Wikipedia wawiki https://wa.wikipedia.org/wiki/Mwaisse_p%C3%A5dje MediaWiki 1.39.0-wmf.26 first-letter Media Sipeciås Copene Uzeu Uzeu copene Wikipedia Wikipedia copene Imådje Imådje copene MediaWiki MediaWiki copene Modele Modele copene Aidance Aidance copene Categoreye Categoreye copene TimedText TimedText talk Module Discussion module Gadget Discussion gadget Définition de gadget Discussion définition de gadget Sujet 0 8946 389645 375879 2022-08-29T08:14:26Z Matsievsky 22400 /* Totavå */ wikitext text/x-wiki [[Imådje:PatriceLumumba1960.jpg|thumb|(1960)]] '''Patrice Lumumba''' ([[riwalnijhåve]] '''''Patrice Loumoumba'''''<ref>Si no a stî eto riscrît ''Loemoemba'' e neyerlandès.</ref>), c' esteut on [[politikî]] [[Congo-Kinchassa|congolès]] k' aveut di skepyî li [[25 di djulete]] [[1925]]. Il a morou [[assaziné]] li [[17 di djanvî]] [[1961]]. C' esteut on politikî do tins do [[Congo bedje]], ki dmandéve li dislaxhaedje do payis. Il enonda l' Mouvmint Nåcionå Congolès, et dmander des [[vôtaedje]]s po les Congolès decider d' leu-z avni. A l' indepindance, i divna [[prumî minisse]], mins come i mancive les interesses des grandes eterprijhes coloniåles et k' i clintchive do costé d' l' [[URSS]], li govienmint bedje eyet les Estats-Unis l' ont fwait [[assaziner]]. == Divant l' indepindance == Patrice Lumumba vina-st å monde li [[2 d' djulete]] [[1925]] a [[Onalua]], el [[province do Cassay]]. Cwand il ovréve come facteur des posses, i va mete so pîs on sindicat po les ovrîs rclamer des meyeusès condicions d' ovraedje; po çoula i va esse ramassé et metou el [[prijhon]] pa les colnijheus bedjes e 1955. Cwand i mousse foû d' prijhon deus ans pus tård, i s' va mete e contak avou l' mouvmint dislaxhiveus. E 1958, bråmint des pårtis ki sont pol dislaxhaedje si rapoûlèt en on pårti pan-africanisse a dmey-legål: li Mouvmint Nåcionå Congolès, ki va esse li prumî pårti di prezince nåcionåle. Patrice Lumumba divénrè radmint li mwaisse moenneu indepindantisse do payis. Li såme do MNC c' esteut di passer å dzeu des diferinces di tribu ou redjonåles, eyet d' aveur ene organizåcion indepindantisse unifiêye; çoula aléve siconte des interesses neyo-coloniås ki vlént purade dispårti l' payis e pus ptits bokets, des ptits payis ki pôrént pus åjheymint esse controlés d' åd foû. E moes d' decimbe 1958, li moenneu pan-africanisse do [[Gana]], [[Kwame Nkrumah]], fijha-st a Accra li Conferince des Peupes d' Afrike, eyet l' mouvmint d' liberåcion congolès fourit rprezinté pa Lumumba. Rintré e s' payis i fjha-st on metingue divant ene floxhe di djins a Léopoldville (asteure [[Kinshasa]]), et dins s' discours riclamer l' dislaxhaedje do Congo. Après çoula i gn ourit des disdûts, eyet l' govienmint coloniå bedje ramassa Patrice Lumumba et bråmint d' ses shuveus et ls amete di sedicion eyet les mete e prijhon. Li pression populaire fijha k' i fourit rlåtchî e 1960. Adon i voyaedja el Beldjike, po negocyî l' dislaxhaedje do payis. Patrice Lumumba va dire "''dins l' tins, des arokes ont stî fwaites, mins asteure nos estans presses a-z ovrer eshonne avou les pwissances k' ont stî chal po fé askepyî on pouxhant novea blok. Si on fwait berwete, ça serè l' Occidint li fåte.''" == Prumî minisse == Des vôtaedjes sont fwaits, eyet Lumumba si rclame [[comunisse]] tins del campagne. Li 23 d' djun 1960 on govienmint di cowalicion est fôrmé avou [[Joseph Kasavubu]] come prezidint eyet Lumumba come prumî minisse. Ci govienmint va declarer l' dislaxhaedje do Congo kékes djoûs après, li 1î d' djulete. Kasavubu, avou [[Moïse Tshombe]] (aspoyî pal Beldjike) volént federålijhî l' payis; tot l' contråve di çou k' voleut Lumumba, la k' i pinséve ki seulmint on foirt govienmint cintrå poléve si disfinde conte les interesses coloniås. Li rwè [[Bådwin Prumî d' Beldjike|Bådwin]] d' Beldjike aveut vnou lu-minme po proclamer l' dislaxhaedje; mins cwand Patrice Lumumba prinda l' micro, i va critiker, sins dmey-mots, li grande rascråwe ki les 80 anêyes di colnijhaedje fourît po les Congolès: :''So les ûtante anêyes di govienmint coloniå nos avans sofrou télmint ki nos n' polans nén co rovyî nos coixheures. On ns a oblidjî a-z ovrer come des sclåves po des salåres ki n' nos permetèt nén ddja d' magnî assez po n' pus aveur fwin, nén ddja d' nos moussî, nén ddja d' nos lodjî, nén ddja d' aclever nos efants come les binamés k' i sont. Nos avans rçuvou des mocreyes, des traitaedjes, des côps, djoû après djoû seulmint paski nos estans noers. (...) Les lwès d' on sistinme djudistiçrece ki n' ricnoxhe ki l' lwè do pus foirt nos ont hapé nos teres. I n' a pont d' ewalisté; les lwès sont moles avou les blancs, mins straegnes avou les noers. Les codånés po des idêyes politikes ou des creyances rilidjeuses ont sofri mårtir. Il estént come des egzilés dins leu prôpe payis; leu vicåreye a stî co pé kel moirt. :''Dins les veyes, les blancs ont-st avou des mirlifikès måjhones et les noers des wåmires ki vnént djus; åzès noers, on n' permetéve nén d' intrer dins les cinemas, les restorants ou les botikes po les Uropeyins; nos avans dvou voyaedjî dins les cales des bateas ou åzès pîs des blancs, zels ashious dans des cabenes di lucse. Kî pôreut rovyî les macsådaedjes di tant d' nos frés, ou des prijhons wice k' on meteut les cis ki n' si sometént nén?'' :''Frés, c' est insi k' fourit nosse vicaedje.'' :''Mins nozôtes, les cis ki vont moenner nosse binamé payis come des rprezintants elîs, k' ont sofrou dins leu coir et dins leu-z åme do spotchaedje coloniå, nos dclårans a hôte vwès ki tot çoula est fini. On-z a rclamé li Republike do Congo et nosse payis est asteure etur les mwins di ses prôpes efants.'' Mågré l' declaråcion d' dislaxhaedje, l' årmêye et li police sont todi controlêyes pa des Bedjes, eyet l' economeye eyet l' administråcion est tote etire ezès mwins des eterprijhes coloniåles. Ça fwait ki bén rade les siervices secrets bedjes et des Estats-Unis vont ovrer po fé toumer Lumumba. [[Moyisse Tchombé]], k' ovréve pol copagneye bedje des menes do [[Catanga]], va-st atourner l' police do [[Catanga]] (li province avou les pus grandes ritchesses di minrês) a n' nén ricnoxhe li govienmint cintrå. Eyet å [[Cassay]], les eterprijhes minreces vont stombyî [[Albert Kalonji Ditunga]] a s' declarer rwè do Cassay. Tot djhant ki c' est po waeranti les Bedjes ki dmorént låvå, li Beldjike evoye des sôdårds å Catanga, et insi sotni l' govienmint dislaxhiveus da Tchombé. Divant çou k' est èn evayixhaedje d' ene province do Congo pa l' ancyin colnijheu, li govienmint congolès dimande a l' [[ONU]] d' intervini, po k' les sôdårds bedjes s' end alexhe, eyet po-z ariver al påye. L' ONU evoyrè des [[Bleu Casse|sôdårds]] po mintni l' påye, mins l' Beldjike va rfuzer di rsaetchî ses sôdårds et continouwer a sotni l' Catanga dislaxhiveus. E moes d' awousse, Patrice Lumumba va rapoûler a Kinchassa les mwaisses moenneus afrikins, et lzî dmander di sotni l' govienmint congolès. Adon, Loumoumba dimande l' aidance di l' [[Union Sovietike]], eyet e moes d' setimbe 1960, gn a des aidants et des scoleus sovietikes k' arivnut e Congo. Li Beldjike et les Estats-Unis vont dmander å prezidint [[Joseph Kasavubu]] di s' disfé d' Lumumba, çou k' i va fé l' 5 di setimbe 1960, tot l' dismetant eyet l' replaecî pa Joseph Ileo. == Si assazinaedje == Li 14 di setimbe, nouv djoûs après l' dismetaedje da Lumumba, li coronel [[Joseph Mobutu]], li tchîf di l' årmêye, mins ossu èn adjint del CIA, prind l' controle di [[Kinchassa]], tape foû les sovietikes, et portchessîs les shuveus da Lumumba. Li president des Estats-Unis eyet l' govienmint bedje decidît d' assaziner Patrice Lumumba. Il est aresté l' 10 d' octôbe, mins arive a schaper l' 17 di nôvimbe eyet prinde èn avion disk' a Kissangani. I rfourit ramassé pa l' årmêye li 2 d' decimbe et ramoenné a Kinchassa; i va adon esse torturé on moes å long, poy evoyî å Catanga. Låvå i va esse fuziyî avou deus d' ses minisses, Maurice Mpolo eyet Joseph Okito. I shonne ki ci soeye [[Moyisse Tchombé]] k' åye decidé di s' moirt. Gn a la eto cwate policîs u militaires bedjes, li commissaire Frans Verscheure, li captinne Julien Gat, le leutnant Michels eyet l' brigadî Son.<ref>Inkete do pårlumint bedje, 16 di nôvimbe 2001, DOC 50 0312/006, pådjes 374-382.</ref> On vout eto ki ces policîs bedjes la ont fé disparexhe si coir, tot l' dismantchant dins do [[seur soûfurike]] (diné pa ene compagneye di menes). Cwand il a stî assaziné Lumumba aveut 35 ans, et i n' aveut stî prumî minisse ki troes moes. == Kî çk' est padrî l' moude da Patrice Lumumba ? == Estént siconte di lu: * les Congolès ki vlént l' pårtixhaedje do payis pa tribu, copurade les Catanguès. * Tos les tchîfs di l' årmêye bedje k' esteut co dins l' payis, paski c' esteut bråmint lu k' aveut lûté po l' dislaxhaedje. * Li rweyålté bedje, k' il aveut oizou discåzer. * Les Amerikins ki savént bén k' i veyeut voltî les Rûsses (on-z esteut e plinne [[froede guere]]). == Les idêyes politikes da Patrice Lumumba. == Il esteut po l' avançmint d' l' Afrike, dins èn esprit socialisse. C' ere les minmès idêyes ki les cenes da [[Kwame Nkrumah]] et les ôtes "peres des dislaxhaedjes" afrikins di 1960. Il esteut disconte do pårtixhaedje do Congo, et aveut lûté conte do schetlaedje do Catanga pa [[Moïse Tshombe]]. == Dins les scrijhaedjes e walon == Patrice Lumumba est ricnoxhou come èn ome ki djheut tofer li veur, nén ene cwålité po on politikî. Insi, [[Julos Beaucarne]] tchante : :''Dispu k' Loumoumba a stî touwé, Pask' il aveut dit l' verité… Portant, des djins k' ont viké e Congo n' ont nén ene si bele avuzion d' lu. :''C' esteut on fel pirlodjeu. Mins i rtourna cazake sacwants côps. Insi, tins d' on voyaedje di studes el Beldjike diviè 1955-56, il aveut vanté Yopôl II. Mins lyi taper l' hate dirè k' i rariva e Congo.''<ref>Christiane Blanjean, Loumouba et mi, {{Ran}} 88 (ivier 2018-2019) (ratournaedje del Rantoele).</ref> == Metaedje a l' oneur eternåcionå == === Totavå === <gallery> File:LumumbaLeipzig.JPG|a [[Lepsik]] File:Statue de Patrice Émérite Lumumba - Bamako.jpg|a Bamaco File:The Soviet Union 1961 CPA 2576 stamp (The Struggle for the Liberation of Africa. Lumumba ( 1925-1961 ), premier of Congo).jpg|timbe sovietike (1961) </gallery> === el Beldjike === Å coron des [[anêyes 2010]], on lyi rinda bon dvwer dins sacwants veyes di Beldjike.<ref>Christiane Blanjean, {{Ran}} 89, bontins 2019 (ki trouve ki ci n' est nén bén fé, veyanmint ki si politike a metou e dandjî toplin des Bedjes e 1960).</ref> On loma ene rowe a s’ no a [[Tchålerwè]] tot disbatijhant l' avnowe Pastur (e moes d' djun 2018).<ref>https://www.afriwave.com/2018/05/26/belgique-la-ville-wallonne-de-charleroi-devoile-sa-plaque-de-la-rue-patrice-lumumba/</ref> On lyi meta ene plake so li dvanteure del måjhon d’ veye di [[Mont]], dizo l' cene des prumîs coloniås (decidaedje di nôvimbe 2017).<ref>https://www.lavenir.net/cnt/dmf20171107_01081684/patrice-lumumba-aura-sa-plaque-commemorative-a-mons</ref> On lyi fjha ene [[posteure]] a [[Brussele]], mins ki n' dimeure nén todi el minme plaece.<ref>https://www.rtbf.be/info/societe/detail_patrice-lumumba-une-statue-pour-regarder-notre-passe-colonial-en-face?id=9818789</ref> == Sourdants == {{Commonscat|Patrice Lumumba}} [[Categoreye:Rilomés Congolès (Congo-Kinchassa)|Lumumba]] [[Categoreye:Congo-Kinchassa|Lumumba]] [[Categoreye:Politike bedje|Lumumba]] [[Categoreye:Istwere di l' Afrike|Lumumba]] h0mcjv653jd5i1ajloygwqw0c6a0xrl 0 12257 389637 386233 2022-08-29T03:53:51Z CommonsDelinker 238 Disfaçaedje di «Marchal_Willy_infôrmatike.webm», la k' il a stî disfacé di so les cmons pa [[commons:User:Krd|Krd]], råjhon: No ticket permission achieved for more than 30 days. wikitext text/x-wiki {{Lka}} [[Djivêye di tchansons e walon]] [[Imådje:Harbouya.webm|thumb|viye tchanson ([[Harbouya]])]] [[Imådje:Les feumes.jpg|vignette|Tecse d' ene tchansonete so les femes]] Ene '''tchanson e walon''', c' est ene [[tchanson]] ki les paroles sont pår e walon. Li ci (cene) k' elzès tchante divant les djins u fé des [[plake (muzike)|plakes]] avou, c' est on [[tchanteu e walon]] (ene tchanteuse e walon). Sacwantès viyès tchansons e walon ont stî rashonnêyes dins des [[live di tchansons e walon|lives di tchansons e walon]]. Li tchanson est eto bén vicante dins les ôtes pitits [[lingaedjes d' oyi]]. == Istwere == Les tchansons e walon sont les pus vîs cnoxhous tecses e [[walon]]. Les prumires datèt d' aviè 1600. E 17inme et 18inme sieke, gn a yeu eto les [[Noyé walon|Noyés walons]]. Tot on tins, on tchantéve les tchansons e walon so des [[viye air|airs]] al môde di des tchansons e francès. On pleut aveur deus u troes diferins tecses sol minme air. Metans [[Lolote (tchanson)|Lolote]] eyet l' [[li pantalon trawé (tchanson)|pantalon trawé]]. == Rilomêyès tchansons e walon == Gn a des rlomêyès bates di tchanson e walon, come li [[Grand Pris del Tchanson e walon]], k' a stî replaecî pal [[fiesse del tchanson e walon]] (a cmincî di 1999). Li tchanson e walon li pus cnoxhowe totavå, c' est [[li ptite gayole (tchanson)|li ptite gayole]]. Li cene k' a stî l' pus hôt dins les [[hit-paråde]]s, c' est sins manke [[Djhan Pinson (tchanson)|Djhan Pinson]], k' a stî limero onk tot on tins e Kebek (divant [[Céline Dion]]). C' est ene tchanson e walon, [[li Tchant des Walons]] k' a divnou l' [[ime nåcionå]] del [[Walonreye]]. == Sacwantès rlomêyès tchansons e walon == {{Lka}} [[Djivêye di tchansons e walon]] == Bokets d' tchansons e walon aprinjhes par keur == === so l' aclevaedje === === so l' amour === {{Listen|filename=Wa c' est l' amour.ogg|title="C' est l' amour"|description=([[emey tchapele]] pa ene waloncåzante nêye-native)}} {{Listen|filename=Wa å grand feu.ogg|title="Å grand feu"|description=([[emey tchapele]] pa ene waloncåzante nêye-native)}} {{Listen|filename=Wa ptite baloujhe.ogg|title="Li ptite baloujhe"|description=([[emey tchapele]] pa ene waloncåzante nêye-native)}} == Tchansons ratournêyes e walon == * [[Payis d' Tchålerwè (tchanson)|Payis d' Tchålerwè]] (da [[Jacques Bertrand]], tchanteu tchålerwetî eyet francès-cåzant) * [[So nosse voye (tchanson)|So nosse voye]] (da [[Black M]], tchanteu francès-cåzant) * [[En revenant de la belle Rochelle (tchanson e francès)|Tot m' pormoennant…]] == Hårdêyes divintrinnes == * [[Wikipedia:Pordjet_waibes_e_walon_et_sol_walon#Waibes_di_tchanteus_e_tchansons_e_walon|Waibes avou des tchansons e walon]] * [[Scoles di Bive#Djivêye des studeyès tchansons|Tchansons studeyes ezès scoles di rfondou walon d' Bive]] * [[Halcrosse E#Li halcrosse E dins l' tchanson e walon|Li halcrosse E dins l' tchanson e walon]] == Hårdêyes difoûtrinnes == * [https://www.beljike.be/beljike-langues-cultures-walon-culture-creyativite-artistike-musike-particions-populaire/?fbclid=IwAR0NHvcSbWhIMYX7awyYO9JB9hLPGGuYJNn27L6ypwjpzfdqhBkEUoHecV8 150 tchansons e walon avou les pårticions] (rashonnêyes pa [[Djohan Viroux]]) * [http://rifondou.walon.org/tchanson/ Pådje des tchansons et des tchanteus e walon] {{Abt}} * {{fr}} [http://patoisezvous.be/onewebmedia/ChansonsWallonesExtraits.pdf Tchansons et tchanteus e walon d' ouy] (soce «Patoizez-vous»). [[Categoreye:Tchansons e walon|*]] lwg59i1sr7w9e6k9jrkm2rrvqkyw8v4 4 13692 389646 389515 2022-08-29T11:40:33Z Lucyin 16 wikitext text/x-wiki == Fiesse do walon a Djiblou == [https://atrium57.be/agenda/one-djourneye-po-les-walons/ Li '''10 di setimbe'''] Programe prezinté pa [[Jany Paquay]] '''Di l' après-dinner''' (3 eures) * Rinde bon dvwer a [[André Henin]] * [[s:L’_etermint_do_baron_d’_Såvnire|L’ etermint do Baron d’ Sauvnire]] (diyaloke) [[Jacques Desmet]] & [[Annie Lengelé]]. * A l’ måjhon-comene (Jacques Desmet & Annie Lengelé). * Ås contribucions a Bastogne ([[monoloke]]) ([[Guy Mars]]) * Ramwinri (Annie Lengelé) * Les noices d' ôr di Djislin et Zeliye (Guy Mars) * Les viyès rosses (Françoise Honnay) (Anne Fourny & Annie Lengelé) * Li djermale da Pålete do mnujhî (Guy Mars) * Les Copixhes et les coks d' awousse (Tchansons e walon pa ds efants) * [[Li Tchant des Walons]] (Souzane Mahin) <gallery> Lengelé Annie-tiesse.jpg|[[Annie Lengelé]] Hansenne Léon-tiesse.jpg|[[Léon Hansenne]] </gallery> '''Del shijhe ''' (7 eures et dmey) * Arsène Burny * [[Dominique Heymans]] eyet s' [[binde di tchanteus]] « ''[[Wôr des rays (binde di tchanteus)|Wôurs dès rayes]]'' » * [[Willy Marchal]] et Léon Jacquot * [[Vincent Delire]] * Albert Roulive == Repertwere des scoleus pol walon == [http://www.languesregionales.cfwb.be/index.php?id=19045 Racsegnes] == Letes toûnreces del [[Federåcion Walonreye-Brussele]] == Asteure, li Federåcion Walonreye-Brussele fwait rexhe des [[letes toûnreces]] so les lingaedjes do payis (e francès). * [https://us4.campaign-archive.com/?u=d3ceee67d9f2cf39906280ab2&id=a99c8ac059 Lete do 1î d' djulete] * [https://us4.campaign-archive.com/?u=d3ceee67d9f2cf39906280ab2&id=6b97213825 Lete do 3 d' may] [https://objectifplumes.be/sabonner-a-la-lettre-dinfo-litterature-en-langues-regionales/#.YnTPm9PP1hE Po rçure ces letes la pa emile] == L' [[Aberteke (waibe)|Aberteke]] di l' esté 2022 == [https://aberteke.walon.org/ Cial sol Daegntoele] Tos les djoûs, on î trouve — a môde di [[roman-fouyton|fouyton]] mins sins date – on novea ptit boket do [[roman e walon]] da [[Djôzef Mignolet]], «[[L' amour a l' Alambra (roman)|Amour a l' Alambra]]». [https://rifondou.walon.org/Mignolet_Alambra.php Vos ploz eto potchî direk sol pådje] == Tuzaedjes e walon == Vocial les dierins årtikes scrît pa deus noveas scrijheus : Nicolas-Paul TILKIN eyet Pol MANIPRÉ <br /> – [https://belletristica.com/en/books/26415-li-walofile-gazete/chapter/211474-rizultats-del-bate-di-mots-walons-a-ristitchi-e-frances-d-beldjike Rizultats del bate di mots walons a ristitchî e francès d' Beldjike (Nicolas-Paul TILKIN – 28/01/2022)] <br /> – [https://belletristica.com/en/books/26415-li-walofile-gazete/chapter/232733-firs-d-esse-antifachisses Firs d' esse antifachisses (Pol MANIPRÉ – 09/04/2022)] <br /> - [https://belletristica.com/en/books/26415-li-walofile-gazete/chapter/243403-disfinde-li-vike-monde Disfinde li viké monde (Pol MANIPRÉ – 20/05/2022)] <br /> Vaici les troes dierins årtikes sicrîts pa [[Samuël Dumont|Èl-Gueuye-Noere]] <br /> – [https://belletristica.com/en/books/26415-li-walofile-gazete/chapter/243008-acseignmint-el-flande Acseignmint el Flande (11/07/2022)] <br /> – [https://belletristica.com/en/books/26415-li-walofile-gazete/chapter/245553-prinde-l-areyoplane-pocwe-fe Prinde l' areyoplane : pocwè fé ? (21/07/2022)] <br /> – [https://belletristica.com/en/books/26415-li-walofile-gazete/chapter/250503-les-nen-veyaves Les nén-veyåves (16/08/2022)] <br /> == Pris Mireille et [[Pierre Habets|Pierrot Habets]] == Evoyîz cénk copeyes di vosse tecse (5 pådjes ou dpus, e walon do Payis d' Lidje) divant li '''30 di djun''' 2022 a : :Comene di [[Blegné]] :rowe Troisfontaines 11 :4670 BLEGNÉ {{fr}} [https://objectifplumes.be/doc/prix-mireille-habets-et-pierrot-habets-appel-a-candidature/ Dipus di racsegnes] == Pris do Cåvea lidjwès == [[Imådje:Cåvea lidjwès cwåte vizite.JPG|thumb]] Po ses 150 ans (ene fameuse tchoke), li soce « ''[[Caveau Liégeois]]'' » mete so pås so fotches ene bate di scrijhaedjes so l’ ecolodjeye. Li tite c’ est « Est ç’ l’ ome k’ end a d’ keure del nateure oubén est ç’ li nateure k’ end a s’ sô d’ l’ ome ? ». I fåt scrire (å dpus 7500 caracteres) d’ on tecse avou l’ sistinme Feller-Haust tot notant l’ accint d’ Lidje. Li djinre est libe (prôze, powezeye, teyåte). A-z evoyî a [[Armand Herbeto]] (rowe do molén, 10 a 4121 Nouveye-e-Condroz) divant li '''30 di setimbe 2022'''. Shijh egzimplaires, sins mete vosse no dissu les tecses, mins so ene foye a pårt dins l’ ewalpeure. Racsegnes : a.herbeto@gmail.com ubén caveauliegeois@gmail.com == Tot l' Noû Testamint e walon == [[Imådje:Novea Testamint.JPG|thumb]] eplaidî so papî ([[Li Novea Testamint e walon (live)|Li Novea Testamint e walon]]). Racsegnes: jeanhamblenne@ymail.com. == [[Scoles di walon d' Bive]], ashyinne d' ivier 2022 == * [https://rifondou.walon.org/sicole/sicoles_di_Bive/2022-03-08_Sicole_di_Bive.pdf Scole do 8 di måss] * [https://rifondou.walon.org/sicole/sicoles_di_Bive/2022-03-02_Sicole_di_Bive.pdf Scole do 2 di måss] * [https://rifondou.walon.org/sicole/sicoles_di_Bive/2022-02-16_Sicole_di_Bive.pdf Scole do 16 di fevrî] == Schoûtez ene miete == «''[[Choûtoz one miète]]''»: Novele emission e walon del tévé coinrece di [[Rotchfoirt]] (Matele). * [https://www.matele.be/choutoz-one-miete-l-emission-speciale emission a pårt a Cînè (fiestival «Choûtoz one miète»)] * [https://www.matele.be/choutoz-one-miete-avec-willy-marchal-brouillon Cwatrinme emission] * [https://www.matele.be/on-tchante-e-walon-din-choutoz-one-miete Troejhinme emission] * [https://www.matele.be/emile-hesbois-si-j-ecris-de-la-sorte-en-francais-c-est-grace-au-wallon Deujhinme emission] * [https://www.matele.be/choutoz-one-miete-non-le-wallon-n-est-pas-vulgaire-il-est-image Prumire emission] == Novele waibe == Binamés tertos yet binamêyès tertotes, Voci el waibe ki dj' a askepyî. Gn a tos mes årtikes avou on motî d' noûmots. [https://elgueuyenoere.wordpress.com/ Cråne lirêye !] --[[Uzeu:Èl-Gueuye-Noere|Èl-Gueuye-Noere]] ([[Uzeu copene:Èl-Gueuye-Noere|Ene sacwè ? => Dijhoz-m' el !]]) 8 di fevrî 2022 a 22:21 (UTC) == Houcaedje ås pordjets pedagodjikes == Dins l' cåde del [[Fiesse ås lingaedjes walons]], li [[Federåcion Walonreye-Brussele]] a eplaidî on houcaedje ås pordjets pedagodjikes a pårti di live d' imådjes ''Tt-ô long dès djoûs èt dès sésons'' (pa [[Jean-Luc Fauconnier]]). I faut evoyî s' pordjet divant l' 15 di måss. [https://objectifplumes.be/doc/appel-a-projets-ressources-pedagogiques-autour-du-calendrier-des-jours-et-des-saisons Pus d' infôrmåcion (e francès).] == Bate "on scrijheu, on djheu" 2022 == Evoyîz vosse tecse divant l' 15 di setimbe a Annie Rak – Roulotte théâtrale, rue de la Paix 18, 7370 Dour-Elouges. [https://objectifplumes.be/doc/concours-un-auteur-une-voix Pus d' infôrmåcion (e francès).] == Divni mimbe [[SLLW]] == Po divni mimbe, 20 uros (30 po l' etrindjî) BE41 0000 1029 2710 --[[Uzeu:Lucyin|Lucyin]] ([[Uzeu copene:Lucyin|copene]]) 28 di djanvî 2022 a 16:52 (UTC) == Novele Aberteke == C' est l' [[L' Aberteke (waibe)|waibe k' on lome insi]] * [https://aberteke.walon.org/ Pådje divantrinne] == [[Bates del Kiminålté Walonreye-Brussele]] == [[Imådje:Pris teyåte 2021.jpg|thumb|Rindaedje do pris «teyåte» 2020]] * on pris di scrijhaedje e prôze (2500 €) * on pris po on rcweraedje filolodjike (2500 €) * on pris po on prumî scrijhaedje (500 €) Evoyîz 6 egzimplaires divant l’ prumî d’ fevrî 2022 a Charmarke Osman Omar, 44 Boulevard Léopold II, 1080 Bruxelles. == {{HDV}} == *[[Wikipedia:Wikinoveles/Egurniyaedjes 2021|Egurniyaedjes 2021]] *[[Wikipedia:Wikinoveles/Egurniyaedjes|Tos les egurniyaedjes]] 6t0pzbt2kfhhx4h0yvztf5frtj1hdrr 389647 389646 2022-08-29T11:50:39Z Lucyin 16 /* Fiesse do walon a Djiblou */ wikitext text/x-wiki == Fiesse do walon a Djiblou == [https://atrium57.be/agenda/one-djourneye-po-les-walons/ Li '''10 di setimbe'''] Programe prezinté pa [[Jany Paquay]] '''Di l' après-dinner''' (3 eures) * Rinde bon dvwer a [[André Henin]] * [[s:L’_etermint_do_baron_d’_Såvnire|L’ etermint do Baron d’ Sauvnire]] (diyaloke) [[Jacques Desmet]] & [[Annie Lengelé]]. * A l’ måjhon-comene (Jacques Desmet & Annie Lengelé). * Ås contribucions a Bastogne ([[monoloke]]) ([[Guy Mars]]) * Ramwinri (Annie Lengelé) * Les noices d' ôr di Djislin et Zeliye (Guy Mars) * Les viyès rosses (Françoise Honnay) (Anne Fourny & Annie Lengelé) * Li djermale da Pålete do mnujhî (Guy Mars) * Les Copixhes (Tchansons e walon pa ds efants, acviernés pa [[Léon Hansenne]]) * [[Li Tchant des Walons]] (Souzane Mahin) <gallery> Paquay Jany 2003.jpg|[[Jany Paquay]] Lengelé Annie-tiesse.jpg|[[Annie Lengelé]] Hansenne Léon-tiesse.jpg|[[Léon Hansenne]] </gallery> '''Del shijhe ''' (7 eures et dmey) * Arsène Burny * [[Dominique Heymans]] eyet s' [[binde di tchanteus]] « ''[[Wôr des rays (binde di tchanteus)|Wôurs dès rayes]]'' » * [[Willy Marchal]] et Léon Jacquot * [[Vincent Delire]] * Albert Roulive == Repertwere des scoleus pol walon == [http://www.languesregionales.cfwb.be/index.php?id=19045 Racsegnes] == Letes toûnreces del [[Federåcion Walonreye-Brussele]] == Asteure, li Federåcion Walonreye-Brussele fwait rexhe des [[letes toûnreces]] so les lingaedjes do payis (e francès). * [https://us4.campaign-archive.com/?u=d3ceee67d9f2cf39906280ab2&id=a99c8ac059 Lete do 1î d' djulete] * [https://us4.campaign-archive.com/?u=d3ceee67d9f2cf39906280ab2&id=6b97213825 Lete do 3 d' may] [https://objectifplumes.be/sabonner-a-la-lettre-dinfo-litterature-en-langues-regionales/#.YnTPm9PP1hE Po rçure ces letes la pa emile] == L' [[Aberteke (waibe)|Aberteke]] di l' esté 2022 == [https://aberteke.walon.org/ Cial sol Daegntoele] Tos les djoûs, on î trouve — a môde di [[roman-fouyton|fouyton]] mins sins date – on novea ptit boket do [[roman e walon]] da [[Djôzef Mignolet]], «[[L' amour a l' Alambra (roman)|Amour a l' Alambra]]». [https://rifondou.walon.org/Mignolet_Alambra.php Vos ploz eto potchî direk sol pådje] == Tuzaedjes e walon == Vocial les dierins årtikes scrît pa deus noveas scrijheus : Nicolas-Paul TILKIN eyet Pol MANIPRÉ <br /> – [https://belletristica.com/en/books/26415-li-walofile-gazete/chapter/211474-rizultats-del-bate-di-mots-walons-a-ristitchi-e-frances-d-beldjike Rizultats del bate di mots walons a ristitchî e francès d' Beldjike (Nicolas-Paul TILKIN – 28/01/2022)] <br /> – [https://belletristica.com/en/books/26415-li-walofile-gazete/chapter/232733-firs-d-esse-antifachisses Firs d' esse antifachisses (Pol MANIPRÉ – 09/04/2022)] <br /> - [https://belletristica.com/en/books/26415-li-walofile-gazete/chapter/243403-disfinde-li-vike-monde Disfinde li viké monde (Pol MANIPRÉ – 20/05/2022)] <br /> Vaici les troes dierins årtikes sicrîts pa [[Samuël Dumont|Èl-Gueuye-Noere]] <br /> – [https://belletristica.com/en/books/26415-li-walofile-gazete/chapter/243008-acseignmint-el-flande Acseignmint el Flande (11/07/2022)] <br /> – [https://belletristica.com/en/books/26415-li-walofile-gazete/chapter/245553-prinde-l-areyoplane-pocwe-fe Prinde l' areyoplane : pocwè fé ? (21/07/2022)] <br /> – [https://belletristica.com/en/books/26415-li-walofile-gazete/chapter/250503-les-nen-veyaves Les nén-veyåves (16/08/2022)] <br /> == Pris Mireille et [[Pierre Habets|Pierrot Habets]] == Evoyîz cénk copeyes di vosse tecse (5 pådjes ou dpus, e walon do Payis d' Lidje) divant li '''30 di djun''' 2022 a : :Comene di [[Blegné]] :rowe Troisfontaines 11 :4670 BLEGNÉ {{fr}} [https://objectifplumes.be/doc/prix-mireille-habets-et-pierrot-habets-appel-a-candidature/ Dipus di racsegnes] == Pris do Cåvea lidjwès == [[Imådje:Cåvea lidjwès cwåte vizite.JPG|thumb]] Po ses 150 ans (ene fameuse tchoke), li soce « ''[[Caveau Liégeois]]'' » mete so pås so fotches ene bate di scrijhaedjes so l’ ecolodjeye. Li tite c’ est « Est ç’ l’ ome k’ end a d’ keure del nateure oubén est ç’ li nateure k’ end a s’ sô d’ l’ ome ? ». I fåt scrire (å dpus 7500 caracteres) d’ on tecse avou l’ sistinme Feller-Haust tot notant l’ accint d’ Lidje. Li djinre est libe (prôze, powezeye, teyåte). A-z evoyî a [[Armand Herbeto]] (rowe do molén, 10 a 4121 Nouveye-e-Condroz) divant li '''30 di setimbe 2022'''. Shijh egzimplaires, sins mete vosse no dissu les tecses, mins so ene foye a pårt dins l’ ewalpeure. Racsegnes : a.herbeto@gmail.com ubén caveauliegeois@gmail.com == Tot l' Noû Testamint e walon == [[Imådje:Novea Testamint.JPG|thumb]] eplaidî so papî ([[Li Novea Testamint e walon (live)|Li Novea Testamint e walon]]). Racsegnes: jeanhamblenne@ymail.com. == [[Scoles di walon d' Bive]], ashyinne d' ivier 2022 == * [https://rifondou.walon.org/sicole/sicoles_di_Bive/2022-03-08_Sicole_di_Bive.pdf Scole do 8 di måss] * [https://rifondou.walon.org/sicole/sicoles_di_Bive/2022-03-02_Sicole_di_Bive.pdf Scole do 2 di måss] * [https://rifondou.walon.org/sicole/sicoles_di_Bive/2022-02-16_Sicole_di_Bive.pdf Scole do 16 di fevrî] == Schoûtez ene miete == «''[[Choûtoz one miète]]''»: Novele emission e walon del tévé coinrece di [[Rotchfoirt]] (Matele). * [https://www.matele.be/choutoz-one-miete-l-emission-speciale emission a pårt a Cînè (fiestival «Choûtoz one miète»)] * [https://www.matele.be/choutoz-one-miete-avec-willy-marchal-brouillon Cwatrinme emission] * [https://www.matele.be/on-tchante-e-walon-din-choutoz-one-miete Troejhinme emission] * [https://www.matele.be/emile-hesbois-si-j-ecris-de-la-sorte-en-francais-c-est-grace-au-wallon Deujhinme emission] * [https://www.matele.be/choutoz-one-miete-non-le-wallon-n-est-pas-vulgaire-il-est-image Prumire emission] == Novele waibe == Binamés tertos yet binamêyès tertotes, Voci el waibe ki dj' a askepyî. Gn a tos mes årtikes avou on motî d' noûmots. [https://elgueuyenoere.wordpress.com/ Cråne lirêye !] --[[Uzeu:Èl-Gueuye-Noere|Èl-Gueuye-Noere]] ([[Uzeu copene:Èl-Gueuye-Noere|Ene sacwè ? => Dijhoz-m' el !]]) 8 di fevrî 2022 a 22:21 (UTC) == Houcaedje ås pordjets pedagodjikes == Dins l' cåde del [[Fiesse ås lingaedjes walons]], li [[Federåcion Walonreye-Brussele]] a eplaidî on houcaedje ås pordjets pedagodjikes a pårti di live d' imådjes ''Tt-ô long dès djoûs èt dès sésons'' (pa [[Jean-Luc Fauconnier]]). I faut evoyî s' pordjet divant l' 15 di måss. [https://objectifplumes.be/doc/appel-a-projets-ressources-pedagogiques-autour-du-calendrier-des-jours-et-des-saisons Pus d' infôrmåcion (e francès).] == Bate "on scrijheu, on djheu" 2022 == Evoyîz vosse tecse divant l' 15 di setimbe a Annie Rak – Roulotte théâtrale, rue de la Paix 18, 7370 Dour-Elouges. [https://objectifplumes.be/doc/concours-un-auteur-une-voix Pus d' infôrmåcion (e francès).] == Divni mimbe [[SLLW]] == Po divni mimbe, 20 uros (30 po l' etrindjî) BE41 0000 1029 2710 --[[Uzeu:Lucyin|Lucyin]] ([[Uzeu copene:Lucyin|copene]]) 28 di djanvî 2022 a 16:52 (UTC) == Novele Aberteke == C' est l' [[L' Aberteke (waibe)|waibe k' on lome insi]] * [https://aberteke.walon.org/ Pådje divantrinne] == [[Bates del Kiminålté Walonreye-Brussele]] == [[Imådje:Pris teyåte 2021.jpg|thumb|Rindaedje do pris «teyåte» 2020]] * on pris di scrijhaedje e prôze (2500 €) * on pris po on rcweraedje filolodjike (2500 €) * on pris po on prumî scrijhaedje (500 €) Evoyîz 6 egzimplaires divant l’ prumî d’ fevrî 2022 a Charmarke Osman Omar, 44 Boulevard Léopold II, 1080 Bruxelles. == {{HDV}} == *[[Wikipedia:Wikinoveles/Egurniyaedjes 2021|Egurniyaedjes 2021]] *[[Wikipedia:Wikinoveles/Egurniyaedjes|Tos les egurniyaedjes]] d87wxjd2z4t3jm3uqlvk615l4t5lmsf 0 20194 389632 376887 2022-08-28T16:31:46Z Lucyin 16 wikitext text/x-wiki {{infoboesse}} '''Jean-François Renkin''' u '''François Renkin''', c' est on scrijheu e walon k' a skepyî li [[12 di måss]] [[1872]] et k' a morou li [[17 di fevrî]] [[1906]], a pont d' ådje. Il est rprins dins l' [[antolodjeye Fleurs diyalectåles]] et dins l' [[grosse antolodjeye da Piron]]. I n' aveut pont d' mestî, et viker d' ses [[rinte]]s. == Sacwants d' ses bokets == Il n' a waire sicrît, djusse 75 pådjes inte 1894 et 1898. * Messaedjes d' avå l' samwinne (rireyes so des etrevéns d' adon) * Portraits d' djins (inte di zels : "Barakîs") * So l' ansinî (istwere di poyes so on pådje) * On dimegne * L' årmå * E pré Tombeur * Li viye buze * Les omes ås rôletes : sibarmint d' aveur des [[biciclete]]s ki rôlèt rade po les pormoenneus == Corwaitaedje di si ouve == Si ouve est corwaiteye e francès dins l' live «''[[Clairtés so les Belès letes e walon do djoû d' ouy (studia)|Clartés sur les lettres wallonnes contemporaines]]''» (p. 91-93). [[Maurice Piron]] riprind l' minme djudjmint dins si grose antolodjeye, loucant Renkin come li prumî mwaisse del [[prôze]] e walon, «çou k' [[Hinri Simon]] a stî al [[powezeye]]». == Shuvance == Les tecses da Renkin ont stî eplaidî sol [[Daegntoele]] dins les [[anêyes 2000]]. Il ont dné a sacwants raprindisses li gosse di scrire e walon.<ref>Christian Thirion, racsegne dinêye a [[Lucyin Mahin]] li 29 d' octôbe 2014</ref> =={{HDs}}== * {{fr}} [http://kiminvati.com/paysdemeuse/Pages/Renkin.pdf Biyografeye et cwate di ses bokets] == Sourdants == [[Categoreye:sicrijheus e walon|Renkin]] 1f080gndqpz7pgc0r4jlq5a109la5p8 389633 389632 2022-08-28T16:33:27Z Lucyin 16 /* {{HDs}} */ wikitext text/x-wiki {{infoboesse}} '''Jean-François Renkin''' u '''François Renkin''', c' est on scrijheu e walon k' a skepyî li [[12 di måss]] [[1872]] et k' a morou li [[17 di fevrî]] [[1906]], a pont d' ådje. Il est rprins dins l' [[antolodjeye Fleurs diyalectåles]] et dins l' [[grosse antolodjeye da Piron]]. I n' aveut pont d' mestî, et viker d' ses [[rinte]]s. == Sacwants d' ses bokets == Il n' a waire sicrît, djusse 75 pådjes inte 1894 et 1898. * Messaedjes d' avå l' samwinne (rireyes so des etrevéns d' adon) * Portraits d' djins (inte di zels : "Barakîs") * So l' ansinî (istwere di poyes so on pådje) * On dimegne * L' årmå * E pré Tombeur * Li viye buze * Les omes ås rôletes : sibarmint d' aveur des [[biciclete]]s ki rôlèt rade po les pormoenneus == Corwaitaedje di si ouve == Si ouve est corwaiteye e francès dins l' live «''[[Clairtés so les Belès letes e walon do djoû d' ouy (studia)|Clartés sur les lettres wallonnes contemporaines]]''» (p. 91-93). [[Maurice Piron]] riprind l' minme djudjmint dins si grose antolodjeye, loucant Renkin come li prumî mwaisse del [[prôze]] e walon, «çou k' [[Hinri Simon]] a stî al [[powezeye]]». == Shuvance == Les tecses da Renkin ont stî eplaidî sol [[Daegntoele]] dins les [[anêyes 2000]]. Il ont dné a sacwants raprindisses li gosse di scrire e walon.<ref>Christian Thirion, racsegne dinêye a [[Lucyin Mahin]] li 29 d' octôbe 2014</ref> =={{HDs}}== * {{fr}} [http://kiminvati.com/paysdemeuse/Pages/Renkin.pdf Biyografeye et corwaitaedje d' onk di ses bokets] == Sourdants == [[Categoreye:sicrijheus e walon|Renkin]] qfg2okzysg2d7sk1qznv2w04ueqakvz 389634 389633 2022-08-28T16:34:14Z Lucyin 16 /* {{HDs}} */ wikitext text/x-wiki {{infoboesse}} '''Jean-François Renkin''' u '''François Renkin''', c' est on scrijheu e walon k' a skepyî li [[12 di måss]] [[1872]] et k' a morou li [[17 di fevrî]] [[1906]], a pont d' ådje. Il est rprins dins l' [[antolodjeye Fleurs diyalectåles]] et dins l' [[grosse antolodjeye da Piron]]. I n' aveut pont d' mestî, et viker d' ses [[rinte]]s. == Sacwants d' ses bokets == Il n' a waire sicrît, djusse 75 pådjes inte 1894 et 1898. * Messaedjes d' avå l' samwinne (rireyes so des etrevéns d' adon) * Portraits d' djins (inte di zels : "Barakîs") * So l' ansinî (istwere di poyes so on pådje) * On dimegne * L' årmå * E pré Tombeur * Li viye buze * Les omes ås rôletes : sibarmint d' aveur des [[biciclete]]s ki rôlèt rade po les pormoenneus == Corwaitaedje di si ouve == Si ouve est corwaiteye e francès dins l' live «''[[Clairtés so les Belès letes e walon do djoû d' ouy (studia)|Clartés sur les lettres wallonnes contemporaines]]''» (p. 91-93). [[Maurice Piron]] riprind l' minme djudjmint dins si grose antolodjeye, loucant Renkin come li prumî mwaisse del [[prôze]] e walon, «çou k' [[Hinri Simon]] a stî al [[powezeye]]». == Shuvance == Les tecses da Renkin ont stî eplaidî sol [[Daegntoele]] dins les [[anêyes 2000]]. Il ont dné a sacwants raprindisses li gosse di scrire e walon.<ref>Christian Thirion, racsegne dinêye a [[Lucyin Mahin]] li 29 d' octôbe 2014</ref> =={{HDs}}== * {{fr}} [http://kiminvati.com/paysdemeuse/Pages/Renkin.pdf Biyografeye et corwaitaedje d' onk di ses bokets] * {{Wiccionaire-sicrijheus|r=1}} * {{Wikisourd-sicrijheus}} == Sourdants == [[Categoreye:sicrijheus e walon|Renkin]] nzauzqyquvyczec4g1dpitrtlu34oo5 0 26484 389636 386772 2022-08-29T00:07:44Z Kwamikagami 1195 wikitext text/x-wiki {{djermon}} [[Imådje:Femen 1.jpg|thumb|Feminisse]] [[Imådje:Feminism symbol.svg|thumb|100px|left|essegne des feminisses radicales]] Li '''feminisse''', c' est on [[mouvmint d' idêyes]] ki disfind les abondroets des femes dins l' societé. Ene des prumirès feminisses fourit [[Terwagne di Marcour]]. Ôtès rlomêyès feminisses : * [[France]] : [[Simone de Beauvoir]] {{commons|Feminism}} [[Categoreye:Mouvmints d' idêyes]] [[Categoreye:Mouvmints sociås]] q6vdpw73qbx2diekv2g7db1ti7o7vcy 0 29193 389648 388542 2022-08-29T11:55:02Z Lucyin 16 wikitext text/x-wiki Ene '''emission e walon''', c' est ene [[emission]] al [[radio]] u al [[tévé]] la k' on cåze e [[walon]]. On î radjoute eto les emissions k' on î cåze '''do''' walon, mins e francès. [[Imådje:Radio-Quartz.jpg|thumb|400px|center|Afitche éndjolike di l' emission "El tchant d' no cok" da Jean Goffart so Radio-Quartz]] [[Image:Jean Goffart radio quartz.jpg|thumb|[[Jean Goffart]] tins di si [[emission e walon]] "[[El tchant d' nosse cok (emission)|El tchant d' nosse cok]]"]] [[Imådje:Mahin Sarachaga emission 900000 Walons.jpg|thumb|[[Lucyin Mahin]] (a hintche) et [[Pablo Sarachaga]] (å mitan) priyîs a l' [[emission "900.000 Walons"]], avou [[Paul Gilles]] (a droete, di dos)]] == Sacwants emissions e walon dins l' posse == Les emissions e walon sol RTBF ont-st ataké diviè les [[anêyes 1960]] al radio. A Nameur, ça a stî [[900.000 Walons (emission)|900.000 Walons]], ki l' prumî mwaisse adjinçneu fourit [[Gilbert Renson]]. [[Paul Gilles]] î a bouté lontins, come tecnicyin, pu come prezinteu. Avou [[Charles Massaux]] et [[Jean Bauduin]]. <center> '''Sinnes di l' emission 900.000 Walons'''</center> <gallery> Mahin Lucien emission 900000 Walons.jpg| Imådje:Luc Baufays a 900000 Walons.jpg| Imådje:Posse4.jpg| 900000 Walons aprestaedjes.jpg| Bauduin Jean 900000 Walons.jpg| </gallery> A Lidje, li "[[Shijhe walone (emission)|Shijhe walone]]" est l' pindant di "900.000 Walons". Les deus emissions continouwnut disk' å djoû d' ouy (avou [[Jany Paquay]] a Nameur eyet [[Jacques Warnier]] a Lidje). [[Imådje:Van Vinckt Rastrind.JPG|thumb|live so les emissions 2020 da [[Bernard Van Vynckt]]]] Mins do côp après, gn a yeu des emissions e walon so les [[libès radios]]. Inte di zels, "Jumet 600" a [[Djumet]] eyet totes sôres d' emissions prezintêyes di [[Jean Goffart]]. Si dierinne, "[[El tchant d' nosse cok (emission)|El tchant d' nosse cok]]" so Radio-Quartz a [[Sombrefe]], a stî ene des prumire a-z esse evoyeye [[so les fis]]. Après Lidje, gn a yeu lontins les "Mots walons" da [[Guy Fontaine]]. Asteure, gn a eto les [[biyets d' oumeur]] walons da [[Paul-Henri Thomsin]] (''Liège-matin''). Do costé d' Nameur, gn a des emissions da [[Bernard Louis]] et sol [[Walonreye di France]] da [[Charles Massaux]]. E 2020, li libe radio crustinne di Nameur, RCF, a fwait des emissions e walon avou [[Bernard Van Vynckt]]. Les mots del prumire anêye ont stî eplaidîs dins on live «[[Rastrind, saiss (live)|Rastrind, saiss]]». == Sacwants emissions e walon al tévé == Al tévé, gn a yeu ene clapante emission so Lidje, "Radjoû", la ki totafwait esteut e walon, les kesses, et sovint les responses des priyîs. Li prezinteu-dmandeu, c' esteut Claude Balthazar. Elle a stî shuvowe di "''[[Wallons-nous (emission)|Wallons-nous]]''", produte å cmince pa [[Guy Fontaine]], pu pa Ludovic Bastin. Mins, pitchote a midjote, les kesses (et, dabôrd, les responses) ont stî dmandêyes e francès. Wice alans dj' ? Les tévés coinreces emantchèt eto des emissions e walon. Gn a yeu so "Canalzoom" [[Kè diss ? (emission)|Kè diss ?]] adjinçnêye pa [[Yves Paquet]]. Sol Hinnot, gn a [[Berdelaedjes (emission)|Berdelaedjes]], la k' on-z a prezinté li prumî [[tévéfime]] e walon (da [[Albert Volral]]). E 2019, gn ava [[Foû des rays (emission)|Foû des rays]] so Tévélux ([[Libråmont]]). Adonpwis, e 2022, ''[[Schoûtez ene miete (emission)|Choûtoz one miète]]'' so Matélé ([[Rotchfoirt]]). Dins les deus cas, les emissions sont riveyåves sol [[Daegntoele ås waibes|Daegntoele]]. == Emissions e walon sol Daegntoele == Li prumire k' a stî redjiblêye sol [[Daegntoele]] fourit l' emission "Li tchant d' nosse cok" da [[Jean Goffart]] (so [http://www.radioquartz.be Radio-quartz], di [[Sombrefe]], dispu 2005). E 2007 ey après, gn aveut eto deus emissions da [[Bernard Louis]] (« Eshonne » Emission walone et francesse avou èn [[årmonak]] walon, del [[Belès letes e walon|literateure]], des [[spot]]s et des [[ratourneure]]s eyet « Vive Nameur po tot » avou des [[tchansons e walon]]) ki passént so Cyclone-RCF di [[Sint-Mår]] et ki rpassént après sol [[Daegntoele|Toele]]. E 2020, l' les biyets walons da [[Bernard Van Vynckt]] (radio RCF-Wallonie) ont yeu on nouzome succès, aprume tins des recloymints di cåze del [[minêye di corona]]. Dispu 2019, sacwants emissions tévé e walon sont eto wårdêyes [[so les fis]]. == Hårdêyes difoûtrinnes == * [http://aberteke.walon.org/posses.html Pådje so les emissions e walon] (so l' [[Aberteke (waibe)|Aberteke]], dedja ene viye modêye, nén rapontieye) * [http://www.radioquartz.be Waibe di Radioquartz, la k' gn a ene emission e walon li dimegne di 8 eures a 10 eures bedje] (7 eures a 9 eures å matén [[eure del Coistrece di Greenwich|ECG]] di l' [[ivier]], eyet 6 eures a 8 eures å matén GMT di l' [[esté]]) * [http://www.musicadeon.com/ Waibe Musicadeon, la k' gn a ene emission e walon les londi & mårdi a 6 e. et dmeye al nute, eure di Walonreye] (4 eures et dmey di l' après-nonne [[eure del Coistrece di Greenwich|ECG]] di l'ivier, eyet 5 e. 30 di l' esté) [[Categoreye:Emissions e walon|*]] 1h6h1s1ol055zmhv0wkf01xfaxz0xch 0 32393 389631 303808 2022-08-28T16:19:52Z Lucyin 16 /* Medcéns k' estént scrijheus e walon u rcwereus sol walon */ wikitext text/x-wiki On '''medcén''', ene '''comere-medcén''' (on djheut eto on '''méde'''; asteure, c' est purade on '''docteur''', ene '''doctoresse'''), c' est ene djin, ki sogne les [[malåde]]s tot trovant li [[maladeye]] k' il ont, et cachî l' moyén d' les [[riwerixhaedje|rweri]]. Å djoû d' ouy, tos les medcéns ont-st on [[diplome|rôlea]] di 7 ans d' [[univ]], pol moens. == Medcéns k' estént scrijheus e walon u rcwereus sol walon == * [[Charles Camberlin]] * [[Martin Lejeune]] * [[Louis Marcelle]] * [[Auguste Mélin]] ([[diccionairî]]) * [[Émile Meurice]] * [[Aimé Quermol]] (sicrijheu e [[francès d' Walonreye]]) * [[Joseph Tilkin]] * [[Augustin Vermer]] * [[Maurice Vray]] [[Categoreye:Mestîs]] [[Categoreye:Medcene]] riagazog552f6iwb3vdou3v2yffb9z2 0 33348 389635 388963 2022-08-28T18:48:41Z Lucyin 16 /* Hårdêye difoûtrinne */ wikitext text/x-wiki {{infoboesse}} '''Henri-Thomas Maron''' (oficirmint ''Henri Maron''), c' esteut on [[scrijheu e walon]] do [[payis d' Lidje]]. I skepia [[2 d' måss]] [[1929]] å [[Sårt-dilé-Spå]] et mora li [[23 d' nôvimbe]] [[2021]] a [[Djoupeye]]. == Ouve pol walon == Il a scrît sacwants [[arimé]]s, et fé des [[croejhlés mots]], po les [[gazetes e walon]] «[[Nosse Lingaedje (gazete)|Nosse Lingaedje]]» eyet «[[Li Walone]]». Il esteut eto [[prof]] di [[scole di walon|walon]] a l' [[univiersité des troes côps vint]] di [[Djoupeye]]. == Hårdêyes difoûtrinnes == * [http://rifondou.walon.org/maron_ht.php Pådje avou sacwants d' ses scrijhaedjes] (so l' [[Aberteke (waibe)|Aberteke]]) * {{Wiccionaire-sicrijheus|r=1}} * {{Wikisourd-sicrijheus}} [[Categoreye:Sicrijheus e walon|Maron]] mq7s51tct4jannpdqzoj93ntfvguyef 0 37082 389642 346143 2022-08-29T08:08:46Z Lucyin 16 wikitext text/x-wiki {{Wiccionaire|Bon Diu}} {{Wiccionaire|Ala}} [[Imådje:Monogram mini.gif|thumb]] [[Imådje:God In Religions 1.png|thumb]] Li '''Bon Diu''' (ou '''Bon Diè''', pus rålmint '''Diè'''), po les [[crustin]]s, les [[djwif]]s, les [[muzulman]]s (et ds ôtes pitites [[rilidjons å Bon Diu]]), c' est on tolu k' est ådzeu d' tot, k' a askepyî totafwait, et ki decide di tot çou ki s' passe el [[Daegne]] ey e cir. On scrît s' no avou ene grande lete dins les lingaedjes rashious e-n [[alfabet latén]]. == Motlî et atuzlêyes des djins == Les scrijhaedjes e walon ont stî fwaits aprume pa des crustins. Li manire di lomer li tolu dzeutrin do monoteyisse, c' esteut "li Bon Diu". Did la li mwaisse lomaedje di cist årtike cial. Les [[teyolodjin]]s pretchèt ki l' Bon Diu di tos les creyants monoteyisses, c' est l' minme tolu. Portant, foû del rilidjon crustinne, on wåde pacô li no k' i gn a dins l' mwaisse lingaedje del rilidjon, dabôrd : [[Wikt:Ala|Ala]] (mot [[arabe (lingaedje)|arabe]]) cwand on djåze di l' [[islam]] et [[Wikt:Yavé|Yavé]] (mot [[ebreu]]) po les [[djwifs]]. Mins lomer diferinnmint li Diu unike pout leyî a pinser k' i gn a on "bon" et on "metchant" diè (li Bon, li ci des crustins, li metchant, li ci des djwifs, ki les vneut pûni di pus sovint k' a s' toû). On ôt eto dire — pår pa des djins k' ont fwait des hôtès scoles — ki l' Bon Diu des crustins et "Ala", li ci des muzulmans, serént deus tolus diferins, e concurince po fé des pratikes, tchaeke po si rlidjon. On pout responde ki l' mot "Ala" vout biesmint dire "li Diu" (li definixhant årtile sinifeye k' end a pont d' ôte). Ciste alomåcion la, "Ala" est siervowe sifwaitmint pa les crustins [[arabe (lingaedje)|arabe-cåzants]], ki pa les muzulmans. Portant, e sacwants payis muzulmans ([[Malaizeye]]) on disfind d' eployî li mot "Ala" foû d' l' Islam. <gallery> File:Yehuah.jpeg|Riprezintåcion do Bon Diu pa des letes (djwifs) File:تخطيط كلمة الله.png|Riprezintåcion do Bon Diu pa des letes (muzulmans) File:Eye of Providence with Rays.svg|Riprezintåcion nén-imådjrece do Bon Diu po les crustins </gallery> == Riprezintåcions do Bon Diu == Dins les troes rlidjons monoteyisses, gn a k' les crustins k' ont l' droet di rprezinter l' Bon Diu pa ene imådje di djin. Les Djwifs li rprezintèt pa les letes YHWH (Yavé), çou ki vout dire "li cia k' est". Les muzulmans pa الله, çou ki vout dire "li diè". == Nateure do Bon Diu == Li Bon Diu est on seu [[tolu]] po les muzulmans et les djwifs, mins est fwait di troes "djins" po les crustins ([[Trinisté]]). {{Commons|Category:God|l' Bon Diu}} [[Categoreye:Rilidjons]] [[Categoreye:Monoteyisse|*]] [[Categoreye:Tolus]] a6h3709c9ekbs931ycoijutzp118obx 389643 389642 2022-08-29T08:11:17Z Lucyin 16 wikitext text/x-wiki {{Wiccionaire|Bon Diu}} {{Wiccionaire|Ala}} [[Imådje:Monogram mini.gif|thumb|adjinçna mostrant li minme nateure di l' atuze k' est dirî diferins mots po lomer l' Bon Diu]] [[Imådje:God In Religions 1.png|thumb|riprezintåcion imådjrece (sitraegne vî ome) nén acceptåve des djwifs et des muzulmans]] Li '''Bon Diu''' (ou '''Bon Diè''', pus rålmint '''Diè'''), po les [[crustin]]s, les [[djwif]]s, les [[muzulman]]s (et ds ôtes pitites [[rilidjons å Bon Diu]]), c' est on tolu k' est ådzeu d' tot, k' a askepyî totafwait, et ki decide di tot çou ki s' passe el [[Daegne]] ey e cir. On scrît s' no avou ene grande lete dins les lingaedjes rashious e-n [[alfabet latén]]. == Motlî et atuzlêyes des djins == Les scrijhaedjes e walon ont stî fwaits aprume pa des crustins. Li manire di lomer li tolu dzeutrin do monoteyisse, c' esteut "li Bon Diu". Did la li mwaisse lomaedje di cist årtike cial. Les [[teyolodjin]]s pretchèt ki l' Bon Diu di tos les creyants monoteyisses, c' est l' minme tolu. Portant, foû del rilidjon crustinne, on wåde pacô li no k' i gn a dins l' mwaisse lingaedje del rilidjon, dabôrd : [[Wikt:Ala|Ala]] (mot [[arabe (lingaedje)|arabe]]) cwand on djåze di l' [[islam]] et [[Wikt:Yavé|Yavé]] (mot [[ebreu]]) po les [[djwifs]]. Mins lomer diferinnmint li Diu unike pout leyî a pinser k' i gn a on "bon" et on "metchant" diè (li Bon, li ci des crustins, li metchant, li ci des djwifs, ki les vneut pûni di pus sovint k' a s' toû). On ôt eto dire — pår pa des djins k' ont fwait des hôtès scoles — ki l' Bon Diu des crustins et "Ala", li ci des muzulmans, serént deus tolus diferins, e concurince po fé des pratikes, tchaeke po si rlidjon. On pout responde ki l' mot "Ala" vout biesmint dire "li Diu" (li definixhant årtile sinifeye k' end a pont d' ôte). Ciste alomåcion la, "Ala" est siervowe sifwaitmint pa les crustins [[arabe (lingaedje)|arabe-cåzants]], ki pa les muzulmans. Portant, e sacwants payis muzulmans ([[Malaizeye]]) on disfind d' eployî li mot "Ala" foû d' l' Islam. <gallery> File:Yehuah.jpeg|Riprezintåcion do Bon Diu pa des letes (djwifs) File:تخطيط كلمة الله.png|Riprezintåcion do Bon Diu pa des letes (muzulmans) File:Eye of Providence with Rays.svg|Riprezintåcion nén-imådjrece do Bon Diu po les crustins </gallery> == Riprezintåcions do Bon Diu == Dins les troes rlidjons monoteyisses, gn a k' les crustins k' ont l' droet di rprezinter l' Bon Diu pa ene imådje di djin. Les Djwifs li rprezintèt pa les letes YHWH (Yavé), çou ki vout dire "li cia k' est". Les muzulmans pa الله, çou ki vout dire "li diè". == Nateure do Bon Diu == Li Bon Diu est on seu [[tolu]] po les muzulmans et les djwifs, mins est fwait di troes "djins" po les crustins ([[Trinisté]]). {{Commons|Category:God|l' Bon Diu}} [[Categoreye:Rilidjons]] [[Categoreye:Monoteyisse|*]] [[Categoreye:Tolus]] 8rfskkoxxwy5c7acppbzad241w0qfon 389644 389643 2022-08-29T08:12:24Z Lucyin 16 /* Nateure do Bon Diu */ wikitext text/x-wiki {{Wiccionaire|Bon Diu}} {{Wiccionaire|Ala}} [[Imådje:Monogram mini.gif|thumb|adjinçna mostrant li minme nateure di l' atuze k' est dirî diferins mots po lomer l' Bon Diu]] [[Imådje:God In Religions 1.png|thumb|riprezintåcion imådjrece (sitraegne vî ome) nén acceptåve des djwifs et des muzulmans]] Li '''Bon Diu''' (ou '''Bon Diè''', pus rålmint '''Diè'''), po les [[crustin]]s, les [[djwif]]s, les [[muzulman]]s (et ds ôtes pitites [[rilidjons å Bon Diu]]), c' est on tolu k' est ådzeu d' tot, k' a askepyî totafwait, et ki decide di tot çou ki s' passe el [[Daegne]] ey e cir. On scrît s' no avou ene grande lete dins les lingaedjes rashious e-n [[alfabet latén]]. == Motlî et atuzlêyes des djins == Les scrijhaedjes e walon ont stî fwaits aprume pa des crustins. Li manire di lomer li tolu dzeutrin do monoteyisse, c' esteut "li Bon Diu". Did la li mwaisse lomaedje di cist årtike cial. Les [[teyolodjin]]s pretchèt ki l' Bon Diu di tos les creyants monoteyisses, c' est l' minme tolu. Portant, foû del rilidjon crustinne, on wåde pacô li no k' i gn a dins l' mwaisse lingaedje del rilidjon, dabôrd : [[Wikt:Ala|Ala]] (mot [[arabe (lingaedje)|arabe]]) cwand on djåze di l' [[islam]] et [[Wikt:Yavé|Yavé]] (mot [[ebreu]]) po les [[djwifs]]. Mins lomer diferinnmint li Diu unike pout leyî a pinser k' i gn a on "bon" et on "metchant" diè (li Bon, li ci des crustins, li metchant, li ci des djwifs, ki les vneut pûni di pus sovint k' a s' toû). On ôt eto dire — pår pa des djins k' ont fwait des hôtès scoles — ki l' Bon Diu des crustins et "Ala", li ci des muzulmans, serént deus tolus diferins, e concurince po fé des pratikes, tchaeke po si rlidjon. On pout responde ki l' mot "Ala" vout biesmint dire "li Diu" (li definixhant årtile sinifeye k' end a pont d' ôte). Ciste alomåcion la, "Ala" est siervowe sifwaitmint pa les crustins [[arabe (lingaedje)|arabe-cåzants]], ki pa les muzulmans. Portant, e sacwants payis muzulmans ([[Malaizeye]]) on disfind d' eployî li mot "Ala" foû d' l' Islam. <gallery> File:Yehuah.jpeg|Riprezintåcion do Bon Diu pa des letes (djwifs) File:تخطيط كلمة الله.png|Riprezintåcion do Bon Diu pa des letes (muzulmans) File:Eye of Providence with Rays.svg|Riprezintåcion nén-imådjrece do Bon Diu po les crustins </gallery> == Riprezintåcions do Bon Diu == Dins les troes rlidjons monoteyisses, gn a k' les crustins k' ont l' droet di rprezinter l' Bon Diu pa ene imådje di djin. Les Djwifs li rprezintèt pa les letes YHWH (Yavé), çou ki vout dire "li cia k' est". Les muzulmans pa الله, çou ki vout dire "li diè". == Nateure do Bon Diu == Li Bon Diu est on seu [[tolu]] po les muzulmans et les djwifs, mins est fwait di troes "djins" po les crustins ([[Trinité]]). {{Commons|Category:God|l' Bon Diu}} [[Categoreye:Rilidjons]] [[Categoreye:Monoteyisse|*]] [[Categoreye:Tolus]] mweiqqtb1nw03xijuba2qcwedxihz8p 0 46589 389638 384842 2022-08-29T03:54:05Z CommonsDelinker 238 Disfaçaedje di «Wa_li_vî_Rûsse_Corona.ogg», la k' il a stî disfacé di so les cmons pa [[commons:User:Krd|Krd]], råjhon: No ticket permission achieved for more than 30 days. wikitext text/x-wiki {{po|Parminêye 2020-2021|Covid 19 (discramiaedje)}} [[Imådje:SARS-CoV-2 (yellow).jpg|thumb|imådje do virûsse å [[microscope éndjolike]]]] Li '''Maladeye å cronivirûsse 2019'''<ref>maladeye, paski, miersipepieuzmint, li mot «sereut» leyî po les maladeyes ås micsovirûsses.</ref> (ki pout esse racourteye '''Macrov-19''', çou ki respondreut a l' inglès [[Covid-19]], COronaVIrus Disease-19), pus coranmint: el '''Gripe å cronivirûsse 2019''' u '''gripe chinwesse 2020'''<ref>lomaedje pa on walon-cåzant, li 7 di måss 2020, a môde des ancyins lomaedjes [[gripe espagnole]], [[gripe aziyatike]], [[gripe di Honconk]], [[gripe mecsikinne]].</ref>, '''[[Covite 19]]'''<ref>Po-z discoraedjî on prononçaedje do coron <d> di Covid a môde francesse.</ref>, '''parminêye 2020-2021''', '''catåre 19'''<ref>pa [[Michèle Herlin]], {{Ran}} 96, ivier 2020-2021, p. 3.</ref> u '''Corona'''<ref>[[Jean Goffart]] {{Ran}} l° 98, p. 6.</ref>, c’ est ene [[maladeye]]<ref> ki les [[sintome]]s sont a pô près les minmes ki les cis des [[gripes ås djins]] ås [[micsovirûsse]]s</ref> cåzêye pa on [[cronivirûsse]] (spoté [[Wikt:cron|cron]] virûsse) ki provént del [[Chine]], la k' a-st ataké e moes d' nôvimbe [[2019]]. Li [[minêye]] s’ a stramé [[minêye daegnrece|totavå l’ Daegne]] e [[2020]] eyet [[2021]]. Et s' cåzer des nouzomès pietes economikes, avou on moncea d' [[moirt]]s. == Senes del maladeye == === Discrijhaedje des sintomes === Li [[covaedje (maladeye)|covaedje]] deure di onk a 15 djoûs, moyinmint 5 a 6 djoûs. C’ est ene gripe come ene ôte<ref>pus griyeuse paski gn a nou disfinse do coir, dabôrd ki po tos les micsovirûsses, gn a ddja sacwants antidjinnes d' ene minêye di dvant.</ref>, avou del [[five]] ey on [[matchurea]] et do [[tossa]] del goidje. Come dins les ôtes gripes, gn a sacwants malådes ki fwaiynut on [[froed d' pwetrene]] ([[peumoneye]]), et laddins, des cis k’ endè morèt. === Porcintaedje === * [[five]] (88 åcint) * setch [[tossa]] (68 %) * scrandixheure ([[Wikt:creva|creva]], [[Wikt:flayea|flayea]]): les djins sont crevé hodés (38 %) * [[raetchaedje]] (33 %) * [[dishoflaedje]] ([[coûtresse d' alinne]]); minme rifwait, li malåde si sint poûssif (20 %) * [[må d’ goidje]] (14 %) * [[må d’ tiesse]] (dandjreus cåzé pa ene awiyante [[sinuzite]] frontåle (14 %) * [[ecoidleure]]s (15 %) * [[tchå d' poye]] et [[frumjhon]]s (sintåcion di «tchôd et froed») (11 %) * [[rinådaedje]] (5 %) * [[schite]] (4 %) * [[sonnaedje do nez]] (1 %) * [[djontivite des ouys]] (1 %).<ref>{{en}} [https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf Rapoirt del Mission ODS pol cronivirûsse el Chine] (29 di fevrî 2019).</ref> Gn a eto ene endalaedje do [[sawoura]]. L' amagnî est dins l' boke mins ni gostêye pus rén. === Tcheriaedje des sintomes === Li maladeye atake pus doûçmint k’ ene [[gripe d’ ivier]]. Li må d’ goidje (avou pacô li sintåcion d’ on coir etrindjir dirî l’ ålwete), et les mås d’ tiesse vont esse shuvous do setch tossa, avou li scrandixhaedje ki crexhe et l’ five ki monte, mins nén todi.<ref>Li foirt porcintaedje di five dins les chifes chinwès, c’ est djandjreus pask’ on n’ a prins k’ des malådes k’ avént del five dins les ospitås, adon, dins les studias.</ref> Après 8 a 10 djoûs, li tosse kimince a mawri, avou des raetchons schoumieus, mins nén gloumiants djaenes u vetes, come dins les ôtes moirguneas. Po les cas griyeus, c’ est ossu l’ momint ki l’ må wangne les deus peumons (e minme tins). Po les ôtes, li tosse va co dmorer ene u deus samwinnes, tot discrexhant. Dins les cas ledjirs (ki c’ est nouv côps so dijh come ça), gn a djusse on ptit må d’ goidje et del setch tosse, di tenawete, sins five. == Minêyolodjeye == === Dinêyes minêyolodjikes === ==== Passaedje d' ene djin a l' ôte ==== Li passaedje d’ ene djin a l’ ôte si fwait pa les gotletes di stiernixhaedje u d’ tossaedje. Les coveus del maladeye plèt rascråwer les ôtes. Gn a eto des djins ki n’ sont nén malådes, mins k’ edjîstrèt l’ microbe ([[haitî poirteu]]). ==== Rascråwance, morance et touwance ==== {{Lka}} [[Minêye_di_Covite_19_el_Beldjike#Touwance]] Li [[touwance]] del maladeye (porcintaedje di malådes ki morèt) a stî avirêye a 1 a 3 åcint å cminçmint del maladeye. Après côp, dins des studias pus spepieus come li ci sol veye almande di [[Gangelt]], ene [[aisse del maladeye]] e l’ Almagne la ki l’ [[rascråwance]] fourit d’ 15 åcint del djin (so 11.000 dimorants), li touwance ni sereut pus ki di 0,37 åcint.<ref>[https://www.uni-bonn.de/news/111-2020 Martin Exner et ds ôtes, Univiersité d’ Bonn].</ref> Mins come ene djin so cénk a stî acsûte sins sintome, dins ci studia la, li morance pa malåde sereut di 0,46 åcint (onk so 200), et l’ morance par djin 0,05 (cénk po 10.000). Al fén del minêye e 2022, ki tertos si fjhént tester, li morance n' esteut pus ki di 1 a 2 pormeye (0,1 a 0,2 åcint). ==== Morance pa trintche d' ådje ==== [[Imådje:Illustration of SARS-COV-2 Case Fatality Rate 200228 01-1.png|thumb|morance pa trintche d' ådje]] Les trintches d’ ådje les pus acsûtes, c’ est les viyès djins. Insi dins les prumîs meye moirts del Beldjike, gn aveut 40 åcint d' djins di dpus d' 80 ans, et 93 cint di cenes di pus di 60 ans.<ref>Chifes oficirs do 2 d' avri 2020.</ref> E l' [[Grande Dutcheye]], e moes d' octôbe 2021, li moyene d' ådje des moirts esteut di 82 ans.<ref>Chifes dinés pa on Lucso a [[Uzeu:Lucyin]].</ref> === Stramaedje del minêye === {{Lka}} [[Minêye di Covite 19 el Beldjike]] [[Imådje:COVID-19-outbreak-timeline.gif|thumb|Ståraedje del minêye å cmince]] Elle a cmincî el Chine fén 2019. Et passer dins kékes payis d' Azeye e moes d' djanvî 2020.0 L' [[Itåleye]] a stî acsûte e moes d' fevrî, aprume e l' [[Lombardeye]]. Ele a-st acsût oficirmint l' [[Beldjike]] diviè l' 5 di måss 2020. Li straegne recloymint kiminça li 18 di måss, et s' porshure disk' å 3 d' may. Ele s' a spårdou adon dins tote l' [[Urope coûtchantrece]] e moes d' avri, pu wangnî l' Amerike k' a divnou l' aisse del maladeye e moes d' may. Li disracloymint a stî possibe ene miete totavå dins l' [[Union uropeyinne]] et les voyaedjes riprinde e moes d' djulete. Mins gn a yeu on [[rissôtaedje (minêyolodjeye)|rsôtaedje]] al fén d' l' esté, pu e l' [[erî-såjhon]], çou k' a moenné a des noveas rastrindaedjes di mouvmint. Dins les payis k' avént clôs ttafwait divant li stramaedje del minêye ([[Marok]], [[Tunizeye]]), ci n' est k' e [[waeyén-tins]] 2020 ki l' maladeye s' a vormint stramé. E l' ivier 2020-2021, gn a yeu on fel rispitaedje, e l' Urope, todi, avou des [[wayimant (biyolodjeye)|wayimants]] pus fel po passer d' ene djin a l' ôte. == Espaitchance == === Kidujhance di tos le djoûs po s' houwer do rascråwant adjint === Èl lisse dizeu a stî riscrîte dins ene "estori" d' ene walon-cåzante pådje so ene [[rantoele di soçnaedje]] : <ref>https://www.instagram.com/motsewalon/</ref> * Si laver les mwins a tinzayeure. * Tossî u sprognî e s' keute u bén dvins on noret d' taxhe. * Eployî on noret d' taxhe di papî et l' taper evoye après on côp. * Si dire bondjoû sins s' serer l' mwin et n' si nén rabressî. === Recloymint === [[Imådje:Sbara Covid-wa.jpg|thumb|Sbaråd avou èn ecoraedjant messaedje po fé prinde pacyince, et on [[djeu d' mots]] e walon]] Cwand l' rascråwe divént evayixhante, les estats metnut e-n erote ene sitrindante politike d' erî-plaeçaedje sociå. Les djins dvèt dmorer [[recloymint (minêye ås djins)|reclôs e leu måjhone]], et n' rexhe ki po les comissions k' on n' s' è sait passer. I n' si polèt pus rashonner. Les cis k' el savèt fé divèt-st ovrer pa [[teleboutaedje]]. Li [[disrecloymint minêyrece|disrecloymint]] ni s' fwait ki [[Wikt:pitchote a midjote|pitchote a midjote]]. Les djins doevnut poirter des [[masse (medcene)|masses]] et dmorer a dpus d' on mete et dmey di n' onk l' ôte. I dvèt laver leu mwins avou on [[dispufkinant]] divant d' intrer dins on louwé publik, et tot l' cwitant. === Eploctaedje === Come li maladeye n' a-st aparexhou daegnreçmint k' å cminçmint d' l' an 2020, li [[vaccén]], teyoricmint assez simpe a fabriker, ni fouri presse k' al fén d' l' anêye, et les eploctaedjes di flouxhe kimincî e 2021 on pô pattavå. Gn ava des vaccéns a deus pikeures (Pfizer, Astra Zenaka, Sinofarm) et des cis a ene simpe pikeure (Spoutnik, Johnson & Johnson). Li prumî eplocta (Pfizer) dimandéve d' esse wårdé dins l' l' [[aote likide]]. Les ôtes estén wårdåves å froed (4 a 8 digrés) come les vaccéns ordinaires. == Médiaedje == Come c' est on virûsse a [[SRN]] ([[seur ribonawearin]]), gn a nou traitmint k' el pout touwer. On médeye tchaeke sene sintomatolodjicmint. Li peumoneye est foirt awiyante, a cåze d' èn [[efouwaedje timpestiveus]]. Les cis k' ont ci sintome la divèt rçure di l' [[ocsidjinne]] e-n èn [[ospitå]]. Les cas les pus griyeus sont [[edoirmaedje (medcene)|edoirmous]] ey [[edjavlaedje (medcene)|edjavlé]]s coûtchîs. I polnut dmorer insi 8 a 10 djoûs. I n' è schape k' onk so troes. == Dins les ouves e walon == {{Lka}} [[Escos del minêye 2020 dins les belès-letes e walon]] [[Imådje:Cotcorico cron vî Rûsse.JPG|thumb|coviete do [[Cotcorico (gazete)|Cotcorico]] 1/2020, mostrant on [[masse (å vizaedje)|masse]] sol [[cope do Rwè]]]] On a yeu radmint trové on [[djeu d' mots]] Covid / co vite. Il a stî spårdou avou l' recloymint, dins l' messaedje "ci serè covite (Covid) fini" oudon-bén «on serè co vite houte». [[Willy Marchal]] a fwait ene tchanson so l' air del viye tchanson francesse «[[Article 214 (tchanson e francès)|Article 214]]» (pu cnoxhowe pa l' incipite do resploe «''elle est toujours derrière''». {{Listen|filename=|title="On vî Rûsse ki s' lome Corona"|description=modêye da [[Willy Marchal]]<BR>(ki s' acpagntêye lu-minme)<BR>pol copinreye di Rotchfoirt}} Li minme air, avou do cåzaedje pus djenerå, a dné cisse tchanson cial, riscrîte pa [[Lucyin Mahin]]. {{Listen|filename=Wa gripe chinwesse.ogg|title="Gripe chinwesse"|description=(tchantaedje [[emey tchapele]];<BR>[[prononçaedje zero-cnoxheu]])}} Li prumire gazete a ndè djåzer e walon, c’ esta « [[Li Walone (gazete)|Li Walone]] » do prétins 2020, del pene da [[Leyon Buken]] : Adon-pwis, [[Jacques Vandenbroucke]] redjårbêye on tecse powetike, ripiké del Daegntoele, sol bea prétins do moes d' måss 2020. Todroet après, [[Nosse lingaedje (gazete)|Nosse lingaedje]] dinéve eto deus årtikes sol sudjet, pus tuziveus. Après aveur fwait on racourti di sacwants minêyes (metans, li [[noere pesse]] del Moyinådje, [[Georges Ghys]] condånéve li vicaedje dins les payis come li Chine, li Djapon et l' Inde: Shût cwate pådjes di [[Pire di padrî l' cinse (no d' pene)|Pire di po-drî l'cinse]], pus tecnike, la k' i cåze do « comavirûsse » ki n’ est k’ on simpe paket d’ [[acide di nawea]] avou ene piceye di [[proteyenes]]. Adon-pwis, espliker les candjmints ki l’ recloymint a cåzé dins les pratikes rilidjeuses (pp. 25-28). == Sourdant et pî-notes == {{Commonscat|COVID-19|l'&nbsp; gripe chinwesse 2020}} [[Categoreye:Maladeyes ås virûsses des djins]] [[Categoreye:Sistinme respirrece]] [[Categoreye:Minêyes daegnreces]] c9yndqv7puhz6pip5cto3d168qhaexa 0 46823 389639 383064 2022-08-29T03:54:18Z CommonsDelinker 238 Disfaçaedje di «Wa_li_vî_Rûsse_Corona.ogg», la k' il a stî disfacé di so les cmons pa [[commons:User:Krd|Krd]], råjhon: No ticket permission achieved for more than 30 days. wikitext text/x-wiki '''Article 214'''<ref>c' esteut èn årtike del lwè [[France|francesse]] ki djheut ki l' feme diveut shure si ome.</ref>, c' est ene tchanson e francès k' a stî scrîte e [[1914]] pa [[Marie-Jean-Baptiste-Henri Malfait]]. Elle est mî cnoxhowe pa l' [[incipite]] do [[resploe]] «''elle est toujours derrière''». L' air a rsiervou po fé ene håvlêye di tchansons, tantea k' on l' pout mete po on [[timbe (muzike)|timbe]]. == Egzimpes di redjårbaedjes e walon == === Tchanson so les biyokes === === Tchanson sol [[gripe chinwesse]] === E 2020, [[Willy Marchal]] sicrijha on radaptaedje (2020) pol [[copinreye]] «soce [[Julos Beaucarne|Julos B.]]» di [[Rotchfoirt]]. {{Listen|filename=|title="''On vî Russe qui s' lome Corona''"|description=(tchanté et acpagnté pa [[Willy Marchal]])}} Vola ene modêye pus lådje-eployåve :::'''I.''' :''El Chine, il ont come frontire li muraye :''Mins l' cron virûsse po nos vni fé margaye :''A prindou l' busse, les avions, l' tédjévé, :''Rén k' po nos fé bisker. :::'''Resploe''' :''Nos dmorrans e l' gayole, gayole, gayole :''Cwand l' Corona n' serè pus k' on sbara, :''Nos fiestixhrans çoula. :::'''II.''' :''La wice k' i passe, i nos fåt tot rnetyî; :''Laver ses mwins, shofler s' nez dins l' papî. :''Pus kession di dner on betch ås soçons; :''Les fåt rwaitî did lon. :::'''Resploe 2''' :''Reclôs dins nosse gayole, gayole, gayole :''Cwand l' gripe chinwesse ni srè pus k' on spawta, :''Nos fiestixhrans çoula. :::'''III.''' :''Pa l' fåte d' on mannet virûsse mårletchî, :''I n' est vormint pus kession d' voyaedjî. :''Si rashonner, il è fåt poirter s' doû. :''Endè srans dj' cwite on djoû? :::'''Resploe 3''' :''Resseré e l' gayole, gayole, gayole :''Cwand l' cron virûsse ni srè pus k' araedja, :''Nos fiestixhrans çoula. :::'''IV.''' :''Come on a l' tins, on boute divins s' corti, :''On lét çou ki, sol Daegntoele, on pårtit :''On telefone ås parints, ås soçons; :''On a l' televuzion. :::'''Resploe 4''' :''Retrôclé dins s' gayole, gayole, gayole :''Cwand l' cron virûsse serè moirt do mora, :''Nos fiestixhrans çoula.<ref>sol modêye Willy Marchal, pa [[Uzeu:Lucyin]], li 30 d' avri 2020</ref> {{Lka}} [[Gripe_å_cronivirûsse_2019#Dins_les_ouves_e_walon|Ôte modêye vaici]] == Pî-note == [[Categoreye:Tchansons e francès]] [[Categoreye:Tchansons e walon]] [[Categoreye:Redjårbaedjes e walon]] [[Categoreye:Pådjes loyant a des documints odios e walon]] de7ptyw5zphikbjxffpvox2c8o2qa0q 0 47912 389640 382651 2022-08-29T03:54:29Z CommonsDelinker 238 Disfaçaedje di «Wa_li_vî_Rûsse_Corona.ogg», la k' il a stî disfacé di so les cmons pa [[commons:User:Krd|Krd]], råjhon: No ticket permission achieved for more than 30 days. wikitext text/x-wiki '''Pådje so les escos del [[minêye 2020]] dins les [[belès-letes e walon]]''' [[Imådje:Cotcorico cron vî Rûsse.JPG|thumb|coviete do [[Cotcorico (gazete)|Cotcorico]] 1/2020, mostrant on [[masse (å vizaedje)|masse]] sol [[cope do Rwè]]]] == Divant l' minêye == On trove dedja on bea dessén dins li [[Li ptite gazete (Måmdiy)|Ptite gazete di Måmdiy]] l° 1/2020, fwait ki l' minêye esteut co riyåve, so l' poirtaedje do masse e l' Chine. == Faze di recloymint == On a yeu radmint trové on [[djeu d' mots]] Covid / co vite. Il a stî spårdou avou l' recloymint, dins l' messaedje "ci serè covite (Covid) fini" oudon-bén «on serè co vite houte». === Tchansons === [[Willy Marchal]] a fwait ene tchanson so l' air del viye tchanson francesse «[[Article 214 (tchanson e francès)|Article 214]]» (pu cnoxhowe pa l' incipite do resploe «''elle est toujours derrière''». Li mwaisse tecse a stî eplaidî dins l' [[Rantoele-gazete]] l° 94 (esté 2020). {{Listen|filename=|title="On vî Rûsse ki s' lome Corona"|description=modêye da [[Willy Marchal]]<BR>(ki s' acpagntêye lu-minme)<BR>pol copinreye di Rotchfoirt}} Li minme air, avou do cåzaedje pus djenerå, a dné cisse tchanson cial, riscrîte pa [[Lucyin Mahin]]. Li tecse est so [[Wikisourd]]. - {{Listen|filename=Wa gripe chinwesse.ogg|title="Gripe chinwesse"|description=(tchantaedje [[emey tchapele]];<BR>[[prononçaedje zero-cnoxheu]])}} Èn ôte [[redjårbaedje]] nos a vnou del pene da Georges Heyen «Lès djoûrs du mârs´» (les djoûs d' måss) so l' air del «[[Li nute di may (tchanson)|Nute di may]]» :''I fwait trankile, li cir est bea :''Totavå l' veye on n' ôt nou brut :''Et minme les avions, hôt e l' air, :''Si rpoizèt kékès djoûs ossu. :''Nozôtes, nos dmanans el måjhon; :''Ene tchance k' on-z a l' televuzion. :::'''Resploe''' :''O! ké laid moes, ki ci moes d' måss, :''Cwand k' on n' pout måy si pormoenner; :''O! ké laid moes, ki ci moes d' måss :''Cwand k' on doet dmani resserer.<ref>«resseré» pol francijhaedje «confiné»; ''[[Lu P'tite Gazète]] l° 81, p. 17.</ref> === Tecses di prôze === Li prumire gazete a ndè djåzer e walon, c’ esta « [[Li Walone (gazete)|Li Walone]] » do prétins 2020, del pene da [[Leyon Buken]] : :''Monsieu Prétins a-st on cuzén ås ouys findous ki nos a-st amoenné, avou fleurs et solo, des ptits emacralés sacwès ki nos epweznèt l' veye, nos ralintixhèt dvins tot et nos retrôclèt e nosse coulêye. Et s' va-t i minme disca fé l' toû di nosse tere. Dji vs dimande on pô, l' laid måssî ptit emacralé marlatcha. (p. 3) Adon-pwis, [[Jacques Vandenbroucke]] redjårbêye on tecse powetike, ripiké del Daegntoele, sol bea prétins do moes d' måss 2020. On prétins ki n' saveut nén : :''ki les djonnes divént studyî divant so leus ordinateurs, ki les djins n' polént pus k' aler fé leus coûsses et les cwefeus n' poleur pus rçure k' ene djin al feye, et k' on aveut sogne k' i gn åye pupont d' plaece divins les ospitås, ca les djins n' arestént nén d' toumer malåde (p. 4). Todroet après, [[Nosse lingaedje (gazete)|Nosse lingaedje]] dinéve eto deus årtikes sol sudjet, pus tuziveus. Après aveur fwait on racourti di sacwants minêyes (metans, li [[noere pesse]] del Moyinådje, [[Georges Ghys]] condånéve li vicaedje dins les payis come li Chine, li Djapon et l' Inde: :''Des camaeråde da minne k' ont stou avår la m' ont-st acertiné k' i n' avént måy veyou d' ossu måssî; k' on nos mostere tofer des beas monumints, des fleurs et des belès djins, mins sovint, on nos catche li mizere et l' måssîsté wice ki bråmint des målureus vikèt. (p. 12) Shût cwate pådjes di [[Pire di padrî l' cinse (no d' pene)|Pire di po-drî l'cinse]], pus tecnike, la k' i cåze do « comavirûsse » ki n’ est k’ on simpe paket d’ [[acide di nawea]] avou ene piceye di [[proteyenes]]. Adon-pwis, espliker les candjmints ki l’ recloymint a cåzé dins les pratikes rilidjeuses (pp. 25-28). == Disrecloymint == On bea tecse sicrît li 24 di may, å disrecloymint, pa [[Marie-Jeanne Debleumortier]] eyet [[Émile Jauquet]], parexhou dins l' [[Soverdea (gazete)|Soverdea]] l° 376 (djun 2020), lomé «Disbåtchîs», dene l' airance e disrecloymint: :''Ci n' est nén wangnî. Riwaitîz åtoû d' vozôtes : tolmonde sôrtit foû di s' måjhone; on adjinçnêye des raploûs po l' aperitif; on s' rashonne. :''On etind dire: «ci n' est nén pire k' ene gripe»; «ci n' est nén po on côp»; «dj' end a m' sô di dmerer resseré». :''Les cis ki deynut ça, c' est des djins ki l' atake ni djond nén, des cias k' ont des droets ki les ôtes n' ont nén, les crantchous. :''Nozôtes, nos pinsans ås cåzu dijh mile moirts, ås djins ki sognnut les malådes, ås cias ki boutnut a leu conte, ås årtisses, ås djins boureatés, a tos les cias ki n' si rmetront probablumint nén. :''C' est e tuzant a totes ces djins la ki nos estans disbåtchîs. == Rispitaedje == Li deujhinme boket del «Cronike d' ene minêye» sicrît anonimmint dins l' [[Rantoele-gazete]] (l° 97) et dins [[Singulîs]] (1/2021) {{?}} raconte, a môde di [[biyet d' oumeur]] li tcheriaedje del mimêye do moes d' nôvimbe 2020 å moes d' fevrî 2021. == Alére == [[Lucyin Mahin]]: «Li Minêye dins les gazetes e walon», {{Ran}} 94 & 95 (esté & waeyén-tins 2020) == {{HD}} == {{Wks|Categoreye:Parminêye 2020-2021}} (Tos des tecses sol parminêye) == Sourdants et pî-notes == [[Categoreye:Minêyes]] [[Categoreye:Gazetes e walon]] 8ka1mjd6ncqkuei1i4fubvqbkfy2936 0 48869 389626 387265 2022-08-28T15:21:23Z Lucyin 16 wikitext text/x-wiki {{po|Tilkin|Tilkin (discramiaedje)}} {{infoboesse}} '''Alphonse Tilkin''' (di ses [[nos d' pene]] Bablame, Tatî, Maimèpaye), c' esta on [[scrijheu e walon]] do [[Payis d' Lidje (diyalectolodjeye)|Payis d' Lidje]]. Il a nexhou li [[4 d' awousse]] [[1859]], e-n [[Anse]]. I mora li [[27 di may]] [[1918]], a [[Lidje (veye)|Lidje]]. Il est rprins dins l' [[Djivêye des grands scrijheus e walon]]. == Sacwants d' ses ouves == * Les deus frés (drame d' èn ake), [[BSLLW]] '''26''' (1899), 21-49. * A cåze d' on paraplu (ratournaedje da Berthalor, comedeye e 3 akes, djouwêye a Lidje pol prumire feye li 22 d' octôbe 1899). == {{HD}} == *{{Wikisourd-sicrijheus}} *{{Wiccionaire-sicrijheus|r=1}} [[Categoreye:Sicrijheus e walon|Tilkin]] dl6u78eflyf527p00axye8z87i8d54s 389627 389626 2022-08-28T15:22:13Z Lucyin 16 /* Sacwants d' ses ouves */ wikitext text/x-wiki {{po|Tilkin|Tilkin (discramiaedje)}} {{infoboesse}} '''Alphonse Tilkin''' (di ses [[nos d' pene]] Bablame, Tatî, Maimèpaye), c' esta on [[scrijheu e walon]] do [[Payis d' Lidje (diyalectolodjeye)|Payis d' Lidje]]. Il a nexhou li [[4 d' awousse]] [[1859]], e-n [[Anse]]. I mora li [[27 di may]] [[1918]], a [[Lidje (veye)|Lidje]]. Il est rprins dins l' [[Djivêye des grands scrijheus e walon]]. == Sacwants d' ses ouves == * Les deus frés ([[drame]] d' èn ake), [[BSLLW]] '''26''' (1899), 21-49. * A cåze d' on paraplu (ratournaedje da Berthalor, [[comedeye]] e 3 akes, djouwêye a Lidje pol prumire feye li 22 d' octôbe 1899). == {{HD}} == *{{Wikisourd-sicrijheus}} *{{Wiccionaire-sicrijheus|r=1}} [[Categoreye:Sicrijheus e walon|Tilkin]] i7iuyl5yve53s7jq23qbytx8m82xq2g 0 50760 389628 2022-08-28T15:23:03Z Lucyin 16 Redjiblaedje viè [[Tradjideye (teyåte)]] wikitext text/x-wiki #REDIRECTION [[Tradjideye (teyåte)]] tbt8e297y8wgusj3hymk1okowya9sqs 0 50761 389629 2022-08-28T15:27:35Z Lucyin 16 Redjiblaedje viè [[Ploraedje]] wikitext text/x-wiki #REDIRECTION [[Ploraedje]] g0kopz5vhclptnedgs4nerbf6r87mcc 0 50762 389630 2022-08-28T16:18:59Z Lucyin 16 Pådje ahivêye avou «{{po|Tilkin|Tilkin (discramiaedje)}} '''Joseph Tilkin''', c' esteut on [[scrijheu e walon]]. Il aveut vnou å monde a [[Oû-l'-Grand]] li [[5 d' awousse]] [[1913]]. Il a morou a [[Ptit-Rû]] li [[17 di nôvimbe]] [[1997]]. Di s' mestî, il esteut [[docteur]]. == Ouve pol walon == Il a scrît dins l' [[Soverdea (gazete)|Soverdea]]. Il aveut-st ataké l' ratournaedje di l' [[Evandjîle sint Djhan]]. Ci-ci a stî fini pa Djåke Desmet, ey eplaidî dins li [[Nov...» wikitext text/x-wiki {{po|Tilkin|Tilkin (discramiaedje)}} '''Joseph Tilkin''', c' esteut on [[scrijheu e walon]]. Il aveut vnou å monde a [[Oû-l'-Grand]] li [[5 d' awousse]] [[1913]]. Il a morou a [[Ptit-Rû]] li [[17 di nôvimbe]] [[1997]]. Di s' mestî, il esteut [[docteur]]. == Ouve pol walon == Il a scrît dins l' [[Soverdea (gazete)|Soverdea]]. Il aveut-st ataké l' ratournaedje di l' [[Evandjîle sint Djhan]]. Ci-ci a stî fini pa [[Djåke Desmet, ey eplaidî dins li [[Novea Testamint e walon]]. [[Categoreye:Sicrijheus e walon|Tilkin, Joseph]] d230vnn77f9fob0w4py5q41u53vilj6 0 50763 389641 2022-08-29T08:07:03Z Lucyin 16 Redjiblaedje viè [[Bon Diu]] wikitext text/x-wiki #REDIRECTION [[Bon Diu]] dc0k96hzcn1aodn4ad2ev9hzuusozh9 0 50764 389649 2022-08-29T11:58:05Z Lucyin 16 Pådje ahivêye avou «[[Imådje:Lengelé Annie-tiesse.jpg|thumb|(2020)]] '''Annie Lengelé''', c' est ene waloneuse purade aloyeye å [[teyåte e walon|teyåte]]. Et djouwer des [[sketch]]s dins les [[cåbarets walons]]. Elle a ses atnances après [[Sombrefe]]. == Hårdêye difoûtrinne == {{mic}} [https://atlas.limsi.fr/sounds/Sombreffe.mp3 Ciddé, vos ploz schoûter èn eredjistrumint] del [[fåve do vî vî tins]] «[[Li bijhe et l' solea]]» ratournêye pa Annie Lengelé avou l' a...» wikitext text/x-wiki [[Imådje:Lengelé Annie-tiesse.jpg|thumb|(2020)]] '''Annie Lengelé''', c' est ene waloneuse purade aloyeye å [[teyåte e walon|teyåte]]. Et djouwer des [[sketch]]s dins les [[cåbarets walons]]. Elle a ses atnances après [[Sombrefe]]. == Hårdêye difoûtrinne == {{mic}} [https://atlas.limsi.fr/sounds/Sombreffe.mp3 Ciddé, vos ploz schoûter èn eredjistrumint] del [[fåve do vî vî tins]] «[[Li bijhe et l' solea]]» ratournêye pa Annie Lengelé avou l' accint d' après Sombrefe pol [[Djåzant atlasse éndjolike des lingaedjes di France et d' avår la]]. [[Categoreye:Teyåtreus e walon]] 9eoy45x3yloekoxykch49qo90y3xke5 389650 389649 2022-08-29T11:58:30Z Lucyin 16 wikitext text/x-wiki [[Imådje:Lengelé Annie-tiesse.jpg|thumb|(2020)]] '''Annie Lengelé''', c' est ene waloneuse purade aloyeye å [[teyåte e walon|teyåte]]. Et djouwer des [[sketch]]s dins les [[cåbarets walons]]. Elle a ses atnances après [[Sombrefe]]. == Hårdêye difoûtrinne == {{mic}} [https://atlas.limsi.fr/sounds/Sombreffe.mp3 Ciddé, vos ploz schoûter èn eredjistrumint] del [[fåve do vî vî tins]] «[[Li bijhe et l' solea]]» ratournêye pa Annie Lengelé avou l' accint d' après Sombrefe pol [[Djåzant atlasse éndjolike des lingaedjes di France et d' avår la]]. [[Categoreye:Teyåtreus e walon|Lengelé]] 1ser51j0mxqirml6lg00s1wnlup7x9m