sampung kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at bumalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 43 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- |'''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' | | | |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' |Cassia Sharpley |21 |[[Windhoek]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Ashley Cariño<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Fajardo, Ashley Ann Cariño Barreto, se corona como Miss Universe Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/television/notas/miss-fajardo-ashley-ann-carino-barreto-se-corona-como-miss-universe-puerto-rico-2022/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |27 |Fajardo |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022 |- | '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022 |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |Setyembre 2, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- |'''{{ESP}}''' |Setyembre 10, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre, 3 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} ebmrn8fox4yams0ajcvy35jbcw120da 1962608 1962574 2022-08-13T04:13:26Z Elysant 118076 /* Mga Kandidata */ wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 42 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Sampung kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at bumalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 43 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- |'''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' | | | |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' |Cassia Sharpley |21 |[[Windhoek]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Ashley Cariño<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Fajardo, Ashley Ann Cariño Barreto, se corona como Miss Universe Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/television/notas/miss-fajardo-ashley-ann-carino-barreto-se-corona-como-miss-universe-puerto-rico-2022/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |28 |Fajardo |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022 |- | '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022 |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |Setyembre 2, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- |'''{{ESP}}''' |Setyembre 10, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre, 3 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} qathzwzyxtffljzexz9amicq6xm5gdt 1962621 1962608 2022-08-13T04:49:02Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 42 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Sampung kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at bumalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 43 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- |'''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' |Mideline Phelizor |27 |[[Port-au-Prince]] |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' |Cassia Sharpley |21 |[[Windhoek]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Ashley Cariño<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Fajardo, Ashley Ann Cariño Barreto, se corona como Miss Universe Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/television/notas/miss-fajardo-ashley-ann-carino-barreto-se-corona-como-miss-universe-puerto-rico-2022/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |28 |Fajardo |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022 |- | '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022 |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |Setyembre 2, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- |'''{{ESP}}''' |Setyembre 10, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre, 3 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} 48a0m7f94stolwv9jo77luv6936ut23 1962688 1962621 2022-08-13T08:01:48Z Elysant 118076 /* Mga Kandidata */ wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 42 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Sampung kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at bumalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 44 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- |'''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' |Mideline Phelizor |27 |[[Port-au-Prince]] |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' |Cassia Sharpley |21 |[[Windhoek]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Ashley Cariño<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Fajardo, Ashley Ann Cariño Barreto, se corona como Miss Universe Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/television/notas/miss-fajardo-ashley-ann-carino-barreto-se-corona-como-miss-universe-puerto-rico-2022/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |28 |Fajardo |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022 |- | '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022 |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |Setyembre 2, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- |'''{{ESP}}''' |Setyembre 10, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre, 3 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} 6pezvkt8zp4951nx64023ejd8ucv7i0 1962689 1962688 2022-08-13T08:02:10Z Elysant 118076 /* Pagpili ng mga kalahok */ wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 44 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Sampung kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at bumalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 44 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- |'''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' |Mideline Phelizor |27 |[[Port-au-Prince]] |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' |Cassia Sharpley |21 |[[Windhoek]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Ashley Cariño<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Fajardo, Ashley Ann Cariño Barreto, se corona como Miss Universe Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/television/notas/miss-fajardo-ashley-ann-carino-barreto-se-corona-como-miss-universe-puerto-rico-2022/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |28 |Fajardo |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022 |- | '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022 |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |Setyembre 2, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- |'''{{ESP}}''' |Setyembre 10, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre, 3 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} m136bxmlixonabht1is07l7nvi8pkl4 1962690 1962689 2022-08-13T08:06:42Z Elysant 118076 /* Mga Kandidata */ wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 44 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Sampung kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at bumalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 44 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- |'''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' |Mideline Phelizor |27 |[[Port-au-Prince]] |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' |Cassia Sharpley<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/08/13/por-africa-se-une-al-miss-universo-2022-la-nueva-miss-namibia-cassia-sharpley/amp/|title=POR ÁFRICA- Se une al Miss Universo 2022 la nueva Miss Namibia, Cassia Sharpley|website=Top Vzla|language=es|date=|access-date=13 Agosto 2022}}</ref> |21 |[[Windhoek]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Ashley Cariño<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Fajardo, Ashley Ann Cariño Barreto, se corona como Miss Universe Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/television/notas/miss-fajardo-ashley-ann-carino-barreto-se-corona-como-miss-universe-puerto-rico-2022/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |28 |Fajardo |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' | Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]'''|| Agosto 13, 2022 |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022 |- | '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022 |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |Setyembre 2, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- |'''{{ESP}}''' |Setyembre 10, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre, 3 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} mm9svs13ohcdtzj96nv2cbjrx21iizj 1962697 1962690 2022-08-13T09:38:46Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 44 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Sampung kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at bumalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 44 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- |'''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' | | | |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' | | | |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- |'''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' |Mideline Phelizor |27 |[[Port-au-Prince]] |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' |Cassia Sharpley<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/08/13/por-africa-se-une-al-miss-universo-2022-la-nueva-miss-namibia-cassia-sharpley/amp/|title=POR ÁFRICA- Se une al Miss Universo 2022 la nueva Miss Namibia, Cassia Sharpley|website=Top Vzla|language=es|date=|access-date=13 Agosto 2022}}</ref> |21 |[[Windhoek]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' | | | |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Ashley Cariño<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Fajardo, Ashley Ann Cariño Barreto, se corona como Miss Universe Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/television/notas/miss-fajardo-ashley-ann-carino-barreto-se-corona-como-miss-universe-puerto-rico-2022/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |28 |Fajardo |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- |'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' | | | |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022 |- | '''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]'''|| Agosto 20, 2022<ref>{{Cite web |last=Johnson |first=Richard |title=Big plans for MUJ pageant |url=https://www.jamaicaobserver.com/entertainment/big-plans-for-muj-pageant/ |access-date=2022-06-02 |website=Jamaica Observer |language=en-US}}</ref> |- | '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022 |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |Setyembre 2, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- |'''{{ESP}}''' |Setyembre 10, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre, 3 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} 93vpy1k4oo4al89kuadm9pz0zb9ytkk 1962698 1962697 2022-08-13T09:41:01Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|name=Miss Universe 2022|image=|photo=|image size=|photo size=|image alt=|photo alt=|caption=|presenters=|hosts=|entertainment=|acts=|theme=|venue=|broadcaster=|director=|producer=|owner=|sponsor=|entrants=|placements=|debuts={{Hlist|[[Bhutan|Butan]]}}|withdrawals={{Hlist|[[Romania|Rumanya]]}}|withdraws=|returns={{Hlist|[[Angola|Anggola]]|[[Belize|Belis]]|[[Indonesia|Indonesya]]|[[Irak]]|[[Kyrgyzstan|Kirgistan]]|[[Lebanon|Libano]]|[[Malaysia]]|[[Myanmar|Miyanmar]]|[[Mongolia|Monggolya]]|[[Santa Lucia]]|[[Seychelles|Seykelas]]|[[Suwisa]]|[[Trinidad at Tobago]]}}|winner=|represented=|congeniality=|personality=|best national costume=|best state costume=|photogenic=|miss internet=|award1 label=|award1=|award2 label=|award2=|opening trailer=|previous pageant=[[Miss Universe 2021|2021]]|before=|next pageant=2023|next=}}Ang '''Miss Universe 2022''' ay ang magiging ika-71 na edisyon ng [[Miss Universe]] pageant. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni [[Harnaaz Sandhu]] ng [[India|Indiya]] ang hahalili sa kanya bilang Miss Universe 2022. == Kasaysayan == === Lokasyon at petsa ng kompetisyon === Nasa proseso ng talakayan diumano ang Miss Universe Organization upang isagawa ang kompetisyon sa [[Republikang Dominikano]]. Ang mga talakayan ay kinumpirma ng Pambansang Direktor ng Miss Dominican Republic na si Magli Febles. Plano ni Febles na itanghal ang kompetisyon sa Punta Cana at plano nilang ganapin ito sa katapusan ng Oktubre.<ref>{{Cite web |last= |first= |date=31 Mayo 2022 |title=Magali Febles: las condiciones están dadas para que RD sea sede de Miss Universo |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/05/31/republica-dominicana-sera-sede-de-miss-universo/1862102 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref><ref>{{Cite web |last=Rivera |first=Severo |date=30 Hunyo 2022 |title=Magali Febles: “Pedimos al gobierno reconsiderar su apoyo al montaje de Miss Universo en el país” |url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/06/30/magli-febles-pide-al-gobierno-apoyar-miss-universo-en-rd/1921203 |access-date=28 Hulyo 2022 |website=Diario Libre |language=es}}</ref> === Pagpili ng mga kalahok === Ang mga kalahok mula sa 44 na mga bansa at teritoryo ay napili upang kumalahok sa kompetisyon. Sampung kandidata ang nailuklok upang kumatawan sa kanilang bansa/teritoryo matapos maging isang ''runner-up'' sa kanilang kompetisyong pambansa. Sa edisyong ito unang kakalahok ang [[Bhutan|Butan]], at bumalik ang [[Angola|Anggola]], [[Belize|Belis]], [[Indonesia|Indonesya]], [[Iraq|Irak]], [[Kyrgyzstan|Kirgistan]], [[Lebanon|Libano]], [[Malaysia]], [[Myanmar|Miyanmar]], [[Mongolia|Monggolya]], [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]], [[Seychelles|Seykelas]], [[Suwisa]], at [[Trinidad at Tobago]]. Huling kumalahok noong 1995 ang Seykelas, noong [[Miss Universe 2017|2017]] ang Irak at Trinidad at Tobago, noong [[Miss Universe 2018|2018]] ang Libano at Suwisa, noong [[Miss Universe 2019|2019]] ang Anggola, Monggolya at Santa Lucia, at noong [[Miss Universe 2020|2020]] ang iba. Hindi sasali sa edisyong ito ang [[Romania|Rumanya]] dahil sa hindi isiniwalat na dahilan. == Mga Kandidata == Sa kasalukuyan, may 44 nang kalahok ang kumpirmado: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo ! Kandidata ! Edad{{efn|group=A|Edad sa panahon ng pageant}} ! Bayan |- | '''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Deta Kokomani<ref>{{Cite web |date=10 Hunyo 2022 |title=Zgjedhet Miss Universe Albania 2022 |url=https://klankosova.tv/zgjedhet-miss-universe-albania-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Klan Kosova |language=sq}}</ref> |21 |Durrës |- | '''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' | Soraya Kolhmann<ref>{{Cite web |date=3 Hulyo 2022 |title=Sie ist die neue "Miss Universe Germany": Soraya Kohlmann holt wieder ein krönchen nach Leipzig |url=https://www.tag24.de/leipzig/sie-ist-die-neue-miss-universe-germany-soraya-kohlmann-holt-wieder-ein-kroenchen-nach-leipzig-2527563 |access-date=4 Hulyo 2022 |website=Tag24 |language=de}}</ref> | 24 | Leipzig |- |'''{{flagicon|AGO}} [[Angola|Anggola]]''' |Swelia Antonio<ref>{{Cite web|url=https://www.jornaldeangola.ao/ao/noticias/miss-angola-holanda-swelia-antonio-e-a-miss-universo-angola-2022/|title=Miss Angola-Holanda, Swelia António é a Miss Universo Angola 2022|website=Jornal de Angola|language=pt|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |[[Luanda]] |- | '''{{flagicon|ABW}} [[Aruba]]''' | Kiara Arends<ref>{{Cite web |last= |date=2 Agosto 2022 |title=Kiara Arends corona como Miss Universe Aruba 2022 |url=https://diario.aw/categories/noticia/general/kiara-arends-corona-como-miss-universe-aruba-2022 |access-date=5 Agosto 2022 |website=Diario Aruba |language=pap}}</ref> | 23 | Oranjestad |- | '''{{flagicon|BHS}} [[Bahamas]]''' | Angel Cartwright<ref>{{Cite web |last=Moss |first=Shavaughn |date=5 Agosto 2022 |title=Destiny fulfilled |url=https://thenassauguardian.com/destiny-fulfilled/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=The Nassau Guardian |language=en-US}}</ref> | 27 | [[Long Island]] |- |'''{{flagicon|BLZ}} [[Belize|Belis]]''' | | | |- | '''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' | Amanda Dudamel<ref>{{Cite web |last= |first= |date=29 Oktubre 2021 |title=Ella es la hija de Rafael Dudamel que fue coronada Miss Venezuela |url=https://www.elheraldo.co/entretenimiento/amanda-dudamel-la-hija-del-tecnico-deportivo-cali-que-fue-coronada-miss-venezuela |access-date=5 Agosto 2022 |website=El Heraldo |language=es}}</ref> | 23 | Mérida |- | '''{{flagicon|VNM}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' | Nguyễn Thị Ngọc Châu<ref>{{Cite web |last= |date=26 Hunyo 2022 |title=Ngọc Châu - quán quân Top Model thành Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam |url=https://vnexpress.net/ngoc-chau-quan-quan-top-model-thanh-hoa-hau-hoan-vu-viet-nam-4480269.html |access-date=5 Agosto 2022 |website=VnExpress |language=vi}}</ref> | 28 | Tây Ninh |- | '''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' | Mia Mamede<ref>{{Cite web |last=Santana |first=Caio |date=19 Hulyo 2022 |title=Espírito Santo vence Miss Brasil pela 1ª vez na história com Mia Mamede |url=https://www.uol.com.br/splash/noticias/2022/07/19/espirito-santo-vence-miss-brasil-pela-1-vez-na-historia-com-mia-mamede.htm |access-date=20 Hulyo 2022 |website=Universo Online |language=pt-br}}</ref> | 26 | Vitória |- | '''{{flagicon|BOL}} [[Bolivia|Bulibya]]''' | Fernanda Pavisic<ref>{{Cite web |last=Gutiérrez |first=Susana |date=27 Hulyo 2022 |title=Fernanda Pavisic, Miss Bolivia Universo 2022 |url=https://www.eldiario.net/portal/2022/07/27/fernanda-pavisic/ |access-date=31 Hulyo 2022 |website=El Diario |language=es}}</ref> | 23 | Cochabamba |- | '''{{flagicon|BTN}} [[Bhutan|Butan]]''' | Tashi Choden<ref>{{Cite web |date=6 Hunyo 2022 |title=Tashi Choden from Wangdue Phodrang crowned Miss Universe Bhutan 2022 |url=http://www.bbs.bt/news/?p=170256 |access-date=10 Hunyo 2022 |website=Bhutan Broadcasting Service |language=en-US}}</ref> | 23 | Wangdue Phodrang |- | '''{{flagicon|CUW}} [[Curaçao]]''' | Gabriëla Dos Santos<ref>{{Cite web |last=Hart |first=Rick |date=28 Mayo 2022 |title=Gabriela Dos Santos Miss Curaçao 2022 |url=https://nu.cw/2022/05/28/gabriela-dos-santos-miss-curacao-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=nu.CW |language=nl}}</ref> | 20 | Willemstad |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salbador]]''' | | | |- | '''{{flagicon|GHA}} [[Ghana|Gana]]''' | Engracia Afua Mofuman<ref>{{Cite web|url=https://www.pulse.com.gh/entertainment/celebrities/tears-flow-as-engracia-afua-mofuman-crowned-miss-universe-ghana-2022-photos/1qrx5g1|title=Tears flow as Engracia Afua Mofuman crowned Miss Universe Ghana 2022|website=Pulse|language=en|date=22 Disyembre 2021|access-date=24 Pebrero 2022}}</ref> | 27 | Kumasi |- | '''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' | Noky Simbani<ref>{{Cite news |last=Loffreda |first=Daniela |date=23 Hulyo 2022 |title=Meet the Derbyshire woman representing Great Britain at Miss Universe 2022 |language=en-GB |work=Derby Telegraph |url=https://www.derbytelegraph.co.uk/news/meet-derbyshire-woman-representing-great-7365307 |access-date=7 Agosto 2022 |issn=0307-1235}}</ref> | 25 | [[Derby]] |- |'''{{flagicon|GTM}} [[Guwatemala]]''' | Ivana Batchelor<ref>{{Cite web|url=https://stereo100.com.gt/2022/ivana-batchelor-miss-universo-guatemala-compartira-con-fans-y-medios-de-comunicacion-este-sabado-en-xela/|title=IVANA BATCHELOR, MISS UNIVERSO GUATEMALA, COMPARTIRÁ CON FANS Y MEDIOS DE COMUNICACIÓN ESTE SÁBADO EN XELA|website=Stereo 100|language=es|date=4 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | Quetzaltenango |- |'''{{flagicon|HTI}} [[Haiti|Hayti]]''' |Mideline Phelizor |27 |[[Port-au-Prince]] |- | '''{{flagicon|HND}} [[Honduras]]''' | Rebeca Rodríguez<ref>{{Cite web|url=https://www.laprensa.hn/honduras/rebeca-rodriguez-san-pedro-sula-nueva-miss-honduras-universo-2022-GD8885329|title=Rebeca Rodríguez, de San Pedro Sula, es la nueva Miss Honduras Universo 2022|website=La Prensa|language=es|date=1 Hulyo 2022|access-date=1 Hulyo 2022}}</ref> | 20 | San Pedro Sula |- | '''{{flagicon|INA|}} [[Indonesia|Indonesya]]''' | Laksmi De-Neefe Suardana<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69117-is-puteri-indonesia-2022/|title=Laksmi Shari De-Neefe Suardana is Puteri Indonesia 2022|website=Missosology|language=en|date=27 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ubud |- | '''{{flagicon|IRQ}} [[Iraq|Irak]]'''|| Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref>|| 19 || [[Baghdad]] |- | '''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' | Manita Hang<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69394-manita-hang-is-miss-universe-cambodia-2022/|title=Manita Hang is Miss Universe Cambodia 2022|website=Missosology|language=en|date=16 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 23 | [[Nom Pen]] |- | '''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' | Amelia Tu<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68994-amelia-tu-is-miss-universe-canada-2022/|title=Amelia Tu is Miss Universe Canada 2022|website=Missosology|language=en|date=15 Mayo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 20 | [[Vancouver]] |- |'''{{flagicon|CYM}} [[Kapuluang Kayman]]''' |Tiffany Connolly<ref>{{Cite web |last=Wheaton |first=Vicki |date=7 Agosto 2022 |title=Tiffany Conolly crowned Miss Cayman Islands Universe 2022 |url=https://www.caymancompass.com/2022/08/07/tiffany-conolly-crowned-miss-cayman-islands-universe-2022/ |access-date=7 Agosto 2022 |website=Cayman Compass |language=en-GB}}</ref> |24 |West Bay |- | '''{{flagicon|KAZ}} [[Kasakistan]]''' | Aidana Akhantaeva<ref>{{Cite web |last= |first= |date=17 Nobyembre 2021 |title="Miss Qozogʻiston" eng goʻzal malikalari aniqlandi – foto |url=https://oz.sputniknews-uz.com/20211117/miss-qozogiston-eng-gozal-malikalari-aniqlandi-foto-21383246.html |access-date=1 Agosto 2022 |website=Sputnik Oʻzbekiston |language=uz}}</ref> | 21 | [[Nur-Sultan]] |- | '''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombya]]''' | María Fernanda Aristizábal<ref>{{Cite web|url=https://colombia.as.com/tikitakas/quien-es-maria-fernanda-aristizabal-miss-universo-2022-colombia-n/|title=Quién es María Fernanda Aristizábal, Miss Universo 2022 Colombia|website=Tikitakas|language=es|date=7 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Armenia, Colombia|Armenia]] |- | '''{{flagicon|KOS}} [[Kosovo|Kosobo]]''' | Roksana Ibrahimi<ref>{{Cite web |date=11 Hunyo 2022 |title=Roksana Ibrahimi shpallet "Miss Universe Kosova 2022" |url=https://telegrafi.com/roksana-ibrahimi-shpallet-miss-universe-kosova-2022/ |access-date=11 Hunyo 2022 |website=Telegrafi |language=sq}}</ref> | 21 | Pristina |- | '''{{flagicon|HRV}} [[Croatia|Kroasya]]''' | Arijana Podgajski<ref>{{Cite web|url=https://www.croatiaweek.com/arijana-podgajski-crowned-miss-universe-croatia-2022/|title=Arijana Podgajski crowned Miss Universe Croatia 2022|website=Croatia Week|language=en|date=24 Mayo 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 19 | Krapina |- | '''{{flagicon|LBN}} [[Lebanon|Libano]]''' | Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web|url=https://www.beirut.com/l/63900|title=Yasmina Zaytoun Crowned Miss Lebanon 2022|website=Beirut.com|language=en|date=Hulyo 24, 2022|access-date=Hulyo 25, 2022}}</ref> | 20 | Kfarchouba |- | '''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' | Maxine Formosa<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68427-maxine-formosa-is-miss-malta-universe-2022/|title=Maxine Formosa is Miss Malta Universe 2022|website=Missosology|language=en|date=14 Abril 2022|access-date=5 Hunyo 2022}}</ref> | 21 | St. Julian's |- | '''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Alexandrine Belle-Étoile<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/68436-alexandrine-belle-etoile-is-miss-maurice-2021-2022/|title=Alexandrine Belle-Etoilé is Miss Maurice 2021/2022|website=Missosology|language=en|date=19 Abril 2022|access-date=5 June 2022}}</ref> | 25 | Curepipe |- | '''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' | Irma Miranda<ref>{{Cite web|url=https://www.elsoldehermosillo.com.mx/gossip/quien-es-irma-miranda-la-sonorense-que-representara-a-mexico-en-miss-universo-fotos-8329505.html/amp|title=Conoce a Irma Miranda, la hermosa sonorense que representará a México en Miss Universo|website=El Sol de Hermosillo|language=es|date=24 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | Ciudad Obregon |- |'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' |Cassia Sharpley<ref>{{Cite web|url=https://topvzla.com/2022/08/13/por-africa-se-une-al-miss-universo-2022-la-nueva-miss-namibia-cassia-sharpley/amp/|title=POR ÁFRICA- Se une al Miss Universo 2022 la nueva Miss Namibia, Cassia Sharpley|website=Top Vzla|language=es|date=|access-date=13 Agosto 2022}}</ref> |21 |[[Windhoek]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nikaragwa]]''' |Norma Huembes<ref>{{Cite web|url=https://www.swissinfo.ch/spa/nicaragua-miss-universo_una-licenciada-en-contadur%C3%ADa-p%C3%BAblica-es-elegida-miss-nicaragua-2022/47809678|title=Una licenciada en contaduría pública es elegida Miss Nicaragua 2022|website=Swissinfo|language=es|date=7 Agosto 2022|access-date=7 Agosto 2022}}</ref> |24 |San Marcos |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' | | | |- | '''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' | Solaris Barba<ref>{{Cite web |last=Missosology |date=2022-05-26 |title=Solaris Barba to represent Panama at Miss Universe 2022 |url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69095-solaris-barba-to-represent-panama-at-miss-universe-2022/ |access-date=2022-06-02 |website=Missosology |language=en-US}}</ref> | 23 | Herrera |- | '''{{flagicon|PER}} [[Peru]]''' | Alessia Rovegno<ref>{{Cite web|url=https://rpp.pe/cultura/mas-cultura/miss-peru-2022-alessia-rovegno-gano-la-corona-y-nos-representara-en-el-miss-universo-noticia-1411827|title=Miss Perú 2022: Alessia Rovegno se llevó la corona y nos representará en el Miss Universo|website=Radio Programas del Perú|language=es|date=14 Hunyo 2022|access-date=15 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Lungsod ng Lima|Lima]] |- | '''{{flagicon|PHI}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' | [[Celeste Cortesi]]<ref>{{Cite web|url=http://news.abs-cbn.com/life/04/30/22/celeste-cortesi-crowned-miss-universe-philippines-2022|title=Pasay's Celeste Cortesi crowned Miss Universe Philippines 2022|website=ABS-CBN News|language=en|date=30 Abril 2022|access-date=1 May 2022}}</ref> | 24 | [[Pasay]] |- | '''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' | Aleksandra Klepaczka<ref>{{Cite web|url=https://www.pomponik.pl/plotki/news-miss-polski-2022-chce-zmienic-nasz-kraj-pierwszym-pomyslem-j,nId,6163737|title=Miss Polski 2022 chce zmienić nasz kraj. "Pierwszym pomysłem jest wspieranie idei pierwszej pomocy"|website=Pomponik|language=pl|date=18 Hulyo 2022|access-date=19 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | Łódź |- |'''{{flagicon|PRI}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Ashley Cariño<ref>{{Cite web |date=12 Agosto 2022 |title=Miss Fajardo, Ashley Ann Cariño Barreto, se corona como Miss Universe Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/television/notas/miss-fajardo-ashley-ann-carino-barreto-se-corona-como-miss-universe-puerto-rico-2022/ |access-date=12 Agosto 2022 |website=El Nuevo Día |language=es}}</ref> |28 |Fajardo |- | '''{{flagicon|PRT}} [[Portugal]]''' | Telma Madeira<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69634-telma-madeira-is-miss-universe-portugal-2022/|title=Telma Madeira is Miss Universe Portugal 2022|website=Missosology|language=en|date=7 Hulyo 2022|access-date=10 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Lisbon]] |- | '''{{flagicon|DOM}} [[Republikang Dominikano]]''' | Andreina Martínez<ref>{{Cite web|url=https://www.diariolibre.com/revista/cultura/2022/04/27/andreina-martinez-representara-a-rd-en-miss-universo-2022/1794271|title=Conoce a la representante de República Dominicana en Miss Universo 2022|website=Diario Libre|language=es|date=27 Abril 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | [[Santiago]] |- | '''{{flagicon|RUS}} [[Rusya]]''' | Anna Linnikova<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.ru/daily/27423/4623001/|title=«Мисс Россия 2022» стала улучшенная копия топ-модели Водяновой: шикарная блондинка получила дорогую корону|website=kp.ru|language=ru|date=26 Hulyo 2022|access-date=31 Hulyo 2022}}</ref> | 22 | [[Orenburg]] |- | '''{{flagicon|SYC}} [[Seychelles|Seykelas]]''' | Gabriella Gonthier<ref>{{Cite web|url=http://missosology.org/miss-world/news-miss-world/69333-gabriella-gonthier-is-miss-universe-seychelles-2022/|title=Gabriella Gonthier is Miss Universe Seychelles 2022|website=Missosology|language=en|date=9 Hunyo 2022|access-date=11 Hunyo 2022}}</ref> | 24 | Mahé |- | '''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' | Anna Sueangam-iam<ref>{{Cite web |last= |date=30 Hulyo 2022 |title=มงลง! "แอนนา เสืองามเอี่ยม" คว้าตำแหน่ง Miss Universe Thailand 2022 |url=https://www.pptvhd36.com/news/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%87/177411 |access-date=31 Hulyo 2022 |website=PPTV |language=th}}</ref> | 23 | [[Bangkok]] |- |'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' | | | |- | '''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' | Hanna Kim<ref>{{Cite web|url=https://www.idntimes.com/men/ladies/ratna-herlina/pesona-memukau-hanna-ming-miss-universe-korea-2022-c1c2-1|title=9 Pesona Memukau Hanna Ming Miss Universe Korea 2022, Outstanding!|website=IDN Times|language=id|date=12 Mayo 2022|access-date=8 Hunyo 2022}}</ref> | 26 | [[Seoul]] |- | '''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' | Sofia Depassier<ref>{{Cite web|url=https://missosology.org/miss-universe/news-miss-universe/69488-sofia-depassier-is-miss-universe-chile-2022/|title=Sofia Depassier is Miss Universe Chile 2022|website=Missosology|language=en|date=26 Hunyo 2022|access-date=26 Hunyo 2022}}</ref> | 22 | [[Santiago, Tsile|Santiago]] |- | '''{{flagicon|UKR}} [[Ukraine|Ukranya]]''' | Viktoria Apanasenko<ref>{{Cite web|url=https://m.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/civil-worker-viktoria-apanasenko-to-represent-ukraine-at-the-2022-miss-universe-pageant-articleshow.html|title=Civil worker Viktoria Apanasenko to represent Ukraine at the 2022 Miss Universe pageant|website=Republic World|language=en|date=18 Hunyo 2022|access-date=21 Hunyo 2022}}</ref> | 27 | Chernihiv |} ==Mga paparating na kompetisyong pambansa== {|class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" |- ! Bansa/Teritoryo !! Petsa |- | '''{{flagicon|NPL}} [[Nepal]]'''|| Agosto 19, 2022 |- | '''{{flagicon|ISL}} [[Iceland|Lupangyelo]]'''|| Agosto 24, 2022 |- | '''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]'''|| Agosto 25, 2022 |- | '''{{flagicon|PAR}} [[Paraguay|Paragway]]''' |Agosto 27, 2022<ref>{{Cite web |date=9 Hunyo 2022 |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=12 Hunyo 2022 |website=La Nación |language=es}}</ref> |- | '''{{flagicon|LCA}} [[Santa Lucia (bansa)|Santa Lucia]]''' | Agosto 27, 2022 |- | '''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|IND}} [[India|Indiya]]''' | Agosto 28, 2022 |- | '''{{flagicon|MYA}} [[Miyanmar]]''' | Agosto 28, 2022 |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |Setyembre 2, 2022 |- |'''{{flagicon|JAM}} [[Jamaica|Hamayka]]''' |Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|CHE}} [[Suwisa]]''' | Setyembre 3, 2022 |- | '''{{flagicon|NLD}} [[Netherlands|Olanda]]'''|| Setyembre 4, 2022 |- | '''{{flagicon|TUR}} [[Turkya]]''' | Setyembre 7, 2022 |- | '''{{flagicon|BGR}} [[Bulgarya]]''' | Setyembre 10, 2022 |- |'''{{ESP}}''' |Setyembre 10, 2022 |- | '''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]'''|| Setyembre 17, 2022 |- | '''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' | Setyembre 28, 2022 |- | '''{{flagicon|GRC}} [[Gresya]]''' | Setyembre 2022 |- | '''{{flagicon|USA}} [[Miss USA 2022|Estados Unidos]]''' | Oktubre, 3 2022 |- | '''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' | Oktubre 30, 2022 |- |} ==Mga Tala== {{notelist}} ==Mga Sanggunian== {{reflist}} == Panlabas na link == * {{Official website|https://www.missuniverse.com}} {{Miss Universe}} qsdym6qzxzyxtm7z3c0li8mi5u80ubb Kalupaang Estados Unidos 0 316742 1962699 1956495 2022-08-13T09:52:47Z Ivan P. Clarin 84769 wikitext text/x-wiki {{For|estado|Estado ng Estados Unidos}} {{Infobox country | conventional_long_name = Kalupaang Estados Unidos | native_name = {{lang|eng|mainland America}} | common_name = United States of America | linking_name = USA | image_map = USATopographicalMap.jpg | map_caption = Ang mapa ng mainland United States | demonym = {{hlist |mainland American|Mainlander}} | capital = [[Washington, D.C.]] | largest_city = [[New York City]] | area_km2 = 8,080,464.3 km2 | area_sq_mi = 3,119,884.69 | population_census = 328,571,074 | population_census_year = 2020 | population_density_km2 = 99.13 |footnotes= }} Ang '''Kalupaang Estados Unidos''' o ([[Ingles|eng]]: '''mainland United States''') at '''Lower 48''' ay isang kalupaan ng bansang [[United States]] na matatagpuan sa kontinente ng [[Hilagang Amerika]] sa [[Kanlurang Emisperyo]] na pinapagitan ng [[Canada]] mula sa hilaga, [[Mehiko]] mula sa timog, Gulpo ng Mehiko mula sa timog silangan, [[Karagatang Pasipiko]] mula sa kanluran at [[Karagatang Atlantiko]] mula sa silangan, maliban sa mga estado ng "Alaska" at "Hawaii" na nasa labas ng (mainland) ay iba pang mga estadong bansa ang: [[American Samoa]], [[Guam]], ang [[Northern Mariana Islands]], [[Puerto Rico]], at ang [[U.S. Virgin Islands]].<ref>https://www.thefreedictionary.com/Mainland+United+States</ref><ref>https://www.nrel.gov/comm-standards/editorial/contiguous-united-states-continental-united-states-and-conus.html</ref> Ang contigous Estados Unidos ay maipupuwesto sa ika-lima ng mga bansa mula sa may sukat, Ang total ng lawak sa bansa kabilang ang Alaska at Hawaii ay pumapangatlo at pumapang-apat, Sa lupang lawak ang ika-apat ay ang bansang [[Brazil]] at [[Australia]] sumunod pa ang mga bansang [[Rusya]], [[Canada]] at [[China]].<ref>https://www.law.cornell.edu/definitions/uscode.php?width=840&height=800&iframe=true&def_id=26-USC-487467387-417368977&term_occur=999&term_src=</ref> ==Ibang tema== Habang ang contigous United States (''U.S.'') ay bumubuo ng mga 48 na estado sa loob ng kalupaang nasasakupan. ==Mga terminong ginamit sa hindi magkadikit na hurisdiksyon ng U.S.== ; Alaska ; Hawaii ; Puerto Rico ; U.S. Virgin Islands ; American Samoa ==Talaan ng mga hurisdiksyon ng U.S.== Ang 48 na estado sa loob ng mainland: {{columns-list |colwidth=15em| *[[Alabama]] *[[Arizona]] *[[Arkansas]] *[[California]] *[[Colorado]] *[[Connecticut]] *[[Delaware]] *[[Florida]] *[[Georgia (U.S. state)|Georgia]] *[[Idaho]] *[[Illinois]] *[[Indiana]] *[[Iowa]] *[[Kansas]] *[[Kentucky]] *[[Louisiana]] *[[Maine]] *[[Maryland]] *[[Massachusetts]] *[[Michigan]] *[[Minnesota]] *[[Mississippi]] *[[Missouri]] *[[Montana]] *[[Nebraska]] *[[Nevada]] *[[New Hampshire]] *[[New Jersey]] *[[New Mexico]] *[[New York (state)|New York]] *[[North Carolina]] *[[North Dakota]] *[[Ohio]] *[[Oklahoma]] *[[Oregon]] *[[Pennsylvania]] *[[Rhode Island]] *[[South Carolina]] *[[South Dakota]] *[[Tennessee]] *[[Texas]] *[[Utah]] *[[Vermont]] *[[Virginia]] *[[Washington (state)|Washington]] *[[West Virginia]] *[[Wisconsin]] *[[Wyoming]] }} ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Estados Unidos]] [[Kategorya:Rehiyon]] [[Kategorya:Hilagang Amerika]] qbeg098crgfpiatdoaa95d9immexa5x 1962700 1962699 2022-08-13T09:54:04Z Ivan P. Clarin 84769 /* Mga terminong ginamit sa hindi magkadikit na hurisdiksyon ng U.S. */ wikitext text/x-wiki {{For|estado|Estado ng Estados Unidos}} {{Infobox country | conventional_long_name = Kalupaang Estados Unidos | native_name = {{lang|eng|mainland America}} | common_name = United States of America | linking_name = USA | image_map = USATopographicalMap.jpg | map_caption = Ang mapa ng mainland United States | demonym = {{hlist |mainland American|Mainlander}} | capital = [[Washington, D.C.]] | largest_city = [[New York City]] | area_km2 = 8,080,464.3 km2 | area_sq_mi = 3,119,884.69 | population_census = 328,571,074 | population_census_year = 2020 | population_density_km2 = 99.13 |footnotes= }} Ang '''Kalupaang Estados Unidos''' o ([[Ingles|eng]]: '''mainland United States''') at '''Lower 48''' ay isang kalupaan ng bansang [[United States]] na matatagpuan sa kontinente ng [[Hilagang Amerika]] sa [[Kanlurang Emisperyo]] na pinapagitan ng [[Canada]] mula sa hilaga, [[Mehiko]] mula sa timog, Gulpo ng Mehiko mula sa timog silangan, [[Karagatang Pasipiko]] mula sa kanluran at [[Karagatang Atlantiko]] mula sa silangan, maliban sa mga estado ng "Alaska" at "Hawaii" na nasa labas ng (mainland) ay iba pang mga estadong bansa ang: [[American Samoa]], [[Guam]], ang [[Northern Mariana Islands]], [[Puerto Rico]], at ang [[U.S. Virgin Islands]].<ref>https://www.thefreedictionary.com/Mainland+United+States</ref><ref>https://www.nrel.gov/comm-standards/editorial/contiguous-united-states-continental-united-states-and-conus.html</ref> Ang contigous Estados Unidos ay maipupuwesto sa ika-lima ng mga bansa mula sa may sukat, Ang total ng lawak sa bansa kabilang ang Alaska at Hawaii ay pumapangatlo at pumapang-apat, Sa lupang lawak ang ika-apat ay ang bansang [[Brazil]] at [[Australia]] sumunod pa ang mga bansang [[Rusya]], [[Canada]] at [[China]].<ref>https://www.law.cornell.edu/definitions/uscode.php?width=840&height=800&iframe=true&def_id=26-USC-487467387-417368977&term_occur=999&term_src=</ref> ==Ibang tema== Habang ang contigous United States (''U.S.'') ay bumubuo ng mga 48 na estado sa loob ng kalupaang nasasakupan. ==Mga terminong ginamit sa hindi magkadikit na hurisdiksyon ng U.S.== * ''[[Alaska]]'' * ''[[Hawaii]]'' * ''[[Puerto Rico]]'' * ''[[U.S. Virgin Islands]]'' * ''[[American Samoa]]'' ==Talaan ng mga hurisdiksyon ng U.S.== Ang 48 na estado sa loob ng mainland: {{columns-list |colwidth=15em| *[[Alabama]] *[[Arizona]] *[[Arkansas]] *[[California]] *[[Colorado]] *[[Connecticut]] *[[Delaware]] *[[Florida]] *[[Georgia (U.S. state)|Georgia]] *[[Idaho]] *[[Illinois]] *[[Indiana]] *[[Iowa]] *[[Kansas]] *[[Kentucky]] *[[Louisiana]] *[[Maine]] *[[Maryland]] *[[Massachusetts]] *[[Michigan]] *[[Minnesota]] *[[Mississippi]] *[[Missouri]] *[[Montana]] *[[Nebraska]] *[[Nevada]] *[[New Hampshire]] *[[New Jersey]] *[[New Mexico]] *[[New York (state)|New York]] *[[North Carolina]] *[[North Dakota]] *[[Ohio]] *[[Oklahoma]] *[[Oregon]] *[[Pennsylvania]] *[[Rhode Island]] *[[South Carolina]] *[[South Dakota]] *[[Tennessee]] *[[Texas]] *[[Utah]] *[[Vermont]] *[[Virginia]] *[[Washington (state)|Washington]] *[[West Virginia]] *[[Wisconsin]] *[[Wyoming]] }} ==Sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Estados Unidos]] [[Kategorya:Rehiyon]] [[Kategorya:Hilagang Amerika]] 9w884ncdczp05xe0gxcz9i1kc8wzbqa Kaharian ng Israel (Samaria) 0 317304 1962616 1959642 2022-08-13T04:35:14Z Xsqwiypb 120901 /* Mga kuwentong salungat sa arkeolohiya */ wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = 𐤉𐤔𐤓𐤀𐤋<ref> * {{cite book |last=Rollston |first=Chris A. |author-link=Christopher Rollston |title=Writing and Literacy in the World of Ancient Israel: Epigraphic Evidence from the Iron Age |year=2010 |publisher=Society of Biblical Literature |url=https://books.google.com/books?id=kx9Uke_IfloC&pg=PA52 |pages=52–54 |isbn=978-1589831070 }} * {{cite book |last=Compston |first=Herbert F. B. |title=The Inscription on the Stele of Méšaʿ |year=1919 |url=http://en.wikisource.org/wiki/The_Inscription_on_the_Stele_of_M%C3%A9%C5%A1a%CA%BF }}</ref> | conventional_long_name=Kaharian ng Israel<br/>Kaharian ng Israel sa Hilaga<br/>Kaharian ng Samaria | common_name = Israel | status = Kaharian | era = [[Panahong Bakal]] | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | government_type = [[Monarkiya]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|King]] | leader1 = [[Jeroboam I]] <small>(una)</small> | year_leader1 = ca 922-901 BCE ayon kay Albright<br> c. 931–910 BCE ayon kay Thiele | leader2 = [[Hoshea]] <small>(last)</small> | year_leader2 = 732–721 ayon kay Albright<br/> 732 - 723 BCE ayon kay Thiele | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya) | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | s1 = Imperyong Neo-Asirya | flag_s1 = Human headed winged bull facing.jpg | year_start = a 922 BCE o c. 930 BCE | event_start = [[Paghihimagsik ni Jeroboam I]] | year_end = c. 723 BCE o 721 BCE | event_end = [[Pagpapatapon sa Asirya]] | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng Israel at Judah noong ika-9 na siglo BCE, ang Kaharian ng Israel sa Samaria ay asul at [[Kaharian ng Juda]] ay dilaw. | capital = {{ubl|[[Shechem]] <small>(930 BCE)</small>|[[Penuel]] <small>(930–909)</small>|[[Tirzah]] <small>(909–880)</small>|[[Samaria]] <small>(880–c. 720)</small>}} | common_languages = [[Hebreong Biblikal]], [[Hebreong Israelita]] | religion = {{ubl|[[Monolatrismo|Monolatristiko]] o [[Monoteismo]] [[Yahweh|Yahwism]]|[[Relihiyong Cananeo|Politeismong Cananeo]]|[[Politeismo]] ng [[Sinaunang Malapit na Silangan]]|[[Relihiyong Cananeo]]}} | demonym = | area_rank = | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]|[[Jordan]]}} }} Ang '''Kaharian ng Israel''' o '''Kaharian ng Israel sa Samaria'' o simpleng '''Kaharian ng Samaria'''({{Hebrew Name|מַמְלֶכֶת יִשְׂרָאֵל|Mamleḵet Yīsra'ēl|Mamléḵeṯ Yīśrāʼēl}}) ay isang kaharian sa [[Sinaunang Israel]] noong [[panahong Bakal]]. Ayon sa [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]], ito ay isa sa dalawang kaharian na nagmula sa nakaraang umiral na [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)|Nagkakaisang Kaharian]] na pinamununuan nina [[David]] at [[Solomon]]. Ang historidad o pagiging totoo ng mga salaysay sa [[Bibliya]] tungkol sa kahariang ito ay patuloy na pinagdedebatihan ng mga iskolar at arkeologo.<ref>The debate is described in Amihai Mazar, "Archaeology and the Biblical Narrative: The Case of the United Monarchy" (see bibliography), p.29 fn.2: "For conservative approaches defining the United Monarchy as a state “from Dan to Beer Sheba” including “conquered kingdoms” (Ammon, Moab, Edom) and “spheres of influence” in Geshur and Hamath cf. e.g. Ahlström (1993), 455–542; Meyers (1998); Lemaire (1999); Masters (2001); Stager (2003); Rainey (2006), 159–168; Kitchen (1997); Millard (1997; 2008). For a total denial of the historicity of the United Monarchy cf. e.g. Davies (1992), 67–68; others suggested a ‘chiefdom’ comprising a small region around Jerusalem, cf. Knauf (1997), 81–85; Niemann (1997), 252–299 and Finkelstein (1999). For a ‘middle of the road’ approach suggesting a United Monarchy of larger territorial scope though smaller than the biblical description cf.e.g. Miller (1997); Halpern (2001), 229–262; Liverani (2005), 92–101. The latter recently suggested a state comprising the territories of Judah and Ephraim during the time of David, that was subsequently enlarged to include areas of northern Samaria and influence areas in the Galilee and Transjordan. Na’aman (1992; 1996) once accepted the basic biography of David as authentic and later rejected the United Monarchy as a state, cf. id. (2007), 401–402".</ref> Ang Kaharian ng Samaria ay winasak ng [[Imperyong Neo-Asiryo]] npong ca. 722- 720 [[Common Era|BCE]]<ref>{{Cite book|last=Schipper|first=Bernd U.|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9781646020294-007/html|title=Chapter 3 Israel and Judah from 926/925 to the Conquest of Samaria in 722/720 BCE|date=2021-05-25|publisher=Penn State University Press|isbn=978-1-64602-029-4|language=en|doi=10.1515/9781646020294-007}}</ref> kung saan pinatapon ni Haring [[Sargon II]] ng [[Assyria]] ang mga 27,290 mamamayan nito sa [[Mesopotamia]].<ref>{{Cite journal|last=Younger|first=K. Lawson|date=1998|title=The Deportations of the Israelites|url=https://www.jstor.org/stable/3266980|journal=Journal of Biblical Literature|volume=117|issue=2|pages=201–227|doi=10.2307/3266980|issn=0021-9231}}</ref> Ang mga salaysay sa Lumang Tipan ay isinulat sa pananaw na teolohikal ng mga may-akda nito na isinulat noong mga ika-6 siglo BCE at karaniwan ay sobrang nabaluktot at sobrang malabis at lubos na maraming mga salungatan(2 Kronika at 1 at 2 Hari). Ayon sa may akda ng mga [[Mga Aklat ng mga Hari]], ang pagkawasak ng Israel ay dahil sa kaparasuhan ng [[Diyos]] dahil sa kanilang kasamaan at [[politeismo]]. Dahil sa paglaho nito sa historikal na rekord, ito ang batayan ng paniniwala sa [[Nawalang Sampung Tribo ng Israel]] ngunit ang ilang arkeologo ay naniniwalang ang ilang mamamayan ay tumungo sa [[Judah]].<ref name=":2">{{Cite journal|last=Finkelstein|first=Israel|date=2015-06-28|title=Migration of Israelites into Judah after 720 BCE: An Answer and an Update|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/zaw-2015-0011/html|journal=Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft|language=en|volume=127|issue=2|pages=188–206|doi=10.1515/zaw-2015-0011|issn=1613-0103}}</ref> Ang mga dayuhan ay pangkat ay pinaniniwalaan ng ilan na pinatira sa winasak na kaharian ng Samaria.<ref name=":1">{{Cite book|last=Israel|first=Finkelstein|url=http://worldcat.org/oclc/949151323|title=The forgotten kingdom : the archaeology and history of Northern Israel|publisher=Society of Biblical Literature|year=2013|isbn=978-1-58983-910-6|pages=158|oclc=949151323}}</ref> ==Mga sanggunian ng kwento sa Lumang Tipan== Ang tinatanggap ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ang thesis na isinulong ni [[Martin Noth]] na ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay sumasalamin sa wika at teolohiya ng [[Aklat ng Deuteronomio]] na tinatawag ng mga iskolar na [[kasaysayang Deuteronomistiko]].<ref>Perdue, xxvii.</ref> Ayon kay Noth, ang mga salaysay sa Aklat ng mga Hari ay gawa ng isang tao na nabuhay noong ika-6 siglo BCE ngunit ang mga karamihan ng mga iskolar at historyan ay naniniwalang ito ay binubuo ng dalawang patong kung saan ang unang edisyon ay isinulat noong panahon ng hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Josias]](huli nang ika-7 siglo BCE) na nagtataguyod ng pagbabagong pang [[relihiyon]] at pangangailangan ng kapatawaran. Ang ikalawang edisyon ay mula ika-6 siglo BCE.<ref>Grabbe</ref><ref>Frektheim</ref> ==Sa Kasaysayan== Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si Ahab sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya na napilitang magbigay ng [[tributo]] sa Asirya ng 2000 talento ng [[pilak]] ([[2 Hari]] 15:19) o mga 36 tonelada ng pilak Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israel sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si Ahaz ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si Ahaz at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 ==Mga kuwentong salungat sa arkeolohiya== Ang kasaysayan ng Kaharian ng Israel ay batay sa [[Tanakh]] na isinulat pagkatapos ng mahabang panahon pagkatapos ng pagkakawasak nito. Ito ay batay sa mga alamat, mga anyong literaryo at mga [[anakronismo]] na matatagpuan sa [[Bibliya]]. Sa karagdagan, ang [[arkeolohiya]] ay sumasalungat sa mga salaysay ng Bibliya. Ayon sa Bibliya, si David at Solomon ay naghari sa [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] ngunit sa kamatayan ni Solomn pagkatapos ng maikling pagitan na ang kahariang ito ay pinamunuan ng anak ni Solomon na si [[Rehoboam]], ang mga tribong hilaga ay naghimagsaik at nagtatag ng kanilang sariling kaharian sa ilalim ni [[Jeroboam]] na hindi mula sa linya ni [[David]]. Ang kahariang ito ang naging Kaharian ng Israel. Ang kauna-unahang pagbanggit ng pangalang ysrỉꜣr (ipinagpalagay na [[Israel]]) ay mula sa [[Merneptah Stele]] (circa 1200 bCE ngunit hindi tumutukoy sa isang kaharian ngunit isang pangkat at maaaring ang pangalang ito ay hiniram ng kahariang ito.{{sfn|Davies|2015|p=71-72}} Ayon sa [[2 Hari]] Kapitulo 3, si [[Mesha]] na hari ng [[Moab]] ay basalyo ng Israel sa pamumuno ni [[Ahab]] at nagbibigay ng tributo,Pagkatapos ng kamatayan ni Ahab, si Mesha ay naghimagsik at ang anak ni Ahab na si [[Joram]] ay bumuo ng koalisyon sa [[Kaharian ng Juda]] at [[Edom]] na sumalakay sa Moab mula sa timog hanggang sa kabisera ng Moab na Kir-Hareseth at winasak ang mga tabing bayan ng Moab ngunit nabigong sakupin ang matibay na siyudad at umurong. Ayon sa [[Mesha Stele]] na itinayo ni Mesha, ang Moab ay napailalim kay [[Omri]] sa panahon ng ama ni Mesha at ang Moab ay naging basalyo ng Israel nang 40 taon. Ang Mesha Stela ay itinayo ni Mesha bilang parangal sa [[Diyos]] na si [[Chemosh]] sa kanyang mga pagwawagi laban sa Israel na nagtapos noong 850 BCE. Si Mesha ay naghimagsik sa anak ni Omri at muling sinakop ang teritoryo ng Moab at sinakop ang mga dating teritoryo ng Israel, Ayon sa Mesha Stele, siya ay naghimagsik sa anak ni Omri. Ang pananakop ng tatlong hari ng Israel ay hindi binanggit sa Stele na ito at sumasalungat sa salasay ng 2 Hari. Halimbawa, ang monarkiya ay itinatag sa Edom pagkatapos ng paghihimagsik sa Juda sa panahon ni [[Jehoram]](2 Hari 8:20-22). Ang paglalarawan sa Edom bilang monarkiya na may sariling hari sa 2 Hari 3 ay anakronistiko. Sa huli lamang ng mga taon ni Mesha nang sakupin at kunin ang mga lugar sa timog ng ilog Arnon.Ang paglalarawan ng isang organisadong kahariang Moabita sa mga lugar ng timog ng Arnon sa maagang mga taon ni Mesha ay mali.Ayon sa 2 Hari 10:33, si Hazael na hari ng Aram ay sumakop sa lahat ng mga lupain ng transhordang Israel hanggang sa Arnon mula kay Jehu. Gayunpaman, ang kabisera ni Mesha na Dibon ay nasa hilaga ng ilog Arnon at ang mga hangganan ng Israel ay hindi maaaring umabot hanggang sa Arnon sa panahon ni Jehu. Sa karagdagan, si Mesha at hindi si Hazazel ang sumakop sa mga lugar ng Israel sa kapatagan ng Moab sa hilaga ng ilog Arnon.<ref>Ancient Israel and Historiography, Nadav Na'aman, 2006</ref> Sa karagdagan, ayon sa Bibliya, si Mesha ay basalyo ni Ahab ngunit sa Mesha Stele, si Mesha ay basalyo ni Omri at anak nito. Ayon din sa Bibliya, si Mesha ay naghimagsik pagkatapos ng kamatayan ni Ahab ngunit ayon sa Mesha Stele, si Mesha ay naghimagsik nang buhay pa si Ahab. <ref>Lester Grabbe</ref> Sa [[Itim na Obelisk ni Shalmaneser III]], ipinapakita ang isang Yahua ([[Jehu]] na anak ni Hubiri(ipinagpalagay na si Omri) na nagpapailalim sa Hari ng [[Asirya]]. Si Jehu ay anak ni [[Jehoshapat]] at hindi ni Omri at apo ni Nimshi. May ilang mga panloob na kontradiksiyon sa mga salaysay ng [[Bibliya]]. Halimbawa, ang salaysay ng kamatay ni [[Naboth]] sa [[1 Hari]] 21 ay iba sa [[2 Hari]] 9:25-26, ang pagbibigay diin sa pagbabawal ng pagbebenta ng [[patrimonya]] sa kuwento ni Naboth ay salungat sa 1 Hari 16:24 na binenta ni [[Shemer]] ang [[Samaria]] kay [[Omri]], ang kuwento ng lugar ng hari ng [[Edom]] ay salungat sa 1 Hari 22:48 na walang hari sa Edom sa panahon ni [[Jehoshaphat]] at ang unang hari ng Edom ay naluklok lamang noong panahon ng paghahari ni [[Jehoram ng Israel]](2 Hari 8:20), ang pagtatanggal ng anak ni [[Omri]] na si [[Jehoram ng Israel]] sa mga [[Ba'al]] na itinayo ng kanyang ama ay salungat sa 2 Hari 10:26-27 na ang mga Ba'al ay tinanggal lamang noong panahon ni [[Jehu]], ang Ramoth-Gilead ay nasa kamay na ng mga [[Arameo]] at ang mga Israelita ay makikidigma rito(2 Hari 8:28) samantalang sa 2 Hari 9:14, ang Israel ay nagtatanggol laban kay Hazael ng [[Aram]], si Jehoram ay kasama ni Ahazias upang digmain ang mga Arameo sa Ramoth-Gilead(2 Hari 8:28) ngunit sa 2 Hari 8:29 si Jehoram lamang ang nakidigma sa mga Arameo sa Ramoth-Gilead(ang Ramoth-Gilead ay inalis sa 2 Hari 9:15 na isang pagtutuwid ng kalaunang editor ng 2 Hari) na parehong pangyayari sa 2 Hari 8:29, na si [[Eliseo]] ang sinabihan ni Yahweh na maging hari ng Aram si [[Hazael]](2 Hari 8:10-13) samantalang sa 1 Hari 19:15, si [[Elias]] ang sinabihan ni Yahweh na humirang kay Hazael bilang hari ng Aram, at ang direksiyon ng pagtakas ni [[Ahazias ng Juda]] mula kay Jehu sa 2 Hari 9:27 mula sa Beth-Hagan hanggang sa [[Megiddo]] kung saan siya pinatay ni Jehu ngunit sa 2 Kronika 22:9,si Ahazias ay nagtago sa Samaria kung saan siya pinatay Jehu.<ref>Ancient Israel and Historiography, Nadav Na'aman</ref> Sa [[Mga Monolitang Kurkh]], isinalaysay ang paglahok ni Ahab sa koalisyong timog-Siryo puwersa na humarap sa kanya sa [[Orontes]] na nagsasalay na si Ahab ay nagsuplay ng 2,000 [[karro]] at 10,000 sundalo ngunit ayon sa 1 Hari 20, si Ahab ay inilalarawan na isang mahinang hari at [[basalyo]] ng [[Aram]] na may kakaunting mga hukbo na nagsasabing ang "hukbo ng israel" ay tulad ng dalawang maliit na kawan ng mga [[kambing]](1 Hari 20:27) laban sa Aram. Ayon sa mga sangguniang Asiryo, si Ahab ang isang pinuno ng alyansa ng mga hari laban sa [[Asirya]] sa [[Labanan ng Qarqar]] sa ika-6 na taon ni [[Shalmaneser III]] (853 BCE). Pagkalipas ng kaunti sa 13 taon sa ika-18 taon ni Shalmaneser, si [[Jehu]] ay naghandog ng [[tributo]] sa haring Asiryo.Ayon sa Bibliya, ang interbal sa pagitan ng 853 at 841 BCE ay bumubuo ng apat ng sekondaryang panahon, ang huling bahagi ng paghahari ni Ahab nmula sa [[Labanan ng Qarqar]] hanggang sa kanyang kamatayan; ang 2 taon ng paghahari ni [[Ahazias ng Israel]], ang 12 taon ng paghahari ni [[Jehoram ng Israel]] at pasimula ng paghahari ni [[Jehu]] mula sa kanyang kornasyon hanggang sa pagbibigay tributo sa [[Asirya]]. Ito ay bumubuo ng 13 taon samantalang ang Labanan ng Qarqar hanggang sa pagbibigay ng tributo ni Jehu ay kaunti sa 13 taon.<ref>Chronology of the Kings of Israel and Judah, Gershon Galil</ref> Sa isang propetikong kautusan, pinatay ni [[Jehu]] sina [[Ahazias ng Juda]], [[Jehoram ng Israel]](2 Hari 9:24-27) at 70 anak na lalake ni Jehoram(2 Hari 10:11) gayundin din si Jezebel(2 Hari 9:7). Ito ay salungat sa [[Tel Dan Stele]] na ang pumatay kina Ahazias at Jehoram ay si Hazael ng Aram. Ang ilang apolohistang Kristiyano ay nagmungkahing walang salungatan dahil si Hazael at Jehu ay may alyansa ngunit ayon sa 2 Hari 10:31-33, si Hazael at Jehu ay magkalaban. Salungat rin ang 2 Hari 8:7-15 sa [[Tel Dan Stele]] sa kamatayan ni Hadad at paghirang kay Hazael. ==Kronolohiya== Ayon sa 2 Hari 22:51, si [[Ahazias ng Israel]] ay nagsimulang sa ika-17 taon ng paghahari ni [[Jehoshaphat]] at naghari ng 2 taon at ang sumnod kay Ahazias ng Israel na si [[Jehoram ng Israel]] ay naghari noong ika-18 taon ni Jehoshaphat (2 Hari 3:1) na nangangahulugang si Ahazias ng Israel ay naghari lamang ng isang taon. Ayon sa 1 Hari 15:25, si [[Nadab]] ay naghari noong ika-2 taon ni Asa at naghari ng 2 taon. Ayon sa 1 Hari 15:28, si [[Baasha]] ay naghari noong ika-3 taon ni Asa at naghari ng 24 taon na nangangahulugang ang kahang kahaliling si Zelah ay dapat magsimula sa ika-29 ni Asa sa halip na ika-26 taon ni Asa (1 Hari 16:8). Si Zimri ay naghari sa ika-27 taon ni Asa (1 Hari 16:10) sa halip na ika-31 taon ni Asa.Si Elah ay naghari ng 2 taon (1 Hari 15:25) at si [[Omri]] ay naghari sa ika-31 taon ni Asa (1 Hari 16:23) samantalang si Zimri ay naghari lamang ng 7 araw(1 Hari 16:15). Si [[Omri]] ay naghari nang 12 taon(1 Hari 16:23) sa ika-31 taon ni Asa ngunit ang sumnod sa kanya na si [[Ahab]] ay naghari sa ika-38 taon ni Asa(1 Hari 16:29) sa halip na ika-2 taon ni Jehoshaphat at kaya ay nagtapos sa ika-24 taon ni Jehoshaphat ngunit ang sumunod na si [[Jehoram ng Israel]] ay nagsimula sa ika-17 taon ni Jehoshaphat(1 Hari 22:51). Si Ahazias ay naghari ng 2 taon na ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 1:17 ay sa ika-2 taon ni Jehoram samantalang sa 2 Hari 3:1, siya ay naghari sa ika-18 taon ni Jehoshaphat na mas maaga ng 8 taon.Si Ahazias at Jehoram ay naghari ng magkasama nang 14 taon(1 Hari 22:51, 2 Hari 3 1), si [[Jehu]] nang 28 taon(2 Hari 10:36) na may kabuuang 42 taon mula sa ika-25 taon ni Jehoshaphat na nangangahulugang ito ang ika-27 taon ni Jehoash dahil sa Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(1 Hari 22:42), si Jehoram nang 8 taon(2 Hari 8:16), si Ahazias nang isang taon(2 Hari 8:26) at si [[Ataliah]] nang 6 na taon(2 Hari 11:3) na ibinigay na ika-23 taon ni Jehoash(2 Hari 13:1) ngunit si Jehoaz ay naghari nang 17 taon(2 Hari 13:1). Ito ay gagawa sa sumunod sa kanya sa ika-3 taon ni [[Amazias]] ngunit ayon sa 2 Hari 13:10 ay noong ika-37 ni Jehoash na mas kaunti sa 10 taon. Walang direktang sinabi kung gaanon katagal naghari si Jeroboam II ngunit may pahiwatig sa 2 Hari 15:1 na sinasabing si Ahazias ay naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam at si Zecarias ay sumunod kay Jeroboam sa ika-38 taon ni Azarias (2 Hari 15:8) at kaya ay si Jeroboam ay naghari nang 65 taon Si [[Jehoash ng Israel]] nang ika-40 taon ni [[Jehoash ng Juda]] at naghai ng 16 taon(2 Hari 13:10).Si Jeroboam II ay nagsimula sa ika-17 taon ni Amazias at si Zecarias sa ika-1 taon ni [[Jotham]] hindi sa ika-38 taon ni Azasia na nangangahulang nawawala ang 15 taon at kaya ay sa mga sumunod na hari ng Israel. ==Mga hari ng Israel== *[[Jeroboam I]](ca 922-901 BCE ayon kay Albright, c. 931–910 BCE ayon kay Thiele, 931-909 BCE ayon kay Galil, 931-911 BCE ayon kay Kitchen) *[[Nadab]] (ca 901-900 BCE ayon kay Albright, 910-909 ayon kay Thiele,909-908 BCE ayon kay Galil) *[[Baasha]](ca. 900-877 BCE ayon kay Albright, 909-886 BCE ayon kay Thiele 908-805 BCE ayon kay Galil, 910-887BCE ayon kay Kitchen) *[[Elah]] (ca. 877-876 BCE ayon kay Albright, 886-885 BCE ayon kay Thiele,885-884 BCE ayon kay Galil,887-886 BCE ayon kay Kitchen) *[[Zimri]] (ca. 876 BCE ayon kay Albright, 885 BCE ayon kay Thiele, 884 BCE ayon kay Galil,886 BCE ayon kay Kitchen) *[[Tibni]] (ca. 876-871 BCE ayon kay Albright, 885-880 BCE ayon kay Thiele) *[[Omri]] (ca. 876-869 BCE ayon kay Albright, 888-880 BCE ayon kay Thiele, 884-873 BCE ayon kay Galil, 886-885 BCE ayon kay Kitchen) *[[Ahab]] (ca. 869-850 BCE ayon kay Albright, 874-853 ayon kay Thiele, 873-852 BCE ayon kay Galil, 875-853 BCE ayon kay Kitchen) *[[Ahazias]] (ca. 850-849 BCE ayon kay Albright, 853-852 BCE ayon kay Thiele, 852-851 BCE ayon kay Galil) *[[Jehoram ng Israel]] (ca. 849-842 BCE ayon kay Albright, 852-841 BCE ayon kay Thiele, 851-842 BCE ayon kay Galil) *[[Jehu]] (ayon sa [[Aklat ni Hosea]] 1:4, dahil sa kalupitan ni Jehu, ang Kaharian ng Israel ay wawakasan ni [[Yahweh]] *[[Jehoahaz]] (ca. 815-801 BCE ayon kay Albright, 814-798 BCE ayon kay Thiele,819-804 BCE ayon kay Galil) *[[Jehoash ng Israel]] (ca.801-786 BCE ayon kay Albright, 798-782 BCE ayon kay Thiele, 805-790 BCE ayon kay Galil) *[[Jeroboam II]] (ca. 786-746 BCE ayon kay Albright, 793-753 BCE ayon kay Thiele, 790-750 BCE ayon kay Galil, 791-750 BCE ayon kay Kitchen) *[[Zecarias ng Israel]] (ca. 746-745 BCE ayon kay Albright, 756-752 BCE ayon kay Thiele) *[[Shallum]] (745 BCE ayon kay Albright, 752 BCE ayon kay Thiele, 749 BCE ayon kay Galil) *[[Menahem]] (ca. mula 743 BCE ayon kay Kautsch, 745-736 BCE ayon kay Schrader, 745-738 BCE ayon kay Albright, 752-742 BCE ayon kay Thiele, 749-738 BCE ayon kay Galil) *[[Pekaiah]] (ca 738-736 BCE ayon kay Albright, 742-740 BCE ayon kay Thiele, 738-736BCE ayon kay Galil) *[[Pekah]](737-732 BCE ayon kay Albright,740-732 BCE ayon kay Thiele, 736-732 BCE ayon kay Galil) *[[Hoshea]] (ca. 732-721 BCE ayon kay Albright, 732-723 BCE ayon kay Thiele) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Juda]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] d4ihlbvciwzgw58mjc3cf87mk9qa4re 1962627 1962616 2022-08-13T04:57:08Z Xsqwiypb 120901 /* Tingnan din */ wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = 𐤉𐤔𐤓𐤀𐤋<ref> * {{cite book |last=Rollston |first=Chris A. |author-link=Christopher Rollston |title=Writing and Literacy in the World of Ancient Israel: Epigraphic Evidence from the Iron Age |year=2010 |publisher=Society of Biblical Literature |url=https://books.google.com/books?id=kx9Uke_IfloC&pg=PA52 |pages=52–54 |isbn=978-1589831070 }} * {{cite book |last=Compston |first=Herbert F. B. |title=The Inscription on the Stele of Méšaʿ |year=1919 |url=http://en.wikisource.org/wiki/The_Inscription_on_the_Stele_of_M%C3%A9%C5%A1a%CA%BF }}</ref> | conventional_long_name=Kaharian ng Israel<br/>Kaharian ng Israel sa Hilaga<br/>Kaharian ng Samaria | common_name = Israel | status = Kaharian | era = [[Panahong Bakal]] | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | government_type = [[Monarkiya]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|King]] | leader1 = [[Jeroboam I]] <small>(una)</small> | year_leader1 = ca 922-901 BCE ayon kay Albright<br> c. 931–910 BCE ayon kay Thiele | leader2 = [[Hoshea]] <small>(last)</small> | year_leader2 = 732–721 ayon kay Albright<br/> 732 - 723 BCE ayon kay Thiele | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya) | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | s1 = Imperyong Neo-Asirya | flag_s1 = Human headed winged bull facing.jpg | year_start = a 922 BCE o c. 930 BCE | event_start = [[Paghihimagsik ni Jeroboam I]] | year_end = c. 723 BCE o 721 BCE | event_end = [[Pagpapatapon sa Asirya]] | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng Israel at Judah noong ika-9 na siglo BCE, ang Kaharian ng Israel sa Samaria ay asul at [[Kaharian ng Juda]] ay dilaw. | capital = {{ubl|[[Shechem]] <small>(930 BCE)</small>|[[Penuel]] <small>(930–909)</small>|[[Tirzah]] <small>(909–880)</small>|[[Samaria]] <small>(880–c. 720)</small>}} | common_languages = [[Hebreong Biblikal]], [[Hebreong Israelita]] | religion = {{ubl|[[Monolatrismo|Monolatristiko]] o [[Monoteismo]] [[Yahweh|Yahwism]]|[[Relihiyong Cananeo|Politeismong Cananeo]]|[[Politeismo]] ng [[Sinaunang Malapit na Silangan]]|[[Relihiyong Cananeo]]}} | demonym = | area_rank = | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]|[[Jordan]]}} }} Ang '''Kaharian ng Israel''' o '''Kaharian ng Israel sa Samaria'' o simpleng '''Kaharian ng Samaria'''({{Hebrew Name|מַמְלֶכֶת יִשְׂרָאֵל|Mamleḵet Yīsra'ēl|Mamléḵeṯ Yīśrāʼēl}}) ay isang kaharian sa [[Sinaunang Israel]] noong [[panahong Bakal]]. Ayon sa [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]], ito ay isa sa dalawang kaharian na nagmula sa nakaraang umiral na [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)|Nagkakaisang Kaharian]] na pinamununuan nina [[David]] at [[Solomon]]. Ang historidad o pagiging totoo ng mga salaysay sa [[Bibliya]] tungkol sa kahariang ito ay patuloy na pinagdedebatihan ng mga iskolar at arkeologo.<ref>The debate is described in Amihai Mazar, "Archaeology and the Biblical Narrative: The Case of the United Monarchy" (see bibliography), p.29 fn.2: "For conservative approaches defining the United Monarchy as a state “from Dan to Beer Sheba” including “conquered kingdoms” (Ammon, Moab, Edom) and “spheres of influence” in Geshur and Hamath cf. e.g. Ahlström (1993), 455–542; Meyers (1998); Lemaire (1999); Masters (2001); Stager (2003); Rainey (2006), 159–168; Kitchen (1997); Millard (1997; 2008). For a total denial of the historicity of the United Monarchy cf. e.g. Davies (1992), 67–68; others suggested a ‘chiefdom’ comprising a small region around Jerusalem, cf. Knauf (1997), 81–85; Niemann (1997), 252–299 and Finkelstein (1999). For a ‘middle of the road’ approach suggesting a United Monarchy of larger territorial scope though smaller than the biblical description cf.e.g. Miller (1997); Halpern (2001), 229–262; Liverani (2005), 92–101. The latter recently suggested a state comprising the territories of Judah and Ephraim during the time of David, that was subsequently enlarged to include areas of northern Samaria and influence areas in the Galilee and Transjordan. Na’aman (1992; 1996) once accepted the basic biography of David as authentic and later rejected the United Monarchy as a state, cf. id. (2007), 401–402".</ref> Ang Kaharian ng Samaria ay winasak ng [[Imperyong Neo-Asiryo]] npong ca. 722- 720 [[Common Era|BCE]]<ref>{{Cite book|last=Schipper|first=Bernd U.|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9781646020294-007/html|title=Chapter 3 Israel and Judah from 926/925 to the Conquest of Samaria in 722/720 BCE|date=2021-05-25|publisher=Penn State University Press|isbn=978-1-64602-029-4|language=en|doi=10.1515/9781646020294-007}}</ref> kung saan pinatapon ni Haring [[Sargon II]] ng [[Assyria]] ang mga 27,290 mamamayan nito sa [[Mesopotamia]].<ref>{{Cite journal|last=Younger|first=K. Lawson|date=1998|title=The Deportations of the Israelites|url=https://www.jstor.org/stable/3266980|journal=Journal of Biblical Literature|volume=117|issue=2|pages=201–227|doi=10.2307/3266980|issn=0021-9231}}</ref> Ang mga salaysay sa Lumang Tipan ay isinulat sa pananaw na teolohikal ng mga may-akda nito na isinulat noong mga ika-6 siglo BCE at karaniwan ay sobrang nabaluktot at sobrang malabis at lubos na maraming mga salungatan(2 Kronika at 1 at 2 Hari). Ayon sa may akda ng mga [[Mga Aklat ng mga Hari]], ang pagkawasak ng Israel ay dahil sa kaparasuhan ng [[Diyos]] dahil sa kanilang kasamaan at [[politeismo]]. Dahil sa paglaho nito sa historikal na rekord, ito ang batayan ng paniniwala sa [[Nawalang Sampung Tribo ng Israel]] ngunit ang ilang arkeologo ay naniniwalang ang ilang mamamayan ay tumungo sa [[Judah]].<ref name=":2">{{Cite journal|last=Finkelstein|first=Israel|date=2015-06-28|title=Migration of Israelites into Judah after 720 BCE: An Answer and an Update|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/zaw-2015-0011/html|journal=Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft|language=en|volume=127|issue=2|pages=188–206|doi=10.1515/zaw-2015-0011|issn=1613-0103}}</ref> Ang mga dayuhan ay pangkat ay pinaniniwalaan ng ilan na pinatira sa winasak na kaharian ng Samaria.<ref name=":1">{{Cite book|last=Israel|first=Finkelstein|url=http://worldcat.org/oclc/949151323|title=The forgotten kingdom : the archaeology and history of Northern Israel|publisher=Society of Biblical Literature|year=2013|isbn=978-1-58983-910-6|pages=158|oclc=949151323}}</ref> ==Mga sanggunian ng kwento sa Lumang Tipan== Ang tinatanggap ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ang thesis na isinulong ni [[Martin Noth]] na ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay sumasalamin sa wika at teolohiya ng [[Aklat ng Deuteronomio]] na tinatawag ng mga iskolar na [[kasaysayang Deuteronomistiko]].<ref>Perdue, xxvii.</ref> Ayon kay Noth, ang mga salaysay sa Aklat ng mga Hari ay gawa ng isang tao na nabuhay noong ika-6 siglo BCE ngunit ang mga karamihan ng mga iskolar at historyan ay naniniwalang ito ay binubuo ng dalawang patong kung saan ang unang edisyon ay isinulat noong panahon ng hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Josias]](huli nang ika-7 siglo BCE) na nagtataguyod ng pagbabagong pang [[relihiyon]] at pangangailangan ng kapatawaran. Ang ikalawang edisyon ay mula ika-6 siglo BCE.<ref>Grabbe</ref><ref>Frektheim</ref> ==Sa Kasaysayan== Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si Ahab sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya na napilitang magbigay ng [[tributo]] sa Asirya ng 2000 talento ng [[pilak]] ([[2 Hari]] 15:19) o mga 36 tonelada ng pilak Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israel sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si Ahaz ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si Ahaz at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 ==Mga kuwentong salungat sa arkeolohiya== Ang kasaysayan ng Kaharian ng Israel ay batay sa [[Tanakh]] na isinulat pagkatapos ng mahabang panahon pagkatapos ng pagkakawasak nito. Ito ay batay sa mga alamat, mga anyong literaryo at mga [[anakronismo]] na matatagpuan sa [[Bibliya]]. Sa karagdagan, ang [[arkeolohiya]] ay sumasalungat sa mga salaysay ng Bibliya. Ayon sa Bibliya, si David at Solomon ay naghari sa [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] ngunit sa kamatayan ni Solomn pagkatapos ng maikling pagitan na ang kahariang ito ay pinamunuan ng anak ni Solomon na si [[Rehoboam]], ang mga tribong hilaga ay naghimagsaik at nagtatag ng kanilang sariling kaharian sa ilalim ni [[Jeroboam]] na hindi mula sa linya ni [[David]]. Ang kahariang ito ang naging Kaharian ng Israel. Ang kauna-unahang pagbanggit ng pangalang ysrỉꜣr (ipinagpalagay na [[Israel]]) ay mula sa [[Merneptah Stele]] (circa 1200 bCE ngunit hindi tumutukoy sa isang kaharian ngunit isang pangkat at maaaring ang pangalang ito ay hiniram ng kahariang ito.{{sfn|Davies|2015|p=71-72}} Ayon sa [[2 Hari]] Kapitulo 3, si [[Mesha]] na hari ng [[Moab]] ay basalyo ng Israel sa pamumuno ni [[Ahab]] at nagbibigay ng tributo,Pagkatapos ng kamatayan ni Ahab, si Mesha ay naghimagsik at ang anak ni Ahab na si [[Joram]] ay bumuo ng koalisyon sa [[Kaharian ng Juda]] at [[Edom]] na sumalakay sa Moab mula sa timog hanggang sa kabisera ng Moab na Kir-Hareseth at winasak ang mga tabing bayan ng Moab ngunit nabigong sakupin ang matibay na siyudad at umurong. Ayon sa [[Mesha Stele]] na itinayo ni Mesha, ang Moab ay napailalim kay [[Omri]] sa panahon ng ama ni Mesha at ang Moab ay naging basalyo ng Israel nang 40 taon. Ang Mesha Stela ay itinayo ni Mesha bilang parangal sa [[Diyos]] na si [[Chemosh]] sa kanyang mga pagwawagi laban sa Israel na nagtapos noong 850 BCE. Si Mesha ay naghimagsik sa anak ni Omri at muling sinakop ang teritoryo ng Moab at sinakop ang mga dating teritoryo ng Israel, Ayon sa Mesha Stele, siya ay naghimagsik sa anak ni Omri. Ang pananakop ng tatlong hari ng Israel ay hindi binanggit sa Stele na ito at sumasalungat sa salasay ng 2 Hari. Halimbawa, ang monarkiya ay itinatag sa Edom pagkatapos ng paghihimagsik sa Juda sa panahon ni [[Jehoram]](2 Hari 8:20-22). Ang paglalarawan sa Edom bilang monarkiya na may sariling hari sa 2 Hari 3 ay anakronistiko. Sa huli lamang ng mga taon ni Mesha nang sakupin at kunin ang mga lugar sa timog ng ilog Arnon.Ang paglalarawan ng isang organisadong kahariang Moabita sa mga lugar ng timog ng Arnon sa maagang mga taon ni Mesha ay mali.Ayon sa 2 Hari 10:33, si Hazael na hari ng Aram ay sumakop sa lahat ng mga lupain ng transhordang Israel hanggang sa Arnon mula kay Jehu. Gayunpaman, ang kabisera ni Mesha na Dibon ay nasa hilaga ng ilog Arnon at ang mga hangganan ng Israel ay hindi maaaring umabot hanggang sa Arnon sa panahon ni Jehu. Sa karagdagan, si Mesha at hindi si Hazazel ang sumakop sa mga lugar ng Israel sa kapatagan ng Moab sa hilaga ng ilog Arnon.<ref>Ancient Israel and Historiography, Nadav Na'aman, 2006</ref> Sa karagdagan, ayon sa Bibliya, si Mesha ay basalyo ni Ahab ngunit sa Mesha Stele, si Mesha ay basalyo ni Omri at anak nito. Ayon din sa Bibliya, si Mesha ay naghimagsik pagkatapos ng kamatayan ni Ahab ngunit ayon sa Mesha Stele, si Mesha ay naghimagsik nang buhay pa si Ahab. <ref>Lester Grabbe</ref> Sa [[Itim na Obelisk ni Shalmaneser III]], ipinapakita ang isang Yahua ([[Jehu]] na anak ni Hubiri(ipinagpalagay na si Omri) na nagpapailalim sa Hari ng [[Asirya]]. Si Jehu ay anak ni [[Jehoshapat]] at hindi ni Omri at apo ni Nimshi. May ilang mga panloob na kontradiksiyon sa mga salaysay ng [[Bibliya]]. Halimbawa, ang salaysay ng kamatay ni [[Naboth]] sa [[1 Hari]] 21 ay iba sa [[2 Hari]] 9:25-26, ang pagbibigay diin sa pagbabawal ng pagbebenta ng [[patrimonya]] sa kuwento ni Naboth ay salungat sa 1 Hari 16:24 na binenta ni [[Shemer]] ang [[Samaria]] kay [[Omri]], ang kuwento ng lugar ng hari ng [[Edom]] ay salungat sa 1 Hari 22:48 na walang hari sa Edom sa panahon ni [[Jehoshaphat]] at ang unang hari ng Edom ay naluklok lamang noong panahon ng paghahari ni [[Jehoram ng Israel]](2 Hari 8:20), ang pagtatanggal ng anak ni [[Omri]] na si [[Jehoram ng Israel]] sa mga [[Ba'al]] na itinayo ng kanyang ama ay salungat sa 2 Hari 10:26-27 na ang mga Ba'al ay tinanggal lamang noong panahon ni [[Jehu]], ang Ramoth-Gilead ay nasa kamay na ng mga [[Arameo]] at ang mga Israelita ay makikidigma rito(2 Hari 8:28) samantalang sa 2 Hari 9:14, ang Israel ay nagtatanggol laban kay Hazael ng [[Aram]], si Jehoram ay kasama ni Ahazias upang digmain ang mga Arameo sa Ramoth-Gilead(2 Hari 8:28) ngunit sa 2 Hari 8:29 si Jehoram lamang ang nakidigma sa mga Arameo sa Ramoth-Gilead(ang Ramoth-Gilead ay inalis sa 2 Hari 9:15 na isang pagtutuwid ng kalaunang editor ng 2 Hari) na parehong pangyayari sa 2 Hari 8:29, na si [[Eliseo]] ang sinabihan ni Yahweh na maging hari ng Aram si [[Hazael]](2 Hari 8:10-13) samantalang sa 1 Hari 19:15, si [[Elias]] ang sinabihan ni Yahweh na humirang kay Hazael bilang hari ng Aram, at ang direksiyon ng pagtakas ni [[Ahazias ng Juda]] mula kay Jehu sa 2 Hari 9:27 mula sa Beth-Hagan hanggang sa [[Megiddo]] kung saan siya pinatay ni Jehu ngunit sa 2 Kronika 22:9,si Ahazias ay nagtago sa Samaria kung saan siya pinatay Jehu.<ref>Ancient Israel and Historiography, Nadav Na'aman</ref> Sa [[Mga Monolitang Kurkh]], isinalaysay ang paglahok ni Ahab sa koalisyong timog-Siryo puwersa na humarap sa kanya sa [[Orontes]] na nagsasalay na si Ahab ay nagsuplay ng 2,000 [[karro]] at 10,000 sundalo ngunit ayon sa 1 Hari 20, si Ahab ay inilalarawan na isang mahinang hari at [[basalyo]] ng [[Aram]] na may kakaunting mga hukbo na nagsasabing ang "hukbo ng israel" ay tulad ng dalawang maliit na kawan ng mga [[kambing]](1 Hari 20:27) laban sa Aram. Ayon sa mga sangguniang Asiryo, si Ahab ang isang pinuno ng alyansa ng mga hari laban sa [[Asirya]] sa [[Labanan ng Qarqar]] sa ika-6 na taon ni [[Shalmaneser III]] (853 BCE). Pagkalipas ng kaunti sa 13 taon sa ika-18 taon ni Shalmaneser, si [[Jehu]] ay naghandog ng [[tributo]] sa haring Asiryo.Ayon sa Bibliya, ang interbal sa pagitan ng 853 at 841 BCE ay bumubuo ng apat ng sekondaryang panahon, ang huling bahagi ng paghahari ni Ahab nmula sa [[Labanan ng Qarqar]] hanggang sa kanyang kamatayan; ang 2 taon ng paghahari ni [[Ahazias ng Israel]], ang 12 taon ng paghahari ni [[Jehoram ng Israel]] at pasimula ng paghahari ni [[Jehu]] mula sa kanyang kornasyon hanggang sa pagbibigay tributo sa [[Asirya]]. Ito ay bumubuo ng 13 taon samantalang ang Labanan ng Qarqar hanggang sa pagbibigay ng tributo ni Jehu ay kaunti sa 13 taon.<ref>Chronology of the Kings of Israel and Judah, Gershon Galil</ref> Sa isang propetikong kautusan, pinatay ni [[Jehu]] sina [[Ahazias ng Juda]], [[Jehoram ng Israel]](2 Hari 9:24-27) at 70 anak na lalake ni Jehoram(2 Hari 10:11) gayundin din si Jezebel(2 Hari 9:7). Ito ay salungat sa [[Tel Dan Stele]] na ang pumatay kina Ahazias at Jehoram ay si Hazael ng Aram. Ang ilang apolohistang Kristiyano ay nagmungkahing walang salungatan dahil si Hazael at Jehu ay may alyansa ngunit ayon sa 2 Hari 10:31-33, si Hazael at Jehu ay magkalaban. Salungat rin ang 2 Hari 8:7-15 sa [[Tel Dan Stele]] sa kamatayan ni Hadad at paghirang kay Hazael. ==Kronolohiya== Ayon sa 2 Hari 22:51, si [[Ahazias ng Israel]] ay nagsimulang sa ika-17 taon ng paghahari ni [[Jehoshaphat]] at naghari ng 2 taon at ang sumnod kay Ahazias ng Israel na si [[Jehoram ng Israel]] ay naghari noong ika-18 taon ni Jehoshaphat (2 Hari 3:1) na nangangahulugang si Ahazias ng Israel ay naghari lamang ng isang taon. Ayon sa 1 Hari 15:25, si [[Nadab]] ay naghari noong ika-2 taon ni Asa at naghari ng 2 taon. Ayon sa 1 Hari 15:28, si [[Baasha]] ay naghari noong ika-3 taon ni Asa at naghari ng 24 taon na nangangahulugang ang kahang kahaliling si Zelah ay dapat magsimula sa ika-29 ni Asa sa halip na ika-26 taon ni Asa (1 Hari 16:8). Si Zimri ay naghari sa ika-27 taon ni Asa (1 Hari 16:10) sa halip na ika-31 taon ni Asa.Si Elah ay naghari ng 2 taon (1 Hari 15:25) at si [[Omri]] ay naghari sa ika-31 taon ni Asa (1 Hari 16:23) samantalang si Zimri ay naghari lamang ng 7 araw(1 Hari 16:15). Si [[Omri]] ay naghari nang 12 taon(1 Hari 16:23) sa ika-31 taon ni Asa ngunit ang sumnod sa kanya na si [[Ahab]] ay naghari sa ika-38 taon ni Asa(1 Hari 16:29) sa halip na ika-2 taon ni Jehoshaphat at kaya ay nagtapos sa ika-24 taon ni Jehoshaphat ngunit ang sumunod na si [[Jehoram ng Israel]] ay nagsimula sa ika-17 taon ni Jehoshaphat(1 Hari 22:51). Si Ahazias ay naghari ng 2 taon na ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 1:17 ay sa ika-2 taon ni Jehoram samantalang sa 2 Hari 3:1, siya ay naghari sa ika-18 taon ni Jehoshaphat na mas maaga ng 8 taon.Si Ahazias at Jehoram ay naghari ng magkasama nang 14 taon(1 Hari 22:51, 2 Hari 3 1), si [[Jehu]] nang 28 taon(2 Hari 10:36) na may kabuuang 42 taon mula sa ika-25 taon ni Jehoshaphat na nangangahulugang ito ang ika-27 taon ni Jehoash dahil sa Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(1 Hari 22:42), si Jehoram nang 8 taon(2 Hari 8:16), si Ahazias nang isang taon(2 Hari 8:26) at si [[Ataliah]] nang 6 na taon(2 Hari 11:3) na ibinigay na ika-23 taon ni Jehoash(2 Hari 13:1) ngunit si Jehoaz ay naghari nang 17 taon(2 Hari 13:1). Ito ay gagawa sa sumunod sa kanya sa ika-3 taon ni [[Amazias]] ngunit ayon sa 2 Hari 13:10 ay noong ika-37 ni Jehoash na mas kaunti sa 10 taon. Walang direktang sinabi kung gaanon katagal naghari si Jeroboam II ngunit may pahiwatig sa 2 Hari 15:1 na sinasabing si Ahazias ay naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam at si Zecarias ay sumunod kay Jeroboam sa ika-38 taon ni Azarias (2 Hari 15:8) at kaya ay si Jeroboam ay naghari nang 65 taon Si [[Jehoash ng Israel]] nang ika-40 taon ni [[Jehoash ng Juda]] at naghai ng 16 taon(2 Hari 13:10).Si Jeroboam II ay nagsimula sa ika-17 taon ni Amazias at si Zecarias sa ika-1 taon ni [[Jotham]] hindi sa ika-38 taon ni Azasia na nangangahulang nawawala ang 15 taon at kaya ay sa mga sumunod na hari ng Israel. ==Mga hari ng Israel== *[[Jeroboam I]](ca 922-901 BCE ayon kay Albright, c. 931–910 BCE ayon kay Thiele, 931-909 BCE ayon kay Galil, 931-911 BCE ayon kay Kitchen) *[[Nadab]] (ca 901-900 BCE ayon kay Albright, 910-909 ayon kay Thiele,909-908 BCE ayon kay Galil) *[[Baasha]](ca. 900-877 BCE ayon kay Albright, 909-886 BCE ayon kay Thiele 908-805 BCE ayon kay Galil, 910-887BCE ayon kay Kitchen) *[[Elah]] (ca. 877-876 BCE ayon kay Albright, 886-885 BCE ayon kay Thiele,885-884 BCE ayon kay Galil,887-886 BCE ayon kay Kitchen) *[[Zimri]] (ca. 876 BCE ayon kay Albright, 885 BCE ayon kay Thiele, 884 BCE ayon kay Galil,886 BCE ayon kay Kitchen) *[[Tibni]] (ca. 876-871 BCE ayon kay Albright, 885-880 BCE ayon kay Thiele) *[[Omri]] (ca. 876-869 BCE ayon kay Albright, 888-880 BCE ayon kay Thiele, 884-873 BCE ayon kay Galil, 886-885 BCE ayon kay Kitchen) *[[Ahab]] (ca. 869-850 BCE ayon kay Albright, 874-853 ayon kay Thiele, 873-852 BCE ayon kay Galil, 875-853 BCE ayon kay Kitchen) *[[Ahazias]] (ca. 850-849 BCE ayon kay Albright, 853-852 BCE ayon kay Thiele, 852-851 BCE ayon kay Galil) *[[Jehoram ng Israel]] (ca. 849-842 BCE ayon kay Albright, 852-841 BCE ayon kay Thiele, 851-842 BCE ayon kay Galil) *[[Jehu]] (ayon sa [[Aklat ni Hosea]] 1:4, dahil sa kalupitan ni Jehu, ang Kaharian ng Israel ay wawakasan ni [[Yahweh]] *[[Jehoahaz]] (ca. 815-801 BCE ayon kay Albright, 814-798 BCE ayon kay Thiele,819-804 BCE ayon kay Galil) *[[Jehoash ng Israel]] (ca.801-786 BCE ayon kay Albright, 798-782 BCE ayon kay Thiele, 805-790 BCE ayon kay Galil) *[[Jeroboam II]] (ca. 786-746 BCE ayon kay Albright, 793-753 BCE ayon kay Thiele, 790-750 BCE ayon kay Galil, 791-750 BCE ayon kay Kitchen) *[[Zecarias ng Israel]] (ca. 746-745 BCE ayon kay Albright, 756-752 BCE ayon kay Thiele) *[[Shallum]] (745 BCE ayon kay Albright, 752 BCE ayon kay Thiele, 749 BCE ayon kay Galil) *[[Menahem]] (ca. mula 743 BCE ayon kay Kautsch, 745-736 BCE ayon kay Schrader, 745-738 BCE ayon kay Albright, 752-742 BCE ayon kay Thiele, 749-738 BCE ayon kay Galil) *[[Pekaiah]] (ca 738-736 BCE ayon kay Albright, 742-740 BCE ayon kay Thiele, 738-736BCE ayon kay Galil) *[[Pekah]](737-732 BCE ayon kay Albright,740-732 BCE ayon kay Thiele, 736-732 BCE ayon kay Galil) *[[Hoshea]] (ca. 732-721 BCE ayon kay Albright, 732-723 BCE ayon kay Thiele) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Juda]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Samaria]] *[[Wikang Aramaiko]] *[[Wikang Hebreo]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] dx3srofcs602vzlbots7gxjn028w464 1962628 1962627 2022-08-13T04:57:40Z Xsqwiypb 120901 /* Mga hari ng Israel */ wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = 𐤉𐤔𐤓𐤀𐤋<ref> * {{cite book |last=Rollston |first=Chris A. |author-link=Christopher Rollston |title=Writing and Literacy in the World of Ancient Israel: Epigraphic Evidence from the Iron Age |year=2010 |publisher=Society of Biblical Literature |url=https://books.google.com/books?id=kx9Uke_IfloC&pg=PA52 |pages=52–54 |isbn=978-1589831070 }} * {{cite book |last=Compston |first=Herbert F. B. |title=The Inscription on the Stele of Méšaʿ |year=1919 |url=http://en.wikisource.org/wiki/The_Inscription_on_the_Stele_of_M%C3%A9%C5%A1a%CA%BF }}</ref> | conventional_long_name=Kaharian ng Israel<br/>Kaharian ng Israel sa Hilaga<br/>Kaharian ng Samaria | common_name = Israel | status = Kaharian | era = [[Panahong Bakal]] | status_text = <!--- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. ---> | empire = <!--- The empire or country to which the entity was in a state of dependency ---> | government_type = [[Monarkiya]] | title_leader = [[Kings of Israel and Judah|King]] | leader1 = [[Jeroboam I]] <small>(una)</small> | year_leader1 = ca 922-901 BCE ayon kay Albright<br> c. 931–910 BCE ayon kay Thiele | leader2 = [[Hoshea]] <small>(last)</small> | year_leader2 = 732–721 ayon kay Albright<br/> 732 - 723 BCE ayon kay Thiele | p1 = Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya) | flag_p1 = Kingdom of Israel 1020 map.svg | s1 = Imperyong Neo-Asirya | flag_s1 = Human headed winged bull facing.jpg | year_start = a 922 BCE o c. 930 BCE | event_start = [[Paghihimagsik ni Jeroboam I]] | year_end = c. 723 BCE o 721 BCE | event_end = [[Pagpapatapon sa Asirya]] | image_map = Kingdoms of Israel and Judah map 830.svg | image_map_alt = | image_map_caption = Mapa ng Israel at Judah noong ika-9 na siglo BCE, ang Kaharian ng Israel sa Samaria ay asul at [[Kaharian ng Juda]] ay dilaw. | capital = {{ubl|[[Shechem]] <small>(930 BCE)</small>|[[Penuel]] <small>(930–909)</small>|[[Tirzah]] <small>(909–880)</small>|[[Samaria]] <small>(880–c. 720)</small>}} | common_languages = [[Hebreong Biblikal]], [[Hebreong Israelita]] | religion = {{ubl|[[Monolatrismo|Monolatristiko]] o [[Monoteismo]] [[Yahweh|Yahwism]]|[[Relihiyong Cananeo|Politeismong Cananeo]]|[[Politeismo]] ng [[Sinaunang Malapit na Silangan]]|[[Relihiyong Cananeo]]}} | demonym = | area_rank = | today = {{ubl|[[Israel]]|[[West Bank]]|[[Jordan]]}} }} Ang '''Kaharian ng Israel''' o '''Kaharian ng Israel sa Samaria'' o simpleng '''Kaharian ng Samaria'''({{Hebrew Name|מַמְלֶכֶת יִשְׂרָאֵל|Mamleḵet Yīsra'ēl|Mamléḵeṯ Yīśrāʼēl}}) ay isang kaharian sa [[Sinaunang Israel]] noong [[panahong Bakal]]. Ayon sa [[Lumang Tipan]] ng [[Bibliya]], ito ay isa sa dalawang kaharian na nagmula sa nakaraang umiral na [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)|Nagkakaisang Kaharian]] na pinamununuan nina [[David]] at [[Solomon]]. Ang historidad o pagiging totoo ng mga salaysay sa [[Bibliya]] tungkol sa kahariang ito ay patuloy na pinagdedebatihan ng mga iskolar at arkeologo.<ref>The debate is described in Amihai Mazar, "Archaeology and the Biblical Narrative: The Case of the United Monarchy" (see bibliography), p.29 fn.2: "For conservative approaches defining the United Monarchy as a state “from Dan to Beer Sheba” including “conquered kingdoms” (Ammon, Moab, Edom) and “spheres of influence” in Geshur and Hamath cf. e.g. Ahlström (1993), 455–542; Meyers (1998); Lemaire (1999); Masters (2001); Stager (2003); Rainey (2006), 159–168; Kitchen (1997); Millard (1997; 2008). For a total denial of the historicity of the United Monarchy cf. e.g. Davies (1992), 67–68; others suggested a ‘chiefdom’ comprising a small region around Jerusalem, cf. Knauf (1997), 81–85; Niemann (1997), 252–299 and Finkelstein (1999). For a ‘middle of the road’ approach suggesting a United Monarchy of larger territorial scope though smaller than the biblical description cf.e.g. Miller (1997); Halpern (2001), 229–262; Liverani (2005), 92–101. The latter recently suggested a state comprising the territories of Judah and Ephraim during the time of David, that was subsequently enlarged to include areas of northern Samaria and influence areas in the Galilee and Transjordan. Na’aman (1992; 1996) once accepted the basic biography of David as authentic and later rejected the United Monarchy as a state, cf. id. (2007), 401–402".</ref> Ang Kaharian ng Samaria ay winasak ng [[Imperyong Neo-Asiryo]] npong ca. 722- 720 [[Common Era|BCE]]<ref>{{Cite book|last=Schipper|first=Bernd U.|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9781646020294-007/html|title=Chapter 3 Israel and Judah from 926/925 to the Conquest of Samaria in 722/720 BCE|date=2021-05-25|publisher=Penn State University Press|isbn=978-1-64602-029-4|language=en|doi=10.1515/9781646020294-007}}</ref> kung saan pinatapon ni Haring [[Sargon II]] ng [[Assyria]] ang mga 27,290 mamamayan nito sa [[Mesopotamia]].<ref>{{Cite journal|last=Younger|first=K. Lawson|date=1998|title=The Deportations of the Israelites|url=https://www.jstor.org/stable/3266980|journal=Journal of Biblical Literature|volume=117|issue=2|pages=201–227|doi=10.2307/3266980|issn=0021-9231}}</ref> Ang mga salaysay sa Lumang Tipan ay isinulat sa pananaw na teolohikal ng mga may-akda nito na isinulat noong mga ika-6 siglo BCE at karaniwan ay sobrang nabaluktot at sobrang malabis at lubos na maraming mga salungatan(2 Kronika at 1 at 2 Hari). Ayon sa may akda ng mga [[Mga Aklat ng mga Hari]], ang pagkawasak ng Israel ay dahil sa kaparasuhan ng [[Diyos]] dahil sa kanilang kasamaan at [[politeismo]]. Dahil sa paglaho nito sa historikal na rekord, ito ang batayan ng paniniwala sa [[Nawalang Sampung Tribo ng Israel]] ngunit ang ilang arkeologo ay naniniwalang ang ilang mamamayan ay tumungo sa [[Judah]].<ref name=":2">{{Cite journal|last=Finkelstein|first=Israel|date=2015-06-28|title=Migration of Israelites into Judah after 720 BCE: An Answer and an Update|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/zaw-2015-0011/html|journal=Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft|language=en|volume=127|issue=2|pages=188–206|doi=10.1515/zaw-2015-0011|issn=1613-0103}}</ref> Ang mga dayuhan ay pangkat ay pinaniniwalaan ng ilan na pinatira sa winasak na kaharian ng Samaria.<ref name=":1">{{Cite book|last=Israel|first=Finkelstein|url=http://worldcat.org/oclc/949151323|title=The forgotten kingdom : the archaeology and history of Northern Israel|publisher=Society of Biblical Literature|year=2013|isbn=978-1-58983-910-6|pages=158|oclc=949151323}}</ref> ==Mga sanggunian ng kwento sa Lumang Tipan== Ang tinatanggap ng mga iskolar ng [[Bibliya]] ang thesis na isinulong ni [[Martin Noth]] na ang [[Mga Aklat ng mga Hari]] ay sumasalamin sa wika at teolohiya ng [[Aklat ng Deuteronomio]] na tinatawag ng mga iskolar na [[kasaysayang Deuteronomistiko]].<ref>Perdue, xxvii.</ref> Ayon kay Noth, ang mga salaysay sa Aklat ng mga Hari ay gawa ng isang tao na nabuhay noong ika-6 siglo BCE ngunit ang mga karamihan ng mga iskolar at historyan ay naniniwalang ito ay binubuo ng dalawang patong kung saan ang unang edisyon ay isinulat noong panahon ng hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Josias]](huli nang ika-7 siglo BCE) na nagtataguyod ng pagbabagong pang [[relihiyon]] at pangangailangan ng kapatawaran. Ang ikalawang edisyon ay mula ika-6 siglo BCE.<ref>Grabbe</ref><ref>Frektheim</ref> ==Sa Kasaysayan== Nang pinalawig ni [[Ashurnasirpal II]] ang sakop ng [[Imperyong Neo-Asirya]], pinalawig niya ang mga sakop nito hanggang sa [[Arva]], [[Byblos]], [[Sidon]] at [[Tyre]] kung saan nagpataw siya ng mga [[tributo]] sa mga ito. Dahil sa pananakop ng mga Asiryo, ang mga kaharian sa Palestina, Lebanon at Syria ay bumuo ng isang koalisyon nang ang sumunod na haring si [[Shalmaneser III]] ay sumakop sa kanluran. Sa [[Labanan ng Qarqar]], hinarap ni Shalamaneser ang koalisyong ito kung saan ayon sa mga rekord na Asirya ay winasak ng mga Asiryo ang mga ito at nagwagi laban sa mga pinuno ng koalisyong ito na binubuo ng 12 hari kabilang ang mga hukbo ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ng haring si [[Ahab]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== Laban sa pananakop ng mga Asiryo, ang magkaaway na mga kahariang ng Syria at [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay bumuo ng alyansa([[2 Hari]]) 22:1). Bago nito, humingi ng tulong si Ahab sa hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si [[Jehoshaphat]] laban sa Syria(2 Kronika 18:3). Bagaman namatay si [[Ahab]], ipinagpatuloy ni Jehoshaphat ang pakikipagtulugan sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na sina [[Jehoram]] at [[Ahazias]]. Sa sumunod na [[siglo]], naging [[basalyo]] ng mga Asiryo ang mga hari ng Israel at Syria. Ang hari ng Israel na si Menahem ay pumayag na maging basalyo ng Asirya na napilitang magbigay ng [[tributo]] sa Asirya ng 2000 talento ng [[pilak]] ([[2 Hari]] 15:19) o mga 36 tonelada ng pilak Si [[Pekah]] na pinuno ng hukbo ng Israel sumunggab sa trono ni [[Pekaiah]] na anak ni Menahem. Tumanggi si Pekah na maging basalyo ng Asirya at kasama ng Syria ay naghimagsik laban sa Asirya. Gayunpaman, alam nilang ang kanilang koalisyon ay walang kakayahan na talunin ang mga Asiryo at sinikap na bumuo ng koalisyon sa ibang mga bansa. Tanging ang hari ng [[Kaharian ng Juda]] na si Ahaz ang tumanggi na sumapi sa koalisyong ito. Dahil dito, sinikap nina Pekah at hari ng Syria na si Rezin na palitan si Ahaz at ilagay ang anak ng isang taong nagngangalang Tabeal([[Aklat ni Isaias]] 7:6). Sinalakay ng dalawa ang Kaharian ng Juda(1 Cronica 28, [[2 Hari]] 16:6). Sa takot ni Ahaz, humingi siya ng tulong sa Asirya(2 Hari 16:7-8) at nagbigay ng [[tributo]] dito. Ayon sa [[2 Hari]] 16:9, pinatay ng hari ng Asirya si Rezin. Ito ay salungat sa [[2 Cronica]] 28:20-21 na nagsalaysay na hindi tinulungan ng Asirya si Ahaz. Ang Israel ay naging basalyo ng Asirya. Pinatalsik ni ni Tiglath Pileser si Pekah at ipinalit si [[Hoshea]] na pumayag na maging basalyo ng Asirya. Pinatay ni Hoshea si Pekah. Pagkatapos mamatay ni Tiglath Pileser, tumanggi si Hoshea na magbigay ng tributo sa Asirya. Kinulong ng sumunod na haring si [[Shalmaneser V]] si Hoshea at kinubkob ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ipinagpatuloy ng sumunod na haring si Sargon II ang pagsalakay sa Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito noong ca.722 ==Mga kuwentong salungat sa arkeolohiya== Ang kasaysayan ng Kaharian ng Israel ay batay sa [[Tanakh]] na isinulat pagkatapos ng mahabang panahon pagkatapos ng pagkakawasak nito. Ito ay batay sa mga alamat, mga anyong literaryo at mga [[anakronismo]] na matatagpuan sa [[Bibliya]]. Sa karagdagan, ang [[arkeolohiya]] ay sumasalungat sa mga salaysay ng Bibliya. Ayon sa Bibliya, si David at Solomon ay naghari sa [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] ngunit sa kamatayan ni Solomn pagkatapos ng maikling pagitan na ang kahariang ito ay pinamunuan ng anak ni Solomon na si [[Rehoboam]], ang mga tribong hilaga ay naghimagsaik at nagtatag ng kanilang sariling kaharian sa ilalim ni [[Jeroboam]] na hindi mula sa linya ni [[David]]. Ang kahariang ito ang naging Kaharian ng Israel. Ang kauna-unahang pagbanggit ng pangalang ysrỉꜣr (ipinagpalagay na [[Israel]]) ay mula sa [[Merneptah Stele]] (circa 1200 bCE ngunit hindi tumutukoy sa isang kaharian ngunit isang pangkat at maaaring ang pangalang ito ay hiniram ng kahariang ito.{{sfn|Davies|2015|p=71-72}} Ayon sa [[2 Hari]] Kapitulo 3, si [[Mesha]] na hari ng [[Moab]] ay basalyo ng Israel sa pamumuno ni [[Ahab]] at nagbibigay ng tributo,Pagkatapos ng kamatayan ni Ahab, si Mesha ay naghimagsik at ang anak ni Ahab na si [[Joram]] ay bumuo ng koalisyon sa [[Kaharian ng Juda]] at [[Edom]] na sumalakay sa Moab mula sa timog hanggang sa kabisera ng Moab na Kir-Hareseth at winasak ang mga tabing bayan ng Moab ngunit nabigong sakupin ang matibay na siyudad at umurong. Ayon sa [[Mesha Stele]] na itinayo ni Mesha, ang Moab ay napailalim kay [[Omri]] sa panahon ng ama ni Mesha at ang Moab ay naging basalyo ng Israel nang 40 taon. Ang Mesha Stela ay itinayo ni Mesha bilang parangal sa [[Diyos]] na si [[Chemosh]] sa kanyang mga pagwawagi laban sa Israel na nagtapos noong 850 BCE. Si Mesha ay naghimagsik sa anak ni Omri at muling sinakop ang teritoryo ng Moab at sinakop ang mga dating teritoryo ng Israel, Ayon sa Mesha Stele, siya ay naghimagsik sa anak ni Omri. Ang pananakop ng tatlong hari ng Israel ay hindi binanggit sa Stele na ito at sumasalungat sa salasay ng 2 Hari. Halimbawa, ang monarkiya ay itinatag sa Edom pagkatapos ng paghihimagsik sa Juda sa panahon ni [[Jehoram]](2 Hari 8:20-22). Ang paglalarawan sa Edom bilang monarkiya na may sariling hari sa 2 Hari 3 ay anakronistiko. Sa huli lamang ng mga taon ni Mesha nang sakupin at kunin ang mga lugar sa timog ng ilog Arnon.Ang paglalarawan ng isang organisadong kahariang Moabita sa mga lugar ng timog ng Arnon sa maagang mga taon ni Mesha ay mali.Ayon sa 2 Hari 10:33, si Hazael na hari ng Aram ay sumakop sa lahat ng mga lupain ng transhordang Israel hanggang sa Arnon mula kay Jehu. Gayunpaman, ang kabisera ni Mesha na Dibon ay nasa hilaga ng ilog Arnon at ang mga hangganan ng Israel ay hindi maaaring umabot hanggang sa Arnon sa panahon ni Jehu. Sa karagdagan, si Mesha at hindi si Hazazel ang sumakop sa mga lugar ng Israel sa kapatagan ng Moab sa hilaga ng ilog Arnon.<ref>Ancient Israel and Historiography, Nadav Na'aman, 2006</ref> Sa karagdagan, ayon sa Bibliya, si Mesha ay basalyo ni Ahab ngunit sa Mesha Stele, si Mesha ay basalyo ni Omri at anak nito. Ayon din sa Bibliya, si Mesha ay naghimagsik pagkatapos ng kamatayan ni Ahab ngunit ayon sa Mesha Stele, si Mesha ay naghimagsik nang buhay pa si Ahab. <ref>Lester Grabbe</ref> Sa [[Itim na Obelisk ni Shalmaneser III]], ipinapakita ang isang Yahua ([[Jehu]] na anak ni Hubiri(ipinagpalagay na si Omri) na nagpapailalim sa Hari ng [[Asirya]]. Si Jehu ay anak ni [[Jehoshapat]] at hindi ni Omri at apo ni Nimshi. May ilang mga panloob na kontradiksiyon sa mga salaysay ng [[Bibliya]]. Halimbawa, ang salaysay ng kamatay ni [[Naboth]] sa [[1 Hari]] 21 ay iba sa [[2 Hari]] 9:25-26, ang pagbibigay diin sa pagbabawal ng pagbebenta ng [[patrimonya]] sa kuwento ni Naboth ay salungat sa 1 Hari 16:24 na binenta ni [[Shemer]] ang [[Samaria]] kay [[Omri]], ang kuwento ng lugar ng hari ng [[Edom]] ay salungat sa 1 Hari 22:48 na walang hari sa Edom sa panahon ni [[Jehoshaphat]] at ang unang hari ng Edom ay naluklok lamang noong panahon ng paghahari ni [[Jehoram ng Israel]](2 Hari 8:20), ang pagtatanggal ng anak ni [[Omri]] na si [[Jehoram ng Israel]] sa mga [[Ba'al]] na itinayo ng kanyang ama ay salungat sa 2 Hari 10:26-27 na ang mga Ba'al ay tinanggal lamang noong panahon ni [[Jehu]], ang Ramoth-Gilead ay nasa kamay na ng mga [[Arameo]] at ang mga Israelita ay makikidigma rito(2 Hari 8:28) samantalang sa 2 Hari 9:14, ang Israel ay nagtatanggol laban kay Hazael ng [[Aram]], si Jehoram ay kasama ni Ahazias upang digmain ang mga Arameo sa Ramoth-Gilead(2 Hari 8:28) ngunit sa 2 Hari 8:29 si Jehoram lamang ang nakidigma sa mga Arameo sa Ramoth-Gilead(ang Ramoth-Gilead ay inalis sa 2 Hari 9:15 na isang pagtutuwid ng kalaunang editor ng 2 Hari) na parehong pangyayari sa 2 Hari 8:29, na si [[Eliseo]] ang sinabihan ni Yahweh na maging hari ng Aram si [[Hazael]](2 Hari 8:10-13) samantalang sa 1 Hari 19:15, si [[Elias]] ang sinabihan ni Yahweh na humirang kay Hazael bilang hari ng Aram, at ang direksiyon ng pagtakas ni [[Ahazias ng Juda]] mula kay Jehu sa 2 Hari 9:27 mula sa Beth-Hagan hanggang sa [[Megiddo]] kung saan siya pinatay ni Jehu ngunit sa 2 Kronika 22:9,si Ahazias ay nagtago sa Samaria kung saan siya pinatay Jehu.<ref>Ancient Israel and Historiography, Nadav Na'aman</ref> Sa [[Mga Monolitang Kurkh]], isinalaysay ang paglahok ni Ahab sa koalisyong timog-Siryo puwersa na humarap sa kanya sa [[Orontes]] na nagsasalay na si Ahab ay nagsuplay ng 2,000 [[karro]] at 10,000 sundalo ngunit ayon sa 1 Hari 20, si Ahab ay inilalarawan na isang mahinang hari at [[basalyo]] ng [[Aram]] na may kakaunting mga hukbo na nagsasabing ang "hukbo ng israel" ay tulad ng dalawang maliit na kawan ng mga [[kambing]](1 Hari 20:27) laban sa Aram. Ayon sa mga sangguniang Asiryo, si Ahab ang isang pinuno ng alyansa ng mga hari laban sa [[Asirya]] sa [[Labanan ng Qarqar]] sa ika-6 na taon ni [[Shalmaneser III]] (853 BCE). Pagkalipas ng kaunti sa 13 taon sa ika-18 taon ni Shalmaneser, si [[Jehu]] ay naghandog ng [[tributo]] sa haring Asiryo.Ayon sa Bibliya, ang interbal sa pagitan ng 853 at 841 BCE ay bumubuo ng apat ng sekondaryang panahon, ang huling bahagi ng paghahari ni Ahab nmula sa [[Labanan ng Qarqar]] hanggang sa kanyang kamatayan; ang 2 taon ng paghahari ni [[Ahazias ng Israel]], ang 12 taon ng paghahari ni [[Jehoram ng Israel]] at pasimula ng paghahari ni [[Jehu]] mula sa kanyang kornasyon hanggang sa pagbibigay tributo sa [[Asirya]]. Ito ay bumubuo ng 13 taon samantalang ang Labanan ng Qarqar hanggang sa pagbibigay ng tributo ni Jehu ay kaunti sa 13 taon.<ref>Chronology of the Kings of Israel and Judah, Gershon Galil</ref> Sa isang propetikong kautusan, pinatay ni [[Jehu]] sina [[Ahazias ng Juda]], [[Jehoram ng Israel]](2 Hari 9:24-27) at 70 anak na lalake ni Jehoram(2 Hari 10:11) gayundin din si Jezebel(2 Hari 9:7). Ito ay salungat sa [[Tel Dan Stele]] na ang pumatay kina Ahazias at Jehoram ay si Hazael ng Aram. Ang ilang apolohistang Kristiyano ay nagmungkahing walang salungatan dahil si Hazael at Jehu ay may alyansa ngunit ayon sa 2 Hari 10:31-33, si Hazael at Jehu ay magkalaban. Salungat rin ang 2 Hari 8:7-15 sa [[Tel Dan Stele]] sa kamatayan ni Hadad at paghirang kay Hazael. ==Kronolohiya== Ayon sa 2 Hari 22:51, si [[Ahazias ng Israel]] ay nagsimulang sa ika-17 taon ng paghahari ni [[Jehoshaphat]] at naghari ng 2 taon at ang sumnod kay Ahazias ng Israel na si [[Jehoram ng Israel]] ay naghari noong ika-18 taon ni Jehoshaphat (2 Hari 3:1) na nangangahulugang si Ahazias ng Israel ay naghari lamang ng isang taon. Ayon sa 1 Hari 15:25, si [[Nadab]] ay naghari noong ika-2 taon ni Asa at naghari ng 2 taon. Ayon sa 1 Hari 15:28, si [[Baasha]] ay naghari noong ika-3 taon ni Asa at naghari ng 24 taon na nangangahulugang ang kahang kahaliling si Zelah ay dapat magsimula sa ika-29 ni Asa sa halip na ika-26 taon ni Asa (1 Hari 16:8). Si Zimri ay naghari sa ika-27 taon ni Asa (1 Hari 16:10) sa halip na ika-31 taon ni Asa.Si Elah ay naghari ng 2 taon (1 Hari 15:25) at si [[Omri]] ay naghari sa ika-31 taon ni Asa (1 Hari 16:23) samantalang si Zimri ay naghari lamang ng 7 araw(1 Hari 16:15). Si [[Omri]] ay naghari nang 12 taon(1 Hari 16:23) sa ika-31 taon ni Asa ngunit ang sumnod sa kanya na si [[Ahab]] ay naghari sa ika-38 taon ni Asa(1 Hari 16:29) sa halip na ika-2 taon ni Jehoshaphat at kaya ay nagtapos sa ika-24 taon ni Jehoshaphat ngunit ang sumunod na si [[Jehoram ng Israel]] ay nagsimula sa ika-17 taon ni Jehoshaphat(1 Hari 22:51). Si Ahazias ay naghari ng 2 taon na ika-1 taon ni Jehoram ngunit ayon sa 2 Hari 1:17 ay sa ika-2 taon ni Jehoram samantalang sa 2 Hari 3:1, siya ay naghari sa ika-18 taon ni Jehoshaphat na mas maaga ng 8 taon.Si Ahazias at Jehoram ay naghari ng magkasama nang 14 taon(1 Hari 22:51, 2 Hari 3 1), si [[Jehu]] nang 28 taon(2 Hari 10:36) na may kabuuang 42 taon mula sa ika-25 taon ni Jehoshaphat na nangangahulugang ito ang ika-27 taon ni Jehoash dahil sa Jehoshaphat ay naghari nang 25 taon(1 Hari 22:42), si Jehoram nang 8 taon(2 Hari 8:16), si Ahazias nang isang taon(2 Hari 8:26) at si [[Ataliah]] nang 6 na taon(2 Hari 11:3) na ibinigay na ika-23 taon ni Jehoash(2 Hari 13:1) ngunit si Jehoaz ay naghari nang 17 taon(2 Hari 13:1). Ito ay gagawa sa sumunod sa kanya sa ika-3 taon ni [[Amazias]] ngunit ayon sa 2 Hari 13:10 ay noong ika-37 ni Jehoash na mas kaunti sa 10 taon. Walang direktang sinabi kung gaanon katagal naghari si Jeroboam II ngunit may pahiwatig sa 2 Hari 15:1 na sinasabing si Ahazias ay naghari sa ika-27 taon ni Jeroboam at si Zecarias ay sumunod kay Jeroboam sa ika-38 taon ni Azarias (2 Hari 15:8) at kaya ay si Jeroboam ay naghari nang 65 taon Si [[Jehoash ng Israel]] nang ika-40 taon ni [[Jehoash ng Juda]] at naghai ng 16 taon(2 Hari 13:10).Si Jeroboam II ay nagsimula sa ika-17 taon ni Amazias at si Zecarias sa ika-1 taon ni [[Jotham]] hindi sa ika-38 taon ni Azasia na nangangahulang nawawala ang 15 taon at kaya ay sa mga sumunod na hari ng Israel. ==Mga hari ng Israel== *[[Jeroboam I]](ca 922-901 BCE ayon kay Albright, c. 931–910 BCE ayon kay Thiele, 931-909 BCE ayon kay Galil, 931-911 BCE ayon kay Kitchen) *[[Nadab]] (ca 901-900 BCE ayon kay Albright, 910-909 ayon kay Thiele,909-908 BCE ayon kay Galil) *[[Baasha]](ca. 900-877 BCE ayon kay Albright, 909-886 BCE ayon kay Thiele 908-805 BCE ayon kay Galil, 910-887BCE ayon kay Kitchen) *[[Elah]] (ca. 877-876 BCE ayon kay Albright, 886-885 BCE ayon kay Thiele,885-884 BCE ayon kay Galil,887-886 BCE ayon kay Kitchen) *[[Zimri]] (ca. 876 BCE ayon kay Albright, 885 BCE ayon kay Thiele, 884 BCE ayon kay Galil,886 BCE ayon kay Kitchen) *[[Tibni]] (ca. 876-871 BCE ayon kay Albright, 885-880 BCE ayon kay Thiele) *[[Omri]] (ca. 876-869 BCE ayon kay Albright, 888-880 BCE ayon kay Thiele, 884-873 BCE ayon kay Galil, 886-885 BCE ayon kay Kitchen) *[[Ahab]] (ca. 869-850 BCE ayon kay Albright, 874-853 ayon kay Thiele, 873-852 BCE ayon kay Galil, 875-853 BCE ayon kay Kitchen) *[[Ahazias]] (ca. 850-849 BCE ayon kay Albright, 853-852 BCE ayon kay Thiele, 852-851 BCE ayon kay Galil) *[[Jehoram ng Israel]] (ca. 849-842 BCE ayon kay Albright, 852-841 BCE ayon kay Thiele, 851-842 BCE ayon kay Galil) *[[Jehu]] (ayon sa [[Aklat ni Hosea]] 1:4, dahil sa kalupitan ni Jehu, ang Kaharian ng Israel ay wawakasan ni [[Yahweh]] *[[Jehoahaz ng Israel]] (ca. 815-801 BCE ayon kay Albright, 814-798 BCE ayon kay Thiele,819-804 BCE ayon kay Galil) *[[Jehoash ng Israel]] (ca.801-786 BCE ayon kay Albright, 798-782 BCE ayon kay Thiele, 805-790 BCE ayon kay Galil) *[[Jeroboam II]] (ca. 786-746 BCE ayon kay Albright, 793-753 BCE ayon kay Thiele, 790-750 BCE ayon kay Galil, 791-750 BCE ayon kay Kitchen) *[[Zecarias ng Israel]] (ca. 746-745 BCE ayon kay Albright, 756-752 BCE ayon kay Thiele) *[[Shallum]] (745 BCE ayon kay Albright, 752 BCE ayon kay Thiele, 749 BCE ayon kay Galil) *[[Menahem]] (ca. mula 743 BCE ayon kay Kautsch, 745-736 BCE ayon kay Schrader, 745-738 BCE ayon kay Albright, 752-742 BCE ayon kay Thiele, 749-738 BCE ayon kay Galil) *[[Pekaiah]] (ca 738-736 BCE ayon kay Albright, 742-740 BCE ayon kay Thiele, 738-736BCE ayon kay Galil) *[[Pekah]](737-732 BCE ayon kay Albright,740-732 BCE ayon kay Thiele, 736-732 BCE ayon kay Galil) *[[Hoshea]] (ca. 732-721 BCE ayon kay Albright, 732-723 BCE ayon kay Thiele) ==Tingnan din== *[[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] *[[Kaharian ng Juda]] *[[David]] *[[Solomon]] *[[Israel]] *[[Sinaunang Malapit na Silangan]] *[[Samaria]] *[[Wikang Aramaiko]] *[[Wikang Hebreo]] ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Sinaunang Israel at Juda]] 72hdpc0aqqprbk3zud0piabpkzvyzx6 Tagagamit:Allyriana000 2 317584 1962622 1962396 2022-08-13T04:53:11Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki Magandang araw Pilipinas! == Mga nagawa at naayos na artikulo == * Andrea Meza * [[Harnaaz Sandhu]] * Janick Maceta * Julia Gama * Lalela Mswane * Madison Anderson * [[Miss Universe Philippines]] * [[Nadia Ferreira]] * Sofia Aragon * Zozibini Tunzi 1hv0wtpao0fzitcgpg4evefh87wti6z Tagagamit:Allyriana000/burador 2 317588 1962580 1962548 2022-08-13T02:06:42Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki == Contestants == === Miss Universe 1952 === Mga sanggunian: {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Shirley Burnett<ref name=":1">{{Cite web |last=Lo |first=Ricky |date=30 Setyembre 2016 |title=The first (1952) Miss U pageant |url=https://www.philstar.com/entertainment/2016/09/30/1628771/first-1952-miss-u-pageant |access-date=13 Agosto 2022 |website=[[Philippine Star]]}}</ref> | |Fairbanks |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Renate Hoy<ref name=":0">{{Cite news |date=30 Hunyo 1952 |title=18-year old beauty defeats girls from 29 other nations |language=en |pages=4 |work=Youngstown Vindicator |url=https://news.google.com/newspapers?id=QP9fAAAAIBAJ&sjid=01cMAAAAIBAJ&pg=2930%2C7987739 |access-date=12 Agosto 2022}}</ref> |21 |[[Munich]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Leah MacCartney<ref name=":1" /> | |[[Melbourne]] |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Myriam Lynn<ref name=":1" /> |25 |Eynatten |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Sofía Silva<ref>{{Cite web |last=Galicia |first=Elier |date=7 Hunyo 2022 |title=¿Quién era Sofía Silva Inserri, la primera Miss Venezuela de la historia? |url=https://nuevodia.com.ve/2022/06/07/quien-era-sofia-silva-inserri-la-primera-miss-venezuela-de-la-historia/ |access-date=13 Agosto 2022 |website=Nuevo Día |language=es}}</ref> |23 |Tumeremo |- |'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' |Hanne Sørensen<ref name=":1" /> |20 |[[Copenhague]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Jacqueleen Loughery<ref>{{Cite news |date=28 Hunyo 1952 |title=Named "Miss U.S.," seeks world title |language=en |pages=1 |work=Youngstown Vindicator |url=https://news.google.com/newspapers?id=Pv9fAAAAIBAJ&sjid=01cMAAAAIBAJ&pg=1192%2C7267286 |access-date=12 Agosto 2022}}</ref> |21 |[[Brooklyn]] |- |'''{{flagicon|GBR}} [[Gran Britanya]]''' |Aileen Chase<ref name=":1" /> |21 |[[Londres]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Ntaizy Mavraki<ref name=":0" /> |18 |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Himeko Kojima |20 |[[Prepektura ng Osaka|Osaka]] |- |'''{{flagicon|Hawaii}} [[Hawaii]]''' |Elza Edsman<ref name=":0" /> |19 |[[Honolulu]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Hong Kong (1876–1955).svg}} [[Hong Kong]]''' |Judy Dan<ref name=":0" /> |21 |Hong Kong |- |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' |Indrani Rahman<ref>{{Cite web |date=19 Mayo 2016 |title=Indrani Rahman Was Married With A Kid When She Represented India At The First Miss Universe! |url=https://www.indiatimes.com/culture/who-we-are/indrani-rahman-was-married-with-a-kid-when-she-went-on-to-become-the-first-miss-universe-in-1952_-255340.html |access-date=13 Agosto 2022 |website=India Times |language=en-IN}}</ref> |22 |Chennai |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Ora Vered<ref name=":1" /> |18 |[[Tel-Abib]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Giovanna Mazzotti<ref name=":1" /> |19 |[[Lombardia]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Ruth Carrier<ref name=":1" /> | |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' |Gladys López<ref name=":1" /> |20 |[[Havana]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Olga Llorens Pérez<ref>{{Cite web |date=2022-05-18 |title=Silvia Derbez y el día que representó a San Luis Potosí en Miss México |url=https://sanluis.eluniversal.com.mx/mas-de-san-luis/silvia-derbez-y-el-dia-que-represento-san-luis-potosi-en-miss-mexico |access-date=2022-08-08 |website=San Luis Potosí |language=es}}</ref> | |Chihuahua |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Eva Røine<ref name=":1" /> |24 |Mysen |- |'''{{PAN}}''' |Elzibir Gisela Malek<ref name=":1" /> |18 |Cocle |- |'''{{PER}}''' |Ada Gabriela Bueno<ref name=":1" /> |18 |Apurimac |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Teresita Sanchez<ref name=":1" /> |19 |[[Malolos]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |'''[[Armi Kuusela]]'''<ref name=":0" /> |17 |Muhos |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Marilia Levy Bernal<ref>{{Cite web |last=Rodríguez Caraballo |first=Harry |date=11 Agosto 2022 |title=Estos son los pueblos que más han ganado coronas en Miss Puerto Rico |url=https://www.metro.pr/entretenimiento/2022/08/11/estos-son-los-pueblos-que-mas-han-ganado-coronas-en-miss-puerto-rico/ |access-date=13 Agosto 2022 |website=Metro Puerto Rico |language=es}}</ref> | |Lares |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |Claude Goddart<ref name=":1" /> |22 |[[Burdeos]] |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Anne Marie Thistler<ref name=":1" /> |19 |[[Estokolmo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of South Africa (1928–1994).svg}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Catherine Higgins<ref name=":1" /> |19 |Transvaal |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Esther Saavedra<ref name=":1" /> |23 |[[Santiago, Tsile|Santiago]] |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |Gelengul Tayforoglu<ref name=":1" /> | |[[Ankara]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Gladys Rubio Fajardo<ref name=":1" /> | |[[Montevideo]] |} === Miss Universe 1953 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Muriel Hagberg |18 |[[Fairbanks, Alaska|Fairbanks]] |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Christel Schaack |18 |[[Berlin]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Maxine Morgan |20 |[[Sydney]] |- |'''{{flagicon|AUT}} [[Austria|Austriya]]''' |Lore Felger |18 |[[Viena]] |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Elayne Cortois |23 |[[Bruselas]] |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Gisela Bolaños |18 |Valencia |- |'''{{flagicon|DNK}} [[Dinamarka]]''' |Jytte Olsen |18 |Gilleleje |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Myrna Hansen |18 |[[Chicago]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Doreta Xirou | |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Kinuko Ito |21 |[[Tokyo]] |- |'''{{flagicon|Hawaii}} [[Hawaii]]''' |Aileen Stone |20 |[[Honolulu]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Rita Stazzi |21 |[[Milan]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Thelma Elizabeth Brewis |21 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Ana Bertha Lepe |18 |[[Lungsod ng Mehiko]] |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Synnøve Gulbrandsen |23 |[[Oslo]] |- |'''{{PAN}}''' |Emita Arosemena |22 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{PER}}''' |Mary Ann Sarmiento | |Ucayali |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Cristina Pacheco |18 |[[Maynila]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |Teija Anneli Sopanen |20 |Tampere |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Wanda Irizarry |20 |Río Piedras |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |'''Christiane Martel''' |18 |[[Paris]] |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Ulla Sandkler |18 |Gothenburg |- |'''{{flagicon|SUI}} [[Suwisa]]''' |Danielle Oudinet | |Lausanne |- |'''{{Flagicon image|Flag of South Africa (1928–1994).svg}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |Ingrid Rita Mills |20 |Salisbury |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |Ayten Akyol |21 |[[Istanbul]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Ada Alicia Ibáñez |23 |[[Montevideo]] |} === Miss Universe 1954 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Charlein Lander |18 |[[Fairbanks, Alaska|Fairbanks]] |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Regina Ernst |18 |[[Talaan ng mga munisipalidad ng Lalawigan ng Pavia|Bremen]] |- |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' |Ivana Olga Kislinger |22 |Temperley |- |'''{{Flagicon image|Flag of Australia (converted).svg}} [[Australia|Australya]]''' |Shirley Bliss |20 |Narrandera |- |'''{{flagicon|NZL}} [[New Zealand|Bagong Silandiya]]''' |Moana Manley |18 |Auckland |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Christiane Neckaerts |19 |Nodebais |- |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' |Martha Rocha |21 |Salvador |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]''' |Myrna Ros Orozco |20 |[[San Salvador]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |'''Miriam Stevenson''' |21 |Winnsboro |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Rika Dialina | |[[Creta|Heraklion]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Mieko Kondo |18 |[[Nagoya]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Honduras (1949–2022).svg}} [[Honduras]]''' |Lilliam Padilla |21 |[[Tegucigalpa]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Hong Kong (1876–1955).svg}} [[Hong Kong]]''' |Virginia June Lee |20 |Hong Kong |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Aviva Pe’er |18 |[[Tel-Abib]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Maria Teresa Paliani |18 |[[Roma]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Joyce Mary Landry |20 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' |Marian Esquivel |18 |[[San José, Costa Rica|San Jose]] |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' |Isis Finlay |20 |[[Havana]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Elvira Castillo Olivera |19 |[[Lungsod ng Mehiko]] |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Mona Stornes |19 |[[Oslo]] |- |'''{{PAN}}''' |Liliana Torre |18 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{PER}}''' |Isabella León |18 |[[Lungsod ng Lima]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Blesilda Ocampo |18 |[[Maynila]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |Lenita Airisto |18 |[[Helsinki]] |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Lucy Santiago |23 |San Juan |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |Jacqueline Beer |21 |Bois-Colombes |- |'''{{Flagicon image|Flag of Singapore (1952–1959).svg}} [[Singapore|Singapura]]''' |Marjorie Wee |21 |Singapura |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |Ragnhild Olausson |19 |[[Estokolmo]] |- |'''{{flagicon|THA}} [[Thailand|Taylandiya]]''' |Amara Asavananda |18 |[[Bangkok]] |- |'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' |Kae Sun-hee |19 |[[Seoul]] |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Gloria Leguisos |21 |[[Santiago, Tsile|Santiago]] |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Ana Moreno |22 |[[Montevideo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the West Indies Federation (1958–1962).svg}}''' '''[[Jamaica|West Indies]]''' |Evelyn Andrade |18 |[[Kingston, Jamaica|Kingston]] |} === Miss Universe 1955 === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flag|Alaska}}''' |Lorna McLeod |21 |Fairbanks |- |'''{{flagicon|GER}} [[Alemanya]]''' |Margit Nünke |24 |[[Munich]] |- |'''{{flagicon|ARG}} [[Arhentina]]''' |Isabel Sarli |25 |Concordia |- |'''{{flagicon|BEL}} [[Belhika]]''' |Nicole De Mayer | | |- |'''{{flagicon|Venezuela|variant=1930}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Susana Duijm |18 |Aragua de Barcelona |- |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' |Emília Barreto |18 |Sobral |- |'''{{flagicon|SRI}} [[Sri Lanka|Ceylon]]''' |Maureen Hingert |18 |[[Colombo]] |- |'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' |Leonor Carcache |20 |Guayaquil |- |'''{{flagicon|SLV}} [[El Salvador|El Salbador]]''' |Maribel Arrieta |19 |[[San Salvador]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the United States (1912-1959).svg}} [[Estados Unidos]]''' |Carlene King Johnson |22 |[[Rutland, Vermont|Rutland]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of Greece (1822-1978).svg}} [[Gresya]]''' |Sonia Zoidou |18 |[[Atenas]] |- |'''{{flagicon|GUA}} [[Guwatemala]]''' |María del Rosario Molina |16 |[[Lungsod ng Guatemala]] |- |'''{{flagicon|JPN}} [[Hapon]]''' |Keiko Takahashi |21 |Tokyo |- |'''{{Flagicon image|Flag of Honduras (1949–2022).svg}} [[Honduras]]''' |Pastora Pagán |18 |San Pedro Sula |- |{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]''' |Margaret Rowe |19 |[[Londres]] |- |'''{{flagicon|ISR}} [[Israel]]''' |Ilana Carmel |19 |Tientsin |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Elena Fancera |20 |[[Roma]] |- |'''{{flagicon|Canada|variant=1921}} [[Canada|Kanada]]''' |Cathy Diggles |20 |[[Toronto]] |- |'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' |Clemencia Martínez | |[[San José, Costa Rica|San José]] |- |'''{{flagicon|CUB}} [[Cuba|Kuba]]''' |Gilda Marín |26 |[[Havana]] |- |'''{{flagicon|LIB}} [[Lebanon|Líbano]]''' |Hanya Beydoun | |[[Beirut]] |- |'''{{flagicon|MEX}} [[Mehiko]]''' |Yolanda Mayén | |Baja California |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' |Rosa Argentina Lacayo |19 |[[Managua]] |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |Solveig Borstad |23 |[[Oslo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the Philippines (1936–1985, 1986–1998).svg}} [[Miss Universe Philippines|Pilipinas]]''' |Yvonne de los Reyes | |[[Arayat]] |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |Sirkku Talja | | |- |'''{{flagicon|Puerto Rico|variant=1952}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Carmen Laura Betancourt | |Trujillo Alto |- |'''{{Flagicon image|Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg}} [[Pransiya]]''' |Claude Petit | |[[Normandiya|Normanidya]] |- |'''{{flagicon|SWE}} [[Suwesya]]''' |'''Hillevi Rombin''' |21 |Uppsala |- |'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' |Kim Mee-chong |21 | |- |'''{{flagicon|CHL}} [[Chile|Tsile]]''' |Rosa Merello Catalán | | |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Inge Hoffmann |19 |[[Montevideo]] |- |'''{{Flagicon image|Flag of the West Indies Federation (1958–1962).svg}}''' '''[[Jamaica|West Indies]]''' |Noreen Campbell | | |} == References == {{Reflist}} rk79uip1455o6hk9lc74mjdhlgwcwhx Ahazias ng Juda 0 317662 1962640 1951971 2022-08-13T05:23:46Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Distinguish|Ahazias ng Israel}} {{Infobox monarch | name = Ahaziah o Ochozias | title = | image = Ahaziah of Judah.png | caption = Ahaziah from [[Guillaume Rouillé]]'s ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'', 1553 | succession = [[Kings of Judah|King of Judah]] | reign = c. 842 – 841 BCE | coronation = | full name = Ahaziah ben Jehoram | native_lang1 = Hebrew | native_lang1_name1 = אֲחַזְיָה | birth_date = | birth_place = [[Herusalem]], [[Kaharian ng Juda]] | death_date = c. 841 BCE | death_place = [[Tel Megiddo|Megiddo]], [[Kaharia ng Israel (Samaria)]] | burial_date = {{circa}} 841 BCE | burial_place = [[City of David (historic)|Siyudad David]] | predecessor = [[Jehoram ng Juda|Jehoram]] | successor = [[Athaliah]] | spouse = [[Zibiah]] | issue = [[Jehoash ng Juda]] | royal house = [[Davidic line|Sambahayan ni David]] | dynasty = | father = [[Jehoram ng Juda|Jehoram]] | mother = [[Athaliah]] | religion = | signature = }} Si '''Ahazias ng Juda''', '''Ochozias''' ({{Hebrew Name 1|אֲחַזְיָהוּ|ʼĂḥazyāhū}}; {{lang-el|Οχοζιας}} Okhozias; {{lang-la|Ahazia}}) o '''Jehoahaz I''' ay hari ng [[Kaharian ng Juda]] at naghari ng isang taon(2 Kronika 22:2). Ayon sa [[2 Hari]] 9:29, siya ay naghari noong ika-11 taon ni [[Jehoram]] ng Kaharian ng Israel ngunit ayon sa 2 Hari 8:23, siya ay naghari sa ika-12 taon ni Jehoram ng Israel. Siya ang unang hari ng Judah na mula sa sambahayan ni David at sambahayan ni [[Omri]] ng Israel. Ayon 2 Hari 8:26, si Ahazias ay 22 taong gulang nang maghari ngunit ayon sa 2 Kronika 22:2, siya ay 42 taong gulang nang maghari. Sa panig ng kanyang inang si [[Athaliah]], siya ay apo sa tuhod ni [[Omri]] dahil si Athaliah ay anak ni haring [[Ahab]] (na ama ni [[Omri]]) at ng Reynang si [[Jezebel]]. Ang kanyang inang si Athalia ay asawa ni [[Jehoram]] ng Juda at kalaunan ay naging isang Reyna ng Juda. Si Reyna Jezebel kasama ng kanyang asawang si haring [[Ahab]] ng Israel ay nagtatag ng pagsamba kina [[Ba'al]] at [[Asherah]] sa buong bansa. Sa karagdagan, marahas na pinuksa ni Jezebel ang mga propeta ni [[Yahweh]] mula sa Israel na nagdulot sa pagkawasak ng sambahayang Omri. Si Ahazias ay inalalarawan sa Bibliya na isang napakasamang tao at pinatay ni [[Jehu]](2 Kronika 22:5-9). Si Jehoram ay kasama ni Ahazias upang digmain ang mga Arameo sa Ramoth-Gilead(2 Hari 8:28) ngunit sa 2 Hari 8:29 si Jehoram lamang ang nakidigma sa mga Arameo sa Ramoth-Gilea(ang Ramoth-Gilead ay inalis sa 2 Hari 9:15 na isang pagtutuwid ng kalaunang editor ng 2 Hari) na parehong pangyayari sa 2 Hari 8:29. Ayon sa 2 Hari 9:27 si Ahazias ay tumakas kay [[Jehu]] mula sa Beth-Hagan hanggang sa [[Megiddo]] kung saan siya pinatay ni Jehu ngunit sa 2 Kronika 22:9,si Ahazias ay nagtago sa Samaria kung saan siya pinatay Jehu.<ref>Ancient Israel and Historiography, Nadav Na'aman</ref> [[Kategorya:Mga hari ng Kaharian ng Juda]] i1khn1khfel3ftrcnsh6t2xfac2a7qa Miss Universe Philippines 0 317765 1962610 1955299 2022-08-13T04:19:46Z Elysant 118076 /* Mga panalo at runner-up */ wikitext text/x-wiki {{Infobox organization|name=The Miss Universe Philippines|motto=''"Confident, beautiful, and empowered Filipinas"''|formation={{Start date and age|2019|12}}|type={{Hlist|[[Beauty pageant]]|Organization}}|headquarters=[[Bonifacio Global City]], [[Metro Manila]], Philippines|location=[[Philippines]]|membership=[[Miss Universe]]|language={{Hlist|[[Filipino language|Filipino]]|[[English language|English]]<!---Primary language of broadcast only, in light of contestants being allowed to use their non-Filipino local language or dialect--->}}|leader_title=Franchise Holder|leader_name=Empire Philippines Holdings, Inc.|leader_title2=National Director|leader_name2=[[Shamcey Supsup-Lee]]|leader_title3=Creative Director|leader_name3=[[Jonas Gaffud]]|leader_title4=Director of Communications|leader_name4=Voltaire Tayag|website=[http://www.missuniverseph.com www.missuniverseph.com]}}Ang '''Miss Universe Philippines''' ay isang [[Patimpalak pagandahan|patimpalak ng kagandahan]] at organisasyon na pumipili ng opisyal na kinatawan ng [[Pilipinas]] sa [[Miss Universe]].<ref name="ABS-CBNMUP">{{Cite news |date=16 Disyembre 2019 |title=New Miss Universe Philippines pageant launches 2020 search |work=[[ABS-CBN News]] |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/16/19/new-miss-universe-philippines-pageant-launches-2020-search |access-date=1 Setyembre 2021}}</ref> Si [[Celeste Cortesi]] ng [[Pasay]] ang kasalukuyang Miss Universe Philippines na kinoronahan noong Abril 30, 2022 sa [[Mall of Asia Arena]] sa [[Pasay]].<ref name="RapplerMUP">{{Cite news |date=30 Abril 2022 |title=Pasay’s Celeste Cortesi is Miss Universe Philippines 2022 |work=[[Rappler]] |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/pasay-celeste-cortesi-winner-miss-universe-philippines-2022/ |access-date=30 Abril 2022}}</ref> == Kasaysayan == Mula 1964 hanggang 2019, ang [[Binibining Pilipinas]] ang may hawak ng prangkisa para sa Miss Universe, kung saan responsable ito sa pagpili ng mga Pilipinang kakatawan sa Pilipinas at sasabak sa taunang [[Miss Universe]] pageant.<ref>{{Cite web |date=December 11, 2019 |title=LOOK BACK: The Binibining Pilipinas legacy through the decades |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/legacy-through-decades |access-date=November 11, 2020 |website=Rappler}}</ref> Sa ilalim ng Binibining Pilipinas, ang mga kinatawan ng Pilipinas sa Miss Universe pageant ay kinoronahan sa ilalim ng titulong ''Binibining Pilipinas'' mula 1964 hanggang 1971 at ''Binibining Pilipinas Universe'' mula 1974 hanggang 2011.<ref>{{Cite web |date=December 9, 2019 |title=Miss Universe Philippines crown no longer with Binibining Pilipinas |url=https://www.rappler.com/entertainment/news/246827-miss-universe-philippines-crown-no-longer-with-binibining-pilipinas |access-date=December 10, 2019 |website=Rappler}}</ref> Noong 2012, pinalitan ang titulong ''Binibining Pilipinas Universe'' sa ''Miss Universe Philippines''. Unang ibinigay ang titulo kay Janine Tugonon noong Binibining Pilipinas 2012, at simula noon, taon-taong ibinibigay ang titulo sa nagwagi sa kompetisyon.<ref>{{Cite web |date=April 15, 2012 |title=Last year's runner-up crowned 2012 Bb Pilipinas Universe |url=https://www.rappler.com/entertainment/3893-last-year-s-runner-up-crowned-2012-bb-pilipinas-universe |url-status=live |access-date=September 1, 2021 |website=Rappler}}</ref> {| class="toccolours" style="width: 20em; float:right; margin-left:1em; font-size:80%; line-height:1.5em; width:23%;" ! colspan="2" align="center" style="background:#FFDDCA;" |<big>Organisasyon ng Miss Universe Philippines<br /></big><big>Lupon ng mga Direktor</big> |- | colspan="2" style="background:black" | |- ! scope="col" | Posisyon ! scope="col" | Direktor |- | colspan="2" style="background:black" | |- | align="left" | Pambansang Direktor | align="center" | '''{{Nowrap|Shamcey Supsup-Lee}}''' |- | align="left" | Creative Director | align="center" | '''Jonas Gaffud''' |- | align="left" | Pinuno ng Women Empowerment & Charity | align="center" | '''Lia Andrea Ramos''' |- | align="left" | Pinuno ng Legal Affairs | align="center" | '''Nad Bronce''' |- | align="left" | Pinuno ng Design Council | align="center" | '''Albert Andrada''' |- | align="left" | {{Nowrap|Pinuno ng Business Development & Marketing}} | align="center" | '''Mario Garcia''' |- | align="left" | Direktor ng Komunikasyon | align="center" | '''Voltaire Tayag''' |- | colspan="2" style="background:black" | |- |} Noong Disyembre 2019, opisyal na ipinagkaloob ang prangkisa ng Miss Universe sa Pilipinas sa isang bagong organisasyon kasama ang Binibining Pilipinas Universe 2011 at Miss Universe 2011 3rd Runner-Up na si Shamcey Supsup-Lee bilang pambansang direktor at ang Binibining Pilipinas Universe 2006 na si Lia Andrea Ramos bilang Women Empowerment Chair, na nagbibigay daan para sa paglikha ng bagong Miss Universe Philippines Organization. Sa ilalim ng bagong organisasyon, isang hiwalay na pageant na ang responsable para sa pagpili ng mga magiging Miss Universe Philippines mula noong 2020.<ref name="MUP2">{{Cite news |date=December 9, 2019 |title=Shamcey Supsup to lead 'fresh' Miss Universe PH organization |work=ABS-CBN News |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/19/shamcey-supsup-to-lead-fresh-miss-universe-ph-organization |access-date=September 1, 2021}}</ref> == Mga edisyon == === Ang kompetisyon === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%; text-align:center" !Taon ! Edisyon ! width="10%" | Nagwagi ! width="15%" | Petsa ng Gabi ng Koronasyon ! width="30%" | Lugar ng Paunang Kumpetisyon ! width="30%" | Lugar ng Gabi ng Koronasyon ! width="30%" | Tema ! Mga kandidata |- | [[Miss Universe Philippines 2020|2020]] | ika-1 | [[Lungsod ng Iloilo|Iloilo City]] | ika-25 ng Oktubre 2020 | colspan="2" align="center" | Cordillera Convention Hall, Baguio Country Club, [[Baguio]], [[Benguet]] | ''The Filipino is Phenomenal'' | 46 |- | 2021 | ika-2 | [[Lungsod ng Cebu|Cebu City]] | ika-30 ng Setyembre 2021 | Terminal 2, [[Paliparang Pandaigdig ng Clark|Clark International Airport]], [[Mabalacat]], [[Pampanga]] | Henann Resort Convention Center, Alona Beach, [[Panglao, Bohol|Panglao]], [[Bohol]] | ''Inspire You'' | 28 |- | [[Miss Universe Philippines 2022|2022]] | ika-3 | [[Pasay]] | ika-30 ng Abril 2022 | The Cove Manila, Okada Manila, [[Parañaque]], [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]] | [[Mall of Asia Arena|SM Mall of Asia Arena]], Bay City, [[Pasay]], [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]] | ''Uniquely Beautiful'' | 31 |- |} == Mga may hawak ng titulo == === Mga panalo at runner-up === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%; text-align:center" ! rowspan="2" width="5%" |Taon ! rowspan="2" width="15%" | {{Nowrap|Miss Universe Philippines}} ! colspan="4" width="15%" | Mga Runner-Up ! rowspan="2" width="5%" | Sanggunian |- ! width="15%" | Una ! width="15%" | Pangalawa ! width="15%" | Pangatlo ! width="15%" | Pang-apat |- | [[Miss Universe Philippines 2020|2020]] | '''[[Rabiya Mateo]]'''<br />''[[Lungsod ng Iloilo|Iloilo City]]'' | Maria Ysabella Ysmael ''[[Parañaque]]'' | Michele Theresa Gumabao<br /> ''{{Nowrap|[[Quezon City]]}}'' | Pauline Amelinckx<br />''[[Bohol]]'' | Kimberly Hakenson<br />''[[Kabite|Cavite]]'' | <ref name="MUP2020">{{Cite web |date=October 25, 2020 |title=Iloilo's Rabiya Mateo is Miss Universe Philippines 2020 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/rabiya-mateo-winner-miss-universe-philippines-2020 |url-status=live |access-date=September 1, 2021 |website=Rappler}}</ref> <ref name=":0">{{Cite web |last=News |first=Shiela Reyes, ABS-CBN |date=2020-10-25 |title=Rabiya Mateo from Iloilo City is new Miss Universe Philippines |url=https://news.abs-cbn.com/life/10/25/20/rabiya-mateo-from-iloilo-city-is-new-miss-universe-philippines |access-date=2021-09-24 |website=ABS-CBN News |language=en}}</ref> |- |} {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%; text-align:center" ! rowspan="2" width="5%" |Taon ! rowspan="2" width="15%" | {{Nowrap|Miss Universe Philippines}} ! rowspan="2" width="15%" | {{Nowrap|Miss Universe Philippines}}<br /> Tourism ! rowspan="2" width="15%" | {{Nowrap|Miss Universe Philippines}}<br /> Charity ! colspan="2" width="15%" | Mga Runner-Up ! rowspan="2" width="5%" | Sanggunian |- ! width="15%" | Una ! width="15%" | Pangalawa |- | 2021 | '''[[Beatrice Gomez|Beatrice Luigi Gomez]]'''<br />''[[Lungsod ng Cebu|Cebu City]]'' | Katrina Jayne Dimaranan<br />''[[Taguig]]'' | Kim Victoria Vincent<br />''[[Kabite|Cavite]]'' | [[Maureen Wroblewitz|Maureen Christa Wroblewitz]]<br />''[[Pangasinan]]'' | Steffi Rose Aberasturi<br /> ''[[Cebu|Cebu Province]]'' | <ref name=":1">{{Cite web |last=Malig |first=Kaela |date=2021-09-30 |title=Beatrice Gomez is Miss Universe Philippines 2021! |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/805235/beatrice-gomez-is-miss-universe-philippines-2021/story/?amp |url-status=live |access-date=2021-09-30 |website=GMA News Online}}</ref> <ref name=":2">{{Cite web |last=Dumaual |first=Miguel |date=2021-09-30 |title=Beatrice Gomez crowned Miss Universe Philippines 2021 |url=https://news.abs-cbn.com/life/09/30/21/beatrice-gomez-crowned-miss-universe-philippines-2021 |url-status=live |access-date=2021-09-30 |website=[[ABS-CBN News and Current Affairs|ABS-CBN News]] |language=en}}</ref> |- | [[Miss Universe Philippines 2022|2022]] | '''[[Celeste Cortesi|Silvia Celeste Cortesi]]'''<br />''[[Pasay]]'' | Michelle Daniela Dee<br />''[[Makati]]'' | Pauline Amelinckx<br />''[[Bohol]]'' | Annabelle Mae McDonnell<br /> ''{{Nowrap|[[Misamis Oriental]]}}'' | Maria Katrina Llegado<br />''[[Taguig]]'' | <ref>{{Cite web |date=April 30, 2022 |title=Pasay's Celeste Cortesi is Miss Universe Philippines 2022 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/pasay-celeste-cortesi-winner-miss-universe-philippines-2022/ |access-date=April 30, 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> <ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=2022-05-01 |title=Celeste Cortesi of Pasay is Miss Universe PH |url=https://entertainment.inquirer.net/447160/celeste-cortesi-of-pasay-is-miss-universe-ph |access-date=2022-04-30 |website=INQUIRER.net |language=en}}</ref> |- |} === Mga internasyonal na pagkakalagay === {| class="wikitable mw-collapsible" style="font-size: 95%;" !Taon ! {{Nowrap|Miss Universe Philippines}} ! Edad{{Efn|Edad sa panahon ng kompetisyon}} ! Pagkakalagay ! {{Nowrap|Espesyal na parangal}} ! Sanggunian |- style="background-color:#FFFACD;" | [[Miss Universe Philippines 2020|2020]] | align="center" | [[Rabiya Mateo]] | align="center" | 24 | align="center" | Top 21 | | <ref>{{Cite web |last= |first= |date=May 17, 2021 |title=Rabiya Mateo ends Miss Universe journey |url=https://news.abs-cbn.com/life/05/17/21/rabiya-mateo-ends-miss-universe-journey |url-status=live |access-date=September 1, 2021 |website=ABS-CBN News |language=en}}</ref> <ref>{{Cite web |date=2021-05-17 |title=Rabiya Mateo concludes Miss Universe 2020 journey in top 21 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/philippines-rabiya-mateo-top-21-miss-universe-2020/ |access-date=2022-03-31 |website=Rappler |language=en-US}}</ref> |- style="background-color:#FFFACD;" | 2021 | align="center" | [[Beatrice Gomez|Beatrice Luigi Gomez]] | align="center" | 26 | align="center" | Top 5 | | <ref>{{Cite web |date=2021-05-17 |title=Beatrice Luigi Gomez bows out in the Top 5 of Miss Universe, fails to make Top 3 |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/814333/beatrice-luigi-gomez-bows-out-in-the-top-5-of-miss-universe-pageant-fails-to-make-top-3/story/ |access-date=2021-12-13 |website=GMA Network |language=en}}</ref> <ref>{{Cite web |last=Lachica |first=Immae |date=2021-12-13 |title=Bea Gomez makes MU mark, ends in the top 5 with Pintados-inspired evening gown |url=https://cebudailynews.inquirer.net/416836/bea-gomez-makes-mu-mark-ends-in-the-top-5-with-pintados-inspired-evening-gown |access-date=2022-03-31 |website=INQUIRER.net |language=en}}</ref> |- | [[Miss Universe Philippines 2022|2022]] | align="center" | [[Celeste Cortesi]] | align="center" | 24 | align="center" | TBD | align="center" | TBD | |} == Galerya ng mga nanalo == <gallery> Talaksan:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg|'''Miss Universe Philippines 2022'''<br/>[[Celeste Cortesi|Silvia Celeste Cortesi]]<br/>[[Pasay]] Talaksan:Beatrice Luigi Gomez.jpg|'''Miss Universe Philippines 2021'''<br/>[[Beatrice Gomez|Beatrice Luigi Gomez]]<br/> [[Cebu City]] Talaksan:Rabiya Mateo 2021 (cropped).jpg|'''Miss Universe Philippines 2020'''<br/>[[Rabiya Mateo]]<br/>[[Iloilo City]] </gallery> == Mga Tala == {{Notelist}} == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{Official website|http://www.missuniverseph.com/}} [[Kategorya:Patimpalak ng kagandahan sa Pilipinas]] 6fe1o7lvyv4y5zsoe8h31q68u9q1i4d 1962623 1962610 2022-08-13T04:55:10Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox organization|name=The Miss Universe Philippines|motto=''"Confident, beautiful, and empowered Filipinas"''|formation={{Start date and age|2019|12}}|type={{Hlist|[[Beauty pageant]]|Organization}}|headquarters=[[Bonifacio Global City]], [[Metro Manila]], Philippines|location=[[Philippines]]|membership=[[Miss Universe]]|language={{Hlist|[[Filipino language|Filipino]]|[[English language|English]]<!---Primary language of broadcast only, in light of contestants being allowed to use their non-Filipino local language or dialect--->}}|leader_title=Franchise Holder|leader_name=Empire Philippines Holdings, Inc.|leader_title2=National Director|leader_name2=[[Shamcey Supsup-Lee]]|leader_title3=Creative Director|leader_name3=[[Jonas Gaffud]]|leader_title4=Director of Communications|leader_name4=Voltaire Tayag|website=[http://www.missuniverseph.com www.missuniverseph.com]|image=Miss-Universe-PH-Logo.png}}Ang '''Miss Universe Philippines''' ay isang [[Patimpalak pagandahan|patimpalak ng kagandahan]] at organisasyon na pumipili ng opisyal na kinatawan ng [[Pilipinas]] sa [[Miss Universe]].<ref name="ABS-CBNMUP">{{Cite news |date=16 Disyembre 2019 |title=New Miss Universe Philippines pageant launches 2020 search |work=[[ABS-CBN News]] |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/16/19/new-miss-universe-philippines-pageant-launches-2020-search |access-date=1 Setyembre 2021}}</ref> Si [[Celeste Cortesi]] ng [[Pasay]] ang kasalukuyang Miss Universe Philippines na kinoronahan noong Abril 30, 2022 sa [[Mall of Asia Arena]] sa [[Pasay]].<ref name="RapplerMUP">{{Cite news |date=30 Abril 2022 |title=Pasay’s Celeste Cortesi is Miss Universe Philippines 2022 |work=[[Rappler]] |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/pasay-celeste-cortesi-winner-miss-universe-philippines-2022/ |access-date=30 Abril 2022}}</ref> == Kasaysayan == Mula 1964 hanggang 2019, ang [[Binibining Pilipinas]] ang may hawak ng prangkisa para sa Miss Universe, kung saan responsable ito sa pagpili ng mga Pilipinang kakatawan sa Pilipinas at sasabak sa taunang [[Miss Universe]] pageant.<ref>{{Cite web |date=December 11, 2019 |title=LOOK BACK: The Binibining Pilipinas legacy through the decades |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/legacy-through-decades |access-date=November 11, 2020 |website=Rappler}}</ref> Sa ilalim ng Binibining Pilipinas, ang mga kinatawan ng Pilipinas sa Miss Universe pageant ay kinoronahan sa ilalim ng titulong ''Binibining Pilipinas'' mula 1964 hanggang 1971 at ''Binibining Pilipinas Universe'' mula 1974 hanggang 2011.<ref>{{Cite web |date=December 9, 2019 |title=Miss Universe Philippines crown no longer with Binibining Pilipinas |url=https://www.rappler.com/entertainment/news/246827-miss-universe-philippines-crown-no-longer-with-binibining-pilipinas |access-date=December 10, 2019 |website=Rappler}}</ref> Noong 2012, pinalitan ang titulong ''Binibining Pilipinas Universe'' sa ''Miss Universe Philippines''. Unang ibinigay ang titulo kay Janine Tugonon noong Binibining Pilipinas 2012, at simula noon, taon-taong ibinibigay ang titulo sa nagwagi sa kompetisyon.<ref>{{Cite web |date=April 15, 2012 |title=Last year's runner-up crowned 2012 Bb Pilipinas Universe |url=https://www.rappler.com/entertainment/3893-last-year-s-runner-up-crowned-2012-bb-pilipinas-universe |url-status=live |access-date=September 1, 2021 |website=Rappler}}</ref> {| class="toccolours" style="width: 20em; float:right; margin-left:1em; font-size:80%; line-height:1.5em; width:23%;" ! colspan="2" align="center" style="background:#FFDDCA;" |<big>Organisasyon ng Miss Universe Philippines<br /></big><big>Lupon ng mga Direktor</big> |- | colspan="2" style="background:black" | |- ! scope="col" | Posisyon ! scope="col" | Direktor |- | colspan="2" style="background:black" | |- | align="left" | Pambansang Direktor | align="center" | '''{{Nowrap|Shamcey Supsup-Lee}}''' |- | align="left" | Creative Director | align="center" | '''Jonas Gaffud''' |- | align="left" | Pinuno ng Women Empowerment & Charity | align="center" | '''Lia Andrea Ramos''' |- | align="left" | Pinuno ng Legal Affairs | align="center" | '''Nad Bronce''' |- | align="left" | Pinuno ng Design Council | align="center" | '''Albert Andrada''' |- | align="left" | {{Nowrap|Pinuno ng Business Development & Marketing}} | align="center" | '''Mario Garcia''' |- | align="left" | Direktor ng Komunikasyon | align="center" | '''Voltaire Tayag''' |- | colspan="2" style="background:black" | |- |} Noong Disyembre 2019, opisyal na ipinagkaloob ang prangkisa ng Miss Universe sa Pilipinas sa isang bagong organisasyon kasama ang Binibining Pilipinas Universe 2011 at Miss Universe 2011 3rd Runner-Up na si Shamcey Supsup-Lee bilang pambansang direktor at ang Binibining Pilipinas Universe 2006 na si Lia Andrea Ramos bilang Women Empowerment Chair, na nagbibigay daan para sa paglikha ng bagong Miss Universe Philippines Organization. Sa ilalim ng bagong organisasyon, isang hiwalay na pageant na ang responsable para sa pagpili ng mga magiging Miss Universe Philippines mula noong 2020.<ref name="MUP2">{{Cite news |date=December 9, 2019 |title=Shamcey Supsup to lead 'fresh' Miss Universe PH organization |work=ABS-CBN News |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/19/shamcey-supsup-to-lead-fresh-miss-universe-ph-organization |access-date=September 1, 2021}}</ref> == Mga edisyon == === Ang kompetisyon === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%; text-align:center" !Taon ! Edisyon ! width="10%" | Nagwagi ! width="15%" | Petsa ng Gabi ng Koronasyon ! width="30%" | Lugar ng Paunang Kumpetisyon ! width="30%" | Lugar ng Gabi ng Koronasyon ! width="30%" | Tema ! Mga kandidata |- | [[Miss Universe Philippines 2020|2020]] | ika-1 | [[Lungsod ng Iloilo|Iloilo City]] | ika-25 ng Oktubre 2020 | colspan="2" align="center" | Cordillera Convention Hall, Baguio Country Club, [[Baguio]], [[Benguet]] | ''The Filipino is Phenomenal'' | 46 |- | 2021 | ika-2 | [[Lungsod ng Cebu|Cebu City]] | ika-30 ng Setyembre 2021 | Terminal 2, [[Paliparang Pandaigdig ng Clark|Clark International Airport]], [[Mabalacat]], [[Pampanga]] | Henann Resort Convention Center, Alona Beach, [[Panglao, Bohol|Panglao]], [[Bohol]] | ''Inspire You'' | 28 |- | [[Miss Universe Philippines 2022|2022]] | ika-3 | [[Pasay]] | ika-30 ng Abril 2022 | The Cove Manila, Okada Manila, [[Parañaque]], [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]] | [[Mall of Asia Arena|SM Mall of Asia Arena]], Bay City, [[Pasay]], [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]] | ''Uniquely Beautiful'' | 31 |- |} == Mga may hawak ng titulo == === Mga panalo at runner-up === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%; text-align:center" ! rowspan="2" width="5%" |Taon ! rowspan="2" width="15%" | {{Nowrap|Miss Universe Philippines}} ! colspan="4" width="15%" | Mga Runner-Up ! rowspan="2" width="5%" | Sanggunian |- ! width="15%" | Una ! width="15%" | Pangalawa ! width="15%" | Pangatlo ! width="15%" | Pang-apat |- | [[Miss Universe Philippines 2020|2020]] | '''[[Rabiya Mateo]]'''<br />''[[Lungsod ng Iloilo|Iloilo City]]'' | Maria Ysabella Ysmael ''[[Parañaque]]'' | Michele Theresa Gumabao<br /> ''{{Nowrap|[[Quezon City]]}}'' | Pauline Amelinckx<br />''[[Bohol]]'' | Kimberly Hakenson<br />''[[Kabite|Cavite]]'' | <ref name="MUP2020">{{Cite web |date=October 25, 2020 |title=Iloilo's Rabiya Mateo is Miss Universe Philippines 2020 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/rabiya-mateo-winner-miss-universe-philippines-2020 |url-status=live |access-date=September 1, 2021 |website=Rappler}}</ref> <ref name=":0">{{Cite web |last=News |first=Shiela Reyes, ABS-CBN |date=2020-10-25 |title=Rabiya Mateo from Iloilo City is new Miss Universe Philippines |url=https://news.abs-cbn.com/life/10/25/20/rabiya-mateo-from-iloilo-city-is-new-miss-universe-philippines |access-date=2021-09-24 |website=ABS-CBN News |language=en}}</ref> |- |} {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%; text-align:center" ! rowspan="2" width="5%" |Taon ! rowspan="2" width="15%" | {{Nowrap|Miss Universe Philippines}} ! rowspan="2" width="15%" | {{Nowrap|Miss Universe Philippines}}<br /> Tourism ! rowspan="2" width="15%" | {{Nowrap|Miss Universe Philippines}}<br /> Charity ! colspan="2" width="15%" | Mga Runner-Up ! rowspan="2" width="5%" | Sanggunian |- ! width="15%" | Una ! width="15%" | Pangalawa |- | 2021 | '''[[Beatrice Gomez|Beatrice Luigi Gomez]]'''<br />''[[Lungsod ng Cebu|Cebu City]]'' | Katrina Jayne Dimaranan<br />''[[Taguig]]'' | Kim Victoria Vincent<br />''[[Kabite|Cavite]]'' | [[Maureen Wroblewitz|Maureen Christa Wroblewitz]]<br />''[[Pangasinan]]'' | Steffi Rose Aberasturi<br /> ''[[Cebu|Cebu Province]]'' | <ref name=":1">{{Cite web |last=Malig |first=Kaela |date=2021-09-30 |title=Beatrice Gomez is Miss Universe Philippines 2021! |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/805235/beatrice-gomez-is-miss-universe-philippines-2021/story/?amp |url-status=live |access-date=2021-09-30 |website=GMA News Online}}</ref> <ref name=":2">{{Cite web |last=Dumaual |first=Miguel |date=2021-09-30 |title=Beatrice Gomez crowned Miss Universe Philippines 2021 |url=https://news.abs-cbn.com/life/09/30/21/beatrice-gomez-crowned-miss-universe-philippines-2021 |url-status=live |access-date=2021-09-30 |website=[[ABS-CBN News and Current Affairs|ABS-CBN News]] |language=en}}</ref> |- | [[Miss Universe Philippines 2022|2022]] | '''[[Celeste Cortesi|Silvia Celeste Cortesi]]'''<br />''[[Pasay]]'' | Michelle Daniela Dee<br />''[[Makati]]'' | Pauline Amelinckx<br />''[[Bohol]]'' | Annabelle Mae McDonnell<br /> ''{{Nowrap|[[Misamis Oriental]]}}'' | Maria Katrina Llegado<br />''[[Taguig]]'' | <ref>{{Cite web |date=April 30, 2022 |title=Pasay's Celeste Cortesi is Miss Universe Philippines 2022 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/pasay-celeste-cortesi-winner-miss-universe-philippines-2022/ |access-date=April 30, 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> <ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=2022-05-01 |title=Celeste Cortesi of Pasay is Miss Universe PH |url=https://entertainment.inquirer.net/447160/celeste-cortesi-of-pasay-is-miss-universe-ph |access-date=2022-04-30 |website=INQUIRER.net |language=en}}</ref> |- |} === Mga internasyonal na pagkakalagay === {| class="wikitable mw-collapsible" style="font-size: 95%;" !Taon ! {{Nowrap|Miss Universe Philippines}} ! Edad{{Efn|Edad sa panahon ng kompetisyon}} ! Pagkakalagay ! {{Nowrap|Espesyal na parangal}} ! Sanggunian |- style="background-color:#FFFACD;" | [[Miss Universe Philippines 2020|2020]] | align="center" | [[Rabiya Mateo]] | align="center" | 24 | align="center" | Top 21 | | <ref>{{Cite web |last= |first= |date=May 17, 2021 |title=Rabiya Mateo ends Miss Universe journey |url=https://news.abs-cbn.com/life/05/17/21/rabiya-mateo-ends-miss-universe-journey |url-status=live |access-date=September 1, 2021 |website=ABS-CBN News |language=en}}</ref> <ref>{{Cite web |date=2021-05-17 |title=Rabiya Mateo concludes Miss Universe 2020 journey in top 21 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/philippines-rabiya-mateo-top-21-miss-universe-2020/ |access-date=2022-03-31 |website=Rappler |language=en-US}}</ref> |- style="background-color:#FFFACD;" | 2021 | align="center" | [[Beatrice Gomez|Beatrice Luigi Gomez]] | align="center" | 26 | align="center" | Top 5 | | <ref>{{Cite web |date=2021-05-17 |title=Beatrice Luigi Gomez bows out in the Top 5 of Miss Universe, fails to make Top 3 |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/814333/beatrice-luigi-gomez-bows-out-in-the-top-5-of-miss-universe-pageant-fails-to-make-top-3/story/ |access-date=2021-12-13 |website=GMA Network |language=en}}</ref> <ref>{{Cite web |last=Lachica |first=Immae |date=2021-12-13 |title=Bea Gomez makes MU mark, ends in the top 5 with Pintados-inspired evening gown |url=https://cebudailynews.inquirer.net/416836/bea-gomez-makes-mu-mark-ends-in-the-top-5-with-pintados-inspired-evening-gown |access-date=2022-03-31 |website=INQUIRER.net |language=en}}</ref> |- | [[Miss Universe Philippines 2022|2022]] | align="center" | [[Celeste Cortesi]] | align="center" | 24 | align="center" | TBD | align="center" | TBD | |} == Galerya ng mga nanalo == <gallery> Talaksan:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg|'''Miss Universe Philippines 2022'''<br/>[[Celeste Cortesi|Silvia Celeste Cortesi]]<br/>[[Pasay]] Talaksan:Beatrice Luigi Gomez.jpg|'''Miss Universe Philippines 2021'''<br/>[[Beatrice Gomez|Beatrice Luigi Gomez]]<br/> [[Cebu City]] Talaksan:Rabiya Mateo 2021 (cropped).jpg|'''Miss Universe Philippines 2020'''<br/>[[Rabiya Mateo]]<br/>[[Iloilo City]] </gallery> == Mga Tala == {{Notelist}} == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{Official website|http://www.missuniverseph.com/}} [[Kategorya:Patimpalak ng kagandahan sa Pilipinas]] jhn0wmhgh1t3ez74h6yh5ekt67hvma4 1962624 1962623 2022-08-13T04:55:30Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox organization|name=The Miss Universe Philippines|motto=''"Confident, beautiful, and empowered Filipinas"''|formation={{Start date and age|2019|12}}|type={{Hlist|[[Beauty pageant]]|Organization}}|headquarters=[[Bonifacio Global City]], [[Metro Manila]], Philippines|location=[[Philippines]]|membership=[[Miss Universe]]|language={{Hlist|[[Filipino language|Filipino]]|[[English language|English]]<!---Primary language of broadcast only, in light of contestants being allowed to use their non-Filipino local language or dialect--->}}|leader_title=Franchise Holder|leader_name=Empire Philippines Holdings, Inc.|leader_title2=National Director|leader_name2=[[Shamcey Supsup-Lee]]|leader_title3=Creative Director|leader_name3=[[Jonas Gaffud]]|leader_title4=Director of Communications|leader_name4=Voltaire Tayag|website=[http://www.missuniverseph.com www.missuniverseph.com]|image=}}Ang '''Miss Universe Philippines''' ay isang [[Patimpalak pagandahan|patimpalak ng kagandahan]] at organisasyon na pumipili ng opisyal na kinatawan ng [[Pilipinas]] sa [[Miss Universe]].<ref name="ABS-CBNMUP">{{Cite news |date=16 Disyembre 2019 |title=New Miss Universe Philippines pageant launches 2020 search |work=[[ABS-CBN News]] |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/16/19/new-miss-universe-philippines-pageant-launches-2020-search |access-date=1 Setyembre 2021}}</ref> Si [[Celeste Cortesi]] ng [[Pasay]] ang kasalukuyang Miss Universe Philippines na kinoronahan noong Abril 30, 2022 sa [[Mall of Asia Arena]] sa [[Pasay]].<ref name="RapplerMUP">{{Cite news |date=30 Abril 2022 |title=Pasay’s Celeste Cortesi is Miss Universe Philippines 2022 |work=[[Rappler]] |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/pasay-celeste-cortesi-winner-miss-universe-philippines-2022/ |access-date=30 Abril 2022}}</ref> == Kasaysayan == Mula 1964 hanggang 2019, ang [[Binibining Pilipinas]] ang may hawak ng prangkisa para sa Miss Universe, kung saan responsable ito sa pagpili ng mga Pilipinang kakatawan sa Pilipinas at sasabak sa taunang [[Miss Universe]] pageant.<ref>{{Cite web |date=December 11, 2019 |title=LOOK BACK: The Binibining Pilipinas legacy through the decades |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/legacy-through-decades |access-date=November 11, 2020 |website=Rappler}}</ref> Sa ilalim ng Binibining Pilipinas, ang mga kinatawan ng Pilipinas sa Miss Universe pageant ay kinoronahan sa ilalim ng titulong ''Binibining Pilipinas'' mula 1964 hanggang 1971 at ''Binibining Pilipinas Universe'' mula 1974 hanggang 2011.<ref>{{Cite web |date=December 9, 2019 |title=Miss Universe Philippines crown no longer with Binibining Pilipinas |url=https://www.rappler.com/entertainment/news/246827-miss-universe-philippines-crown-no-longer-with-binibining-pilipinas |access-date=December 10, 2019 |website=Rappler}}</ref> Noong 2012, pinalitan ang titulong ''Binibining Pilipinas Universe'' sa ''Miss Universe Philippines''. Unang ibinigay ang titulo kay Janine Tugonon noong Binibining Pilipinas 2012, at simula noon, taon-taong ibinibigay ang titulo sa nagwagi sa kompetisyon.<ref>{{Cite web |date=April 15, 2012 |title=Last year's runner-up crowned 2012 Bb Pilipinas Universe |url=https://www.rappler.com/entertainment/3893-last-year-s-runner-up-crowned-2012-bb-pilipinas-universe |url-status=live |access-date=September 1, 2021 |website=Rappler}}</ref> {| class="toccolours" style="width: 20em; float:right; margin-left:1em; font-size:80%; line-height:1.5em; width:23%;" ! colspan="2" align="center" style="background:#FFDDCA;" |<big>Organisasyon ng Miss Universe Philippines<br /></big><big>Lupon ng mga Direktor</big> |- | colspan="2" style="background:black" | |- ! scope="col" | Posisyon ! scope="col" | Direktor |- | colspan="2" style="background:black" | |- | align="left" | Pambansang Direktor | align="center" | '''{{Nowrap|Shamcey Supsup-Lee}}''' |- | align="left" | Creative Director | align="center" | '''Jonas Gaffud''' |- | align="left" | Pinuno ng Women Empowerment & Charity | align="center" | '''Lia Andrea Ramos''' |- | align="left" | Pinuno ng Legal Affairs | align="center" | '''Nad Bronce''' |- | align="left" | Pinuno ng Design Council | align="center" | '''Albert Andrada''' |- | align="left" | {{Nowrap|Pinuno ng Business Development & Marketing}} | align="center" | '''Mario Garcia''' |- | align="left" | Direktor ng Komunikasyon | align="center" | '''Voltaire Tayag''' |- | colspan="2" style="background:black" | |- |} Noong Disyembre 2019, opisyal na ipinagkaloob ang prangkisa ng Miss Universe sa Pilipinas sa isang bagong organisasyon kasama ang Binibining Pilipinas Universe 2011 at Miss Universe 2011 3rd Runner-Up na si Shamcey Supsup-Lee bilang pambansang direktor at ang Binibining Pilipinas Universe 2006 na si Lia Andrea Ramos bilang Women Empowerment Chair, na nagbibigay daan para sa paglikha ng bagong Miss Universe Philippines Organization. Sa ilalim ng bagong organisasyon, isang hiwalay na pageant na ang responsable para sa pagpili ng mga magiging Miss Universe Philippines mula noong 2020.<ref name="MUP2">{{Cite news |date=December 9, 2019 |title=Shamcey Supsup to lead 'fresh' Miss Universe PH organization |work=ABS-CBN News |url=https://news.abs-cbn.com/life/12/09/19/shamcey-supsup-to-lead-fresh-miss-universe-ph-organization |access-date=September 1, 2021}}</ref> == Mga edisyon == === Ang kompetisyon === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%; text-align:center" !Taon ! Edisyon ! width="10%" | Nagwagi ! width="15%" | Petsa ng Gabi ng Koronasyon ! width="30%" | Lugar ng Paunang Kumpetisyon ! width="30%" | Lugar ng Gabi ng Koronasyon ! width="30%" | Tema ! Mga kandidata |- | [[Miss Universe Philippines 2020|2020]] | ika-1 | [[Lungsod ng Iloilo|Iloilo City]] | ika-25 ng Oktubre 2020 | colspan="2" align="center" | Cordillera Convention Hall, Baguio Country Club, [[Baguio]], [[Benguet]] | ''The Filipino is Phenomenal'' | 46 |- | 2021 | ika-2 | [[Lungsod ng Cebu|Cebu City]] | ika-30 ng Setyembre 2021 | Terminal 2, [[Paliparang Pandaigdig ng Clark|Clark International Airport]], [[Mabalacat]], [[Pampanga]] | Henann Resort Convention Center, Alona Beach, [[Panglao, Bohol|Panglao]], [[Bohol]] | ''Inspire You'' | 28 |- | [[Miss Universe Philippines 2022|2022]] | ika-3 | [[Pasay]] | ika-30 ng Abril 2022 | The Cove Manila, Okada Manila, [[Parañaque]], [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]] | [[Mall of Asia Arena|SM Mall of Asia Arena]], Bay City, [[Pasay]], [[Kalakhang Maynila|Metro Manila]] | ''Uniquely Beautiful'' | 31 |- |} == Mga may hawak ng titulo == === Mga panalo at runner-up === {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%; text-align:center" ! rowspan="2" width="5%" |Taon ! rowspan="2" width="15%" | {{Nowrap|Miss Universe Philippines}} ! colspan="4" width="15%" | Mga Runner-Up ! rowspan="2" width="5%" | Sanggunian |- ! width="15%" | Una ! width="15%" | Pangalawa ! width="15%" | Pangatlo ! width="15%" | Pang-apat |- | [[Miss Universe Philippines 2020|2020]] | '''[[Rabiya Mateo]]'''<br />''[[Lungsod ng Iloilo|Iloilo City]]'' | Maria Ysabella Ysmael ''[[Parañaque]]'' | Michele Theresa Gumabao<br /> ''{{Nowrap|[[Quezon City]]}}'' | Pauline Amelinckx<br />''[[Bohol]]'' | Kimberly Hakenson<br />''[[Kabite|Cavite]]'' | <ref name="MUP2020">{{Cite web |date=October 25, 2020 |title=Iloilo's Rabiya Mateo is Miss Universe Philippines 2020 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/rabiya-mateo-winner-miss-universe-philippines-2020 |url-status=live |access-date=September 1, 2021 |website=Rappler}}</ref> <ref name=":0">{{Cite web |last=News |first=Shiela Reyes, ABS-CBN |date=2020-10-25 |title=Rabiya Mateo from Iloilo City is new Miss Universe Philippines |url=https://news.abs-cbn.com/life/10/25/20/rabiya-mateo-from-iloilo-city-is-new-miss-universe-philippines |access-date=2021-09-24 |website=ABS-CBN News |language=en}}</ref> |- |} {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%; text-align:center" ! rowspan="2" width="5%" |Taon ! rowspan="2" width="15%" | {{Nowrap|Miss Universe Philippines}} ! rowspan="2" width="15%" | {{Nowrap|Miss Universe Philippines}}<br /> Tourism ! rowspan="2" width="15%" | {{Nowrap|Miss Universe Philippines}}<br /> Charity ! colspan="2" width="15%" | Mga Runner-Up ! rowspan="2" width="5%" | Sanggunian |- ! width="15%" | Una ! width="15%" | Pangalawa |- | 2021 | '''[[Beatrice Gomez|Beatrice Luigi Gomez]]'''<br />''[[Lungsod ng Cebu|Cebu City]]'' | Katrina Jayne Dimaranan<br />''[[Taguig]]'' | Kim Victoria Vincent<br />''[[Kabite|Cavite]]'' | [[Maureen Wroblewitz|Maureen Christa Wroblewitz]]<br />''[[Pangasinan]]'' | Steffi Rose Aberasturi<br /> ''[[Cebu|Cebu Province]]'' | <ref name=":1">{{Cite web |last=Malig |first=Kaela |date=2021-09-30 |title=Beatrice Gomez is Miss Universe Philippines 2021! |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/content/805235/beatrice-gomez-is-miss-universe-philippines-2021/story/?amp |url-status=live |access-date=2021-09-30 |website=GMA News Online}}</ref> <ref name=":2">{{Cite web |last=Dumaual |first=Miguel |date=2021-09-30 |title=Beatrice Gomez crowned Miss Universe Philippines 2021 |url=https://news.abs-cbn.com/life/09/30/21/beatrice-gomez-crowned-miss-universe-philippines-2021 |url-status=live |access-date=2021-09-30 |website=[[ABS-CBN News and Current Affairs|ABS-CBN News]] |language=en}}</ref> |- | [[Miss Universe Philippines 2022|2022]] | '''[[Celeste Cortesi|Silvia Celeste Cortesi]]'''<br />''[[Pasay]]'' | Michelle Daniela Dee<br />''[[Makati]]'' | Pauline Amelinckx<br />''[[Bohol]]'' | Annabelle Mae McDonnell<br /> ''{{Nowrap|[[Misamis Oriental]]}}'' | Maria Katrina Llegado<br />''[[Taguig]]'' | <ref>{{Cite web |date=April 30, 2022 |title=Pasay's Celeste Cortesi is Miss Universe Philippines 2022 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/pasay-celeste-cortesi-winner-miss-universe-philippines-2022/ |access-date=April 30, 2022 |website=[[Rappler]] |language=en-US}}</ref> <ref>{{Cite web |last=Adina |first=Armin P. |date=2022-05-01 |title=Celeste Cortesi of Pasay is Miss Universe PH |url=https://entertainment.inquirer.net/447160/celeste-cortesi-of-pasay-is-miss-universe-ph |access-date=2022-04-30 |website=INQUIRER.net |language=en}}</ref> |- |} === Mga internasyonal na pagkakalagay === {| class="wikitable mw-collapsible" style="font-size: 95%;" !Taon ! {{Nowrap|Miss Universe Philippines}} ! Edad{{Efn|Edad sa panahon ng kompetisyon}} ! Pagkakalagay ! {{Nowrap|Espesyal na parangal}} ! Sanggunian |- style="background-color:#FFFACD;" | [[Miss Universe Philippines 2020|2020]] | align="center" | [[Rabiya Mateo]] | align="center" | 24 | align="center" | Top 21 | | <ref>{{Cite web |last= |first= |date=May 17, 2021 |title=Rabiya Mateo ends Miss Universe journey |url=https://news.abs-cbn.com/life/05/17/21/rabiya-mateo-ends-miss-universe-journey |url-status=live |access-date=September 1, 2021 |website=ABS-CBN News |language=en}}</ref> <ref>{{Cite web |date=2021-05-17 |title=Rabiya Mateo concludes Miss Universe 2020 journey in top 21 |url=https://www.rappler.com/entertainment/pageants/philippines-rabiya-mateo-top-21-miss-universe-2020/ |access-date=2022-03-31 |website=Rappler |language=en-US}}</ref> |- style="background-color:#FFFACD;" | 2021 | align="center" | [[Beatrice Gomez|Beatrice Luigi Gomez]] | align="center" | 26 | align="center" | Top 5 | | <ref>{{Cite web |date=2021-05-17 |title=Beatrice Luigi Gomez bows out in the Top 5 of Miss Universe, fails to make Top 3 |url=https://www.gmanetwork.com/news/lifestyle/artandculture/814333/beatrice-luigi-gomez-bows-out-in-the-top-5-of-miss-universe-pageant-fails-to-make-top-3/story/ |access-date=2021-12-13 |website=GMA Network |language=en}}</ref> <ref>{{Cite web |last=Lachica |first=Immae |date=2021-12-13 |title=Bea Gomez makes MU mark, ends in the top 5 with Pintados-inspired evening gown |url=https://cebudailynews.inquirer.net/416836/bea-gomez-makes-mu-mark-ends-in-the-top-5-with-pintados-inspired-evening-gown |access-date=2022-03-31 |website=INQUIRER.net |language=en}}</ref> |- | [[Miss Universe Philippines 2022|2022]] | align="center" | [[Celeste Cortesi]] | align="center" | 24 | align="center" | TBD | align="center" | TBD | |} == Galerya ng mga nanalo == <gallery> Talaksan:Ms. Pasay Celeste Cortesi in Ilocos Sur.jpg|'''Miss Universe Philippines 2022'''<br/>[[Celeste Cortesi|Silvia Celeste Cortesi]]<br/>[[Pasay]] Talaksan:Beatrice Luigi Gomez.jpg|'''Miss Universe Philippines 2021'''<br/>[[Beatrice Gomez|Beatrice Luigi Gomez]]<br/> [[Cebu City]] Talaksan:Rabiya Mateo 2021 (cropped).jpg|'''Miss Universe Philippines 2020'''<br/>[[Rabiya Mateo]]<br/>[[Iloilo City]] </gallery> == Mga Tala == {{Notelist}} == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{Official website|http://www.missuniverseph.com/}} [[Kategorya:Patimpalak ng kagandahan sa Pilipinas]] 1yp8p7zhch6chl1nkf1g0ygoqgoflnp Quetzalcoatlus 0 317902 1962706 1957968 2022-08-13T11:32:08Z SquidwardTentacools 123247 References wikitext text/x-wiki [[File:Gfp-quetzalcaotlus.jpg|thumb|200px]] Ang '''''Quetzalcoatlus''''' ay isang pterosaur na nabuhay noong Panahong Huling [[Kretaseyoso]] ng [[Hilagang Amerika]] (Maastrichtian stage). Isa ito sa pinakamalaking kilalang lumilipad na hayop sa lahat ng panahon. Ang ''Quetzalcoatlus'' ay isang miyembro ng pamilyang Azhdarchidae, isang pamilya ng mga pterosaur na walang ngipin na may hindi pangkaraniwang mahabang leeg. Kapag ito ay nakatayo sa lupa ito ay kasing taas ng isang [[Dyirap|giraffe]]. Mayroon itong lapad ng pakpak na 10 hanggang 12 metro (33 hanggang 40 talampakan)<ref> Langston, W. 1981. Pterosaurs, Scientific American, '''244''': 122-136.</ref>, ngunit tumitimbang lamang ng humigit-kumulang 70 kilo<ref>Atanassov, Momchil N.; Strauss, Richard E. (2002). "How much did Archaeopteryx and Quetzalcoatlus weigh? Mass estimation by multivariate analysis of bone dimensions". ''Society of Vertebrate Paleontology.''</ref>. Ang pangalan nito ay nagmula sa mabagwis na serpiyenteng diyos ng mga [[Aztec]], si [[Quetzalcoatl]], sa [[Nahuatl]]. Ang pangunahing espesye ay ang ''Q. northropi'', na pinangalanan ni Douglas Lawson noong 1975; kabilang din sa sari ang mas maliit na species na ang ''Q. lawsoni'', na kilala sa loob ng maraming taon bilang isang hindi pinangalanang espesye bago pinangalanan nina Brian Andres at Wann Langston Jr. pagkatapos ng pagpanaw noong 2021. == Tingnan din == * [[Pterodactylus]] * [[Pteranodon]] ==Mga sanggunian== <references/> [[Kategorya:Azhdarchidae]] [[Kategorya:Mga archosaur ng Cretaceous]] [[Kategorya:Pterosauria]] 64np9p1xm45oa4icqk0jivbdiwumwnd Jehoahaz ng Juda 0 318175 1962638 1956725 2022-08-13T05:13:01Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{distinguish|Shallum ng Israel}} {{Infobox royalty | name = Jehoahaz ng Juda | title = | image = | image_size = | caption = | succession = [[Kaharian ng Juda]] | reign = 609 BCE | birth_name = Shallum | birth_date = c. 633/632 BCE | coronation = | predecessor = [[Josias]], ama | successor = [[Jehoiakim]], kapatid | royal house = Sambahayan ni [[David]] | regent = | father = [[Josias]] }} Si '''Jehoahaz III''' o '''Jehoahaz ng Juda''' ({{lang-he|יְהוֹאָחָז}}, ''Yəhō’aḥaz'', Hinawakan ni "[[Yahweh]]"; {{lang-el|Ιωαχαζ}} ''Iōakhaz''; {{lang-la|Joachaz}}) na tinawag ring '''Shallum''',<ref>{{bibleverse|1|Chronicles|3:15|NIV}}</ref><ref name=je>Hirsch, Emil G. and Ira Maurice Prie (1906). [http://www.jewishencyclopedia.com/articles/8558-jehoahaz "Jehoahaz", ''Jewish Encyclopedia'']</ref> ayon sa [[Bibliya]] ay hari ng [[Kaharian ng Juda]] at anak ni [[Josias]] na kanyang hinalinhan bilang hari.<ref name=kautzsch>[http://www.ccel.org/s/schaff/encyc/encyc06/htm/iii.lv.lxvi.htm Kautzsch, E. "Jehoahaz", ''The New Scaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge'', Vol.IV, Samuel Macauley Jackson (ed.), Baker Book House, Grand Rapids, Michigan (1953)]</ref> Ayon sa Bibliya, siya ay naghari ng tatlong buwan at ang kanyang ina ay si Hamautal.<ref name="GrahamHoglund1997">{{cite book|author=Isaac Kalmi|editor1=M. Patrick Graham|editor2=Kenneth G. Hoglund|editor3=Steven L. McKenzie|title=''"Was the Chronicler a Historian?",'' The Chronicler as Historian|url=https://books.google.com/books?id=YVavAwAAQBAJ&pg=PA68|date=1 February 1997|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=978-0-567-32754-3|pages=68–}}</ref> ==Kuwento ayon sa Bibliya== Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan. Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong 587/586 BCE. Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong 539 BCE, pinabalik ni Ciro ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Kaharian ng Juda]] nef8zbsqlieklgrzm7lfcgp3pb0fafk Yehud Medinata 0 318179 1962674 1956760 2022-08-13T07:37:13Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = ''Probinsiya ng Juda'' | image_flag = Standard of Cyrus the Great.svg | conventional_long_name = Yehud Medinata | era = [[Panahong Aksiyal]] | status = Lalawigan ng [[Imperyong Akemenida]] | year_start = {{circa|539 BCE}} | year_end = 332 BCE | p1 = Yehud (probinsiya ng Babilonya) | image_map = Palestine under the Persians Smith 1915.jpg | image_map_caption =Ang Yehud (pink) sa ilalim ng [[Imperyong Akemenida]] | flag_caption = Pamantayan ni [[Dakilang Ciro]] | other_symbol = [[File:YehudObverse 1.jpg|90px]]<br/>Obverse of a [[Yehud coinage|silver coin of Jewish Yehud]] from the Persian period | flag_p1 = Nebukadnessar II.jpg | s1 = Coele-Syria | flag_s1 = SeleucosCoin.jpg | capital = [[Herusalem]] | coordinates = {{Coord|31|47|N|35|13|E|display=inline,title}} | common_languages = [[Aramaiko]], [[Biblical Hebrew|Hebreo]], [[Lumang Persiyano]] | religion = [[Hudaismong Ikalawang Templo]], [[Samaritanismo]] | demonym = [[Jews|Hudyo, Judeano, Judahita]],&nbsp;[[Israelita]] | currency = [[Persian daric|Daric]], [[Achaemenid coinage|siglos]] | event_start = [[Labanan ng Opis]] | event1 = [[Pagbagsak ng Babilonya]] sa [[Imperyong Persiya]] | date_event1 = 539 BCE | event2 = Ang kautusan ng Ciro ay nagtapos sa [[Pagpapatapon sa Babilonya]] | date_event2 = 538 BCE | event3 = Pagbabalik sa [[Zion]] | date_event3 = 538 BCE | event4 = Pagtatayo ng [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] | date_event4 = 520–515 BCE | event_end = Mga Digmaan ni Dakilang Alejandro | today = {{plainlist| * [[Israel]] * [[Estado ng Palestina]] }} }} Ang '''Yehud Medinata''' o '''Probinsiyang Yehud'''<ref name="Crotty">{{cite book |last= Crotty |first= Robert Brian |title= The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors |page= 25 f.n. 4 |publisher= Springer |year= 2017 |quote= The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('Ang Probinsiya ng Juda') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods. |isbn= 9789811032141 |url= https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25 |access-date=28 September 2020}}</ref><ref>{{cite book |first= Bernard |last= Spolsky |title= The Languages of the Jews: A Sociolinguistic History |publisher= Cambridge University Press |year= 2014 |page= 39 |isbn= 978-1-107-05544-5 |url= https://books.google.com/books?id=nl72AgAAQBAJ&pg=PA39 |access-date=4 May 2020}}</ref><ref>{{cite book |first= Paula |last= Gooder |title= The Bible: A Beginner's Guide |publisher= Oneworld Publications |series=Beginner's Guides |year= 2013 |page= 27 |isbn= 978-1-78074-239-7 |url= https://books.google.com/books?id=sJqcAwAAQBAJ&pg=PA27 |access-date=4 May 2020}}</ref><ref>{{cite web |title= medinah |work= Bible Hub: Search, Read, Study the Bible in Many Languages. |url= https://biblehub.com/hebrew/4083.htm |access-date=4 May 2020}}</ref><ref name="Forward">{{cite news |author=Philologos |author-link=Philologos |title= The Jews of Old-Time Medina |newspaper= Forward |publisher= The Forward Association |date= 21 March 2003 |quote= ...in the book of Esther,...the opening verse of the Hebrew text tells us that King Ahasuerus ruled over 127 '''medinas''' from India to Ethiopia — which the Targum, the canonical Jewish translation of the Bible into Aramaic, renders not as ''medinata'', "cities," but as ''pilkhin'', "provinces." |url= https://forward.com/articles/9510/the-jews-of-old-time-medina/ |access-date=4 May 2020}}</ref>{{efn|Some Israeli authors, such as Isaac Kalimi, Moshe Bar-Asher, Joseph Fleishman, etc. prefer 'medinta', based on their reading of {{bibleref2|Ezra 5:8}}.<ref name=Kalimi>{{cite book |last= Kalimi |first= Isaac |title= An Ancient Israelite Historian: Studies in the Chronicler, His Time, Place and Writing |pages= 12, 16, 89, 133, 157 |publisher= BRILL |series= Studia Semitica Neerlandica |year= 2005 |isbn= 9789004358768 |url= https://books.google.com/books?id=8KOODwAAQBAJ&q=medinta |access-date=28 September 2020}}</ref><ref name=BarAsher>{{cite book |last= Bar-Asher |first= Moshe |title= Studies in Classical Hebrew |page= 76 |publisher= Walter de Gruyter |series= Studia Judaica, Volume 71 |year= 2014 |edition= reprint |issn= 0585-5306 |isbn= 978-3-11-030039-0 |url= https://books.google.com/books?id=NRvoBQAAQBAJ&pg=PA76|access-date=28 September 2020}}</ref><ref>{{cite book |last= Fleishman |first= Joseph |title= To stop Nehemiah from building the Jerusalem wall: Jewish aristocrats triggered an economic crisis |pages= 361-390 [369, 374, 376, 377, 384] |editor1= Gershon Galil |editor2=Markham Geller |editor3=Alan Millard |work= Homeland and Exile: Biblical and Ancient Near Eastern Studies in Honour of Bustenay Oded |publisher= Brill |series= Vetus Testamentum, Supplements |year= 2009 |isbn= 9789047441243 |url= https://books.google.com/books?id=hu15DwAAQBAJ&q=medinta |access-date=28 September 2020}}</ref><ref name=Kochman>{{cite book |last= Kochman |first= Michael |title= Status and Territory of 'Yehud Medinta' in the Persian Period (dissertation) |page= 247 |via= "Bibliography" (p. 247; just the work's title) in Kasher, Aryeh. "Jews, Idumaeans, and Ancient Arabs: Relations of the Jews in Eretz-Israel with the Nations of the Frontier and the Desert During the Hellenistic and Roman Era (332 BCE-70 CE)". Mohr Siebeck, 1988, Texts and Studies in Ancient Judaism Series (Volume 18), ISBN 9783161452406. |publisher=[[Hebrew University of Jerusalem]] |year= 1981 |isbn= 9783161452406 |language= he |url= https://books.google.com/books?id=gw5BswLtBsAC&pg=PA247 |access-date=28 September 2020}}</ref>}} ({{Literal translation|Province of [[History of ancient Israel and Judah|Judah]]}}) ay isang administratibong probinsiya ng [[Imperyong Akemenida]] sa rehiyon ng [[Judea]] bilang isang nanngangasiwa sa sariling rehiyon sa ilalim ng populasyong [[Hudyo]]. Ang lalawigang ito ay bahagi ng [[Satrapiya]]ng Persiyano ng [[Eber-Nari]] at umiral sa dalawang [[siglo]] hanggang isama sa mga imperyong Helenistini kasunod ng pananakop ni [[Dakilang Alejandro]]. ==Kuwento ayon sa Bibliya== Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Imperyong Akemenida]] [[Kategorya:Kasaysayang Hudyo]] 6n6au3wx7tl0mg1z2rugfvv5gewyl2q 1962680 1962674 2022-08-13T07:40:48Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | native_name = ''Probinsiya ng Juda'' | image_flag = Standard of Cyrus the Great.svg | conventional_long_name = Yehud Medinata | era = [[Panahong Aksiyal]] | status = Lalawigan ng [[Imperyong Akemenida]] | year_start = {{circa|539 BCE}} | year_end = 332 BCE | p1 = Yehud (probinsiya ng Babilonya) | image_map = Palestine under the Persians Smith 1915.jpg | image_map_caption =Ang Yehud Medinata (pink) sa ilalim ng [[Imperyong Akemenida]] | flag_caption = Pamantayan ni [[Dakilang Ciro]] | other_symbol = [[File:YehudObverse 1.jpg|90px]]<br/>Obverse of a [[Yehud coinage|silver coin of Jewish Yehud]] from the Persian period | flag_p1 = Nebukadnessar II.jpg | s1 = Coele-Syria | flag_s1 = SeleucosCoin.jpg | capital = [[Herusalem]] | coordinates = {{Coord|31|47|N|35|13|E|display=inline,title}} | common_languages = [[Aramaiko]], [[Biblical Hebrew|Hebreo]], [[Lumang Persiyano]] | religion = [[Hudaismong Ikalawang Templo]], [[Samaritanismo]] | demonym = [[Jews|Hudyo, Judeano, Judahita]],&nbsp;[[Israelita]] | currency = [[Persian daric|Daric]], [[Achaemenid coinage|siglos]] | event_start = [[Labanan ng Opis]] | event1 = [[Pagbagsak ng Babilonya]] sa [[Imperyong Persiya]] | date_event1 = 539 BCE | event2 = Ang kautusan ng Ciro ay nagtapos sa [[Pagpapatapon sa Babilonya]] | date_event2 = 538 BCE | event3 = Pagbabalik sa [[Zion]] | date_event3 = 538 BCE | event4 = Pagtatayo ng [[Ikalawang Templo sa Herusalem]] | date_event4 = 520–515 BCE | event_end = Mga Digmaan ni Dakilang Alejandro | today = {{plainlist| * [[Israel]] * [[Estado ng Palestina]] }} }} Ang '''Yehud Medinata''' o '''Probinsiyang Yehud Medinata'''<ref name="Crotty">{{cite book |last= Crotty |first= Robert Brian |title= The Christian Survivor: How Roman Christianity Defeated Its Early Competitors |page= 25 f.n. 4 |publisher= Springer |year= 2017 |quote= The Babylonians translated the Hebrew name [Judah] into Aramaic as Yehud Medinata ('Ang Probinsiya ng Juda') or simply 'Yehud' and made it a new Babylonian province. This was inherited by the Persians. Under the Greeks, Yehud was translated as Judaea and this was taken over by the Romans. After the Jewish rebellion of 135 CE, the Romans renamed the area Syria Palaestina or simply Palestine. The area described by these land titles differed to some extent in the different periods. |isbn= 9789811032141 |url= https://books.google.com/books?id=6X6hDgAAQBAJ&pg=PA25 |access-date=28 September 2020}}</ref><ref>{{cite book |first= Bernard |last= Spolsky |title= The Languages of the Jews: A Sociolinguistic History |publisher= Cambridge University Press |year= 2014 |page= 39 |isbn= 978-1-107-05544-5 |url= https://books.google.com/books?id=nl72AgAAQBAJ&pg=PA39 |access-date=4 May 2020}}</ref><ref>{{cite book |first= Paula |last= Gooder |title= The Bible: A Beginner's Guide |publisher= Oneworld Publications |series=Beginner's Guides |year= 2013 |page= 27 |isbn= 978-1-78074-239-7 |url= https://books.google.com/books?id=sJqcAwAAQBAJ&pg=PA27 |access-date=4 May 2020}}</ref><ref>{{cite web |title= medinah |work= Bible Hub: Search, Read, Study the Bible in Many Languages. |url= https://biblehub.com/hebrew/4083.htm |access-date=4 May 2020}}</ref><ref name="Forward">{{cite news |author=Philologos |author-link=Philologos |title= The Jews of Old-Time Medina |newspaper= Forward |publisher= The Forward Association |date= 21 March 2003 |quote= ...in the book of Esther,...the opening verse of the Hebrew text tells us that King Ahasuerus ruled over 127 '''medinas''' from India to Ethiopia — which the Targum, the canonical Jewish translation of the Bible into Aramaic, renders not as ''medinata'', "cities," but as ''pilkhin'', "provinces." |url= https://forward.com/articles/9510/the-jews-of-old-time-medina/ |access-date=4 May 2020}}</ref>{{efn|Some Israeli authors, such as Isaac Kalimi, Moshe Bar-Asher, Joseph Fleishman, etc. prefer 'medinta', based on their reading of {{bibleref2|Ezra 5:8}}.<ref name=Kalimi>{{cite book |last= Kalimi |first= Isaac |title= An Ancient Israelite Historian: Studies in the Chronicler, His Time, Place and Writing |pages= 12, 16, 89, 133, 157 |publisher= BRILL |series= Studia Semitica Neerlandica |year= 2005 |isbn= 9789004358768 |url= https://books.google.com/books?id=8KOODwAAQBAJ&q=medinta |access-date=28 September 2020}}</ref><ref name=BarAsher>{{cite book |last= Bar-Asher |first= Moshe |title= Studies in Classical Hebrew |page= 76 |publisher= Walter de Gruyter |series= Studia Judaica, Volume 71 |year= 2014 |edition= reprint |issn= 0585-5306 |isbn= 978-3-11-030039-0 |url= https://books.google.com/books?id=NRvoBQAAQBAJ&pg=PA76|access-date=28 September 2020}}</ref><ref>{{cite book |last= Fleishman |first= Joseph |title= To stop Nehemiah from building the Jerusalem wall: Jewish aristocrats triggered an economic crisis |pages= 361-390 [369, 374, 376, 377, 384] |editor1= Gershon Galil |editor2=Markham Geller |editor3=Alan Millard |work= Homeland and Exile: Biblical and Ancient Near Eastern Studies in Honour of Bustenay Oded |publisher= Brill |series= Vetus Testamentum, Supplements |year= 2009 |isbn= 9789047441243 |url= https://books.google.com/books?id=hu15DwAAQBAJ&q=medinta |access-date=28 September 2020}}</ref><ref name=Kochman>{{cite book |last= Kochman |first= Michael |title= Status and Territory of 'Yehud Medinta' in the Persian Period (dissertation) |page= 247 |via= "Bibliography" (p. 247; just the work's title) in Kasher, Aryeh. "Jews, Idumaeans, and Ancient Arabs: Relations of the Jews in Eretz-Israel with the Nations of the Frontier and the Desert During the Hellenistic and Roman Era (332 BCE-70 CE)". Mohr Siebeck, 1988, Texts and Studies in Ancient Judaism Series (Volume 18), ISBN 9783161452406. |publisher=[[Hebrew University of Jerusalem]] |year= 1981 |isbn= 9783161452406 |language= he |url= https://books.google.com/books?id=gw5BswLtBsAC&pg=PA247 |access-date=28 September 2020}}</ref>}} ({{Literal translation|Province of [[History of ancient Israel and Judah|Judah]]}}) ay isang administratibong probinsiya ng [[Imperyong Akemenida]] sa rehiyon ng [[Judea]] bilang isang nanngangasiwa sa sariling rehiyon sa ilalim ng populasyong [[Hudyo]]. Ang lalawigang ito ay bahagi ng [[Satrapiya]]ng Persiyano ng [[Eber-Nari]] at umiral sa dalawang [[siglo]] hanggang isama sa mga imperyong Helenistini kasunod ng pananakop ni [[Dakilang Alejandro]]. Ito ang pumalit sa [[Yehud (probinsiya ng Babilonya)]] ==Kuwento ayon sa Bibliya== Sinuportahan ni [[Paraon]] [[Necho II]] ang humihinang [[Imperyong Neo-Asirya]] laban sa lumalakas na [[Babilonya]] at [[Medes]]. Noong 609 BCE, si Necho II ay nagmartsa sa Syria upang tulungan ang pinuno (tinawag na hari ngunit hindi pinangalanan sa Bibliya) ng Asirya na si [[Ashur-uballit II]]. Ayon sa [[2 Hari]] 23, hinarang at pinilit ni [[Josias]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] na labanan si Neco II sa [[Megiddo]] kung saan pinatay ni Necho II si Josias. Ayon sa [[Tekstong Masoretiko]] ng 2 Hari 23:39, nilabanan ni Necho II ang hari ng Asirya. Dahil sa kamaliang ito, ito ay binago at ginawang "tinulungan ni Necho II ang hari ng Asirya" sa [[NIV]]. Ang mga hukbo ni Necho II at mga hukbo ng Asirya ay tumawid sa Ilog Eufrates upang bawiin ang Harran na itinatag ni Ashur-ubbalit II matapos bumagsak ang [[Nineveh]] sa magkasanib na puwersa ng Babilonya at Medes noong 612 BCE. Ang Asirya at Ehipto ay nabigo at umurong sa puwersang Babilonya at Medes na humantong sa pagtatapos ng Imperyong Neo-Asirya. Ayon sa 2 Hari, sa pagbalik ni Necho II sa Ehipto, pinalitan niya ang haring si [[Jehoahaz]] na anak ni Josias ng isa pang anak ni Josias na si [[Jehoiakim]]. Si Jehiakim ay naging isang [[basalyo]] ng Ehipto at nagbibigay ng [[tributo]] dito.(2 Hari 23:35). Nang matalo ang Ehipto ng Babilonya sa [[Labanan ng Carcemish]] noong 605 BCE, kinubkob ni [[Nabucodonosor II]] ang Herusalem na nagtulak kay Jehoiakim na lumipat ng katapatan tungo sa Babilonya at naging basalyo nito sa loob ng 3 taon. Nang mabigo ang mga Babilonyo na muling sakupin ang Ehipto, lumipat si Jehoiakim na katapatan tungo sa Ehipto. Noong 598 BCE, kinubkob ni Nabudonosor ang Herusalem sa loob ng 3 at si Jehoiakim ay tinakilaan upang dalhin ni Nabudonosor II sa Babilonya([[2 Kronika]] 36:6) ngunit namatay at hinalinhan ng kanyang anak na si [[Jeconias]]. Pagkatapos ng 3 buwan sa ika-7 ni Nabucodonosor II sa buwan ng [[Kislev]] 598 BCE, ipinatapon ni Nabucodonosor si Jeconias at mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] sa Babilonya at nilagay na kapalit ni Jeconias si [[Zedekias]] na maging hari ng [[Kaharian ng Juda]]. Si Zedekias ay nag-alsa laban sa [[Babilonya]] at nakipag-alyansa sa Paraong si [[Apries]]. Dahil dito, kinubkob ni Nabudonosor II ang Juda na tumagal ng 30 buwan at pagkatapos ng 11 taong paghahari ni Zedekias, nagwagi si Nabudonosor II sa pananakop sa Juda kung saan pinatay ni Nabucodonosor II ang mga anak ni Zedekias at si Zedekias ay binulag at tinakilaan at dinala sa Babilonya kung saan siya naging bilanggo hanggang sa kanyang kamatayan(Jeremias 52:10-14). Ang Herusalem at [[Templo ni Solomon]] ay winasak ng mga Babilonyo noong ca. 587/586 BCE(Jer 52:13-14).Pagkatapos bumagsak ang hari ng Babilonya na si [[Nabonidus]] kay [[Dakilang Ciro]] noong ca. 539 BCE, pinabalik niya ang mga taga-Juda sa Herusalem at pinayagan ang mga ito na muling itayo ang [[templo ni Solomon]] noong 516 BCE. Ang Juda ay naging probinsiya ng [[Imperyong Persiya]] bilang [[Yehud Medinata]]. Ayon sa mga iskolar, dito napakilala at naimpluwensiyahan ng mga Persiyano at relhiiyong [[Zoroastrianismo]] ang mga Hudyo sa kanilang mga paniniwalang gaya ng mga [[anghel]], [[demonyo]], [[dualismo]] at [[mesiyas]] at [[tagapagligtas]]([[Saoshyant]]). ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Imperyong Akemenida]] [[Kategorya:Kasaysayang Hudyo]] ixcic8gdbbpn7ogzu6cqpc25re63c7r Mga boro at kapitbahayan ng Berlin 0 318538 1962571 1959351 2022-08-12T17:07:06Z Doc Taxon 51378 ([[c:GR|GR]]) [[File:Coat of arms de-be steglitz 1956.png]] → [[File:DEU District Steglitz COA.svg]] wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Berlin,_administrative_divisions_(+districts_+boroughs_-pop)_-_de_-_colored.svg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Berlin%2C_administrative_divisions_%28%2Bdistricts_%2Bboroughs_-pop%29_-_de_-_colored.svg/399px-Berlin%2C_administrative_divisions_%28%2Bdistricts_%2Bboroughs_-pop%29_-_de_-_colored.svg.png|thumb|399x399px| Ang mga distrito at kapitbahayan ng Berlin]] [[Talaksan:The_12_Berlin_Bezirke.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/The_12_Berlin_Bezirke.jpg/220px-The_12_Berlin_Bezirke.jpg|thumb| Ang 12 Berlin Bezirke (mga distrito) - kasunod ng reporma sa distrito noong 2001]] Ang '''[[Berlin]]''' ay parehong lungsod at isa sa mga [[Länder ng Alemanya|federal na estado]] ng [[Alemanya]] ([[lungsod-estado]]). Mula noong 2001 administratibong reporma, ito ay binubuo ng labindalawang distrito ({{Lang-de|Bezirke}}, {{IPA-de|bəˈtsɪʁkə|pron}}), bawat isa ay may sariling administratibong katawan. Gayunpaman, hindi tulad ng mga munisipalidad at mga kondado ng ibang mga estado ng Aleman, ang mga distrito ng Berlin ay hindi mga teritoryal na korporasyon ng pampublikong batas (''Gebietskörperschaften'') na may mga nagsasariling kakayahan at ari-arian, ngunit simpleng mga ahensiyang administratibo ng estado at pamahalaang lungsod ng Berlin, ang Lungsod ng Berlin ay bumubuo ng isang solong munisipalidad (''Einheitsgemeinde'') mula noong [[Batas ng Kalakhang Berlin|Batas ng Kalakhang Berlin ng 1920]]. Kaya hindi maitutumbas ang mga ito sa mga boro ng US o UK sa tradisyonal na kahulugan ng termino. Ang bawat distrito ay nagtataglay ng kapulungan ng mga kinatawan ng distrito (''Bezirksverordnetenversammlung'') na direktang inihalal sa pamamagitan ng proporsyional na representasyon at isang administratibong katawan na tinatawag na lupon ng distrito (''Bezirksamt''). Ang lupon ng distrito, na binubuo mula noong Oktubre 2021 anim (hanggang sa limang) miyembro - isang alkalde ng distrito (''Bezirksbürgermeister'') bilang pinuno at limang (naunang apat) na konsehal ng distrito (''Bezirksstadträte'') - ay inihalal ng kapulungan ng mga kinatawan ng distrito, na proporsiyonal na sumasalamin sa komposisyon ng partido nito ayon sa popular na boto. Ang lupon ng distrito ang namamahala sa karamihan ng mga lokal na usaping pang-administratibo na direktang nauugnay sa mga lokal na mamamayan; gayunpaman, lahat ng mga desisyon nito ay maaaring bawiin anumang sandali ng Senado ng Berlin. Higit pa rito, ang mga distrito ay lubos na umaasa sa pananalapi sa mga donasyon ng estado, dahil hindi sila nagtataglay ng anumang kapangyarihan sa pagbubuwis o nagmamay-ari ng anumang ari-arian. Ang mga alkalde ng distrito ay bumubuo ng isang konseho ng mga alkalde (''Rat der Bürgermeister'', na pinamumunuan ng namamahalang alkalde ng lungsod), na nagpapayo sa Senado. == Kasaysayan == [[Talaksan:Berliner_Bezirke_vor_2001.png|link=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Berliner_Bezirke_vor_2001.png/220px-Berliner_Bezirke_vor_2001.png|left|thumb|Dalawampu't tatlong dating borough (1990–2000)]] Ang bawat borough ay binubuo ng ilang opisyal na kinikilalang mga subdistrito o kapitbahayan (''Ortsteile'' sa Aleman, minsan tinatawag na ''quarters'' sa Ingles). Ang eksaktong dami ng mga kapitbahayan na bumubuo ng isang boro ay malaki ang pagkakaiba-iba, mula sa dalawa ([[Friedrichshain-Kreuzberg]]) hanggang labinlima ([[Treptow-Köpenick]]). Ang mga kapitbahayan na ito ay karaniwang may makasaysayang pagkakakilanlan bilang mga dating independiyenteng lungsod, nayon, o munisipalidad sa kanayunan na pinagsama noong 1920 bilang bahagi ng [[Batas ng Kalakhang Berlin]], na bumubuo ng batayan para sa kasalukuyang lungsod at estado. Ang mga kapitbahayan ay walang sariling mga katawan ng pamahalaan ngunit kinikilala ng lungsod at ng mga borough para sa pagpaplano at pang-estadistikang layunin. Ang mga taga-Berlin ay kadalasang mas nakikilala ang kapitbahayan kung saan sila nakatira kaysa boro na namamahala sa kanila. Ang mga kapitbahayan ay higit pang nahahati sa mga estadistikong tract, na pangunahing ginagamit para sa pagpaplano at estadistikong layunin. Ang mga estadistikong tract ay halos tumutugma ngunit hindi eksakto sa mga kapitbahayan na kinikilala ng mga residente. == Mga boro == Isang administratibong reporma noong 2001 ang nagsanib sa lahat maliban sa tatlo sa mga kasalukuyang borough sa kasalukuyang 12 borough, gaya ng nakalista sa ibaba.<ref>{{in lang|de}} [http://www.statistik-berlin.de/berl/regional/bez_ort_stg2005.pdf Boroughs, Localities, and Statistical Tracts from Berlin's Statistical Office] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060127000653/http://www.statistik-berlin.de/berl/regional/bez_ort_stg2005.pdf|date=January 27, 2006}}</ref> Ang tatlong borough na hindi naapektuhan ay ang [[Spandau]], [[Reinickendorf]], at [[Neukölln]], dahil ang populasyon ng bawat isa ay lampas na sa 200,000. {| class="sortable wikitable" style="float:left;" ! class="sortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" |Boro ! class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | [[Talaan ng mga nasasakupan ng Bundestag|Nasasakupan ng Bundestag]] ! class="sortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | [[Populasyon]]<small>31 Marso 2010</small> ! class="sortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | [[Sukat|Sakop]] <small>sa km <sup>2</sup></small> ! class="sortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | [[Densidad ng populasyon|Densidad]]<small>bawat km <sup>2</sup></small> ! class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | Mapa |- | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Charlottenburg-Wilmersdorf]] | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Berlin-Charlottenburg-Wilmersdorf]] (hindi kasama ang [[Charlottenburg-Nord]] at ang kapitbahayan ng Kalowswerder) | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 319,628 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 64.72 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4,878 | rowspan="12" |[[Talaksan:Berlin,_administrative_divisions_(+districts_-boroughs_-pop)_-_de_-_colored.svg|alt=The 12 Bezirke of Berlin|400x400px|Ang 12 Bezirke ng Berlin]] |- | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Friedrichshain-Kreuzberg]] | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Berlin-Friedrichshain-Kreuzberg – Prenzlauer Berg East]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 268,225 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 20.16 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 13,187 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Lichtenberg]] | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Berlin-Lichtenberg (distritong elektoral)|Berlin-Lichtenberg]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 259,881 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 52.29 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4,952 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Marzahn-Hellersdorf]] | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Berlin-Marzahn-Hellersdorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 248,264 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 61.74 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4,046 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Mitte]] | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Berlin-Mitte (distritong elektoral)|Berlin-Mitte]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 332,919 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 39.47 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 8,272 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Neukölln]] | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Berlin-Neukölln (distritong elektoral)|Berlin-Neukölln]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 310,283 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 44.93 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6,804 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Pankow]] | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Berlin-Pankow (distritong elektoral)|Berlin-Pankow]] (hindi kasama ang [[Prenzlauer Berg]] sa silangan ng [[Prenzlauer Allee]]) | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 366,441 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 103.01 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,476 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Reinickendorf]] | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Berlin-Reinickendorf (distritong elektoral)|Berlin-Reinickendorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 240,454 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 89.46 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,712 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Spandau]] | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Berlin-Spandau – Charlottenburg North]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 223,962 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 91.91 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,441 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Steglitz-Zehlendorf]] | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Berlin-Steglitz-Zehlendorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 293,989 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 102.50 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,818 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Tempelhof-Schöneberg]] | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Berlin-Tempelhof-Schöneberg]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 335,060 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 53.09 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6,256 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Treptow-Köpenick]] | style="border-bottom:1px solid gray;" | [[Berlin-Treptow-Köpenick]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 241,335 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 168.42 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,406 |} {{-}} ==Pangangasiwa== Ang boro na pamahalaan ay bahagi ng dalawang yugto ng pangangasiwa ng [[lungsod-estado]] ng Berlin, kung saan ang [[Senado ng Berlin|Senado]] at ang mga kaakibat na ahensiya, institusyon, at mga munisipal na negosyo nito ay bumubuo sa unang yugto ng tinatawag na ''Hauptverwaltung'' (sentral na administrasyon). Sa pangalawang posisyon, tinatamasa ng mga boro ang isang partikular na antas ng awtonomiya—bagaman sa anumang paraan ay hindi maihahambing sa mga distrito ng ''[[Mga distritong rural ng Alemanya|Landkreise]]'' ng Alemanya o mga [[malayang lungsod]], o maging sa lokal na pamahalaan ng isang karaniwang [[Mga munisipalidad ng Alemanya|munisipalidad]] bilang isang legal na entidad, ayon sa Konstitusyon ng Berlin ang legal na katayuan ng lungsod bilang isang [[Länder ng Alemanya|estado ng Aleman]] mismo ay ang sa isang pinag-isang munisipalidad (''Einheitsgemeinde''). Limitado ang kapangyarihan ng mga pamahalaang boro at ang kanilang pagganap sa mga nakatalagang gawain ay napapailalim sa pangangasiwa ng regulasyon ng Senado. == Mga lokalidad == Noong 2012, ang labindalawang boro ay binubuo ng kabuuang 97 opisyal na kinikilalang lokalidad (''Ortsteile''). Halos lahat ng mga ito ay higit na nahahati sa [[:Kategorya:Mga Sona ng Berlin|ilang iba pang mga sona]] (tinukoy sa [[Wikang Aleman|Aleman]] bilang ''Ortslagen, Teile, Stadtviertel, Orte'' atbp.). Ang pinakamalaking ''Ortsteil'' ay [[Köpenick]] ({{Convert|34.9|km2}}), ang pinakamaliit ay [[Hansaviertel]] ({{Convert|53|ha}}). Ang pinakamaraming populasyon ay [[Neukölln (lokalidad)|Neukölln]] (154,127 naninirahan noong 2009), ang pinakamaliit na populasyon ay [[Malchow (Berlin)|Malchow]] (450 na naninirahan noong 2008).<ref>{{In lang|de}} [http://www.statistik-berlin-brandenburg.de/publikationen/Stat_Berichte/2008/SB_A1-5_h2-07_BEneu.pdf Statistics for Berliner ''Ortsteile'']</ref> Nawalan ng bisa ang mga eskudo de armas ng Lokalidad sa pagsasama sa Kalakhang Berlin/sa mga bagong distrito at sa gayon ay nawala sa opisyal na paggamit. Ang mga eskudo de armas na nakalista dito ay ang mga palatandaang ginamit sa kasaysayan. ; (01) [[Mitte]] {| class="sortable wikitable" style="float:left;" ! style="background:gold;" |Lokalidad ! style="background:#efefef;" | Lugar<br /><small>sa km <sup>2</sup></small> ! style="background:#efefef;" | Populasyon<br /><small>noong 2008</small> ! style="background:#efefef;" | Densidad<small><br /></small><small>mga naninirahan sa bawat km <sup>2</sup></small> ! class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | Mapa |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_Berlin-Mitte_borough_(1994).png|22x22px]] (0101) [[Mitte (lokalidad)|Mitte]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10.70 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 79,582 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 7,445 | rowspan="6" |[[Talaksan:Berlin_Mitte.svg|200x200px]] |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.svg|18x18px]] (0102) [[Moabit]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 7.72 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 69,425 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 8,993 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.svg|18x18px]] (0103) [[Hansaviertel]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 0.53 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5,889 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 11,111 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_tiergarten_1955.png|22x22px]] (0104) [[Tiergarten (Berlin)|Tiergarten]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5.17 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 12,486 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,415 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_wedding_1955.png|22x22px]] (0105) [[Wedding (Berlin)|Wedding]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 9.23 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 76,363 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 8,273 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.svg|18x18px]] (0106) [[Gesundbrunnen (Berlin)|Gesundbrunnen]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" |6.13 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 82,729 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 13,496 |} {{-}} ; (02) [[Friedrichshain-Kreuzberg]] {| class="sortable wikitable" style="float:left;" ! style="background:gold;" |Lokalidad ! style="background:#efefef;" | Lugar<br /><small>sa km <sup>2</sup></small> ! style="background:#efefef;" | Populasyon<br /><small>noong 2008</small> ! style="background:#efefef;" | Densidad<small><br /></small><small>mga naninirahan sa bawat km <sup>2</sup></small> ! class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | Mapa |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_friedrichshain_1991.png|21x21px]] (0201) [[Friedrichshain]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" |9.78 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 114,050 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 11,662 | rowspan="2" |[[Talaksan:Berlin_Friedrichshain-Kreuzberg.svg|200x200px]] |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_kreuzberg_1956.png|22x22px]] (0202) [[Kreuzberg]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10.40 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 147,227 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 14,184 |} {{-}} ; (03) [[Pankow]] {| class="sortable wikitable" style="float:left;" ! style="background:gold;" |Lokalidad ! style="background:#efefef;" | Lugar<br /><small>sa km <sup>2</sup></small> ! style="background:#efefef;" | Populasyon<br /><small>noong 2008</small> ! style="background:#efefef;" | Densidad<small><br /></small><small>mga naninirahan sa bawat km <sup>2</sup></small> ! class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | Mapa |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_prenzlauer_berg_1992.png|22x22px]] (0301) [[Prenzlauer Berg]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 11.00 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 142,319 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 12,991 | rowspan="13" |[[Talaksan:Berlin_Pankow.svg|229x229px]] |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_weissensee_1992.png|22x22px]] (0302) [[Weißensee (Berlin)|Weißensee]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 7.93 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 45,485 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5,736 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.svg|18x18px]] (0303) [[Blankenburg (Berlin)|Blankenburg]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6.03 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6,550 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,086 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.svg|18x18px]] (0304) [[Heinersdorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3.95 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6,580 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,666 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.svg|18x18px]] (0305) [[Karow (Berlin)|Karow]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6.65 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 18,258 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,746 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.svg|18x18px]] (0306) [[Stadtrandsiedlung Malchow]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" |5.68 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,166 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 205 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_pankow_1987.png|18x18px]] (0307) [[Pankow (lokalidad)|Pankow]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5.66 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 55,854 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 9,868 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.svg|18x18px]] (0308) [[Blankenfelde]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 13.40 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,917 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 144 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_buch_1987.png|19x19px]] (0309) [[Buch (Berlin)|Buch]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 18.20 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 13,188 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 727 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_buchholz_1987.png|18x18px]] (0310) [[Französisch Buchholz]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 12.00 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 18,766 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,560 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_niederschoenhausen_1987.png|18x18px]] (0311) [[Niederschönhausen]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6.49 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 26,903 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4,145 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_rosenthal_1987.png|18x18px]] (0312) [[Rosenthal (Berlin)|Rosenthal]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4.90 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 8,933 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,823 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.svg|18x18px]] (0313) [[Wilhelmsruh]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1.37 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 7,216 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5,267 |} {{-}} ; (04) [[Charlottenburg-Wilmersdorf]] {| class="sortable wikitable" style="float:left;" ! style="background:gold;" |Lokalidad ! style="background:#efefef;" | Lugar<br /><small>sa km <sup>2</sup></small> ! style="background:#efefef;" | Populasyon<br /><small>noong 2008</small> ! style="background:#efefef;" | Densidad<small><br /></small><small>mga naninirahan sa bawat km <sup>2</sup></small> ! class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | Mapa |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_charlottenburg_1957.png|22x22px]] (0401) [[Charlottenburg]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10.60 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 118,704 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 11,198 | rowspan="7" |[[Talaksan:Berlin_Charlottenburg-Wilmersdorf.svg|200x200px]] |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_wilmersdorf_1955.png|22x22px]] (0402) [[Wilmersdorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 7.16 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 92,815 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 12,963 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0403) [[Schmargendorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3.59 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 19,750 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5,501 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0404) [[Grunewald (lokalidad)|Grunewald]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 22.30 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10,014 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 448 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0405) [[Westend (Berlin)|Westend]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 13.50 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 37,883 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,800 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0406) [[Charlottenburg-Nord]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" |6.20 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 17,327 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,795 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0407) [[Halensee]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1.27 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 13,966 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10,997 |} {{-}} ; (05) [[Spandau]] {| class="sortable wikitable" style="float:left;" ! style="background:gold;" |Lokalidad ! style="background:#efefef;" | Lugar<br /><small>sa km <sup>2</sup></small> ! style="background:#efefef;" | Populasyon<br /><small>noong 2008</small> ! style="background:#efefef;" | Densidad<small><br /></small><small>mga naninirahan sa bawat km <sup>2</sup></small> ! class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | Mapa |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0501) [[Spandau (lokalidad)|Spandau]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 8.03 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 33,433 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4,164 | rowspan="9" |[[Talaksan:Berlin_Spandau.svg|alt=District map of Spandau|200x200px|Mapa ng distrito ng Spandau]] |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0502) [[Haselhorst]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4.73 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 13,668 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,891 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0503) [[Siemensstadt]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5.66 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 11,388 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,012 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0504) [[Staaken]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10.90 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 41,470 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,810 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0505) [[Gatow]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10.10 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,908 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 386 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0506) [[Kladow]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 14.80 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 13,628 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 922 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0507) [[Hakenfelde]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 20.40 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 26,337 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,292 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0508) [[Falkenhagener Feld]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" |6.88 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 34,778 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5,056 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0509) [[Wilhelmstadt]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10.40 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 37,080 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,558 |} {{-}} ; (06) [[Steglitz-Zehlendorf]] {| class="sortable wikitable" style="float:left;" ! style="background:gold;" |Lokalidad ! style="background:#efefef;" | Lugar <small>sa km <sup>2</sup></small> ! style="background:#efefef;" | Populasyon <small>noong 2008</small> ! style="background:#efefef;" | Densidad <small>mga naninirahan sa bawat km <sup>2</sup></small> ! class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | Mapa |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:DEU District Steglitz COA.svg|22x22px]] (0601) [[Steglitz]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6.79 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 70,555 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10,391 | rowspan="8" |[[Talaksan:Berlin_Steglitz-Zehlendorf.svg|200x200px]] |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:DEU_Berlin-Lichterfelde_COA.jpg|16x16px]] (0602) [[Lichterfelde (Berlin)|Lichterfelde]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" |18.20 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 78,338 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4,300 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coa_Germany_Town_Berlin-Lankwitz.svg|17x17px]] (0603) [[Lankwitz]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6.99 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 40,385 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5,778 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_zehlendorf_1956.png|22x22px]] (0604) [[Zehlendorf (Berlin)|Zehlendorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 18.80 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 57,902 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,075 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0605) [[Dahlem (Berlin)|Dahlem]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 8.36 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 14,966 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,784 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0606) [[Nikolassee]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 19.61 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 15,899 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 811 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0607) [[Wannsee]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 23.68 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 9,044 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 382 |- |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0608) [[Schlachtensee (lokalidad)|Schlachtensee]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4.05 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10,573 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,611 |} {{-}} ; (07) [[Tempelhof-Schöneberg]] {| class="sortable wikitable" style="float:left;" ! style="background:gold;" |Lokalidad ! style="background:#efefef;" | Lugar <small>sa km <sup>2</sup></small> ! style="background:#efefef;" | Populasyon <small>noong 2008</small> ! style="background:#efefef;" | Densidad <small>mga naninirahan sa bawat km <sup>2</sup></small> ! class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | Mapa |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_schoeneberg_1956.png|22x22px]] (0701) [[Schöneberg]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" |10.60 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 116,743 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 11,003 | rowspan="6" |[[Talaksan:Berlin_Tempelhof-Schöneberg.svg|alt=District map of Tempelhof-Schöneberg|236x236px|Mapa ng distrito ng Tempelhof-Schöneberg]] |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0702) [[Friedenau]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1.65 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 26,736 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 16,204 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_tempelhof_1957.png|22x22px]] (0703) [[Tempelhof]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 12.20 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 54,382 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4,458 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0704) [[Mariendorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 9.38 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 48,882 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5,211 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0705) [[Marienfelde]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 9.15 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 30,151 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,295 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0706) [[Lichtenrade]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10.10 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 49,451 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4,896 |} {{-}} ; (08) [[Neukölln]] {| class="sortable wikitable" style="float:left;" ! style="background:gold;" |Lokalidad ! style="background:#efefef;" | Lugar <small>sa km <sup>2</sup></small> ! style="background:#efefef;" | Populasyon <small>noong 2008</small> ! style="background:#efefef;" | Densidad <small>mga naninirahan sa bawat km <sup>2</sup></small> ! class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | Mapa |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0801) [[Neukölln (lokalidad)|Neukölln]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 11.70 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 154,127 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 13,173 | rowspan="5" |[[Talaksan:Berlin_Neukölln.svg|alt=District map of Neukölln|200x200px|Mapa ng distrito ng Neukölln]] |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0802) [[Britz]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 12.40 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 38,334 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,091 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0803) [[Buckow (Berlin)|Buckow]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6.35 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 38,018 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5,987 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0804) [[Rudow]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 11.80 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 41,040 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,478 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0805) [[Gropiusstadt]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" |2.66 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 35,844 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 13,475 |} {{-}} ; (09) [[Treptow-Köpenick]] {| class="sortable wikitable" style="float:left;" ! style="background:gold;" |Lokalidad ! style="background:#efefef;" | Lugar <small>sa km <sup>2</sup></small> ! style="background:#efefef;" | Populasyon <small>noong 2008</small> ! style="background:#efefef;" | Densidad <small>mga naninirahan sa bawat km <sup>2</sup></small> ! class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | Mapa |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_treptow_1992.png|22x22px]] (0901) [[Alt-Treptow]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2.31 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10,426 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4,513 | rowspan="15" |[[Talaksan:Berlin_Treptow-Köpenick.svg|alt=District map of Treptow-Köpenick|199x199px|Mapa ng distrito ng Treptow-Köpenick]] |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0902) [[Plänterwald]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3.01 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10,618 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,528 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0903) [[Baumschulenweg]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4.82 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 16,780 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,481 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_johannisthal_1987.png|18x18px]] (0904) [[Johannisthal (Berlin)|Johannisthal]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6.54 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 17,650 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,699 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0905) [[Niederschöneweide]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" |3.49 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10,043 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,878 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0906) [[Altglienicke]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 7.89 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 26,101 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,308 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0907) [[Adlershof]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6.11 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 15,112 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,473 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0908) [[Bohnsdorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6.52 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10,751 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,649 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_oberschoeneweide_1987.png|18x18px]] (0909) [[Oberschöneweide]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6.18 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 17,094 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,766 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_koepenick_1992.png|22x22px]] (0910) [[Köpenick]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 34.90 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 59,201 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,695 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_friedrichshagen_1987.png|18x18px]] (0911) [[Friedrichshagen]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 14.00 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 17,285 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,233 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_rahnsdorf_1987.png|19x19px]] (0912) [[Rahnsdorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 21.50 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 8,891 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 414 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (0913) [[Grünau (Berlin)|Grünau]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 9.13 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5,482 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 600 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Wappen_Müggelheim_(Berlin).png|19x19px]] (0914) [[Müggelheim]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 22.20 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6,350 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 286 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_schmoeckwitz_1987.png|18x18px]] (0915) [[Schmöckwitz]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 17.10 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4,117 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 240 |} {{-}} ; (10) [[Marzahn-Hellersdorf]] {| class="sortable wikitable" style="float:left;" ! style="background:gold;" |Lokalidad ! style="background:#efefef;" | Lugar <small>sa km <sup>2</sup></small> ! style="background:#efefef;" | Populasyon <small>noong 2008</small> ! style="background:#efefef;" | Densidad <small>mga naninirahan sa bawat km <sup>2</sup></small> ! class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | Mapa |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_marzahn_1992.png|22x22px]] (1001) [[Marzahn]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 19.50 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 102,398 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5,240 | rowspan="5" |[[Talaksan:Berlin_Marzahn-Hellersdorf.svg|alt=District map of Marzahn-Hellersdorf|200x200px|Mapa ng distrito ng Marzahn-Hellersdorf]] |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1002) [[Biesdorf (Berlin)|Biesdorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 12.40 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 24,543 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,973 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1003) [[Kaulsdorf (Berlin)|Kaulsdorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 8.81 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 18,732 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,126 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_mahlsdorf_1987.png|19x19px]] (1004) [[Mahlsdorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 12.90 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 26,852 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,075 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_hellersdorf_1992.png|22x22px]] (1005) [[Hellersdorf]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" |8.10 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 72,602 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 8,963 |} {{-}} ; (11) [[Lichtenberg]] {| class="sortable wikitable" style="float:left;" ! style="background:gold;" |Lokalidad ! style="background:#efefef;" | Lugar <small>sa km <sup>2</sup></small> ! style="background:#efefef;" | Populasyon <small>noong 2008</small> ! style="background:#efefef;" | Densidad <small>mga naninirahan sa bawat km <sup>2</sup></small> ! class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | Mapa |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_friedrichsfelde_1987.png|19x19px]] (1101) [[Friedrichsfelde]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5.55 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 50,010 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 9,011 | rowspan="10" |[[Talaksan:Berlin_Lichtenberg.svg|alt=District map of Lichtenberg|200x200px|Mapa ng distrito ng Lichtenberg]] |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1102) [[Karlshorst]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6.60 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 21,329 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,232 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_lichtenberg_1987.png|18x18px]] (1103) [[Lichtenberg (lokalidad)|Lichtenberg]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 7.22 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 32,295 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4,473 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1104) [[Falkenberg (Berlin)|Falkenberg]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3.06 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,164 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 380 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1106) [[Malchow (Berlin)|Malchow]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1.54 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 450 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 292 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1107) [[Wartenberg (Berlin)|Wartenberg]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6.92 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,433 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 352 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1109) [[Neu-Hohenschönhausen]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" |5.16 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 53,698 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10,407 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_hohenschoenhausen.png|22x22px]] (1110) [[Alt-Hohenschönhausen]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 9.33 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 41,780 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4,478 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1111) [[Fennpfuhl]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2.12 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 30,932 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 14,591 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1112) [[Rummelsburg]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4.52 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 17,567 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,887 |} {{Clear}}{{-}} * Ang mga kodigo 1105 at 1108 (ito sa dating lokalidad ng Hohenschönhausen) ay hindi itinalaga ; (12) [[Reinickendorf]] {| class="sortable wikitable" style="float:left;" ! style="background:gold;" |Lokalidad ! style="background:#efefef;" | Lugar <small>sa km <sup>2</sup></small> ! style="background:#efefef;" | Populasyon <small>noong 2008</small> ! style="background:#efefef;" | Densidad <small>mga naninirahan sa bawat km <sup>2</sup></small> ! class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;" | Mapa |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1201) [[Reinickendorf (lokalidad)|Reinickendorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10.50 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 72,859 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6,939 | rowspan="11" |[[Talaksan:Berlin_Reinickendorf.svg|alt=District map of Reinickendorf|199x199px|Mapa ng distrito ng Reinickendorf]] |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1202) [[Tegel]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 33.70 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 33,417 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 992 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1203) [[Konradshöhe]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2.20 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5,997 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,726 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1204) [[Heiligensee]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10.70 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 17,641 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 1,649 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Wappen-frohnau.jpg|20x20px]] (1205) [[Frohnau]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 7.80 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 17,025 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,183 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:WappenvoHermsdorf.jpg|18x18px]] (1206) [[Hermsdorf (Berlin)|Hermsdorf]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6.10 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 16,503 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2,705 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1207) [[Waidmannslust]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 2.30 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 10,022 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4,357 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1208) [[Lübars]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5.00 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 4,915 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 983 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_wittenau_1905.svg|17x17px]] (1209) [[Wittenau]] | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 5.87 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 22,696 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,866 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Sin_escudo.png|17x17px]] (1210) [[Märkisches Viertel]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" |3.20 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 35,206 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 11,002 |- | style="border-bottom:1px solid gray;" |[[Talaksan:Coat_of_arms_de-be_Borsigwalde.jpg|19x19px]] (1211) [[Borsigwalde]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" |2.03 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 6,432 | style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;" | 3,168 |} {{-}} == Tingnan din == {{Portada|Germany|European Union}} * [[Politika ng Berlin]] * [[Kapulisan ng Berlin]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * Media related to Boroughs of Berlin at Wikimedia Commons * Media related to Localities of Berlin at Wikimedia Commons {{Mga Borough ng Berlin}}{{Boroughs of Berlin (1920-2001)}}{{Berlin}} [[Kategorya:Mga Distrito ng Berlin]] ko1fpwm6trsgjntxhh3f8h1cpio0ri0 Miss World 2022 0 318620 1962575 1961500 2022-08-13T01:42:22Z Allyriana000 119761 wikitext text/x-wiki {{Infobox beauty pageant|date=|withdrawals={{Hlist|}}|returns={{Hlist|[[Australya]]|[[Dinamarka]]|[[Guyana]]|[[Kroasya]]|[[Libano]]|[[Liberya]]|[[Rusya]]|[[Sambia]]}}|before=[[Miss World 2021|2021]]|next=}} Ang '''Miss World 2022''' ay ang ika-71 na edisyon ng [[Miss World]]. Pagkatapos ng kompetisyon, kokoronahan ni Karolina Bielawska ng [[Polonya]] ang kanyang kahalili. == Mga Kalahok == Noong ika-12 ng Agosto 2022, 46 na mga kalahok ang kumpirmado: {| class="sortable wikitable" style="font-size:95%" !Bansa/Teritoryo !Kandidata !Edad !Bayan |- |'''{{flagicon|ALB}} [[Albanya]]''' |Angela Tanuzi<ref>{{Cite web |date=15 Hunyo 2022 |title=Angela Tanuzi wins Miss World Albania 2022 crown |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-world/angela-tanuzi-wins-miss-world-albania-2022-crown/articleshow/92225738.cms |access-date=2 Agosto 2022 |website=The Times of India |language=en}}</ref> |19 |Kruje |- |{{Flagicon|AUS}} '''[[Australia|Australya]]''' |Kristen Wright<ref>{{Cite web |date=28 Hulyo 2022 |title=Kristen is on top of the world |url=https://www.morningtonpeninsulamagazine.com.au/kristen-is-on-top-of-the-world/ |access-date=2 Agosto 2022 |website=Mornington Peninsula Magazine |language=en-US}}</ref> |23 |[[Melbourne]] |- |'''{{flagicon|CIV}} [[Côte d'Ivoire|Baybaying Garing]]''' |Marlène-Kany Kouassi<ref>{{Cite web |last=S. |first=Nery |date=8 Hulyo 2022 |title=Qui est Marlène Kouassi, nouvelle Miss Côte d’Ivoire 2022 (Photos) |url=https://news365.fr/index.php/2022/07/08/mode-qui-est-marlene-kouassi-nouvelle-miss-cote-divoire-2022-photos/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=News365.fr |language=fr-FR}}</ref> |23 |Aboisso |- |'''{{flagicon|VEN}} [[Venezuela|Beneswela]]''' |Ariagny Daboín<ref>{{Cite web |last=D. |first=Fabrizio S. |date=29 Oktubre 2021 |title=Ariagny Daboin: ¿Quién es la nueva Miss Venezuela Mundo? |url=https://eldiario.com/2021/10/28/ariagny-daboin-miss-venezuela-mundo/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=El Diario de Caracas |language=es}}</ref> |25 |Maracay |- |'''{{flagicon|VIE}} [[Vietnam|Biyetnam]]''' |Huỳnh Nguyễn Mai Phương |23 |Đồng Nai |- |'''{{flagicon|BRA}} [[Brazil|Brasil]]''' |Letícia Frota<ref>{{Cite web |date=4 Agosto 2022 |title=Miss Brasil Mundo 2022: Amazonas vence primeira coroa do estado no concurso |url=https://f5.folha.uol.com.br/colunistas/de-faixa-a-coroa/2022/08/miss-brasil-mundo-2022-amazonas-vence-primeira-coroa-do-estado-no-concurso.shtml |access-date=5 Agosto 2022 |website=Folha de S.Paulo |language=pt-BR}}</ref> |20 |[[Manaus]] |- |'''{{flagicon|BOL}} [[Bulibya]]''' |Fernanda Rivero<ref>{{Cite web |date=28 Agosto 2021 |title=Nahemi Uequin de Santa Cruz es la Miss Bolivia 2021 |url=https://correodelsur.com/cultura/20210828_nahemi-uequin-de-santa-cruz-es-la-miss-bolivia-2021.html |access-date=3 Agosto 2022 |website=Correo del Sur |language=es}}</ref> |20 |Santa Cruz |- |'''{{flagicon|ECU}} [[Ecuador|Ekwador]]''' |Annie Zámbrano<ref>{{Cite web |date=1 Mayo 2022 |title=Concurso Nacional de la Belleza escogió a las soberanas que representarán a Ecuador este 2022 en Miss Mundo y Miss Supranational |url=https://www.eluniverso.com/entretenimiento/gente/concurso-nacional-de-la-belleza-escogio-a-las-soberanas-que-representaran-a-ecuador-este-2022-en-miss-mundo-y-miss-supranational-nota/ |access-date=3 Agosto 2022 |website=El Universo |language=es}}</ref> |22 |Salinas |- |{{flagicon|SCO}} '''[[Scotland|Eskosya]]''' |Lucy Thomson |23 |[[Edinburgh]] |- |'''{{flagicon|SVK}} [[Slovakia|Eslobakya]]''' |Sophia Hrivnakova<ref>{{Cite web |title=Titul Miss Slovensko získala Sophia Hrivňáková. Spoznaj najkrajšiu Slovenku roka 2021 |url=https://refresher.sk/101709-Titul-Miss-Slovensko-ziskala-Sophia-Hrivnakova-Spoznaj-najkrajsiu-Slovenku-roka-2021 |website=Refresher.sk |language=sk}}</ref> |22 |Banska Stiavnica |- |'''{{flagicon|SPA}} [[Espanya]]''' |Paula Perez<ref>{{Cite web |date=18 June 2022 |title=Paula Pérez, representante de Castellón, coronada Miss World Spain 2022 |url=https://www.semana.es/corazon/paula-perez-representante-castellon-coronada-miss-world-spain-2022-20220619-002510253/}}</ref> |26 |Castellón |- |{{flagicon|WAL}} '''[[Wales|Gales]]''' |Darcey Corria<ref>{{Cite web |title=Congratulations Darcey Corria-the first woman of colour to be crowned Miss Wales! |url=https://www.instagram.com/p/CdUA2UXsGKV/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=Instagram}}</ref> |21 |Barry |- |{{flagicon|Guadeloupe|local}} '''[[Guadalupe (Pransya)|Guadelupe]]''' |Judith Brumant-Lachoua<ref>{{Cite web |title=La Guadeloupéenne Judith Lachoua, candidate au concours Miss World |url=https://www.rci.fm/guadeloupe/infos/People/La-Guadeloupeenne-Judith-Lachoua-candidate-au-concours-Miss-World}}</ref> |23 |Basse-Terre |- |{{flagicon|NIR}} '''[[Hilagang Irlanda]]''' |Daria Gapska<ref>{{Cite web |date=24 May 2022 |title=Miss Northern Ireland 2022: Daria Gapska crowned with title |url=https://www.belfastlive.co.uk/whats-on/be/miss-northern-ireland-2022-daria-24042770}}</ref> |20 |[[Belfast]] |- |'''{{flagicon|HON|variant=1949}} [[Honduras]]''' |Yelsin Almendarez<ref>{{Cite web |title=Yelsin Almendarez, de Danlí, gana la corona del Miss Honduras Mundo 2022 |url=https://www.laprensa.hn/amp/sociales/yelsin-almendarez-de-danli-gana-la-corona-del-miss-honduras-mundo-2022-XL6094404 |website=laprensa.hn}}</ref> |23 |Danli |- |'''{{flagicon|IND}} [[Indiya]]''' |Sini Sadanand Shetty<ref>{{Cite web |date=4 July 2022 |title=All you need to know about Miss India 2022 Sini Shetty |url=https://www.etvbharat.com/english/national/gallery/models/all-you-need-to-know-about-miss-india-2022-sini-shetty/na20220704094505163163612 |publisher=ETV Bharat |language=en}}</ref> |21 |[[Karnataka]] |- |{{flagicon|Iraq}} '''[[Iraq|Irak]]''' |Balsam Hussein<ref>{{Cite web |last=الرشيد |first=قناة |title=شاهد بالفيديو.. لحظة تتويج ملكة جمال العراق لعام 2022 "بلسم حسين" من بغداد الكرخ |url=https://www.youtube.com/watch?v=n5WqqkmV2ow |access-date=2022-07-28 |website=اخبار العراق الآن |language=ar}}</ref> |19 |[[Baghdad]] |- |'''{{flagicon|ITA}} [[Italya]]''' |Rebecca Arnone<ref>{{Cite web |title=Miss Mondo Italia 2022 è la torinese Rebecca Arnone |url=https://www.lastampa.it/spettacoli/showbiz/2022/06/19/news/miss_mondo_italia_2022_e_la_torinese_rebecca_arnone-5420886/amp/}}</ref> |20 |[[Lungsod ng Turin|Turin]] |- |'''{{flagicon|KHM}} [[Cambodia|Kambodya]]''' |Sovattey Sary<ref>{{Cite web |date=2021-10-15 |title=មើលសម្រស់និងឣាជីព ម្ចាស់មកុដ Miss World កម្ពុជា ឆ្នាំនេះ |url=https://www.khmerload.com/article/165567 |website=khmerload.com |language=km, vi}}</ref> |24 |Kratie |- |'''{{flagicon|CMR}} [[Cameroon|Kamerún]]''' |Julia Samantha Edima<ref>{{Cite web |title=Miss World Cameroon 2022 launches her Beauty with a Purpose project |url=https://www.missworld.com/#/news/2320 |website=missworld.com}}</ref> |26 |Ebolowa |- |'''{{flagicon|CAN}} [[Canada|Kanada]]''' |Jaime Vandenberg<ref>{{Cite web |last=Alejandra Pulido-Guzman |date=2021-10-12 |title=City woman wins Miss World Canada crown |url=https://lethbridgeherald.com/news/lethbridge-news/2021/10/12/city-woman-wins-miss-world-canada-crown/ |access-date=2022-04-04 |language=en}}</ref> |25 |[[Lethbridge, Alberta|Lethbridge]] |- |'''{{flagicon|CRI}} [[Costa Rica|Kosta Rika]]''' |Krisly Salas<ref>{{Cite web |date=24 February 2022 |title=Krisly Salas chosen as Miss World Costa Rica |url=https://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-world/krisly-salas-chosen-as-miss-world-costa-rica-2022/articleshow/89798929.cms?picid=89799011}}</ref> |24 |Alajuela |- |{{Flagicon|LBN}} '''[[Lebanon|Libano]]''' |Yasmina Zaytoun<ref>{{Cite web |title=Miss Lebanon 2022 |url=https://www.instagram.com/p/CgaKjagtOtA/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref> |19 |Kfarchouba |- |{{Flagicon|LBR}} '''[[Liberia|Liberya]]''' |Veralyn Vonleh<ref>{{Cite web |date= |title=MISS LIBERIA(WORLD) 2022 đ&#x;‡ąđ&#x;‡ˇ's (@veralynvonleh) profile on Instagram • 19 posts |url=https://www.instagram.com/veralynvonleh/ |access-date=2022-08-02 |publisher=Instagram.com}}</ref> |20 |[[Monrovia]] |- |{{flagicon|LUX}} '''[[Luxembourg|Luksemburgo]]''' |Léa Sevenig<ref>{{Cite web |title=Léa Sevenig, Jack Martins Braz Elected Miss & Mister Luxembourg 2021 |url=http://www.chronicle.lu/category/awards/37195-lea-sevenig-jack-martins-braz-elected-miss-mister-luxembourg-2021 |website=Chronicle.lu}}</ref> |22 |[[Lungsod ng Luksemburgo]] |- |{{flagicon|MAD}} '''[[Madagascar|Madagaskar]]''' |Antsaly Rajoelina<ref>{{Cite news |date=19 April 2022 |title=CONCOURS DE BEAUTE – Antsaly Ny Aina Rajoelina, Miss Analamanga, couronnée Miss Madagascar 2022 |publisher=2424.mg |url=https://2424.mg/concours-de-beaute-antsaly-ny-aina-rajoelina-miss-analamanga-couronnee-miss-madagascar-2022/ |access-date=30 June 2022}}</ref> |23 |Analamanga |- |'''{{flagicon|MLT}} [[Malta]]''' |Natalia Galea<ref>{{Cite web |date=9 June 2022 |title=Natalia Galea tirbaħ Miss World Malta |url=https://newsbook.com.mt/natalia-galea-tirbah-miss-world-malta/}}</ref> |23 |[[Valletta]] |- |'''{{flagicon|MRI}} [[Mauritius|Mawrisyo]]''' |Liza Gundowry<ref>{{Cite web |title=Liza Gundowry élue Miss Mauritius 2022 |url=http://defimedia.info/liza-gundowry-elue-miss-mauritius-2022 |website=defimedia.info}}</ref> |24 |[[Port Louis]] |- |'''{{flagicon|NAM}} [[Namibia|Namibya]]''' |Cassia Sharpley |21 |[[Windhoek]] |- |'''{{NPL}}''' |Priyanka Rani Joshi<ref>{{Cite web |title=Priyanka Rani Joshi crowned Miss Nepal 2022 |url=https://english.khabarhub.com/2022/18/258281/}}</ref> |24 |[[Katmandu|Kathmandu]] |- |'''{{flagicon|NIC}} [[Nicaragua|Nikaragwa]]''' |Mariela Cerros<ref>{{Cite web |title=Segoviana Mariela Cerros es Miss Mundo Nicaragua |url=http://www.radioabcstereo.com/nota/19519_segoviana-mariela-cerros-es-miss-mundo-nicaragua |website=Radio ABC Stereo Estelí-Nicaragua |language=es}}</ref> |22 |Ocotal |- |'''{{flagicon|PAN}} [[Panama]]''' |Kathleen Coffre<ref>{{Cite web |title=Kathleen Pérez Coffre, coronada Miss Mundo Panamá 2022 |url=https://www.telemetro.com/famosos/entretenimiento/kathleen-perez-coffre-coronada-miss-mundo-panama-2022-n5698198 |website=telemetro}}</ref> |22 |[[Lungsod ng Panama]] |- |'''{{flagicon|PHI}} [[Pilipinas]]''' |Gwendolyne Fourniol<ref>{{Cite news |last=Pasajol |first=Anne |last2=Adina |first2=Armin |date=2022-06-06 |title=Miss World Philippines 2022 is Gwendolyne Fourniol of Negros Occidental |work=[[Philippine Daily Inquirer]] |url=https://entertainment.inquirer.net/451750/miss-world-philippines-2022-is-gwendolyne-fourniol-of-negros-occidental |access-date=2022-06-05}}</ref> |22 |[[Himamaylan]] |- |'''{{flagicon|POL}} [[Polonya]]''' |Natalia Gryglewska<ref>{{Cite web |last=Anna Pawelczyk |date=2021-03-08 |title=Finał Miss Polonia 2020: poznaliśmy najpiękniejszą Polkę. Kim jest Natalia Gryglewska? |url=https://plejada.pl/newsy/natalia-gryglewska-zostala-miss-polonia-2020-kim-jest-najpiekniejsza-polka/04r2bg7.amp |website=Plejada.pl |language=pl}}</ref> |23 |Częstochowa |- |'''{{flagicon|PUR}} [[Puerto Rico|Porto Riko]]''' |Elena Rivera<ref>{{Cite web |date=July 2022 |title=La representante de Toa Baja se corona como la nueva Miss Mundo de Puerto Rico 2022 |url=https://www.elnuevodia.com/entretenimiento/farandula/notas/la-representante-de-toa-baja-se-corona-como-la-nueva-miss-mundo-de-puerto-rico-2022/}}</ref> |18 |Toa Baja |- |'''{{flagicon|CZE}} [[Republikang Tseko]]''' |Krystyna Pyszková<ref>{{Cite web |date=7 May 2022 |title=Miss Czech Republic 2022 je třiadvacetiletá studentka Krystyna Pyszková |url=https://www.idnes.cz/zpravy/revue/modelky/miss-czech-republic-2022-vitezka-makarenko-krystyna-pyszkova.A220505_131649_missamodelky_sub}}</ref> |23 |Třinec |- |{{Flagicon|RUS}} '''[[Rusya]]''' |Anna Linnikova |22 |[[Orenburg]] |- |{{flagicon|RWA}} '''[[Rwanda]]''' |Muheto Nshuti Divine<ref>{{Cite web |date=20 March 2022 |title=Divine Muheto crowned Miss Rwanda 2022 |url=https://www.newtimes.co.rw/entertainment/divine-muheto-crowned-miss-rwanda-2022}}</ref> |19 |Kibuye |- |{{Flagicon|ZMB}} '''[[Zambia|Sambia]]''' |Natasha-Joan Mapulanga<ref>{{Cite web |date=17 June 2022 |title=Miss Zambia 2022 |url=https://www.instagram.com/p/Ce6P8vLon-O/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref> |25 |[[Lusaka]] |- |{{flagicon|SEN}} '''[[Senegal|Sénegal]]''' |Fatou L'eau<ref>{{Cite web |date=24 June 2022 |title=Miss Senegal 2021: Fatou L'eau |url=https://www.instagram.com/p/CfKXD-HDwpw/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref> |21 |[[Dakar]] |- |{{flagicon|SRB}} '''[[Serbia|Serbiya]]''' |Anja Radić<ref>{{Cite web |date=28 January 2022 |title=Miss Srbije 2021: Anja Radić |url=https://zajecarskahronika.rs/miss-srbije-2021-anja-radic/}}</ref> |20 |[[Belgrado|Beograd]] |- |'''{{flagicon|TZA}} [[Tanzania|Tansaniya]]''' |Halima Kopwe<ref>{{Cite web |title=Halima Kopwe aibuka Miss Tanzania 2022 |url=https://www.diramakini.co.tz/2022/05/halima-kopwe-aibuka-miss-tanzania-2022.html}}</ref> |23 |Mtwara |- |'''{{flagicon|KOR}} [[Timog Korea]]''' |Jin-hee Park<ref>{{Cite web |date=19 April 2022 |title=2023년 미스월드·미스유니버스 한국 대표 선발 국내 대회의 건 |url=http://missworldkorea.com/new/data/editor/2204/020e762bb839e647c3ed3b767de7b2f4_1650359133_96.jpg |access-date=2022-04-19 |website=missworldkorea.com |language=ko}}</ref><ref>{{Cite web |date=30 October 2021 |title=미스월드 세계 대회와 미스유니버스 세계 대회에 한국 대표로 출전 |url=http://missworldkorea.com/new/bbs/board.php?bo_table=notice&wr_id=45 |access-date=2021-10-30 |website=missworldkorea.com |language=ko}}</ref> |20 |[[Seoul]] |- |'''{{flagicon|CHN}} [[Tsina]]''' |Ruan Yue<ref>{{Cite web |title=Wearing a dress with elements of the Miao ethnic group, this young lady won the championship of the "Miss World" China Division |url=https://inf.news/en/fashion/06df4ad92ab501123e2a16a1233e2388.html}}</ref> |25 |[[Hubei]] |- |{{flagicon|TUN}} '''[[Tunisya]]''' |Rahma Sellimi<ref>{{Cite web |date=20 February 2022 |title=La Capbonaise Nesrine Haffar sacrée Miss Tunisie 2021 |url=https://www.letemps.news/2022/02/20/la-capbonaise-nesrine-haffar-sacree-miss-tunisie-2021/}}</ref> |23 |Zaghouan |- |'''{{flagicon|URY}} [[Uruguay|Urugway]]''' |Tatiana Luna<ref>{{Cite web |title=Coronada Miss Uruguay Mundo 2022 |url=https://mybeautyqueens.com/news/home/missworld/coronada-miss-uruguay-mundo-2022-r953/}}</ref> |22 |[[Montevideo]] |} == Mga paparating na kompetisyong pambansa == {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%;" !Bansa/Teritoryo !Petsa |- |'''{{flagicon|NOR}} [[Noruwega]]''' |ika-13 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |date=2022-03-03 |title=Semifinalister Miss Norway 2022 |url=https://www.missnorway.org/blogg/missublogg/entry/semifinalister-miss-norway-2022.html |access-date=2022-03-23 |website=missnorway,org |language=no}}</ref> |- |'''{{flagicon|ZAF}} [[South Africa|Timog Aprika]]''' |ika-13 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss South Africa on instagram: From the coast to South Africa's capital city |url=https://www.instagram.com/tv/CeleE98MVDi/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref> |- |{{Flagicon|EST}} '''[[Estonia|Estonya]]''' |ika-14 ng Agosto 2022 |- |{{flagicon|GHA}} '''[[Ghana|Gana]]''' |ika-14 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss Ghana 2022 |url=https://www.instagram.com/p/CgNYKBQv0GK/?utm_source=ig_web_copy_link=}}</ref> |- |'''{{flagicon|COL}} [[Colombia|Kolombiya]]''' |ika-20 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |date=9 July 2022 |title=Las reinas de visita en el Palacio Tayrona |url=https://www.hoydiariodelmagdalena.com.co/archivos/689588/las-reinas-de-visita-en-el-palacio-tayrona/}}</ref> |- |'''{{flagicon|IRL}} [[Republika ng Irlanda|Irlanda]]''' |ika-20 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |date=15 April 2022 |title=Reigning Miss Ireland launches search to find her successor |url=https://extra.ie/2022/04/15/entertainment/reigning-miss-ireland-pamela-uba-successor}}</ref> |- |{{Flagicon|Guyana}} '''[[Guyana]]''' |ika-21 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |date=13 May 2022 |title=Over $5.5M up for grabs in the Miss World Guyana 2022 Pageant |url=https://guyanachronicle.com/2022/05/13/over-5-5m-up-for-grabs-in-the-miss-world-guyana-2022-pageant/}}</ref> |- |{{flagicon|SOM}} '''[[Somalia|Somalya]]''' |ika-26 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Somalia confirm August 26 2022 |url=https://www.instagram.com/p/Cd-T--TMnzC/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=instagram}}</ref> |- |'''{{flagicon|MYS}} [[Malaysia]]''' |ika-27 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Malaysia 2022 grand coronation night |url=https://www.instagram.com/p/Ce3tEWkPvxD/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=instagram}}</ref> |- |'''{{flagicon|PRY}} [[Paraguay|Paragway]]''' |ika-27 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Ariela Machado y Carsten Pfau presentan Miss Universo Paraguay 2022 |url=https://www.lanacion.com.py/lnpop/2022/06/09/ariela-machado-y-carsten-pfau-presentan-miss-universo-paraguay-2022/ |access-date=2022-06-12 |website=La Nacion |language=es}}</ref> |- |{{Flagicon|DEN}} '''[[Dinamarka]]''' |ika-28 ng Agosto 2022<ref>{{Cite web |title=Miss Danmark 2022 Tilmelding |url=https://www.missdanmark.dk/nyheder/miss-danmark-2022-tilmelding-/}}</ref> |- |'''{{flagicon|TUR}} [[Turkey|Turkya]]''' |ika-7 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss Turkey Official on Instagram: #MissTurkey2022 başvuruları devam ediyor ✨ Başvurmak için profilimizdeki linke göz atmayı unutma. |url=https://www.instagram.com/p/Cfg_EvyuOeE/ |access-date=2022-07-03 |website=Instagram |language=tr}}</ref> |- |'''{{flagicon|BUL}} [[Bulgarya]]''' |ika-10 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Bulgaria |url=https://www.instagram.com/p/CeVY58YqCVT/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=Instagram}}</ref> |- |'''{{flagicon|SGP}} [[Singapore|Singapura]]''' |ika-10 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Our search for the next Miss World Singapore has now begun! |url=https://www.instagram.com/p/CgcG9tksAI9/?igshid=YmMyMTA2M2Y=}}</ref> |- |'''{{flagicon|CAY}} [[Kapuluang Kayman]]''' |ika-17 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=On September 17 2022 a new queen will be crowned |url=https://www.instagram.com/p/CgrNgpfOCeV/?igshid=YmMyMTA2M2Y= |website=instagram}}</ref> |- |'''{{flagicon|FIN}} [[Pinlandiya]]''' |ika-17 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=MISS SUOMI 2022 CASTING |url=https://misssuomi.fi/hae-mukaan/ |access-date=2022-05-03 |website=MISS SUOMI |language=fi}}</ref> |- |{{flagicon|GIB}} '''[[Gibraltar|Hibraltar]]''' |ika-17 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Recruitment for Miss Gibraltar 2022 underway |url=http://www.gibraltarpanorama.gi/178698}}</ref> |- |{{flagicon|PER}} '''[[Peru]]''' |ika-27 ng Setyembre 2022 |- |'''{{flagicon|NED}} [[Netherlands|Olanda]]''' |ika-28 ng Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss World Nederland 2022 grand finale |url=https://www.facebook.com/1235970553107957/posts/5445111478860489/ |website=[[Facebook]]}}</ref> |- |'''{{flagicon|POR}} [[Portugal]]''' |Setyembre 2022<ref>{{Cite web |title=Requisitos de Participação 2022 |url=https://missportuguesa.pt/termos/ |access-date=2022-01-05 |website=Miss Portuguesa |language=pt-PT}}</ref> |- |'''{{flagicon|ANG}} [[Angola|Anggola]]''' |ika-15 ng Oktubre 2022<ref>{{Cite web |title=Gala Miss Mundo Angola |url=https://www.facebook.com/pages/category/Health-beauty/Gala-Miss-Mundo-Angola-2058493904393168/posts/ |website=facebook}}</ref> |- |{{flagicon|ENG}} '''[[Inglatera]]''' |ika-17 ng Oktubre 2022<ref>{{Cite web |title=Miss England 2022 Final |url=https://www.missengland.info/qualifiers/miss-england-2022-final/#tab-info}}</ref> |} == Mga Sanggunian == {{Reflist}}{{Miss World}} [[Kategorya:Miss World]] 6r9osevs9t6xbd03cx69lnhapqijfa6 Censo ni Quirinio 0 318843 1962676 1961788 2022-08-13T07:38:57Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Senso ni Quirinio]] sa [[Censo ni Quirinio]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki Ang '''Censo ni Quirinio''' ay isang [[censo]] sa [[Judea (lalawigang Romano)|Judea]] na isinagawa ni [[Publius Sulpicius Quirinio]] na gobernador ng [[Romanong Syria]] sa atas ng pamumunong Romano noong 6 CE.{{sfn|Gruen|1996|pp=156–157}} Ayon sa [[Ebanghelyo ni Lucas]], sa panahong ito nang ipanganak si [[Hesus]] samantalang ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]], sa panahon ni [[Dakilang Herodes]](namatay ca. 4 BCE) nang ipanganak si Hesus. Si [[Dakilang Herodes]](ca. 72 BCE-4 BCE) ay isang Romanong haring kliyente ng Imperyong Romano na kinabibilangan ng [[Judea]]. Sa kanyang kamatayan noong 4 BCE, ang kanyang Kaharian ay nahati sa tatlo niyang mga anak na lalake. Noong 6 CE, pinatalsik ni Emperador [[Cesar Agosto]] si [[Herod Archelaus]] at ginawa ang sakop na teritory nito bilang [[Romanong Probinsiya ng Judea]]. Si [[Publius Sulpicius Quirinio]], ay hinirang na [[Legato]] ng [[Syria]] noong 6 CE at inatasan na magsagawa ng isang censo para sa layuning pagbbuwis. Ang censong ito ay nagtulak sa isang himagsikan ng mga ekstremistang Hudyo na tinatawag na [[Mga Zelote]] sa ilalim ni [[Judas ng Galilea]].{{sfn|Stern|1976|p=274}} ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] [[Kategorya:Bibliya]] g7vd3vfb4tbm13nm1bv62spusj5caft Censo ni Quirinius 0 318846 1962705 1962288 2022-08-13T11:31:04Z EmausBot 20162 Bot: Kinukumpuni ang nagkadalawang pagpapapunta sa [[Censo ni Quirinio]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Censo ni Quirinio]] __FORCETOC__ ri4m8kfcqx25bu62ggfmb4jayc233yl Mitte (lokalidad) 0 318961 1962635 1962391 2022-08-13T05:09:08Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Mitte|name_local=|image_photo=Über den Dächern von Berlin.jpg|image_caption=Panoramic view|type=Quarter|City=Berlin|image_coa=Coat of arms Berlin-Mitte borough (1994).png|coordinates={{coord|52|31|10|N|13|24|24|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Mitte|divisions=[[Mitte (locality)#Subdivision|13 zones]]|elevation=52|area=10.7|population=102338|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0101) 10115, 10117, 10119, 10178, 10179, 10435|area_code=|licence=B|year=1920|plantext=Location of Mitte in Mitte district and Berlin|image_plan=Berlin Mitte Mitte.png|website=}} [[Talaksan:Stadtviertel_in_Berlin-Mitte.png|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Stadtviertel_in_Berlin-Mitte.png/270px-Stadtviertel_in_Berlin-Mitte.png|right|thumb|270x270px| Mga Sona ng Mitte]] {{Maplink|frame=yes|frame-width=230|frame-height=220|frame-coordinates={{Coord|52.522|13.4}}|stroke-width=2|zoom=12|type=shape-inverse|stroke-color=#525252|id=Q2013767|title=Mitte, Mitte, Berlin|text=Mitte sa mapang lungsod ng sentro ng Berlin}} Ang '''Mitte''' ({{IPA-de|ˈmɪtə|-|De-Mitte.ogg}}) (Aleman para sa "gitna" o "sentro") ay isang sentral na lokalidad ({{Lang|de|Ortsteil}}) ng [[Berlin]] sa eponimong [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|distrito]] ({{Lang|de|Bezirk}}) ng [[Mitte]]. Hanggang 2001, ito mismo ay isang nagsasariling distrito. Binubuo ng pusod ng Mitte ang makasaysayang sentro ng [[Alt-Berlin]] na nakasentro sa mga simbahan ng [[Simbahan ng San Nicolas, Berlin|San Nicolas]] at [[Simbahan ng Santa Maria, Berlin|Santa Maria]], ang [[Pulo ng mga Museo]], ang munisipyo [[Rotes Rathaus]], ang gusaling pampangasiwaan ng lungsod na [[Altes Stadthaus, Berlin|Altes Stadthaus]], ang [[Fernsehturm Berlin|Fernsehturm]], [[Tarangkahang Brandeburgo]] sa dulo ng sentral na bulebar [[Unter den Linden]] at iba pang atraksiyong panturista. Para sa mga kadahilanang ito, si Mitte ay itinuturing na "puso" ng Berlin. == Kasaysayan == [[Talaksan:ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg/270px-ZLB-Berliner_Ansichten-Januar.jpg|right|thumb|270x270px| Mapa ng 1688]] Binubuo ng Mitte ang makasaysayang sentro ng Berlin ({{Lang|de|Altberlin}} at {{Lang|de|Cölln}}). Ang kasaysayan nito ay tumutugma sa kasaysayan ng buong lungsod hanggang sa unang bahagi ng ika-20 siglo, at kasama ang [[Batas ng Kalakhang Berlin]] noong 1920 ito ang naging unang distrito ng lungsod. Ito ay kabilang sa mga lugar ng lungsod na lubhang napinsala noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]]. == Mga kinakapatid na lungsod == * {{Flagicon|Japan}} '''[[Higashiōsaka]]''', [[Hapon]] * {{Flagicon|Israel}} '''[[Holon]]''', [[Israel]] == Mga pangunahing tanawin == === Mga gusali at estruktura === &nbsp;{{div col|colwidth=25em}} *[[Alte Nationalgalerie]] *[[Altes Museum]] *[[Altes Stadthaus, Berlin|Altes Stadthaus]] *[[Katedral ng Berlin]] *[[Palasyo ng Berlin]] kasama ang [[Foro Humboldt Forum]] *[[Opera Estatal ng Berlin]] *[[Berliner Ensemble]] *[[Tarangkahang Brandeburgo]] *[[Bode Museum]] *[[Bundesrat ng Alemanya]] *[[Tsekpoint Charlie]] *[[Deutscher Dom]] *[[Fernsehturm Berlin]] *[[Französischer Dom]] *[[Friedrichstadt-Palast]] *[[Simbahang Friedrichswerder]] *[[Pamantasang Humboldt ng Berlin|Pamantasang Humboldt]] *[[Galeriya James Simon]] *[[Konzerthaus Berlin]] *[[Kunsthaus Tacheles]] *[[Simbahan ng Santa Maria, Berlin|Marienkirche]] *[[Bagong Sinagoga (Berlin)|Neue Synagoge]] *[[Neues Museum]] *[[Nikolaikirche]] *[[Palasyo ng Republika, Berlin|Palast der Republik]] *[[Pergamon Museum]] *[[Reich Air Ministry]] *[[Rotes Rathaus]] *[[Katedral ni Santa Eduvigis]] *[[Sophienkirche (Berlin)|Sophienkirche]] *[[Konseho ng Estado ng Demokratikong Republikang Aleman|Staatsratsgebäude]] *[[Stadtschloss, Berlin|Stadtschloß]] {{div col end}} === Mga pook, plaza, at kalye === &nbsp;{{div col|colwidth=25em}} *[[Alexanderplatz]] *[[Bernauer Straße]] *[[Friedrichstraße]] *[[Gendarmenmarkt]] *[[Karl-Marx-Allee]] *[[Leipziger Straße]] *[[Lustgarten]] *[[Marx-Engels-Forum]] *[[Molkenmarkt]] *[[Pulo ng mga Museo]] *[[Nikolaiviertel]] *[[Oranienburger Straße]] *[[Pariser Platz]] *[[Potsdamer Platz]] *[[Schloßplatz (Berlin)|Schloßplatz]] *[[Unter den Linden]] {{div col end}} === Galeriya === <gallery widths="150"> Talaksan:Braniborská brána.jpg|Tarangkahang Brandeburgo Talaksan:Neptunbrunnen and Fernsehturm (8330762719).jpg|Fernsehturm Talaksan:Rotes Rathaus.jpg|Rotes Rathaus Talaksan:Alexanderplatz in Berlin - Panorama.jpg|Alexanderplatz Talaksan:Berlin Unter den Linden Potsdamer Platz.jpg|Unter den Linden Talaksan:Frontansicht des Hauptgebäudes der Humboldt-Universität in Berlin.jpg|Pamantasang Humboldt ng Berlin Talaksan:Berlin Naturkundemuseum 2.jpg|Museo para sa Naturkunde Talaksan:PotsdamerPlatz Vogelperspektive 2004 1.jpg|Potsdamer Platz Talaksan:Pergamonmuseum Front.jpg|Museo Pergamon Talaksan:Berlin Karl-Liebknecht-Straße.JPG|Katedral ng Berlin at Karl-Liebknecht-Straße Talaksan:Berlin Staatsoper Zuschauerraum 2.jpg|Sa loob ng opera Estatal ng Berlin Talaksan:FW Nikolaikirche (Berlin).JPG|Nikolaiviertel Talaksan:Humboldt Forum-9148.jpg|Palasyo ng Berlin kasama ang Foro Humboldt Talaksan:Bode Museum.jpg|Pulo ng mga Museo Talaksan:Berlin Bebelplatz asv2018-05 img1.jpg|Katedral ni San Eduvigis Talaksan:Berlin Neue Synagoge 2005.jpg|Bagong Sinagoga Talaksan:Gendarmenmarkt Berlin 2009.JPG|Gendarmenmarkt kasama ang Französischer Dom at Konzerthaus Talaksan:Berlin Deutscher Dom Apel.jpg|Deutscher Dom Talaksan:Berlin Kunsthaus Tacheles.jpg|Kunsthaus Tacheles Talaksan:Checkpoint Charlie Berlin.jpg|Tsekpoint Charlie sa Friedrichstrasse Talaksan:Berlin Sophie Gips Hof1.jpg|Sophie-Gips-Höfe </gallery> == Mga panlabas na link == {{Wikivoyage|Berlin/Mitte}} {{Commons-inline}} * [http://www.berlin.de/ba-mitte/bezirk/ortsteile/mitte.html Webpage ng Mitte ''Ortsteil'' sa www.berlin.de] {{Berlin-Mitte}}{{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 9iweaveyeum0e5qravzwvafxkjbc82r Absurdismo 0 318991 1962558 1962545 2022-08-12T15:07:59Z Glennznl 73709 Inilipat ni Glennznl ang pahinang [[Absurdism]] sa [[Absurdismo]] wikitext text/x-wiki Ang '''Absudism''' ay [[Pilosopiya|pilosopikal]] na teorya na ang eksistensya ay absurd. Ipinapahiwatig nito na walang [[Kahulugan ng buhay|kahulugan]] ang mundo o ang higher purpose ay hindi nauunawaan ng [[katwiran]]. Ang terminong “absurd” ay may espesipikong kahulugan sa konteksto ng Absurdism. Ito ay tumutukoy sa tunggalian ng dalawang bagay dahil sa kanilang pagkakaiba. Ang mga pagkakaibang ito ay may iba’t ibang kahihinatnan sa kung totoo ba ang absurdism para sa mga argumentong suportado at salungat dito. Ang mga popular na salaysay nitong tunggalian ay ang tunggalian sa pagitan ng rational man at ng irrational universe, sa pagitan ng intensyon at resulta o sa pagitan ng subhetibong pagsusuri at obhetibong halaga. Ang importanteng aspekto ng absurdism ay ang hayag nitong ang mundo bilang kabuuan ay absurd. Sa hayag na ito naiiba ang absurdism mula sa iba pang hindi kontrobersyal na thesis na may partikular na sitwasyon, tao o yugto sa buhay lamang ang absurd. Ang iba’t-ibang bahagi ng absurd ay tinatalakay sa akademikong panitikan at ang mga magkakaibang teorista ay madalas tumututok sa depinisiyon at pananaliksik sa iba’t-ibang bahagi. Sa praktikal na level, ang tunggalian ng absurd ay ang pagsisikap ng indibidwal para makahanap ng kahulugan sa mundo na walang kahulugan. Ang teotrikal na parte naman jw4ym47nnq3fqwji1fs3u21s51q890x 1962560 1962558 2022-08-12T15:08:41Z Glennznl 73709 wikitext text/x-wiki Ang '''Absudismo''' ay [[Pilosopiya|pilosopikal]] na teorya na ang eksistensya ay absurd. Ipinapahiwatig nito na walang [[Kahulugan ng buhay|kahulugan]] ang mundo o ang higher purpose ay hindi nauunawaan ng [[katwiran]]. Ang terminong “absurd” ay may espesipikong kahulugan sa konteksto ng Absurdismo. Ito ay tumutukoy sa tunggalian ng dalawang bagay dahil sa kanilang pagkakaiba. Ang mga pagkakaibang ito ay may iba’t ibang kahihinatnan sa kung totoo ba ang absurdismo para sa mga argumentong suportado at salungat dito. Ang mga popular na salaysay nitong tunggalian ay ang tunggalian sa pagitan ng rational man at ng irrational universe, sa pagitan ng intensyon at resulta o sa pagitan ng subhetibong pagsusuri at obhetibong halaga. Ang importanteng aspekto ng absurdismo ay ang hayag nitong ang mundo bilang kabuuan ay absurd. Sa hayag na ito naiiba ang absurdismo mula sa iba pang hindi kontrobersyal na thesis na may partikular na sitwasyon, tao o yugto sa buhay lamang ang absurd. Ang iba’t-ibang bahagi ng absurd ay tinatalakay sa akademikong panitikan at ang mga magkakaibang teorista ay madalas tumututok sa depinisiyon at pananaliksik sa iba’t-ibang bahagi. Sa praktikal na level, ang tunggalian ng absurd ay ang pagsisikap ng indibidwal para makahanap ng kahulugan sa mundo na walang kahulugan. Ang teotrikal na parte naman 1mpdab4z80jksgo0y4ciy675n3mhhrg Pardon:Infobox national military 0 318993 1962550 2022-08-12T12:55:33Z TNitroXMC 111690 Bagong pahina: {{Infobox|bodystyle={{WPMILHIST Infobox style|main_box_raw}}|abovestyle={{WPMILHIST Infobox style|header_raw}}|subheaderstyle={{WPMILHIST Infobox style|sub_header_raw}}|above={{#if:{{{name|}}}|{{{name|}}}|[[Military of {{{country}}}]]}}|subheader={{#if:{{{native_name|}}}|{{{native_name}}}}}|imagestyle={{#if:{{{founded|}}}{{{current_form|}}}{{{disbanded|}}}{{{branches|}}}{{{headquarters|}}} | {{WPMILHIST Infobox style|image_box_raw}} | {{WPMILHIST Infobox style|image_box_plain... wikitext text/x-wiki {{Infobox|bodystyle={{WPMILHIST Infobox style|main_box_raw}}|abovestyle={{WPMILHIST Infobox style|header_raw}}|subheaderstyle={{WPMILHIST Infobox style|sub_header_raw}}|above={{#if:{{{name|}}}|{{{name|}}}|[[Military of {{{country}}}]]}}|subheader={{#if:{{{native_name|}}}|{{{native_name}}}}}|imagestyle={{#if:{{{founded|}}}{{{current_form|}}}{{{disbanded|}}}{{{branches|}}}{{{headquarters|}}} | {{WPMILHIST Infobox style|image_box_raw}} | {{WPMILHIST Infobox style|image_box_plain_raw}} }}|captionstyle=|image={{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image|}}}|size={{{image_size|}}}|sizedefault=frameless|alt={{{alt|}}}}}|caption={{{caption|}}}|image2={{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image2|}}}|size={{{image_size2|}}}|sizedefault=frameless|alt={{{alt2|}}}}}|caption2={{{caption2|}}}|headerstyle={{WPMILHIST Infobox style|header_raw}}|label1=Motto|data1={{{motto|}}}|label2=Founded|data2={{{founded|}}}|label3=Current form|data3={{{current_form|}}}|label4=Disbanded|data4={{{disbanded|}}}|label5=Service branches|data5={{{branches|}}}|label6=Headquarters|data6={{{headquarters|}}}|label7=Air arm flying hours|data7={{{flying_hours|}}}|label8=Website|data8={{{website|{{{url|}}}}}}|header9={{#if:{{{commander-in-chief|}}}{{{chief minister|}}}{{{minister|}}}{{{commander|}}} | Leadership }}|label10={{#if:{{{commander-in-chief_title|}}}|{{{commander-in-chief_title|}}}|Commander-in-Chief}}|data10={{{commander-in-chief|}}}|label11={{#if:{{{chief minister_title|}}}|{{{chief minister_title|}}}|De facto leader}}|data11={{{chief minister|}}}|label12={{#if:{{{minister_title|}}}|{{{minister_title|}}}|Minister of Defense}}|data12={{{minister|}}}|label13={{#if:{{{chief_of_staff_title|}}}|{{{chief_of_staff_title|}}}|Chief of Staff}}|data13={{{chief_of_staff|}}}|label14={{#if:{{{commander_title|}}}|{{{commander_title|}}}|Chief of Defense}}|data14={{{commander|}}}|header15={{#if:{{{age|}}}{{{conscription|}}}{{{available|}}}{{{fit|}}}{{{reaching|}}}{{{active|}}}{{{reserve|}}}{{{deployed|}}} | Personnel }}|label16=Military&nbsp;age|data16={{{age|}}}|label17=Conscription|data17={{{conscription|}}}|label18=Available for<br/>military service|data18={{#if:{{{available|}}}| {{{available|}}}{{#if:{{{available_f|}}} |&nbsp;males, age&nbsp;{{#if:{{{manpower_age|}}}|{{{manpower_age|}}}|15–49}}{{#if:{{{manpower_data|}}}||,}} {{#if:{{{manpower_data|}}}|({{{manpower_data|}}}),}}<br/>{{{available_f|}}}&nbsp;females, age&nbsp;{{#if:{{{manpower_age|}}}|{{{manpower_age|}}}|15–49}} {{#if:{{{manpower_data|}}}|({{{manpower_data|}}})}} |, age&nbsp;{{#if:{{{manpower_age|}}}|{{{manpower_age|}}}|15–49}} {{#if:{{{manpower_data|}}}|({{{manpower_data|}}})}} }}}}|label19=Fit for<br/>military service|data19={{#if:{{{fit|}}} | {{{fit|}}}{{#if:{{{fit_f|}}} |&nbsp;males, age&nbsp;{{#if:{{{manpower_age|}}}|{{{manpower_age|}}}|15–49}}{{#if:{{{manpower_data|}}}||,}} {{#if:{{{manpower_data|}}}|({{{manpower_data|}}}),}}<br/>{{{fit_f|}}}&nbsp;females, age&nbsp;{{#if:{{{manpower_age|}}}|{{{manpower_age|}}}|15–49}} {{#if:{{{manpower_data|}}}|({{{manpower_data|}}})}} |, age&nbsp;{{#if:{{{manpower_age|}}}|{{{manpower_age|}}}|15–49}} {{#if:{{{manpower_data|}}}|({{{manpower_data|}}})}} }}}}|label20=Reaching military<br/>age annually|data20={{{reaching|}}} {{#if:{{{reaching_f|}}} |males{{#if:{{{manpower_data|}}}||,}} {{#if:{{{manpower_data|}}}|({{{manpower_data|}}}),}}<br/>{{{reaching_f|}}}&nbsp;females {{#if:{{{manpower_data|}}}|({{{manpower_data|}}})}} |{{#if:{{{manpower_data|}}}|({{{manpower_data|}}})}} }}|label21=Active personnel|data21={{{active|}}} {{#if:{{{ranked|}}}|([[List of countries by number of military and paramilitary personnel|ranked {{{ranked|}}}]])}}|label22=Reserve personnel|data22={{{reserve|}}}|label23=Deployed personnel|data23={{{deployed|}}}|header24={{#if:{{{amount|}}}{{{percent_GDP|}}} | Expenditures }}|label25=Budget|data25={{{amount|}}}|label26=Percent of GDP|data26={{{percent_GDP|}}}|header27={{#if:{{{domestic_suppliers|}}}{{{foreign_suppliers|}}}{{{imports|}}}{{{exports|}}} | Industry }}|label28=Domestic suppliers|data28={{{domestic_suppliers|}}}|label29=Foreign suppliers|data29={{{foreign_suppliers|}}}|label30=Annual imports|data30={{{imports|}}}|label31=Annual exports|data31={{{exports|}}}|header32={{#if:{{{history|}}}{{{ranks|}}} | Related articles }}|label33=History|data33={{{history|}}}|label34=Ranks|data34={{{ranks|}}}}}<noinclude>{{documentation}}</noinclude> qp2yy8qtfiwjb5w8ovhqjhaw7cj111i Usapan:Pardon:Infobox national military/doc 1 318994 1962551 2022-08-12T12:55:59Z TNitroXMC 111690 Bagong pahina: {{Documentation subpage}} ===National military infobox=== {{Parameter names example | country | native_name }} {{Parameter names example | name | native_name | image | image_size | alt | caption | image2 | image_size2 | alt2 | caption2 | motto | founded | current_form | disbanded | branches | headquarters | flying_hours | website | commander-in-chief | chief minister | minister | chief_of_staff | commander | commander-in-chief_title | chief minister_title | minister_title |... wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} ===National military infobox=== {{Parameter names example | country | native_name }} {{Parameter names example | name | native_name | image | image_size | alt | caption | image2 | image_size2 | alt2 | caption2 | motto | founded | current_form | disbanded | branches | headquarters | flying_hours | website | commander-in-chief | chief minister | minister | chief_of_staff | commander | commander-in-chief_title | chief minister_title | minister_title | chief_of_staff_title | commander_title | age | conscription | manpower_age | manpower_data | available | available_f | fit | fit_f | reaching | reaching_f | active | ranked | reserve | deployed | amount | percent_GDP | domestic_suppliers | foreign_suppliers | imports | exports | history | ranks }} A national military infobox may be used to summarize information about a country's military and armed forces. The infobox should be added using the {{tlx|infobox national military}} template, as shown below: <div style="width:450px;background:#dddddd;border: 1px solid black;padding:0.5em 1em 0.5em 1em"><pre> {{Infobox national military | name = <!-- or | country = --> | native_name = <!-- {{native name||}} --> | image = | alt = | caption = | image2 = | alt2 = | caption2 = | motto = | founded = | current_form = | disbanded = | branches = | headquarters = | flying_hours = | website = <!--{{URL|example.mil}}--> <!-- Leadership --> | commander-in-chief = | commander-in-chief_title = | chief minister = | chief minister_title = | minister = | minister_title = | chief_of_staff = | chief_of_staff_title = | commander = | commander_title = <!-- Manpower --> | age = | conscription = | manpower_data = | manpower_age = | available = | available_f = | fit = | fit_f = | reaching = | reaching_f = | active = | ranked = | reserve = | deployed = <!-- Financial --> | amount = | percent_GDP = <!-- Industrial --> | domestic_suppliers = | foreign_suppliers = | imports = | exports = <!-- Related articles --> | history = | ranks = }} </pre></div> {{clear}} }}</includeonly> c3sshe8zqmwv2walhkfoc3umz71tkm4 1962552 1962551 2022-08-12T12:57:19Z TNitroXMC 111690 /* National military infobox */ wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} ===National military infobox=== {{Parameter names example | country | native_name }} {{Parameter names example | name | native_name | image | image_size | alt | caption | image2 | image_size2 | alt2 | caption2 | motto | founded | current_form | disbanded | branches | headquarters | flying_hours | website | commander-in-chief | chief minister | minister | chief_of_staff | commander | commander-in-chief_title | chief minister_title | minister_title | chief_of_staff_title | commander_title | age | conscription | manpower_age | manpower_data | available | available_f | fit | fit_f | reaching | reaching_f | active | ranked | reserve | deployed | amount | percent_GDP | domestic_suppliers | foreign_suppliers | imports | exports | history | ranks }} A national military infobox may be used to summarize information about a country's military and armed forces. The infobox should be added using the {{tlx|infobox national military}} template, as shown below: <div style="width:450px;background:#dddddd;border: 1px solid black;padding:0.5em 1em 0.5em 1em"><pre> {{Infobox national military | name = <!-- or | country = --> | native_name = <!-- {{native name||}} --> | image = | alt = | caption = | image2 = | alt2 = | caption2 = | motto = | founded = | current_form = | disbanded = | branches = | headquarters = | flying_hours = | website = <!--{{URL|example.mil}}--> <!-- Leadership --> | commander-in-chief = | commander-in-chief_title = | chief minister = | chief minister_title = | minister = | minister_title = | chief_of_staff = | chief_of_staff_title = | commander = | commander_title = <!-- Manpower --> | age = | conscription = | manpower_data = | manpower_age = | available = | available_f = | fit = | fit_f = | reaching = | reaching_f = | active = | ranked = | reserve = | deployed = <!-- Financial --> | amount = | percent_GDP = <!-- Industrial --> | domestic_suppliers = | foreign_suppliers = | imports = | exports = <!-- Related articles --> | history = | ranks = }} </pre></div> {{clear}} ===Parameters=== '''Note''': When using parameters, avoid the ambiguous abbreviation "N/A", and instead use "unknown" or "none". All subjective or qualitative judgements and numerical quantities or statistics must be cited to a reliable source (see [[WP:MILMOS#CITE]]). * '''country''' &ndash; ''optional'' &ndash; The name of the country. * '''name''' &ndash; ''optional'' &ndash; The name of the country's armed forces, if different from "Military of Country". * '''native_name''' &ndash; ''optional'' &ndash; The name of the country's armed forces in that country's official language(s), if other than English. * '''image''' &ndash; ''optional'' &ndash; An image relevant to the county's armed forces. It should be given in the form <code>Example.jpg</code>. * '''image_size''' &ndash; ''optional'' &ndash; Used to override the default image size. It should be given in the form <code>300px</code>. * '''alt''' &ndash; ''optional'' &ndash; Alternative text for visually impaired users, see [[WP:ALT]]. * '''caption''' &ndash; ''optional'' &ndash; The text to be placed below the image. * '''image2''' &ndash; ''optional'' &ndash; A secondary image relevant to the county's armed forces. It should be given in the form <code>Example.jpg</code>. * '''image_size2''' &ndash; ''optional'' &ndash; Used to override the default image size. It should be given in the form <code>300px</code>. * '''alt2''' &ndash; ''optional'' &ndash; Alternative text for visually impaired users, see [[WP:ALT]]. * '''caption2''' &ndash; ''optional'' &ndash; The text to be placed below the secondary image. * '''founded''' &ndash; ''optional'' &ndash; The date when the armed forces were founded. * '''current_form''' &ndash; ''optional'' &ndash; In cases where the armed forces have undergone major reorganizations, the date when they took their current form. * '''disbanded''' &ndash; ''optional'' &ndash; The date when the armed force were disbanded. * '''branches''' &ndash; ''optional'' &ndash; The service branches (e.g. army, navy, air force, etc.) that comprise the armed forces. * '''headquarters''' &ndash; ''optional'' &ndash; The headquarters of the armed forces. * '''flying_hours''' &ndash; ''optional'' &ndash; The hours flown by the armed forces' air arm, if any. * '''website''' or '''url''' &ndash; ''optional'' &ndash; The official website, use {{tl|URL}}. Leadership parameters: * '''commander-in-chief''' &ndash; ''optional'' &ndash; The name of the ''formal'' commander-in-chief of the armed forces. * '''commander-in-chief_title''' &ndash; ''optional'' &ndash; The formal title of the commander-in-chief named above; this defaults to "[[Commander-in-Chief]]" if left blank. * '''chief minister''' &ndash; ''optional'' &ndash; The name of the person expected to be the supreme executive decision maker, to be used if the formal commander-in-chief is a [[figurehead]] or if that position is under normal circumstances expected to be nominal (e.g. in a [[constitutional monarchy]] or a [[parliamentary republic]]). * '''chief minister_title''' &ndash; ''optional'' &ndash; The formal title of the official named above; this defaults to "De facto leader" if left blank. * '''minister''' &ndash; ''optional'' &ndash; The name of the official (generally a civilian minister or secretary) responsible for all or most of the armed forces. * '''minister_title''' &ndash; ''optional'' &ndash; The formal title of the official named above; this defaults to "[[Minister of Defense]]" if left blank. * '''chief_of_staff''' &ndash; ''optional'' &ndash; The senior-most military officer in the Armed Forces and is the principal military advisor to the commander in chief. * '''chief_of_staff_title''' &ndash; ''optional'' &ndash; the formal title of the military officer named above; this defaults to "[[Chief of Staff]]" if left blank. * '''commander''' &ndash; ''optional'' &ndash; The highest ranked career professional of the armed forces. * '''commander_title''' &ndash; ''optional'' &ndash; the formal title of the military officer named above; this defaults to "[[Chief of Defense]]" if left blank. Manpower parameters: * '''age''' &ndash; ''optional'' &ndash; The minimum (and, if applicable, maximum) ages for military service. * '''conscription''' &ndash; ''optional'' &ndash; The conscription age and term. * '''manpower_data''' &ndash; ''optional'' &ndash; The source of the manpower data; for example, if the data is a 1998 estimate, this should be indicated as "1998 est.". * '''manpower_age''' &ndash; ''optional'' &ndash; The ages assumed for the manpower data; for example, if the data considers people of age 15–49 to be of military age, this should be indicated as "15–49". * '''available''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total number of people of the proper age for military service; this may indicate either males and females together, or ''only'' males if the '''available_f''' field is used. * '''available_f''' &ndash; ''optional'' &ndash; For countries that allow female military service, the total number of females of the proper age; if this field is used, the '''available''' field should ''only'' indicate males. * '''fit''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total number of people of the proper age fit for service; this may indicate either males and females together, or ''only'' males if the '''fit_f''' field is used. * '''fit_f''' &ndash; ''optional'' &ndash; For countries that allow female military service, the total number of females of the proper age fit for service; if this field is used, the '''fit''' field should ''only'' indicate males. * '''reaching''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total number of people reaching military age each year; this may indicate either males and females together, or ''only'' males if the '''reaching_f''' field is used. * '''reaching_f''' &ndash; ''optional'' &ndash; For countries that allow female military service, the total number of females reaching military age each year; if this field is used, the '''reaching''' field should ''only'' indicate males. * '''active''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total number of personnel currently in the country's armed forces. * '''ranked''' &ndash; ''optional'' &ndash; The ranking of the country on the [[list of countries by number of military and paramilitary personnel]] (e.g. "21st"). * '''reserve''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total number of reserve personnel in the country's armed forces. * '''deployed''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total number of personnel currently deployed outside the country's borders. Financial parameters: * '''amount''' &ndash; ''optional'' &ndash; The country's total military expendiures. * '''percent_GDP''' &ndash; ''optional'' &ndash; The percent of the country's GDP spent on military expenditures. Industrial parameters: * '''domestic_suppliers''' &ndash; ''optional'' &ndash; The major domestic suppliers of equipment to the country's armed forces. * '''foreign_suppliers''' &ndash; ''optional'' &ndash; The major foreign suppliers of equipment to the country's armed forces; this may be either countries or more specific organizations. * '''imports''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total value of annual military imports by the country. * '''exports''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total value of annual military exports by the country. Related articles: * '''history''' &ndash; ''optional'' &ndash; Links to one or more articles about the country's military history. * '''ranks''' &ndash; ''optional'' &ndash; Links to one or more articles about the country's military ranks. 3eoeqz8eun28jgwkpm23ww6hpgthoxh 1962553 1962552 2022-08-12T12:58:05Z TNitroXMC 111690 /* Parameters */ wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} ===National military infobox=== {{Parameter names example | country | native_name }} {{Parameter names example | name | native_name | image | image_size | alt | caption | image2 | image_size2 | alt2 | caption2 | motto | founded | current_form | disbanded | branches | headquarters | flying_hours | website | commander-in-chief | chief minister | minister | chief_of_staff | commander | commander-in-chief_title | chief minister_title | minister_title | chief_of_staff_title | commander_title | age | conscription | manpower_age | manpower_data | available | available_f | fit | fit_f | reaching | reaching_f | active | ranked | reserve | deployed | amount | percent_GDP | domestic_suppliers | foreign_suppliers | imports | exports | history | ranks }} A national military infobox may be used to summarize information about a country's military and armed forces. The infobox should be added using the {{tlx|infobox national military}} template, as shown below: <div style="width:450px;background:#dddddd;border: 1px solid black;padding:0.5em 1em 0.5em 1em"><pre> {{Infobox national military | name = <!-- or | country = --> | native_name = <!-- {{native name||}} --> | image = | alt = | caption = | image2 = | alt2 = | caption2 = | motto = | founded = | current_form = | disbanded = | branches = | headquarters = | flying_hours = | website = <!--{{URL|example.mil}}--> <!-- Leadership --> | commander-in-chief = | commander-in-chief_title = | chief minister = | chief minister_title = | minister = | minister_title = | chief_of_staff = | chief_of_staff_title = | commander = | commander_title = <!-- Manpower --> | age = | conscription = | manpower_data = | manpower_age = | available = | available_f = | fit = | fit_f = | reaching = | reaching_f = | active = | ranked = | reserve = | deployed = <!-- Financial --> | amount = | percent_GDP = <!-- Industrial --> | domestic_suppliers = | foreign_suppliers = | imports = | exports = <!-- Related articles --> | history = | ranks = }} </pre></div> {{clear}} ===Parameters=== '''Note''': When using parameters, avoid the ambiguous abbreviation "N/A", and instead use "unknown" or "none". All subjective or qualitative judgements and numerical quantities or statistics must be cited to a reliable source (see [[WP:MILMOS#CITE]]). * '''country''' &ndash; ''optional'' &ndash; The name of the country. * '''name''' &ndash; ''optional'' &ndash; The name of the country's armed forces, if different from "Military of Country". * '''native_name''' &ndash; ''optional'' &ndash; The name of the country's armed forces in that country's official language(s), if other than English. * '''image''' &ndash; ''optional'' &ndash; An image relevant to the county's armed forces. It should be given in the form <code>Example.jpg</code>. * '''image_size''' &ndash; ''optional'' &ndash; Used to override the default image size. It should be given in the form <code>300px</code>. * '''alt''' &ndash; ''optional'' &ndash; Alternative text for visually impaired users, see [[WP:ALT]]. * '''caption''' &ndash; ''optional'' &ndash; The text to be placed below the image. * '''image2''' &ndash; ''optional'' &ndash; A secondary image relevant to the county's armed forces. It should be given in the form <code>Example.jpg</code>. * '''image_size2''' &ndash; ''optional'' &ndash; Used to override the default image size. It should be given in the form <code>300px</code>. * '''alt2''' &ndash; ''optional'' &ndash; Alternative text for visually impaired users, see [[WP:ALT]]. * '''caption2''' &ndash; ''optional'' &ndash; The text to be placed below the secondary image. * '''founded''' &ndash; ''optional'' &ndash; The date when the armed forces were founded. * '''current_form''' &ndash; ''optional'' &ndash; In cases where the armed forces have undergone major reorganizations, the date when they took their current form. * '''disbanded''' &ndash; ''optional'' &ndash; The date when the armed force were disbanded. * '''branches''' &ndash; ''optional'' &ndash; The service branches (e.g. army, navy, air force, etc.) that comprise the armed forces. * '''headquarters''' &ndash; ''optional'' &ndash; The headquarters of the armed forces. * '''flying_hours''' &ndash; ''optional'' &ndash; The hours flown by the armed forces' air arm, if any. * '''website''' or '''url''' &ndash; ''optional'' &ndash; The official website, use {{tl|URL}}. Leadership parameters: * '''commander-in-chief''' &ndash; ''optional'' &ndash; The name of the ''formal'' commander-in-chief of the armed forces. * '''commander-in-chief_title''' &ndash; ''optional'' &ndash; The formal title of the commander-in-chief named above; this defaults to "[[Commander-in-Chief]]" if left blank. * '''chief minister''' &ndash; ''optional'' &ndash; The name of the person expected to be the supreme executive decision maker, to be used if the formal commander-in-chief is a [[figurehead]] or if that position is under normal circumstances expected to be nominal (e.g. in a [[constitutional monarchy]] or a [[parliamentary republic]]). * '''chief minister_title''' &ndash; ''optional'' &ndash; The formal title of the official named above; this defaults to "De facto leader" if left blank. * '''minister''' &ndash; ''optional'' &ndash; The name of the official (generally a civilian minister or secretary) responsible for all or most of the armed forces. * '''minister_title''' &ndash; ''optional'' &ndash; The formal title of the official named above; this defaults to "[[Minister of Defense]]" if left blank. * '''chief_of_staff''' &ndash; ''optional'' &ndash; The senior-most military officer in the Armed Forces and is the principal military advisor to the commander in chief. * '''chief_of_staff_title''' &ndash; ''optional'' &ndash; the formal title of the military officer named above; this defaults to "[[Chief of Staff]]" if left blank. * '''commander''' &ndash; ''optional'' &ndash; The highest ranked career professional of the armed forces. * '''commander_title''' &ndash; ''optional'' &ndash; the formal title of the military officer named above; this defaults to "[[Chief of Defense]]" if left blank. Manpower parameters: * '''age''' &ndash; ''optional'' &ndash; The minimum (and, if applicable, maximum) ages for military service. * '''conscription''' &ndash; ''optional'' &ndash; The conscription age and term. * '''manpower_data''' &ndash; ''optional'' &ndash; The source of the manpower data; for example, if the data is a 1998 estimate, this should be indicated as "1998 est.". * '''manpower_age''' &ndash; ''optional'' &ndash; The ages assumed for the manpower data; for example, if the data considers people of age 15–49 to be of military age, this should be indicated as "15–49". * '''available''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total number of people of the proper age for military service; this may indicate either males and females together, or ''only'' males if the '''available_f''' field is used. * '''available_f''' &ndash; ''optional'' &ndash; For countries that allow female military service, the total number of females of the proper age; if this field is used, the '''available''' field should ''only'' indicate males. * '''fit''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total number of people of the proper age fit for service; this may indicate either males and females together, or ''only'' males if the '''fit_f''' field is used. * '''fit_f''' &ndash; ''optional'' &ndash; For countries that allow female military service, the total number of females of the proper age fit for service; if this field is used, the '''fit''' field should ''only'' indicate males. * '''reaching''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total number of people reaching military age each year; this may indicate either males and females together, or ''only'' males if the '''reaching_f''' field is used. * '''reaching_f''' &ndash; ''optional'' &ndash; For countries that allow female military service, the total number of females reaching military age each year; if this field is used, the '''reaching''' field should ''only'' indicate males. * '''active''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total number of personnel currently in the country's armed forces. * '''ranked''' &ndash; ''optional'' &ndash; The ranking of the country on the [[list of countries by number of military and paramilitary personnel]] (e.g. "21st"). * '''reserve''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total number of reserve personnel in the country's armed forces. * '''deployed''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total number of personnel currently deployed outside the country's borders. Financial parameters: * '''amount''' &ndash; ''optional'' &ndash; The country's total military expendiures. * '''percent_GDP''' &ndash; ''optional'' &ndash; The percent of the country's GDP spent on military expenditures. Industrial parameters: * '''domestic_suppliers''' &ndash; ''optional'' &ndash; The major domestic suppliers of equipment to the country's armed forces. * '''foreign_suppliers''' &ndash; ''optional'' &ndash; The major foreign suppliers of equipment to the country's armed forces; this may be either countries or more specific organizations. * '''imports''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total value of annual military imports by the country. * '''exports''' &ndash; ''optional'' &ndash; The total value of annual military exports by the country. Related articles: * '''history''' &ndash; ''optional'' &ndash; Links to one or more articles about the country's military history. * '''ranks''' &ndash; ''optional'' &ndash; Links to one or more articles about the country's military ranks. ==Example== {{Infobox national military | name = Swiss Armed Forces | native_name = {{ubl|{{native name|de|Schweizer Armee}}|{{native name|fr|Armée suisse}}|{{native name|it|Esercito svizzero}}|{{native name|rm|Armada svizra}}}} | image = Armee CH logo.svg | alt = Armee CH logo | current_form = Army XXI | branches = {{ubl|[[Swiss Armed Forces#Army history|Army]]|[[Swiss Air Force|Air Force]]}} | website = {{URL|https://www.vtg.admin.ch/}} <!-- Leadership --> | commander-in-chief = Vacant in peacetime | commander-in-chief_title = [[General (Switzerland)|Commander-in-chief]] | minister = [[Viola Amherd]] | minister_title = [[Federal Department of Defence, Civil Protection and Sport|DDPS Minister]] | commander = Lt Gen [[Thomas Süssli]] | commander_title = [[Chief of the Armed Forces (Switzerland)|Chief of the Armed Forces]] <!-- Manpower --> | age = 19 years of age for male compulsory military service; 18 years of age for voluntary male and female military service; | conscription = {{ubl|19–34 years of age (males only)|36 for subaltern officers, 52 for staff officers and higher}} | manpower_data = 2009 est. | manpower_age = 16–49 | available = 1,852,580 | available_f = 1,807,667 | fit = 1,510,259 | fit_f = 1,475,993 | reaching = 48,076 | reaching_f = 44,049 | active = 140,304 (2019) | ranked = 47th <!-- Financial --> | amount = {{CHF|link=yes|5.12}} billion (~{{US$|5.27 billion}}, 2020) | percent_GDP = 0.68% (2018) <!-- Related aricles --> | ranks = [[Military ranks of the Swiss Armed Forces]] }} <pre style="overflow:auto;"> {{Infobox national military | name = Swiss Armed Forces | native_name = {{ubl|{{native name|de|Schweizer Armee}}|{{native name|fr|Armée suisse}}|{{native name|it|Esercito svizzero}}|{{native name|rm|Armada svizra}}}} | image = Armee CH logo.svg | alt = Armee CH logo | current_form = Army XXI | branches = {{ubl|[[Swiss Armed Forces#Army history|Army]]|[[Swiss Air Force|Air Force]]}} | website = {{URL|https://www.vtg.admin.ch/}} <!-- Leadership --> | commander-in-chief = Vacant in peacetime | commander-in-chief_title = [[General (Switzerland)|Commander-in-chief]] | minister = [[Viola Amherd]] | minister_title = [[Federal Department of Defence, Civil Protection and Sport|DDPS Minister]] | commander = Lt Gen [[Thomas Süssli]] | commander_title = [[Chief of the Armed Forces (Switzerland)|Chief of the Armed Forces]] <!-- Manpower --> | age = 19 years of age for male compulsory military service; 18 years of age for voluntary male and female military service; | conscription = {{ubl|19–34 years of age (males only)|36 for subaltern officers, 52 for staff officers and higher}} | manpower_data = 2009 est. | manpower_age = 16–49 | available = 1,852,580 | available_f = 1,807,667 | fit = 1,510,259 | fit_f = 1,475,993 | reaching = 48,076 | reaching_f = 44,049 | active = 140,304 (2019) | ranked = 47th <!-- Financial --> | amount = {{CHF|link=yes|5.12}} billion (~{{US$|5.27 billion}}, 2020) | percent_GDP = 0.68% (2018) <!-- Related aricles --> | ranks = [[Military ranks of the Swiss Armed Forces]] }} </pre><noinclude> {{Organization infoboxes}} [[Category:WikiProject Military history template instructions|National Military Infobox]] </noinclude><includeonly>{{Sandbox other|| {{#ifeq:{{{noheader|}}}|yes|| [[Category:Military infobox templates|National]] }}}}</includeonly> 1u4ughhc9ozebbbu7jfob1a9h69huxy 1962554 1962553 2022-08-12T12:58:22Z TNitroXMC 111690 /* Parameters */ wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} ===National military infobox=== {{Parameter names example | country | native_name }} {{Parameter names example | name | native_name | image | image_size | alt | caption | image2 | image_size2 | alt2 | caption2 | motto | founded | current_form | disbanded | branches | headquarters | flying_hours | website | commander-in-chief | chief minister | minister | chief_of_staff | commander | commander-in-chief_title | chief minister_title | minister_title | chief_of_staff_title | commander_title | age | conscription | manpower_age | manpower_data | available | available_f | fit | fit_f | reaching | reaching_f | active | ranked | reserve | deployed | amount | percent_GDP | domestic_suppliers | foreign_suppliers | imports | exports | history | ranks }} A national military infobox may be used to summarize information about a country's military and armed forces. The infobox should be added using the {{tlx|infobox national military}} template, as shown below: <div style="width:450px;background:#dddddd;border: 1px solid black;padding:0.5em 1em 0.5em 1em"><pre> {{Infobox national military | name = <!-- or | country = --> | native_name = <!-- {{native name||}} --> | image = | alt = | caption = | image2 = | alt2 = | caption2 = | motto = | founded = | current_form = | disbanded = | branches = | headquarters = | flying_hours = | website = <!--{{URL|example.mil}}--> <!-- Leadership --> | commander-in-chief = | commander-in-chief_title = | chief minister = | chief minister_title = | minister = | minister_title = | chief_of_staff = | chief_of_staff_title = | commander = | commander_title = <!-- Manpower --> | age = | conscription = | manpower_data = | manpower_age = | available = | available_f = | fit = | fit_f = | reaching = | reaching_f = | active = | ranked = | reserve = | deployed = <!-- Financial --> | amount = | percent_GDP = <!-- Industrial --> | domestic_suppliers = | foreign_suppliers = | imports = | exports = <!-- Related articles --> | history = | ranks = }} </pre></div> {{clear}} ==Example== {{Infobox national military | name = Swiss Armed Forces | native_name = {{ubl|{{native name|de|Schweizer Armee}}|{{native name|fr|Armée suisse}}|{{native name|it|Esercito svizzero}}|{{native name|rm|Armada svizra}}}} | image = Armee CH logo.svg | alt = Armee CH logo | current_form = Army XXI | branches = {{ubl|[[Swiss Armed Forces#Army history|Army]]|[[Swiss Air Force|Air Force]]}} | website = {{URL|https://www.vtg.admin.ch/}} <!-- Leadership --> | commander-in-chief = Vacant in peacetime | commander-in-chief_title = [[General (Switzerland)|Commander-in-chief]] | minister = [[Viola Amherd]] | minister_title = [[Federal Department of Defence, Civil Protection and Sport|DDPS Minister]] | commander = Lt Gen [[Thomas Süssli]] | commander_title = [[Chief of the Armed Forces (Switzerland)|Chief of the Armed Forces]] <!-- Manpower --> | age = 19 years of age for male compulsory military service; 18 years of age for voluntary male and female military service; | conscription = {{ubl|19–34 years of age (males only)|36 for subaltern officers, 52 for staff officers and higher}} | manpower_data = 2009 est. | manpower_age = 16–49 | available = 1,852,580 | available_f = 1,807,667 | fit = 1,510,259 | fit_f = 1,475,993 | reaching = 48,076 | reaching_f = 44,049 | active = 140,304 (2019) | ranked = 47th <!-- Financial --> | amount = {{CHF|link=yes|5.12}} billion (~{{US$|5.27 billion}}, 2020) | percent_GDP = 0.68% (2018) <!-- Related aricles --> | ranks = [[Military ranks of the Swiss Armed Forces]] }} <pre style="overflow:auto;"> {{Infobox national military | name = Swiss Armed Forces | native_name = {{ubl|{{native name|de|Schweizer Armee}}|{{native name|fr|Armée suisse}}|{{native name|it|Esercito svizzero}}|{{native name|rm|Armada svizra}}}} | image = Armee CH logo.svg | alt = Armee CH logo | current_form = Army XXI | branches = {{ubl|[[Swiss Armed Forces#Army history|Army]]|[[Swiss Air Force|Air Force]]}} | website = {{URL|https://www.vtg.admin.ch/}} <!-- Leadership --> | commander-in-chief = Vacant in peacetime | commander-in-chief_title = [[General (Switzerland)|Commander-in-chief]] | minister = [[Viola Amherd]] | minister_title = [[Federal Department of Defence, Civil Protection and Sport|DDPS Minister]] | commander = Lt Gen [[Thomas Süssli]] | commander_title = [[Chief of the Armed Forces (Switzerland)|Chief of the Armed Forces]] <!-- Manpower --> | age = 19 years of age for male compulsory military service; 18 years of age for voluntary male and female military service; | conscription = {{ubl|19–34 years of age (males only)|36 for subaltern officers, 52 for staff officers and higher}} | manpower_data = 2009 est. | manpower_age = 16–49 | available = 1,852,580 | available_f = 1,807,667 | fit = 1,510,259 | fit_f = 1,475,993 | reaching = 48,076 | reaching_f = 44,049 | active = 140,304 (2019) | ranked = 47th <!-- Financial --> | amount = {{CHF|link=yes|5.12}} billion (~{{US$|5.27 billion}}, 2020) | percent_GDP = 0.68% (2018) <!-- Related aricles --> | ranks = [[Military ranks of the Swiss Armed Forces]] }} </pre><noinclude> {{Organization infoboxes}} [[Category:WikiProject Military history template instructions|National Military Infobox]] </noinclude><includeonly>{{Sandbox other|| {{#ifeq:{{{noheader|}}}|yes|| [[Category:Military infobox templates|National]] }}}}</includeonly> 6wvyct8oj9wkdmw5p6cdfqvd9y6xi7d 1962555 1962554 2022-08-12T12:58:31Z TNitroXMC 111690 /* National military infobox */ wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} ==Example== {{Infobox national military | name = Swiss Armed Forces | native_name = {{ubl|{{native name|de|Schweizer Armee}}|{{native name|fr|Armée suisse}}|{{native name|it|Esercito svizzero}}|{{native name|rm|Armada svizra}}}} | image = Armee CH logo.svg | alt = Armee CH logo | current_form = Army XXI | branches = {{ubl|[[Swiss Armed Forces#Army history|Army]]|[[Swiss Air Force|Air Force]]}} | website = {{URL|https://www.vtg.admin.ch/}} <!-- Leadership --> | commander-in-chief = Vacant in peacetime | commander-in-chief_title = [[General (Switzerland)|Commander-in-chief]] | minister = [[Viola Amherd]] | minister_title = [[Federal Department of Defence, Civil Protection and Sport|DDPS Minister]] | commander = Lt Gen [[Thomas Süssli]] | commander_title = [[Chief of the Armed Forces (Switzerland)|Chief of the Armed Forces]] <!-- Manpower --> | age = 19 years of age for male compulsory military service; 18 years of age for voluntary male and female military service; | conscription = {{ubl|19–34 years of age (males only)|36 for subaltern officers, 52 for staff officers and higher}} | manpower_data = 2009 est. | manpower_age = 16–49 | available = 1,852,580 | available_f = 1,807,667 | fit = 1,510,259 | fit_f = 1,475,993 | reaching = 48,076 | reaching_f = 44,049 | active = 140,304 (2019) | ranked = 47th <!-- Financial --> | amount = {{CHF|link=yes|5.12}} billion (~{{US$|5.27 billion}}, 2020) | percent_GDP = 0.68% (2018) <!-- Related aricles --> | ranks = [[Military ranks of the Swiss Armed Forces]] }} <pre style="overflow:auto;"> {{Infobox national military | name = Swiss Armed Forces | native_name = {{ubl|{{native name|de|Schweizer Armee}}|{{native name|fr|Armée suisse}}|{{native name|it|Esercito svizzero}}|{{native name|rm|Armada svizra}}}} | image = Armee CH logo.svg | alt = Armee CH logo | current_form = Army XXI | branches = {{ubl|[[Swiss Armed Forces#Army history|Army]]|[[Swiss Air Force|Air Force]]}} | website = {{URL|https://www.vtg.admin.ch/}} <!-- Leadership --> | commander-in-chief = Vacant in peacetime | commander-in-chief_title = [[General (Switzerland)|Commander-in-chief]] | minister = [[Viola Amherd]] | minister_title = [[Federal Department of Defence, Civil Protection and Sport|DDPS Minister]] | commander = Lt Gen [[Thomas Süssli]] | commander_title = [[Chief of the Armed Forces (Switzerland)|Chief of the Armed Forces]] <!-- Manpower --> | age = 19 years of age for male compulsory military service; 18 years of age for voluntary male and female military service; | conscription = {{ubl|19–34 years of age (males only)|36 for subaltern officers, 52 for staff officers and higher}} | manpower_data = 2009 est. | manpower_age = 16–49 | available = 1,852,580 | available_f = 1,807,667 | fit = 1,510,259 | fit_f = 1,475,993 | reaching = 48,076 | reaching_f = 44,049 | active = 140,304 (2019) | ranked = 47th <!-- Financial --> | amount = {{CHF|link=yes|5.12}} billion (~{{US$|5.27 billion}}, 2020) | percent_GDP = 0.68% (2018) <!-- Related aricles --> | ranks = [[Military ranks of the Swiss Armed Forces]] }} </pre><noinclude> {{Organization infoboxes}} [[Category:WikiProject Military history template instructions|National Military Infobox]] </noinclude><includeonly>{{Sandbox other|| {{#ifeq:{{{noheader|}}}|yes|| [[Category:Military infobox templates|National]] }}}}</includeonly> qwaemcb7tsrlf1k48eb57tdjeukxpjr 1962556 1962555 2022-08-12T12:58:43Z TNitroXMC 111690 /* Example */ wikitext text/x-wiki {{Documentation subpage}} tt3wc3mi17p1zbe7tqylhev8fournvd Usapan:Apolaki Caldera 1 318995 1962557 2022-08-12T14:31:55Z Ivan P. Clarin 84769 Bagong pahina: {{Isinalinwikang pahina|en|Apolaki Caldera}} wikitext text/x-wiki {{Isinalinwikang pahina|en|Apolaki Caldera}} 2uc9ah6vo7aics1ly5f0j4q9b217jhz Absurdism 0 318996 1962559 2022-08-12T15:07:59Z Glennznl 73709 Inilipat ni Glennznl ang pahinang [[Absurdism]] sa [[Absurdismo]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Absurdismo]] po2emc8dz704lweu9x457o54p6ebie6 Potsdamer Platz 0 318998 1962570 2022-08-12T16:03:16Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1099223697|Potsdamer Platz]]" wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Berlin_-_Potsdamer_Platz_-_2016.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Berlin_-_Potsdamer_Platz_-_2016.jpg/290px-Berlin_-_Potsdamer_Platz_-_2016.jpg|thumb| Potsdamer Platz noong 2016]] [[Talaksan:PotsdamerPlatz_Vogelperspektive_2004_1.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/PotsdamerPlatz_Vogelperspektive_2004_1.jpg/290px-PotsdamerPlatz_Vogelperspektive_2004_1.jpg|thumb| 2006]] [[Talaksan:SonyCenterAtNight.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/SonyCenterAtNight.jpg/290px-SonyCenterAtNight.jpg|thumb| Ang Sony Center, 2004]] Ang '''Potsdamer Platz''' {{IPA-de|ˈpɔtsdamɐ plats|lang|De-Potsdamer_Platz.ogg}}, ''Plaza Potsdam'') ay isang [[Plaza|pampublikong plaza]] at interseksiyon ng trapiko sa sentro ng [[Berlin]], A,emanya, na matatagpuan mga {{Convert|1|km|yd}} sa timog ng [[Tarangkahang Brandeburgo]] at ng [[Gusaling Reichstag|Reichstag]] (Gusali ng [[Bundestag|Parlamentong Aleman]]), at malapit sa timog-silangan na sulok ng liwasang [[Großer Tiergarten|Tiergarten]]. Pinangalanan ito sa lungsod ng [[Potsdam]], mga {{Convert|25|km}} sa timog kanluran, at minarkahan ang punto kung saan dumaan ang lumang kalsada mula sa Potsdam sa pader ng lungsod ng Berlin sa [[Tarangkahang Potsdam]]. Matapos umunlad sa loob ng mahigit isang siglo mula sa isang interseksiyon ng mga rural na daanan tungo sa pinakamataong traffic na interseksiyon sa Europa,<ref name="Weitz, Eric D. G2007, page 43">Weitz, Eric D. ''Weimar Germany'', 2007, Princeton University Press, {{ISBN|0-691-01695-X}}, page 43</ref> ito ay ganap na nawasak noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at pagkatapos ay naiwan na tiwangwang noong panahon ng [[Digmaang Malamig]] nang hatiin ang [[Pader ng Berlin|Berlin Wall]] dating kinalalagyan nito. Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pagsasama-sama ng Aleman]], ang Potsdamer Platz ay naging lugar ng mga pangunahing proyekto sa muling pagpapaunlad. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] kaqukk8av8mykkbk9wbkycqm50mf2wf 1962576 1962570 2022-08-13T01:49:04Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Berlin_-_Potsdamer_Platz_-_2016.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Berlin_-_Potsdamer_Platz_-_2016.jpg/290px-Berlin_-_Potsdamer_Platz_-_2016.jpg|thumb| Potsdamer Platz noong 2016]] [[Talaksan:PotsdamerPlatz_Vogelperspektive_2004_1.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/PotsdamerPlatz_Vogelperspektive_2004_1.jpg/290px-PotsdamerPlatz_Vogelperspektive_2004_1.jpg|thumb| 2006]] [[Talaksan:SonyCenterAtNight.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/SonyCenterAtNight.jpg/290px-SonyCenterAtNight.jpg|thumb| Ang Sony Center, 2004]] Ang '''Potsdamer Platz''' {{IPA-de|ˈpɔtsdamɐ plats|lang|De-Potsdamer_Platz.ogg}}, ''Plaza Potsdam'') ay isang [[Plaza|pampublikong plaza]] at interseksiyon ng trapiko sa sentro ng [[Berlin]], A,emanya, na matatagpuan mga {{Convert|1|km|yd}} sa timog ng [[Tarangkahang Brandeburgo]] at ng [[Gusaling Reichstag|Reichstag]] (Gusali ng [[Bundestag|Parlamentong Aleman]]), at malapit sa timog-silangan na sulok ng liwasang [[Großer Tiergarten|Tiergarten]]. Pinangalanan ito sa lungsod ng [[Potsdam]], mga {{Convert|25|km}} sa timog kanluran, at minarkahan ang punto kung saan dumaan ang lumang kalsada mula sa Potsdam sa pader ng lungsod ng Berlin sa [[Tarangkahang Potsdam]]. Matapos umunlad sa loob ng mahigit isang siglo mula sa isang interseksiyon ng mga rural na daanan tungo sa pinakamataong traffic na interseksiyon sa Europa,<ref name="Weitz, Eric D. G2007, page 43">Weitz, Eric D. ''Weimar Germany'', 2007, Princeton University Press, {{ISBN|0-691-01695-X}}, page 43</ref> ito ay ganap na nawasak noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at pagkatapos ay naiwan na tiwangwang noong panahon ng [[Digmaang Malamig]] nang hatiin ng [[Pader ng Berlin]] ang dating kinalalagyan nito. Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pagsasama-sama ng Aleman]], ang Potsdamer Platz ay naging lugar ng mga pangunahing proyekto sa muling pagpapaunlad. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] qvwudh3aiy84qxgmw6gg0ncxupxvftp 1962577 1962576 2022-08-13T01:50:24Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Berlin_-_Potsdamer_Platz_-_2016.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Berlin_-_Potsdamer_Platz_-_2016.jpg/290px-Berlin_-_Potsdamer_Platz_-_2016.jpg|thumb| Potsdamer Platz noong 2016]] [[Talaksan:PotsdamerPlatz_Vogelperspektive_2004_1.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/PotsdamerPlatz_Vogelperspektive_2004_1.jpg/290px-PotsdamerPlatz_Vogelperspektive_2004_1.jpg|thumb| 2006]] [[Talaksan:SonyCenterAtNight.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/SonyCenterAtNight.jpg/290px-SonyCenterAtNight.jpg|thumb| Ang Sony Center, 2004]] Ang '''Potsdamer Platz''' {{IPA-de|ˈpɔtsdamɐ plats|lang|De-Potsdamer_Platz.ogg}}, ''Plaza Potsdam'') ay isang [[Plaza|pampublikong plaza]] at interseksiyon ng trapiko sa sentro ng [[Berlin]], A,emanya, na matatagpuan mga {{Convert|1|km|yd}} sa timog ng [[Tarangkahang Brandeburgo]] at ng [[Gusaling Reichstag|Reichstag]] (Gusali ng [[Bundestag|Parlamentong Aleman]]), at malapit sa timog-silangan na sulok ng liwasang [[Großer Tiergarten|Tiergarten]]. Pinangalanan ito sa lungsod ng [[Potsdam]], mga {{Convert|25|km}} sa timog kanluran, at minarkahan ang punto kung saan dumaan ang lumang kalsada mula sa Potsdam sa pader ng lungsod ng Berlin sa [[Tarangkahang Potsdam]]. Matapos umunlad sa loob ng mahigit isang siglo mula sa isang interseksiyon ng mga rural na daanan tungo sa pinakamataong traffic na interseksiyon sa Europa,<ref name="Weitz, Eric D. G2007, page 43">Weitz, Eric D. ''Weimar Germany'', 2007, Princeton University Press, {{ISBN|0-691-01695-X}}, page 43</ref> ito ay ganap na nawasak noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at pagkatapos ay naiwan na tiwangwang noong panahon ng [[Digmaang Malamig]] nang hatiin ng [[Pader ng Berlin]] ang dating kinalalagyan nito. Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pagsasama-sama ng Aleman]], ang Potsdamer Platz ay naging lugar ng mga pangunahing proyekto sa muling pagpapaunlad. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[en:Potsdamer_Platz]] j5p2xm4svina3pe98yfomwpr6ete4t7 1962703 1962577 2022-08-13T10:35:59Z EmausBot 20162 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q152252]] wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Berlin_-_Potsdamer_Platz_-_2016.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Berlin_-_Potsdamer_Platz_-_2016.jpg/290px-Berlin_-_Potsdamer_Platz_-_2016.jpg|thumb| Potsdamer Platz noong 2016]] [[Talaksan:PotsdamerPlatz_Vogelperspektive_2004_1.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/PotsdamerPlatz_Vogelperspektive_2004_1.jpg/290px-PotsdamerPlatz_Vogelperspektive_2004_1.jpg|thumb| 2006]] [[Talaksan:SonyCenterAtNight.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/SonyCenterAtNight.jpg/290px-SonyCenterAtNight.jpg|thumb| Ang Sony Center, 2004]] Ang '''Potsdamer Platz''' {{IPA-de|ˈpɔtsdamɐ plats|lang|De-Potsdamer_Platz.ogg}}, ''Plaza Potsdam'') ay isang [[Plaza|pampublikong plaza]] at interseksiyon ng trapiko sa sentro ng [[Berlin]], A,emanya, na matatagpuan mga {{Convert|1|km|yd}} sa timog ng [[Tarangkahang Brandeburgo]] at ng [[Gusaling Reichstag|Reichstag]] (Gusali ng [[Bundestag|Parlamentong Aleman]]), at malapit sa timog-silangan na sulok ng liwasang [[Großer Tiergarten|Tiergarten]]. Pinangalanan ito sa lungsod ng [[Potsdam]], mga {{Convert|25|km}} sa timog kanluran, at minarkahan ang punto kung saan dumaan ang lumang kalsada mula sa Potsdam sa pader ng lungsod ng Berlin sa [[Tarangkahang Potsdam]]. Matapos umunlad sa loob ng mahigit isang siglo mula sa isang interseksiyon ng mga rural na daanan tungo sa pinakamataong traffic na interseksiyon sa Europa,<ref name="Weitz, Eric D. G2007, page 43">Weitz, Eric D. ''Weimar Germany'', 2007, Princeton University Press, {{ISBN|0-691-01695-X}}, page 43</ref> ito ay ganap na nawasak noong [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] at pagkatapos ay naiwan na tiwangwang noong panahon ng [[Digmaang Malamig]] nang hatiin ng [[Pader ng Berlin]] ang dating kinalalagyan nito. Mula noong [[Muling pag-iisang Aleman|muling pagsasama-sama ng Aleman]], ang Potsdamer Platz ay naging lugar ng mga pangunahing proyekto sa muling pagpapaunlad. == Mga sanggunian == {{Reflist}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] lxa9h1hyp23nycu9a7gy9l5eyyceo01 Federico I, Elektor ng Brandeburgo 0 318999 1962578 2022-08-13T02:04:23Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1089820337|Frederick I, Elector of Brandenburg]]" wikitext text/x-wiki Si '''Federico''' ([[Gitnang Mataas na Aleman]]: ''Friderich<ref>{{Cite book|title=Was mein gnediger herre Margraf Friderich zu Brandenburg etc. vber die von Nurmberg dreyer artigkel der stock ploch hewser vnd glaitehalben vor de pund zu Thunawerd hat lassen furpringen vnnd die von Nurmberg zu anttwort geben auch die punds Rethe dorinn gehandelt haben Egidij Anno etc. VI|last=Anon.|publisher=Hieronymus Höltzel|year=1506|location=Nürnberg|pages=1|url=http://bildsuche.digitale-sammlungen.de/index.html?c=viewer&bandnummer=bsb00011592}}</ref>,'' [[Aleman na Estandardisadong Aleman|Estandardisadong Aleman]]: ''Friedrich''; Setyembre 21, 1371 &#x2013; Setyembre 20, 1440) ay ang huling [[Burgrabyato ng Nuremberg|Burgrabe ng Nuremberg]] mula 1397 hanggang 1427 (bilang '''Federico VI'''), Margrabe ng [[Prinsipalidad ng Ansbach|Brandeburgo-Ansbach]] mula 1398, Margrabe ng [[Prinsipadliad ng Bayreuth|Brandeburgo-Kulmbach]] mula 1420, at [[Talaan ng mga pinuno ng Brandeburgo|Elektor ng Brandeburgo]] (bilang '''Federico I''') mula 1415 hanggang sa kanyang kamatayan. Siya ang naging unang miyembro ng [[Pamilya Hohenzollern|Dinastiyang Hohenzollern]] na namuno sa [[Margrabyato ng Brandeburgo]]. == Talambuhay == [[Talaksan:Friedrich_I._von_Brandenburg.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Friedrich_I._von_Brandenburg.jpg/220px-Friedrich_I._von_Brandenburg.jpg|thumb| Burgrave Frederick, larawan mula noong ika-15 siglo]] Ipinanganak si Federico sa [[Nuremberg]], ang pangalawang anak na lalaki ni Burgrabe [[Federico V, Burgrabe ng Nuremberg|Federuci V]] (1333 &#x2013; 1398) at ang prinsesa ng mga [[Pamilya Wettin|Wettin]] na si [[Isabel ng Meissen]]. Maaga siyang pumasok sa paglilingkod sa kaniyang bayaw, ang [[Pamilya Habsburgo|Habsburgong]] duke na si [[Alberto III, Duke ng Austria|Alberto III ng Austria]]. Pagkamatay ni Alberto noong 1395, nakipaglaban siya sa panig ng hari ng [[Pamilya Luxembourg|Luxembourg]] na si [[Segismundo, Banal na Emperador Romano|Segismundo ng Unggarya]] laban sa pagsalakay sa mga puwersang [[Mga digmaang Otomano sa Europa|Otomano]]. Siya at ang kanyang nakatatandang kapatid na si [[Juan III, Burgrave ng Nuremberg|Juan]], asawa ng kapatid ni Segismundo na si [[Margarita ng Bohemia, Burgrabine ng Nuremberg|Margarita ng Bohemia]], ay nakipaglaban sa 1396 [[Labanan sa Nicopolis]] kung saan sila ay dumanas ng isang mapaminsalang pagkatalo. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga pinagmumulan == * Mast, Peter: ''Die Hohenzollern - Von Friedrich III. kay Wilhelm II.'', Graz, Wien, Köln 1994 53f0v31cadt1v14qzrjdmssuof7ot9l 1962579 1962578 2022-08-13T02:05:48Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki Si '''Federico''' ([[Gitnang Mataas na Aleman]]: ''Friderich<ref>{{Cite book|title=Was mein gnediger herre Margraf Friderich zu Brandenburg etc. vber die von Nurmberg dreyer artigkel der stock ploch hewser vnd glaitehalben vor de pund zu Thunawerd hat lassen furpringen vnnd die von Nurmberg zu anttwort geben auch die punds Rethe dorinn gehandelt haben Egidij Anno etc. VI|last=Anon.|publisher=Hieronymus Höltzel|year=1506|location=Nürnberg|pages=1|url=http://bildsuche.digitale-sammlungen.de/index.html?c=viewer&bandnummer=bsb00011592}}</ref>,'' [[Aleman na Estandardisadong Aleman|Estandardisadong Aleman]]: ''Friedrich''; Setyembre 21, 1371 &#x2013; Setyembre 20, 1440) ay ang huling [[Burgrabyato ng Nuremberg|Burgrabe ng Nuremberg]] mula 1397 hanggang 1427 (bilang '''Federico VI'''), Margrabe ng [[Prinsipalidad ng Ansbach|Brandeburgo-Ansbach]] mula 1398, Margrabe ng [[Prinsipadliad ng Bayreuth|Brandeburgo-Kulmbach]] mula 1420, at [[Talaan ng mga pinuno ng Brandeburgo|Elektor ng Brandeburgo]] (bilang '''Federico I''') mula 1415 hanggang sa kanyang kamatayan. Siya ang naging unang miyembro ng [[Pamilya Hohenzollern|Dinastiyang Hohenzollern]] na namuno sa [[Margrabyato ng Brandeburgo]]. == Talambuhay == [[Talaksan:Friedrich_I._von_Brandenburg.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Friedrich_I._von_Brandenburg.jpg/220px-Friedrich_I._von_Brandenburg.jpg|thumb| Burgrave Frederick, larawan mula noong ika-15 siglo]] Ipinanganak si Federico sa [[Nuremberg]], ang pangalawang anak na lalaki ni Burgrabe [[Federico V, Burgrabe ng Nuremberg|Federuci V]] (1333 &#x2013; 1398) at ang prinsesa ng mga [[Pamilya Wettin|Wettin]] na si [[Isabel ng Meissen]]. Maaga siyang pumasok sa paglilingkod sa kaniyang bayaw, ang [[Pamilya Habsburgo|Habsburgong]] duke na si [[Alberto III, Duke ng Austria|Alberto III ng Austria]]. Pagkamatay ni Alberto noong 1395, nakipaglaban siya sa panig ng hari ng [[Pamilya Luxembourg|Luxembourg]] na si [[Segismundo, Banal na Emperador Romano|Segismundo ng Unggarya]] laban sa pagsalakay sa mga puwersang [[Mga digmaang Otomano sa Europa|Otomano]]. Siya at ang kanyang nakatatandang kapatid na si [[Juan III, Burgrave ng Nuremberg|Juan]], asawa ng kapatid ni Segismundo na si [[Margarita ng Bohemia, Burgrabine ng Nuremberg|Margarita ng Bohemia]], ay nakipaglaban sa 1396 [[Labanan sa Nicopolis]] kung saan sila ay dumanas ng isang mapaminsalang pagkatalo. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga pinagmumulan == * Mast, Peter: ''Die Hohenzollern - Von Friedrich III. kay Wilhelm II.'', Graz, Wien, Köln 1994 [[en:Frederick I, Elector of Brandenburg]] 2ssljfbw55sk5qkc0rt4qixhepirvma 1962702 1962579 2022-08-13T10:35:58Z EmausBot 20162 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q61336]] wikitext text/x-wiki Si '''Federico''' ([[Gitnang Mataas na Aleman]]: ''Friderich<ref>{{Cite book|title=Was mein gnediger herre Margraf Friderich zu Brandenburg etc. vber die von Nurmberg dreyer artigkel der stock ploch hewser vnd glaitehalben vor de pund zu Thunawerd hat lassen furpringen vnnd die von Nurmberg zu anttwort geben auch die punds Rethe dorinn gehandelt haben Egidij Anno etc. VI|last=Anon.|publisher=Hieronymus Höltzel|year=1506|location=Nürnberg|pages=1|url=http://bildsuche.digitale-sammlungen.de/index.html?c=viewer&bandnummer=bsb00011592}}</ref>,'' [[Aleman na Estandardisadong Aleman|Estandardisadong Aleman]]: ''Friedrich''; Setyembre 21, 1371 &#x2013; Setyembre 20, 1440) ay ang huling [[Burgrabyato ng Nuremberg|Burgrabe ng Nuremberg]] mula 1397 hanggang 1427 (bilang '''Federico VI'''), Margrabe ng [[Prinsipalidad ng Ansbach|Brandeburgo-Ansbach]] mula 1398, Margrabe ng [[Prinsipadliad ng Bayreuth|Brandeburgo-Kulmbach]] mula 1420, at [[Talaan ng mga pinuno ng Brandeburgo|Elektor ng Brandeburgo]] (bilang '''Federico I''') mula 1415 hanggang sa kanyang kamatayan. Siya ang naging unang miyembro ng [[Pamilya Hohenzollern|Dinastiyang Hohenzollern]] na namuno sa [[Margrabyato ng Brandeburgo]]. == Talambuhay == [[Talaksan:Friedrich_I._von_Brandenburg.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Friedrich_I._von_Brandenburg.jpg/220px-Friedrich_I._von_Brandenburg.jpg|thumb| Burgrave Frederick, larawan mula noong ika-15 siglo]] Ipinanganak si Federico sa [[Nuremberg]], ang pangalawang anak na lalaki ni Burgrabe [[Federico V, Burgrabe ng Nuremberg|Federuci V]] (1333 &#x2013; 1398) at ang prinsesa ng mga [[Pamilya Wettin|Wettin]] na si [[Isabel ng Meissen]]. Maaga siyang pumasok sa paglilingkod sa kaniyang bayaw, ang [[Pamilya Habsburgo|Habsburgong]] duke na si [[Alberto III, Duke ng Austria|Alberto III ng Austria]]. Pagkamatay ni Alberto noong 1395, nakipaglaban siya sa panig ng hari ng [[Pamilya Luxembourg|Luxembourg]] na si [[Segismundo, Banal na Emperador Romano|Segismundo ng Unggarya]] laban sa pagsalakay sa mga puwersang [[Mga digmaang Otomano sa Europa|Otomano]]. Siya at ang kanyang nakatatandang kapatid na si [[Juan III, Burgrave ng Nuremberg|Juan]], asawa ng kapatid ni Segismundo na si [[Margarita ng Bohemia, Burgrabine ng Nuremberg|Margarita ng Bohemia]], ay nakipaglaban sa 1396 [[Labanan sa Nicopolis]] kung saan sila ay dumanas ng isang mapaminsalang pagkatalo. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga pinagmumulan == * Mast, Peter: ''Die Hohenzollern - Von Friedrich III. kay Wilhelm II.'', Graz, Wien, Köln 1994 53f0v31cadt1v14qzrjdmssuof7ot9l Stadtschloss, Berlin 0 319000 1962581 2022-08-13T02:17:55Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Palasyo ng Berlin]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Palasyo ng Berlin]] 4nim0kto8aofe42cdqj9keenplb0306 Schöneberg 0 319001 1962582 2022-08-13T02:38:08Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1102671265|Schöneberg]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Schöneberg|image_photo=Berlin-schoeneberg rathaus 20051202 049 part.jpg|image_caption=[[Rathaus Schöneberg|Town Hall]]|type=Quarter|City=Berlin|image_coa=Coat of arms de-be schoeneberg 1956.png|coordinates={{coord|52|29|10|N|13|21|20|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Tempelhof-Schöneberg|divisions=|elevation=50|area=10.6|population=122658|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0701) 10777, 10779, 10781, 10783, 10787, 10789, 10823, 10825, 10827, 10829, 12157, 12159, 12161, 12169|area_code=|licence=B|year=1264|plantext=Location of Schöneberg in Tempelhof-Schöneberg and Berlin|image_plan=Berlin Tempelhof-Schoeneberg Schoeneberg.png|website=}} Ang '''Schöneberg''' ({{IPA-de|ˈʃøːnəˌbɛʁk|lang|De-Schöneberg.ogg}}) ay isang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|lokalidad]] ng [[Berlin]], Alemanya. Hanggang noong [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pang-administratibo sa Berlin]] noong 2001 ito ay isang hiwalay na boro kasama ang lokalidad ng [[Friedenau]]. Kasama ang dating borough ng [[Tempelhof]] ito ay bahagi na ngayon ng bagong [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng [[Tempelhof-Schöneberg]]. == Kasaysayan == [[Talaksan:Rote_Insel2.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Rote_Insel2.JPG/200px-Rote_Insel2.JPG|left|thumb|200x200px| Gusaling [[Gründerzeit]] sa ''Rote Insel'']] Ang nayon ay unang naidokumento sa isang kautusan noong 1264 na inihayag ni [[Talaan ng mga pinuno ng Brandeburgo|Margrabe]] Otto III ng [[Margrabyato ng Brandeburgo|Brandeburgo]]. Noong 1751, itinatag ng mga [[Bohemya|Bohemo]] na [[Paghahabi|manghahabi]] ang '''Neu-Schöneberg''' na kilala rin bilang '''Böhmisch-Schöneberg''' sa kahabaan ng hilagang Hauptstraße. Sa panahon ng [[Pitong Taong Digmaan]] noong Oktubre 7, 1760, ang Schöneberg at ang simbahan ng nayon nito ay ganap na nawasak ng apoy dahil sa magkasanib na pag-atake sa Berlin ng mga hukbong [[Monarkiyang Habsburgo|Habsburgo]] at [[Imperyong Ruso|Ruso]]. === Buhay LGBT === Ang lugar sa paligid ng [[Nollendorfplatz]] ay naging sentro ng [[Bakla|buhay bakla]] sa Berlin, mula noong dekada [[Berlin noong dekada '20|'20]] at unang bahagi ng–1930s sa panahon ng [[Republikang Weimar]].<ref name=":1">{{Cite news |last=Warnecke |first=Tilmann |date=28 April 2015 |title=Die erste Weltmetropole für Lesben und Schwule |language=de |work=Der Tagesspiegel Online |url=https://www.tagesspiegel.de/gesellschaft/queerspiegel/berlin-in-den-zwanziger-jahren-die-erste-weltmetropole-fuer-lesben-und-schwule/11691390.html |access-date=2021-04-14}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |title=Schöneberger Vergnügen (1880 bis 1930) |url=https://stadtteilzeitung.nbhs.de/aktuelles/news-detail/artikel/schoeneberger-vergnuegen-1880-bis-1930 |url-status=live |access-date=2021-04-14 |website=Nachbarschaftsheim Schöneberg e V. Berlin |language=de}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{Cite EB1911|wstitle=Schöneberg|volume=24|short=x}} * {{Cite web |date=18 April 2012 |title=Berlin – offizielles Tourismusportal für Besucher der deutschen Hauptstadt – visitBerlin.de (Berlin Tourist Information) |url=http://www.berlin-tourist-information.de |access-date=July 23, 2021 |publisher=Berlin-tourist-information.de}} * {{Cite web |title=Schöneberg um Jan 1897 (Map of Schöneberg in 1897) |url=http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=1&gr=7&nord=52.487259&ost=13.359462 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160108105257/http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=1&gr=7&nord=52.487259&ost=13.359462 |archive-date=2016-01-08 |access-date=July 23, 2021 |publisher=Alt-berlin.info}} * {{Cite web |title=Friedenau um Mai 1939 (Map of Schöneberg in 1939) |url=http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=14&gr=7&nord=52.475062&ost=13.345500 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160108105258/http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=14&gr=7&nord=52.475062&ost=13.345500 |archive-date=2016-01-08 |access-date=July 23, 2021 |publisher=Alt-berlin.info}} {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 3buen1seh39qrwvcnf2qei1dlsye4qf 1962583 1962582 2022-08-13T02:38:41Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Schöneberg|image_photo=Berlin-schoeneberg rathaus 20051202 049 part.jpg|image_caption=[[Rathaus Schöneberg|Town Hall]]|type=Kuwarto|City=Berlin|image_coa=Coat of arms de-be schoeneberg 1956.png|coordinates={{coord|52|29|10|N|13|21|20|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Tempelhof-Schöneberg|divisions=|elevation=50|area=10.6|population=122658|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0701) 10777, 10779, 10781, 10783, 10787, 10789, 10823, 10825, 10827, 10829, 12157, 12159, 12161, 12169|area_code=|licence=B|year=1264|plantext=Location of Schöneberg in Tempelhof-Schöneberg and Berlin|image_plan=Berlin Tempelhof-Schoeneberg Schoeneberg.png|website=}} Ang '''Schöneberg''' ({{IPA-de|ˈʃøːnəˌbɛʁk|lang|De-Schöneberg.ogg}}) ay isang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|lokalidad]] ng [[Berlin]], Alemanya. Hanggang noong [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pang-administratibo sa Berlin]] noong 2001 ito ay isang hiwalay na boro kasama ang lokalidad ng [[Friedenau]]. Kasama ang dating borough ng [[Tempelhof]] ito ay bahagi na ngayon ng bagong [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng [[Tempelhof-Schöneberg]]. == Kasaysayan == [[Talaksan:Rote_Insel2.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Rote_Insel2.JPG/200px-Rote_Insel2.JPG|left|thumb|200x200px| Gusaling [[Gründerzeit]] sa ''Rote Insel'']] Ang nayon ay unang naidokumento sa isang kautusan noong 1264 na inihayag ni [[Talaan ng mga pinuno ng Brandeburgo|Margrabe]] Otto III ng [[Margrabyato ng Brandeburgo|Brandeburgo]]. Noong 1751, itinatag ng mga [[Bohemya|Bohemo]] na [[Paghahabi|manghahabi]] ang '''Neu-Schöneberg''' na kilala rin bilang '''Böhmisch-Schöneberg''' sa kahabaan ng hilagang Hauptstraße. Sa panahon ng [[Pitong Taong Digmaan]] noong Oktubre 7, 1760, ang Schöneberg at ang simbahan ng nayon nito ay ganap na nawasak ng apoy dahil sa magkasanib na pag-atake sa Berlin ng mga hukbong [[Monarkiyang Habsburgo|Habsburgo]] at [[Imperyong Ruso|Ruso]]. === Buhay LGBT === Ang lugar sa paligid ng [[Nollendorfplatz]] ay naging sentro ng [[Bakla|buhay bakla]] sa Berlin, mula noong dekada [[Berlin noong dekada '20|'20]] at unang bahagi ng–1930s sa panahon ng [[Republikang Weimar]].<ref name=":1">{{Cite news |last=Warnecke |first=Tilmann |date=28 April 2015 |title=Die erste Weltmetropole für Lesben und Schwule |language=de |work=Der Tagesspiegel Online |url=https://www.tagesspiegel.de/gesellschaft/queerspiegel/berlin-in-den-zwanziger-jahren-die-erste-weltmetropole-fuer-lesben-und-schwule/11691390.html |access-date=2021-04-14}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |title=Schöneberger Vergnügen (1880 bis 1930) |url=https://stadtteilzeitung.nbhs.de/aktuelles/news-detail/artikel/schoeneberger-vergnuegen-1880-bis-1930 |url-status=live |access-date=2021-04-14 |website=Nachbarschaftsheim Schöneberg e V. Berlin |language=de}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{Cite EB1911|wstitle=Schöneberg|volume=24|short=x}} * {{Cite web |date=18 April 2012 |title=Berlin – offizielles Tourismusportal für Besucher der deutschen Hauptstadt – visitBerlin.de (Berlin Tourist Information) |url=http://www.berlin-tourist-information.de |access-date=July 23, 2021 |publisher=Berlin-tourist-information.de}} * {{Cite web |title=Schöneberg um Jan 1897 (Map of Schöneberg in 1897) |url=http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=1&gr=7&nord=52.487259&ost=13.359462 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160108105257/http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=1&gr=7&nord=52.487259&ost=13.359462 |archive-date=2016-01-08 |access-date=July 23, 2021 |publisher=Alt-berlin.info}} * {{Cite web |title=Friedenau um Mai 1939 (Map of Schöneberg in 1939) |url=http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=14&gr=7&nord=52.475062&ost=13.345500 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160108105258/http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=14&gr=7&nord=52.475062&ost=13.345500 |archive-date=2016-01-08 |access-date=July 23, 2021 |publisher=Alt-berlin.info}} {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[en:Schöneberg]] 9m81j1qbl1ddxant0dhz5awau4conij 1962584 1962583 2022-08-13T02:39:12Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Schöneberg|image_photo=Berlin-schoeneberg rathaus 20051202 049 part.jpg|image_caption=[[Rathaus Schöneberg|Munisipyo]]|type=Kuwarto|City=Berlin|image_coa=Coat of arms de-be schoeneberg 1956.png|coordinates={{coord|52|29|10|N|13|21|20|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Tempelhof-Schöneberg|divisions=|elevation=50|area=10.6|population=122658|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0701) 10777, 10779, 10781, 10783, 10787, 10789, 10823, 10825, 10827, 10829, 12157, 12159, 12161, 12169|area_code=|licence=B|year=1264|plantext=Kinaroroonan ng Schöneberg sa Tempelhof-Schöneberg at Berlin|image_plan=Berlin Tempelhof-Schoeneberg Schoeneberg.png|website=}} Ang '''Schöneberg''' ({{IPA-de|ˈʃøːnəˌbɛʁk|lang|De-Schöneberg.ogg}}) ay isang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|lokalidad]] ng [[Berlin]], Alemanya. Hanggang noong [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pang-administratibo sa Berlin]] noong 2001 ito ay isang hiwalay na boro kasama ang lokalidad ng [[Friedenau]]. Kasama ang dating borough ng [[Tempelhof]] ito ay bahagi na ngayon ng bagong [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng [[Tempelhof-Schöneberg]]. == Kasaysayan == [[Talaksan:Rote_Insel2.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Rote_Insel2.JPG/200px-Rote_Insel2.JPG|left|thumb|200x200px| Gusaling [[Gründerzeit]] sa ''Rote Insel'']] Ang nayon ay unang naidokumento sa isang kautusan noong 1264 na inihayag ni [[Talaan ng mga pinuno ng Brandeburgo|Margrabe]] Otto III ng [[Margrabyato ng Brandeburgo|Brandeburgo]]. Noong 1751, itinatag ng mga [[Bohemya|Bohemo]] na [[Paghahabi|manghahabi]] ang '''Neu-Schöneberg''' na kilala rin bilang '''Böhmisch-Schöneberg''' sa kahabaan ng hilagang Hauptstraße. Sa panahon ng [[Pitong Taong Digmaan]] noong Oktubre 7, 1760, ang Schöneberg at ang simbahan ng nayon nito ay ganap na nawasak ng apoy dahil sa magkasanib na pag-atake sa Berlin ng mga hukbong [[Monarkiyang Habsburgo|Habsburgo]] at [[Imperyong Ruso|Ruso]]. === Buhay LGBT === Ang lugar sa paligid ng [[Nollendorfplatz]] ay naging sentro ng [[Bakla|buhay bakla]] sa Berlin, mula noong dekada [[Berlin noong dekada '20|'20]] at unang bahagi ng–1930s sa panahon ng [[Republikang Weimar]].<ref name=":1">{{Cite news |last=Warnecke |first=Tilmann |date=28 April 2015 |title=Die erste Weltmetropole für Lesben und Schwule |language=de |work=Der Tagesspiegel Online |url=https://www.tagesspiegel.de/gesellschaft/queerspiegel/berlin-in-den-zwanziger-jahren-die-erste-weltmetropole-fuer-lesben-und-schwule/11691390.html |access-date=2021-04-14}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |title=Schöneberger Vergnügen (1880 bis 1930) |url=https://stadtteilzeitung.nbhs.de/aktuelles/news-detail/artikel/schoeneberger-vergnuegen-1880-bis-1930 |url-status=live |access-date=2021-04-14 |website=Nachbarschaftsheim Schöneberg e V. Berlin |language=de}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{Cite EB1911|wstitle=Schöneberg|volume=24|short=x}} * {{Cite web |date=18 April 2012 |title=Berlin – offizielles Tourismusportal für Besucher der deutschen Hauptstadt – visitBerlin.de (Berlin Tourist Information) |url=http://www.berlin-tourist-information.de |access-date=July 23, 2021 |publisher=Berlin-tourist-information.de}} * {{Cite web |title=Schöneberg um Jan 1897 (Map of Schöneberg in 1897) |url=http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=1&gr=7&nord=52.487259&ost=13.359462 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160108105257/http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=1&gr=7&nord=52.487259&ost=13.359462 |archive-date=2016-01-08 |access-date=July 23, 2021 |publisher=Alt-berlin.info}} * {{Cite web |title=Friedenau um Mai 1939 (Map of Schöneberg in 1939) |url=http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=14&gr=7&nord=52.475062&ost=13.345500 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160108105258/http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=14&gr=7&nord=52.475062&ost=13.345500 |archive-date=2016-01-08 |access-date=July 23, 2021 |publisher=Alt-berlin.info}} {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] [[en:Schöneberg]] ezarg8fa72r6b4789k9vql6smb7zjhg 1962704 1962584 2022-08-13T10:36:00Z EmausBot 20162 Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by [[Wikipedia:Wikidata|Wikidata]] on [[d:Q313189]] wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Schöneberg|image_photo=Berlin-schoeneberg rathaus 20051202 049 part.jpg|image_caption=[[Rathaus Schöneberg|Munisipyo]]|type=Kuwarto|City=Berlin|image_coa=Coat of arms de-be schoeneberg 1956.png|coordinates={{coord|52|29|10|N|13|21|20|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|district=|borough=Tempelhof-Schöneberg|divisions=|elevation=50|area=10.6|population=122658|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|postal_code=(nr. 0701) 10777, 10779, 10781, 10783, 10787, 10789, 10823, 10825, 10827, 10829, 12157, 12159, 12161, 12169|area_code=|licence=B|year=1264|plantext=Kinaroroonan ng Schöneberg sa Tempelhof-Schöneberg at Berlin|image_plan=Berlin Tempelhof-Schoeneberg Schoeneberg.png|website=}} Ang '''Schöneberg''' ({{IPA-de|ˈʃøːnəˌbɛʁk|lang|De-Schöneberg.ogg}}) ay isang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|lokalidad]] ng [[Berlin]], Alemanya. Hanggang noong [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|repormang pang-administratibo sa Berlin]] noong 2001 ito ay isang hiwalay na boro kasama ang lokalidad ng [[Friedenau]]. Kasama ang dating borough ng [[Tempelhof]] ito ay bahagi na ngayon ng bagong [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|boro]] ng [[Tempelhof-Schöneberg]]. == Kasaysayan == [[Talaksan:Rote_Insel2.JPG|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Rote_Insel2.JPG/200px-Rote_Insel2.JPG|left|thumb|200x200px| Gusaling [[Gründerzeit]] sa ''Rote Insel'']] Ang nayon ay unang naidokumento sa isang kautusan noong 1264 na inihayag ni [[Talaan ng mga pinuno ng Brandeburgo|Margrabe]] Otto III ng [[Margrabyato ng Brandeburgo|Brandeburgo]]. Noong 1751, itinatag ng mga [[Bohemya|Bohemo]] na [[Paghahabi|manghahabi]] ang '''Neu-Schöneberg''' na kilala rin bilang '''Böhmisch-Schöneberg''' sa kahabaan ng hilagang Hauptstraße. Sa panahon ng [[Pitong Taong Digmaan]] noong Oktubre 7, 1760, ang Schöneberg at ang simbahan ng nayon nito ay ganap na nawasak ng apoy dahil sa magkasanib na pag-atake sa Berlin ng mga hukbong [[Monarkiyang Habsburgo|Habsburgo]] at [[Imperyong Ruso|Ruso]]. === Buhay LGBT === Ang lugar sa paligid ng [[Nollendorfplatz]] ay naging sentro ng [[Bakla|buhay bakla]] sa Berlin, mula noong dekada [[Berlin noong dekada '20|'20]] at unang bahagi ng–1930s sa panahon ng [[Republikang Weimar]].<ref name=":1">{{Cite news |last=Warnecke |first=Tilmann |date=28 April 2015 |title=Die erste Weltmetropole für Lesben und Schwule |language=de |work=Der Tagesspiegel Online |url=https://www.tagesspiegel.de/gesellschaft/queerspiegel/berlin-in-den-zwanziger-jahren-die-erste-weltmetropole-fuer-lesben-und-schwule/11691390.html |access-date=2021-04-14}}</ref><ref>{{Cite web |last= |first= |title=Schöneberger Vergnügen (1880 bis 1930) |url=https://stadtteilzeitung.nbhs.de/aktuelles/news-detail/artikel/schoeneberger-vergnuegen-1880-bis-1930 |url-status=live |access-date=2021-04-14 |website=Nachbarschaftsheim Schöneberg e V. Berlin |language=de}}</ref> == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * {{Cite EB1911|wstitle=Schöneberg|volume=24|short=x}} * {{Cite web |date=18 April 2012 |title=Berlin – offizielles Tourismusportal für Besucher der deutschen Hauptstadt – visitBerlin.de (Berlin Tourist Information) |url=http://www.berlin-tourist-information.de |access-date=July 23, 2021 |publisher=Berlin-tourist-information.de}} * {{Cite web |title=Schöneberg um Jan 1897 (Map of Schöneberg in 1897) |url=http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=1&gr=7&nord=52.487259&ost=13.359462 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160108105257/http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=1&gr=7&nord=52.487259&ost=13.359462 |archive-date=2016-01-08 |access-date=July 23, 2021 |publisher=Alt-berlin.info}} * {{Cite web |title=Friedenau um Mai 1939 (Map of Schöneberg in 1939) |url=http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=14&gr=7&nord=52.475062&ost=13.345500 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160108105258/http://www.alt-berlin.info/cgi/stp/lana.pl?nr=14&gr=7&nord=52.475062&ost=13.345500 |archive-date=2016-01-08 |access-date=July 23, 2021 |publisher=Alt-berlin.info}} {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] ftd39xdxp0c3n10m8a8mm73uu7ipz1k Lungsod ng Ascoli Piceno 0 319002 1962601 2022-08-13T03:54:02Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Ascoli Piceno]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ascoli Piceno]] aflro71q13iqz1o9wsd6lxv7j552fdb Talaan ng mga liwasan at hardin sa Berlin 0 319003 1962602 2022-08-13T03:58:28Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1078906957|List of parks and gardens in Berlin]]" wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Bln_Tiergarten_Luiseninsel.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Bln_Tiergarten_Luiseninsel.jpg/250px-Bln_Tiergarten_Luiseninsel.jpg|right|thumb|250x250px| Luiseninsel sa Großer Tiergarten.]] Ang sumusunod ay isang listahan ng mga kilalang liwasan, hardin, at panlabas na espasyo sa [[Berlin]], [[Alemanya]]. == Mga zoo == * [[Berlin Zoological Garden|Zoolohikong Hardin ng Berlin]] * Tierpark Berlin == Mga liwasan == * [[Liwasang Pangkalikasan ng Barnim]] * [[Großer Tiergarten]] * [[Grunewald (kagubatan)]] * [[Liwasang Henriette Herz]] * [[Körnerpark]] * [[Mauerpark]] * [[Pfaueninsel]] * [[Liwasang Treptower]] * [[Tempelhofer Feld]] - Isang parke ang binuksan noong 2010 sa dating lugar ng [[Paliparang Berlin Tempelhof]] * [[Liwasang Theodor Wolff]] * [[Victoriapark]] * [[Volkspark Friedrichshain]] * [[Volkspark Hasenheide]] * [[Volkspark Mariendorf]] == Mga hardin == * [[Harding Botaniko sa Berlin at Museo Botaniko|Harding Botaniko sa Berlin]] * [[Britzer Garten]] * [[Erholungspark Marzahn]]<ref>{{Cite web |title=Archived copy |url=http://www.gruen-berlin.de/parks-gaerten/gaerten-der-welt/ueberblick/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090907011216/http://www.gruen-berlin.de/parks-gaerten/gaerten-der-welt/ueberblick |archive-date=2009-09-07 |website=www.gruen-berlin.de}} </ref> == Tingnan din == * [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * Mga parke sa Berlin [http://www.berlinfo.com/Freetime/Recreation/parks/index.htm] {{Parks in Berlin|state=autocollapse}}{{Berlin}} p88fxwbnx54tnsr47p36dct4rp4u2eb 1962603 1962602 2022-08-13T04:00:43Z Ryomaandres 8044 /* Mga zoo */ wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Bln_Tiergarten_Luiseninsel.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Bln_Tiergarten_Luiseninsel.jpg/250px-Bln_Tiergarten_Luiseninsel.jpg|right|thumb|250x250px| Luiseninsel sa Großer Tiergarten.]] Ang sumusunod ay isang listahan ng mga kilalang liwasan, hardin, at panlabas na espasyo sa [[Berlin]], [[Alemanya]]. == Mga zoo == * [[Berlin Zoological Garden|Zoolohikong Hardin ng Berlin]] * [[Tierpark Berlin]] == Mga liwasan == * [[Liwasang Pangkalikasan ng Barnim]] * [[Großer Tiergarten]] * [[Grunewald (kagubatan)]] * [[Liwasang Henriette Herz]] * [[Körnerpark]] * [[Mauerpark]] * [[Pfaueninsel]] * [[Liwasang Treptower]] * [[Tempelhofer Feld]] - Isang liwasang binuksan noong 2010 sa dating lugar ng [[Paliparang Berlin Tempelhof]] * [[Liwasang Theodor Wolff]] * [[Victoriapark]] * [[Volkspark Friedrichshain]] * [[Volkspark Hasenheide]] * [[Volkspark Mariendorf]] == Mga hardin == * [[Harding Botaniko sa Berlin at Museo Botaniko|Harding Botaniko sa Berlin]] * [[Britzer Garten]] * [[Erholungspark Marzahn]]<ref>{{Cite web |title=Archived copy |url=http://www.gruen-berlin.de/parks-gaerten/gaerten-der-welt/ueberblick/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090907011216/http://www.gruen-berlin.de/parks-gaerten/gaerten-der-welt/ueberblick |archive-date=2009-09-07 |website=www.gruen-berlin.de}} </ref> == Tingnan din == * [[Mga Palasyo at Liwasan ng Potsdam at Berlin]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * Mga parke sa Berlin [http://www.berlinfo.com/Freetime/Recreation/parks/index.htm] {{Parks in Berlin|state=autocollapse}}{{Berlin}} 64090fg358drab4d5r3tie6dmvofh5h Malilikhaing industriya 0 319004 1962604 2022-08-13T04:04:19Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1091019592|Creative industries]]" wikitext text/x-wiki Ang mga '''malikhaing industriya''' ay tumutukoy sa isang hanay ng mga aktibidad pang-ekonomiya na may kinalaman sa pagbuo o pagsasamantala ng kaalaman at impormasyon. Ang mga ito ay maaaring iba't ibang tinatawag ding mga [[kultural na industriya]] (lalo na sa Europa {{Harvard citation|Hesmondhalgh|2002}} o ang malikhaing ekonomiya {{Harvard citation|Howkins|2001}}, at ang pinakahuli ay tinawag silang Naranghang Ekonomiya sa Amerikang Latina at Caribe ([https://publications.iadb.org/en/orange-economy-infinite-opportunity Buitrago & Duque 2013]). Ang malikhaing ekonomiya ng Howkins ay binubuo ng [[pagpapatalastas]], [[arkitektura]], [[sining]], [[craft]], [[disenyo]], [[moda]], [[Industriya ng pelikula|pelikula]], [[Industriya ng musika|musika]], [[Sining-pagganap|sining ng pagtatanghal]], [[paglalathala]], [[pananaliksik at pag-unlad]], [[software]], mga [[laruan]] at [[laro]], [[Telebisyon|TV]] at [[radyo]], at mga [[larong bidyo]] {{Harvard citation|Howkins|2001}}. Itinuturing ng ilang iskolar na ang industriya ng edukasyon, kabilang ang mga pampubliko at pribadong serbisyo, ay bumubuo ng isang bahagi ng malikhaing industriya.<ref>Kultur & Kommunikation for Nordic Innovation Centre (2007), [http://www.nordicinnovation.org/Global/_Publications/Reports/2008/Creative%20Industries%20education%20in%20the%20Nordic%20countries%20-%20A%20brief%20portrait.pdf "Creative Industries Education in the Nordic Countries"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150518105107/http://www.nordicinnovation.org/Global/_Publications/Reports/2008/Creative%20Industries%20education%20in%20the%20Nordic%20countries%20-%20A%20brief%20portrait.pdf|date=2015-05-18}}; Mœglin, Pierre (2001), Les Industries éducatives, Paris, Puf</ref> Nananatili, samakatuwid, ang iba't ibang kahulugan ng sektor {{Harvard citation|Hesmondhalgh|2002}}{{Harvard citation|DCMS|2006}}. Ang mga industriyang malikhain ay nakita na lalong nagiging mahalaga sa pang-ekonomiyang kagalingan, ang mga tagapagtaguyod na nagmumungkahi na "ang [[Pagkamalikhain|pagkamalikhain ng tao]] ay ang sukdulang mapagkukunang pang-ekonomiya" {{Harvard citation|Florida|2002}}, at na "ang mga industriya ng ikadalawampu't isang siglo ay higit na nakaangkla sa henerasyon ng kaalaman sa pamamagitan ng pagkamalikhain at pagbabago" {{Harvard citation|Landry|Bianchini|1995}}. == Mga sanggunian == {{Reflist}} * {{Cite web |date=2000-08-28 |title=The Creative Economy |url=http://www.businessweek.com/2000/00_35/b3696002.htm |access-date=2006-08-18 |publisher=BusinessWeek magazine}} * Buitrago, Pedro & Duque, Iván. ''[http://www.iadb.org/en/publications/publication-detail,7101.html?id=70896 The Orange Economy: An Infinite Opportunity]''. Washington, DC: Inter-American Development Bank 2013 * {{Citation |last=Caves |first=Richard E. |title=Creative Industries: Contracts between Art and Commerce |year=2000 |publisher=Harvard Univ. Press |author-link=Richard E. Caves}} [https://books.google.com/books?id=imfTUHj8uVcC&dq=%22Creative+Industries%22+caves&source=gbs_navlinks_s Description] and [https://books.google.com/books?id=imfTUHj8uVcC&printsec=find&pg=PR5=gbs_atb#v=onepage&q&f=false preview.] * {{Citation |last=DCMS |title=Creative Industries Mapping Document 2001 |url=http://www.culture.gov.uk/reference_library/publications/4632.aspx |year=2001 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080727021512/http://www.culture.gov.uk/reference_library/publications/4632.aspx |edition=2 |place=London, UK |publisher=Department of Culture, Media and Sport |access-date=2007-05-26 |archive-date=2008-07-27}} * {{Citation |last=DCMS |title=Creative Industries Statistical Estimates Statistical Bulletin |url=http://www.culture.gov.uk/NR/rdonlyres/70156235-8AB8-48F9-B15B-78A326A8BFC4/0/CreativeIndustriesEconomicEstimates2006.pdf |year=2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070614005400/http://www.culture.gov.uk/NR/rdonlyres/70156235-8AB8-48F9-B15B-78A326A8BFC4/0/CreativeIndustriesEconomicEstimates2006.pdf |place=London, UK |publisher=Department of Culture, Media and Sport |access-date=2007-05-26 |archive-date=2007-06-14}} * {{Citation |last=De Beukelaer |first=Christiaan |title=Developing Cultural Industries: Learning from the Palimpsest of Practice |url=https://www.academia.edu/9977802 |year=2015 |publisher=European Cultural Foundation}} * {{Citation |last=De Beukelaer |first=Christiaan |title=Global Cultural Economy |year=2019 |publisher=Routledge |last2=Spence |first2=Kim-Marie}} * {{Citation |last=Florida |first=Richard |title=The Rise of the Creative Class. And How It's Transforming Work, Leisure and Everyday Life |year=2002 |publisher=Basic Books |author-link=Richard Florida}} * {{Citation |last=Hesmondhalgh |first=David |title=The Cultural Industries |year=2002 |publisher=SAGE |author-link=David Hesmondhalgh}} * {{Citation |last=Howkins |first=John |title=The Creative Economy: How People Make Money From Ideas |year=2001 |publisher=Penguin}} * {{Citation |last=Lash |first=S |title=Economies of Sign and Space |year=1994 |publisher=SAGE |last2=Urry |first2=J}} * {{Citation |last=Landry |first=Charles |title=The Creative City |url=http://www.demos.co.uk/files/thecreativecity.pdf |year=1995 |publisher=Demos |last2=Bianchini |first2=Franco}} * {{Citation |last=Nielsén |first=Tobias |title=The Eriba Model – an effective and successful policy framework for the creative industries |url=http://www.kks.se/om/Lists/Publikationer/Attachments/158/the-eriba-model-2008-publ.pdf |year=2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303202854/http://www.kks.se/om/Lists/Publikationer/Attachments/158/the-eriba-model-2008-publ.pdf |publisher=The Knowledge Foundation |access-date=2013-02-11 |archive-date=2016-03-03 |author-link=Tobias Nielsén}} * {{Citation |last=UNCTAD |title=Creative Economy Report 2008 |url=http://www.unctad.org/en/docs/ditc20082cer_en.pdf |publisher=UNCTAD |access-date=2009-11-28}} * {{Citation |last=UNESCO |title=Creative Industries – UNESCO Culture |url=http://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID=35024&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20090826082900/http://portal.unesco.org/culture/en/ev.php-URL_ID%3D35024%26URL_DO%3DDO_TOPIC%26URL_SECTION%3D201.html |publisher=UNESCO |access-date=2009-11-24 |archive-date=2009-08-26}} * Parrish, David (2005). [https://web.archive.org/web/20080409082223/http://www.davidparrish.com/dp/uploads/TShirtsAndSuits_AGuideToTheBusinessOfCreativity_DavidParrish.pdf T-Shirts and Suits: A Guide to the Business of Creativity], Merseyside ACME. * Pasquinelli, Matteo (2006). {{Cite web |title=Immaterial Civil War: Prototypes of Conflict within Cognitive Capitalism |url=http://eipcp.net/policies/cci/pasquinelli/en |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150329230008/http://eipcp.net/policies/cci/pasquinelli/en |archive-date=2015-03-29 |access-date=2015-05-16}}<cite class="citation web cs1">[https://web.archive.org/web/20150329230008/http://eipcp.net/policies/cci/pasquinelli/en "Immaterial Civil War: Prototypes of Conflict within Cognitive Capitalism"]. Archived from [http://eipcp.net/policies/cci/pasquinelli/en the original] on 2015-03-29<span class="reference-accessdate">. </span><span class="reference-accessdate">Retrieved <span class="nowrap">2015-05-16</span></span>.</cite>. In: Lovink, Geert and Rossiter, Ned (eds). [http://networkcultures.org/_uploads/32.pdf MyCreativity Reader: A Critique of Creative Industries], Amsterdam: Institute of Network Cultures, 2007. * Towse, Ruth (2002). ''Book Review of Creative Industries'', Journal of Political Economy, 110: 234-237. * Van Heur, Bas (2010) ''[https://web.archive.org/web/20160604021411/http://www.transcript-verlag.de/media/pdf/faa570b8a03c149c614426f07afded4f.pdf Creative Networks and the City: towards a Cultural Political Economy of Aesthetic Production]''. Bielefeld: Transcript. * Gielen, Pascal (2013) "Creativity and other Fundamentalisms". Mondriaan: Amsterdam. {{Industries}} [[Kategorya:Pagkamalikhain]] s5el3zsgptb1u1nff4bnm40qqa19ot1 Malikhaing industriya 0 319005 1962605 2022-08-13T04:04:58Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Malilikhaing industriya]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Malilikhaing industriya]] 64j5rq6ueewi4rkjn3tj4t377f2xj7a Mga malikhaing industriya 0 319006 1962606 2022-08-13T04:05:01Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Malilikhaing industriya]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Malilikhaing industriya]] 64j5rq6ueewi4rkjn3tj4t377f2xj7a Tala ng mga liwasan at hardin sa Berlin 0 319007 1962609 2022-08-13T04:18:36Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Talaan ng mga liwasan at hardin sa Berlin]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Talaan ng mga liwasan at hardin sa Berlin]] ewfl0im4689d3kcelujnes72pdfucue Prenzlauer Berg 0 319008 1962617 2022-08-13T04:35:49Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1090533972|Prenzlauer Berg]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Prenzlauer Berg|name_local=|image_photo=Kastanienallee, U-Bhf Eberswalder Str, Konnopke.jpg|image_caption=Kastanienallee/Schönhauser Allee|type=Ortsteil|City=Berlin|image_coa=|coordinates={{coord|52|32|21|N|13|25|27|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|borough=Pankow|district=|divisions=|elevation=91|area=10.955|population=165055|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|year=|postal_code=(nr. 0301) 10405, 10407, 10409, 10435, 10437, 10439, 10119, 10247, 10249|area_code=|licence=B|plantext=Location of Prenzlauer Berg in Pankow district and Berlin|image_plan=Berlin Pankow Prenzlauer Berg.png|website=}} Ang '''Prenzlauer Berg''' ({{IPA-de|ˌpʁɛnt͡slaʊ̯ɐ ˈbɛʁk|-|De-Prenzlauer Berg.ogg}}) ay isang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|lokalidad ng Berlin]], na bumubuo sa timog at pinakaurbanong distrito ng boro ng [[Pankow]]. Mula sa pagkakatatag nito noong 1920 hanggang 2001, ang Prenzlauer Berg ay isang distrito ng Berlin sa sarili nito. Gayunpaman, sa taong iyon ay isinama ito (kasama ang boro ng [[Berlin-Weißensee|Weißensee]]) sa mas malaking distrito ng [[Pankow]]. Mula noong 1960s, iniugnay ang Prenzlauer Berg sa mga tagapagtaguyod ng magkakaibang [[kontrakultura]] ng [[Silangang Alemanya]] kabilang ang mga aktibistang Kristiyano, [[Bohemia (kultura)|bohemio]], mga artistang independyente ng estado, at [[komunidad ng mga LGBT]]. Ito ay isang mahalagang lugar para sa [[Mapayapang Himagsikan]] na nagpabagsak sa [[Pader ng Berlin]] noong 1989. Noong dekada '90, ang boro ay tahanan din ng isang makulay na pook [[iskuwater]]. Mula noon ay nakaranas na ito ng mabilis na[[hentripikasyon]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.tic-berlin.de/ tic-berlin: impormasyong turista at makasaysayang tungkol sa Prenzlauer Berg] * [http://www.prenzlberger-stimme.net Prenzlberger Stimme (Balita at opinyon mula kay Prenzlauer Berg sa German)] * [http://www.prenzlauerberg-nachrichten.de Prenzlauer Berg Nachrichten (ang lokal na blog sa German)] * [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/3037942.stm Ang artikulo ng BBC tungkol sa baby boom sa Prenzlauer berg] * [http://www.iht.com/articles/2008/04/24/athome/aberlin.php Artikulo ng Herald Tribune tungkol sa Berlin at Prenzlauer Berg] * [http://www.berlin-besetzt.de Makasaysayang interactive na mapa ng Berlin squats sa German at English] {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] 9kuf9sq0tod0fwb90lu3rstpv0r20d1 1962630 1962617 2022-08-13T05:03:28Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki {{Infobox German location|name=Prenzlauer Berg|name_local=|image_photo=Kastanienallee, U-Bhf Eberswalder Str, Konnopke.jpg|image_caption=Kastanienallee/Schönhauser Allee|type=Ortsteil|City=Berlin|image_coa=|coordinates={{coord|52|32|21|N|13|25|27|E|format=dms|display=inline,title}}|state=Berlin|borough=Pankow|district=|divisions=|elevation=91|area=10.955|population=165055|population_as_of=2020-12-31|pop_ref=<ref>{{cite web|url=https://download.statistik-berlin-brandenburg.de/fa93e3bd19a2e885/a5ecfb2fff6a/SB_A01-05-00_2020h02_BE.pdf|title=Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2020|publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg|date=February 2021}}</ref>|year=|postal_code=(nr. 0301) 10405, 10407, 10409, 10435, 10437, 10439, 10119, 10247, 10249|area_code=|licence=B|plantext=Kinaroroonan ng Prenzlauer Berg sa distrito ng Pankow at Berlin|image_plan=Berlin Pankow Prenzlauer Berg.png|website=}} Ang '''Prenzlauer Berg''' ({{IPA-de|ˌpʁɛnt͡slaʊ̯ɐ ˈbɛʁk|-|De-Prenzlauer Berg.ogg}}) ay isang [[Mga boro at kapitbahayan ng Berlin|lokalidad ng Berlin]], na bumubuo sa timog at pinakaurbanong distrito ng boro ng [[Pankow]]. Mula sa pagkakatatag nito noong 1920 hanggang 2001, ang Prenzlauer Berg ay isang distrito ng Berlin sa sarili nito. Gayunpaman, sa taong iyon ay isinama ito (kasama ang boro ng [[Berlin-Weißensee|Weißensee]]) sa mas malaking distrito ng [[Pankow]]. Mula noong 1960s, iniugnay ang Prenzlauer Berg sa mga tagapagtaguyod ng magkakaibang [[kontrakultura]] ng [[Silangang Alemanya]] kabilang ang mga aktibistang Kristiyano, [[Bohemia (kultura)|bohemio]], mga artistang independyente ng estado, at [[komunidad ng mga LGBT]]. Ito ay isang mahalagang lugar para sa [[Mapayapang Himagsikan]] na nagpabagsak sa [[Pader ng Berlin]] noong 1989. Noong dekada '90, ang boro ay tahanan din ng isang makulay na pook [[iskuwater]]. Mula noon ay nakaranas na ito ng mabilis na[[hentripikasyon]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * [http://www.tic-berlin.de/ tic-berlin: impormasyong turista at makasaysayang tungkol sa Prenzlauer Berg] * [http://www.prenzlberger-stimme.net Prenzlberger Stimme (Balita at opinyon mula kay Prenzlauer Berg sa German)] * [http://www.prenzlauerberg-nachrichten.de Prenzlauer Berg Nachrichten (ang lokal na blog sa German)] * [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/3037942.stm Ang artikulo ng BBC tungkol sa baby boom sa Prenzlauer berg] * [http://www.iht.com/articles/2008/04/24/athome/aberlin.php Artikulo ng Herald Tribune tungkol sa Berlin at Prenzlauer Berg] * [http://www.berlin-besetzt.de Makasaysayang interactive na mapa ng Berlin squats sa German at English] {{Mga Borough ng Berlin}}{{Former Boroughs of Berlin}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] [[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]] b6vi9ai1gdw3sfnf4hc3xw3ed2kfttu Jeroboam II 0 319009 1962618 2022-08-13T04:42:08Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Infobox royalty | name = Jeroboam II | title = | image = Jeroboam II.png | image_size = | caption =Guhhit ni Jeroboam II ni [[Guillaume Rouillé]] sa kanyang ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'' | succession = [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | reign = | coronation = | predecessor = [[Jehoash ng Israel]], ama | successor = [[Zecarias ng Israel]], anak | royal house = | regent = }} Si '''Jeroboam II''' ({{lang-he|י... wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty | name = Jeroboam II | title = | image = Jeroboam II.png | image_size = | caption =Guhhit ni Jeroboam II ni [[Guillaume Rouillé]] sa kanyang ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'' | succession = [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | reign = | coronation = | predecessor = [[Jehoash ng Israel]], ama | successor = [[Zecarias ng Israel]], anak | royal house = | regent = }} Si '''Jeroboam II''' ({{lang-he|יָרָבְעָם}}, ''Yāroḇə‘ām''; {{lang-el|Ἱεροβοάμ}}; {{lang-la|Hieroboam/Jeroboam}}) ang anak at kahalili ni [[Jehoash ng Israel]] at hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] kung saan siya namuno ng 41 taon. Siya ay kakontemporaryo ni [[Amazias]] at [[Uzzias]] ng [[Kaharian ng Juda]] .<ref>''Bible'' {{bibleverse|2 Kings|14:23|KJV}}</ref> and [[Uzziah of Judah|Uzziah]],<ref>''Bible'' {{bibleverse|2 Kings|15:1|KJV}}</ref> Ayon kay [[William F. Albright]] siya ay naghari mula 786–746 BCE samantalang ayon kay [[E. R. Thiele]] ay kapwa pinuno ni Jehoash mula 793 hanggang 782 BCE at naging nag-iisang hari ng Kaharian ng Israel mula 782 hanggang 753 BCE.<ref>Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). {{ISBN|0-8254-3825-X}}, 9780825438257</ref> Ayon sa [[2 Hari]] 14:26-27, siya ay nagwagi laban sa mga [[Arameo]], sinakop ang [[Damasco]] at pinalawak ang mga sakop ng Israel mula sa pagpasok ng [[Hamath]] hanggang sa dagat ng kapatagan.<ref name=je>[http://www.jewishencyclopedia.com/articles/8599-jeroboam "Jeroboam II", ''Jewish Encyclopedia'']</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Israel]] 3v2hkocc9skq7itc6hu37e5dqlpnjdk 1962650 1962618 2022-08-13T05:55:35Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Distinguish|Jeroboam I}} {{Infobox royalty | name = Jeroboam II | title = | image = Jeroboam II.png | image_size = | caption =Guhhit ni Jeroboam II ni [[Guillaume Rouillé]] sa kanyang ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'' | succession = [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | reign = | coronation = | predecessor = [[Jehoash ng Israel]], ama | successor = [[Zecarias ng Israel]], anak | royal house = | regent = }} Si '''Jeroboam II''' ({{lang-he|יָרָבְעָם}}, ''Yāroḇə‘ām''; {{lang-el|Ἱεροβοάμ}}; {{lang-la|Hieroboam/Jeroboam}}) ang anak at kahalili ni [[Jehoash ng Israel]] at hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] kung saan siya namuno ng 41 taon. Siya ay kakontemporaryo ni [[Amazias]] at [[Uzzias]] ng [[Kaharian ng Juda]] .<ref>''Bible'' {{bibleverse|2 Kings|14:23|KJV}}</ref> and [[Uzziah of Judah|Uzziah]],<ref>''Bible'' {{bibleverse|2 Kings|15:1|KJV}}</ref> Ayon kay [[William F. Albright]] siya ay naghari mula 786–746 BCE samantalang ayon kay [[E. R. Thiele]] ay kapwa pinuno ni Jehoash mula 793 hanggang 782 BCE at naging nag-iisang hari ng Kaharian ng Israel mula 782 hanggang 753 BCE.<ref>Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). {{ISBN|0-8254-3825-X}}, 9780825438257</ref> Ayon sa [[2 Hari]] 14:26-27, siya ay nagwagi laban sa mga [[Arameo]], sinakop ang [[Damasco]] at pinalawak ang mga sakop ng Israel mula sa pagpasok ng [[Hamath]] hanggang sa dagat ng kapatagan.<ref name=je>[http://www.jewishencyclopedia.com/articles/8599-jeroboam "Jeroboam II", ''Jewish Encyclopedia'']</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Israel]] kr2d0igu0gtr0vvzmbuss0mb9l3npv0 Jehoash ng Israel 0 319010 1962619 2022-08-13T04:48:12Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{distinguish|Jehoash of Judah}} {{Infobox royalty | name = Jehoash | title = | image = Jehoash of Israel.png | caption = Jehoash from [[Guillaume Rouillé|Guillaume Rouillé's]]<br/>''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'' | succession = [[Kingdom of Israel (Samaria)|King of Northern Israel]] | predecessor = [[Jehoahaz of Israel|Jehoahaz]], his father | successor = [[Jeroboam II]], his son | royal house = [[House of Jehu]] }} Si '''Jehoash''' ({{la... wikitext text/x-wiki {{distinguish|Jehoash of Judah}} {{Infobox royalty | name = Jehoash | title = | image = Jehoash of Israel.png | caption = Jehoash from [[Guillaume Rouillé|Guillaume Rouillé's]]<br/>''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'' | succession = [[Kingdom of Israel (Samaria)|King of Northern Israel]] | predecessor = [[Jehoahaz of Israel|Jehoahaz]], his father | successor = [[Jeroboam II]], his son | royal house = [[House of Jehu]] }} Si '''Jehoash''' ({{lang-he|{{Script/Hebrew|יְהוֹאָשׁ}}}} ''Yəhō’āš'' o<ref>I Kings 22:26</ref> {{Script/Hebr|יוֹאָשׁ}} ''Yō’āš''; [[Wikang Hebreo]]: {{Script/Phoenician|𐤀𐤔𐤉𐤅}} *''’Āšīyāw'';<ref>Puech, Émile. “LES INSCRIPTIONS HÉBRAÏQUES DE KUNTILLET ‘AJRUD (SINAÏ).” ''Revue Biblique'' (1946-), vol. 121, no. 2, Peeters Publishers, 2014, pp. 161–94, http://www.jstor.org/stable/44092490.</ref> [[Akkadian language|Akkadian]]: 𒅀𒀪𒋢 ''Yaʾsu'' [''ia-'-su'']; {{lang-la|Joas}}; fl. c. 790 BC), na nangangahulugang "Ibinigay ni [[Yahweh]],"<ref name=nbd>"Joash, Jehoash;" ''New Bible Dictionary''. Douglas, J.D., ed. 1982 (second edition). Tyndale House Publishers, Wheaton, IL, USA. {{ISBN|0-8423-4667-8}}, pp.&nbsp;597–598</ref> ay hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at anak ni [[Jehoahaz ng Israel]].<ref>[[Books of Kings|2 Kings]] 14:1; compare 12:1; 13:10</ref> Siya ay namuno ng 16 taon. Ayon kay [[William F. Albright]], siya ay naghari mula 801–786 BCE samantalang ayon kay [[E. R. Thiele]] ay mula 798–782 BCE.<ref>Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). {{ISBN|0-8254-3825-X}}, 9780825438257</ref> Sa pag-akyat niya sa trono, ang Kaharian ng Israel ay nanganib sa pananakop ng mga [[Arameo]] kung saan pinaliit ni [[Hazael]] ang mga lupaing sakop ng Kaharian ng Israel. Ayon sa [[Aklat ng mga Hari]], siya Jehoash ay isang masamang tao dahil sa pagpayag sa pagsamba sa ginintuang baka. Siya ay nakipagdimaagan sa [[Kaharian ng Juda]].<ref>{{bibleverse|2|Kings|13:10,12|NKJV}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Israel]] d4a9p338n8vdjofz6k2ilbbat78if4k 1962620 1962619 2022-08-13T04:48:48Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{distinguish|Jehoash ng Juda}} {{Infobox royalty | name = Jehoash | title = | image = Jehoash of Israel.png | caption = Jehoash from [[Guillaume Rouillé|Guillaume Rouillé's]]<br/>''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'' | succession = [[Kingdom of Israel (Samaria)|King of Northern Israel]] | predecessor = [[Jehoahaz of Israel|Jehoahaz]], his father | successor = [[Jeroboam II]], his son | royal house = [[House of Jehu]] }} Si '''Jehoash''' ({{lang-he|{{Script/Hebrew|יְהוֹאָשׁ}}}} ''Yəhō’āš'' o<ref>I Kings 22:26</ref> {{Script/Hebr|יוֹאָשׁ}} ''Yō’āš''; [[Wikang Hebreo]]: {{Script/Phoenician|𐤀𐤔𐤉𐤅}} *''’Āšīyāw'';<ref>Puech, Émile. “LES INSCRIPTIONS HÉBRAÏQUES DE KUNTILLET ‘AJRUD (SINAÏ).” ''Revue Biblique'' (1946-), vol. 121, no. 2, Peeters Publishers, 2014, pp. 161–94, http://www.jstor.org/stable/44092490.</ref> [[Akkadian language|Akkadian]]: 𒅀𒀪𒋢 ''Yaʾsu'' [''ia-'-su'']; {{lang-la|Joas}}; fl. c. 790 BC), na nangangahulugang "Ibinigay ni [[Yahweh]],"<ref name=nbd>"Joash, Jehoash;" ''New Bible Dictionary''. Douglas, J.D., ed. 1982 (second edition). Tyndale House Publishers, Wheaton, IL, USA. {{ISBN|0-8423-4667-8}}, pp.&nbsp;597–598</ref> ay hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at anak ni [[Jehoahaz ng Israel]].<ref>[[Books of Kings|2 Kings]] 14:1; compare 12:1; 13:10</ref> Siya ay namuno ng 16 taon. Ayon kay [[William F. Albright]], siya ay naghari mula 801–786 BCE samantalang ayon kay [[E. R. Thiele]] ay mula 798–782 BCE.<ref>Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). {{ISBN|0-8254-3825-X}}, 9780825438257</ref> Sa pag-akyat niya sa trono, ang Kaharian ng Israel ay nanganib sa pananakop ng mga [[Arameo]] kung saan pinaliit ni [[Hazael]] ang mga lupaing sakop ng Kaharian ng Israel. Ayon sa [[Aklat ng mga Hari]], siya Jehoash ay isang masamang tao dahil sa pagpayag sa pagsamba sa ginintuang baka. Siya ay nakipagdimaagan sa [[Kaharian ng Juda]].<ref>{{bibleverse|2|Kings|13:10,12|NKJV}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Israel]] 4tqwjdi9i9jhz9a6or3j7umn612p5fy Jehoahaz ng Israel 0 319011 1962625 2022-08-13T04:55:43Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{distinguish|Jehoahaz ng Juda}} {{Infobox royalty | name = Jehoahaz | title = | image = Jehoahaz of Israel.png | caption = Guhit ni Jehoahaz ni [[Guillaume Rouillé|Guillaume Rouillé's]] <br>''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'' | succession = [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | predecessor = [[Jehu]], ama | successor = [[Jehoash ng Israel]], anak }} Si '''Jehoahaz ng Israel''' ({{lang-he|יְהוֹאָחָז}} ''Yəhō’āḥāz'', na nan... wikitext text/x-wiki {{distinguish|Jehoahaz ng Juda}} {{Infobox royalty | name = Jehoahaz | title = | image = Jehoahaz of Israel.png | caption = Guhit ni Jehoahaz ni [[Guillaume Rouillé|Guillaume Rouillé's]] <br>''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'' | succession = [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | predecessor = [[Jehu]], ama | successor = [[Jehoash ng Israel]], anak }} Si '''Jehoahaz ng Israel''' ({{lang-he|יְהוֹאָחָז}} ''Yəhō’āḥāz'', na nangangahulugang "Hinawakan ni [[Yahweh]]"; {{lang-la|Joachaz}}) ay hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at anak ni [[Jehu]] at naghari ng 17 taon([[2 Hari]] 10:35; 13:1). Ayon kay [[William F. Albright]], siya ay naghari mula 815–801 BCE, samantalang ayon [[E. R. Thiele]] ay naghari mula 814–798 BCE.<ref>Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). {{ISBN|0-8254-3825-X}}, 9780825438257</ref> Ayon sa [[2 Hari]], siya ay isang masamang [[tao]] na sumunod sa mga lakad ni [[Jeroboam]] kabilang ang pasamba kay [[Asherah]] sa [[Samaria]]. Siya ay natalo ng mga hari ng [[Aram]] na sina [[Hazael]] at [[Ben-hada]]([[2 Hari] 13:1-3). Nagsumamo si Jehoahaz na palayain ang Israel mula sa pang-aapi ng [[Aram]] at ito ay nagbigay ng [[tagapagligtas]] na hindi pinangalanan. <ref name=JE>''Jewish Encyclopedia'', [http://www.jewishencyclopedia.com/articles/8558-jehoahaz "Jehoahaz"]</ref> The Arameans were defeated, but this left Jehoahaz with an army reduced to 50 horsemen, 10 chariots and 10,000 foot soldiers.<ref>2 Kings 13:4–7</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Israel]] 3xask5t006nnv1ne4gha41e5gylei9q Zecarias ng Israel 0 319012 1962631 2022-08-13T05:04:34Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Infobox monarch | name =Zecharias | title = | image =Zechariah of Israel.png | image_size = | caption =Guhit ni Zecharias sa "[[Guillaume Rouillé|Promptuarii Iconum Insigniorum]]" | succession =[[Kingdom of Israel (Samaria)|King of Northern Israel]] | reign =c. 752 BCE | coronation = | full name =Zechariah ben Jeroboam | birth_date = <!-- {{birth date|YYYY|MM|DD}}... wikitext text/x-wiki {{Infobox monarch | name =Zecharias | title = | image =Zechariah of Israel.png | image_size = | caption =Guhit ni Zecharias sa "[[Guillaume Rouillé|Promptuarii Iconum Insigniorum]]" | succession =[[Kingdom of Israel (Samaria)|King of Northern Israel]] | reign =c. 752 BCE | coronation = | full name =Zechariah ben Jeroboam | birth_date = <!-- {{birth date|YYYY|MM|DD}} --> | birth_place = | death_date = | death_place =[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | burial_date = | burial_place = <!-- <br /> {{coord|LAT|LONG|display=inline,title}} --> | predecessor =[[Jeroboam II]], ama | successor =[[Shallum]] | spouse = | issue = | royal house = | dynasty = | father = | mother = | religion = }} Si '''Zecharias''' ({{lang-he|זְכַרְיָה}} ''Zəḵaryāh'', na nangangahulugang "Inalala ni [[Yahweh|Yah]]"; tinawag ring ''Zacharias'', ''Zacharias''; {{lang-la|Zacharias}}) ay hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at anak ni [[Jeroboam II]]. Siya ay naging hari sa [[Samaria]] sa ika-38 taon ni [[Uzzias]] ng [[Kaharian ng Juda]].({{bibleverse|2|Kings|15:8|HE}}) Ayon kay [[William F. Albright]], siya ay naghari mula 746 BCE hanggang 745 BCE, samantalang ayon kay [[E. R. Thiele]] ay naghari mula 753 BCE hanggang 752 BCE.<ref>Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). {{ISBN|0-8254-3825-X}}, 9780825438257</ref> Ayon sa [[2 Hari]] 15:8-12, si Zecarias ay isang masamang [[tao]] gaya ng mga nakaraang hari ng Israel. Siya ay naghari lamang ng anim na buwan bago sunggaban ni [[Shallum]] na kapitan ng hukbo ng Israel ang trono. Ito ay nagwakas sa dinastiya ni [[Jehu]] pagkatapos ng apat na [[henerasyon]] ayon sa [[2 Hari]] 10:30. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Israel]] 1mm07lzmi1tiken8fgv6a2f4kgf0j3q 1962632 1962631 2022-08-13T05:05:39Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox monarch | name =Zecharias | title = | image =Zechariah of Israel.png | image_size = | caption =Guhit ni Zecharias sa "[[Guillaume Rouillé|Promptuarii Iconum Insigniorum]]" | succession =[[Kingdom of Israel (Samaria)|King of Northern Israel]] | reign =c. 752 BCE | coronation = | full name =Zechariah ben Jeroboam | birth_date = <!-- {{birth date|YYYY|MM|DD}} --> | birth_place = | death_date = | death_place =[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | burial_date = | burial_place = <!-- <br /> {{coord|LAT|LONG|display=inline,title}} --> | predecessor =[[Jeroboam II]], ama | successor =[[Shallum ng Israel]] | spouse = | issue = | royal house = | dynasty = | father = | mother = | religion = }} Si '''Zecharias''' ({{lang-he|זְכַרְיָה}} ''Zəḵaryāh'', na nangangahulugang "Inalala ni [[Yahweh|Yah]]"; tinawag ring ''Zacharias'', ''Zacharias''; {{lang-la|Zacharias}}) ay hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at anak ni [[Jeroboam II]]. Siya ay naging hari sa [[Samaria]] sa ika-38 taon ni [[Uzzias]] ng [[Kaharian ng Juda]].({{bibleverse|2|Kings|15:8|HE}}) Ayon kay [[William F. Albright]], siya ay naghari mula 746 BCE hanggang 745 BCE, samantalang ayon kay [[E. R. Thiele]] ay naghari mula 753 BCE hanggang 752 BCE.<ref>Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). {{ISBN|0-8254-3825-X}}, 9780825438257</ref> Ayon sa [[2 Hari]] 15:8-12, si Zecarias ay isang masamang [[tao]] gaya ng mga nakaraang hari ng Israel. Siya ay naghari lamang ng anim na buwan bago sunggaban ni [[Shallum]] na kapitan ng hukbo ng Israel ang trono. Ito ay nagwakas sa dinastiya ni [[Jehu]] pagkatapos ng apat na [[henerasyon]] ayon sa [[2 Hari]] 10:30. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Israel]] cinz0n3mx9p1r1pelvlnx7wglvu17go 1962633 1962632 2022-08-13T05:06:04Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox monarch | name =Zecharias | title = | image =Zechariah of Israel.png | image_size = | caption =Guhit ni Zecharias sa "[[Guillaume Rouillé|Promptuarii Iconum Insigniorum]]" | succession =[[Kingdom of Israel (Samaria)|King of Northern Israel]] | reign =c. 752 BCE | coronation = | full name =Zechariah ben Jeroboam | birth_date = <!-- {{birth date|YYYY|MM|DD}} --> | birth_place = | death_date = | death_place =[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | burial_date = | burial_place = <!-- <br /> {{coord|LAT|LONG|display=inline,title}} --> | predecessor =[[Jeroboam II]], ama | successor =[[Shallum ng Israel]] | spouse = | issue = | royal house = | dynasty = | father = | mother = | religion = }} Si '''Zecharias''' ({{lang-he|זְכַרְיָה}} ''Zəḵaryāh'', na nangangahulugang "Inalala ni [[Yahweh|Yah]]"; tinawag ring ''Zacharias'', ''Zacharias''; {{lang-la|Zacharias}}) ay hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at anak ni [[Jeroboam II]]. Siya ay naging hari sa [[Samaria]] sa ika-38 taon ni [[Uzzias]] ng [[Kaharian ng Juda]].({{bibleverse|2|Kings|15:8|HE}}) Ayon kay [[William F. Albright]], siya ay naghari mula 746 BCE hanggang 745 BCE, samantalang ayon kay [[E. R. Thiele]] ay naghari mula 753 BCE hanggang 752 BCE.<ref>Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). {{ISBN|0-8254-3825-X}}, 9780825438257</ref> Ayon sa [[2 Hari]] 15:8-12, si Zecarias ay isang masamang [[tao]] gaya ng mga nakaraang hari ng Israel. Siya ay naghari lamang ng anim na buwan bago sunggaban ni [[Shallum ng Israel]] na kapitan ng hukbo ng Israel ang trono. Ito ay nagwakas sa dinastiya ni [[Jehu]] pagkatapos ng apat na [[henerasyon]] ayon sa [[2 Hari]] 10:30. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Israel]] 707lr3dm88fbmf9g3oolz5fb4ulwf3p Katedral ni Santa Eduvigis 0 319013 1962634 2022-08-13T05:07:52Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1008834314|St. Hedwig's Cathedral]]" wikitext text/x-wiki {{Infobox religious building|building_name=Katedral ni Santa Eduvigis|image=Berlin Bebelplatz asv2018-05 img1.jpg|caption=|location=[[Mitte]], Berlin, Alemanya|geo=|religious_affiliation=[[Catholic Church|Katoliko]]|rite=|province=[[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Arkidiyosesis ng Berlin]]|district=|consecration_year=1773|status=|leadership=|website=[http://www.hedwigs-kathedrale.de/ www.hedwigs-kathedrale.de]|architect=[[Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff]] (orihinal)<br>Hans Schwippert (rekonstruksiyon)|architecture_type=|architecture_style=[[Arkitekturang Baroko|Baroko]] (orihinal)<br>[[Modernong arkitektura#Modernismo pagkatapos ng digmaan sa Europa_(1945–1975)|modernismo pagkatapos ng digmaan]] (rekonstruksiyon)|facade_direction=hilagang-kanluran|year_completed=1887 (orihinal)<br>1963 (rekonstruksiyon)|construction_cost=|capacity=|length=|width=|width_nave=|height_max=|dome_quantity=|dome_height_outer=|dome_height_inner=|dome_dia_outer=|dome_dia_inner=|minaret_quantity=|minaret_height=|spire_quantity=|spire_height=|materials=}} [[Category:Infobox religious building with unknown affiliation|Catholic Church|Catholic]] Ang '''Katedral ni Santa Eduvigis''' ({{Lang-de|St.-Hedwigs-Kathedrale}}) ay isang simbahang [[Simbahang Katoliko sa Alemanya|Katoliko]] sa [[Bebelplatz]] sa [[Mitte (lokalidad)|sentrong pangkasaysayan]] ng Berlin. Inialay kay [[Eduvigis ng Silesia]], ito ay itinayo mula 1747 hanggang 1887 sa pamamagitan ng utos ni [[Federico II ng Prusya|Federico ang Dakila]] ayon sa mga plano ni [[Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff]] sa [[Arkitekturang Baroko|estilong Baroko]]. Nasira sa panahon ng [[pambobombang Alyado sa Berlin noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig]], ang katedral ng [[Katoliko Romanong Arkidiyosesis ng Berlin|Arkidiyosesis ng Berlin]] ay naibalik mula 1952 hanggang 1963 sa [[Arkitekturang moderno|estilong modernismo pagkatapos ng digmaan]] bilang bahagi ng Forum Fridericianum. Mula noong 2018, ang [[nakatalang gusali]] ay isinara para sa pagsasaayos. == Mga nakalibing sa kripta == * [[Konrad von Preysing]] * [[Alfred Bengsch]] * [[Bernhard Lichtenberg]] * [[Georg Sterzinsky]] == Tingnan din == * [[Relihiyon sa Berlin]] == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Mga panlabas na link == * Ang [http://www.hedwigs-kathedrale.de/en website ng katedral], kasama ang iskedyul ng misa {{Visitor attractions in Berlin}} 7v7a0s3rhyxdmskr01jp0leay5i56df Pergamon Museum 0 319014 1962636 2022-08-13T05:10:27Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Museo Pergamon]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Museo Pergamon]] 00rkqmn0wfd7zmuo4wh0zhdswwvi1tk Shallum ng Israel 0 319015 1962637 2022-08-13T05:12:16Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{distinguish|Jehoahaz ng Juda}} {{Infobox royalty | name = Shallum | title = | image = | image_size = | caption = | succession = [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | reign = Isang buwan | coronation = | predecessor = [[Zecarias ng Israel]] | successor = [[Menahem]] | royal house = | regent = | father =[[Jabesh]] | mother = }} Si '''Shallum ng Israel''' ({{lang-he|שַׁלּ֤וּם}} ''Šallūm'', "retribu... wikitext text/x-wiki {{distinguish|Jehoahaz ng Juda}} {{Infobox royalty | name = Shallum | title = | image = | image_size = | caption = | succession = [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | reign = Isang buwan | coronation = | predecessor = [[Zecarias ng Israel]] | successor = [[Menahem]] | royal house = | regent = | father =[[Jabesh]] | mother = }} Si '''Shallum ng Israel''' ({{lang-he|שַׁלּ֤וּם}} ''Šallūm'', "retribusyon") ay hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at anak ni [[Jabesh]]. Ayon sa [[Bibliya]], siya ay isang kapitan sa hukbo ni haring [[Zecarias ng Israel]] at nakipagsabwatan laban kay Zecarias na pumaslang dito at sumunggab sa trono ([[2 Hari]] 15:10). Siya ay naghari lamang ng isang buwan sa [[Samaria]] ([[2 Hari]] 15:13) bago naghimagsik ang isa pang kapitan na si [[Menahem]] na pumatay kay Shalum(2 Hari 15:14-17). Si Menahem ang naging hari pagkatapos patayin si Shallum. [[Kategorya:Mga hari ng Israel]] b06mewe5hzj1kpu1lml4szanmyp90vg Ahazias ng Israel 0 319016 1962639 2022-08-13T05:22:56Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Distinguish|Ahazias ng Juda}} {{Infobox royalty | name = Ahazias | title = | image = Ahaziah of Israel.png | image_size = | caption = Guhit ni Ahazias ni [[Guillaume Rouillé]]'s ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'' | succession = [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | reign = | coronation = | predecessor = [[Ahab]], ama | successor = [[Jehoram ng Israel|Jehoram]], kapatid | royal house = | regent = | father = A... wikitext text/x-wiki {{Distinguish|Ahazias ng Juda}} {{Infobox royalty | name = Ahazias | title = | image = Ahaziah of Israel.png | image_size = | caption = Guhit ni Ahazias ni [[Guillaume Rouillé]]'s ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'' | succession = [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | reign = | coronation = | predecessor = [[Ahab]], ama | successor = [[Jehoram ng Israel|Jehoram]], kapatid | royal house = | regent = | father = [[Ahab]] | mother = [[Jezebel]] }} Si '''Ahazias ng Israel''' ({{Lang-he|אֲחַזְיָה}} ''’Ăḥazyā'', "Sinungaban ni [[Yahweh|Yah]] "; tinawag ring {{lang-gr|Ὀχοζίας}}, ''Ochozias'' sa [[Septuagint]] at [[Douai-Rheims Bible|Douai-Rheims]] translation) ay hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] at anak nina [[Ahab]] at [[Jezebel]]. Ayon kay kay [[William F. Albright]], siya ay naghari mula 850-849 BCE, samantalang ayon kay [[E. R. Thiele]] ay naghari mula 853-852 BCE.<ref>Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). {{ISBN|0-8254-3825-X}}, 9780825438257</ref> Sita at tinuligsa sa [[1 Hari]] 22:52 dahil sa pagsunod sa mga landas ng kanyang amang si [[Ahab]] at inang si [[Jezebel]] at gumawa sa Israel na magkasala sa landas ni [[Jeroboam]] na anak ni [[Nebat]]. Sa kanyang paghahari, ang mga [[Moab]]ita ay naghimagsik sa kanyang pamumuno ([[2 Hari]] 3:5-7). Ito ay matagpuan sa [[Mesha Stele]] sa [[Wikang Moabita]]. [[File:P1120870 Louvre stèle de Mésha AO5066 rwk.JPG|200px|right|thumb|[[Mesha Stele]]]] Si Ahazias ay bumuo ng pakikipagugnayan kay [[Jehoshaphat]] na hari ng [[Kaharian ng Juda]] sa paggawa ng mga barkong pangalakal ngunit ito ay hindi kailanman naglayag dahil sa alyansa sa masamang si Ahazias([[2 Cronica]] 20:35-37). ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Israel]] naurrexcimmqknbu25m2tub0i0kyebm Ahaziah 0 319017 1962641 2022-08-13T05:24:22Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Ahazias]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ahazias]] __FORCETOC__ 05p0lohw5o7or516ai17ab6regnz381 Ahazias 0 319018 1962642 2022-08-13T05:25:07Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: Ang '''Ahazias''' ay maaaring tumukoy kay: *[[Ahazias ng Juda]] *[[Ahazias ng Israel]] {{paglilinaw}} wikitext text/x-wiki Ang '''Ahazias''' ay maaaring tumukoy kay: *[[Ahazias ng Juda]] *[[Ahazias ng Israel]] {{paglilinaw}} ivt0tawsq4jb4ey4i3i6rbpc33doog4 Hoshea 0 319019 1962643 2022-08-13T05:44:36Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{distinguish|text=[[Hosea]] ng [[Aklat ni Hosea]]}} {{Infobox royalty | name = Hoshea | title = | image = Hoshea King.png | image_size = | caption = Guhit ni Hoshea ni "[[Guillaume Rouillé]]'s ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'' | succession = [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | reign = | coronation = | predecessor = [[Pekah]] | successor = Nawasak ang Kaharian ng Israel | royal house = | regent = | father = E... wikitext text/x-wiki {{distinguish|text=[[Hosea]] ng [[Aklat ni Hosea]]}} {{Infobox royalty | name = Hoshea | title = | image = Hoshea King.png | image_size = | caption = Guhit ni Hoshea ni "[[Guillaume Rouillé]]'s ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'' | succession = [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | reign = | coronation = | predecessor = [[Pekah]] | successor = Nawasak ang Kaharian ng Israel | royal house = | regent = | father = Elah | mother = }} Si '''Hoshea''' ({{lang-he|הוֹשֵׁעַ}}, ''Hōšē‘a'',"kaligtasan"; {{lang-akk|𒀀𒌑𒋛𒀪}} ''Aúsiʾa'' [''a-ú-si-ʾ'']; {{lang-la|Osee}}) ay huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Siya ay anak ni Elah na hindi haring [[Elah]] ng israel]]. Ayon kay [[William F. Albright]] siya ay naghari noong {{BCE|732–721|link=y}}, samantalang ayon kay [[Edwin R. Thiele|E. R. Thiele]] ay naghari mula 732–723 BCE.<ref>Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). {{ISBN|978-0825438257}}, 134, 217.</ref> Sa ilalim ni [[Ahaz]], ang [[Kaharian ng Juda]] ay naging basalyo ni [[Tiglath-Pileser III]] ng [[Imperyong Neo-Asriya]] nang ang haring [[Pekah]] kasama ni [[Rezin]] ng [[Aram-Damasco]] ay nakipagalyansa upang pilitin si Ahaz na lumaban sa Asirya. Si Hoshea na kapitan ng hukbo ni Pekah ay naglagay sa kanyang sarili ng pinuno ng partidong maka-Asirya sa [[Samaria]]. Pinatay ni Hoshea si Pekah at ginantimpalaani Tiglath-Pileser si Hoshea sa paggawa sa kanyang hari ng [[Tribo ng Ephraim]](pangalang ginamit para sa buong [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]) na lumiit ang sakop.<ref name=je>[http://www.jewishencyclopedia.com/articles/7902-hoshea "Hoshea", ''Jewish Encyclopedia'']</ref> Si Hoshea ay naging basalyo ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ngunit hindi isinaad sa [[Bibliya]] ang halaga ng [[tributo]] na ibinigay niya sa Asriya. Ang nakaraang haring si [[Menahem]] ay nagb igay ng 1,000 talento ng pilak kay Tiglath Pileser upang palakasin ang kanyang hawak sa kaharian ng Israel ([[2 Hari]] 15:19) laban sa katunggalini Menahem na si [[Pekah]]. Nang humalili si [[Shalmaneser V]] sa trono ng [[Imperyong Neo-Asirya]], si Hoshea ay nagtangkang kumalas sa pamumuno ng Asirya at nakipag-alyansa sa Ehipto. Dahil dito, tumigil si Hoshea sa pagbibigay ng [[tributo]] sa [[Asirya]]. Dahil dito, nagpadala ng mga hukbo si Shalmaneser V sa [[Samaria]]. Ayon sa Kronikang [[Babilonyo]], winasak ni Shalmaneser V ang lungsod ng Sha-ma-ra. Ang ebidensiya ay nagpapakitang si Shalamaneser at hindi si [[Sargon II]] ang naunang bumihag sa Samaria sa kabila ng pag-aangkin ng huli.<ref>Hayim Tadmor, "The Campaigns of Sargon II of Assur: A Chronological-Historical Study," ''Journal of Cuneiform Studies'' 12 (1958) 39, cited in Thiele, ''Mysterious Numbers'' 165, n. 4.</ref> Noong ca. 720 BCE, winasak ni Sargon ang Kaharian ng Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito ng lagpas sa [[Ilog Eufrates]]. Ayon sa [[2 Hari]] 17:7-24, ang pagkawasak ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay dahil ang mga anak ni Israel ay nagkasala laban kay [[Yahweh]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Israel]] oel0cz1ti74gxrsg79bhjy4u86gf2cw 1962647 1962643 2022-08-13T05:48:05Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{distinguish|text=[[Hosea]] ng [[Aklat ni Hosea]]}} {{Infobox royalty | name = Hoshea | title = | image = Hoshea King.png | image_size = | caption = Guhit ni Hoshea ni "[[Guillaume Rouillé]]'s ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'' | succession = [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | reign = | coronation = | predecessor = [[Pekah]] | successor = Nawasak ang Kaharian ng Israel | royal house = | regent = | father = Elah | mother = }} Si '''Hoshea''' ({{lang-he|הוֹשֵׁעַ}}, ''Hōšē‘a'',"kaligtasan"; {{lang-akk|𒀀𒌑𒋛𒀪}} ''Aúsiʾa'' [''a-ú-si-ʾ'']; {{lang-la|Osee}}) ay huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Siya ay anak ni Elah na hindi haring [[Elah]] ng Kaharian ng Israel. Ayon kay [[William F. Albright]] siya ay naghari noong {{BCE|732–721|link=y}}, samantalang ayon kay [[Edwin R. Thiele|E. R. Thiele]] ay naghari mula 732–723 BCE.<ref>Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). {{ISBN|978-0825438257}}, 134, 217.</ref> Sa ilalim ni [[Ahaz]], ang [[Kaharian ng Juda]] ay naging basalyo ni [[Tiglath-Pileser III]] ng [[Imperyong Neo-Asriya]] nang ang haring [[Pekah]] kasama ni [[Rezin]] ng [[Aram-Damasco]] ay nakipagalyansa upang pilitin si Ahaz na lumaban sa Asirya. Si Hoshea na kapitan ng hukbo ni Pekah ay naglagay sa kanyang sarili ng pinuno ng partidong maka-Asirya sa [[Samaria]]. Pinatay ni Hoshea si Pekah at ginantimpalaani Tiglath-Pileser si Hoshea sa paggawa sa kanyang hari ng [[Tribo ng Ephraim]](pangalang ginamit para sa buong [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]) na lumiit ang sakop.<ref name=je>[http://www.jewishencyclopedia.com/articles/7902-hoshea "Hoshea", ''Jewish Encyclopedia'']</ref> Si Hoshea ay naging basalyo ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ngunit hindi isinaad sa [[Bibliya]] ang halaga ng [[tributo]] na ibinigay niya sa Asriya. Ang nakaraang haring si [[Menahem]] ay nagb igay ng 1,000 talento ng pilak kay Tiglath Pileser upang palakasin ang kanyang hawak sa kaharian ng Israel ([[2 Hari]] 15:19) laban sa katunggalini Menahem na si [[Pekah]]. Nang humalili si [[Shalmaneser V]] sa trono ng [[Imperyong Neo-Asirya]], si Hoshea ay nagtangkang kumalas sa pamumuno ng Asirya at nakipag-alyansa sa Ehipto. Dahil dito, tumigil si Hoshea sa pagbibigay ng [[tributo]] sa [[Asirya]]. Dahil dito, nagpadala ng mga hukbo si Shalmaneser V sa [[Samaria]]. Ayon sa Kronikang [[Babilonyo]], winasak ni Shalmaneser V ang lungsod ng Sha-ma-ra. Ang ebidensiya ay nagpapakitang si Shalamaneser at hindi si [[Sargon II]] ang naunang bumihag sa Samaria sa kabila ng pag-aangkin ng huli.<ref>Hayim Tadmor, "The Campaigns of Sargon II of Assur: A Chronological-Historical Study," ''Journal of Cuneiform Studies'' 12 (1958) 39, cited in Thiele, ''Mysterious Numbers'' 165, n. 4.</ref> Noong ca. 720 BCE, winasak ni Sargon ang Kaharian ng Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito ng lagpas sa [[Ilog Eufrates]]. Ayon sa [[2 Hari]] 17:7-24, ang pagkawasak ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay dahil ang mga anak ni Israel ay nagkasala laban kay [[Yahweh]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Israel]] a12b6ww6vjb544901bn7bssm4ovyy2q 1962648 1962647 2022-08-13T05:48:22Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{distinguish|text=[[Hosea]] ng [[Aklat ni Hosea]]}} {{Infobox royalty | name = Hoshea | title = | image = Hoshea King.png | image_size = | caption = Guhit ni Hoshea ni "[[Guillaume Rouillé]]'s ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'' | succession = [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | reign = | coronation = | predecessor = [[Pekah]] | successor = Nawasak ang Kaharian ng Israel | royal house = | regent = | father = Elah | mother = }} Si '''Hoshea''' ({{lang-he|הוֹשֵׁעַ}}, ''Hōšē‘a'',"kaligtasan"; {{lang-akk|𒀀𒌑𒋛𒀪}} ''Aúsiʾa'' [''a-ú-si-ʾ'']; {{lang-la|Osee}}) ay huling hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Siya ay anak ni Elah na hindi haring [[Elah]] ng Kaharian ng Israel. Ayon kay [[William F. Albright]] siya ay naghari noong {{BCE|732–721|link=y}}, samantalang ayon kay [[Edwin R. Thiele|E. R. Thiele]] ay naghari mula 732–723 BCE.<ref>Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). {{ISBN|978-0825438257}}, 134, 217.</ref> Sa ilalim ni [[Ahaz]], ang [[Kaharian ng Juda]] ay naging basalyo ni [[Tiglath-Pileser III]] ng [[Imperyong Neo-Asirya]] nang ang haring [[Pekah]] kasama ni [[Rezin]] ng [[Aram-Damasco]] ay nakipagalyansa upang pilitin si Ahaz na lumaban sa Asirya. Si Hoshea na kapitan ng hukbo ni Pekah ay naglagay sa kanyang sarili ng pinuno ng partidong maka-Asirya sa [[Samaria]]. Pinatay ni Hoshea si Pekah at ginantimpalaani Tiglath-Pileser si Hoshea sa paggawa sa kanyang hari ng [[Tribo ng Ephraim]](pangalang ginamit para sa buong [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]) na lumiit ang sakop.<ref name=je>[http://www.jewishencyclopedia.com/articles/7902-hoshea "Hoshea", ''Jewish Encyclopedia'']</ref> Si Hoshea ay naging basalyo ng [[Imperyong Neo-Asirya]] ngunit hindi isinaad sa [[Bibliya]] ang halaga ng [[tributo]] na ibinigay niya sa Asriya. Ang nakaraang haring si [[Menahem]] ay nagb igay ng 1,000 talento ng pilak kay Tiglath Pileser upang palakasin ang kanyang hawak sa kaharian ng Israel ([[2 Hari]] 15:19) laban sa katunggalini Menahem na si [[Pekah]]. Nang humalili si [[Shalmaneser V]] sa trono ng [[Imperyong Neo-Asirya]], si Hoshea ay nagtangkang kumalas sa pamumuno ng Asirya at nakipag-alyansa sa Ehipto. Dahil dito, tumigil si Hoshea sa pagbibigay ng [[tributo]] sa [[Asirya]]. Dahil dito, nagpadala ng mga hukbo si Shalmaneser V sa [[Samaria]]. Ayon sa Kronikang [[Babilonyo]], winasak ni Shalmaneser V ang lungsod ng Sha-ma-ra. Ang ebidensiya ay nagpapakitang si Shalamaneser at hindi si [[Sargon II]] ang naunang bumihag sa Samaria sa kabila ng pag-aangkin ng huli.<ref>Hayim Tadmor, "The Campaigns of Sargon II of Assur: A Chronological-Historical Study," ''Journal of Cuneiform Studies'' 12 (1958) 39, cited in Thiele, ''Mysterious Numbers'' 165, n. 4.</ref> Noong ca. 720 BCE, winasak ni Sargon ang Kaharian ng Israel at ipinatapon ang mga mamamayan nito ng lagpas sa [[Ilog Eufrates]]. Ayon sa [[2 Hari]] 17:7-24, ang pagkawasak ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay dahil ang mga anak ni Israel ay nagkasala laban kay [[Yahweh]]. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Israel]] 8qdby17ynjkl6wtmavbrf50ecuimsm6 Jeroboam I 0 319020 1962649 2022-08-13T05:54:51Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Distinguish|Jeroboam II}} {{Infobox monarch | name = Jeroboam<br />{{script|Hebr|ירבעם}} | title = | image= Jean-Honoré Fragonard - Jeroboam Offering Sacrifice for the Idol - WGA08049 (cropped).jpg | caption = ''[[Paghahandog ni Jeroboam sa mga Rebulto]]'' ni [[Jean-Honoré Fragonard|Fragonard]], 1752 |succession=[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | reign = | coronation = | predecessor = | successor = [[Nadab]], anak | spouse = [[Wife of Jeroboam |Ano]] (pi... wikitext text/x-wiki {{Distinguish|Jeroboam II}} {{Infobox monarch | name = Jeroboam<br />{{script|Hebr|ירבעם}} | title = | image= Jean-Honoré Fragonard - Jeroboam Offering Sacrifice for the Idol - WGA08049 (cropped).jpg | caption = ''[[Paghahandog ni Jeroboam sa mga Rebulto]]'' ni [[Jean-Honoré Fragonard|Fragonard]], 1752 |succession=[[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | reign = | coronation = | predecessor = | successor = [[Nadab]], anak | spouse = [[Wife of Jeroboam |Ano]] (pinangalanan lamang sa [[Septuagint]]) | issue = | royal house = [[Tribo ni Ephraim]] | father = [[Nebat]] | mother = [[Zeruah]] | birth_date = hindi alam | birth_place = [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]] | death_date = { | death_place = [[Tirzah]], [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] | buried = }} [[File:Claes Moeyaert - Sacrifice of Jeroboam - Google Art Project.jpg|thumb|250px|Jeroboam sacrificing to his idol, oil on canvas by [[Claes Corneliszoon Moeyaert]], 1641]] Si '''Jeroboam I''' ({{IPAc-en|ˌ|dʒ|ɛr|ə|ˈ|b|oʊ|.|əm}}; [[Hebrew]]: {{Script/Hebrew|יָרָבְעָם}} ''Yārŏḇ‘ām''; {{lang-el|Ἱεροβοάμ|Hieroboám}}) ayon sa [[Bibliya]] ang unang hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ayons sa kuwento ng Bibliya, ang paghahari ni Jeroboam I ay nagsimula kasunod ng paghihimagsik ni Jeroboam ng 10 sa [[Labindalawang Tribo ng Israel]] laban kay [[Rehoboam]] na nagwakas sa [[Kaharian ng Israel (nagkakaisang monarkiya)]]. Si Jeroboam I ay naghari ng 22 taon. Ayon kay [[William F. Albright]], siya ay naghari mula 922 hanggang 901 BCE, samantalang ayon kay [[Edwin R. Thiele]], siya ay naghari mula 931 hanggang 910 BCE.<ref>{{Citation | first = Edwin | last = Thiele | title = [[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]] | orig-year = 1st ed., New York: Macmillan, 1951; 2d ed., Grand Rapids: Eerdmans, 1965 | edition = 3rd | place = Grand Rapids | publisher = Zondervan/Kregel | year = 1983 | ISBN = 0-8254-3825-X}}, {{ISBN |978-0-82543825-7}}</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Israel]] lxq5urwurn0tdpd2sswh7o510ggip7u Amaziah 0 319021 1962651 2022-08-13T05:56:34Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Amazias]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Amazias]] __FORCETOC__ 9idbi5d21vfg7qrewpsxrnll7bgrqg9 Amazias 0 319022 1962652 2022-08-13T06:05:39Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Infobox royalty | name = Amaziah | title = | image = Amasias.png | caption = Guhit ni Amazias ni [[Guillaume Rouillé]]'s ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'', 1553 | succession = [[Kaharian ng Juda]] | reign = | coronation = | predecessor = [[Jehoash ng Juda]] | successor = [[Uzzias]] | spouse = [[Jecoliah]] | issue = [[Uzzias]] | royal house = Sambahayan ni [[David]] | father = [[Jehoash ng Juda]] | mother = Jehoa... wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty | name = Amaziah | title = | image = Amasias.png | caption = Guhit ni Amazias ni [[Guillaume Rouillé]]'s ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'', 1553 | succession = [[Kaharian ng Juda]] | reign = | coronation = | predecessor = [[Jehoash ng Juda]] | successor = [[Uzzias]] | spouse = [[Jecoliah]] | issue = [[Uzzias]] | royal house = Sambahayan ni [[David]] | father = [[Jehoash ng Juda]] | mother = Jehoaddan ng [[Herusalem]] | birth_date = | birth_place = | death_date = | death_place = }} Si '''Amazias ''' (pronounced {{IPAc-en|æ|m|ə|ˈ|z|aɪ|.|ə}}, {{Hebrew Name 1|אֲמַצְיָהוּ|ʼĂmaṣyāhū|"Pinalakas ni [[Yahweh]]"}}; {{lang-el|Αμασίας}}; {{lang-la|Amasias}}),<ref>{{cite web|url=http://mlbible.com/1_chronicles/3-12.htm |title=1 Chronicles 3:1 Amaziah his son, Azariah his son, Jotham his son |publisher=Mlbible.com |access-date=2012-10-01}}</ref> ay hari ng [[Kaharian ng Juda]] at anak at kahalili ni [[Jehoash ng Juda]]. Ang kanyang ina ay si Jehoaddan([[2 Hari]] 14:1-4) at ama ni [[Uzzias]] ([[2 Cronica]] 26:1). Siya ay naghari sa edad na 25 taon pagkatapos ng asasinasyon ng kanyang ama. Siya ay naghari ng 29 taon (2 Hari 14:2, 2 Cronica 25:1). Siya ay itinuring na isang matuwid na hari ayon sa 2 Hari 14:2 at 2 Cronica 25:2. Siya ay pinuri sa pagpatay lamang sa mga pumaslang sa kanyang ama at hindi isinama ang mga anak nito. Ayon kay [[Edwin R. Thiele]], siya ay naghari mula 797/796 hanggang 768/767 BCE.<ref>Edwin R. Thiele, ''The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings'' (3rd ed.; Grand Rapids, MI: Zondervan/Kregel, 1983) 217.</ref> Ayon sa kronolohiya ni Thiele, siya ay kapwa pinuno ni [[Uzzias]] sa kanyang ika-15 taon ng paghahari noong 792/791 BCE nang si Uzzias ay 16 taong gulang. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Kaharian ng Juda]] nwdhk9n3rwq2ezmr6l5bd0h6snntfut Manasseh 0 319023 1962653 2022-08-13T06:07:02Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Manasses ng Juda]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Manasses ng Juda]] __FORCETOC__ tk3dtnw6t75pvh553bq8xdai7cdcj6k Manasses ng Juda 0 319024 1962654 2022-08-13T06:23:28Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Infobox monarch | name = Manasses | title = | image = Manases-Manasseh.png | reign = | succession = [[Kaharian ng Juda]] | coronation = | predecessor = [[Hezekias]], ama | successor = [[Amon ng Juda]], anak | spouse = [[Meshullemeth]] | issue = [[Amon ng Juda]] | royal house = Sambahayan ni [[David]] | father = [[Hezekias]] | mother = [[Hephzibah]] | birth_date = | birth_place = | death_date = | death_place = }} Si '''Manasses''' ({{IPAc-en|m|ə|ˈ|n|æ|s|ə}}; W... wikitext text/x-wiki {{Infobox monarch | name = Manasses | title = | image = Manases-Manasseh.png | reign = | succession = [[Kaharian ng Juda]] | coronation = | predecessor = [[Hezekias]], ama | successor = [[Amon ng Juda]], anak | spouse = [[Meshullemeth]] | issue = [[Amon ng Juda]] | royal house = Sambahayan ni [[David]] | father = [[Hezekias]] | mother = [[Hephzibah]] | birth_date = | birth_place = | death_date = | death_place = }} Si '''Manasses''' ({{IPAc-en|m|ə|ˈ|n|æ|s|ə}}; [[Wikang Hebreo]]: {{Script/Hebrew|מְנַשֶּׁה}} ''Mənaššé'', "Forgetter"; {{lang-akk|𒈨𒈾𒋛𒄿}} ''Menasî'' [''me-na-si-i'']; {{lang-grc-gre|Μανασσῆς<!--spelled with perispomene in John Climacus' "Scala Paradisi"-->}} ''Manasses''; {{lang-la|Manasses}}) ay hari ng [[Kaharian ng Juda]] at ang pinakamatandang anak na lalake ni [[Hezekias]] at kanyang inang si [[Hephzibah]] ([[2 Hari]] 21:1). Siya ay naging hari sa edad na 12 at naghari ng 55 taon(2 Hari 21:1, 2 Cronica 33:1). Ang mga kuwento sa buhay ni Manasses ay matatgagpuan sa [[2 Hari]] kapitulo 21 at [[2 Cronica]] 32. Siya ay binanggit rin sa [[Aklat ni Jeremias]] kung saan humula si [[Jeremias]] sa apat na anyo ng pagkawasak sa mga mamamayan ng [[Kaharian ng Juda]] dahil sa ginawang kasamaan ni Manasses.(Jeremias 15:3-4). Siya ang kauna-unahang hari ng Juda na hindi kontemporaryo sa mga hari ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] na winasak ng [[Imperyong Neo-Asirya]] noong ca. 722-720 BCE. Siya ay inilarawan sa [[Bibliya]] na isang masamang tao na nagbalik ng [[politeismo]] sa Juda at nagbaliktad sa mga repormang pang[[relihiyon]] ng kanyang amang si [[Hezekias]](2 Hari 21:2). Siya ay ikinasal kay [[Meshullemeth]] na anak ni Haruz ng [[Yodfat|Jotbah]] at nagkaroon ng anak na si [[Amon ng Juda]] na humalili sa kanya sa kanyang kamatayan. Sina [[Hezekias]], Manasses at [[Amon ng Juda]] ay binanggit na mga ninuno ni [[Hesus]] sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 1:10. Aton sa 2 Hari 20:24 at 2 Croica 32:22, siya ay naging hari sa kamatayan ng kanyang ama. Ayon kay Thiele, si Manasses ay nagsimulang maghari bilang kapwa pinuno ng kanyang ama noong 697/696 BCE na tumagal ng 12 taon at naging nag-iisang hari noong 687/686 BCE hanggang 643/642 BCE.<ref>Edwin Thiele, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'', (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). {{ISBN|0-8254-3825-X}}, 9780825438257, 217</ref> Nang maging hari si Manasses, si [[Sennacherib]] ang hari ng [[Imperyong Neo-Asirya]] at isang basalyo ng anak at kahalili ni Sennacherib na si [[Esarhaddon]].Nang mamatay si Esarhaddon, siya ay naging basalayo ng kahalili nitong haring Asiryong si [[Ashurbanipal]] na tumulong sa kanyang kampanya laban sa [[Sinaunang Ehipto]].<ref name=Bright>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=0VG67yLs-LAC&q=assyrian+records%2C+manasseh%2C+esarhaddon&pg=PA311|title=A History of Israel|first=John|last=Bright|date=10 August 2017|publisher=Westminster John Knox Press|isbn=9780664220686|via=Google Books}}</ref> Ayon sa [[Pag-akyat ni Isaias]], siya ang pumatay sa propetang [[Isaias]] sa pamamagitan ng paghahati ng katawan nito sa dalawa at may alusyon sa [[Sulat sa mga Hebreo]] 11. ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Mga hari ng Kaharian ng Juda]] pa290ynij2fawtbnvnjy3qb4tq0554h Amon ng Juda 0 319025 1962655 2022-08-13T06:35:01Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Infobox royalty | name =Amon | title = | image =Amon rex.png | image_size = | caption =Guhit ni Amon ni [[Guillaume Rouillé]]'s ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'', 1554 | succession =[[Kaharian ng Juda]] | reign =643/642 – 641/640 BCE ayon kay Thiele<ref name="Thiele"/><ref name="McFall">{{Cite journal|author=Leslie McFall |year=1991 |title=A Translation Guide to the Chronological Data... wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty | name =Amon | title = | image =Amon rex.png | image_size = | caption =Guhit ni Amon ni [[Guillaume Rouillé]]'s ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'', 1554 | succession =[[Kaharian ng Juda]] | reign =643/642 – 641/640 BCE ayon kay Thiele<ref name="Thiele"/><ref name="McFall">{{Cite journal|author=Leslie McFall |year=1991 |title=A Translation Guide to the Chronological Data in Kings and Chronicles |journal=[[Bibliotheca Sacra]] |volume=148 |pages=3–45 |publisher=[[Dallas Theological Seminary]] |url=http://www.btinternet.com/~lmf12/TransGuide.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110721042159/http://www.btinternet.com/~lmf12/TransGuide.pdf |archive-date=July 21, 2011 |url-status=dead }}</ref> | full name = | native_lang1 =[[Wikang Hebreo]] | native_lang1_name1 =אָמוֹן | birth_date = | birth_place =[[Kaharian ng Juda]] | death_date = | death_place =[[Herusalem]] | burial_date = | burial_place =Hardin ng Uzza<ref name="Jewish Encyclopedia">{{cite encyclopedia |author=Charles J. Mendelsohn |author2=Kaufmann Kohler |author3=Morris Jastrow|encyclopedia=[[Jewish Encyclopedia]] |title= Amon, King of Judah|url=http://jewishencyclopedia.com/articles/1420-amon-king-of-judah|edition=1st |year=1906|publisher=Funk & Wagnalls |volume=I|pages=526–527}}</ref> | predecessor =[[Manasseh of Judah|Manasseh]], his father | successor =[[Josiah]], his son | queen =[[Jedidah]]<ref>{{cite book | url=https://books.google.com/books?id=3ZqqR2_lZpoC&q=jedidiah+mother+of+Amon&pg=PA532 | title=The Hebrew Monarchy: A Commentary, with a Harmony of the Parallel Texts and Extracts from the Prophetical Books | publisher=Eyre and Spottiswoode | author=Andrew Wood | chapter=The Kingdom of Judah | chapter-url=https://books.google.com/books?id=3ZqqR2_lZpoC&q=jedidiah+mother+of+Amon&pg=PA532 | year=1896 | isbn=978-1-149-80041-6}}</ref> | issue =[[Josiah]] | royal house =[[Davidic line|House of David]] | father =[[Manasseh of Judah|Manasseh]] | mother =[[Meshullemeth]]<ref name="Flavius Josephus">[[Flavius Josephus]] (c. 93 CE). ''[http://www.ccel.org/j/josephus/works/ant-10.htm Antiquities of the Jews]''. Book X, Chapter 3, Section 2. Translated from the [[Latin]] by [[William Whiston]] from The Christian Classics Ethereal Library.</ref> | religion =[[Idolatry]] }} [[File:Manasse, Amon en Josia Koningen van Juda (serietitel) Theatrum biblicum (..) (serietitel), RP-P-1904-3499.jpg|thumb|[[Manasseh of Judah|Manasseh]], Amon and [[Josiah]] (16th century print)]] Si '''Amon ng Juda'''{{Efn|{{lang-he|אָמוֹן}} ''’Āmōn''; {{lang-el|Αμων}}; {{lang-la|Amon}}}} ay hari ng [[Kaharian ng Juda]] na ayon sa [[Bibliya]] ay humalili sa kanyang amang si [[Manasses ng Juda]]. Siya ay inilarawan sa Bibliya na isang masamang [[tao]] na nagpatuloy ng mga kasamaan ng kanyang. Ang [[politeismo]] ni Amon ay nagtulak sa isang himagsikan laban sa kanya at kanyang asasinasyon.Ayon sa [[2 Hari]] 21:18-26, siya ay naging hari sa edad na 22 at naghari ng dalawang taon. Ayon kay [[William F. Albright]], siya ay naghari mula 642–640 BCE samantalang ayon kay [[E. R. Thiele]] ay naghari mula 643/642 hanggang 641/640 BCE.<ref name="Thiele">{{cite book |author=Edwin R. Thiele|edition=3rd|title=The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings|year=1983|publisher=Kregel Publications|location=Grand Rapids, Michigan|isbn=978-0-8254-3825-7 |chapter=9|title-link=The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings}}</ref> Ang kronolohhiya ni Thiele ay batay sa paghahari ng anak ni Amon na si [[Josias]] na ang kamatayan sa kamay ng [[Paraon]] na si [[Necho II]] ay nangyari noong ca. 609 BCE. Siya ay ninuno ni [[Hesus]] ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 1:10. ==Mga sanggunian== {{reflist}} <references group="lower-alpha"/> [[Kategorya:Mga hari ng Kaharian ng Juda]] ll4l1uffzyl5fanf5w2b1mtgap005rq 1962656 1962655 2022-08-13T06:37:08Z Xsqwiypb 120901 wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty | name =Amon | title = | image =Amon rex.png | image_size = | caption =Guhit ni Amon ni [[Guillaume Rouillé]]'s ''[[Promptuarii Iconum Insigniorum]]'', 1554 | succession =[[Kaharian ng Juda]] | reign =643/642 – 641/640 BCE ayon kay Thiele<ref name="Thiele"/><ref name="McFall">{{Cite journal|author=Leslie McFall |year=1991 |title=A Translation Guide to the Chronological Data in Kings and Chronicles |journal=[[Bibliotheca Sacra]] |volume=148 |pages=3–45 |publisher=[[Dallas Theological Seminary]] |url=http://www.btinternet.com/~lmf12/TransGuide.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110721042159/http://www.btinternet.com/~lmf12/TransGuide.pdf |archive-date=July 21, 2011 |url-status=dead }}</ref> | full name = | native_lang1 =[[Wikang Hebreo]] | native_lang1_name1 =אָמוֹן | birth_date = | birth_place =[[Kaharian ng Juda]] | death_date = | death_place =[[Herusalem]] | burial_date = | burial_place =Hardin ng Uzza<ref name="Jewish Encyclopedia">{{cite encyclopedia |author=Charles J. Mendelsohn |author2=Kaufmann Kohler |author3=Morris Jastrow|encyclopedia=[[Jewish Encyclopedia]] |title= Amon, King of Judah|url=http://jewishencyclopedia.com/articles/1420-amon-king-of-judah|edition=1st |year=1906|publisher=Funk & Wagnalls |volume=I|pages=526–527}}</ref> | predecessor =[[Manasses ng Juda]], ama | successor =[[Josias]], anak | queen =[[Jedidah]]<ref>{{cite book | url=https://books.google.com/books?id=3ZqqR2_lZpoC&q=jedidiah+mother+of+Amon&pg=PA532 | title=The Hebrew Monarchy: A Commentary, with a Harmony of the Parallel Texts and Extracts from the Prophetical Books | publisher=Eyre and Spottiswoode | author=Andrew Wood | chapter=The Kingdom of Judah | chapter-url=https://books.google.com/books?id=3ZqqR2_lZpoC&q=jedidiah+mother+of+Amon&pg=PA532 | year=1896 | isbn=978-1-149-80041-6}}</ref> | issue =[[Josias]] | royal house =Sambahayan ni [[David]] | father =[[Manasses ng Juda]] | mother =[[Meshullemeth]]<ref name="Flavius Josephus">[[Flavius Josephus]] (c. 93 CE). ''[http://www.ccel.org/j/josephus/works/ant-10.htm Antiquities of the Jews]''. Book X, Chapter 3, Section 2. Translated from the [[Latin]] by [[William Whiston]] from The Christian Classics Ethereal Library.</ref> | religion =[[Politeismo]] }} [[File:Manasse, Amon en Josia Koningen van Juda (serietitel) Theatrum biblicum (..) (serietitel), RP-P-1904-3499.jpg|thumb|[[Manasseh of Judah|Manasseh]], Amon and [[Josiah]] (16th century print)]] Si '''Amon ng Juda'''{{Efn|{{lang-he|אָמוֹן}} ''’Āmōn''; {{lang-el|Αμων}}; {{lang-la|Amon}}}} ay hari ng [[Kaharian ng Juda]] na ayon sa [[Bibliya]] ay humalili sa kanyang amang si [[Manasses ng Juda]]. Siya ay inilarawan sa Bibliya na isang masamang [[tao]] na nagpatuloy ng mga kasamaan ng kanyang. Ang [[politeismo]] ni Amon ay nagtulak sa isang himagsikan laban sa kanya at kanyang asasinasyon.Ayon sa [[2 Hari]] 21:18-26, siya ay naging hari sa edad na 22 at naghari ng dalawang taon. Ayon kay [[William F. Albright]], siya ay naghari mula 642–640 BCE samantalang ayon kay [[E. R. Thiele]] ay naghari mula 643/642 hanggang 641/640 BCE.<ref name="Thiele">{{cite book |author=Edwin R. Thiele|edition=3rd|title=The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings|year=1983|publisher=Kregel Publications|location=Grand Rapids, Michigan|isbn=978-0-8254-3825-7 |chapter=9|title-link=The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings}}</ref> Ang kronolohhiya ni Thiele ay batay sa paghahari ng anak ni Amon na si [[Josias]] na ang kamatayan sa kamay ng [[Paraon]] na si [[Necho II]] ay nangyari noong ca. 609 BCE. Siya ay ninuno ni [[Hesus]] ayon sa [[Ebanghelyo ni Mateo]] 1:10. ==Mga sanggunian== {{reflist}} <references group="lower-alpha"/> [[Kategorya:Mga hari ng Kaharian ng Juda]] f64wl2g3g4lcadqoptqeyhtt1zuxrg9 Jeroboam 0 319026 1962658 2022-08-13T06:40:47Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: Ang '''Jeroboam''' ay maaaring tumukoy kay: *[[Jeroboam I]] *[[Jeroboam II]] {{Paglilinaw}} wikitext text/x-wiki Ang '''Jeroboam''' ay maaaring tumukoy kay: *[[Jeroboam I]] *[[Jeroboam II]] {{Paglilinaw}} bpcfdetuixbj5urdj25d9atqgd3jszm Jehoahaz ng Judah 0 319027 1962659 2022-08-13T06:41:57Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Jehoahaz ng Juda]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Jehoahaz ng Juda]] __FORCETOC__ c9qmjbi9hjvqqmdlqbpustrs1ksp0ag Shishaq 0 319028 1962661 2022-08-13T06:44:23Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Sheshonk I]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Sheshonk I]] __FORCETOC__ 0pk0h69wa6gniggyqumtos7e2ezok50 Mesha 0 319029 1962664 2022-08-13T07:17:37Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: [[Image:Mesha Stele (511142469).jpg|right|thumb|255px|[[Mesha Stele]] sa [[Louvre Museum]].]] Si '''Mesha''' ([[Wikang Moabita]]: 𐤌𐤔𐤏 *''Māša‘'';<ref>Beyer, Klaus. "The Languages of Transjordan". Languages from the World of the Bible, edited by Holger Gzella, Berlin, Boston: De Gruyter, 2011, pp. 114. https://doi.org/10.1515/9781934078631.111</ref> [[Hebrew]]: מֵישַׁע ''Mēša‘'') ay hari ng [[Moab]] noong ika-9 na siglo BCE at kilala sa kanyang Mesh... wikitext text/x-wiki [[Image:Mesha Stele (511142469).jpg|right|thumb|255px|[[Mesha Stele]] sa [[Louvre Museum]].]] Si '''Mesha''' ([[Wikang Moabita]]: 𐤌𐤔𐤏 *''Māša‘'';<ref>Beyer, Klaus. "The Languages of Transjordan". Languages from the World of the Bible, edited by Holger Gzella, Berlin, Boston: De Gruyter, 2011, pp. 114. https://doi.org/10.1515/9781934078631.111</ref> [[Hebrew]]: מֵישַׁע ''Mēša‘'') ay hari ng [[Moab]] noong ika-9 na siglo BCE at kilala sa kanyang [[Mesha Stele]] na itinayo sa [[Dhiban|Dibon]]. Sa inskripsiyon nito, tinawag niya ang kanyang sarili na "Mesha, anak ni [[Chemosh]]...hari ng [[Moab]], ang Dibonita". Ayon sa [[Aklat ni Samuel]], ang [[Moab]] ay sinakop ni [[David]]. Ayon din sa [[Bibliya]], muling sinakop ni [[Omri]] ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ang Moab matapos itong mawala sa pamumuno ni [[Solomon]]. Walang binanggit sa [[Mesha Stele]] ng pananakop ni [[David]] ngunit binanggit ang paglaya ni Mesha ng [[Moab]] sa pamumuno ni [[Omri]] ng [[Kaharian ng Israel (Samaria)]]. Ayon sa Mesha Stele, ang Moab ay nasakop dahil sa galit ng kanilang pambansang Diyos na si [[Chemosh]] laban sa mga mamamayan nito. Ayon sa [[2 Hari]] 3:4, si Mesha ng Moab ay nagbibigay ng 100,000 mga [[tupa]] bago maghimagsik kay Omri. Ayon sa Mesha Stela, ang [[Kaharian ng Israel (Samaria)]] ay natalo ni Mesha sa tulong ni [[Chemosh]] ngunit ayon sa [[2 Hari]] 3 ay winasak ng mga Israelita ang Moab at pinatay ang mga mamamayan nito. Ayon sa [[Mesha Stele]] na itinayo ni Mesha, ang Moab ay napailalim kay [[Omri]] sa panahon ng ama ni Mesha at ang Moab ay naging basalyo ng Israel nang 40 taon. Ang Mesha Stela ay itinayo ni Mesha bilang parangal sa [[Diyos]] na si [[Chemosh]] sa kanyang mga pagwawagi laban sa Israel na nagtapos noong 850 BCE. Si Mesha ay naghimagsik sa anak ni Omri at muling sinakop ang teritoryo ng Moab at sinakop ang mga dating teritoryo ng Israel, Ayon sa Mesha Stele, siya ay naghimagsik sa anak ni Omri. Ang pananakop ng tatlong hari ng Israel ay hindi binanggit sa Stele na ito at sumasalungat sa salasay ng 2 Hari. Halimbawa, ang monarkiya ay itinatag sa Edom pagkatapos ng paghihimagsik sa Juda sa panahon ni [[Jehoram]](2 Hari 8:20-22). Ang paglalarawan sa Edom bilang monarkiya na may sariling hari sa 2 Hari 3 ay anakronistiko. Sa huli lamang ng mga taon ni Mesha nang sakupin at kunin ang mga lugar sa timog ng ilog Arnon.Ang paglalarawan ng isang organisadong kahariang Moabita sa mga lugar ng timog ng Arnon sa maagang mga taon ni Mesha ay mali.Ayon sa 2 Hari 10:33, si Hazael na hari ng Aram ay sumakop sa lahat ng mga lupain ng transhordang Israel hanggang sa Arnon mula kay Jehu. Gayunpaman, ang kabisera ni Mesha na Dibon ay nasa hilaga ng ilog Arnon at ang mga hangganan ng Israel ay hindi maaaring umabot hanggang sa Arnon sa panahon ni Jehu. Sa karagdagan, si Mesha at hindi si Hazazel ang sumakop sa mga lugar ng Israel sa kapatagan ng Moab sa hilaga ng ilog Arnon.<ref>Ancient Israel and Historiography, Nadav Na'aman, 2006</ref> Sa karagdagan, ayon sa Bibliya, si Mesha ay basalyo ni Ahab ngunit sa Mesha Stele, si Mesha ay basalyo ni Omri at anak nito. Ayon din sa Bibliya, si Mesha ay naghimagsik pagkatapos ng kamatayan ni Ahab ngunit ayon sa Mesha Stele, si Mesha ay naghimagsik nang buhay pa si Ahab. <ref>Lester Grabbe</ref> ==Mga sanggunian== {{reflist}} [[Kategorya:Moab]] [[Kategorya:Mga tauhan sa Lumang Tipan]] gxwr4foveo86izmetld97hhtk7pzfca Kategorya:Moab 14 319030 1962665 2022-08-13T07:17:54Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: [[Kategorya:Sinaunang Malapit na Silangan]] wikitext text/x-wiki [[Kategorya:Sinaunang Malapit na Silangan]] 75dafdwuxbt925ubiuqj28afd01kv8f Ahaziah ng Israel 0 319031 1962667 2022-08-13T07:26:06Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Ahazias ng Israel]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ahazias ng Israel]] __FORCETOC__ jdsiurkyk2p2gk9qx0ug8vnzlv1k3a7 Kaldea 0 319032 1962668 2022-08-13T07:26:32Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Imperyong Neo-Babilonya]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Imperyong Neo-Babilonya]] __FORCETOC__ 62egxwsztjg85nyz318jkvpoual0260 Yehud (lalawigan ng Babilonya) 0 319033 1962670 2022-08-13T07:34:11Z Xsqwiypb 120901 Bagong pahina: {{Infobox Former Subdivision |native_name = Yehud |conventional_long_name = Judea |common_name = Judea |era = [[Imperyong Neo-Babilonya]] |subdivision = Probinsiya |nation = [[Imperyong Neo-Babilonya]] |year_start = c. 586 BCE |year_end = c. 539 BCE |p1 = Kaharian ng Juda |flag_p1 = Kingdom_of_Judah_insignia_(based_on_LMLK).jpg |s1 = Yehud Medinata |flag_s1 = YehudObverse 1.jpg |capital = [[Mizpah]] |coordinates = {{Coord|31|47|N|3... wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Subdivision |native_name = Yehud |conventional_long_name = Judea |common_name = Judea |era = [[Imperyong Neo-Babilonya]] |subdivision = Probinsiya |nation = [[Imperyong Neo-Babilonya]] |year_start = c. 586 BCE |year_end = c. 539 BCE |p1 = Kaharian ng Juda |flag_p1 = Kingdom_of_Judah_insignia_(based_on_LMLK).jpg |s1 = Yehud Medinata |flag_s1 = YehudObverse 1.jpg |capital = [[Mizpah]] |coordinates = {{Coord|31|47|N|35|13|E|display=inline,title}} |event_start = [[Pagpapatapon sa Babilonya]] ca. 587/586 BCE |event_end = Pananakop ni [[Dakilang Ciro]] ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] }} {{History of Israel}} Ang '''Yehud''' ang probinsiya ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] na itinatag sa mga dating teritoryo ng nawasak na [[Kaharian ng Juda]] noong 587/6 BCE. Ito ay unang umiral bilang administratibong dibisiyong Hudyo ng Imperyong Neo-Babilonya sa ilalim ni [[Gedaliah]]. Pagkatapos bumagsak ang [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa Persiyanong [[Imperyong Akemenida]] noong 539 BCE, ang Yehud ay isinama sa [[Imperyong Akemenida]] bilang isang nangangasiwa sa sariling [[Yehud Medinata]]. [[Kategorya:Babilonya]] [[Kategorya:Kasaysayan ng Israel]] mcbsr5sxhvs1odw9fjwkl1ef94nwbro Hudea 0 319034 1962672 2022-08-13T07:34:43Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Hudea]] sa [[Judea]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Judea]] 2rrpvmf590bipfyvfm6g3aiue79zasp Senso ni Quirinius 0 319035 1962675 2022-08-13T07:38:32Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Censo ni Quirinio]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Censo ni Quirinio]] __FORCETOC__ ri4m8kfcqx25bu62ggfmb4jayc233yl Senso ni Quirinio 0 319036 1962677 2022-08-13T07:38:57Z Xsqwiypb 120901 Nilipat ni Xsqwiypb ang pahinang [[Senso ni Quirinio]] sa [[Censo ni Quirinio]] mula sa redirect wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Censo ni Quirinio]] 0xeerneuy41ln8ac9hmzsgpvpaygn0m Census of Quirinius 0 319037 1962679 2022-08-13T07:39:42Z Xsqwiypb 120901 Ikinakarga sa [[Censo ni Quirinio]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Censo ni Quirinio]] __FORCETOC__ ri4m8kfcqx25bu62ggfmb4jayc233yl Kultura sa Berlin 0 319038 1962681 2022-08-13T07:44:56Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1092851002|Culture in Berlin]]" wikitext text/x-wiki  {{multiple image|align=right|image1=Alte Nationalgalerie abends (Zuschnitt).jpg|width1=230|caption1=Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]|image2=Journalists during the Berlin Film Festival in 2008.jpg|width2=235|caption2=Ang [[Berlinale]] ang itinuturing na pinakamalaking pistang tagapagmasid ng pelikula sa buong mundo.}} Kinikilala ang '''[[Berlin]]''' bilang isang pandaigdigang lungsod ng kultura at malikhaing industriya. Maraming institusyong pangkultura, na marami sa mga ito ay nagtatamasa ng internasyonal na reputasyon ay kumakatawan sa magkakaibang pamana ng lungsod.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |access-date=25 March 2012 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Maraming kabataan, kultural na entrepreneur at pandaigdigang artista ang patuloy na naninirahan sa lungsod. Itinatag ng Berlin ang sarili bilang isang sikat na nightlife at sentro ng aliw sa Europe. <ref>{{Cite web |last=Boston |first=Nicholas |date=10 September 2006 |title=A New Williamsburg! Berlin's Expats Go Bezirk |url=http://www.observer.com/node/39370 |access-date=17 August 2008 |website=[[The New York Observer]]}} See also: {{Cite web |title=Die Kunstszene |url=http://www.magazine-deutschland.de/magazin/J-Kunstszene_2-05.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071211095052/http://www.magazine-deutschland.de/magazin/J-Kunstszene_2-05.php |archive-date=11 December 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Deutschland Online |language=German}} and {{Cite web |title=Culture of Berlin |url=http://www.metropolis2005.org/en/berlin/kultur.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070928020742/http://www.metropolis2005.org/en/berlin/kultur.html |archive-date=28 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Metropolis}}</ref> Ang lumalawak na papel sa kultura ng Berlin ay binibigyang-diin ng paglipat ng ilang kumpanya ng aliw pagkatapos ng 2000 na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan at pangunahing mga studio sa pampang ng Ilog Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=http://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/http://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Ang lungsod ay may napakamagkakaibang tanawin ng sining at tahanan ng mahigit 300 galeriyang pansining.<ref>{{Cite web |date=25 March 2012 |title=Kultur Kunst |url=http://service.zitty.de/kultur-kunst/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120417233932/http://service.zitty.de/kultur-kunst/ |archive-date=17 April 2012 |access-date=25 March 2012 |website=Zitty |language=German}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay ginawaran ng titulong "City of Design" ng [[UNESCO]] . == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Panitikan ==  {{refbegin}} *{{Cite book|last=Large|first=David Clay|title=Berlin|publisher=Basic Books|year=2001|isbn=0-465-02632-X}} *{{Cite book|last=Read|first=Anthony|author2=David Fisher|title=Berlin Rising: Biography of a City|publisher=W.W. Norton|year=1994|isbn=0-393-03606-5|url=https://archive.org/details/berlinrisingbiog00read}} *{{Cite book|last=Roth|first=Joseph|title=What I Saw: Reports from Berlin 1920–33|publisher=Granta Books|year=2004|isbn=1-86207-636-7}} *{{Cite book|last=Taylor|first=Frederick|title=The Berlin Wall: 13 August 1961 – 9 November 1989|publisher=[[Bloomsbury Publishing]]|year=2007|isbn=978-0-06-078614-4}} *{{Cite book|last=Maclean|first=Rory|title=Berlin: Imagine a City|publisher=Weidenfeld & Nicolson|year=2014|isbn=978-0-297-84803-5}} {{refend}} == Mga panlabas na link == * [http://www.berlin.de/international/index.en.php/ Berlin.de] —Opisyal na Website * [http://www.berlin-regional.de/ Direktoryo ng rehiyon] {{In lang|de}} * [http://www.berlinpass.com/ Impormasyon ng Turista sa Berlin] * [https://web.archive.org/web/20120105122751/http://berlin.unlike.net/ English-language city guide para sa Berlin] 0mee5yxsfxxhlvipb3spw8jgkr5liik 1962683 1962681 2022-08-13T07:45:55Z Ryomaandres 8044 wikitext text/x-wiki  {{multiple image|align=right|image1=Alte Nationalgalerie abends (Zuschnitt).jpg|width1=230|caption1=Ang [[Alte Nationalgalerie]] ay bahagi ng [[Pulo ng mga Museo]], isang [[Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]]|image2=Journalists during the Berlin Film Festival in 2008.jpg|width2=235|caption2=Ang [[Berlinale]] ang itinuturing na pinakamalaking pistang tagapagmasid ng pelikula sa buong mundo.}} Kinikilala ang '''[[Berlin]]''' bilang isang pandaigdigang lungsod ng kultura at malikhaing industriya. Maraming institusyong pangkultura, na marami sa mga ito ay nagtatamasa ng internasyonal na reputasyon ay kumakatawan sa magkakaibang pamana ng lungsod.<ref name="UNESCO2">{{Cite web |title=World Heritage Site Palaces and Parks of Potsdam and Berlin |url=https://whc.unesco.org/en/list/532 |access-date=25 March 2012 |website=[[UNESCO]]}}</ref> Maraming kabataan, kultural na entrepreneur at pandaigdigang artista ang patuloy na naninirahan sa lungsod. Itinatag ng Berlin ang sarili bilang isang sikat na nightlife at sentro ng aliw sa Europe. <ref>{{Cite web |last=Boston |first=Nicholas |date=10 September 2006 |title=A New Williamsburg! Berlin's Expats Go Bezirk |url=http://www.observer.com/node/39370 |access-date=17 August 2008 |website=[[The New York Observer]]}} See also: {{Cite web |title=Die Kunstszene |url=http://www.magazine-deutschland.de/magazin/J-Kunstszene_2-05.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071211095052/http://www.magazine-deutschland.de/magazin/J-Kunstszene_2-05.php |archive-date=11 December 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Deutschland Online |language=German}} and {{Cite web |title=Culture of Berlin |url=http://www.metropolis2005.org/en/berlin/kultur.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070928020742/http://www.metropolis2005.org/en/berlin/kultur.html |archive-date=28 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Metropolis}}</ref> Ang lumalawak na papel sa kultura ng Berlin ay binibigyang-diin ng paglipat ng ilang kumpanya ng aliw pagkatapos ng 2000 na nagpasya na ilipat ang kanilang punong-tanggapan at pangunahing mga studio sa pampang ng Ilog Spree.<ref>{{Cite web |title=Berlin's music business booms |url=http://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-url=https://web.archive.org/web/20070911125347/http://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/bueroflaechen/en/friedrichshain.shtml |archive-date=11 September 2007 |access-date=19 August 2008 |website=Expatica}}</ref> Ang lungsod ay may napakamagkakaibang tanawin ng sining at tahanan ng mahigit 300 galeriyang pansining.<ref>{{Cite web |date=25 March 2012 |title=Kultur Kunst |url=http://service.zitty.de/kultur-kunst/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120417233932/http://service.zitty.de/kultur-kunst/ |archive-date=17 April 2012 |access-date=25 March 2012 |website=Zitty |language=German}}</ref> Noong 2005, ang Berlin ay ginawaran ng titulong "City of Design" ng [[UNESCO]]. == Mga sanggunian == {{Reflist}} == Panitikan ==  {{refbegin}} *{{Cite book|last=Large|first=David Clay|title=Berlin|publisher=Basic Books|year=2001|isbn=0-465-02632-X}} *{{Cite book|last=Read|first=Anthony|author2=David Fisher|title=Berlin Rising: Biography of a City|publisher=W.W. Norton|year=1994|isbn=0-393-03606-5|url=https://archive.org/details/berlinrisingbiog00read}} *{{Cite book|last=Roth|first=Joseph|title=What I Saw: Reports from Berlin 1920–33|publisher=Granta Books|year=2004|isbn=1-86207-636-7}} *{{Cite book|last=Taylor|first=Frederick|title=The Berlin Wall: 13 August 1961 – 9 November 1989|publisher=[[Bloomsbury Publishing]]|year=2007|isbn=978-0-06-078614-4}} *{{Cite book|last=Maclean|first=Rory|title=Berlin: Imagine a City|publisher=Weidenfeld & Nicolson|year=2014|isbn=978-0-297-84803-5}} {{refend}} == Mga panlabas na link == * [http://www.berlin.de/international/index.en.php/ Berlin.de] —Opisyal na Website * [http://www.berlin-regional.de/ Direktoryo ng rehiyon] {{In lang|de}} * [http://www.berlinpass.com/ Impormasyon ng Turista sa Berlin] * [https://web.archive.org/web/20120105122751/http://berlin.unlike.net/ English-language city guide para sa Berlin] gg4lb9sxuza45jjy8mwg31bseu0fz6e Prinsipe-tagahalal 0 319039 1962682 2022-08-13T07:44:59Z Ryomaandres 8044 Inilikha sa pagsalin ng pahinang "[[:en:Special:Redirect/revision/1097297690|Prince-elector]]" wikitext text/x-wiki [[Talaksan:Balduineum_Wahl_Heinrich_VII.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Balduineum_Wahl_Heinrich_VII.jpg/400px-Balduineum_Wahl_Heinrich_VII.jpg|thumb|400x400px| Ang mga imperyal na prinsipe-tagahalal<br />kaliwa pakanan: [[Arsobispo ng Colonia]], [[Tagahalal ng Maguncia|Arsobispo ng Maguncia]], [[Katoliko Romanong Diyosesis ng Treveris|Arsobispo ng Treveris]], [[Talaan ng mga Konde Palatina ng Rin|Konde Palatina]], [[Talaan ng mga pinuno ng Sahonya|Duke ng Sahonya]], [[Talaan ng mga pinuno ng Brandeburgo|Margrabe ng Brandeburgo]], at [[Talaan ng mga tagapamahala ng Bohemya|Hari ng Bohemya]] ( ''[[Codex Balduini Trevirorum]]'', c. 1340)]] [[Talaksan:Sachsenspiegel_die_wahl_des_deutschen_Königs.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Sachsenspiegel_die_wahl_des_deutschen_K%C3%B6nigs.jpg/220px-Sachsenspiegel_die_wahl_des_deutschen_K%C3%B6nigs.jpg|thumb| Pagpili ng hari. Sa itaas: ang tatlong eklesyastikong prinsipe ay pumipili ng hari, na nakaturo sa kanya. Gitna: ibinibigay ng [[Palatinadong Tagahalal|Konde Palatina ng Rin]] ang isang gintong mangkok, na kumikilos bilang isang tagapaglingkod. Sa likod niya, ang [[Talaan ng mga pinuno ng Sahonya|Duke ng Sahonya]] kasama ang kaniyang mga tauhan ng marshal at ang [[Talaan ng mga pinuno ng Brandeburgo|Margrabe ng Brandeburgo]] na nagdadala ng isang mangkok ng maligamgam na tubig, bilang isang valet. Sa ibaba, ang bagong hari sa harap ng mga dakilang tao ng imperyo ([[Heidelberg]] {{Lang|de|Sachsenspiegel}}, bandang 1300)]] Ang mga '''prinsipe-tagahalal''' ({{lang-de|Kurfürst}} {{Nowrap|({{Audio|De-Kurfürst-pronunciation.ogg|listen}}),}} maramihan. {{Lang|de|Kurfürsten}}, {{Lang-cs|Kurfiřt}}, {{Lang-la|Princeps Elector}}), o '''mga tagahalala''' o '''mga elektor''' sa madaling salita, ay ang mga miyembro ng [[kolehiyo ng mga tagahalal]] na naghalal sa [[Banal na Emperador Romano|emperador]] ng [[Banal na Imperyong Romano]]. Mula noong ika-13 siglo, ang mga prinsipe-tagahalal ay nagkaroon ng pribilehiyong [[Imperyal na halalan|ihalal ang monarko]] na [[Koronasyon ng Banal na Emperador Romano|puputungan]] ng [[papa]]. Pagkatapos ng 1508, walang mga koronasyon ng imperyal at sapat na ang halalan. Si [[Carlos V, Banal na Emperador Romano|Carlos V]] (nahalal noong 1519) ang huling emperador na nakoronahan (1530); ang kaniyang mga kahalili ay inihalal na mga emperador ng kolehiyo ng elektoral, bawat isa ay pinamagatang "Nahalal na Emperador ng mga Romano" ({{Lang-de|erwählter Römischer Kaiser}}; {{Lang-la|electus Romanorum imperator}}). Ang dignidad ng elektor ay may malaking prestihiyo at itinuturing na pangalawa lamang sa hari o emperador.<ref>{{Cite web |title=Precedence among Nations |url=https://www.heraldica.org/topics/royalty/nations.htm |access-date=2020-04-26 |website=www.heraldica.org}}</ref> Ang mga botante ay may hawak na eksklusibong mga pribilehiyo na hindi ibinahagi sa ibang mga prinsipe ng Imperyo, at patuloy nilang hawak ang kanilang mga orihinal na titulo kasama ng mga elektor. Ang [[maliwanag na tagapagmana]] sa isang sekular na prinsipe-tagahalal ay kilala bilang isang '''prinsipeng elektoral''' ({{Lang-de|Kurprinz}}). == Mga sanggunian == === Mga pagsipi === {{Reflist}} === Mga pinagkuhanan === * Bryce, J. (1887). ''The Holy Roman Empire'', ika-8 ed. New York: Macmillan. * {{Cite EB1911|wstitle=Electors|volume=9|pages=173–175}} * {{1728|title=Elector|url=https://search.library.wisc.edu/digital/A4C5AV6Q7LZ5DY8E/pages/AINHCTHET2XNQV8J?view=one}} == Mga panlabas na link == * [https://web.archive.org/web/20040603023653/http://www.yale.edu/lawweb/avalon/medieval/golden.htm Ang Avalon Project. (2003).] [https://web.archive.org/web/20040603023653/http://www.yale.edu/lawweb/avalon/medieval/golden.htm "Ang Golden Bull ng Emperor Charles IV 1356 AD"] * [https://web.archive.org/web/20040604170137/http://www.heraldica.org/topics/national/reichsstande.htm Oestreich, G. at Holzer, E. (1973). " Übersicht über die Reichsstände."] [https://web.archive.org/web/20040604170137/http://www.heraldica.org/topics/national/reichsstande.htm Sa Gebhardt, Bruno.] [https://web.archive.org/web/20040604170137/http://www.heraldica.org/topics/national/reichsstande.htm ''{{Lang|de|Handbuch der Deutschen Geschichte}}''] [https://web.archive.org/web/20040604170137/http://www.heraldica.org/topics/national/reichsstande.htm , ika-9 na ed.] [https://web.archive.org/web/20040604170137/http://www.heraldica.org/topics/national/reichsstande.htm (Tomo 2, pp. 769–784).] [https://web.archive.org/web/20040604170137/http://www.heraldica.org/topics/national/reichsstande.htm Stuttgart: Ernst Ketler Verlag.] * [http://www.heraldica.org/topics/royalty/royalstyle.htm Velde, FR (2003).] [http://www.heraldica.org/topics/royalty/royalstyle.htm "Mga Royal Style."] * [http://www.heraldica.org/topics/national/hre.htm Velde, FR (2004).] [http://www.heraldica.org/topics/national/hre.htm "Ang Banal na Imperyong Romano."] * * [https://www.historisches-lexikon-bayerns.de/Lexikon/EN:Electors Armin Wolf, Electors, inilathala noong 9 Mayo 2011, Ingles na bersyon na inilathala noong Pebrero 26, 2020 ; sa: Historisches Lexikon Bayerns] {{Electors of the Holy Roman Empire after 1356}} [[Kategorya:Mga artikulong may hAudio microformats]] g93j1p085uoy446hatt5k8g4si2lyo5 Prinsipe-elektor 0 319040 1962685 2022-08-13T07:46:29Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Prinsipe-tagahalal]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Prinsipe-tagahalal]] 0po717kpndduuebs63vmgrmrajwzv6x Kultura ng Berlin 0 319041 1962686 2022-08-13T07:47:29Z Ryomaandres 8044 Ikinakarga sa [[Kultura sa Berlin]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kultura sa Berlin]] p5ves8r1z70yf3nmbdneoqbyb89qg50 Megalosaurus 0 319042 1962708 2022-08-13T11:51:34Z SquidwardTentacools 123247 Bagong pahina: Ang '''''Megalosaurus''''' (nangangahulugang ''malaking butiki/reptilya'' sa [[Wikang Griyego]]) ay isang malaking [[dinosauro]] na kumakain ng karne na nanirahan noong Gitnang [[Panahong Hurasiko]] ng [[Europa]]. Ito ay unang natuklasan noong 1824, at ang pinakaunang dinosaur na pinangalanan. Noong 1827, isinama ni Gideon Mantell ang '''''Megalosaurus''''' sa kanyang geological survey sa timog-silangang [[Inglatera]]. Binigyan niya ng pangalan ang species na ito, ''Megalosau... wikitext text/x-wiki Ang '''''Megalosaurus''''' (nangangahulugang ''malaking butiki/reptilya'' sa [[Wikang Griyego]]) ay isang malaking [[dinosauro]] na kumakain ng karne na nanirahan noong Gitnang [[Panahong Hurasiko]] ng [[Europa]]. Ito ay unang natuklasan noong 1824, at ang pinakaunang dinosaur na pinangalanan. Noong 1827, isinama ni Gideon Mantell ang '''''Megalosaurus''''' sa kanyang geological survey sa timog-silangang [[Inglatera]]. Binigyan niya ng pangalan ang species na ito, ''Megalosaurus bucklandii''.<ref>Mantell G. 1827. ''Mga Ilustrasyon ng geology ng Sussex: isang pangkalahatang pananaw sa mga relasyong geological ng timog-silangang bahagi ng England, na may mga figure at paglalarawan ng mga fossil ng Tilgate Kagubatan''.</ref> Dahil ang isang kumpletong kalansay nito ay hindi pa natagpuan, hindi masyadong malinaw ang hitsura nito. Inakala ng unang nag-imbestiga sa ''Megalosaurus'' na ito ay isang dambuhalang butiki na may haba na dalawampung metro. Noong 1842, napagpasyahan ni [[Richard Owen]] na ito ay hindi hihigit sa siyam na metro, na nakatayo sa apat na paa. Alam na ng agham na ang lahat ng mga [[theropod]] ay nakatayo sa dalawang paa. ==Mga sanggunian== <references/> i5nnwinbgfbqw0z3slsz9epbqjgprh9 1962709 1962708 2022-08-13T11:57:42Z SquidwardTentacools 123247 wikitext text/x-wiki [[File:Megalosaurus_display.JPG|200px|thumb|Ang ilan sa mga kilalang labi ng ''M. bucklandii'' na naka-display sa OU Museum of Natural History.]] [[File:London_-_Crystal_Palace_-_Victorian_Dinosaurs_1.jpg|200px|thumb|Ang 1854 na estatwa sa Crystal Palace Park, ay nagpapakita ng Megalosaurus na nakatayo sa apat na paa. Sa mga modernong paglalarawan ng ''Megalosaurus'', nakatayo ito sa dalawang paa, tulad ng karamihan sa mga [[theropod]].]] Ang '''''Megalosaurus''''' (nangangahulugang ''malaking butiki/reptilya'' sa [[Wikang Griyego]]) ay isang malaking [[dinosauro]] na kumakain ng karne na nanirahan noong Gitnang [[Panahong Hurasiko]] ng [[Europa]]. Ito ay unang natuklasan noong 1824, at ang pinakaunang dinosaur na pinangalanan. Noong 1827, isinama ni Gideon Mantell ang '''''Megalosaurus''''' sa kanyang geological survey sa timog-silangang [[Inglatera]]. Binigyan niya ng pangalan ang species na ito, ''Megalosaurus bucklandii''.<ref>Mantell G. 1827. ''Mga Ilustrasyon ng geology ng Sussex: isang pangkalahatang pananaw sa mga relasyong geological ng timog-silangang bahagi ng England, na may mga figure at paglalarawan ng mga fossil ng Tilgate Kagubatan''.</ref> Dahil ang isang kumpletong kalansay nito ay hindi pa natagpuan, hindi masyadong malinaw ang hitsura nito. Inakala ng unang nag-imbestiga sa ''Megalosaurus'' na ito ay isang dambuhalang butiki na may haba na dalawampung metro. Noong 1842, napagpasyahan ni [[Richard Owen]] na ito ay hindi hihigit sa siyam na metro, na nakatayo sa apat na paa. Alam na ng agham na ang lahat ng mga [[theropod]] ay nakatayo sa dalawang paa. ==Mga sanggunian== <references/> [[Category:Megalosauridae]] br8rs0iw08iz7yhpnzwlxcs5wxvgrc2 Kategorya:Megalosauridae 14 319043 1962710 2022-08-13T11:58:18Z SquidwardTentacools 123247 Bagong pahina: [[Category:Tetanurans]] wikitext text/x-wiki [[Category:Tetanurans]] g859y1vqg83yktbq9m7ha8mewyae0d9 1962711 1962710 2022-08-13T11:58:40Z SquidwardTentacools 123247 wikitext text/x-wiki [[Category:Theropoda]] bkife9wbb6z1vfp7ihen026vhzdr225